COLLECTIO

SELEGTA

SS. ECCLESIiE PATRUM,

CXXXIX.

PATRES QUINTI ECCLESLE SvECULL

5. AUGUSTINVS.
XXXII.
 PROSTAT INSUPER VENALE

MONTIS PESSULANI,
Apcd VIRENQUE, bibliopolam;

PARISIIS,

ApiTD BIBLIOPOLAM, gui nomen gallice,

SOCIETE POUR L4 PUBLICATION DES BONS LIYRES,

Rue des Saints-Percs, n» 16.

S.-GLODOALDI, E TTPOGRAPHEO BELIN-MANDAR.

 COLLECTIO
SELEGTA

SS. ECCLESIiE PATRIIM9

COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATOUIA

ACCCRANTIBCS

D. A. B. CAILLAU,
CmOVICO BOBOa^BIO CBSOMAHBirSI BT CAUO&CESSI,

iNONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS TRIGESIMUS NONUS.

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
SANCTJC SEDIS ORDINDM INSIGNIBUS DECORATUM,
TIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.

M. DCCC. XL.
 /

•Ja
rfvT
 SANCTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM uvoi^z3

PARS M.

OPERA POLEMICA.

CONTRA LITTERAS PETILIANl DONATIST^ CIRTEN-

SIS EPISCOPI LIBRI II ET III.

AD CATHOLICOS EPISTOLA CONTRA DONATISTAS,

vulgo
DE UNITATE ECCLESI^, LIBER UNUS.
CONTRA CRESCONIUM GILAMMATICUxAl PARTIS DO.
NATI, LIBRI IV.

CXXXiX.
Jc:a4^
 S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA LITTERAS
PETILIANI
LIBRI III.

LIBER IP.

In quo adomnia etsingula verha Epistolce Petiliam

sic respondetAugustinuSj tanquam cumadversario
prcesente colloquatur.

I. Primis partibus Epistolae Petiliani-, quas tantum

raodo inveneramus, satis nos respondisse meminerunt, qui
ea legere vel audire potuerunt, Sed quia postea tota est a
fratribus inventa atque descripta, missaque nobis ut uni-
versae respondeamus, non erat defugiendum hoc oflicium
styli nostri : non quia ille novum aliquid dicit, cui non jam
multis modis et saepe responsum est : sed propter tardiores
' Scriptus circiter iaitiuiu anni !\o7. — ' VideD. Guillon, tom. xxii, pag.

72J-278.
i.
4 S. AXJGUSTINI EPISCOPI

f ratres, qui ea quae alicubi legerint, ad omnia paria referre

non possunt, ita morem geram eis, qui me omnino ad sin-

gula respondere compellunt, ut quasi alternis sermonibus

in praesentia disseramus. Verba ex Epistolaponam ejus

sub ejus nomine , et responsionem reddam sub meo no-

mine, tanquam, cum ageremus, a notariis excepta sint. Ita

nemo erit qui me aliquid praetermisisse , aut propter in-

discretas personas se non potuisse intelligere conqueratur
simul etiam ut iidem ipsi Donatistac, qui coram nobiscum
disserere nolunt, per litteras quas suis ediderunt, ita non
effugiant respondeniem sibi ad singula veritatem , tan-
quam nobiscum facie ad faciem coUoquantur.
IT. Ab ipso exordio Epistolae suae Petilianus dixit :

« Petilianus episcopus dilectissimis fratribus, compresby-

teris et diaconibus ministris per dioecesira nobiscum in
sancto Evangelio constitutis : Gratia vobis et pax a Deo
Patre nostro et Domino Jesu Christo. »
III. AuGusTiNus responditAgnosco apostolicam salu- :

tationem videris quis dicas unde tamen didiceris quod

: ,

dicis adverte. Sic salutat Paulus Romanos, sic Corinthios,

sic Galatas, sic Ephesios, Colossenses, Philippenses, Thes-

salonicenses. Quae igitur tiementia est, cum his Ecclesiis
noUe communicare pacis salutem , in quarum Epistolis
didicisti pacificam salutationem.
IV. Petilianus dixit : « Bis baptisma nobis objiciunt
ii qui sub nomine baptismi animas suas reo lavacro pol-
luerunt, quibus equidem obscoenis sordes cunctae mun-
diores sunt, quos perversa munditia aqua sua contigit in-
quinari. »
V. AuGusTiNus respondit Nec aqua nostra inquinamur, :

nec vestra raundaraur : sed aqua baptisrai in nomine Pa-

tris et Fihi et Spiritus sancti cura datur ahcui , nec nostra
nec vestra est, sediliius de quo Joanni dictum est : « Super
 CONTRA HTTERAS PETILIANI, LIB. II. 5
» quem videris Spiritum sicut columham descendentem
» et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu
» sancto^ »

VI. Petiliantjs dixit : « Conscientia namque dantis at-

tenditur, qui abluat accipientis. »
VII. AuGusTiNus respondit De conscientia Christi
:

ergo securi sumus. Nam si quemhbet hominem ponas,

incerta erit accipientis mundatio, quia incerta conscientia
est abluentis.

VIII. Petilianos dixit : « Nam qui fidem a perfido

sumpserit, non fidem percipit, sed reatum. »

IX. AuGusTiNus respondit : Non est perfidus Christus,

a quo fidelis homo fidem percipit non reatum. Credit ,

quippe in eum qui justificat impium ut deputetur fides ,

ejus ad justitiam ^.

X. Petilianus Omnis res enim origine et

dixit : «

radice consistit et si caput non liabet aliquid, nihil est

;

nec quidquam bene regenerat, nisi bono semirie regene-

retur. »
XI. AuGusTiNtJs respondit : Quid te pro Christo vis
opponere, sub quo te non vis ponere ? Ille est origo et

radix caputque nascentis , de quo non timemus sicut de

homine quofibet , ne forte sit fictus et pessimus , et de
origine pessima oriamur, de pessima radice surgamus
pessimo capiti conformemur. Quis enim homo de homine
securus sit , cum scriptum sit : « Maledictus omnis qui
» spem suam ponit in homine ^? » Semen autem quo re-
generamur, verbum Dei est, id est, Evangelium. Unde
Apostolus dicit « In Christo enim Jesu per Evangelium
:

» ego vos genui *. » Qui tamen etiam non caste annun-

tiantes Evangelium, annuntiare permittit, et in hoc gau-

det : quia etsi non caste annuntiabant, sua qucierentes,
' Joan. I, 33. — ^ Rom. iv, 5. — 3 Jerem. xvii, 5. — 4 i Cor. iv, i5.
6 S. AUGUSTIM EPISCOn
iion qua3 Jesu Christi, castumtamen erat quod annuntia-
bant. Et dixerat Dominus de quibusdam talibus « Quae :

)>dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite dicunt ;

» enin, et nonfaciunt^ » Si ergo caste annuntiatur quod

castum est, etiara ipse annuntiator, quia verbo consociatur,

credentem congenerat : non regeneretur
si autem ipse
castum tamen sit quod annuntiat, nascitur credens non ex
ministri sterilitate, sed ex veritatis foecunditate.
XII. Petilianus dixit : « Quae cum ita sint, fratres,
quae potest esse perversitas, ut qui suis crirainibus reus est,

alium faciat innocentem, dicente Domino Jesu Christo 5

)> Arbor bona fructus bonos facit, arbor mala malos fruc-
» tus facit numquid colligunt de spinis uvas -? » Et ite-
:

rum, ({ Omnis homo bonus de thesauro cordis sui profert

» bona, et omnis homo malus de thesauro cordis sui pro-
i> fert mala^.»
Omnis homo etiam si non
XIII. AuGusTiNTjs respondit :

sit suis criminibus reus, alterum non fecit innocentem

quia non est Deus alioquin si ex innocentia baptizantis

:

expectatur ut fiat innocentia baptizati, tanto erit quisque

innocentior ,
quanto innocentiorem a quo baptizetur in-
venerit , et tanto ipse minus erit innocens ,
quanto et ille

a quo baptizatur. Et si forte contra ahquem odium

tenet
qui baptizat, hoc et illi qui baptizatur, iraputabitur. Ut
quid ergo miser currit ad baptismum ? Ut ei dimittantur
peccata sua , an ut imponantur aliena ? An sicut navis
mercatoris alia ponat, aha suscipiat ? Arborem autem bo-
nam et fructum ejus bonum, et arborera raalara et fructum
ejus malum, homines solemus intelhgere, et opera eorum,
sicut consequenter ostenditur in rerbis, quae tu quoque
commeraorasti Bonus horao de bono thesauro cordis
: « sui
» profert bona, et maius homo de malo thesauro cordis sui
"TMatth xxui, 3. — » Id. vii, 16.— ^id. j,,, 35.
 COWTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 7
)) profert mala. « Cum autem Dei verbum prsedicat, Dei
sacramentum ministrat, noii de suo, si malus est, prgedicat
aut \ninistrat : sed deputabitur in eis , de quibus dictum
est :
« Q>iae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite
» dicuntemmq\jaeDeisunt,faciuntautemquffi suasunt^»
Nam si ita eot, ut dlcis , VI est, fructus baptizantium ipsi
baptizati existimantur , raa^um malum Africae denun-
liatis, si tot Optati puUulavei,ut, quotquot
baptizavit
Optatus.
XIV. Petilianxjs dixit : « Et iterui*.,
Qu.v^aptj^atur a
mortuo, non ei prodest lavatio ejus. Non mon ,^jjj ^qj._
pus exanime, nec hominis funus porrectum assei;^.

baptistam ; sed Dei non habentem spiritum _,

qui roc^
comparatur, sicut aUo loco Discipulo manifestat, Evan^
lio protestante , ait Discipulus ejus : « Domine ,
permittt.
« mihi sepelire patrem meum. Ait illi Jesus : Sequere me
» et sine mortuos, mortuos suos sepeliant "^.
» Pater dis-
cipuli non paganum paganis addixit nisi
erat baptizatus, :

hoc de infidelibus dixerit, mortuus mortuum non potest

sepelire. Mortuus igitur quidem non aliqua morte ^ sed
vita sua percussus. Nam qui sic vivit ut reus sit, vita mor-
tua cruciatur. A mortuohoc est mortem
igitur baptizari,
sumpsisse, non vitam. Agendum nobis et dicendum est,
quatenus traditor vita mortuus habeatur. Mortuus est ille
qui baptismo vero nasci non meruit, mortuus est ille si-

militer qui justo baptismo genitus mixtus est traditori :

ambo vitam baptismi non habent, et qui nunquam penitus

habuit, et qui habuit et amisit. Dicit enim Dominus Jesus
Christus :« Advenient in eum septem spiritus nequiores, et
homo ille deterior priore ". »
» erit

XV. AuGLSTiNus respondit Diligentius : quaere quo-

modo dictum et quomodo intelligendum sit testimonium
• Matth. xxiu, 3. — » Id. viii, 2i. — ' Id. xii, 45.
 g S. lUGUSTINl EPISCOPI

quod de Scriptiira posuisti. Namquia mortuisolent mys-

ticeappeliari omnesiniqui, manifestum est : sed Christus,
quod propter homini? vitia
cujus est baptisma verum ,

nec ipsa
dicitis falsum, vivit sedens ad dexteram Patris, et
jam morietur ei mors ei ultra non do-
carnis infirmitate ,

cujus baptismo qui oaptizatur

non a mortuo
minabitur :
.

forte mini>tri operarii dolosi sua

quae-
baptizatur •, et si

rentes non (piffi .Tesu Ci''sti , et Evangelium non caste

,

t Chr^tum per contentionem et invidiam

annuntiantes.
pi^o.p^^i' iniquitates suas mortui sunt appel-
pr«^dicant'- '

I Mili o-''3mentum tamen Dei vivi nec in mortuo moritur.

,| , lus enim erat Simon ille a PhiJippo in Samaria J)ap-
.;.tus, qui Donum Dei voJebat pecunia comparare '
:

ed vivebat ad ejus poenam baptisma quod habebat.

XVI. Quam sit autem falsum quod dicis : « Ambo vitam
baptismi non habent, et qui nunquam penitus habuit, et
qui habuit et amisit, » hinc licet advertas, quod qui bap-
tizati apostatant, et per poenitentiam redeunt, rion eis red-
ditur baptismus, quem si amitterent, redderetar. Mortui
sane vestriquoraodo baptizantsecundum sensum vestrum?
An mortui non sunt dicam quod ( ut caetera taceam , et
omnibus notum atque quotidianum est)ebriosi ? Gum de
vidua dicat ApostoJus « Quae autem in deliciis agit, vi- :

)) vens raortua est ^ ? )> Deinde iii illo concilio vestro, quo
Maxiraianura cum suis auctoribus vel suis ministris dara-
nastis, excidit tibi quam eloquenter dixeritis iEgyptiorura :

adraodum exemplo, pereuntiura funeribus plena sunt Jit-

tora ([uibus in ipsa raorte major est poena
, quod post ,

extortam aquis uJtricibus animam, nec ipsam invenerunt

sepulturara ? » Et tanren unus eorum Felicianus utrura
revixerit, vos videritis secura taraen apud vos intus ha- :

bet, quos foris raortuus baptizavit: Sicut ergo a vivo bap-

Act. viii, i3 et if). — > Tim. v, 6.
 CONTRA LITTEKAS PETILIANI, LIB. II. 9
tizatur, qui vivi Christi baptismo induitur : sic a mortuo
baptizatur ,
qui mortui Saturni , vel cujuslibet alterius
baptismo involvitur : ut interim cito dicamus, quomodo
verba quae posuisti, sine cujusquam nostrum angustia
possint intelligi. Nam sicut accipiuntur a vobis, non vos
explicare, sed nos vobiscum implicare contenditis.
XVII. Petilianus dixit : « Agendum, inquam, nobis
dicendumque est ,
quatenus perfidus traditor vita mor-
tuus habeatur. Judas apostolus fuit, cum traderet Chris-
lum : idemque honore apostoJi perdito spiritaliter mor-
tuus est, suo postea iaqueomoriturus, sicut scriptum est.^

« Pfenitet me , inquit ,
quia tradidi sanguinem justum ,

» et abiit, et laqueose snspendit'. » Laqueo traditor pe-

laqueum tahbus derehquit
riit, : de quo Dominus Chris-
tusclamavit ad Patrem « Pater, quos dedistimihi, om- :

» nesservavi, et ex ilhs nullus periitnisi fdius perditionis,

]
» ut impleretur Scriptura -. » Olim namque David sic in

eum sententiam dixerat, qui essetChristum perfidis tradi-

turus : « Episcopatum ejus accipiat alter 5 sit uxor ejus vi-
» dua, etfdiiejusorphani^. wEccequantusestspiritus Pro-
phetsrum, ut cuncta futura pro praesentibus viderit, ut
ante plurima saecula nasciturus traditor damnaretur. De-
nique ut dicta sententia compleretur ^ Episcopatum ejus
apostoh perditi sanctus Mathias accepit. Nemo hinc sto-

lidus, nemo triumphum Mathias, non

perfidus disputet :

injuriam retulit, qui de Domini Christi victoria spohum

retuht proditoris. Hoc igitur facto episcopatum tibi quid
vindicas haeres nequioris traditoris; JudasChrisium carna-
liter tradidit, tu spiritaliter furens Evangeliiim sanctum
flammis sacrilegis tradidisti. Judas legislatorem tradidit
perfidis, tu quasi ejus reliquias legem Dei perdendam Ijo-

minibus tradidisti : quisi legem dihgeres, ut juvenes Mac-

' Matlli. xxvii, 4- — ' Joan. xvn, 12. — ' Psal. cvnr, 8.
10 5. AUGUSTIWI EPI8C0M

chabaei ,
pro Dei legibus necareris ^ : ( si nex dicihomi-
num quos moriendo pro Domino perficit
potest, immorta-
les ) quorura unus scilicet f ratrum tyranno sacrilego hac
:

fidei vocerespondit Tu quidem scelerateetimpie de prae-

:

senti vita nos perdis ;Rex aulem raundi qui regnat in aeter-
num et regni ejus non erit finis raortuos nos pro suis
,

sanctis legibus. in aeternae vitae conservationem resuscita-

bit. Si hominis raortui testamentum flammis incenderes ,

nonne falsarius punireris? Quid de te ergo futurum est,

qui sanctissimam legem Dei judicis incendisti? Judam
facti vel in non modo non pcenitet,
morte poenituit : te

verum etiam nequissimus traditor nobis legem servantibus

persecutor et carnifex existis. »

XVIII. AuGusTiNus respondit : Vide quid intersit inter

vestras maledicas voces , et nostras veridicas assertiones.

Attende paululum. Ecce exaggerasti criraen traditionis :

et invidiosissimis verbis, velut captiosus inventor, Judae

nos proditori comparasti. Ad hoc tibi ego cum brevissime
respondero. Non
quod dicis, non tradidi, falsa objicis,
feci

nunquam id probabis nonne omnis iste verborura in-

:

gentium fumus repente dilabitur? Au forte probare cona-

beris ? Hoc ergo prius faceres et deinde in nos tanquam ,

in convictos quo velles cumulo invectionis insurgeres.

Ecce una vanitas, audialteram.
XIX. Tu ipse cum de praedicta Judae daranatione lo- I

quereris, dixisti : « Ecce quantus ost spiritus Propheta-

rum, ut cuncta futura pro praesentibus viderit, ut ante
plurima saecula nasciturus traditor damnaretur : » et non
vidisti eadera prophetia stabili et certa et inconcussa veri-
tate, qua prnedictura est, quod unus discipulus traditu-
rus essel Christura, praedictum eliam quod totus mundus
esset crediturus in Ghristura. Cur attendisti in prophetia
' 2 Mach. vu, 3.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 11
hominem qui tradidit Christum, et non ibi attendisti or-
hem pro quo esttraditusChristus? Quis tradiditChristum?
Judas. Quibus eum tradidit? Judaeis. Quid ei fecerunt
Judaei? « Foderunt, inquit , manus meas et pedes, dinu-
)) meraverunt omnia ossa mea : ipsi vero consideraverunt
)) et conspexerunt me, diviserunt sibi vestimenta mea, et
)) super vestimentum meum miserunt sortem. )> Quantum
sit ergo quod tanto pretio emptum est , in Psalmo ipso
paulo post lege. « Commemorabuntur et convertentur
)) ad Dominum universi fines terrae ; et adorabunt in cons-
)> pectu ejus universae patriae gentium quoniam Domini:

))estregnum, et ipse dominabitur gentium ^ » Quis au-

tem potest ad commemoranda csetera de orbe credituro
innumerabiha prophetica documenta suflicere.? Sed tu
laudas prophetiam, quia vides in ea hominem qui vindi-
dit Christum, nec in ea vides possessionem ,
quam emit
venditus Christus. Ecce altera vanitas, audi tertiam.
XX. Inter multa tuse invectionis verba dixisti: « Siho-
minis mortui testamentum ilammis incenderes, nonne fal-
sarius punireris? Quid de te ergo futurum est, qui sanc-
tissiraam legem Dei judicis incendisti? » Haec dicens non
attendisti, quod te utique movere deberet, quomodo
fieri posset , ut nos testamentum incenderemus, et in ea
haereditate consisteremus, quae illo testamento conscripta
est : vos autem mirum est testamentum servasse, et haere-
ditatem pcrdidisse. Nonne in eo Testamento scriptum est
« Postula a me, et dabo tibi gentes hsereditatem tuam , et
» possessionem tuam terminos terrae'^? » Huic haereditati
communica, et objice mihi de Tcstamenio quod voles.
Nam quae dementia est, ideo Testamentum tradere te no-
luisse flammis, ut contra verba Htiges testatoris? Nos au-
tem cum habeamus in manibus Gesta ecclesiastica et mu-
' Psal. XXI, 17-29. — ' Id. u, 8.
12 S. AtlGCSTIM EPISCOPI
nicipalia, in quibus legamus eos qui contra Caecilianum
alterura episcopum ^ ordinaverunt, potiusfuisse divinorum
Codicum non tamen insultamus, non invehi-
traditores,
mur in vos nec sanctarum paginarum cineres in vestris
,

manibus plangimus, nec Macchabaeorum tormenta fla-

grantia sacrilegio vestri timorisopponimus, dicentes : Ves-
tra potius membra quam Dei eloquia ignibus traderetis.
Nolumus enim esse vani, ut alienis commissis, quae aut
ignoratis aul improbatis, vobis inanem strepitum conci-
temus. Quod autem vos a totius orbis communione sepa-
ratosvidemus (quod scelus etmaximum, et manitestum,
etoranium vestrum est) si exaggerare velira, tempus me
citius quam verba deficient. Et hoc tu si defendere velis,

ea es objecturus orbi terrarum, quae si objicienda sunt,

admones unde amphus accuseris; si objicienda non sunt,
non defenderis. Ut quid ergo inflaris adversus me de tra-
ditione, quae nec mea est, nec tua, simanet illud pactum,
ut non nobis objiciamus ahena autem non raanet, tua ; si

potius est quara mea? Quanquam et manente illo pacto

arbitror me justissime dicere, ut ille judicetursocius ejus
qui tradidit Christum, qui cura toto orbe non se tradidit
Christo. Ergo, inquit Apostoius, Abrahae semen estis,
«

» secundum proraissionera haeredes'^. » Et iterura dicit

« Haeredesquidera Dei, cohaeredes autera Christi ^. » Idem-
que semen Abrahae ad omnes gentes pertinere demonstrat
ex illo, quod Abrahae dictura est « In semine tuo bene- :

))dicentur omnesgentes*. Quapropler puto justum esse ))

quod postulo, ut testaraentum Dei quod jam olim aper- ,

tum est, aliquantum advertaraus et quem non inveneri- ,

mustraditicohaeredera, ipsum judicemus traditoris haere-

dem •, ille pertineat ad Christi venditorem ,
qui Christum
negat orbis eraptorem. Nerape quando se post resurrectio-
• Majoiinuni. — ' Gal. iii, Qg. — ^ Rom. viit, 17. — ^ Gen. xwi, i8.
 CONTRA LITTERAS PETILiANI, LIB. II. 13

iiem Discipulis demonstravit, et palpanda membra dubi-

tantibus praebuit , hoc illis ait : « Quoniam sic scriptum
» est, et sic oportebat Christura pati, et resurgere tertia
» nomine ejus poenitentiam et remis-
die, et praedicari in
» sionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab
» Jerusalem ^ » Ecce a qua hsereditate vos alienatis ecce :

cui haeredi resistitis. Ita-ne vero parceret Christo in terra

ambulanti ,
qui contradicit in coelo sedenti.^ Adhuc non
intelhgitis quoniam quidquid nobis objicitis, sermoni ejus
objicitis. Promittitur chritianus orbis, et creditur . im-
pletur, et contradicitur. Cogitate, obsecro, quid pati pro
tanta impietate debuisiis ; et tamen si quid passi estis nes-
cio, non vidi, nonfeci tu hodie, qui non pateris vim per-
:

secutionis meae, redde mihi rationem separationis tuse. Sed

iterum ac saepe dicturus es; quae si non probas, ad nemi-
nem pertinent : si autem probas, admenon pertinent.
XXI. Petilianus dixil : « His ergo criminibus septus
esse verus episcopusnon potes. »

XXII. AuGusTiNus respondit Quibus criminibus?Quid :

docuisti? qui ostendisti.^ Et si ostendisses crimina nescio

quorum, quid hoc ad seraen Abrahae, in quo benedicun-
tur oranes gentes ?
XXIII. Petilianus dixit : « Si Apostoli persecuti sunt
ahquera, aut ahquem tradidit Christus? »
XXIV. AuGusTiNus Possem quidem dicere
respondit :

ipsum Satanam omnibus mahs hominibus esse pejorem

cui tamen tradidit Apostolus hominera in interitura carnis,
ut spiritus saivus sit in die Domini Jesu^. Iteraque ahos,
de quibus Quos tradidi Satanae, ut discant non
dicit : «

» blaspheraare". » Et Dominus Christus flageliatosexpu-

ht dc templo improbos raercatores, ubi etiara connexum
est testimonium Scripturae dicentis : « Zelus domus tuoe co-
' Luc. ixiv, 26. — ' i Cor. V, 5. — 3 Tim. i, 20.
 14 S. AUGO&TIM EPISCOPI

» Ecce invenimus Apostolum traditorem,

meditrae'. »

Christum persecutorem. Possem isla dicere, et te in non

parvos aestus mittere , ut non querelas eorum qui patiun-
tur, sed animum eorum qui faciunt, quaerere cogereris.
Sed hinc noli laborare non ea dico sed dico ad semen, ;

Abrahae, quod est in omnibus gentibus, non pertinere, si

quid non recte vobis factum est, fortasse a palea Dominicae
segetis, quaenihilominus est inomnibusgentibus. Vosergo
reddite rationem separationis vestrae. Sed prius attendite
quales habeatis ,
quos vobis objici non vultis ; et videte
quam inique faciatis, cum aliena facta nobis objicitis, etsi
ea quae dicitis probaretis. Ita nulla erit ratio separationis
vestrae.

XXV. Petilianxjs dixit : « At enim aliqui dicent, Filii

non sumus traditoris. Ejus est aliquis fihus , cujus facta
sectatur. Hi enim certissimi filii idemque parentibus
sunt,
similes, quosnonista caro, nec sanguis, sed mores et facta
parentibus consimiles genuerunt. »
XXVI. AuGusTiNus respondit : Paulo ante nihil con-
tra nos dicebas,nunc etiam coepisti dicere aliquid et pro
nobis. Haec enim propositio tua in eo te tenet, ut si nos
hodie, cum quibus agis, iion conviceris traditores et horai-
cidas , et si quid aliud criminaris ,
quidquid tale ostende-
ris in eis, omnino nobis
qui nos tempore praecesserunt ,

obesse nonpossit. Quorum enim dissimiha facta habemus,

eorum fihi esse non possumus. Et vide quo te commise-
ris si ahquem forteetiam nostrae aetatis hominem, etno-
:

biscum viventem de aliquo tah reatu forte conviceris,

,

nullo modo praejudicat omnibus gentibus, quae in semine

Abrahae benedicuntur, a quibus tu te separando sacrile-
gus inveniris. Ita ( quod fieri non potest ) nisi omnes, qui
ubique sunt , noveris, omniuraque mores et factanon so-
' Joan. 11, i5.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 15

lum didiceris , sed etiam demonstravcris , tam mala esse

quam dicis, non habes cur objicias orbi terrarum, qui est
in sanctis, nescioquos parentes, quibus eos probas csse
consimiles. Nec tealiquidadjuvabit. sietiam demonstrare
non sunt, cum eis qui tales sunt su-
potueris, eos qui tales
mere sacramenta communia. Primo quia vos ipsos respi-
cere debetis, cum quibus ea celebretis, quibus detis, a qui-

bus sumatis, et vobis eos objici nolitis. Deinde si filii sunt

Judae, qui diabolus inter Apostolos fuit, quicumque facta
ejus imitantur : cur non filios Apostolorum dicamus, qui
non facta sua cumDomini sacramenta cora-
talibus , sed
raunicant, sicut Apostoli Dominicam coenam cum illo tra-
ditoresumpserunt? ideo, vobis longe dissimiles, quod ho-
minibus unitatem servantibus hoc objicitis, quod conscissa
unitate vos facitis ?

XXVII. Petiliantjs dixit : « De se ipso Judaeis dicit Do-

minus Christus, « Si non facio facta Patris naei, nolite
« mihi credere ^. »

XXVIII. AtJGusTiNus respondit Jam supra respondi, :

Hoc et verum est et pro nobis contra vos est.

,

XXIX. Petilianus dixit « Falcidicos et mendaces sic

:

identidem objurgat Filii diaboli estis , et ab initio enim

:

ille accusator fuit, et in veritate non stetit. »

XXX. AuGusTiNus respondit Non soiemus legere, :

ille accusator fuit; sed, iJle homicida fuit. Quaerimus

autem unde fuerit diaboius horaicida ab initio et inveni- ;

mus quod primum hominem occiderit non gladium

,
,

stringendo , aut aliquam vim corporahter inferendo 5 sed

persuadendo peccatum , et a paradisi felicitate dejiciendo.
Quod tunc paradisus, hoc nunc Ecclesia. Diaboh ergo
filii sunt, qui homines ab Ecclesia seducendo interficiunt.
Sicut autem per verba Dei novimus ubi sit plantatus para-
' Joan. X, 37.
 16 S. AUGUSTINI EPISCOPI

disus, sic per verba Christi ubi sit Ecclesia didicimus ^

» Per omnes , inquit, gentes, incipiens ab Jerusalem ^ 5)

Ab isto universo ad partem quamlibet quisquis separat

hominem , ille diaboli fihus et homicida convincitur. Sed
et verbum, quodipse posuisti , ut de diabolo diceres, Ille
accusator fuit , et in veritatenonstetit, vide in quos con-
veniat. Accusatis enim orbera terrarum criminibus alio-

rum, quos etiam ipsos accusare potius quam convincere

potuistis^ et in verilateChristinonstetistis.lUeenimdicit:
Ecclesiam per omnes gentes incipientem ab Jerusalem :

vosautem, in parte Donati.

XXXI. Petilianus dixit : u Tertio quoque simiiiter
persecutorum dementiam hoc nomine appellat : « Proge-
» nies viperarum, quomodo lugietis judicium gehennae ?

» Ideoque mitto ad vos Prophetas , et sapientes , et scri-

» bas 5 et ex illis occidetis, et crucifigetis , et flagellabi-
» tis in synagogis vestris donec veniat super vos omnis ,

» sanguis justus quem elludistis in terram a sanguine Abel

,

«justi, usque ad sanguinem Zachariae fiiii Baracliiae ,

» quem occidistis inter templum et altare -. » Numquid

vere carnaiiter suiit fiiii viperarum , ac non magis mente
serpentes, et triiingui maiitia, tactuque mortifero et spiritu
veneni tiagrantes? Vere viperae facti sunt, qui insontibus
populis mortes morsibus vomuerunt. »

XXXII. AuGusTiisus respondit : Haec si dicam de tali-

bus esse dicta, quales vos estis, respondebitis , Proba.

Quid enim tu probasti ? Aut si eo putas probari quo di-
,

cuntur, non opus est eadem repetere. Recita iUa ipsa tibi
et a nobis in vos. Ecce et ego probavi si hoc est probare. ,

Et tamen disce quid sit probare. Neque enim extrinsecus

quaero documenta , ut vos viperas probem. Ecce idipsum
vipereum est, nonhabereinorefirmamentumveritatis,sed
' Luc. iiiv, 47" — ' Mattli. xxiu, 32.
 CONTtVA LITTEUA5 PETILIVNI, LIB. II. 17

vcnemim malotlictionis, sicut scriptum est : « Vcnenum

aspidum sublabiis corum '. » Ett|uia hoc passim a c|uoli-
bet in qucmlibetclici potest, quasi c|uaerereLur ,
quorum ?

contiuuosubjecit : « Quorum os maledictione et amarilu-

» dine plenum est. » Cumcrgotalia dicitis in liomiues per
totum mundum dispersos , et quos omnino ignoralis, (|uo-

rum etiam multi nec Gacciliani , nomen audie-

nec Donati
runt : nec auditis iti silenlio respondenter, Non ad nos :

pertinetquidquiddicitis, non vidimus, non fecimus, c[uid

loc[uamini penitus ignoramus : vos qui nihil aliud vultis ,

quam dicere (juod probare omnino non potestis, c[uid

aliud quam os vestrum maledictione et amaritudine ple-

num est? Jam videte utrum vos possitisostenderenonesse
viperas, nisi oslenderitis omnesChristianos omnium gen-
tium traditores esse, et homicidas, et non esse Christia-

nos. Imo vero (Hiam si potestis singulorum hominum

per totum orbem dilFusorum vilas et facta nosse et osten-
dere, tamen antequam id faciatis, cum lemere-ista jacta-
tis, os vesirum vi[-)ereum est, os vestrum maledictione et
amaritudine plenum est. Ostcnditejam , si potestis , quem
proi^jhetam , c[uem sapientem , c[uemscribam occiderimus
et crucifixerimus et flagellaverimus in synagogis nostris.
Attcndite quanto labore irapenso , nullo modo prohaslis ,

quod Donatus et Marculus prophetoe fuerint, aut sapien-

les, aut scrib?e, quia non fuerunt ^. Quod elsi possetis

quid faciatis ut ostendatis a nobis occisos , c[uos nec nos

ipsinovimus? ([uanlo minus orbis terrarum cui venenoso ,

ore maledicilis? Aut unde potcstis ostendere animum nos

haberc consimilem inlerfectoribuseorum, quos necsaltem
abali([uibusinterfectos potestisostcndere? Atlcndite hrec
omnia, videte utrum aliquid horum, vel de orbe terra-
rum vel orbi terrarum probarc possitis cui tamen c[uia :

'
Psal. xiu, 3. — 3 Videinlia, n. 44> ^l conlra Crcscon lib. iit, n i>.\.

CX.XXIX. 2
 18 S. LGUSTIM EflSCOl*!

maledicere noii quiescitis, in vobis vera ostenditis, quoe de

illo falsa jactatis.

XXXI II. Porro si nos velimus probare vos esse inter-

fectores Prophetarum, nimis longum sit ut per loca sin-
gula colligamus, quas furiosi vestri principes Circumcel-
lionum et ipsae catervae vinolentorum atque insanorum,
non tantum ediderint ab initio schismatis vestri, sed et
omnino edere non desistant strages. De proximo ago :

proferantur eloquia divina ,

quae versantur in manibus
et noslris et vestris teneamus interfectores Pro-
: eos
phetarum, quos conlradictores invenerimus linguis Pro-
phelarum. Quid doctius dici potest, quid citius ostendi
potest ? Mitius ageretis trajiciendo ferrum per viscera
Prophetarum, quam quod lingua intcrficere conamini
verba Prophetarum. Dicit Propheta : « Gommemorabun-
» tur et convertentur ad Dominum universi fmes terr.ne^ »

Ecce agitur, ecce impletur. Vos autem non solum conlra

id quod dicitur, aures incredulas clauditis ; sed etiam
contra id quod jam geritur, linguas furiosas exeritis. Au-
divit Abraham dictum « Insemine luo benedicentur om- :

» nes gentes et credidit, et deputatum est iUi ad jusli-

:

» liam ^. « Vos videtis factum, et reclamatis; et non vultis

deputari vobis ad injustitiam, quod recte deputaretur,

etiam si nondum factum, sed tantummodo dictura non
crederetis. Imo non solum non vullis vobis deputari ad
injustiiiara : sed etiam si quid pro hacimpietatepatimini,
deputari vobis vuhis ad justitiam. Aut si non sunt istae
persecutiones Prophetarum, quia non fumt ferro sed ,

verbo : quae fuit causa , ut divinitus diceretur : « Filii

» hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua
» eorum gladius acutus'* ? » Sed quando coliigam ex Pro-

phetis omnibus omnia testimonia Ecclesiae toto orbe dif-

' • Psal. XM, 28. — ' Gen. xsu, i8 ; Roni. iv, 3. — 3 i Psal. lvi, 5.
 CONTRA LITTEUAS PETILlANI, LIB. II. 19
fusse ,
quae omnia contradicendo inteiTicere et e-xtinguere
conamini? Sed ligati eslis : quia in omnem terram exiit
sonus eorum, et in fines orbis terrae verJia eorum *. Ve-
rumtamen unum iJlud commemorabo ex ore Domini, qui
testis est testium : « Oportebat , inquit , implori omnia
» quae scripta sunt in Lege et Prophetis et Psalmis de
» me "^.
)) Quae sint haec , ipse indicet : « Tunc aperuit illis

» sensum, inquit, ut intelligerent Scripturas, et dixit eis :

» Quoniam sic scriplum est, et sic oportebat Christum

» pati, et resurgere a mortuis, et praedicari in nomine
» ejus poenitentiam et remissionem peccatorum per om-
» nes gentes, incipientibus ab Jerusalem ^. » Ecce quod
scriplum est in Lege et Prophetis et Psalmis de Domino.
Ecce quod.de se, et de Ecclesia ipse Dominus aperuit , se
ostendens , illam promittens. Vos autem his lam manifes-
tis testimoniis resistentes, et ea, quia delerenon potestis ,

depravare conantes, quid faceretis , si inveniretis mem-

bra Prophetarum, qui sic saevitis in eloquia Prophetarum,
ut nec Dominum audiatis impletorem, manifeslatorem
expositorem Prophctarum. Nam quantum potestis, etiam
ipsum caedilis non ceditis ?
,
quando et ipsi
XXXIV. Petiliajvus dixit « De vobis quoque David :

persecutoribus haec dicit « Sepulcrum patens est guttur :

» eorum hnguis suis dolose agebant, venenum aspidum

,

» sub labiis eorum *. Quorum os maledictione et ama-

» ritudine plenum est veloces pedes corum ad clfunden-

,

» dumsanguinem ^ » Contritioetinfelicitas in viiseorum.

et viam pacis non cognoverunt, non est timor Dei ante ocu-
los eorum. Nonne cognoscent omnes qui operantur iniqui-
tatem, qul devorant plebem meam, sicut cibum panis? »
XXXV. AuGcsTiNus respondit Sepulcrum patens est :

Psal. XVIII, 5. -• ' Luc. xxiv, 44. — ^ IbiJ. 45-49- — ^ P^^'- '» '"^ ~
— MJ. XIII, 3.

2.
 20 S. AUGUSTINI EPISCOPI

guttur eorum, unde mendaciorum mortcs exhalant. « Os

» enim quod mentitur, occidil aiiimam ^ » Si autem nihil
est verius quam id quod dixit Christus, Ecclesiam suam
per omnes gentes incipientem ab Jerusalem nihil est :

mendacius quam id quod dicitis, in parte Donati. Linguse

autem dolosoe sunt eorum, qui cum lacta suanoverinl,
non solum se dicunt justosesse homines, sedetiam justi-
ficatores hominum quod de uno dictum est « Qui justifi-
: :

» cat impium'^ » et quod sit justus et justificans ^. Nam

:

de veneno aspidum, et ore maledictione et amaritudine

pleno, satis diximus. Veloces pedes autemadetFundendurn
sanguinem, etiam Maximianistas habere dixistis : testis est

plenarii vestri concilii sententia , toties Gestis proconsu-

laribus et municipaiibus allegata. lUi autem neminem ,

quantum audimus, corporaliter occiderunt. Intellexistis

ergo etiam animarum sanguinem undi gla-

spiritali caede f

dio schismatis, quod in Maximiano damnastis. Videte ergo

si non sint pedes vestri veloces ad eirundendum sangui-

nem, cum proeciditis homines ab unitate orbis terrarum,

si hoc in Maxiamianistis recte dixislis, quia proeciderunt
aliquos a parte Donati. Ita-ue nos viam pacisnou cognovi-
mus, qui studemus servare unitatem spiritus in vincuio
pacis; et vos eam nostis, qui sermoni Christi quem habuit
post resurrectionem cum Discipuiis suis, tam pacifico, ut
inde inciperet dicens : « Pax vobiscum ^, » ita resistitis,

ut nihil quam hoc ei dicere convincamini Tu quod

aliuf) :

dixisti de unitate omnium gentium, faisura est nos quod ;

dicimus de crimine omnium gentium, verum est? Qui dice-

rent ista, si esset timor Dei ante oculos eorum? Videte
itaque si non ista quotidie dicendo plebem Dei dilfusam
toto orbe terrarum , tanc|uam cibum panis denlibus finire
coiiamini.
• S;ip 1, II. — ' Rom. iv, 6 — ^ Id. iii, 56.— 'i Joan. x, 19. '
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB, TI. 21

XXXVI. Petiliamis dixit : « Monet etiam Dominus

Christus, « Cavete a pseudo-prophotis, (jui veniunt ad vos
» in vestimentisovium,intus autem suntlupi rapaces. Ex
» fructibus eorum cognoscetis eos '. »

XXXVII. AiousTiNus respondit : Si abs te quseram,

quibus nos fructibus lupos rapaces esse cognoscatis , dic-
turus es crimina aliena, nec in eis quorum esse dicuntur
unquam probata. Si autem tu a me quaeras, quibus fruc-
tibus vos potius esse lupos rapacescognoscamus objicio ;

schismalis crimen, quodtu negabis, ego autem statim pro-

babo neque enim communicas omnibus gentibus etillis
:

Ecclesiis Apostolico labore fundatis. Ilic dicturuses : Non

communico traditoribus et homicidis. Respondet tibi se-
men Abrahae : II.Tec sunt illa crimina, vel non vera, vel
nonmea. Sed h.TC interim sepono, tu ostende Ecclesiam.
Jam vox illa mihi sonabit, quam in pseudo-prophetis vi-
tandam Dominus monuit ostendentibus partes, .et ab uni-
verso alienare conantibus « Ecce hic estChristus, ecce
:

» illic '^ » Sed usqueadeo putas veras oves Christi cor non

habere, quibus dictum est: Nolite credere^ ut lupum au-

diant dicentem Ecce hic est Christus; et pastorem non
:

audiant dicentem « Per omnes gentes incipientibus ab

;

» Jcrusalem ^. »

XXXVIII. Petili.vnus dixit : « Sic, sic improbe perse-

cutor, (|uocumc|ue te velamine bonitatis oblexeris , (juo-
cumque nomine p^icis bellum oscuiis geras, quobbet uni-
tatis vocabuio hominum gcnus iliicias (jui hactenus faliis ^

ac decipis, vere diaboli filius es, dum moribus indicas pa-

trera. »

XXXIX. Acgustinus respondit : Hnec a nobis in vos

dicta esse reputa : et ut noveris in quos potius conveniant,
qufesuperius dixi commemora.
'
Mnftl). VII, i5. — ' 1(1 XXIV, 23. - ' Luc. xxiv, 47-
*22 S. ACGUSTIM EPISCOPI

XL. PETiLiATvrs dixit : « Nec adeo mirum, quod tibi

nomen episcopi illicite assumis. Hsec est vera diaboli con-

sueiudo, ita demum decipere si sibimet vindicet vocabu-
lum sanctitalis , Apostolo praedicante : « Nec mirum est

» inquit, si ipse Satanas transfigurat se velut Angelum

» lucis, et ministros suos quasi ministros justitiae K » Nec

mirum est ergo quod te falso episcopum vocas. Nam et

iHi angeli perdili , amatores virginura rnundanarum ,

qui
carnem corrumpendo corrupti sunt, licet divinis exuti vir-

tutibus angeli esse desierint, nomen tamen retinent Ange-

lorum, seseque semper Angelos putant, qui divina soluti
mililia in exercitum diaboli similes transierunt , Deo
magnoclamante : « Non permanebit Spiritus raeus in horai-
)) nibus istis in aeternum, quoniam caro sunt ^ Quibus
)>

reis Dominus Christus « Ite

ac vobis dicet : in ignem

» aeternum, quem paravit Pater meus diabolo et an-

)) gehs ejus ^. » Si angeh mah nonessent, diabolus ange-

los non haberet 5
quos et sanctus Apostolus in illo judicio
resurgendi a sanctis hominibus dicit esse damnandos :

» quoniam Angelos judicabimus ^? » Si veri Angeli

Nescitis
essent, judicium in Angelos Dei homines non haberent.
Sicquoque ApostoH sexaginta qui cum Domino Christo ,

duodecim dereiictis, a fide apostatae recesserunt in tan- ,

tum hominibus miseris adhuc putantur Apostoh, ut ex

his Manichaeus et caeleri multis diabohcis sectis multas
animas imphcent, quas ut caperent perdiderunt ^. Nam
profecto perditus Manichaeus, si tamen fuit, non in illis

sexaginta ponendus cst, si nomen ejus Apostoli inter duo-

decira continetur , aut in locura Judae traditoris subro-
gato Mathia , voce Ghristi ordinatus est, ut tertius-deci-
mus Paulus qui » sese Apostolorum novissimum memorat,
» 2 Cor. XI, 14 , i5. — a
Gen. vi, 3. — 5 Mattli. xsv, 4i. — 4 i Cor.
VI, 3. — 5 pro perierunt.
 COJ*TRA. LITTEnA.S PETlLlAM, MB. II. 2'\

ne quisquis esset poslerior Apostolns croderelur. Sic enim

dixit: « Ego enim sum novissimus Apostolorum, (|ui non
» sum dignus vocari Apostoius, quia persecutus sum Ec-
)) clesiam Dei^ » Nec in lioc vobis blandiamini ^ Judaeus
haec fecerat : licet et vos nobis perniciem ut Pagani fa-
Bellum namque illicite geritis quibus non licet
ciatis. ,

repugnare Vos enim cupitis vivere nobis occisis, nobis

,

vero victoria est fugerj vel occidi. »

XLI. AuGusTiNus respondit : Videris quemadmodum

teslimonia Scripturarum posueris, vel quomodo intelle-
xeris, nihil ad rem dequa nunc agitur. Ad hoc enim certe
ista omnia dixisti, ut probares esse falsos episcopos, sicut
sunt falsi angeli et faisi apostoii. Novimus et nos , esse
faisos angeios et falsos apostoios et faisos episcopos, et,
sicut dicit verus Apostolus , faisos fratres ^ : sed cum ab
ulrisque adversus invicem possint isla jactari, probare
aliquid opusest, non inaniter ioqui. In c[uos tamen con-
veniat crimen faliaci.ne, recoie ([uae supra diximus, et in-
venies : ne teedio simui iegentibus, eadem saepius repe-
tendo. Et tamen quid hoc ad Ecciesiam toto orbe terrarum
diHusam, sive quod de paiea ejus ,
qu?e cum ilia per to-
tum mundum est, potueris dicere-, sive quod de Manichffio
dixisti , vei de caeteris diaboiicis sectis ? Si enim ad triti-

cum non pertinet quidquid etiam de palea dicitur quae

adhuc cum illo est quanto minus pertinent ad membra,

Christi toto orbe diffusa, tam oiim et tam aperte separata

portenta.
XLII. Petilivaus dixit : « Jubet nobis Dominus Chris-
tus : Cum vos persecuti fuerint homines in civitate ista ,

fugite in aiteram : ([uod si in ca vos perse((uentur, fugite

in aiiam. Amcn dico vobis, non consummalntis civitates
Israel, donecveniatFiiius hominis^. Side Judaeisetpaganis
• I Cor XV, 9. — '2 r,or. ti, 26. — ' Matlh. \, li.
24 S. AUGUSTINl EPISCOPl

nobis prremonet, tii qui Christianum te memoras, dira

facta gcntilium non clebes imitari. An sic Deo servitis, ut
vestris manibus occidamur? Erratis erratis, si hoc credi- ,

tismiseri. Nam non habet Deus carnlfices sacerdotes. »

XLIII. AuGusTiNus respondit Fugere de civitatein ci- :

vitatem a facie persecutionis, non haerelicis vel schismati-

cis praeceptum sive permissum estquod estis vos sed pr.T^- •,

dicatoribus Evangelii , cui resistitis vos. Quod ut facile

probemus , nunc certe in civitatibus vestrisestis, etn:^mo
vos persequitur. Prodeundum ergo vobis est et reddenda ,

ratio separationis vestrae. Neque enim sicut excusatur in-

firmitas carnis, ([uando cedit violentite perseculionis , sic

debet et veritas cedere falsitati. Proinde si persecutionem

patimini , cjuare non dimittitis civitat(?s in quibus cstis, lU

iinplealis quod ex Evangelio commemoratis? autem si

non patimini persecutionem cjuare , nobis respondere non

vultis? Aut si timetis forte, ne cum responderitis perse- ,

cutionem paliamini; quomodo ergoimitamini c^os pr.iedi-

catores , quibus dictum est « Ecce mitto vos sicut oves :

» in mediolupornm? » Quibus item dictum cst : « Nclite

» timere eos qui corpus occidunt, animam autem non pos-
» sunt occiderc ^? » Et quomodo non facitis contra pr.ie-
ceptum Petri apostoli, cjui ait : « Parati semper ad respon-
» sionem omni poscenti vos de fide ct spe vestra » Pos-
'^
:

tremo (luareperviolentissimas turbas etiam ultroimprobi

estis Ecclesiis catholicis, ubi potueritis : quod innumera-
biiibus exemplis res ipsa indicat? Sed dicilis vos loca ves-
Ira defendere, et resistitis fustibus et credibus c|uibuscui!i-
que potueritis. Quare ibi non audistis vocem Domini di
centis: « Ego autem dico vobis non resisterc malo^? Aut
si fieri polest, ut ahquando recle per vim corporalem rcsis-
talur violentis, nec ideoprneceplum violetur quod audinius
' Matlh. X, i6. — ' I Pelr. iii, i5. — ' Matth. v, Sg.
 CONTRA LITTERAS PETILlANI, LIB. II. 25
a Domino Ego aulem dico voliis non resistere malo cur
: :

non ctiam hoc fieri polest, nt per ordinatas et legilimas

potestates de sedibus ([uae illicite usurpantur, vel ad inja-
riam Dti retinentur, pius expellat impium, et juslusinjus-
tum? Netjue enim eo modo persecutionem passi sunt pscu-
do-prophet.ie ab Eha, quoino'!oipsc Elias a rege ncqnissi-
mo '. Aut ((uia flagellatus est Dominusa persecutoribus,
propterea passionibus cjus comparandi sunt quos ipse de
templo flagcllatos cjecit. Restat ergo ut nihil aliud requi-
rendum ulrumjustean impievossepa-
csse fateamini, nisi
ravcrilis a communione orbis terrarum. Nam si hoc in-
^ventum fuerit quod impie feceritis, non miremini si non
desunt ministri Deo per quos flagellemini : quia persecu-
lioncm patimini, non a nobis, sed sicut scriptum cst , ab
-.
ipsis factis vestris

XLIV. Petiliaivus dixil : « Clamal rursus dc coelo Do-

minus Christus ad Paulum : « Saule , Saule, quid me
» persequeris. Durum est tibi contra stimulum calci-
» Saulnstunc dictns cst, ut ei postmodum bap-
trare^, »

tisma componeret nomen. Vobis crgo non durum cst

Chrislum toties pcrsequi insacerdotibussuis, Domino ipso
clamante : u Ne tetigcrilis Ghristos meos*. » Sanctorum
computate tot funera, ct vivacem Christum toties occidis-
tis. Poslremosi sacrilegus non sis sanctusesse non poles ,

homicida.
XLV. AcGusTiNus respondit Defendite vos ipsos a :

pcrsccutionc, quam passi sunt a vcslris qui cum Maximiano

se a vobis scparavcrunt; ct iliic invcnielis defensionem

nostram. Si enim dicitis non vos fccissc : Gcsla proconsu-

laria ct municipalia recitamus. Si dicitis recte vos illis fe-

cissc, cur ipsi lalia pati non vultis? Si dicitis, Scd nos
schisma non fecimus : hoc ergo quc-cralur, et antcquam
' $ Re? xviu,4o. — » Sap. xi, ai. — ' Act. u, 4. — 4 Psal. cuxiv, i5.
26 S. AUGUSTINl EPISCOPl

constel an ita sit , nemo persecutores accusel. Si dicitis

etiam schismaticos persecutionem pati non debuisse, quaero
utrnm et debasilicis, in quibus insidlantur ad seducendos
infirmos , expelli per ordinatas potcstates non debeant?
Si dicitis nec boc del)ere, reddite prius Maximianistis
basilicas, et sic nobiscum agite. Si dicitisdebere, quserite
jam quid pati debeant a potestatibus ordinatis, qui eis
resistendo Dei ordinationi resistunt. Unde aperte Aposto-
lus dicit : « Non enim sine causa gladium portat, vindex
» cst enim in iram ei qui maleagit '. » Quod si omnino
diligenter veritate tractata hoc inventum fuerit , ut nec
per judicia publica schismatici aliquid pati debeant, nec,
de locis insidiarum et falLiciarum suarum pelli ; et dixeri-

lis vobis displicere, quod Maximianistae a quibusdam ves-

tris ista perpessi sunt^ cur non hberius de toto agro Do-
mini, idest, de toto mundo clamant frumenta Dominica :

Nec ad nos pertinet quod zizania vel quod palea nostra

committit ,
quia displicet nobis? Si vobis sufficere ad
purgationem iatemini, quoniam quidquid maH fit a ves-
tris , displicet vobis : quare vos ergo separastis ? Hinc
enim vos accusat ipsa vestra defensio. Si enim propterea
vos ab iniquis partis Donati non separatis^ quia unusquis-
que sarcinam suam portat cur ab iniquis orbis terrarum,
,

quos putatis aut fmgitis, vos separastis? An ut sarcinam

schismatis omnes pariter portaretis?
XLVI. Et cum qunerimus a vobls, quos vestrum a nos-
tris probelis occisos. NuHam quidem legem ab imperato-
ribus datam ut occideremini autem de quibus
recolo. Illi

maximam invidiam facere soletis-, Marculus et Donatus,

ut moderatiusdixerim, incertum est utrum se ipsi praeci-
pitaverint, sicut vestra doctrina non cessat quotidianis
exemplis; an veroalicujus potestatisjussuprsecipitatisint.
Rom. xui, 4- — ' Vide lib. m contra Crescon. n. 54.
 CONTnA LITTERAS PETILIAM, LIB. II. • 27
Si enim incredibile cst magistros Circumcellionum solitas

mortes sibimet intulisso , c|uanto incredibilius potestates

Romanas insolita supplicia jubere poluisse? Itat|ue de hac
re, quam nimis invidiosam putatis, si verum est quod di-
citis, (juid hocpertinet ad Dominicum triticum Palea (|U8e :

fdras volavit paleam quae intus remansit accuset non

,
:

enim tota poterit, nisi ventilabro ullimo separari. Si au-

tem falsum est, quid mirum si palea tanquam levi flatu
dissensionisablata, etiam Dominicum triticum falsis crimi-
nationibus insectatur? Quapropter deomnibus talibus in-
vidiosis criminibus hoc vobis frumentum Christi, ([uod
per agrum id est, per totum mundum cum zizaniis cres-
,

cere jussum est, libera et secura voce respondet Si non :

probatis quoddicitis, adneminem pertinet si autem pro- :

- balis, ad me non perlinet. Ex quo fit, ut quicumque se ab

ista unitatefrumenti propter zizaniorum,velpaie8ecrimina

separavit, propteripsum dissensionis et schismaiis malum
nec ab ipso crimine homicidiise possit defendere, dicente
Scriptura « Qui oditfralrem suum, homicida est*. »
:

XLVII. PETiLi.vrfus dixit : « Ergo, ut diximus, Dominus

Christus clamavit ad Paulum ;
(t Saule, Saule ,
quid me
» persequeris? Durum est tibi adversus stimulum calci-
» autcm Paulus Quis es, Domine? Eique
trare-. » Dixit :

responsumest EgoChrislusNazarenus, quem tu perse-

: ((

» (lueris. » Et ille tremens ac stupens dixit: « Domine,

» quid mevis facere ? » Et Dominus ad iilum, « Surge,

» et intra in civitatem, et dicetur tibi quid te oporteat fa-

» cere. » Et interpositis, <( Surrexit autem Saulus de terra,

» apertis^jue oculis suis nihii videbat. » O ultrix furoris

caecitas, oculorum perse(juentis iumen obnubilas, solo

baptismo recessura Videamus ergo in civitate (|uid gessit.
!

Introiit, inquit, Ananias ad Sauium. Et cum imposuisset

• Joan. m, i"). — » Acl ix, 4-
28 . S. iUGUSTINI EPISCOPI

ei manus, ait ; Saule frater, Dominus misit me Jesus, qui

visus est tibi in via qua veniebas , ut videas et implearis

Spiritu sancto. Confestim ceciderunt ab oculis ejus tan-
quam squamae, et visum recepit, et surgens baplizatus
est. Cum igitur Paulus a crimine persequendi baptismo
liberatus, oculos sumpserit innocenles, cur non vis perse-
cutor et traditor caecusfalso baptismate ab iis quos inse-
queris baptizari? »

XLVIII. AuGusTiNus respondit Necpersecutoremnec :

traditorem probas, ((uem vis denuo baplizare. Et si pro-

bas aliquem, non est tamen denuo baptizandus persecutor
et traditor, sijamChristi baptismo baptizatus est. Pauhim
quippe propterea baptizari oportuit, quia nun(|uam tali
baptismo tinctus fuit. Itaque nihil habet similf ad causam
quam nobiscum agitis, quod cU; Paulo inlerponere voluisti.

Sed si hoc non inlcrposuisses, puerili declamationi locum

non invenisses, ubi diceres : « O ultrix furoris caecitas, soTo
baptismo recessura ! » Quanto enim fortius in vos excla-
mandum est O ultrix : furoris caecitas, quse non Paulo com-
parata, sed Simoni, nec accepto baptismo recedit a vo-
bis.? Nam si persecutores ab eis quos perse({uuntur bap-
tizandi sunt, Primianus a Maximianistis baptizetur, quos
instantissime persecutus est.
XLIX. Petiliakus dixit : « At enim constanter opponi-
tis, dixit Apostolis Chrislus : « Qui semel lotus est, non

» habet causam nisi pedos lavandi, sed est muudus to-

» tus^ » Si verba ista plene discutias, subsequentibus ob-
tineris. Sic namcjue locutus cst, dicens : Qui semel lotus est,

non habet causam nisi pedes lavandi, sed estmundus to-

tus et vosmundi eslis, sed non omnes. Hoc autem (Hxit
:

propter Judam, qui eum fuerat traditurus. Quisquis ergo

tradilor factus es, baptismum perdidisti. Denique post
• Joan. jiii, 10.
 CONTUA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 20
(|iiam ipsc damnatus est traditor Christi, Apostolos unde-
cim sic- Jam vos nuindi estis, prop-
pleniusconfirmavit : «

» ter scrmonem (juem locutus sum vobis, manete in me,

» et ego in vohis. » Et iterum liis undecim dixit Pa- : «

)) cem meam do paccm mcam

vobis, dimitto vobis^ »
Cum h.Tc ergo, damnato, ut diximus, traditore, Aposlo-
hsundecim dicta sint, vos quoc|ue traditores simihterpa-
cem et baptismum non habetis.
L. AuGusTiNcs respondit : Si crgo perdidit baptismum
traditor, cjuiscjuis a vol)is baptizatus postea traditor factus
luerit, si ad vos redire voluerit, denuo baptizetur. Quod
si non facitis, satis vos ipsi judicatis falsum esse cjuod dic-
Uimest : <i Si cjuis ergo traditor faclus es, baptismum perdi-
disti. » Si enim perdidit, redeat etrecipiat siautem redit :

cl non recipit, non perdiderat. Deinde si propteradictum

est Apostohs: «Pacem meam
Jam vos mundi estis^ » et, « -

»dovobis;»c[uiajamindediscesserattraditor, non eratergo

munda et pacifica coena illa tanli sacramenti, cjuom prius
t|uam ille exiret, omnibus dedit. Quod si clausis oculis di-
cere audetis, quid faciamus nisi potius nos exclamemus :

uhrix iuroris caecitaseorum qui volunt esse legisdocto-

ros, sicutdicit Apostolus, non intelligentes neque quse lo-
iiuuntur, nequede (|uibus allirmant^. Nisi tamen pertina-
( ine caecitas impediret, non erat dillicilis intellectus, utvi-
(leres Dominum prsesente Juda Nondum
non dixisse :

numdi eslis^sed, Jam vosmundi eslis. » Addiditautem,

<»

« non omnes » quia ibi erat qui mundus non erat

^
qui ta- :

men si praesentia sua caeterospollueret, non eis diceretur :

(*Jam vosmiindi estis: » sed diceretur, ut dixi Nondum :

mundi estis. Postcjuam veroille discessit, dixit cis « Jam :

» vos mundi estis : » nec addidit, sed non omnes : quia

jamdiicesserat, quo etiam pr?esente, sicut eis diclum est,
'
Joan. XV, 3. — ' Id. xiv, 27. — ^ i Tini. i, 7.
30 5. A.XJGUSriWI EPISCOH

mundieraut, sed non onincs, cjuia erat illic unus immun-

dus. Quapropter his verbis magis Dominus declaravit, in
unocoetuhominumeadcm sacramentasumentium, ahquo-
rum immunditiam mundis obesse non posse. Certesi puta-
lis apud nos esse similes Judae, hnec verba nobis dicite :

« Mundi estis, Non autem hoc dicitis

sed non omnes. »

sed dicitis propter quosdam immundos Immundi estis om- :

nes. Hoc Discipuhs Dominus, Juda praesente, non dixit et :

ideo qui hoc dicit, non didicit a bono magistro quod dicit.
LI, Petiliamjs dixit :
« Quod si nos bis baptismum facere

dicitis, imo vos facilis qui occidilis baptizatos non quia :

baptizatis hoc dicimus, sed quia unumquemque dum oc-

cidilis, sanguine suo Etenim baptismum
facitis baptizari.

aquae vel spiritus, extorto sanguine martyrisquasi factum

est geminum. Sic autem ipse quoque Salvator baptizatus

primitus a Joanne ', baptizandum sese professus estite-

rum, non jam aqua, nec spiritu, sed sanguinis baptismo,
cruce passionis : sicut scriptum est ; « Accesserunt ad eum
» duo discipuii fiiii Zebedcjei dicentes : Domine, cum ve-
» neris in regnum tuum , fac nos sedere unum ad dexte-
» ram tuam, et allerum ad sinistram. Respondit eis Jesus:

» Ditlicilem rem petitis. Numquid calicem quem ego bibi-

» lurussum, potestis bibere, et baplismo quo ego baptizor
» baptizari? Possumus. Et ait illis; Calicem
Dixerunt ilh :

» quidem quem ego bibiturussum, biberepotestis, et bap-

» tisraoquo ego baptizor baptizabimini, etcaetera^: » Si
haec duo sunt baptismata, vestra noslaudatis invidia, pro~
fitemur. Cum enim nostra corpora occiditis, bis baplis-
mum facimus, sed baptismo nostro et sanguine baptiza-
mur ut Chrislus. Erubescite, erubescite perseculores, si-
mUes Christo marlyres lacitis ,
quos post aquam veri
baptismatis sanguis baptista perfundit. »

' MaUL. III, i6. — > Maic. x, 35 el seqq.

 CONXRA LITTEUAs PETIHAM, LIB. II. 31

LII. AuGusTiKus respondit : Primo cito respondemus,

cjuia non vos occidimus, sed ipsi vosmetipsos vera morte
occiditis, cum vosab unitatis viva radice prteciditis. Deinde

si omnesqui occiduntur sanguine suo baptizsntur, omnes

latrones, iniqui, impii scelerati, qui damnali feriuntur,

,

martyres habendi sunt ,

quia suo sanguine baptizantur.
Si autem non baptizantur sanguine suo, nisi qui occidun-
tur propter justitiam, quiaipsorumest regnum ccelorum :

vidistis prius esse quaerendum propter quid patimini, et

postea quid patimini. Quid ergo buccae inflantur ante-

([uam lacta defendanlur? Quid perstrepit lingua ante-
c|uam probetur vita? Si schisma fecisti, impius es : si irn-

pius es, utsacrilegus moreris, cum pro impietate puniris :

si ut sacrilegus moreris, quomodo tuo sanguine baptiza-

ris? An Non feci schisma? » Hoc ergoquaeramus
dicis : « :

quid ante clamas quam probas?

LIII. An dicis « Et si sacrilegus sum, a te occidi non
;

debeo? » Aha quaestio est de atrocitate facti inei, quod

nuncjuam veraciter demonstras; alia de baptismo sangui-
nis lui, unde te mendaciter jactas. Nam neque occidi te,
nec probas te ab aHquo occidi : nec si probes, ad me per-
tinet quicumque te occiderit , sive secundum potestatem
legilimeaDominodatamjustefecerit, sive sicutmessis Do-
minicae palea cupiditate aliqua mala scelus admiserit : sicut

ad te non pertinet qui ' recentibus temporlbus cum into-

lerabili potenlatu etiam mililibus sibi comitanlibus , non

quia timebat aliquem, sed ut ab omnibus timeretur, vi-
duas oppressit, pupillos evertit, aliena patrimonia prodi-
dit, aiiena matrimonia separavit, resvendendas innocen-

tium procuravit, venditarum prelia cuni doniinis plan-

gentibus Ex me ista dicere videar si non lacito
divisit. ,

nomine agnoscitur de quo dicam. Quae si vera sunt, sicut

' clplatuni GilJonianura intclligit.
32 S. AUGUSTINI EPISCOVI
ad vos ista non pertinent : ila nec quidciuid dicMS, ad nos
etiam si vera diceres. Si autem falsa fama de illo collega
vestro justo et innocente mentita cst 5 nullo modo etiam
fam.c credendum est ,
quaj de innocentibus tanquam de
traditoribusCodicum, vel tanquam de interfectoribus ho-
minum scminataest. Huc accedit. quia ego illum commc-
moro qni vobiscum vixit, cujus natalitiatanta celebratione
frequentabatis, cui pacis osculum inter sacramenta copu-
labatis, in cujusmanibus Eucharistiam ponebatis, cui \i-

cissim danti manus porrigebatis, cujus aures inter lantos

Africae gemitus surdas libera voce ofFendere limebalis :

quem nescio quis vestrum, quia vel ex obliquo urbanis-

sime tetigit, quod Comitem^ haberet Deum,
ut eidiceret
ingenti laude ferebatur. Tuautem illos nobisobjicis, cum
quibus non viximus quorum faciem non vidimus, quo-
,

rum aetate vel pueri vel fortasse nondum nati eramus.

Qu.Te est ista tanta iniquitas atque perversilas , velle nobis
imponere sarcinas ignotorum , cum vos portare nolilis
amicorum ? Clamat Scriptura divina « Videbas furem, et :

» concurrebas cumeo-. » Si te non contaminavitqucmvi-

disti, cur mihi objicis quera videre non potui? An dicis

Non cum eoconcurri, quia facta ejus disphcebant mihi?

Sed nempe ad altare accedebas cum eo. Agejam, ut te
defendas , discerne ista , et dic aliud esse concurrere in
peccatum, sicut concurrerunt duo seniores castitati Su-
sannae insidiantes \ aliud cum fure accipere Doniini sacra-
mentum , sicut Apostoli cum Juda etiam primam iUam
coenam acceperunt. Faveo defensioni sed cur non atten- :

dis quantofaciiius in hac tua defensione absolveris gentes

et terminos terrae qua haereditas Christi diffundilur? Si
,

enim potuislis furem videre, et cum fure viso sacramenta

communicare, tamenpeccatumnoncommunicare ([uanto :

' Gildoneai. — ' Psal. xht, i8.

 CONTRA LITTERAS PBTILlANI, LIB. II. 33
minus potuerunt remotissima^ nationescum Afris tradito-
ribus vel persecutoribus, eliam si vera diceretis et osten-
deretis, malefacla habere communia, quamvis cura eis te-

nerent sacramenta communia ? An dicis Ego ilium cpisco- :

pum vidi, furem veroillum non vidi. Dic quod vis, eliam
liuic taveo defensioni, et in hac absolutus est a vestriscri-
minationibus orbis tcrrarum. Si enim vobis licuit cot^niti

hominis ignorare vitam, cur totus mnndus ignotos igno-

rare non sinilur? Nisi forte Donatistis hcet nescire quod
scire nolunt, gentibus non licet ncscire quod scirc non
possunt.
Ll V. An dicis : Aliud est furtum, aliud traditio veJ per-
sccutio .^ Concedo aliud esse ; nec modo laborandum est,

(juid intersit, ostendere. Attende compendium. Si te ille

non fecit furem, quia furtum quis polest

tibi non placet :

facere traditores aut homicidas eos quibus displicct sive

tradilio sive homicidium ? Prius igitur confiterc te esse
(juidquid niali fuit Optatus, quem noveras : et vei sic niihi
objice quidquid malifuerunt, quosego non noveram. Nolo
mihi dicas Sed illa magna sunt, ista parva. Prius enim
:

oportet fatearis ipsa parva de te, non ut ego quoque fa-

lear, sed ut vel sinam te dicere nescio quae magna de me.

Optatus quem noveras, fecit te furem, quia collega tuus

fuil, an non Responde unum de duobus.
fecit ? Si dicis:

Non fccil 5
quaero cur non f.cit, (|uia necipse fur fuit ? an
(juianescis? an(|uia tibi displicuit? Si quia nec ipse fuil:
niulto magis illos de cjuibus nos arguistis, tales fuisse
([ualcsdicis, credcre non debemus. Si enim dc Optato non
est credendum quod et Christiani et Pagani et Judnei, pos-

iremoet nostri et veslri dicunt, quanto minus credendum

cst (|uod vos de aliquo dicitis ? Si quia nescis : r(^spondent
libiomnesgonles: Multo magis nos nescimus quid^juiddc
ilhs objicis uobis. Si quia tibi displicuit eadem tibi voce :

cxxxix. .
3
34 S. AtGUSTlM EPISCOPl

rcspoiidcnl, Quamvis nunquam probavcris lalia tamen ,

displiccnt nobis. Si autem dicis: Ecce me furem lecit Op-

tatus ilJe quem noveram, quia collega meus fuit, et cum
illo ad altare accedere solebam cumista commilteret, sed
non curo, peccatum te autem illi traditorem
([uia leve est :

bomicidam({ue fecerunt. Respondeo, non me concedere,

ut ego quoque traditor et homicida factus sim peccatis
alienis, quia tu te alieno peccato furem factum esse cou-

fossus es : ne(|ue enim iudicio nostro, sed ore tuo fur fac-
tus cs. Nos enim dicimus unumquemque sarcinam suam
portare, sicut Apostolus testisest' tu vero non (juia fur- :

tum fecisti , vel furto consensisti , sed quia id quod alius

fecit ad te perlinere existimasti , sub sarcina Optati ultro
tuos humeros subdidisti. Nam sicut Apostolus ait, cum
dc cibis loqueretur : « Scio ct confido in Domino Jesu
» (juia nihil commune per ipsum^ sed ei qui existimat ali-

» quid commune esse, iili commune est^- : » eadem regula

dici potest , aliena peccata ad eos non pertinere quibus
displi ,ent j sed si quis existimat ad se pertinere, pertinent
ad eum. Quapropter lu nos non tenes traditores, nec ho-
micidas, etiam si aliquid tale probes de iis qui nobiscum
sacramenta communicant ; te autem_, cliam si tibi displi-
ceat quidquid fecit Optatus furem tamen tenemus, non ,

per calumniam noslram, sed per sententiam tuam. Et ne

pules hoc leve esse Apostolum lege dicentem Ne({ue
, : <(

» fures regnum Dei possidebunt ". » Qui autem regnum

Dei non possidebunt, non erunt utique ad dexteram inter

illos quibus dicetur
, Venite, benedicti Patris mei : (c

» percijiite regnum quod vobis paratum est ab origine

» mundi '. » Si ibi non erunt ubi erunt nisi ad sinis- ,

tram? Inter illos ergo quibus dicetur : <( Itein ignem aeter-
» num, qui paratus est diabolo et angelis ejus. » Frustra ergo
' Gol. vj, 5 — ' Roin. uv, i^. — ' i Cor. vr, lo. — 4 Matth. xxv, 34-
 CONTRA. LITTEUAS PETILlANI, LIB. II. 35
tc securum facis , leve putanclo peccatum quod a regno ,

Dei separat, et in ignem mittit aeternum. Quanto melius

ad veram confessionem coniugies^ et dices : k Unusquistjue
» nostrum propriura onus portabit* , et a tritico paleam
» ventilabrum ultimum separabit? »

LV. Sed videlicet times, ne statim tibi dicatur : Cur

ergo dum aliis aliena onera conamini imponere , ausi vos
estis ante ultimum ventilabrum a totius raundi Dominica
segete separare ? Itaque vos, quibus displicent facta ves-
trorum, dum cavetis ne vobis objiciatur schisma quod
omnes fecistis, ctiam peccatis vos implicatis, quae vos non
fecistis : et dum timet disertus Petilianus, ne mihi liceat
dicere, non mc esse talem qualem fuisse putal Csecilianum,
ipse cogilur dicereesse se talemqualem fuisse novit Opta-
tum. An tu Jion es talis, qualem illum fuisse Africa tota
couclamat ? Nec nos ergo tales sumus, quales iilos quos
nobis objicitis, vel error vester suspicatur, vel furor infa-
mat, vel veritasprobat: multominus talia suntperomnes
genles frumenta Dominica, quae istorum nec nomen au-
dierunt. NuUa igitur causa est, cur tanto scelere separa-
tionis et sacrilegio schismalis pereatis. Et tamen si quid
pro hac tanta impietate divino judicio paliamini , etiam
baptizari vos veslro sanguine dicitis : ut parum sit quod
divisi non compungimini, nisi etiam puniti gloriemini.
LVI. Petilianus dixit « At enim in eodem perdura- :

tis « Qui semel lotus est non habet causam nisi pedes
:

» lavandi "^.
» Semel est quod habet auctorem , semel est
quod veritas firmat. »
LVll. AuGLSTiMJs respondit : Baptismus in nomine
Patris et Filii et Spiritus sancti Christura habet aucto-
rem , non quemlibet hominem '
: et Christus est vcritas,

non quilibet homo.

'
C.il. Ti , 5. — ' Joan. xiii, lo. - ' Malth xiTi.i, 19.
36 S. AUGUSTIM EflSCOPI

LVIII. Petiliaisus dixit « Xam cum reus falsa com- :

mittasj bis baptisma ego non facio, quod semel ipse non
facis. »

LIX. AuGusTiNus respondit Nec reos nos probas et : :

si reus baptismo falso baptizat, non habent verum baptis-

mum, quotquot ab eis baptizantur, qui apud vos non so-
lum jam rei
manifesti, sed etiam occulti sunt. Si enim rem

Dei dat, qui baptismum dat cum jam Deo reus est, quo- ,

modo rem Dei dat si reus verum baptismum non dat ?

,

Sed enim expectatis ut et vobis reus sit, quasi quoddaturus

est vestrum sit.

LX. Petiliainus dixit: « Nam si veris falsa permisceas,

iisdem saepe vestigiis verum falsitas imitatur. Sic, sic ho-
minem simulat naturse pictura verum, quae colorilnis ex-
primit falsas facies veritatis. Sic, sic speculi nitor vultum
rapit, ut revocet oculos intuenlis : sic, sic ofTert proprios
venientibus vultus, ut ipsa sibimet invicem facies venien-
tis occurrat : tanlumque valet munda fallacia, ut ipsi se,

qui pervident oculi ,

quasi in altero sese cognoscant. Ipsa
quoqueumbra cum sleterit , imagines geminat magna ex
parte niendacio dividens uniiatem. Numquid ideo verum
est, quia figura mentitur ? Sed aliud est hominem pingere,
aliud generare. Nam quis patri filios exoptandi falsos fingit
infantes , aut c[uis picturae mendacio veros haeredes ex-
pectet? Profecto dementis animi est, demisso eo quod
verum est, amare picturam. »

LXI. AuGusTiNusrespondit: Ita-ne non erubescis, etiam

si in homine fallacissimo fuorit, baptismum Christi falsi-
tateui vocare ? Absit quidem utDominicum Irumentum
quod per totum agrum, id est, hunc mundum, usque ad
messem, id est, usque in finem saeculi inter zizania cres-
cerejussum est, vestris maledictis interiisse credatur. Ve-
rumtamen et in ipsis zizaniis ,
quae usque in finem non
 CONTRA LITTEUAS PETILIANI, LIB. II. 37
colligi, sed tolerari prsecepta sunt, et iii ipsa palea, quae
non nisi ultimo ventilabro tota separabitur ^ audet quisque
dicerc falsumessebaptisma quod nomine Palris et Filii
in

et Spiritus sancti datur et sumitur? Quos testimonio gra-

vidatarum freminarum convictos, vel collegas vel presby-
teros vestros ab honore deponitis, ( quandoquidem ista

exempla ubique non desunt, )

quaero antecjuam convin-
cerentur, utrum fallaces fuerint, an veraces ? Respondebis
utique, fallaces. Cur ergo verum baptismum et habebant,
et dabantPCur in eis divinam veritatem non corrumpebat

humana fallacia? Nonneverissimescriptum est: « Sanctus

))enim SpiritusdisciplinaeelFugietfictum? » Fictosergo is-
loscum sanctusSpiritusfugeret,cur apudeos baptismi veri-
tas erat, nisi quia Spiritus sanctus hominis fallaciam non ,

veritatemsacramenti fugiebat habent ? Porro si et faliaces

baptismuni verum, qui hoc habent quod veraces habent?

Unde te oporlet advertere sermonera tuum potius esse
pigmentispuerilibus coloratum : etideo qui neglecto verbo
vivo f ucis laUbus delectatiir , ipse amat pro veritate pic-
turam.
LXII. Petilianus dixit : « At enim dicit apostolus Pau-
lus Unus Deus, una fides, unum baptisma^ « Unum nos
: »

profitemur nam cerlum est eos qui duo existimant, insa-

;

nire. »

LXIII. AtGusTiNcs respondit : In vos ista dicitis, sed

insaniendo nescitis. cnim dicunt duo baptismata qui
Illi ,

aliudexislimant hai)ere justos aliud iniquos cum neque , ^

istorum ncque illorum sit, sed sit Christi in utrisque

unum (juamvis ipsi nonsint unura, sed id quodest unura,
•,

isti habeant ad salutcm, illi ad perniciem.

LXIV. PETiLiANusdi^it « Verumutaliquidcomparera,

:

solem geminum vidcri li.riosis, licet nubes caerulea soepe

' Eplies. V, 5.
38 S. AUGUSTIM EPISCOPl

concurrat, ejuscjue decolor facies splendore percussa, dum

radii solis ab eadem redeunt ,
quasi proprios radios emit-
tere videatur : sic , sic in fide baptismatis aliud est quae-
rere iraagines abud agnoscere veritatem.
,

LXV. AtGusTiNus respondit Quid loqueris, quaeso : ?

Quando nubes caerulea radios solis percussa repercutit,

numquid furiosis quasi duo soles apparent, ac non omni-
bus qui intuentur? Cum
autem furiosis ita videtur, solis
ipsis videlur. Sed simolestumnonestquodadmoneo, vide
potius ne forte talia dicere et sic loqui furiosum sit. Nempe
tamen hoc dicere voluisti, justos habere verilatem bap-
tismi, injustos autem imaginem si ita est, audeo dicere :

imaginem f uisse in illo vestro, cui non Deus sed quidam ,

Comes erat Deus veritatem autem vel in te vel in iilo

:

qui hoc in eum eleganter emisit, quando ei dixit Cui Co- :

mes est Deus. Et discernite illos quos uterque baptizavit,

et in ahis approbate baptismura verura, ab ahis autem
excludite imaginem^ et introducite veritatem.
LXVI. Petiliands dixit « Sed ut haec minora discur- :

ram numquid jus dicit, qui non est curiae niagistratus, aut
^

id quod dixerit jus est cum privati persona pubhca jura

,

perturbet? An non magis reus non modo non prodest ^

sed cum eo (|ucd conficit , falsarius obtinetur. »

LXVH. Algustiivus respondit : Quid ?i iste privatus at-

que faJsarius legem imperatoris ahcui det, nonne ille cum
contulerit cum eis qui hanc habent, et ipsam esse invene-
rit^ non quo acceperit sed quid acceperit?
atlendit a ,

Falsarius quippe quando ex sua falsitate dat alic|uid fal- ,

sum cst quando autem ahenum verum ab ahcjuo datur,

:

etiamsi a falsario detur, quamvis ille verax non sit ve- ,

rum est tamen quod datur.

LXVIH. Petilianus dixit « Aut si quisquam carmina :

3 Optato. — 2 Gildo.
 CONTUA L1TTEUA.5 PETll-IANI, LIB. II. 39
sacerdotis memoriter teneat , numquid indc saccidos est,

quod ore sacrilego carmen publicat sacerdolis ? »

LXIX. AuGUsTiNus respondit Ita istud dicis quasi :

,

modo quaeramus quis sit verus sacerdos et non quid sit ,

verum baptisma. Ut enim sit quisque verus sacerdos,

oportet ut non solo sacramento, sed justitia quoque in-
duatur, sicutscriptum est : « Sacerdotestuiinduantur juc-
» titia '. » Quiaulemsolosacramentosacerdoscst,sicutfuit
pontifex Caiphas, persecutor unius et verissimisacerdotis,
quamvis ipse non sit verax quod dat tamen verum est ,

si non det suum sed Dei sicut de ipso Caipha dictum

, :

est « Hoc autem non a se dixit, sed cum esset pontifex,

-.

)) prophetavit^. Ettamen, ut eo quoque simili utarquod

)>

ipse posuisli, si audias ab aliquo vel profano precem sacer-

dotis verbis et mysteriis Evangelicis conformatam num- ,

quid potes ei dicere : Non est vera ,

quamvis ipse non so-
lum verus non sit, sed eiiam nullus sacerdos sit? cum
apostolus Paulus quoddam testimonium verum esse dixe-

rit Cretensis nescio cujus prophetae, qui inter Prophetas

Dei non computabatur 5 ait enim :Dixitquidam ex ipsis
«

» proprius eorum propheta : Crelenses semper mendaces,

» malae bestiae, ventres pigri ^, » testimonium hoc verura
est. Si ergo Apostolus, nesciocujus alienigenaetestimonio,
quia verum comperit , etiam ipse attestatus est , cur nos
apud quemhbet invenerimus quod Christi est et verum ,

est etiam si ille apud quem invenitur perversus et fallax

est, non discernimus vitiumquod homo habet et verita- ,

tem non suam, sed Dei habet et discimus Sacra-

{[uani ; :

menlum hoc verum est; sicut ille ait Testimonium hoc :

verum est? Numquid ideo dicimus Etiam ipsc homo ve- :

rax cst-, quia dicimus: Sacramentum hoc verum est?sicut

et Apostolus numquid idco prophctam iJlum intcr pro-
,

Psal. cxxxi, 9. — ' Joan. xi, 5i, et xviii, i4 — ^ Tit. 1, i2.

40 S. AUr.tlSTIM EPISCOPl

phetas Dei compulavit, c|uia c[iiotl in co vernm invenit

verum idem Apostolus, cum apud
esse firmavit? Similiter
Athenas esset inter aras daemonum, animadvertit aram
cpiamdam, in qua scriptum eral « Ignoto Deo*. » Et hoc :

tcstimonium ad illos in Christo aedificandos assumpsit, ita

ut hoc sermone suo atcjue suhjunge-

commcmoraret in ,

ret « Qucm vos ignoranfcs colitis, hunc vobisnosannun-

:

» tiamus. » Num(}uid (|uia vel intcr idolorum aras vel a sa-

crilegis erectam aram illam reperit quodinea ,

propterea
vcrum erat damnavit aut respuit aut propter verum quod ^

in ea legerat etiam sacrilegia paganorum sectanda esse

,

persuasit? Consequenter autem cum ipsum etiam Domi-

num iJlis ignotum sibi autem notum ctiara illorum no-
, ,

litiae, sicut congruere judicabat, insinuare vellet, ait in-

ler caetera : (( Et quidem non longe positum ab nnoquoque
» nostrum, in illocnim vivimus,etmovemur, etsumus,si-
') cut et quidamsecundum vos dixerunt. » Numquid etiam
hic (juia invenit apud sacrilegos testimonia veritatis, ant
.

propter ista illos approbavit aut propter illos ista damna- ,

vit? Vos autem necesse est ut scmper erretis, quajidiu

propler hominum vitia Dei sacramenta violalis , aut nos
propter Dei sacramenta ,
quae in vobis violare nolu-
mus , etiam veslri schismatis sacrilegium assumere pu-
tatis.

LXX. Petiliamjs dixit : u Omnis enim potestas ex Deo

est non in homine potestalis
, : sicut Pontio Pilato res-
pon(ht Dominus Jesus Christus : ((Non haberes in me po-
M teslatem, nisi esset tibi desuper data^. » Et iterum di-
cenle Joanne ; u Non pot(?st homo facere quidquam, nisi
» ci datum fuerit de ccelo ^» Docc igitur traditor simu-
landi mysteria quando acceperis potcstatem.
LXXl. ALGtsTiNts respondit : 'f u doce potius , univcr-
' Act. XVII, 17. — ' Roni. XIII , 1 .
—^'i Joan. xix, 11. — 4 Id. 111, 27.
 CONTRA LlTTfinAS PETILIANI, LIB. II. 4l
sus orbis terrarum, quo ditFusa cst linereditas Christi et illa

totgenliummultitudo, ubiApostoliEcclesias fundaverunt,

quando baptizandi amiserit potestatem. Nuncmam doce-
bis, non solum cjuia eos calumniaris non doces tradi- ,

tores sedcjuia etiam si docueris, non potest cjuorumlibet

^

malorum scelus, sive ignotorum, sive fallacium, sive ut

/.izania vel palca tolerandorum , evertere promissa Dei, ut
non in semine Ai)rahae benedicantur omnes gentes : a
cjuibus promissis vos alienos facitis, qui cum omnibus
gentibus communionem unitatis habere non vultis.
LXXII. Petiliakus dixit : Lic^et enim unum sit bap-
tismum, Iribus tamen est gradibus consecratum. Dedit
acjuam Joannes sine nomine Trinitatis, sicut ipse profes-
sns est dicens : « Ego vos baptizo in ac|ua poenitentine,
nlius veniet qui fortior me est, cujus non sum dignus
» calceamenta portare, ipse vos baptizat in Spiritu sancto
» et igne '. » Dedit Spiritum sanctum Ghristus, sicut
scriptum est : « Sibilavit in faciem eorum, et dixit : » Ac-
» cipite Spiritum sanctum '^.
» Ipsecjue ignis Paracletus
crepitantibus flammis ardescens in Apostolos supervenit.
O vera divinitas, quae accendere visa est, non ardere, si-

cut scriptum est Factus est subifo de coelo sonus tan-

: ((

» quam vimagnaspiritus ferretur, et replevit totam domum

» ubi erant sedentes Apostoli. Et visae sunt distributne lin-
» guae tanquam ignis sedit autem super unumqucmque ;

» eorum, et repleti sunt omnes Spiritu sancto, etcoeperunt

» loqui variis linguis, sicut Spiritus sanctus dabat elo-
» quium eis ^ » Tu vero, persecutor, vel aquam pocnitentiae
non habes qui non Joannis occisi, sed occisoris Herodis
,

retines potestatem. Tu igitur, traditor, Spiritum sanctum

Christinon habes eteniramorti Christus est traditus, non
:

ad mortem tradidit Christus. Tibi ignis in spiritu apud

' Matth. m, 1 1 .
— ' Joan. w, 12. — ' Act. 11, 7.
42 S. AUGUSTINl EPISCOPI

inferos vivax est ,

qui jejunis apicibus aestuans , membra
tua per saeculum atHare valeat, non finire 5 sicut scriptum
est de reorum in inferno supplicio : « Ignis eorum non ex-
» tinguetur. »

LXXIII. Algustincs respondit Tu es ille maledicus :

conviciator, non veridicus disputator. Nonne aliquando

desines talia dicere, quae si non probas ad neminem ,

pertinent si autem probas ad unitatem orbis terrarum,

5 ,

quae in sanctis tanquam in frumentis est, omnino non

perlinent ? Si placeat et nobis pro maledictis maledicta
reponerc, possumus et nos forte diserte conviciari. Possu-
mus et nos dicere, crepitantibus flammis : sed nullo modo
mihi sonat diserte, quod dicitur inepte. Possumus et nos
dicere, jejunis apicibus iiestuans : sed scriptorum nostro-
rum apices nolumus, cum ab aliquo sano Ieguntur,a
succo gravitatis jejunos judicari, et ipsum in eisduranul-
lis sententiis utilibus pascitur , supervacaneo laborare je-
junio. Ecce dico Circumcel!iones vestros, non crepitanti-
bus, sed praecipitantibus flammis furoris ardere. Si res-
ponderis Qnid ad nos? Cur et tu cum objeceris quos
:

volueris, non vicissim audies Et nos nescimus? Si res- :

ponderis, Non probalis. Gur non tibi orbis terrarum res-

pondeat vicissim Nec vos probatis? Paciscamur ergo, si
:

placet, ut nec lu nobis malos objicias quos putas nostros,

nec vobis ego vestros. Ita videbis hoc pacto tam justo pla-
cito atque firmato , nihil te habere quod objicias semini
Abrahae omnibus gentibus. Atqui ego tibi plane in-
in
venio magnum quod objiciam Cur vos ergo impie sepa- :

rastis a semine Abrahae quod est in omnibus gentibus?

,

Hoc certe quemadmodum defendas, non habes. Purga-

mus enim nos utrique a criminibus alienis hoc autem :

quod omnibus gentibus quae in semine Abrahae benedi-

' Isai. Lxvi, 24.
 CONTRA LITTERAS PETlLI\Nr, LIB. 11. 43
cuntur, non communicatis, et magnum crimen est, non
quorumdam vestrum , sed omnium.
LXXIV. Et tamen nosti et commemoras Spiritum
,

sanctum ita quos tunc impleverat, linguis

venisse, ut illi

omnil)Usloquerentur:quidsil)i volebat illud signum atque

prodigium? Cur modo ita datur Spiritus sanctus, ut nemo
cui datur linguis omnibus loqui possit nisi quia , omnes
gentes credituras, ac sic in omnibus linguis futurum
Evangelium illud tunc miraculum portendebat.^ Quod
,

et in Psalmo tanto ante prnedictum est (iNon sunt loquel.ie ;

» neque sermones, quorum non audiantur voceseorum^ »

Hoc propter eos dictum est, qui Spiritu sancto accepto

linguis erant oranibus locuturi. Sed quia idipsum in om-
nibus gentibuset Jinguis futurum Evangelium et corpus
Christi per totum orbem terrarum linguisomnibusperso-
naturum significabat, secutus ait, « In omnem terram exi-
» vit sonus eorum, et in fmes orbis terrae verba eorum. »

Hinc fit ut ecclesia vera neminem lateat. Unde est illud

,

quod in Evangelio ipse dicit « Non potest civitas abs- :

» condi super montem constituta -. » Ideo(jue in eodem

Psalmo conneclilur : « In soie posuit tabernaculum suum, »

id est, in manifestatione : sicut in Regnorum libris legi-

mus dictum : « Quod tu in occulto fecisti, patieris in

» sole ^. Ettanquam sponsus procedens de thalamo
ipse
» suo , exultavit ut gigas ad currendam viam a summo ,

» ccelo egressio cjus ^ » ecce habes adventum Domini in

:

» carne. Etoccursus ejus usque ad summumejus ecceha- :

bes resurrectionem et ascensionem. Nec est qui se abs-

«

» condat a calore ejus : » ecce habes adventum Spiritus

sancti, quemin hnguisigneis misit, ut fervorem charilatis
ostenderet, quam profecto non habet qui cum Ecclesia
' Psal. XTiii, 6. — » Matth v, i^.— ^i Reir. xii, i2. —4 p»al. xviii, 6.

— ' Ephes. IV, 3.

44 3. ALGUSTIWI EPISCOPI

quae in omnibiis linguis est , non servat unitatem spiiitus

in vinculo pacis.

LXXV. Jam vero quod unum quidem baptismum esse

dixisti , sed tamen tribus gradiiius consecratum ,

ipsaque
tria sic personis singulis dispertitus es , ut aquam Joanni,
Spiritum sanctum Domino Jesu Christo, et ignem tertium
Paracleto desuper misso tribueris, quantus error sit pa-
rnmper adverte. Eo qaippe ductus es ut ita sentires, quia
Joannes ait : « Ego (juidem baptizo iu aqua , ([ui autem
» post me venit, major me est, ipse vos baptizat in Spiritu
)) sanclo et igni '-.
)> Nec considerare voluisti , non tria

tribus singillalim esse coaptata , aquam Joanni , Spiritum

Cbristo, ignem Paraclelo ; sed tria haec ad duos potius
pertinere, unum ad Joannem, et diiocaetera ad Dominum.
Neque enim dictum est: Ego quidem vos baptizo in aqua;
qui aulem post me venit , major me est, cujns non sum
dignus calcearaetita portare , ipse vos baptizat in Spiritu
sancto ; ((ui aulem post illum venturus est Paracletus, ipse

vos baplizalin igne : sed « Ego quidem, inquit, in aqua 5

)) (|ui autem post me venit, in Spiritu saucto et igni. » Unum

sibi tribuit, illi duo. Vides ergo qucmadmodum te fefellit
numerus. Adhuc atlende : unum dixisti baptismum tri-
bus gradibus consecratum, aqua, Spiritu sancto, et igni,
et tres personas per singula posuisti, Joannem ad aquam,
Christum ad Spiritum , Paracletum ad ignem. Si ergo
a([ua Joannis ad eumdem pertinet cujus unitas commen-
datur, non debuerunt baplizari jubente Paulo apostolo
quos compereratbaptizatos a Joanne jam enim habebant
:

a((unm ad eumdem, sicut dicis, baptismum pertinentem :

restabat ut Spiritum et ignem acciperent, quia defuerant

Joanni, ut compleretur baptismus trtbus, ut asseris, gra-
dibus consecratus. Cum vero auctoritate apostolica jussi
< Mattli III, 1 1 .
 COWTRA LITTEKAS PETII.IAM, LIB. II. 45
sunt bapti/ari , salis dcclaratum cst aquam illam Joannis
non perlinere ad baptismum Christi sed pro necessario ,

tempore alterius dispensationis fuisse.

LXXVI. Postremo quid tibi visumest, ut cum probare
voluisses Spiritum sanctum a Cbristodatum et adhibuis- ,

ses ex Evangelio tcstimonium quod resurgens a mortuis ,

insudlavit in faciem Discipulorum dicens : « Accipite Spi-

» ritum sanctum'^ » atquc ultimum illum ignem quicum
l)aptismo nominatusest, in Iinguisigneis([ureParacIetove-
aicnte demonstrataesunt, velles ostendere, dixisli : Ipseque
ignis Paracletus crepitantibus flammis ardescens in Apos-
(olos supervenit : quasi alius sit Spiritus sanctus, quem
dedit insulllando in faciem Discipulorum, et alius qui post
tjus ascensum in Aposlolos supervenit. Numquid ergo duo
sunt Spiritussancti? Quis hoc domentissimusdixerit? Ipse
ita(|ue Christus eumdem Spiritum sanctum dedit, sive in-
sudlando in facicm Discipulorum , sive desuper eum die
Pentecostes certa sacramenti coramendatione mittendo.
Proinde non Christus Spiritum sancturn dedit, et ignem
Paraclelus, ut quasi compleretur quod dictum erat, In ((

)) Spirilu sancto etigni : )> sed idem ipse Christus Spirilum

sanctum dedit, (juem in terra positus suo flatu in ccelo ,

aulem positus linguis igneis demonstravit. Namque ut

noveris non tunc impletum esse c|uod dictum est, n Ipse
) vos baptizat in Spiritu sancto, )> quandoeis suIUavitin fa-
ciem •, ut jam non in Spiritu, sed in igne baptizandi ven-
Inro Paracleto viderentur; reminisccreapertissimam Scrip-
luram, et vide quid quando ipse Dominus as-
eis dixerit,

cendit in cfelum. « Joannes quidcm baptizavit aqua, vos au-

)) tem baptizabiminiSpiritusancto,quem reccpturiestisnon
» post multos dics hos ad Pentecosten'^. «Quid hoc testimo-
nioclarius? Secundum autem sensum tuum dicere debuil :

• Joan. XX, 12. — » Act. i, 5.

46 S. A.UGUST1M EPISCOPI

Joannes quidem baptizavit aqua , vos autem baptizati

estis Spiritu sancto, quando vobis in faciem sulllavi,
et deinceps baptizabimini in igne ,
quem accepturi estis
non post multos dies hos *: ut videlicet complerentur tres
illigradus. quibus dicis unum baptismum consecratum.
Ita fit, ut adhuc nescias quid sibi velit quod diclum est

« Ipsc vos baptizat in Spiritu sancto et igni '^: » et temere

velis docere, quod nescis.
LXXVII. Petilia?,us dixit : « Sed ut plene discutiam
baptismum Trinitatis, dixit Apostolis suis Dominus Chris-
tus : « Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et

» Spirilus sancli, docentes eas servare omnia quaecumque

» mando vobis^ » Quem doces, traditor? quem occidis ?
Postremo quem doces ? an quem feceris homicidam? Quo-
modo igitur baplizas in nomine Trinitatis ? Patrem Deum
dicerenoiipotes.lSam cumdixerit DominusChristus:«Beati
» pacifici, quia filii pacem animi
Dei vocaljuntur ^ : » tu qui
non habi3S, Deum non habes patrem. Quomodo autem in
nomine Fibi baptizas, qui tradis ipsum, qui Fibuni Dei
non ullis passionibus nec crucibus imitaris. Quomodo au-
tem baplizas in nomine Spiritus sancti cum Spiritus j

sanctus in illos Apostolo:, venerit, qui non fuerant tradi-

tores ? Cum igitur Deus vobis genitor non sit nec aqua ,

baptismatis vere nascimini , nemo vestrum penitus natus

est,nec patrem habetis, impii, nec matrem. Vos ergo hu-
jusmodi non debeo baptizare, etsi ut canem Judaei quasi
baptizant, miliies vos lavetis ?

LXXVIU. AuGusTijNus respondit : Certe proposueras

plenediscuterel)aptismum Trinitatis, et intentos nos mul-
tum feceras : quod vobis facillimum est, quam
sed, scilicet
cito le ad soiita maledicta vertisti. Hoc re vera copiose
facis. Proponis enim tibi quos vis, in quos inveharis, quan-

Act. u, 5. -
« Mattli. 3i.— 3 id. xiviii, 19. — 4 Id. v, 9.
' iii,
 COMRA LIXTERAS PEHLIANl, LIB. 11. 47

tum vis : in qua magna sermonis Jatilndine uno brevis-

simo verho quoddiciUir : Proba, in arclissimas coarctaris
angustias. Hoc enim scmen Abrahae, in cjuo cum
tibi dicit

omnes gentes benedicuntur, non curant cum a te maledi-

cuntur. Sed tamen quiade baptismo agi^, quem tunc pulas
esse verum, cum in homine justo est falsum autem cum •,

in homine iniquoest ecce et ego secundum tuam reguJam

:

si discutiam baptismum Trinitatis, copiosius, ut arbitror,

potero dicere, quod non habeat Deum Patrem, cui' Coraes

est Deus: nec Chrislum suum credat, nisi pro quo passus

cst: nec Spiritum sanctum habeat, {|ui longe diverso modo

linguis igneis miserabiJem AfVicam incendit. Quomodo

ergo habent baptismum, aut quomodo dant in nomine
Patris et FiJii et Spiritus sancti ? Cerle jam advertis posse
inhomine iniquo esse, vel ab liomine inicjuo dari baptis-
mum, non iniquum, sed justum et verum non quia iJUus ^

est, scd quia Dei est. Et ego tibi de isto nihiJ calumnior •,

quod tu de nescioquibus orbi terrarum facere non cessas,

et quod est intoierabilius nec de ipsis aliquid probas.
,

Illud vero nescio quomodo tolerari possit cjuod non so- ,

lum hominibus sanctis de Iiominibiis iniciuis calumnia-

mini sed etiam ipsi sancto baptismati, quod in quolibet
;

iniquo necesse est ut sanclum sit , crimen ex contagione

peccatorum hominum comparatis, ut tale dicatis esse bap-
lisma, qualis est ille a cjuo habetur, vel datur, vel sumitur.
Porro si talis sit homo qualis fuerit ille cum quo accedit
ad sancta, et talia fiiuit ipsa sacramenta c|uales fuerint ho-

mines in quibus sunt j suflicit sanctis hominibus ad sola-

lium cum sancto baptismo communiter a vobis falsum
crimen audire : vos tantum videle quemadmodum vestro
ore damneniini, si et sobrii veslri ex contagione ebrioso-
rum vestrorum ebriosi sunt, ct misericordes vestri ex rap-
Vide supra, cap. a3.
48 S. AUGUSTIM EPISCOPI

apud vos i;i

toriim conlagione raptores sunt, et quidquid
malis hominibus invenitur hoc coguntur esse qui non ,

sunt et ipse baptismus in omnibiis immundis vestris im-

;

mundus est , et pro ipsius immunditiae diversitate diver-

sus est, si tahs esse cogitur qualis est ille a quo habetur et

datur. H.iec utique talsa sunt, et ideo nobis nihil ol)sunt,

cum ea dicitis in nos, nec respicitis vos 5 vobis aulem ob-
sunt, quia cum ea faisa dicitis, in nos non cadunt, sed (|uia

ea vera putatis, in vos recidunl.

LXXIX. Petilia]sus dixit : « Nam si illos Apostohs licuit

baptizare, quos poenitentiae baptismo Joannes abluerat

mihi vos baptizare sacrilegos non licebit? »

LXXX. AuGrsTiKus respondit : Ubi est ergo quod su-

pra dixeras^ non alium baptismum fuisse Joannis , alium
Christi, sed unum baplismum tribus gradibus consecra-
tum quorum trium graduum aquam Joannes^ Spiritum
,

Christus, ignem Paracletus dedit.^Cur ergo aquam repe-

tiverunt Apostoii in eisquibus jam Joannes aquam dederat
pertinentem ad unum baptismum tribus gradibus conse-
cratumPCerniscertequamsitnecessarium, utsciatquisqne
quod lo(|uitur.

LXXXL PETiLiA>usdiAit :((Ne(jueenimSpiritus sanctus

in ({uemquam raanus impositione ponlificis poterit inseri,
nisi aqua purae conscientiac praeccsserit generatrix.»
LXXXIL AvGusTiAus respondit : In his paucis verbis
tuisduo sunt errores. Et unus (juidem ad quaestionem quae
inter nos disculitur. non valde pertinet, scd te imperiti.ie
coarguit. Nam in centum viginli homines sine cujns(|iiam
manus impositione, in Cornelium vero Centurioncm el
eosqui cnm illo erant*, » etiam prius quam baptizarentur,
Spiritus sanctus advenit. Alter autem error ia his verbis
tuis totam causam vestram penitus perimit. Dicis enim
' Act. I, i5 ; 11, ^ ; x, 44.
 CONTRA LlTTEnAs PETILIAM, LIB. II. 49
a(iuam puraeconscienliae praecedere oportere generatricem^
ut Spiritus sanctus consequatur. Proinde aut omnis aqua
in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti consccrata purae
conscientiae est, non propter eos a quibus ministratur, vel
a quihus accipitur, sed propter illum quihuncbaptismum
immaculatus instituit : autsi aquam puraeconscientiaenon
lacit nisi pura conscientia et ministrantis hominis, et su-
mentis^ c[uid agitis de iis quos invenitis ab eis baptizatos,
c[ui nondum prodili conscientiam maculosam gerebant :

praesertim si inter istos baptizatos alic[uis existat, c[ui se

fateatur malam cum baptizaretur habuisse conscientiam,
c[uod pcr illam forte occasionem ad aliquod flagitium per-
vcnire voluisset.^Cum ergo vobisfuerit manifestatum, ncc
ilJum qui ministravit , nec illum qui accepit baptismum,
puram habuisse conscientiam denuo baptizandum esse ,

censebitis ? Nec[uaquam hoc dicturus, nequaquam factu-

rus es. Baptismi ergo puritas a puritate vel immunditia
conscientiae, sive dantis sive accipientis, omnino distincta
est. Aude ergojam dicere purse conscientiae fuisse frau-
datorem ^ , raptorem ,
pupillorum et viduarum oppresso-
rem, conjugiorum separatorem, patrimoniorum alienorum
prodilorem , venditorem , divisorem. Aude etiam dicere
pur.T conscientiae fuisse ilios, quos talibus temporibus de-
fuisse diflicile est : si qui forte non propter Christum, nec
propter vilam felernara , sed propter amicitias terrenas
< onciliandas, et cupiditates terrenas satiandas , al) iilo ut
haptizarentur ambierunt. Porro si hos purae conscientiae
fuisse non audes dicere; si c[uos exeo numero repereris bap-
tizatos, da cis c[uamnon acceperunt aquam purae conscien-

liae: quod si non facis, desine adversus nos jactarc quod

non nosti, ne cogaris adversus nos respondere quod nosii.

LXXXIII. PETiLiAiVusdixit Qui utic[ue Spiritus sanc- :

'
Oplatum GilJonianum.
CXXXIX. ^
50 «• AXJGUSTIM EPISCOPI

tus ia vos venire non potuit ,

quos non vel poenitentiae
baplismas abluit 5 sed poenitenda, quod verum est, aqua
polluit traditoris.
LXXXIV. AuGusTiivus respondit : Traditores quidem
non solum nos non probatis, sed nec patres vestri patres
nostros probare potuerunt : qui si probati essent, non uti-

que patres secundum tuam superiorem as-

nostri essent,
sertionem, quorum non essemus facta sectati nec tamen :

propter eos a consortio divelleremur unitatis, et a semine

Abrahae in quo benedicuntur omnes gentes. Verumtamen
si alia est aqua Christi, et alia est aqua traditoris, quia

non fuit traditor Chrislus : cur non alia sit aqua Christi,
et alia sit aqua raptoris, quia nec raptor utique fuit Chris-
tus ? Baptiza ergo tu post raptorem tuum, et baptizabo
ego post traditorem nec meum nec tuum 5 aut si charlis
credendum est,
prolatis et meum et tuum
si autcm com- •,

munioni orbis terrarum magis quam parti Donati non ,

meum, sed tuum. Meliore vero et sententia, quia secun-

dum Apostolicam vocem, unusquisque nostrum proprium
onus portabit '^
: nec ille raptor vester est ,
quolcpiot non
estis raptores, nec quisquam traditor aut noster aut vester
est, quotquot non sumus traditores. Et ideo nos sumus
catholici, qui secundum istam sententiam non deserimus
unitatem : vos vero haeretici ,
qui propter quorumdam
hominum crimina seu vcra seu falsa, non vultis tenere cum
Abrahae semine charitatem.
LXXXV.Petiliaisus dixit Sed ut haec ab Apostolis facta :

prneluceant eorum actibus edocemur sicut scriptum est

, ,

)) Factum est autem dum Apollo esset Corinthi, Paulus

)) perambuhitis superioribus parlibus venit Ephesum. Et
)) cum invenisset quosdam discipulos, dixit ilHs : Si Spi-
» ritum sanctum accepistis credentes ? At illi dixerunt
' Gen. XXII, 18 — ' Gal. vi, 5,
 CONTRA LITTERAS PETILIAWI, LIB. II. 61

» Sed neque si est Spiritus sanctus audivimus. Dixitque

» Paulus : In quo ergo haptizati estis ? Et respondcrunt
» dicentes : Joannis baptismo. Ait autemPaulus : Joannes
» baptizavit baptismo pcenitentioe, plebi dicens, in eum qui
» venturus esset post ipsum ut crederent, hoc est, in Je-
» sum Christum Dominuranostrum. Quo audito, baptizati
» sunt in nomine Domini nostri Jesu Ghristi. Et cum impo-
» suissetillis manusPaulus, venit Spiritus sanctussuper il-
» los. Loquebantur autem variishnguis_, et prophetabant.
» Eterant omnes viri fere duodecim '. » Si igitur iih sunt
Ibaptizati, ut Spiritum sanctum reciperent, cur non vos, si
sauctum vuhis Spiritum sumere, post vestra mendacia ve-
ram percipitis novitatem? Qui si male hoc facimus, quare
nos quaeritis ? aut cerle si crimen est , Paulura priraitus
condemnate ; qui utique Paulus quod jam fuerat abluit
nos autem in vobis quod nondum est baptizamus. Non
e lira vos, ut saepejam diximus,vero baptismate tinguitis,
sed inani vocabulo falsi baptismatis infaraatis. »

LXXXVI. AuGusTi^us respondit : Paulum noti accu-

s:irau3, qui dedit horainibus baptismum Christi, quia non
habebant baptismura Christi, sed baptisraum Joannis,
secundum ipsorura responsionera 5
qui interrogati,inquo
baptizati essent, responderunt, baptisrao Joannis : qui ad
baptismum Christi non pertiuet, ncc ejus pars ulla vel
gradus est : aiio(|uin aut tunc iterabatur aqua baptismi
Christi, aut si baptismus Christi tunc per duas aquas per-
ficiebatur, minus perfectus estmodo, quia non datur ilia
quae per Joannem dabatur : quodlibet autcm horum im-
pium et sacrilegum est opinari. Dedit ergo Paulus baptis-
mura Christieis qui nonbaptismuraChristihabebant, sed
Joannis.
LXXXVII. Gur autem iilo tempore necessarius fuerit
< Act. XIX, II.
52 S. AUGLSTIM EPISCOPI

baptismus Joannis, qui nunc jam necessarius non est, et

alibi diximus et nunc ad rem quae inter nos agitur non
\

pertinet nisi tantummodo ut vidcatur quod Joannis bap-

;

tismus alius luit, Christi autem alius : sicut alius fuit ille

baptismus, in quo patres nostros dicit Apostolus baptiza-

tos in nube quando per Moysen Rubrum mare
et in mari^,

transierunt. Lex enim et Prophetae usque ad Joannem

Baptistam sacramenfa habebant prcenuntiantia rem futu-
ram : nostri vero tcmporis sacramenta venisse testantur,
quod illa venturura esseprsedicabant-. Joannesitaqueom-
nium prsecedentium proximus Christi annuntiator fuit.
Et quia omnes superiorum temporum justi et Prophetae
cupiebant videre completum, quod revelante Spiritu fu-
turum esse cernebant unde et ipse Dominus dicit « Quo-
^ :

» niam multi justi et prophetae cupierunt videre quae vi-

» detis et non viderunt et audire quae auditis et non
,

» audierunt ^ ?» Propterea Joannes amplius quam propheta

dictus est mulierum non habuisse majorem
, et in natis ^

quia prioribus justis praenuntiare tantum Christum con-

cessum est, huic autem et praenuntiare absentem, et videre
prsesentem, ut huic inveniatur patuisse quod illi cupierunt.
Etideo sacramentum baptismi ejus adhuc ad pra?nuntia-
tionem Christi pertinet, sed plane novissimam quoniam :

usque ad illum fuerunt praenuntiationes primi adventus

Domini, cujus adventus modo annuntiationes sunt, jam
non praenuntiationes. Sed Dominus hurailitatis viara do-
cens , sacraraenta quae hic invenit praenuntiationis suae
susciperc dignatus est, non adsuaepurgalionisadjutorium,
sed ad nostrae pietatis exemplum ut scilicet ostenderet no- :

bisquanta devotione suscipere debemus eaquae illum jam

venisse testantur, quando ipse suscipere non dedignatus est
(juae illum venturum figurabant. Et Joannes crgo quamvis

« I Coi. X, 1. — 2 Luc. XVI, iG. — 3 Mattli. \\n, 17.

 CONTUA T.TTTERAS PETIT.IANI, T.IB. U. 53
proximus, el infra unum annum coaelaneus, lamen cum
bapti/aret venienti praeibat Christo : propter hoc de illo

dictum Ecce mitto Angelum meum ante faciem

est : «

» tuam,qui praeparabit viam tuam •.))£! ipse praedicabat

dicens «Venit fortior me post me^)) Sic ergo circumci-

:

.sio octavi diei cjuse patribus data est, praenuntiabat justi-

ficationem nostram, in expoliatioiiem carnalium concupis-
cenliarum per resurrectionemDomini,(|U8epostseptimum,
idest, sabbati diem, octavodie,id est, Dominico facta est-,

(|ui dies tertius post sepulturam ejus occurrit : eamdem

tanien prsenuntiantem circuracisionem carnisinfansChris-
lus accepit. Et quemadmodum Pascha quod a Judoeis
( elebrabalur in occisionc agni, praenuntiabat Domini pas-
sionem et transitum de hoc mundo ad Palrem ipsum , et

tanien Pascha cjuod erat in eadem praenuntiatione idem ,

Dominus cum Discipulisceiebravit quando ei suggesserunt

dicentes:<(l]bivisparemustibiPascha^?)) sic et baptismum
.loannis, qui erat in proxima ejus prsenuntiatione, etiam
ipsp suscepit. Sed sicut aliud est carnis circumcisio Judaeo-

rum, aliud autem quod octavo die baptizatorum nos cele-

branius-, et aliud est Pascha cjuod adhuc ilh de ove cele-
brant*, aliud aulem quod nos in corpore et sanguinc Do-
mini accipimus : .sic alius fuit baptismus Joannis, alius est

baptismus Christi. lllis enim ventura ista prsenuntiaban-

tur : istis completa illa Et quamvis illa
proedicantur.
Christusacceperit : nobis tamen necessaria non sunt, c{uia
ipsum qui per haec annuntiabatur accepimus. Recenli
autem adventu Domini (juisquis illa accepisset, opus ei erat
ut etiam his imbueretur: (juisquis vero his imbutusesset,
non opus erat ut retrorsus in illa cogeretur.
'
Maladi. iii, i. > —
M.irc. i, 7. —
^ M.iUh. xxvi. 17. 4 F.xistimabal —
l'a«clia a Jud.vis pcrorbcm dispcrsis adliuc ovis immolalionc celebrari, ut lib. i
Retract. cap. 10. Se<l profccto Lc;;e velitum cratj Dent xvi, 6, ne Pasclia
in aliis vel luiliBa- locis pia>ler Jerus^ilem imniolarctur.
54 S. AUGUSTINl EPISCOPI
LXXXVIII. Quapropter nolite de Joannis baptismo
caliginem facere , cujus causa et ratio sive ista sit quara
exposui, sive alia melior certiorque reddatur 5 illud tamen
manifestum est, alium fuisse baptismum Joannis, alium
baptismum appeilatum, quodet
Christi: et illum Joannis
istorum quos commemorasti responsio declarat, et sermo
ipsius Domini, ubi ait Judaeis : « Baptismus Joannis de coelo
)) est, an ex hominibus ^ ? )) Iste autem baptismus non
dicitur Csecihani, nec Donati, nec Augustini, nec Petiliani,
sed baptismus Christi. Nam si impudentes nos putas,
quia post nos neminem volumus baptizari cum videamus
post Joannem f uisse homines baptizatos, qui utique incom-
parabiliter major est nobis numquid forte Joannes et •,

Optatus aequales sunt Ridiculum videtur et tamen pulo ? :

quod non eos aequales, sed majorcm credatisOptatum.Post

Joannem quippe Apostolus baplizavit, vos baptizare post
Optatum neminem audetis. An quia Optatus in unitate
vestra fuit ? Jam hoc quibus praecordiis sustineri possit
ignoro : si amicus Comitis ^ cui Comes erat Deus, in uni-
tate fuisse dicitur, et amicussponsi prseter unitatem. Quod
si Joannes maxime in unitate fuit^ et non solum Optato,
sed onniibus nobis et omnibus vobis longe excellentior et
major f uit tamen post eum Paulus apostolus baptiza-
j et
vit : quare vos post Optatum non baptizatis ? Nisi forte
in has angustias vos coarctat caecitas vestra, ut dicalis Opta-
tum dare potuisse Spiritum sanctum Joannem non po- ,

tuisse. Quod si non dicitis, ne ab ipsis etiam insanis vestras

rideatur insania quid responsuri estis, cur post Joannem

:

baptizandi fuerint homines post Optatum autera nemo ,

baptizandus sit, nisi quia iUi baptismo Joannis fuerant

baptizati-, quicuraque autem Christi baptismo baptizantur,
sive per Paulum baptizentur , sive per Optatum , nihil
' Matth. XXI, 25. — ' Gildonis. Vide supra, n. 23.
 CO»TRA LlXrEUAS PETILIAM, LiB. 11. 5.')

distat inter istorum et illonim haplisnium, cum tanlum

distet intcr Paulum et Optatum '{
« Redite ergo, praevari-
B catores ad cor, et nolite ex hominum morihus et lactis
» divina sacraraenta pensare'. MlUa enim per eum sancta
sunt cujus sunt ; sed digne tractata atlerunt praemium
indigne autem tractata judicium. Et quamvis unum non
sint c(ui Deisacramentum digne et qui indigne tractaverint
unum est tamcn illud sive digne sive indigne tractetur 5

non ut ipsum melius vel deterius fiat, sed ad vitam mor-

temve tractantium. Illud sane quod dixisti « Quia in illis :

))quos haptixavit post Joannem Paulus, quodjam fuerat

))ahluit-; » profecto non diceres, si aliquantum considera-
rcs quid diceres. Si enim abluendus fuit haptismus Joan-

nis, proculduhio sordidusfuit. Quidergo jam te urgeam?

Recole aut lege, et vide unde hoc Joannes acceperit re- :

peries in quem effuderis istam hlasphemiam quod cum :

repereris, saltem pectus tundatur, si hngua non frenatur.

LXXXIX. Jam vero quod elegantcr vohis dicere vide-
mini, « Si male hocfacimus, quare nosquoeritis? » nonne
aliquando recordamini ,
quia non quaeruntur nisi qui pe-
rierunt?Anethoc non videre, ad ipsam perditionem perti-
net? Posset enim et illa ovis tam ahsurde pastori dicere :

Si maie facio quod a grege aherro, quareme quaeris ? non

intelhgens quare se putat non esse quaerendam, hanc esse

unam causam quare quaeratur. Quis autem vos quaerit,
sive per Scripturas suas, sive per hnguascathohcas et pa-

cificas, temporaUum trihulationum, nisi

sive per flagella
ille qui istam raisericordiam vohis dispensat in omnihus ?
Quaerimus ergo vos, utinveniamus tantum enim vos di- :

ligimus, ut vivatis, quantum vestrum crrorem odimus, ut

intereat qui vos perdil quandiu ipse non pcrit. Atque
,

utinam sic vos quaeramus ut eliam invcniamus ct de , ,

• Isai. XLvi, 8. — ' Act. xix, 5.

56 S. AUGUSTINl EPISCOPl

nnoquo([ue vestrum gaudenter dicamus , « Mortuus crat,

» et revmt-, perierat, et inventus est'. »

XC. Petilianus dixit : « Si vos tenere Catholicam di-

citis, catholicos iilud est quod graece dicitur unicura sive

totum. Ecce in toto non estis, quia inpartem cessistis.

XCI. AuGusTiNus respondit Et ego quidem graecne :

linguae perparum assecutus sum, et prope nihil non ta- :

raen impudenter dico me nosse oXov, non esse unum, sed

totum et xaO' oXov, secundum totum unde Catholica no-
; 5

raen accepit, dicente ipso Doraino, « Non est vestrura scire

» terapora ,
quae Pater posuit in sua potestate - : » sed ac-
cipietis virtutera Spiritus sancti supervenicntem in vos
ct eritis mihi testes in Jerusaiem, ct in totam Judaeam it

Samariam, et usque in totamterram. Ecce undeCatholica

vocatur. Sed ita clausis oculis offenditis in raontem, qui
ex parvo lapide secundum prophetiam DanieHs crevit
, ,

et implevit universam terram^, ut nobis dicatis, quod in

partem cesserimus, et in toto non siraus, quorura cora-

raunio universo orbe ditVunditur. Sed quemadmodura si
raihi quod ego sira
diceres Petilianus, non invenirera
queraadmodum te refelierem , nisi ut ant jocantem ride-
rera , aut insanientem dolerem •, hoc mihi nunc facien-
dura esse vidco : sed quia jocari-te non credo, vides quid
restet.

XCII. Petiliancs Sed non est pars tenebrarura

dixit : «

contra lucem, nec parsamaritudiniscum mclle non est pars :

vitae cura raorte. non cst pars innocentiae cura reatu, non

est pars aquae cura sanguine, necaraurcse cum oleo pars,

Hcet sit faeculenta cognatio , sed cuncta reproba defluent.
Ipsa est sentina vitiorum, diccnte Joanne : « Exnobis exie-
» runt, sed non sunt de nobis nara : si essent de nobis, per-
» raansissent utiquenobiscum^. » Non est aurum cum sor-
' Luc. XV, 32. — ' Acf. I, 7. — 3 Dan. u, 3'i. —4 Joan. 11, 19.
 COHTRA LITTERAS PETILIANI, MB. II. 57
dibus suis :omnia pretiosa piirganlur. Scriplum est nam-
que : « Sicut aurum probat ibrnax, ita et justos vexatio tri-
» bulationis^ «Non est pars crudelitasmansuetudinis, nec
religio sacrilegii , nec pars Macarii penitus potest esse nos-
tra, quia ritusnoslrisimilitudinemmaculat. Acies namque
inimica non pars est ,
quae implet nomen hostile : quae si

vere pars dicitur, sententiam congruam Salomonis incur-

ret, « Pereat pars eorum de terra^. «

XCIII. AuGusTiNtis respondit : Haec verba jactare et

nihil probare, quid est nisi delirare? Attendis zizania per
mundum, et Iriticum non attendis; cum per totum utra-
que jussa semen maligni, quod tcm-
sint crescere. Altendis
pore messis separabitur; et non attendis semen Abrahae,
in quo benedicuntur omnes gentes^. Quasi vero vos jam

sitisraassa purgata, etmelsincerum, et eliquatum oleum,

et aurum purum, vel ipsaspecies dealbati parietis. Ut enim
de vitiis caeteris taceam , numquid ebriosi partem faciunt
sobriorum, aut deputantur avari in parle sapientium ? Si

mansueii homines lucis vocabulum tenent ; furor Circum-

ccilionum ubi nisi in tenebris deputabitur? Cur ergo per
tales baptismus datus apud vos valet, et per quoslibet in
orbe terrarum idem Christi baptismus non valetPCernis
nempe ad illud vos esse ab orbis terrarum communione
separatos, ut non quidem sitis omnes ebriosi nec omnes ,

avari, nec omnes violenti, sed omnes hseretici, ac per hoc

omnes impii et omnes sacrilegi.
XCIV. Quod autem universum orbem terrarum chris-
liana societate gaudentem « Macarii partem n vocatis;
quishocsano cerebro (hceret? Sed quia vos de parte Do-
nati esse dicimus quaeritis hominem de cujus parte nos
,

esse dicatis ^ et in magnis angustiis nominaiis nescio ([uem,

si forte in Africa cognitum , in aliis autem orbis partibus
' Sap. 111, 6. — ' Prov. n, 22. — ' Gen. xxii, i8.
58 S. ACGUSTIM EPISCOPI

ignotum. Quapropter ecce respondet vobis universum se-

men Macarium istum, de cu-
Abrahse ab universa terra :

jus parte nos dicitis ornnino non novimus. Respondete

,

vicissim non vos nosse Donatum. Sed et si partem Optati

vos essedicamus, quis vestrum potest dicere, nescire se
Optatum, nisi ibrte facie, sicut nec Donatum? Sed gau-
detis videlicet de nomine Donati : numquid et de nomine
Optati Quid ergo vobis prodest Donatus cum vos om-
: ,

nes coinquinarit Optatus? Quid vobis prodest sobrietas

Donati, cum Gircumcellionum ebrietate polluaminiPQuid
vobis prodest secundum vestram opinionem innocentia
Donati, cum Optati rapacitate maculemini? Hic enim est
errorvester, ut amplius putetis valere iniquitatem homi-
nis ad ahum contaminandum, quam justiliam hominis ad
alium purificandum. Itaque si duo pariter divina sacra-
menta communicent, unus justus, alius iniquus^ sed ita
nec ut iste illius inicjuitatem, nec ille hujus imitetur justi-
tiam non dicitisexhoc f)3ri ambosjustos, sedambos ini-
:

quos, ita ut et illud sanctum quod pariter sumunt, im-

mundum fiat, et amittat propriam sanctitatem. Ubi sibi
invenit tales advocatos iniquitas ,
quibus dehrantibus ita

victrix putetur? Ut quid ergo vobis plauditis de nomine

Donati in tanto perversitatis errore , ubi non PetiJianus
essemeretur quod Donatus, sed ipse Donatus esse cogitur
quod Optatus? « Dicat autemdomus Israel, Pars mea Do-
minus
)) » dicat semen Abrahae in omnibus gentil)us
^
: Do- :

minuspars enim quomcdo dicat in

haereditatis meae. Novit
Evangeho gloriae beati Dei. Nam et vos per sacramentum
quod in vobis est^ sicut Caiphas Domini persecutor, nes-
cientes prophetatis. Quod enim greece aaxtxpio?, latinebea-
tus est. Ita plane de parte Macarii sumus. Quid enim est
Christo beatius, cujus sumus, ad quera commemorantur
' Psal, IV, 5.
 CONTRA LITTERAS PETILIAM, LIB. 11. 59
et converluntur universi finesterrae, et in cujus conspectu
adorant universae patriae gentium? Itaque maledictionem
tuam ultim?m perversum de Salomone usurpatam, non
in
tiniet pars hujusMacarii, id est, hujus beati, ne pereat de
terra. Quod enim dictum estde impiis, hoc vos ad Christi
haereditatemconvertere conamini, et hoc esse factum ne-
fandaimpietatecontenditis. Cum enimdeimpiis illeloque-
retur, ait : « Pereat pars eorum a terra'. » Cum autem vos
dicitis illud quod scriptum est « Dabo tibi gentes haeredi- :

» tatem tuam et commemorabuntur et convertentur ad

,

» Dominumuniversi finesterrae^, »jam istam permissionem

periissedeterra ; in Christihaereditatem retorquere vultis,
([uod de sorte proedictum cst impiorum : sed manente at-

que crescente Christi haereditate, cum ista dicitis, vos pe-

ritis. Non enim ubique per sacramentum Dei prophetatis,

quandoquidem hic per vestram insaniam male optatis.

Sed plus valet praedictio Prophetarum, quam raaledictio
pseudo-prophetarum.
XCV. Petilianus dixit : « Paulus quoque apostolus
clamat, « Nolitejugura ducerecum infidehbus. Quae enim
» participatiojustitiaecum ini([uitate, aut quae societas lu-
» minis cum tenebris? Quae autem conventio Christi ad
» Belial, autqusepars fideU cum infideli^ ?»

XCVI. AuGvsTiwLsrespondit Verba Apostoli agnosco, :

sed quid te adjuvent, omnino non video. Quis enim nos-

trum dicit esse participationem justitiae cum iniquitate,
eliam sijustuset ini([uus, sicut Judaset Petrus, pariter sa-
cramenta communicent? Ex una quippe re sancta Judas
sibisumebat judicium, Petrus salutem sicut tu, si dissi- :

milis eras, cum Optato sacramcntura sumebas, et raptor

sicut ille non eras. An raj^ina ini([uitas non est? Quis ita
insaniat ut hoc dicat?Quae ergo participatio justitiae tuifi

' Piov. 11, 11. — » Psal. II, 8, et xxi. 28. — ^ 2 Cor. vi, 14.
60 5. AUGUSTINl EPISCOPl

cumillius iniquitate, quandoad unum accedebatisaltare?

XGYII. PETiLiAwrs dixit « Et iterum docuit ne schis- :

mata nascerentur. « Dico autem vobis quod unuscjuis- ,

))que vestrum dicit Ego quidcm sum Pauli ego autem : ,

))Apollo, ego vero Cephse, ego autem Christi. Numquid

)) divisus est Christus? Numquid Paulus crucifixus est pro
)) vobis, aut in nomine Pauli baptizati estis^? )>

XCVIII. AuGfsTrNus respondit : Mementote qui haec

legitis : Petilianus ex Apostolo ista commemorat. Quando
enim crederetis sic eum pro nobis contra se dicere?
XCIX. Petilianus dixit : « Si rudibus, si justis Paulus
hsec dixit-, ego vobis injuslis haec dico : « Numquiddivisus
» estChristus, ut vos ab Ecclesia scinderetis? ))

C. AuGusTiNts respondit : Yereor ne quisquam in hoc

opere meo scriptorem arbitretur errasse , et ille fecisse

Petihanusdixit 5
ubidebuit facere, Augustinus respondit.
Sed vidco quid egeris : quasi praeoccupare voluisti , ne
nos ista diceremus. Sed quid fecisii, nisi ut bis dicantur?
Si ergo sic te delectat audire, quae sunt adversus vos, ut
ea dicantur, audi illa peto ame, Petiliane : « Numquiddi-
)) visus est Christus, ut vos ab Ecclesia scinderetis ? n

CI. Petili vNus dixit : « Numqaid pro vobis laqueo suo

Judas traditor mortuus est, aut ejus vos moribus tingui-
tis, cujus lacta sectantes raptis thesauris Ecciesiae nos
Christi ha?redes potestatibus saecuH vcnumdatis ? ))

CII. Augustijnus respondit : Non pro nobis Judas , sed

Christus mortuus est, cui dicit Ecclesia toto orbe diffusa :

)) Respondeam exprobrantibus mihi verbum quoniam in ,

)) verba tua speravi -. Cum ergo audiam verba Domini )>

dicentis : « Eritis mihi testes in Jerusalem , et in totam

)> Jud?eam ct Samariam, et usque in totam terram " : )>

et per Prophetam , « In oninem terram exivit sonus

' I Cor. 1, 12. — ^ Psal. civiii, ^2. — ^ Act. i, 8.
 COMRA LITTERAS PEXILI VNI, LIB. II. 61
» eorum , et in fmes orbis terrae verba eorum '
: » malo-
rum commixlio corporalis me nulla perturbat, si novi
dicere, « Suscipe servum tuum in Ijonum non calum- ,

» nienlur mibi superin -. » Non ergo curo vanum calum-

niatoiem ,
quia idoneum teneo promissorem. Si autem de
rebus vel locis ecclesiaslicis quae tenebatis et non tenetis
quserimini, possunt et Judfei sejustos dicere et iniquila-
tem nobis objicere ,
quia locum in quo impie regnave-
runt, modo Christiani possident. Quid ergo indignum,
si secundum parem Domini
ea ([uae tenebant haeretici ,

voluntatem cathollci tenent ? Ad omnes enim similes id ,

est ad omnes impios et iniquos illa vox Domini va-

,

let « Auleretur a vobis regnum Dei

: et dabitur genti ,

» facienti justitiam ^. » An frustra scriptum cst : « Labores

» impiorum justi edent? » Quapropter magis mirari debe-
tis, quod adhuc tenetis aliquid, quam quod aliquid amisis

tis. Sed neque hoc miremini paulatira enim cadit paries :

dealbatus. Respicite tamen Maximianistas quae loca te- ,

nebant ; et quibus inde agentibus et expugnantibus pulsi

sint. Et si haec pati justitia est, et facere iniquitas, aude
loqui si Primo quia vosfecistis, illi passi snnt.
potes.
Deinde quia secundum regulam justitiae hujus, tu inferior
inveniris. lUi enim per judices a catholicis imperatoribus
expulsi sunt ex locis antiquis tu autem nec per ipsorum :

imperatorum jussa de basilicis expelleris unitatis. Unde.^

nisi quia minoris merities, non solum caeteris collegis tuis,

sed etiam istis ipsis ,

quos certe ut sacrilegos plenarii
concilii vestri ore damnatis.
Nos enim ut scriptum est
CIII. PETiLiANtis dixit : « ,

baptismo nostro Christum induimus Iraditum vos vestro ,

contagio Judam induitis traditorem*. »

CIV. AuGusTiNus respondit : Possem et ego dicere ;Vos

' Psal. xvui, 5. — * U. cxvin, i27. — ^ Mattli. ixi, 43. — 4 Gal. iti, 27.
63 S. ACGUSTIMI EPISCOPI

vestro contagio Optatum induitis proditorem , raptorem ,

oppressorem, separatorem : sed absit ut cupiditas red-

dendi maiedicti me ad aliquam provocet falsitatem : nec
vos enim illum induitis, nec nos istum. Itaque si quisque
ad nos veniens in nomine Optati se baptizatum esse res-
pondeat, et baptizabitur in nomine Christi ^ et vos quot-
quot a nobis venientes baptizastis , si in nomine Judse
traditoris se baptizatos dixerant , non reprehendimus
quod fecistis si autera in Ghristi
: nomine baptizati erant,
non videtis quanto errore arbitremini varietate humano-
rum vitiorum divina sacramenta variari, aut vitse cujus-
quam sordibus pollui.^
CV. Petilianus Sed si istae sunt partes, nihil
dixit :

nobis praejudicant nomina compartis. Duae nam(|ue viae

sunl, una angusla qua pergimus altera est impiis qua pe- :

ribunt et tamen longe discernitur vocabuli aequahtas

,

ne via justitiae consortio nominis maculetur.

CVI. Au(iusTimjs respondit : Tirauisti coraparatam
multitudini vestrae mullitudinera orbis terrarum , et ad
paucitatis laudera per angustara viara gradientem te con-
ferre voluisti. Utinara non ad ejus laudem , sed ad ipsara
viam te conluhsses : profecto perspiceres earadera pauci-
tatera in Ecclesia esse oraniura gentiura , sed paucos
dici justos incomparatione multorum iniquorum sicut :

in comparatione paleae possuntpauca grana dici uberrimae

tamen per se ipsa in raassam redacta implent
segetis, quae

horreura. Namsicut in tribulationibus amissorura locorura,

sic etiara in paucitate, si in his putas esse justitiara , te
ipsi Maxiraianistae superabunt.
CVII. Petiliaaus dixit : Primo Psalmo David beatos et
impios separat , non partes scUicet faciens , sed ab omni-
bus impiis separans sanctitatem. « Beatus virqui non abiit
M in conciho impiorum, et in via peccator um non stetit. »
 CONTRA LITTERAS PETILlAlVi, LIB. II. 63
Ad viam justitiae redeat, qui erraverat ut periret. h Et su-
» per cathcdram pestilcntine non sedit. » Cumitacommo-
neat, o miseri, quid sedetis? « Sed in lege Domini volun-
» tas ejus ,Domini medilabitur die ac nocte. Et
et in lcge
» eritvclutlignumquodplantatumcstcircadecursusaqua-
» rum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Et folium
» ejus non omnia quaecumque fecerit, pros-
decidet, et
» pera procedent. Nonsic impii, non sic, sed tauquam pul-
» vis quem projicit ventus a facie terrae. Implet oculos,
» ut excsecet. Propterea non exurgent impiiinjudicio^ ne-
))que peccatoresinconciliojustorum. Quoniam scit Domi-
» nus vias justorum, et iterimpiorum periet ^ »

CVIII. AuGusTiNus respondit Quis nos in Scripturis

:

discernat haec duo genera hominum ? Sed vos maledici

paleae crimina etiam frumentis objicitis ; et cum sola pa-
lea solum frumentum vos esse jactatis. Prophetae
sitis ,

autem veridici utrumque hoc genus ante ventilationcm,

quse in die judicii futura est,permixtum esse dicunt per
totum mundum, id est, per totum agrum Domini. Verum-
tamen admoneout istum primurn Psalmum graece legas:
ita non audebis pro crimine objicere orbi terrarum par-

tem Macarii quia forte intelhges cujus 31acarii sitpars in

•,

omnibus sanctis, quae per omnes gentes benedicuntur in

semine Abrahae. Quod enim scriptum est latine « Bea- :

»tus vir: » graece habet, lAr/.apio; avT.p. Ille autem Macarius

qui vobis dispHcet, si malus fuit, nec in hac sorte est
nec huic sorti obest. Si autem bonus, opus suum probet,
ut in se ipso habeat gloriam, et non in altero.
CIX. Petilia^us dixit « Nostri autem baptismatis
:

laudesidem Psalmographusdecantavit » Dominus pascit :

» me, et nihil mihi deerit, in loco pascuoe ibi me colloca-

» vit. Super aquam refectionis educavit me, animara

« Psal. I, 1-6.
64 S. AUGUSTIUI EPISCOPI
» meam convertit. Deduxit me super semitas justitiae

)) propter nomen suum. Nam medio et si ambulavero in

» umbrae mortis, si me, inquit, persecutor occidat, non

» timebo mala quoniam tu raecum es, Domine. Vir-
;

)) ga tua et baculus tuus ipsa consolata sunt; me. Inde

» vicit Goliam oleo chrismatis loricata. Parasti in cons-

» pectu meo mensam advcrsus eos qui tribulant me. Im-

M pinguasti olco caput raeum, et calix tuus inebrians per
» quam optiraus. Et raisericordia tua subsequetur me
» omnes dies vitae me.Te. Ut inhabitem in domo Domini
» in longitudinera dierum ^ »

CX. AuGusTiNus respondit : Iste Psalraus de his lo-

quitur, qui bene suscipiunt baplismum, et sancto sancte
utuntur. Non enim verba ista etiam ad Siraonera raagura
pertinent, qui tamen eumdem sanctum baplismura acce-
pit et quia eo sancte uti noluit, non ideo illum inquina-
:

vit, aut repetendum tahbus docuit. Sed quia GoHae com-

memorationera fecisti, attende illura de ipso Goha Psal-

mum, et vide quia in cantico novo depictus est ibi enim ;

dicitur « Deus canticum novum cantabo tibi, in psalterio

:

» decem chordarum psallam tibi - » Et vide utrum ad .

hoc canticum perlineat, qui orbi terrarura non communi-

cat. Alibi enim dicitur « Cantate Domino canticum no-
:

» vum, cantate Doraino oranis terra ^ » Omnis ergo terra, in

cujus unitate non estis, cantat canticura novura. Et oranis

terrae sunt verba quoque ista «Do minus pascit me, et nihil:

» raihideerit, etc.»Nonsunt haec vcrba zizaniorura, quam-

vis usque ad raessem in una segete tolerentur non sunt :

verba paleae, sed tritici ; quamvis eadera pluvia simulque

nutriantur,eadem area siraulque triturentur, donecultirao
ventilaliro duo utique cora-
ab invicera segregentur : quae
muniter unura habent baplisrauni, quaravis non sint unum.
• Psal xxii, 1-6. — ' IJ. cxLiii, 9. — 3 IJ. xcxv, 9.
 CONTRA LITTERAS PETILiAMI, LIB. II. 65
Sed etsi pars vestra esset Ecclesia Dei, cerle fatereris istum
Psalmum non ibi pertinerc ad furiosas catervasCircumcel-
lionum. Autsietipsipersemitasjustitioededucuntur, quare
negatis eos comites vestros esse, cum vobis objiciuntur :

quamvis pleriim({ue paucitatem concisionis vestrfie, non vir-

ga et baculus Dei, sed lustes eorum consolentur, quibus vos

et adversus leges Romanas tutos esse arbitramini : in quos
incurrere quid est aliud quam ambulare inmedio uinbrae
mortis? Sed non tiniet mala cum quo Dominus est. Certe
tamen non audebis dicere, etiam istorum furiosorum esse
verba quae in hoc Psalmocantantur : ettamen habere eos
baptismum, non solum confitemini, sed etiam profile-
mini. Non dicunt ergo ista, nisi qui aqua sancta reficiun-
tur, sicut omnes justi Dei non qui ea male utendo sub-5

vertuntur, sicut Magus ille a Phihppo baptizalus et ta- :

men ipsain utrisque una atque sancta est. Non dicuntista

nisi qui ad dexteram pertinebunt : sed tamen eadem
pascua sub uno pastore et oves et hirci pascuntur, donec
ut debita recipiant, segregentur. Non dicunt ista nisi qui
de mensa Domini vitam sumunt, sicut Petrus, non judi-
cium, sicut Judas et tamen ipsa utrique fuit una, sed
:

non utrique valuit ad unum, quia ipsi non erant unum.

Non dicunt ista nisi qui oleo sancto ctiam in spiritu beati-
ficantur, sicut non qui in solo corpore consecran-
David j

tur, sicut Saiil et tamen cum ambo unum sumpsissent,

:

non eis impar sacramentum,sed impar meritum fuit.Non

dicunt ista nisi qui cahcem Domini in vitani aelernam
mutata mente suscipiunt non qui judicium sibi mandu-
5

cant et bibunt , sicut Apostolus ait ^

^ et tamen utrisque
non unis cahx unus est, inebrians ad capessenda coe-
iiie

lestia Marlyres, non ad funestanda praecipitia Circumcel-

hones. Mcmento crgo sacramentis Dei niiiil obesse mores
' 1 Cor. XI, 99.

cxxxix. 5
66 S. Al GUSXIWI EPISCOPI

raaioram horaitium, quo illa vel oranino non sint , vel

rainus sancta sint ; sed ipsis raalis hominibus, ut habeant

ad testimonium damnationis, non ad adjutoriura sanitatis.
Saltemquippe ipsa verba ultima Psalmi hujus considerare
debuisti, et propter eos qui baptismo accepto apostatant
intelligere , non ab oranibus qui sanctum baptisma acci-

piunt posse dici : « Ut inhabitera in dorao Doraini in lon-

)) gitudinem dierura ^
: » et taraen sive perraanentibus
sivelapsis, cum ipsi non sint unum, baptismus unus est ;

et cum ipsi non utrique sancti sint, baptisraus in utrisque

sanctus est : quia et apostatae si redeant , non quasi eum
amiserint baptizantur, sedquodinse perraanenti injuriam
fecerint humiliantur.
GXI. Petiliajxus dixit At ne vos sanctos esse dicatis^
: «

primum id assero, quia qui non fuerit innocens, non ha-

bet sanctitatem. »

CXII. AuGusTiKus respondit Ostende nobis tribunal

:

ubi sedisti, ut ante te staret orbis terrarura et quibus •,

oculis, non dico conscientias oranium, sed vel actus ins-

pexisti et discussisti, ut eum perdidisse innocentiara judi-
cares. Ille qui raptus est usque in tertium coelum, dicit ;

» Sed neque ego me ipsum dijudico : » et tu de universa

terra,qua haereditas Chrisli dilatatur, audes ferre senten-
tiam. Deinde si satis absolulum tibi videtur quod dixisti :

(iQuinon fuerit innocens, non habetsanctitatem^ :» quaero

si non habebat Saiil sacramenti sanctitatem ,
quid in
eo David venerabatur ? Si autem habebat innocentiam ,

quare innocentem persequebatur ? Nam euni propter

sacrosanctam unctionem et honoravit vivum, et vindica-
vit occisum :panniculum ex ejus veste praecidit,
et quia vel
percusso corde trepidavit. Ecce Saiil non habebatinnocen-
tiara, et taraen habebat sanctitatem, non vitae suae, ( nara
' Psal. XXVI, 4- — ' I Coi . IV , 3.
 CONTRA HTTERAS PETILIANl, LIB. 11. 67
hoc sine innocentia nemo potest , ) sed sacramenti Dei.
quod et in malis hominibus sanctum cst.

CXIII. Petilianls dixit : « Nam si legem perfidi nostis,

sine injuria ipsius Legis hoc dixerim, hanc et diabolus no-
vit. Namque Domino Deo in causa Job justi, quasi justus

ita de Lege respondit, sicut scriptum est : « Dominus

Dixit
» diabolo: Respexisti in puerum meum Job, quia non est
» similis ilii ia terra, homo sine raalitia, verus Dei cultor,
» abstinens se ab orani raalo, perseverans in simpiicitate;
» tu autera petisti ut omncm rem illius perderes sine causa.
» Et respondit diabolus ,Corium pro
et dixit Domino :

» corio, et omne quodcuraque habuerit homo pro anima

» sua dabit^ « Ecce legaliter loquitur, qui nititur contra
Legem. Et iterum Dominum Christum sermonibus suis

sic ausus est attentare, sicut scriptum est : « Assumpsit

» diabolus Jesum in sanctam civitatem et statuit eura ,

» super pinnara temph et dixit ei Mitte te deorsura.

, :

» Scriptum est enim Quia Angelis suis raandavit de te,

:

» ut manibus tollant te ne fbrte ofiendas ad lapidem ,

» pedem tuum -. Ait Jesus Iterum scriptum est Non : :

» tentabis Dominum Deura tuum ^. » Nostis inquam , ,

sicut diabolus , Legem ,

qui in suis conalibus vincitur , ut
in actibus erubescit. »
CXIV. Algustinus respondit : Possem quidem quserere
abste, in qua Lege scripta sint verba quae diabolus dixit,
cum sanctum virura Job apud Deum criminaretur •, si hoc
mihi esset propositum dcmonslrare, Legera quam dicis

diabolum nosse, te ipsum non nosse ; sed quia non inde

hoc praetermitlo. Sic autemconatus
inter nos quaestio est,
es ostendere diabolum Legis peritum quasi nos dicamus ;

oranes qui verba Legis noverunt justos esse. Quid ergo le

adjuvet quod de diaboio commeraorare voiuisti, uon video
• Job, I, 3. — » Psal. xc, II. — 3 Deut. ti, i6, et Mattli. iv, o-;.

5.
68 S. ATJGUSTIM EI'ISCOPl

nisi forle tu nobisveniretin mentem, cjuomodo ipsum diabo-

lum vos imitemini. Sicutenim ille contra latorem Legis pro-
ferebat verba Legis, sic et vos e verbis Legis accusatis bomi-
nes quos ignoratis, ut Dei promissis quae in ipsa Lege con-
scripta sunt resistatis. Deinde vellem mihi diceres, Confes-
sores quando se ipsos prcecipitant, cui ducunt
illi vestri,

martyrium utrum Christo qui talia suggerentem diabolum

,

repuiit, an potius ipsi diabolo ,

qui talia Christo facienda
suggessit ? DuiB sunt maxime viles atque usitatae morles
eorum qui se ipsos interimunt, iaqueus et praccipitium '.
Tu certe dixisti in primis partibus hujus Epistolse Laqueo :

traditor periit laqueum tahbus dereliquit

, hoc ad nos :

omnino non perlinet. Neque enim veneramur nomine

Martyrum eos, qui sibi colUim hgaverunt. Quanto aulem
nos probal)ihus in vos dicimus , Magister Iraditoris dia-
bolus pryecipitium Christo suadere voluit, et repulsus est.

Quid ergo dicendi sunt, quibus hoc suasit et auditus est ?

quid enim, nisi inimici Ciuisli, amici autem diaboh 5 dis-

cipuh seductoris, condiscipuh Iraditoris? Spontaneas enim
mortes ab uno magistro utrique didicerunt, ille laqueum,
isti praecipitium.
CXV. Petilia^us di\it : « Sed ut vestra singula des-
truamus, si sacerdotes vos dicitis, sic a Domino Deo dictum
est per Prophetam, Ultio Domini super falsos sacerdotes.»
CXVL AuGcsTi^cs respondit : Quaere potius quid ve-
rum dicas, non unde maledicas 5 et ([uid doceas, non quid
objicias.
CXVIL PETiLiANtjs dixit : « Si cathedram vobis miseri
vindicatis , ut superius diximus ; habetis illam profecto
quam David propheta psalmographus pestilentioR cathe-
dram pronunliavit vobis enim ^ : juste relicta est, quia
eam sancti sedere non possunt. »
'
Mallli. xivi;, 5. — > Psal. 1,1.
 CONTRA LITTETlAS rET[LIANI, LIB. TT. 69
CXVIII. AcGusTiKus responclit Et haec non vides non :

aliqua esse documenta sed vana convicia. Hoc enim est ,

ilhul ((uod paulo ante dixi,Verl)a Legis dicitis, sed in (juos

(licatis non attenditis : sicut diabolus verba Legis dicebat,
scd cuidiceretnonagnoscebat. lUe caput nostrum sursum
ascensurum, deorsum volebat dejicere •, vos autem corpus
cjusdem capitis ,
quod per totam terram ditFusum est, ad
( xiguam partem vultis redigere. Certe ipse paulo ante di-
\isli : « Nos Legem nosse et legaliter loqui, sed in actibus

crubescere. » Dicis quidem ista nihil probans : sed et si

lie aii(|uibus probares, de his caeteris non praescriberes.

VfTumtamen si omnes per totum orbem tales essent quales

vanissime criminaris , cathedra tibi quid fecit Ecclesiae

lloman.T , in qua Petrus qua hodie Anastasius
sedit, et in
sodvl: vel Ecclesice Jerosolymitanne, in qua Jacobus sedit,
li inqua hodie Joannes sedet, quibus nosin catholicauni-
tate connectimur, et a quibus vos nefario furore separas-
lis? Quare appellas cathedram pestilentiae cathedram Apos-
tolicam ? Si propter homines quos putas legem loqui et
non facere, numquid Dominus JesusChristuspropter Pha-
risaeos, de quibus ait « Dicunt enim et non faciunt »
: ' ,

(alhedraein qua sedebant ullam fecit injuriam ? Nonne

illam cathedram Moysi commendavit, et illos servato ca-
lliedrae honore redarguit ? Ait enim « Cathedram Moysi :

1)sedent quae dicunt facite, quae autem faciunt, facere

•,

1 nolite; dicunt enim, et non faciunt.» Haec si cogitaretis,

unn proptcr homines quos infamatis, blasphemaretis ca-

iluedram Apostolicam cui non communicatis. Sed quid ,

est aliud (juam nescire quid dicere et tamen non posse ,

nisi maledicere '?

CXIX. Petili\kus dixit : « Si sacrificia vos facerc ju-

chcatis, de vobis quippe novissimis Deus ipsc sic dicit : « Fa-
I
Mattli xiiii, 'i
70 S. AXJGUSTINj EPISCOPI

» cinorosus , inquit, qui sacrificat mihi vitulum ,

quasi
» canem occidatj, et qui ponit similaginem, quasi sangui-
» nem porcinum fundat. Scitote vestrum sacrificium, qui
» humanum sanguinem jam fudistis ^ » Et iterum « Sa- :

» crificia eorura quasipanisluctus, omnis qui manducabit

» ex illo, inquinabitur'^. »
CXX. AuGXJsTiNus respondit : Nos dicimus tale cuique
sacrificium fieri, qualis accedit ut otlerat, et qualis accedit
ut sumat, et eos de sacrificiis taliura manducare ^
qui ad
illa tales accedunt quales et illi sunt : itaque si oflerat

Deo malus, et accipiat inde bonus , tale cuique esse qua-

lis quisque fuerit ;
quia et illud scriptum est : « Omnia
» munda mundis ^ » Per hanc sententiam veridicam et

catholicam etiam vos Optati sacrificio non estis polluti,

si facta ejus disphcebant vobis. Nam utique panis illius

panis luctus etat, sub cujus iniquitatibus Africa tota lu-

gebat : sed panem luctus omnibusvobiscommunem esse,

omnium vestrum malum schisraatis facit. Nam secndum

concilii vestri sententiam Felicianus Mustitanushumanum
sanguinemfudit.Dixistis enim, cum eos damnaretis^: Ve-
loces pedeseorum ad etlundendura sanguinera. Vide ergo
quale sacrificium ofTerat, quem sacerdotem habetis, cum
eum sacrilegum daranaveritis : et si hoc vobis nihil obesse
arbitramini , rogo vos , vanitas calumniarura vestrarum
quid oberit orbi terrarum ?

CXXI. Petilianus dixit : « Si precem Domino facitis,

aut funditis orationem, nihil vobispenitus prodest.Vestras

enira debiles preces cruenta vestra conscientia vacuat :

quia Dorainus Deus purara magis conscientiara quam. pre-

ces exaudit , Doraino Ghristo dicente : « Non omnis qui
» dicit mihi, Domine, Doraine, intrabit in regnum coclo-

' Isai. xcsvi, 3. — » Osee, ix, 4 — ' Ti*^' h '^- — ** ^" concilio Ba-
gaiensi.
 CO^TRA LnXER^S l'ETILIANI, HB. II. 71
« rum ; sed is qui facit voluntatem Patris raei qui in
» coelis est '. » Voluntas Dei ulique bona est : nara ideo
in sacra Oratione sic petimus : « Fiat voluntas tua in
» coelo et in terra : » ut quiabona ejus voluntas est, nobis
quae bona sunt largiatur.Vos ergo voluntatem Dei non
facitis, quia mala quotidie perpetratis. »

CXXII. AuGtsTiKus respondit Ista omnia si et nos in :

vos dicamus, nonne qui nos audierit, insanos potiusliti-

gatores quam Christianos disputalores, si ipse sanus est,
judicabit? Non ergo reddimus maledictum pro maledicto.
M Servum enim Doraini non oportet litigare, sed esse mi-
)» tem ad omnes docibilem, in modestia corripientem
,

» diversa senticntes^ » Si ergo vobisobjiciamus eo?, qui

mala apud vos quotidie perpetrant, inepte litigamus, alios

ex aliis accusantes. Si autem vos admonemus, ut sicut

illa vobis non vultis objici, sic nobis non objiciatis aliena,

in modestia vos corripimus , sed si aliquando resipis-

catis.

CXXIII. PETiLiA^csdixit: « Si vero forte, quod nescio,

daemonia pellitis , nec id vobis proderit : quia nec fidei

vestrae, nec meritis cedunt ipsa dcemonia, sed in nomine

Domini Jesu Christi pelluntur. »

CXXIV. AcGtJsTi^cs respondit Gratias Deo, quia tan- :

dem confessus es posse valere invocalum nomen Christi ad

aliorum salutem , etiamsi a peccatoribus invocetur. Hinc
ergo intellige, cum Christi nomen invocatur, non obesse
aliorum Nos autem quomodo invo-
saluti aliena peccata.

cemus nomen Christi, non tuo judicio nobis opus est, sed
ipsius qui invocatur a nobis. Solus enim potest nosse quo
corde invocetur. Exejustamen verbi certi sumus, aboni-
nibusgentibus eura saiubriter invocari, quae benedicuntur
in semine Abrahse.
'
Mattb. Tii, 2r — ' Id. ti, ii. - ' i Tim. ii, 94
72 S. AUGUSTIISl EPISCOPI

Petilianus dixit : « Etsi prorsus virtutes et mirabilia

faciatis ,
propter vestrani necmitiam nec sic vos Dominus
novit, Domino ipso dicente u Multi dicent mihi in iilo :

)) die, Domine Domine, in nomine tuo prophetavimus,

,

)) et in tuo nomine daemonia ejecimus, et in tuo nomine

)) virtutes multas fecimus. Tunc dicam illis Quoniam non :

)) novi vos, discedite a me, operarii iniquitatis ^))

CXXVI. AuGusTiNLs respondit : Agnoscimus verba

Domini. Hinc et Apostolus ait : « Si fidem habeam ita ut
))montes transferain, charitatem sutem nonhabeam, nihil

» sum^. )) Hic ergo quaerendum est quis habeat charitatem

invenies non esse nisi eos qui diiigunt unitatem. Nam de
exclusione daemonum, et de potentia miracuiorum, quo-
niam pierique taiia non faciunt et tamen ad regnum
Dei pertinent pierique autem faciunt et non pertinent,
,

nec nostri nec vestri debent gioriari, si qui forleista pos-

sunt quandoquidem nec Apostoios, qui vere ista salubri-
^

ter atque utiUter poterant voiuit Dominus gaudere de ,

lalil)us quando eis ait

,
« Noiite in hoc gaudere quod :

» daemonia vobis subjecta sint, gaudete autem quod no-

)) mina vestra scripta sunt in coeio ^. » Quapropter ista

quae ex Evangelio posuisti, et ego possem dicere,
tibi si

te viderem signorum virtutes operantem et tu mihi, •

si

taiia me facientem videres. Non ergo nobis dicamus quae

possunt et ex alia parte dici 5 et remotis ambagibus, quo-
niam ubi sit ipsum qui eani
Ecclesia Christi quaerimus ,

suo sanguine redomit, audiamus dicentem « Eritis mihi :

M testes in Jerusalem, et in totam Judneam et Samariam,

» et usque in totam terram *. » Huic Ecclesiae, quae per

totam lerram ditiunditur, quisquis non communicat, cui

non communicet vides, si cujus ista verba sint audis. Quid
est autem dementius, quam sacramentis Doraini commu-
• Matlh. vu, 22. —> I Cor. xiii, 2. — ^ Luc. x,_2o. — 4 Act. 1, 8.
 CONTRA LITTEKAS PFTILIANI, LIB. II, 73
nicare , et verbis Domini non communicare ? Hi utique
dicturisunt : » Tn nomine tuo manducavimus el bibimus :

et audituri , « Non novi vos * : » qui corpus ejus et san-

guinem in sacramento manducant et bibunt, et membra
ejus toto orbe ditFusa, in Evangelio nonagnoscunt,et ideo
in eis in judicio non computantur.
CXXVII. Petilianus dixit : « Quod etsi, utipsi putatis,
Domini legem pure sequimini, deipsa Legesanctissimale-
galiter disputemus. Dicit apostolus Paulus: «Bona est lex,

» si quis ea legitime utatur 'K » Lex ergo quid dicit? « Non

» occides^. » Quod semel fecit Cain parricida, vos fratres

» saepius occidistis. »
CXXVIII. AuGDsTiNus respondit : Similes vobis esse
nolumus : nam non desunt quae dicantur, sicut et tuista

dicis, et quae sciantur, nam ista tu nescis ; et quae os-

tendantur, nam tu ista non ostendis.

CXXIX. Petilianis dixit: « Dictum est : Non mcecha-
beris. Unusquisque vestrum si carnaliter castus sit, spiri-

talitermoechus est, quia adulterat sanctitatem. »

CXXX. AvGusTiNus respondit Possunt haec in quos- :

dam veraciter dici , et nostros et vestros : qui si utrisque

nostrum displicent nec nostri nec vestri sunt. Sed tu
,
,

quod in quosdam dicis et iiec in ipsis probas, pro eo vis ,

accipi ac si probaveris, non in alitjuihus qui degenerant a

semine Abrahae, sed in omnibus genlibus quae benedicun-
tur in semine Abrahae
CXXXI. Petilianus dixit : « Dictum est : Falsum tes-

limouium non reddes. Cum regibus saeculi nos vestra

lenere mentimini, nonne (alsa conflatis ? »
CXXXI I. AuGtsTiNusrespondit Si non sunt nostra qune :

tenetis, nec illa erantvestra (ju.iea Maximianistis recepis-

tis. Quod si propterea iUa vestra erant, quia illi sacrilegum
• Matth. VII, 22. — ' 2 Tim. xviii. — ' Exod. xx, 23.
74 S. ADGUSliM EPISCOPl

schisma fecerunt , non communicando parti Donati : at-

tende qu?e Joca teneatis, et cujus haereditati non commu-

nicetis ; non regibus saeculi, sed
et cogitate, regi Christo

quid respondere possitis. De illo dictum est : « Domina-

» bitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad ter-
» minos orbis terrarum ^ Quo utique flumine, nisi ubi
»

baptizatus est, et ubisuper eum coiumba descendit, mag-

num charitatiset unitatis indicium ? Yos autera huic uni-
tati non communicatis, et adhuc loca unitatis tenetis ^ et

invidiam nobis de regibus ScTPCuli facitis, cum per jussa

proconsulum de locis partis Donati schismaticos vestros
expuleritis. Non sunt haec verba per inane volantia : ho-
mines vivunt, civitates testanlur, Gesta proconsularia et
municipalia recitanlur. Sileat ahquando vox calumniosa,
objiciens reges saecuh universae terrae, per quorum pro-
consules non potuit parcere concisa concisae. Cum ergo
dicimus quod nostra teneatis, non ostendimur falsum tes-
timonium dicere, nisi nos ostendatis in Ecclesia Christi
non esse quod quidem dicere non cessatis, sed ostendere
;

nunquam valebilis imo vero cum hoc dicitis non jam

: ,

nobis, sed ipsi Christo falsi testimonii crimen objicitis.

Nos quippe in Ecclesia sumus, quae ipsius testimonio prae-
nuntiata est et ubi suis testibus attestatus est dicens :

« Eritis mihi testes in Jerusalem, et in totam Judaeam et

» Samariam , et usque in totam terram -. » Vos autem
falsos testes non solum hinc ostendimus, quia huic veri-
tati resistitis ted etiam in ipso judicio, quo cum Maxi-
^

miani schismate conflixistis. Si enim secundum legem

Chrisli agebalis ,
quanto congruentius secundum eam
constituunt aiiqui Chrisliani Imperatores, si possunt se-
cundum eam judicare Pagani proconsules aulem in
.? Si
adjutorium etiam terreni imperii leges assumendas putas-
• Psal. Lxi, 8. — > Act. I, 8.
 CONTTlA LITTERAS PETiLlANI, LIB. II. T5
tis, non reprehendimus. Fecit hoc Paulus, cum adversus
injuriosos civem Romanum seessetestatus est^ Sed quaero
quibus terrenis legibus sit statutum , ut Maximianistae
locis pellantur ? Nullas omnino reperies : sed videlicet
legibus quae adversus h.iereticos, atque inter eos etiam
adversus vos ipsos latse sunt, illos expellere voluistis : ad-
versus infirmos tanquam potentiores praevaluistis. Unde
illi quia nihil potuerunt, innocentes se dicunt, tanquam
sub leone lupus. Tamen legibus adversus vos latis profecto
adversus ahos nisi per falsum testimonium non utereniini.
Si enim veraces suntillaeleges, cediteetiam voslocisquos
tenetis si autem fallaces sunt
: cur per eas alios exclu-
,

sistis ? Quid cjuod et veraces sunt et vos per illas alios ,

nisi fallaciter non possetis expellere ? Ut enim eis servi-

rent judices , haereticos expellere voluerunt ; unde vos

priores expellere debuerunt : sed vos catholicos esse
dixistis, ut vobis parcerent leges, per quas alios premeba-
lis.Videris quid vobis apud vos ipsos videamini : illis

tamen legibus non estis catholici. Cur ergo aut eas veraces
falso lestimonio fefellistis, aut eas fallaces ad opprimendos
alios usurpaslis ?

CXXXIII. Petilianbs dixit : « Dictum est : « Non

» concupisces rem proximi tui ^ » Vos nostra diripitis ,

ut pro vestris habeatis. »

CXXXIV. AuGusTiNus respondit: Et quaecumque uni-
tas non nisi nostra sunt qui non secundum
possidebat , ,

calumnias hominum, sed secundum verba Christi, in quo

benedicuntur omnes gentes universae terrae in unilate ,

consistiraus, nec propter malos quos a frumentis Domi-

nicis ante judicii ventilationem separare non possumus

nos a societate tritici separamus et si qua jam concisi :

possidere coepistis, quia vobis ablata nobis Dominusdedit,

'
Act. xxu, iS. — ' Eiod xt, 17.
76 6. AUGUSTINI EPISCOPI
non ideo concupiscimus aiiena, quia illius imperio cujus
suntomnia, facta sunt nostra et juste nostra sunt vos ;
:

enim his utebamini ad prsecisionem nos ad unitatem. ,

Alioquin et primo populo Dei possent illi objicere alienne

rei concupisccntiam, qui divina potestate ab eorum tacie,

quiaeaterra raale utebantur, expulsi sunt : et ipsi Judaei,

a quibus ablatum est regnum, secundum verba Domini,

et datum est genti facienti juslitiam, possunt objicere
alienae rei concupiscentiam ' •
([uia Ecclesia Christi pos-
sidet, ubi persecutores Christi regnabant. Et post omnia,
cum vobis ipsis dictum fuerit : Res alienas concupiscitis,
quia Maximianistas de basilicis ejecistis, quid respondea-

tis, non invenitis.

CXXXV. Petili ANus dixit : u Qua igitur lege vos Chris-
tianos ostenditis, cum legi contraria faciatis ? »

CXXXVI. AuGusTiNus respondit : Litigare vis , non

disputare.
CXXXVII. Petilianus autem Dominus
dixit : « Dicit
Christus « Qui fecerit et sic docuerit, maximus vocabi-
:

» lur in regno ccelorum -. » Sic autem vos miseros dam-

nat Qui resolverit unum ex his mandatis, minimus voca-

:

bitur in regno coelorum. »

CXXXVIII. AuGusTiKus respondit : Ubi forte aliter

dicis testimonia Scripturarum, quam sesehabent, et ad rem

quae inter nos agitur, non pertinet, non nimis curo : ubi
autem impediunt quod tractamus, nisi veraciter proferan-
tur, non te arbitror succensere debere, si quemadmodum
scriptum sit te commemoro. Ecce hoc quod modo posuisli,
non ita scriptum est sed ita potius « Qui solverit unum
: :

» de mandatis istis minimis,et docuerit sic,minimus voca-

«bitur in regno coelorum. Qui autem fecerit et sic do-
»cuerit,magnusvocal)itur in regnocoelorum.»Etcontinuo
•
MaUl). XXI, 43. — ' Id V, iQ.
 COJVTHA LITTEKAS PETILIANI, LIB. II. 77
sccutus ait : « Dico enim vobis quia
abundaverit jus- nisi

» litia vestra super Scribarum el Pharisneorum, non in-

» trabitisin regnum coeloruni.))Alibienim Pharisaeos osten-
»dit et arguit, quoniam dicunt, etnon f'aciunt.))Hos ergo
et hic significavit, cum diceret :<'Qui solverit et sic docue-
» rit '^,
» id est , docuerit verbis ,
quod solvcrit factis. Super
quosabundare praecepit justitiam nostram, ut faciamus et
sic doceamus. Et tamen nec propter illos Pharisaeos, qui-
busnosnon per prudentiam, sed per malevolentiam com-
paralis ,
Dominus deseri cathedram Moysi, in
prrpcepit
quauliquefigurabat suam dicens quippeilloscathedram :

Moysi sedentes dicere et non facere monet tamen popu- ;

los lacere quaedicunt, et non facere quae laciunt, ne

cathedrae sanclitas deseratur , et propter pastores malos
gregis unitasdividatur.
CXXXIX. Petilianus dixit : « Et iterum : Omne pec-
catum quod peccaverit homo, exlra corpus est qui autem :

peccaverit inSpiritusancto, non ei remittetur, nec in hoc

saeculo, nec in futuro. »

CXL. AuGusTiNus respondit : Et hoc non ita scriptum

est, et vide quantum te fefellerit. Apostolus ad Corinthios
scribens, ait : « Omne peccatum quodcumque fecerit ho-
» mo, autem fornicatur, in corpus
extra corpus est, qui
» suum peccat » Hoc aulem aliud est, et aliud illud
^.

quod Dominus in Evangelio dixit « Omne peccatum et :

» blasphemia dimittetur hominibus qui autem peccaverit ;

» in Spirituni sanclum non remittetur ei nec in hoc , ,

» saeculo, nec in futuro '\ » Ta autem coepisti ex Apos-

tolo sententiam, et eam tanquam una sit ex Evangelio

terminasti tjuod te non credo fraude, sed errore fecisse.
:

Neutra enim ad rem pertinet, et cur haec dixeris, et quo-

quomodo dixeris, omnino non vidco: nisi forte, quiacum
'
Mattli. xxui, 2. — » I Coi. VI, 18, — 5 Mattb. xu, 3i.
78 S. A.UGUSTrNI EPISCOPI

superius dixisses, damnatos esse a Domino c[ui resolverinl

unura ex mandatis , considerasti quam multos habeatis ,

nonunum, sedmulta mandatasolventes,et ne tihi objice-

retur , voluisti per transitum subinducere dilFerentiam

peccatorum , aliud esse solvere aliquod mandatum unde
venia facilis possit accipiautem peccarein Spiritum
^ aiiud
sanctum,quod non remittetur,nequein hocsaeculo, neque
in futuro. Timens itaque contagia peccatorum hoc tacere
noluisti, et rursus timens profunditatem qusestionis exce-
dentemvires tuas, hoc cursim perstringere voluisti, tanta

trepidatione,utquemadmodumsolent perturbatione aliqua

festinantes perverse se vestire aut calceare, nolueris atten-
dere velquid adquod pertineat, vel ubi et quemadmodum
scriptum sit. Quale sit autem illud peccatum quod non
dimittetur, neque in hoc saeculo, neque in futuro, usque
adeo nescitis, ut cum in ipso nos esse credatis, remissionem
tamen ejus per vestrum nobis baptismum promittatis.
Quod unde fieri potest, si tale peccatum est, ut non dimit-
tatur, neque in hoc sseculo, neque in hoc futuro ?
CXLI. Petilianus dixit : « Divina vero mandata quibus

rebus impletis? Dicit Dominus Christus « Beati pauperes :

» spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum ^ «Vos

persequendi malitia furorisdivitiasexhalatis. »

CLXII. AuGusTiNus respondit : Dicite ista potius Cir-

cumcellionibus vestris.
CXLIII. Petilianus dixit : « Beati mansueti, quoniam
» ipsi possidebunt terram -.» Vos igitur immansueti terram
etcoelum pariter perdidistis.»
CLXIV. AuGusTiNus respondit Iterum atque iterum :

audite Dominum dicentem « Eritis mihi testes in Jeru- :

» salem, et in totam Judaeam et Samariam, et usque in

» totam terram ^ » Cur non ergo illi perdiderunt terram
MaUh. V, 3. — Mbid 4. — 3 Act. 1, 8.
 CONTUA LITTERAS PETILlANI, LIB. II. 79
et coelum, qui ut non communicont universae terrae, con-
temnunt verba sedentis in coelo? Nam de vestra mansue-
tudinCj non tufe voccs, scd Circumcellionum fustes inter-
rogentur. Dicturus es Quid ad nos pertinet ? Quasi nos
:

ista dicamus, nisi ut hoc respondeatis ? Ideo enim ad vos

pertinetschisma vestrum, quia pertinere ad vos peccatum

non vultis aUenum nec tamen ob aliud vos a nobis se-
:

parastis, nisi dum nobis objicilis crimen alienum.

CXLV. Petilianus dixit « Beati qui lugent, quoniam
:

«ipsiconsolabuntur. nVos nostri carnifices lugentesfacitis,

non higetis. »
CXLVI. AuGUSTiNus respondit Consideratepaululum :

quam multis, et quantum luctum dederint Deo laudes

armatorum veslrorum. Quid ad nos Et
Dicite iterum : .^

ego iterura dicam, et tu quod dicis Quid ad nos ? quid :

ad orbem terrarum ? quid ad eos qui laudant nomen Do-

mini a solis ortu usque ad occasum? quid adoronem terram
quae cantat canticum novum ? quid ad semen Abrahae, in
quo beneJicuntur omnes gentes ? Ergo ideo ad vos per- *

tinet sacrilegium schismatis, quia non ad vos pertinent

focta mala vestrorum et hinc intelhgitis nec ad orbem
:

terrarum pertinere, etiara si ea probaretis, fiacta eorum

propter quos inde vosseparastis.
CXLVII. Petilianus dixit : « Beali qui esuriunt et
» sitiunt justiliam, quoniara ipsi saturabuntur -. » Vobis
nostrum sanguinem sitiatis. »
hrec justitia est, ut
CLXVIII. Augustinus respondit Quid tibi dicam, tu :

homo, nisi quia calumniosus es ? Esurit quidem vos et

sitit unitas Christi : qUcC utinam vos absorbeat ;
haeretici

non eritis.

CXLIX. Petilianus dixit : « Beati misericordes, ([uoniam

» ipsi misericordiam consequentur. » Vos quando miseri-
' Gen. xxu, i8. — » Matth. v, 6.
80 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cordes appellem, cum poenas justis ingeritis ? an commu-
nionem nequissimam, dum animas inquinatis ? »
CL. AuGusTiNus respondit Nec vos justos probatis, :

nec nos pcenas ingerere vel injustis. Et tamen sicut est

plerumque crudelis fallax adulatio, sic semper misericors
justa correptio. Nam unde est iliud quod non intelligitis,
«Emendabitmejustus in misericordia etarguetme *?» Hoc
enim cum de asperitate misericordis correptionis dixisset,
continuo subjunxit de lenitale perniciosae adulationis, et
ait Oleum autem peccatoris non impinguabit caput
: «

» meum.» Tu ergo attende quo voceris, et unde rcvoceris.

Nam unde nosti quo in te animo sit quem saevum putas ?

Sed quolibet sit unusquisque sarcinam suam portat, et
,

apud nos et apud vos sed sarcinam schismatis quam

:

omnes portatis, abjicite, utsarcinas vestras bonas in uni-

tate portetis •, et eos qui malas portant, si possitis misericor-
diteremendetis j si non possitis, pacifice toleretis.

CLl. Petilianus dixit : « Beati qui puro sunt corde,

» quoniam ipsi Deum videbunt.»Quando Deum videbitis,
qui immunda malitia cordis geritiscaecitatem ? »

GLIL Algustikus respondit : Quare hoc dicis ? An

forte nos ignorata quaehomines dicunt objicimus omnibus
gentibus, et manifesta intelligcre nolumus quae Deus prae-
dixit de omnibu«gentibus? Haec est magna csecitas cordis ^

et si nec ipsam in vobis agnoscitis, haec est major caecitas

cordis.
CLllL Petiliaaus dixit : « Beati pacitici, quia ipsi fihi

» Dei vocabuntur. »Vos pacem sceleri fingetis, et bello

quaeritis unitatem. »

CLIY. AuGusTiwus respondit Non pacem scelere fin- :

gimus sed pacem ex E\angelio praedicamus

: cum quo 5

si pacem habueritis, et nobiscum habebitis. Dominus re-

' Psal. cxL, 5.

 CO^TRA LITTERAS PEXILIAJNI, LIB. II. 81
surgens non soluni intuendum oculis sed etiam
, et se ,

contrectandum manibus Discipulorum prsejjens, indecoe-

pit: « Pax vobiscum, inquit. » Et (juomodo essettenenda
pax ipsa, sequentibus vcrbis aperuit. Ibi enim aperuit eis
sensum ut intelJigerent Scripluras, et dixiteis «Quoniam :

» sic scriptum est, et sic oportebat Ghristum pati, et re-

» surgere tertia die, et praedicari in nomine ejus poeniten-

» tiam et remissionem peccatorum per omnesgentes,inci-

» pienlibusab Jerusalem^))Gum his verbispacem habete,
et a nobis non dissentietis.Nam si bello qurcrimus unitatem,
non potuit laudari praeclarius belJum nostrum quando- j

quidem scriptum est « DiJiges proximum tuum tanquam te

:

» ipsum-.))Et iterum scriptumest:(iNemounquamcarnera

» suam odiohabuit^ » Et tamen caro concupiscit adversus

spiritum etspiritusadversus carnem. Quod sinemo carnem

suam odio habet, et tamen adversus carnem suam concupis-
cit : ecce belJo unitasquaeritur , ulcorpuscasligatum servi-
tuti subjiciatur.Quod autem spiritus facit adversus carnem,
non odio, sed dileclione bcJIigerans^ hoc spiritalesfaciunt
adversus carnales, ut quod agunt erga se, agant et erga illos,

qui proximos diligunt tanquam proximos : sed bellum spi-

ritalium est illa in charitate correptio, gJadius eorum sermo
Dei est. Ad tale bellum tuba ApostoJica concitantur cum
magno impetu personante : « Praedica verbum, insta op-
» portune, importune, argue, hortare, increpa, in omni
» Jonganimitate et doctrina *. » Ecce non agimus ferro,
sed verbo. Vos autem nec respondetis vera, et accusatis
falsa non corrigitis vestra, objicitis aJiena. Dicit Christus
^

verumtestimonium de orbe terrarum, dicitis vos adversus

Christum falsum testimonium contra orbem terrarum.
Nos autem si vobis potius quam Ghristo crederemus, paci-
fici essemus : quia Christo polius quam vobis credimus,
'
Luc. XXIV , 45. — ' MaUli. v, 43. — ^ Ephes. v, 8. ~4 2 Tim. iv, 1.

cxxxix. 6
82 S. AIJGUSXIKI EPISCOPI

pacem sceiere tingiraus Et haec cum dicatis atque taciatis,

audetis insuper commemorare : « Beati pacifici, quoniara

» ipsi filii Dei vocabuntur '. »

CLV. Petilianus dixit : « Gum dicat apostolus Paulus

« Obsecro vos, fratres, ego vinctus in Domino, ut digne am-
» buletis vocatione qua vocati estis, cum omni humilitatc
» et raansuetudine, cum patientia sustinentes invicera in
» charitate, sollicite agentes servare unitatem spiritus in
» conjunctione pacis-. »

GLVI. AuGusjiwus respondit : Haec si non tantum

diceretis, sed et audiretis , etiam cognita mala propter
pacem sustineretis^ non propter dissensionem incognita
fingeretis j
Do-
vel quia postea didicistis propter unitatem
iiati sustinere raala notissiraa et famosissima Optati. Quae

ista deraentia est ? Tolerantur cogniti, ue concisio ilerura

concidatur j et infamanturincogniti, ne in ipsa integritate

maneatur.
CLVIL Petiliakus dixit: « Vobis dicit Propheta : «Pax,
» pax, et ubi.est pax ^ ? »

GLVIII. AuGusTiKus respondit: Tu nobis hoc dicis, non

Propheta. Tibi ergo responderaus : Si quseris ubi sit pax,
aperi ocuios, etvide de quo dictum sit : «Auferens bella
» usque ad fines terrae *. » Si quaeris ubi sit pax, aperi ocuios

ad iliaracivitatem ,quae non potest aljscondi super montem

constituta, aperi ocuios et ad ipsum montem, et eum tibi

Daniei demonstret exparvolapide crescentera, et impien-

tem uuiversam terram •'.
Tibi autera cum dicit Propheta :

» Pax, pax et ubi est pax ? i> quid demonstrabis? an partem

Donati ignotam innumerabiiibus gentibus quibus notus
est Christus ? Non est ipsa quae non potest abscondi : et
unde, nisi quia uon est super iilum montem constituta ?

« Matth. V, g. — ' Epbes. iv, i. — ' Jerem. viu, ii, — 4 Psal. xlv,
10. — 5 Dan. II, 35.
 CONTRA LITTERAS PEXILlAMI, LIB. II. 83
« Ipse est enim pax nostra, qui iecit utraque unum '
: »

non Donatus, qui fecit de uno duo.

CLIX. Petiliamjs dixit « Beati qui persecutionem ;

» patiujitur propter justitiam, quoniam ipsorum est reg-

» num coelorum -. » Aios beati non estis, sed beatosmar-

tyres iacitis, quorum sciiicet animabus coeli repleti sunt,

corporumque memoria terrae iloruerunt.Vos ergo non co-
litis, sed facitis quos colamus. »

CLX. Al-gustiih.s respondit: Piane si non dictum esset

« Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam : »

sed dictum esset : Beati qui se ipsos praecipitant ; imple-

rent coelum martyres vestri. Sane de corporibus eorum
multos terrarum ilorcs videmus, sed sicut solet dici flos
cinis.

CLXL Petilianus dixit : « Cum ergo falsando man-

data beati non sitis, vos divinis sententiis Christus Dominus
condemnat -. * Vae autem vobis, Scribae et Pharisaei hypo-
»critae, quia clauditis regnumcoelorum ante homines ; vos
»enim non intratis, etnec^ue introeuntes sinitis.Vae vobis,
»Scribae et Pharisaei hypocritae,quia circuitis mare etari-
»dam, ut faciatis unum proselytum ^ etcum factus fuerit,
» facitis eum filium gehennae duplicius quam vos. Vte vobis,
»ScribaeetPharisaei hypocritae, quidecimatis mentham et
wanethum et cyminum, et reUnquitis quae graviora sunt
• legis, judicium et misericordiam et fidem. Haec autem
Moportcbat non omittere. Duces caeci, liquantes
fieri, et illa

Mculicem, camelum autem glutientes.Vaevobis, Scril^ae et

•Pharisaei hy pocritae, quia similes cstis monunientis dealba-
»tis ,
quaea foris parent hominibus speciosa ; intus autem
» plena sunt ossibus raortuorum et omni spurcitia : » sic et

vos a foris quidera paretis hominihus justi, intus autem

pleni estis hypocrisi etiniquitate. »

• Ephes. II, i4- — ' Matlb. v, lo. — ^ IJ. xiiii, i3.

84 S. AUGUSTIM EPISCOPl

CLXII. AuGusTiNus respondit Dic mihi, utrum aliquid :

dixeris, quod in vos vicissim ore maledico et contumelioso

similiter dici non possit ? Sed ex superioribus qure a me
dicta sunt, inveniet qui voluerit, haec in vos non per vana
convicia, sed per vera lestimonia posse dici. Verumtamen
quia ex occasione, pra2termittendum non est : certe anti-
quus populus Dei, circumcisionem pro baptismo habebat.
Quaero ergo, si quem fecissent isti, in quos tanta dicuntur,
Pharisaei proselytum, qui si eos imitaretur, sicut dictura
est, filius gehennoe fuisset duplo quam illi : utrum si cor-
rigeretur, et vellet imitari Simeonem, Zachariam, Natha-
naelem, iterum ab eis circumcidendus judicaretur ? Quod
si ridiculum estdicere, quamvis more atc|ue ore vaniloquo
talibus nos comparetis ,
quare post nos baptizatis ? Quod
si vos tales estis, quanto nos verius et mehus post vos non
baptizamus ; sicutnecilli c{uos nominavi, post pessimos
Pharisaeos circumcidi debebant. Deinde cum tales sederint'

super cathedram Moysi , cui Dominus honorem servavit ,

quare vos propter eos, quos istis sive juste sive injuste com
paratis, cathedram Apostolicam blasphematis ?

CLXIII. Petilianus dixit « Sed nos Christianos ista :

non terrent.Quod enim estis male facturi, a Christo Domino

habemus ante mandatum « Milto, inquit, vos sicut oves :

» in medio iuporum ^» Lupinam rabiem vos impletis, qui

non aliter Ecclesiis insidias facitis aut paratis, c[uam lupi

oviiibus inhiantes semper atque impetu,
,
pernicie suffecti
sanguine faucibus iram anhelantem respirant. m
CLXIV, AuGusTiNus respondit : Veiiem in vos dicere
istam sententiam , sed nollem istis verbis : nimis inepta,
vel polius insana sunt. Iliud autem opus erat, ut certis
aiiquibus documentis, non vanissimis maledictis noslupos ,

esse ostenderetis, vos autemoves. Nam cum et ego dixero:

• MaUli. X, i6.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 86
Nos sumus oves, vos autem lupi ; idpo-ne pulas interesse
alicjuid, quia tu illa verbis turgidis dicis ? Sed attende ut
ego probem quod dico. Nempe Dominus, quod velis nolis
nosti, ait in Evangelio Quae sunt oves meae, vocem
: «

» meam audiunt, et sequuntur me *. » Multae sunt de di-

versis rebus voces Domini : verum, exempli gratia, si
quispiam dubitaret utrum in corpore idem Dominus re-
surrexerit, et recitarentur ejus verba dicentio : « Palpate,
» et videte, quia spiritus non habet, sicutcarnem et ossa
» me videtis habere » si et his auditis ad credendum
- •

rcsuscitatum corpus ejus nollet acquiescere non utique ,

inter oves Domini deputaretur, quia vocem ejus auditara

non sequebatur sic et nunc quoniam quaestio est inter
; ,

nos, ubi sit Ecclesia, cum cx ipso Evangelii loco, ubi post
rcsurrectionem suum corpus cliam palpandum dubitanti-
hus praebuit, consequentia verba recitamus, ubi futuram
Kcclesiae latitudinem demonstravit dicens : « Ouoniam
» sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et re-
M surgere tertia die, et praedicariin nomineejuspoeniten-
» tiam et remissionem peccatorum per omnes gentes ,

» incipientibus ab Jerusalem ; » et vos omnibus gentibus,

ubi haeccompleta sunt, communicarenon vultis, quomodo
estis oves hujus pastoris, cujus auditis vocibus non solum
iion verum eliam repugnatis ? Et oves qui-
obsc(|uimini,
dem vos non esse, hinc docemus esse autem lupos, audite :

unde doceamus. Jam enim, quia ubi sit Ecclesia, verbis

ipsiusapparct,nianifeslum est ubisit ovileChristi. Ab hoc
i-;itur ovili cerlissimis verbis Domini demonstrato et ex-
l>resso, quicumque, non dico per falsa, sed quod manifes-
lum est, per incerta hominum crimina oves segregant, et
:ib unitatisatque charitatis vita ereptas ctahenatas necant,
nonne ip.si sunt lupi rapaces ? At enim et ipsi Dominum
'
Joan. X, 97. — ' Luc. xxiv, 3«.
86 S. AUGUSTrNI EPISCOPl

Christum laudant et praedicant. Hi sunt ergo de quibus

ipse ait : « Induti peilibus oviura, intus autem sunt lupi
» rapaces ^ Ex fructibus eorura cognoscetis eos. » Ovina
pellis est in Christi laudibus , lupinus fructus in maledi-
cis dentibus.
CLXV. Petilianus dixit : « Omiseri traditores, impleri
quidem Scripturam sic decuit sed in vobis hoc doleo :

quod partes maiitiae vosimplereraeruistis.»

CLXVI. AuGusTiNus respondit Possem ego magis di- :

cere : miseri Iraditores 5 si mihi placeret, imosi justitia

suaderet, omnibus vobis objicere quorumdam facta ves-

trorum. Quod ergo ad omnes vos pertinet, miseri hae-

retici : caetera jam verba tua ego dixerim ; scriptum est

enim : « Oportet et haereses esse, ut probati manifesti fiant

» intervos ^. » Impieri ergo Scripturam sicoportuit : sed
n vobis hoc doleo, quod partes malitiae impiere vos me-
/uistis.

CLXVII. Petilianus dixit : « Nobis autem Dominus

Christus contra vestra feraiia patientiam simplicem inno-
centiamque mandavit. Quid enim dicit ? Mandatum
«

» novum do vobis, ut diiigatis invicem, quomodo diiexi

» vos. Et in hoc scient omnes quia mei discipuii estis, si

» diiectionem iiabueritis in invicem ^. »

CLXVIII. Augustinus respondit : Nisi haec verba
longe a vestris moribus aiiena in sermonis vestri superficiem
transferretis, quomodo vos ovina pelle tegeretis ?

CLXIX. Petilianus dixit « Paulus quoque apostoius, :

cum persecutiones immensas ab omnibus gentibus pate-

retur, a faisis fratril)us pertuiit graviores, sicut de se ipse
testatur, frequenter alilictus, pericuiis ex gentibus ,
peri-
cuiis ex genere, pericuiis a faisis fratribus. Quique iterum
dicit : « Imitatores mei estote, sicut et ego Ghristi*. »Cum
• Matth. VII, i5. — > i Cor. xi, 19. — 3 Joan. uu, 34.-4 1 Cor. xi, 26.
 CONTRA LrTTERtS PF.TILCANI, LIU, II. 8?
igitur nos talsi tratres apputilis, Fauli magislri palientiam
sub nostris periculis imiiamur. »
CLXX. Ai GusTiNus respondit : Gerte isti sunt falsi

dequibusalioloco idemApostolusita conqueritur,

fratres,

Timothei praedicans germanam sinceritatem: «Neminem,

» inquit,habeo unanimem, qui germane de vobis sollicitus
» sit omnes enim sua quaerunt, non quoe Jesu Christi-.»
;

Utique de his loquebatur, qui tunc quando illam scribebat

Epistolam, cum illo erant. Non enim omnes qui erant ubi-
cumque non quae Jesu Christi.
Christiani, sua quaerebant,
De his ergo, ut dixi, hoec ingemuit, quos eo tempore cum
ista scriberet secum habebat. Quos enim alios tangit, cum

alibi dicit : « Foris pugnae, intus timores ^ : » nisi eos quos

tanto vehementius ,
quanto interius metuebat ? Si ergo
velies imitari Paulum, intus esses lalsorum fratrum tole-
rator, non foris innocentium calumniator.
CLXXI. Petilianus dixit: « Nam qualis fides in vobis
est, quae non habet charitatemPPaulo ipso dicente : Si lin-

guishominumloquar,etAngelorumscientiamhabeam,cha-
ritatem autem nonhabeam,ita sum tanquam aeramentum
tinniens , aut cymbalum concrepans. Aut si habuero pro-
phetiam , et noverim omnia sacramenta et omnem scien-
tiam, et si habuero omnem fidem, ila ut montes transferam,
charitatem autem nonhabeam,nihil sum. Etsidistribuero
omnem substantiammeam pauperibus, et tradidero corpus
meum ut ardeam charitatem autem non habeam nihil
, ,

mihi prodest. »

CLXXIL Augustinus respondit : Hoc est quod paulo

ante dixi, pelle te ovina contegi velle, ut si fieri potest,
prius te ovismordentem sentiat, cjuam prsesentiat vcnien-
tem. Nonne ista est charitatis laus, quoe vcstram calum-
niam solet lucidissima veritate convincere ? An ideo arma
' I Cor. IV, i6. — » Philip. n,2o. — ^ 2 Cor. vii, f>.
88 S. AUOUSTINI EPTSCOPI

jsta nostra iion erunt, quia vos ea praeoccupare conamini ?

Prorsus haec jacula viva sunt : undecumque jactentur

agnoscuntur quos perimant. Si a nolDis missa fuerint, in
vobis haerebunt : si a vobis mittuntur, in vos retorquentur.
Hisenim nos Apostolicisverbis,commendantibus eminen-
tiam charitatis, vobis solemus ostendere, quomodo non
prosit hominibus, quamvis in eis sint vel sacramenta vel
fides, ubi charitas non est ^ ut cum ad unitatem catholi-
cam venitis, intelhgatis quid vobis conf eratur, et quantum
sit quod minus habebatis charitas enim christiana :

nisi in unitate Ecclesiae non potest custodiri : atque ita

videatis sine illa nihil vos esse , etsi baptismum et fidem

teneatis , et per illam eliam raontes transierre possitis.
Quod si haec et vestra sententia est, non in vobis deteste-
mur et exr.utHemus vel Dei sacramenta quae novimus, vel
ipsam fidem sed teneamus charitatem sine qua et cum
; ,

sacramentis et cum fide nihil sumus. Tenemus autera chari-

tatem, si amplectimur unitatera : amplectimur autem uni-
tatem, si eam non per verba nostra in parte confingimus,
sed per verba Christi unitate cognoscinius.
CLXXIII. Petili vNus enim
dixit : u Et iterura, Charitas
raagnaniraa est et benigna, charitas non neraulatur \ non
agit perperani, noninflatur, non est ambitiosa, nonquaeril
quae sua sunt. Vos autem quaeritis ahena. Non irritatur,
non cogitat malura, non gaudet super iniquitate, congau-
det autera veriiati omnia tolerat, omnia sustinet: charitas
:

nunquara excidat. Uoc est breviter dicere Non persequi- :

tur charitas, non adversura caeteras aniraas Iraperatores

inflararaat, non ahena diripit, non etiara homines quos
spoliarit occidit. »

CLXXIV. Algustinus respondit : Quolies tibi dicturus

sum, haec si non probatis, ad ncminem pertinent : siautem
' I Cor. XV, 4-
 CONTRA LITTERAS rETILIANI, LIB. II. 89
probatis, ad nos non pertinent ; sicut nec ad vos, quae
vestri quotidie committunt, per scelera furiosorum, per
luxurias vinolentorum, per caecitatem praecipitatorum, per
ivrannidem raptorum. Quis non videat verum esse quod
(lamo ? Sed nunc si esset in te charitas, congauderet veri-
tati. Quam enim eleganter sub pcUe ovina dicitur : Chari-
tasomnia tolerat, omnia
autem venlum fue- sustinet: ubi
rit ad cxamen, Lupini dentes operiri non possunt. Cum

(iiimcharitas tepropter id quod diclum est « Sustinentes :

» invicem in dilectione, studentes servare unitatem spiri-

)) tus in vinculo pacis *
: qua mala intusnosses,
» etiam si

cogoret,non eis quidem consentire, sed tamen ea si pro-

hibere non poteras sustinere, ne propter malos ventilabro
nltimo separandos, nunc a bonorum societate pacisvincu-
lum abrumperes ; foras vento levitatis excussus ,
paleae
irimen objicis tritico, et quae fingis de malis ,
per conta-
^ioncm vaJere et in bonis alhrmas. Et cum Dominus
dixerit » Ager est hic mundus, mcssis autem est finis
:

» saeculi ; cum de frumentis et zizaniis dixisset : u Sinite

M utraque crescere usque ad messem'^: » tu laboras verbis
tuis, ut frumenta jam per totum agrum defecisse, et ad
cxiguam particuiam vcstram remansisse credantur •
dum
vis ut habeatur Christus mendax, tu autem verax. Et lo-
([uerisquidemcontra conscientiamtuam neque enim vere :

(|uisquam quoquo modo intuens Evangelium, audet in ani-

niosuo dicere, per tot gentes in quibus pene unavoceres-
pondetur Amen, et cantaturAlieluia,non esse Christianos.
Et tamen nepars Donati, quae orbi terrarum non commu-
nicat, errarevideatur, si quis tibi Angelus decnelo qui posset
mtueri universum orbem , diceret extra communionem
vistram nusquam esse innocentes et bonos, procul dubio
^auderes super iniquitate generis humani, et vera te di-
' Ephes. jv, 2. — > Matth. xiii, 38.
90 S. AtJGOSTliNi EPISCOPl

xisse ante quam cognosceres gloriareris. Quomodo est

ergo in techaritas, quae non gaudet super iniquitate? Sed

noli faUi : sunt per agrum, id est, per mundum usque ad
fmem saeculi crescentia frumenta Dominica. Christus hoc
dixit, Christus est veritas. Sit in te charitas. et congaudeat

veritati. Contra EvangeUum et si Angelus de coelo evange-

lizaverit, anathema sit '.

CLXXV. Petiltanus dixit : « Postremo quae est ratio

persequendi vos, miseri, interrogo; si putatis forsitan vos

aliqua legis auctoritate peccare ? »

CLXXVI. ALGLSTiAusrespondit Qui peccat, non peccat :

legis auctoritate, sed contra legis auctoritatem. Quia vero

interrogas ,
quae sit ratio persequendi ; vicissim te inter-
rogo, cujus sit vox in Psalmo dicentis : « Detrahentem
» secreto proximo suo, hunc persequebar ^. » Quoere ita-

que persecutionis vel causam vel modum, et noU tanta

malorum persecutores reprehendere.
imperitia generaUter
CLXXVIL Petilianis dixit « Ego vero e contra res- :

pondco, Jesum Christum neminem persecutum et cum :

aliquoe sectne ApostoUs cidem suggerentibus dispUcerent;

(itaenim fidem venerat facere, ut non cogeret homines,
sed potius invitaret, ) dicunt iUi ApostoU » MuUi in no- :

» minetuo manus imponunt, et nobiscum non sunt. Dixit

» Jesus Dimittite iUos, si contra vos non sunt, pro vobis

:

)) sunt ^. »

CLXXVIIL AvGi sTiur s respondit : Verum dicis, muko

uberius te prolaturum de tuo quse in Scripturis non inve
niuntur. enim de Scripturis sanctis veUs tcstimonia
Si

proferre, numquid ea qune non inveneris proferes? Veslra

autem mendacia quam multa sint, in vestra potestate est.
Ubi enim scriptum est quod posuisti, vel quando aut Do-
mino iUud suggestum est, aut a Domino iUud responsum
Gal. I, 8. — > Psal. c, 5.-3 Luc. ix, 5o;
'
 CONTRA LITTERAS PETILIAM, LIB. II. 91
ost ?Miilti in nomine tuo manus imponunt,
nobiscum et

nonsunt, nunquam FilioDei quisquamDiscipulorumdixit:

unde nec iliud aheo responderi potuit, Dimiltite illos, si

contra vos non sunt, pro voiiis sunt. Sed est quiddam simile,
fjuod re verain Evangelio legimus de quodam suggestum
esse Domino ,
qui dcemonia in ejus nomine ejiciebat, et
cum Discipulis eum non sequebatur, ubi Dominus ait:

«Nolite prohibere: qui contra vos non est, provobis est.»

Hoc autem ad sectas demonstrandas quibus pepercisse ,

Dominus videatur omnino non pertinet. Sed si te nonnulla

tefellit similitudo sententiae, non est raendacium, error

liumanus est. Si autem imperitis sanctarum Scripturarum

nebulasfalsitatis injicere voluisti, compungaris et confun-
daris et corrigaris. Esttamen ([uod de hoc ipso, de quo
Dominosuggestum est, nos agamus. Quomodo enim tunc
prrrter communionem Discipulorum valebat tamen plu-
,

rimum sanctilas nominis Christi sic praeter Ecclesiae com-

5

munionem valet sanctitas sacramenti. Neque enim baptis-

mus consecratur nisi in nomine Patris et Filii et Spiritus
sancti. Quis autem insanissimus dixerit, etiam prseter Ec-

clesife communionem nomen Filii valere, Patris autem et

Spiritus sancti non valere ? aut valere quidem in homine

sanando,nonautem valerein baptismo consecrando? Sed
planepraeter Ecclesise communionem et unitatis sanctissi-
mum vinculum et charitatis supereminentissimum donum,
nec ille a quo daemonium ejicitur, nec ille qui baptizatur,
aeternam vitam consequitur: sicutnec illi qui percommu-
nionem sacramentorum intus videntur, et periniquitatem
morum foris inielliguntur. Quod autem Christus ctiam
corporaliter fuerit persecutus eos, quos de templo expulit
flagellando, jamsupra diximus.
CLXXIX. Petiliabis dixit : Sanctus vero apostolus
92 S. AUGU3TIN1 EPISCOPI
Paiilus hsec dicit : Quoquo modo, inquit, Clirislus annun-
» tietur'.»
CLXXX. AuGusTiNus respondit : Contra te loqueris 5

sed tamen quia pro veritate loqueris, si eam dilexeris, pro

enim abste,dequibushocdixe-
te sitquodlo(|ueris.Qusero

ritapostolus Paulus? Recolamus hoc paululum, si placet

« Quidam, inquit, per invidiam et contentionem, quidam

» vero per bonam voluntalem Christum annuntiant, qui-

» dam ex charitate, scientes quiain detensionem Evangelii
» positus quidam vero et per contumaciam Chris-
sum 5

» tum annuntiant non caste existimantes tribulationem

» suscitari vincuhs meis. Quid enim ? Dum omni modo,
» sive occasione, sive veritate Christus annuntietur, et in
» hoc gaudeo,sed et gaudebo ^ Videmus istos rem qui-
»

dem sanctam et castam et veram, non tarr.en caste annun-

tiasse, sed per invidiam et contenlionem , sine charitate,
sine caslitate. Certe paulo ante laudes charitatis adversus
nosdicere videbaris ex Apostoli testimonio, quia ubi cha-
ritas non est, quidquid fuerit nihil prodest ccce in istis :

charitas non est, et tamen erat Christi prciedicatio, de qua

se gaudere sic dicit Apostolus. Neque enim malo illorum
gaudet, sed bono nominis Christi. « In ipso (|uippe cha-
» ritas erat, quae non gaudet super iniquitate congaudet ,

» autem veritati \ » Invidia porro, quae in illis erat, dia-

bolicum nialum est hac enim et cecidit et dejecit. Hi

:

ergo tam mali quos sic arguit Apostolus, in quibus erat

,

tantum bonum de quo gaudet Aposlolus, ubi erant_, intus

an foris ? Elige quod volueris. Si intus eccc noverat eos ,

Paulus, et eum tamen non polluel)ant, sic vos non pollue-

rent in unitate orbis terrarum, de quibus nescio qu.ne seu
vera dicitis, seu falsa confingitis. Quare ergo vos sepa-
rastis ? quare sacrilegio scelerati schismatis peremistis ? Si

' Philip. I, 18. — 2 Ibid. i5. — 3 I Cor. xiii, 6.

 COMI\A LHlEUAs PEriLIANlj LIB. 11. 93
auteni Ibris erant, ecce et in eisqui foris sunt,etutic|uc ad
vitam .neternam ,
quia charitatem non hahent ct unitatem
non tenent_, pertinere non possunt, inest tamen sanctitas
nominis Chrisli quorum praedicationcm Apostolus propter
ipsam nominis sanctitatem, quamvis illos detestetur, gau-
dendo confirmal. Recte ergo ipsi nomini non facimus in-
juriam_, cum ad nos veniunt qui foris erant : sed ipsos
corrigimus , illud honoramus. Vos itaque videte quam
nefarie in eis, quorum facta sicut videtur arguitis, etiam
sacramentum nominis Christi, quod in eis sanctum est,
exsulllatis. Et tu quidem istos, ({uos commemoravit Apos-

lolus, sicut verba tna indicant, foris ah Ecclesia fuisse

arbitraris. Ita cum times a cathohcis pati persecutionem,
de qua nohis loquendo facis invidiam , confirmasti in hoe-
reticis Christi nomen, cui rebaptizando facis injuriam.
CLXXXI. Petilia>cjs dixit : « Si igitur tanta potentia
fideinon est ahquibusadversata, c[ua tu ratione perseque-
ris, ut cogas homines inquinari ? »

CLXXXII. AtGc.sTiNcs respondit : Nec persequimur

vos , nisi quemadmodum persecjuitur veritas falsitatem :

nec ad nospertinet, si cjuis vos aliter perseculus est ^ sicut

nec ad vos quidquid vestri simihter faciunt : nec voscogi-
mus inquinari, sed suademus sanari.
CLXXXIII. Petiliakus dixit: « Quod si cogi per legem
ahquem vel ad bona licuisset, vos ipsi, miseri, a nobis ad
hdem purissimam cogi debuistis. Sed absit, ahsit a nostra
conscientia, ut ad nostram fidemahquem compellamus. »
CLXXXIV. AiGusTiNis respondit « Ad fidem quidem :

iiuUus est cogendus invitus, sed per severitatem, imo et

per misericordiam Dei, Iribuhitiorium flagellis solct perfi-
dia castigari. Nuniquid quia mores optimi libertate volun-
tatis eligunlur,ideo morespessimi non legis integritatc pu-
niuntur ? Sed tamen raale vivendi uitrix disciplina prae-
94 S- AUGUSTIM EPISCOPI

postera est , nisi cura praececlens bene vivendi doctrina

contemnitur. Si quae igitur adversus vos legcs constitutae
sunt, non eis bene facere cogimini, sed male iacere pro-
hibemini. Nam bene facere nemo potest, nisi eeigerit, nisi

amaverit, quod cst in libera voluntate : timor autem poe-

narum etsi nonduni habet delcctationem bonae conscien-
tiat; , saltem intra claustra cogitationis coercet malam cu-
piditatem. Qui tanien adversas leges constituerunt, quibus
vestra coraprimatur audacia ? nonne hi de quibus dicit

Apostolus :« Qiiia non sine causa gladiura portant, minis-

» tri enira Dei sunt, vindices in iram ei qui raale agit ' ? »

Totaigitur quoestio est, utrum vos non male agatis, quibus

tanti schismatis sacriljgium objicit orbis terrarura : cujus
qusestionis discussione neglecta, superflua ioquiraini j et
cura vivatis ut latrones ^, mori vos jactatis ut raartyres.
Et quia vel ipsas leges, vel invidiam forraidatis, vel ad resis-
tendum impares estis, non dico adversus tot homines, sed ad-
versus tot gentes catholicas^etiara de mansuetudinegloria-
raini,quodadvestrara partemneminem cogitis.Isto modo
etmilvus, cura puUos rapere territus nonpotuerit,colura-
bura se norainet. Ubi enirapotuistis, et non fccistis ? Unde
ostenditis quam plura faceretis, si possetis. Quando Julia-
nus vobis, Christi invidenspaci, basilicas reddidit unitatis,
qune strages a vobis factaesint, quando vobiscum apertis
templis suis etiara daemones exultabant ,
quis coraraemo-
rare sulliciat? Bello Firmiano quae a vobisRogatusMaurus
pertulcrit, ipsa Mauritania Gaesariensis interrogetur. Tem-
pore Gildonianu, quia unus coliega^ vester famiharissimus
amicus ejus fuit, viderint Maximianistae quae senserint.
Nam Feiicianum ipsum, qui modo vobiscum est si ad ,

jusjurandura hceret provocare, utrum ad coramunionem

' Rom. xiu, 4. — ' Vide Epist. Lxxxvm, n. 8. — ' Optatus Thamugadensis
amicns Giidonis.
 CONTRA LIITERAS PETILIANI. I.IB. II. 95
vi'sliam noii iuvitum Oplatiis redire compulerit movere ;

lahia non auderet, praesertim si ejusfaciem populus Mus-

titauus intueretur, quod tcste illa tunc iacta sunt. Sed

isti, ut dixi, viderint qufe passi fuerint ab eis, cum quibus

Uogato talia fecerant. Ipsa Ecclesiacatholica solidata prin-
cipibus catholicis imperantibus terra marique armatis
turbis abOptato alrociter et hostiliter oppugnata est.Quae
res coegit tunc primo adversus vos allegari apud vicarium
Seranum legem illam de decem libris auri, quas nullus
vestrum adhuc pendit, et nos crudelitatis arguitis. Quid
autem mansuetius sit,quamutcoerctionedamnorum tanta
\estra scelera mulctarentur? Quis autcm possit enarrare
omnia, (juae nuUa amicitia judicum-autaliquarumpotes-
tatum, quisque ubi polucrit, in locis vestrispropria domi-
uatione committatis ? Quis nostrum in plebibus nostris
non ahquid tale vcl a prioribuscomperit, vel ipse expertus
cst? Nonne apud Hipponem, non desunt
ubi .3go sum,
qui memineriut Faustinum vestrum regni sui tempore
prrecepisse, quoniam catholicorum ibi paucitas erat, ut
iiullus eis panem coqueret, ita ut cujusdam diacoui nostri

turnarius inquilinus domnsedii sui panem incoctum ab-

jecerit, eique nulla exilii lege damnato, communicationem

non solum in civitate Romana, sed etiam in patria sua 5

uec solum in patriasua, sed etiam iu domo sua negaverit?

Quid nupcr, quod ipsc adhuc lugeo , uonne Crispinus
vostcr Calameusis, cum emissel possessionem,et hoc em-
pliyteuticam non dubitavit in fundo catholicorum impe-
ratorum, quorum legibus ncc in civitatibus esse jussi estis,
uuo impetu octoginta ferme animas miserabih ge-
terroris
mitu mussitantes rebaptizando submergere ? Quibus au-
lcm, nisi talibus factis, etiam ipsas, de quibus couqueri-
mini leges , longe quidem infra meritum sceleris vestri,
'
Fortc nulla auctoritate.
96 S. AUGtSlIM EPISCOPI

sed tamenqualescumque ferri coegistis? An \ero violentis

incursibiis Circumcellionum vestrorum ,
qui sub vestro
principatu furiosis agminibus militant, non ex agris undi-
que pelleremur, nisi vos obsides in civitatibus teneremus,
qui quoquomodo ipsam faciem publicam et honestorum
reprehensionem,(si nontimore), vel pudore ferre nolilis.

Noli ergo dicere : Absit, absit a nostra conscientia , ut ad

nostram fidem aliquem compellamus. Facitis enim ubi ,

potestis ubi autem non facitis, non potestis^ sive legum,

:

sive invidiae timore, sive resistentium multitudine.

GLXXXV. Petilia^us dixit :((Dicit enim DominusChris-

tus : « Nemo venit ad me , nisi quem Pater attraxerit^. »

Cur autem vos non liberum arbitrium unicuique sequi

permitlitis, cum ipse Dominus Deus liberum arbitrium
dederithominibus viam tamen justitiae ostendens, ne quis
;

forsitan nescius deperiret. Dixit enim « Posui ante te :

» bonum et malum, posui ante te ignem et acjuam, quod

*

» volueris elige^. » Ex quo vos arbitrio, miseri, vobis non

aquam sed ignem potius elegistis. Sed tamen inquit

, ,

bonum eUge, ut vivas. Qui non vis bonum eligere, vivere

te nolle damnasti. »
CLXXXVI. AuGDSTiwus respondit Si tibi proponam :

qusestionem,quomodo Deus Pater atlrahat ad Fihum ho-

mines, quos in Hbero dimisit arbitrio, fortassis eam didicile
soluturus es. Quomodo enim attrahit , si dimiltit ut quis
quod voluerit ehgat ? Et tamen utrumque verum est : sed
intellectu hoc penetrare pauci valent. Sicut ergo fieripo-
test , ut quos in libero dimisit arbitrio, attrahat tamen
Paler ad Fihum : sic fieri potest, ut ea quaelegum coer-
citionibusadmonentur, non auferant liberum arbitrium.
Quidquid cnim homo durum et molestum patitur, admo-
netur ut cogitet quare patiatur ut si pro justitia se pati ;

' Joan. VI, 44.— ^ Eccli. xv, 17.

 co^TiiA lhterAs pexiliani, lib. u. 97
perspexerit, idipsum bonum eligat pro justitia talia susti-
ncre : si autem viderit iniqiiitatem esse pro qua patitur, se
infVuctuosissime laborare atque cruciari considerans
mutet in melius voluntatcm, simulquc careat et molestia
sterili el ipsa iniquitate, multo utique graviuset pernicio-
sius nocitura. Et vos cum aliquid adversusvos reges cons-
lituunt , admoneri vos credite ut cogitetis quare ista
,

patiamini: si propter justiliam revera illi persecutores ves-

trisunt, vos autem beati (jui persecutionem passi propter
jusiiliam, possidebitis regnum coilorura: si autem propter
iniquilatem schismatis vestri ,
quid illi nisi correctores
vcstri sunt, vos autem, sicut caeteri diversorum scelerum
rti, qui pcenas legibus pendunt, profecto infelices et iii

hoc soeculo et in futuro ? Nemo ergo vobis aufert liberum

arbilrium sed vos diligenter attendite quid potius eligatis,
:

ulrum correcti vivere in pace,an in malitia perseverantes,

lalsi nomine vera supplicia sustinere. Sic vos au-
martyrii
tem alloquor, quasi vero aliquid dignum vestrainiquitate
patiamini, cum tanta indigna faciatis, et in tanta impuni-
lale regnetis ; ita furiosi, utperDei laudcs amplius quam
buccina bellica terreatis ^ itacalumniosi, ut etiam sponla-
iiea vestrorum praecipitia nostris persecutionibus impu-
tctis.

GLXXXVIl. Dicitetiam quasi prseceptorbenignissimus:

Qui non vis bonum eligere, vivere te nolle damnasti. Ita
vcro, si veslris criminationibus crederemus, benignevive-
i\mus : quia Dei promissionibus credimus , vivere nos
DoIIe damnamus. Benc, ut arbitror, meministis quid Apos-
loli dixerint Judaeis, quando Christum proedicare prohi-
bebantur ' : hoc ergoet nos dicimus, utrespondeatis nobis:
Ulrum Dco magis obediendum sit, anhominibus? Tradi-
tores, thurilicatores, pcrseculores, verba sunl hominum
'
Act. V, ig.

cxxxix. 7
98 S. A.U(JUSTINI EPISCOPI

contra homines. Iii sola dilectione ^ Donati remansit Ghris-

tus : verba sunt hominum extollentium gloriam hominis
sub nomine Christi, ut gloria rainuatur ipsius Ghristi.

Scriptum enim « In lata gente gloria regis, in dimi-

est :

» nutione autem populi contritio principis ^ » haec ergo :

verba sunt hominum. At illa in EvangeUo « Quia opor- :

» tebat Ghristum pati, et resurgere tertia die, etprsedicari

» in nomine ejus pcjenitentiam et remissionem peccato-
» rum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem^ » :

verba sunt Ghristi commendantis gloriamquam accepit a

Patre in latitudine regni sui. Utrisque auditis,hanc Eccle-
siae communionem potius ehgiraus, et hominum verbis
Christi verba proeponimus. Rogo quis cst, qui nos dicat raaia
elegisse, nisi qui Ghristum dicit mala docuisse ?

CLXX.XVIII. Pehli VNLS dixit : « Numquid igitur cne-

dem vel schismaticis Deus jussit inferri ? Qui si omnino
•
prseciperet, vos deberetis occidi ab ahquibus Scythis ac
Barbaris, non tamen a Christianis.
CLXXXIX. AiGtsTijxLs respondit : Vestri Circumcel-
liones quiescant, et nolo nos * dc Barbaiis terreas. Utrura
autem schismatici nos simus an vos, nec cgo nec tu, sed
Christus interrogetur, ut indicet Ecclesiara suam. Lege
ergo Evangelium'^ ; et respondet tibi : « In Jerusalera et ia
» totam Judaeam et Saraariam, et usque in totam ter-
» ram^. » Qiiisquis igitur in Ecclesia non invenitur, jam
non interrogetur, sed aut correctus convertatur, aut cor-
reptus non conqueratur.
CXG. Petilianvs di\it : « Neque enira Dorainus Deus
huraano sanguine aUquando laetatus est cura occisorem ,

fratris Cain in vita carnifice voluerit permanere. »

GXGI. Alglstinls respondit : Si occisori fratris Deus

' ForLc dilione. — ' Prov. \iv, a8. — 3 Luc. xxiv, \Q. — 4 Fovte et non
no?. —5 Luc. XXIV, 4;. — 6 ^^ct. 1, 8.

i\
 CONTRA LlTTEniS PETILlANI , LIB. II. 99
noluit infbrri mortem, sed relinqui carnificem vitam: vide
ne fbrte lioc sit, (|uodcumregiscor in manu Dei sit, unde

multas ad vos commonendos et corripiendos leges ipse

constituit , nulia tamen lex regia vos jussit occidi •, for-
tasse propterca, ut quicumque vestrum in pertinaci sacri-
legi furoris aura persistunt, Gain parricidae supplicio, vita
carnifice crucientur.Legimus enim multos a famulo Dei
Moyse misericorder interfectos nam in eo quod pro eorum :

nefario sacrilegio sic est Dominum deprecatus, utdiceret:

« Domine si dimittis illis peccatum, dimitte 5 sin autem,
» dele me de libro tuo ^
5 » ineflabilis ejus charitas et
raisericordia satis apparet. Numquid ergo subito crudelis
cflectus est, cum de monte descendens tot millia juberet
occidi ? Considerate itaque ne forte majore iracundia Dei
per tot leges adversus vos latas a nuUo Imperatore jussi
fueritis occidi. An illi fratricidae non vos comparandos
putatis ? Auditc Dominum per Prophetam dicentem : « Ab
» ortu solis usque ad occasum glorificatum est nomen
» meum in nationibus, et in omni loco incensum admo-
» vebitur nomini meo et hostia pura., Magnum nomen
» meum Dominus omnipotens -. »
in nationibus , dicit

Huic fraterno sacrificio super quod respicit Deus, invidere

vos per calumnias vestras osteiiditis et si quando audie- :

ritis, a solis ortu usque ad occasum laudari nomen Do-

mini ^ quod est vivum sacrificium, de quo dictum est

^

u Immola Deo sacrificium laudis * » ita concidet vultus :

vester, utillius homicidae. Sed quia universum orbem in-

terimere non potestis, odio ipso rei tenemini dicente ,

Joanue « Qui odit fratrem suum, homicida est ^ » Et

:

utinam innocensfrater in vestrorum potius Circumcfllio'

E\oJ. iix\ii, 3i. — ^ Malacli i, ii. — ' Psal. cxu, 3. — ^ IJ. sliv, i4-
— * i Joan. 11', iD.

7.
100 S. AlGlSTINI EPISCOI'1

num lela trucidandus, quam iu vestram linguam rebap-

tizandus incurrat.
CXCIL PETiLiANisdixit: «MonemusvosergOjSilibenter
audiatis, et si non libenter accipitis, admonemus ^
quia
Dominus Christus non occidendi forraam, sed moriendi,
Christianis instituit. Nam si ita repugnantes diligeret, nollet
pro nobis occidi. »

CXCIII. ArGisTiNisrespondit : Utinam formam ejus

sequerentur martyres vestri ^ non se praecipitarent, quod
ille diabolo suggerente non fecit. Vos autem cum majores
nostros etiam defunctos falso testimonio persequimini
ubi accepistis hanc forniam Quod nos ignotorum crimi-
?

nibus maculare conamini, cum vestrorum malefacta no-

tissima vobis obesse nolitis, ubi accepistis hanc Ibrmam ?
Sed nimium superbimus, si de nobis succensemus, cum
adversus ipsum Dominum vos falsum testimonium dicere
videamus : quandoquidemipseEcclesiam suam per omnes
gentes et promisit et exhibuit ; et vos contradicitis. Hanc
vero formam nec ab ipsis Judaeis persecutoribus accepis-
tis :enim persecuti sunt carnem ariibulantis in terra,
ilU

vos Evangelium sedentis in coelo. Quod Evangelium mitius

pertulit soevientium regum flaramas, quara vestras patitur
linguas : nam illis incendentibus unitas mansit, vobis lo-
quentibus manere non potuit. Qui verba Domini exusta
cupiebant aboleri , non credebant posse lecta contemni.
Non ergo illi in Evangelio exercerent flaramas suas, si eis

contra Evangelium permitteretis hnguas vestras. In illa

persecutione Evangehum Christi ab aliis saevientil)us quae-

rebatur,ab ahis metuentibus prodebatur, ab aliissaevienli-
bus incendebatur , ab ahis dihgentibus abscondebatur
nulhs contradicentibus oppugnabatur : sceleratiores vobis
persccutionis partes transacta gentium persecutione ser-
vaslis. Qui Chrisli nomen perse(|uebantur, Chrislo credi-
 CONTnA LITTEUAS PETILIANI, LIB. 11. 101
derunt: ((ui propter Christi nomen honoranlur, Christo
contradicunt.
CXCIV. Petilianus dixit : » Ecce vobis plenissimum
documentunv, quod Christiano non Hceat in pernicie
ahena versari. Disciplinae autem hujus initium Petro est
conslitulum, sicut scriplum est:«Percussit Petrus auricu-
lam Jud?eorum,et abscidit eam'. Dixitque
servi principis
illi Jesus Petrc, reconde gladium tuum in theca. Qui enira
:

gladio utitur, gladio morietur, »

CXCV.AiGtsTiNrsrespondit:Curergonontalivocecom-
pescitis arma Circumcelhonam? An pr^eter Evangehura

vos ioqui arhitrcmini, si Qui fuste usus f uerit

dixeritis :

fuste morietur ? Date ergo veniani, quia nec illos a quibus

Marculum pr.Tcipitatum esse querimini, potuerint prohi-
bcrc majores nostri : neque enim scriptum est in Evange-
ho Qui ahquem
: proecipitaverit, praecipitio morietur.
Atque utinara sicut illa vel falsa vel transacta sunt, sic
islorum lingua cessarent. Quanquam forlasse irascimini,
quod legionibus vestris, etsi non legibus, saltera verbis
subtrahimus armaturara ,
quia eas solis saevire fustibus
dicimus. Vetus quippe ista eorura mahlia fuit, nunc autera
nimium profecerunt. Nara inter vinolenta convivia et ,

cura fccminis maritos non habentibus, liberam comitandi

vagandi, jocandi, bibendi, pernoctandi licentiam non ,

solum fustes tornare, sed etiam forrum vibrare et fundas

circumagcre didiccrunt. Sed cur eis non dicam ( quo ,

anirao dicam, et quo iUi accipiant, noverit Deus), Insani,

gladius Petri quamvis adhuc carnali motu anirai, taraen
pro Christi corpore in corpus persecutoris exsertus est
vestra vero arma adversus Christum divisa sunt corpus :

vero cui ille caput est, id est, Ecclcsia ejus ,

per omnes
gentes est. Ipse hoc dixit, et ascendit in coelum, quo eura
•
Mallh xwi, f)2.
102 S. AtJGrSTIM EPISCOPl

fiiror JudfEoriim sequi non potuit : et membra ejus in

corpore quod ascendens coramendavit , furor vcster op-

pugnat. Pro istis membris adversus vos sacviunt, et vobis
resistunt,quicumqueinCatholicaparvseadhucfidei,eoani-
mo sunt quo tunc Petrus luit, cum ferrum proChristi no-
minestrinxit. Sedmultuminterest inter vestram persecu-
tionemetistorum.Vossimiles estis servo sacerdotisJudaeo-
rum 5
quia servientes principibus vestris, adversus Eccle-
siam catholicam, id est, adversus Christi corpus armamini
isti autem tales sunt, qualis tunc Petrus fuit, qui pro
Christi corpore , id est, pro Ecclesia , etiam corporahter
pugnant. Sed si ipsis dicitur ut quiescant, sicut Petro tunc
dictum est : quanto magis vobis dicendum est , ut hsere-
tico furore deposito ad ea membra pertineatis, pro quibus
illi sic dimicant. Sed laesi a tahbus etiam nos odistis , et
tanquam aures dexteras perdideritis , Christum sedentem
ad Patris dexteram non auditis, Sed quilnis Joquar, aut
quando eis loquar, quibus nec horam invenio, vinum etiam
mane ructuantibus, sivejam ebriis, sive adhuc? Quinimo
et minantur, non solum ilh , sed de ilhs eiiam episcopi
ipsorum, parati negare ad se pertinere quod fecerint. Do-
net nobis Dominus canticum graduum, quo dicere possi-
mus : « Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus, cum
)) loquebar eis, debcllabantmegratis ^ » Dicit enim hoc
corpus Christi quod per totam tcrram ab ahis hic ab
"^,
, ,

ahis ahbi, et ab omnibus ahis atque ahis ubicumque sunt,

haereticis oppugnatur.
CXCVI. Petilia^us dixit « Ergo, inquam morlem :
,

pro fide subeundam constituit, quam cuiquam pro com-

munione faciendam. Christianitas enim mortibus proficit.
Nam nemo fidehssimus viveret , si mors a fidehbus time-

Psal. cxix, 7.-3 Vide conliM Crescon lih. iir, n 5j, et lib. iv, n. 6o
ct 6i
 CONTRA LITTERAS PETILlA^f, LIB. II. 103
rclur. Dicit cnim Dominiis Christus « Si granum tritici :

)) cadens in terram bonam non moriatur, solummanct:

» si autem moriatur, mullum fruclum facit ^ »

CXGVII. Algustimjs respondit Vellem scire quis :

primo departe vcstra sc praccipitavcrit.Valde quippe illud

granum fertile fuit, unde tanta leges prsecipitatorum cada-
verum puUulavit. Sane cum verborum Domini memine-
ritis, quia se dixitgranum moriturum, et multum fructum
facturum ;
quare ipsi fructui, quod per totum mundum
veracissime provenerit , invidetis 5 et ei zizaniorum vel
palcfc crimina, vel quse audislis, vel quee finxistis, objicitis?
CXCVIII. Petiliani s dixit « Sed vos spinas atquc :

/izania, non semina spargitis, cum quil)us vos in summo

(udicio deceat concremari. Non maledicimus , sed omnis
spinosa conscientia, Dei sentcntia sic tenetur.»
CXCIX. AiGisTiNis respondit : Saltem commemora-
tione zizaniorum simul tibi et triticum veniretinmentemj
(juia utraque per agrum jussa sunt crescere usque ad mes-
scm : vos autem oculum malevolentiae in zizaniis acriter
ligitis, et contra sententiamChristi ea sola per orbem ter-
rarum, cxcepta Africa, crevisse contenditis.
CC. Petilianus dixit : « Ubi est quod dicit Dominus
Chrislus : Si scceperis alepam, prsepara et alteram maxil-
lam '
? Ubi est illud, quod sputa in facie passus est, qui
sputo suo sanctissimo cseci oculospatefecit? Ubi est quod
dicit aposlolus Paulus : « Si quis vos in faciem caedit ? »

Ul)i est (luod iterum dicit : « In plagis supra modum, in

» mortibus frequenter, in carceribus abundantius '? »

Quae pertulit memorat, non (juse fecit. Sutfecerat fidei

christianre a Judaeis haec fieri : cur haec miseri perpe-
tratis ? »

CCI. Ai Gi sTiNi srespondit !la-ne vero vos acccpta alapa :

Joan. XII, Ji^. — » Matfii, v, 3i) — ' Q Cor. xi, 10.

104 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pr£ebetis alteram maxillam ? Non istam vobis famam fii-

riosa vestraagmina per totam Africam cum terribili tur-

pitudine passim vagantia compararunt. Utinam vobiscum
paciscerentur homines, ut saltera secundum veterem Le-
gem, oculum pro oculo, dentem pro dente peteretis ^
j

non pro auditis verbis fustes erigeretis.

CGII. Petiliani s dixit « Quid autem vobis est cum. :

regibus sreculi, quos nunquam Christianitas nisi invidos

sensitPQuod ut breviter doceam, Macchabaeos fratresrex
persecutus est -. Rex quoque tres pueros^, cum ipse sacri-
legus esset, flammis nescius religiosis addixit. Rex quaesi-
vit animam Rex justissimum Danielcm
pueri Salvatoris^
ferinis morsibus, ut putabat, objecit ^ Ipsumque Domi-
num Christum judex nequissimus regis occidit^. Inde est

quodApostolusclamat :« Sapientiamloquimur interperfec*

» tos, sapientiam non hujus saeculi, neque principum hujus
» mundi quae evacuatur •
sed loquimur Dei sapientiam in
» sacramento, quae fuit abscondita, quam constituit Deus
» ante saecula in gloriam nostram quam nemo principum
,

» hujussaeculicognovit. Sienimcognovissent, nonutique

» Dominum majestatis crucifixissent \
Sed de pristinis
»

regibus paganis hoc dictum sit. Vos autem, luijus saeculi

imperatores^ quia Christiani esse desiderant , noii permit-
titis esse Chrisiianos, cum fuco et nebula veslri mendacii
eosdem bona mente credentes, ad iniquitatem vestram
prorsus adducitis, ut armis suis contra hostes reipubhcne
prneparatis in Christianos incurrant, putentque se suasio-
nibus vestris Deo otlicium facere, si nos quos odistis occi-
dant, dicente Domino Christo : « Veniet , inquit, tempus
» ut qui vos occiderit, putet se Deo otlicium facere^ »
Nihil igitur interest vobis male docentibus, utrura reges

' Deut. IX, 21. — ^ Macb. vii. — ^ Dan. iii, 20. — ^ MatHi. i, 16. —
5 Dan. VI, 16. — ''
Matth. xxvii.. 26. — 7 i Cor. n, 6.-8 .Toan. xvi, 2.
 CONTRA. LITTERAS PETILUNI, LIB. II. 105
orbis tcrrarum , Pagani, quod absit, an Christiani esse
desiderent 5 cum cosdem contraChristifamiliam non ces-
satis armare. Nescitis autem, aut polius non legistis,quod
crimine hominem occidentis majus crimen est suasoris ?

Jezabel inmortem hominisjusli vel pauperismaritum suum

eicitaverat regem, pari tamen supplicio vir et uxor ambo
perierunt K Neque enim vos aliter reges impelhlis quam ,

ut saepe subtihs suadela foeminea reges impuht in reatum.

Etenim per fiham uxor Herodis impetravit ac meruit in
disco ad mensam caput Joannis atlerri ^ Pontium Pilatum
Judfei sic coegerunt, ut ChristumDorainum cruci suflige-
ret ^, cujus sanguincm vindicem super se semper ac suos
manere voluerunt. Ita vos igitur sanguine nostro peccantes
obruitis. Non eim , etsi judex percutiat, non vestrne nos
potius calumniae ferierunt. Dicit enim prophcta David ex
Domini Christi persona : « Quare fremuerunt gentes et ,

» popuh meditati sunt inania ? Asiiterunt reges terrae,

» et principes convenerunt in unum adversus Dominum,
» etadvesus Christum ejus. Disrumpamus vincula eorum,
» et abjiciaraus a nobis jugum ipsorum. Qui habitat in
» coehs, irridebit eos ; et Dominus subsannabit illos. Tunc
» loquetur ad eos in ira sua, et in furore suo conturbabit
» eos. Ego autem constitutus snm rex ab eo super Sion
M montem sanctum ejus, praedicans proeceptum ejus. Do-
» minus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodic genui
» te. Pete a me, dabo tibi gentes haereditatem tuam,
et
» et possessionera tuam terminos terrae. Regeseosin virga
» ferrea, et tanquara vas figuh iiios comminues^ » Ipsos-

que, id est, reges, ne quasi ignari vel nescii persequi cu-

perent Christianos, his praeceplis adraonuit, ne perirent
(juae illospraecepta, quia nesciunt, utinara docerenius , aut

•
\ Reg. \\i , 19. — ' Mallli. xiv, 8.-3 Id. xxvii, l^- — '•
Psal. n,

1-9
106 S. AUGtJSTINI EPISCOPl

certe vos illis sino dubio ostenderetis, si velletis ut viverent 5

vel cerle quod tertium est , ipsos sibimet legere vestra

malitia permisisset : primus Davidicus Psalmus illis om-
nino suaderet, ut Ciiristiani viverent et regnarent : quos
quidem male decepistis, dum vobis sese committunt. Vos
namque illis quse mala sunt fmgitis , et quae bona sunt
occultatis. Hoc tandem lcgant veJ serius, quod olim legere
debuerunt. Quid enim dicit ? « Et nunc reges intelligite,

)) erudimini qui judicatisterram. Servite Domino in timore,

» etexultate ei cum tremore : apprehendite disciplinam,

)) nequando irascatur Dominus, et pereatis de via justa.

)) Cum exarserit quam cito ira ipsius super vos : beati

» omnes qui confidunt in eo^ )> Imperatores, inquam, sua-
sionibus premitis, ut Pilatum, quem, ut diximus, Judaei
presserunt licet ipsc clamaverit lavans publice manus
, :

«'
Liber sum a sanguinc hujus justi"^ tamen quomodo : )>

potest a crimine mundus esse qui fecit Sed ut vetera ta- .?

ceam in vestris exemplis advertite imperatores quam plures

ac judices vestros persecutionem nobis faciendo periisse.
Ut rcbnquam Neroncm, qui primus est persecutus Chris-
tianos Domitianum simUiter Neronis maximam partem,
•,

Trajanum, Getam-, Decium, Valerianum, Diocletianum ,

periit etiam Maximianus qui cum thura praedicarent, in- :

censis codicibus Dominicis, primus Marcellinus, episcopus

Romanorum qui fuit, sed et Carthaginis Mensurius, et
Csecihanus, ex ipsis sacrilegis flammis, ut favilloe velcine-
res remanserunt. Thuris enim conscientia omnes implicuit,
qui Mensurio consensistis. PeriitMacarius, periit Lrsacius,

' Psal. II, 10-12. — » Matth. xxvii, 24. — ^ Editiones Am. et Er. loco
GeUe, substituunt Variuni. Fuit is Aurelius Autoninus lleliogabalus .seu Ala-
galus, Varii nonien, quoJ vaiio ct incerto seniine conceptus pufaretuv, sor-
titus, ut Lampridius narrat. SeJ iNlSS. constanter prxferunt Gelam quod :

nomen alteri Severi filio init, fratri Antonini Caracalla'.

 CONTRA. LITTERAS PETILIAM, LIB. II. 107
cunctique Comites vestri Dei pariter vindicta pcrierunt.
Ursacium namque harbarica pugna prostratum, ssevisun-
guibus alites canum([ue avidi dentes morsibus discerpse-
runt.Nonne idemvestro impulsu percussor est, qui utrex
Achab, quem diximus muhere persuasum, justum pau-
a

perem occidit ? Ita nos quoque justos ct pauperes, (circa

^

opem dixerim mundanam,, nam gratia Dei innobis non cst

pauper, ) non desinitis jugulare. Non enim ( si tamcn
manu non facitis,) non lingua carnificc homincm jugulatis.
Scriptum est enim « Mors et vita in manibus hngune ^. »
:

Omnes ergoqui occisi sunt, tu quisuasores occidisti. Ne-

que enim manus carnificis nisi hngua tua fervescit et illc ,

dirus pectoris calor in ahenum sanguinem verbis tuis ac-

cendilur, sanguinem justum sui vindicem diffusoris. »

CCIH. AiGisTiMs respondit: Huic locotamcopiosea te

exaggcrato atque digesto, ubi de regibus saecuh adversus
nos invidiose loquimini , si debite digneque respondeam,
vereor me quoque crimineris regum iracundiam in
ne
vos concitare voluisse. Quanquam cum more vestro uni-
versahter in omnes cathohcos hujus invectionis impetu
fereris , nec me utique praetermittis. Curabo tamen
ostendere, sihoc potius fecisse talia dicendo,
potuero, te

quam metahbus respondendo. Ac primum vide quemad-

modum tibi tu ipse adverseris : certe istum locum sic

exorsus es, « Quid autcm vobis est cum rcgibus s?ecuh ,

quos nunquam Christianitas uisi invidos sensit ? » His

verbis prohibes utique nos ad reges saecuh accedere. Et
paulo post dicis : « Ipsos{[ue, id est, reges, nequasi ignari
vel nescii persequi cuperent Christianos, his praeceptis
admonuit, ne perirent : qure illos prnecepta, quia nesciunt,
ulinam doceremus ^ aut certe vos illis sine dubio oslen-
deretis, si velletis ut viverent. » Quomodo igitur nos rc-
'
3 Reg. XXI, 7. — ^ Prov. xvui, 21.
108 S. AlGlSTINI EPISCOPI
gum vis esse doctores ? Et nostri quidem, si qua eis amici-
tia est cum regibus Christianis, si ea bene utuntur^ nihil
peccant : si qui vero inde extolluntur, multo levius quara
vos peccant.Vobisenim, qui sic nosarguitis, quid fuit cum
rege pagano, et, quod est gravius , apostata et christiani
nominis hoste Juliano, a quo vobis basilicas quasi vestras
reddi deprecantes, hocin ejus laude posuistis^ quod apud
eum sola justitia locum haberet ? Quibus verbis, ( credo
enim vos latine intelligere,)et idololatria Juliani, et apos-
tasia justitia est appellata. Tenetur petitio ,
quam vestri

niajores dederunt , constitutio ,

quam impelraverunt ;

Gesla, ubi allegaverunt. Evigilatc , et attendite ; inimico

Ghristi, aposlat.ie, adversario Ghrislianorum, servo dnemo-
niorum , talibus verbis ille, ille , vester ille Pontius sup-
plicavit. Ite nunc , et nobis dicite : Quid vobis cum est

regibus s;«culi?ut surdi surdis populis legatis, quod cum

ipsis audire non vultis : « Slipulam in oculo iratris tui'

» vides, Irabem in oculo tuo non vides *. »

CGIV.
Quid inquis vobis est cura regibus saeculi
« , ,

{{uos nun(|uam Christianitas nisiinvidos sensit ? Hoc cum

dixisses enumerare conatus es quos reges justi seii-
,
,

serint inimicos ; nec considerasti quod plures enumerari

possint , (juos habuerint amicos. Pater Abraham a rege
divinitus admonito ne attaminaret ejus uxorem , et amicis-
sime habitus est, et munus accepit -. Isaac filius ejus
regemsimiliteramicissimum expertusest^. Jacob in/Egyp'
tum a rege honorabiliter exceptus, eum etiam benedicit^.
Quid loquar de filio ejus Joseph,(|ui post carceris tribula-
tionem , quo velut igne sicut aurum castitas ejus probata
est, magnis ab eo sublimatus honoribus, jurabat etiam
per Pharaonis salutem , non tanquara typho elatus , sed

' MaUli. VII, 3. — » Gen. xi, 7 ct j\. — 3 Kl. ^wt, 11. — •'•
IJ. xi.vii, lO.

— ^ IJ. XLI, et XLIT, i5.

 COMIU LinERAS 1'ET1L1.VNI, Llll. II. 109
benevolenti.ie non ingralus^ . Regis filia Moysen adopta-
vit *. David ad alienigenam, regis Israel compulsus iniqui-
tate, confugit-.Elias ante currum pcssimi regis, nonillius

imperio, sed suo cucurrit obsequio *. Elisseus iiospitae

muiieri , si ([uid sibi Ibrte a rege per ejus intercessionera

praestari vellet, etiam ultro olVerendum putavit *. Sed ad
ipsa jam tempora veniam, quando captivus Dei populus
habebatur : ubi, ut mitius locjuar, mira tibi irrepsit obli-
vio. Volens enim probare quod reges nunquam Ghristia-
nitas nisi invidos senserit , commemorasti tres pueros et
Daniciem, quae passi sunt a pcrsequentibus regibus % nec
rebus, non vicinis, sed plane ipsis admoneri potuisti, qua-
lis ipsc rex post innocentium flammarum miraculum, sive
in Deo laudando alque praedicando sive in ipsis pueris ,

honorandis exliterit qualem rex habuerit Danieiem, et •,

non recusantem ({uibus numeribus cxornaverit, cum ille

honorem debitum reddens regiae potestati quod satis in ,

verbis ejus apparet donum Dei quo prseditus erat indi-

,

cando, intcrpretando ejus somnium non subtraxit. Unde

cum ab invidis sancti viri, sacrilega vresania calumnianti-
bus, invitns eum rex in lacura leonum mitterecogeretur'',
quan([uam tristis id fecerit ,
pr,Tesumpsit eum tamen per
auxilium Dei sui salvum futurum. Itaque cum ille refre-
nala divinitus ieonum rabie vixisset iilaesus , sollicita et
amica voce rcgis ipsius sibi prcemissa, et ipse cum bene-
dictione de lacu respondit : Rex in sfcculum vive. Cur
istas regum cum sanctis amicitias, cum sermo tuus ibidem
versaietur, cum istorum famulorum Dei , in quibus haec
acta sunt , commemorares exempla vel non vi-
tu i[ose ,

disti, vcl videre noluisti, vcl quod ncscio quemadmodum

excuses, visa nolaque tacuisli '!
Quod si te, sicut causae

' Exod. 11, 10. — » i Reg. xxvii, i. — ^ 3 Heg. xviii, \Q)-

— ^ 4 ^cg. iv,

— 5 Dan. 111. — 6 Id. vr, 16.

110 S. A.LGVSTIM EPISCOPI
pessimoe defensorem , studium lalsitatis astruendae non
impediret, et te nolentera vel nescientem a luce veritatis
averteret j
profecto reges quosdam bonos ,
quosdam au-
tem malos, et alios sanctorum amicos, alios inimicos, sine

ulla difiicultate recoleres. Et miramur quod se Circumcel-

liones vestri sic praecipitant. Quis post te currebat obse-
cro? te quis Macarius ,
quis miies insequebatur ? Nempe
in abruptum falsitatis hujus nulius nostrum te impulit.
Gurergo clausis ocuiis sic isti praeceps, ut cum dixisses :

« Quid autem vol^is est cum regibus saeculi ? » non ad-

jungeres, quos saepe Christianitas invidos sensit sed non 5

dubitares dicere «Quos nunquam Christianitas nisi in-

:

vidos sensit ? Ita-ne vero nec ipse cogitasti , nec eos qui
scripta tua legerent, cogitaturos putasti tot regum exera-
pla tibi reclamantia , Nescit quid loquatur.
CCV. An quia illi quos commemoravi, veterum tempo-
rum fuerunt ideo tibi eos nihil adversari arbitraris, quia-*
,

non dixisti, quos nunquam justitia nisi invidos sensit sed ;

dixisti « Quos nunquam Christianitas nisi invidos sensit »

: :

ex illo fortasse tempore volens eos intelligi justis invidere,

Quid ergo sibi vo-

ex quo Christiani appellari coeperunt ?

lunt exempla veterum temporum,quibus hoc quodirapru-

denter dixisti, imprudentius docere voluisti ? Numquid
enim Macchabaei , vel tres pueri, vei Daniel , non ante-
quam Christus in terra nasceretur , velegerunt ilia , vel
perlulerunt ? Deinde cur, ut paulo ante coramemoravi,
Juliano vero Christianitatis invido supphcastis? cur ab eo •

basilicas petistis ? cur apud eum solam justitiam locum

habere dixistis? Si Christianitalis invidus haec audit, quid
sunt a quibus haec audit ? At vero Constantinus , nequa-
quam christiani nominis invidus , sed plane christiano
nomine gloriosus , memor spei quam gerebat in Christo,
pro ejus unitate justissime judicans, acceptari a vobis nec
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 111
adse appellaiilibusmeruit. Ambojam christianis tempori-
bus, sed noii f ueruntambo Christiani : quod si ambo Chris-
lianitatis invidi, cur ad unumcorum sic appcllastis? altcri

corum sic supplicaslisPPctentibus enim majoribusvcstris,

cpiscopalc judicium dcdcrat Constantinus, et apud Uo-
mam, etapud Arelatum quorum primum apudeum accu-
:

sastis, ab altero adeum appellastis. Si autem, quod vcrum

cst, unus eorum in Christum crediderat, alter a Christo

apostataverat cur Christianusconsulens unitati contcm-

j

nilur, et apostata iavcns divisioni Jaudatur? Constantinus

vobis basilicas jussit auferri , Julianus restitui. Quid
horumchristian.Te paci conveniat vnllis nosce ? lilud fecit
qui crcdiderat in Christum, hocfecit qui dimiserat Chris-
lum. O quam Male factum cst ut Juliano
velles diccre :

ita suppUcaretur, sed hoc quid ad nos pertinet ? Quod si

diceres, et in his quidem verbis tuis Catholica vinceret
ad cujus sanctos toto orbe ditlusos multo minus pertinet
([uidquid dicitis, de quibus vultis, sicut vultis. Sed non
potes dicere male factum ut Juhano ita supphcaretur
, :

oppilat fauces premit hnguara domsstica auctoritas

, 5

Poiitius fecit, Pontius suppUcavit, Pontius apostatam jus-

tissimum dixit, Pontius apud apostatam solam justitiam
locum habere prrcdicavit. His verbis sibi Pontium suppli-
cassein eodem rcscripto suo nominatim sine arabage ipse
Jidianus expressit. Exlaut allegationes vestrae : non haec
incerta faraa, sed pubhca monumenta testantur. An forte
quia contra unitatera Christi, petilioni vestrae aliquid con-
cessit apostata, verura putas esse quod dictura est, apud
eura solam locum habere justitiam.^quia vero imperatores
. Christiani, quod valere arbitrantur ad Chrisli unitatem,
contra vestrara statuunt voluntatem, Christianilatis in-
vidi appellantur ? Sic desipiant oraues hccretici, et resipiant
ut non sint haeretici.
112 S. AlGlSTINI EPISCOPI

CCVI. Et ubi, inquies, impletum quod Dominus esl

dicit « Veniet tempus, ut qui vos occiderit, putet se Deo

:

)) otlicium facere^? » Neque enim hoc de Paganis dici po-

tuit, quinon propter Deum, sed propter idola Christianos

persequebantur. Non videtis, si hoc de his imperatoribus

dictum esset, qui gaudent de nomine christiano , hoc eos
utique praecipue fuisse jussuros, ut occidereraini : quod
nunquam omnino jusserunt. Sed vestri hostih more legi-

bus repugnandopoenas debitas kiunt^ etvoluntarias mor-

tes suas, dum nobis invidiosas putant, sibi perniciosas non
putant. Quod si de regibus nomen Christi honorantibus
illud a Domino diclum esse arbitrantur, qu?erant quid
Cathohca in Oiienteperpessa quando Valens impera-
sit,

bat Arianus. Ecce haberera ,

quo intelhgerera impletum
esse , quod Dominus ait : « Veniet tempus, ut qui vos
))Occiderit, putetse oihcium Deo facere :))ne sibi adfamae
gloriam hseretici assumerent , si quid adversus eorum er-
rorem imperatores cathohci praecepissent. Verumtaraeii
tenipus illud post ascensionem Domini completum esse
reminiscimur sancta Scriptura hujus rei testis omnibus
•

nota est. Judoei putabant , sc oflieium Deo facere , cum

Apostolos occidebant. Inter hos qui otlicium Deo arbitra-
bantur se exhibere, etiam Saulus noster, nondum noster,
fuit : ita ut hoc inter laudes suas proetcritas et obhviscen-
das enumeret : « Hebraeus, inquit, cx Hebraeis, secundum
» legem PharisaeuS; secundum aemulationem persequens
)) Ecclesiara Eccequi puf^bat olhcium
'-.
)> se Deo facere,
cum faciebat quod mox ipse perpessus est. Nam quadra-
ginta Judaei conjuraverant ut inlerficerent eum, quando
fecithoc tribuno inuotescere ut eorum insidias armato ,

mihte septus evaderet^. Sed nondum crat qui ei diceret

Quid tibi est, non cumregibus, sed cum tribunis armisquc
Joan. svi, 2. — ' Philip. iii, 5. — 3 Act. «ni, i3.
 CONTRA. LITTERAS PETILIANI, LIB. H. 113
regalihiis?Non erat ([ui ci diceret : Audes per milites quae-
rcre tuitionem, cuni Dominus tuus per eos ductus sit ad
passionem ? Nondum crant ista deliramenta, sed contra
haec futura jam tunc illa parabantur exempla.
CCVII. Quinetiam terribiliter proponere ausus es et
dicere : « Sed ut caetera taceam, in vestris exemplis ad-
vertite , imperatores quam plures ac judices vestros per-
secutionem nobis faciendo periisse. » Hoc in Epistola tua
cum legissem, inlentissime expectabam quid dicturus, et
quos enumeraturus esses : cum ecce mihi ,
quasi relin-
quendo coepisti commemorare Neronem Domitianum
, ,
,

Trajanum Getam Decium Valerianum Diocletianum

, , , ,
,

Maximianum. Fateor plures esse sed tu prorsus contra :

quos loquaris oblitus es. Nonne isti omnes Pagani fue-

,

runt , et universalitcr chrislianum nomen pro suis idoUs

persecutisunt ? Evigila ergo : nam isti communionis nos-
trsenon fuerunt, unitatem ipsam, vel undc nos, sicut vos
putatis vel unde vos, cicut Christus docet, existis, totam
;

persequebantur. Tu autem proposueras ostendere nostros

imperatores ac judices persecutioncm vobis facicndo pe-
riisse. An nec tu exigis ut istos computemus, c(uia relin-
quens eos coramemorasti dicens : « Ut relinquam Nero-
nem : » et sub ista reiictione per caeteros cucurristi ? Quid
opus fuit ergo ut commemorarentur ad rera non pertinen-
tes?Sed quid ad me? Jam istos tecum rehnquo nunc sal- :

tcm procedant isti quos promisisti quam plures. Nisiforte

propterea non inveniuntur, quia eos periisse dixisti.
CCVUI. Sequerisenim jam, et episcopos nominas, (juos
de traditione codicum soletis arguere. Dequibuset nos so-
lemus respondere : Aut non prol^atis, et ad neminem per-
tinct ; a\it probatis , et ad nos non pertinet. Suam cnim
sarcinam porlaverunt, vel bonam, vel nialam : ct bonam
quidem credimus-, sed qualemhbet, tamen suam : sicut
cxxxix. 8
114 s. AUGUsTirn episcopi

veslri niali, iiec ipsi vestram, nec vos ipsorum 5 sed vestrum
omnium communispessima sarcina schisma est. Hocsaepe
jam diximus. Exhibe igitur non episcoporum nomina, sed
imperatorum ac judicum nostrorum, qui vos persequendo
perierunt. Hoc enim proposueras, hoc promiseras, ad hoc
nos intentissimos feceras. « A.udi, inquit, periit Macarius,
periit Ursacius, cunctique Comites vestri Dei pariter vin-
dicta Duos solos coramemorasti
perierunt. » quorum ,

neuter imperator fuit. Cui hoc placeat, qusesote? tibi

ipse nonne displices? Promittis quam plures imperalores
ac judices nostros te commemoraturum ,
qui vos perse-
quendo perierint , et tacitis imperatoribus nominas duos
veljudices, vel Gomites, lUud enim quod adjungis :

a Gunctique Comites vestri Dei pariter vindicta perie-

runt , » ad rem non pertinet. Hoc quippe modo jam du-
dum locum istum finire potuisti ut omnino neminem ,

nominares. Cur ergo imperatores nostros, id est, nostrae

comraunionis non coramemorasti? An timuisti ne reus
majestatis accusareris ? Ubi est Circumcellionica fortitudo?
Deinde quid agis de illis ,
quos tot superius nomiuasti
qui rectius tibi Quid nos quaerebas? Cau-
possunt dicere :

sam enim tuam nihil adjuverunt et tamen nominati sunt. :

Deinde qualis es, qui eos quos periisse commemoras , no-

minare formidas? Saltem ipsos judices vel Comites, quosi
videris iion timuisse, plures nominares. Remansisti au-
tem ad Macarium et Ursacium. Ita-ne quam plures illi,
duo isti sunt? An quod pueri didicimus, sapis? Si enimi
quaeras ex me duo quis numerus sit singularis, an plu-
, ,

ralis ^
quid esse respondeam , nisi pluralem? Sed adhuc
etiam non defit quod dicam. Eximo inde Macarium : ne-
que enim dixisti ,
quomodo perierit. An forte quisquiS'
vos persequitur, nisi inhacterra fuerit immortahs, quando:
mortuus fuerit, propter vos mortuus existimabitur? Quid
 CONTRA LiTTEHAS PETILIAM, LID. 11. 115
^i noii in tam longo imperio Constantinus
tam lonjja ^, et

iclicitate vixissct qui primus advcrsus vestrum errorem

,

multa conslituit^ et quid si non Julianus tam cito abrep-

tus esset e vita qui vobis basilicas dedit quando ista
, ,

garriendi fmem faceretis , cum et modo tacere nolitis?

Nec tamen dicimus nos , ideo cito mortuum Julianum
quia vobis basilicas dedit. Possumus enim esse in his pa-
riter copiosi , sed nolumus esse pariter vani. Proinde, ut
dicere coeperam dnobus secerno Macarium. Cum
, ex illis

enim duos proposuisses ipsum et Ursacium repetisti , j

nomen Ursacii , ut nobis ostenderes quam mortem me-

ruerit, et dixisli : « Ursacium nemque barbarica pugna
prostratum , ssevis unguibus alites, canum(|ue avidi den-
Li s morsibus discerpserunt. » Unde satis apparet, cum de
iMacario majorem invidiam facere soleatis, ita ut nos Ma-
carianos, non Ursacianos appelletis multo maxime te de j

illo fuisse dicturum , si de morte ejus aliquid tale di-

cere potuisses. duobus ubi pluralem nu-

Ex his itaque ,

merum posuisti sejunclo Macario, remanet Ursacius no-

,

men proprium numeri singuiaris. Ubi est igitur tara

plurium illorum tam minax et tremenda promissio.
CGIX. Jam quoquo
iliud quam ridiculum sit ,
qui
modo ioqui noverunt, quantum opinor, intelligunt, quod
im dixisses : « Periit Macarius, periit Ursacius , cuncti-
I que Comites vestri Dei pariter vindicta perierunt : » tan-
cjuam exigentibus ut probares ,
quia revera nihii aliud vel
atiditor, vei iector exigeret , statim connexuisti magnura
documentum, quo probares cunctos Comites nostros Dei
pariter vindicta periisse. « Ursacium namque barbarica,

' Inaperio potitus est Constantinus annis fere triginta duobus, auctorc Eu-
.
liio in ejus vita. Julianus vero iniperii sui posl Conslanlli palruclis obitum
nnno uno et men^ibus circiter septem lran=acli?, in prxlio conlra Pci-«as pc-
riit, a:tatis anno 3i
8

11
 116 S. AUGUSTIKl EPISCOPI
inquis, pugna prostratum, soevis unguibus alites, canum-
que avidi dentes morsibus discerpserunt. » Hoc modo po-
test alius similiter nesciens quid loquatur, dicere omnes

episcopos vestros Dei vindicta in carcere defecisse : et cum

ab eo fuerit flagitatum unde hoc probet , adjungere sta-
tim, Optatus namque de satellitioGildonisaccusatus, tali

genere mortis extinctus est. Has nugas audire et discutere

et refellere cogimur : tantum timemus infirmis , ne intel-

lectu tardiore in vestros laqueos celeriter currant. Istum
autem Ursacium mortuus
, si forte bene vixit, et vere ita

est consolabitur promissio Dei dicentis

, « Sanguinem :

» animarum vestrarum exquiram de manibus omnium'

)) bestiarum ^ ))

CCX. Quod autem nobis caluraniamini, dicentes, a no-

bis in vos ad iracundiam reges saeculi concitari, dum eos
non docemus divinam Scripturam sed potius militiam ,

nostram suggerimus non puto vos usque adeo surdos :

esse adversus ipsa sanctorum codicum eloquia, ut non po-

tias timeatis ne noverint ea. Sed velitis nolitis, intrant
Ecclesiara, et si nos tacemus, Icctoribus admovent aurem:
at([ue ut de caeteris taceam, istum ipsura plerumque Psal-
mum quem ,
tu coraraemorasti , intentissime accipiunt.
Dixisti enim non doceamus
,
quod eos , nec eos volentes
sinamus ut noverint quod scriptum est : « Et nunc reges
M intelligite, erudiraini qui judicatis terram : servite Do-
)) mino in timore, et exultate ei cum treraore : apprehen-
)) dite disciplinara , nequando irascatur Dominus ^, etc. »
Credite et ista cantari, et illos audire : sed utique audiunt
et illus superius in eodem Psalrao, quod tu, nisi fallor,

propterea praeterire noluisti , ne timuisse intelligereris.

Audiuut ergo et illud : « Dominus dixit ad me : Filius
)) raeus es lu, ego hodie genui te, petea me, et dabo tibi

• Gcii. IX , j — ' Psal. II, 10.

 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIU. II. 117
)> genles haereditalem tuam et possessionem luam lermi-
» nos terrae. » Quo audito utique mirantur esse aliquos
(jui huic haereditati Christi contradicunt , et eam ad exi-
guam partem terrne redigere conantur : mirantesque for-
tasse quaerunt propter id quod in consequentibus au-
diunt, « Servite Domino in timore » in quo illi servire :

possint in quantum reges sunt. Omnes enim homines

,

(Tvirc Deo debent, aliter communi conditione qua ho- ,

mines .unt ahter diversis donis, quod ille aliud agit in

:

rtbus humanis, iile aliud. Non enim anferenda idoJa de

tcrra quod tanto ante futurum praedictum est
,
posset '
,

(luisquam jubereprivatus. Habent ergo reges, excepta ge-

neris huniani societate , eo ipso quo reges sunt, unde sic

Domino serviant ,
quomodo non possunt qui reges non
suut.
CCXI. Ista ergo cura cogitant, audiunt et illud quod de
iribus pueris ipsecommemorasti ct audiunt soiemnitate ,

niirabiii-. Tunc enim eadem Scriptura maxime in Eccle-

sia cantatur quando ipsa festivitas ferventiores facit
,

ctiam eos qui caetero anno pigriores sunt. Quid ergo pu-
latis animi habere Christianos imperatores , cum audiunt
Ires pueros missos in caminum ignis ardentis ,
quia regi
ad iniquitatem adorandi simulacri consentire noluerunt 5

iiisi ut cogitent piam libertatem sanctorum nec regia po-

testate, nec poenae immunitate posse superari,^ gaudent-
que se non essc ex numero talium regum ,
qui contemp-
tores idolorum quasi sacriiegos puniebant. Porro autem
cura in consequentibus audiunt eumdem regem non , ,

?olum puerorum scd et flamraarum Deo servientium

,

Lanlo miraculo tcrritum, etiam ipsum cocpisse Dco servire

in timore, et cxultare cum tremore et apprehendisse dis-
riphnam j nonne inteihgunt ideo isla esse ccnscripta, et
' Isai. II, 18; Zach. xni, *?. — ' /f/ef/, Pasohali.
118 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tanta celebritate recitari , ut et seivis Dei ne ad sacrile-

gium regibus cedant et ipsis regibus ut ad religionem
,

Deo credant proponantur excmpla ? Volentes ergo et isti

,

ex ipsius admonitione Psalmi quem lu quoque inseruisti ,

scriptis tuis , intelligere , et erudiri , et servire Domino in

timore , et exultare cum tremore , et apprehendere disci-

plinam ,
quam intente audiunt quid ille rex postea dixe-
rit^ Dixit enim propositurum se decretum omnibus po-
pulis quibus imperitabat, ut quicumque dixissent blas-
phemiam in Deum Sidrac, Misac, et Abdenago, interirent,
et domus eorum dispergerentur. Et hoc eum decrcvisse si

cognoscunt , ne blasphemaretur Deus temperator ignium,

et liberator trium puerorum ;
profecto cogitant quid de-
cernere debeant in regno suo , ne in suis fidelibus idem
ipse Deus exsuffletur remissor peccatorum , et liberator
jam totius orbis terrarum.
CGXII. Vide itaque, cum adversus vos aliquidpro uni-
tate catholica reges christiani constituunt , ne forte in
labiis vestristanquam Scripturarum divinarum imperitos
eos arguatis, in corde autem vestro satis doctos esse do-
leatis. Quis enim ferat istam vestram sacrilegam odiosara-

que fallaciam, inipsouno Daniele reges accusare, quia in

lacum leonum missus est'^; et reges non laudare, quia su-
blimiter honoratus est 5 cura etiam quando missus est,
magis eum salvum futurum ({uam moriturum ipse rex , ,

crederet, etde illo sollicitus non coenaret ? Deinde audetis

dicere Christianis Quid vobis est cum regibus saeculi ?
:

quia Daniel a rege persecutionem passus est et non res- :

picere ipsnm Danielem somnia regibus fideliter interpre-

tantem \ Dominum regem appellantem, munera et hono-
res accipientem? Itemque et in iisdem tribus pueris, quod
recusantes adorare statuam in flamraasmissi sunt*, invi-
' Dan 111, g5. — ' IJ. vi, iG, — 3 IJ iii, 21. —4 Id. n.
 CONTRA LITTERAS FETILIANF, LIB. 11. 119
diae flammas de regibus excitare ;
quod autem a regc sic

praedicati et sic honorati sunt, tacere et Ecce abscondere ?

rex fuerit persecutor cum ohjecit leonibus Danielem *

, :

quid cum eo salvo recepto gaudens et gratulans inimicos

ejus dilaniandos et consumendos eisdem Jeonibus misit ,

liiit persecutor, an non fuit ? Volo respondeas. Si enim

luit, cur ei Daniel ipse non restitit cum praesertim tanta ,

familiaritate faciUime potuisset : et nohis dicitis, ut reges

ahhominum persecutione revocemus? Si autem propterea
persecutor non fuit, quia scelus in sanctum virum commis-
sum justissime vindicavit 5
quomodo vindicandum est a
iegi!)us, quodChristi sacramenta exsufHantur,si Prophetae
memhra, quia in pericuhim missa sunt, sic vindicari me-
ruerunt ? Item concedo, et manifestum est, persecutorem
fuisse regem, cum tres pueros, quod simulacrum adorare
noluerint, misit in flammam : sed qusero utrum fuerit
persecutor, cum
decretum proposuit ut interirent
illud ,

ct domus eorum vastarentur qui hlasphemarent unum ,

Deum verum enim persecutor fuit, cur ad verba per-

? Si

secutoris respondetis, Amen ? Si autem non fuit, cur eos

persecutores dicitis ,
qui vos a blasphemiae furore deter-
rent ? Si enim cogunt vos supplicare idola, ilH sunt si-
miles impio regi , autem prohihent
vos tribus pueris : si

repugnare Christo, vos estis impii, si hoc facitis. Quid

sint autem iUi si hoc terrihiliter vetant, ego non dico
, :

tu inveni aliud quod dicas si pios imperatores non vis,

dicere.
CCXIII. Si haec exempla de Daniele et tribus pueris cgo
ommemorassem, fortasse resisteres, etin haec nostra tem-
ira ex illis temporibus sumi non debuisse clamares: Deo
i;ratias, quod ea ipse posuisti, adid quidem quod volebas,
sed vides ca potius vaUiisse ad id quod nolebas. An non
' Dan. VI, 24.
120 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cstista vestra fallacia, sed error humanus est? Utinam ita

sit. Emenda ergo 5 ue timeas non inde eris rainor irao

, :

vero majoris ingenii est animositatis flammas confitendo

extinguere, quam falsitatisnebulas intclligendo vitare.
CCXIV. Petilukis dixit:<cUbi lex Dei, ubi Chrislia-
nitas vestra est, si caedes et raortes facitis ac jubetis ? »

CGXV. AvGusTiiyisrespondit: Ad hoc vide quid dicant

orbem
cohseredes Christi per totum terrarura. Caedes et
mortes nec facimus nec jubemus : et ista facientibus
multo sceleratius saevitis, qui hsec in hominum mentibus
contra vitam aeternam committitis.
CCXVI. PETiLiANisdixit: « Si amicos nos vultis ,
quare
invitos attrahitis ? Si autem inimicos fingitis, cur occiditis
iniraicos ?

CCXVII. ArGLSTiNis respondit Nec invitos attrahiraus, :

nec occidiraus inimicos : sed quaecumque vobiscura agi-

raus, quanquam vobis agamus invitis, ex charitate tamen
agimus, ut volentes vos corrigatis, correctique vivatis.
Nara nerao vivit invitus, et taraen puer ut hoc volens dis-

cat, invitus vapulat, et hoc pleruraque ab homine charis-

simo. Et haec quidera vobis reges dicerent, si ferirent j

ad hoc enim eorum potestas divinitus ordinata est : sed

cum et isti non feriunt, vos claraatis.
CCXVIII. Petiliajnvs dixit : « Quae autem ratio est,

quaeve inconstantia vanitatis, quod cum nos falso vocabulo

dicatis haereticos, comraunionem nostram raagnopere cu-
piatis ? »
CCXIX. AuGusTiNcs respondit Si haereticorura cora- :

munionem magnopere cuperemus, corrigi vos ab haeretico

errore nollemus cum autem hoc vobiscum agamus,^e sitis
:

haeretici quomodo haerelicorura coramunionem magno-

,

pere cupimas? Dissensio quippe vos et divisio facit haere-

ticos : pax vero ct unitas facit cathohcos. Cum ergo inde
i

CO^TRA LITTERAS PETILlANI, LIB. 11. 121

huc venilis, desinitis esse quocl odimus , ct incipitis esse
quod amamus.
CGXX. Petilianus dixit : u Eligite tandem de duobus
^ alterum quid dicatis. Si innocentia vobis est, cur nos ferro
sectamini? Aulsi reos nos dicitis, quidnos quaeritis inno-
centes ? »

CCXXI. AtGiJSTiKvs respondit : acutissimam com-

plexionem, an polius ineptissimam loquacitatem Nonne ?

i- ibi proponi soletut eligatur alterum de duobus quod res-

pondeatur, ubi utrumque non potest eligi ? Nam si mihi
proponeres, ut ehgerem alterum de duobus quid dicerem,
utrum innocentes an nocentes simus, vel rursus ex ahis
duobus sive ex istis non possem nisi unum ehgere quod
,

dicerem nunc vero proponis hsec duo, utrum nos inno-

:

centes simus , an vos rei sitis, et vis ut unum ex his duo-

bus ehgam quod respondeam. At ego nolo unum dicere ;

quia utrumque dico, et nos innocentes, et vos reos. Nos

esse innocentes dicimus a falsis et calumniosis criminatio-
I
nibus vestris ,
quicumque in Cathohca possumus salva
conscientia dicere, nec sanclos codices nos tradidisse, nec
idolorum supplicationibus consensisse , nec quemquam
occidisse ; vel si quid ahud mali soletis objicere ; nec eos
qui forte,quod quidcm nec de ipsis probastis, ista fiecerunt,
contra nos regnum coelorum, sed contra se ipsos clausisse
i quia unusquisque noslrum sarcinam suam portat. Ecce
habcs unum. Et vos omnes nocentes et sceleratos esse, non
aliosaliorum criminibus quae apud vos a quibusdam com-
mittuntur, et a quibusdam reprehenduntur sed crimine ,

schismatis a quo immanissimo sacrilegic nemo vestrum

,

se polest dicere immunera quandiu non communicat ,

unitati omnium gcntium, nisi cogatur dicere de Ecclesia

qure pcr omnes gcntes diilunditur, incipiens ab Jerusalem,
Christnm fuisscmenlitum. Ecce habcs altcrum. Ecce red-
122 S. AUGUSTINI EPISCOPI

didi tibi duo ,

quorum tu volebas ut unum diceremus.
Utique attendere debuisti utrumque a nobis posse dici ;

et saltem, si hoc volebas^ rogare nos, ut unum diceremus,

cum videres quia utrumque possemus.
CCXXII. Sed si innoccntia vobis est, inquis, cur nos

ferro sectamini ? Respicite paululum catervas vestras

quse non antitpio more parentum suorum solis fustibus

armantur, sed et secures et lanceas,et gladios addiderunt:

et agnoscite quorum potius vox esse debeat ,
Quid nos
ferro sectamini ? Aut si reos nos, inquit, dicitis, quid nos
quaeritis innocentes ? Hic breviter respondeo : Ideo quse-
rimini rei ab ninocentibus, ut desinatis esse rei , et incipiatis
Ecce utrumque eleginostrum, et ad ves-
esse innocentes.
trum utrumque respondi modo tu elige unum de duobus, :

Innocentes estis, an nocentes? Neque potes utrumque di-

cere 5 sed dic utrumque,si hoc placet. Certe enim non po-
testis in eadem causa esse innocentes,inqua estisnocentes.
Si ergo innocentes nolite mirari quod ad pacem quaerimini
,

a fratribus: siautem nocentes estis, nolite mirari quod ad

poenam quaerimini a regibus. Sedquiahorum duorum alte-
rumvobisusurpatis,alternm a nobisauditis usurpatisenim
:

vobis innocentiam, a nobis autem auditis quod impievi-

vatis : accipe iterum de utroque quid dicam. Si innocentes
estis, quare Christi testimonio contradicitis? Si autem no-
centes, quare ad ejus misericordiam non confugitis? Nam |
et teslimonium ejus est de orbis unitate , et misericor-
dia ejus in fraterna charitate.
CCXXIII. PETiLTANts dixit : « Postremo, ut saepe jam
diximus, qualis est vestra pra^sumptio, ut de regibus prse-
sumatis, dicente David Bonum est sperare in Domino,
: «

» quam sperare in homino bonum est sperare in Domi-

:

)) no, quam sperare in principibus ^ »

' Psal. cxYii, 8.

1
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. II. 123
CCXXIV. AiGtsTiNis Nos non speramus respondit :

in homine sed, quantum possumus, homines admonemus

;

ut in Domino sperent nec speramus in principe sed, :

'
;

quantum possumus, principes admonomus ut in Domino

sperent, et si ahquid a principibus pro ulihtato Ecclesiae
petimus, nonin tamen speramus. Nequecnim et Apos-
eis

tolus in illo tribuno speravit tanquam in principibus a '^ ,

quo sibi egit ut deductores darenlur armati , aut in ipsis

armatis tancjuam in hominibus, quorum muUitudine sep-
tus evasitinsidiaspcrditorum. Sed nec vos ipsos, quod ab
Imperatoro basihcne vobis ut redderentur petistis, argui-

mns tanquam in Juhano principe speraveritis sed ar-

, :

guimus, quod de Christi teslimoniodesperaveritis,a cujus

unitate ipsasbasihcas separastis.Eas enim jubenteinimico
Christi accepistis , in quibus jussa Christi contemneretis,
dum vahdum verum vobis videtur quod Juhanus cons-
et
tituit, dicens Hoc quoque supplicantibus Rogatiano, Pon-
:

tio, Cassiano, et caeteris episcopis, sed et clericis, accedit

ad cumulum , ut abolitis quae adversus eos sine rescripto
perperam gesta sunt, in anti((uum statum cuncta revocen-
tur invahdum autem et faJsum quodChristus constiluit,
:

dicens : « Eritis mihi testes in Jerusalem, et in totam Ju-

» daeam et Samariam ct usque in totam terram *. » Ob-
secramus vos, corrigimini reddite ad hanc evidentissimam :

totius orbis unitatem , ut non verbis apostatae Juhani , scd

verbis Salvatoris Christi , in antifjuum statum cuncta re-
vocentur. Miseremini animae vestrae. Non jam Constanti-
num Juhanum comparamus, ut
et quam sint impares de-
monstremus. Non dicimus: Si vos non speraslis in homine
et in principe, cum homini imperatoripaganoct apostatae
dixisiis, (|uod apud eum sola justitia Jocum Jiaberet,

quibus precibus et Rescripto, sicut ibi scriptum est, sicut

* Act. Tixm, 17. — » IJ. I, 8.

124 s. ArGrsTiui episcopi

allegationis gcsta t^estantur ,

pars Donati universalitcr usa
est:muJtominus nos criminari a vobis debemus, tanquam
speremus in homine et in principe si quid a Constantino ,

vel a caeteris christianis imperatoribus , nulla sacrilega

adulatione petivimus : aut si quid ipsi non petentibus
nobis, memores quam Doraino reddituri sunt, sub
rationis
cujus verbis tremunt cum audiunt quse ipse commemo-
rasli, « Et nunc reges intelligite, ctc» et alia multa, ultro

pro Sed taceo de

Ecclesifie catholicae unitate constituunt.

Constantino Chrislum et Julianum vobis opponimus ;

:

parum dico, Deum et hominem Fihum Dei et fdium ge- ,

hennse. Salvatorem animarumnostrarumet interfectorem

animae suae. Gur in basiJicis possidendis Juhani Rescrip-
tum in EccJesiae pace ampJectanda Christi
tenetis, et
EvangeJium non tenetis ? Clamamus et nos Quae perpe- ;

ram gesta sunt antiquum statum cuncta revocentur.

, in
EvangeJium Christi, quam Rescriptum Ju-
'
Antiquius est
liani : antiquior estunilas Christi, quam parsDonati: an-
tiquiores sunt Ecclesiae preces ad Dominum pro unitate
Chrisli, quam Rogatiani etPontii et Cassiani ad JuJianum
pro parte Donati. An perperam geritur, cum reges prolii-
bent divisionem non perperam geritur, cura episcopi
, et

dividunt unitatem ? Perperam geritur, cum ad defenden-

dam Ecclesiam, Christi testimonio reges serviunt et non ^

perperam geritur, cum ad negandam Ecclesiara Christi ,

testimonio episcopi contradicunt ? Obsecramus ergo ut ,

non contra EvangeJium,sedsecundum EvangeJium etiara

verba ipsius Juliani, cui sic supplicastis, audiantur, et ea
quae perperam gesta sunt, in anliquum statum cuncla
revocentur.
CCXXV. Petilianus dixit : «Yos, vos, miseri, appcllo,
qui persecutionum metu perterriti , dum vestras divitias
non animasquocritis, non tam fidem perfidam traditorum
 CONTRl LITTERAS PETlLlAKi, LIB. 11. liS
diligilis ,
quam conlra ipsorum malitiam ,
quorum vobis
palrocinia comparastis : non aliter quam ut naufragi in
lluctibus fluclus subeunt ruituros, satque in magno vilse

pcriculo appetunt quod timetur ? veJut lyrannicus furor

ut nemincm metuat , vult cum suo periculo vel timeri :

sic sic ad arcem malitise confiigitis, innocentium damna

vel poenas sine vestra formidinc spectaturi. Si hoc esl
vitare periculum, fugere sub ruinam,nec non etiam dam-
nabilis fides est , fidem latroni servare. Postrerao demen-
tis lucri commercium est, vestras animas pcrdere, ne di-
enim Dominus Christus: « Si omnem
vitias amittatis. Dicit

wmundum lucrifacias,etanimam tuam perdas, quam dabis

Mcommutationem pro anima tua *? »
CCXXVI. ArGusTiNus respondit: Utilis esset ista exhor-
tatio, fateor, si ea quisquam in bona causa uteretur. Om-
nino bene de'erruisti homines, divitias praeponere animae
suse. Sed vos qui hoec audistis, et nos pauJulum audite hoc :

enim et nos dicimus, sed attendite quemadmodum. Si

vobis minantur reges auferre divitias, quia Judaei sccundum

carncm non estis, aut quia idoJa vel dnemonia non coJitis,
aut quia in nuJIas haereses transferimini , sed in unitatc
cathoJica permanetis ^«Jigitepotius perire divitias vestras,
ne ipsipereatis sed nec aliud quidcjuam, nec ipsam tem-
:

poralem vitam saluti fetern.ie qune in Ciuisto est pniefera-

tis. Si autem reges vobispropterea damna vel damnationem

minantur, (juia estis hocretici : terrent vos illi , non cru-

deliter, sed misericorditer : vos autem non fortiter , sed
pertinaciternon timetis. Audite ergo Petrum dicentem :

))Quaeautem gloria est, si peccantes poenas patimini ' :

ut nequc hic liabeatisterrena solatia, necin futuro saeculo

vitam aetcrnam ; sed et hic ar.gustias infclicium , ct ibi

gehennas haereticorum ? Vides ergo tu, frater, cum quo

' Mallli. xTi, 26. — * I Pelr. u, 20.
 126 S. AUGUSTINl EPISCOPI

mihi nunc res est, prius le debere ostendere, utrum leneas

veritatem , et tunc exhortari homines , ut pro ea tenenda
paratisint carereomnibus quae temporaliter tenent : cum
hoc non ostendas ,
quia non potes ; non quia ingeniura
deest, sed quia mala causa est ^ cur festinas exhortationi-
bus tuis facere homines et raendicos et imperitos, et egen-
tes et errantes , et pannosos et conlentiosos , et famelicos

et haereticos, et in hoc saeculo bona temporalia perdentes et

in Christi judicio mala aeterna invenientes? Cautus autem
filius, qui limendo flagcllum patris receditacubiliserpen-
'tis, nec vapulat, nec perit. Qui autem dolores disciplinae
prae sua perniciosa voluntate contemnit, et vapulat, et
perit. Jam non intelligis, vir diserte ,
quoniara qui pro
pace Christi omnibus terrenis caruerit, Deum habet : qui
autem pro parte Donati vel paucos numraos perdiderit,
cor non habet.
CCXXVII. Petilianus Nos autera pauperes dixit : k

spiritu, non divitiis raetuimus, sed divitias formidamus ^

Nos nihil habentes et omnia possidentes^, censum ani-

,

mara crediraus nostrisque poenis et sanguine aeternas

,

divitias coeli raercamur. Sic idem Dominus dicit : « Qui

» perdidfrit substantiam suam, centuplum recipiet eara.»
CCXXVIII. Et hoc ad rera
AxJGusTiNus respondit :

pertinet coraraonere quemadmodura scriptura est. Nara

ubi nihil impendit intentionem meam , si quid de Scrip-
turis faliis aut f alleris , nihil curo. Non ergo ita scriptum
est : Qui perdiderit substantiam suam sed : : « Qui perdiderit
» animam suam propter me ^. » De substantia vero non
scriptura est : Qui perd-iderit 5 sed « Qui dimiseril *
: » :

nec solam substantiam pecuniae,sed et raulta alia. Tu

autem interim non perdidisti subslantiam utrum vero :

diraiseris, quod sic de paupertate gloriaris, nescio: si forte

' Maltb. V, 3. — >2 Cor. vi, 10. — 3 jVlattli. xvi, i5. — 4 Id. xix, 29.
 CONTRA LlTTEaAS PETILIAKI, LIB. II. 127
coit hoc coUega meus Fortunatus ,
quia in eadem civitate
nunquam milii indicavit, quia nunquam quaesieram.
cstis,

Verumlamen etiam si hoc fecisti, tu ipse contra te in hac

ipsa tua epistola commemorasti apostolicum testimonium ;

« Si omnia mea pauperibus, et tradidero cor-

distribuero
» pus meum ut ardeam, charitatem autem non habeam,

))nihil mihi prodest ^ » Si enim haberetis charitatem

non objiceretis ignaro, et vobis incognito orbi tcrrarum,

nec ipsa saltem probata crimina Afrorum. Si haberetis
tharitatem , non in vestris calumniis fingeretis , sed in
verbis Domini manifestissirae expressara usque in totam
terram cognosceretis unitatem. Si autem hoc non fecisti,

quid gioriaris quasifeceris?Ita-ne verodivitiasformidatis,

iit nihil habentes omnia possideatis ^ ? Dic ista collegae tuo
Crispino, qui modojuxta Hipponem ncstram comparavit
fundum, ubi mergeret hominesin profundum. Unde hoc
(t ego nimium novi tu forte nescis, et ideo securus cla-
:

mas Divitias formidamus. Unde miror quod ista vox

:
,

tua, ut ad nos perveniret ipsum transiliit. Inter Constan-

,

tinam quippe ubi tu es, et Hipponera ubi ego sum, Calama

ubiilie est, vicinior quidem nobis, sed tamen interposita
est. Miror ergo quomodo non ille prior excepit hanc vocem,

et repercussit ne transiret ad nos , et adversus te divitia-

rum laudes multo copiosius recitavit. Noii solum enim non
lormidat ille divitias , sed et amat. Et certc de caetero
prius quam non emendaverit,
edas, recita illi talia, si

nspondemus. Tu aulem, si verum est quod pauper sis,

ibi hal)es fratrem meura Fortunatum facilius inde pla- :

cere poteris iiii collegaemeo, quam huic luo.

CCXXIX. Petiliams dixit : « Nos tiraore Deiquovivi-
mus, paMias et mortes quas gladio facitis non tiniemus :

sedid solumdenique fugimus, quod communione nequis-

' 1 Cor. xin, 3, — ' Act. i, 8.
128 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sima animas jugulatis , Domino ipso dicente : « Nolitc
» timere eos qui corpus occidunl, animam enim occiderc
» non possunt^ sed tiraete potius eum qui habet potesta-
» tem corpuset animam mitterein gehennam ignis K »
GCXXX. AuGusTiNus respondit Quod : dicis, vos facitis,

non gladio visibili ,sed illo de quo dictum est : homi-

« Filii

» num dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum

» gladius acutus ^. » Hoc enim gladio criminatore el
calumniatore orbis incognili , imperitorum animas truci-
datis. Siautem communionem nequissimam accusas, ecce
ore, non meo, sed tuo, ascendas, descendas, intres, ver-
seris, tegiverseris, talis es quahs Optatus. Si autem redis

ad cor et invenies te non esse talem non quia tecum

, ,

sacramenta non communicavit sed quia tibi displicuit , :

absolves orbem terrarum criminibus alienis et invenies ,

vos implicatos crimine schismatis.

GCXXXI. Vos ergo qui falsissimo
Petilianus dixit : «

baptismo vullis lavari quam nasci, non solum vestra de-

licta non ponitis, verum animas vestras reorum criminibus

oneratis. Ut enim aqua nocentium a sanclo Spiritu vacuata

est, ita plane referta estcriminibus Traditorum. Quicum-
que igitur miser ab hnjusmodi baptizaris, si mendacio
carere volueris ,
perfunderis falsitate. Si delicta cariiis

volebas excludere,reorum accedenteconscientia percipies

etreatum. Si avaritioe flammam volebas extinguere, per-
funderis fraude, perfunderis scelere, perfunderis et furore.
Postremo si credis, c|uia accipientis et dantis est fides , ab
eo t[ui interficit hominem , sanguine perfunderis fratris.

Ita agitur, utquiad ])aptismum innocens veneras, a bap-

tismo redeas parricida. »

CCXXXII. AuGLSTiNus respondit : Vellem cum eis

sermocinari, qui verbis islis lectis vel auditis acclamave-

> Mallh. X, i8. — ' l^sal. lvi, 5.
 COJSTRA LlHliaAS PEliHAWI, Uii. II. 129
runl. Tales enim non habent aures in corde^ sed cor in
auribus. Legant tamen iterum et iterum, et cogilent, et
senliant ea, non quidsonent, sedqui sapiant. Primo ut hoc
ultimum excutiam u Ita ergo fit, inquis, utqui ad baptis-
:

mum innocensveneras, a baptismo redeas parricida-.nres-

ponde prius, quis ad baptismum innocens veniat, excepto
illoqui non ideo venit baptizari ut ejus abluerelur iniqui-
tas, sed ut nobis humilitatis prseberetur auctoritas ? Quid
cnim diniiLtetur innocenti ? Aut vero ita es eloquens, ut
oslendas nobis quamdam innocentiam peccatricem. Nonne
audis dicentem Scripturam : « Nemo mundus a peccato
» in conspectu tuo, nec infans cujus est diei unius vita
)) super terram * ?» Nam unde ad remissionem peccatorum
li cum inlantibus curritur? Nonne audis aHam: « Ego in
)' ini(|uitate conceptus sum -? » Deinde si propterca redit
parricida qui sinc parricidio venerat, quia eum parricida
bapti/.at 5
quot((uot ab Optato baptizati redierunt, Optati
lacti sunt.ltc nunc, et nobis objicite, (juod in vos regum
iracundiam concitemus. Non metuitis ne a vobis tot Gil-
donis satellites inquirantur, quot homines ab Optato bapti-
zari potuerunt? Yides-ne tandem quemadmodum ista tua
sententia, sicut vesica , non solum inani sono , sed etiara
in capite vestro crepuerit ?

GGXXXIII. Jam caeterasuperiora, quae nunc refellenda

proposuimus, taha sunt, ut oninino taiis quis({ue l^apliza-
tus redire dicatur ,
qualis fuerit a quo baptizatur. Sed
absit ut quam delirans ista dicis, tam deliri a tc redcant
(juos baplizas. Et ([uam belle tibi sonuit (|uod dixisti :

« Perfunderis fraude, perfunderis sceiere, perfunderis et

turore.» Tu vero nisi furorc, non perfusus, sed repletus
esses, istanon elfunderes. Ita-ne, ut aiia taceam, ([uicura-
(jue non avari ad avaros coliegas tuos vcl presbyteros vcs-
• Job, XIV, ju\la LXX . — ^ Psal. l, 7.

cxxxix. 9
 130 S. ALGtSTINI EPISCOPI

tros JDaplizaiidi veiiiuiit , avari redeuat ; et quicuinque

sobrii ad illas vini voragiaes currunt ut baptizentur ,

ebriosi revertuntur ? Isla sentientes et ista suadentes, au-

detis etiam tanquam adversus nos comraeraorare quod ,

paulo ante superius posuisti : Bonum est « sperare in

» Domino, quam sperare in homine bonum : est sperare

» Domino, quam spcrare in principibus^» Quid aliud

in
docelis, quaeso, qaam non in Domino, sed in homine spe-
rare quando talem fieri dicitis baptizatum, quaUs fuerit
,

baptizaior ? et quia istum vobis baplizaadi assumitis prin-

cipatum, credant vobis homiaes •, et qui erant in Domino
speraturi, spereat in principibus ? Imo vero noa audiant
vos, sed ilia potius teslimoaia quae posuisti contra nos ;

et aliquid etiam terribdius ,

quia noa solum bonum est

sperare in Domiao quam sperare ia homine , sed etiam

« Mdedictus omais qui spera suam poalt ia homiae ^. »
GGX.X.XIV. PETiLiANos dixit « Imitamiai saltem Pro- :

phetas, qui suas aaimas sacras falso baptismate decipi

aamque primitus Jeremias, apud impios
timaeruat. Dixit
homines aquamesse mendacem^» Aqua, inquit, mendax,
» non habetfidem. »

GGXXXV. AuGusTiiNus respondit : Qui Scripturarum

ignarus haec audit, nec tc credit aut sic errantem ut nescias
quid loquaris , aut sic fallentem ut quem fefelleris ncsciat

quid loquatur, putat Jereraiam prophetam cum bapiizari

vellet, praecavisse ne ab hominibus impiis baplizaretur,
etsicista dixisse. Quo enim perlinet, quod antequam hoc
testiraouiura poneres dixisti :« Imitaraini saUera Prophetas,
qui suas animas sacras falso baptismate decipi timuerunt? »
quasi Jereraiae teraporibus quisquara sacraraento baptisrai
ablueretur , nisi quod se ipsos illis lavacris quoe Doniinus
redarguit , Pharisaei pene per orania nionumenta tingue-
' Psal cwii, 8. — ' Jerem. xvii, 5. — ^ Id. xt, i8.
 CO^TRA LITTEUAS PETILIAM, LIB. II. 131
banl, L't lectos et calices ot paropsides, sicut in Evangelio
legitur^ Qiiomodo ergo potuit Jeiomias tanquam baptis-
mum desiderans, et ab impiis baptizari devitans, ista
dixisse?Hoc ergo dixit,cum de populo infideli quereretur,
cujus pessimis moribus tribulabatur, non se commiscens
factis eorum qui tamen: corporaliter non sc ab illo populo
segregavil, nec alia sacramenla quaesivit, quam ille popu-
lus secundum Legis ordinem illi tempori congrua sume-
dat. Hunc ergo populum male viventem dixit plagam,qua
cor justi graviter caedebatur, sive hoc de se ipso diceret,
sive in se ipso figuraret quoe futura cernebat. Sic enim
ait : « Dominc, raemor esto mei, et visita me, et innocen-
1» tcm mefac ab insectantibus me non in longanimitate :

1» scito quomodo acceperim de teimproperium ab his qui

'» spernuntsermonestuos. Consummaillos eteritverbum :

!» tuum mihi gaudium cordis mei

in se jucunditatem et 5

1» quoniam vocatum est nomen tuum in me, Domine om-

i» nipotens. Non sedi in concilio eorum iaudanliura sed ,

I»
timebam a facie manus tuae singulariler sedeham :
,

i» quoniara amaritudine repletus sum. Ut quid qui me

w contristant ,
prjevalent in me ? Plaga mea valida est
I
unde sanabor ? Facta est mihi ut aqua mendax quae
[>
,

!, non habet fidem ^ » Inhis omnibus videtur quid Pro-

I)

t Dheta inlelHgi voluerit, sed videtur ab eis qui non ad cau-

(;am suam perversam volunt perverterequod legunt. Pla-
l;am cnim suamdixit Jereraias factam sibiaquam menda-
^hem, quoe non habet fidem : eos auteni voluit intelHgi
; hlagam suam, quieura contristabant malevivendo. Unde
•f hcit et Apostolus : « Foris pugnae, intus timojes ^. » Et
cilterum : u Quis infirmatur , et ego non infirmor? et quis
scandalizatur, et ego non uror ^*
? » El quia desperabat

• Matth. xxiii , i5. — » Jercra. xv , i') 18. — ' i Cor. vii, 5. — 4 Id.

9.
 1
132 S. AUGCSTIM EPISCOPI

eos posse corrigi, propterea dixit : «Unde sanabor? » tan-

quam semper habiturus dolorem, quandiu illi tales essent,

interquos vivere cogeretur. Populum autem nomine aquije

solere significari, in Apocalypsi manifestatur ,^ ubi aquas

mullas populos multos non conjectura nostra , sed illic

enodala interpretatione cognoscimus. Noli ergo per pra-

vum intellectum vel potius errorem, blasphemare sacra-
mentum baptismi etiamsi in homine , perditissimo luerit
quia nec in Simone mendace aqua mendax erat baptisma
quod acceperat nec tot '^
, mendaces vestri aquam menda-
cem dant, cum baptizant nomine Trinitatis. Nec enim in

tunc incipiunt esse mendaces, quando proditi atque con-

victi sua lacinora confitentur sed potius tunc erantmen- :

daces, c|uando cum essent adulteri et scelerati, castos et

innocentes se esse fingebant.
CCXXXVI. Peiilianus dixit : « Dixit quoque David :

» Oleum peccatoris non unguet caput meum ^. » Quem

igitur asserit peccatorem ? Me qui tua scelera patior , an
te qui persequeris innocentem ? »

CCXXXVII. AuGUsTiKus respondit : Ex persona cor-

porisChristi, quse est Ecclesia Deivivi, coiurana et firma-
mentum veritatis , toto terrarum orbe ditFusa propter
Evangelium quod praedicatur sicut dicit Apostolus, in ,

omnicreaturaquaesubcoelo est * ex persona orbis terrce, :

de quo idem David cujus verba non intelHgis dicit

, ,

» Confirmavit orbem terrae, qui non commovebitur ^ » 5

quem tu peccatis alienis non commotum esse, sed omniiio

periisse contendis ex illius ergo persona respondeo, Ego
:

non persequor innocentera. David autem oleum pecca-

toris dixit non dixit traditoris non thurificatoris non
:
, ,

persecutoris sed peccatoris. Quid ergo facturus es se-

•,

'
Apoc. XVII, i5. — » Act. VIII, i3. — ^ p^^i, c^l, 5. — 4 Coloss. i, 23.
— 5 Psal. ]icxii, I.
 CONTRA LITTERAS PETII.IANI, I.IB. 11. 133
(•iinclum intellectum tuum ? Vide primum
utrum non ,

sis ipse peccator. Nolo milii dicas, Non sum traditor, non

sum thurificator non sum persecutor. Nec cgo ([ui-

,

dem, si Domino placet aliquid horum sum , nec orbis ;

terrre qui non commovebitur. Sed dic, si audes Non :

sum peccator. Illequippeait: Oleum peccatoris. Quidquid

cnim in te vel levis peccati fuerit inventum, unde ostendis
non pertinere ad id quod dictum est Oleum peccatoris ? :

Qua?ro enim utrum ores Oratione Dominica? Si enim non

oras ea Oratione qua Dominus orare Discipulos docuit,
,

nndealiam didicisti pro majoribus meritis tuis excedentera

merita Apostolorum ? Si autem sic oras ut ille Magister ,

locere dignatus est, quomodo dicis : « Dimitte nobis de-

n bitanoslra, sicutet nos dimittimus debitoribus nostris?»
Neque enim de illis peccatis hoc petimus ,
quse nobis in
haptismo dimissa sunt. Ergo ista verba orationis aut non
tepermittunt esse Dei deprecatorem , aut aperiunt pecca-
torem. Eant nunc, et osculentur tibi caput qui abs te bap-
li/.ali sunt, f[uorum capita oleo tuo perierunt. Sed tu vide
(juidsis, vel (juid de te sentias. Ita-ne vero Optatus, quem
Pagani, Judoei,Ghristiani, nostri,vcstri,p(n'Africam totam,
furem, raptorem, proditorera, oppressoreni, separatorera,
ol illius ' ({uera (juidara vestrum ejus dixit Comitera Deura,
uon araicura, non clientera, sed satellitera clamant, non
luit vel ([ualiscumque peccator ? Quid ergo facient , cjui-

l>us unxit capita reus crirainis capitalis ? Nonne et ipsi

vobis capita osculantur, dequorum cnpitibus perhunc in-
lclh^ctum tara male judicatis ? Saitem prodite illos, et
admonetc ut sanentur. An vobis potius caput sanandum
r>t ita delirantibus ? Quid ergo, inquics dixit David ? ,

Quid mc interrogas ? Ipsum interroga superiore versu :

libi respondct Emendabit. inquit me justus in mise-

: <( ,

' (lililonis.
 134 AUGUSTIM EP18C0P1 S.

» ricordia, et arguet me oleum autem peccatoris non ;

)) inipinguabit caput meum '. » Quid planius ? Quid aper-

tius? Malim, inquit, me misericordi objurgatione sanari,
quani blanda adulatione tanquam mihi caput unguatur
decipi atque perverti. Sub aliis verbis ipsa sententia est
alibi Scripturarum : « iMeliora sunt vulnera araici, quam
» voluntaria oscula inimici '^.
»

CCXXXVIII. Petiliams dixit «Unguentum vero con- :

cordiaesic in fratribus laudat:{( Eccequambonunietquam

» jucundum, habitare fratres in unum.Tanquam unguen-

» tum quod descendit in barbam, barbam Aa-

in capite,
» ron,quod descendit in oram vestimenti ejus sicut ros :

)) Hermon, qui descendit in montem Sion. Quoniam ibi

)) mandavit Dominus benedictionem, et vitam usque in
)) sseculum ^. » Sic, inquit, unguitur iinitas, sicut uncti
sunt sacerdotes.
CCXXXIX. AuGXJSTiNus respondit : Verum dicis. Nam
illud sacerdotium in figura corporis Christi habebat unc-
tionera ,
quod unitatis compage fit salvum. Nara et ipse
Christus a chrisraate appellatur, id est, abunctione. Hunc
Hebrsei dicunt Messiara ,
quod verbura Punicae linguae
consonura est , sicut alia Hebraea perraulta et pene ora-
nia. Quid est ergo in illo sacerdotio caput, quid barba
quid ora vcstiraenti? Quantura donat Dorainus ut intelli-

gam , caput est ipse Salvator corporis , de quo Apostolus

dicit : « Et ipse est caput corporis Ecclesiae*. » Per bar-
bam non incongrue fortitudo intelligitur. Ergo ad eos (|ui

sunt fortes in Ecclesia ejus, et adhaerent ori ejus , ut sine

tiraore praedicent veritatera , ab ipso Christo tanquam a
capite sanctum descendit unguentum, id est, sanctificatio
spiritalis. Ora vestimenti haec datur intelligi, quoe in ca-

Psal. cxL, 5. — » Prov. xxvii , 6. — ^ Psal. cxxxir, i. —4 Coloss.

I, i8,
 CO^TRA LITTERAS PETILUNI, LIB, II. 135
pite vestimenti est ,
qua veslientis capul ingreditur : per
hancsignificantur perfocti fideles in Ecclesia. In ora nam-
que perfectio est : ct utique meministi dictum esse cui-
dam diviti : « Si vis esse perfectus , vade vende omnia
,

» quae possides , et da pauperibus , et liabebis thesaurum

» in coelis, et veni, sequere me ^ » Tristis quidem illedis-

cessit, neglector perfectionis, electordefectionis : sed num-

(|uid ideodefuerunt, in quos unitatis unguentum tali rerum
terrenarum dimissione perfectos, tanquam in oram vesti-
menti acapitedescenderetPNamexceptis Apostolis, etqui
ciim eis erantpr;iepositisatqucdoctoribus, quoseminentio-
reset fortiores in barba intelHgimus, lege in Actibus Apos-
tolorum, rerum suarum venditarum pretia ad
ct vide qui

pedes Apostolorum ponebant et nemo dicebat aliquid '^

,

proprium, sed erant eis omnia communia, et distribueba-

tur unicuique sicut cuique opus erat, et erat illis anima
una etcor unum
Deum. Nempe ita scriptum esse cog-
in
noscis. Agnosce ergo bonum et jucundum fratres habi- ,

tantes in unum. Agnosce harbam Aaron agnosce oram :

vestimenti spiritalis. Interroga ipsam Scripturam, ubi coe-

perint ista fieri , invenies in Jerusalcm. De hac ora vestis
per omnes gentes unitas tota contexitur. Hac intravit ca-
put in vestem, utindueretur Christus varietate orbis ter-
rarum ,
quia in hac ora vestimenti apparuit varietas ipsa
Hnguarum. Gur ergo ipsi capiti, unde illud unitatis des-
cendit unguentum, idest, amorisfragranliaspiritahs; cur,
ini|uam, ipsicapiti resistitistestanti et dicenti : « Praedica-
nomine ejus poenitentia et remissio peccatorum per
l)itur in

» omnes gentes incipientiJius ab Jerusalem ^ ? » Et in

,

» hoc unguento sacramentum chrismatis vultis inter-

pretari quod quidem in genere visibilium signaculorum
:

sacrosanctum est, sicut ipse baptismus : sed potest esseet

' Matlh. XIX, 21. — * Act, iv, 32. — ^ Luc. xxiv, ^?.'
l.^^G S. AUGUSTTNI KPISCOPI

in hominihus pessimis , in operibus carnis vitam consu-

mentilius regnum coelorum non possessuris et ideo
, et ^

nec ad barbam Aaron nec ad oram vestimenti ejus nec , ,

ad ullam contextionem vestis sacerdotalis pertinentibus.

Ubi enim positurus es quae Apostolus enumerat « Mani-

)) festa opera carnis, quae sunt , inquit , fornicationes
)) immunditia?, luxuriae, idolorum servitus , veneficia ,

)) inimicitia3 , contentiones , aemulationes , animositates,

» dissensiones, hoereses, invidiae, ebrietates, comessatio-

» nes , et bis simiHa : quae praedico vobis , sicut praedixi

» quoniam qui talia agunt , regnum Dei non posside-
)) bunt ^ ? )) Sequestro fornicationes , cju.-^ Jatcnter admit-
tuntur : immunditias interpretare ut volueris , sequestro
et ipsas ponamus et veneficia quia nemo est palam
: illic ,

confector datorque venenorum sequestro et hsereses :

quia hoc vullis idolorum servitutem nescio utrum de-

:

beam sequestrare {|aandoquidem Apostolus ibi ponit ,

avaritiam ,
quae publice insanit. His ergo secfuestratis ,

nulh-ne apud vos luxuriosi, nulli avari , nuUi pertinaciter

inimicitias exercentes, nulli contentiosi , aemuli, animosi, |.

dissensionibus studcntes, invidi, ebriosi, comessationibus

vacantes? Nulli-ne apud vos tales unguuntur, et in bis ||

intus noti manifestique moriuntur? Si nuilos dicis quo- ;

niam studio contentionis aperte mentiris, vide ne de taU-

bus ipse sis. Si autcm al) hujusmodi remotus es, non cor-
porisseparatione, sed vitse dissimilitudine, et tales turbas
circum altaria vestra gemens conspicis ; quid dicemus ,

quia olco sancto uncti sunt , et sicut Apostolus bquida

veritate confirmat , regnum Dei non possidebunt : num-
quid barbae Aaron et orae vestimenti ejus sacrilega injuria ,

facienda est, ut ibi eos ponendos arbitremur? Absit. Dis- '

cerne ergo visibile sanctum sacramenium ,

quod esse et in
• Gal, V, 19. r
 CONTKA LITTET(AS PETILTANI, LIB. II. 137
bonis et in malis potest, illis ad praemiiim , illis ad judi-
cium, ab invisibi unctione cbaritalis, qure propria bono-
rum est. Discerne ista, discerne : discernal te Deus a parte
Donati, et in Catbolicam revocet, unde te illi catecbume-
num abreptum mortiferi bonoris vinculo ligaverunt. Jam
ros Hermon supcr montes Sion ,
quomodolibet abs te ac-

cipiatur, non estis in montibus Sion ;

quia non eslis in ci-

vitate super montem constituta, qune certum signum boc

habet, quod abscondi non potest. Nota est ergo omnibus
gentibus : pars autem Donati ignota est pluribus genti-
but : non est ergo ipsa.
CCXL. Petilianls dixit : Vse igitur vobis ,
qui vio-
lando quod sanctum est , rescinditis unitatem , Propbeta
dicente : « Si peccaverit populus , orabit pro eo saccrdos 5

» si autem peccaverit sacerdos, quis orabit pro eo ? » '

CCXLI. AuGusTiNus respondit Et videbar paulo ante, :

cum de oleo peccatoris disputaremus , unguere tibi fron-

tem , ut diceres , si auderes utrum ipse peccator non es-
,

ses. Ecce dixisti illud. O scelus, monstrum Quia enim I

te sacerdotem asseris, quid aliud per hoc propbeticum tes-

timonium, nisi te omnino sine peccato esse dixisti ? Nam

si babes peccatum ,
quis pro te orabit secundum intellec-
tum tuum? Ita enim vos miseris plebibus venditatis, com-
memorantes ex Propheta « Si peccaverit populus, orabit :

» pro eo sacerdos si autem sacerdos peccaverit

^ quis ora- ,

M bit proeo? » ut vos sine peccatoesse credant, et peccata

sua vestris orationibus purganda committant. Magni ho-

mines vos, excelsi, coelestes, divini, nec jambomines, sed
Angeli, qui pro plebibus oratis, et pro vobis plebes orare
nonvultis. Tu-ne justior Paulo, tu pertectior tanto Apos-
tolo, qui eorum quosdocebat orationibus se commenda-
bat? « Orationi, inquit, instate, vigilantes in illa, in gra-
' I Rcg. u, 2J.
138 S. AUGUSTINI EPISCOPl
» tiarum actione , orantes simul et pro nobis , ut Deus
» aperiat nobis ostium verbi ad loquendum mysterium
» Christi, propter quodet vinctussum , ut manifcstemil-
H lud, ita ut oporlet me loqui '. » Ecce oratur pro Apos-
tolo, quod fieri non vis pro episcopo. Vides-ne quam sit

ista diabolica superbia? Oratur pro Apostolo, utmanifes-

tetmyslerium Cbrisli , sicut oportet loqui. Proinde si pias

plebes baberetis, hortari debuisti ut pro te orarent, ne lo-

quereris sicut non oportet. Tujustior Joanne evangehsta,

qui ait : « Sidixerimus quia peccatum non habemus, nos
» ipsos decipimus , et veritas in nobis nonest ^. » Tu pos-
tremo justior Daiiiele.^ quem tu ipse in hac ipsa Epistola
itacommemorasti ut diceres « Rex justissimum Danie- , :

lem ferinis morsibus ut putabat objecit, » Quod ilie non

putaverat, quando(|uidemamicissimoanimo,sicutlectionis
circumstantia probat, dixit ipsi Danieli Deus tuus cui
: «

» deservis assidue, ipse eripiet te^. » Sed hinc jam multa

diximus : nunc quod agitur nempe justissimus erat Da-
,

non testimonio tuo,

niel, quanquam hocmihi ad causam
quam tecum ago sulliciat sed testimonio Spiritus Dei ; io-

quentisetiam per Ezechielem, ubi treseminentissimae jus-

titiae nominavit, Noe, Danielem et Job, quos dixit solos a
quadam vehementissima ira Dei, quas caeteris impenderet,
posse liberari^ Vir ergo justissimus, unus ex tribus memo-
rabilibusorat, et dicit : « Cum orarem et confiterer pec-
» catamea et peccata populi mei in conspectu Domini Dei
» mei^ » Et tu te dicis esse sine peccato quia videlicet •,

sacerdos es , et si peccaverit populus , oras pro eo ; si au-

tem tu peccas ,
quis pro te orabit ? Vere quia impietate
tantae arrogantise indignum te praebes ,
pro quo sacerdos
ille interpellet, quem Propheta his verbis, quae non intel-

' Coloss IV, Q. — 2 I Joan. i, 8. — ' Dan. vi, iG. — 4 Ezecli. xiv, r^.
— ^ Dan. IX, 20.
 CONXnA LITTERAS PETILXAKI, LIB. II. 139
Jam enim ne quisinquirat cur hoc
ligis, voluit intelligi.

dictum sit, quantun» Dominus cJonat, expediam. Praepa-

rabat Deus animos l-ioniinum per Prophetam ut takm ,

desicierarent sacerdotem pro quo nuUus posset orarc Ipse

figurabatur temporibus primi popuh et primi tempU, ubi
omnia figurae nostrae fuerunt '. Ideo sohis summus sacer-
dos intrabat in sancta sanctorum, ut oraret pro populo ,

qui cum sacerdote in ipsa interiora sancta non introibat -

j

sicut ille sacerdos intravit in secreta coelorum, in ilJa veriora

sanctasanctorum, adhucnobis hicpositispro quibus inter-
pellat. Ideo dixit Propheta : « Si peccaverit popuKis, orabit
» proeosacerdos-, siaulem sacerdospeccaverit, quisorabit
» pro eo Talcm desiderate sacerdotem, qui pec-
^? » id est,

care non possit, ne indigeat orari pro se. El ideo pro Apos-
tohs oratnr a popuhs pro ilJo autem sacerdote Apostolo-
:

rum magistroet Domino non oratur"*. Audi hoc Joannem

fatentem, et dicentem : « Fratres, inquit, haec scribo vo-
» bis, ut non peccetis et si quis peccaverit advocatum
: ,

•ahaJjemus apud Patrcm Jesum Christum justum, ipse est

» exoratio pro peccatis nostris ^ » Habemus dixit pec- , :

catis nostris, dixit. Disce hunnhtatem ne cadas imo ut , 5

aliquando surgas. Neque enim isla dixisses nisi cecidis- ,

ses.

CCXLII. PETiLiANrs dixit : « Ac ne se vindicet a de-

licto qui laicus est , hoc interdicto tenelur : Ne commu-
nices peccatis alienis.
CCXLIII. Alglstinis respondit : Erras, ut dicitur ,

toto coelo per superbiam, dum non communicare orbi vis

terrae per humililat^^m, Nam ncc|ue hoc laico dictum est,

etnescis quemadmodum dictum sit. Ad Timotheum Apos-

tolus cum scriberet, hoc monebat enmdem ipsum Timo-

' Levit. x\\, 2. — » Hcbr vi, 7. — '1 Reg. 11, 25. —4 Acl.,,xiv, 12. —
5 I Joan. n, I
140 S. AlGISTTNl EPISCOPl

tlieum '
: cui alio loco dicit ; « Noli contemnere gratiam
)) qune in te est ,
quae tibi data est per impositionem ma-
)> nuum presbyterii -. •»Et multis abis documentis osten-
ditur. Quod non erat laicus. Quod autem ait « Ne com- :

)) munices peccatis abenis : )> consensu et placito intelbgi

voluit. Unde statim subjiciens quomodo idagat : « Te ip-

» sum, inquit, castum custodi ^. )> Neque enim et ipse Pau-
lus communicabat peccatis alienis, quia falsos fratres, de
quibus gemit , in unitate corporali tolerabat ; aut com-
municaverunt furto etsceleri Judae prsecessores ejus Apos-
toli, quia cum eo jam Doniini venditore, et a Domino de-

monstrato, sacrosanctam ccenam communicaverunt.

CGXLIV. Petilivwus di-sit : « Hac iterum sentcntia
ipse Apostolus comparat conscientiae mal-ie consortes. Et
qui faciunt ea, inquit, et (|ui consentiunt laliafacientibus,
digni sunt morte ^. »

CCXLV. Algx;stinis respondit : Quomodolibet ea

dixeris, non curo, vera sunt haec, et hoc est quod Catbo-
lica docet, multum interesse inter consentientes quibus
hsec pJacent, et tolerantes quibus haec dispiicent. lUi enim
palea fiunt, dum paleae sequuntur sterilitatem : illi triti-

cum sunt , expectent , ut segregentur, Christum ventila-

torem.
CCXLVI. Petilianis dixit : « Venite ergo ad eccle-
siam populi , et aufugite traditores , si cum iisdem perire
non vultis. Nam ut faciie cognoscatis, quod cum ipsi sint

rei, de fide nostra optime judicent : ego iliorum infectos

baptizo 5 iliimeos, quod absit, recipiunt baptizatos^ quae

omnino non facerent, si in baptismo nostro culpas aliquas

agnovissent. Videte ergo, quod damus, quam sit sanctum,
quod dcstruere metuit sacrilegusinimicus. »
CCXLVII. AuGi sTJMJs respondit Contra istum qui- :

' i Tini. V, 22. — " M. IV, 14. — 3 M. v, 22. — 4 Roni. i, 32.

 COMRA LITTEUAS PETILlANI, LIB. II. I4l

(lenierroremmultajam diximus, et in hoc opere, et alibi.

Sed (juia ita magnum firmamentum vanitatis vestroe iii

hacscntcntia essearbitramini, ut ad hoc tibi tcrminandam

putares Epistolam, quo ((uasirccentius in animislegentium
remaneret , breviter respondco. Sic approbamus in hccrc-

licis baplismum , non haereticorum , sed Christi, sicut in

Ibrnicatoribus, immundis,laxuriosis, idololatris, veneficis,
inimicitiarum retentoribus, contentiosis, aemuhs, animosis,
disscnsionum studiosis, invidis, cbriosis, comessatoribus,
ct his simihbus approbamus baptismum, non eorum sed ,

Christi. Omnesenim isti intcr cjuos et hseretici positi sunt,

sicut dicit Apostolus , regnum Dei non possidcbunt ' ^ ct

ideo ad sinistram partem cum diabolo pertinebunt. Nec

ideo putandi sunt esse in Christi corpore, quod est Eccle-
sia, ((uia sacramentorum ejus corporahter participesfiunt.
lUa enim et in tahbus sancta sunt, et eis indigne tractanii-
bus et sumentibus ad majus judicium valebunt. Ipsi au-
tem non sunt in iila Ecclesiae compage ,
quae in membris
Christi per connexum ct contactum crescit in incremen-
tum Dei. Illa quippe Ecclesia in petra est, sicut Dominus
dicit : (( Super hanc petram sedificabo Ecclesiam meam » '^.

Ilh autem in arena aedificant, sicut idem Dominus dicit :

((Qui audit verba mea et non facitea similabo eum viro ,

» stuito, qui sedificatdomum suam super arenam ^ » Sed

ne putes Ecclesiam (|uae in petra cst in una parte csse ,

terrarum non ditlundi ust[ue ad fines terrre audi ejus

, et :

voceni de Psalmo gementis inter mala peregrinationis suae.

Ait enim Afinibus terroe ad te clamavi, cum angeretur
: ((

» cor meum , in petra exahasti me : deduxisti me ,

quia
» factus es spes mea, turris fortitudinis a facie inimici *. »

Videtc (luemadmodum a finibus terr.ie Non est ciamat.

ergo in sola Af rica, vel sohs Afris, episcopum llomam pau-
" Gal. V, 19, — ' Matlli. xvi, 18. — ^ IJ. vu , 2G. — 4 Psal. xvi , 3,
142 S. AUGU3X1M El*lSCOl'l

cis Montensibus^ , et in Hispaniam domui unius mulieris*

ex Africa Riittentibus. Videte quemadmodani in petra
exaltetur. Non ergo in ea deputandi sunt omnes qui aedi-
ficant ia arena, id est, qui audiunt verba Christi et nonfa-
ciunt : qui tamen et apud nos et apud vos habent et tra-
dunt baptismi sacramentum. Videte quemadmodum spes
ejus Deus sit Pater et Filius et Spiritus sanctus non Pe- ,

trus, non Paulus, quanto minus Donatus, aut Petilianus.

Non ergo vestrura est quod destruere metuimus , sed
Christi : quod et in sacrilegis per se sanctum est. Nam
venientes a vobis recipere non possumus , nisi quod ves-
trum est destruamus. Destruiraus enira perfidiam deser-
toris non destruimus characterem imperatoris. Proinde
,

tu ipse considera, et destrue quod dixisti « Ego, inquis, :

illorum infectos baptizo illi meos, quod absit, recipiunt

5

baptizatos. » Tu enira non infectos baptizas sed ut tui , ,

erroris fraude inficias, rebaptizas. Nos autem non tuos re-

cipiraus baptizatos sed destruimus crrorem tuum unde
,

sunt tui, et suscipiraus Christi baptisraura unde sunt bap-

tizati. Itaque opportune in medio abs te posilum est

« quod absit. » Dixisti enira « lUi meos, quod absit, re- :

» cipiunt baptizatos. » Nam cuni tu velies intelhgi « quod

absit recipiunt, » timens ne tuos recipiamus •, ego nescien-

tem dixisse accipio meos quod absit. » Revera cnim ab-
, «

sit ut tui sint ,

qui jam ad Catholicam transeunt nec sic :

transeunt, ut baptizati nostri sint, sed ut socii nostri sint

baptizati autem Christi nobiscum sint.

' Donatistas Rorase dictosMontensesobsevvavit Augiistinus in lib. deH.Ticsib-

li.-er. 69 et in Epist. lui, n. 2. Et ante ipsup.i Optatus, lib. 11. Eosdem etiatn
vocatos ibi Cutzupitanos, sive Cutzupitas, discimus ex dicta Epist. uii, et ex
lihro de Unitate Ecclesiae, cap. 3. — ' Lucillce.
 COJNXllA JLlilEKAS P£XlLiAJ>II_, LIB. III. l43

V«/VVM VVMWVVtt/t/VV^fVVtVVVVM/VVVVVVVVVVVVVViVVMVVVt/VVV^^VVtVV^^VVV^/VVVt WWIWt

LIBER IIl.

Rejellit Augustinus secundas Litteras, quas in ipsuni

Fetilianus, viso primo superioruni libroruni, scrip'
sit maledictis plenas et negiecta propria sua de-:

fensione, ostendit Petilianum i/i causa dejecisse,

neque ad renij de qua agitur, respondere valuisse.

I. Legi, Petiliane , litteras tuas , c|uando legere potui

quibus te satis indicasti adversus catholicam Ecclesiam,
pro parte Donati , nec aliquid valuisse dicere idoneum
nec tacere permissum. Quos aestus passus es, quanta cor-
dis tempestate fluctuasti , cum legisses ea quibus parti
epistol;e tuse, quae in manus meas tunc venerat ,
quanta
potui brevitate ac perspicuitate respondi ? Vidisti cnim
tanta firmitate roboratam , tanla luce illustratam ,
quam
tenemus et delendimus verilatcm , ut quid conlra eam di-

cendum essctquo convicta rcrelJcretur invenire non

,
,

posses. Attendisti etiam, multorum qui ea legerant ex- ,

pectationem in te esse convcrsam, scire cupienlium quid

diceres ,
quid agercs, qua evpderos ,
quo ex tanlis angus-
tiis, quibus te Dei verbum circumvallarct, cruniperes. Hic
tu ,
qui debueras , contempla opinione vanurum pergere
in vcram sanamque senlentiam , fecisti cjuod de taiibus
Scriptura praedixit : « Dilexisli raaliliam super benignita-
144 S. AUGUSTIM EPISCOPI

)) tem, iniquitatem magis quam lo(|ui aequitatem *. »

Proinde si et ego tibi vellem pro maledictis maledicta re-

pendere, quid aliud quam duo maledici essemus, ut ii qui
nos legerent, aiii detestatos abjicerent sana gravitate, alii

suaviter haurirent malevola voluntale? Ego quando cui-

que vei dicendo , vel scribendo respondeo , etiam contu-
meiiosis ciiminalionibus lacessitus, quantum mihi Domi-
nus donat , frenatis atque contritis vanse indignationis
acuieis auditori icctorive consuiens , non ago ut elliciar

homini conviciando superior , sed errorem convincendo

saiubrior.
enim quaiecumque cor habent, qui ea quoe scrip-
II. Si

sisti considerant quid tibi prof uit ad causam quse inter

5 ,

nos de communione catholica vei de parte Donati agitur,

quod relicto negotio quodam modo publico, privata qua-
dam simuitate liominis unius vitam maiedicis opprobriis
insectatus es : quasi homo ille sit causa quae inquiritur 'i

Tam maie non dicam de Cliristianis, sed de

existimasti,
ipso genere humano, iit non crederes posse tua scripta in
manibus aiiquorum venire prudentium, qui se a perscnis
nostris toiierent, et qusestionem potius quae inter nos ver-
teretur inquirerent, nec qui vei quaies essemus, sed quid
pro veriiate vei contra errorem diceremus attenderent ?

Horum judicium tibi reverendum luit , liorum repreiien-

sio proecavenda , ne te arbitrarentur nihii invenisse quod
diceres , nisi tibi proponeres cui quoquomodo maledice-
res. Sed videiicet quorumdam ievitate atque vanitate ,

i[ui iibenter audiunt iites jurgantium disertorum, ut cum

attendunt quam elo(|uenter convicieris , non intueantur
quam veraciter convincaris. Simui et iiiud opinor egisti
ut occupatus mea defensione susceptam causam etiam
ipse desererem atque ita hominibus non ad disputan-
5 ,

' Psal. LL, 5.

 CONTHA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 145
tium , sed ad litigantium verba convcrsis , obscuraretur
veritas ,
quam dilucescere atque innotescere formidatis.
Ego itaque contra tale consilium ([uid agam, nisi mea po-
tius delensione neglecta rem teneam , de qua inlenlionem
meam meus criminator excutiat? Domum Dei mei
nullus
cujus decorem dilexi, praeconio servientis vocis extollam,
me vero humiliabo et abjiciam. Elegi enim adjectus esse
I.
in domo Dei mei ^ , magis quam habitare in tabernaculis
hc^reticorum. A teergo, Petiliane, sermonem parumper
tvertam ; el ad eos convertam quos a me maledictis tuis ,

c conatus avertere ,
quasi hoc ego mohar, ut homines ad
me convertantur, et non potius mecum ad Deum.
II l. Auditeergo, quicumque maledicta legistis, quae in
me iratior quam consideratior Petilianus evomuit. Prius
\os apostolicis verbis alloquar ^
quoecerte, qualiscumque
ipsi sim , vera sunt. Sic nos existimet homo quasi minis-
tros Christi , et dispensatores mysteriorum Dei. Hic jam
quaeritur inter dispensatores ut fidelis quis inveniatur.
« Mihi autem minimum est , ut a vobis dijudicer , aut ab
)) humano die : sed neque ego me ipsum judico. » Jam
quod sequitur, etsi mihi non audeo coaptare, ut dicam :

Nihil enim mihi conscius sum

(( » fidenter tamen in "^
:

conspectu Dei dico « Nihil eorum quibus Petihanus :

,

» tempus vitae meae postea quam in Christo baptizatus

)) sum , criminalus est, mihi conscius sum 5 nec tamen in
» hoc justificatus sum : qui autem dijudicat me, Dominus
)) est. Itaque nohte ante tempus quidquam judicare, do-
» ncc veniat Doniinus , ct illuminet abscondita tenebra-
» rum , et manifcstabit cogitationcs cordis , et tunc laus
» crit unicuic|ue a Deo. Hoecautcm, fratres, transfiguravi
» in me , ne supra cpiam scriptum est , unus pro ahero
» intletur adversus alterum. Itaque nemo glorictur in ho-
' Pisal. Lxxxiii, II. — ' I Cor. iv, i.

CXXXIX. 10
 146 S. AUGUSTIM EPISCOPI

» mine^ Omnia enim vestra sunt , vos autem Christi , i

» Christus vero Dei. Iterumdico : Nemo glorietur in ho-

» raine. Saepius , repeto : Nemo glorietur in homine. »

Si quis in nobis laudabile advertitis , ad illius laudem re-

ferte, « A quo est omnem datum optimum , et omne do-
1» num desursum est enim desceudens a Patre
perfectum :

))luminum, apud quem non est immutatio, nec momenti

)>obumbratio -. » Quid enim habemus quod non accepi-
raus ? Si autera accepimus non gloriemur quasi non ac- ,

ceperimus. Et in his omnibus quaecumque in nobis bona

nostis , imitatores nostri estote , si tamen nos Christi : si

autem aiiqua mala in nobis vel suspicaraini , vel creditis ,

vel videtis, retinete illud Dominicura, quo securi ejus Ec-

clesiam non propter raala hominura deseratis : « Quae di-
)) cimus facite ,
quse autem inala nos facere putatis aut nos-
» tis, nohte facere ^. » Non enim tempus est purgandi me
vobis , cum mea causa neglecta rera vobis salubrem com-
raendaresusceperim, ut nerao glorietur in homine. « Male-
» dictusenim omnis qui spem suam ponit in homine ^. »
Hoc praecepto Dominico et apostolico retento atque servato,
etiam me in mea causa , sicut inimicus exislimari cupit,-
deficiente et oppresso, vlctrix erit causa cui servio. Si enira
quod exhortor et satago, maledictum
firmissime tenueritis
esse omnemquispem suam ponit in homine, ut nemoglo-
rietur inhoraine areara Dominicam, propterpalsamquae
;

vel nunc vento superbise, percussa volat, vel ultima ven-

tilatione separabitur , nullo modo deseretis , nec domum
raagnam propter vasa facta incontumeliam refugietis, nec
propter malos pisces in littore separandos per disrupta re-
tiaexhibilis, nec propter hoedos pastore divisuroad sinis-
tram ponendos bonaunitatis pascua relinquetis, nec prop-
ter comraixta zizania vos a tritici societate , cui caput est
' I Cor. 111, 21. — 2 jacob. i, 17.— ^ MaUh. xxiii, 3. — 4 Jeren]. XTii, 5.
 CONTRA LITTERAS PETILIAM, LlB. III. 147
^i.inum illud morlificatum et multiplicatum ; et qujB per
mundura simul usque ad messem crescit nefaria dis- ^
,

sione separabitis. Ager est enim mundus^, non Africa

ssis finis saeculi, non tempus Donati.

IV. Has certe simiiitudines Evangelicas recognoscitis

' quid aliud datas, nisi ut nemo glorietur in homine, et
nr (juis pro aJtero inflatus adversus alterum dividatur di-
> ins : « Ego sum Pauli " : » cum utique non Paulus cruci-
iixussitpro vobis, nec in nomine Pauli, quanto minus iii

nomine cujusquam nostrum baptizati sitis^

Gaeciliani vel :

discatis, quandiu palea cum frumento trituratur, quan-

iiM pisccs mali cum bonis intra retia Dominica natant,

le tempus ventilationis toJerare potius propter bonos

lumixtionem maJorum, quam violare propter malos cha-

iritatem bonorum? Hsec quippe commixtio, non aeterna ,

temporalis nec spiritaiis

I sed corporalis est. In qua
5 ,

II errabunt Angeli quando coliigent malos de medio ,

torum et mittent in caminum ignis ardentis. « Novit

,

') Dominus qui sunt ejus ^. » Et si ab iniquis ad tera-

L-nim
pus corporaliter non potcst, recedat taraen ab ipsa iniqui-
^ate omnis «lui nominat nomen Domiiii. Licet enima ma-
lis interim vita , moribus , corde ac voluntate separari
jue discedere : quae separaiio semper oporlet custodia-
I". Corporalis autem separatio ad saeculi finem fidenter,
iienter, fortiler expectetur : propter quam expectatio-
in dictuiu est : « Susline Dominum, viriliter age, con-
lortetur cor tuum , et sustine Dominum *". » Maxiraa
jLiippe palma tolerantiae est , inter suJjintroductos faisos
i.ilres, sua quaerentes, non quae Jcsu Christi, dikctionem
.11 suam quaerentium , sed quae Jesu Christi, nuila tur-
bulenta et temeraria dissensione turbare , nec unitatem
'
Forte cvcicunt. — ' Mattii. xiu, 38. — ' i Cor. ui, 21. —4 IbiJ. iv,
- ^ 2 Tiiu. u, 19. — ''
Psal. XXVI, 14.

10.
148 S. A.UGUSTiril EFISCOPI

sagense Dominicae ex omni piscium genere congregantis

dum ad littus , id est , ad finem saeculi ducitur , superbe
nefaria contentione disrumpere : cum se putat quisque
aliquid esse, cum nihii sit, atque ita se ipsum seducit ; et

suflicere vult ad populorum Ghristianorum separationem,

suum suorum judicium, qui malos quosdam commu-
vel
nione sacramentorum christianse religionis indignus se
apertissime nosse dicunt de quibus tamen quidquid nosse
:

se dicunt, universae Ecclesiae quae per omnes gentes sicut

est praedicta diflunditur, persuadere non possunt. Et cum
istorum, quasi quos noverunt, refugiunt communionem ,

iliius deserunt unitatem : cum potius deberent , si esset

omnia sufJerens, ne se a bonis dividerent,
in eis charilas
quos in omnibus gentibus aliena maia docere non pote-
rant, ipsi in una gente toierare quod noverant. Lnde
etiam non discussa causa in qua documentis gravissimis ,

convincuntur caiumniati innocenlibus ,

probabiiias cre-
duntur traditionis crimina falsa finxisse, qui non dubitave-
runtlonge sceieratiuscrimennefarise divisionis admittere.
Quia etsi verum esset quidquid de traditione jactarunt
tamen consortium Christianorum quos usque ad extrema
terrae divina Scriptura commendat, propter hoc quod

ipsi scierunt, illi autem nescierunt, relinquere nuiio modo

debuerunt.
V. Neque hoc ideo dixerim ut negiigatur ecciesiastica
disciplina, et permittatur quisque facere quod veiit, sine
uiia correptione, et quadam medicinaii vindicta, et terri-
biii lenitate , et charitatis severitate. Nam ubi erit iiiud

Apostoii : « Corripite inquietos, consoiamini pusiiianimes,

» suscipite infirmos, patientes estote ad omnes : videte ne
» quis maium pro malo aiicui reddat ^ ? » Cum hoc utique
subjecit : « Videte ne quis maium pro malo ahcui reddat;
' Thess. V, 14.
 CONTRA LITTEUiS PF.TILIANT, LIB. III. l49
satis ostcndit, non csse mali pro malo reddilionem, corri-
pere inc^uielos, quamvis pro culpa in{(uietudinis reddatur
poena correplionis. Non ergo malum est correptionis poena,
cum sit malum culpa. Neque enim ferrum est inimici vul-

nerantis, sed medici secantis. Fiunt ista in Ecclesia, et ille

spiritus interioris lenitatis ardet zelo Dei , ne virgo casta

uni viro desponsata Christo in aliquibus suis membris, si-

cut Eva seducta est serpentis astulia, corrumpatur a cas-

litate quae est in Christo Verumtamen absit a servis pa-

'.

tris-familias , ut immemores sint praecepti Domini sui, et

sic adversus zizaniorum multitudinem flagrantia sanctae
indignationis ignescant , ut cura ea volunt ante tempus
( olligere, simul eradicetur et triticum'^. Gujus peccati isti

rei tenerentur , etiam si vcra crimina traditoribus ,

quos
insimulabant , se objecisse monstrarent : quoniam simul
non solum ab iniquis, quorum socielatem velut evitabant,
sed etiam a bonis fidelibus in omnibus gentibus constitu-
tis, quibus ea quae se nosse dicebant ,
probare non pote-
rant, impia praesumptionc separati sunt, secumque mul-
tos apud ([uos aliqua auctoritate prcTvalebant et qui
, ,

minus intelligere poterant unitatem Ecclesiae toto orbe ,

dilTus.ie pro alienis peccatis nuUo modo esse deserendam ,

traxerunt in eamdem perniciem ^ ut etiam si ipsi scirent

vera crimina quibusdam se objicere , eo modo periret in-

firmus in corum scientia, propter c(uem Christus mortuus
est^ dum oflensus malis alienis, interimebat in se bonum
pacis quod habebat cum fratribus bonis, qui parlim talia
non audicrant partim non discussa et non probata te-
,

mere credere formidaverant, partim judicibus ecclesiasti-

cis ad quos trans mare tota causa perducta est qualia-
, ,

cumque illa essent ,

pacifica humilitate reliquerant.
VI. Vos ergo sancta germina unicae malris Catholicae,
'
2 Cor. XI, ?. — ' MnMli. xni, "?.€). — ^ i ('or. vni, ii.
150 S. lUGUSTIM EPI8C0PI

hujusmodi sceleris et erroris exemplum, subditi Domino,

quanta potestis vigilantia praecavete. Quanlalibet doclri-
nae ac famae luce praefulgeat lapidemque se esse jactet ,

preliosum ,
quisquis vos trahere voluerit post se ipsum ,

mementote quod illa muher fortis et una uni amabihs

viro suo, quam in ultimo Provcrliioruni sancta Scriptura
describit, pretiosior est lapidibus pretiosis. Nemo dicat :

lUum sequar, quoniam ipse me Christianum fecit aut ;

lUum sequar , quoniam ipse me baptizavit. « Neque qui

» plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incremen-
» tum dat Deus^ Et Deus charitas est et qui manet in ,

» charitate, in Deo manet, et Deus in illo manef^. » Nul-

lus etiam praedicans nomen Christi , et gestans ac minis-

trans sacramentum Christi, sequendus estcontraunitatem

Christi. « Opus suum prol^et unusquisque 5 et tunc in se

» tantum gloriam habebit et non in altero. Unus-

ipso ,

M quisque enim proprium onus portabit^, » onus videhcet

reddendse rationis quia unusquisque nostrum pro se ra- :

tionem reddet. Non itaque amphus invicem judicemus *.

Nam quantum attinet ad onera mutuae charitatis, invicem
onera vestra portate , et sic adimplebitis legem Christi ^.

« Qui enim putat se esse aliquid , cum nihil sit , se ipsum

M seducit ^. » Sufferamus ergo invicem in dilectione, satis

agentes servare unitatem spiritus in vinculo pacis : extra

quam quisquis coiligit, non cum Christo coliigit : quisquis
autem non cum Christo coUigit, spargit.
VII. Proinde sive de Christo, sive de ejus Ecelesia, sive
de quacumque aha re quse pertinet ad fidem vitamque
vestram non dicam nos nequaquam comparandi ei qui
, ,

dixit : « Licet si nos • » sed omnino quod secutus adje-

cit : « Si angelus de ccelos vobis annuntiaverit praeter

• I Cor. III, — 7. ' I Joan. iv, 16. — 3 Gal vi, 4.-4 Rora. xiv, i5. —
5 Ephe?. VI, 2, 3 — 6 Oai ,y^ 2.
 C0NTB4 I.1TTERAS PETILIANI, LIB. III. 151
» quam quod in Scripturis legalibus et evangelicis accepis-
» tis, anathema sit ^ » Haec vobiscum , et cum omnibus
quos Christo lucrari cupimus, actitantcs, atque inter cae-
tera sanctam Ecelesiam quam in Dei litteris promissam le-
gimus et sicut promissa est in omnibus gentibus reddi
,

cernimus, praedicantes, ab iis quos ad ejus pacificum gre-

mium cupimus pro actione gratiarum flammas
attrahi ,

meruimus odiorum quasi nos eos in ea parte ligaveri-:

mus pro qua non inveniunt quid loquantur aut nos

, ^

mandaverimus tanto ante Prophetis et Apostolis, ut in Ji-

bris suis nulla testimonia ponerent ,
quibus pars Donati
Ecclesia Christi esse doceatur. Et nos quidera charis- ,

simi , cum falsa crimina audimus ab eis quos ofTendimus

praedicando eloquia veritatis, et erroris vaniloquia convin-
cendo, habemus, sicutnostis, abundantissimam consola-
tionem. Nam si in eis quibus me criminantur, testimonium
conscientiae mese non stat contra me in conspectu Dei
quo nuUus oculus raortalis intenditur; non solum con-
tristari non debeo verumetiam debeo gaudere et exul-
,

tare quia merces mea multa est in coelis. Neque enim

,

intuendum est quam sit amarum sed quam falsum quod ,

audio, et quam verax pro cujus nomine hoc audio, et cui

dicitur « Unguentum elTusum est nomen tuum -. « Et
:

merito fragrat in omnibus genlibus cujus odorem isti ,

qui nobis maledicunt in una Africae particula conantur ,

includere. Cur itaque feramus indigne quod nos infa-

mant qui gloriae Christi sic detrahunt
, quorum parti ,

contentioniijue inimicum est, quod de illius ad coelos as-

censione, et de nominis ejus tanquam unguenti effusione,
tanto ante praedictum est : « Exaitare super ccelos Deus,
» et super omnem lerram gloria tua ^ ? »

YIII. Haec et taha divina testimonia nos adversus hu-

' Gal. 1,8.— ' Cant. i, 2. — 3 Psal. lvi, 12.
152 S. AUGt STINI EPISCOPl
mana vaniloquia proferentes , ab inimicis gloriae Christi

acerba opprobria sustinemus. Dicant quod volunt , dum

ille nos exhortetur, dicens : « Beati qui pcrsecutionem pa-
» tiuntur propter justitiam ,
quia ipsorum est regnum
)) coelorum. Beati eritis, cum vos persecuti fuerint, et
» omne malum adversum
maledixerint vobis, et dixerint
)>vos, mentientes propter me^ » Quod ait superius, prop-
ter justitiam hoc repetivit quod ait postea, propter me:
:
;

quia factus est nobis sapientia et justitia, et sanciificatio,

et redemptio ut : quemadmodum scriptura est : « Qui glo-

» riatur^. in Domino Qui cum dicat « Gau- glorietur-. » :

))dete et exultate merces enim vestra multa est in coe-

,

))lis ^ si quod dictum est, propter justitiam et propter

: ))

me, in bona conscientia teneo quisquis volens detrahit ,

famae meae, nolens addit mercedi meae. Neque enim me

ille suo verbo tantummodo edocuit, et non etiam suo fir-

mavit exeraplo. Sequere sanctarum Scripturarum fidera,

invenies Christum resurrexisse a raortuis , ascendisse in

coelura, sedere ad dexterara Patris. Sequere criminationes
inimicorura ,
jara putabis eura de sepulcro furatum esse
a Discipuhs.Quid ergo nos, quantum ipse donat, defen-
dentes domura cjus, ab inimicis ejus aliud sperare debe-
mus? « Si patrerafamilias Beelzebub vocaverunt 5
quanto
)) raagis domesticos ejus^,?)) Si ergo toleramus et conreg-
nabimus. Si autera non aurera solara percutit iracundia
criminantis , verum etiara conscientiara mordet veritas
crirainis, quid mihi prodest, si rae continuis laudibus totus
roundus attollat? Ita nec raalam conscientiam sanat lau-
dantis praeconium , nec bonam vulnerat conviciantis op-
probrium. Nec sic tamen decipitur spes vestra quae in Do-
mino est, etiam si forte in occulto tales simus, quales nos
putari cupit iniraicus : quia non eam posuistis in nobis,
• MaUh. V, 10. — i
I Cor. i, 3i. — 3 Matlli. V:, 12. —4 Id. x, 25.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 153
iiecunqiiam hoc audistis a nobis. Securi ergo eslis, qua-
lescumque nos simus qui dicere didicistis ^ « In Domino ,

» sperans non movebor - : » et , « In Deo spcraljo , non

)) timebo quid laciat mihi homo ^ )) Et eis qui vos ad ho-
minum superborum terrenas allitudines seducere noUun-
tur, respondere nostis : « Domino confido quomodo
In ,

» dicitis anirase meae : Transmigra in montem sicut pas-

)) ser ^. ))

IX. Nec tantum vos, quibus in nobis ipsa Christi veri-

tas placet, quantumcumque per nos et ubicumque prsedi-
catur, et quia eam quantulocumque nostrae linguae minis-
lerio hbenter auditis , etiam de nobis bene benigneque
sentitis, securi estis, qualescumque nos simus^ quia in illo
spes vestra est, quem vobis ex illius super vos misericor-
dia praedicamus : verum etiam quicumque nostra dispen-
satione etiara sacramentura sancti baptismi percepistis,
cadem securitate gaudete; quoniam non in nobis , sed in
Christo baptizati estis, Non itaque nos, sed Christura in-
duistis; nec vos interrogavi, utrum ad me converteremini,
sed ad Deum vivum ; nec utrum in me credideritis sed ,

inPatrcm et Filium et Spiritum sanctum. Quod si veraci

animo respondistis, salvos vos fecit, non carnis depositio
sordium, sed conscientice l)onae interrogatio
non conser- :

vus, sed Dominus; non praeco, sed judex. Neque enim

vere , sicut Petilianus inconsiderate dixit : « Conscientia
dantis, )) vel {jaod addidit, « Gonscientia sancte dantis at-
tenditur, qu.e abluat accipientis. )> Cum enim hoc datur
quod Dei est, sanctum dat
non sancta conscientia. etiara
Quae certe sive sit sancta, sive non sancta, ab accipiente
inspici non potest sed plane illud quod datur potest, ([uod
;

cognitura ei qui semper est sanctus, per qualemlibet rai-

nistrum accipiatur, securissirae accipitur. Nisi enira sancta
• Psal. XXV, I. -- » Id. Lv, u. — 3 id. X, 2.
154 S. AUGtSTINI EPISCOPI
verba essent ex cathedra Moysi, non dicerct Veritas : « Quae
)) dicunt facite. » Si autem ipsi qui verba sancta dabant
sancti essent, non diceret « Quse faciunt, facere nolite : -,

)>dicunt enim et non faciunt K » Nullo quippe modo le-

gitur uva de spinis; quia nunquam de spinarum radicibus
oritur : sed cum se spinosis sepibus palmes vitis implicuit,
non ideo fructus qui illic pendet horretur, sed spina ca-
vetur, uva decerpitur.
X. Itaque, ut saepe dixi, et vehementer inculco, qua-
lescumque nos simus, securi estis, qui Deum Patrem et
ejus Ecclesiam matrem habetis. Quamvis enim simul hoedi
cum ovibus pascantur, non stabunt ad dexteram. Quam-
vis simul palea cumtritico trituretur, non intrabit in hor-
reum -. Quamvis simul pisces mali cum bonis intra retia
Dominica natent, non mittentur in vascula. Nemo glorie-
tur nec in homine bono nemo bona Dei fugiat , nec in
, 5

homine malo.
XI. Haec vobis, Christiani cathoHci fratres charissimi,
pro negotio praesenti sufiecerint : quae si cathohca dilec-
tione retinetis , cum sitis unus grex de uno pastore secu-
rus , non nimis curo quod mihi vel congregali vestro, vel
certe cani vestro , conviciatur quilibet iniraicus ; dum-
modo me magis pro vestra ,
quam pro mea defensione la-
trare compellat : qua tamen si opus esset ad causam, bre-
vissima facillimaque uterer, totum scilicet vitae meae tem-
pus antequam perciperem baptismum Christi, quantum ad
meas cupiditates erroresque attinet, cum omnibus impro-
bans et detestans , ne in ejus temporis defensione meara
gloriam quaerere viderer non ilhus qui me per gratiam ,

suam ct a me ipso hberavit. Unde illam vitam meam cum

vituperari audio quoHbet animo id faciat qui hoc facit
,

non us(jue adeo sum ingratus ut doleam quantum quippe :

' Matth. XXIII, 3. — 2 Id. xiu.

 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 156
ille accusat vitium meum , tantum ego laudo medicum
moum. Quid ergo jam de illis praeteritis atquc abolitis
malis meis defendendis Jaborem , de quibus Petilianus
multa (juidem falsa dixit, sed phira vera non dixit ? De
tempore autem vilae mece quod est post baptismum, vobis
quieumque me nostis , superfluo loquor ex iis qufe nota
esso hominibus possunt : hi vero qui me non noverunt
non ita iniqui esse debent in me, ut magis de me credant
Petiliano quam vobis. Nam si Jaudanli amico credenduni
non est , nec inimico detrahenti. Restant ea qucie occuJta
sunt hominis , ubi soJa conscientia testis est ,
quae testis

esseapud homines non potest. In his me PetiJianus Mani-

ch<ieum esse dicit, Joquens de aliena conscientia : hoc ego
me non esse dico, Joquens demea conscientia. EJigite cui
credatis. Verumtamen quoniam nec ista brevi ac faciJi mea
defensione opus est , uJ)i quaestio non de quaJiscumque
unius hominis merito, sed de sanctae EccJesise veritate
versatur 5 ad vos etiam mihi plura dicenda sunt, quicum-
que in parte Donati , Petiliani quae in me scripsit maJe-
dieta Jegistis, quae ab iJJo non audirem, si vestram perdi-
tionem contemnerem : sed charitatis christian.ne viscera
non haberem.
XII. Quid ergo mirum, si cum grana de area Dominica
excussa , sinuiJ cum terra et palea introrsum traho, inju-
riam resilientis puJveris suffero ? VeJ cum Domini mei
oves perditas diJigenter inquiro, spinosarum Jinguarum
vepribus laceror? Obsecro vos, deponite pauJuIum studia
partium , atque inter rae et PeliJianum cum aJi(|ua aequi-

tate judicate. Ego

causam voJo ut noveritis ille
Ecclesiae ,

ut meam ad quid aliud: nisi qma lestibus meis quos in

, ,

causa EccJesiae conslanter adhibeo non audet dicere ne ,

credatis ; Prophetae enim sunt, et Apostoli , el ipse Pro-

phetarum et Apostolorum Dominus Christus : de me au-
l.^iG S. AtGUSTTNI EPISCOPI

tem quidrjuid dicere voluerit, homini adversus hominem,

et vestro adversus alienum, facilecreditis? Et si quosvitae
meae testes adhibuero, quid magnum est ut dicat, non eis

essecredendum, et hoc vobis cito persuadeat praesertim :

quando quisquis pro me ulium verbum fecerit inimicus ,

parti Donati, ac per hoc vester continuo deputabitur?

Regnat itaque Petilianus : qnando in me quaehbet convi-
cia jaculatur, ei omnes accJamatis et plauditis. Hanc sibi

invenit vincibilem causam, sed judicibus vobis : nec tes-

tem nec argumentum requiret, cui hoc solum est probare

quod dicit quia ei quem maxime odistis copiosissime
, ,

maledicit. Nam quoniam divinns Scripturae testimonia ,

cum pro Ecclesia cathohca tam densa et tam clara recitan-

tur, vobis dolentibus remanet mutus elegit matcriam ; ,

ubi vobis faventibus loquatur, et victus verum simulans

statum taha vel etiam sceleratoria dicat in me. Mihi sat
,

est ad rem quam nunc ago quod qualiscumque in ea

,

sim, tamen Ecclesia pro qua ioquor invicta est.

XIII. Homo sum enim de area Christi, palea, si malus;
granum, si bonus. Non est hujus areae ventilabrum hngua
Petiliani : ac per hoc (|uidcjuid in cjus paleam mah etiam
vere dixerit, nuJlo modo frumentiscjusprnejudicat. Quid-
quid autem in ipsa frumenta maledictorum calumnia-
rumque jactaverit, fides eorum exercctur in terris, mer-
ces augetur in coehs. Sanctis enim Dei servis sancteque
Deo mihtanlibus, non adversus Petihanum atque hujus-
modi carnem et sanguinem sed adversus principatus et
,

potestates et rectores talium tenebrarum, quales sunt om-

nes adversarii veritatis ,
quibus ulinam dicamus : « Fuis-
w tis ahc{uando tenebrae, nunc autem lux in Domino ' : »

hanc ergo mihtiam mihtantibus servis Dei quaecumque

ab inimicis convicia criminosa dicuntur, c[U8e apud male-
'
Ephes. V, 12.
 COJVTRA LITTEUAS PETILIANI, LIB. 111. 157
volos et temere credulos iTialam arma si- famam faciant,
nislra sunt etiam his diaiiolusexpugnatur. Cum enim per
•,

bonam famam probamur utrum nos in superjjiam non

exloUamus et per malam famam probamur utrum inimi-
,

cos eos ipsos a quibus nobis confingitur, diligamus, per

arma justitiae dextera et smistra diabolum vincimus. Quae
cum ApostoJus commemorasset dicens « Per arma justi- :

))tioe dextera et sinistra » continuo tanquam exponens :

quid dixerit : « Per gloriam, inquit, et ignobilitatem, per

» infamiam bonam famam, et caetera talia
et » gloriam *
:

scilicet et bonam famam numerans in armis dextris, in si-

nistris autem ignobiHtatem et infamiam.
XIV. Si ergo sum Dei servus et miies non reprobus
t|uamlibct disertus conviciator in me Pelilianus existat,
numquid moleste ferre debeo ,
quia mihi armorum sinis-

trorum faber solertissimus paratus est ? Opus est ut his

in adjutorio Domini mei peritissimedimicem, et eis illum
foriamcontra quem invisibihter pugno, c|ui perversissima
et antiquissima astutia calhde intendit et agit, ut propter
haec Petilianum oderim, ac sic preeceptum Christi quod
ait: Diligite inimicos vestros^,)> implere non possim. Quod
a me avertat ejus misericordia, qui me dilexit, et tradidit^

semetipsum pro me, ut pendens in crucediceret: «Pater,

)' ignosce ilhs, ([uia nesciunt quid faciunt ^ : » neque de
Peliliano et tahbus inimicis meis dicere doceret : « Domine,

» ignosce ilJis, quia nesciunt quid Joquuntur. »

XV. Proinde si impetravero a vobis , sicut intendi

ut remoto ab animis vestris omni studio partium , inter

me et Pelilianum aequi judices sitis 5 ostendam vobis

non eum respondisse scriptis meis : ut inteJJigalis quia
veritatis inopia coactus sit causam reJinquere, et in homi-
nem, qui eam sic egit ut respondere iJle non posset, quae
' 2 Cor. i?i, 7. — 2 Luc. VI, 35. — ^ IJ. 111, 3^.
158 S- AVGCSTINl EPISCOPI
potuit maledicta jactare.Quanquam tanta manifestatione
clarent quse dicturus sum ut etiam si studio partium et ,

odio mei vestrae mentes a me alienentur, tantummodo si

utraque legatis, certe apud vosmetipsos in cordibus ves-

trisverum me dixisse fateamini.

XVI. Ego enim respondens primae parti scriptorura
ejus ^ quae tunc in manus meas venerat
,
praetermisso ,

convicioso et sacrilego multiloquio , ubi ait : « Bis bap-

tisma nobis objiciuntii, qui subnomine baptismi animas
suas re lavacro polluerunt quibus equidera obscoenis ,

sordes cunctae mundiores sunt quos perversa munditia 5

aqua sua contigit inquinari quod sequitur tenui

: » illud
discutiendum et refellendum, quod ait «Conscientia nam- :

que dantis atlenditur quae abluat accipientis. » Et quae-

,

sivi unde ablucndus sit qui accipit baptismum cum

, ,

dantis polluta conscientia est, et hoc ille qui est accepturus

ignorat ?

XVII. Legile nunc ejus copiosissima maledicta, quae

in meinflalus et iratus effudit et videte utrum quaerenli ;

mihi respondcrit, unde sit ablucndus qui accepit baptis-

mum, cum dantis poiluta conscientia est , et hoc ignorat
accipiens. Obsecro vos, quaerile attente, omnes excutite
paginas omnes dinumerale versiculos,
, omnia verba ver-
sate, omnes .syllaljas enucleate et dicite mihi, 5 si invene-
ritis, ubi responderit, cum dantis conscientia polluta est,
unde sit ejus abluenda qui hoc accepturus ignorat ?

XVIII. Quid enim ad rem pertinuit, quia verbum addi-

dit, quod a me diceret fuisse subtractum , atque ita se

scripsisse contendit : «. Gonscientia namque sancte dantis

attenditur, quae abluataccipientis. » Nam ut noveritis non
a me luisse subtractum, niliil inquisitionem meam impe-
dit additum , nihil ejus sublevat defectionem. Ad ipsa
' Vide supra, Ub. i, cap. i.
 contrA litterAs petiliani, lib. III. 159
cnim verba rursus interrogo,et utrum responderit quaero
« Si conscientia sancte dantis attenditur, quae abluat ac-
cipientis , » und abluitur accipientis conscientia, quando
danlis maculosa conscientia est, et hoc accepturus ignorat ?

Ad lioc responderi flagitate, neminem relicta causa convi-

ciose alienari permittite : « Si conscientia sancte dantis
attenditur, » videte quia non dixi : conscientia dantis 5
»

sed addidi : « sancte danlis : » « Si conscientia , inquam ,

sancte dantis attenditur, quae abluat accipientis ; » unde

igitur abluendus est, qui accipit baptismum , cum dantis

polluta conscientia est , et hoc ille qui est accepturus
ignorat ?

XVIII. Eat nunc, pulmonibus ac turgidis

et anheiis
laucibus me tanquam dialecticum criminetur imo non :

me , sed ipsani dialecticam velut mentiendi artificern in

populare judicium ream devocet, et in eam quamhbet fra-
gosissimo strepitu advocati forensis ora distendat. Dicat
(|uidquid vult apud imperitos , unde stomachentur docti,
illudantur indocii. Me propter rhetoricam, TertuHi orato-
ris, a quo accusalus est Paulus ^ vocabulo denotet : sibi

propter advocationem qua potentiam quondam suam

, in
jactat , Paracleti nomen imponat, atque ob hocsecogno-
minalera Spiritus sancti, non esse, sed fuisse deliret. Ma-
nichaeorum immunditias libenlissime exaggeret , easque
in me iatrando detorquere conetur. Ignotorum mihi et
noiorum gesta recitet damnatorum, et quod ibi amicus
c|uondam meus magis ad defensionem suam me nominavit
absentem, in calumniam praejudicati criminis, nescio quo
novo et suo jure, convertat. Tituios epistolarum niearum
a se vei a suis, sicut eis placuit, inscriptos legat, et tan-

quam me in eis comprehendisse se gestiat : confiientem

eulogias panis simphciter et hiiariter datas^ ridicuio no-
' Act. XXIV, 1.
160 S. AlGLSTINl EPISCOPI

raine venenosae turpitudinis ac furoris infamet, el de ves-

tro corde tammale sentiat, utamatoriamaleficia data mu-
lieri,maritonon solum conscio, verumetiamfavente, credi
sibi possepraesumat. Quod de me adhucpresbytero scrip-

sit iratus ordinator futurus episcopatus mei velit valere ,

adversus me quod autem a sanclo concilio de hoc quod

:

in nos ila peccavit, veniam petivit et meruit, nolit valere

pro me •
ita christianae mansuetudinis et praecepti evan-
gelici vel nescius vel obhtus , ut etiam quod fratri ut sibi
ignosceretur humiliter postulanti clementer ignotura est,
criminetur.
XX. Pergat etiam sermone multiloquo, sed plane vani-
loquo , in ea quae prorsus ignorat , vel in quibus potius
abutitur ignorantia plurimorum : et ex confessione cujus-

dam fceminae, quod catechumenam se dixeritManichaeo-

rum, quae sanctimonialis in GathoJica fuerit, quod ei placet

de iliorura baptismo dicat, etscribat, nesciens, aut nescire
se fingens,non illic ita appellari catechumenos tanquam
eis baptismus quandoque debeatur sed eos hoc vocari ;

qui etiam Auditores vocantur quod videiicet tanqiiarn ,

mehora et majora praecepta observare non possint, quae

observantur ab eis quosElectorum nomine discernendos et
honorandos putant. Me etiam presbyterura fuisse Mani-
chaeorum, vel falsus vel fallens, mirabiU teraeritate con-
tendat. Verba tertii libri Confessionura mearura, quae per
se ipsa , et de raultis ante et postea dictis manifestissima
sunt legentibus , sub quo ei videtur intellectu proponat
atque arguat. Furem me
dcnique verborura suorum, quod
duo subtraxerim, tancjuam eis repositis victor exultet.
XXI. In his certc oranibus, sicut legendo cognoscere
vel recognoscere poteritis , impetura quidera linguae suae
quo libuit arabitu jactationis exercuit : nusquara tamen
dixit, unde abluatur accipientis conscientia, cum raaculo-
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 161
sam danlisignoiat. At ego inter strepitum vel post strepi-
lum ejus grandem, et nimis ut putat ipse terribilem, lente,
*
ut tlicitur, et bene hoc ipsum repeto, et ut respondeatis
rxposco. u Si conscientia sancte dantir attenditur, quae
abluat accipientis , » unde establuendus, qui maculosam
conscientiam dantis ignorat? Et per totam ejus epistolam
ad hoc non invenio aliquid dictum.
XXII. Nam fortasse dicet mihi ahquis vestrum Haec :

omnia quae dixit in te, ad hoc valere voluil ut te defor- ,

maret, ac per te illos quibus communicas, ne ulterius ali-

cujus momenti esse te existiment, vel ipsi, vel ii quos ad
veslram communionem traducereniteris. Caeterum ex quo
proposuit verba Epistolae tuse, ex illo considerandum est,
utrum nihil ad illa responderit .Ita ergo faciamus: ex ipso
prorsus loco scripta ejus considereraus. Excepto ergo prooe-
mio t[uo volui animum praeparare lectoris, et pauca ejus
verba prima contumeliosa magis quam ad rem pertinentia
praeterire : « Ait - , inquam , Gonscientia namque dantis
attenditur, quae abluat accipientis. Quid si lateat dantis
conscientia, et fortasse maculosa sit, quomodo poterit ac-
cipientis abluere conscientiam, si, quemadmodum dicit,

conscientia dantis attenditur, quae abluat accipientis ? Si

enim dixerit ad accipientem non pertinere ((uidtpiid mali
)atuerit in conscientia dantis, ad hoc valebit fortasse illa

ignorantia , ut de conscientia baptizatoris sui non possit

iicsciens maculari. Suliiciat ergo, ut alterius maculosa,
cum ignoratur , iion maculet : numquid autem etiam
abluere potest? Undc igitur abluendus c-st qui accipitbap-
tismum, cum danlis poUula conscientia est, ethoc iJle qui
est accepturus ignorat ? praesertim cum addat et dicat :

Nam t[ui iidem a perfido sumpserit, non lidem percipit,

sed reatum ? »

'
Forie lespondere. — ' Vide supra, lib. i, cap. i.

CXXXIX. 11

II
162 S. AlGtSTIWl EPlSCOi'!

XX.IH. Hsec omiiia verba Petilianas ex litteris meis

refelleada proposuit videamus ergo utrura refellerit,
:

utrum omuino responderit. Addo enim verba, quse rae

eadem ipsa sic repeto, ut etiam
subtraxisse calumniatur, et
brevius. Addendo enimhscc duo verba, etiam ad brevita-
tem propositionis hujus me plurimum adjuvit. « Sicons-
cientia sancte dantis attendilur, quae abluat accipientis, et
qui fidem sciens a perfido sumpserit, non fidem percipit,
sed reatum 5 » unde abluitur accipientis conscientia, cum
maculosam duntis ignorat et cum fidera nesciens surait
;

aperfido, rogo unde abluitur ? Dicat nobis, non eat ia

aliud, non obtendat nebulas imperitis. Postremo saltem
multis et anfractuosis circuitibus interpositis et peractis,
tandem ahquando dicat nobis , unde abluitur accipientis
conscientia, quando maculosa perfidi baptizantis occulta
est, « si conscientia sancte dantis attenditur quae abluat
accipientis , et qui fidem sciens a perfido sumpserit, non
fidcm percipit , sed reatum ? Nesciens enim sumit a per-
fidonon habente conscientiam sancte dantis, sed raaculo-
sam et occultam unde crgo abluitur? undeergo percipit
:

fidem? Si enim nec tuncabluitur, nec tunc percipit fidera,

cum baptizator perfidus et maculosus occultus est ; cur
eo postea prodito atque damnato , nondenuo baptizatur ,

ut abluatur fideraque percipiat ? Si autem illo perfido et

maculoso occulto iste abluitur ct percipit fidem ^ unde
abluitur , unde percipit , ubi non cst conscientia sancte
danlis, quae abluat accipientis? Hoc dicat, adhoc respon-
deat, unde abiuitur? undepercipit, « siconscientiasancte
dantisaltenditur, c{une abluat accipientis; » ethaec ibi non
est,quando baptizator raaculosus et perfiduslatuit? Nihil
ad hoc responsum est omnino.
XXIV. Sed ecce angustatus in causa, rursura in me
impetum facit nebuiosum atque ventosum, ut veritatis
 COWTRA LITTBRAS PETILIANI, LIB. HI. 163
serenitas obscuretur, el fit summa inopia copiosus , non
vera dicendo , sed maledicta inania non emendo. Tenete
sane intentissime atque lortissime quid debeat responderc,
id est , unde abluatur accipientis conscientia, cum macu-
losa dantis occulta est : ne forte hoc vobis e manibus fla-

tus cjus excutiat, vosque ipsi sermonis turi)idi caliginosa

tempestale rapiamini, ut vel discessum vel quo redeundura
sit omnino nesciatis. Et videte hominem vagari qua potest,
dum pro negotio quod suscepit, stare non potest. Videte
quam multa dicat, non habendo quod dicat. « Dicit me
labi lul)ricum, sed teneri : nec destruere, nec confirmare
quod olDJicio, incerta pro certis excogitare, non permittere
Jegentcs qune vera sunt credere , sed facere ut altius dubia
suspicentur. Dicit me Academici damnabile ingenium
habere Carneadis ^ » Conatur etiam insinuare quid Aca-
demici sentiant de falsitate vel fallacia sensus humani ,

etiam in his omnino quid loquatur ignorans. « Dici ab

eis asserit , nives nigras esse cum albae sint , nigrumque
argentum, turrem rotundam vel teretem videri cum an-
gulosa sit, remum in aqua fractum cum sit integer. » Et
hoc totum propterea, ([uoniam cum dixisset, » Conscien-
tia dantis vel sancte dantis attenditur, quae abiuat acci-
pientis : » contra ego dixi , « Quid si lateat dantis conscien-
tia, ct fortasse maculosa sit? » Istae sunt nives nigrae, et
argentum nigrum, et turris rolunda pro angulosa, et
rcmus in aqua fractus pro integro rem cjuippe dixi quae ^

putari possit , et esscnon possit, utlateatdantisconscien-

tia, et fortasse maculosa sit.

XXV. Et sequitur se, et claraat. « Quid est, » Quid

' De Caincadis ingenio Lactantius, lib. v, cap. i^.qui lesatum cum Romam
ab Allieniensibus missum , ibi pro jnstitia primuni, tum postera die confra

jastitiam dixisse memorat, sicque in utrum disscrere solitum , ut alios quid-

libet asserentes posset refulare.

11.
164 S. ALGtSTINI EPISCOPl

si? « quid est, » fortassis? « nisi incerta et inconstans hae-

sitatio dubitantis, de qua ille tuus ait : « Quid si nunc re-

deo ad illos qui aiunt, Quid si nunc coeium ruat*?» Hoc-

cine quod dixi, « Quid si lateat danlis conscientia , et

fortassis maculosa sit, « tale est ac si dixerim, Quid si

«

nunc coelum ruat? » Dictum est uti(|ue : « Quid si 5

quia fieri potest ut lateat , fieri potest ut non lateat : nam

quando ignoratur quid cogitet, vel quid admiserit, latet

utique accipientem dantis conscientia ;

quando autem pec-
catum ejus manifestatur , non latet. Dictum est « et ,

fortasse maculosa sit ; » quia fierit potest ut lateat et

munda sit , et rursus fieri potest ut lateat et maculosa sit.

Ideo, Quid si^ » ideo, « fortasse. » Numquid huic simile

est « Quid si nunc coelum ruat ? »
: quoties et convicti
et confessi sunt homines se maculosas et adulterinas ha-
buisse conscientias, cum ab eis baptizarentur ignari, pos-
teaquam manifestato scelere degradati sunt et tamen ,

ccelum non ruit. Quid hic facit Pilus et Furius, qui con-
tra justitiam injustitiam defenderunt? Quid hic facit atheus

Diagoras, qui esse Deum negavit, ut de illo videatur prae-

dixisse Propheta : « Dixit stultus in corde suo : Non est
» Deus '^? » Quid hic isti faciunt? ut quid nominati sunt,
nisi ut intervenirent pro homine non habente quid dicat
ut dum de his saltem aliquid sine causa dicitur, agii
causa videatur, et ad quod non responsum est, responsura 1

esse credatur.
XXVI. Postremo si duo vel tria verba ista, « Quid si,

et fortasse, » usque adeo suntintolerabilia, ut propter illa

excitarentur oHm dormientes Academici, et Carneades,

et Pilus, et Furius, et Diagoras, et nives nigrae , et ruina
cceh, et caetera similitcr insana et absurda
removeantur de :

medio. Neque enim re vera sine his non potest dici quod;
' Teient. in Heaut. act. iv, sccn. 4. ~ ' Psal. xui, i.
 COHTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 165
volnmus. Ecce sutlicit quod paulo post ita positum est, et

ab ipso ex meis litteris interpositum *

: « Unde igitur
abluendus est qui accipit baptismum, cum danlis polluta
conscientia est, et hoc ille qui est accepturus ignorat? »

Nempe hic non est: « Quid si, et fortasse. » Respondeatur

ergo. Attcndite , ne forteineo quod sequitur, ad hoc res-
pondeat : « Sed ego te , inquit, cavillantem ad fidem
crcdendi constringo, ne ulterius evageris. Quid argumen-
tis stultitise avertis vitamPQuid fidei rationem
erroribus
de rel)us irrationabihbus turbas? Hoc uno verbo te teneo
ot convinco. » Haec PetiHanus dixit, non ego. Ista ex
cpistola Petiliani sunt; sed cui verba jam duo illa, quae
rae abstuhsse insimulat, addidi, et nihilominus ostendi
inquisitionis meae , cui non respondet , multo brevius et
enodatius fixam stare sententiam. Certe haec illa duo
sunt, « sancte et sciens^ » ut nonsit videlicet « conscien-
lia dantis, » sed « conscientia sancte dantis 5 » et non sit,

« qui fidem a perfido sumpserit, » sed « qui fidem sciens

a perfido sumpserit. » Quae quidem verba non subtraxe-
ram, sed in codice qui mihi datus erat non inveneram.
Fieri autem potest, ut mendosus fuerit : neque enim et

hoc incredibile est, ut etiam hinc mihi Academica excitetur

invidia, et tale asseratur esse quod dixi , codicem fuisse

niendosum ,
quale si dicerem nives nigras. Ut quid enim
ei rependo temerariam suspicionem , ut dicam ,
quod ipse
post addiderit, qui mc subtraxisse confmxit : cum possit

istam mendositatis notam sine mea maledica temeritate

codex qui non irascitur sustinere ?

XXVII. Et illud quidem primum, id est, « sancte dan-

tis, » omnino non impedit inquisitionem meam, qua ille

vehementer urgetur utrum ita dicam « Si conscientia , :

dantis attenditur : an vero ita : Si conscientia sancte

' Videsupra, lib. i, cap. -2.
166 S. ArGUSTINI EPISCOPI

dantis attenditur, quae abiuat accipientis^ » unde agitur

abluendus est qui accipit baptismum, si dantis polluta
conscientia est, et hoc ille qui est accepturus ignorat?
lUud autem alteruraquodadditur, «sciens, » ut non di-
catur « Qui fidem a perfido sumpserit » sed, « Qui fi-
: ;

dem sciens a perfido surapserit, non fidera percipit, sed

reatum » fateor, tanquam desset, me nonnuUa dixisse
:

quorum jacturara facile palior; quoniara magis moram

meae facilitati afFerebant ,
quara adjutorium facultati.

Quanto enim expeditius, quanto planius et brevius sic

interrogo : « Si conscientia sancte dantis attenditur, quae

abluat accipientis 5 et, Qui fidem sciens a perfido sumpserit,

non fidem percipit, sed reatum » unde abluitur, quem ^

latet non sancte dantis maculosa conscientia et unde ve- ,

ram percipit fidera, qui nesciens baptizatur a perfido? Di-

calur unde et ibi oranis causa baptismi patebit, ibi
,

totum quod quaeritur elucebit; sed si dicatur, non si

terapus maledicendo fmiatur.
XXVIII. Quidquid ergo de duobus istis verbis vel de-
tractis calumniatur , vel additis gloriatur, nihil interroga-
tionera raeam impedire perspicitis, cui quid respondeat ille

non inveniens ne taraen taceat, irruit identidem in per-

,

sonam meam dicerem, recedens a causa , si omnino ac-

5

cessisset ad causam. Quippe quasi de me agatur, et non

de Ecclesiae vel baptisrai veritate, « ideo rae dicit sub-
tractis illis duobus verbis arguraentatum, ut quasi cons-
cientiae meae non obsit, quod inquinatoris, » ut dicit,
» raei sacrilegam ignoravit conscientiam. » Quod si ita

esset, verbum illud quod positum est, « sciens, » addi-

tum mihi potius prodesset, et obesset ablatum. Si enim
me ita defendi voiuissem, ut baptizaloris mei putare igno-
rasse conscientiara, pro rae locutum acciperem Petiiianura
quando non utcumque ait, « Qui fidem a perfido sumpse-
 CO^TRA LITTERAS PETILIANI^ LIB. ITI. 167
rit ; Qui fidem sciens a peiTido sumpserit, non
» sed, «

fidem percipit, sed reatum » ut hinc ego non me rea- :

tum , sed fidem perccpisse jactarem •, quia dicerem , Non

ego sciens a perfido accepi, sed homo conscientiam dan-
tis hominis ignoravi. Videte itaque numeratc si po- , et ,

testis ,
quanta superflua loquatur ad unura « Ignoravi » ,

quod me proponit dixisse, cum hoc omnino non dixerim:

quia nec de me agebatur, ut discerem, nec aliqfcid crimi-
nis in eo qui me baptizavit apparuit, ut ejus me ignorasse
conscientiam, pro mea defensione cogerer dicere.
XXIX. Et tamen iste , ne respondeat ad ea quae dixi_,

proponit quod non dixi et avocat homines ab inten-

sibi ;

tione debiti sui ne id quod respondendum est exigatur

;
;

interponit saepe, a Ignoravi inquam » et rcspondit, , :

» Sed si ignorares : » et quasi convincit, ne mihi liceat

dicere Commemorat « Mensurium Csecifia-
: « Ignoravi. ,

num, Macarium, Taurinum, Romanum, et eos contra

Ecclesiara Dei fecisse aflirmat, qu;c ignorare non pos-
sem, eo quod Mer
jam senex » cum, sim, et etate pene :

sicut audio Mensurius in communionis unitate defunc-

,

tus sit antequara se scinderet pars Donati

, caasam :

vero Caechani legerim quod ad Constantinum ipsi detu- ,

lerint, etab Episcopis quos ille Iraperator judices dederat,

et serael et iterum , et ab ipso rege illis ad eum appeflan-
tibus etiara tertio fuerit absolutus. Macarius veroet Tau-
rinus et Komanus quidquid ,
vel judiciaria vel executoria
potestate adversus eorura obstinatum furorem pro unitate
fecerunt secundum leges eos fecisse constat cjuas iidem
, ;

ipsi , causam Caeciliani ad Imperatoris judicium defe-

rendo, contra se ferri exerique coegerunt.
XXX. Intermulta etiam prorsus ad rem non pertinen-
tia dicit, « Messiani proconsuhs sententia me fuisse per
cussum, ut ex Africa fugerem : » et propter hoc falsum,
16S 5 AVGISTINI EPISCOPI
(quod si non ipse confinxit, certe malevolis fmgentibus
malevole credidit) ,
quara mulla alia falsa consequenter
non utcumque dicere sed etiam scribere mira temeritate
,

non timuit cum ego Mediolanum ante Bautonem consu-

:

lem venerim, eique consuli Kalendis Januariis laudem in

tanto conventu conspectuque hominum, pro mea tunc
rhetorica professione recitaverim, et ex illa peregrina-
tionejam post Maximi tyranni mortem Africam repetive-
rim Manichaeos autem Messianus proconsul audierit post
;

consulatum Bautonis, sicut dies Gestorum ab odem Peti-

liano insertus ostendit. Quae si dubitantibus vel contra
credentibus probare necesse esset , multos possem claros
in sseculo viros testes locupletissimos adhibere totius illius
temporis vitse meae.
XXXI. Sed quid ista requirimus ? quid et patimur su-
perfluas moras, et facimus? Numcjuid hinc inventuri su-
mus unde
, sit accipientis abluenda conscientia _,
qui ma-
culosam dantis ignorat ^ fidemque unde percipiat, qui
nesciens baptizatur a perfidoquod sibi Petilianus cum :
j^

exEpistola mea tanquam ad respondendum proposuissct,

quidquid voluit aliud locutus est quam id quod causa ,

poscebat ? Quoties dixit : « Si ignorares : » quasi ego u

dixerim, quod nunquam dixi, mei baptizatoris me igno-
rasse conscientiam. Et aliud nihil egisse visus est ore ma-
ledico, quam ut me mala eorum apud quos baptizatus, et
quorum communione sociatus sum , non ignorasse , con-
^
vincere videretur : satis utique intelligens quia ignoran- |
tia me non faccret reum. Ecce ergo si ignorarem sicut ,
*
toties repetivit ,
procul dubio ab eis omnibus mahs in-
nocens essem. Unde ergo abluerer ,
qui conscientiam
non sancte dantis ignorans criminibus ejus impediri mi-
nirae possera ? Unde perciperem fidem ,
qui nesciens a
perfido liaplizarer ? Non enim frustra , « Si ignorares , »
 CONTUA. LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 169
totics repetivit , nisi ne me putari sineret innocentem ,

procul dubio judicans quod nullius innoccntia violatur ,

si nesciens fidem sumit a perfido, et maculosam conscien-

tiam non sancte dantis ignorat. Dicat ergo unde tales
abluantur unde lidem percipiant, non reatum? Sed non
,

vos fallat dicat non multa dicendo nil dicat, aut nil di-
: ;

cendo potius multa dicat. Deinde, quod in mentem venit,

et pr.ietereundum non est si ego propterea reus sum ,

quia non ignoravi, ut secundum ipsum loquar ideo au- ^

tem non ignoravi quia et Afer sum et setate pene jam , ,

senex saltem pueri caeterarum toto orbe terrarum non

:

sint rei ,
qui nec gente nec setate ista vestra objecta seu
vera, seulalsa nosse potuerunt ; ([ui tamen, si in vos inci-
derint, sine ullo respectu rebaptizantur.
XXXII. Sed nunc ista non quserimus : illud potius res-
pondeat (quod ne respondcre cogatur copiosissime aliena-
tur) , unde abluatur accipientis conscientia ,
qni maculo-
sam dantisignorat, «siconscientiasanctedantisattcnditur,
quc-fi abluat accipientis » et unde percipit fidcm, qui nes- ;

ciens baptizatur a perfido, « si quisquis fidem sciens a per-

fidosumpserit, non fidem percipit, sed reatum. » Omissis
ergo ejus maledictis ,
quae in me sine ulla sana considera-
tione jactavit, adhuc attendamus ne fortc hoc quod expos-
cimus in consequentibus dicat. Libetautem intueri, quam
garrulus ea proposuerit ,
quasi facillinie convulsurus ct
oversurus. « Sed ad illud, inquit , tui fantasmatis argu-
mentum ,
quo quemcumque baptizas verbis tibi pingere
visuses, redeamus. Imaginari enim te veri similia dccuit,
(|ui non vides veritatem. » Hnec verba sua prolocutus est
Pelilianus , verba mea propositurus. Deinde subjunxit * :

(( Ecce, in([uis, stat perfidus baptizalurus, at ilh' qui bap-

tizandusest, perfidiam cjus ignorat. » Non totam dixit
' ViJesupra, lib. i, cap. 2.
170 S. AUGLBTINl EPI8C0PI
propositionera atciue iiiterrogationem meam , et raox ipse
interrogare rae coepit, dicens : « Quis est iste , aut unde
prosiluit quem proponis? Cur tibi videris videre quem si-

mulas , ne videas eum quem videre ac discutere diligen-

tissime debeas et probare? Sed quia intelligo te ignorare

ordinem sacramenti hoc tibi breviter dico et tu baptis-

, :

tam discutere, et ab eo discuti debuisti. » Quid est quod

expeclabamus ? Ut diceret unde abluatur accipientis ,

conscientia ,
qui maculosam non sancte dantis ignorat , et

vmde fidem non reatum percipiat ,

qui baptismum nes-
ciens a perfido sumpserit. Ecce audiviraus baptistara de-
bere diligentissime discuti ab eo qui vult fidem perci- ,

pere, non reatum, ut inveniat conscientiam sancte dantis,

quse abluat accipientis. Nam qui non discusserit, et nes-
ciens a perfido acceperit, eo ipso quod non discussit, ma-
culosamque danlis ignoravit conscientiam, non fuit unde
fidem perciperet, non reatum. Quid ergo adjuvit, quod
pro magn© addidit , « sciens , » quod me subtraxisse.ca-
lumniatus est? Cum enira noluit ila dici Qui fidem a
: «

perfido sumpserit, nonfidem percipit, sed reatum » vide- :

lur aliquam spem reliquisse nescienti. Nunc vero cum in-

terrogatur, unde percipiat fidem, quinesciens bapti/.atur
a perfido : respondit eum discutere debuisse baptistam :

procul dubio miserum nec ignorare perraittit non inve-,

niendo unde fidem possit accipere, nisi spem suam in ho-

mine baptizante posuerit.
XXXIII. Hoc est quod exhorremus in vobis hoc est ,

quod damnat divina sententia, veracissime ac manifesiis-

simeclamans « Maledictus oranisquispem suam ponit in
:

» homine'. » Hoc est cjuod aperlissime prohibet sancta hu-

railitas et charitas Apostolica , clamante Paulo : « Nerao
» giorietur in homine -. » Hoc est quod in nos inanium ca-
' Jcrem. xvii, 5.' — » i Cor. iii, Qi.
 COKTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 171
lumniarum et acerrimorum maledictorum crebrescit
impetus, ut quasi everso homine nulia spes remaneat eo-
vum ,
quibus verbum Dei
sacramentum pro dispensa- et

lione nobis credita minislramus. Respondemus eis « Quo :

)>usque apponitissuper hominem? » Respondet eis catho-

Jica veneranda societas « Dco subjicietur anima mea, ab
:

» ipsoenimsakitare meum. Etenimipseest Deusmeus,sus-

))ceptor meus non emigrabo -. » Nam quae alia causa fuit

:

islis emigrandi de domo Dei, nisi quia vasa facta in contu-

nicham , sine quibus illa uscjue ad diem judicii non erit,
liiixerunt se ferre non possc, cum tamen hoc magis ipsi

luisse, etahis calumniose objecisse, gestis atque conscrip-

tis tunc rebus appareant : de quibus in contumeham iac-
lis, ne propter illa dedomo magna ,
quae magno patri-fa-
mihas una est, perturbatus emigret, dicit Dei servus , et
bonus fidehs vel fidem in baptismo percepturus ,
quod
pauloantecommemoravi u Nonne Dco subjicietur anima :

))mea? » Deo utique, non homini. Abipso enm salutare

meum, uon ab homine. Iste autem non saltem tunc Deo
claret abluendum mundandumque hominem, qU"ando ma-

culosa conscientia non sancte dantis occultaest, et fidem

nesciens quisquis sumit a perfido. « Hoc, inquit, tibi bre-
viter dico , el tu baptistam discutere , et ab eo discuti de-
buisti. »

XXXIV. Obsecro vos, hnc advertite : unde

ego qu.nero,

iabluatur accipientis conscientia , cum maculosam non

sancte dantis ignorat, si conscientia sancte dantis attendi-
tur, quae abluat accipientis •, et unde accipiat fidem ,
qui
nesciens a perfido baptizatur , si quisquis fidem sciens a
perfido sumpserit, non fidem percipit, sed rcatum : et ilJe
mihi rcspondet, discutiendum esseet I)aptizatorem et bap-
tizandum. Et ad hoc prubandum, unde qua?slio nulla est,

' Vi'A. XLI, 2

172 S. AIGISTINI EPTSCOPI
adhibet exemplum Joannis ,
quod eum discusserint , cjui

ab eo quoesierunt quem se esse diceret ^

,
quod ipse quo-
que discusserit eos quibus ail : u Generatio viperarum
» quis vobis ostendit fugere ab ira ventura -? » Quid hoc
ad rem 5 c|uid hoc ad causam? Deus Joanni perhibuerat
testimonium excellentissimse sanctitatis prophetia praecla-
rissima praecedentc, et cjuando conceptus, et quando na-
tus est. Quaerebant autem illi jam credentes esse sanc-
tum ,
quemnam se diceret essc sanctorum , vel utrum
ipse sanctorum quod est Christus Jesus.
esset sanctus
Tanta (|uippe gratia ilH habebatur, ut continuo cre-
deretur quidquid de se ipse dixisset. Si autem hoc
exemplo asseritur quilibet nunc discutiendus esse bap-
lista , c[uidquid de se cjuisque dixerit , credendus erit.

Quis est autem fictus, quem fugit utique, sicut scriptura

est, Spiritus sanctus ,
quin de se optime credi velit, atque
id agat c[uibus verbis potuerit " ? Jam ergo cum fue-
rit interrogatus quisnam sit, et responderit se esse Dei
fidelem dispensatorem, nec cujusquam criminis macula
pollutam habere conscientiam , haec erit tota discus-
sio . an etiam raores ejus et vita dihgentius intuenda
est ? Ita sane : sed non hoc scriptum est fecisse illos
qui Joannera in deserto Jordanis interrogaverunt quis
esset *

XXXV. Unde hoc exemplum ad rem de c[ua agitur

omnino non pertinet. Magis Apostolica illa sententia satis
hanc incutit curam, ubi ait « Probentur primum, ct sic :

» ministrent nullum crimen habentes^. » Quod cum sol-

licite ac de more utrobique pene ab omnibus fiat, unde

tam multi reprobi post tempus gestae dispensationis hujus<

inventi sunt, nisi quia et humann diligentia plerumque lal-

' Joan. 1 , 22. — ' Malth. m, 7. — ' Sap. i , 5. — ^ Joaii. i , 22. —

5 i Tim. ni, 10
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 173
liliir, el nonnuUi primum boni in deterius commutantur?
Qu.ie cum tam crebro accidant, ut dissimuiare aut obli-
visci neminem sinant, quid est quod contumeliose nos bre-
viter docet Petilianus ;, a baptizando discutiendum esse
baptistam ,
quoniam (juoerimus unde sit accipientis
,

ahluenda conscienlia , cum maculosa non sancte dantis

occuita est, si conscientia sancte dantis attenditur, quoe
abluat accipientis ? « Quia intelligo te , inquit , ignorare
ordinem sacramcnti , hoc tibi breviter dico , et tu baptis-
tam discutere, et ab eo discuti debuisti. » O respondere
Circumstat eum in tam muitis locis tanta hominum muili-
tudo, quae baptizata est ab eis, qui cum prius justi et casti
viderentur ,
postea nudatis criminibus convicti attiue de-
jecli suntj et se putat evadere hujus interrogationis vio-
lenliam , c|ua quaerimus, unde abluatur accipientis con-
scientia, quando macuiosam non sancte dantis ignorat, si

conscientia sancte dantis attenditur, qure abluataccipien-

lis
;
quia breviter discutiendus esset baplista. Nihil infeii-

cius, quam non consentire veritati ,

qua ita quisque con-
ciuditur, ut exitum invenirc non possit. Qu^erimus a quo
accipiat fidem ,
qui nesciens a perfido baplizatur ? Respon-
detur : « Discuteredebuit baptizatoremsuum. » ErgO([uia
non discutit eum et fidem etiam nesciens sumit a perfido,
non fidem percipit sed reatum ? Cur itaquc non denuo,

baptizantur, quos a proditis atque convictis cum adhuc ,

iaterent, baptizatos esse consliterit?

XXXVI. « Et ubi est, inquit, quod addidi , sciens^
ut non dicerem, Qui fidem a perfido sumpserit : sed, Qui
fidem sciens a perfido sumpserit, non fidem percipit , sed
realum ? » Perccpit ergo fideni non realum qui nesciens
, ,

sumpsit a perfido : et ideo qu.nero unde perceperit. Ubi

coarctatus respondet :.« Discutere debuit. » Esto, debuit
non fecit, aut noii valuit \ ciuid de iilo ccnsetis? Ablutus
174 S. AVGCSTINI EPISCUFI
est an noii? Si ablutus est, quaerounde? Non enim eum
,

maculosa non sancte dantis conscientiaj quam nescivit,

ahluere potuit. Si autem non est ablutus^jubete utablua-
tur. Non jubetis : ergo ablutus est. Dicite, unde? Dicite
saltem vos ,
quod ille non dixit. Eadem quippe verba
propono, quibus respondere non potuit. « Ecce stat per-
fidus baptizaturus ; at ille qui baptizandus est, perfidiam
ejus ignorat : quid eum accepturum esse arbitramini
utrum fidem, an reatum? Sutliciunt huc usque propo-
sita : respondete, aut quaerite dihgenter quid ille respon-
derit. Invenietis etiam convicta convicia. Culpatenim rae,
quasi deridens : « Quod veri simiUa proponam ,
qui non
videam veritatem. » Repetitis etiam verbis meis etdimi-
diata sententia : « Dicis , inquit , Ecce stat perfidus bap-
tizaturus, at ille qui baptizandus est perfidiam ejus igno-
rat. » Deinde subjungit : « Quis est iste, aut unde pro-
prosiluit? » Quasi unus sit aut duo, et non tahbus utro-
bique plena sint omnia. Quid ex me quserit quisnam sit

iste, aut unde prosihat, ac non potius circumspicit , et

videt raras esse ecclesias , vel in urbibus, vel in rurihus,
quae non habeant in criminihus detectos, et a clericatu
dejectos homines, cum laterent, bonosque se videri
vellent cum mah essent, et castos putari cum essent
adulteri. Nempe ficti erant nempe Spiritus sanctus eos :

sicut scriptum est, fugiebat '. Ex istorum ergo adhuc

latitantium turba prosiluit ille perfidus quera propo-
sui : (juid ex rae {{uaerit unde prosiluerit, claudens ocu-
los adversus tantam turbam, unde si soh considercntur
qui convinci dejicique potuerunt , sonitus eorum sufficit
caecis.

XXXVII. Quid quod etiam ipse posuit in epistola sua :

« Qtiodvultdeum de duobus adulteriis apud vos con-

'
Sap. t, 5.
 CONTRA 1-ITTERAS PET1LI\NI, LIB. III. 175
victum et abjectum, a nostris esse ^ susceptum? » Quid
ergo, (sine hujus prcejudicio dixerira ,
qui causara suara
bonara vel probavit , vel persuasit, ) tales apud vos non-
dum detecti ,cum baptizant quid ab eis accipitur, lides,
,

an reatus? Non utique fides quia non habent conscien-

;

tiam sancte dantis,quoe abluat accipientis. Sed nec rea-

tus, propter illud additura verbani : « Nam qui fidem
sciens a perfido sumpserit, non fidem percipit , sed rea-
tura. » Ab
autem cum baptizarentur homines, qua-
istis

les fuissent utique nescierunt. Proinde non ab eis aoei-

piendo fidem, quia non habebant conscientiam sancte

dantis non accipiendo etiam reatum quia non scientes,
; ,

sed nescientes eorum crimina, baptizati sunt sine fide ,

et sine reatu remanserunt. Non sunt ergo in numero ta-

lium flagiliosorum. Sed nec i.n numero possunt esse fide-
liura ;
quia sicut nec reatum , ita nec fidem ab eis acci-
pere potuerunt. At eos in numero fidelium a vobis
cernimus deputari, nec censere quemquara vestrum ut
baptizentur, sed ratura habere quod baptizati sunt. Ac-
ceperunt itaque fidem: nec tamen ab eis acceperunt, (jui
non habebant conscientiam sancte dantis quae ablueret ,

accipientis. Unde ergo acceperunt? Hinc satago, hoc ur-

genter interrogo , hoc ut respondeatur vehementissime
flagito.

XXXVni. nunc Petiiianum, ne hoc respon-

Inspicite
deat, vel ne hoc respondere non potuisse deprehensus
appareat, per nostras contumelias inaniter evagari, cri-
minantem , et nihii probantem •, et ubi forte conatur pro
causa quasi pugnaciter resistere, ubique facillime supe-
rati : ad hoc tamen unum oranino nihil respondcre quod
qu.nerimus, Si conscienlia sancte dantis altendilur, quae

' De recipienJis Donatistarum clericisscivato suocuique honore egitCar-

thaginense CoDcilium dic \n\. Scpt. anno 4oi.
176 S. AUGUSTINI EPISCOPl
abluat accipientis, unde abluendus sit qui accipiebat
baptismum , cum dantis polluta conscientia , et hoc ille

qui est accepturus ignorat. His enim verbis ex Epistola

mea commemoratis, proposuit me interrogantem , et se
ostendit nihil respondentem. Gum enim dixisset ea quae
jam recolui, et in quibus eum ostendi ad id quod inter-
rogavi non respondisse ^ cumque magnis angustiis coarc-
tatus , coactus esset dicere discutiendum esse baptistara
a baptizando, baptizandum a baptista ; cumque
exem- id
ple Joannis , si forte inveniret negligentissimos vel im-
peritissimos auditores astruere tentavisset 5 adhibuit alia
testimonia de Scriptura ad rem non pertinentia ,
quod
Philippo Eunuchus dixerit, «Ecceaqua, quis prohibet me
» baptizari^? » Quia sciebat, inquit, perditos prohiberi :

et quod ideo PhiJippus eum baptizari non vetuit, quia

eum legentem probaverat quomodo crederet Ghristum :

quasi prohibuerit Simonem IMagum. Et quod Prophetae

faJso baptismate decipi timuerunt : et ideo dixerit Isaias:
« Aqua mendax non habens fidem -, » veJut ostendens
apud perfidos homines aquam esse mendacem cum hoc :

non Isaias, sed Jereraias de horainibus mendacibus dixe-

rit , figurate aquam popuJum appeJJans quod in Apoca-
,

Jypsi manifestissime demonstratur ^. Et quod David dixe-

rit : « OJeum peccatoris non unguat caput meum ^ : »

cum iJJe hoc dixerit de aduJatione assentatoris faJIaci

laude decipientis , unde laudati caput insuperbiam cres-

cat. Quem eodem Psalmo
intellectum aperiunt verba in
praemissa superius. Sic enini ait « Emendabit me justus in ,

•umisericordia et arguet me, oleum autem peccatoris non

» impinguetcaputmeura.wQuid hacsententiaclarius,quid
evidentius IMavuIt enira se aspera emendatiOne justi argui
'(

' Act. vui, 36. — 2 .Jereni. xv, 18. — - Apoc. xvii, i5. — 4 Psal.
 CONTKA LlXXEllAS l'£XILIAM, LIB. III. 177
misericorditer, ut sanetur, quam lenibus blanditiis adu-
iatoris ungui, ut inlletur.
XXXIX. Commemorat Pelilianus et apostolum Joan-
neni monuisse , ne omni spiritui credatur, sed probentur
Deo sunt
spiritus, si ex quasi ad hoc adhibeatur ista ' :

diligentia ut nunc ante tempus Irumentum a palea se-

,

paretur, ac non potius ne frumentum a palea decipia-

tur aut vero etiam spiritus mendax si aliquid veri
:

dixerit, ideo negandum est, quia hoc detestandus spiri-

tus dixit. Quod quisquis arbitratur, tam demens est, ut
forte contendat Petrum non debuisse dicere : « Tu es
» Christus Filius Dei vivi - ; » c[uia tale aliquid jam dae-
monos dixerant. Cum ergo baptismus Christi, sive per
iniquum sive per justum ministratus, nihil aliudsit quam
baptismus Christi, ab liomine cauto et bono fideli iniqui-
tas hominis est vitanda, non Dei saciamenta damnanda.
XL. In his certe omnibus non respondet Petilianus, si
conscientia sancte dantis attenditur, quae abluataccipien-
tis unde sit abluendus qui accipit baptismum cum
, ,

dantis poUuta constientia est, et hoc ille qui est acceptu-

rus ignorat? CoIIega ejus a Thubursicubure quidam Cy-
prianus cum turpissima fbemina iniupanari deprehensus,
et Primiano Carthaginis obiatus atque damnatus est. Iste

quando baptizabat, ante quam detectus et abjectus esset,

non ulique habebat conscienliam sancte dantis quse ,

abiueret accipientis. Unde igitur abluti sunt qui hodie ,

iJlo damnato non utique rursus ai)luuntur? Non erat ne-

cesse ut hominem nominarem, nisi ne Petilianus iterum

diceret « Quis est iste, aut unde prosiluit ? Cur istum
:

haptistara vestri non discusseruat, sicutJoanncs Petiliano

ita sentiente discussus esl? An et discusserunt ([uantum
'
1 Joan. IV. I. — "
Matlli, x.vi, i(), ; Mnrc i, 24 ; Luc vin, uH, cl

Maltli- viii, 99.

cxxxix. 12
178 3. AVGUSTINl EPISCOPI
horniiies homiiieni potuerunt , sed astuta fictione latitan-
tem diu noii invenerunt? Hujus-ne aqua non erat mendax,
aut oleum fornicatoris non est oleum peccatoris ? An quod
Gathohca dicit, et verum est, et illa aqua cl illud oleum
non ejus erat a quo ministrabatur, sed cujus ibi nomen
invocabatur? Cur illi qui ab isto ficto et occulto bap-
tizabantur, non probabant spirilum, quia ex Deo non
erat? Spiritus enim sanctus disciphnse fictum f ugiebal ^ ?

An et illum fugiebat, et sua sacramenta quamvis per eum

miuistrata non deserebal ? » Postremo quoniam illos non
negatis ablutos ,
quos illo damnato non curatis abluen-
dos 5 nebuhs mukiphciter otfusis uUo loco
videte si tot ,

Petihanus respondet, unde isti ablutisint, si conscientia

sancte danlis attenditur, ((uae abluat accipientis, quam
latens immundus habere non potuit.
XLl. Nihil ergo ad hoc respondens ,
quod ab eo tam
instanter inquiritur^ deinceps eliam sibi loquendi latilu-
dinem comparans : a Cum hfcec, inquit, et Prophetae et
Apostolus caute timuerint, qua fronte tu dicis quod bene
credentibus sanctum est baptisma peccatoris ? » Quasi
ego vel quisquam cathohcus ,
peccatoris baptisma esse
dicat, quod peccatore ministrante traditur vel accipitur,
et non ilhus in cujus credens noraine baptizatur. Inde
jam excurrit in Judam traditorem et dicit in eum quid- ,

quid potest^ adhibens testimonia prophetica, quse de iilo

tanto ante praemissa sunt : tanquam Ecclesiam Ghristi

toto orbe diffusam, cujus causa in hac quaestione versa-
tur, Judae traditoris non conside-
impietate perfundat :

rans quod vcl hinc debuit admoneri tam non esse dubi- ,

tandam iUam esse Ecclesiara Ghristi quae in omnibus

gentibus diiatatur, quoniara hoc tanto ante veraciter pro-
phetatum est, quam non cst dubitandum ab uno ex Dis-
•
S;ip. j, 5.
 COISTRA LITTEKAS PETILIAM, LIB. 111. 179

cipulis tradi oporLuisseClirisLum, quoiiiamelhocsimiliLer

prophetatum cst.
XLII. Sed plane post haec Petiliaiius uhi ad nostrum
illud venit objectum, quod Maximianistarum baptismura
quos damnaverant susceperunt ^ : quamvis in hujus
quaestionis propositione suis verhis quam meis uti ma-
luerit neque enim nos dicimus
: prodesse nohis de- ,

bere baptismum peccatorum (|uem non solum pecca- ,

torum sed nullorum omnino horainum dicimus quia

,
,

eum Christi esse cognoscimus : ita quippe proposuit.

« At enim pertinaciter asseveras, inquit, quia dehet vo-
bis prodesse baplismura peccatorum ,
propterea (juia et
nos , ut dixisti, reorum quos juste damnavimus baptismuai
conservamus. » Uhi ad hanc qu£esLionem venit, ut dixi
omnis eum etiam simulala pugna defecit. Quo iret, (|ua

exiret , ([uo aditu perscrutato aut molito vel clanculo

evaderet, vel vierumperet, non invenit. (( Licet hoc,
inquit, secundo hhro demonstrem ,
quantum inter nos-
tros intersit et vestros quos dicitis innocentes : tamen in-
terim vos prius a collegarum vestrorum criminibus quae
Dostis eripite, et sic de iis quos abjicimus exc[uirite ratio-
nem. » Sic respondeat ([uisquam hominurn, sic respon-
deat , nisi qui veritali adversatur, contra quam non invenit
quid respondeatur? Si ergo et nos eadem verba dicamus,
Interim vos prius a collegarum vestrorum criminihusquije
nostis eripite, et sic nohis de his ([uos putatis apud nos
malos ullura crimen objicite : utrique vicimus, an utrique
victi sumus? Imo vero ille vicit pro Ecclesia sua et ia
Ecclesiasua, qui nos docuit in Scriptura sua, ut nemo
glorietur inhomine, et ut qui gloriatur, in Domino glo-
rietur-. Ecce enim nos ([ui cum veritatis elo([uio dici-
,

mus, uon justiQcari credenlem ah homine a quo hap-

'
ViJe supia, lib. i, cap. lo. — ' i Cov. iii, 21, et i, 3i.

12.
180 S. AIGISTIM EPISCOPI

tizalur, sed ab illo de quo scriptum est : « Credenti in eum

)) qui juslificat impium , dcputatur fides ad justitiam ^
: »

quoniam non gloriamur in homine, nitimurque donante

ipso, cum Domino gloriari ((uam securi
gioriamur, in ,

sumus, quidquid de quibusdam noslrse communionis ho-

minibus erroris aut criminis probare potuerit? Apud nos
enim quicumc[ue mali vel penitus latent , vel quibusdam
noti propter bonos quibus ignoti sunt, et apud quos con-
vinci non possunt ,
propter unitatis et pacis vinculum
tolerantur, ne cum zizaniis eradicetur et triticum ^ ita suse

malitiae sarcinam porlant , ut eam cum eis nemo commu-

nicet, nisi quibus eorum iniquitas placet. Neque enim
meluimus, ne quos baptizant justificari non possint^ cum
illi in eum credant qui justificat impios, ut deputetur fi-

des eorumadjustitiam.
apud nos, nec ille quem dixit a nobis
XLIII.' Proinde
propter Sodomitarum crimen abjectum, et in locum ejus
alterum constitutum, et rursus ipsi nostro collegio reddi-

tum ,nesciensquid loquatur 5 nec illequem apud vos poe-

nitentem fuisse commemorat, quocumque modo eorum
causae defendi sive possint sivenon possint aliquid prse- ,

judicant Ecclesiae Dei quse per omnes gentes dillunditur,

:

etcrescitin mundo usque ad messem in qua si vere mali :

sunt quos accusatis, nonjam in iJla, sed in paleis ejus sunt

si autem boni sunt, cura eos iniquis criminationibus infa-

matis, ipsi velut aurum probantur, vobisin paleae similitu-

dinem ardentibus ahenis tamen peccatis non maculatur
:

Ecclesia, qua3 secundum iidelissimas prophetias toto ter-

rarum orbe dilatata, fniem sieculi tanquamlittus expectat,
quo perducta careat piscibus malis, cum quibus intra ea-
dem Dominica quandiu separari ab eis impatienter
retia, jl

non debuit, naturoe incommoditas ferri potuit innocenter.

Rom. IV, 5. y
 CONTRA LITTEBAS PETIT.lANr, LIB. ITI. 181
Noc propterea tamen Ecclesiastica disciplina ncgligitur a
constantibus etdiligenlibusetprudentibusdispensatoribus
Christi, ubi crimina ita manifestantur nuUa possint
, ut
probabili ratione defendi. Extant inumerabilia documenta
in eis qui vel episcopi vel alterius hujuscemodi gradus
clerici fuerunt. et nunc degradati vel pudore in alias terras

abierunt, vel ad vos ipsos aut ad alias haereses transie-

runt, vel in suis regionibus notisunt: quorum tanta est
multitudo dispersa per terras, ut si eam Petilianus refre-
nata paululum maiedicendi temeritate cogitaret, nequa-
(|uamcaderet in tam apertefalsam vanamquesententiam,
(jua dicendum noljis putaret : « Nerao vestrum est inno-
cens, ubi reusnemo damnatur. »

XLIV.Utenim alios omittam in diversis terris hal)itan-

tes ;
vix enim alicubi deest hoc genus hominum, quo ap-
parcat iniquos prnepositos ac ministros, et in catholica Ec-
clesia solere damnari: Milevitanum Ilonorium de proximo
poluit intueri.De Splendonio vero, quem diaconum in
Catholica damnatum, et a se rebaptizatum presbyterum
fecit cujus in Gallia damnationem ad nos a fratribus
j

missam collega noster Fortunatusibidem apud Constanti-

nam publice legendam proposuit et quem postea idem ,

l*etilianus horrendas ejus insidias expertus abjecit : de hoc

crgo Splendonio quando non potuit commoneri quemad-
modum mali et in Catholica degradentur ? Miror in quo
lemeritatis prnecipilio cor habebat, cum ista dictaret, nbi
ausus est dicere : « Nemo vestrura est innocens, ubi reus
nemo damnatur. m Quamobrem permixti corporaliter, se-
parati spiritaliter in catholica Ecclesia mali ^ et quando
humana conditione ignorantur, et quando disciplinse con-
sideratione damnantur, suas sarcinas portant. Ac per hoc
eorum peccatisimitalionc et conscnsione
illisecuri sunt, si

non communicant ({uicunii|ue pcr cos Chrisli baplismo

,
182 S. A.IJGXJSTINI EPISCOPl

baptizantur : quia et si per optimos baptizarenlur, non

nisi ab illo qui justificat impium justificarentur. Creden-
tibus quippe in eum qui juslificat impium , deputatur
^
fides ad justitiam.
XLV.Vosautem, cum objiciuntur vobis Maximianistae,
trecentorum et decem concilii * sententia damnati-, eodem
concilio lot proconsulibus , tot gestis municipaUbus alle-

gato oppugnati •, de basilicis quas tenebant, per jussa ju-

dicum et civitatum auxilia proturbati- rursus a vobis cum
eis quos cxtra communionem vestram baptizaverant, sine
ulla baptismi qufiestione suscepti et honorati quid res- ;

pondeatis non invenitis. Sententia quippe vincimini non ,

vera , sed vestra ,

qua contenditis ineadem communione
sacramentorum, alios aliorum perire criminibus, et talcm
quemque esse, qualis est homo a quo fuerit baptizatus 5

si nocens nocentem, si innocens innocentem. Quae si vera

sunt, ut alios innumerabiles omittam , Maximianistarum
certe, quorum scelus usque ad illorum simibtudinem quos
vivos terra sorbuit, in tam numeroso concilio vestri exag-
gerarunt , vos crimina perdiderunt. Si autem Maximia-
nistarum crimina vos non perdiderunt 5 falsa sunt quae
ita sentitis, et multo minus nescio quse non probata cri-

minaAfrorum orbem terrarum perdere potuerunt. Ac per

hoc, sicut scribit Apostolus :«Unusquisquesuam sarcinam
)) portat ^ : » et nuHius estbaptimus Christi, nisi Christi:

et frustra promittit Pctilianus ex hoc quod de Maximia-

nistis intendimus, in secundo libro esse dicturum , nimis
raalesentiens de cordibus humanis, quasi non inlelligant
eum non habere quid dicat.
XLVI. Nam si baptismus, quem Praetextatus et FcH-
cianus in Maximiani communioneministraverunt, illorum
luit 5
cur a vobis , in eis quos baptizavcrunt, tanquam
Rom. IV, fi. — ' Dagairani. — ' Gal. vi,
 CONTRA LITTERAS PETILlANI, LIB. IH. 183
Christi suscepliis cst? Si autem vere Chrisli cst, sicuti ost,
nec eis prodesse posset, ((ui eum cum sceJere schismatis
habuissent 5
quid vos potuisse dicitis praestare ilJis, quos
cum eodem baptismo suscepistis , nisi ut per vinculum
pacis deJeto crimine sceJeratse divisionis,non cogerentur
sancti lavacri sacramentum accipere quasi non haberent,
sed sicut erat antea perniciosuni ita iJJis jam utiJe esse ,

inciperet quod haberent? Aut si hoceisin vestra commu-

nione prsestitum non est, quia nec praestari schismaticis
apud schismaticos posset hoc tamen voJjis in catholica•,

communione prrestatur non ut baptismum accipiatis ,

quasi desitvobis, sed utipsequem accepistis prositvoljis.

Orania quippe sacramcnta Christi, non ad saJutem, sed ad
judicium habentur sinecharitateunitatisChristi, Sedquia,
non vera sed vestra sententia
, est , « per nescio quorum
baptismum traditorum periisse Christi baptismum de orjje

terrarum 5 » merito non invenitis quid respondeatis de

recepto baptismo Maximianistarum.
XLVII. Videte itaque et vigiJantissime mementote,
([uemadmodum Petiiianusnecad ea ipsa responderit, quae
sibi ita proponit, unde aJiquid Joqui videatur. IlJud au-

tem olim dimisit omnino nec nobis dicere voluit quia

, ,

utique non potuit nec usquc ad fmem voluminis sui ali-

,

quando dicturus est c[uod ex primis partibus Epistolae

,

meae quasi refellendum commcmoravit. Additis quippe

,

etiam duobus verbis, quae mesubtraxisse, quasi fortissima

sua munimenta jactavit nihiJominus immunitus jacens,
,

non inveniens quid respondeat, cum quaeritur. Si cons-

cientia sancte dantis attenditur ,
quae aloluat accipientis,
unde sit ejus abluenda conscientia ,
qui poJJutam cons-
cientiam non sancte dantis ignorat, et si qui fidem scicns
a perfido sumpserit non fidem percipit sed reatum^
,

unde fidem accepturus sit, non reatum, quinescicns bap-

184 S. AUGUSTINI EPISCOPl

tizatur a perfido : ad hoc eum jam diu ex quo loquitur ,

nihil respoiidisse manifestum est.

XLVIII. Deinceps perrexit ore maledico in vitupera-

tionem monasteriorumet monachorum, arguens etiam me,
quod hoc genus vitae a me fuerit institutum'. Quodgenus
vitae omnino quale sit, nescit vel potius toto orbe notis- ,

simum nescire se fingit. Inde asserens me dixisse, Chris-

tum esse baptistam, subjecit etiara quaedam verba ex
Epistola mea, quasi hoc ex mea sententiadixerim -, quod
ex vestra et ipsius dixi, et copiosissima atrocitate invectus
est, quasi in me qui hoc dixerim 5 cum illa quam repre-
hendit, non sit mea , sed ipsius et vestra sententia 5
quod
paulo post dilucide ,
quantum valuero , demonstrabo.
Deinde conatus est nos docere multis et superfluis verbis,
quod non Christus baptizet, sed in ejus nomine baptize-
tur, siraul et Patris et Filii et Spiritus sancti, de qua ipsa
Trinitate dixit vel quod voluit vel quod potuit,« Christura
esse medium Trinitatis, » Inde de nomine Simonis et Bar-
jesu magorum iiigessit nobis quaseum libuit contumelias.
Inde Optati Thamugadensis causam pedetentim suspen-
dens, ne illius perfunderetur invidia, non se, nec suos de
illo judicare potuisse ^ et in eo ipso nos simulans, quod
meis illis suggestionibus pressus sit.

XLIX. Postremo conclusit Epistolam suos exhortans

et monens ne decipiantur a iiobis, et nostros dolensquod
eos pejores quam fuerant feceriraus. His igitur diligenter
consideratis atque discussis, quod ex ea ipsa Epistola quara
scripsit^ satis dilucide apparet, Petilianus non respondit
omnino ad hoc quod in Epistola mea primitus posui,
si, quemadmodum dicit : « conscientia dantis, vel potius,
ut addam quod magnura firraamentum putat, «siconscien-
tia sancte dantis attenditur, quae abluat accipientis, « unde
' Vide Possid, in vita August. cap, 5 et i. — ' Vide infra, n. 5i.
 C0NTR4 LITTETlAS PETILIANI, LIB III. 185
aliluendus sit qui accipil baptismum, cum si danlis cons-
cientia polhita est, accepturus ignorat. Unde non miran-
dum est liominem pro falsitato resistentem, prcssum con-
travenientis veritatis angustiis , insana potius anhelasse
convicia, quam cum ilJa quae vinci non potest ambulare
vohiisse.
L. Nunc jam obsecro, paucis animum intendite, ut vo-
bis quid timuerit, ut ad hoc non responderet , cvidonter
ostendam , ct quod obscurare conatus
lucem pro- est , in
feram. Poterat ulique nobis quaerentibus, unde abluen-
(lussitqui accipit baptismum cum dantis polluta conscien-
lia est, et hoc ille qui est accepturus ignorat, facilhme
respondere, a Domino Deo 5 et oninino fidentissime di-
Deus abluitaccipientisconscienliam, quando
cerc, Prorsus
maculosam non sanctc dantis ignorat. Sed homo qui jam
sectne vestrse intentione coaclus fuerat mundationem ac-
cipientis in conscientia dantis ponere, quippe qui dixerat,
)) Conscientia namque dantis, » vel, « sancte dantis atten
ditur, quae abJuat accipientis ; » timuit ne melius liomo
haptizari videretur ab occuJto homine maJo, quam a ma-
nifesto homine bono tunc enim non a conscientia sancte
:

dantis hominis , sed ab ipsa exceJIentissima Dei sanctilate

esset abJuendus. Hoc ergo metuens, ne tanta eum seque-
retur absurditas, veJ potius dementia , qua fugeret
ut
nesciret , noluit unde sit
dicere accipientis abluenda
conscientia, quando maculosam conscientiam non sancte
dantis ignorat ^ et litigioso strepilu cuncta perturbans oc-
cultare maluit quid ab eo quaereretur, (juam hoc respon-
dere qu.ierenti, unde statim suilbcaretur : nunquam ta-
men putans ab hominibus bene cordatis legi posse litte-
ras nostras , aut ab eis Jegi suas qui Jegissent et meas,
(|uibus respondere se fmxit.
LI. Nani hocquod modo dixi, in iJJa ipsa Epislola mea,
186 S. ArGUSTlNI EPISCOPI
contra quam scrihendo nihil dixit, evidentissime positum
est : et quid ihi cgerit, quaeso parumper advertite-, et
quamvis illi faveatis, nosquc oderitis, si potestis aequo
animo tolerate *. Quia enim in priori Epistola sua, cujus

primisparlihus quaesolnein manus nostras tunc venerant,

primo responderarn, spem baptizandi hominis in ho-
ita

mine baptizantc posucrat, ut diceret « Omnis res cnim :

origine et radiceconsistit, etsicaput nonhahelaJiquid, ni-

hil est : w quiaergo hoc PetiHanus dixerat, non aliud volens
intelligi originem et radicem et caput haptizandi hominis,
nisihominemaquobaptizaretur,suhjeciegoet dixi : «Quae-
rimus itaque nos, cum ille baplizator perfidus latet, si

tunc ille quem baptizat, fidem percipit, non reatum^ si

tunc non est baptizator ejus origo et radix et caput,

ei

quis est a quo accipit fidem? uhi cst origo de qua oritur ?
uhi radix unde germinat? uhi caput undc incipit? An
forte cum baptizantem perfidum ille qui baptizatur igno-
rat , tunc Christus dat fidem , tunc Christus est origo et
radix et caput ? » Hoc ergo et nunc dico el exclamo, si-

cut etiam illic exclamavi : « O humana temeritas et su-

perhia, curnon sinis potiusut semper Christusdetfidem,
Christianum dando facturus? Cur non sinis ut semper
sit Christus origo Christiani , in Christo radicem Christia-
nus infigat , Christus Christiani sitcaput? Neqiie cnira
etiam cum per sanctum ct fidelem dispensatorem gratia
spiritalis credentibus impartitur, dispensator ipse justifi-

cat, ac non ille unus de quo dictum est, quod justificat

impium^. » Aut vero apostolus Paulus crat caput et origo
eorum quos plantaverat, aut Apollo radix eorum quos
rigaverat, ac non ille qui eis incrementum dederat^ cum
idem dicat « Ego plantavi Apollo rigavit sed Deus in-
^ , ,

» crementum dedit " itaque neque qui plantat est ali-

:

' Vide supra, lib. j, cap. 4i et n, cap. 5. — ' Roni. iv, 5. — 3 j Cor. iii, 6.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 187
» quid,neque qui rigat, sed qui incrementum datDeus? »
Nec radix eorum erat ipse, sed ille porlius qui ait « Ego :

» sum vitis, vos estis sarmenta ^ » Caput eliam eorum

quomodo esse poterat , cum dicat , nos multos unum esse

corpus inChristo, ipsumque Christum caput esse universi
corporis, plurihus locis apertissime praedicet? Quapropter
sivc a fideli sive a perfido dispensatore sacramentum bap-
tismi quisque percipiat, spes ei omnis in Christo sit, ne
sit maledictus qui spem suam ponit in homine. »

Lll. Hsec ego in Epistola priore, cum Petihano rcspon-

derem ,
puto ((uia et dilucide et veraciter posui. H.tc
eliam nunc commcmoravi , illud insinuans atque com-
mcndans omnino spes nostra non sit in homine,
, ut
Deumque Christum mundatorem justificatorcm homi- ,

num esse credamus credentium in eum qui justificat im-

,

pium, ut deputetur fides eorum ad justitiam, sive ille

homo sit sanctus qui ministrat baptismum, sive impius
et fictus quem fugiat Spiritu sanctus. Tum deinde subdidi,
si aliter esset ,
quanta consequeretur absurdii.as , et dixi

quod et nunc dico : « Alioquin si talis quisque in gratia

spiritali renascitur, qualis est ille a quo baptizatur, et cum
manifestus est qui baptizat homo bonus, ipse dat fidem ,

ipse origo et radix caputque nascentis est ; cum autem la-

tet perfidus baptizator, tunc quisque a Christo percipit
fidem, tunc a Christo ducit originem, tunc in Christo
radicatur, tunc Christo capite gloriatur : optandum est ab
omnibus qui baptizantur, ut baptizatores perfidos ha-
beant et ignorent eos. Qiiamlibet cnim bonos habuerint,
Christus cst utique incomparabiliter melior, qui tunc erit
baptizati caput, si perfidus latcat baptizator. Quod si

demenlissimum est credere ;

(semper enim Chrislus justi-

fical impium , faciendo ex irapio Christianum , sempera

' Joan. XV, 5.
188 S. AlGlSTINI EPISCOPl
Christo percipitur fides , semper Christus est origo rege-

neratorum et caput Ecclesine , )

quid habent ponderis illa

verba ,
quae vani lectores non attendunt quid intus ha-
beant, sed tantum quemadmodum sonent? » Haec tunc
dixi, haec in illa mea Epistola scripta sunt.
LIIT. Deinde paulo post, quoniam ille dixerat : « Quae
cum ita sint, fratres, quae potest esse perversitas , ut qui
suis criminibus reusest, alium faciat innocentem, dicente
Domino Jesu Christo : « Arbor bona bonos fructus fa»
» cit ; arl)or mala malos fructus facit :numquid colli-
)) gunt dc spinis uvas'.^ » Et iterum : « Omnis homo bo-
» nus de bono thesauro cordis sui profert bona;, et omnis
» homo malus de thesauro cordis sui profert mala*. »

Quibus verbis Petilianus satis apertissime ostendit , tan-

quam arborem accipiendum eum hominem qui baptizat,
et tanquam fructum eum qui baptizatur. Ad haec ego res-
ponderam : « Siarbor bona bonus baptizator est, ut fruc-
bonus sit ille quem baplizaverit
tus ejus quisquis ab ^

homine malo etiam non manifesto fuerit baptizatus bo- ,

nus esse non poterit : de mala quippe arbore exortus est.

Aliud estenim arbor bona, aliud arbor occulta, sed tamen

raala. »Quid aliud his verbis intelligi volui , quod
nisi

paulo superius posueram, arborem et fructum ejus, non

eum. qui baptizat et eum qui baptizatur; sed hominem
arborem, fructum vero ejus opus ac vitam ejus accipi de-
bere, quam semper habet bonam bonus, etmalam malus:
ne illa sequatur absurditas , ut malus sit homo etiam ab
occulto malo homine baptizatus, tanquam fiuctus ar])o-
ris quamvis occultae, sed tamen malae? contra quod ille

nihil omnino respondit.

LIV. Sed ne dicerct, si^^e iile, sive aliquis vestrum ,

cum quisque occultus malus est qui baptizat , tunc non

' Mattli. vii, iG. — ' IJ XII, 33.
 COMRA LITTERAS PETILIAJNI, LIB. III. 189
esse Iructum ejus illum (|ucm baptizat , sed fVuctum
Chrisli 5 continuo subjcci quam vesanus error etiam is-

tam sententiam consc([uatur et repetivi illud licet aliis

, ,

verbis quod paulo ante dixeram « Si cum occulta est

,
:

arbor mala, quicum(|ue ab illa fuerit baptizatus, non de

illa , sed de Christo nascitur j sanctius justlficantur ,
qui
baptizantur ab occullis malis , ((uam ([ui baptizantur a
manifestis bonis. » tam vehementibus
Petilianus ergo his
coarctatus angustiis tacuit superiora ex quibus ista pen-
,

debant, et haec absurda quae ilhus consequuntur errorem,

ita commemoravit in responsione sua, quasi hoec ego ex
mea sentcntia dixerini quae ideo dicta sunt, ut atlcnderet
5

quanlum mali sequeretur ejus .sentenliam et eam nuitare ,

cogeretur. Hanc crgo fraudem audientibus vel legentibus

facieus, et omnino desperans legi posse quae scri[isimus

ccepit in me gravitcr et petulanter invehi , tanquam ego

scnsissem optandum esse omnibus qui baptizantur , ut
baptizatores perfidos habeant et ignorent eos , (|uoniam
quamhbet bonos habuerint, Christus est incomparabililer
mehor, qui tunc erit baptizati caput si perfidus lateat ,

baptizator. Item tanquam cgo sensisscm, sanclius juslifi-

cari eos qui baptizantur ab occultis malis, quam qui bap-
tizantur a manifestis bonis : cum hsec mirabiiis insania
ideo a me commemorata sit quia illos necessario sequi-
,

tur qui cum Petiliano sentiunt, sic esse hominem baptiza-

tum ad baptizatorcm suum qucmadmodum est fructus ,

ad arborem dc qua nascitur, bonus de bona, malus de

mala : quibus cum dixerimus ut respondeant , cujus ar-
bitrentur fructum esse hominem baptizatum , ([uando ab
occulto malo baplizatur, ([uoniam non audent eum re-
baplizare , coguntur respondere, tunc cum non esse fruc-
tum occulti iilius mali , scd esse fructum Christi : ac per
hoc sequitur eos quod nolunt , et c[uod scntire demenlis

-*''
190 S. ALGVSTINl EPISCOPI

est j
quia si homo tunc est fructus hominis baptizatoris
sui, quando bono baptizatur, cum vero bap-
a manifesto
tizatur ab occulto homine malo tunc non ipsius fructus ,

sed Christi est sanctius justificantur qui baptizantur ab

,

occultis mahs, quam qui baptizantur a manifestis bonis.

LV. Quod cum mihi tribuens Pctihanus tanquam hoc
ego senserim , satis in me graviter ac vehementer invehi-
tur, ipse utique demonstrat, eaipsa gravissimainvectione
sua ,
quantum nefas sit ista sentire : ac per hoc quidquid
propter hanc sententiam in me dixisse videri voluit , in se
ipsum dixisse invcnitur qui talia sentire convincitur. Ibi
,

enim ostendit, quanta vi veritatis supcratus sit, ubi aHum

exitum non invenit, nisi ut me sensisse fingeret, quod ipse
sentit. Quemadmodum si iUi quos Apostolus arguit ,
quia
dicebant non esse resurrectionem mortuorura , eumdem
Apostolum accusarevellent, quoniam dixit «Neque Chris- :

» tus resurrexit » et inanem esse praedicationem Apos'

'
,

tolorura , inanera etiam fidcm credentium , lialsosque

inveniri testes adversus Dcum ,
qui dixissent quod susci-
taverit Christum. Hoc mihi Petihanus facere voluit, des-
perans legi posse quae scripsi ,
quibus respondere non po-
tuit, et putari se respondisse magnopere concupivit. Sed
quemadmodurn , si quisquani illud fecisset Apostolo , re-
citato universo ipso loco ex ejus Epistola, redditisque su-
perioribus verbis ex quibus ista pendere quisquis legit
intelligit , omnis illa calumniosa reprehensio in frontcra
reprehendentium relaberetur : sic redditis ex Epistola raea
superioribus, dum rae PetiUanus accusat, in ejus faciem,
unde illa removere conatus est, raajore impetu retor-
quentur.
LVI. Apostolus enim redarguens eos qui negabant re-
surrectionem raortuornra , ista absurditate corrigit qure
'
1 Cor. XV, i3.
 COiyTRA UTTERAS PETILIANI, LIB. III. 191

invitos sequilur talia sentientes, ut dum exhorrent quod

nefasestdicere, corrigantquod ausi sunt credere. Proinde
ita dicit : « Si resurrectio mortuorum non est necjue ,

» Christus resurrexit : si autem Ghristus non resurrexit

» inanis est proedicatio nostra, vana est et fides veslra ^
;
»

invenimur autem et lalsi tesles Dei, quoniam testimonium

diximus adversus Deum ,
quia suscitavit Chrislum quem
non suscitavit : ut dum timent dicere Christum non re-
surrcxisse, et caetera mala ac nelariaqu.e sequuntur , cor-
rigant quod non esse re-
stulle infideliterque dixerunt ,

surrectionem mortuorum. Si ergo toUas quod in capite

ratiocinationis hujus est posiium Si resurrectio mortuo- :

rum non est male caetera dicta sunt et Apostolo tribuenda

: ,

sunt. Siautemreddasundependentetinexordioconslituas:
Resurrectio mortuorum nonest, recteconsequentur, Neque
Christus resurrexit, et inanisest praedicatio nostra, inanis
estetfidesvestra, etcaeteraquaeconnexasunt ^ethsecomnia
ab Apostolo bene etprudenter diclasunt, quoniam quid-
quid mali habent, iilis imputandum est qui negabant re-
surrectionem mortuorum. Sic etiam in epistola mea, tolle
quod positum est : « Si talis quisque in gratia spiritali re-

nascitur, qualis est quo baptizatur, et cum manites-

ille a
tus cst qui baptizat homo bonus ipse dat fidem , ipse ,

origo et radix caputque nascenlis est cura autem latet ^

perfidus baplizator, tunc quis(|ue aChristo percipit lidem,

tunc a Chnsto ducit originem, tunc inChristo radicatur,
tunc Christo capile gioriatur : » tolie isla unde pendet
quod sequitur , ct vaide pessime dictum mihique tribuen-
dum Optanduin est omnibus qni baptizantur ut
est : «

baptizatores perfidos habeant et ignorent eos. Quamlibet

enim bonos habueririt, Christus est utique incomparabili-
ler melior ,
qui tunc erit baptizali caput , si perfidus la-
' I Cor. XV, i3.
192 S. ALGLSTIKl EPISCOPI
Reddanlur autem illa quae vos dicitis
teat baplizator.
tunc jam hoc quod inde pendet et religatum sequitur, non
a me sentiri invenitur , et quidquid raali habet , in ves-
tram sententiam retorquelur. Item tolle quod positum
est : « Si arbor bona bonus baptizator est , ut fructus
ejus bonus sitille quem baptizaverit, et si cum occulta est
arbor mala, quicumque ab illa luerit baptizatus, non de
illa, sedde Christo nascitur : » tolle ista^, quae cogimini et
ex vestra secta et ex Petiliani epistola confitcri , et meum
erit ac mihi imputandum illud insanum quod sequitur :

« Sanctius justificantur qui baptizanlur ab occultis mahs,

quam qui baptizantur a manifestis bonis. » Redde au-
tem illa ex quibus hoc pendet continuo videbis et me ,

hoc ad vos corrigendos recte posuisse et totum quod ,

vobis in hac sententia m.erito disphcet, in vestram faciem

recidisse.
LVII. Proinde quemadmodura ilU qui resurrectionem
mortuorura negabant, nullo modo se defenderent a tantis
mahs quae ad eos redarguendos connexuit Apostolus di-
cens : «Neque Christus resurrexit S » et nefanda simihter
caetera, nisi mutarent sententiara, et faterentur esse resur-
reclionera mortuorura : sic etiara vos si non vultis vobis
iraputari quod ad vos convinccndos et corrigendos dici-
mus, sanctius justificari eos qui baptizantur ab occultis
mahs, quam qui baptizantur a manifestis bonis mutate ^

senlenliam , et eorum spem qui baptizantur nohle in ho-

mine ponere. Nam si ponitis , videte quid dicam , ne hoc
ahquis iterum suppriraat , et dicat rae sensisse quod ad
vos redarguendos corrigendosque comraemoro. Videte
quid dicam, unde pendeat quod dicturus suni : Si eorum
spem qui baptizandi homine a quo baptizantur
...unt, in
ponitis •, si baptizatorem hominem, sicut scripsit Petihanus,
' 1 Cor. XV, i3.
 CONTRA LITTEIVAS PETILIANI, LIB. III. 193
origiiiem et radicem et caput ejiis qui bapli/.alur consti-
tuilis,si arborcm bonam bonum hominem baptizantem,
fructum autem ejus bonum eum qui fuerit ab ipso l)apti-
/atus accipitis admonetis ut quseramus a vobis, qua ori-
;

-ineoriatur, qua radice pullulet, cui capiti subnectatur,

de qua arbore nascatur quem malus baptizat occultus. Ad
hanc tjuippe inquisitionem pertinet etiam illud , cui non
respondisse Petihanum snepissime commendavi Unde ;

abluaturqui accipitbaptismum,cummaculosam conscien-

tiam non sancte dantis ignorat hanc enim conscientiam :

dantis vel sancte dantis vult esse originem , radicem, ca-

put , semen, arborem, undc existat , unde propagetur,
unde incipiat, unde germinet, unde nascatur sanctificatio
baptizati.
LVIII. Cum ergo quserimus unde ablutus sit, quem in
vestra communione non rebaptizatis , etiam cum eum
constiterit ab aliquo baptizatum, qui propter occultam
nequitiam jam sancte dantis conscientiam non habebat,
quid responsuriestis, nisi a Christo aut a Deo, quamvis et
Christus Deus super omnia sit benedictus in saecula ^
5

aut ab Spiritu sancto, cum etipse sit Deus, quia hrec Tri-
nitas unusDeus. Unde Petruscum dixisset homini: h Au-
)) sus es mentiri Spiritui sancto ^ : » continuo secutus ad-
junxit c[uid csset Spiritus sanctus, et ait : « Non es menti-
))tus «Postremo etiam si dicatis cum
honiinibus, sed Deo :

ab Angclo abiui atque mundari quando poUutam cons- ,

cientiam non sancte dantis ignorat videte quia sancti ;

homines cum in feternam vitam resurrexerint tunc de ,

illis dictum est ,

quod erunt aequales Angelis Dei. Quisquis
ergo et ab Angelo abluitur, sanctius abluitur quam si

abluatur ab hominis qualicum({ue conscientia. Cur ergo

non vultis ut dicatur vobis : Si tunc abluit homo quando
' Roiu IX, 5. — ' Act. V, 3.

cxxxix. 13
194 S. ItGVSTIHI EPISCOPI
raanifestus bonus est , cum autem occultus homo malus
est, quoniam non habet conscientiara sancte dantis , non
jam ipse, sed Deus aut Angelus abluit, sanctius justifican-
tur qui baptizantur aboccultis raaiis, quam qui baptizan-
lur a manifestis bonis. Quse sententia si vobis disphcet,
quoniam revera disphcere omnibus debet illa tolhte ;

unde nascitur, illa corrigite unde rehgatur illa enim non :

praecedant, et ista non sequitur.

LIX. Nohte itaque dicere Gonscientia sancte dantis: <c

attenditur, quoe abluat accipientis : » ne dicatur vobis :

Quando latet dantis polluta conscientia, quis abluit acci-

pientis conscientiara ? Et cum responderitis Vel Deus, vel :

Angelus, (quoniam quid respondeatis ahud non habetis ^)

sequatur vos unde confundamini : Sanctius justificantur

qui baptizantur ab occultis mahs, ut vel a Deo vel ab An-
gelo abluantur, quam qui baptizantur a manifestis bonis,
qui Deo vel Angchs non comparantur. Sed dicite quod
dicit Veritas et cathohca Ecclesia ,
quia non solura cum
malus est minister baptismi, verum etiara cura sanctus et
bonus est, non est in horaine spes ponenda, sed in illoqui
justificat irapiura, in quera credentibus fides adjustitiam
deputatur ^ Cum enim dicimus : Christus baptizat, non
visibih ministerio dicimus sicut putaL vel putari cupit nos
dicere Petihanus, sed occulta gratia, occulta potentia in
Joanne Baptista:
Spiritu sancto, sicut de illodictum est a
« Hic est qui baptizatin Spiritu sancto » Necsicut Pe- '^.

tilianus dicit jara baptizare cessavit

,
sed adhuc id agit, :

iion ministerio corporis , sed invisibih opere majestatis.

Quod enim diciraus : Ipse baptizat, non diciraus, ipse
tenet, et in aqua corpus credentium tinguit : sed ipse in-
visibihter mundat, et hoc universam prorsus Ecclesiara.
Netiue eiiim aposlolo Paulo non est credendum ,
qui de
'
Rom. IV, 5. — ' Joan. i, 33.
 CONTRA LITTEKAS PETILIAKI, LIB. lll. 105
illo dixit ; «Viri, diligele uxores vestras , sicut et Christus
» dilexit Ecclesiam, et se ipsum tradidit pro ea, ut eam
» sanctificaret, mundans eam lavacro aquse in verbo ^ »
Ecce quia Christus sanctificat , ecce quia Christus etiam
ipso lavacro aquce in verbo, ubi rainistri corporaiiter vi-
tlentur operari, ipseabiuit, ipse mundat. Nemo ergo sibi
arroget quod Dei est : sic certa spes hominum, cum in ilio
figitur qui faiiere non potest : « Quoniam maledictusomnis
') qui spem suam ponit in liomine - : » et, « Beatus cujus
» Dominus Deus spes ipsius^.wNam dispensator fidelis
est

mercedem accipict vitam oeternam dispeiisator autera :

infideiis, cura cibaria Dominica distribuitconservis, absit

ut per suam infidelitatera cibaria inutiiia faciat.«Quoniam,

» quae dicunt, inquit, facitej quae autera faciunt, facere
)) noiite *. » Quod ideo contra raalos dispensatores prae-
ceptum est, ut bona Dei per ipsos accipiantur, maia autem
ipsorura vita ex dissirailitudine caveatur.
LX. Si autem ad ista prima verba Epistolaemeae Petiiia-
num non respondisse manifestura est et ubi respondere ,

conatus est, magis ostenditquod non potuerit respondere :

((uid de iiiis partilms meorum scriptorum loquar ,

quibus
iiec respondere tentavit, quae omnino non attigit ? quse
tamen quaiia sint si recensere quisque voiuerit, qui et mea
et ipsius habet scripta, puto quod inteiiigat quantafirmi-
tate roborata sint. Quod ut vol^is breviter ostendara, ipsa
testimonia de Scripturis sanctis proiata recoiite, vel le-
-endo recensete, quae posuit velut adversus nos, et iu
raea responsione {|uae posui etiara ego adversus vos : et
videte queraadmodura ego iiia quae ipse posuil, ostendi
non nobis , sed potius voliis esse contraria : ipse autem

'
EpLcs. V, 25. — ' Jciem- ivu, 5.-3 psal. xxxii ,5. — 4 MalHi.
\\m, I .

13.
196 S. A.IGI'STIN1 EPISCOPl

illa quoe posui maxime necessaria, omnino non attigit, et

in ilio uno Apostoli, quod tanquam pro se pertractare
conatus est, videbitis quara nullum exitum invenerit.
LXI. Pars quippe Epislolae quam scripsit ad suos , a

capite usque ad eum locum ubi dicit : « Hoc nobis Do-

)) minus imperat : Cum vos persecuti fuerint homines in
» civitate ista, fugite in aliam •, quod si et in ea vos per-
)) sequuntur, fugite in aliam '
: » primum venit in manus

nostras^ huic respondimus : quae nostra responsio cum

etiam in illius venisset manus, scripsit hanc contra, quam
nunc refellimus, et eum nostrae non respondisse mons-
tramus. In illa ergo prima parte scriptorum ejus quibus
primum respondimus , haec sunt testimonia Scriptura-
rum, quae nobis putavit adversa « A.rbor bona bonos :

))fructus facit et arbor mala malos fructus facit. Num-

,

)) quid colhgunt de spinis uvas - ? )) Et iterum : « Omnis

)) homo bonus de thesBuro cordis sui profert bona, et
)) omnis homo malus dethesaurocordis sui proferl mala^.))
Et iterum : « Qui baptizatur a raortuo , non ei prodest
)) lavatio ejus *. » His testimoniis volens ostendere talera
fieri eum qui baptizatur ,
qualis fuerit a quo baptizatur.
Ego contra quemadmodum accipienda essent haec testi-
monia, et quod ejus intentionem nihil adjuvarent ostendi.
Caeteravero quae posuit dicta in maloset sceleratos homi-
nes , non esse adversus frumenta Dominica , sicut prae-

dicta et promissa sunt, toto orbe ditfusa, et potias a no-

bis contra vos posse dici satis edocui. Recensete et inve-
nietis.
LXII. At vero ego quae posui pro Ecclesiae catholicae
assertione ista sunt,quod ad baptismum atlinet ne id
: ,

quod gratia Dei regeneraniur , mundamur, justificamur ,

danti homini tribuatur ; « Bonum est confidere in Domino,

» Matth. X, a3. — > IJ. vii, 17. — ^ Iil. xii, 35. — 4 Eccli. xsxiv, 3o.
 CONTRA LlTTEnAS PETILTAM, LIB. III. 197
)) quam confidere in homine*. » Et : « Maledictus omnis
» qui spem suam ponit in homine^. » Et quia « Domini -.

» est saius '. » Et « Vana salushominis^ » Et quia

: « Ne- :

» que qui plantat cst ahquid neque qui , rigat , sed qui
» incrementum dat Deus ^ » Et quia ille « in quem cre-
» ditur justilicat impium , ut deputetur fides cjus ad justi-
tiam^ M Propter ipsius vero Ecclesiae unitatem quac in
>

omnibus gentibus dilatatur, cui vos non communicatis,

hpec testimonia posui de Christo esseprsedicta, quia « Do-
» minabituramariusqueadmare, etaflumineusqueadter-

» minos orbis terrae "K » Et « Dabo tibi gentes haereditatem ,

» tuam et possessionem tuam terminos terrae". » Et quod

,

lestamentum Dei factum ad Abraham pronostra, hoc est,

t athohca communione recitetur , ubi scriptum est : « In se-
» mine tuo benedicentur omnes gentes ^. » Quod semen in-
lerpretaturApostolusdicens:« Inseminetuo, quodestChris-
M Unde apparet in Christo non sohim Afros aut
tus^. » ,

Africam, sed omnes gentes habituras benedictioncm, per

([uascathohca dilatatur Ecclesia, tantoante promissam. Et
(|uod palea cum
usque ad ultimam ventiJatio-
Irumentis sit

nom, nequisquampercalumniascriminumalienorumsacri-
Kgium quod rehquerit vel dese-
sure soparationis excuset,
nierit omnium gentium communionem. Et ne propter
nialos dispensatores , hoc est, prpepositos, societas chris-
liana dividatur, etiam illud teslimonium posui : « Qune di-
» cunt facite, quae autem faciunt facere nohte ; dicunt
» enim, etnon faciunt '*'. » H.tc ille testimonia de Scripiu-
ris sanctis a me posita, nec ostendit quemadmodum aliter

accipi deberent , ul non ea pro nobis neque conlra vos

sse ostenderet, iiec omnino altingere voluit imo id egit :

Psal. cxvii,8. — ' Jerem. xvn, 5. — ^ Psal. iii, 9 et ux, i3. — 4 i Cor.
111,7. — 5 Rom. IV, ">. — f'
Psal. l\xi,8. — "IJ. 11,8. — " Gcn. xxi, 18.
— 9 Gal. 111, iG. — '' Mollli. xxiii, 3
193 S. iLlJ«iUSTlM El*13COPl

lumuilu conviciorum suorum ut si lieri posset hsec a , ,

me dicta nuUi omniuo veniret in menleni, qui post Epis-

tolam meam lectara , etiam ipsius legere voluisset.
LXIII. Quod vero ex aposloli Pauli scriptis a me posi-
tum pro se tractare conatus est, qualesit paruraper atten-
dite. « Dixisti enim , inquit apostolus Paulus eos , qui ,

dicebant se apostoli Pauli esse , objurgat, et dicit : « Num-

» quid Paulus pro voiiis crucifixus est , aut in nomine
» Pauli baptizati estis '? » Quapropter si errabant ilii , et

nisi corrigerentur perirent, qui voiebant esse Pauli ;

quae
tandem spes eorum est, qui voiuerunt esse Donati? Id
enim agunt isli, non
ut origo et radix et caput baptizati,
nisi iiie sit a quo bapiizatur. » Hsec verba et hoc Apos-

toli testimonium ex Epistoia mea commemoravit et sibi ,

proposuit refeliendum. Proinde videte si ad propositum

respondit. Ait enim : « Inane hoc dictum est, inilatum et
puerile et insipiens , et quod longe sit penitus a fidei
nostrse ratione. lunc enim recte hoc diceres , si nos di-
ceremus : In nomine Donati baptizati sumus Do- : aut ,

natus crucifixus est pro nobis : aut , In nostro nomine

baptizati sumus. At cum haec a nobis nec dicta sint nec
dicantur, quia formam divinse sequimur Trinitatis te, ;

qui nobis taiia objicis, certum est insanirc. Aut si putas

quia in Donati vel in nostro nomine baptizati sumus,
,

falleris perdite , simulque de vobis sacriiege confitete-

ris, quia vos in nomine Caeciiiani miseros inquinatis. »

Haec Petilianus contra non intendens,

iiia mea respondit,
vel potius ne ab aiiquo intendatur obstrepens omnino , ,

nihii se respondisse quod ad rem de qua agitur pertine-

,

ret. Quis enim non videat, ideo magis a nobis recte posi-

tum hoc Apostoh testimonium quia non vos dicitis in ,

Donati nomine baptizatos neque Donatum crucifixum ,

' I Cor. 1, i3.

 CONTRA LITTERAS PETILIAN[, L115. IIT. 19'.)

esse pro vobis , et tamen propler partem Donali vos al)

Ecclesiae catholic.ie communione separalis ; sicut eliam

illi quos Paulus arguebat, non uticpie dicebant in nomiiie
Pauli se fuisse baplizatos Paulum pro se esse cruci- , aul
fixum, et tamen de Pauli nomine schisma faciebanl. Sicut
ergo illis pro quibus Cliristus non Paulus
, crucifixus , ,

est, et qui in nomine Christi, non in nomine Pauli, fue-

runt baptizati, et tamen dicebant Ego sum Pauli prop- :

,

ter hoc rectius dicitur : « Numcjuid PauJus pro vol)is cru-

» cifixus est , aut in nomine Pauli baptizati estis, » ut
hnereant ei qui pro ipsis crucifixus est, et in cujus nomine
baptizati sunt non ad nomen Pauli dividantur sic
, et :

et vobis multo niagis quia non dicitis In nomine Donati :

baplizati suiaus ct tamen vultis esse de parte Donati

,
,

congruenter dicitur Numquid Donalus pro vobis cruci-

:

fixus est aut in nomine Donati baptizati estis? Scitis

,

enim Christum pro vobis esse crucifixum et in nomine ,

Christi vos baptizatos, et taraen propter nomen et partem

Donati unitati Christi ,
qui pro vobis crucifixus est , et in
cujus nomine baptizati estis , tanta pertinacia repug-
natis.

LXIV. Quia vero id egit Petilianus scriptis suis, « ut

origo et radix et caput baptizati non nisi ille sit a quo
baplizatur hoc a me non inaniter nec pueriliter
, » et , ,

nec insipienter dictum est, primordia Epistoirie ipsius qui-

hus tunc respondi recensete et videbitis imo vero me
, , ,

commemorantediligenter advertite. « Conscientia, inquit,

sancte dantis attenditur ,
quae abluat accipientis : nam qui
fidem sciens a perfido sumpserit, non fidem percipit, sed
reatum. » Et tanquam diceretur ei : Unde hoc probasY
« Omnis res enim origine, incjuit , et radice consistit 5 et
si caput non habet aliquid, nihil est ; nec quidquam bene
regenerat , nisi bono semine regenerelur. Qu'*^ cum ita
 200 S, llGrSTINI EPISCOPl
sint, IValres, quae potest esse perversitas , ut qui suis cri- M
minibus reusest, alium faciat innocentem, dicentc Domino
Jesu Cliristo : « Arbor bona bonos fructus facit : num-
)) quid coUigunt de spinis uvas ^ ? » Et iterum : « Omnis
)) homo bonus de thesauro cordis sui profert bona, et om-
)) nis homo malus de thesauro cordis sui profert mala ^. »
Et iterum : « Qui baptizatur a mortuo, non eiprodestJa-
)) vatio ejus '. )> Haec omnia quo pertineant videtis, ut sci-

licet sancte dantis conscientia (ne quisquam fidem sumens

a perfido, non fidem percipiat, sed reatum), ipsa sit origo
et radix et caput et semen baptizati. Volens enim probare
conscientiam sancie dantis attendi, quae abluat accipien-
tis; et non fidem percipere, sed reatum, qui fidem sciens
sumit a perfido continuo subjecit « Omnis res enim ori-
5 :

gine et radice consistit et si caput non habet ahquid ^ ,

nihii est; nec quidquam bene regenerat, nisi bono semine

regeneretur. » Et nequisquam tam tardus esset, ut adhuc
non intelligeret de illo eum dicere a quo quisque baptiza-
tur explanat hoc subsequenter, et dicit
, « Quae cum ita :

sint, fratres, quae potest esse perversitas, ut qui suis cri-

minibusestreus, ahum faciatinnocentem, dicente Domino
Jesu Ghristo Arbor bona bonos f ructus facit numquid
: « :

))colhgunt de spinisuvas? » Et ne adhuc incredibih obtu-

sitate cordis caecus auditor vel lector non videat de ho-

mine baptizante dicere^ adjungit ahud, ubi ct hominem

nominat « Et iterum, inquit, Omnishomo bonus de the-
:

)) sauro cordis sui profert bona, et omnis homo malus de

)) ihesauro cordis sui profert mala. » Et iterum : « Qui
)) baplizatur a mortuo, non ei prodest lavatio cjus. » Certe
jam manifestum est, certe jam non indiget interprete nec
disputatore aut demonstratore, id agere istos, ut origo et
radix et caput baptizati non nisi ille sit a quo baplizatur :

' Matlb, VII, iG. — 3 Id. xu, 35.— ^ Eccli. xxxrv, 3o.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 201
et tamen vi veritalis oppressus, et quasi qum dixisset obli-
tus,concedit mihi postea Petilianus, utChristus sit origo
et radix regeneratorum et caput Ecclesiae, non (juisquam
homo dispensator ministerque baptismatis. Cum enim
dixisset, quia innomine Christi baptizabanl Apostoli, et
Christum fundamentum ponebant, ut facerent Christia-
nos, et hoc Scripturarum sanctarum testimoniis et exem-
phs, tanquam nos hoc negaremus, probaret « Ubi est :

nunc, inquit, illa vox, qua minutis et crebris qufcstiuncu-

lis crepitans, multa involuta de Christo et pro Christo et
in Christo , contra humanam temeritatem et superbiam
invidiose et elate dixisti ? Ecce Christus est origo Christiani,

Christus est caput, Christus estradix. » His ergo auditis,

quid nisi ipsi Christo gratias agam ,
qui coegit hominem
confiteri? Falsa ergo sunt illa, quae in Epistolae suae dixit
\ exordio, cum vellet persuadereconscientiam sancte dantis
attendi, quae abluat accipientis 5 et cum quis sciens fidem
a perfido sumpserit,non fidem percipere, sed reatum. Hoc
enim volens veJut ostendere, quantum sitin homine bap-
tizante tanquam magna documcnta subjecerat dicens
, :

« Omnis enim res origine et radice consistit et si caput •,

non habct ahquid, nihil est. » Postea vero cum dicit(|uod

et nos dicimus: « EcceChristusestorigo Christiani, Chris-
tusestcaput, Christus est radix : » delet quod antea dixe-
rat , « tjuia conscientia sancte dantis est origo et radix et
caput accipientis. » Vicit ergo veritas, ut homo qui bap-
tismum Christi desiderat , non in homine ministro spem
ponat, sed ad ipsum Christum lantjuam ad originem ((uae

non mutatur, ad radicem qure non eveihtur, ad caput

(|uod non dejicitur, securus accedat.
LXV. Jam non advertat, dc (jua inflata vcna
illud (|uis
veniat , quod cum Apostoh sentenliam velut exponeret
ait « Qui dixit
: « Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Dcus
:

«1
202 S. AUGUSTINI EPISCOPl
))incrementum dedit^ quid aliud dixit, nisi egohomi- )>

nem in Christo catechumenum feci Apollo baptizavit, :

Deus quod fecimus confirmavit? » Quare ergo non addi-

dit Petilianus quod Apostolus addidit, et ego maxime com-

mendavi, ut etiam hoc nobis exponeret : « Neque qui plan-

)) tat est ahquid , neque qui rigat , sed qui incrementum
)) dat Deus? » Quod si veht exponere secundum ea qure
supra posuit , sine dubio sequitur, ut neque qui baptizat
ahquid sit,incrementum d-at. Quid enim ad
sed Deus cjui

rem nunc pertinet quomodo dictum sit « Ego plantavi :

)>Apollo rigavit utrum revera ita accipiendum sit tan-

: )>

quam dixerit Ego catechumenum feci Apollo bapti-

: «( ,

zavit an sit ahus verior et congruentior intellectus ? Ecce

:

interim secundum ipsius expositionem neque qui cate- ,

chumenum facit neque qui baptizat est ahquid sed qni

, ,

incrementum dat Deus. Mullum autem interest inter con-

firmare quod alius facit et facere. Qui enim dat incre- ,

mentum, non arborem vel vitem conhrmat, sed creat. IUo

quippe incremento fit , ut eliam hgnum plantatura radi-
cem producat et figat illo incremento fit ut semen jac- : ,

tum gcrmen emiltat. Sed quid hinc diutius disseramus?

SuHicit quod secundura ipsum, neque qui catcchumenum
facit , neque qui baptizat, ah(|uid est, sed qui incremen-
tum Quando autem hoc diceret Petihanus, ut
dat Deus.
eum dicere intelligeremus Neque Donatus Carthaginis :

est aliquid, neque Januarius, neque Petihanus? Quando

hoc tumor ille paleretur, quo se putat homo aliquid esse

cum nihil sit, et se ipsum seducit ^
?

LXVI. Denique etiam paulo post cum institueret, et

intenderet tanquam ea verba Apostoh, quae nos objecera-
mus, iterum retractare, noluit h?ec ponere quae dixeram
ego , sed aha in quibus posset utcumque humana inflatio

' I Ckir. m, 6. — ' Gal. vi, 3.

 COI.TRA LITTERAS rETH.IAJSI, LIB. III. 203
respirare. « Nam utejus, inquit, Apostoli dicla', quae
nobis objeccras, iterum rcplicemus, dixit, Quid est enim
ApoUo, quidve l*aulus.? Ministri ejus cui credidistis. Quid
aliud, verbi gratia, dicit omnibus nostris, nisi quid est

D.onatus Carlbaginis, quid Januarius ,

quid Petibanus ,

nisi ministri ejus cui credidistis? » Hoc ego ApostoU testi-

monium non posui : sed illudquod commemorare noluit,
posui Neque (jui plantat estabquid, neque qui rigat,
: «

» sed qui incrementum dat Deus. » Iste autem ea verba

Apostoli inserere voluit, ubi interrogat quid sitPaulus,
vel quid ApoUo, et respondet « Ministri ejus cui cre-
sit :

didistis » Hoc aliquo modo ferre potuit torus cervicis

.?

haereticoe illud autem ubi non interrogavit, et respondit

:

quid esset, scd dixit non esse aliquid, ferre omnino non
potuit. Sed jam volo quaerere, utrum non sit aliquid mi-
nister Chrisli? Quis hoc dixeril? Quomodo ergo verum
est : « Neque qui plantat est aliquid , neque qui rigat

» sed qui incrementum dat Deus » nisi quia ad aliud ali- :

quid est, ad aliud non est aliquid? Ad ministrandum et

dispcnsandum verbum ac sacramentum aliquid est ad :

mundandum autem et justificandum non est aliquid 5

quia hoc non operalur in interiori bomine, nisi perquem

creatus est totus horao et qui Deus manens factus est ,

homo, ille scilicet de quo dictum est « Fide mundans :

» corda eorum ^ » et , « Credenti in eum qui justificat

:

» impium ^ : » Quod testimonium in verbis meis Petilia-

nus ponerc voluit,in suis autem nec tractavit, necattigit.
LXVII. ;Minister ergo, id est, dispensator verbi et sa-
cramenti Evangelici, bonus est, consocius fit Evangelii
si :

si autem malus est, non ideo dispensator non est Evan-

gelii. Si enim bonus est, volens hoc facit : si autem ma-
lus, hoc est sua quaerens non quoe Jesu Christi , invitus
' I Cor. 111, 4- — ' Act. XV, 9. — ^ Rom iv, 5.
204 S. AVGl STINI EPISCOPl
hoc facit propter alia qunerequirit. Vide tamen quid idem
Apostolus dixerit : « Si ergo volens hoc facio , inquit,
» raercedem haheo : si autem invitus, dispensatio mihi
» credita est ^ » Tanquam diceret, Si honus honum an-
nuntio, etiam ipse pervenio : si autem malus, honuman-
nuntio. Numquid enim dixit, Si invitus facio, dispensator
non ero? Annuntiavit Petrus et caeteri honi, invitus Ju-
das tamen cum ipsis missus annuntiavit. IlH merccdera
,

hahent, huic dispcnsatio credita est. Qui autera omnihus

illis annuntiantihus Evangefium perceperunt, non aplan-

tatore vel rigatore, sed aheo qui incrementura dat, raun-

dari potuerunt et justificari. Neque enim dicturi sumus
Judam non haptizasse, cura adhuc inter Discipulos fuerit,
quando fiehat quod scriptura est « Ipse non haptizahat, :

)) sed Discipuh ejus ^. » An quia nondum Christum tra-

diderat, qui loculoshahehaf^, et ea quse mittehantur au-
ferehat , et c[ui pecuniae custos innocens esse non potuit
dispensator tamen gralise sine accipientiura darano fuit?
Aut si non haptizavit, certe fafemini quia cvangehzavit.
Quod si hoc minimum et leve ducitis, videte quid de ipso
Paulo apostolo sentiatis ,
qui dixit : « ?^on enim misit me
)) Christus haptizare, sed evangelizare*. )> Huc acccdit,
quia incipit esse potior Apollo ,
qui haptizando rigavit
quam Paulus, ([ui evangelizando plantavit, cum sihi of-

ficium patris erga Corinthios oh hoc vindicet , nec eis qui

post illum ad eos venerant, hoc nomen concedat. Ait
enira : « Si decera millia paedagogos haheatis in Christo,
)) sed non raultos patres : in Christo enim Jesu per Evan-
)) gelium ego vos genui^. Ego vos genui:» )) Eis dicit : «

quibus alio loco dicit « Gratias Deo, quod neminem :

» vestrura baptizavit nisi Crispum et Gaium et Slcphanae,

'
1 Cor. IX , 17. — ' Joan. iv, 2. — 3 Jd. xii, 6. — 4 i Cor. i , 17. —
5 IJ. IV, i5.
 CONTRA LITTETIAS PETILIANI, LIB. III. 205
» domum '. » non per se sed per
Genuerat itaque illos , ,

Evangelium. Qui etiam si sua quaereret, non quce Jesu

Christi, et invitus hoc taceret sine sua mercede, tamen
pecuniam Dominicam dispensaret quam, licet malus, :

non malam iiec inutilem heneaccipientihus faceret.

LXVIIl. Et si hoc de Evangeho recte dicitur, quanto
magis de haptismo dicendum est, quod ila pertinet ad
EvangeUum ut sine illo quidem ad rcgnum ccclorum
,

nemo pcrveniat sed si accedat sacramento justitia. Qui

,

enim dixit « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu,

:

» non intrahit in regnum ccjelorum » idem ipse dixit - : :

« Nisi ahundaVerit justitia vestra super Scriharum et

» Pharisaeorum regnum calorum ^ »

, non intrahitis in
Forma sacramenti datur per haptismum , forma jus-
titiae per Evangelium. Alterum sine altero non perdu-

cit ad regnum ccjelorum. Verumtamen perfecte bap-

tizare etiamminus docti possunt, perfecte autem evan-
gehzare multo ditlicilioris etrarioris est operis. Ideo Doc-
tor gentium plurimis excellentior evangelizare missus est,
non haptizare : quoniam hoc per multos fieri poterat, il-

lud per paucos, inter quos eminehat. Et tamen legimus

eum aliquihus locis dixisse , Evangelium meum ^ ; hap-
tismum autem meum nunquam dixit sed nec cujus- ,

quam per quem ministratus est. Nam solus ille haptismus

quem dedit Joannes , dictus est haptismus Joannis ^. Hoc
pr;ecipuum vir ille dispensationis sunc munus accepit, ut
lavacri praecursorium sacramentum etiam illius diceretur,
per quem dispensabatur haptismus autem quem minis- :

traverunt Discipuli Christi nullius eorum dictus est ut , ;

illius esse intelligeretur, de quo dictum esl « Chrislus :

» dilexit Ecclesiam, et se ipsum tradidit pro ea, ut eam

> I Cor. 1, 14. — 1 Joaii. III, 5. — ^Mattli. v, 7o. — '^

i Tim. 11, 8. —
* Act. XIX, 3.
206 S. A.UGUSTIWI EPISCOPI

» sanctificaret,mundans eam lava(U'o aqute in verbo'. »

Si orgo Evangelium, quod ita Christi est, utpossit et mi-
nister propter munus dispensationis dicere suum potest ,

homo etiam per malum dispensatoremsine pericuio acci-

pere, faciens quod dicit, quod autem facit non faciens :

quanto magis baptismum Christi, quem nemo Apostolo-

rum ita ministravit, ut auderet dicere suum, potest qui«-
que sine contagione mali ministri percipere qui bona ,

fide accedit ad Christura.

LXIX. Proinde si Petilianus, cum ego quae posuit de
Scripturis lestimonia, quam contra nos non essent, non
praetermiserim demonstrare^ ipsequa? posui, partim om-
nino non attigit, partim quflR tractare voluit, nihil ahud
se quam exire inde non potuisse monstravit non diu :

horlandi admonendi, ut videatis quid tenere,

estis vel
quid cavere debeatis. Sed forte in sanctarum Scripturarum
testimoniis talis apparuit, in his vero documentis quae ,

inter homines de ipso schismate gesta sunt abquid valuit?

Irao vero et in his, quanquam post divina testimonia
superfluo requirantur, quid commemoravit aut quid pro-
bavit ? Qui cum fnisset graviter in traditores invectus
et multa in eos etiam de sanctis Libris teslimonia procla-
masset, nihil lamen dixit unde eos ostenderet traditores.
Ego autem commemoravi Sylvanum Girtensem cui qui- ,

busdam interpositis etiam ipse successit cum adhuc ,

esset subdiaconus, Gestis municipahbus expressum esse

traditorem. Contra hoc ille mutire nil ausus Et pro-
est.

fecto videtis ,
quanta eum necessitudo compellebat ad
respondendum ut videlicet , prnedecessorem suum, et non
solum consocium, sed ut ita dicam, etiam concathedra-
neum innocentem a crimine traditiouis ostenderet, prae-
sertim cum totam causam vestram ibi constituatis ut ,

' Ephes. V, iS.

 COKTRA LITTERAS PETILIANI, LIB. III. 207
tradilores appellelis eos quos traditoribus comnuinionis
tramite successisse vel fingitis vel putalis. Qui ergoipsius
causae vestrae necessitale, etiam llusiccadiensem vel Ca-
lamensem vel cujuslibet alterius civitatis alit|uem de parte
vestra ', Gestis municipalibus demonstratum dicerem tia-

ditorem omni modo eum deiendere cogeretur, de suo

,

praedecessore conticuit. Unde, nisi quia hic non invenit

quam caliginem oliunderet, unde saltem homines mente
lardissimos et somnolentissimos falleret ? Quid enim di-
ceret, nisi lalsa de Sylvano ista jactari.^ Sed recitamus
Gesta , et quando factum sit, et quando etiam Zenophilo
consulari allegatum sit. Quibus quomodo ille resisteret,

septus undique optima causa Catholicae , vestra aulem

pessima? Unde ista verba commemoro ex illa Epistola
mea , cui per hanc quam nunc rcfello, videri voluit res-
pondisse : utique ut videatis ,
quam invicte positum sit

contra quod iJle nihil tutius invcnire potuit quam silen-

tium.
LXX. Cum enim ex Evangeho velut contra nos testi-
monium posuisset, ubi Dominus ait « Venient ad vos in :

» vestituovium intrinsecus autem sunthipi rapaces ex

, 5

» fructibus eorum cognoscetis eos » ego respondi et '^

: ,

dixi « Ergo fructus consideremus

: » tum conlinuo sub- :

jeci, et adjunxi « Objicitis traditionem, hanc ipsam

:

multo probalMhus nos vobis ol)jicimus. Et ne per multa

curramus, in eadem Constanliniensi civitale Syivanum
episcopum majores vestri in ipso exordio sui schismatis
ordinaverunt. Iste cum adhuc esset subdiaconus, mani-
festissimus traditor municipahbus Gestis exprcssus est. Si

et vos adversus majores nostros ahqua documenta pro-

fertis, oequa conditio postulatur, ut utracpie vera aut
utraque faisa credamus. Si utraque vera sunt , vos estis

' Videlib. m conlia Creacon. cap. 27. — » MaUh. tii, i.

208 S. llGLSTlM EPISCOPI

sine dubio schisraatis rei ,

qui crimina vos fugere in totius
orbis communione finxistis, quae in ipsa parlicula vestrse
concisionis habebatis. Sin autem utraque falsa sunt, vos

estis sine dubio schismatis rei , cjui propter falsa crimina

traditorum immaniseparationiscriminemaculamini. Quod
si a nobis aliqua et a vobis nulla , vel a nobis vcra et a vo-
bis falsa proferuntur, non est discutiendum quam penitus
vestra ora claudantur. Quid si vos sancla et vera Christi
Ecclesia convinceret atque superaret , etiamsi nos nulla
vel falsa^ vos autem aliqua et vera traditionis documenta
teneretis quid jam vobis restet, nisi ut, si vultis, pacem
•,

diligatis, si autem non vullis, saltem obmutescatis ? Ete-

nim quaecumque modo proferretis, facillime et verissime
dicerem, tunc Ecclesiae plenariae et cathoHcse unitati jam
per tot gentes diflusae atque firmatoe vos ea probare de-
buisse, ut vos intus essetis, iUi autem quos convinceretis
pellerentur foras. Quod si conati estis facere, procul du-
bio probare non potuistis ; et victi, vel irati , vos ab in-
nocenlibus, qui damnare incerta non possent , immani
sacrilegio separastis. Si autem nec conati estis id agere,
nimis execrabili et impia caecitate vos a frumentis Christi,
quae per totum agrum, id est , mundum usque ad finem
crescunt, paucis in Africa zizaniis oifensi praecidistis. »
Ad haec , ({uae ex illa priore mea Epistola commemoravi
Petihanus nihil respondit omnino. Et utique videtis his

paucis verbis totam causam quae inter nos agitur conti-

neri. Quid enim dicere conaretur, ubi quidquid ehgeret
vinceretur ?

LXXI. Cura enim detraditoribusetanobis contra ves-

tros , et a vobis contra nostros documenta proferuntur :

(si tamen et a vobis aliqua profcruntur quae usque ad ,

hunc diem omnino nescimus neque enim ea Petihanus ^

suis Lilteris inserere praetermitteret qui tam dihgenter ,

 COATRA LITTERAS PETILIAMI, LIB. 111. 209
contra me partes Gestoruni ,
quae ad causam pertinent
commemoranda sinserendasque curavit. Verumtamen, ut
jam dicere coeperam, si et a nobis et a vobis talia proferun-
tur, quae uscjue ad hunc diem omnino nescimus profecto :

aut utraque vera sunt, aut utraque falsa; aut nostra vera
et vestra falsa ; aut nostra falsa et vestra vera : plus quid
dicatur, non invenitur. At in omniJ)us his quatuor senten-
tiis veritasprocommunione Catholicce est. Quia si utraque
vera sunt, propter horaines, quales et vos habebatis,
communionem orbis terrarum deserere minime debebatis.
Si utraque falsa sunt ,
propter nulla crimina traditionis ,

cavendum erat crimen atrocissimum divisionis. Si nostra

vera et vestra falsa sunt, olim quid diceretis non habetis.
Si vestra vera et nostra falsa sunt , falli potuimus cum
orbe terrarum de hominum iniquitate, non fidei veritate.

Non enim debuit attendere semen Abrahae in omni gente

diffusum ,
quid vos nosse diceretis , sed quid judicibus
probaretis : Unde scimus quid egerint, quos vestri majo-
res accusaverunt, etiamsi vera eis objiciebantur, cum vel
cognitoribas causse vel certe Ecclesiae ubique diffusae, quae
non nisi cognitorum sententias debebat attendere , non
ilia vera , sed falsa putarentur ? Non ideo Deus absolvit,
quidquid hominum hominesnosse non possint
sceleris ut
neminem tamen recte judicari puto nocentem, qui homi-
nem non convictum crediderit innocentem. Unde ergo
nocens orbis terrarum si nosse non potuit, etiam verura
,

fortasse crimen Afrorum : ct hoc aut ideo nosse non potuit,

c[uia nemo ad cum detulit ; aut ideo quia in eo, quod de-
latum est, cognitoribus potius judicantibus, quam victis

murmuranlibus credidit. Hinc ergo laudandus est Peti-

lianus, c[uod hoc cum omnino invictissimum cerneret,

siientio prfetermisit. Non plane laudandus quod caetera ,

similiter invicta, quse tamen putavitposse obscurari, ver-

CXXXIX. ik
210 S. AUGtSTlM CORTIlA Llxx. PETILIANI, l.IB. III.

borum nebulis operirc conatus estquod me fecit , et

causam, cum defecisset in causa de me quoque ipso nihil

;

dicens, nisi quod aut omnino falsum esset, aut culpandum

non esset, aut ad me jam nonpertineret. Sed interea vos,
quos inter me, et illum judices posui, sapitis-ne aliquid
inter verum falsumve discernere ? inter inflatum et soli-
dum inter turbidum et tranquillum inter tumidum et
, ,

sanum, inter divina proedicta et huraana prsesumpta, inter

probationes et criminaliones, inter doo.menta et figmenta,
inler causne aclionem el causae avcrsionem ? Sisapitis,
bene et recte : si autera non sapitis , nos vestri curara
gessisse non poenitebit : quia et si cor vestrum ac pacem
non convertitur, pax nostra tamen ad nos revertetur.
S.AUR.AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

AD CATHOLICOS EPISTOLA
CONTilA DONATISTAS,
VULGO

DE UNITATE ECCLESl^
LIBER UNUS^

J5555 I

Prnposila qucestione , Sit-ne Christi Ecclesia apud

Catliolicos, an apud Donatistas, quod hic nonnisi
ex sacrcv Scriplura3 locis certis et claris definien-
dwn ,proferuntur primum testimonia ex Instru-
mento Vetere ac JSok^o quamphirima, quihus osten-
ditur doceri evidenter ac certo, Ecclesiam Christi
veram eam esse, qucB toto terrarum orhe diffandi'
tur. JJeinde vero quce pauca ex iisdem canonicis
,

Scripturis objectari a schismaticis solent pro parte

Donati, ea et ambigua incertaque esse, et per se
ad eorum tuendam causam, cum ratione contraria
expUcari possint, nulhiin robur habere. Donatis-
tarum etiam de traditione, de persecutione, alicF'
que in Catholicos cahimnicv data occasione refu-
tantur.
14.
212 S. ALGISTIM EPiSCOPI

Augustinus episcopus, dilectissimis fratribus ad nostrse dispcnsa-

tionis curani pertinentibus : Salus quie in Christo est, et pax uni-
tatis et charitatis ejus sit vobiscuni, et integer spirilus vester et
anima et corpus in dicm Domini noslri Jesu Christi servetur.

I. Meministis, fratres, PetilianiDonatistarumConstan-

tiniensis episcopi perparvam Epistolae partcm in manus
nostras aliquando venisse , eique particulse quod respon-
derimus scripsisse me ad dilectionem vestram. Sed cum
postea tota etplena nobis a fratribus qui ibi sunt mittere-
tur, placuit ei ab exordio respondere, tanquam praesentes
ageremus : quemadmodum semper scitis nos cum eis agere
voluisse, ut sine studio contentionis, quid vel ab ipsis vel a
nobis dicatur, collata disputationc omnibus appareret. In
multorum enim manibus illam Epistolam esse didicimus,
qui etiam multa ex illa mernoriter tenent , aliquid verum
adversus nos eum dixisse arbitrantes. Sed nunc si legere
voluerint cpue respondimus, profecto intelligent quid sibi
abjiciendum, ct quid tenendum sit. Neque enim illa nostra
sunt, sicut ipsi possunt considerare, si velint sine studio par-
tium judicare : nam de Scripturis sanctis ita sunt omnia
prolata et probata, ut ea negare non possit, nisi qui illarum
Scripturarumse inimicumesseprofitetur. Sed deiJloopere
nostro video c[uid possint dicere illius tam maloe causae
pertinacissimi defensores : me videlicet absentis Epistolae
respondisse, ubi verba mea ille non audiret, quibus conti-
nuo responderet. Defendat ergo verba Epistolae suae, etsi
potest ostendat, responsionibus meis non ea fuisse refutata
atque convicta. Aut si hoc non vult, faciat et ipse huic
Epistolae meae, ([uod ego ilH ipsius, cui jam respondi. Il-
' ViJc D. Guillon, tom. xxii, pag. 278-28?.
 DE IISITATE ECCLESI-*. 213
lam quippe scripsit ad siios, sicut cgo hanc ad vos : cui
si velitetiam ipse respondeat.
ir. Qufestio certe inter nos versatur, ubi sit Ecclesia ,

utrum apud nos, an apud illos. Qune utique unaest,quam

majores nostri Catholicam nominarunt,ut ex ipso nomine
ostcnderent, quia per totum est. Secundum totum enim,
xaOoXvcv Graece dicitur. Haec autem Ecclesia corpus Christi
est_, sicus Apostolusdicit : « Procorporeejus, quaeest Eccle-
^ » IJnde utique manifestum est, eumquinon esl in
» sia

membris Christi christianam salutem habere non posse.

,

Membra vero Christi pcr unitatis charitatem sibi copulan-

ter, etper eamdcm capiti suocohnerent, quodest Christus
Jesus. Totum igitur quod annuniiatur de Christo caput ,

et corpus est : caput est ipse unigenitus Jesus Christus

FiHus Dei vivi : « Ipse salvator corporis *, qui mortuus
» est propter delicta nostra, et resurrexit propter justifi-
» cationem nostram ^ : » corpus ejus Ecclesia , de qua
dicitur, Ut exhiberet sibi gloriosam Ecclesiam, non ha-
«

» bentem maculam, aut rugam, aut alicpiid hujusmodi *.»

Inter nos autem et Donatistas quaestio est, ubi sit hoc cor-
pus, id est, Quid ergo facturi sumus ? in
ubi sit Ecclesia.
verbis nostris eam quaesituri, an iu verbis capitis sui, Do-
mini nostri Jesu Christi ? Puto quod in illius potius verbis
eam (juferere dcbemus qui veritas est et optime novit ,
,

corpus suum. « Novitenim Dominus qui suntejus ^. »

III. Qune sint autcm verba nostra, in quibus eam qureri

nonoportet, adverlite, etvideteetiam ibiquidintersitinter

nostra verba et illorum : ct tamcn in verbis nostris Eccle-

siam quaeri noiumus. Quidipiid nobis inviccm objicimus,

de tradilione Codicum divinorum , de thurificatione , de
persecutionibus, verba nostra sunt. Et in tal'.l)us quidem
' Colofs. ), 2^. — ' Kplics. V, ''3 — ' Roni. iv, 95. — i F.i'lio<; v. 17. —
5 I Tim. II, 10-
214 S. AVGISTIKl EPISCOPl

nos hunc tenemus modura, ut vel utraque vera esse depu-

tentur, sive quae a nobis, sive quae ab ipsis dicuntur, vel
utraque falsa, vel nostra vera et sua falsa, vel nostra falsaet
sua vera. Et in his omnibus nullum criraen esse orbis chris-
tiani, cui nos communicamus , ostendimus. Si enim vera
sunt crimina et quae a nobis in illos et quae ab ipsis in nos
dicuntur , faciamus quod ait Apostolus : « Donantes no-
» bismetipsis, sicut et Deusin Christo donavit nobis^ » :

ut raaligni homines, nec illi qui forte fuerunt vel sunt apud
nos nec qui vel fuerunt vel sunt apud illos impediant
, ,

concordiam nostram etvinculum pacis, uno eorum scelere

correcto quod se Irustra separaverunt ab unitate orbis
,

terrarum, cum tales haberent. Si autem utraque falsa sunt,

sive quae nos iJlis, sive quae ilU nobis objiciunt vel de tra-
ditione, vel de persecutione innocentium ;
nullara video
litis causam , nisi quia est causa ut illi se corrigant, qui se
sine causa separavcrunt. Quod si nos vera dicimus ,
quo-
niam Gesta quae proferimus^ et Litteris Imperatoris ad
quem tunc et primo scripserunt et postmodum appellave-
rudt et totius orJjis communione firmamus quae autem
,
5

illi dicunt, ideo falsa esseconvincuntur, quia ipsis tempo-

ribus , cum eadera quaestio versaretur , obtinere causara

suam minime potuerunt : major in eis apparet sacrilegae
animositatis furor et animarura innocentium persecutio,
quara si solo schismatis criraine tenerentur. quidem Et illa

tribuant , non omnibus , sed quibus voluerint suorum ,

schisma taraen crimen est omniura. Porro si crimina tra-

ditionis et persecutionis vera volunt esse qua3 objiciunt,
et falsa qnse objiciuntur a nobis , nec sic purgantur a cri-
mine schismatis. Ad quosdam quippe illa pertincrc possunt,
non ad universura orbem christianum. Quem si contagione
perisse arbitrantur ; oraitto dicere, quam multa sancti
' Eplics. IV, 33.
 DE INITATE ECCLESIjE. 215
l)ono pacis ctiam cognita mala in hominum congregatione
toJeraverint : illud dico, isti ostendant, c[uomodo eorum
contagione non perierint, (juos sacrilegos incestatores con-
secratae pudicitiae foeminarum intes se latere vellatuisse,
vel modo nesciunt , vel aliquando nescierunt. Profecto
dicturi sunt, hoc ipso se noncontaminatos quod nescierunt.
Quomodo ergo contaminatus est orbis ,
qui nescit adhuc
an vera sint ista quaedicuntur? Putemus nobismodo pro-
bata, modo demonstrata : quid agimus de tot gentibus ?

Deseruntur nescientes , ergo deseruntur innocentes : et

cum nullum crimen illorum, hoc esse incipit sce-

illud sit
leratissimum nostrum. Ancurrere debemus, et eosdocere
quod scimus ? U t quid hoc ? Si ut innocentes sint : inno-
centes sunt etiam dum nesciunt. Non enim malefacta ho-
minum cognoscendo, sed cognitis non consentiendo, de
incognitis autem non temere judicando , innocentiam
custodimus. Ac per hoc, ut dixi, innocens est orbis terra-
rum, qui criminaquae quosdam dicuntur, etiam
abisti.sin
si vera dicuntur, ignorat. Ab his autem innocentibus qui

se ipsos separaverunt eodem ipso crimine separationis et

,

schismatis innocentiam perdiderunt : et modo nos docent,

vera se dicere in quosdam ut ab , eis nos separent in c[uos
non habent vera quac dicant.
IV. Hoc enim eis dicit orbis terrarum, quod quidem
sermone brevissimum est , sed robustissimum veritate.
Afri ncmpc inter se episcopi confhgebant : si finire inter se

obortam dissensionem non poterant ut sive per concor- ,

diam compositis sive degradatis c[ui male contenderent

,

hi c[ui bonam causam habebant in communione orbis

terrarum per unitatis vinculum permanerent restabat ;

utique ut episcopi transmarini, qua pars maxima dillun-

debatur Ecclesiae catholic?e de Afrorum collegarum dis- ,

sentionibus judicarent, illis videlicet inslanlibus ([ui crimen

216 S. AUGUSTINl EPISCOPI

mala3 ordinationis aliis objiciel)ant. Hoc si factiim non

est, culpa eorum est a quibus fieri debuit, non orbis ter-
rarum ,
qui non ad se perlata nescivit. Si autem factum
est ,
quid peicaverunt ecclesiastici judices ,
qui crimina
etiamsi vera et ad se delata, sibi tamen non probata, dam-
nare nullo modo debebant ? Numquid eos mali polluere
poterant ,
qui eis manifestari non poterant ? Si autera

manifestati sunt eis , et aliqua vel segnitia vei conniventia

tales a communione removere noluerunt , et perverso ju-

diciopro eis etiam dixerunt sententias: quid peccavit orbis
terrarum, qui causam illam malos judices haljuisse nesci-
male judicasse non credidit, de quibus judicare
vit, et eos

non potuit ? Sicut enini reorum scelus si judices latuit, ,

non eos utique contaminavit sic et judicum scelus si : ,

aliquod fiiit ,
quia orbem terrarum latuit , eum profecto
contaminare non potuit. His igitur innocentibus innocen-
ter communicamus , hodieque nescientes quse tunc acta
sint.Quapropter etiamsi vera esse quae in quosdam dicunt,
hodie didicerimus , nulla causa est cur ab innocentibus
qui hsec nesciunt reccdamus , et transeamus ad eos . qui
propterea crimine schismatis omnes implicati sunt ,
quia
id fecerunt quod nos facere suadent , ut non exemplo
Apostolorum toleremus malos sed exemplo hoereticorum ,

deseramus bonos. Sed faciamus orbem terrarum, ( quod

fieri non nobiscum ad Jiquidum posse cog-
potest,) hodie
noscere vera essequorumdamscelera quos isti criminan- ,

tur nuraquid ex hoc innocentior fieri poterit quam erat

:
,

antequam nosset? Sicut enim^eos maculare non poterant

incognili mah etiamsi adhuc in hac vita essent ita qui
, ^

jam ex hac vita emigrarunt etiam cogniti maculare non ,

possunt. Si ergo talis est causa nostra in verbis nostris de

quorumdam criminibus, quae alternis nobis objicimus, ut
' Forle, cnm.
 DE INITATE ECCLESI^. 217
lam invicta sit, etiamsi falsa esse qune in quosdam illorum
dicimus, et vera esse quae in quosdam nostrum dicunt,
hodie cognoscaraus, tiuid liabent quod respondeant ; sive
illa potius vera sint quae nos dicimus, et falsa quse di-
cunt , sive utraque falsa s:nt , sive utraque vera sint ;

quandoquidem et ipsi vincuntur ibi quod solum votis ,

omnibus sibi ut credatur exoptant '!

V. Scd ut dicere coeperam, non audiamus, Haec dicis,

hnec dico sedaudiamus Ilaec dicit Dominus. Sunt certe
: :

libri Dominici, quorum auctoritati utrique consentimus ,

utrique cedimus , utrique servimus: ibi quaeramus Eccle-

siam , ibi discutiamus causam nostram. Hic forte dicluri
sunt ,
Quid (juaeris in hbris ,
quos ignibus tradidisti ? Ad
hoc respondeo Quid times ne legantur isti hbri si eos
: ,

ab ignibus custodistis ? Eos certe ille tradidisse credatur,

qui non consentire convincitur. Aut si forte isti
eis lectis

Libri ita designant traditorem suum, sicut designavit Do-

minus Judam legant in eis nominatim et expresse vel
:

Caecilianum vel ordinatores ejus eorumdem Librorum ,

futuros fuisse traditores, etsi non eos anathematizavero,

ipse cum eis judicer tradidisse. Sed neque nos in eis Libris
invenimus Majorini ordinatores designatos esse traditores,
quamvis haec aliumle recitamus. Auferantur ergo illa de
medio, quaeadversus nos invicem, non ex divinis canoni-
cis Libris, sed aliundc recitemus. Quod si nolint ul aufe-
rantur, videant quia et si utracpie vera sunt , nulla luit
causaseparationis illorum,ut eos fugerentquos habebant
et si utraque falsa sunt, nulla fuit causa separationis illo-

rum ut eos fugerent ([uos in nullo crimine repcriebant :

etsi nostra vera , illorum aulem falsa sunt ; nulla (uit

causa separationis illorum, quia potius se corrigcre, atcjue

in unitate permanere debcbant: et si nostra falsa sunt, et
illorum vera sunt; nulla fuit causa separationis iliorum,
218 S. IVGUSTIM EPISCOPl

quia innocentem orbem lerrarum , cui haec demonslrare

vel noluerunt vel non potuerunt, desererenondebeJ)ant.
YI. Quaerat fortasse aliquis et dicat mihi Cur ergo , :

ista vis auferri de medio quando communio tua, etiamsi

,

proferantur, invicta est.^ Quia nolohumanis documentis,

sed divinis oracuHs sanctam Ecclesiara demonstrari. Si
enim sanctae Scripturae in Africa sola designaverunt Eccle-
siam, ct in paucis Romae Culzupitanis vel Montensibus ,

et in domo vel patrimonio unius Hispanae mulieris ^

j

quidquid de chartis ahis aliud proferatur , non tenent

Ecclesiam nisi Donatistae. Si in paucis Mauris provincise
Coesariensis eam sancta Scriptura determinat ^ ad Roga-
tistas transeundum est. Si in paucis Tripolitanis et Byza-
cenis et Provinciahbus j Maximianislae ad eampervenerunt.
Si in sohs Orientahbus 5 inter Arianos et Eunomianos et
Macedonianos et si qui ilhc ahi sunt requirenda est.
, ,

Quis autem possit singulas quasque hsereses enumerare

genliura singularum? Si autem Christi Ecclesia canonica-
rum Scripturarum divinis etcertissimis testimoniisinom-
nibus gentibus designata est; quiquid attulerint, et unde-
cumque recitaverint qui dicunt : « Ecce hic est Christus,
» ecce ille ^
audiamus polius, si oves ejus sumus, vocem
: »

pastoris nostri dicentis « Nohte credere. » Illae quippesin-

:

gulae in multis gentibus, ubi ista est , non inveniuntur :

haecautem quae ubique est, etiam ubi illae sunt invenitur.

,

Ergo in Scripturis sanctis canonicis eam requiramus.

VII. Totus Christus caput et corpus est. Caput unige-
nitus Dei Fihus, et corpus ejus Ecclesia, sponsus et sponsa,
duo in carne una ^. Quicumque de ipso capite, ab Scrip-
turis sanctis dissentiunt omnibus locis inve-
, etiam si in
niantur in quibus Ecclesia designata est, non sunt in Ec-
clesia. Et rursus quicumque de ipso capite Scripturis

' Lucillae. — ^ Matth. sxiv, 23. — ^ Ephes. v, 23, 3o.

 DE IHITATE ECCLESI^. 219
sanclis consenliunt, et unitati Ecclesiae non communi-
cant , non sunt in Ecclesia 5
quia cle Christi corpore, quod
est Ecclesia, ab ipsius Christi tcslificatione dissentiunt.

Verbi gratia, Qui non credunt Chrislum in carne venisse

de Virgine Maria ex semine David, quod apcrtissime

Scriptura Dei loquitur ; aut non in corporc ipso rcsurre-
xisse, in quo crucifixus et sepultus est ; etiam si per omnes
terras inveniantur per quas es't Ecclesia, non utique sunt
in Ecclesia : quia ipsum caput Ecclesire non tenent, (|uod
est Christus Jesus ^
; nec in aliqua divinarum Scriptura-
rum obscuritatc falhintur, sed notissimis et apertissimis
earum testimoniis contradicunt. Item quicumque credunt
quidem quod Christus Jesus ita ut dictum est, in carne ,

venerit et in eadem carne in qua natus et passus est,

, ,

resurrexerit et ipse sit Fihus Dei, Deus apud Deum, et

,

cura Patre unum, et incommutabile Vcrbum Patris, per

quod facta sunt omnia-, et tamen ab ejus corpore quod
est Ecclesia ita dissentiunt, ut eorum communio non
,

sit cum toto quacumquc d-ifFunditur, sed in afiqua parte

separata inveniatur manifestum est eos non esse in ca-

^

tholica Ecclcsia. Quapropter quia cum Donatistis quaestio

nobis est , non de capite, sed de corpore , id est , non de
ipso Salvatorc Jesu Christo , sed dc ejus Ecclesia, ipsum
caput de quo consentimus , ostendat nobis corpus suum
de cjuo dissentimus , ut per ejus verba jam dissentire de-
sinamus. Ille est autcm unigcnitus Filius et Verbum Dei 5

et ideo ncc Prophetae sancti vera loqui potuissent, nisi

ab ipsa vcritate, quod cst Verbum Dci , manifcstaretur

eis quod dicerent , et juberctur ut dicerent. Proinde
prioribus tcmporibus per Prophetas sonuit Verbum Dei :

deinde per se ipsum , cum « Verbum caro factum est, ct

» habitavitin nobis^ : » deindc per Apostolos, quos misit

' Ephei,v. 23 — ' Joan. i, 14.
220 S. AUGUSTIM EPISCOPI

ad se pvaedicandum, ut esset salus us(|ue ad fines terroe.

In his igitur omnibus quserenda est Ecclesia.

VIII. Sed quoniam multa in alios vel ob aliud dicta ,

in quos volunt^ et ad quos volunt maledici plerumque

convertunt, multa eliam propter exercendas rationales
mentes figurate atque obscure posita per aenigmatis imagi-
nes vel ambiguitatis ancipitem sensum, fallaci aliquando
interpretationi consonare et convenire creduntur , hoc
etiam pr?edico atque propono, ut quseque aperta et niani-

festa deligamus. Quae si in sanctis Scripturis non inveni-

rentur, nullomodo unde aperirentur clausa et illus-
esset
trarentur obscura. Verbi enim gratia, videte quam facile
sit vel nobis in eos dicere, vel illis in nos quod ait Domi- ,

nus Pharisaeis « Sirailes estis monumentis dealbatis,qu8e

:

» a foris apparent hominibus speciosa, intus vero plena

)) sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia sic et vosa :

» foris quidem apparetis hominibus justi intus autem ,

)) pleni estis hypocrisi et iniquitate'. )) Hnec sive in illos a

nobis, sive ab eis in nos dicantur, nisi prius probetur ma-

nilisstissimis documentis qui sint ,
qui cum sint injusti,
justosse esse confingant, conviciante magis levitate quam
convincente veritate dici, quis mediocritersanus ignoret?
Aliter quippe illa Dominus in Pharisneosdicebat tanquam
Dominus, id est, cognitor cordis, et humanorum omnium
secretorum et testis et judex : nos autem prius debemus
invenireetostendere quid arguamus, ne ipsi potius gravis-

simo crimini insanoe temeritalis arguamur. Sane , si ante

docuerint nos tales esse , nequaquam recusare debemus
talibus sanctarum Scripturarum verbis nos reprehendi
atcjue contundi. Ita si nos eos talcs csse docuerimus, erit

similiter in potestatenostra ,
quibus Dominicis increpatio-
nlbus jam demonstralos cotivictosque feriamus.
' Matlb. xxni, i-.
 DE UmXATE ECCLESIjE. 221
IX. Sic ot ilJa interim seponenda sunt, qu8eol)SCurepo-
sita et figurarum velaminibus involuta, elsecundum nos et
secundum illos possunt interpretari. Est quidem aculorum
hominura dijudicareatquediscernere, quisea probabilius
interpretetur sed nolumus in has ingeniorum contentio-
:

nes, inea causa, quoe populostenet,nostram disputationem

committerc. NuUi nostrum dubium est, per arcam Noe, salva
rerum gestarum fide, ut delelis peccatoribus domus Justi
a diluvio hberarelur , etiam Ecclesiam fuisse figuratam ^
Qufle lorte humani ingenii conjectura videretur, nisi hoc
Pelrus Apostolus in Epistola sua diceret K Sed quod ille

ibi non dixit, si quis noslrum dicat, propterea cuncta ani-

mahum genera ibi fuisse, quia in omnibus genlibus futura
pr:enuntiabatur Ecclesia, fortasse Donalistis aliud videa-
hoc interpretari vehnt. Simililer et ipsi ali-
tur, et aliter

quid obscure et ambiguc positum, si pro sua sententia

interpretenlur, si nobis pateat ^ aliud inde dicere quod
pro nobis sonat, quis erit finis ? Nam quidam eorum epis-

copus , cum hic apud Ilipponem, sicut audivimus, ser-

monem in populo faceret, dixit, eamdem arcam Noe ideo

bituminatam intrinsecus, ne aquam emitteret suam ideo 5

auiem etiam extrinsecus ne admitteret alienani. Ad hoc

,

utique valere voluit hanc interpretationem, ne baptismus

vel extra Ecclesiam posse exire credatur, vel c[ui extra
datus fuerit , accepletur. Visus est aliquid dicere, et accla-
matum est ab eis qui hbenter audiebant, nec diligenter
de his quoe audierant cogitabant, ut quod erat facile, ad-
verterent non posse ut extrinsccus admiltat aquam
fieri ,

compago lignorum, si non emiltit intrinsecus si autem :

ab ea parte quce intus est emiltit, conscquens esse ut ab

ea etiam quae est foris admittat, Sedet si hocde compacto
hgno verum essetquodilledixit, quis meprohiberetdearca
' Gen. viii, 2. — ' i l'eti. 111, 2,-3 Forle placeat.
222 s. Algtstini episcopi

ex utraque parte bituminata possem aliquid aliud di-

, si

ceret, ut incertum esset quid horum, vel quid fortasse

aliud tertium res illa signif.caret ? Neque enim absurde
dicitur, aut non etiam multo probabilius, per bitumen,
quia violentum gluten et res ferventissima est, significatara

esse charitatcm. Unde enim dicitur in Psalmo^ « Aggluti-

» nataestanimameapost te ', » nisi flagrantissima charita-

te? Quaequoniam praeceptum est, ut sit nobis in invicera

et in omnes, ideo et intus ct foris arca bituminata. Aut
certequia scriptura est « Charitas omnia tolerat - » vis
: :

ipsa tolerantiae tenax unitatis per bitumen significata est

quo ideo intus et foris arca illita est ,

quia intus et foris
mali tolerandi sunt, ne pacis compago solvatur. In hac
ergo disputatione nostra parcamus tahbus interpretatio-
nibus, et apertum ahquid quo manifestetur Ecclesia re-
quiraraus.
X. Nempe scriptum est in libro Judicum : « Et Dixit
» Gedeon ad Dominum, Quoniam tusalvum facies Israel
» in manu mea, qucmadraodura locutus es ^ ecce ego
» pono vellus lanae in area , et si factus fuerit ros in vel-
» lere, in oranem vero terram siccitas, sciam quoniam sai-

» vum facis in manu mea Israel, sicut locutus es. Et fac-

» tumestsic : et diluculo vigilavit Gedeon in crastinum ,

» et expressit vellus : et decucurrit ros de vellere plena

» pelvis aquae. Gedeon ad Dominum^ Non iras-
Et dixit
» catur furor tuus in me Domine et loquar adhuc , ,

» semel el tentabo adhuc semel in vellere. Fiat siccitas

» in vellere tantum in omnem autem terram fiat ros.
,

» Et fecit Deus sic in nocte illa, et facta est siccitas in

» vellere tantum, super omnem autem terram ros '. »

Non video quid hic aliud figuratum et prnenuntiatum

sit, nisi ut areara intelligaraus orbera terrarum, locum
» Psal. Lxn, i8. — 2 i Cor. xiii, 7. — ^ Judic. vi, 36-4o.
 DE XJNITATE ECCLESI^. 223
aulem velleris populum
Novimus enim illam Israel.

quondam genlem divini sacramenti gratia tanquam c(je-

lesti rore perfusam cujus muneris per omnes in cir-
^

cuitu gentes, quia eo carebant , tancjuam siccitas erat.

Erat autcm apud illum populum hoc munus in vellere, id

est, in velamine et quasi in nube secreti, quia nondum

fuerat revelatum. Nunc autem videmus orbem terrarum
jam revelato rore Faginari per Evangelium Domini nostri
Jesu Christi quod tunc in illo tegmine figural^atur il-
,
:

lam vero gentem amisso sacerdotio quod habebat, (juiain

Scripturis non intelligit Christum, tanquam in sicco vei-
lere remansisse. Nec in talibus tamen rerum figuris
quamvis non videam quid hic aliud possit intelligi volo ,

tjuaeramus Ecclesiam. Prorsus quoe alicujus vel talis inter-

pretationis indigent, interim seponamus non quia falsa :

sunt, quse hoc modo de talibus tanquam involucris in-

terpretando solvuntur, sed quia vel interpretem quoe-
runt, nolo in eis nostra ingenia comparentur •, sed apcrta
veritas clamet, luceat, in obturatas aures irrumpat, dis-
simulantium oculos feriat^ nemo in eis latebris quserat
falsae suoe sententioe locum^ omncm conatum contradi-
cendi confundat , omnem frontem impudentis elidat.

XI. O Donatistae Genesim legite.

, « Per memetipsum
» juravi,dicit Dominus, Propterquod fecisti verbum hoc,
i » et non pepercisti filio tuo amantissimo propterme, nisi
» benedicens benedicam te, etimplendo implebo semeii
» luum tan(|uam stellas cceli et tanquam arenam ([uae ,

» secus oram maris est et haereditate possidebil semen

,

» «tuum civitates adversariorum, ct benedicentur in semine

» omnes gentes lerrae, (juia obaudisti vocem mcam »
tuo ' .

Quidadhoec dicilis? An Judaeorum nojjiscum perversitate

contenditis, ut dicatisin solo populonato es carne Abra-
'
Gcn. XXII, 16-20.
224 8. HGtSTINI EIMSCOPI

hse ? Sed Judaei Paulum aposlolum non legunt in synago-

gis suis ,
quem vos Quid
legitis in convcnticulis vestris :

ergo dicat Apostolus, audiamus. Quserimus enim jam

quemadmodum intelligendum sit semen Abralise. « Fra-
» tres, inquit, secundum hominem dico, tamen hominis

» confirmatumtestamentum nemo irritum facit, autsuper-

)) ordinat. Abrahae dictae sunt piomissiones et semini ejus.
)) Nondicit, et seminibus, tanquam in muhis^ sed tanquam
)) quod
in uno, et semini tuo, est Christus^ » .Ecce in quo
semine benedicuntur omnes Ecce testamentum gentes.
Dei aperite aures. « Hominis, inquit, confirmatum testa-
:

M mentum nemo irritum facit aut superordinat. » Quare ,

vos irritum facitis teslamentum Dei, dicendo nec in omni-

bus gentibus esse completum, et periisse jam de gentibus in
quibus erat semen Abrahae? Quare superordinatis dicendo,
in nulhs terris haeredem permanere Christum , nisi ubi
potuit cohaeredem habere Donatum ? Non invidemus aU-
cui : Jegite nobis hoc de Lege, de Prophetis, de Psalmis,
de ipso Evangelio, de Apostohcis Litleris, legite, etcredi-
mus •, sicut nos vobis legimus et de Genesi * et de Apos-
tolo, quia in semine Abrahae, quod est Christus, benedi-
cuntur omnes gentes.
XH. Audite hoc idem testamentum ad Isaac etiam fi-

lium Abrahae. « Factaest autem fames superterram, prae-

» ter famem quae anle facta est in tempore Abrahse. Abiit
)tautem Isaac ad Abimelech regem Philislinorum in Ge-
» rara : et apparuit illi Dominus, et dixit : NoH descendere
» in /Egyptum, habita autem in terra quam tibi dixero,
y> et habita tecum et benedicara te.
iii terra hac, et ero ,

» Tibi enim et semini tuo dabo omnem terram hanc :

»etstatuam jusjurandum tecum^ quod juravi Abraham

» patri tuo et ampliabo semen tuum taiiquam stellas coeh
:

' Gal. ui, i5-i7. — 2 Gen. xxii, i8.

 UE (JJVITATE ecclesia:. 225
>> ct dabo tibi et semini tuo oninem terram hanc : ct bene-
» diccntur in semine tuo omnes gentes terrae, pro his quae
)) obaudivit Abraham pater tuus vocem meam, etservavit
)) praecepta raea, et justitias mcas, et legitima mea ^ )>

Respondcte ad ista. Semen quippc Abraham, hoc idem

semen est , et Isaac, quod est Christus. Quomodo cnim
veneritChristus cx tribu Juda in carnc pcr virgineni, quis
quoquo modo Christianus ignorat ?

Xlll. Audite hoc idem testamentum ad Jacob.«Etexiit

» Jacob a puteo Jurationis, ct profectus est in Charram ,

» et devenit in locum , et dormivit in loco illo ,

quoniam
» solis occasus crat: et sumpsit lapidem ex lapidibus loci,
» et posuit ad caput suum, et dormivit in loco illo. Et vi-
» sum vidit, et eccescalastabilita super terram, cujusca-
» put pertingebat ad ccelum , et Angeli Dei ascendebant
» et descendcbant per illam Dominus incumbebat super : et
» illam, et dixit: Egosum Dominus DeusAbraham patris
» tui, et Deus Isaac Noli timere terram, in qua tu dor-
: :

» mis super eam, tibi dabo eam et semini tuo. Et erit semen
» tuum sicut arcna terrae, et multiplicabitur supra mare,
M et in Africum, et in Aquiionem, et ad Orientem. Et be-
» nedicentur in te oranes tribus terrae, et in semine tuo.
» Etecceegosum tecum cuslodiens te in omniviaquacum-
» quc Ibis et reducam tc in terram hanc quia non te
, :

» derelinquam, donec faciam omnia quae tecura locutus

» sum'^ . M Ecce qui promissioni resistitis, ecce ({uam fir-

mum tcslamentum irritum facitis. Dicit Deus « Non te :

» derelinquam donec faciam omnia quae tecum locutus

,

» sum : » et vos contradicilis , dicenles ut vobis polius

credamus quidquid criminis objicitis ignoto cl ignaro orbi
terrarum Deo autcm dicenli « Non dcrclhiquam donec
^ :

faciam,» noncredamus.
tt

•
Goii xxvT, i-o. --1 IJ. xiviu, lo-ao.
cxxxix 15
226 s. AUGrsTiNi episcopi
XIV. Legite nobis de Scripturis canonicis eos tradidisse
divinos codices ,
quos nominatira accusatis. Legite tam
aperta, quara sunt ista quae vobis de Genesi legimus. Non
a vobis quaerimus quid lapis ille significet ,
quem Jacob
sibi ad caput posuit cum dormiret ;
quid scala stabilita

super terrara , cujus caput pertingebat ad ccelura ^

quid
Angeli Dei ascendentes et descendentes per illara. Requi-
rant ista prudentiores atque doctiores, et iu populo pacato
eloquantur, ubi non obstrepat improba contradictio^ de
obscuritate sacramenti et aenigmate lectionis armans im-
pudentiam suam. Non desunt corda fidelium, quae cora-
meraoret Dominus ex Evangelio, ubi ait, cura vidisset Israe-
litarain quo dolus non erat, quia Jacob qui has vidit sca-
las, ipse dictus est Israel ^ : non desunt ergo ,
quos inde
ipse coraraemoret Dorainus : ibi quippe ait : « Videbitis
» coelum apertum, et Angelos Dei ascendentes et descen-
» dentes super Filium hominis ^ , » id est, super semen
Abrahae, in quo benedicuntur oranes gentes. Sed haec non
inculco recusantibus. Ecce semen quod audite : « Erit
» tuum sicnt arena terrae, et multipHcabitur supramare,

» et in Africum,et in Aquilonera, et in Orientem et be- :

» nedicentur in te omnes tribus terrae, et in semine tuo^.

Date mihi hanc Ecclesiam tuam, si apud vos est ostendite :

vos comraunicare oranibus gentibus, quas jara vidimus in

hocseraine benedici. Date hanc, aut furore deposito acci-
pite, non a me, sed ab illo ipso in quo benedicuntur om-
nes gentes. Haec de primo Legis hbro corameraorasse suf-
fecerit ; plura innotescent sine impia contentione et cum
pia diiectionelegentibus.
XV. Quidin Prophetis, quara raulta et quara manifesta
sunt testimonia Ecclesiae per omnes gentes toto terrarum
orl)e diflusae ? Unde pauca comraeraorabo ,
plura rehn-
' Gen. xxvin, 12. — » Joan. i, Si. — 3 Gen. xxviii, 14.
 DE T NITATE ECCLESrjC. 227
quens otio diligentiae cum Dei timore legenlibus. Acci-
piamus per os Isaiae sancti divina responsa , et ejus ora
tanquam Dei oracula sciscitemur. Sileant humanarum
contentionum animosa et perniciosa certamina : incline-
mus aurem verbo Dei. Dicat Isaias ubi Ecclesiam sanctam
Deo revelante praeviderit, ut in verbis iutura dicentis jam
nunc praesentiavidcamus. « Repleta est, inquit, universa
» terra ut cognoscat Dominum, ut aqua multa operiatmare.

))Eleritin illa dieradixJesse,etquiexurgetprincipiumha-

)) bere in nationes, in eum gentes sperabant
Radicem Jes ^ . »

se Christum esse ex semine Davidsecundum carnem natum,

nuUus quoquo modo Christianus ignorat etsi contentio- :

sus est, cum Apostolo contendat ^, qui hoc testimonio in

Litteris suis utitur. Item dixit : « Germinabit et florescet
» Israel , el replebitnr orbis terrarum fructu ojus'. » Israel
nempe fdius fuit Isaac, nepos Abraham, cui promissum
est quod in semine ejus benedicerentur omnes gentes * :

quod semen Christum interpretatur Apostolus. Venit au-

tem Christus ex semine Abraham per Isaac et per Israel,
l deinceps, sicut generationes ad ortum Christi pertinen-
Us Evangelista contexit ^ Qui ergo vult contra disputare,
joniradicat Evangelio , neget ex semine Israel venisse
i hristum, ut possit negare quod Isaias dicit : « Germinabit
' ct florescet Israel, et replebitur orbis terrarum fructu
» ejus: )) Uem dicit : « Ego Deus primus, et in his quae ad-
) venient ego sum. Viderunt gentes, et timuerunt fines
) terrae''. )) Hoc est quod ahbi Scriptura dixit : « Primus et

) novissimus, "^
ut sit * et «.>
,
quse sunt htterae in signo
^lhristi omnibus notae.)) Proeo enim quodibi est, « novis-
) simus, )) hic positum est, « et in his quae advenient ego
) sum. «Huicergo manifestationi contradicunt, qui nolunt
'
Isai. w, 9 et lo. — » Rora. xv, 12. — 3 Isai. xxvii, 6. — 4 Gen. xxii,

8.-5 Mattli I. —^ Isai. xli, !\. -• 7 Apoc. xxii, i3.

15.
228 S. AUGUSxiiVi Eriscori

credere, imo qui noluntjam videre compleriquod sequi-

tur aVideruntgentes, et timuerunt fines terrae. wltem paulo
:

post : « Jacob puer meus, suscipiam illum 5

Israel electus,

» suscepit eura anima mea. Dedi Spiritum meum in illum:

» judicium gentibus proferet. Non clamabit, neque cessa-
» bit , ncque audietur Arundinem quassa-
foris vox ejus.
» tam non confringet et linum fumigans non extinguet,
,

)) sedcum veritate proferet judicium. Refulgebit et non ,

)) confringetur , donec ponat in terra judicium : et in no-

» mine ejus gentes sperabunt '
» Hoc testimonium dc
Christo intelligendum, et in Evangelio positum est. Qui
audet , contradicat : qui autem non audet, speret in eum
cum gentibus, et ab unitate gentium in eum sperantium
non recedat aut si ; recesserat, redeat, ne pereat.
XVI. Item dicit Et nunc sic dicit Dominus
Isaias : « :

» Oui finxit me in utero servum sibi: ut congregem Jacob

» et Israel ad eum, appropinquabo iilum , et honorabor co-
» ram Domino,etDeusmeus eritmihi virtus: etdixit mihi:
» Maximum tibi erit hoc, vocari te puerum meum, ut
» constituas tribus Jacob, et prolem Israel convertas. Et
»-posui te in testamentum generis in Juccm gentium, utsis
» salus usque ad fmes terrae. » Et paulo post, « Sic dicit,
» incjuit, Dominus Israel Tempore aptissimo exaudivi te, :

» et in die salutis adjuvi te^.»Certe ista verba cum memo-

rasset apostolus Paulus , non nisi in Christianis ostendit

impleri. Connexuit enim dicens : « Ecce nunc tempus

» acceptabiie, ecce nunc dies salutis ^. » Audiamus ergo
quid Isaias adjungat : « Dedi te , inquit, in testamentum
» gentium, ut incolas terram, et possideas haereditatem de-
» serti^. » Et interpositis deinde connectit, et dicit : « Ecce
» isti a longinquo venient-, hi autem ab Aquiloneet marij
» alii autem ex terra Persarum. Exulta coeJum, et in Jae-

• Isai. xLii, I. — ' Id. xux, 5. — 3 2 Cor. vi, 2. — 4 Isai. x.tu, G.

 DE t MTATE ECCLESI-i;. 229
» tiliaestolerra: emillanl montes jucunditatem, quoniam
» misertus est Deus populi sui,et humiles populi sui allo-
» cutus est. Dixit autem Sion : Dercliquit me Dominus,
» et Deus oblitusest mei. Numquid capiet oblivio mulierem
» filii sui , vel potest fieri ut non misereatur foetus uteri
» sui ? Nunc ecce etsi illam oblivio habebit, me tamentui
» nullo modo oblivio capiet, dicit Dominus. Ecce super
M manus meas descripsi tuos muros, in conspectu etiam
» meo es in perpetuum, et breviaedificaberisabhis a qui-
» bus eversa es. m Cum igitur per Apostolicam vocem non
sinamur hoc de populo JudaRorum, sed de Christianorum
intclligere, quid intellecturi sumus in eo quod ait hoc loco
Isaias :« Et brevi aedificaberis ab his a quibus eversa es : »

uisi reges terrae qui primo perscquebantur Ecclesiam.post

adjuturos eamtanto ante praedictum ? Scd quia multi eo-
rum in suis iniquitatibus morituri erant, adjungit et dicit
« Et qui desolaverunt te, discedent a te. « Deinde quia
omnes gentes adjungcrentur Ecclesiae, sequitur et dicit :

« Circumspice ubique oculis luis •, et vide universos.Vivo

» ego, dicitDominus omnes hos indues te et dispones
: ,

» eos utornamentum novoe nuptae quoniam quae deserta :

» fuerunt in te et corrupta et delapsa nunc in maxima

, ,

» arctura erunt per eos qui commorantur, istic longe :

» a te elliciantur, qui te transvorabant. Dicent enim in

» aures tuas fdii tui quos amiseras , Angustia nobis est in
» isto loco, facito itacjue nobis etiam nunclocum in quo
» conimoremur. Tu vero dicesin corde tuo, Quis genera-
» vit mihi istos, cum sciam esse mesine filiis et vidnam ?

» Quis crgo istos educavit mihi ? Ego enim derelieta fui

» sola, hi autem mihi ubi crant ? Sic dicit Dominus Ecce :

» tollam in nationes manus meas, et in insulas signum

M meum , et adducam filios tuos in sinu , filias etiam luas
< Isni. xLix , 12.
230 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) super humeros portabunt : et erunt reges educatores

)) vestri ;
quae autem principales sunt , nutrices vestrae,
» super terram declinantes faciera deprecabuntur te, et
» vestigia pedum tuorum clinguent 5 et scies quoniam ego
» Dominus, nec erubesces^ Et paulo post adjungit et »

dicit « Audite me
: audite populus meus reges quoque , ,

» intendite mihi quoniam lex a me prodiet, et judicium

•,

» meum in lucera gentibus. Appropinquat mature justitia

)) mea , et salutare meum proficiscetur , et in brachio meo

» gentes salvantur -. » De hoc brachio Scripturas aposto-
licas consulamus. Cum
enim apostolus Paulus de Judaeo-
rum infidehtate ejusdem Prophetae testimonium posuisset,
quod eisChristus non fuerit revelatus, hoc posuit «Quis :

» credidit auditui nostro, et brachium Domini cui reve-

» latum est ^ ? » Deinde in consequentibusadjungit Isaias
et dicit : « Erunpant laetitia simul deserta Jerusalem, quo-
» niam misertus est ejus, et eruit Jerusalem^,et patefaciet
» Dominus brachium suum sanctum in conspectu univer-

» sarura gentiura et videbunt omnes nationes usque ad

,

» ultima terrae salutem quae a Deo est^» Quis tam surdus,

quis tam deraens quis tam mente caecus ut his tam
,
,

evidentibus testiraoniis obloquatur ?

XVII. Sed ad manifestiora veniamus. Certe sacratis-

simas nuptias in Scripturis novimus sponsum et spon- ^

sam, Christum et Ecclesiara. Utruraque describit Isaias,

ne forte in eorura aliquo erreraus quod cui acciderit ,

utruraque araittit. Quia de hoc conjugio in sacraraento

dictura est , sicut testatur Apostokis Erunt in carne
; «

» una^.wSic ergo prior ipse describitur post rauha quae de

:

illo ita dicit Isaias, ut et ipsi obmutescant Judaei nelon- ;

gum sit omnia raeraorare, hoc paululum advertite. « Et

' Isai. XLu, 18.— » Id. u, 4. — 3 Rom. x, 16. —4 Isai. uii, i. — « Id.

ui, 9. — 6 Ephes. V, 3i.

 DE INITATE ECCLESl^. 231
» peccata , inquit, eorum ipse porlabit , ideo hsereditate
» possidebit multos , ct fortium partietur spolia, propter
» quod tradita est in mortem anima cjus, et intcr iniquos
» deputatus est , et ipse peccata multorum suslinuit , et
» propter iniquitates nostras traditus est^ » Hoec de Do-
mino nostro Jesu Christo tanto ante praedicta et prophe-
tata fatemini. Hic ergo sponsus ut quid traditus ad est

mortem? ut quid inter iniquos deputatus est tanta humi-

litate celsitudinis suae? Quid egit, quid acquisivit? Quis
ita surdus est , ut haec non audiat? quis ita obtusus ut ,

non intelhgat ? quis ita caecus ut non videat « Ideo in-

, : ,

» quit, ipse haereditate possidcbit multos, et fortium par-

» tietur spolia, proptcr quod tradita est in mortem anima
» ejus et inter ini(juos deputatus est. » Quid est, haeretici,

quod de paucitate gloriamini, si propterea Dominus Jesus

Christus traditus est ad mortem, ut haereditate multos pos-
sideret? Et qui sunt hi multi , vel quam late occupant
terrara 5
quae sequuntur audiamus.
XVIII. Praenuntiato sponso et expresso ,
procedat et
sponsa in verbis Isaiae : legamus eam in veritate pagina-
rum sanctarum, et agnoscamus in orbe terrarum. Hoc
testimonium de sancta Ecclesia praedictum etiam Paulus
apostolus posuit. Non est quo fugiat contentiosa tergi-
versatio haereticorum-.wLaetare stcrilis, inquit, quae non
» paris, erumpe et exclama quae non parturis 5
quoniam
» multi fdiidesertae magis, quam ejus quae habetvirum ^. »

Ubi est , inquam ,

quod de paucitate gloriamini ? Nonne
isti sunt multi , de quibus paulo ante dictum est : « Ideo
»ipse haereditate possidebit muItos?»Nam quae est haere-
ditas ejus, nisi Ecclesia ejus? « Multi, inquit, filii desertae
» magis, quam ejus quoehabet virum » Synagogam scili-
:

cet Judaeorum volens intelligi virum habentem, quoniam

'
Isai. Liii, I i-i?. — ' Gal. iv, 27.— 3 isai. i.iv, i.
232 S. AUGUSTlNI F.PISCOPI

acceperat legem. Hinc jam potest dijuflicari quod dici-

mus. Comparent isti multitudinem suam in Afris vel in

Africa constitutam, cum multitudine Judaeorum per om-

nes terras quacumque dispersisunt, et videant quam sint
in illorum comparatione paucissimi. Quomodo ergo de se
dictum assignabunt « : Multifilii desertae magis, quamejus
» quae habet virum? » Rursus coraparent multitudinem
Christianorum per omnes gentes ,
quibus non communi-
cant, et videant quam pauci sint in comparatione omnes
Judaei •
et tandem ahquando intelligant in Ecclesia catho-

lica toto orbe diffusa, istam prophetiam esse complelam :

« Multi fihi desertae magis, quam ejus quae habet virum. »

Sed cui habenti virum ha3C deserta praelata fucrit in mul-
titudine fihorum, sit obscurum, sit in aenigmate : hancta-
menesse Ecclesiam Christi, de qua dictum est, : «Multifihi
» desertae magis, quam ejus quae habetvirum, » quisquis
contradicit, non mihi, sed Apostolo contradicit.
XlX.Undeautem multosfihosessethabitura, consequen-
ter adjungit , enim Dominus Dilata locum
et ait : « Dixit :

» tabernacuh lui et aularum tuarum fige, noh parcere, lon- :

» gos fac funiculos tuos et palos tuos confirma adhuc in

, ,

»dextram et in sinistram extende et semen tuura gentes :

Mpossidebit, et civitates desertas inhabitatis. Ne timeas

» quoniam praevalebis, neque verearis quod detestabilis fue-
Mris, Confusionem seternam oblivisceris,ignominiaevidui-

«tatis tuaenoneris memor:quoniamegoDominusquifacio

»te, Dominus nomen ilh, et qui liberavit te Deus Israel ,

«universse terrce vocabitur '.»Ecce quo usquejussa est ex-

tendere funiculos, donec Deus ejus Israel universae terrae
vocetur. De iJla quippe et ei dicitur alio loco per eumdem
Prophetam « Propter Sion non tacebo et propter Jeru-
: ,

» salem non quiescain, donec prodetsicutlux justitia mea,

• Isai. Liv, 9.
 DE tJNlTATE ECCLESI^. 233
» salvalio autem mea sicut lux justitia mea, salvatio autem
» raes sicut facula ardebit,et videbunt omnes gentesjusti-
»tiam tuam,etregcshonorem tuum •, etvocabit te nomine
))tuonovo,quod Dominusvocavitillud^^eteris coronapul-
Mchritudinis in conspectu Domini et diadema regni in ,

»manu Dei tui et jam nonvocaberis derclicta, ct terra tua

;

»non vocabitur deserta. Tu enimvocaberis voluntasmea,

»et terra tua orbis terrarum .* » Quid dici manifestius ad-
huc exigendum est? Ecce ex uno Propheta quam multa ,

quam clara et tamen resistitur et contradicitur, non cui-

:

quam homini, sed Spiritui Dei, et evidentissim?e veritati.

Et tamen ab eis qui nomine christiano gloriari volunt,
gloriae Christi ipsius invidetur, ne ista, quae tanto ante de
illo praenuntiata sunt , credantur impleri , cum jam non
prsenuntiantur, sedostenduntur, videntur, tenentur. Jam-
vero si de omnibus Prophetis Ecclesiae prsesignatae, quam
sicut legimus , cernimus , testimonia colligere in hanc
unam epistolam velim 5
vereor ne ipse videar judicare pauca
esse ,
quae tam multa sunt , ut ex isto solo Isaia si omnia
congregare vellem , modum debiti sermonis excede-
rem.
XX. Jam ergo pauca de Psalmis audiamus , tanto ante
cantata, et nuncjam compleri cum magno gaudio videa-
mus. Et prius illud ipsum quod Pelilianus in Epistola siia
quo orc posuerit ncscio*, audiant et judicent. « Dominus
wdixit ad me, Filius meus es tu : cgo hodie genui le.Pos-
» tula adabo tibi gentes haereditatem tuam, et pos-
me, et
»sessionem tuam fines terrae ^. » Quis cnim Christianus
unquam dubitavit hoc de Christo esse praedictum aut ,

hanc haereditatem aliud quam Ecclesiam esse intelJexit ?

Et quia bonos et malos intra eadem relia sacramentorum
erat habitura « Reges cos, inquit, in virga ferrea, tan-
:

Isai. Lxii, I. — ' Forte^quare posuerit. — 3 Psal. 11, 7.

234 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» quam vas figiili conteres eos. » Eadera quippe firma et
inflexibili justitia boni reguntur, mali conteruntur.
XXI.Quis tam deviuset absurdusest a divinis Eloquiis,
qui non ipsum Evangelium recognoscat cum cantatur ,

ille Psalmus ubi scriptum est « Foderunt manus meas :

)>et pedes, dinumeraverunt omnia ossa mea. Ipsi vero

» consideravernnt et conspexerunt me, diviserunt sibives-

»timentamea,et super veslimentum meum miserunt sor-

))tem^?)>Quando etiam cum hoc factum Evangelista nar-
raret hujus testimonii memor fiiit. Quid autem hujus
,

crucis prctio ,
quid tantae celsitudinis tanta humihtate ,

quid illo innocentissimo et divino sanguine comparatum

est, nisi quod illic in consequentibus dicitur : « Comme-
))morabuntur, et convertentur ad Dominum universi fmes
))terrse 5 et adorabunt in conspectu ejus universae patriae

)) gentium quoniam Domini est regnum,

5
et ipse dominabi-
))tur gentium?)) NonneApostolus de praedicatoribus novi
testaraentidictum exposuit quod scriptum est « In om- :

))nem terram exivit sonus eorum, et in fmes orbis terrae

))verba eorum^?))De quo alio niside Ghristo intelligitur:
)) Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit terram a
))Solis ortu usque ad occasura : ex Sion species decoris
))ejus . )) Cujus, nisi Christi vox est : « Dorraivi conturba-
» tus ". » Et unde conturbatus, sequitur et dicit : « Filii ho-
»rainum dentes eorum arma et s:^gittae, et lingua eorum
»machaera acuta » quorum nisi eorum qui clamaverunt
:

«Crucifige, cmcifigc ^ ? » Ut quid hoc totum cui J)ono, ,

cui lucro? Audi quid sequatur « Exaltare super ccelos :

» Deus et super omnera terram gloria tua ^. » Ecce habes

,

Christum in passione dormisse, et resurrectione super coe-

los ascendisse. Et unde gloria ejus super omnem terram

' Psal. XXI , 17 ; Malth. xxvu, 35 ; Joan. xix, 24- — ^ llom. x, 2 ; Psal.

xvm, 5 ; Id. xlix, i. — 3 Id. lvi, 5.-4 Luc. xxi, 23. — 5 Psal. lvi, 6.
 DE INITATE ECCLESIiE. 235
nisi quia Ecclesia ejus per omnem terram ? In his duabus
sententiis brevissimis, vos hceretici totum quod inter nos
agitur interrogo. « Exaltare, inquit, super ccclos, Deus, et
»super omnem terram gloriatua. «Cur Dominum Ghris-
tura exaltatum super coelos praedicatis, et ejus gloriae su-
per omnem terram non communicatis?
XXII. Psalmusseptuagesimusprimus « in Salomonem »

tituJatur : sed quia ita dicta sunt quae in illum regem tem-
poralem , et postea graviter peccantem , convenire non
possunt , etiam contra ipsos Judaeos de Christo esse prae-
dicta invictissime defenduntur. Nullus autera hoc Chris-
tianus negat. TaHa enim dictasunt, de quibus dubitari
non possit, quod ad Christum pertineant. Ibi etiam dicun-
tur haec, ubi agnoscatur Ecclesia toto orbe diflfusa, omni-
bus etiam regibus Christo subjugatis « Et dominabitur, :

))inquit,amari usque ad ir!are,et a flumine usque ad ter-

»rainos orjjis terrae '.» A flumine utique ubi eum Spiritus
sanctus in columbae specie , et vox de coelo manifestavit.
Deindesequitur :((Coram illo accident .^thiopes, et inimi-
» ci ejus terram linguent. Reges Tharsis et insulae munera
» otferent, reges Arabum et Saba dona adducent.Et ado-
» rabunt eum omnes
omnes gentes servient ei. » Et
reges :

paulo post Et benedicentur in eo omnes tribus terrae,

: ((

» omnes gentes raagnificabunt eum. Benedictus Dominus

» Deus Israel, qui fecit mirabilia solus, El benedictum no-

» men gloriae ejus in aelernum el in sreculum saeculi. Et
» replebitur gloria ejus omnis terra, fiat, fiat.» Ite nunc,
Donatistae, et clamate : Non fiat, non fiat. Vicit vos Dei
verbum dicens : (( Fiat, fiat. Ecce manifestata est in Psal-

mis Ecclesia toto orbe diifusa, super quam requiescit glo-

ria regis ejus. Unde et ipsa regina est sponsa ejus, dequa ei

dicitur in quadragesirao-quarto Psalrao : « Astitit regina a

' P«al. Lxxii, 8. — ' ViJe lib. xvii Je Civilatc Dci, cap. 8.
236 S. AlGVSTINI EPISCOPI
wdextrisliiis,inveslitudcaurato,circumamiclavanetale'.
Et ad eam ipsam exhortandam continuo divinus sermo di-
rigitur : « Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuara,ct
Mobliviscare populum tuumetdomum patris tui,quoniam
))Concupivit rex speciem tuam, quia ipse er.t Deus tuus. »

Atlendite unde coeperit alloqui sponsara Christi divina

prophetia : « Audi, Vos autem nec
inc|uit, filia, et vide, »

audirevultis haecprnedicta nec videre completa et lamen , :

et auditis et videtis inviti. Audile ergo quid paulo post ei

dicitur : audite hoc ex pagina divina quomodo praenuntic-

tur, et videte in omni terra quomodo compleatur. « Pro
))patribus tuis, inquit, nali sunt tibi fdii , constitues cos
))principes superomiiem terram.» Quam multa praeteream
de hac re testimonia Scripturarum, norunt qui Icgunt ^ et

ego novi, sed onerare epistolam nolo^ cui responderi fla-

gito.

XXIIT. Quid ad haec dicturi sunt qiiae commemoraviex

Lege, et Prophetis, et Psalmis, de Christi Ecclesia, quoe
toto orbe diifunditur, cui malunt repugnare perversi, quam
coramunicare correcti?Quid, incjuam, dicturi sunt, utrum
haec falsa esse, an obscura? Sed falsa esse non audent di-
cere : premuntur enim mole tantati auctoritatis. Ha?c ergo
cum vera esse fateantur , impleri non posse contendunt
quasi aliud sit prophetiam crimine falsitatis arguere, quam
dicere,quseprrenuntiavit,nonpossecompIeri. Hocestenim
dicere, non esse prophetiam , sed polius pseudoprophe-
tiam. Et cum quaesieris ab eis, cur hffic impleri non pos-
sint?Respondent « Quia homines nolunt. Cum arbitrio
:

quippe libero, inquiunt, homo creatus est etsi vult credit ,

in Christum
non vult, nou crcdit si vult perseverat
5 si :

in eo quod credit si non vult, non perscverat. Et ideo

•,

cum coepisset per orbem terrarum crescere Ecclesia no- ,

• Psal. SLiv, 10.

 DE LWITATE ECCLESIiE. 237
luenint homines pcrseverare, et defecit ex omnibus genti-
bus Christiana religio, excepta parle Donali. » Quasi vero
nescierit Spiritus Dei futuras hominum vohnitates. Quis
hoc insanissimus dixerit? Gur ergo non hoc polius prae-
quod de voluntalibus hominum sciehat futu-
nuntiavit,
rum? Hoc enim modo (juo isti putant haec esse praedicla,
quiscjuis voluerit potest esse propheta, ut cum ea qua? prae-
dixerit , impleta non fuerinf, respondeat : Homines no-
«

luerunt : libero enim arbitrio Christiani sunt. Hoc modo

poterat ahquis prophetare Christum non in cruce passu-
rum, sed gladio morituruni ; ut cum ahter factum esset,
responderet : « Quid ego feci? Homines in hbero arbitrio
conslituti nolueruntei facere quodegopraedixcram, ethoc
feccrunt {|uod ipsi voluerunt. Jam cui non occurrat, quam
multa isto modo poterant prophetari, vel etiam possunt a
quibushbet homiiiibus? Quis enim duhitaverit, quod Ju-
dasChristum, si voluissct, non utic[ue tradidisset et Pe- :

Irus si voluisset, tcr Dominum non ncgasscl? Sed ideo fuit

de istiscerla proedictio, (luia et Deusetiam fuluras pr.rvi-

det voluntates.
XXIV. Verumtamen quanquam haec et tardis cordibus
pateant, audiamus hinc et ipsius Verbi vocem ore propriae

carnis expressam. Certe cum post resurrectionem praehe-

ret se etiam contrectandum atc{ue palpandum manibus
dubitantium Discipulorum, et cum acccpisset coraui illis, ct
manducassctquodei porrcxerant,dixit eis : « Isti sunt ser-
» mones, (|uos locutus adhuc esscm vo-
sum ad vos, curo

» biscum, quia oportcbat adimpleri omnia scripla in Lege

» Moysi, et Prophetis, et Psalmis de me'.»De ([uo autem,

nisi de illo scripta sunt, quae nos quoque commcmoravi-

mus ex Lege , ct Prophctis, et Psulmis, sicut per singula

dcmonstravi ? Cum ergo ipst dicat qui veritas cst : « Opor-
'
Luc. XXIV, 4^-
238 S. AUGBSTIWI EPISCOPI
))tebatadimpleri omnia ' : » quomodo isli negant, nisi quia
autem obscura esse adhuc dicunt,
veritati inimici sunt ? Si

et hincipsum caput audiamus verissimum demonstratorem

corporis sui. Cum enim dixisset «Quia oportebat adim- :

» pleri omnia scripta in Lege Moysi ,et Prophetis, et Psal-

)) mis de me "^
: » tanquam ((uaereremus utrum in eo quod
dixit « de me , » illic intelligenda esset Ecclesia ,
propter
idquod scriptum est « Erunt duo in carne una ^ w ut non
: •,

solum de capite verumetiam de corpore certa divina ora-

,

culateneremus, sequitur Evangelista et dicit « Tuncape- :

» ruit ilhs sensum, ut mtelligerent Scripturas, et dixit ilhs :

wQuoniamsicscriptum est, et sic oportebat Christum pati,

»et resurgere a mortuis tertia die ^.»Hic ipsum caput os-
tcnditur ,
quod etiam se manibus Discipulorum praebuit
contrectandum. Vide quemadmodum de corpore adjun-
gat, quod estEcclesia, ut nos necin sponso, nec in sponsa
errare permittat :nomine ejus
« Et prfedicari, inquit, in
» poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gen-

»tes, incipientibus ab Jerusalem.»Quid hacvoce veracius,

quid divinius, quid manifestius? Me piget eam coramen-
dare verbis meis et haereticos non pudet eam oppugnare
,

verbis suis.
XXV. Dicant ea teslimonia, quae posui de Lege, et Pro-
phetis, et Psalmis, obscura esse et figurate dicla etiam ali-
ter posse intelligi ;
quanquam et in eis egerim quantum
potui, ut nec hoc audeant dicere : sed ecce dicant. Num-
quid hoc obscure dictum aut aenigmatis velamento
et ,

inumbratum est, quod ipse Christus dixit « Quia sic scrip- :

» tum est^et sic oportebat Christum pati, et resurgere terlia

» die, et praedicari in nominecjus pcenitentiam et remissio-

)) nempeccatorum peromnes gentes, incipieutibus ab Je-

' Joan. XIV j G. — > Luc. ixiv, 44- — ' Gen. u, 24. — 4 Luc xxiv,
45.
 DE LNITATE ECCLESI^. 239
» obscurum est « Dormivi conturbatus ^ »
rusalem ^ ?» Si : :

numquid obscurum est, a quia oportebat Christum pati? »

Si obscurum est « Exaltare super coelos Deus
: » num- :

quid obscurum est « et resurgere tertia die ? » Si obscu-

,

rum est : « Super omnem terram gloria tua ^ : » nunicjuid

obscusumest, nomine ejus poenitenliam,
« et praedicari in

wetremissionempeccatorum per omnes gentes?»Si obscu-

rum est « Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit
:

Mterrara, a solis ortu usque ad occasum «numquid obscu- :

rum est, « et praedicari in nomine cjus poenitentiam et

wremissionem peccatorum per omnes gentes^ ? » Sic enim
terra vocata est a solis ortu usque ad occasum quemad- ,

modum ipse ait : « Non veni vocare justos, sed peccatores

»in poenitentiam ^ obscurum est: « Ex Sion species
» Si

»dccoris ejus*^: » numquid obscurum est, « incipientibus ab

Jerusalem ? » Ipsaestenim Sion quae Jerusalem. Sedquid
ad me ? Dicant ea quge posui de Lege et Prophetis et , ,

Psalmis, non pertinere ad hgec verba Domini, quae in Evan-

gelio leguntur non curo nec resisto. Certe tamen nisi
; ,

in Lege, et Prophctis, et Psalmis hoc praedictum esset, sive

in eis testimoniis quae ipse adhibui, sive in ahis nequaquara
dixisset Dorainus : « Oportet impJeri omnia quae scripta
Msunt inLegeMoysi,et Prophetis et Psalmis de me' : » ac
deinde aperto eorum sensu utinlelHgerent Scripturas, do-
ceret ea ipsa cjuse de illo scripta sunt in Lege et Prophe-
tis, et Psalmis, eo modo ut diceret : « Quoniam sic scrip-

»tum est,et sic oportebat Christum pali,ct resurgere tertia

»die,et praedicariinnomine cjuspoenitentiam et remissio-
Mnempeccatorum per omnes gentes,incipientibus ab Jeru-
wsalem.» Non egopotuerim in Lege, et Prophetis, et Psal-
mis haec scripta cognoscere : ibi tamen hoc esse scriptum

' Luc. xviv, 46. — ^ Psal. Lvi, 5. — 3 ij. cvii, 6, ct lyi, 6. — 4 IJ. xuix,

3i. — * Matth. IX, i3. — ^ Psal. xlix, 2.-7 Luc. xxiy, ^.

240 S. AVGUSTINI EPISCOPI
ilJedicit, quia Vcritas est. Sed etsi hciec ibi scripta csse non
diceret, procul dubio sutliceret Christianis quod Christus
ipsedixisset,« oportere praedicariinnomine suo poeniten-
))tiamet remissionem peccatorum per omnes gentes, inci-
))pientibus ab Jerusalem. » Sed dubitantes Discipulos suos
quamvis conspecto et contrectato ejus corpore, majore do-
cumento Scripturarum vohiit confirmare quam quod sc ,

ipsevisibilem atque palpabilem mortalium sensibus admo-

vebat. Teneamus ergo Ecclesiam ex ore Domini designa-
tam, unde coeptura, et quousque perventura esset^ coep-
lura scilicet ab Jerusalem et pcrventura in omues gen-
,

tes.

XXVI. Hic quam quisquis dixerit, Jerusalem non illam

visibilem civitatem inlelhgendam , sed figurate positam ,

ut spiritahter accipiatur tota Ecclesia aeterna in coehs , et

exparte interris peregrina : potestdicere etiam illud figu-
rate dictum : « Quia oportebatCbristum pati, et resurgere
» tertia die-. » Quod quisquis dixerit, nec quoquo raodo
Christus habendus est. Sicut ergo illud proprie positura
esl, ita et quod adjunctum est de omnium gentium Eccle-
sia incipienle ab Jerusalem. Exposuit enim Dominus hsec
de se dicta esse in Lege, et Prophetis, et Psalrais : et uti-
quc ipsa expositio non potuit esse figurata j ahoquin non
esset expositio. Deinde cum JerusaJem figurate posita et
spiritaJiter inteJJecta universam EccJesiam significet, quo-
modo universa EccJesia incipit ab universa EccJesia, tan-
quam JeriisaJem incipiat ab JerusaJera ? Manilestum est
ergo proprie positum de iJJa civitate , unde etiarn crepisse
probatur Ecclesia , etiara atque etiara ipso manifestante
et nuJJam insidiarum Jatebram caJJiditati haeretice leJin-
quente. Sic enim sequitur et dicit : « Et vos iiorum testes,
» et ego mitto promissioncm meam super vos. Vos autcm
)) sedelein civitate quoad usqueinduaminivirtuleexaJto.M
 DE I MTA.TE ECCLESI.t:. 241
In {|ua iitique civitatesedereeosjussit (juoad usqueindue-
rentur virtute ex alto, id est, Spiritu sancto, c{ueni se mis-
surum esse promiscrat, ab ea civitate coepturam praedixit
Ecclesiam. Si autem non eam putant esse JerusaJem, au-
diant quod se([uitur : (( Prodnxit autem iilos usque Betha-
niam , et Jevavit manussuas, et benedixit ilJos. » Et fac-
» tum est cum benedixisset iJJos, discessit ab eis. Et ipsi
» reversi suntcum gaudio magno in JerusaJem, etfuerunt
» semper in tempJo iaudantes Deum. » Ecce ubi ostenditur
illa civitas , in qua cos sedere jussit. donec induerentur
virlute ex aJto.
XXVII. Et liic quidem cjuot diebus cum eis fuerit, pos-
teaquam se vivum post passionem suam ocuJis eorum et
raanibus demonstravit, praetermissum est non autem ta- :

cetur in Actibus ApostoJorum, ubi rursus eadem manifes-

tatione verborum Dominicorum iutura per orbem terra-
rum praenunliatur Ecclesia ubi naiJus omnino dubitare :

permillatur, nisi qui de sanctarum Scripturarum fide du-

bitat, illam esseJerusaiem visibiiem civitatem, unde coe-
pit Ecclesia po3t Domini Jesu Christi resurrectionem et
ascensionem ; nec aiiud eum voiuisse ostendere, nisi hujus
terrae ioca , unde iili daret initium , et quomodo eam per
cuncta inde diifunderet. Sic enim scriptum est in Actibus
Apostoiorum : (( Primum c[uidem sermonem feci de omni-
» bus, oTlieophile, qua^ccjepit Jesus facere et docere usc|ue
» in diem,quo Aposloios eiegit per Spiritum sanctum, man-
» danseis praedicareEvangelium : quibusetmanifestavilse
» ipsum post passionera suam in muitis signis ,
per dies qua-
» draginla apparens eis, etdisputans de regno Dei. Et cum
» conversaretur cum
ne discederent ab
eis ,
praecepit eis
» Jerosoiyrais, sed expcctarent promissionem ejus, quam
» audistis, incjuit, ex ore meo. Quia Joannesquidem bapti-
» zavit acjua, vos autem Spiritu sancto baptizabimini, cjuem
cxxxix. 16
242 S. AUGOSTINI EPISCOPI
» et non post multos hos dies. At illi quidem
accepturi estis
» convenientesinterrogabanteum, dicentes Domine, siin :

» temporehocrestitues regnumlsrael? Quibus respondens

» dixit Non est vestrum scire tempora vel momenta, quse
:

» Pater posuit in sua potestate , sed accipietis virtutem

» Spiritus sancti supervenientem in vos, et eritis mihi testes
» in Jerusalem, et in tota Judaea, et Samaria, et usque in
» totam terram*. » Ecce et hic manifestatum est unde coep-
tura, et quo usque perventura esset Ecclesia.
XXVIII. Quid ad ht€C dicunt qui Ghristianos se super-
bissime dicunt , et Christo apertissime contradicunt.^ Nos
hanc Ecclesiam tenemus, contra istas divinas voces nullas
humanas criminationes admittimus. Movet enim nos plu-
rimum, quod Dominus noster, cui non credere sacrile-
gum et impium est novissimis verbis suis quae habuit in
,
,

terra haec primitivse Ecclesiae documenta salubria et no-

,

vissima derehquit. His enim dictis mox ascendit in ccelum :

praemunire voluit aures nostras adversus eos ,

quos proce-
dentibus temporibus exurrecturos esse praedixerat , et
dieturos Ecce hic est Christus, ecceiUic
: « » Quibus ne -.

crederemus admonuit. Nec ulla nobis excusatio est si ,

crediderimus contra vocem pastoris, tam claram, tam aper-

lam, tam manifcstam, ut nemo vcl obtusus et tardus
corde possil dicere. Non intellexi. Quis enim non intelhgat
» Sic oportebat Christum pati , et resurgere tcrlia die, et
» nomine ejus poenitentiam et remissionera
praedicari in
» peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusa-

lem^? » Quis non inteliigat, « Eritis mihi testes in Je^

» rusalem et in tota Judaea, et Samaria, et usque in to-
,

» tam terram? His dictis, elevatus est, et nubes suscepit

» eura, et viderunt eum euntem in coelum *. » Quid hoc

est rogo? Cum verba novissima hominis morientis audiun-

» Act. 1, i-io. — Matth. XXIV, 23.— Luc. xxiv, 46. —^ Act.
' 3 8. i,
 DE LNITATE ECCLESIjE. 243
lur ituri ad inferos, nemo eum dicit esse mentitum, et

impius judicalur haeres^ qui forte illa contempserit : quo-

modo ergo ellugiemus iram Dei, si vel non credentes, vel
contemnentes repulerimus verba novissima, et unici Filii

Dei , et nostri Domini ac Salvatoris, et ituri in coelum, et

inde prospecluri quis ea negligat, quis observet ^ ct inde
venturi omnibus judicet? Habco manifestissimam
, ut de
vocem pastoris mei, commendantis mihi et sine uUis
ambagibus exprimentis Ecclesiam mihi imputabo si ab :

ejus grege, quod est ipsa Ecclesia, per verba hominum

seduci atcjue aberrare voluero ; cum me praesertim admo-
nuerit dicens : « Quae sunt oves raeae, vocem nieam aii-

» diunt, me ^ » Ecce vox ejus clara et

et sequuntur
aperta hac audita qui eum non sequitur, quomodo se
:

ovem ejus dicere audebit? Nemo mihi dicat, O (juid dixit

Donatus , o (|uid dixit Parmenianus , aut Pontius, aut ([ui-
libet illorum. Quia nec catholicis episcopis consentien-
dum est, sicubi forte falluntur, ut contra canonicas Dei
Scripturas aliquid sentianl. Sed si custodito unitatis et
charilalis vinculo in hoc incidunt , fiet in eis ([uod
Apostolus ait : « Et si quid aliter sapitis , hoc quoque
» Deus vobis revelabit ^. » Jam vero istae divinae voces de
universa Ecclesia, ita manifeslse sunt, ut contra eas nisi
haeretici animosa perversitate et caeco furore lalrare non
possint.
XXIX. Sed praedictam demonstravimus Ecclesiara in
verbo Dei sponso ejus, sive per Legem, et Proplietas^ et

Psalmos, sive per os proprium , ab Jerusalem coepturam,

et perventuram usque ad terminos orbis terrae, quomodo
autem cceperit ab Jerusalem, et in omnes gentes inde dif-

fusa fruclificet , in eodem verbo Dei eliam per Apostolos

demonstratur, sicut scriptum est in Actibus Apostolorum,
' Joan. X, 27. — ' Philip, lu, i5.
16.
 244 S, AIGISTJM EPISCOPI

quod jam commemoravi dixisse Dominum : « Eritis mihi

» testes in Jerusalem, et in tota Judsea, et Samaria , et
» usque in totam terram. » Deinde sequitur : « Hceccum
» dixisset , videntibus illis elevatus est, et nubes suscepit
» eum ab oculis eorum. Et cum intuerentur in coelum
» euntem illum , ecce duo viri astiteruni illis in veste
» caudida, qui et dixerunt :ViriGalil?ei, quid statis respi-

» cien les in coelum ? Iste Jesus qui assumptus est a vobis in

» coelum , sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem
» in coelum, Tunc reversi sunt in Jerusalem a montequi
)) vocatur Elaeon, qui est juxta Jerosolymam sabbati ha-
» bens iter, Et cum introissent , ascenderunt in supe-
» riora , ubi erant inhabitantes, Peirus et Joannes, Jaco-
» busei Andreas, Philippus Thomas, Bartholomaeus et ei

» Matthseus, Jacobus Aiphaei, et Simon Zelotes, et Judas

» Jacobi, Hi omnes erant asservientes unanimes orationi
» cum mulieribus et Maria, quse fuit mater Jesu, et fra-
» autem diebus surgens Petrus in medio
tribus ejus. \n his
» discipulorum, dixit, erat autem turba hominum circi-

» ter centum-viginli. » Deinde narratur, Petro faciente

sermonem, quemadmodum Mathias in locurn Judae tradi-

toris Domini subrogatus sit. Et post ejus ordinationem se-

quitur Scriptura dicens : cum complerentur dies

k Et
» Pentecostes, erant omnes simul in unum et factus est :

» repente de cfjelo sonus, velut decurrentisspiritus vehe-

» mentis , et replevit totam domum , ubi erant sedentes 5

)) et visae sunt illis distributae linguce velut ignis : conse-

» ditautem super unumquemque eorum, et repleti sunt
» omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis^
» prout Spiritus dabat pronuntiare illis. Erant autem in-
» habitantes in Jerusalem Judaei viri religiosi, ex omni
» gente quae est sub coelo. Cumque facta esset haec vox
' Act. 1, 8-i5.
 DE l NITATE ECCLESI^. 24.")

» convenit mulliludo, ac mente conrusa est, quia audic-

» bat unusquisque eorum sua lingua loquentes eos. Stu-
» pebant autem et mirabantur ad invicem dicentes :

» Nonne omnes isti qui locjuuntnr, Galilaei sunt? Et(juo-

» modo nos audivimus unusquisque propriam linguam ,

» in qua nati sumus ? Parlhi , et Medi , et Elamitae , et qui

» inhabitant Alesopotamiam Judaei, et Cappadociam ,

» Pontum, et Asiam, Phrygiamque et Pamphyliam, K~

» gyptum, et partes Lybiae, quae sunt ad Cyrenen, et
» qui advenerant Romani, Judaeique, et advenre,Creten-
» ses, et Arabes audiebant locjuentes illos suis iinguis
» magnalia Dei. Stupebant autem et haesilabant ad invi-
» cem dicentes : Quidnam vult hoc esse? Alii vero irride-
j) bant eos , dicentes : Quia musto repleti suntisti. Stans
)) vero Petrus cum undccim Discipulis, elevavit vocem
» suam, el locutus est dicens :Yiri Judcei, et universi qui
» habitatis Jerusalem, hoc vobis notum sit : )) et caelera,
quibuseos cxhortabatur ad fidem. Quae cum terminasset,
sequitur Scriptura ila narrans. « His igitur audiiis, com-
» puncti sunt corde, dicentesad Petrum et ad Apostolos :

» Quid faciemus viri fratres ? Ostendite nobis. Pelrus

,

» autem dixJ.t ad eos Poenitentiam agite, et baptizctur :

» unusquisquc veslrum in nomine Jesu Christi in remis-

» sionem peccatorum et accipielis gratiam Spirilus ,

» sancti. Vobis est enim promissio, et fibis vestris, et om-

» nibus qui longe sunt, c|uoscumque advocaverit Domi-

» nus Deus noster. Et abis cjuidem verl)is plurimis testifi-

» cabatur eis dicens : Salvamini a generatione prava hac.

» llli vero recepto verbo hoc, crediderunt, et baplizati
» sunt. Et adjeclae sunt in illa die animte circiter tria mi-
M lia '. » Ecce quemadmodum ccepta cst ab Jerusalem,
inde itura Ecclesia per omncs linguas :quod etiam pra?sig-
' Acl. II. I a<l lincni
246 S. AUGUSTINI EPISCOPI
natum est in eis, qui ibidem constituti accepto Spiritu
sancto linguis omnibus sunt locuti.
XXX. Jam per alias gentcs quemadmodum ierit, quod
etiam ipse Petrus praedixerat, ubi ait : « Yobis est pro-
» missio et omnibus qui longe sunt quos-
filiis vestris, et ,

» cumque advocaverit Dominus Deus noster » dein- :

ceps videamus. Narrantur enim consequenter ea, quae

tunc gesta sunt Jerosolymis usque ad passionem Stephani
diaconi : ubi etiam Saulus commemoratur consentiens
occisioni ejus. Qua com[)leta , ita deinde narratur :

» Facta est autem in ilia die persecutio magna in Ecclesia,

» quae erat in Jerosolymis : omnesque dispersi sunt in re-

» gionibus Judaeae, et Samariae, exceptis Apostolis, qui
M remanserunt Jerosolymis '. » Videte quemadmodum
deinceps impleatur, quod per ordinem Dominus dixerat
» Eritis mihi testes in Jerusalem , et in tota Judaea, et

» Samaria, et usque in totam terram "^.

» Jam in Jerusa-
lem factum erat sequebatur in Judiea, et Samaria, prop-
:

ter quod illi dispersi sunt in regionibus Judaeae, et Sama-

riae. Hoc enim de illis mox dicitur « At iili qui dispcrsi :

» erant, transeuntes per civitates et castella, evangeliza-

» bant verbum Dei -. » Quia vero ierant et Apostoli , au-
diro quod recepisset Samaria verbum Dei, quando per
impositionem manus eorum acceperunt Spiritumsanctum,
ita dicitur de Petro et Joanne : « Petrus autem et Joan-
» nes testificati verbum Domini, rediebatit Jerosolvmam,
» multisque viris Samaritanorum evangelizabant tran-
» seuntes *. » Deinde narratnr de illo Eunucho, qui re-
diens ab Jerosolymis, a Philippo baptizatus est : et de
ipso Philippo dicitur : « Angelus autem Domini rapuit
» Philippum ab eo, et amplius non vidit eum Eunuchus.
» Ibat autem via sua gaudens : Philippus autem inventus
' \ct. vm, r. — » H. i, 8.-3 u, y„, ,4.-4 Ibid. 25.
 DE VMTATE ECCLESI.E. 247
)) Azotum. Unde revertens evangelizabat per
est venisse in

» omnes civitates usque dum veniret in Caesaream. Sic )>

crgo invenitur et per Judaeae et Samariee civitates praedi-

catum Evangelium. Restabat ergo ut praedicaretur ex or-
dine etiam per omnes gentes, sicut Dominus dixerat
))usque in totam terram. Vocatur ergo Saulus de coelo,
)>

fit ex persecutore praedicator, et dicit de illo Dominus ad

Ananiara « Yade, quoniam vas elcclionis est mihi, ut

:

» portet nomen meum coram gentibus, et regibus, et

)) fdiis Israel magnificari. Ego enim monstrabo ei quanta

)> palietur propter nomen meum. Jam itaque tenemus )>

Ecclesiam in Jerusalem, et per totam Judaeam, et Sama-

riam. Lnde apertissime paulo post dicitur : « Ecclesise
)) quidcm per totam Judaeam, et Galilaeam, et Samariam
)) habebant pacem, instructae et confirmatae in timore
)) Domini, et consolatione sancti Spiritus replebantur. )>

Deinde paucis interpositis , venitur ad eum locum, ubi

Cornelius centurio credidit, et cum suis baptizatus est, qui
omnes Quod antequam fieret,
gentiles erant incircumcisi.
Petrus vidit in assumptione mentis, cum oraret, coelum
apertum, et quatuor initiis hgatum vas quoddam tanquam
linteum limpidum, inquoerat omne genusquadrupedum
ac ferarum volucrum coeh. Et facta est vox « Petre
, et :

))surge, macta et manduca. Ait autem Petrus Domine,

, :

))nunquam manducavi omne commune et immundum. ))

Et vox rursus ad eum « Quae Deus mundavit tu com-

, ,

)) munia ne dixeris. )> Quod autem per hoc visum gentes

crediturae significatse sint, non opus est ut conjiciamus :

ipsequippe Apostolus hoc exponit in illo vase sibi demons-

tralum. Cum cnim ingressus esset domum ubi erat Corne-
lius, et muhi convenissent, dixit ad eos : « Vos mehus
» scitis, quomodo abominandum sit viro Judaeo ,
jungi
• Act. IX, i5. — ' Ibid. 3t.
218 S. AIGVSTINI Enscopi
)) aut accedere ad alienigenani; sed mihi Deiis ostendit,
» nullum comraunem aut inquinatum dicere hominem. »

Ita exposuit illam vocem, quam de animalibus in illo Un-

teo demonstralis audierat, « Quae Deus mundavit , tu ne
» communiadixeris. » Jam cui non appareat, illovasesig-
nificatum orbem terrarum , cum omnibus gentibus ?
Unde etiam quatuor initiis erat alligatum, propter notissi-
masquatuor partes, Orientcm etOccidentem, Austrum et
Aquilonem, quas saepissime Scriptura conimendat. Jam
vero Paulus missus ad gentes, quse loca circumierit disse-
minansverbum Dei, et natasconfirmansEcclesias^ longum
est commemorare. Cui Judaei cum restitissent Antiochiae,

ipseetBarnabasdixeruntadeos « Yobisoportebatprimum :

))loqui verbum Dei, sed quoniam repulistis ilJud, et in-

)) dignos vos judicastis vita aeterna , ecce convertimur ad
» geutes. Sic enim praecepit nobis Dominus : Posui te lu-
» men gentibus, ut sis in salutem usque in extremum
» terrae ^ » Et sequitur dicens:
Audientesautem gentes, «

» perceperunt verbum Dei et crediderunt quotquot erant ,

» destinati in vitam aeternam. » Ecce et hic commemora-

tum est testimonium ex propheta Isaia, quod el nos posui-
mus , ut sit salus usque in extremum terrae -.

XXXI. Ut ergo non commemorem gentes ,

quae post
Apostoloruni tompora crediderunt, et accesserunt Eccle-
siae : illae ipsae solae, quas in sanctis Litteris, in Actibus,
in Epistolis Apostolorum , et in Apocalvpsi Joannis inve-
nimus, quas utrique amplectimur, et quibus utrique sub-
dimur, dicant isti nobis quemadmodum Africana seditione
pericrint. Has enim accepimus, non ex conciliis conten-
dentium episcoporum non cx disputationibus novitiis
, ,

non ex fbrcnsibus vel municipalibus gestis^ sed ex litteris

sanctis canonicis. Antiochena Ecclesia, ubi primum ap-
' Act. xm, 46-48. — > Isai. xux, 6.
 DE IKITATE ECCLESI^. 249
pellati sunt discipuii Chrisliani ', c|uomo(Jo potuit AfVo-
rum perire criminibus : Quis tam vehemens Africus tam
longe potuit ablatam spargere pestilenliam , ubi nec no-
mina eorum per quos ortum est, vel de quibus ortum est
hoc malum,nota esse potuerunt, Athcnis, lconio, Listris?
Quis delevit Ecclesias apostolico labore fundatos? In ex-
tremis Epistolae ad Romanos dicit idem Apostolus doctor
gentium : « Audacius autem scripsi vobis ex parte, tan-
» quam commemorans vos, propter gratiam quae data est
» mihi a Deo, ut minister sim Christi Jesu in gcntibus
» consecrans Evangelium Dei, ut fiat oblatio gentium ac-
» ceptabilis, sanclificata in Spiritu sancto. Hal)eo ergo
» gloriam in Christo Jesu ad Deum. Non enim audco quid-
» quam eorum Io(iui, quorum non perfecerit Christus
» per me in obedientiam gentium verbo et opere, in po-
» tcstate signorum et prodigiorum, in virtule Spiritu
» sancti , ita ut ego ab Jerusalem et in circuitu us((ue in
» Illyricum repleverim Evangelium Christi ^. » Quaerite,
Donatistiie, si nescitis , (ju.Tritc ab Jcrusalcm per tcrrcna
itinera in circuilu usque in Illyricum quot mansion(^ssint
si tot Ecclesias computcmus^ dicife quemadniodum per
Africanascontentioncs perire potuerunt.-^ Ad Corinthios ,

ad Ephesios, ad Philippenses, ad Tlicssalonicenses^ ad

Colossenses, vos solas Apostoli Epislolas in lectione, nos
autem et Epistolas in lectione ac fide, et ipsas Ecclesiasin

communione retinemus. Jam vero Galatia non una Ec-

clesia est, sed in ea regione innumerabiles. Corinthios
autem videte quemadmodum salutavcrit : « Pauius Apos •

» tolus Jesu Christi per voluntatcm Dei, et Timotheus

» frater, Ecclesiae Dei quse est Corinlhi , cum sanctis om-
» nibus, qui sunt in univera Achaia ^.w Quot putatis csse
Ecclessias in universa Achaia ? Eorlasse ubi Achaia sit,

'
Act XI, O.G. — ' Roni. \v, i ')-iq — '2 Cor. i, i.
250 S. AUGLSTINI EPISCOPI
nescitis, et de tam incognita provincia tanta cfficitate ju-
dicatis, ut eam criminihus Afrorum periissedicatis. Nonne
plena sunt florentissimis Eccle<?iis omnia loca ,
quoe Pe-
Irus nominavit, Pontus, Galalia, Cappadocia, Asia, Bi-
thynia ^? Quid Joannes quibus scripsit, Smyrnae, Per-
gamo , Sardis, Tiathyrae, Philadelphiae, Laodiciae, quae
sunt Ecclesiae - ? Jam enim Ephesum comraemoravimus.
Dicat mihi aliquis vestrum , ubi sint, quantum ab invicem
distent? Fortasse modo id quaeritis, vel legendo vel au-
diendo cognoscere. Cognoscite ergo etiam quam longe ab
Africa remotae sunt, et dicite nobis, cur eas omnino vc~
bis incognitas , et in ApostoUcis litteris manifestatas tam
srcrilega temeritate accusetis , et tanta demcntia crimini-
bus Afrorum periisse dicatis ? Postremo quid de ilHs in
sanctis canonicisLibrisscriptum sit, scio : quid de illisvos

dicatis, nescio. Certe sicut nos eas legimus Ecclesias

Christi ex codicibus quos et vos veneramini : sic et vos ex
codicibus quos et nos veneramur, quemadmodum perie-
rint, legite nobis. An placet vobis, ut contra Ecclesias
quae membra sunt unius Ecolesiae totoorbe diftusae, quas
nobis per Scripturas suas Spiritus sanctuscommendavitet
tradidit, undelibet prolata quoelibet hominum maledicta
crcdamus? Hoc quidem vobis placet, sed nobis non pla-
cet. Quibus autem justius placeat, et vos videtis sed victi ;

animositate, non vultis vinci veritate. Ecce sunt Scrip-

turse Dei , ecce sunl in eis Ecdesiae , et universali totius
orbis nomine, et nominatim designatae et expressse : quid
majores vestri collegis suis objecerint , nescierunt ;
quales
ea causa judices habuerit , nescierunt ;
quomodo ergo pe-
rierunt? Ecce sunl Scripturae quibus credo , eccc sunt
Ecclesiae quibus communico ubi tibi : lego nomina earum,
ibi mihi lege crimina earum.
' X Petr. 1, I. — » Apoc. i, 1 1.
 DE XJNITATE ECCLESX^. 251
XXXII. Si autem aliunde clamas vel recitas nos post ,

vocem pasloris nostri per ora Prophetarum, per os pro- ,

prium, per ora Evangclistarum nobis aperlissimc dccla-

ratam voces vestras non admittimus non credimus^ non
, ,

accipimus. « Quae suntoves meae, inquit pastor cccleslis,

» vocem meam audiunt, et secjuuntur me ^ » Vox ejus
de Ecclesia nonest obscura. Quiscjuis ab ejus grege errare
non vult, hunc audiat, hunc sequatur. Fidelissimus dis-
pensator ejus doctorgentium in fide et veritate, quia ipse
in eo loquebatur, haec dicit « Miror quod sic tam : cito
» transferimini ab eo qui vos vocavit ingratiam Christi in
» aliud Evangelium, quod non est aliud, nisi aliqiii sunt
» conlurbantes vos, et volentes convertere Evangelium
» Christi. Sed licet si nos , aut Angelus de coelo vobis
» evangelizaverit praeter quam quod evangelizavimus vo-
j
» bis, anathema nunc iterum
sit. Sicut praediximus, et
{
» dico si quis voLis evangelizaverit praeter quam quod
,

1 » accepistis, anathema sit -. » Evangelizata est nobis Ec-

clesia per totum orbem terrarum futura. Hoc in Lege et ,

Prophetis et Psalmis esse praenuntialum ipse Dominus

,

testificatus est qui eam ccepturam ab Jerusalem et per

,

omnes gentes permanaturam esse pr.Tedixit ^, testes sibi

futuros in Jerusalem, ct in tota Judaea, et Samaria, et
usque in totam terram , cum jam in ccelum ascenderet,
pr.Tnuntiavit ^. Haec verba facta secuta sunt. Quomodo
Cfeptnmsil ab Jerusalem,eldeinde processum in Jud.Team,
et Samariam, et inde in totam terram, ubi adhuc crescit
Ecclesia donec usque in fincm etiam reliquas gentes, ubi
.

adhuc non est, obtineat, Scripturis sanctis testibus con-

sequenter ostenditur : qnisquis aliud evangelizaverit
analhema sit. Aliud antem evangelizat ,
qui periisse dicit
de caetero mundo Ecclesiam , et in parte Donati in sola
' Joann. x , 27 — » Gal. i, G-8. — ^ Lmc. xxiv, 44 — ^* Act. j, 8.
252 S. AfGUSTINI EPISCOPI

Africa remansisse dicil. Ergo anathema sit. Aut legat milii

hoc in Scripturis sanctis , et non sit anathenia.

XXXIII. « Lego, inquit : Nam Enoch unus inter om-
» nes homines placuit Deo , et translatus est : et postea

» toto muncioa(|uaruminundationedeleto, solusNoecum

» conjuge et fihis et nuribus suis in arca nieruit hbe-
» rari Adjungunt etiam de « Loth, quod solus cum
'. »

» fihabus de Sodomis hberatus sit K » De ipso quoque

« Abraham, Isaac, et Jacob,quod pauci fuerint Deo pla-
» centes " in tcrra idohs ct daemonilnis dedita. Poslremo
» jam multiphcato populo Israel, jam temporibus regum
» in terra promissionis, ([u<e fuerat omnibus duodecim
» tribubusdistributa, commemorantdecem tribus divisas,
» et traditas servo Salomonis^ : duas autem remansisse
» filio Salomonis ad regnum, (|uod erat Jerusalem. Sicet
» nunc, inquiunt, totus mundus apostatavit, nos autem
» tanquam duae illae tribus in templo Dei, hoc est, in Ec-

» clcsia remansimus. Dominum etiam Jesum Christum

» cum phirimi Discipuli sequerentur, septuaginta duobus

» aposlatantibus soli cum illo duodecim remanserunt. »

,

His atque hujusmodi exemplis haeretici suam paucita-

tem commendare conantur, et in sanctis Ecclesiae mul-
titudinem toto orbo dilTusam blasphemare non cessant.
Sed quaero ab eis, si (quod absit) nollem credere vera esse
ista ipsa qucne ab eis commemorantur exempla, unde me

convinccrent? Nonne de Scripturis sanclis , ubi legunlur

tanta manifestatione , ut quisquis illas Litteras in fidem
recepit, non possit nisi et ista verissima confiteri? Porro si
haec exempla ideo cogerer credere vera esse quia ibi ,

scripta sunt, ubi non possem dicere falsa esse quse scripta
sunt cur non ct ipsi de Ecclesia toto orbe dilVusa eisdem
,

Scripturis credunt? Ecce nos omnia illa credimus credant •,

' Gen. V, 2.'|. — ' 1(1. vii, i. — ^. M. \ix, 12. — ^3 Reg. xi, 11.
 DE IMTATE ECCLESIjE. 253
ct ipsi cjiiod ait Domiiius : « Praedicaii m nomiiie suo poe-
» nitentiam,et remissioncm peccatorum per omnes gentes,
» incipientihus ab Jcrusalem'.» Credant quod asccnsurus
incoelum novissime dixit : u Eritis mihi testes in Jerusa-
))lem, et in tota Judnea, et Samaria , et usque in totam
» terram-.))Et illa, et isla vera e3secrcdanlur,et nullainter
nos contentio remancbit 5
quia nec illis veris ista, nec istis

veris illa impcdiuntur. Et « ista, inquiunt , credimus, et

» completa esse confitemur •
sed postea orbis tcrrarum
» remansitDonalicommunio.»Hoc no-
apostatavit, et sola
bis Iegant,sicutlegunt dcEnoch, dc Noe, etde Abraham,
Isaac ct Jacob, et de illis duabus tribubus, quae decem
,

separalis rcliquae factoe sunt et de duodccim Aposlolis ,

qui cfetcris apostatantibus renianscrunt j et hoc similiter

lcgant, ct nihil resistimus. Siautem non ea de Scripturis
sanctis legunt,sed suis contentionibus persuadere conan-
tur credo illa quae in Scripturis sanctis leguntur, non
:

credo ista quae ab haercticis vanis dicuntur. Sed quia sc

duabus illis tribubus, quae cum Salomonis filio reraanse-
runt, comparandos putant, legant, et eos hoc elegisse poe-
nitebit. Sic enim coramemoratur in Scripturis ipsi duo
populi. Pars ([uae erat ad Jerusalem Juda nomiuatur illa :

vero alia quae cum servo Salomonis in arapliore numcro

segregata est, Israel vocatur. Legant quaedicant Prophetae
de utrisque ([ueraadraodum pejorcm dicant Judam quam
Israeljila ut justificatam dicantavcrsatriccm Isracl |:)ecca-
tis praevaricatricis Juda ^ : id est, tam gravia esse peccata
hujus, ut in ejus com[Daratione illa justa dicenda sit. Nec
hujus tamen, nec illius peccata obtuerunt aliquid justis,
qui et hic et illic f uisse inveniuntur. Nam et m illa parte,
quam pro excmplo perditionis ponunl, id est, in Isratil ,

luerunt sancti Prophetae. Ibi erat illc memorabilis Elias

' Luc. XXI?, 47- — * Act. I, 8. — ^ Eiiech, xvi, (ii.
 254 S. ACGISTINI EPISCOPI
ut de aliis taceam , cui etiam dictum cst : « Reliqui mihi
» septem millia virorum, qui noncurvaverunt genua ante
» Baal K Ideo ne([uaquam pars tanquam hae- illa populi,
resis fuisse deputanda est. Deus enim easdem tribus jusse-

ratseparari, non ut religio, sed ut regnum dividerelur, et

hoc modo vindicareturin regnum Juda. Deus autemnun-
quam jubet schisma vel haeresim fieri. Neque enim quia
et in orbe terrarum plerumque regna dividuntur, ideo et
unitas christiana dividitur, cum in utraque parte catho-
lica inveniatur Ecclesia.
XXXIV. Hoc ideo de Juda et Israel commemorandum
arbilratus sum, maxime ut admoneantur isti, non obesse
justis in medio impiorum constilutis quidquid in ipsos ,

populos propter impiorum multitudinem dicitur : ut de-

sinant colHgere testimonia, quaecumque sive per Prophe-
tas, sive per os Domini, sive per Evangehstas in zizania
vel paleam orbis terrarum dicta inveniuntur. Plerumque
enim sermo divinus impias turbas Ecclesiae, quee ncc in
Ecclesia deputantur, tamen propter sacramenta, quaecum
sanctis communiter habent quia inest in eis quaedam
,

forma pietatis, cujus virtutem negant, sicut ait Apostoius

« Habentes formam pietatis , virtutem autem ejus abne-
» gantes
'^
: » sic redarguit tanquam omnes tales sint, et

nulius bonus omnino remanserit. Inde quippe admone-

mur^ in suo ({uodam numero eos dici omnes, id est, omnes
fihos gehennne, quo eos Deus pertinere praescivit. Isti ergo
veiimperite, vei fallaciter agentes, coiiigunt de Scriptu-
ris taiia, quae vei in maios bonis usque in finem permixtos,
veldevastatione prioris populi Judreorum dicta reperiun-
tur: et voiuntea detorquere in Ecciesiam Dei, ut tanquam
defecisse ac periisse de toto orbe videatur. Desinant ergo
taiia proferre, si respondere huic Epistolas voiunt.Neque
' 3 Reg. XIX, i8.— 2 2 Tim. ui, 5.
 DE LNITATE ECCLESIjE. 255
enim nosita dicimus per totum orbem diflundi Ecclesiam,
ut in sacramcntis ejus solos bonos esse dicamus ac non ,

etiam malos, et eos etiam multo plures, ut in eorum com-

paratione pauci sint, cum per se ipsos ingentem numerum
faciant.
XXXV. Habemus innumerabilia testimonia , et de
commixtione malorum cum bonis in eadem communione
sacramenti ; sicut Judas ab initio malus inter lionos un-
decim conversatus de bonorum paucitate propter
est : et ,

malorum plurium comparationem et rursus de bonorura ^

multitudine perseipsam considerata. Ex quibus, nelon-

gum faciam, pauca commemoro. Est in Ganticis cantico-
rum quod de sancta Ecclesia dictum omnis Christianus
,

agnoscit « Sicut lilium in medio spinarum, ita proxima

:

» mea in medio filiarum *. » Unde appellat spinas, nisi

propter nialignitatem morum ? Et easdem unde fiiias, nisi

propter communionem sacramentorum ? Videt etiam hic
Ezechiel signatos quosdam ne cum malis pariter interi- ,

rent, de quibusei dicitur « Quigemuntet moerent pec- :

» cata et iniquitates popiili raei, cjuae fuint in medio eo-

rura^^.wPopulum slium non diceret, quem solis iUis illaesis

perire mox jnbet, nisi eum populum qui ejus sacramenta

gestabat. Dominus de superseminatis zizaniis
Dicit et ,

« Sinite utraque crescere usque ad messem ^ » id est :

triticum et zizania. Et ipse interpretatur messem, finem

esse saeculi agriim vero, ubi utrumque seminatum est,
;

mundum esse. Oportet itaque usque in finem sreculi cres-

cere utrumque per mundum.Undc jam non permittuntur

isti suspicari, aut asserere (juod dicunt omnes bonos de- ,

fecisse de mundo , ut in sola partc Donati remanercnt.

Conantur enim contra apertissimam sententiam Domini
dicentis « Ager est hic raundus
: et, Sinite utraque cres- :

' Cant. II, 2. — ' Ezech. ix, 4- -~ ^ MaUh. xiii, 3o.

256 S. AUGISTIM EVl^COPI

ceie ust|ue admessem : et, Messis est finis saeculi. Est alia

similitudo apertissima de commixtione malorum et bono-

rum intraeamdemsacramentorum communionem et con-
nexionem, quam Dominus ipse et ponit et exponit. « Si- ,

» mile est , regnum ccelorum sagense missae in

inquit ,

)) raare, quae congregat omnia genera piscium.Cum autem

)) esset impleta, eduxerunt eam ad littus, et sedentes ele-
)) gerunt optimos in vasa sua , malos autem foras mise-
» runt. Sic erit in consummalione saeculi; exient Angeli,
)> et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos
» in caminum ignis ibi erit fletus et stridor dentium '.»
:

NuUa malorum commixtioterret bonos, ut propterea

ergo
velint tanquam retia rumpere, et a congregalione unitatis
exire, ne homines non pertinentes ad regnum coelorura in
sacraraentorum consortio patiantur quandoquidcm cum :

adiiltus, id est, ad finem saeculi ventum fuerit, fiet debita

separatio, non humana temeritate, sed divinojudicio.
XXXVI. De paucitate autem bonorum ipse Dominus
apertissime dicit : « InLrale per angustara portam : quam
» lata et spatiosa via est_, quoe ducil ad interitum, et multi
» sunt qui pergunt per illam. Quam* angusta porta et
') arcta via qucX ducit ad vitam ^ et pauci sunt qui ingrc-
» diuntur per illam ^. » Istos paucos Donistatoe se putant
esse, et ideo dicunt periisse autem in orbem terrarum, se
hac paucitate, quam laudavit Dorainus, remansisse. Qui
c[uando comparantur cum eis, longe pauciorcs Rogatistas
aut Maxiraianistas objicimus, qui se ab eis separaverunt,
si existimant sibi de paucitate esse gloriandum. Verum-
tamen hanc paucitatemin comparatione multitudinis raa-
lorum, esse a Domino commendatara multitudinem au- 5

tem bonorum, cura per se ipsam consideratur, non tacuisse

Scripturas, legant, et videant quam plura testimonia re-
' Matth. xiu, 47~49- — ' ^^' ^"> i3-i5.
 DE UNITATE ECCLESIjC. 257
periantur. Uiide enim ipsum semen Abrah?e ^ sicut stellae
coeli et sicut arcna maris promittitur ^, nisi propter innu-
meram multitudinem ?Cum dicat Apostolus ideo dictum
esse : «( In Isaacvocabitur tibi semen, quia non filii carnis,
» sed filii promissionis deputantur in nde semen ^ ? » l :

« Multi filii dcsert.e magis, cjuam ejusquae habet virum *?»

Unde : « Multi ab Oriente etOccidente venient, et recum-
» bent cum Abraham et Isaac et Jacob in regnocoelorum,
» filii autem regni ibuntin tenebras exteriores * : hocest,
impii Judoei Unde <licit Apostolus « Ut mundaret nos
? :

» sibi populum abundantem, semulatorem bonorum ope-

» rum ^ ? Unde Apocalypsis milHa millium dicit esse

sanctorum Ecclesiae fifiorum ^ ?Ecce ipsi dicuntur multi,
qui dicuntur et pauci. Quare, nisi multi per se ipsos con-
siderati, pauci autem in comparatione iniquorum ?

XXXV1I.<( Denobis,inquiunt,dictumest :Erunt prirai

qui erant novissimi. Ad Africam enim Evangelium postmo-
dum nusciuam venit : et ideo husquam Litterarum apos-
tohcarum scriptumestAfricam credidisse. DeOrientaJibus
autem et cfeteris gentibus, quaein sanctis Libriscomme-
moranturfidemrecepisse christianam,dictum est, « Erunt
»novissimi qui erant primi, quia recessuri erant a fidc^.»
Nonne ista est haereticorum cavenda calJiditas, voJentium
convertere verba Dei a veritate proptcr quam dicta sunt,
ad perversitatem inqua ipsi sunt? Gur enim hoc nonpo-
tius de Judaeis intelligimus, qui novissimi facti sunt cum
fuissent primi; etdechristianisexgentibus,qui primi facti
sunt cum fuissent novissimi ? Quem intellectum si aliquo
certiore documento probare non possem, sullicere dcbuit
bene judicanti auditori, quod invencrim exitum in his
verbis, unde istos appareat nihil pro se attulisse lanquam

Gen. XV, 5. — » Id. xiii , 17. — * Rom. ix, 7. — 4 Isai. liv, i. —

I*
Mattb. VIII, II. —C Tit. u, i^. — l Apoc. v, u, — ^ Matth. xx, i6-i8.

cxxxix. 17
258 S. A.U&USX1JS1 EPISCOH
certura, ut dubitari nou possit. Quia etsi non essent Judyei
et Gentes, de quibus hoc dictura intelligerem, nonnullge
barbarse nationes etiara post Africam crediderunt •, unde
certura sit, Africam in ordine credendi non esse novissi-
mam. Huc accedit, quod Dominus de quibus hoc
ipse
dixit, exposuit, et ora calumuiatorum oppilavit. Loquens
enim Judaeis, quiei dicturi sunt : « In plateis nostris do-
» cuisti: Cum viderilis, inquit, Abrahara, et Isaac, etJa-
» cob, et omnes Prophelas in regno Dei, vos autem expelli
» foras : et venient ab Oriente, et Occidente, et Aquilone,
» et Austro, et accumbent in regno Dei : et ecce sunt no-
» vissirai qui erant prirai , et sunt prirai qui erant novis-
» sirai ^ » Hic certe quid contradicatur, non invenitur.
XXX.VIII. Item dicunt de « Apostasia orbis terrarura
dictura esse quod ait Dorainus, « Filius hominis veniens
» putas inveniet fidera in terra - ? » Quod nos intelhgi-
raus dictum vei propter ipsam fidei perfectionem, quse
ita difficilis est in horainibus , ut in ipsis quoque admira-
bilibus sanctis , sicut in ipso Moyse, inveniatur aliquid
ubi trepidaverint , vel trepidare potuerint : vei propteril-
lam iniquorum abundantiura, et paucitatem bonorum, de
qua satis dixiraus. Propterea enira tanquara dubitans hoc
Dominus dixit. Neque enim ait, Veniens Filius hominis
non inveniet fidem in terra sed, « Putas invcniet fidem :

» in terra? » Gui utique cuncta scienti et praescienti de

aliqua re dubitare non convenit sed : illius dubitatio nos-
trara dubitationem figuravit ;
quia propter multa scandala
circa fniem soeculi pulkilantia, hoc erat quandoque infir-

mitas humana dictura. Unde in Psalmis dicitur: « Dormi-

anima raea prae l?edio, confirma rae in verbis
» tavit

» tuis \ » Quare, « Dorraitavit aniraa raea prae taedio^ »

nisi propterilludquodDominusait « Quoniam abundavit ,

^ Luc. xvui, 8. — - Deut. xxui, 5i. — 3 Psal. civui, 28.

 DE l NITATE ECCLESIjC. 259
» iniquitas, refrigescet charitas multorum ^ ? » Et quare,
u Gonfirma me in verbis tuis, « nisi propter id (juod sequi-
tur, « Qui autem perseveraverit us(|ue in finem, hic salvus
)) erit?» Sunt ergo per totum mundum, inquibusquoniam
abundat iniquitas , refrigescet charitas multorum : et
sunt rursus per totura mundura, ([ui perscverando usque
in finem salvi erunt : quia, (( Sinite, inquit , utraque
)) crescere usque ad messem » et, Messis est finis soe- : ((

)) culi ager autem mundus -. » Cujus huraanae infirmita-

,

tis est etiam illa vox Salvum me fac, Domine, quoaiat%

: ((

» defecit sanctus, quoniam diminutae sunt veritates a fifiis

» horainura ^ » Et inter hos taraen est unura eor, et una

in Deum anima fidehum clamans, Salvum me fac, Do- ((

)) mine. » Quia enim sic unus est iste homo c[ui dicit,
« Salvura me fac, Domine, » ut ex muitis constet j
paulo
postin eodera Psalrao dicitur: (( Propter miseriara inopum
II » etgemitum pauperum, nunc exurgara, dicit Dominus. »
I
Et rursus paulo post plurah numero dicitur: Tu vero (c

( » servabis nos , et custodies nos a generatione hac in aeter-

I
)) nura. » Qua generatione, nisi de qua superius dictum
;| est : (( Defecit sanctus, et diminutae sunt veritates a fiUis
)) hominum ? » Sed utrumque hoc genus per totum mun-
A dum usque in fmera : quia (( Sinite_, inquit, utracjue
)) crescere usque ad mundus,
messem : » et, (( Ager est

))messis fmis saeculi. » Ipse enim unus homo, quod est

corpus Christi ex multis constans tan({uam Enoch Deo ,

placens transferetur *, et tanquam Loth de Sodorais^ et

tanquam Noe de diluvio liberabitur In ipso est miseria *^.

inopum et gemitus pauperum quia ejus anima dormitat ,

a taedio, cum se petit confirmari in verbis Dei. In eo au-

tem Psalmo dicit unde sit ipsum tsediura : (( Taedium,
' Maltb. xiiT, 12. — » Id.. xui, 3o. — ^ Psal. xi, 2.-4 Gen, v, 24. —
' Id. XIX, 12. — fi
IJ. VII, I.

17.
260 S. AIGISTINI EPISCOPI

)) me a peccatoribus relinquentibus legem

inquit, detinuit
))tuam '. Ipse item ciamat cum eodem tsedio cor ejus
)) ,

angitur sed videant unde clamat. « A finibus terrae

:
,

» inquit, ad te exclamavi, dr.m angeretur cor meum. ))

Ipse persecutionem vere pro justitia patitur, non solum si

tormentis corporalibus patiatur, hoc enim non semper 5

sed quod semper, quandiu transeat iniquitas ,

patitur,
cruciatus videlicet cordis, cum eum Inedium detinet a pec-
catoribus relinquentilnis iegem Dei. Neque enim nuliam
persecutionem Lolh in Sodomis patiebatur '^, ubi tamen
ei habitanti nullns per corporales pcenas molestus iuit, sed
aspectu et auditu justus inhabitans animam justani ini-
quis aliorum factionibus cruciabat ^. De hoc dicit Aposto-
lus, « omnes qui voiunt
Sed et in Christo pie vivere per-
)> secutionem patientur ^. De )) iliis autem qui reiinquunt
legem Dei ,
(de quibus dicit idem ipsum corpus Christi,
t Yidi insensatos, et tabescebam^) : « Mali autem, inquit,
)) et facinorosi proficient in pejus , ipsi errantes , et aiios

» in errorem mittentes ®. )) Sed utrumque hoc genus per

totum mundum usque in finem : quia, « Sinite, inquit,
« ufraque crescere usque ad messera : ager autein est
)) mundus , messis finis saeculi '".
»

XXXIX. Verumtamen istos niiror non attendere quid

dicant, cum velut pro se commemorant quod ait Domi-
nus , « Filius hominis veniens putas inveniet fidem in
» terra^ ? » quasi Africa non sit terra. Si enim hoc ita dixit,

tancpiam omnino in nullis inventurus fidem, aut de qua-

dam terra dixit, et incertum est de qua dixerit; aut de
tota terra dixit , et non inveniunt quomodo et de Africa
non dixerit. Sane videant, ne fbrte consequentibus ver-

Psal. cxvin, 28.— Gen. '— ^2 Petr.xix. ii, 7. — 4 2 Tini. 111, 12.
— 5 Psal. civni, i58. — 2 Tim. 6 — xni, i3. 7 Waftli. xni, 3o. — ^ Luc.
XVIII, 8.
 DE UNITATB ECCLESIJE. 261
bis tales tetigerit quales isti sunt. Cum enini dixisset,
« Filius hominis putas inveniet fidem in terra , » credo
quia poterat {|uii)usdam superbis haereticis, qui in aliqua
parle terrarum se ab orbis unitate separaverunt, ascen-
derc in cor vana et inflatacogitatio, quod ipsi essentjusti,

deficientibus et pereuntibus a fide caeteris gentibus, per

quas Ecclesiae communio dilatatur •, conlinuo secutus
Evangelista, « Dixit autem, inquit, et ad quosdam qui
» sibi justi videbantur, et spernebant cneteros, simihtudi-
» nem istam *. duobus in templo
» Et sequitur de illis

orantibus, Pharisaeo et Publicano in quibus duobus figu- :

rantur supcrba glorialio bonorum operum, ct humibs con-

fessio peccatorum. Desinant ergo isti , si respondere huic
EpistoLie parant, ea testimonia commemorare, qu.-^ nos
cumipsiscommemoramus, vel in perditionem Judaeo^^um,
vel in zizania , sive paleam , sive malos pisces totius
mundi. Et sicut nos manifestissimis testimoniis asseruimus
Ecclesiam toto orbe difViisam , sic et ipsi manifestum aH-
quid proferant , unde ostendant esse praedictum , Cfleteris

gentibus a fide Christi pereuntibus , solam Africam re-

mansuram , ct quocumque episcopi ex Africa mitte-
rentur.
XL. « Scriptum est, inquiunt, in Canticis canticorum :

« Sponsa, id est, Ecclesia dicente ad Sponsum, Annuntia

wmihi quemdilexitanimamea, ul)i pascis, ubi cubas in me-
)> ridie^. »Hoc est unicum leslimonium (|uod proseisti resc-
nare arbitrantur, eo t|Uod Africa in meridiana orbis parte sit

conslituta. Lndeprimum(|uaero, quomodoChristum inter-

roget Ecclesia, ut annuntiet ei ubi sit Ecclesia neque cnim :

dufe, sed una est. Aut isti ostendant, quoniam non negant
haec verba Ecclesiam dicere Christo, quae sit Ecclesia quae
interrogat, et quae sit Ecclesia de qua interrogat. Quaerit
' Luc. xvui, 9. — ' Cant. i, G.
262 S. AUGUSTINI EPISCOPl

enim quo veniat ad sponsum suum, et dicit ei* « Annun- :

» tia mihi quem dilexit anima mea ubi pascis ubi cubas , ,

))in meridie. Adhuc enim ista Ecclesia est quse loquitur

))

et quaerit, ubi sit Ecclesia in meridie. Neque enim inter-

rogat, « Ubi pascis, ubicubas, » et ei respondetur, « In
» meridie : tanquam sponsus respondeat, In meridie
»

pasco, in meridie cubo sed omnia ista verba ad interro-

:

gationem pertinent, « Ubi pascis, ubi cubas in meridie? »

Adhuc enim Ne forte fiam sicut operta super

ipsa dicit , «

» gregcssodalium tuorum. » Jam vero ille respondet, « Nrsi

» cognoveris temetipsam, o decora inter mulieres, » et
caetera. Non ergo his verlDis ostenditur, in sola parte meri-
diana esse Ecclesiam : sed in ahis mundi partibusconsti-
tuta^ interrogat fortasse quid ad ejus communionem per-
tineat in meridie , id est , ubi sponsus ejus pascat et cubet
in meridie •, quia suos pascit, et in suis cubat. Veniunt
enim quaedam membra ejus, id est, boni fideles ex parti-
bus transmarinis in Africam, et cum audierint hic esse
partem Donati, timentes ne incidant in manus ahcujus
rebaptizatoris , invocant Christum orantes et dicentes,
« Annuntia mihi quem dilexit anima mea, ubi pascis, ubi
» cubas in meridie, » id est, qui sint meridies ubi tu pas-
cis et cubas , id est, qui habent charitatem, et non divi-
dunt unitatem. Et vide quid adjungat : « Ne forte fiam ve-
» lut operta super greges sodaiium tuorum ; » id est, ne
non revelata, hoc est enim
forte velut latens et incognita et
« operta fiam, » non super gregem tuum sed « super ,

» greges sodalium tuorum, » qui cum primo tecum essent,

extra coUigere voluerunt, non tuum gregem, sed suos

greges nec audierunt te dicentem
; « Qui mecum non :

» colhgit, spargit ' ; nec quod Petro dixisti, « Pasce oves

' Vide sermonem xlvi de Pastoricus, nura. 35, et serm. cxxsvui, n. 9. —

2 Mattli. xn, 3o.
 DE tJNITATE ECCLESI^. 263
» meas ^ " "^o^ tiias. Non est autem ista operta, quia
non est sub modio, sed super candelabrum, ut luceat
omnibus qui in domo sunt ^. Et de illa dictum est, « Non
» potest civitas abscondi super montem constituta. » Sed

Donatistis velut operta est, qui audiunt tam lucida et

maniffcsta testimonia, quse illam toto orbe demonstrant 5

et malunt clausis oculis otfendere in montem quam in ,

eum ascendere ;
qui cum esset lapis praecisus de monte
sine manibus ^, crevit et iaclus est mons ingens, et imple-
vit universam terram.
XLI. Potest et alio modo intelligi : « Ubi pascis, ubi
» cubas in meridie. enim vox est in Psalmis ex
» Ipsius

persona Moysi famuli Dei « Dexteram tuam notam fac ,

» mihi, et eruditos corde in sapientia*. » Inillis enim me-

ridiesdicitur, propter ingentem sapientiae lucem,etingen-

tem charitatis ardorem. Unde quemdam cum exhortaretur
Spiritus Dei ad l)ona opera per Prophetam, hoc illi etiam
promittit :« Et tenebrae tuae sicut meridies erunt Sed^. »

si ahquis mundi locus intelligendus esset ,

quod dictum
est « In meridie- » lamen ipsa verba, sicut dixi,quae om-
nia unam faciunt interrogationem , nullo modo permitte-
rent queraquam ad suum sensum istam detorquere sen-
tentiam. Et si tanquam quaerenti ubi pasceret et ubi ,

cubaret, de terreno loco responderetur : « In meridie : »

non continuo Africam accipere debercmus. Africa enim

in parte quidem meridiana mundi est, sed ad Africum,
non ad Austrum ubi vere meridies est. Ibi enim sol facit
mediumdiem, subqua coeli plaga polius iEgyptus inveni-
tur. Siergo sponsus ab sponsa tanquam de loco familiarius
dilecto, et cubili quodam suo secreto interrogatus, rcspon-
(leret esse in meridie ^ multo probabihus Ecclesia catholica

» Joan. XXI, 17. — i

Matth. v, i5, — ^ Dan. u, 35. — 4 Psal. lxxxix,

>3. — 5 Isai. Lvin, 10.

 264 S. AUGUSTINI EPISCOPl

iii his membris suis hoc agnosceret, quae sunt in JEgy\ito

in millibus servorum Dei, qui oer eremum Stincta societate

vivunt ,
perfectionem prsecepti Evangelici studentes te-

nere, quo dictum est « Vis perfectus : esse ? Vade, vende

)) omnia quse habes,et da pauperibus, et habebis thesau-
» rum in coelis, et veni , sequere me ^
: » Quanto enira
melius ibi secretius pascere, et cubare, id est, requiescere
FiHusDei diceretur, quam in turbis inquietis furiosorum
Circumcellionum, quod malum Africae proprium est. Nam
de TEgypto ita Isaias prophetat : « Illo die erit altare Do-
» mini in regione iEgyptiorum, et titulus ad fmes eorum
» Domino , et erit in signum in seternum Domino in re-
» gione iEgyptiorum. Quoniam clamabunt ad Dominum
» adversus eos, qui eis pressuram faciebant : et mittet illis

» Dominus hominem, qui salvos eos faciet, judicans ser-

» vabit eos. Etcognitus erit Dominus yEgyptiis: et time-
» buntiEgyptii Dominum in illo die, et facient sacrificia,
» et vota promittent Domino, et reddent. Et feriet Do-
M minus iEgyptios plaga, et sanabit eos sua misericordia,
)) et convertentur ad Dominum, et exaudiet eos, et sanabit
» eos -. » Quid ad haec dicunt
Quare non communicant ?

Ecclesiae, quae praedicta est, iEgyptiorum ? Aut si praefi-

guratione prophetica /Egyptus mundum significat, quare
non communicant Ecclesioe orbis terrarura ?
XLII. Proinde perscrutentur Scripturas, et contra tara
multa testimonia, quibus ostenditur Ecclesia Christi toto
terrarum orbe ditiundi, vel unum proferant tara certum
et tara manifestum quam illa sunt, quo demonstrent Ec-
clesiam Chrisli periisse de caetera gentibus , ct in sola Africa
remansisse, tan.quara ab alio non ab Jerusalem, sed initio,

a Garthagine, ubi primo episcopum contra episcopuni le-

vaverunt. Si autem velimus intclhgere Donatum principem.,
' Matth. XIX, 21. — 3 Isai. xix, 19-22.
 DE VNITATE F.CCI.ESIJE. 265
Tyri, quiaTyrus (IjCarthago cognominataest,quaein cum
per Ezechielem prophetanturPUbi eum maximedesignat,
quod ei dicitur « Ostendam tibi quia homo es et non
:

» Deus ^ » Istienim de hujds magis quam de Dei nomine

gloriantur. Et cum solus Deus sine peccato sit, et sacerdos

ille qui interpellat pro nobis, quia et de ipso dictum est :

« Qui estsuper omnia Deus benedictus in ssecula ^ : » isti

Donati imitatores ita sine peccato se volunt videri, ut etiam

justificatores hominum se asserant, et suum oleum quod
non oleum peccaloris. Merito dicitur principi Tyri
sit :

« Dixisti, Deus sum es autem homo, et non Deus ^. »

:

Cur etiam dicitur «Numquid tu melior quam DanieP ? »

:

Confiteturenim Daniel peccatasua, et peccata populi sui^:

isti autem pertinentes ad principem Tyri , ideo se dicunt
orantes audiri pro peccatis populi ,
quia ipsi sine peccalo
sunt. Merito dicitur principi Tyri : « Numquid tu melior
»quam Daniel ?))Ecce nos possumus invenire aliquidpro-
prium, ct hoc malum maximum a capite Africae, id est,
Carthagine exortum. Norunt enim homines quam con-
gruenter TyrusproCarthagineaccipitur,et tamen non agi-
mus tahbus ; fortassis enim ahquid aliud significet Ty-
rus : quanto magis meridies, cum ctipsa verba ad aliura
cogant intellectum ?

XLIil. Sed quam non permiltantur saltem quaerere

aiiquid quo probent esse praedictum, deficientibus a fide
christiana CGeteris gentibus, in sola Africa Ecclesiam re-
mansuram : attendant illud cjuod sa?pe commemoravi :

« Utraque crescereusque ad messem, ct agrum esse mun-

» dum , messem finem psecuii , » non nobis , sed ipso
Domino interpretante parabolam. Est et aiiud evidentissi-
raum, quod eis omnino auferat laborem quaerendi unde
'
Ezech. xxviii, 9. — ' Rom. 1», 'i. — ^ Psal. cxi,, 5. — 4 tzccli. xxviii, 3.

— Dan .IX, 20. 5

266 s. ArGrsTiNi episcopi
probentEcclesiam mundo perdito adsolos Afros redactam.
Potest enim aiiquid esse, et noninveniri: non esse autem,
etinveniri, non potest. Desinant ergo quperere quod inve-
nire non poterunt non quia occultum est sed quia non
, ,

est. Sunt enimadhucnonnuUae gentes, in quibus nondum

est Evangelium praedicatum necesse est autem impleri :

omnia, quae de Christoet Ecclesia prsedicta sunt : oportet

ergo et in eis praedicari. Quomodo ergo isti dicunt jara
esse completum quod Dominus nomine
ait.w Pr^dicari in
)) ejus poenilentiam et remissionem peccatorum in omnes
» gentes , incipientibus ab Jerusalem ^ : )> sed postca cae-
teris deficientibus, solam Christo Africam remansisse \

cum adhuc illud implendum sit, nondum impletum sit?

Cnm autem impletum fuerit, vcniet finis. Sic cnim Domi-

nus ait : « Et prsedicabitur hoc Evangelium regni in uni-
M verso orbe, in testimonium omnibus gentibus, et tunc
» veniet finis ^. )> Quomodo ergo, cum adimpleta esset
fides omnium gentium , tunc perditio gentium, excepta
Africa, consecuta est ? Quandoquidem ipsa fides omriium
gentium nondum adimpleta est.

XLIV. Nisi forte hoc restat hominum insaniae, ut dicant,

nonex illis Ecclesiis quae fundat.'€ sunt per Apostolorum
,

labores , adimpleri praedicationem Evangelii in omnibus

gentibus, sed illis pereuntibus, earum reparationem ex
Africa futuram per partem Donati, et residuarura geniiura
acquisitionem. Puto quod ipsi etiam rideant , cum hoc
audiunt : et tamen nisi hoc dicant ,
quod erubescunt si

dicant,non habent omnino quod dicant. Sedquid ad nos?

Nemini invidemus. Hoc nobis legant de Scripturis sanctis,
et credimus hoc, inquam, nobis ex canone divinorum
:

Librorum legant, tot civitates, quseusque ad hodiernum

diem baptismum perAposlolossibiconsignatum tenuerunt,
' Luc. XXIV, 47- — ' MaUli. xxiv, i4
 DE TJNITATE ECCLESIJE. 267
propter Afroriim sibi incognita crimina periisse a fide
Christi, et denuo baptizandas osse a parte Donati, atque
indecaeterisgentibus, cjuaG nondum audierunt, praedican-
dum Evangelium. Hoc nobis legant : quid morantur ?

quid tergiversantur ? quid impediunt salutem gentium ?

Legant hoc, et cum ipsa lectione novos Apostolos mittant

ad tot gentes rebaptizandas et ad residuas baptizandas.
XLV. Sed plane videant, cum ad Colossensesvcnerint,
quomodo ibi vel legant vel audiant ad eos Epistolam da-
tam ubi eis dicit Apostolus « Gratias agimus Deo Patri
, :

» Domini nostri Jesu Christi, semper pro vobis deprecan-

» tes, audientes fidem vestram in Christo Jcsu, et dilectio-

» nem quam habetis in omnes sanctos, propter spem quae

» reposita est vobis in coelis, quam ante audislis in verbo
» veritatis Evangelii, quod pervenit in vos, sicut in omni
M mundo est fructificans, et crescens, sicut et in vobis ex
M qua dieaudistis ct cognovistis gratiam Dei in veritate ^»
Haec enim verba conveniunt cum Evangelio, ubi dictum
cst : « Simile est regnum coelorum homini seminanti bo-
» num semcn Et postea exponitur ager
in agro suo "^.
»

esse hic mundus. Sicut enim hoc, ex quo seminatum est,

crescere praedictum est usque ad messem : ita et Aposto-
lus dicit : « In omni mundo fructificans et crescens, sicut
M et in vobis ex qua die audistis. » Crescit autem usque in
finem, quia usque ad messem. « Messis enim esi finis sae-
» culi. » Dicent ergonon solum Colossenses, ad quos data

est, sed etiam cueteri omnes, apud (juos legiturhaec Epis-

tola, ubi per apostolicas Litteras constat bonum semen

esse seminatum^ et jam tunc crescere et fructificare coe-

pisse ,
quid nobis affertis novi ? Numquid iterum semi-
nandum est bonum semen, quando cx ([uo semiffatum est,
brescit usque ad messem ? Si dicitis periisse in illis locis

Coloss. I, 3-5. — ' Matth. iiu, 24.

 268 S. AXGlSTiNl EPISCOPI

quod erat per Apostolos seminatum , et ideo esse rursus

ex Africa seminandum , respondebitur : Legite nobis hoc

e\ divinis Oraculis quod proiecto legere non potestis,
:

nisi prius osienderitis lalsum esse quod scriptum est, se-

men illic ante seminatum « crescere usque ad messem. »

St quia nullo pacto sihi divina eloquia contradicunt ,

nullo modo in eis invenietis quod contra hoc tam mani-

,

festum recitare possitis. Restat ergo ut non ex divinis

Libris , sed ex vobis ista dicatis. Proinde dignissime res-
pondebitur : An.ithema sitis. Tenent enira Ecclesiae apos-
tohco labore fundatae, cum quanta cura sibi prsedictum
sit : « Si quis vobis evangehzaverit prseterquam quod ac-
» cepistis, anathema .sit '.»

XLVL Quoniam igitur in Scripturis sanctis Ecclesia

manifeste cognoscitur, incipiens ab Jerusalem, et peralias

gentes crescens, donec omnes occupet usquein finem sae-

non autem
cuii, sola purgamenla ejus
frumenta, sed et

commemorantur : prius correcti commimicate frumentis,

et tunc videbitis quid in zizania, vei paleam dicere debea-
tis. Alioquin et malos bonorum laudibus exornare , et
bonos malorum criminibus accusare detestando errore
Nempein manii)usdocumenta gestamus, quibus
cogimini.
probemus majores vestros, quorum schisraa sectamini, et
municipalibus gestis sanctos Libros ignibus tradidisse, et
ecclesiasticis negare non potuisse, eosdemque intcr judices
fuisse illos, qu» apud Carlhaginem contra Caccilianum et

collegas ejus absentos sententiascontulerunt.Nempeiidera

leguntur gestis et municipahbus et ecclesiaslicis traditores,

qui postea proferuntur a vobis tanquam traditorum ab-

sentium damnatores. Nempe Nundinarius illius temporis
diaconus vester apud Zenophilum consularem omnes
,

Lucillae nundinas patefecit quse damnationem Caecihani ,

' Gal. I, 9.
 DE INITATE ECCLESI^. 2U9
eniit ab episcopis ,
qui ei lactiis fuerat inimicus , verum
praedicans. Nempe ipsi postea Litteras ad Imperatorem
Constanlinum dederunt, datisque ab eo, sicut petiverant,
disceptatoribus episcopis non consenserunt eosdcmcjue ,

postmodum apud illum tanquam iniquos judices accusa-

verunt, et ab aliis sibi ad Arelatum datis ad ipsum Impe-
ratorem appeilaverunt eodemque inter partes audiente ,

calumniatores invcnti at(|ue damnati in eadem furoris ,

pertinacia permanserunt. Nempe vos ipsi ,

qui propterea
dicitischristianam sanctitatcm de tot genlibus, in quibus
Apostoli eam fundatissimam reliquerunt, penitus esse de-
letam, (|uiacommunicaverunt eis, quos vestri majores sep-
tuaginta episcoporum conciiio Carlhaginiensi damnave-
rant, nonne iilis quos trecenti decem Bagaiensi conciiio
,

cum Maximiano damnaslis, modo communicalis ? Nonnc

Praetextatus Assuritanus et in ipso conciiio damnatus le-
gitur, et gestis proconsularibus a vobis accusatus et op-
pugnatus ; et tamen in (|uo damnatus erat, iionore sus-
ceptus, et in vestra communione dcfunctus est ? Nonne
Felicianus Mustitanus eodem modo, in eadem causa, eo-
dem conciiio damnatus ab episcopis, accusatus apud judi-
ces ,
postea receptus a vobis , nunc vobiscum episcopus
vivit ? Nonne iili, qui ab istis damnatis ijaptizali sunt, in
eodem baptismo vobis modo eommunicant? Sed videlicet
tot Ecclesiae transmarinae Apostolico labore fundatae, si

communicaverint sacramenta cum eis, quos nec apud se

accusatos ipsi damnarunt, et ab aliis postea purgatos et

absolutosaudierunt, amittunt salutem reiigionemquechris-
tianam : pars autem Donali et damnat (|uos voiuerit , et

in ipsadamnatione sacrilegia schismatiseorum sic exagge-

rat, ut iliis quos vivos terra sorl)uit, comparare non dubi-
tet, et eis rursus cum voluerit, in eodem houorc susceptis
' ^ura. xTi, 32.
270 S. AUGLSTIM EPISCOPI

communicat , et sancta atque integra perseverat. O regula

juris Numidici , o priviiegia Vagailana ^ Et baptismus
Christi exsulliatur ineis, qui eum in Ecclesiis apostoiicis
perceperunt , in eis autem quos « damnali sacrilegi, » si-

cut in Bagaitano concilio scriptum est , Praetextatus et

Felicianus l^aplizaverunt, parcitur baptisrao Ciiristi^ non
quia baptismus Cliristi est, sed quia per eos datus est, qui
a suis damnatoribus episcopi recedere, et ad suos damna-
tores episcopi redire meruerunt.
XLVII. Nempe liaec orania, quse jamdiu commemoro,
regaiibus litteris, et ecciesiasticis et municipaiibus et pro-
consularibus gestis facta recitamus : tamen, o Donatistae
si vos teneretis Ecciesiam toto orbe diflfusam ,
quae mani-
festissimiscanonicarum Scripturarum testimoniisdesignata
et expressa est, nihii adversus vos omnia ista vaiere debe-
rent : quia neque vobis paleae crimina praejudicarent, si

vos in ea triticum essetis ^ nec si vos essetis palea, et vestra

essent crimina, trilico Dominicae segetis aiiquid praejudi-
caretis, quod ita in agro Domini seminatum est, ut cres-
cat usque ad messem mundo semina-
^ id est, quod ita in

tum est, ut crescat usque in finem saecuii. Eo ergo modo

si forte, quod adhuc nobis nunquam probaslis, adversus

paleam nostram documenta gereretis, nos aulem ad-

taiia

versus vos tanta ista quae comraemoravi non habere-

,
,

mus : etiam sic nihii Irumentis nostris tolo orbe diifusis

omnino praejudicaret quidquidin eorura paieara, quaravis
verissimura, quaravis raanifestissiraura, quamvis proiialis-

simum diceretis. Proinde removeantur oranes moratoriae

tergiversationes. Quidt|uid de peccatis horainum faisura
ol)jicitur, convenialur conscientia, etnon ol)jiciatur. Quid-
quid de peccatis iiorainum etiam verum objicitur, et vel
' Pro Bagaitana. Vide lib. iu contra Parraen. cap. 4» et lib. iv contra
Crescon. cap. 25.
 DE LMTATE ECCLESI^. 271
probaii nou potest, vel cum debuit probari , noii potuit,

non objiciatur. Quidiiuid de peccalis hominum et verura

et probatum objicitur, nec tamen ad frumenta, (|U88 inter
paleam latent, sed ad ipsam paleam, quae in fine separa-
bitur, pertinet, non objiciatur. Haec enim et nos multo co-
piosius et probabilius objicere possumus, non ea inanitate
qua illi ut in eis causam nostram constituamus sed ut
, :

eisostendamus, non ideo nos nolle talibus (iderc, quia non

invenimus talia qune dicamus, sed ne tempus rebus neces-
sariis utile , in rebus non necessariis conteramus. Quod
propterea illi faciunt, quia robusta e1; firma verilate sub-
nixa documenta, quibus causam suam tueantur, invenire
non possunt ; et volunt videri aliquid dicere, dum tacere
erubescunt, et inania loqui non erubescunt. Remotis ergo
omnibus talibus Ecclesiam suam demonstrent, si possunt,
non in sermonibus et rumoribus Alrorum non in conci- ,

liis episcoporum suorum, non in litteris quorumJibet dis-

putatorum, noninsigniset prodigiis lallacibus, quia etiam

contra ista verbo Domini prieparati et cauti redditi sumus :

sed in praescripto legis, in Prophetarumprajdictis, in Psal-

morum cantibus, in ipsius unius Pastoris vocibus , in
Evangelistarum praedicationibus et laboribus, hoc est, in

oinnibus canonicis sanctorum Librorum auctontatibus.

Nec ita, ut ea colligant et commemorent, quse obscure vel
imbigue, vel figurate dicta sunt, qux quisque sicut volue-
rit, inlerpretetur secundum sensum suum. Talia enim
recte intelligi exponique non possunt nisi prius ea quse
,
,

apertissime dicla sunt, firma fide teneantur.

XLVIII. Quiscjuis ergo huic Episioloerespondereseprae-
parat, ante denuntio, ne mihi dicat : Illi codices Domini-
cos ignibus tradiderunt , ilii simulacris gentium sacrilica-
verunt, illi nobis iniquissimatn persecutioneni feccrunt, et
vos eis in omnibus consensistis. Breviter enim respondeo,
 272 S. llGVSTlNI EPISCOPI

quod saepc respondi : Aut falsa dicitis, aut si vera sunt, non
ad fVumenta Ghristi, sed ad eorum paleam pertinent ista

(|uae dicitis. Non inde perit Ecclesia ,

quae ultimo judicio
ventilata , istorum omnium separalione purgabitur. Ego
ipsam Ecclesiam requiro . ubi sit ,
quae audiendo verba
Christi et faciendo sedificat super petram ^, et audiendo et
faciendo tolerat eos^ qui audiendo et non faciendo aedifi-

cant super arenam : ubi sit triticum ,

quod inter zizania
crescit usque ad messem ^ •, non quid feceiint vel faciant
ipsa zizania : ubi sit proxima Chrisli in medio filinrum ma-
larum S medio spinarum; non quid fece-
sicnt lilium in
rintvt'1 faciantipsaespinae ubisint ])isces boni ^, qui donec
:

ad littus perveniant, tolerantpisces malos pariter irretitos ;

non quid fecerint vel quid faciant ipsi pisces mali.

XLIX. Omissis ergo istis morarum tendiculis oslendat
Ecclesiam vel in sola Africa ,
perdilis tot gentil)us , reti-

nendam vel ex Africa in omnibus gentibus reparandam

,

at([ue adimplendam etsic ostendat, ut non dicat Verum

: :

est, (|uia hoc ego dico, aut quia hoc dixit ille collega meus,
aut illi collegae mei, aut illi episcopi, vel clerici, vel laici
nostri ^ aut ideo verum est, quia ilia et illa mirabilia fecit
Donatus \ vel quilibet alius, aut quia homines
vel Pontius
ad Memorias mortuorum nostrorum orant, et exaudiun-
tur, aut quia illa et illa ibi contingunt, aut quia ille frater

noster , aut illa soror nostra tale visum vigilans vidit , vel
taie visum dormiens somniavit. Removeantur ista vel fig-

menta mendacium hominum, vei portenta failaciumspiri-

tuum. Aut enim non sunt vera quae dicuntur aut si hae- ,

reticorum aliqua niira facta sunt, magis cavere debemus :

quod cum dixisset Dominus quosdam futuros esse failaces,

qui nonnulla signa faciendo, etiam eiectos, si fieri posset,

' Mattli. vu, 24- — ' IJ- x»i, 3o. — 3 (jant. ii, 2. — 'i
Mattli. xiii, 4/. —
5 Confer Tiact. xm in Joan. n. 17.
 DE UMTATE ECCLESI.C. 278
fallerent, adjecit veliementer commendans, elait : « Ecce
» praedixi vobis K » Unde et Apostolus admonens : « Spi-
» rilus, inquit, manifeste dicit, quia in novissimis tempo-
» ribus recedent quidam a iide, intendentes spiritibus se-
» ductoribus, el doctrinis daemonioruiu'^. » Porrosialicjuis
in haereticorum Memoriis orans exauditur, non pro merito
loci, sed pro merito desiderii sui rocipit sive bonum, sive
malum. « Spiritus enim Domini , sicut scriptum esl , re-
» plevitorbem terrarum ^. » Et, « AurJszeJi auditomnia. »
Et multi irato Dco exaudiunlur : de quabbus dicit Apos-
tolus : « Tradidit illosDeusin concupiscentias cordis illo-
» rum *. » Et multis propitius Deus non tribuit quod vo-
lunt, ut quod utile est, tribuat. Unde idem Apostolus ait
de stimulo carnis suae, angelo Satanae, quem sibi datum
dicit, a quo colaphizaretur, ne magnitudine revelationum
extolleretur. « Propter quod ter Doniinum rogavi, ut au-
» ferret eum a me. Et dixit mihi : Suilicit libi gratia mea,
» nam virtus in infirmitatc perficiturNonne legimus ^. »

ab ipso Domino Deo nonnulJos exauditos in excelsis mon-

tium Jud«>se, quse tamen excelsa ita dispiicebant Deo, ut
et reges qui ea non everterent cuJparentur et qui ever- , ,

terent iaudarentur? Unde inteJJigitur magis valere pe-

,

lentis affectum ,
quam petitionis Jocum. De visis autem
faiJacibus iegant quae scripta sunt, et quia ipse Satanas
transfiguratse tanquam angeJum Jucis ^', et quia muJtosse-
'duxerunt somnia sua". Audiantetiam qu.T narrent Pagani
de templis et diis suis mirabiliter veJ facta, veJ visa : etta-
men « Dii gentium dtemonia , Dominus autem coeJos fe-
» cit*. » Exaudiuntur ergo muiti et muitis modis, non so-
lum Christiani calhoiici , sed et Pagani , et Judaei, et
hseretici, variis erroribus et superstitionibus dediti. Exau-
' MaUli. XXIV, 25. —M Tim. iv, i. — ^ Sap. i, 7 ct 10. — 4 Rom. i, 24-
— 5 2 Cor. xu, 7. — 6 Id. XI, la. --7 Eccli. xxxiv, 7. — 8 psal. xcxv, 5.

GXXXIX. 18
274 S. AlGUSTlNI EPISCOPl
diuiitur autem vel ab spiritibus seductoribus ;
qui tamen
nihil faciunt, nisi permiltanturDeo sublimiter atque inef-
fabiliter judicante quid cuique tribuendum sit sive ab :

ipso Deo, vel ad pcenam malitiae, vel ad solatium miserise,

vel ad admonitionem quaerendae salutis reternae. Ad ipsam
vero salutem ac vitam aeternam ncmo pervenit , nisi qui
habet caput Christum Habere autem caput Christum
. nemo
poterit, nisi qui in ejus corpore fuerit ,
quod est Ecclesia

quam sicut ipsum caput in Scripturis sanctis canonicis de-

bemus agnoscere, noii in variis hominum rumoribus, et
opinionibus, et factis, et dictis, et visis inquirere.
L. Nemo mihi ergo haec opponat ,
qui mihi respondere
paratus est : quia nec egodico ideo mihi csse credendum,
communionem Donati non esse Ecclesiam Christi ,
quia
quidam qui apud eos episcopi fuerunt, divina instrumenta
ignibus tradidisse, gestis ecclesiasticis et municipahbus et
judicialibus convincuntur ; aut quia in judicio episcopo-
rum ,
causam suam non
quod ab Imperatore petiverant ,

obtinuerunt autquiaprovocantesad ipsum Imperatorera,

5

etiam ab ipso contrariam sibi sententiam meruerunt aut ^

quia tales sunt apud eos Circumceliionum principes; aut

c[uia tanta mala committunt Circumcelliones aut quia ;

sunt apud eos qui se per abrupta prsecipitent, vel concre-

raandos ignibus inferant ,
quos ipsi sibimet accenderunt
aut trucidationem suam etiam invitis hominibus terrendo
extorqueant, et tot spontaneas et furiosas mortes, ut co-
lantur ab hominibus , appetant ; aut c{uod ad eorum se-
pulcra ebriosi greges vagorum et vagarum permixta ne-
quitia dic noctu((ue se vino sepeliant, flagitiisque corrum-
pant, Sit ista omnis turba palea eorum ; nec frumentis
praejudicet^ si ipsi Ecclesiam tenent. Sed utrum ipsi Ec-
clcsiam teneant, nonniside divinarum Scripturarum ca-
nonicis libris ostendant ^
quia nec nos propterea dicimus
 DE unitAte ecclesi^. 27 .'t»

nobis credi oportere quod in Ecclesia Christi sumiis, quia

ipsam quam tenemus, commendavit Milevitanus Optalus,
vel Mediolanensis Ambrosius, vel alii innumerabiles nos-
trae communionis episcopi 5 aut quia nostrorum collega-
rum conciliis ipsa praedicata est 5 aut quia per totum or-
bem in locis sanctis ,
qu.ne frequentat nostra communio,
tanta mirabilia velexauditionum, vel sanitatum fumt, ita
ut latentia per tot annos corpora Martyrum quod pos- *
,

sunt a multis interrogantes audire Ambrosio f uerint re- ,

velata et ad ipsa corpora caecus multorum annorum

,

civitali Mediolanensi notissimus oculos lumenque recepe-

rit ; aut quiailie sonmiumvidit, etille in spiritu assumptus

audivit, sive ne iret in partem Donati, sive ut recederet a
parte Donati. Qusecumque talia in Catholica fiunt , ideo
sunt approbanda ,
quia in CathoHca fiunt ;non ideo ipsa
manifestatur Catholica, quia hwc in ea fiunt. Ipse Domi-
nus Jesus cum resurrcxisset a mortuis , et Discipulorum
oculis videndum , manibusque tangendum corpus suum
otlerret , ne ({uid tamen fallaci.ie sc pati arbitrarentur
magis eos testimoniis Legis et Prophetarum et Psalmorum
confirmandos esse judicavit , ostendens ea de se impleta ,

xjuae fuerant tanto ante prsedicta. Sic et Ecclesiam suam

commendavit dicens nomine suo pceni-
: « Praedicari in
» tentiam, et remissiouem peccatorum per omnes gentes,
» incipientibus ab Jerusalem^. » Hoc in Lege, et Prophe-
tis, et Psalmis esse scriptum ipse testalus est : hoc ejus ore
commendatum tenemus. H?ec sunt causae nostr?e docu-
menta, hsec fundamenta, haec firmamenta.
LL Legimus in Actibus Apostolorum dictum de qui-
busdam credentibus ,
quod quotidie scrutarentur Scrip-
turas, an haec ita se haberent ^ : (pias utique Scripturas,

' Protasii et Gervasii. Vide lib. xxii de Civitate Dei, cap 8. et lib. ix Cori'

fess. cap. Tii, etc. — * Luc. xxiv, 47' — ^ •^ct. xvu, ii.
18.
276 S. AUaUSTlM El'ISC01'l

iiisi Prophetarnm? lluc acccsseruiit

canoiiicas Lcgis et
Evangelia, Apostolicae epistolae Actus Apostolorum , ,

Apocalypsis Joannis. Scrutamini heec omnia, et eruite ali-

quid manifestura, quo demonstretis Ecclesiam vel in sola

Africa remansisse,velex Africa futurum esse ul impleatur
quod Dominus dicit : « Prsedicahitur hoc Evangehum
» regni in universo orhe in testimonium omnihus genti-
» hus, et tunc veniet fmis quod '. » Sed ahquid proferte ,

noQ egeat interprete ncc unde convincamini quod de

,

alia re dictum sit, et vos iUud ad vestrum sensum detor-

quere conemini. Videtis enim unicum iliud quodproferre

consuestis « Uhi pascis,uhi cuhas in meridie"^
: » quem- :

admudum excussis omnihus ejusdem loci verhis, longe

ahud indicat quam vos putatis. Et si hoc sonaret quod
vultis, Maximianistae vos in eo vincerent. Magis enim me-
ridies Byzacium, Tripohs, uhi iJh sunt qui-
Provincia ,

cuuique sunt, quam Numidia uhi vos pra^polletis. Ita ,

ergo ipsi germanius et distinctius possunt de mcridie glo-

riari , ut eos excludere ah hac senlentia non possitis , nisi

iu iJhs verhisverum sensum et catholicum teneatis, os-

tendentes, eis secundum (juatuor angulos orhis terrarum
ah Austro magis quara ah Africo esse meridiem ; secun-
dum figuratas autem Scripturarum locutiones, perfectam
mentis illuminationem , fervoremque maximum charita-
tis , vocari nieridiem ; unde scriptum est : « Et tenebrae
» tanquam meridies erunt ^. » Aliquid ergo proferte
luse
quod non contra vos verius interpretetur sed c|uod in- ;

terprete omnino non egeat. Sicut non eget interprete :

« In semine tuo henedicentur omnes gentes * » quia se- :

men Ahrahse Christum, non ego, sed Apostolus inter-

pretatur. Sicut non eget interprete « Tu enim vocaheris :

' Malth XIV, 12. — - Cant. i, 6. — ^ Isai. lviii, io. — 4 Gcn. xxi, i8, et
Gal. 111, i6.
 DE l NITVTE ECCLESI^. 277
» voluntas mea, et terra tna orbis terrarum *
: » quia ei

dicitur, quam nemo Christianus nisi Ecclesiam Christi in-

telligit. Sicut non eget interprete : « Commemorabuntur
» et convertentur ad Dominum iiniversi fines terrfie , et
» adorabunt in conspectu ejus universae patrinc gentium ;

» ([uoniam ipsius est regnum , et ipse dominabitur gen-

» tium - : quia in eo Psalmo dicitur , ubi passio Domini
etiam teste Evangelio declaratur. Sicut non egot inter-
prete : « Quiaoportebat Christum pati, et resurgere tertia
» die, et praedicari in nomine ejus poenitentiam, et remis-
» sionem peccatorum per omnes gentes, incipienlibus ab
» Jerusalem ^. » Sicut non eget interprete « Et eritis mibi :

» testes in Jerusalem , et in tota Judaea , et Samaria , et

» usque in totam terram *. » Ccepisse enim Ecclesiam ab

Jerusalem, atque inde isse circum Judaeam, et Samariam,
et caeteras gentes , consequentia gesta testantur canonicis
firmata documentis. Sicutnon eget interprete « Et prae- :

» dicabitur hoc Evangelium regniin universo orbe in tes-

» timonium omnibus gentibus et tunc veniet finis ^. » ,

Interrogatus cnim Dominus definehujus saeculi, cum qu;r-

dam « initia parturitionum » dixisset, ait : « Sed nondum
» est finis. » Fincm autem fulurum prnedixit post praedi-
cationem Evangelii in universo orbein omnibusgentibiis.
Sicut noneget interprete : « Sinite utra(|uecrescere usque
» ad messem *"
: c(nia cum cgeret interprete, ipse Dominus
inlerpretatus est ; et ipse exposuit, cui nemo conlradicere
.potest, maxime in ea parabola, quaeab illo prolata est : et

ipse ait : « Bonum semen esse filios regni , agrum mun-

dum messem finem saeculi. » Tale aliquid proferte vel
» ,

unum quo apertissime Africa declaretur vel in reliquis

, ,

soia derelicta , vel ad principium renovandi et implendi

' Isai. LUi, 4- ~ ' Psal. xxi, 28. — ^ Luc. xxiy, 46 —4 Act i, 8. —
5 Mattl). XXIV, 14. — ^ Id. xni, 3o.
278 5. AUGUSTIM EPISCOPl

orbis sola servata. commenda-

Neque enim tot testimoniis
retur quod erat cito periturum, etsic taceretur, autquod
solum esset relinquendum aut ex quo solo totum esset ,

reparandum et implendum. Si autem non potestis, quod

tam juste a vobis flagitaraus, ostendercj cedite veritati,
conticescite , obdormiscite , a furore expergiscimini in sa-
lutem.
LII. An adhuc dicitis : « Si apud vos est Ecclesia , ut
quid nos ad ejus pacem persequendo compellitis ? aut si
raali suraus , quid nos quperitis? Et si zizania sumus, si-

nite nos crescere usque ad messem ? » Quasi nos ,

quibus
modis possumus , agamus nisi ne triticum simul
aliud ,

eradicetur, dum ante tempus zizania separantur. Quicum-

que enim boni in aeternum futuri sunt etsi ad tempus ,

mali sunt\ non zizania, sed triticum sunt in praescientia

Dei. Sic autem nos accusatis, quare vos qucerarnus si mali
estis, quasi non in eo perieritis quo mali estis, et ideo sitis

quserendi, quia periistis, ut perditi quaeramini, quaesitiin-

veniamini , inventi revocemini , sicut illa ovis a pasLore'^,
sicut illa drachma a muHere, sicut ille fiHus qui mortuus
erat et revixit, perierat et inventus est. lUe vos enim quae-
rit, qui in sanctis habitat, et imperat ut quaeramini.
De pcrsecutione autem vestra querela sedabitur,
LIII.
si cogitetis et intelhgatis prius, non omnem persecutionem

esse culpabilem alioquin non laudabiliter diceretur

:

« Detrahentem proximo suo occulte, hunc persequebar^. »

Nam quotidie videmus et filium de patre tanquam de per-

secutore suo conqueri, et conjugem de marito, et servum
de domino, et colonum de possessore, et reum de judice,
et mihtem vel provincialemde duce vel rege cum illi ple- ;

rumque ordinatissima potestate sibi homines subditos per

' Zizania quaedani in Dei prsescientia triticum. — ^ Luc. xv. — ^ Psal.

c , 5.
 DE tNITATE ECCLESijE. 279
tcrrores leviorum poenaruni a gravioribus malis prohihoant
atque compescant ;
plcrumque autem a hona vita et a i)0-

nis factis minando et saeviendo dcterreant cum a malo

: sed
et illicito prohibent, correctores et consultores sunt-, cum
autem a bono et licito persecutores et oppressores sunt.
,

Culpantur etiam qui prohibent a malo, si modum peccati

modus coercitionis excedat. Item jure culpandi sunt, qui
turbide atque inordinate in eos co6rcendos insiliunt ,
qui
nulla sibi lege subjecti sunt.
LIV. Proinde Circumcellionum vestrorum inordinatas
licentias et superbas insanias juste reprehendimus etiara ,

cum aliquibus pessimis violenti sunt : quia illicita illicite

vindicare, et ab illicilis illicite deterrere, non estbonum.

Cum vero et innocentes vel causa incognita, vel iniquissi-
mis inimicitiis perscquuntur quis eorum sceleratissimala-
,

trocinia non perhorrescat ? AtveroquodMaximianistarum

furorem legibus publicis cocrccndum putastis, ut eos per
jussa judicum et executionem Ofliciorum et auxiiia civita-
tum pulsos de basilicis quas tenebant, ad considerationem
sui sceleris urgeretis, non reprehendimus nisi quia hoc in 5

eis insectati estis, quod ipsi fecistis, imo multo levius quam

fecistis. Illi enim adversus partem Donati, vos autem ad-

versus orbem terrarum et adversus ejus verba qui Ec-

,
,

clesiam suam incipientem ab Jerusalem per omnes gentes '

commendavit, sacrilegae dissensionis altare erexistis. Porro

si Maximianistae jussionibus judicum adversus se impetra-

tis illicite et furiose resistere auderent nonnc ipsi sibi ju-

,

dicium acquirerent? dicente Apostolo « Quienim resistit :

» potestati ,Dei ordinationi resistit-, qui autem resistunt

» ipsi sibi judicium acquirunt. Principes enim non sunt ti-
» moti bono operi, sed malo^ » Cum ergo eorum malum
opus existeret, quod vos per ordinatas potestates cohibere
* Luc. xxiT, 47 — ' I^oin> ^i"» 2.
280 S. AVGISTINI EPISCOPl
conabamini ^ si vellent illi pro ipso malo opere suo, pejore
opere legibus adversari 5 numquid a voIms, et non a se ip-
sis, quidquid eis mali accideret, paterentur? Quemadmo-
dum cjuicumque voluisset dicere blasphemiam in Deum
Sidrach , Misach secundum edictum re-
et Abdenago , et
gis cum domo sua disperderetur ^ numquid hoc ab ipsis ^

tribus viris quibus de igne liberatis rex commotus illud

,

edixerat, aut vero etiam ab ipso rege ac non potius a se ,

ipsis illa digna mala paterentur? Si etiam quadraginta illi

Judaei ,
qui Paulum interficere conjuraverant, in armatos,
a quibus ordinata tuilione idem Paulus deducebatur -, ir-

ruissent ; numquid eos Paulus, ac non se ipsi potestatibus

resistendo peremissent?
LV. Quapropter et vos sine tumultu anim.i, sine turbu-
lenta contentione _,
sine amaritudine odiorura considerate
diligenter ea quae contra vos reges nostrae communionis
constituunt qua causa patiamini. Et si vos in Ecclesia
,

Christi esse inveneritis « Gaudete et exultate, quia merccs ^

» vestra multa est in coelis ^. « Vos enim tanquam martyres

coronamini illi autem lanquam persecutores martyrum

,

judicantur. Si autera vos contra Ecclesiara Christi altare

erexisse, et a christiana unitate, quoe toto orbe dififundi-
tur, sacrilego schismate scparatos esse, et corpori Christi,
quod est Ecclesia toto orbe difTusa, et rebaptizando et blas-
phemando et quantum potestis oppugnando adversari
, ,

sancta et canonica Scriptura convincit ^ vos impii atque

sacrilegi , illi autera qui vos pro tanto scelere tara ieniter
damnorum adraonitionibus, vel locorum, vel honorum ,

vel pecuniae privatione deterrendos coercendosquedecer-

nunt, ut cogitantes c[uareista paliamini, sacrilegium ves-
trum coguitum liigiatis , et ab oeternadamnatione libere-
mini , et rectores diligentissimi , et consultorcs piissimi
' Dan. III, c)G. — " Acl. iir, 23. — "^
Mattli. v, I2.
 DL 1 jyiTATE ECCLESI^. 281
dopulantur. Ilanc vobis dilectionem debent Christiani
catholici Impcralores,utsacnlegia vestra, et propterchris-
tianam mansuetudinem non pro merito punienda decer-
nant, et propter christianam sollicitudinem non omnino
impunita dimittant. Hoc in eis Deus operatur cujus ,

misericordiam etiam in his molestiis de quibus conqueri-

,

mini, non vultis agnocerc. Nos autem, quantum innobis

est, quantum Dominus donat atque permiltit, nec ipsas
leges lenissimae coercitionis adversus vos movemus , nisi

ut Ecclesia cathclica, propter infirmorum fragilitatem ut ,

eis liceat sine timore erigere quid teneant vel sequantur,

a vestris terroribus libera praestetur : ut si ahquid vestri
in nostros violenter feccrint, tunc vos, quos tanquara ob-
sides in fundisetin civitalibns habemus, non (jualia vestri

faciunt, patiamini, sed per ordinata judiciasubjectilegibus

damno pecuniario vapuletis. Quod si vobis grave videtur •

veslri nobis parcant, et quiescant. Si autem in nos non quies-

cendo ilii saeviunt ,
qui vel sub vobis, vel vobiscum sunt
quod de nobis conqueramini non habetis ,
qui in vestra ,

vel vestrorum potestale posuimus, ut etiam sectantes hae-

resem vestram , nulla damna patiamini , si nullas Catho-
lica , sive a vobis , sibi a vestris vioientias patiatur. Quod
si ali(jupe factae fuerint , non
vobis invitis ct compescere
valentibus misericorditer ipsis damnis et juste admone-
;

mini,quales habeatisa quibus vos contaminari non puta-

tis, atque hincinlelligerecogimini, quam inanes calumnias
Ecclesiae Chrisli tolo orbc diflfusae faciatis. Neque jam
nobis objiciatis, quod persequimur vos-, sedvestris potius,
si et nos suis violentiis infestari , et vos publicis legibus
malunt conteri,quam sea solito furore sedari. Si c|uid sane
a nostris chrislianae charitalis modum votum(|ue non cus-
todienlibus , odiose et perniciose patimini , non esse illos
nostros cito dixerim ; scdaut futuros, sisecorrexerint, aut
282 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

in fine separandos , si in malitia perdurarint : nos tamen

nec propter pisces raalos retia rumpimus * , nec propter
vasa in contumeliam facta domum magnam deserimus ^.

Quod si vos quoque illos, a ([uibus talia Catliolica palitur,

nonesse vestroseadem regula dicitis :«Probate animum ves-
» trum, corrigite errorera , amplectimini unitatem spiritns
» in vinculo pacis. » Nara si nec vos illi contaminant, nec nos
isti 5 non nobis invicera alienis crirainibus calumnieraur ;

in una charitate fruraenta crescaraus siraul usque ad ,

ventilabrumpaleara tolereraus.
LVl. Quaraobrem si nuliointerprete indigent canonica-
rum Scripturarnm testimonia quae comraendant Ecclesiara
in tolius orbis coraraunione consistere, et separationi ves-
tr.ie in Africa constitutae ex iisdem Libris nuUa talia potestis

invenire sutFragia, necjustede persecutionibus conquerirai-

ni,quas graviores ipsaperpetitur, quo latiusdiifiuiditur, ac
fide, et spe, et charitate orania tolerat, non tantum taha,
qualia vestri Gircumcelliones, et eorum similes ubi possunt
merabris ejus infligunt, sed orania variarum iniquitatura
scandala per universura raundura scatentia , de quibus
Dominus exclaraavit «Yoe mundo ab scandalis ^ : : » gra-
vius enim persequitur fiHus patrera raale vivendo ,
quam
pater filiura castigando ^ et gravius ancilla Sarara pcrse-
cuta est per iniquara superbiara*, quara eara Sara perde-
bitam disciplinara ; et gravius Dorainura persequebantur,
propter quos dictum est : « Zelus domus tuae coraedit
» me ^, quam eos ipse cum eorura mensas evertit, et eos
flagello de tem.plo expulit ''
: quin habetis araplius quara
dicatis ?
LYIL An illud ullimura vestrum, jam placet , in me-
dium proferamus? «Ecce, inquiunt,vos tenetisEcclesiam.
• MattU. XIII, 47~' 2 Tim. u, 2o. — 3 Matth. xvui, 7.-4 Gen, xvi,
4- — ^ Psal. Lxvui, 10. — ^ Joan. u, i5.
 DE UNITATE ECCLESI^. 283
Quomodo nos suscepistis, si ad vos transire voluerimus ? »

Breviter respondeo : Sic vos suscipimus, quomodo suscipit

Ecclesia ,
quam in sanctis Libris canonicis invenimus.
Deposita quippe animositate contradicendi ,
qua tument
omnes qui veritate Dei vinci nolunt , et sua perversitate
vincuntur , facile potestis intelligere et in bonis esse et in

malis sacramenta divina 5 sed in illis ad salutem, in malis

ad damnationem. Et cum tantum distetinter eos qui haec
digne indigneque tractaverint , ipsa tamen eadera sunt
illis ad praemium valentia, illis adjudicium.
LVIII. Quapropter quando plures quam Joannes Do-
minus baptizabat , sicut in Evangclio scriptuni est, ubi
subjecit Evangelista : Quamvis
« ipse non l)aptizabat, sed
» discipuli ejus '
: » cum tantum distaret inter Petrum et
Judam, nihii tamen distabat inter baptismura quidal)atur
per Petrura, et qui dabatur per Judam. lUud enim quod
pereos dabatur, unum erat, cum ipsi non essent unum :

et illud Christi erat , illorum autem unus ad membra

Christi, alter adpartemdiabolipertinebat.Cum vero Joan-
nes Baptista et Paulus apostolus unum essent, quia uterque
sponsi amicus erat , tamen quia non erat baptismus qui
dabatur a Joanne, et qui dabatur a Paulo, jussit Paulus
Christi baptismo baptizari eos, qui baptismo Joannis fue-
rant baptizati. Itaque il!e baptismus Joannis dictus est ;

qui aulem per Paulum datus est , non est dictus baptis-

musPauh, sed « jussit eos, inquit, baptizari in Christo'^.»

Ecce unum sunt Joannes et Paulus , et non unum dant :

ecce non sunt unum unum dant at Petrus et Judas, et :

vero Petrus ct Paulus et unum sunt, et unum dant. Abra-

hametCorncliusex fidejustificatiunumsunt^et non unum
sunt et non unum sacramentum acceperunt
, itemque :

Cornelius et Simon Magus non sunt unum ^, et unum

' Joan. IV, I .
— ' Acl. xix, ^. — ^ Id. x ,
48.
284 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sacramentum acceperunt* :at veroCornelius, et illespado,
quera Philippus in itinere baptizavit, unum sunt, ct
et

unum sacramentum acceperunt. Cum ergo unum est sa-

cramentum, nec diversi datores, nec diversi perceptores
faciunt ut non sit unum quod unum est.
LI. Isti autem dum volunt hominum esse quod Christi
est, res falsissimas ct absurdissimas persuadere conan-
tur, ut prope tot sint baptismi ,
quot homines per quos
dantur. Itaque iliud quod Dominus ait de homine et
opere hominis : « Arbor bona bonos fruclus facit^ arbor
» mala malos fructus facit ^. » isti ad hoc detorquere co-
nantur, ut a bono haptizatus bonus malo bapti- sit , ct a
zatus malus sit. Unde scquitur eos, etiamsi nohnt, ut a
meliore baptizatus melior sit , et ab inferiore baptizatus
inferior sit. Ex quo fit, ut illi quos ante Domini passionem
non ipse Jesus baptizabat ; sed discipuli cjus, mullo sanc-
tius nascerentur, si ab ipso ijaptizarentur. Quis enim vel
cogitare possit, quantumintererat inter ipsum, et discipu-
los ejusa quibus baptizabantur ? Ergo invidit eis sanctio-
rem generationem, quos a discipulis suis sese hic consti-
tuto maluit baptizari ? Quod utif[ue quisqiiis credit , in-
sanus est.Quid ergo Dominuseo ipso demonstrare digna-
tus est, nisi suum
quod daretur, per quemhbet dare-
csse
lur et se baptizare, de quo amicus ille sponsi dixcrat
; :

« Hic est qui baptizat^ » per cujuslibet manus ministri

5

baptizaretur ,
qui credidissetin eum ? Dicit etiam Paulus :

« Deo quod neminem vestrum baptiazvi nisi

Gratias ,
,

» Crispum et Gaium, ne quis dicat quod in nomine meo

» baplizavi '. » Et iste ergo credatur invidisse hominibus
meliorem sanctificationem , si quanto melior erat, tanto
melius poterant baptizari, qui ab illo baptizarentur. Imo
' Act. viii, i3, 38. — ' Matth. vii, 17. — ^ Joan. i, 33. — 4 i Cov.
I, 14.
 DE l MTATE ECCLESl^. 285
vero ad hoc ipsum vigilavit cantissimi ct fidelissimi dis-
pensatoris inteiitio, ne (juiscjuam ideo sanctiusse bapliza-
lum putaret, quod a ministro sanctiore baptizaretur et ,

quod Domini crat, scrvo tribucrat.

LX. Gumigitur boni et mali dent et accipiant baptismi
sacramenlum, nec regeneratispiritaliter in corpiiset mem-
bra Christi coaedificentur nisi boni ;
profecto in bonis est
illa Ecclesia, cui dicitur : « medio spina-
Sicut lilium in
» rum , ita proxima mea in medio filiarum ^ » In his est
enim qui aedificant super petram, id est, qui audiunt verba
Christi, et faciunt ; quia et Petro confitenti se Christum
Filium Dei, sic ait : u Et super hanc petram redificabo
» Ecclesiam meam K » Non est ergo in cis qvii aedificant

super arenam , id est, qui audiunt verba Christi, et non

faciunt. Ipseenim dixit : « Qui audit verba mea haec, et
» facit ea, similabo eum viro sapienti, qui .ledificat domum
» suam super petram -. » Et ibidem paulo post : « Qui
» audit, inquit, verba mea h;ec, et non facit ea, similaljo

» eum viroslulto, qui aedificat domum suam super arenam.»

Qui ergo compage charitatis incorporati sunt aedificio su-
per petram constituto, et lilio inter spinas candenti, ipsi
utique possidebunt regnum Dei. Qui autem super arenam
aedificant, vel in spinis deputanlur, quis dubitaverit, {|uod
regnum Dei non possidebunt ? Isihil utique talibus pro-
dest baptismi sacramentum nec tamen propter eorum :

instabile fundamentumsterilemqnemalitiam, eliam sacra-

mento quod habent, ulla injuria facienda cst.
LXl. Proinde in loco ilio ex Epistoia Pauli apostoli,
quam scripsit ad Galatas, sine studio conlentionis adver-
tile,quamfiat, uthnereticumcorrigentes errorem, si sacra-
mentum hoc habent quod habere debuerunt, illud acci-
piant quod eis deerat, non improbetur et blasphemetur
'
Cant. II, 2. — ' Matth. xvi, i8. — ^ Id. vii, a4-
286 S. i.TJGUSTINI EPISCOPI

quod inerat. « Manifesta^ inquit , sunt opera carnis ,

quae
» sunt lornicationesjimniunditiae, luxurise, idolorum ser-
» vitus, veneficia, inimicitise, contenliones, semulationes,
» animositates, dissensiones, hoereses, invidiae, ebrietates,

» comessationes , et his similia ,

quae praedico vobis sicut
» praedixi, quoniam qui alia agunt, regnum Dei non pos-
» sidebunt '. » Omnes itaque isti nonsuntinlilio, nec su-
per petrara : inter hos autem et haeretici positi sunt. Cur
ergo vos, ut omittam caetera, non baptizatis post ebriosos,
luxuriosos, invidos, qui regnura Dei non possidebunt, et
ideo in petra non sunt ^ et quia in petra non sunt procul ,

dubio in Ecclesia non deputantur 5

quia « Super hanc pe-
))tram,inquit,DedificaboEcclesiara meam:» etnosvultisut
i^aptizemus post haereticos, (jui inter easdem spinas regnum
Dei non possessuras enumerati sunt , et (juibus simihter

sacramentainsunt, quando eadem sunt 5 sed non prosunt,

quia cum illa recta sint,ipsi perversi sunt?
LXII. Haec sine pertinacia considerantes atque cogitan-
tes, facile potestis intelhgere, id in quoque corrigendum

quod pravumest, quodautem rcctum est, approban-

esse
dum et hoc dandum esse quod deerit, quodautem inerit,
^

agnoscendum.Veniens itaque haereticus ut cathohcus fiat,

errorera corrigat proprium, non Christi violet sacramen-
tum :vinculum pacis quod non habebat, sine ([uo
accipiat
ilh prodesse non poterat baptisma quod habebat. Utrum-

que enira necessarium est ad regnum Dei adipiscendum, et

baptisraus, et justitia. Et in conteraptorcquidem baptismi
Christi non potest esse justitia baptismus autem et in eo :

qui justitiam non haliet potest esse sed non potest pro- , ,

desse. Sicut enim Veritas dixit Si quis non renatus : ((

» fuerit ex ac[ua et Spiritu, non intrabit in regnum coelo-

» rum ^ : » ita eadem Veiitas dixit : (( Nisi abundaverit

' Gal. V, 19. — - Joan. lu, 3.
 DE vnitAte ecclesi^. 287
» justitia vestra super Scribarum et Pharis.Torum ,
non
)) intrabitis in regnum coelorum non baptismus
^ : )> ut
solus, sed etiam justitia perducat ad regnum cui autem ;

vel utrumque, vel unum defuerit, illuc pervenirenon pos-

sit. Quapropter cum dicatur haereticis, Justitia vobis deest,

quam sine charitate ac vinculo pacis habere nullus potest

cumque et ipsi fateantur, mnltos baptismum haberc, et
justiliam non habere etsi , non fateantur, eos convincat
Scriptura divina: mirorquomodoputent, cum eos haben-
tes non suum, sed Christi baptismum iterum nolumus ,

baptizare, ita nos agere, ac si eis jam nihil deesse judice-

mus et quia baptismus eis inCalhohca non datur ([uem
; ,

habere inveniuntur, nihil se illic accipere arbifrentur ,

ubi hoc accipiunt,sine quo illnd quod habent^ eis ad per-

niciem valeat, non ad salutem.Quod si nohint intelligere,
sulKcit nobis quod eam tenemus Ecclesiam, qune manifes-
tissimissanctarum et canonicarum Scripturarum testimo-
niis demonstratur.
LXIII. Dicat mihi nunc haereticus : Quomodo mc susci-

pis ? Cito respondeo : Sicut suscipit Ecclesia, cui Christus

perhibet teslimonium. Numquid tu mehus potes esse quo-
modo suscipiendussis, quam Salvator noster medicus vul-
neris tui ? Hic forte dicis : Lege raihi ergo quemadmodum
Ghristus suscipi jusserit eos ,
qui ab haereticis transire ad
Ecclesiam volunt. Hoc aperte atquc evidenter, nec ego
lego, nec tu. Si enimhnereticusesset Joanncs,etin nomine
Patriset Fihi et Spiritus sancti baptizaret,post cujus bap-
tismum jussit Pauhis homines baptizari tu obtincres '^
^

quod dicis, ita ut contra quid dicerem, non habcrom.

Rursus si Petrus in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti
ab haereticis baptizatus fuisset, cui Dominus ait « Qui :

« Maltb, 111, 20. — » Conter librum i contra Cresconiuui , cap. xxxi et

ixini.
•288 S. A.UGUST1M EPISCOI'1

«lotus est semel,non habetnecessitatem iterum lavandi':»

cgo obtinerem quod dico ita ut tu contra quid diceres ,

non haberes. Nunc vero cum in Scripturis non inveniamus

ahquos ad Ecclesiam transisse ab haerelicis , et sicut ego
dico, aut sicut tu dicis, esse susceptos ^
puto si ahquis sa-
piens cxtitisset, cui Dominus Ghristus lestimonium perhi-
beret , et de hac quaestione consuleretur a nobis , nullo
modo dubitare deberemus id lacere ([uod illc dixisset, ne
non tam ipsi quam Domiiio Christo, cujus testimonio
commendabatur, repugnare judicaremur. Perhibet autem
teslimonium Christus Ecclesioe suae. Ecce Evangelium
lege ubi ait :aOportebat Christum pati, et resurgere tertia
» die, et prsedicari in nomine ejus pcenitentiam et remis-

» sionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab

)' Jernsalem -. » Quomodo ergo suscipit ista Ecclesia per

omnes gentes incipientibus ab Jerusalem, remotis omnibus
ambagibus et tergiversationibus, sic suscipiendus es.Quod
si non vis nonmihi aut cuiquam hominum, qui tevult
, ,

ita suscipere, sedipsi Salvatori contra salutem tuam pcrni-

ciosissime reluctaris, qui te sic suscipiendum esse non vis

credere, queaiadmodum suscipit illa Ecclesia, quam tes-
timonio suo commendaL ille, cui fateris nefarium esse non
credere.
LXIV. At enim dixit Jeremias : u Facta est mihi ut
» aqua mendax, non habens fidem ^. » Non de hac aqua
dixit, cjaain putas. Lcgedihgenter. Ipsam enim mendacium

hominum multitudinemdixit aquam mendacem more pro-

pheLico,sicut (iguraLe lo([ui solent : siculin Apocalypsi, po-
pulos aquarum nomine novimus appellatos '. Nam sic ait

Jeremias : « Ut quid ([ui contristant me, praevalent ? Plaga

» raea valida est, unde sanabor ? Facta est mihi ut aqua
' Joan. xiu, 10. — ' Luc. xxiv, 46. — * Jcieiu. xv, i8. —4 Apoc-
xvu, i5.
 DE LNIXAXE ECCLEdl^. 289
» non habens Plagam suam sibi dixitfhctam ut
tiilem '. »

aquam mendacem eamdem vero plagam suam cos appel-

:

lavit qui se contristabant. Quod enim ait « Qui conlris- :

» tant me ; » hoc dixit postea : « plaga mea : » et quod

supra dixit : « prsevalent 5 » hoc postea dixit : « valida
» est.

LXV. Sic et illic facitis , ubi scriptum est : « Ab aqua

» aliet)a abstine te, et de fonte alieno ne biberis -. » Pu-
tatisenim de baptismo dictum qui est apud haereticos, ut
ideo sit aqua aliena, quia haeretici regnura Dei non possi-
debunt quasi non ita sit et apud ebriosos et apud invi-
: ,

dos, etcaeteros hujusmodi, de quibus dictum est « Reg- :

» num Dei non possidebunt^ » et tamen in omnibus tali- :

bus, si secundum Evangeiium baptizati sunt Christi est ,

baptismus, non ipsorum. Unde aqua ilia non est aliena ;

cum ipsi alieni sunt ,

quibus dicturus est Non novi
: «

» vos *. )) Cur non ergo potius intelligam aquam aiienam

et fontem alienum , doctrinam esse maligni spiritus ,
qua
decipiuntur et seducuntur alienati Deo per ignorantiam, a

quae est in ilHs, propter caecitatem cordis eorum hoc ex- :

pressius commendantc Apostolo « Spiritus autem mani- :

» feste dicit^quia innovissimistemporibusrccedentquidam

»a fide, attendentes spiritibus seductoribus et doctrinis ,

»daemoniorum ^ ? Haec est aqua ahena,et fons ahenus. Si

enim aqua in bono intelligitur etSpiritussanctus^ cur non
aqua in nialo intclhgatur et spirilus malignus ? Non enim
semper ubi aquam nominat Scriptura hoc visibiie l^ap- ,

tismi sacramentum vuil intelhgi sed ahquando ipsum : ,

aliquando aliud. Jam enim hoc visibili baptismo eliam

Domini baptizaverant, ante([uam veniret in
alios discipuli

eos secundum ejuspromissionem Spiritus sanctus de quo :

' Jereni. xv, i8. — = 1'rov. v, i5. —

- ^ i Cor. vi, 10, ct Gal. v, 21. —
* MaUli. VII, 23.-5 I Tim. iv, i.

CXXXIX. 10
 •290 8. A.UGUSX1NI EPISCOPI

tameii idem Jesus dicit : « Si quis sitit , veniat et bibat :

» qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina aquoe

» vivae fluent de ventre ejus ^ » Et sequitur Evangelista,
el exponitunde sit dictum « Hoc autem, inquit, dicebat :

» de Spiritu quem accepturi erant ii qui in eum erant

, ,

» credituri. Spiritus enim nondum erat datus, quia Jesus

» nondum fuerat clarificatus ^. » Ecce aquam dicit Spiri-
tum, qui nondum erat datus, cum jam aqua ilia baptismi
multis fuisset data.
LXVI. Unde et iUud quod similiter non intefligitis , ,

quod scriptum est « Bibe aquam de tuis vasis, et de pu-

:

» teorum tuorum fontibus, et fons aquae tuae sit libi pro-

» prius, et nemo alienus communicet tibi, et non super-
» fluant tibi aquae foras, et iri plaleis tuis discurrant aquio
» tuae non visibilem baptismum {[ucm possunt babere
^ : » ,

et alieni, id est qui regnum Dei non possidebunt

,
sed ;

hoc donum commendat Spiritus sancti, quod proprium

est eorum tantum qui regnabunt cuni Christo in aeter-
,

num. Quoniam « Charitas Dei, sicut dicit Apostolus, dif>

» fusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum ,
qui
» datus est nobis enim latiludo cordis ((uam
*. » Ipsa ,

charitas facit, unde iflam diffusam dicit, et unde ad Corin-

thios ita loquitur « Os nostrum patetad vos, oCorintliii,
:

» cor nostrum dilatatum est ^, » platearum nomine signi-

ficata est.
LXVII. Quod ergo aperte audimus : « Nolite omni
» spiritui credere, sed probate spiritus si ex Deo sint : »

hoc figurate audimus » Ab aiiqua aUena al)stine te et : ,

» de fonte aheno ne biberis ^. » Et quod aperte audimus:

« Charilas Deidiffusa est in cordibus nostris per Spiritum

» sanctum qui datus est nobis'': » hoc figurate audimus:
' Joan. vii, 37. — » Vide lib. 11 contra Ciescon cap. i3 et seqq. — ^ Prov.
., i5. — 4 Jioui. V, 5. — 3 2 Cor. vi, 11. — '^
i Joaii. iv i. — 7 Kom. v, 5.
 DE INITATE ECCLESIjE. 291
« Fons aquae tuse sit tibi proprius , et nemo communicet
)) tibi. » Multa enim munera Dei possunt habere et alicni,

non solura ista communia cum lapidibus et arboribus,

sicuti est esse et vigere ; nec solum communia cura peco-
ribus, sicuti spirare, sentire : sed etiam majora jam horai-
num propria, sicuti estratio, locutio , artes utiles innu-
merabiles , et alia multa. Ipsa etiam quae domui Dei data
sunt, nonnulla ex eis habent alieni,id est, non possessuri

regnum Dei, quibus in fine dicetur :<(Nonnovi vos 5))etiam

cum dixerint : « In nomine tuo prophetavimus et virtutes
)) muitas fecimus^» Quia,«Etsi habeam, inquit, prophe-
» tiam,'etsciam omniasacramentaetomnerascientiam,etsi
» habuero omnem fidera, ita ut montes transferara, cha-
autem non habeam, nihil sura -. » Hoc est ergo
» ritatem

donum Spiritus sancti proprium sanctorum unde nerao ,

communicat alienus. Hoc deest omnibus malignis et

gehennne filiis, etiamsi Christi baptismo baptizentur, sicut
Simon fuerat baptizatus. Hoc deest etiam haereticis : hoc
accipiunt, cum correcti veniunt et unitatis vinculum sin-
ceriter amplectunlur. Quod non acciperent, etiam ha-
si

bentes baplismum Christi , non erant possessuri regnum

Christi •, (juia non introieiant ad fontem illum propriura
aquarum discurrentium in platcis sanctorum, et foras non
excurrentium, quo fonte charitas Dei diffusa est in cordi-

bus nostris per Spiritura sanctura ,

qui datus est nobis.
Desinite itaque illa testimonia comraeraorare, quae aut
non intelligitis, aut pro nobis contra vos esse intelligitis.

Quod si aml)igue posita, et pro nobis, et pro vobis possent

interpretari , nihil ulique adjuvarent causara vestrara :

quiaetnossi talibus uli velleraus, innuraerabilibus utere-

mur, qune causara nostram nihil similiter adjuvarent. Sed
plane talin malam causara vel raoras faciendo sustentant.
' Maltli. VII, 23. — ' 1 Cor. xm, 2.

19.
292 S. AIGLSXIM E1>1SC01'I

LXVlll. Ecce, inquiunt, de corpore Domini aqua pro-

(c

fluxit. » Et quid te iioc adjuvat o hseretice ? « Multum ,

inquit baplisma enim significat non esse, nisi in corpore

:

Domini, id est, in Ecclesia. » Melius diceres, de corpore

Domini,hoc est, de Ecclesia ^ eliamsijam constet, (quod
adhuc forte diligentius requirendum est, ) aqua illa bap-
tismum esse significatum. Nam et nos baptismum qucm
habetis, de corpore Domini esse dicimus, hoc est, de Eccle-
sia, quamvis in ca ipsi non sitis, sicut omnes c[ui non sedi-

ficant super petram, sed super arenam. Quare tamen non

attendis aquam illani, qua baptismum significatum dicis,
non tantum in corpore Domini fuisse, sed etiam de corpore
ejus foras exiisse et hoc per vulnus persecutoris ? Neque
,

enim et haeretici et omnes mah secum foras sacramenta

traxissent, si unitatisintegritatera in corpore Domini cus-
todissent. Sed etiam hoc videtis quam profundum sit, et
quanta mysterii altitudine occultum.
LXIX. Jam sufliciat : desinitetahbus agere. Omnia quae
hujusmodi protulerilis, aul pro nobis sunt, aut ut mullum
causae noslrae minuam, incertum est pro quibus sint. Sed
hbenter in operlis immoramini, ne fateri aperta cogamini.
Ecce Ecclesia , rogo ,
quid patimini ? Ecce Ecciesia tot

manifestissimis sanctarum Scripturarum testimonium tes-

timoniis commendata et expressa ,
prsedicta et demons-
trata : « Sicut audivimus , ita et vidimus. » Quid tergiver-
sarisquomodo suscipiaris ? Cur detractas sic suscipi, quo-
modo illd suscipit , cui testimonium perhibet qui mentiri
non potuit? DoceScripturascanonicas aperte dixisse, bapti-
zandum esse in cathohca Ecclesia qui apud h.^ereticos in no-
mine Patris et Fihi et Spiritus sancti luerit baptizatus. Quod
si hoc docere non potcs iliad doce, huic communioni tuac,
•

id est , parti Donati , ubihocdidicisti ,apertum aht|uod et

manifeslum tcslimoiiium a Scripluris canonicisperhiberi
 DE \ nitate ecclest^. 293
et fatebor ad te esse transeundum , ncc aliter esse susci-
piendos hrereticos ,
quam sicut suscipit ecclesia in qua es ,

quia tali testimonio declarala est. Quid aestuas? quid per-

turbaris ? Non invenis in Scripturis canonicis ,
quod a te
justissime exigimus? Nam quod dicere soletis : « Ubi pas-
)) cis, ubi cubas in meridie^ : » vides quale sit, et quam
pro tenonsit.Noli ergo talia quaerere. Quiaetsiinpartibus
Aquilonis esset pars Donati, quse contrariae sunt partibus
Meridianis , diceret de se esse dictum : « Montes Sion, la-
» tera Aquilonis, civitas regis magni. » Nam utique civitas
regismagni non estnisi Ecclesia ; et hoc potius indubitan-
ter sonat Ecclesiam ,
quam illud, « Ubi pascis, ubi cubas
)) inmeridie. » Sed fortasse illo testimonio Marcion haere-
ticus uteretur, qui dicitur Ponticus fuisse, quae partes ad
Aquilonem sunt. Rursus si in Occidente esset parsDonati,
dictum « Iter facite eiqui ascendit super
diceret de se esse :

» occasum, Dominus nomen est ilU-.)) Fortassisenim subli-

mius esse diceret « Ascendit super occasum » quam : ;

« Gubat in meridie. Hsec mystica sunt, operta sunt, )>

figurata sunt aliquid manifestum quod interprete non

:

egent, a vobis flagitamus.

LXX. Ego itaque sic te suscipio, quemadmodum suscipit
semen Abrahae « In quo benedicuntur omnes gentes".
: ))

Hoc forte obscurum esset nisi Paulus aperuisset semen ,

Abrahrequod estChristus. Sictesuscipio,quemadmodum

suscipit illa « Sterilis, cujus multi sunt fihi magis quam
» ejus quae habet virum *. » Quod obscurura esset, nisi
Paulus dixisset , ipsam esse Ecclesiam matrem nostram ,
cui dictum est : « Dominus qui eruit te , ipse Deus uni-

» versae terrae vocabitur ^ : » cui dictum est : « Terra tua

» orbis terrarum ^. » Sicut suscipit regina illa, de qua in
' Cant. I, 6. — » Psal. Lxvii, 5. — 3 Gen. xiu, i8. — ^ Gal. in, i6. —
5 M. iT, 26. — *"'
Isai. i,iv, bj et lxu, 4-
294 S. ACGCSTIM EPISCOPl

Psalmis dicitur : « Astitit regina a dexlris tuis M » et cui

dicitur : « Pro patribus tuis nati sunt tibifilii, constitues

)) 603 principes super omnem terram. » Postremo, ne

multa commemorem sic te suscipio sicut suscipit Ec- , ,

clesia « Per omnes gentes incipiens ab Jerusalem

:
si- : ))

cut suscipit Ecclesia quae « testis est, Christo in Jeru-

)) salem, et in tota Judaea et Samaria , et usque ad totam
)) terram. )> Ille enim te suscipit, qui hoc de illa dixit, qui
talibus eam verbis , ne quisquam de ilia dubitaret, oslen-
dit. Sic te suscipio, quemadmodum suscipit « Triticum :

))seminatum in agro quod cum zizaniis crescit usque ad

,

))messem ^. Hi sunt enim « fihi regni, ager autem est

)>

))mundus, messis est fmis saecuh Dominus exposuit, : )>

Evangehum est, verba Domini sunt manifesta sunt. Pos- ,

sem tibi dicere , Sic te suscipio, quemadmodura et vos

suscepistis quos Prsetextatus et Fehcianus a vobis dam-
nati , extra vestram communionem baptizaverunt. Cui
rei quid contradicas , omnino non habes. Sed hoc potius
dicam ,
quod et adversus ipsos Maximianistas invictissime
valeat, qui vos in duobus praecipue testimoniis, quibus
imperitissime , tamen creberrime uti soletis, omnino vi-

cerunt , et de paucitate et de meridie. Hoc ergo dicam ,

quod vos omnes tanquam pariter contra nos insurgatis ,

extinguat. Sic vos suscipimus, si corrigi vuitis, quemad-

modum suscipit Ecclesia, quam Dominus Jesus dixit ab
Jerusalem coepturam , et in Actibus Apostolorum legimus
inde coepisse omnes gentes ituram, et in Actibus
: et per
Apostolorum legimus per multas isse, antequam veniret
in Africam, et per omnes gentes ituram antet|uam veniat
fmis quia ipse Dominus ait
: « Praedicabitur hoc Evan- :

» gehum in omnibus gentibus, et tunc veniet finis ^ »

Ecce purgamenla ejus « Quoniam abundavit iniquitas, :

• Psal. xLiv, 10. — 2 Ibid. 17. — 3 MatlJi. xiii, 38. —4 IJ. xxiv, 14.
 DE TJNITATE ECCLESI^. 295
» refrigescet charitas multorum. » Ecce frumenta ejus :

(( Qui autem perseveraverit usque iii fmem, hic salvus

» erit. » Ubi hic Africa nominata est in parte Donati?

Ecce iterum frumenta cjus : « Ut scias, inquit Apostolus,

» quemadmodum tc oporteat in domo Dei conversari, quae

» est Ecclesia Dei vivi , columna et firraamentum verita-
» tis ^» Et sine dubio magnum est pietatis sacramentum,
» quod manifestatum est in carne, justificatum est in Spi-
» ritu , apparuit Angehs, praedicatum est in gentibus, cre-
» ditum est in mundo assumptum , est in gloria. » Ecce
purgamenta ejus : « Spiritus autem , inquit , manifesle
» dicit, quia in novissimis temporibus recedent quidam a
» fide , attendentes spiritibusseductoribus, doctrinis dae-
» moniorum -
, etc. » Ubi et hic Africa in parte Donati
nominata est, ut in ea rcmanserit columna et firmamen-
tum veritatis, aut pietatis sacramentum de quo usque ,

in fmem ita cucurrit , ut diceret : « Praedicatum est in

gentibus , creditum est in mundo, assumptum est in glo-

ria? »

LXXI. Quid ergo Qui respondere pluribus teneam ?

cogitat huic Epistolae scrutetur Scripturas et aut mani-

, :

festum de Africa vel in qua sola, veJ ex qua sola est pars
,

Donati, proferat testimonium quod ideo proferre non :

potest, quia iliis tam manifestis, quaea nobisprolata sunt,

repugnare Scriptura non polest aut si suarum suspicio- :

num , vel criminationum, vel calumniarum sectatores

credulos quaerit, et vuJt traducere in aliud Evangehum ,

quod non est aliud, atque annuntiare nobis praeter quam

quod accepimus, etsi Angelus de ccelo esset, anathcma
esset ^ quoniam et diabolus, cjui propterea de coclo ccci-
:

dit quia in veritatc non stetit

,
si anathema fuisset ho- ,

mini, quando ei praeter quam quod a Domino Deo acce-

> I Tim. ni, i5. — ^ Id. iv, i. — 3 Cal. i, 8.
296 S. AVGISTlNr episcopi
perat, anniintiavit, primi parentes carnis nostr.ne, nec in
poenam mortis incidissent, nec de loco feiicitatis exis-
sent.
LXXII. Quapropter vos carissimi quibus hanc episto- ,

lam scribo, praeceptum pastoris qui animam suam posuit

pro ovibus suis, et nunc glorificatus et exaltatus sedet ad
dexteram Dei Patris, corde fidelissimo et firmissimo reti-
nete dicentis : « Quffi sunt oves meae, vocem meam au-
» diunt,et sequuntur me^ » Audistis ejus vocem raanifes-
tissimam, non solum per Legem ejus, et Prophetas, ct
Psalmos, sed eliam per os proprium commendantis Ec-
clesiam suam futuram. Et ea qure proedixit, quemadmo-
dnm ex ordine consecuta sint , in Aclibus et htteris Apos-
tolorum ,
quse divinarum Scripturarum canonem com-
plcnt, legendo perspicitis. Non est obscura qurestioin qua
vos fallant, quos ipse Dominus praedixit futuros atque
dicturos : « Ecce hic estChristus , ecce ilHc : ecce in de-
» serto'^, » quasi ubi non est frequentia multitudinis :

« Eccc in cubicuhs, » quasi in secreti iraditionibus atque

doctrinis. Habetis Ecck^siam ubique dilfundi, et crescere
usque ad messem. Habctis civitatem de qua ipse qui eam ,

condidit, ait : « Non potestcivitas abscondi super montem

» constituta^. » Ipsa estergo quae non in aliqua parte ter-
rarum, sed ubique notissima est. H?ec temporales ah-
quando etiam in suis frumentis patitur tempestates, ut in
quibusdam locis non cognoscantur; sed tamen etiam ilhc
latent neque enim faJli potest divina sententia, quo-
:

niam crescunt usque ad messem.

LXXIII. Itaque et in aliis gentibus saepe nonnulla
membra Ecclesiae pra3valentibu3 hseresum et schismatum
seditionibus, pressa atque obumbrata sunt; et tamenquia
inerant, paulopost nullo dubitante claruerunt : etin ipsa
• Joan. \, 27. — 2 Malth. xxiv, 23. — 3 Id. v, 10.
 DE l NITATE ECCLESl.!:. 297
Africa post illud Secundi Tigisitani apud Carthaginem
sediliosum turbulentumque concilium , ubi et a foemina
nobiii Lucilla operata corruptio, postea judicialibus ges-
tis commemorata est , cum inde litterae pene per totam
Africam, qua Ecclesise Christi jam germinaverant, missae
fuissent, creditum est litteris concilii neque enim aliter
;

oportebat : et quasi visa sunt per aliquam partem agri

frumenta Dominica defecisse : nullo modo autem defece-
rant, quae vere frumenta crant praedestinata atque semi-
nata , et alta radice feraciter germinantia. Salva enim
conscientia litteris concilii crediderant : neque enim ab
hominil)US de aliis hominibus aliquid incredibile diceba-
tur, aut eis contra Evangelium credebatur. Sed postea-
quam illi furiosam pertinaciam usque ad dissensionem sa-

crilcgam contra totum orbem christianum contcntione

obstinatissima perduxerunt, atque innotuit bonis fidelibus
quos a Caeciliano alienavcrat falsa criminatio : viderunt
se , si in illa communione persisterent , non jam de quo-
dam homine, vcl de quibusdam hominibus, sed de Eccle-
sia toto terrarum orbc dilfusa pravum habere judicium 5

et maluerunt ChristiEvangelio, quam coUegarum concilio

credere. Itaque iliis reiiclis , mox ad cathoiicam pacem
muiti, et episcopi , et cierici, et popuii redierunt : quod
et antequam facerent in tritico deputabantur. , Tunc
enim non faciebant, cum adversus homines maie sibi a
coiiegis insinuatos, non adversus Ecciesiam Dei, quae in
cunctis gentibus crescit, iila eorum contradictio niteba-
tur. Itaque et in Africa triticum quod filius hominis se-

minaverat, triticum mansit et ex iiio usque adhuc cre- :

vit, et crescit ct deinceps usque ad messem fructificabit

:

etcrescet, sicut in omni mundo.

LXXIV. Nonnulli ctiam bonae voiuntatis, percarnalem
caiiginem, etiam post confirmatum contra Ecciesiam Dei
298 S. ALGUSTINI EPI8C0PI
malignorum furorem, in illa dissensione diutius errave-
runt, tancjuam si adhuc mollia conculcarentur frumenta,
et radice viva herbae vigor attereretur : etiam ipsa tamen
frumenta sua noverat Deus, (juamvis ut reviviscerent ar-
guenda et increpanda. Non cnim eo modo dictum est Pe-
tro : « Redi jiost mc, Satana *
: » (juomodo dictum est de
Juda Unusex vobisdial)olus est". » Quidam quoqueet
: «

apertissimae veritati malo studio contradixerunt illi vero :

eradicati vel praecisi erant sed non permanentes in infi- ;

delitate, sicut de quibusdam ramis fractis Apostolus dicit,

manu divina replanlati, aut iterum inserti sunt^ Tunc

enim quisque i ifructuosus, et nondum a radicc praecisus
est cum mala cupiditate agit quidem illa opera, de qui-
,

hus dictum esl « Quoniam qui talia agunt, regnum Dei

:

» non possidebunt ^ «sed cum j3ro ipsis operibusetiam ve-

:

ritali apertissimae qua redarguitur, resistere cceperit, tunc

pr.Tciditur. Et multi tales sunt in sacramentorum com-

munione cum Ecdesia, ettamen jam non suntinEcclcsia.
Alioquin si tunc quisque j^raeciditur, cum visibiliter ex-
communicatur, consequens erit ut tunc rursus inseratur,
cum visibililer communioni rcstituitur. Quid si ergo fictus
accedat, atque adversus veritatem et Ecclesiam cor ini-
micissimum gerat ,
quamvis peragatur in eo illa solemni-
tas numquid irreconciliatur, numquid inseritur? Absit.
,

Sicut ergo jam denuo communicans nondum insertus est

sic et antequam visibilitcr excommunicetur (juisquis ,

contra vcritatem, (jua convincitur et arguitur, inimicum

gestatanimum, jam praecisus est. Ita fit, ut et semen bo-
num, etsemen malura, utraque per agrum crescant us(jue
ad messem id est, et filii regni, et fihi maligni ulrique
:

per mundum crescant usque in finem saeculi 5

illis fruc-

' Matth. xn , 23.— » Joan, vi , 71. — 3 Rom. xi , 23 — 4 Gal.

V, 21.
 DE xjnitAte ecclesi^. 299
tura ferentibus cura tolerentia, illis cum sterilitate ama-
ricantibus.
LXXV. Vos autcm innitentes tot cvidcntissimis lesti-
moniis Legis, Prophetarum, Psalmorum, ipsius Domini,
et Apostolorum, de sancta Ecclesia toto terrarum orbe
diilusa, exigite ab istis ut ostendant dc Africa, quod atti-
net ad partem Donati, alicjua manifcsta de canonicis li-

bris testimonia. Necjue enim , sicut jam dixi, ullo modo

fieri posset, ut Ecclesia, sicut dicunt, et quod absit, tam
cito ex tot gentibus peritura, tot testimoniis tam sublimi-
ter et tam indubitanter prredicarctur^ et de ista, quam
volunt, sua, quse usque in fmem, sicut contendunt, per-
mansura fuerat, taceretur. Mementote. cnim quid illi di-
viti dictum sit cum apud inferos torqueretur, et ad fra-
,

tres suos aliquem ex mortuis mitti vellet, « Habent illic

)) inquit, Moysen et Proplietas ^ » Et cum ille dice-
ret non eos credituros, nisi ad eos isset aliquis mortuorum
« Si Moysen, inquit et Prophetas non audiunt, nec si
,

))quis ex mortuis resurrexerit, credent. Dixit Moyses j>

,

quod « in semine Abrahae benedicentur omnes gcntes ^. »

Dixerunt Prophetae « Tu vocaberis voluntas mea, et
:

)) terra tua orbis terrarum ^ ; » et, « Commemorabuntur,

» et convertentur ad Dominum universi fines terrse^. » His
et taUbus tam manifestis prsenuntiationibus Ecclesiam
demonstranlibus, isti credere nolucrunt. Surrcxit Domi-
nus a mortuis, dixit i In nomine suo praedicari poenitcn-
» tiametremissionem peccatorum per omnes gentes, inci-
» pientibus ab Jerusalem '. » Uli (jui Moysi et Prophetis non
crediderant , nec Domino resurgenti a morluis credide-
runt. Quid restat, nisi ut divitis illius tormenta sortian-
tur? Quae vos fugientos dum adliuc tempus est, anlcquam
' Luc. XVI, 29. — ' Gen. xxii, 18- — 3 isai. xm, 4. — 4 Psal. xxi, 28. —
5 Luc. XXI, 47-
300 S. A\ GUSTINI EPISCOVI DE UNITATE ECCLESIj^.

de hac vita emigretur, divinis eloquiis constanter inhae-

rele, ut nec in vita conturbemini, et post hanc vitam
quod semini Abrahae promissum est, accipere merearaini.
Amen.
S. AUR. AUGUSTINI
UIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA CRESCONIUM
GRAMMATfCUM PARTIS DONATI

LIBRI IY\

LIBER I.

Epistolam Cresconii pro Petiliani defensione edi-

tam , sihique inscriptam, refellere incipit Aiigus-
tinus. Prohat nec eloquentiam nec dialecticam
qualemlibet metuendam esse assertorihus veritatis,
quominus ejus adversarios, cum ipsis disputando,
redarguant y neque contentiosum hahendum eum
esse, qui duris et renitentihus sermonis altercatio-
nem ad eos refellendos inferre curai^erit. Postea
ostendit non esse consequens, ut si conceditur esse
haptisma inparte Donati, simul etiam concedatur
ibi accipi oportere. Id enim e.vtra cathoUcam Ec-
clesiam frustra et perniciose , sed tamen vere ac
omnino idem haheri.

' Scripti ciiciler annum Cliristi 4o6. Vide Rijtract. lii;. n, cap. 26.
302 S. AlGISTINI EPISCOPI
I. QiANDO ad te*, Crescoiii, mea scripta pervenire pos-
sent ignorans, perventura tamen minime desperavi :

quia et ad me tua ,
quamvis longe posteaquam scrip-
sisti , tamen quandoque pervenire potuerunt 5
quae tibi
visumest adversus ea scribere debere, quae Petiliano Cir-
tensi episcopo vestro iterationem baptismi astruere mo-
lienti; et communionem nostram non documentorum
pondere urgenti, sed maledictorum levitate criminanti,
ut potui breviter pro parte respondi. Non enim tota ejus
Epistola in manus meas tunc venerat, sed prava pars prior.
Quod cur acciderit, quid opus est quaerere, quandoqui-
dem cum ad nos postea universa pervenit, universae res-
pondere non piguit? His ergo litteris tuis quas ad me de- ,

non rescriberem fortasse contumeliosum puta-

disti, si ,

res quodautem rescribo, rursum vereor ne contentiosum

:

putes. Sed si tuinventis litteris meis, nonad tedatis, tan-

tum quia episcopum partis Donati vel ipsam partem Do-
nati redarguere videbantur, ad oflicium tuum pertinere
arbitratus es, cum tibi esses alicujus conscius facultatis,
suscipere atque exerere contradictionem ,
quia ejus com-
munionis quamvis nulla functione clericatui astric -
es ,

tus : quanto minus mihi Iicuit pro munere sarcinae meae,

vel contra Petilianum vel contra te ipsum tacere, cum
ille oppugnaret Ecclesiam pro qua militOj tu autem in
simili opere etiam nominatim ad me institueres, prome-
res, conscriberesque sermonem?
II. In cujus primis partibus laborasti, ut suspecta ho-
minibus eloquentia videretur. Nam velut laudans genus
dicendi meum , et rursus velut timens ne hoc genere te

vcl quemquam falsa persuadendo deciperem, in accusa-

tionem ipsius eloquentine perrexisti, adhibens etiam tes-
limoniura adversus eam de Scripturis sanctis , ubi dictum
• Vide D. GuiUon, tom. xxu, pag. 282-286.
 COKTRA CRESCONItM donatistAm, LIB. I. 303
putes : « Ex multa eloquentia non etFngies peccatum ^ : »

cum diclura non sit : « ex multa cloquentia •, » sed « ex

)) multiloquio. )) ^lultiloquium autem estsuperflua locutio,
vitium scilicet loquendi amorc contractum. Plerumqueau-
tem locjui amant, etiam qui nesciunt quid locjuantur, vel
quomodo loquantur, sive ad sanitatem sententiarum, sive
ad ipsum qui arte grammatica discitur, integrum sonum or-
dinemque verborum. Eloquentia vero facultasdicendiest,
congruenter explicans quse sentimus qua tunc utendum :

est, cum recta sentimus. Hoc modo « ea non usi sunthte-

retici. » Nam utique si recta sensissent, non solum niliil

mali, verum et boni aliquid esset, quod elocjuenter expJi-

care potuissent. Frustra igitur istorum exemplorum com-
memoratione accusasti elo(|uenliam. Neque enim propte-
rea pi^o patria non est miJes armandus, quia conlra pa-
triam nonnulJi arma sumpserunt: autideo uti non debent
Jjoni et docti medici ferramentis medicinalibus ad sa-

lutem ,
quia his ad perniciem etiam indocti pessimicpie
abutuntur. Quis enim nescit, sicuti est aut fuerint ea
quae quaeruntur; ita eloquentiam, hoc est, peritiam fa-
cultatemque dicendi sic esse utilem vel inutilera, ut fuc-
rintutilia veJ inutiJia quae dicuntur? quod nec te arbitror

ignorare.
III. Sed credo cum me videres a nonnuJIis putari elo-
quentem ut a , me lectoris auditorisve studium d.3terre-
res accusandam existimasti eioquentiam
, ut jam quid :

dicerem non attenderet, quisquis aijs te perterritus tan-

quam eloquenter medicentem eo ipsojam cavendum fu-
giendumque censeret. Vide ergo, ne hoc quod fecisli, sit
« arlis illius m;iJae, quam sicut de PJatone commerao- ,

rasti, nonnulli recte judicaverunt de civitate ac de hu-

mani generis societate pellendam. » Haec nonest eloquen-
' Prov. X, 19.
304 S. ALGUSTINI EPISCOPI

tia, qua3 utinam mihi ad explicanda ea quae senlio pro

desiderio provenisset : sed quaedam sophistica et maligna
professio, quae sibi proponit, non ex animo, sed ex con-
tentione vel commodo pro omnibus et contra omnia di-
,

cere. De hac ait sancta Scriptura « Qui sophistice loqui- :

» tur, odibihs est K » Ab hac mihi videtur Paulus aposto-

lus juvenlutem Timolhei prohibere, ubi ait : « Noh verbis

» contendere 5 ad nihil enim utile est nisi ad subversionem
» audienlium^ » Etne a facultate recte dicendi eum pro-
hibuisse putaretur, continuosubjecit, « Satis age te ipsum
» probabilem operarium exhibendo, non erubescentem ,

» verbum veritatis recte tractantem. » Nimirum itaque tibi

haec animi subrepsit allectio, quod contradicendi studio ^

(non quo ita sentires, sed quo a nobis intentionem discere

volentis averteres, ) perliibuisti nos eloquentes, et vitupe-
rasti eloquentiam. Nam quomodo te hoc ex animo fecisse
credam, cum sciam quemadmodum praedicare soleatis elo-
quentiam Donati, Parmcniani, aHorumque vestrorum :

qua quid esset utihus si tam largo flumine pro pace ,

Christi, pro unitate, veritate, charitate proflueret? Sed

quid de ahis loquar? In te ipso nonne aperuisli, quam
non ex animo, sed ex contentione vituperator fueris elo-
qucntiae-, cum et caetera quae scripsisti per eloquentiam
suadere, et eamdem ipsam eloquentiam cloquenter accu-
sare conatus es?
IV. Nam quod te dicis : « et arte dicendi imparem
nobis, et exemphs legis christianae penitus non instruc-
tura, » quo pertinet obsecro? Numquidnam te conipuh
contra mea scripta rcscribere^ et ideo recusantis et ex-
cnsantis haec vox est? Si ergo penitus non instructus
es, cur non polius taces, aut ita loqueris ut inslrui te
desideres ? « Instare me dicis , et provocare semper
' Eccli. xxxva, 23. — »2 Tim. 11, i^.
 CO»TRA CIVESCOMLM DOAAtISTAM, LIB. 1. 305
ut ad dignoscendam veri qu?estionem mecum vestri dis-
ceptent; sed vestros prudentius ac patientius iacere,
tjui in Ecclesia tantum quae in Lege raandata sunt po-
pulos docent, nec nobis respondere curant , scientes
(juiasilex divina et totdocumenta legalium Scripturarum
nobis quid sit melius, quid verius , suadere non pos-
sunt, nunquam humana queat auctoritas nos discussis
erroribus ad veritatis regulam revocare. » Quid tibi ergo
visum est, ut adversus nos illis tacentibus tu loquaris?
Nam si bene faciunt , cur non imitaris? si male , cur
laudas?
V. Dicis quod « intoleranda arrogantia credam me so-
lum terminare posse, quod aliisvelut inexplicabile visum
atque ideo judici Deo dimissumest. » Cumpaulo superius
dixeris , « hoc me velle finire post tot annos, post tot ju-
dices atque arbitros, quod apud principes tot disceptan-
tibus litteratis ab utriusque partis episcopis fmiri non po-
tuit. » Certe solus hinc satago, certe solus qusestionem
istam finiri disceptando desidero.^^ Puto enim si solos nos-
tros id conatos culpare voluisses^ non etiam vestros in eo
conatos fuisse fatereris. Quia ergo illum conatum , illam
voluntatem et instanliam , saltem propter vestros repre-
hendere jam non potes j nolo esse a tam bono opere aiie-
nus. Quidarguis? quidreprehendis? An invides? Non hoc
de te lemere credendum est. Restatergo ut studio conten-
tionis hoc in me culpes, quod etiam in vestris laudare

compelleris.
VI. At enim ({uod inter tot ac tales fmitum non est,

solum finiri posse prae-

intolerabilis arrogantia est per se
sumere. Ne quseso mihi soH hoc tribuendum putes plu- :

rimi sumus, qui hoc ut fmiatur, imo jam ut finitum esse

innotescat, instamus. lUi enim dixcruntnon esse fmitura,
qui eidem fini consentire uoluerunt cumcjue vobis oc- ,

c XXXIX. 20
 306 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cultav^erunt, ut etiara vos eorum auctoritate decepti fini-

tum non esse credatis. Nostri autera, ex quo finitum est,

nullo prorsus terapore ut ipse finis innotesceret cessave-

runt, quomodo id publice privatimque agere potuerunt ^

ne quisquam in perniciosissimo errore persistens de segni-

tiacirca se ministrorum Dei in ultimo judicio quereretur.
Non ergo nos olim finitam causam dc integro volumus
retractare^ sed quemadmodum finita sit demonstrare
propter eos maxime qui hoc nesciunt : ut cum defensores
convincuntur erroris , aut etiam ipsi correcti liberentur ,

aut certe ipsis confutatis et in aperta perlinacia remanen-

tibus, hi qui cupidiores su nt veritatis quam contentionis,
videant qui sequantur.
VII. « Neque hoc fit sine fructu, » ut existimas. Nam
si quam longe lateque Africam error iste
posses videre
pervaserat et quam pauca ejus remanserint quac nondum
,

in pacem catholicam correcta transicrunt nuUo modo ,

assertorum christianse pacis et unitatis infructuosam et

inanem arbitrareris quamvis etiam si cui
instantiam :

dihgenlia medicinae hujus impensa non prodest suflicit ,

ad rationem reddendam Deo quod non cessavit impendi.

Sicut enim malignus suasor peccati, etiamsi non persuase-
rit, merito paenam deceptoris incurret ita fidehs justitiae :

proedicator, etiamsi ab hominibus respualur, absit ut apud

Deura sui otlicii raercede fraudetur. Res enimcerta fit ad
incertura. Incertura autera dico, non praeraium facientis,
sed animum audientis. Incertura enim est nobis utrum ,

assensurus sit cui veritas praedicatur : sed certum est

etiam taUbus veritatem praedicari oportere : et certum est,

fideliter eam praedicantes dignam retributionem manere,

sive suscipiantur, sive spernantur, sive etiam propterea
quaehbet teniporahter adversa patiantur. Dominus dicit
in Evangeho : « Cum ingressi fueritis, dicite : Pax huic
 CONTRA CRESCONItM DONATISTAM, LIB. I. 307
» dora ui : sidigni fuerint qui ibi sunt , requiescet super
» eos pax vestra, si quo minus, ad vos revertetur ^ » Num-
quid certos fecit ,
quod essent eorum pacem suscepturi
quibus eam praedicarent ? Certos tamen fecit, ut eam sine
cunctalione praedicarent.
VIII. Apostolus etiam Paulus : « Servum, inquit, Domini
» litigarenonoportet,sed esse mitemadomnes,docibiIem,
» patientcm, in modestia corripientem diversa sentientes;
» ne forte det Deus poenitentiam ad cognoscendam
illis

» veritatem, et resipiscant de diaboli laqueis, captivati ab

» ipso in ipsius voluntatem -. » Intende quomodo, quem

noluit litigare, voluit tamen in modestia corripere diversa

sentientes : ne Dei servus prohibitionem petulantiae , oc-
casionem putaret esse pigritiae. Verum quia multi et ipsam
correptionem quae modeste fit, vel peccatis suis faventes,
vel quid respondeant non invenientes, nec tamen veritati
acquiescentes , onerose ac moleste ferunt 5 eos qui secum
sedulo agunt, nec ab eorum convincendo errore dissimu-
lant , litigiosos et contentiosos vocant. Falsitas enim quae
nudari et redargui metuit , eorum vitiorum nomine quae
veritasdamnat, diligentiam veritatis accusat. Numquid
ideo tamen ab hac instantia desistendum est ? Vide quem-
admodum Timotheum idem obstringat Apostolus, ne
propter homines quibus insuavis est proedicatio veritatis,
aliqua ei segnitia praedicandi subreperet. « Testificor, in-

M quit, coram Deo et Christo Jesu, ({ui judicaturus est vi-

» vos ac mortuos, et per manifestationem et regnum ejus,

» praedica verbura, insta opportunc, iraportune, argue,
» hortare, increpa, in orani longaniraitate et doctrina'. »
Quis haec audiens, si Deo fideliter servit, si dolosus ope-
rarius non ab hac diligentia et instantia conquiescat?
est,

Quis sub tanta testificatione segnis esse audeat? Non itaquc

» MattK. X, ta. — » 2 Tim. 11,14.— Md. it, r.

ao.
308 S. AVGl STIM EPISCOPI
nohis obslrepat in hac causa facundia tua : prsedicamus
oranino inadjutorio Domini Dei nostri christiance unitatis
utiUtatem, pietatem, sanctitatem : praedicamus volenti-
bus opportune, renitentibus importune ^ et quantis vale-
mus viribus inter nos partemque Donati quaestionem et ,

quibus possumus , olim finitam esse monstramus.

IX. Agnoscant in se contentiosae animositatis nomen et

crimen ,
qui vel pervicaci aslutia prcebent patroniciura
falsitati , vel invida jactantia ministrant pr?econium veri-
tati. Utrumque hoc contentiosorum genus apostolus Pau-
lus expressit : illud priraum iu Alexandro, de quo ait

« Alexander serarius multa mala mihi ostendit, reddet illi

» Dominus secundura opera ejus, quem et tu devita, valdc

)) enimrestititnostrissermonibus ^ » Hoc vero alterum in
eis de quibus ait, « Quidara quidem ex invidia et conten-
>i tione Christura annuntiant, non caste, existiraantes tri-
» bulationem suscitari vinculis meis'^. » Nam illi procul
dubio idipsura annuntiabant quod Paulus ; non tamen eo
anirao, nonea voluntate, non ex charitate, sed ex invidia,
sicut dixit, et ex contentione, volentes superbo sensu in ea-
dem ipsa annuntiatione pra?cellere, et apostolo Paulo ante-
poni. Quod ille non moieste ferens , ferens irao etiam gau-
dens, quod ab eis illud videbat praedicari, (juod latius inno-
tescerecupiebat: ((Quidenim, inquit, dumomnimodo,sive
» siveoccasione, sive veritateChristus annuntietur? » Ne-
que enim cordis sui veritate, quia non sincera intentioiic,
sed fleraula contentione , veritatera, hoc est, Christum an-
nuntiabant. Tu igitur cum judex interiorum cordis nostri
esse non possis, tantummodo utrum veritati resistamus,
an eos qui veritati resistunt revincere cupiaraus, adverte.
Nara procul dubio si veritatem suademus erroremque
refelliraus, etiamsi non veritate propriae intentionis , sed
• a Tiin. iv, 14 — Ili|i. 1, 17.
 eONTHA CRESCOMCM D0NA.T1STAM, LIB, I. 309
omolumcntum saeculi hujus et humanam gloriam quaeren-
tesid agamus; gaudere debent dilectores veritatis, (juia et
hac occasione veritas annuntiatur, sicut Apostolus qui
dicit, « Et in hoc gaudebo. » Si autem, (quod Deo maxime

iiotum est, et quod tibi etiam ipsi ,

quantum est faculta-
lis humanae , si nobiscum viveres , notum esse potuisset) ,

pia sonicitudine charitatis in hujus dispensationis Jabore

vcrsamur; puto nequaquam juste reprehendi ministerium
nostrum, si contra quosUbet adversarios veritatis lerventi
spiritu pro veritate certemus.
X. Nam si contentiosus habetur a vobis vel animosus
paratorque rixarum ,
quisquis cuiquam sermonis alterca-
tionem vel inferre vel referre curaverit •, videte quid de
ipso Domino Jesu Christo, ejusque servis Prophetis et
Apostohs sentiatis. Nempe enim Dominus ipse Filius Dei,
numquid cum solis Discipuhs vel turbis qui in eum cre-
diderunt, an non etiam cum inimicis tentantibus, obtrec-
lantibus , interroganlibus , resistenlibus, maledicentibus,
habuit de veritate sermonem? Numquid eum etiam cum
una muHere de quaestione orationis contra opinionem vel
haeresem Samaritanorum piguit disputare? Sed illam
inquis, credituram esse proesciebat. Quid toties adversus
Judaeos, Pharisaeos, Sadducaeos, non solum minime credi-
turos, vcrum etiam maxime contradicturos et persecutu-
ros, coram in os eorum quam multa locutus estPNonne ab
eis ultro, cum voluit, quod voluit inquisivit, ut eorum

illos responsioiie convincerci ? Nonne illis dolose tentando

quaercntibus , cum redarguti obmutescerent , sine ulla

ambiguitate respondit ? Quod cum faceret, nullus ex his
legitur ad eum sequendum fuisse conversus. Et utique no-
verat, quia prrescius erat , nihil se ad eorum salutera,
cum haec ad eos vel in eos, vel adversus eos diceret, pro-
futurum. Sed nos fortasse suo firmavit exemplo ,
qui
310 S. AUGUSTINl EPISCOPI

futuram fidem perfidiamve hominura prsenoscere non va-

lemusj ne si quando nimium duris nimiumque perversis
sine fructu salutis eorum locuti fuerimus, deficiamus et

desistamus ab instantia praedicandi cum inaniter pigue- ,

rit laborare. Quid quod etiam ipsum diabolum quem ,

jam non solum Deus, sed ne homines quidem dubitare

possunt, nullo modo ad justitiam conversum iri, Fihus
Dei tamen insidiosae tentantem et de Scripturis sanctis
,

qusestionum laqueos opponentem , de Scripturis sanc-

tis respondendo convicit ^ nec judicavit indignum cum

Satana Christus de divinis Eloquiis haberc coUoquium :

quid utique praevidens, nisi quod Judaeis et diabolo nihil

proderat , profuturum ?
credituris gentibus
XI. Prophetas etiam legimus missos ad homines tam
inobedientes ut Deus ipse qui Prophetas mittebat
, de ,

his ad quos mittebat praediceret, quod verbis eorum ob-

temperaturi non essent. Omitto quod prophetico spiritu
quo futura cernebant etiam hoc utique nosse potuissent
,

quod eorum verba contempturi fuerant, quibus ea tamen

vehementi instantia non tacebanl. Apertissime Dominus
ad Ezechielem Prophetara dicit, « Vade et intra in doinum
» Israel, et loquere verba mea ad ipsos quia non ad po- ;

» pulura ignotae linguae tu mitteris ad domum Isracil, nec

» ad populos multos diversis aut gravibus linguis loquen-
» tes, quorum verba non possis audire j et si ad tales mi-
» sissem te, forsitan audis^sent te domus autem Israel :

» non audient te, quia nolunt audire me. Omnis enim

» domus Israel inquieto et duro corde est. Ego autera
» dedi faciem tuam fortem adversus faciem corura, et cer-
» taraen tuum confortabo adversus cerlamen eorum ^. »
Ecce mittitur Dei servus, et eis loqui jubetur, qui eura
non erant audituri, eo ipso Domino qui mittebat et loqui
' Matth. IV, 3. — » Ezech. ni, 4.
 CONTRA. CRESCONIC.M DONATISTAM, LIB. I. 311
jubebat praedicente quod non erant audituri. Qua causa,
cui bono, quo fructu, quove eflectu mittitur ad cerlamen
praedicandae veritalis adversus certaturos et non obeditu-
ros ? Num
quisquam dicere audebit sanctos Dei Prophe-
tas incidisse in opprobrium abs te mihi objectum, cum di-
ceres « Si tu scis rem de qua agitur a te finiri non posse,
:

cur incassum hiborem sumis? cur inanem impendis ope-

ram? cur supervacue ac sine fructu contendis? An non
magnus error est, velle quod non valeas exphcare^ cum
etLex moneatdicens, « Aitiora te ne qusesieris, et fortiora
)) te Et iterum « Homo animosus
ne scrutatus fueris^ » :

))parathtes, et vir iracundus exaggeratpeccatum^? »Eze-

chieii certe ista non diceres, qui cum verbo Dei mittitur in-
ferre certamen hominibus non obedituris, contra sensuris,
contra dicturis , contra facturis. Nam si diceres , respon-
deret tibi fortasse quod eisdem Judaeis Apostoii respon-
,

derunt, « Cui obedire oportet, Deo raagis, an hominibus^ ?

Hoc tibi etiam ipse responderim.
XII. Hic si tu flagitaveris, ut ostendam ubi etiam mihi
Deus praeceperit quod tu prohibes memento
id agere , 5

apostoiicas Epistoias non eis tantum scriptas qui tempore

ilio quo scribebantur audiel^ant sed etiam noliis non , :

enim ob aiiud in Ecciesia recitantur. Attende etiam iiiud

quodApostoiusait Anvuitisexperimenlum ejusaccipere
: «

)) qui in me ioquitur Christus*? » etrecoiejam, non quid

Pauius, sed quid per eum Christuslocutus sit, quod pauio
ante commemoravi, « Prsedica verbum , insta opportune,
)) importune^ etc ^ » Attende etiam quemadmodum ad Ti-
tum cum expiicaret quaiis esse episcopus dcl^eat, ctiam pcr-
severantem dixit esse oportere juxtam doctrinam fidehs
verbi, « Ut potens sit, inquit, et exhortari in doctrina sana,

' Ecclc. iii , 2a. — ' Prov. \ix. — ' Act. v, 29. — '•2 ('01. xiii, 3. —
5 2 Tini. IV, 2.
312 S. ALGUSTINI EPISCOPI

» et contradlcentes redarguere. Suntenim miiltinon sub-

» dili, vaniloqui, etmenlisseductores, » maximequiexcir-
» cumcisione sunt, quos oportet refelli^ » Non ergosolos
qui ex circumcisione sunt, sedeos maxime tales esse ait :

oportere tamenin doctrina sana redargui refellique ab epis-

copo vaniloquos et mentis seductores, indubitata praecep-
Undehocetiammihijussum esse cognosco
tione firmavit. :

hoc pro viribus ago; huic operi quantum ipse qui jussit
,

adjuvat, perseveranter insisto. Quid obstas quid obstre- ,

pis, cur prohibes , cur reprehendis? Tibi-neobedireopor-

tet, an Deo?
XIII. Nisi forte ista quae a me de Scripturis sanctis do-
cumenta prolata sunt, sic accipienda arbitraris, ut quod
tantum quae in
vestros faclitare laudasti, in ecclesia Lege
mandata sunt populi doceantur. Ibi enim forsitan putas
corripiendos et convincendos esse diversa sentientes , ut
unusquisque doctor suorum tantummodo disputando et
praedicando emendet crrorem : siquid autem tale cum eis
qui foris sunt agere institerit, tunc animosus, lunc con-
tentiosus vel htigiosus habendus sit^ quia « et ipse Eze-
chiel, inquis, et alii Prophetae cum verbis Dei ad suum
popnlum mittebantur, » Israelitae scihcet ad Israehtas.
XIV. Ad haec quoque tibi rcspondeo. Jam quidem su-
pra commemoravi, Dominum ipsum Jesum, qui se imitan-
dum Discipulis prsebuit, non solum Judaeis, verum etiam
Pharisaeis, et Sadducaeis, et Samaritanis, et ipsi diabolo
principi omnium fallaciarum et errorum asserere veritatem,
et de Legeresponderenon dedignatum. Sednehoc Domino
autem ejus existimes non hcere, accipequid
licuisse, servis

in Actibus Apostolorum legatur. Judaeus autem quidam,

Apollo nomine, Alexandrinus genere, devenit Ephesum
potens in Scripturis : hic catechizatus erat viam Domini
' Tit. I, 9.
 CONTRA CUESCOMUM DONATrSTAM, I.IB. I. 313
et forvcns Spiritn loquebatur, et doccbat verissime quae
juxta Jesum, sciens solum baptismum Joannis. Hic ctiam
ccepil fiduciaiiter agere in synagoga. Qucm cum audissent
Aquila et Priscilla, assumpserunt eum, ct certiusiJli CTipo-
suerunt viam Domini. Volente autem illo ire in Achaiam,
exhortati fratres scripserunt discipulis ut eum reciperent.
Qui cum venissent, muitum contulit his qui ibi credide-
runt vehementer enim Judaeos revincebat publice osten-
:

dens per Scripturas esse Jesum Christum, Quid de isto

dicis, quid sentis ? Nonne fortasse eum contenliosum et

animosum concitatoremque rixarum criminaremini, nisi

tanta libri sancta auctoritate premeremini?

XV. An quia Judseus in Christum crediderat, propterea
Judaeos christianae Jesum negantes esse
fidei resistentes, et

Christum ,
publice revincere debebat nos autem quia 5

partis Donati nunquam fuimus, propterea partem Donati

resistentem christianae unitati revincere non debemus ?

Numquid Paulus apostoius aiicjuando fuit cultor idolo-

rum, aut aliquando fuit iu haeresi Epicureorum vel Sloi-
corum, cum quibus tamen eum nec puduit nec piguit de
quaestione Dei vivi et veri habere sermonem ? Accipe quid
de hac rc in eodem libro scriptum sit. Paulus autcm cum
ilios Athenis expectaret, irritabatur spiritu suo intra se,
videns circa idola esse civitatem. Disputabat igitur Judaeis
in synagoga, et gcntibus, et coientibus, et in foro per
omnem diem ad eos qui aderant. Quidam vero Epicureo-
rum et Stoicorum phiiosophorum conferebant cum illo :

et quidam dicebant, Quidnam verborum vuit scminator

hic dicere? Alii vcro, Peregrinorum daemoniorum vidctur
annuntiator esse. Ecce apostoius Paulus Stoicos ct Epicu-
reos, diversas, non solum ab illo, vcrum ctiam inter se,
adversasque haerescs secum conferre non respuit, non
• Act. iTiii, a|. — ' T(l XVII, 16.
314 S. AUGCSTINr EPISCOPl
tantum extra Ecclesiam sod extra synagogam disputans
,

cum eis nec eorum conviciis exterritus velut lites con-

;

tentionesque declinans a praedicanda christiana veritate

cessavit. Nara vide quid consequenter sancta Scriplura
testatur : Appreliensumque eum,inquit, in Areopagum
duxerunt, dicentes Possumus scire quae sint haec quas a
,

tedicuntur insueta enim qucnedam affers in aures nostras

: :

volumus ergo scire quidnam vehnt h.nec esse. Athenienses

autem et advenae hospites ad nihil ahud vacabant quam ,

dicere novi dhquid aut audire. Stans vero Paulusin medio

Areopago dixit, Viri Athenienses, per omnia superstitiosos
vos video perambulans enim et considerans simulacra
:

vestra, inveni etiam aram, in qua erat scriptum^ Ignoto

Deo. Quem ergo ignorantes cohtis, hunc ego annuntio
vobis' et caetera quae commemorare omnia longum est.
:

Quod tamen ad quaestionem quam nunc discutimus, suf-

ficit, attende obsecro te, Hehraeura ex Hebraeis Aposto-
lum Christi stantem ac sermocinantem , non in synagoga
Judaeorum, neque in ecclesia Christianorum, sed in Areo-
pago Atheniensium, hoc est, contentiosorum maxime irn-
piorumque Graecorum. Ibi enim Joquacissimae philoso-
phorum haereses extiterunt, quarura nonnullae, sicut ipsi
cjui commemorati sunt Stoici magis de verborura
hic ,

quam de rerum adversitate confligunt quod Apostolus :

prohibuit Timotheum, dicens ad nihil esse utile, nisi ad

subversionem audienliura-. Nam de his, ut nosti, Tuliius
ait : Verbi enira controversia jam diu torquet homines
Graeculos,contentioniscupidiores quam veritatis^. Hos ta-

men Paulus noster aIIo(|uendos corrigendosque suscepit,

nec ipsius loci nomine exterritus ,
quod ex Marte inditura
resonat, qucra Deum dicunt esse bcllorura, ibi pacifica

crcdituris intrepidus loquebatur, ibi spiritalibus accinctus

' Act. xvu, 19. — '2 Tiiu. II, 14. — ' Cicer. lib. 1 de Oratore .
 CONTRA CRESCONIIM DONATISTAM, LIB. I. 3l5
armis perniciosos expugnabat errores •, nec conlentiosos
tanquam mitissimus, nec dialecticos tanquam simplicissi-
mus formidabat.
XVI. Nosti enim quam maxime apud Stoicos viguisse
quamvis et ipsi Epicurei, quos imperitia liberalium disci-
plinarum non solum non pudebat, verum etiam de-
lectabat_, quasdam disputandi regulas quibus quisque
usus minime fallelur se potius et tenere et docere
,

jaclabant. Quid est enim aliud dialectica, quam peritia

disputandi? Quod ideo aperiendum putavi, quia etiam
ipsam mihi « objicerc voluisti, quasi christianae non
congruat veritati, et ideo me doctores vestri velut homi-
nem dialecticum merito fugiendum potius et cavendum,
quam refellendum revincendumque censuerint. » Quod
cum tibi non pcrsuaserint nara te adversus nos etiam
,

scribendo disputare non piguit^ tu tamen in me dialecti-

cam criminatus es, quo falleres imperitos, illosque lauda-
res qui disputando mecum congredi noluerant. Sed tu vi-

delicet non dialectica uteris, cum contra nos scribis? Ut

quid te ergo in tantum disputandi periculum projecisti,
cum disputare non noveris? Aut si nosti, cur dialecticus
dialecticam criminaris, ita vel temerarius, vel ingratus, ut
aut imperitiam qua vinceris non refrenes, aut doctrinam
qua juvaris accuses? Inspicio sermonem tuum, istum ip-
sum quem ad me scripsisti, video te quaedam copiose or-
nateque explicare, hoc est, eloquenter, quaedam vero sub-
tiliter arguteque disserere, hoc est, dialectice 5 et tamen
eloqucntiam dialecticamque reprehendis. Si noxia sunt,
quare hoc facis? si non sunt, cur arguis? Sed ne etiam nos
verbi controversia torqueat, cum res ipsa intelligatur,
minus laborandum est quid hominibus eam vocare placue-
rit. Proinde si eloquens ille appellandus est, qui non
solum copiose etornate, sed etiam veraciterdicil^ itemque
316 S. AlGUSTrNI EPISCOPi
si dialecticus ille appellandus est, qui non solum subtiliter,
sed veraciter etiam disserit : nec eloquens es, nec dialec-
ticus; non quia jejuna el inordinata est diclio tua, necquia
obtusa et crassa cst dipulatio tua ^ sed quia ipsa facundia
atque sollcrtia ad dcfensionem abuteris falsitatis. Si au-
tem non in sola veritate, sed etiam cum mala causa disseri-
turvel nervoseagitur, rectepotesteloquentiaveldialectica
nominari : ct eloquens es, et dialecticus •, quia et facunde
dicis vana, et acute disputas falsa. Sed de te videro.

XVII. maxime dialectici fuerunt cur apos-

Stoici certe :

tolus Paulus ne conferrent cum illo non eos cautissime ,

devitavit, et vestros episcopos laudas quod nobiscum ,

velut cum dialecticis nolint habere sermonem? Aut si et

Paulus dialecticus erat, et ideo conferrecum Stoicis non
timebat, quia non solum acute disputabat sicut et illi,
sed etiam veraciter quod non illi jam cave cuiquam :

dialecticam pro crimine qua usos Aposto-

objeceris ,

los confiteris. Neque enim, cum hoc mihi objicis, im-

peritia te falli puto-, sed fallere astutia. Nomen quippe
Graecum est dialcclica, quae si ususadmitteret, fortassela-
tine disputatoria vocaretur •
sicut grammalicam littcratu-
ram latine, linguae utriusquedoctissimi appellaverunt. Si-
cut enim a litteris denominata est grammatica ,
quoniam
graeceTfauy.xralitteraedicuntur : sic a disputatione dialectica
nomen accepit; (juoniam disputatio graece ^iaXc-p; vel ^taXe^t;

appellatur. Sicut autem grammaticus a veteribus latinc

dictus est litteratus : ita groece dialecticus, multo usita-

tius et tolcrabilius latine dicitur disputator. Puto jam

quod Apostolnni disputatorem non neges, etiamsi dialec-
ticum neges. Improbarc ergo in vocabulo graeco, quod
approbare cogeris in latino, quid est aliud quam indoc-
tis praetentare fallaciam, doctis facere injuriam ? Aut si et
disputatorem Apostolum negas, qui tam assidue, tam egre-
 CONTRil CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. I. 317
gie disputabat^ nec grsece nosti, nec vel latine, quod est
crediljilius, et in verbo grseco failis eos qui graece nes-
Quid enim est,
ciunt, et in latino qui nec latine sciunt.
non dico imperitius, neque enim tu ista non nosti sed ,

omnino fallacius, quam cum audias et legas tam multos

mulliplicesque sermones Aposloli asserentes veritatera ,

convincentes falsitatem , negare quod soleat disputare,

cum hoc fieri nisi dispulando non possit?
XVllI. Quod si hoc ab illo faclitalum fateris, quia fa-
teri ejus litteris cogeris, non tamenhas disputationes, sed
sermones vel Epistolas appellandas esse contendis : quid
ego tecum sic diutius agam , ut qui haec ignorant, quem
volunt nostrum approbent ,
quem volunt improbent^ de
ipsis divinis Litteris, quibus neeesse estcedas, hoc doceo;
ipsa prorsus verba, ipsarerum vocabula profero. Habcs
in hoc eodem testimonio, quod de Actibus Apostoiorum
commemoravi, deipso Pauio ila positum: u Disputabat igi-
)) tur Judaeis in synagoga, et gentibus, et colcnlibus in
)) foro^ » llabesalio loco, quamvis cum popuio christiano
ageret congregatisinecclesiafralribus, ita scriplum : « Se-
)) dens vero quidam adolesceiis, nomine Eutychus, in fe-
» ncstra, deductus sommo gravi, dispulante Paulo. » Habes
etiaminlibroPsalmorum « Suavissitetdisputatiomea^ » :

Habes et apud Isaiam prophctam u Yenite, disputemus, ;

»dicit Dominus'. » Elmultisaliisdivinarum Scriplurarum

locis lege ubi inveneris hoc verbum et inspicc codices ,

graecos in eisdem testimoniis sanctarum Scriplurarum, et

videbisunde sit appellata dialeclica ne quod omnes justi :

etiam cum Deo faciunt, quil)us diclumest, u Venite, des-

» putemus, dicit Dominus, » non inniterissapienti pietate,

sed in sulsa temcrilate crimineris.

• Act. XVII. — ' Id. x\, 9. — 3 Psal. tiii, 34. — 'i
I^ai. 1, i8, juxta

LXX.
318 S. AUGUSTINI EPISCOPI
XIX. Qui enim disputat, verum discernit a falso. Quod
qui non possunt, et tamen dialectici videri volunt, per
insidiosas interrogationes captant incautorum assensiones,
ut ex eorum responsionibus concludant, unde illos vel in
aperta falsitate deceptos rideant , vel occultam falsitatera
decepiis persuadeant, quam plerumque etiam ipsi existi-

mant veritatem. Qui autem verus disputator est, id est^

veritatis a falsitate discretor, primo id apud se ipsum agit,
ne non recte discernens ipse fallatur 5
quod nisi divinitus

adjutus peragere non potest : deinde cum id quod apud se

egit ad alios docendos profert, intuetur primitus quid
jam certi noverint , ut ex his eos adducat ad ea quae non
noverant vel credere nolebant, ostendens ea consequen-
tia his quae jam scientia vel fide retinebant : ut per ea
vera de quibus se perspiciunt consentire , cogantur alia

vera quae negaverant approbare : et sic verum quod fal-

sum antea putabatur, discernatur a falso, cum invenitur
consentaneum ilii vero quod jam antea tenebatur.
XX. Hoc iile verus disputator si late diffuseque faciat,
eloquenter facit, alioque tunc censetur augeturque voca-
bulo , ut dictor potius quam disputator vocetur : sicut
illum locum Apostolus copiose dilatat atque ditFnndit :

« In omnibus, inquit, commendantes nosmetipsos ut Dei

» ministros, in multa patientia, in tribulationibus, in an-
» gustiis, in plagis, in carceribus, in seditionibus, in lalio-

» ribus, invigiliis, injejuniis, incastitate, inscientia, in

» longanimitate, in benignitate, in Spiritu sancto, in cha-
» ritate nonficta,in vcrbo veritatis,in virtute Deiperarma
» justitiae dextra et sinistra, per gloriam etignobilitatem,
» per infamiam et bonam famam;utseductoresetveraces,
» ut qui ignoramur et cognoscimur, quasi morientes et ecce
» vivimus, utcoerciti et non mortificati, uttristes, semper
» autem gaudentes, sicut egeni, multos autem ditantes,
 CONTRA CRESCONIVM DOIVATISTAM, LIB. I. 319
))lanquam nihil habentes, et omnia possidentes ^ » Qnid
enim hoc stilo apostolico uberius et ornatius id est, elo- ,

([uentius facile invenis? Si aiitem presse atque constricle,

magis eum disputatorem ([uamdictoremappellare consuc-
verunt,qualiteragitidemApostolusdecircumcisioneetpr{3e-
putiopatris Abraham, vel distinctionelegis et gratise. Quod
quidam non intelligentes, imo vero calumniantes, criminati
sunt eum dicere, « Faciamus mala, ut eveniant bona*^. »
Sive autem sit dictor sive dispulator, nec dictio sine dis^
putatione est, cum et in ipsa eloquentiae latitudine veritas
a falsitate discernitur; nec disputatio potest esse sine dic-
tione, quando utique verbis et lingua ipsa constrictioser-
monis exprimitur : sive illo utatur perpetuo, sive interro"
gando eum cum ([uo agit, cogat respondere quod verura
est, et ex hoc ad aliud verum quod qnserebatur adducat,
ubi maxime regnare dialectica dicitur.
XXI. Cum enim quisque suis responsionibus vincitur,
et si male respondit, non habetquod imputet disputatori,
sed sibi ; et si bene respondit, eru4jescit ulterius resistere,
non jam disputatori, sed sibi. In quo genere Dominus
cum adversus Judaeos crebro ageret, eos([ue iilorum res-
ponsionibus captos conclusosque convinceret , non vos
audierant, nec a vobis conviciari didicerant nam liben-
:

eum fortasse dialecticum

tius etinvidiosius quam Samari-
tanum appellarent. Quomodo enim putas eos contortos
atque confusos, cum volentes eum caperein verbo, priores
interrogaverunt, utrum liceret tributum reddere C?esari,
bicipiti videlicet com[5lexione insidiantes, ut quodlibet
eligens caperetur^? Si licere responderet, tanquam reus
esset adversus populum Dei : si auteni diceret non licere,
tanquamC.-esaris adversarius puniretur. Ubiille nummum
sibi poposcit ostendi, et interrogavit cujus haberet imagi-
• 2 Cor. VI, 4. — ' I Roni. ui, 8. — ^ Matlh. xxji^ 17.
320 S. ll-GLSTIM EPISCOPl
nem et inscriplionem : atiilicum respondissent, Caesaris,
aperta enim veritas lioc eos rcspondere cogebat : continuo
Dominus eorum responsione colligatos ac captos trahens,
« Reddite, inquit, Coesari quaeCaesaris sunt, et Deo quse
» Dei sunt. » Obsecro te, illi-ne fuerunt dialeclici qui prae-
tensis interrogalionis insidiis decipiendo superare nioliti

sunt anille potius, qui exhoc ipso quod interrogaverunt,

j

veram eorum responsionem prudentia interrogationis eli-

ciens, illud verum quod ab eo pulabant periculose dici,
ipsos compulit confiteri.^
XXII. Si illos dixcris f uisse dialecticos, (juia dolose, quia
calumniose, quia maliliose interrogando in verbo capere
cupiebantj (tales enim etiam nos vullis videri^) cur eis ta-

men Dominus respondit? Cur eos usque ad veritatis con-

fessionem reddita rationeperduxitPCur eis dixit, « Quid
» me tentatis, non addidit,dialectici?Cur
hypocrilse *.^ » et

sibi nunimum demonstrari flagitavit, ut senlentiam suam

veracem exprimeret etiam de ore fallacium ac non potius ,

ait, Abscedite, neque enimloquendum est vobiscum, qui

captiosas interrogationes proponitis, qui dialectice mecum

agere vultis? Nihil tale dixit, nec adversus captiosos in-
terrogatores, et verborum nostrorum callidos captatores
exemplum tale nobis proposuit : sed ut eos potius etiam
veritatisinimicos vigilanti interrogationeet invicta ratione
testimonium veritatiperhiberecogamus. Hoc nobis faciant
vestri, si nos malitiosi et dialectici sumus. An se timere
indicant, ne hoc eis nos potius faciamus? Si autem Chris-
tum dixeris dialecticum, laudabisdialecticam,quam mihi
pro crimine objeceras.
XXIII. Quod nefacias, vidcoquid fortassedicturus sis,
nec illos, nec illum in ea sermocinatione aiiquid egisse
dialectice. Si ergo nec illi qui captiose atque insidiose
« MatQi. xxir, i8.

II
 CO^TRA CRESCOKIUM DO>ATISTAM, LIB. I. 321
sermocinantur, iit in verbo decipiant eos cum quibus agunt,
nec illi qui tales eorum responsione convincunt, dialectice
agunt : dic nobis tandeni ([uid sit dialectica , et quantum
mali habeat, quantum noceat ,
quam fugicnda sit, doce.
Cujus nomen invidiose subjicis ignoranlibus, crimen os-
tende qunerentibus. Non vis fateri quod dialectice agat,
qui homines aversos a vcro perite recteque interrogans,
responsionibus eorum adducit ad verum , ne dialeclice
cum Judaeis etiam Christum egisse fatearis. Item non vis
illos agere dialectice, qui captiosis interrogationibus insi-
diantes respondentem decipere moliuntur, ne tibi osten-
datur ita cum Christo egisse Judaeos, tpios lamen ille non
dechnavit tacendo, sed potius loquendo superavit, ac sic

cogaris fateri non recte episcopos vestros ,

quos doctos
atque sapientes putas, etiam cum dialecticis nolle habere
sermonem, quoinvictam doceant veritatem. Video, mag-
nos sestus pateris, quomodo definias dialecticum, ut nec
peritus disputator sit, ne quod vituperasti, laudare coga-
ris^necinsidiosusverborumcaptator, ne tibidicatur, Sicut
egit cum tahbus Christus, sic agat cum isto Christianus.
Proinde si placet ista cura liberari, eum defmi esse dialcc-
ticum, cum quo legisperiti de parteDonati nolunt haljere
colioquium.-Quid enim tibi aliud suggerendum est, ho-
mini objicientinobis dialecticam, et ideo pr.nedicanti epis-

copos suos, quod nobiscum nolint haljere sermonem?

XXIV. Sed Judseis forlasse invenis quid dicas, quamvis
callide atque versute dolos interrogationum praetenderint,
non eos f uisse dialecticos. De Stoicis certe dici polest nihil,
qui non solum dialectici fuerunt, sed etiam coeteras phi-
losophorum sectas in hac vel arte vel facultate vicerunt.
Stoicus quippe, ut mecura recoHs _,
fuit ilJe Chrysippus ,

de quo Academicus Carneades hanc habebat sententiam

Vide Valer. Maxim. lib. vir, cap. 7.

cxxxjx. 2i
322 S. A.LGUSTIK1 EPISCOPl

ut quando cum illo sibi esset disputandum, elleboro pur-

gandum cor esse censeret j caeteros autem vel pransus fa-
ciJe superaret. Si ergo nos libri Stoicorum dialectice dis-
putare docuerunt, doctrinam Paidi conlra nos proferant
episcopi vestri secum tamen nos conferre patiantur, sicut
:

ipsos tunc Stoicos ille non repulit.

XXV. Hanc enim artem quam dialecticam vocant, quse
niiiil aiiud docet quam consequentia demonstrare , seu
vera veris, seu falsa falsis, nunquam doctrina christiana
formidat j sicul eam
non f brmidavit Apostolus
in Stoicis
quos secum volentes conferre non respuit^ Et ipsa enim
fatelur, et verum est, neminem disputando ad conclusio-
nem falsam consequenter impelli , nisi prius consenserit

falsis, quibus eadem conciusio, velit nolit, eliicilur. Ac per

hoc qui cavet ne se loquente consequantur faisa quse non
vult, volens falsa caveat quae praeccdunt. Si autem prse-
cedentibus veris inhaeserit ,
quaecumque conscquentia
perspexerit quae falsa existimabat, vel de quibus dubita-
bat, admonitus amplectatur, si veritati est pacatissimse

amicior,quam contentiosissimae vanitati.

XXVI. Parum egerim, nisi hoc quod dico in hac eadem
quse inter nos vertitur nosLra sermocinatioue monstravero.
Ecce in ea ipsa quaestione de baptismo tu proposuisti a me
requirens, ubi te baptizari conveniat, utrum apud nos,
an in parte Donati. Et quia intentio tua est in parte Donati
hominem potius baptizari oportere, hanc intentionem hinc
probare conatus es, quod etiam nos esse illic baplismum
non negamus. Vides certe id te agere voiuisse^ ut ex eo
quod concedimus, ad id, quod non coucedebamus, attra-
haraur, id est, ut quia concedimus esse baplismum, illic

etiam iUic esse hominem baptizandum concedere com-

peilamur.
» Act. XVII, i8.
 contrA cresconium donAtistam, lib. I. 323
XXVII. Considora diligenter si est hoc consequens, et
libi ipse responde. Pulo enim jam hoc ante oculos cons-
tituto, cernis pro ingenii tui vivacitate, quam non conse-
quentia pro consequentibus colligas. Nara revera dicimus
baptismum etilHc esse : sed non dicimus et prodesse, imo
vero dicimus et obesse. Cum
autem quseritur ubi quisque
debeat baptizari,credo propter illud quaeri quod Dominus
ait « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non in-
:

» trabit in regnum ccelorum ^ » Quia ergo propter hanc

utilitatem accipiendus est baptismus , cum quaeritur ubi

accipiendus sit, non c[uaeritur ubi sit , regnum
sed ubi ad
coelorum adipiscendura utilis sit. Sequeretur autem etiam
illic accipiendum esse, ubicuraque eum constat esse, si

omnes qui habent aliquid boni , etiam bono suo habere

doceretur. Cum vero tam multi tam multa bona habeant
malo suo, quis non videat cum quaeritur ubi aliquid acci-
piendum sit, non quseriubi sit, sed ubi prosit ? Quomodo
enim si mihi concederes bonum esse aurura concederes ,

etiam latrones ([uoque habere aurum non opinor velles ,

ut ex his duobus concessis concluderem, eum qui habere

aurum veHt, in latronum societate esse oportere : ita cum
et ego concedo bonum
baptismum , concedo etiam
esse
Donatistas ([uoque habere baptismum , non debes ex his
duobus concessis quasi sequatur concludere eum qui ,

habere baptismum veht in societate Donatistarum esse

,

debere.
XXVIII. Jam ex hoc etiam tibi ipsi occurrere multa
non dubito quRe quamvis bona sint et ad utile aliquid
,
,

instituta, non omnibus tamen habentibus sint utilia,sed

tantummodobene utentibus.Naracum eademluceet sani
oculi perfunduntur et saucii istis adjumentum est illis
, ,

tormentum. Idem cibus alias valetudines aht, aUas loedit

' Joan. iii, 3-
324 S. i.lGlSXlM EPISCOPI

idem medicamentum hos curat illos debilitat eadcm , :

arma alios muniunt alios impediunt eadem vestis aliis

, :

tegumento est aliis implicamento. Sic et baptismus aliis

,

valet ad regnum, aliis ad judicium.

XXIX. Hicvideo quid te possit raovere. Fortasse enim
dicis, qood omnibus nihil sacramenti commemora-
in his
verim baptismus autem sanctum sacramentum est et
: ,

ideo non esse consequens, ut si de auro de luce, de aU- ,

mentis armamentis
, indumentis probari potuit, quod
,

aliis habentibus apta sint, aiiis inconvenientia, quamvis

sintbona et ad utile ahquid instituta,continuo etiam bap-

tismus aliis prosit, aiiis obsit habentibus. Restat ergo adhuc
requirere, utrum etiam illa bona quae ad Legem Dei per-
tinent, omnia omnibus habentiJ)us prosint. llac quaeslionc
proposita, intenlio nostra est, quod nec ipsa omnia omni-
bus habentibus prosint. Hanc intentionem nostram vide
quemadmodum probemus ex concessionibus vestris. Con-
ceditis omnibus credendum esse apostolo Paulo.
enim in
Teneo unum.Conceditis etiam euradem Apostolum dixisse
« Bona est Lex ^ » His duobusconficitur, bonam esse Le-

gera, sed legitime utentibus. Si ergo ea non legitime usus

quisque tuerit non ipsa fit mala sed certe oberit maiis.
, ,

XXX. Fortassis dices, neminem posse et in Lege esse ,

etLege male uti: hoc ipso enim quodcontra Legem vivit,

non Lege raonstratur. Gontra ego dico, fieri posse
esse in
ut quisque elin Lege sit, et non legilirae utatur.Quod item
vestris concessionibus probo.Conceditis enim raeraoratura
Apostolura testimonium posuisse de Psalniis adversus eos
qui gloriabanturin Lege,etvivebant contra Legem.uSicut
» scriptura est, inquit, quia non est justus quisquam, non

» est inteliigens, non est inquirens Deum omnes^ deciina-

» verunt, siraul inutiles facti sunt, non est qui faciat bo-
1 1 Tim. I, 8.
 CONTRA CRESCONIIM DONATISTAM, I.IB. I. 325
Mnum,non est usque ad unum : s<'pulcrum patens est
» gultur eorum , linguis suis dolose agehant , venenum
» aspidum sub eorum quorum os maledictione et
lahiis ,

» amaritudine plenum est, veloces pedes eorum ad cfiun-

» dcndum sanguinem, contritio et infelicitas in viis eorum,

M et viam pacis non cognoverunt, non est timor Dei antc

» oculos eorum *. » Et ne putarent haec in eos dicta qui

non erant in Lege continuo subjecit « Scimus autem,

, :

))quoniam quaecumque Lex dicit, his qui in Lege sunt

)ilo(|uitur, ut omne os ohstruatur , et reus fiat omnis
)) mundus Deo -. )> Item alio loco dicit Quid ergo di-
: «

)) cimus ? Lex pecatum est ? Ahsit : sed peccatum non

)) cognovi, nisi per Legem : nam concupiscentiam nescie-
)) bam , Lex diceret
nisi concupisces. Occasione : Non
)) autem accepta peccatum per mandatum operatum estin
)) me omnem concupiscentiam. )> Item paulo post : « Pec-
» catum, inquit, accepta occasione per mandatum fefellit

» me , et pcr illud occidit. Itaque Lex quidem sancta , et

)) mandatum sanctum et justum et honum. Quod ergo
)) honum cst, mihi factum est mors ? Ahsit sed peccatum :

)) ut appareat peccatum per bonum mihi operatum est

)) mortem ^. Attendis quemadmodum Legelaudata, eos
))

qui in Lege sunt arguit, quotquot ea male utendo per

honum habehant maluni: Item ipse Apostolus scientiam
quamdam ex Legc, quam et se habere dicebat et alios,

sine charitate tamen inutilem dicitet noxiam. « Desacrifi-

)) ciis, inquit, idolorum scimus quia omnes scientiam ha-
)) bemus. Scientia inflat,charitas vero ?edificat*.)>Proinde
et ista scientia quamvis ad Legem Dei pertincat, si in
aliquo sine charitate tuerit, inflat et nocet. Qu\d, de ipso
corpore et sanguine Domini , unico sacrificio pro salute
nostra , ([uamvis ipse Dominus dicat : « Nisi quis mandu-
' Rom. 111, 10. — ' lb;<1. ig. — ^ Id. vii, 7. — 4 i Cor. vin, i.
326 S. AUGUSTINl EPISCOPl

» caverit carnemmeam, etbiberit sanguinem meum, non

» habebit in se vitamnonne idem Apostolus docet etiam
^ : »

hoc perniciosum male utentibus fieri ? Ait enim « Qui- :

»cumque manducaverit panem, et biberit calicem Domini

»indigne reus erit corporis et sanguinis Domini ^ ? »
,

XXXI. Ecce quemadmodum obsunt divina et sancta

male utentibus cur non hoc modo et baptismus ? Cur
:

non bono baptismo non sunt boni haeretici, quo-

ita in

modo in bona Lege non sunt boni Judsei? Jam certe pro-
bavi concedentibus vobis, quandoquidem Paulo vos cre-
dere, et testimonia quae de Scripturis posui, Paulum dixisse
conceditis jam ergo probavi concessionibus vestris
:
,

qusedam etiam bona legitima, obesse tamen non legitime

habentibus et utentibus cur non ita et baptismus, quamvis :

bonus et legitimus non tamen omnibus habentibus pro-

,

dest ? Tu tanquam certissimum et consequentissimum

concludebas,in parte Donatiesse hominem baptizandum,
quia nos etiam concedimus baptismum nec atten-
ibi esse :

debas posse nos dicere, esse ibi quidem baptismum Christi

justum,sanctum et bonum,sed poenalem^contrarium,per-
niciosum inimicis corporis Chrisli, quod est Ecclesia,quae
secundum promissa divinain omnibus gentibus dilatatur.
XXXII. Numquid hic quid dicas invenies nisi non in ,

eis bonis ad Dei Legem pertinentibus deputandum esse

baptismum quae possunt homines et habere et boni non

,

esse sed ipsam quidem Legem et scientiam et sacrificium

:

corporis et sanguinis Christi talia bona esse ,

quae possint
homines et habere baptismum vero tale bo-
et mali esse :

num esse ,
quod quisquis habuerit, necessario bonus sit ?
Quod si dicere volueritis, falsum dicetis : et ideo quid
aliud falsum consequatur attende. Quod non ideocom-
memorabo , ut ex illo tuo falso ad alia falsa te abducam 5
' Joan. VI, 54.-2 I Cor. xj, 27.
 CONTRA CKESCONIUM DONATISTAM, LIB. I. 327
sed ut hoc consequens cum falsum esse cognoveris, ut ab
hoc te hberes, illud (juod praecedit, emendes. Quid ergo
praecedit ? ex vobis omnes qui habent bonum baplismum
bonos esse •, quod est falsum evidens. Quid consequitur :

Bonos fuisse scilicet illos qui schismata faciebant , dicen-

tes « : Ego quidem sum Pauli, ego autem Cephae, ego autem
» Christi. Quos arguens Apostolus ait : Divisus est Christus?
» Numquid Paulus pro vobis crucifixus est, aut in nomine
» Pauli baptizati estis quod isti boni
* ? » Sed falsura est

erant, exceptiseis qui dicebanl « Ego autem Christi » et : :

tamen baptizati erant sancto baptismo Christi. Hoc itaque

faisum quare secutum est ? Quia falsum praecessit, omnes
habentes bonum baptismum bonos esse. Utrumque ergo
respuatur, utraque sententia corrigatur ut quoniam ma- :

nifestum est, istos qui schismata faciebant bonos non

fuisse, et tamen bono baptismo baptizatos fuisse illud •,

etiam nianifestum sit, non omnes qui bonum habent bap-

tismum l)onos esse. Ac per hoc non ideo tenemur ut in
parte Donati baptizandum esscahquem concedamus, quia
etpartem Donati quam malam dicimus ,
, bonum baptis-
mum habere concedimus.
XXXIII. Rursus ut ex ea consensione me ad id quod
non consentio detineres, posuisti scriptum esse : « Unus
» Deus, una fides, unum baptisma, una incorrupta et vera
» catholica Ecclesia'^.» Quae omnia concedo, etsi aHquanto
aliter scripta sunt. Sed quid ad rem , cum omnia, sicut

dixi, istaconcedam ? Verum quod ex his conaris eflicere,

non non sunt in una Ecclesia
elHcitur, videlicet ut qui
non possint haberc unum baptismum quod omnino fal- :

sissimum est. 'Et mehus quia et ipse posuisti unde te ,

possim commemorare quod volo. Certe cnim ista propo-

suisli in concessionibus meis , ex quibus mc^ adducas ad
« I Cor. 1, 12. — ^ Ephcs. lY, 5.
328 S. AUGUSTINl EPISCOPl
inlentioiiem tiiam : c Unum Deum esse , unam fidera ,

unum baptisma, unam incorruptam et catholicam Eccle-

siam. » Quae cum inler nos conveniant, putas ex his illud
quod non convenit posse monstrari apud eos qui non ,

sunt in hac una Ecclesia hoc unum baptisma esse non

,

posse. Ego autem dico posse, si non mutatur, si hoc idem

observatur^nec ideo fieri ut non sit unum baptisma, quia
est et apud illos qui in una non sunt Ecclesia. Hoc autera

probo ex his quse in eadem sententia posuisti de uno Deo

et una fide. Invenimus enim eadera Deura extra Eccle-
ab ignorantibus coH nec ideo fieri ut non ipse sit Deus
,
5

etfidera qua creditur Ghristura esse FiUum Dei vivi, inve-

niraus etiam eos qui non perlinent ad merabra Ecclesiae
confiteri, nec ideo fieri ut non sit una fides. Sic etiara cura
inveniraus eumdem baptisraura ab eis qui sunt extra Ec-
clesiam in baptizandis hominibus observari, non ideo non
esse ipsum baptismum existimare debemus.
XXXIV. Fortasse ad hoc dicas, fieri non posse ut etiam
extra Ecclesiara idem ipse unus Deus colatur, aut eadera
fides qua confiteraur Christura Filiura Dei unde Petrus ,

heatus estappellatus, ctiam in eis qui non sunt in Ecclesia,

reperiatur. IIoc ergo restat ul probem. Habes in hoc ipso
beati Pauh sermone, quem supra ex Actibus Apostolorura
coramemoravi cum de Deo loqueretur quia inscriptura
,
,

inarainvenerat:H Ignoto Deo:Quera vos, inquit, ignoran-

)) tes cohtis, hunc ego annuntio vobis ^ «Nuraquid dixit,

quia extra Ecclesiam coHtis, non est Deus ipse quem coli-
tis ? sed ait c Quem vos ignorantes cohtis, hunc ego an-
:

)> nuntio vobis.wQuidcis praestare cupiens, nisi ut eumdem

Deum, quera praeter Ecclesiam ignoranter atque inutiliter
colebant, in Ecclesia sapienter et salubriter colerent ? Ita
vobis et nos diciraus, quera baptismum vos ignorantes
' Act. xvii, 23.
 COMTRA CRESCOMI M DO^ATISTAM, LIB. 1. 329
observatis , ejus pacem vobis nos annunliamus ; non ut
cum ad nos venerilis allerum accipiatis sed ut eum cjui ,

jamapud vos erat uliliter habeatis. De fideetiam Jacobus

apostoluscum loqueretur adversus eos, qui sibi (juod cre-
diderant suilicerearbitrabantur, et beneoperari nolebant:
»Tu quoniam unus Deus est-, bene tacis, et
credis, inquit,
))dsemones credunt, et contremiscunt^))Nempein unitate
Ecclesiae daemones non sunt nec ideo tamen possumus ;

dicere aliud esse quod credunt, cum et Domino Jesu

Christodixerint:«Quidnobiset tibiest, Fih Dei ^^wUndeet
Paulus apostolus « Sihabeam, inquit, omnem fidcm, ita
:

))ut montes transferam, charitatem autem non habeam,

» nihil sum ^. » Non autem existimo quemquam ira desi-

pere , ut credat ad Ecclesiae pertinere unitatem eum ,

qui
non habet charitatem, Sicut ergo Deus unus colitur igno-
ranter etiam extra Ecclesiam nec ideo non est ipse et , ;

fides una habetur sine charitate eliam extra Ecclesiam ,

nec ideonon est ipsa iia et unus baptismus habetur igno-

:

ranter et sine charitate etiam extra Ecclesiam , nec ideo

non est ipse. Unus enim Deus, una fides, unum i)aptisma,
una incorrupta calholica Ecclesia non in qua 5 sola unus
Deus colitur, sed in quasola unus Deuspie cohtur necin ;

qua soJa unafides retinetur,sed in qua sola una fidescum

charilate relinetur; nec in qua sola unus baptismus habe-
tur, sed in qua sola unus l)aplisraus salubriler habetur.
XXXV. Proinde unum Deum, unam fidem , unum
baplisma, unam incorruptam et catholicarn Ecclesiam
nobis consentienlibus tu proposuisli : sed non solum ex
quod voiebas non elfecisti verum etiam ut ex his
his id ,

quod voiei)amus tc admoneremus, nos muitum adjuvisli.

Vide ergo nos quam probabilem ralionem secjuamur, qui
ea quae schismatici vel haeretici corruperunt, cura ad nos
' Jacob. II , ig. — ' Marc. i, 24. — ' i Cor. «11, 2.
330 S. AtGtSTINI EPISCOPI
inde veninnt corrigimiis : c\\\x vero sicut acceperunt te-
nuerunt, agnoscimus et probamus, ne commoti bumanis
vitiis ultra justitiam, faciamus ullam divinis rebus inju-
riam : cum
Aposlolum videamus eliam in ara gentilium,
et
a quibus idola colel)antur, Dei nomen inventum confir-
masse potius quam negasse. Neque enim propterea mu-
tandus vel improbandus est regius cbaracter in bomine,
si errorissui veniam et militandi ordinem a rege impetra-
verit, quia eumdem cbaracterem quo sibi satellites con-
gregaret, desertor infixit; aut propterea signa mutanda
sunl ovibus, cum Dominico gregi sociantur, quia eis Do-
minicum signum fugitivus servus impressit.
XXXVI. Quod si b.TC tanquam dccipientia formidatis,
quia non sunt ecdesiastica exempla, (quanquam et de
ovibus et de militibus datas esse in Scripturis similitudines
noveritis :
)
propbeticarum Scripturarum, c[Ucie dicuntur
Veteris Testamenti, volo aliquid dicerc; quoniam in Novi
Testamenti libris nec a nobis nec a vobis rei bujus inveni-
tur exemplum. Circumcisionem certe praeputii in figura
futuri baptismi Cbristi ab anti(|uisobservatam esse negare,
ut arbitror, non audetis. Numquid apud Samaritanoscir-
cumcisus, si fieri tunc vellct Juda:us, posset iterum cir-
cumcidi? Nonne illius boniinis error corrigeretur, signa-
culum autem fidei agnitum probaretur? Et nunc sunt
quidam baeretici qui se Nazarenosvocant, a nonnullis au-
tem Symmacbiani appcllantur, et circumcisionem babent
Judneorum et baptismum Cbristianorum ac per hoc :

quemadmodum si quis eorum ad Judaeos venerit, non po-

test iterum circumcidi sic cum ad nos venerit non debet
; ,

iterum baptizari. Adbuc dicturi estis, Aliud est circum-

cisio Jud.neorum, aliud baptismus Christianorum. Sed
cum illa umbra fuerit hujus veritatis, cur illa circumci-
sio ct apud bsereticos Judaeorum esse potuit, iste autem
 CONTHA CKESCONIl M donatistAm, LIB. I. 331
baptismus apud haereticos Christianornm non potest esse?
XXXVII. Proferte certe aliqucm de Scripturis canoni-
cis, quarum nobis est communis auctoritas, ab hacreticis
venientem denuo baptizatum. Nam ([uod jusserunt Apos-
toli quosdam baptismum in Christo bapti-
post Joannis
zari, longe aba causaest'. Neque enim Joannes haereti-
cus fuit, araicus ille sponsi, quo nemo surrexit major in
natis muberum^. Longe ergo aba causa est aboquin si :

Paulus post Joannem baplizavit cum ambo in unitate ,

Christi fuerint; quanto magis debent episcopi vestri qui

se in unitate Christi esse dicunt, baptizare post collegas

suos, in quibus coilegis mores abquos recte reprehen-

dunt, cum hoc fecerit Pauhis, qui nihil potuit in Joanne
reprehendere ? Ergo illa aba causa est, aha ratio, de qua
nuuc disserere longum est, et in abis opusculis nostris
hinc multa jam diximus. Ab haereticis ergo venientem
probate in Scripturis canonicis denuo baptizatum. Nam
et nos proferimus Petro diclum : « Qui lotus est semel,
» non opus habet iterum lavari^. » Sed etiam vos dicitis ,

Petrus non fuerat apud haereticos baptizatus. Proinde

quarum nobis
quia nec vos potestis proferre de Scripturis,
communis est auctoritas ab hsereticis venientem denuo,

baptizatum, nec nos ita susceptum-, quantum ad hanc rem

attinet, par nobis causa est.

XXXVIII. Verum nos multa ostendimus eliam ad le-

gem Dei pertinentia esse apud eos qui non sunt in Eccle-
sia, quae nemo vestrum audet negare sedcur taie aliquid :

nolitis esse et baptismum, omnino non video, nec vos

posse demonstrare confido. Sequimur sane nos in hac re
etiam canonicarum auctoritatem certissimam Scriptura-
rum. Neque enim parvi momenti habcndum est, quod
cum inter episcopos anterioris aetatis quam csse inciperet
' Joan. iii, 29. — » Matlh. xi, 11. —
• 5 Joan. xiii, 10.
332 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pars Donati, ista quaestio fluctuaret, et variashaberet in-

ter secollegarum salva unitate sententias, hoc per univer-
sam Cathohcam quse toto orbe diflunditur observari pla-
cuit quod tenemus. Nam et vos profertis concihum Cy-
priani^ quod au t non est factum aut a caeteris unitatis mem-
,

bris, aquibusillenondivisusest, meritosuperatum. Neque

enim propterea sumus episcopo Cypriano meiiores,(si

tamen censuit haereticos denuo baplizari,) quia nos hoc
recte non facimus sicut nec Petro apostolo meliores su-
:

mus, quia non cogimus gentes Judaizare, quod ille fecisse

Paulo apostolo attestante et corrigente roonstratur'^; cum
similiter inter Apostolos de circumcisione qusestio, sicut
postea de baptismo inter episcopos, non parva difiicullate
nutaret.
XXXIX. Proinde quamvis hujus rei certe de Scripturis
canonicis non proferatur exemplum : carumdem tamen
Scripturarum ctiam in hac re a nobis tcnetur veritas, cum
hoc facimus (luod universae jam placuit Ecclesicne quara ,

ipsarum Scripturarum commendat auctoritas ut quoniam ;

sancta Scriptura fallere nonpotest, quisquis fallimetuit,

hujus obscuritate quaestionis , eamdem ecclesiam de illa

consulat, quam sin3 ullaamhiguitate sancta Scriptura de-

monslrat. Si autem dubitas ,
quod Ecclesiam quoe per
omnes gentes numerositate copiosissima dilatatur, haec
sancta Scriptura commendat ( neque enim si non dubi- ;

tares, adhuc esses in parte Donati: )multis te manifestis-

simis testimoniis ex eadem auctoritate prolatis onerabO;,
ut ex tuis concessionibus, si nimium pervicax esse nolue-
ris, ad hoc etiam perducaris, cum prius ostendero etiam
epistolae meae, cui respondere a contrario voluisti, nihil
te ([iiod ad veritatem pertinent respondere potuisse.
XL. Hoc interim satis sit, quod propter nimiam obsti-
' Videinfra, lib. ji, cap. 3i. — ' Gal. ii, i^.
 COIVTRA CRE8COMUM DONATISTAM, LIB. I. 333
nalionem hominiim mulla dicenda arhitratus sum ad- ,

versus eosqui cum habeant principalem causam malam,

ab ea discutienda praescriptione volunt avertere judices,
cum dicunt nuUo modo sibi lociuendum esse nobiscum.
Probavi enim ct de Scripturis sanctis, et qua potui ratione
perspicua , nec eJoquentiam (juantamhbet , nec dialec-
ticam qualemlibet metuendam esse assertoribus verita-
tis, quominus assertores falsitatis , disputando cum eis,

et eos refellendo, convincant. Ubi etiam demonstravi

et illud, quo te praeter epistolam meam dixi esse per-
motum ,
quam non sit consequens , ut si concedimus
esse baptismum in parte Donali_, simul etiam conce-
damus in eadem societate quemquam baptizari opor-
lere quia sicut bonam legem potuit habere reprobus
:

populus Judaeorum, sic bonum sacramentum potest ha-

bere reproba societas haereticorum. Quid autem proprie
detur in Ecclesia quod praeter illam omnino non da-
,

tur, suo loco sine diilicultate monstrabitur. Neque enim

recte ageremus cum h.Treticis quos habere baptismum ,

confitemur, ut omni modo ad EccJesiam catholicam ve-

niant, nisi veniendo acciperent aliquid, quod nec alibi
possint accipere et quod nisi acceperint, fVustra et per-
;

niciose habeant c|uaecum(|uc alia, (|uamvis bona etadle-

gem Dei pertinentia , ubibbct accipere potuerunt. Hoc
enim quid(|uid secundum Scripturas certissi-
est , (|uod
mamquc rationem invcniripotuerit, non nisi in sancta Ec-
clesia vel dari vcl accipi posse, hoc pertinebit ad « fon-
tem signatum, puteum a([u.'e vivae, paradisum cum fructu
pomorum, » cujus ut potuisti mcntionem fecisti, sed quid
illud sit , non te inteilexisse ostendisti ;
quando(|uidem
hoc de visibili baplismo dictum csse arbitraris : cjuod licet
sanctum sit, ncque ullo modo praetermittendum ,
quo-
'
Vide iofra, lib. ii, cap. i3-
334 S. AUGU8TINI EPISCOPI
niam sacratissima significatione praepollet; quam multi
eum tamen accipiant, non solam boni qui secundum pro-
positum vocati sunt contormes imaginis Filii Dei , sed
ctiam hi qui regnum Dei non possidebunt, in quibus, sicut
dicit Apostolus , et ebriosi et avari numerantur ^
;
puto
quod si pertinacia deposita cogitaveris, verum me dicere,
tibi ipse facile respondebis, ut non quaeras fontem signa-
tum puteum atjuae vivae nisi quo hi qui disphcent
et ,

Deo, divinitus non permittuntur accederc. Contuh, legc.

I Cor. VI, 10.
 CONTRA CRESCONIUM DOWATISTAM, LIB. II. 335

LIBER II.

Examinat dicta alia Epistolce Crescoidi. Ipsi sponte

concedit y ut a Donato Donatianos potius quani
Donatistas appellet. lllos autem a se merito dictos
luereticos contendit nec tamen cum ad Ecclesiani
:

reuertu/itur Oaptizandos essey quin etiam posse eo-

runi clericos, si Ecclesice utiLitati cons>enire videa-
Aliquid porro redeun-
tur, in suis lionoribus recipi.
tibus dari in Ecclesia, quod pneter iilam omnino
non datur, idque esse donum charitatis docet. II-
ludPetiliani, Goiiscientia sanctedantisaltenditur, quse
abluat accipientis^ jnale dejendia Cresconio demon-
strat.Excutit allata ab eodem Scripturce loca^ is-
tud potissimum Qui baptizatur a mortuo, etc. Pos-
:

tremo ad Cypriani auctoritatem de rebaptizandis

licereticis 7'espondet.

I. StPERioRis voluminis tam prolixo sermone, putoquod

tandem aliquando persuasiraus, non esse in hoc laudan-
dos vestros episcopos neque approbandos, quod de causa
dissensionis quae nostram communionem dirimit , nolunt
nobiscum habere coUoquium. Hac enim quasi praescrip-
tione se in causa pessima putant acutissimos ,
quam^. nisi

lallor, et veris certisque rationibus, et maxime divinarum

Scripturarum exemplis penitus amputavi, quibus diluci-
dissime docui, a sanctis prsedicatoribus atque assertoribus
veritatis , etiara contra praesentes ejus adversarios, nec
336 S. AUGUSTINI EVISCOPI
taiitum qui ex eodem populo quo et illi fuerunl , verum
etiam contra alipnigcnas et extraneos , et unde prnecipue
vanas formidines injicilis imperitis, contra eos qui dialec-
ticam maxime profiterentur , habitum fuisse sermonem^
necontcntiosissimus habeatur diligentissimus praedicator,
et ne litigatorputclur impiger disputator, instans secun-
duni prseceptum Apostoii opportune, importiine^, utdoc-
trina sana contradiccntes rcdarguantur -, vaniloqui refel-
lantur, inquieti corripiantur, pusillanimes consolentur,
infirmi suscipiantur"^, dum advcrsus omnes resistentes,
verbum saiutis Evangelicae cum patientia defenditur, sine
ditlidcntia praedicalur. Ostendi etiam quam non debeatis
ideo putare apud vos esse hominem baptizandum, quia et
nos conscntimus quod et haberi a vobis baptismus possit
et dari : cum et illud dicamus pcrniciose haberi et perni-

ciose dari ;
quoniam illa sancta, quibus uti etmali possunt,
quanto sanctiora sunt, tanto ab eis inutilius poenahusque
tractantur, Unde cum ad Ecclesiam sanctam veniunt, ipsi

corrigendi sunt : non a nobis illa violanda, quae nec a ma-

lis mutata sunt.
II. Audi ergo, Cresconi, demon- dum breviter et hoc
slrabo, nihil te dixisse per totam epistolam tuam quo re-
fellercs meam, nisi forte quod me nomina derivarc vel

dcclinare docuisti, « Donato Donatianos potius quam

ut a
Donatistas dicerem : quam tamen graecam saltcm decli-
nalioncm esse concedis, vidclicet quod ita Donatistae a
Donato, ut Evangelistae ab Evangelio nominenlur; quo
Evangclium praedicantibus, a
te delectari dicis^ ut vcstris
simili mutata sit vocabuli declinatio. « Vide crgo ne forte
ipsi prioreshoc volucrint appellari, quia Donatum habent

pro Evangclio : nam sic isti a Donati, quomodo sancti

omncs nolunt ab Evangclii socictate disccdere; et ideo
« 2 Tira. IV, 1. — ' Tit 1,9. - ^ 1 Tliess. v, 14.
 COWTKA CUK6C0NIUM DONITISTAM, LIB. II. 337
delectanlur vocari Donatislae_, sicut Evangelistae : tuque
potius eis facisinjuriam, cum scribis, « in latino sermone,
non nisi latinam regulam probans, Donatianos a Donato,
sicut ab Ario et Novato Arianos et Novatianos, velles vo-
cari, » Nam ego cum scriberem, jama nescio quibuspro-
pagatum nomen, neque id mutare curavi,
soiiabat lioc
cum et boc ad distinctionem quam voljbam satis suflicere
existimarem. Si enim Dcmosthenes clarissimus oratorum,
quibus verborum tanta fuit cura, quanta rerum auctori-
bus noslris, cum tamen ei nonnullam locutionis insolen-
tia objecisset i^schines, negavit ille in eo positas esse for-
tunas Groeciae, illo-nean illo verbo usus fuerit, et huc an
illuc manum quanto minus nos laborare debe-
porrexit :

mus de regulis derivandorum nominum, quando sive hoc

sive illud dicamus, intelligitur sine ambiguitate quod di-
cimus, ([uorura non in expolitione sermonis, sed in de-
monstratione veritatis est major intentio. Si autem quis-
quam nostrorum primus flexit hocnomen, nullo modo
mihi videtur illud simile intuitus ,
quod Evangelistae ab
Evangelio nuncupantur Donatum non
: sed quia per ,

tantum Carthaginis, qui hanc haeresim maxime roborasse

perhibetur^ sed etiam majorem Donatum a Casis nigris,
(jui altare contra allare in eadera civitate primus erexit,
magnum scandalum factum est-, ita iortassis a Donato Do-
natislas, ul ab scandalo Scandalistas voluit appellare.
III. Sed ego ea in re, in c[ua nihil causae nostrae minui-

lur, me facillimum prtiebeo, et quando tecum ago, jam

Donatianos voco -,
quando autem cum aliis , consuetudi-
nem potiussequor, quaehis sonis jure dominatur : tu tan-
tum memento me, cui tantam Iribuisti eloquentiam, non-
dum nosse nomina declinare, et nuntia vestris securitatern
ne jam timeant tanquam dialecticum , cui vides adhuc
nccessariura essc grammaticum. Quod si disciplina dispu-
cxxxix. 22
338 S. AUGtJSTINl EPISCOPI

taiidi , sive illani dialecticara velis appcllare, sivc quid

aliud tamen sobrie docct cum de re constat nou
; satis , ,

csse de nominelaborandum sicut non curo utrum ea ipsa :

dialectica vocetur, curo tamen ([uantum valeo nosse ac ,

posse diputare, hoc est , veritatem a falsitate in lotjuendo

discernere; quia hoc nisi curavero, pcrniciosissime er-
rabo : ita non curo utrum Donatistoe , an Donatiani peri-
tius et litleratius dechnemini •, utrum postrcmo a Donato
vel qui priraus extra Ecclesiam sacrificavit, vel qui lianc
dissensionera maxime roboravit; au a Majorino qui pri-
mus contra Gaecilianum vestra^ parlis episcopus ordinatus
est, debeat vobisquando loquimur, dislinctionis causa
,

indi vocabulum. Quod tamen haerclici sitis, et ideo, ne

decipiatis, cautissime devitandi , nisi diligenter demon-
strare curavero, non parvam negligenti.ne culpam pro raei
oiiicii sarcina incurrara.
IV. Quanquam id quodinter nos accidit, schisma po-
tiusquam h.-eresim censes appellari oportcre, ct quod raro
auderedialectici solint, etiam definitionibus ista discernis^

ubi (luantum nos adjuves, satis demonstrare non ])uti'ro ,

nisi ex epistola tua inferam verba tua. Quid sibi vult, «

inquis, quod ais^ hrerelicorum sacrilegum errorem? Nara

hoereses non nisi interdiversa sequentes fieri solent, nec
haereticus nisi contrariae vel aliter inlerprelal;B religionis
estcultor, utsuntManichaei,Ariani,Marcionifne,Novatiani,
caeterique quorura inter se contra fidem chrislianam di-
versa sententia stat. Internos, quibus idem Ghristus na-
tus, mortuus et resurgens, una religio, eadem sacramenla
nihii in christiana obsevatione diversum, schisma factum,
non haeresis dicitur. Siquidem haercsis cst divcrsa sequen-
tium secta : schisma vero eadem sequentium separatio.
Quare et in hoc, studio criminandi , ([ucm tu iucurrcris
' Videlib. I confra Petilian. cap. i.
 CONTRA CRESCONUM DONATISTAM, LIB. II. 339
vides errorem , cum quod schisma est haeresim vocas. »

Hciec nempe verba tua suut, quae posui ex epistola tua.

V. Jam nunc attcnde, si pcrtinax non sis, quam facili
compendio id quod inter nos agebatur, ipse finieris. Si
enim et nobis et vobis idem Christus natus, raortuus ac
resurgens, una religio, eademsacramenta, nihil in chris-
tiana observatione divcrsum est, nonne rebaptizare perver-
sum est ? Tria namque posuisti, quorum si unum posuisses,
satis superque sufliceret. Sed quasi contra Donatianos fi-

dehter agercs, ne quisc[uam vel nimis acutus, id quod se-

mel breviterque dixisses, interpretari aJitcr conaretur,
etiam obtusis auribus et cordibus tuam curasti immergere
atque inculcare sententiam. « Una, inquis, rchgio, eadem
sacramenta, nihil in christiana observatione diversum. »
Et adhuc adversus invicem laboramus? Jam tandem ali-
quando cohibetedissensionem, finite htem, amate pacem.
Quid reprobatis ? Quid exsutflatis ? Quare rebaptizatis ?
« Una rehgio est, eadem sacramenta, nihil in christiana
observatione diversum. » Nam si vobis et nobis non est

unus baptismus, quomodo est una rehgio? Sed tu dixisti,

« Una rehgio » ergo et unus baptismus. Quomodo sunt
:

eadem sacramenta? Sed tu dixisti, « eadem sacramenta » :

idem ergo et baptismus. Item si nobis et vobis diversus est

baptismus, quomodo nihil est in christiana observatione
diversum? Sed tu dixisti, « nihil in christiana observa-
tione diversum » non ergo est diversus et baptismus.
:

Quae cum ita sint, nos rccte quod unum atque idcm ne- ,

que diversum est, nec improbamus , nec exsutl]amus , nec

iteramus ; sed agnoscimus, suscipimus , acceptamus. Vos
vero impie, ([uod unum atque idem, neque diversum cst,

non
dissimulatis agnoscere, suscipere recusatis, acceptare
vultis sed ehgitisimprobare, audetis exsulHare, non me-
;

tuitis iterare. Et cum in hoc ipso quod ca quae inter nos

22.
340 S. AlGLSTlM EPISCOPI

mutata nonsunt, nos suscipimus, vos repellitis-, nos si a

voJ)is data sunt, data judicaraus, vos si a nohis data sunt,
tanquam non data repetitis ; cum lam diversa sequamini,
appellari vos hoereticos dedignamini.
VI. Attende dihgenter quid dicas, et quid dicara. Tu
certe definisti et dixisti : «Haeresis est diversa sequentium
secta , schisma vero eadem sequentium separatio. » Item
tu dixisti, « nohis et vohis unam essem religionem, eadem
sacramenta , nihi in christiana ohservatione diversum. »
Quare ergo rehaptizas Christianum ego non rebaptizo. ,

Diversa utique sequimur. Quare te dici non vis haereti-

cum ? Putoquod non parvo signo agnoscamushaereticos,
qui cum sihi et nobis unam rehgionem eadera sacra- ,

menta, nihil inchristiana observatione diversum esse sa-

teanlur, nolunt nos agnoscere haptizatos. An tanta ohsti-
nationecontenditis, tentadissensioneveritati resistis, ut a
rehgione, a sacraraentis, a chrisliana ohservatione bap-
tismura separetis? Quod si facitis , in eo estis haeretici,

quod ad rehgionera ad sacramenta ad ohservationera

, ,

christianam baptismum pertinere non vultis. Si autem

non iacitis in eo estis haeretici, quod eos qui vobiscum
,

habent unam rehgionem eadem sacramenta, nihil in ,

chrisliana observatione diversura cum et baptismum ad ,

religionem , ad sacramenta, ad christianara observatio-

nem pertinere fateamini , tamen rebaptizatis. Atlende
enim dihgenter definitionem tuara, in qua dixisti : « Hae-
resis est diversa sequentium secta : » et vide utrum non
diversum sequimini, aut separando liaptismum a rehgiosa
observatione Christianorum sacramentorum quihus eura
nos interraagna conjungimus^ auteoscum quibus in una
rcligiosaobservationeChristianorum sacramentorumetiam
haptismus iinus est , tamen rebaptizando, ([uod nos de-
lestamur.
 CONTRA CETISCONIUM DONAtISTAM, LIB. IT. 34l
VII. Quam vellem, si possem, cum aliquem deceptum
cx nostris fidelihus, vestri nefandis intcrimendum insidiis
excipiunl, cum apud nos jam bapti/atum, nec coepisse di-
cuntesse Chrislianum, cum tanquam paganumexsulllant,
cum catechumenum faciunt ut praeparent deinde retin- ,

guendum ve) potius extinguendum repcnte alicunde

, ,

existere, cum hac cpistola tua, et hunc ipsum ejus locnm

in mediis eorum ausibus recitando porrigere et exclamare,
Quid facilis.^ Ecce, audite, videte, legite, una est nobis
vobisque eadem sacramenta, nihil in christiana
religio,

observatione diversum in cujus nomine iste baptizatus

:

sit prius interrogate, et tunc si ahum meliorem in vestro

baptismo nominatis, date. Tunc illi fortasse, si non ipsa
rerum evidentia contremiscerent , continuo consilium
suum , magnum vidcUcet atque acutum, proferrent et
dicerent ,
Quis iste e nobis est, cujus epistolam geris?
Laicus noster est : nobis vinceret, vincitur sibi. Tum ego
si adessem , conversus ad te dicerem, Tu saltem obsecro
Ecce apud nos baptizatum re-
dic nobis (|uidi3ti faciunt?
baptizare disponunt. Certe ergo « nol)iset vobis una reli-
gio, eadem sacramenta, nihil in christiana observatione
diversum. » An responderes, Sed Chrisli l)aptismus non
est religio, sacramentum non est observatio
non est ,

christiana? Averterit Deus hanc a tua mente dementiam.

Qiiid igilur mihi responderes urgenti ac dicenti,Una no-
bis vobisquereligioestj quibusautem baptismus unusnon
est una religio : ergo nobis vobisque unus est baptismus.
Eadem nobis et vobis sunt sacramenta : quibus autem
baplismus idem non est, non sunt eadem sacramenta :

ergo idem nobis et vobis cst baptismus. Nihil estnobis et

vobis in christiana observatione diversum : quibus au-
tcm diversus non utique nihil est in chris-
est baptismus,

liana observatione diversum non crgo nobis et vobis di-

:
342 S. A.UGU8TIM EHSCOPl

vcrsus est baptismus. Cur quod unura est improbatur?

cur quod idem est exsuliialur? cur quod non diversum est
iteratur ?

VIII. Me sic agente in praesentia, sic instante, ad quas

tergiversationes confugeretis ? Videlicet conteninercnt in
epistola tua illi grammaticos, tu accusares in nostra dia-
lecticos : sed veritas ex utraque superaret haereticos, hoc
solum in eis ostendens a nobis esse diversum, quod cons-
tat esse perversum quia nos sacramenta nostra cognos-
:

cimus, errorem alienum emendamusj vos autem eadem

sacramenta fatemini, quae tanquam nuila sint iteratis,
magna diversitate reprojjantes quod diversum non esse
conceditis.
IX. Proinde quamvis inter sciiisma et haeresim magis
eam dislinctionem approbem ,
qua dicitur scliisma esse

recens congregationis ex aiiqua sententiarum div(;rsilatc

dissensio ; ( neque enim et schisma fieri potest , nisi di-

versum aliquid sequantur qui faciunt ) haeresis autem 5

schisma inveteratum tamen quid hinc opus est ad iabo-

:

rem cum me tantum adjuvent definitiones tuae ut si

, ,

mihi et per aiios vestros concederetur, schismaticos vos ii-

bentiusquam haereticos diccrem. Si enim schisma faciunt,
quibus cum eis a quibus se dividunt una reiigio est, ea-
dem sacramenta, nihii in christiana observatione diver-
sum hinc est vestra rebaptizatio damnabiiior, quia iu
:

una religione , eisdem sacramentis, nihiio in christiana

observatione diverso, aiius ct diversus esse non potcst
baptismus. Sed quoniam nec nuiiumest, nec aiiquid par-
vum, quod diversum sequimini, cum ab unitatis vincuio

separati, etiara de repetitionc baptismi dissentitis a no-

bis : fitsccundum istam ipsam defuiitionem tuam qua
ut
dixisti, « Haeresis est autem diversa sequcntium secta, m et

haeretici sitis, et victi appareatis haeretici quidem, quod :

 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. II. 343
non tantiim divisi, verum et in rebaptizando divcrsum se-
quimini •
autem, quia datum per nos baptismum
vicli

tanquam non ipsum vel tanquam nullum sit iteratis,

quod unum atque idem, necdiversum esse fatemmi. Tua
quippe verba sunt, quod « nobis vobisque sit una religio,
eadem sacramenta, nihiJ in christiana observatione di-
versum. »

X. Quapropter si litteris tuis pars Donati subscriberet

ac deinde ista quae a te atque a me dicta sunt, sine insana
perlinacia vel impudentia cogitaret, nihil ulterius adversus
nos sewtiret aut diceret. Sed (juoniam tu es cui respon-
deo, jam puto quod et ipse videas, quam non studio cri-
minandi, sed perniciosam redarguendi lallaciam, dixerim
<(Donatistarura hoereticorum sacriiegnm errorem. In ^)

quibus qualuor verbis sive nominibus, quia hoc vel tibi

vel arli grammaticae placet, primum quod positum est
« Donatistarum » , corrigo et muto, et « Donatianorum »
dico : coeteravero tria, quoniam verissime dictaesse iam,
ut puto, sentis, vos corrigite, vos mutate. Mutate, in-
quam, et corrigite « Donatianorum, i> velquodJibet ahud
vccandi sitis, tamen « haereticorum sacriJegum errorem : »
nam et haeretici estis, vel quod in schismate inveterato
remansistis 5 vel ex tua definitione, quod de Ecclesia, quae
corpus est Christi , vel de iteratione christiani baptismi
diversum sequimini. Et sacrilegus error non solum a est,

christiana unitate separatio, verum cliam sacramentorum,

quae secundum tuam confessionem una eademque sunt,
violatioatque rescissio. Quod si corrigitis etmutatis, quo-
modo « tales vos suscipimus quales eratis.? » Unde inani-
ter tam multa locutus es, et cum sis ingenio tam acuto,
consuetudine audiendfe vanitatis obtunderis, ut videatur
tibi ({uod « cum ad nos a vobis transeunt, taJes cos (|ua-
les erant suscipimus : » quia ineis traditionem Christiano-
^iA S. AVGirSTlM EPISCOPl
Fiim, quam nec alienati alienavorant, nec perversi perver-
terant, approbamus ; cjuae sacramenta etiam tu, quamvis
non talis quales nos sumus, non potuisti tamen nisi talia,

nec sic talia quasi alia similia, sed omnino eadem con-
fiteri.

XI. Obsecro quomodo talis est qualis fuit,

te , dic mihi ,

qui veneratur Ecclesiam quam blasphemabat, qui tenet

unitatem quam non tenebat, qui habet charitatem quam
non habebat, qui accipit pacemquam respuebat, qui ap-
probat sacramentum quod exsuiliabat? An vero ita sunt
omnia falsis vera proeposterata, ut non dicantur mutati in
quibus ea quae diversa fuerant veritate corriguntur, et
mutati dicantur in quibus ea quae similia una eademque
fuerant vanitate iterantur? Noli ergo ulterius in hac re,
non tantum carnahter, verumetiam puerihter sapere, ut
taies quales erant vestros a nobis suscipi existimes; qui
conversione voluntatis ab errore ad veritatem, a divisione
ad unitatem, a dissensione ad pacem, ab inimicitiis ad cha-
ritatem, ab humana praesumptione ad divinarum Scriptu-
rarum auctoritatem, non ante incipiunt esse nostri quam
esse destiterint vestri. Haec conversio voluntatis repente
mutavit, non solum in telonio peccatorem \ verum etiam
in cruce latronem -, Nisi putas quod Christus in paradiso
secum esse voluisset cruentum sceleratumque hominem,
si non cordis illa conversio continuo faccret innocentem,
ut eo die, ex eo loco^ ex eo ligno transiret ad immortale
fidei praemium,
quo exceperat mortis pro ini((uitate
in
enim ad malum sive ad bonuni parvo
suppliciiim. Sive
momento animus comrautatnr, sed non ideo parvum est
(|uod meretur, In ipsis corporalibus et temporalibus ipce-

nis el beneficiis diu nutritam quamlibet aetatem unus ictus

interimit, et triginta et octo annorum aegritudinem mox
« Matth. IX, 9. — 2 Luc. xxui, 43.
 CONTRA CRESCONH M DONATISTAM, LIB. II. 345
ut Dominiis dignatus est jubere, sanavit'. Crede certis
rebus, non verbis inanibus. Mutati ad nos vestri transeunt,
absit ut ipsi sint qui fuerunt. Qiiod utinam et lu lacias,

et quam verum sit in te tibi credas.

XII. Magnum aliqnid nominando
tilii dicere visus es,
« Candidum Villaregiensem et Donatum Macomadien- ,

sem, qui ex vestris episcopis etiam apud nos episcopi fue-

runt, » et probata vita ad honorabilius senilis aetatis nie-

ritum pervenerunt : quasi sacramenta et invocatio nomi-

nis Dei quse fit apud vos, ipsa inimica sit nobis ; cum et
in eis qui extra Ecclesiam sunt , non sit omnino nisi Ec-
clesiae. In qua quaestione si meis verbis laborarem, tuis

adjuvarer. Nam si extra Ecclesiam nihil ecclesiasticum

posse esse sentires , non ipse dixisses , « nobis et vo-
bis unam esse religionem, eadem sacramenta, nihii iii

christiana observatione diversum. » Quibus verbis tuis

non totum consentio. Christiana quippe Ecclesia ca-

in
retis, christianam charitatem non habetis, christiana

sane in vobis sacramenta cgnosco et in his illud quo- ,

que diversum improbo ac respuo, quod cum eadem

etiam in schismate habeatis, eadem in catholicis exsutlla-
tis. Prorsus agnoscit in vobis Ecclesia cuncta quae sua
sunt : nec ideo non sunt ejus, quia et apud vos inveniun-
tur. Apud vos quippe aliena sunt : sed cum vos correctos
recipit cujus sunt, fiunt etiam salubriter vestra, quae per-
niciose habebatisaliena. Discordia vos possidet sub titulo
pacis. Ergo discordia peilatur, pax introducatur. Quid
causae est ut tituius deponatur? « Episcopus est, inquis,
episcopum recipis-, prcsbyter, presbyterum. » Posses
mihi et hoc dicere Horao est, hominem rccipis. Tam
:

quippe in illo sacramenta chrisliana, quam membrahu-

mana cognosco : nec curo per quem fuerint seminaia,
' Joan. V, 5.
346 S. AT GrsTrM episcopi

scd a qiio creata. Quibus maleuti voluerit. eo ipso ma-

si

lus fit, quod Creatorem dc bohis ejus oftendit si au- :

tem bene uti coeperit, se corriget, non illa mutabit.

Xlll. Et de episcopis quidem vel clericis recipiendis

Ouamvis enim cum apud vosordinantur,

alia quaestioest.

non super eos invocetur nomen Donati, sed I)ci tamcn :

ita suscipiuntur, ut vidctur paci et utilitali Ecclesiae con-

venire. Neque enim episcopi propter nos sumus sed ,

propter eos quibus vcrbum et sacramentum Dominicuni

ministramus ac per hoc iit eorum sine scandalo guber-
:

nandorum sese necessitas tulerit, ita vel esse, vel non esse
debemus, quod non propter nos, sed propter alios sumus.
Denique nonnulli sancta humibtate prnediti viri ,
propter
quaedam in se otrendicula, quibus pie religioseque move-
bantur, episcopatus oflicium non solum sine culpa, verum
etiamcum laude posucrnnt. Numquid sic ctiam cbristia-
num nomen et fidem laudabiliter ac non potius damna- ,

bililer ponerent ? Sicut in accipiendis his rebus possunt

esse justae causae, cur excuset quisque fieri episcopus ; nec
tamensimiliter potest ulla causa essejusta, curquis excu-
set fieri Christianus. Quid ita^ nisi quia sine episcopatu vel
clericatu salvi esse possumus, sine christiana vero rehgione
non possumus ?

XlV.Proindevestriepiscopi seu quilibet clerici, (|uantum

ad ipsa ecclesiastica ofHcia pertinet, sic in catholicam sus-
cepti sunt unitatem,quemadmodum expedire videbaturiis,
quorumsalutiper corumconsulebalurofliciumvelexercen-
dum,vel omittendum. Verumtamen etiam de ipsis qui et
apud nos eosdem adrainistraverunt honores, numquid sicut
dicere potuisti «Episcopus est, episcopum recipis
: *; ita pote-
ris dicere : Ilaereticus est , haereticum recipis aut ; , Schisma-
licus est, schismaticum recipis ; aut, Donatianus est,Dona-
• ViJe lib. 11 contia Painien. cap. i3.
 CONTBA cnESCONlUM DONATISTAM, LIB. II. 347
tianum recipis ? His cnim nominibus non gradus honoris
a plebeia dignitate,sedcrimen erroris a calholica veritate
distinguitur. Proinde illa tanquam ecclesiastica munera ,
etiam in ahenis inventa ,
qui vos rehnquendo et ad nos
transeundo nostri fiunt, pro utilitate populorum, quibus
hac dispensationeservimus, vel suscipiuntur, vel non sus-
cipiuntur : illa vero vitiosa et proprie vestra , sanantur
corriguntur, mutantur ; dum tamen ea sacramenta sine
quibus homo non potest fieri Christianus, etiam in haere-
ticis sic tractentur, ut cum ad Ecclesiam veniunt, quod de-
fucritaddatur, quodagnitum fueritapprobetur^nedumni-
mis otlendimur eis malisquae contra Ecclesiam pepererunt,
persecjuamur etiam bona qufE deEcclesiadiscedendo traxe-
runt. Nam etiam ramus fractus, si rursus, sicut ait Aposto-
lus, inserendus sit, radix ei redditur,non forma mutatur^.
XV. « At enim quia nostros, incjuis , hsereticos ct sa-
crilegos vocas, quod nefarium et inexpiabile crimen est,
numquid tahbus sine ahqua expiatione ignosci debet aut
potesf.'Gur ergo, inquis, non emaculas venientem ? cur
non primo abhiis et emundas et sic tibi communicat ? » ,

Quid quod ex his verbis tuis muUo convenientius ahus

dixerit, tahbus tam ignosci nec debere nec posse teque , :

tibi ipsi contraria locutum esse monstraverit, ut ideo di-

ceres cum ahqua expiatione tahbus ignoscendum, quia id
quod ol^jicilur « inexpiabile crimen » est. Quomodo ergo
expiatur (juod inexpiabile est? Quomodo sperem te audi-
turum esse quod dico qui tam in proximo non audis ipse
,

quod dicis, cum tibi conlinuo contradicis, censendo cx-

piandum quod inexpiabile dixeris? Nos autem ita veslrum
dicimus haen^icum et sacrilegum errorem, ut tamen inex-
piabilem non dicamus ahoquin Iruslra vobiscum ut eo
: ,

relicto correcti ad Ecclesiam cathohcam transeatis, quibus

' Rom. xj, 23.
348 S. AUGtlSTrNI EPISCOPI

modis possumus, agendum csse censuimus. Nec « nostro^

sicut scribis verbo te uti arbitreris, quasi « hoc malum
,

sine venia et sine medico esse dicamus » quod omnino 5

non dicimus quia et veniam merentur quos hujus mali

;

poenituerit, etomnipotens est raedicusqui per Prophetam

dicit : « Si conversus fueris el ingemueris , tunc salvus
)) eris'. » Onapropter siin aliquem forteincidisti vcl minus ,

in his rcbus instructum, vel minus quid loqueretuuntuen-

tem quamvis esse
,
communionis catholicae videretur in
hoc tibi diceret ipse potius hujus inconsiderati verbi
,

veniam mereatur sicut tu qui cum sis tam hberaiiter

:

eruditus et in arte verborum non mediocriter doc-

,

tus, minus tamen quid loquaris attcndens expiandum ,

censes quod incxpiabile dixeris et quod est monstruo- •,

sius, ideo expiandum, qaia inexpiabile. Non cst autem

catholicum eos hortari , ut errore correcto salvi fiant ,

quos inexpiabiliter atque insanabiliter assereremus erra-

re. Sed idco vobis non videntur mundari, cum ad nos

a vobis transeunt, quia non denuo baptizantur : quasi

solo baptismo, (juem repeli non oportet, cum idem atque
unus est , homines ab crrore mundentur. Mundantur et
verbo vcritatis mundi estis
ab illo cpii ait : « Jam vos
» propter vcrbum quod locutus sum vobis -.» Mundanlur

et sacrificio contriti cordis ab illo de quo dictum est :

« Sacrificium Deo Spiritus contribuhitus , cor contritum

» et humiliatum Dens non spernit^.»Mundantur et elee-

raosynisab illo qui ail : « Date eleemosynam, et ecce omnia

» munda sunt vobis *. » Mundantur ipsa quae superemi-
net omnibus charitatc ab illo qui per apostolum Petrum
dixit : « Gharitas cooperit mullitudinem peccatorum :

» tiuae una si adsit, omnia illa recte fiunt ; si autem desit

' Kzecli. xviii , 21. — ' Joan. xv , 3. — 3 Psal. l, 19. — 4 Luc. xi,

4..
 CONTRA CKESCOMUM UO^ATKsTAM, LIB. 11. 349
)) omnia fruslra
iila, fiunt '. » Haec vero unde sit, audi
docentem Apostolum : « Charitas, inquit, Dei ditFusa est
)) in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est
» nobis ^. » Unde merito creduntur qui extra Ecclesiam
baptismum Ecciesiae perceperunt non iiabere Spiritum ,

sanctum nisi cum ipsi Ecciesiae vincuio pacis per con-

,

nexionem charitatis adhserescunt.

XVI. Jam enim iocus est ut ostendam quod in primo ,

Libro distuieramus, quid in Ecciesiaqupe sanctum corpus

est Christi proprie possit accipi quod praeter iilam non ,

potest accipi. De his enim qui schismata iaciebant idem ,

Apostoius dicit « Animaiis autem homo non percipit ea

:

» quce sunt Spiritus Dei". » Primamad CorinlhiosEpisto-

lam lege, et invenies. Baptismus igitur sacramcntum est
novae vitae ac saiutis aeternoe ;
quem muiti habent non ad
vitam aeternam, sed ad poenam aeternam, non bene uten-
tes tanto bono : charitatem vero sanctam, quae est vincu-
lum perfectionis , nemo polest habere non bonus ; nemo
quihabet, potestesse vei schismaticus vel haereticus. Cum
ergo quisque ad Ecciesiae veniens unitatem , cum ejus
membris veraciter populatur, accipiat Spiritum sanctum,
per quem diilunditur charilas in cordibus nostris, eadem-
que charitas cooperiat niuitiludinem peccatorum, ut i)ap-
tismum quem primura habebat ad judicium habcre jam ,

mereatur ad praemium ([uomodo eum mundari ncgas •,

,

nisi quia omnino quae sit mundatio spiritaiis ignoras? Non

igitur sicut conviciaris

, « tancjuam in asyium Romuii ,

vestros nocentes recipimus , » quos c'vitas Dei recipiendo

etiicit innocentes , cum ad eamdem veraci corde transie-

rint, de qua ejus Conditor dicit : « Non potest civitas
» abscondi super monlem constituta K » Non cnim eam
condidit ,
qui fratrem superbe occidit iratus , sed qui
• I Pftr. IV, 8. — ' Roni. v, 5. — ^ j Coi. ii, i^- — 'i MaUlj. v, 14.
350 S. lUGUSTlM EPISCOPI

fratres humiliter redemit occisus. Hanc Spiritu sancto

mundante laetificat , de quo clamabat dicens : « Si quis

)) sitit, veniatet bihat^ : » non aquam commen-

visibilem
dans quse datur in baptismatis sacramento, quam et l)om
et mali habere possunt, quamvis sine illa boni salvi fieri

non possint. Quae quamvis Ecclesiae sit , tamen etiam foras

profluit , cum et apud illos invenitur ,
qui ex nobis exie-
rurnt, sed non erant ex nobis^:sicut aqua in ahquo ex illis

memorabihbus quatuor fluminibus negari non potest quod

sit aqua paradisi quamvis non sit in solo paradiso, quae
,

etiam extra inde raanavit.

XVII. Non ergo hanc aquam sed aquae nomine invisi- ,

bile Dei donum sanctum Spiritum commendabat, dicens :

w Si quis sitit, veniat et bibat » sicut evidenter Evange- :

lista testatur adjungens : « Hoc autem dicebat de Spiritu

)) quem accepturi erant credentes in eum. Spiritus enim
)) nondum erat datus quia Jesus nondum ,
fuerat clarifi-
» catus Et utique quantum ad sacramentum attinet
^. »

lavacri visibiHs antequam esset resurgendo clarificatus

, ,

jam baptizaverat plures (juam Joannes, sicut ipsum loqui-

tur Evangchum ^. Unde dfcit Discipulis suis : « Joannes

» quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu

)) sancto, qucm et accepturi cstis non post multos dies hos
» usque ad Pentecosten ^ » Hic sanctus Spiritus veniens
in eos, tale signum primitus dedit, ut qui eum acciperent,
hnguis omnium gentium loquerenlur quia portendebat *^

Ecclesiam per onines gentes futuram, nec quemquam ac-

cepturum Spiritum sanctum,nisi qui ejus unitati copula-
retur. Hujus fontis largo atque invisibih flumine laetificat
Deus civitatem suam de ((ua Propheta praedixit « Flu-, :

minis impetus laelificat civitatem Dei ^ » Ad hunc enim

))

' Joan. vn, 3;. — ' i Joan. ii, 19. — 3 Joan, vn, Sg. —4 IJ. iv, i. —
5 Act. I, 5. — ^ IJ. n, 4- — " Psal. xlv, 5.
 contrA. cresconium donatistvm, lib. II. 351
fontcm nullus cxlraaeus , ([uia niiUus nisi vita ?cterna
dignus accedit. Hic est proprius Ecclesice Christi , cui
tanto ante prophetatum cst Fons aquae tuae sit libi
: «

» proprius, et nemo alienus communicet tibi '. » De hac

enim Ecclesia et de isLo fonte dicitur et in Gantico canti-
corum Hortus conclusus fons signatus puteus aquae
; <c ,
,

» viv.nc ^.»

XVIII. Hoc vestri de visibilis baptismatis sacramcnto

accipientes, tamen errant, ut vcr, absurdissimas fatori co-
gantur inviti: quod ad illum scilicet fontem,qui proprius
est unicic columboe, de quo diclum est « Nemo alienus :

Hcommunicet tibi ^ » ad hortum conclusum puteumque

5

signatum potuerit accedere Simon niagus, quem lcgimus

a Philippo baptizatum ^ : potucrint accedere tot ficti, de
quibus gemens loquitur Cyprianus, Soeculo verbis solis et

non factis renunliantes tot Episcopi avari de quibus j ,

idem ipse testatur. Fundos insidiosis fraudibus rapientes,

usuris mulliplicanlibus foenus augentes. Ista quippe in
baptizalis et baptizantibus visibili baptismo reperiuntur.
Ad illum taraen fonlem proprium, cui nemo communicat
ahenus 5 ad illum fbntem signatum , hoc est, ad Spiritus
sancti donum ,
quo charitas Dei dilfunditur in cordibus
nostris , nullus istorum nisi mutatus acccdit, ita omnino
mundandus, ut non sit alienus, sed sit coelestis particeps
pacis, sanctae socius unitatis ,
plenus individuae charitatis,
civis angelicae civitatis. Ad hanc itaque civilatem ({uisquis
haeresis vel schismatis deposito crrore, correctis moribus,
pia mente convertilur , si jam sacramenta gestabat ,
quce
foras etiam ad indignos profluere potuerunt , haec hono-
rantur in eo , (juia et in alienis non videntur aliena ^ sed
jam illo proprio cuincmo communicatalienus,iIIo signato

" Prov. V, 17. — ' Cant. iv, 12. — ^ Piov. v, 17. — 4 Act. vui, i3. —
5 Epist seu Scrm. Jc Lapsis.
 352 s. AiGLSiiJSi EPiscori

Spiriuts sancti fonle mundatur , a quo apud vos eliam

quisquis coeteris moribus laudabilis fuerit, solo schismatis
vel haeresis crimine separatur.
XIX. Cum ergo veniunt ad nos vestri, desistentes esse
vestri,incipientesessenostri,accipiunt quodnonhabebant,
ut salubriler habere incipiant , ((uod tanto perniciosius,
quanto indignius habebant. Accipiant enim primitus ipsam
Ecclesiam,et in ea pacem, charitatem, unitatum, per fon-
tem ejus proprium atque invisibilcm Spiritum sanctum ,

sine quibus utique nullo dul)itante interiissenl , c|uidc[uid

ahud apud vos , c{uod de Ecclesia foras trahi potuit , ha-
buissent : facihore autem venia c|uod nonclum habuerunt
accipiunt, quam si habuissent, et tamen deseruissent. Et
hoc discernitur apud uos, ut ahter recipiantur c|ui Catho-
licam rehcjuerunt aliter qui ad illam primitus veniunt.
,

lUos enim amphus gravat crimen desertionis : hos autem

non a se disruptum , sed cognitum et retentum vincuhim
relevat unitatis.Unde fieri polest, ut quosseductos rebap-
tizaverunt, ipsi pro eis poenilentibus Dominum deprecen-
tur , si prius isti concihati , c[uam illi reconcihati Ecclesiae
fuerint. Sicut fieri potest, ut eliam cultores idolorum , si

quos forte Christianosad idola sc^ductos apostatas fecerint;

si priorcs seductores facti fuerint Christiani et magnum
ahquod meritum in Ecclesia consecuti, per i|)sos illi quos
deceperant redeant ,
per ipsos commendentur et reconci-

lientur Domino per quos dimiserant Dominum.Quod enim

valet ad mundanda sacrilegia gentiliuni, recte perceptum
sacramentum baptismatis; hocvaletad mundanda sacrile-
gia schismaticorum et haerelicorum, veraciter apprehensa
charitas unitalis. Quamobrem sicnt seductores hdeliura
Christianorum venienles ad Christum seductis rcdeuntibus
praeponuntur % unde isti et episcopi fieri possunt, illi noii
» VidcEinst. 2^5.
 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. II. 353
possunt : ita mirari non debent decepti ab hrereticis
quando ad Catliolicam redeunt suos deceptores sibi an- ,

teponi quandoadCatholicam veniunt.Tsli namcjue excusa-

biiius pctunt qu;c sibi defuerunt ^ ilii humilius repetunt
ciuod fuerunt : istos honorabiiius ubi nondum stetcranl
advocamus ^ illos suspectius unde lapsi fuerant revo-
camus.
XX. Proindejam pervides, ut opinor , non frustra me
dixisse « Donatislarum , » vel ut tu mavis , « Donatiano-
rum ^, haereticorum sacrilegumerrorem, » siet ab Eccle-
sia cathohca dissentitis, et quoeunaatque eadem fatemini
sacramenta rescindilis : nec tamen sine venia vel insana-
bilesestismisericordiaeDei •, (juia discordioso errorc depo-
sito , ad cathohcam veritatem paceraque conversi , per
donumejus proprium, hoc est, sanctum ejus Spiritum ,
per
quem diffiinditur charitas in cordibus nostris , mundari
sanarique poteriiis : non ut destruantur in vobis Ecclesiae
sacramenta, quae aliena perniciose foris liabebatis , sed ut
ea ipsa intus jamvestra salubriter hal)eatis.
XXI. Nunc videamus quemadmodum ostendas, recte
dixissc Petilianum vel quemhbet ahum « Conscientia
, ,

sancte dantisaltendilur,quaeabluat accipientis. » Ubi ego

dixi Quid si lateat dantis conscientia, et fortasse maculosa
: «

sit, quoraodo poterit accipienlis abluere conscientiam ? »

Tu contra, non quid a tc liomine acuto, sed quid a vestris

dicatur, diu locutus es, quod tolum breviter ita dici po-.
test- Conscientia dantis attenditur, non secunduni ejus
: ))

sinceritatem, qune in illa videri non potest, scd sccundum

famam c[uie de ilia seu vera seu falsa c.^t: » quia vidclicet
ejus esthominis, cjui elsi sceleratus occullus sit, suflicit
accipienliciuod bon.nesit existimationis, nondum cognilus,
nondum judicatus, nondumab Pcclcsia separalus. Vidc,
•
Vidc contra Pctilinn. lib. ca|).
i, — i. ' Ihiil.

rxxxix. '2'^
354 s. ArGiSTiisi episcopi

obsecro te, iii quod praecipilium compulerit homines au-

gustia non inveniendi qua exirent. Ita-ne dantis maculosa
conscientia conscientiam potest accipientis abluere , si ha-
beat faraam bonam, et tantum ad abluendum poterit
([uanlum bona si bonam lamam fallendo contraxerit ?
,

Attendis quid dicatur, etvis jam praetereamushunc locum,

an hoc idera adhuc versabo ut dihgentius cogaris alten- ,

dere? Petihanus dixit « Gonscientia sancte dantis atten-

:

ditur, quoe abluat accipientis. »Ego dixi : « Qiiid si lateat

dantis conscientia, et lortasse maculosa sit, quomodo po-

terit accipientis abluere conscientiam ? » Tu vel potius
,

vestri dixerunt , ( nam tu vir tahs c[uando ita dixisses ? )

«Quamvis habeat conscientiam maculosam mihi taraen 5 ,

qui ab eo baptizor quia latet et nescio, sutlicit quod ab

,

60 accipio , cujus innocentem, quia in Ecclesia est, cons-

cientiam puto. Nam ideo, inquis, conscientiam dantis at-
tendo, non ut(.[uodfieri non potest,delatentibus judicem,
sed ut si quid de pubhca conscientia est, non igno«
illo in

rem. Propter hoc enim ab omnipotentc Dco dictum cst :

« Qune nota sunt^ vobis quce occulta, mihi *. » « Semper

;

igitur attendo conscientiam dantis et quia ipsam non vi- ,

deo, quidde ea in pubhco notum est, quaero. Nec ad rem

pertinet) si aliudsit in secreta conscientia, ahud in pubhca
fama. Suilicit enim scisse, quia necdum ejus a quo acci[">io
damnata conscientia est.»
XXII. Eccc ipsa verba tua posui quibus te dicere os- ,

tenderem, quodmeisverbis breviter aperteque conqilexus

sura c[uod ad hoc attendatur abluentis conscientia ut
, ,

c[uoe de iila fama sit cognoscatur. Non ergo ipsa attcnditur,

homo bone non ipsa attenditur quae videri non potest

, :

sed lama attenditur t[uae etiam 1 alsa esse potcst quod

, ,

ipse confiteris atque coucedis. Nam ctlu vidisti maculosam

> Deut. i&ix, 26.

t
 CONTRA CTIESCONIUM DOjVATISTAM, LIB. H. 355
conscientiarn non valere ad abluendum. Non ergo cons-
cicntia sancte dantis attendilur ,
quae abluat accipientis ;

sed faraa qua putatur sancte dare, eliam qui sancte non
dat, et putatur abluere quinon abluit. Abluit ergoaccipien-
tem mali hominis lama bona non ipsius dantis poUuta ,

conscientia. Cur ego dictum est « Conscientia sancte :

dantis atlenditur, quoe abJuat accipientis » nisi quia non :

abJuit accipientis si non est conscicntia sancte dantis ?

,

Si macnJosa et immunda est, quid ergo tunc attenditur ?

Ipsa,inquis, altcnditur , cum fama ejus attenditur ; etsi

bona fama, niJiiJ interest ad abJucndum accipientem,

est

etiam cumcst maJa conscientia, sed abJuit bona ejus fama.

Dic, rogo te, cum maJa conscientia e3t,vera est bona fama
ejus an faJsa ? ProcuJ dubio utique faJsa. Proinde cum
bona non est,et occulta est dantis conscientia, quomodo-
libet eam tibi videaris attendere , secundum hanc senten-
tiam, non abluit accipientem ; nisi dantis aut fama falsa
aut polluta conscientia. Utrumque insanum est : si te talia
delectant , tu cJige quid sit insanius. Porro quia veritas
non admittit , ut accipientis conscientiam vel falsa fama
tiantis abJuat , veJ poJIuta conscientia : restat ut abs te
etiam requiramus ,
quod et ibi quaesivimus :
( quoniam
sicut dicit Petilianusvelquilibetalius, consentientibus vo-
bis cum sancte dantis conscientia est, id est, cum bona
,

et munda conscicntia est, abluit accipientis conscienliam,)

unde abJuatur quando Jatet dantis maculosa
accipiens ,

conscientia. Puto enim jam non te repetiturura at(jue

dicturum quod impleat in aJjluendo vicem conscientiae
,

bonne fama ejus falsa i)ona: sutlicit quod hoc vestros, nou
te dicere asseruisti. Illorum te pudeat non etiam tui.
, ,

Reslat ergo ut tunc vel Deus vel quisquam sanctus Ange-

Iu5 abluat. Quod si dixerilis , illa horrenda consequetur
absurdilas, c[uam in Epistola mea commemoralam, non
23.
356 S. AVGISTIIVI EPISCOri

dicoviderenoluisli, quia prorsus non altigisti '

^sed tanto
attentius aculiusque vidisti ,
quanto magis attingere ti-

muisti. Si enim hoc dicitis, quod cum sanctus homo bap-

tizat , sancla ejus conscientia diluit accipientis conscien-
tiam , cum vero conscienlia danlis latenter immunda est,

tunc Deus Angelusve abluit : cavete ne qui vobis haec di-

dicentibus credunt, occultos malcs optent invenire a qui-
bus baptizentur, ut multo sanclius ab ipso Deo vel Angelo
ejus abluantur. Hanc absurditatem veJ deridendam vel
detestandam cum verbis praecedentibus Petiliani perspi-
ceres consequenter et a me in Epistola mea commemo-
ratam, caute tu quidem quasi nihil horum dixerim rem ,

tantam siiendam putasti ; sed confugisti ad nescio quid

absurdius, ut cum maculosa conscientia dantis occulta est
et ideo non poiest accipientis abluere , tunc lalsa lama
ejus accipiens abluatur , et in eo veritatem falsitas ope-
retur.
XXIII. Nunc i, ct accusa calumniose « dialecticos , »

t[uod « lugienda versutia sermonis eiliciant, ut si falsum

est, verum sit ; si verum est, falsuni sit.» Ecce tale aliquid

ipse in sacramenta christianae regenerationis immittis ,

imo pejus magisque fugiendum. llh enim non in sua fraude

nec in rerum veritate sed iii perplexifate locutionis hu-
,

manse qusedam verba dicunt tunc videri vera cum falsa

sunt, tunc falsa cum vera sunt ; ([use cum in disputationera
inciderint , animo discerni non •
etiamsi dissolvi sermone
possunt. Tu vero non verbum quodiibet, nec rem quam-
libet, sed ipsam qua in seternam vitam renascimur,mun-

dationem conscientiae veram fieri possedicis inhomine per

famam falsam alienneconscientine. Et ne tibi hoc tribuatur,
quia dialecticam didicisti , veslrorum dicis hanc esse sen-
tentiam, quibus non ut dialecticus, sed plane uthaereticus
'
ViJe conlra Pctiliin. lib. t, cap. G.
 CONTRA r.RESCONHM nONATISTAlVT, LIB. 11. 357
consensisti. Per te igitur aiit per vestros hoec est magnifica
inventa vel demonstrata doctrina : Cum sancte dantis bona
conscientia est, tunc ab ea fit bonus qui baptizatur, tunc
arbor bona i)onum fructum parit' : cum vero conscientia
dantis mala et occulta est , tunc ojus quae falsa est bona
famaconsulitur ; ut tunc a fallente accipiat homo baptis-
mum verum, cum de illo crediderit falsum : atque ita ne
dcsit qune fructum paria hseretici erroris , fit mater falsi-

tas veritatis. Hoc ideo totum tam execrabile, tam mirabi-

literperversum etinsanum, ne quod Dei est Dei esse dica-
tur, ut quod a Deo sumitur, hominil)us tribuatur 5 ne ([ui

dixit : « Conscientia sancte dantis attenditur^ quae abluat

accipientis » errasse videatur.
XXIV. « Nostri hoc, inquis,de Scripturis probant,
({uoniam Judas traditor, antequam damnaretur, omnia
sicut Apostolus gessit. » Quid hoc ad Petiliani sententiam
fixam atquc definitam , « Conscientia sancte dantis atten-
ditur, qufe abluat accipientis ? » nisi quod et Judas iste

nimium contra vos est, cum verbis alienis inconsiderate

prolatis patrocinium praebere conamini. enim JudasCum
sicut Apostolus baptizaret, quandoquidem malus erat,
(|uia fur eral, ct ca quse mittebantur iii comraissos sibi
loculos auferebat , non ulique conscientia ejus atten-
debatur , sed Deus ot Christus in quem credebatur.
Neque enim et ipsius mali hominis falsa bona fama
credentes accipientes abluebat, nec generabat in homine
gratiam divinne veritatis falsitas humanse opinionis.
XXV. Etillud testimonium (juod de Scripturis posuisti,
« Quae manifesta sunt , vobisj qupe autem occulta sunt
Domino Dco vcstro -
; » ista verba redarguit atcjue con-
vincit. Sienimquaeocculta sunt, Domino Deorelin(|uenda
sunt; quomodo conscientia dantis, non solum mala, ve-
' Mallli. VII, 17. — ' Deut. xxrx, 29.
358 S. AUGtSTINI EPISCOPl
rum etiara bona, cum occulla est attenditur, ut abluat
accipientis? Aut si ipsa cum occulta est non attenditur,
quid tunc accipiens jubetis attendat unde conscientia ,

ejus abluatur ? Expergiscimini aliquando, nunc saltem di-

cite, Attendat Deum. Quid timetis ne humiliemini, si

non in homine , sed in Domino gloriemini ? Est in([uis ,

,

quod timeam si enim cum latet dantis conscientia, dixero

:

ut accipiens attendat Deum, et ab illo tunc ejus ablui

conscientiam confessus fuero, illa me horrenda consequi-
tur absurditas , sanctius ablui homines cum baptizatores
habent occultos raaJos ,
quara cura manifcstos bonos , si

homo quando dantis conscientia bona est et mani-

abluit
festa, Deus autera quando raala et occulta. Dic ergo quod
dicimus; quia hoc est verum, hoc sanum, hoc catholicum,
quod Christus mundat accipientium conscientias sive ,

per bonos rainistros baptismi sui, sive per raalos, quoniara

de illo scriptura est u Ghristus dilexit Ecclesiam, et se
:

))ipsum tradidit pro ea ut eam sanctificaret mundans , ,

))eam lavacro aquae in verbo ^ »

XXVI. « Tu inquis, responde quomodo baptizent
,

quos damnavit Ecclesia? » Jara ergo receditur a verbis

Petihani : quoniara illo diceute, u Conscientia sancte dan-
tis attenditur quoe abluat accipientis, )> cura (lunererem,
quis abluat accipientis conscientiam ,
quando polluta
dantis occulta est, non raihi potuit responderi. Tara enim
contra veritatem dicitur, quod falsa ejus faraa possit
abluere ,
hoc ipsa raala conscientia posse dicere-
quara si

tur. Si autera quEcris « quomodo baptizant quos dara-

,

navit Ecclesia ? » Respondeo sic eos baptizare ,

quo-
raodo baptizant quos damnavit Deus, antequara de illis

quidciuam judicaret Ecclesia. Qui enira mente perversa

videtur intus esse cura foris sit, ab ipso Christo jam judi-
' E])lics. V, 25.
 COKTRA CRESCONIVM DONATISTAM, LIB. II. 359
catusest. Tpse quippe ait Qui non credit, jam judicatus
: «

» est'. » Paulusautemapostolusdicit « EccJesia subdita :

» estChristo-. » Nonigilur debetEccIesia se Christo prrc-

ponere, ulputet baptizare posse ab illo judicatos, ase au-
tem judicatos, baptizare non posse cum ille semper ve- 5

raciter judicet, Ecclesiastici autem judices sicut homi-

nes plerum{|ue fallantur. Baptizantergo, quantum attinet
ad visibile ministerium , et boni et maii : invisibiJiter au-
tem per eos ille baptizat, cujus est et visibile baplisma et
invisibilis gratia. Tinguere ergo possunt et boni et mali
abluere autem conscientiam non nisi ille qui semper est
bonus. Ac per hoc ma-
etiara nescicnte Ecclesia propter
lam pollutamquc conscientiam damnati a Chrislo, jam
in corpore Christi non sunt quod est Ecclesia, quoniam
non potest Christus liabere membra damnata. Proinde et
ipsi extra Ecclesiam baplizant. Omnia quippe istamonstra

absit omnino ut in membris illius columbae unicae compu-

tentur : absii ut intrare possint limites horti conclusi, cu-
jus ille custos est qui non potest falli. Qui tamen si confi-
tcntur et corriguntur , tunc intrant , tunc mundanlur,
lunc in arjioribus horti conclusi, tunc in membris unicas
columbse numerantur, nec tamen denuo baptizantur. Ita

et cum ab haereticis veniunt cum ipso baptismate, quod

et foris habuerunt, sed non et cum ipsa mundatione quam
intus accipiuntj ut quod defuit prj£Stelur, quod aulcm
non mutatum est approbetur.
XXVII. « Yestra, inquis, per vestros majores tradilio-
nis et ihurilicationis , et per vos persecutionis crimine
damnata conscientia est. » De traditoribus quidcm ct

thurificaloribus qui fuerint, qui hoc nefas admiserint

non Scripturis sauctis, sed famre hominum credidislis.

Quae si potest esse falsa bona de malis, cur non possit

' Joan. 111, ib. — ^ Ephes. v,24.

I
360 S. AUGUSTIM EPISCOPI

eliam mala de honis? l)c pcrsccutionc autcni hoc tihi hrc-

viter iterumque responderim ,
quod cum respondissem
Peliliano refellere minime valuisti '. In Scriptura quippe
sancta ,
quoe neminem falHt, area dicta est Ecclesia Dei :

Dominuraque ipsum cum ventilahro esse venturum et

mundaturum aream suam ut frumenta recondat in hor- ,

reo, paleam vero comhurat igni inextinguihili'-. Aut ergo

recte passi estis persecutionem; aut si modus christianus
excessus est, palea nostra fecit ,
propter c|uam non fuerat
area Dominica dcserenda, ne quisquis ante tcmpus venti-
lationis ab area paleam refugeret, a frumento separatus
palea fieret. Tu autem cum hoc non meum, sed sancte
Scripturse testimonium refellere conareris, nullam perse-
cutionem justam esse posse dixisti : uhi ignoscendum tihi

est nescienli Scripturas, unde tihi venire posset in men-

tem quam justa voce sit dictum , « Detrahentem proximo
» suo occulte, hunc pcrscquehar ^. » Et ah ipso Domino
Jesu Christoin cxcellentissima prophetia, « Persequarini-
)> micos meos , et comprehcndam illos, et non convertar
)> donec deficiant ^. )> Et alia multa divina testimonia quae
persequi longum est : si tamen non mihi propter hoc ver-
hum calumniaris, ut quoniara dixi ,
persccjui longura est,
persecutorem ine divinorum testimoniorum esse crimi-
neris.
XXVIII. Opponis mihi verha Scripturarum , toties
demonstrata quam vos nihil adjuvent : « Oleum peccato-
» ris non impinguet caput mcum ^ : » cum et apud vos
esse saitem occultos peccatores, negare non possis, qui
tamen haptizant nec ; Non cnim ait,
his verhisexcepti sunt.
Olcum raanifesti peccatoris sed ahsoiute, Olcum peccato- :

ris. » Et, « Facti sunt mihi vclut aquamcndax non hahens

' Vide contra Petilian. lib. i, cap. 18. — » Mattli. iii, I2. — 3 ps,-,]. c, 3,
— 5 id, xYjij 38. _ 6 1,1, cxt, 5.
 CONTRA CBESCOTVIIM DONATTSTAM, LIB. II. 361
» fidem ^ » Uhi miror prudenliam tuam, (|uomodo tibi non
videatur aqua mendax simulatoris occulli, cujus et falsam
famam mundand;ie alien.ie conscientiae prodesse aliquid
credidisti : nisi quia illud non dialccticum , sed plane
sophislicum, quod in me frustra quasi in dialectico rc-
prehendisti, subvenire tihi arbitratus es, « Si mentiris,
verum Quid enim ahud conaris asserere, cum ho-
dicis. »

mini trihuens haptismum quem Dei esse non vis agnos- ,

cere, ideo dicis adulterum dare posse verum haptismum,

quia se ipsum occultando castum esse mentitur. Itaque
tunc verum dicit in haptismo, cum mentitur in (Ingitio ;

etnon est aqua ejus mendax, quam esse vultis in Ecclesia

secundum promissionem tot prophetiarum toto terrarum
orhe difFusa : cum aquam mendacem, non haptismum di-
xerit Jeremias , sed mcndaces homines, secundum intel-
lectum qui manifestus est in Apocalypsi, uhi interrogante
Joanne quid essent aquae illae in visione monstrat.T, po-
pulos esse responsum est -.
XXIX. De illo vero testimonio quod scriptum est,
((Qui baptizatur a mortuo, quid proficit lavatioejus ^ ? »
quam non intellexeris (|uod ego in illa epistola posui
quantumqueme verhis tuis adjuverispaululum altende *.
Cum enim putasses a me mortuum hoc ioco intclligi cul-
torem idolorum, (|uasi eos solos exceperim , (|ui i)aptizare

non possint, elegisti (juantum potuisti, rcpetito illo de

oleo testimonio quod nuHum peccatorem baptizave vo-
,

luerit, qui dixit, Oleum peccatoris non impinguabit

((

» caput meum ^, » non excipiendo aliquem pcccatorem :

unde magis vos urgemini, sicut paulo ante monstravi. Si

enim nullus peccator exceptus est ,
proinde haptizatos ab
occullis malis , cum convicti fuerint , denuo haplizale.

• Jeicm. XV, i8. — > Apoc. xvii, i5. — ^ Eccli. xxxiv, 3o. — '1 Vidc lib. i

coutra Petilian. cap. 9, — * Psal. ctl, 5.

362 S. AlGlSTINI EPISCOPI
Hic jam conaberis occultum excipere peccatorem, quera
sancla Scriptura non excepit. Totus igilur iste vester
intellectus falsus a veritate convincilur , cum et vestrae
intenlioni similiter repugnare monstratur. Neque enim
hoc re vera de baptismo in Psalmo positum est ac non ,

de assentatoris adulatione quod superiora verba satis in- ^

dicant : nam Emendabit

tota sententia ita connectitur, «
» me justus in misericordia, et arguet me oleum autem ,

» peccatoris non impinguabit caput meum \ » Maluit

ergo contundi caput suum ab arguente veraciter, quam
ungui a blandiente fallaciter, translatis verbis , oleo et
unctione lenitudinem significans adulantis.
XXX. Quid autera ego in illa epistola de hoc testimo-
nio senserim, ubi dictum est, « Qui baptizatur a mortuo -^

ipsis ex ea repetitis verbis satis ,

quantum opinor , osten-
dam. Cura enim dissererem quid responderedebeatadista
catholicus Ghristianus, « Gum audierit, inquam qui ,

baptizatur a mortuo, non ei prodest lavatio ejus^ respon- :

del)it, Yivit non moritur et m.ors ei

Christus, et jara

ultra non dominabitur^ de quo dictum. est « Ipse cst: :

» ([ui baptizat in Spiritu sancto ^ » Baptizantur autera a

mortuis ,
qui baptizantur in idololorura teraphs. Non
enim et ipsi a sacerdotibus suis se accipere arbitrantur
sanctificalionem quara putant, sed a diis suis. Qui quo-
niara horaines fuerunt, et ita mortui sunt , ut neque su-
per terras , ncque in requie sanctorum vivant , vere ipsi a
mortuis baplizantur. » Huc usque ex Epislola mea verba
ipsa transcripsi : in quii)us jara perspicis , ut opinor, si

nunc saltem dihgenter attendis , non me ipsos cultores

raortuos appelhisse, quamvis aho modo etiam ipsi mortui
sint ^ sed deos falsos quos colunl ,
quia homines fuerunt

Psal. cxL, 5. — ' Eccli. ixxiv, 3o. — ^ Yide lib. i coDlra Pelilian. cap. 9.
4 Rom. \i, 9. — 5 joan. i, 33.
 coktrA cresconilm donatistam, lib. II. 363
et sicut homines de corpore exierunt nec resurrexerunt ,

nec vitae ullum meritum quoe post hanc vitam promillitur

habuerunt. Ab ipsiscrgo diis, qui baplizantur, sicut dixi,
vere a mortuis baptizantur, id est ,
qui in corum nomine
baptizantur non in nominc sacerdolum suo-
^
quia et ipsi

rum, seddeorum de quibusvana opinantur, se sanctificari

putant. Christus autera resurrexit, et vivil: proindequiab
illo baptizatur, non soJum per bonum,verum ctiam per ma-

lum minislrum pcrditis moribus mortuum non a mortuo ,

baplizalur. Ab illo|enim baptizatur, quivivitin ?eternum,

ct de quo dictum est in Evangelio, quod cliam ihi com-
mcmoravi : « Ipse est quibaptizatin Spirilusancto. n

XXXI. Hoc tu in Epistola mea, quantum indicant verba

tua, non intellexisli : nolo enim dicere, parura intelligcns
fVaudare voluisti. ^liror autem quod verba illic mea con-
sequenlia non adverteris , aut ab eis dissimulandnm pu-
taveris. Paulo post quippe subjeci et dixi , « Nam si hoc
loco mortuura inteliexcro peccatorerabaplizatorem, eadem
illa consequetur absurditas, ut quisquis etiam a latente
impio fuerit baptizalus, tanquam a niortuo baplizalus
inaniter Jotus sit. Non cnim ait, Qui baptizatur a mortuo
manifesto : sed absolutc dicit, a mortuo. Ueec raanifes-
tatio verborum illic meorura, quem de somno vel potius
de ipsa morte non excitaret? Et tamen te non excitavit :

et insuper quod ego contra Petilianum dixerara ,

quasi
contra me dicens vehementius etiam confirmasti : sicut
solent liomincs, injeclam sagittara nesciendo excluderc,
.iltius etiara penitusque defigcre. Asseruisti cnim mor-
luum non intelligendum nisi peccatorem baptistam
et nullura peccatorem excipiendum : cl idco quod ego
dicebam, contra te concludilur, nec occultum excipi
posse , ubi nulhis cxcipitur. llcj^aplizate igitur eos quos
ab occultis pcccatoribus baptizatos esse consliterit,
364 5. AUGUSTINl EPISCOPl
quibus potcst viventibus et scientibus subveniri 5
ut eis
solis non obsint, qui vel ignorantur vel ante dcfuncti sunt
ut manifestatis postea malis baptizatoribus suis jam bap-
tizari non possint. Baptizatc, inquam prodito adultero ,

atque damnato, quos ab eo cum lateret baptizatos esse ,

constiterit a mortuo quippe baptizati sunt, omnemque

:

peccatorem sine ulla exceptione intelligendum esse dixisti,

qui baplizare non possit, adjungendo testimonium de olco

teipsum audi, lege te
peccatoris. Tudixisti, tu scripsisti :

ipsum. Si omnis peccator tanquam mortuus non potest

baptizare, nec occultus potest. Non enim quia occultus,
ideo vivus cst cum multo profundius etiam mendacio si-
•,

mulationis absorptus Minus enim mortuus diceretur,

sit.

si saltem confiteretur. Sed fit in illo quod alio loco scrip-

lum est « A morluo velut qui non sit, perit confessio '. »
•,

Ab isto mortuo in tanta mortis profunditate demerso, quos

baptizatos esse claruerit, non rebaptizatis et ab eis bap- :

tizatos, ([ui in ultimis tcrris nec Cseciliani, nec Majorini

nec Donati nomcn audierunt rebaptizare si possitis minimc
dubitatis, objicientes eis, « Qui baptizatur a mortuo, quid
» ei prodest lavatio ejus-? » morluos dicentes ad (|uos

Afrorum cadaverum ,
quorumlibet illa fuerint, ncc aura
potuit pervenire 5 et mortuum non putantes, qui proprium
potestoccultare (lagitium •, cum Scriptura clamet, « A mor-
» tuo vclutqui non sit perit confessio. » Ita-ne quiafictus

est,mortuus nonest? cum magispropter ipsam fictionem

carendo spiritu vitac penitus expiraverit, iterum dicente
Scriptura « Sanctus enim Spiritus disciplinge fugict fic-
:

» tum ^. » Adliuc defcndite istos mortuos, et vivere dicite,

nt et vos pejusipsa falsa defensione moriamini.
XXXI I. Mortui sunt, inquis : sed quid faceret qui bap-
tizandus ad eosignarusaccessit?Nuncergo faciat,quando
' Eccli. xvn, 26. — ' Id. XXXIV, .^0. — ^ Sap. i, 5.
 CO^TRA CRESCOMIUM DOWATISTAM, LIB. 11. 365
iilo prodiloseagnovit a mortuo i)aptizalum. enim con-
Si
scienlia propterca laedi non potuit, ({uia nescivit; nunc
incipit hedi, quia scivit : velut si tunica de latrocinio ne-
sciens vestiretur, ex illo fit inicjuitatis veslis illa, ex quo
cognoverit, et ipse iniquus nisi abjecerit : et qui nesciens
uxorem duxcrit alienam, ex quo didi-illo lit adulter, ex
ccrit, nisi discesserit. Abjiciat ergo et iste baptismum, (|uem

se a mortuo percepisse cognovit. Uabet enim (|uod faciat

adhuc, baptizari iterum potcst. Postrenio scierit nescicrit,

« Amortuobaptizatus,quideiprodcstlavatioejus?« Stricta
sententia est, sicut et tu ipse clamas, 'neminem excepit :

A mortuo, inquara, baptizalus est, nihil ei prodest Java-

tio ejus. » Mundate hominem baplizando qui vivitis, aut
vos ipsos potius ab hoc errore mundatc, ne lalia sentiendo
pereatis. Contcndis enim velut adversus rae, ut nullum
exceptum dicas in eo cjuod scriptum est, « Oleum pecca-
toris^ et Qui baptizatur a mortuo
:
,
: » nec te sentis no-
dum quo ligatus es , renitendo constringere. lloc enim
ago, hoc insto, hinc vos ad nmtandam vanam perversam-
(jue scntcntiam urgenter impingo , ut in oleo peccatoris
et morlui baptismo, nullus raortuus, nullus peccator
exceptus sit : sicut tu pro me velut contra mc ioqueris.
Ita enim nec occuitus excipitur quo evcrlitur omne^|Uod :

locjucris ac sic rebaptizare coguntur qui te talia docue-

5

runt, omnes cjuos ab occultis malis baptizatos in hac vita

reperire potuerint.
XXXIII. Quid agis, ((uo te convertis , verba tua libi

recitantur. Non solum cnim ea cum dicerem non refeilisli,

sed nesciens quid meum clcgeris , aliis verbis tanquam

tuum hoc idem ipse dixisti ; et ut diligentius audiri ct con-
siderari posset, scripsisli, r.t tibi quoties libuerit recite-
tur. Audi crgo vcrba tua, nempe ista sunt : « Quodsi idoli
'
Psal. L\i,, 5.
366 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cultorem, inquis, tantum tibi placet excipere, quid illud
de quo dicitur, Nolo oleum peccatoris unguatcaput meum :

utrum-ne et hic peccator illc solus est, qui idolum colit,

an quisquis quod non licet admitlit ? Quod si et peccatorem
tantum cultorera idoli putas, Christianus ergo si quid contra
legem gesserit, peccasse nondiciturPQuodsi nihil dici stul-
tius nec absurdius potest, aperte praedictum est, utnon
solus idoli cultor, sed quisquis peccator intcr omnes homi-
nes, fuerit, jus sibi baptismatis non usurpct. » Haec certe
quae inserui verba tua sunt. Ego cultorem idoli non excepi,
sed ipsos deos eorum mortuos esse dixi quorum a nullo ,

baptizari aliquid prodest : ab ipsis enim diis sibi baptizari

videntur, in cjuorum nomine se mundari arbitrantur tu :

autem nullum peccatorem exccpisti. Quod si hoc loco pec-

cator et raortalis horao qui baptiznt intelligendus est, nul-
lum peccatorem excipiens ,
procul dubio ncc occultum
excepisti. « Aperle, inquis, prsedictum est-, ut non so-
lus idoli cultor, sed quisquis pcccator inter omnes homines
fuerit, jus sibi baptismatis non usurpet. » Audi ergo te
ipsura : « quisquis peccator, » dixisti : nec manifestum
nec occultum excepisti. Proinde qua fronte cogunt bap-
tizari post manifestum ,
qui nolunt post occultum, ubi
asserunt neminem exceptum ? Fugc ergo, frater, ab insano
intellectu ad sanum, ut in hoc testimonio de oleo pecca-
toris, sicut superiora ejusdem Psalmi verba prsescribunt,
blandam lonitudinem fallacis adulatoris intelligas. Ita
enim et nullus erit exceptus, et non impinget in angus-
lias insupcrabiles malus baptizator occultus. Sicct in alio
testimonio, ubi dictum est, « Qui baptizatur a mortuo,
» quid ei prodest lavalio ejus? » aut inspice diligenter co-
diccs antiquos, et raaximo Grnpcos, ne forte ipsa verba ali-

ter conscripta, ex praecedenti ct conscquenti contextione

scrmonis ahum sensum intiment : aut certe morluos in-
 CONTUA cn-ESCOmVM DONATlSXAM, LIB. 11, 367
LeUigamus, siculdixi, inquorum nomine hnptizanlurido-
lorum cultores, ut ab illoquemque iulelligas baptizatum,
in cujus nomine sc credit esse mundalum. Ita enim etiilic

nullus excipitur, nullus quippe mortuus Deus paganorum

mundare potcst credentes in se. Si autcm hoc loco omnem
hominem pcccatorem inlellexeris mortuum tanta (pisc 5

non vis te sequentur, ut ipse quemadmodum vivas inve-

nire non possis, dicente Joanne, si dixerimus quia pec-
calum non habemus, nos ipsos decipimus, et veritas in
nobis non est^ ut omnino non invenias hominem a f|no
:

baptizeris, si omnem peccatorem devitare volueris.

XXXIV. Quanquam si prorsus mortuum non intellige-
res nisi haereticum vel schismaticiim, ut quis(juis apud eos
baptizatur a morluo, ([uid ei prodest lavatio ejus, quod
vides, quam praccipiti praesumptione sic accipiatur, ac si

dictum s-it , (|ui baptizatur ab hferetico vel schismatico :

nec sic contra nos e^set, qui fatemur nihil prodesse homini
baptismumChristi, siapud hnerelicosvelschismaticos bap-
tizetur, eis ipsis tribuens baptismum quo baptizatur-, sed
tunc ei prodesse incipere, cum transit ad corpus Christi,
quod est Ecclesia Dei vivi. Tunc enim sub eodem baptismo
quod et foris Christi erat, sed foris posito niliii proderat
mundato proderit abeo cujus membris inscrtus cst.
XXXV. Nec iilam tuam nimium severam sententiam
Ibrmidabo, ([ua dixisti, « Quis([uis [jeccator inter omnes
homincs fuerit, jus sibi baptismatis non usurpct » nisi :

quia non invenis ([uis veraciter dicat in Oratione Dominica :

« Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimitlimus do

)) bitoribus nostris--, )> nisi peccatorem se esse fateatur.
Vellem singuios interrogare qui baptizant apud vos,
utrum peccatores omnino non sint. Potest enim quilibet
corum mihi respondere, Non sum tradilor, non sum thu-
'
I Joan. 1, 8. — ' Maltli. ti, 11.
368 s. ALGiSTirJi EPiscopi

rificntor,non sum aduker, noii homicida, non idolorum

cultor, nou postremo baereticus, non schismalicus Non :

siim autem peccator, nescio utrum quiscjuam vel hserelica

superbia reperiri possit qui audeat diccrc, audeat cogitare :

nescio utrum quisquam tanto arrogantiae tumore crecelur,

ut non dicam voce profileatur^ scd vel apud se ipsum ta-

citusarJiitretur, non sibi esse necessariam deprecationem,

inqua dicimus Deo, « Dimitte nobis debita noslra. » Ne-
qne enim pro eis debitis dimittendis rogamus, quoe semel
in baplismo dimissa esse confidimus; sed pro eis utique,
sine quibus humana fragihtas non cst, quantumcumque
in observandis proeceptis Dominicis vigilemus. Postremo
suscipiat qui voluerit hujus impudentiae frontem, et dicat,
Non sum peccator, ex quo mihi in baptismo cuncta dimissa
sunt, nullum in me peccatum poterit inveniri. Magis ego
Joanni credo, et mullo fidentius respondeo, Te ipsum de-
cipis, ct veritas in te non
Neque hoc agit proeceps et
est'.
fallax ista professio, ut in te peccata non inveniantur, sed
ut quoe inveniuntur non dimittantur. Si ergo jam baptiza-
tus es, vellem scire quem rcpereris qui contra Joannem
apostolum diceret, Peccatum non habeo. Si enim talem
quemquam reperirc potuisti ;
quomodo baptizatus es ab eo,
qui se ipsum decipiebat, et in cpio veritas non erat? Si
autem quahscumque humihlatis non immemor peccato-
rem se esse dicebat, ({uomodo sibi secundum tuam sen-
tenliam jus baptismatis usurpabat? Tu enim dixisti, tu
etiam minimescribere timuisli, « utciuisquispeccatorinter
onmeshominesfuerit,jussibibaptismatis nonusurpet.« Si

autem nondum baptizatus es, aut hanc vanissimam sen-

tentiam corrige, aut a quibus baptizeris Angelos ([usere.

XXXVI. Sed arbilrcmur tc conviclum correxisse :

« Quisquis eo crimine quod nostri objiciunt, peccator in-

« 1 Joan. 1, S.
 COKTHA CRESCONIDM DONATISTAM, LIB. II. 3G9
tcr onines homines luerit, jus sibi baplismatis non usur-
pet. » Neque hoc contra nos est^ quia si etiam talis usur-
paverit et dederit, non eum sibi usurpare debuisse dico,
non autem dedissc non dico. Ille vero qui accepit si ,

homo bonus ab homine malo, si fidelis a perfido, si pius

ab impio; perniciosum erit danti, non accipienti. Illud
ijuippe sanctum male utentem judicat, bene utcnlcm
sanctificat. Si autem et ille qui accepit , inique accepit 5

nec sic rescissum, sed agnitum, quod perverso oberat,

correcto proderit sacramentum.
XXXVII. Sic enim te putabo dixisse, non jara « quis-
quis peccator, » quia nisi fallor, jam cernis c(uam temere
dictum sit : « Sed peccatorqualem nostri describunt,quis-
(juis inter omnes homines fuerit, jus sibi baptismatis non
iisurpct : » quemadmodum scriptumest : « Peccatori au-
» lem Utquid tu enarras juslificationes nieas,
dicit Deus :

» et assumis testamentum meum per os tuum ? » Et ut '

ostenderct quali peccatori hoc diceret, ne omnes homines

a proedicando verbo ejus sese abstinerent, qui nec sentire
audent, nec dicere sepeccatores non esse, sequitur eum-
quc describit « Tu vero odisli disciphnam et abjecisti
: ,

» scrmones meos post te. Os tuum abundavit malilia, et

» hngua tua amplexa est dolositatcm. -Si videbas furem,

» concurrebas ei; et cum adulteris portionem tuam po-

» nebas. Sedcns adversus fratrem tuum detrahebas, et

» advcrsus fihum malris tuae ponebas scandalum. » T;di
ergo peccatori dicit , « Ut quid tu enarras justificationes
» meas, et assumis testamentum meum per os tuum ? »

Tanquam diceret , Fruslra hoc facis, quantum ad te atti-

net,non libi prodest hoc tibi ad judiciuni damnalionis,

^

non ad meritum salulis valebit. Ycrumtamen si ctiam lali

peccatore narrante juslificationes Dei, et assumcntc lcs-
'
Psal \u\, iG.

CXXMX. 2i
 370 S. AUGUSTIM EPISCOPI

tamentum ejusper eossuum, illi qui exejus ore aucliunt,

credant, faciant, proficiant , nonne iilo reprobato lauda-
buntur, illo culpato justificabunlur, illo damnato corona-
buntur^ quoniam curaverunt obedire Domino dicenti
« Qu.'c dicunt facite, quae autem faciunt, facere nolite ;

* dicuntenim, et non faciunt^? » Sicut ergo iste pecca-

tor, si jus sibi praedicandi testamenti divini usurpaverit,
sibi nihd prodest , audientibus autem et facicntibus non
ipse, sed quod praedicat : prodest ila et ille ({ui jus baptis-
matis sibi usurpare non debuit, sibi nocet qui bonum
male usurpavit, non ei qui bonum bene percepit.
XXXVIII. Vides non solum te non poluisse rcfellere
quod ego conlra Petilianum dixi, sed quanta luce verita-
tis modisomnibus refellatur quod contra me ipse dixisti.

Et adhuc pergis et dicis, « (|uod causam nostram non

probam faciamus et quodam niodo peccatores nos esse
,

fateamur, quoniam dum nobis objicitur, jus baptismatis

qua nobis licentia vindicemus-, non de merito actuum
non de innocenlia vitae tractamus, sed cuicumque licere
dicimus. » Attende certe ex his cjuae dicta sunt non cui- ,

cumcjue licere nos dicere sed ei pcienam esse, qui sanctum

;

tractatillicite eteumessecorrigendum,non sanctum quod

;

illicite traclat, illicite rescindendum sicut homines non :

legitime lege utentes corrigi volumus non ipsam legeni ,

irritam ducimus sicut Dei testamentum iliicite per os

;

suum assumentem reprehendimus, non ipsum testamen-

tum negamus aut scindimus nec ideo nos peccavissecon- :

fitemur, quia et in peccatore quod est ipsius improbamus,

quod autem Dei est honoramus (juia iu Deum credentem :

non ex occullishumanis pendere volunuis, sedin Domino

gloriari de quo certus esl, admonemus. Ncque enim et
Apostoius malae suae conscientiae ditlidebat, sed spem cre-
' MaUh. xsiii, 3.
 CONTRA CRESCONirM DONATISTAM, LIB. II. 371
dentis poni nolebat m homine et in Deo stabiliter collo-

cabat, cum diceret, « Nequequi plantatestaliquid, neque

)) qui rigat, sed c[ui incrementura dat Deus * .
)) Non itatiue nos
dicentes quod scriptum cst : « Non nobis , Dominc, non
» nobis, sed nomini tuo da gloriam^, )> accusamus nostram
conscientiam : sed vos in hominum moribus eorum spem
qui baptizantur poni volentes , non agnoscitis vcstram su-
perbiam.
XXXIX. Quid quod etiam beali Gf^riani mentionem
facere audetis, velut ille auctor sit vestrae divisionis, tan-
tus defensor catholicae unitatis et pacis ? Primo esto in
Ecclesia, quam constat tenuisse acpraedicasseCyprianum ;

et tunc aude velut auctorem sententiae tuae nominare Cy-

prianum : primo imitare pietatem humilitatemque Cy-
priani, et tunc profer concilium Cypriani. Nos enim nul-
lam Cyprlano facimus injuriam , cum ejus quaslibct
litteras,acanonicadivinarum Scripturarum aucloritatedis-
tinguimus. Ncque enim sine causa tam salubri vigilantia
canon ecclesiasticus constilutus est, ad quem certi Pro-
phetarum et Apostolorum libri perlineant, quos omnino
judicare non audeamus, et secundum quos de caeteris lit-
teris vel fidelium vel infidelium libere judicemus. Proinde
cum dicat Apostolus, cujus epistoloe in auctoritate cano-
nica vigont Quotquot ergo pcrfecli, hoc sapiamus, et
: «

)>si quid aliter sapitis, id quoque vobis Deus revelabit^ » :

quandiu aiiter sapuit Cyprianus, si scripta ejus esse con-

stat quoe pro vobis proferenda arbitramini, ((uandiu ergo
de hac re aliter sapuit ([uara veritas diligentius considerata
patefecit, donec ei Deus id quoque revelaret, ineffabili
laude charilatis unilatem pacerac^ue calholicam etiam cum
collegis suis, a quibus aliter sapuit, non reli([uit.
XL. Verba ejus ex Epistola ad Jubaianum inseruisti
' I Cor. m, 7. — ' Psal. xiii, i. — ^ Philip. iii, i5.

24.
372 S. AUGUSTINI EPJSCOPI
litteris luis, quibus eis placuissc monstrares , baplizandos
eos esse in Ecclesia catholica, qui luerint in haeresi vel
schismate baptizati. Ego hujus epistoiae auctoritate non te-
neor ^
quia litteras Cypriani non ut canonicas habeo, sed
eas ex canonicis considero, etquod in eis divinarum Scrip-
turarum auctoritati congruit, cum laude ejus accipio;
quod autera non congruit, cum pace ejus respuo. Ac per
hoc , si ea quae conimemorasti ab ilio ad Jubaianura
scripta , de aliquo hbro Apostolorura vei Propheta-
rura canonico recitaresomnino contradiccrem ,
quid
non haberem. Nunc vero quoniam canonicum non est
quod recitas, ea libertate ad quam nos vocavit Dominus,
ejus viri cujus laudem assequi non vaieo\ cujus niullis
litteris mea scripta non comparo, cujus ingenium ddigo,

cujus ore delector, cujus charitatem rairor, cujus marty-

rium veneror, hoc quod ahtcr sapuit, non accipio. Non
accipio, inquara, quod de baptizandis haereticis et schis-

malicis beatus Cyprianus sensit, quia hoc Ecclesia non

accipit, pro qua beatus Cyprianus sanguinera fudit. Sed
quia dicitis eura pro hac sententia legalia documenta fir-

masse, quanquara non iile docuraenta legaha firmare po-

tuit, sed eis potius quaecuraque recte sensit ipse firmavit
relinque ergo scripta Cypriani, et ea ipsa legalia docu-
menta quibus eura dicis usum esse coraraeraora. Si non
ea deraonstravero vestrara causam nihil adjuvare, vicisti.

Quapropter ita lioc Cypriani non accipio, quaravis infe-

rior incomparabiliter Cypriano, sicut illud apostoli Petri
quod gentes judaizare cogebat , nec accipio, nec facio
quaravis inferior incoraparabiliter Petro ^ Vos autera qui
scripta Cypriani nobis tanquam firmaraenta canonicee
auctoritatis opponitis, cjuidquid de Cypriano contra vos
proferre potuerimus, necesse est cedatis, et just.um est ut
• •iai, V, ij. — ' i.i. j, i4
r
COHTRA CRESCONIUM DON ATISTAM, LIB. II. 373
victi taceatis, ac vos aliquando ab errore perniciosissimae
dissensionis ad unitatcmcatholicam convertatis.
XLI. Unde, ne longum faciam, ex hac ipsa epistola ad
Jubaianum, attende quid ingeram, quod vestrum evertat
et absumat errorem. Cum enim persuadcre conaretur vel
sanctus Cyprianiis, vel quicum(|ue illam scripsit epistolam,
hfereticos ad Ecclesiam venientes baptizareoportere quod
;

videlicet baptismus nullus deputandus esset, quem foris

apud hrereticos accepissent : opposuit sibi quaestionem,
et ait : « Sed dicet aliquis, Quid ergo
de his qui in prae-
fiet

teritum de haeresi ad Ecclesiara venientes sine baptismo

admissi sunt? Potens est Dominus misericordia sua indul-
gentiam dare, et eos qui ad Ecclesiam simphciter admissi
in Ecclesia dormicrunt, ab Ecclesife suae muneribus non
separare. » Ista nobis simplicitas suflicit, cui testimonium
perhibet ipse Cyprianus, tantum bonum intelligens esse
unitatem corporis Christi, utiu eam simpliciter admissos,
etiam quos esse sine baptismo arbitrabatur, de divina
illos

, misericordia mereri indulgentiam, et ab Ecclesiae mune-

ribus non separari, pia cogitatione praesumeret. Haec con-
suetudo Ecelesiae fuit ante concilium Cvpriani, haec supe-
non potuit nec concilio Cvpriani ut ex hae-
rari et auferri •,

resi venientes, non (|uidem sine baplismo sicut dicit, ,

quia idem baptismus etiam foris eis inerat, sed non prode-
rat, verumtamen simpliciter, sicut item dicit, admissi de

Dei misericordia indulgentiam mererentur, et a muneribus

non separarentur Ecclesiae. Haec simplicitas, magis quam
duplicitas, Ecclesiae placuit universae toto terrarum orbe
diffusre.

XLII. Cui Cyprianus ipse quale testimonium perhibeat,

audi cx Epistola cjuam de unitate constripsit : « Avelle,
inquit, radium solis a corpore , divisionem lucis unitas
Liber de Siroplicicitate prxlatorum ctiain insciibitui'.
374 S. AlGUSTINI EPISCOPI
non capit. Ab arbore frange ramum, fractus germinarc
non poterit. A fonte prrecide rivum ,
praecisus arescit. »
In his Cypriani verbis non intelligimus lucem non capere
divisionera , nisi in sanctis regno Dei praedestinatis, qui
dividi ab Ecclesia nulJo modo possunt 5 et non germinare
ramum fractum , salutis aeternae germine accipimus :

ariditatem vero rivi a fonte praecisi, in eo quod sancto

Spiritu vacuantur qui ab unitate separantur agnoscimus
non in sacramento baptismi ,
quod et boni et mali habere
possunt, ita foris aperte, quemadmodum intus occulte
ab Ecclesiae sanclitate separati. Sed unde nemo dubitat,
quod de ipsius Ecclesioe foecunditate toto terrarum orbe
diflusse senserit Cyprianus, attende in his quae subjun-
git: « Domini luce perfusa, per
Sic, inquit, et Ecclesia

orbem totum radios suos porrigit, unum tamen lumen

est quod ubique diff^unditur, nec unitas corporis separa-
tur. Raraos suos in universam terrara copia ubertatis
extendit ,
profluentes largiter rivos latius expandit, unum
tamen caput est, et origo una, et una mater foecunditatis
successibus copiosa. » Hanc EcclesiamCyprianus in Scrip-
turis sanctis promissam, in universo mundo redditam,
dilexit, tenuit, commendavit : quam perditi schismatici
vel haeretici velut a malis se dicernere ac separare cupien-
tes, seditionibus impiis reliquerunt. Qui ne suos exitus
impios vanis excusationibus abluere conarentur, sancla
Scriptura praedixit : « Filius malus ipse se justum dicit
» exilum autera suura non abluit ^ » Quia nec propter
malos qui videntur esse intus, deserendi sunt boui qui
vere sunt intus.
XLIII. Hinc beatus Cyprianus quid senserit accipe ex
Epistola quam scripsit ad presbyterum Maxiraum et cae-
teros, quibus de schismatico et haeretico errore ad Ecde-
: Prov. xxiY, 22, juxta LXX.
 CONTHA CRESCONILM DONATISTAM, LIB. II. 375
siam redeuntibus gratulatur. « Nam et si videntur, in-
cjuit, in Ecclesia esse zizania, non tamen impediri de-
het aut fides aut charitas nostra ut quoniam zizania
,

esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia recedamus.

Nobis tanlummodo laborandum est, ut frumentum esse
possimus j ut cura cceperit frumentum Dominicis hor-
reis condi, fructum pro opere noslro et labore capiamus.
Apostolus in Epistola sua dicit : « In domo autem magna
» non solum vasa sunt aurea et argentea sed et lignea ,

» et fictilia^ et quaedam (luidem honorata, quaedam autem

» inhonorata K » Nos operam demus, et ({uantum possu-

mus laboremus ut vas aureum et argenleum simus. Cae-
,

terum fictiha vasa confringere Domino soh concessum est,

cui virga ferrea data est-. Esse non potest major Domino
suo servus ^ neque quiscjuam sibi ([uod soh Fiho Pater
;

tribuit vindicare : ut se putet aut ad aream ventilandam

et purgandam, palam ferre jam posse, aut a frumcnto
universa zizania humano judicio separare. Superba cst
ista obstinatio et sacrilega praesumptio quamsibi furor pra-
vus assumit : et dum
semper quidam plus quam mi-
sibi

tis justitia deposcit assumunt, de Ecclesia pereunt et ;

dum se insolenter extolhmt , ipso suo tumore caecati veri-

tatis lumen amittunt. » Vides, frater, secundum Scrip-
turas divinas hoc praecepisse Cyprianum, etiam propler
maios : qui cum sint a bonis vita moribus((ue spiritahter
separati , corporahter tamen eis in Ecclesia videntur esse
permixti usque in diem judicii, c[uo etiam corporahtcr
debitas separabuntur ad pcjenas. Non est Ecclesia dese-
renda tanquam frumenta proptcr paleam veJ zizania,
tanciuamdomummagnam proptcr vasa inhonorata. Vides,
audis, sentis , capis , intelhgis ,
quanto scelere propter
eos (jui vobis sive recte sive cum fallimini disphcent , se-
• 2 Tim. II, 20. — » Psal. u, 9— ^ Joan. xiu, i(i.
376 S. AlGVSTINI EPrsCOPI
paremini ab Ecclesia quse toto orhe diffunditur, cui secun-
dum Scripturas divinas , tam magnum , tam firmum ,

tam clarum alque luculentum testimonium perhibet Cy-

prianus.
XLIV. Quamohrem attende diligenter de tota ista

quaestione brevem ratiocinationem meam. Si recte in

Ecclesiam recipiuntur ex haereticis venientes, ut in eis er-

ror proprius corrigatur, divinum autem sacramentum

non rescindatur ; bene illic viventibus tanquam frumenlis
Dominicis gratulamur. Siautcm, sicut putatis, et Cypria-
num vohis in hac sententia favere jactatis, non habent
baptismum certe admissi simphciter ad Ecclesiam
•,
,

secundum eumdem Cyprianum, propter meritum ipsius

unitatis indulgenliam Deimerentur, nec ab Ecclesiae mu-
neribus separantur. Et cjuicumque illos secundum morem
anteriorem , de (|uo non tacuit Cyprianus , simpHciter ad-
mittunt, et recte ac pacifice vivunt, inter eadem frumenta
horreo destinata deputantur. Qui autem vel scientes con-
tra veritatem in eis recipiendis contentiose dimicant , vel
pravis atque perversis moribus vivunt , in zizaniis et palea
flammis debita tolerantur : propter eos tamen Ecciesiam
qufe per totum orbem terrarum copiosis successibus dila-
tatur, hocest, frumenta Dominica, quae usque ad messem
pariter crescunt , vel usque ad ventilationem pariter Iri-
turantur, non esse deserenda , imperat Deus , testis cst

Cyprianus. Ac per hoc, si communione sacramentorum

in
maU maculant bonos ,
quando temporibus Cypriani vel
ante Cyprianum sine baplismo , sicut putatis, h.ierctici

suscipiebantur, Ecciesiam periisse dicite, et vos unde nati

fuerilis ostendite. Si autem ,
quod veritas etiam per Cy-
prianum docet, cum pro Ecclesiae pace etiam cognila
zizania tolerantur, frumcnta non maculant « Filius ma- :

)) lus ipse se justum dicit, exitum autem suuni non abluit 5

 CONTRA CRESCOPJIVM DONATISTAM, LIB. II. 377
» quia de Ecclesia propter malos exire non debnit ^ »

XLV. Iterum dico, et le ab hac invictissima ratione

dissimiilare non sino : Si non communicantes peccatis
malorum, propter ipsam tantum communionem sacramen-
tOFLim mali perdunt bonos; quando in praeteritum ex hse-
resi ad Ecclesiam venientes sine baptismo admissi sunt,
contagione sua bonos utique perdidcrunt. Jam tunc ergo
non erat Ecclesia ,
quam Cyprianus tenerct ,
praedicaret,
nec unde postea Donatus exiret. Si autem bonos contagio
illanon perdidit, nec eorum quos accusatis contagio
christianum orbem perdere potuit : nolite calumniari
separati , et ad Ecclesiam redite correcti. Caecilianum et
socios ejus , contra quos tunc Secundus Tigisitanus con-
traxit condiditque concilium , necesse est tibi accusare,
mihi non est necesse defendere. Accusa eos quantis viri-
bus potes : si innocentes fuerunt , nihil eis tancpiam frn-
mentis oberit ventositas tua : si nocentes fuerunt, non de-
buerunt proptcr illa zizania frumenta deseri, quibus nihil
obfucrunt. Accusa quantum potes-, vinco si non probas,
vinco si probas : non probas, judice te
vinco, in(|uam, si

ipso ; vinco si probas, leste Cypriano. Quid eos vis fuisse ? Si

innocentes, cur frumentis Dominicis, cum sitis zizania,ca-
lumniamini? Si nocentes, cura frumrntis Dominicis proptcr
zizaniaseparamini? Extat Ecclesia cunctis clara atquecons-
picua ;
quippe civitas ((une abscondi non polest super mon-
temconstituta'^, perquam dominaturChristus amari usque
ad mare, et a (lumine uscjue ad terminos ori)is terrae^, tan-
quam semen Abrahae multipiicatum sicutst(^IIfEcceli, etsi-

cut arena maris, in quo benedicuntur omnes gentes. Hanc

etiam beatus commendat, ut eam dicat
Cyprianus ita

Domini luce perfusam, radios suos per orbem lerrarum

porrigere, ramos suos per universam terram copia uberta-
' Prov. xxiY, juxta LXX. — » Mallli. v, 14. — 3 Psal. lxxi, 8.
378 S. AUGXJSTIKI EPISCOPI

tis extendere. Haec aut in frumentis suis non accusaretur,

aut propter zizania non desereretur : unum horura vobis
eliam vos ipsi respondete , alterum Cypriani monitis
discite. Ipsius enim verba sunt attestantis et dicentis *

<( Nam et si videntur in Ecclesia esse zizania , non tamen

impediri debet aut fides aut charitas nostra , ut quoniam
zizania esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia rece-
damus ^. »
XLVI. Vos contagione raalorum Airorura Ecclesiam
periisse dicitis de orbe terrarum , et in parte Donati ejus
reliquias remansisse tanquam in frumentis a zizaniis et
palea separatis contra Cyprianum aperlissime sentientes,
,

qui dicit nec malorum permixtione bonos perire in Eccle-

sia nec eosdem malos posse ante tempus judicii divina a
,

bonorura permixtione separari. Vos itaque secundum ves-

trum errorem vel potius furorem accusare cogimini
, ,

non solum Caecilianum et ordinatores ejus, verura etiam

illas Ecclesias quas in Scripturis apostolicis et canonicis
pariter legimus non solum Romanorum, quo ex Africa
,

ordinare paucis vestris soletis episcopuni, verum etiam

Corinthiorum , Galatarum , Ephesiorum _,
Thessalonicen-
sium, Colossensium , Philippensium, ad quas apertissime
scribit apostolus Paulus ^ Jerosolymitanam ,
quam pri-
mus Jacobns episcopatu suo rexit •, Antiochensem, ubi
primo appeJlati sunt discipuli Christiani Smyruensem
^
5 ,

Thyatirenscm Sardensem , , Pergamensem PhiJadel- ,

phensem, Laodicensem, ad quas est Apocalypsis apos-

toJi Joannis. Tot alias Ecclesias Ponti , Cappadociae ,

Asiae Bithyniae ^, ad quas scribit apostoJus Petrus, et quid-

quid aliud se Paulus ab Jerusalem usque ad iJIyricum
Evangelio replevisse testatur : ut taceam de aliis tara la-

tis atque immensis terrarum partibus, in t[uas ex his apos-

' Epist. ad Maxirauin, nunc 54. — * Act. u, 26. — ^ i Petr. i, i.
 CONTRA CRESCOMUM DONATISTAM, LIB. II. 379
tolicis laboribus ct plantationibus porrecta crevit et
crescit Ecclesia. Istas certe Ecclesias, quas ex Litteris
divinis atque canonicis nominavi
tam longe ab Africa
,

constitutas tan(|uam perierintex peccatis Afrorum accu-

,

sare cogimini, ne corrigatis errorem qui vos ad tantum

scelus nelaria dissensione compellit.
XLYII. Nos autem ut istum errorem vestrum facilius

convincamus, nec ipsos Afros, quorum falso crimen in

caeteras etiam gentes perfundere audetis, ncc ipsos , in-
quam , defendere cogimur. Habent enim cum illis trans-
marinis Ecclesiissocietatem regni_, si innocentes, fuerunt
si autem nocentes , tanquam zizania frumentis , nec in
Africa obesse potuerunt eis, qui se propter illos etiam
cognitos ab unitate Ecclesi.ie separare noluerunt. Ut enim
omittam quam multi eos crediderint innocentes, quibus
facinus eorum etiam si aliquod fuit, tamen demonstrari
non potuit_, et utique isfos nec vos potestis dicere pecca-
tis alienis incognitis potuisse maculari : sed ut hos, in-
quam, omittam, ipsi qui eos nocentes vel noverant vel
putabanl, quamvis in Africanis Ecclesiis constituti, cum
viderent eos apud Ecclesias transmarinas non potuisse
convinci, nec crimina eorum longe lateque ditfusis mem-
bris Ecclesiae demonstrari, si se vellent propter illos quos
malos noverant, a communione tot gentium ,
quibus eos
ostendere non valebant, velut pestiferae contagionis ti-

more separare teneret eos, non ego, non tu, non Dona-
5

tus, non Caecilianus^, sed ipse qucm nominare ausus es

Cyprianus et diceret ea verba quae scripsit ad Maximum.
;

XLVIII. Etsividentur, in(juit, in Ecclesiaesse zizania,

((

non tamen impediri debet aut fides aut charitas nostra, ut

quoniam zizania esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia
recedaraus. Nobis tantum modo laborandum est, ut fru-
mentum essc possimus, utcura coeperillrumentura Domi-
380 S. AlGUSTIISI EPISCOPI

nicis horreis condi, fructnmpro operenostro et lahoreca-

piamns. Apostolus in Epistola suadicit : « In domo autem
» magna non solum vasa sunt aurea et argentea, sed etlig-
)) nea et quaedam quidem honorata, quaedam
fictilia' ; et
» inhoMorata. « Nos operam demus, et quantum possu-

mus lahoremus nt vas aureum et argenteum simus.

,

Coeterum iicliha vasa confringere Domino soli concessum

est, cui virga ferrea data est^. Esse non potest major Do-

mino suo servus'^ nec quisquam sihi, quod soU Fiiio Piiter
;

tribuit, vindicare ut se putet aut ad aream ventilandam

:

etpurgandam, palam ferre jam posse, aut a frumentouni-

versa zizania humano judicio separare. Superha est ista
ol^stinatio, et sacrilega prsesumptio, quam sihi furor pravus
assumit. Et dum sihi semper quidam plus quam mitis
justitia deposcit assumunt, de Ecclesia pereunt : et duin
se insolenter extoJlunt^ ipso suo tumore caecati , veritatis
lumen amittunt. « Ilis Cypriani verbis Deum timentes in
Ecclesiatenerentur, qui vellent aheaseparari proptercog-
nitos malos;quibus verbis vos damnamini, qui separati
accusatis et bonos. His verbis Cyprianus et nos tenet in
domo Dei cujus decorem dilexit etiamsi, quod nun-
, ;

(|uam facere potuistis, a vohis accusatos et demonstratos

traditores, et quoshbet ahos malos nosse possemus ^ ne
ilJam propter vasa facta in contumeliam deseramus. His
verliis etiam vos in catholicam pacem correctos pacificus
introducat, ne quibusJihet peccatis alienis veris seu veris
seu falsis offensi, contra Ecclesiam Christi in totomundo
Scripturis fructificantem alque crescentem , niaJa tanta
jactetis, ne propter zizania triticum accusetis, ne propter
paJeam frnmenta deseratis, ne propter vasa iuhonorata
extra domum magnam rcmaneatis.
XLIX. Ecce quantum nos al)s te commemoratus hea-
' 2 Tim, II, 20. — 2 psal. n, g. — ^ Joan. ziii, 26.
 CONTRA CRESCOKIIM donAtistam, lib. ii. 381
tns Cyprianus adjuvil, cui, de baptimo repetendosi quid
aliter sapuit, pro tantis merilis ILigranlissim.Te cliaritatis

corrigendum procul duhio Dominus revelavit : quia in ea

vite permansit tanquam sarmentum tanto fructu pacis et
diiectionis opulentum, ut etiam si quid in eo purgandum
reperiretur, si nulla re alia, certe falce mariyrii purgare-
tur. Quanquam itaque ad errorem veslrum convincen-
dum . et si voiueritis corrigendum, salis superque potue-
rint ista sufticere tamen ne quisquam arbitretur aliquid
:

te in epistola posuisse, quod refeilere non valerem, autin

(|uo te nostris contra Petilianum litteris nihii idoneum

respondisse, demonstrare non possem, sequenti voiumine
caetera videamus.
382 S. AUGUSTXM EPISCOPI

wv\''VVVi'VVV%AfV\'\^a'v\'VVV^a'v%'%'viA/\vvvvvv\'\^vv% /v^^wv^ wv% wvv^wvt wv\^/vv% wvi wa^

LIBER III.

Reliquam partem Epistolce Cresconii, singala brei^i-

ter ex ordine refellens, percurrit.

I. Si tardorum niihi ingenia curanda non essent, qui

intelligere nequeunt, me duobus voluminibus superiori-
bus ad causam totam, quae tua, frater Gresconi, epistola
continetur, multis mo.lis ita respondisse, ut etiam illaquae
ibi restant, jam solula atque frustrata sint, jam debuit a
me huic operi finis imponi. Sed quia multi sunt, quibus
servire nos convenit, qui omnia depulsa esse non putant,
nisi locis suis etiamsingula pertractentur, residua sermo-
nis tui breviter ex ordine refellenda percurram.
Quidquid de Gypriani venerabilis marlyris et de
II. ,

quorumdam OrientaHum litteris inserendum putasti,

^

([uod eis placuerit apud hsereticoset schismaticos datum

improbare baptismi sacraraentum, nihil impedit caussam
nosiram, si eam Ecclesiam retinemus, quam non deseruit
Cyprianus, etiam cum multi ejus collegae in hanc senten-

• De litferi? fortc Firmiliani Ca3?arC3e Cappadociae cpiscopi Cvpriano in-

scripfis, et inter Cvprianicas vuls^atis, quibuslconiensis concilii jiro baptizandis
liKreticis acta narranlur. Eamdeui de licereticorum baptismo sententiam tulit

SynnaJense concilium eodem fere lempore celebratum. Sed suum istud judi-
cium Orientales ))oslmodum correxerunt, ut liic iegilur infra. Vide Eusebium,
lib. VII, cap. 3, etNiceplior. lib. vi, cap. 7, 8 et 9.
 CONTllA CRESCONIUM DOJNATISTAM, LIB. II. 383
tiam consentire noluissent. Nam et in ipso concilio dixit :

» Neminem judicantes, nec a jure conwiunionis aliquem ,

si diversum senserit amoventes. » £t eamdem epistolam

ad Jubaianum itaconclusit : « Haectibi, charissime, pro
nosLra mediocritate respondimus, nemini praescribentes
aut praejudicantes, quominus unusquisque episcoporum
(|uod putat faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem,
etc. » In his ergo nos intcrim deputa ,
quibus illud non
potuit persuadere Cyprianus tamen etiam in
, a quibus
iiac rediversa sentienlibus, communionem suam minime

separavit. Majores autem vestri, quibus tale tcstimonium

perhibuisti, « quod ab Orientahum propterea commu •

nione discretisunt, quia ilii suum judicium resciderunt,

quo eis placuerat de ista baptismi qunestione Cypriano
atque illi Africano conciho consentiri oportere, » contra
Cyprianum fecerunt. Debuerunt enim cum coilegis suis
etiam in hac quaestione diversa sentientibus tenere com-
munionis unitatem ,
quod in suis litteris fecisse legimus
Cyprianum'. Respondent, «ideo eum sic loqui voiuisse, ne
fortasse excommunicalionis timore deterrili , non aude-
rent libcre dicere quod sentirent, non quia cum eis esset

in communione mansurus si diversa sensissent : » ubi

aperte dicunt Cyprianumcssementitum. Sienim dicebat,
« Neminem judicantes, neca jurecommunionis aUcjuem si

diversa senseritamcventes, wquodeum dixisse conscripta

indicantGesta conciiii^et tamen siquisquameorum, {|ui-
bus ea dicebat, diversum sentire se ostenderet. non cum
eo fueratsacramenla Christi communicaturus : procui du-
l)io mentiebatur, qui talia dolose, non veraciter promit-
lebat; et quod est in eo mendacio deterius simplicitatem
iralrum duplici corde fallebat, cum praesertim et scril)e-
rentur quae dicebantur. Nam quicumque ab illo concilio
I
Viiie lib. lu de BaptisiD. contra Doaatist. cap. 3, et lib. vi, cap- 7.
384 S. AUGUSTTNl EPISCOPl
diversum quomodo posset ab cjus ore damnari
sensisset,

vel excommunicari, cum ejusdem concilii pro se princi-

pium recitaret? Quis ergo dc Cypriano tolerabilius senlit
utrum nos, qui eum dicimus in obscura de baptismo
quaestione hominem falii potuisse; an vos, qui eum dici-
tis in promiitenda chribtiana communione episcopum fal-

lere voluisse, non unum ali(|uem fratrum , sed universam

episcopalem societatem : quod si et vobis de illo credere
nefas est j vestri majores contra cjus sontentiam fecerunt,
qui se ab Orientalium communione, quod dc hac re di-
versa senserint, diviserunt.
III. Proinde si omnino jam credendum sit, quinqua-
ginta episcopis Orientalium id esse visum ,
quod septua-
ginta Afris vel ahquanlo etiam pluribus, contra tot mil-
liaepiscoporum, quibus hic error in toto orbe displicuit;
cur non polius etiam ipsos paucos Orientales suum judi-
cium correxisse dicamus non ut tu loqueris rescidisse
,
:*

Sicut enim laudabile est a vera sententia non moveri, ita

culpabilc persistere in falsa : quam nunquam tencre
prima laus est, secunda mutare; ut aut ex initio vera per-
maneat, aut mutata falsa vera succedat. Neque nunc ad
nostram pertinet quaestionem, qualc sit quod pars chris-
tiani orbismaxime cum Orientalibus sensit. Si enim hoc
verum, si hoc tenendum atque servandum est, quod de
baptismo tenemus atque servamus^ duo mala vestra vo-
bis objicimus unum quod erratis in baptismi (ju?estione,
:

alterum ([uodvos ab eis quide hac re verum sentiunt se-

paratis. Si autem, ut secnndum vcs loquar hoc est in ,

ea quaestione verum, quod ipsi sentitis ilio certecrimine ^

maculamini, (juod ab Ecclesia recessislis, propter cujus

pactm sicut Cyprianus et fccit et monuit, etiam diversa
sentienles ferre debuistis.
IV, Nunc exclama (juod ego dixerim, « Nihil inter fi-
 COKTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. III. 385
tlelem perfiduraquediscernas ; idem tibi pius atquc impius
vidcatur : » quod ego
Sed plane illud dixi, noii dixi *.

unde tu quasi hoc diccrem exclamare voluisli, et dicerc

(juod non dixi, « Sive, inquam , a fideli, sive a perfido
dispensatoresacramentum ([uisquepercipiat. » Inquasen-
tentia non nihil inter fidelem perfidumcjue discrevi, nec
jussi ut idem cuiquepius alquc impius videatur sed idem :

sacramentum pium et impium posse habere; quod nec lu

negas, qui sallem post impios occultos baptizandum noii
esse concedis. Proinde sine causa conjungis et dicis ',

« Nihil prodest bonis moribus vivere, quia cjuidquid justo

iicet, potcst et injustus impiere-, » c|uia et falsum est, et a
mc dictum non est. Boni (|uippe mores vitam bonorum
malorumcjuc discernunt, et ad diversa perducunt. Nec
quidciuid justo licet, potcst et injustus implere; quia jus-
tus implet Icgem Christi per dilectionem, unde injustus
aUenus est; potcst tamen aliquid quod et justus implere,

ut et ipse baptizel, si nihil ahud, certe cum latet : sicut

etiain illi possunt Dei mondata prfiedicare sicut justi, scd
non secundum ea vivere sicutjusti, de c{ualibus dictum
est Quee dicunt facite quoe autem faciunt facere no-
, (c
,

» lite^ »

V. Sed fac injustum non latentem et nonnullis cogni-

tum bonis per alicpiam seditiosam factioncm de Ecclesia
non posse separari. Audi Cypnanum tolcra zizania, esto ,

frumentum. Quam tibi bene sonare visa sunt, qure in una

re varie repelisti. « Quid hoc pr?ecepto, inquis, dici

iniquius potest.^ purificet alium maculosus, abluat sordi-

dus, emundet immundus, dct infidelis fidem, criminosus
faciaf innocentem ? » Breviter respondeo, Nec maculosus,
nec sordidus, nec inimundus, nec intidelis, nec crimino-
sus est Chrislus, cjui dilexil Ecclcsiam, et se ipsum Iradidit
' Vidclib. 1 conha Petiliaii cn[) 6. — ' M.iltli. x\im , j.

CXXXIX. 23
386 S. AUGtSllMI EVISCOPI

pro ea, mundans eam lavacroaquae in verbo \ faciensnos

certos debonis suis, ne malis vitiareraur alienis. Nam ecce
cum minister inicjuus occultus est quo tamen datum
, a
baptismum non rescindis ; nonne omnia tibi verba tua ista
replicari possunt ,
quia et purificat maculosus , et abluil

sordidus , et emundat immundus, et dat infidelis fidem,

et criminosus etlicit innocentem? « Non, inc|uis, ipse, sed
fama ejus bona quamvis inanis et falsa. » Hinc non vis ut
ego exclamem, scelus o portenlum, non sicut aitqui-
,

dam in ultimas terras exportandum scd potius extra ,

omne coelum et terras, si fieri possit abigendum-. Non te

ipsum dico, quem correctum volo sed hunc errorem, a quo 5

tecorrigi cupio. Ita-ne admundandum hominem, quando

boni ministri defuerit vera vita , tunc mah ministri lalsa
suliicit fama, quae hoc eihciatquod etliceret bona vita, ut

ad liominem sauctificandum t(uando minislri latet iniqui-

tas, ministra Deo militet falsitas? Hoc totum ideo, ne dica-
tisquod dicimus, Sive a fideli, sive a perfido dispensa-
tore sacramcntum quisque percipiat , non sanclificat nisi
Deus.
VI. Deinde commemoras verba mea, quod dixerira^ :

« SemperChristusdet fidem, Christus sit origoChristiani,

in Christo radicem Christianus infigat, Christus Chris-
tiani sit caput. » Dixi plane, et dico : nec tu omnino res-
pondere potuisti. Videris enira quasi succubuisse tanto
ponderiveritatis, cum subjecisti : « Hoc et uos suademus,
lioc volumus. » Deinde rursus supponis liominem in quo
spem constituat accepturus : « Sed qaaerinuis, inquis, per
quem hoc melius fiat? » Et quia sine ministro nec nos di-
cimus possc liominem baplizari, quaeris a me, utrum-ne
melius injustus sit minister, anjustus? Ubi respondeo, ad

• Ephes. V, 25. — J Ciccr. Act. i in Verreru. — 3 viJe lib. 11, conha Pe-
liliaDum, c^^p. 5.
 CONTHA CUESCONILM dowatistAm, lib. iii. 387
hoc esse melius, ut juslus rainister sit, cjuod infirmitas ho-
rainis, cui sine exeraplo laboriosum est et dillicilequod
imperat Deus , imitatione boni ministri ad vitam bonam
facihus erigatur. Unde dicit apostolus Paulus : « Imitalo-
» mei cstote sicut et ergo Christi^ » Ad hominem vero
res , .

baptizandum et sanctificandum, si tanto est mchus quod

accipitur, quanto est melior per quem traditur , tanta est
in accipientibus baptismorum varietas, quanla in minis-
tris diversitasmeritorum. Si enira, quod sine controvcrsia

creditur, melior erat Paulus quam Apollo, meliorem bap-

lismura dedit, secundum istam vcstram vanam perversam-
c[ue sententiam : et si meliorera baptismura dedit, pro-
iecto eis quos a se non baptizatos gratulatur, invidit. Porro
si inter bonos ministros cum sit alius alio melior, non est
melior baptismus cjui per meliorem datur, nullo modo est
malus, qui etiam per malum datur, quando idem baptis-
mus datur. Et ideo per ministros dispares Dei munus
aequale est, quia non illorum, sed ejus est. Non ergo, si-
cut inaniter inveheris, nihil inter fidelem perfidumciue
discernimus : sed discernimus huraana raerita, non sacra-
raenta divina : quae tu quoque vi veritaiis adductus et hae-
reticoe intentionis oblilus , nobis et vobis non alia, sed
una eaderaque esse dixisti.
VIl.Quomododicis « Hocetnossuademusetvoluraus, :

ut semper det Christusfidem, Christus sitorigo Christiani,

in Christo radicem Chrisliauus infigat, Christus Christiani
sit caput? » cum defendas litteras Petiliani, ubi apertis-
siniecum baptizantis meritum comraendaret, quantura-
que ad dandum baplismum valerct humana justitia, pro
suscepta causa conaretur ostendere : « Conscientia, in-

(juit, sancte danlis altenditur, cjurc abluat accipientis '^.

Nam qui fidem sciens a perfido sumpserit, non fidem per-

'
Cor. IV, iG. — ' Vide lib. i contra Pctilian. cap. i ct 2-

25.
388 S. ACGVSTJNl EPlbCOPI

cipit, sed reatum. » Et tanquam ei diceretur, Unde hoc

probas? secntus adjunxit 'Omnis enim res origine et
: (;

radice consislit-, et si caput non habeat aHquid nihil ,

est. » Quid obsecro, quia incidisli in defensionem temc-

rariae falsitatis, nebulas manifestis rebus moliris ofVun-
dere? Aperte dicit homo , originem , radicem, caput([ue
hominis regenerandi per baptismum non esse posse, nisi
cujus minislcrio baptizatur et tu dicis « Hoc et nos vo-
: :

lumus, ut Christus sit origo et radix caputque Christiani

sed quaerimus per quem hoc melius fiat. » Hoc aliud est
([uod dicis, aliud quod dixit Pelilianus : hoc quod dicis
etiamsi verum sit, non hoc est quod ille dixit.
VIII. Proinde si hoc ettuvis, ut Christus sit origo et
radix et caput Christiani^ Petiliano rcsiste, non mihi :

(( Quoniam net[ue qui [^^lantat est aliquid, neque qui rigat,

» sed qui incrementum dat Deus -. » Quod cgo ex Ajdos-

lolo cum in meis litteris posuisem, ila tu respondere vo-
luisti, ut diceres : Dei quidemdare est incremenlum, sed
sicut qui }:)lantal ct rigat, non nisi colonusvfidelis ct dili-

gensquaeritur, sicetiam in sacramento baptismatis non nisi

fidelis et justissimus operarius adhibetur. » Quasi vero

quod infidelis colonus plantaverit, propter ejus infidclita-
tem non germinet visscminis, et foecunditas terrae ccelique
temperies hanc ciricaciam divinitus non acceperint, ut ad
propagandosfructusplantatorem vel rigatorem operarium
tantummodo mente operetur, qua labo-
ex[:)ectent, ([ua
ret intentione non curent, utrum dominum agri fidehter
diligat, an sua non ilJius lucra con([uirat. Adjungis ctiam

testimonium propheticum dicens Dabo vobis pastores , ((

» secundum cor meum, ct pascent vos, pascentes cum dis-

» ciplina^ » Scio, completum est tales Aposloli fuerunt, :

tales ctiam nunc ctsi pro Ecclesiae latitudine [5er[)auci, non

ViJc liv. confra Pefilian cap.

' i — Cor. iii, ;• — ^ Jercm iii, i5.
J.
' i
 CONTRA CRESCOAHJM D0NAT1STA.M, LII5. III. 389
tamen desunt. Sed c|nid etiam per Ezechielem prophetam
dicatur adversiis pastores malos, debnisti qu.ierere, le-
gere, cogitarc. Ibi cnim dicit : « Ego pascam, non pas-
» tores^ »

IX. Proindeet per pastores bonos et pastores malos cum

verbum suum sacramentumque dispensat, ipse pascit;
quia de se ipso ait, ut sit unus grex et unus pastor ^ « Bo-
» num est enim confidere in Dominum quam confidere ,

M in hominem^. » Et, « Maledictlis omnis qui spem suam

» ponit in homine *. » Quod a me in illa epistola comrae-
I inoratum, sic te intelligere ostendis, ut ideo magis te dicas
justum, et fidelera, per quera hoc sacramentum celebre-
tur, inquirere : « quia spem et fiduciam Dei, non hominis
habes; Dei esse autem fidem atque justiliam, quam sem-
per in ministris ejus attendis. Hoc verum dicis, quia bo- »

norum omnium nihil habemus quod non accipimus-, et

ideo fides et juslilia nobis a Deo est ^ Sed cum dicis, hanc
tibi Deum dare non po.sse, nisi habeat eam homo per

quem baptizaris, spem profecto in homine ponis, qui

utrum sit justitiae parliceps, nescis ct si non est tunc 5 ,

famam cjus attendis, et cum famani bonam de malo la-

tenterepereris,adsanctifjcalionem tibisuflicerecredis. Ob-
secro te si fiduciam Dei, non hominis habes, et ideo magis
ut justus et bonus et fidelis sit per quera hoc sacraraen-
tum celebratur inquiris, quia Dei est fides atque justitia ;

numquid Dei est etiam falsitas famse, quam si habeat

bonam minisler malus hanc tibi dicis in tua sanctifica-
,

tione sullicere? Jam maliein in hominem confideres, unde

te vehementissimeprohiiicbam, quam infamae ipsius tal-

sitatem. Homo enim qualiscumque sit , (|uantum ad id

quod homo est atiinet , Dei creatura est : nulla vero fal-

« Ezecli. XKxiv, i3. — '.lonn. xi, i6. — 'Psal. cxvii , 8. — 4 Jerem.

XVII, 5. — * I Cor. IV, 7
390 s. ax;gisti>'i episcopi

sitas Dei creatura est. Porro si maledictus est qui spem

suam ponit in homine, quanto magis qui spem suam ponit
in lalsitate opinionis humanre ut in illud aUud incidat
,

quod scriptum est : « Qui fidit in f alsis, hic pascit ventos ^ » :

id est, fit esca spiritibus malis.

X. « Si datum, inquis, a quocumque etquomodocumque
baptisma rescindi non debet , cur post Joannem Apostoli
baptizaverunt ? » Quanto vehementius ita proponitur :

Si post Joannem Apostoli baptizaverunt , cur non etiam

post queralibet sanctum baptizat vel melior vel aequahs ?

ut vel hinc intelligere cogaris , ad istam quaestionem non

pertinere baptismum Joannis ? « Et Judaeis , inquis , a
Moyse baptizatis Petrus dixit : « Pcenitemini, et baptizetur
» unusquisque vestrum nomine JesuGhristi -.)>Si prop-
in

terea jam baplizati erant Jud.-ri quia Moyses per mare ,

Rubrum ante tam longura tempus parentes eorum bapti-

zaverat\^ qui de Ghristianisbaptizatis nascuntur, sinecausa
hodie baptizantur : et tamen dicis ista , et scribis ista :

audiris et legeris , et putaris respondere Littcris nostris :

quasi hoc sit respondere potuisse ,

quod est tacere no-
luisse.
XI. Nec illud quod praetereundum putasti : refeUisti

principio hujus Epistolae , sicut tibi videris quod a me ,

dictum est ^ : « Si errabant ilh qui volebant esse Pauh,

quse tandemspes eorum est qui volunt esse Donati? »Quis
enira non videat hinc esse istam divisionem factam, hinc
hodieque in hac peste persistere, dum in hominisjustitia
spes ponitur, ut tunc sit acceptabihs baptismus Christi,
si ab homine justo quisque tinguatnr ? Conlra quem erro-
rem, adversus eos qui jam schismata propter diversa me-
rita hominum facere coeperant clamat ipse Paulus , :

' Prov. X, 4._ j Act. II, 38. —3 Enod. kiv, 22. — ^ Vide lib. i contra
Pctilian. cap. 4.
 CONTTIA CUESCONIVM DONATISTAM, LIB, III. 391
« Gratias neminem vestrum liaptizavi ne
ago Deo . quia ,

» quis dicat quod in nomine meo baptizavi' » quid aiiud :

insinuans, nisi baptismaChristi nisi ejus non essc in cujus

nomine datur et ideo non fieri melius cum per meliorem
,

b datur, nec deterius per deteriorem.

XII. Frustraitaque deinceps exultas,et dicis :«Sequitur
ut omnia Llla quce a sancto Petiliano (seu cujuslibet sermo
est) scripta sunt, recte dicLa concludam.» Ipsaenim verba
quae velut recte dicta concludis , non se recte dicta con-
vincunt 5
quia nec « conscienlia sancte dantis attcnditur,
qufe abluat accipientis , » cum maculosa dantis occulta
est. Ibi victus, cum veritati acquiescere debuisses, ad lal-

sam ejus tamam

tanquam ad deceptum mendacio infe-
,

licem judicem provocasti quia neque attenditur cons- :

cientia, quando fama ejus attenditur, et tam non potcst

falsa cujusc|uam fama quam ncc mala vita quisque mun-

dari et ncmo fidem christianam sumit ab homine

;
nec ,

perfido nec fideli, sed abillo de quo scriptum est « Fide :

»mundans cordaeorum'.»Quisi perfidcm audit quid cre-

dendum sit eum quidem imitatur, non tamen ab eo jus-
,

tificatur. Nam si minister justificat impium consequens ,

est ut etiam in ministrum recle credatur : Apostolica

quippe clara et certa sententia est : « Gredenti in eum qui
» justificat impium , deputatur fides cjus adjustitiam '. »

Proinde si minister non audet dicere : Grede in me : non

audeat dicere: Justificaris a me.
*
XIII. Jara vero quod sequitur : « Omnis res origine et

radice consistit-, et si caput non habeat aliquid,nihile3t:»

si origo et radix etcaput baptizati, baptizans minister est,
Christus non est •, si Ghristus est, ille non est. Denique
cum minister occultus est malus, quoe origo, quae radix,

' I Cor. I, 14. — ' Act. XV, 9. — ^ Rom. iv, f>. — '4 Vidc lib. i confra

Pelilian. cap. 4-
392 S. ALGUSTiM EPISCOPI

(juod capiit est baptizati Hoc qui- ? an falsa ejus fama ?

dem Gresconius dicit, sed veritas contradicit. Ergo si tunc

orlgo et radix etcaput Christusest, ipse est etiam quando
minister est bonus, ne quod absurdissimum est melior sit ,

conditio baptizali per occultum malum, quando Chrislus

est caput,quam baptizati per manifestum bonum, si tunc
minister est caput. Hoc et de bono semine dixerim. Se-
quitur enim ': « Nec quidquam bene regenerat, nisibono
semine regeneretur.»
XIV. Quae vero sequuntur ex Epistola Petiliani abs te
posita, ubi ait : « Quae cum ita sint , fratres, quae potest
esse perversitas , ut qui suis criminibus reus est , alium
faciat innocentem , cum scriptum sit : « Arbor bona bo-
)) nos fructus facit, et arbor mala malos fructus facit-?»
« NumquidcoHiguntde spinis uvas?» Etiterum: « Omnis
» homo bonus de thcsauro cordis sui producit bona , et

» malus homo de thesauro cordis sui profert mala -^

: »

satis aperteque convincunt , Pctihanum haec omnia non

retulisse nisi ad hominem per qucm baptismus ministra-
tur, ut ipse intelhgatur , si innocens est , facere innocen-
tem qucm baptizat •, ipse sit bona arbor cujus fructus
sit qui baptizatur •
ipse bonus homo, de cujus cordis the-
sauro procedit sanctificatio baptizati. Ac per hoc cura
iste occuitus est malus , dic mihi a quo fit ille innocens ?

dic mihi cujus erit arboris fructus ? dic mihi de cujus cor-
dis thesauro sanctificabitur baptizatus ? Aut si tunc effec-
torem innocentiae suae, tunc arborem de (jua fructus bonus
nascatur, non hominem ministrum baptismi meretur ha-
bcre, sed Christuni; feiicius incidit in ministrum iatcntem
maium, quani si incidisset inmanifeslum bonum.Quod si

absurdissime atque insanissime dicitur : Christifructusest

Vide lib. i contra Petilian. cap. 7 ct 8. — ' Mattli. vu , 17. — 4 Id.

xii, j5.
 COKTRA CUESCOJNIIM DONAxrSTAM, I.IE. III. 393
qiii ejus baptismo sanctificatur , cujuslibel ministri opere
baptizetur. Nisi forte ad consilium tuum recursurus est,
quando incurrcrit in ministri conscientiam maculosam et
occultam , ut ei de qua nascatur arborem ostendas , falso

bonam mali hominis famam : cujus radicem si quaesieris,

invenies fallentis astutiam •, de qua si potest nasci fructus

bonus, quod absit , menlitus est Christus,qui dixit -.«Non
» potest arbor mala fructus bonos facere ^ » Sed cjuia

verum homo bonus tanquam bona

dixit Christus, habeat
arbor bonum fructum, opus l)onum sicut homo malus •,

tanquam mala arbor malum fructum opus malum qui , :

autem bapti/atur, non de cujusquam hominis , sed de

Spiritu Christi nascatur, si vuU esse fructus qui vento non
corrumpatur, et arbor quae non eradicetur. Qu?e cum tai

sint , cum tu dixeris : « Ergo sequitur ut omnia quse a

sancto Petihano ( seu cujuslibet serrno est ) scripta sunt

recte dicta concludam : » puto quia ego potius illa omnia
non recte dicta concludo.
I XV. Jam nunc videamus (juod deinde in Epistola tua
contexuisti, quomodo te Optati causam et Maximianisla-
rum, quin imo , utabs tc doctiorfiam, Maximianensium ,

vestri docuerunt. Et de Optatoquidem,dequo nihil cons-

criptum valeo recitare ,
quodlibet sentias, facile cedo.
Unum illud scio : si vera sunt quoe de illo , ut non dicam
I ostendebatur,certe tamen dicebantur,necipseerat bonus,
nec faniam habebat bonam unde quicumque per eum ^

baptizati sunt, nec conscicntia ejus secundum Petilia-

num nec fama ejus secundum te ahlui potuerunt si
, , :

autem falsa mala ejus, sicut sacpe assolet, invida fama

jactavit vide quam recte non facile credamus quod
^ ,

nunquam nobis dc traditoribus quos accusatis probare

potuistis : quia solet etiam de bonis mala fama meutiri.
' Malth. VII, iS.
394 S. AVGrSTIM episcopi

Si ergo non illorum innocentia non denique quod ve- ,

rum atque firmum est , Dei gralia et non nostra cons-

cientia ratum nobis baptismum facit faciat saltem sen- ,

tentia tua.
XVI. Tu enimcum de Optato loqnereris dixisti « Ego :

quidem Optatum nec absolvo nec damno. » Si hoc ego, ,

imo non tantum ego sed omnis Africana catholica Eccle-

,

sia quanto magis etiam transmarina tam longe hiteque

,

difl^usa de Cfeciliano et ejus ordinatoribus dicat Ego

, :

illos nec absolvo nec damno parum-ne putas esse ilhs

, :

quos ii baptizaverunt, quorum nemounquam Caecilianum

vidit, quod de Optato sullicere crediseis, quos illc etiam
suis manibus baplizavit? An quia de Caeciliano parentum
vestrorum concilium recitatis de Optato autem nullum ,

recitatur a nobis •, ideo putas nulli nostrum licere dicere :

Ego Cc-ecilianum nec absolvo, nec damno: quod tibihcuit

de Optato Sed factum est pro Cneciliano posterius judi-
?

cium transmarinum vestris apud Constantinum impe-

'
,

ratorem ut fieret instantibus. Aut si ecclesiastica judicia,

quae prius facta fuerint ,
jam convelli non possunt 5
quid
de Primiano facturi estis vestro cpiscopo Carthaginensi
contra quem primo centum ^, plures utique quam de Cae-
ciliano judicaverunt , eique abrogato episcopatu Maxi-
mianum pro illo constitueruut ^ ? Nonne Primianus pos-
quod pro illo factum est in oppido
teriore judicio nititur,
Bagaiensi, secundum quod judicium non vult dese dubi-
tari, sed ab omnibus vobis se extonjuet absolvi ? Unde et

nossecundum posterius deCaecilianojudicimn prorsus eum

incunctanter al)SoIvimus. Sullicit tamen ad causam, si hoc
de ilio dicamus quod tu de Optato dixisti Nos Caecilia-
,
:

num nec absolvimus nec damnamus. Viderint illi seu , ,

' Ronianum videlicet et Arelatense. — ^ In Cabarsussitano concilio. —

5 Vide Enanat. in Psal. xxxn, Serni. 11, nuni. 20.
 CONTRA CRESCONIDM DONATISTAM, LIB. Jll. 395
vestri , seu nostri ,
quemadmodum de illo judicaverint :

ipsi suarum sententiarum rationem reddant, ipsi portent

seu mali seu boni sui operis sarcinam : nobis de alienis
factis saltera dubitare permittite, ne cogamur in nobis ea
sacramenta damnare , de quibus non licct dubitarc. Sed
jam dixi , senti de Optato quod vis : neque enim est unde
convincamus eum ,
qui non apud acta commisit ;
quae
tamen itacommisit, utinter Gildonis satellites praecipuus

haberetur, teneretur, moreretur. Numquid etiam de Feli-

ciano et Proetcxtato sociis Maximiani , cjuos trecenti et
decem episcopi vestri cum caeteris similiter noroinatim
unaeademque sententia Bagaitaniconcilii dam-
expressis,
naverunt, eosdemc[ue non post parvum tempus cum om-
nibus quos damnati baptizaverunt , sicut fuerunt, epis-
copos susceperunt ,
quodlibet vobis garrire permittitur ?

XVII.Quocirca c[usecumque in nos sive in noslros quasi

parcendo nominibus sine
et praelereundo dixisti , sine ,

testibus, sine uliis omnino docuraenlis, partim culpando

quoe culpanda non sunt, parlim cjuae culpanda sunt non
probando , supervacaneum est veJie purgare. Istos , istos

iterum attende, Felicianura Muslitanum et Prictextatura

Assuritanura aliquanto diligentius intuere, quorura totam
causam suo loco ita ^ , si Dominus permiserit, explicabo ,

ut etiara si niraius hoslis veritatis esse volueris, vestrorum

raendacium defenderc vel negare non possis : scd nunc
interira secundura hoc raihi placet agerc quod tibi dixe-
runt nondum discutio quam verura dixerint nondura
; ,

ostendo quam mira impudentiae coecitate mentili sint.

« Cerfe cum de iis quos Maximinianistas appeliavi ,

et damnatis vestrorum conciho et receptis , in Epistola

mea perlcgeres, sicutscribis, valde permotuses : «quippe

cum adhuc ( verbis enim tuis utar ) , « quod haberet
' Vide inlra, toto lib. ly,
396 S. AVGUSTIKI EPISCOPl

veritas ignorares. Denique slatim , sicut narras '

, ex
vestris episcopis diligentius inquisisti ^ atque ipsis docen-
tibus, et decretum concilii, et sententiam in eos qui dam-
nati sunt dictam , et rei totius ordinem cognovisti. » Et
quia et me quid gestum sit ignorare credebas, quid veritas
haberet hortatus ut disccrem,ita deinceps cuncta narrasti.
Vide quia in hac causa verba ipsa tua pono ex Epistola
tua, sunt «nim mihi pernecessaria.
XVIII. « Cumquam plurimos, inquis, episcopos error
sibi Maximiani sociare contenderet , contracto a nostris
conciho , in eos omnes qui in ejus schismate perstitissent,
prolala sententia est : quam tu quoque te legisse testaris.
Quae cum sententia consensu omnium hrmaretur ,
placuit
tamen, inquis, decreto concilii dilalionem temporis dari,
intra quod si quis corrigi voluisset , innocens liaberetur.
« Sic factum esl, inquis -
, utnon solum duo illi quos me-
moras , sed etiam multi alii purgati at((ue innocentes se
Ecclesioe reddidissent.Quorum ideo baplisma rescindi non
debuit, quia intradiem praestitutum restituti peremptoria
sententia non tenerentur cum baptizarent fuerunt
5 nec
ab Ecclesia separati ,
quippe nec dum transacti temporis
definita meta disjuncti. Hi autem qui etiam post praedic-
tum diem cum Maximiano pertinaciter perstiterunt, sen-
tentia damnationis retenti,simul etbaptisma et Ecdesiam
perdiderunt. » Hgpc verba tua certe, mi Cresconi, cognos-
cis ex Epistolae tuae contextione expressa.
XIX. Proinde ([usero abs te : « Si nondum fuerant ab
Ecclesia separati ,
quomodo in eos omnes qui in Maxi-
miani schismate perstitissent ,
prolata sententia cst, quae
cum consensu omnium firmaretur, placuit tamen decreto
conciiii dilationem temporis dari, intra ([uod si quis cor-
rigi voluisset, innocens haberetur? » Quibus verbis osten-
' Vidc inlra. lib, iv, cap. 27. — ' PriEtextatus ct Felicianus.
 COIVTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. III. 397
dis, eorum qui inMaximianischismalc'perstitissent,si quis
b- intra cliialionem temporis corrigi voluisset , innocens ha-
heretur. Corrigeretur ergo , si quis corrigi voluisset , ah
illo schismate in quo cum Maximiano perstiterat : proinde
antequam corrigeretur, in schismate eral , in qup persli-
terat,quamvis in eo, quia intra placitum lempuscorrectus
est, non pertinaciter perstitisset. Nam ct posteriorihusverhis
paulo post itadistinguis:u Hiautem qui eliam post proedic-
tum diem cum Maximiano pertinaciter persliterunt, senten-
tia damnationis retenti , simul et haptisma et Ecclesiam
perdiderunt: » dicens utique, « pertinaciter perstiterunt,»
ostendis etiam ilios qui correcti sunt perstitisse , sed non
pertinaciter. In quos simul omnes prolata esliiJa sententia,

qua consensu omnium confirmata placuisse tamen dicis

,

decreto concihi ddationem iilam temporis dari. Quomodo

igitur in Ecclesia erant c{ui, antequam corrigerentur, in
,

schismate cum Maximiano perstahant? Quod si in Eccle-

sia non erant, c[uia in schismate erant, quomodo haptiza-

bant ? Deinde quomodo lactum est sicut dicis ut non , ,

solum ilU quos memoravi , sed etiam muhj ahi purgati

atque innocentes se Ecclesice reddidissent , si ah Ecclesia
non erant separati? Cui si reddiderunt, unde non recesse-
Aut si recesserunt, dic, quaeso, antequam se Eccle-
trunt?
siae reddidissent, quojure haptizaverunt ? «Quorum ideo,

inquis haptisma rescindi non dehuit quia inlra diem

, ,

praeslitutum restituli,peremptoria sententia non teneren-

tur. Kestituti, » quo ? Evigila, ohsecro, dic nohis quo ,

restiluti ? Profecto dicturus es, in Ecclesiam , cui se iJlos

reddidisse dixisti. Quisquam-ne restituitur in Ecclesiam
qui non fuerit ah EccJesia separatus ? Quisquam-ne ah
Ecclesia non separatus quamlihct paucos dies persistit iii

schismale ? Quisquam-ne ab Ecclesia non separatus se

post tempusquamlihet parvum reddit Ecclesiae ?

398 S. AtlGLSTINI EPISCOPI

XX. Arhitror non solum verba tua non

te, charissime,
considerasseconscribenda, sednec legisse conscripta. Ve-
rumtamenquidfaceres,cuinecessitasinhocopereingereba-
tur in Maximianum ac socios ejus, non propriam dicere^ sed
ah aliis dictam quomodo posses defensare sententiam. Nam
et si tu non idem ipsum decretum con-
utereris his verhis,
cihi Bagaiensis recitarem, uhi scriptum est « Eos autem 5

quos sacrilegi surcuH non polluere plantaria, hoc est, qui a

Maximiani capite proprias manus verecundo Udei pudore
retraxerunt, ad matrem Ecclesiam redire permisimus. »

XXI. Proinde et si talia tua verha non reperirem, hic

certe dicerem , hic pro veritate clamarera ,
Quomodo ad
matrem Ecclesiam redirepermittuntur, tjui ab Ecclesia ma-
tre non recesserunt? Aut si recesserunt, quojure,ante quam
redirent, baptizare potuerunl ^ nisi quia in causa resar-
ciendi hujus schismatis obhti estis propriae vanitatis, qua
post episcopos ab ipsis Apostolorum sedibus inconcussara
seriem usque in haec tempora perducentes non unum ,

hominem, non unam domum, non unam civitatem, non

unam gentem, sed orl)em terrarum baptizandum esse cen-
setis aut certe quia hujus facti horror semper etiam fa-
:

cientium corda concussit, tot popuhs ad vestram commu-

nionem a Maximiani commuuione redeuntibus, tam multos
quidem Hbuit reparare, sed puduit tam multos rebaptizare
quod tamen quibuHsbet detestanlibus et exhorrenlibus,
,

propter salutem hominum faceretis, quae quanto plurium

fuerat, tanto minus utique conteranenda erat, si hoc un-
quam conluitu veritatis, et non prfejudicio faceretis erro-
ris. Vides certe in hoc Maximianensinm ad vestram com-

munionem reditu patefactum, vera esse quae de baptismo

dicunturanobis.Namsi ullus estin hominibus intellectus,
vel dicendi aliquid vel audiendi, (jih anlequarn redeat ad
Ecclesiam baptizat, profecto extra Ecclesiam baptizat : et
 CONTRA CP.ESCONH M DOMTISTAm', LIB. 111. 390

tamcn rescindendus baplismiis non est, sicut nec in illis

rescissusa vobiscst. Quo non mutato, nec in suo, nec in
cujusquam alterius, sed in Patris et Filii et Spiritus sancti
nomine quisque l)aptizat. Deinde prseter baptismi sacra-
mentum, quod vel ad paMiam perversi vel ad salutem ,

recti sive correcti integrum perseverat, de ipsa correcto-

rum expiatione vel mundatione voio aliquid dicere. Me-
ministi enim quae adversus nos dixeris, quod venientes
ad nos a vobis ex haereticorum sacrilego errore, sine ulla
expiatione susceptos habeamus. Tu nobis dic modo de ,

schismate Maximiani redeuntes ad vos, cum in suis etiam

susciperentur honoribus qua taudem quaeso expiatione
mundati sunt ? In iilo tanto scelere participato non ,

crant tam nefaria societate maculati ?

XXII. Attendequid insonet, quid increpet, quid in ilio
prfEclaro concilio fateatur veridicum os illud episcoporum
tuorum. « Maximianum inquit, fidei remulum veritatis
, ,

adulterum, Ecclesiae matris inimicum, Dathac, Chore et ,

Abironministrum ^, de pacis gremio sententise fuimen ex-

cussit et quod adhuc eum dehiscens terra non sorbuit,
:

ad majussupplicium superis reservavit. Raptus enim prjc-

nam suam compendio lucraverat funeris usuras nunc :

graviores colligit foenoris , cum mortuus interest vivis. »

Ita-ne tandem in hujus schismate, sicutipse dixisti, persis-
tentes , ante quam intra tempus dilationis , sicut tu item
dixisti, se vestrae Ecclesiae reddidissent, nuliam vel parvam
de hujus societate traxerant maculam. Sed audi deinde
c[uid sequatur; audi, in([uam, dictator vel dictor illius sen-
tentiae ', quid connectat. Nec hunc solum, inquit, scele-
«

ris sui mors justa condemnat trahit etiam adconsortium

:

criminis plurimos catena sacrilegii, de quibus scriptum est

' Kuiu. XVI , 3i. — ^ Emcritus ille luit Cxsariensis , ex lib. de Gcstis cuiii

Emerito.
 400 S. AUGDSTINI EPISCOPI
» Venermm aspidum sub labiis eorum, ([uorum os male-
)) dictione et amaritudinc plenum est,veJoces pedes eorum
» ad etrundendum sanguinem ^
: « contritio et infelicitas
)) inviiseorum, etviampacisnoncognoverunt. )> Nollemus
cjuidem tanc|uam e proprii corporis junctura prgecidi, sed
c|uoniam tabescentis vulneris putredo pestifera plus ha-
bet in abscissioue solaminis, cpiam in remissione medica-
minis, inventa est causa salubrior, ne per cuncta mcmbra
compendioso dolore natum de-
pestilens irrepat virus, ut
cidat vulnus. Famosi ergo crirainis reos Victorianum Car-
chabianensem Martianum SuUectinum, Beianum Baia-
,

nensem, Salvium Ausalensem, Tbeodorum, Usulenscm

Donatum Sabratensem,Miggenem Elephantariensem, Proe-
textatuniAssuritanum, SalviumMcmbresitanura,Valerium
Melzitanum, FelicianumMustitanum, et Martialcm Pertu-
sensem, qui funesto opcre perditionis vas sordidum collecta
loeculentiaglutinarunt; sedetclericos alic[uando Ecclesiae
Carthaginis,c|uidum facinori intersunt, illicito incestuile-
nocinium praebuerunt, Dei praesidentis arbitriouniversalis
coneilii ore veridicodamnatos essecognoscite. » Quae gra-
viora in illos dicere potuistis? Quae graviora in nos ipsos
diceresoletis? « Sed ab hcc, incjuis, tam magno malo intra
dilationis tempus correcti sunt. )> Videro utruni correcti
sint : c|uia revera correcti essent, si ad veram Ecclesiam
remeasscnt. Sed si vestra vera est, quomodo expiali sinta
tam immani scelere, dicite. Si enim non sunt expiali,
omnes vos estis secuudum vestram sententiam eorum sce-
lere maculati si autem expiati sunt
: solo ipso reditu ,
,

propter charitatem cjuae cooperit multitudinem peccato-

rum, expiari potuisse conceditis : et nos de vestris cum
correcti ad nos veniunt, inanibus calumniis accusatis :

nisi forte, jam (juidem, sicut concilii verba indicant, et

' Psal xi;i, 3.
\ CO^TRA CRESCONIIM DONATISTAM, LIB. IU. 40l
schismatis sacrilegium perpelraverant, sed ante dicm con-
cespae dilationiseodem sacrilegio nondum fuerant inqui-
nati et ideo non putati sunt expiandi.
,

XXIII. Hoc si ita est, qui vos non audiat qui tam mi- ,

rabilem potestatem in homines accepistis? Peccant quando

volunt et inquinantur quando vuitis. Non obscurum
,

ali(|uid recitamus, minusve notum atque vulgatum. llla

sententia est, quae tantoe facundiae merito in manibus om-

nium, in omnium ore versatur, qui legendorum talium stu-
diosi sunt nuncsaitem cernisquam veredixerim,
: de ([ua
« ({uod non eam deberent primo gaudere disertam, ne

postea plangerent diffamatam^ » Attende quid habeat,

audi quid perstrepat.
XXIV. (( Maximianum, inquit, f:dei semulum, veritatis

aduiterum, Ecclesiae matris inimicum , Dathae, Chore et

Abiron ministrum, de pacis gremio sententise fulmen ex-
cussit. )) Cum
hoc igitur si quis sacramentum altaris uno
die sciens communicasset secundum jactantissimam il-
lam severitatem vestram non de tanto malo sic poiiueretur,
,

ut par ejus fieret? Quid ergo fuerunt, vel quid ex iilo

facti sunt ,
qui non solum ad altaria cum eo accesserunt^
verum etiam ipsi eum ordinatum episcopum contra Pri-
mianum vestrum ercctis altaribus admoverunt? Sedquid
ego te de islis interrogem ? Ipsa sententia loquatur , cujus
verba sic fulgent, ut si eam volueritis aljscondere, qua-
rumlibet ialebrarum lenebras suo nimio spiendore per-
rumpat. Yideamus in socios Maximiani ,
quanto sonitu
damnationis insurgat.
Nec solum hunc, incjuit, sceleris sui mors
XXV. «

justa condemnat trahit etiam ad consortium criminis

:

plurimos catena sacriiegii , de (juibus scriptum cst, « Vc-

» nenum aspidum sub labiis (^orum ,
quorum os male-
• ViJe lib I conlra Pclilian. cap. lo.

cxxxix 26
402 S. AUGTJSTIM EPISCOPI

» (Jictioue et amaritudine plenum est, veloccs pedes

» eorum ad eflundendura sanguinem ^ : » contritio et in-

felicitas in viis eorum, etviam pacis non cognoverunt. »

Deinde paulo post , cum omnes ordinatores Maximiani
nominatim enumerasset inter quos etiam isti de quibus ,

ago Felicianus et Praetextatus leguntur, quid fecerint, ut

,

tanta in eos digne dicenda essent ita subjungit « Qui , :

funesto, inquit, opere perditionis vas sordidum collecla

foeculentia glutinarunt : » sic intelligi volcns, quod ipsi

affuerint , ipsi Maximianum impositis manibus ordinavc-

rint. Addens etiam de Carthaginis clericis : « Sed ct

clericos, inquit , Carthaginis Ecclesiae ,

qui dum faci-

nori intersunt, ilhcito incestui lenocinium prsebuerunt. »

XXVI. Rogo te , Cresconi , numquid ullis meis verbis
hoc crimen exaggero? Quod si voluissem fortasse mihi ,

elsi non taha tamen quaUtercumque sutlicientia non

,

defuissent. Quaero igitur abs te, antequam isti duo^ de

quibus interim ago, ad vestrae communionis concordiam
remeassent in illa catena sacrilegii constituli sub quo-
, ,

ram labiis erat venenum aspidum, cum ore pleno male-

dictione et amaritudine cum pedibus velocibus ad elfun-
,

dendum sanguinem ,
quomodo baptizarunt? Numquid in
his erat conscientia sancte dantium ,
quse ablueret acci-
pientium? Numquid eos saltem fama bona vel falsissima
commendabat, quae tibi in ilhs angustiis non ([ua eva-
deres, sed qua te praecipitares exitum praebuit cum eos ,

tam insigne concilium clamet « famosi criminis reos?»

Redcuntes deinde , sicut falsa narrantibus vcstris episco-
pis credidisti, ante dilationis diera, quomodo suscipiun-
tur in honoribus suis, cum eis quos extra Ecclesiam cum
Maximiano, constituti in catena sacrilegi schismatis bap-
tizaverant? Unde a sacrilegio tanto expiantur? A catena
« Psal. xiii, 3.
 CONTRV CRESCOMtM DOKATISTAM, LIB. III. 403
illaunde solvuntur? Labia eorum, os eorum a vencno
aspidum, a maJedictione et amaritudine unde mundatur?
Unde pedesabeffusionespiritalis sanguinis abluuntur, quo
velociter cucurrerunt ? Unde manus a funesto opere per-
ditionis emaculantur ? Unde ab illicito incestu non ,

membra corporis , sed animse purgatur aflectus ?

XXVII. Nempe istam causam ut defendatis , velitis

nolitis , ad patrocinium veritatis venire cogemini ,

quoe
dicitbaptismum Christi, non solum peroccultos, scd etiara
pcr manifestos malos 5 nec solum a conversis verum etiam
,

a perversis datum, habere inconcussam sui roboris firmi-

tatem ; quidem inesse sed nisi correctis non
et eis posse ,

posse prodesse correctos autem etiam iraternis orationi bus

5
.

expiari ,
per charitatem cooperientem multitudinem pec-
catorum. Ecce antequam oslendam quam imprudenter
tibi vestri episcopi de Alaximianensium susceptione men-
titisunt, secundum ipsum mendacium eorum et narratio-
nem tuam, quam tota causa vestra subversa sit puto quod
non jam qunerere debeas , sed agnoscere , nec parare
contradictionem, sed correctionem potius cogitare.Vides
enim nunc saltera, c{uam veraciter a me illa dicta sint, qui-
bus frustra mendaciter respondere conatus es :quam recte
dixerim : « Si pro unitate partis Donati in neiario schis-
male baptizatos ncmo rebaptizat , cur non pro unitate
Chrisli vera et plenaria lex illius htereditatis agnoscitur ^ ?»
Cum ipse fatearis, eos qui in Maximiani schismate persti-
tissent meruisse sententiam ,
qua non tenerentur si intra
diera dilationis se Ecclesiae reddidissent. Unde constat,
antt'(juam se reddidissent, eos in schismate in cjuo persti-
terant b.sptizasse , cum quibus in vestram communionem
recopli sunt. Vides c(uemadmodura morlui baptfzaverint
quiadeilhsc|ui in Maximiani schismate perstilisseut,aate-
< ViJe lib. 1 contra PetUian. cap. i3.
2G.
404 S. AUGCoXlM EPISCOPI

quam ad vos redirent diclum erat sententia concilii Ba-

,

gaiensis : « i£gypliorum admodum exemplo pereuntium

funeribus plena sunt littora. »

XXVIII. Quod vero dixit « Quando apud eos decer- :

nenda recitata est, ore latissirao acclamaverunt nunc 5

autem cum a nobis recilata luerit, obmutescunt » quibus :

poenis eccc jam multo melius obmutescerent quam cum ,

talia loquuntur implicarentur. Vides quam verum sit

,

quod a me dictum est « Jam tandem sentire deberent :

quanta sint pro pace toleranda^,et pro paceChristi redire

ad Ecclcsiam qucX non damnavit incognila si pro pace
,
,

Donati placuit revocare damnata. » Midto niagis enim

hoc secundum tuam narrationem verum est qui dixisti ,

etiam illos dilatione concessa revocatos de quibus nomi- ,

natim expressis jam dictura tuerat : « Dei praesidentis

arbitrio universalis concilii ore veridico daranatos esse

cognoscile. » Cum
enim post haec verba illa est dilatio
conslituta ,
quomodo non placuit revocare damnala ? aut
quomodo nobis tanlo post natis, vel ipsi christiano orbi
terrarum incognita esse non possint, quae probari non
potuerunt de Cseciliano, in eo quod postea tactura est ju-

dicio transraarino 5
quando ea quae de Maxiraianensibus
gesta sunt, et in Atrica, et teraporibus nostris^ tu cum sis

Ater, sicut dicis, post tot annos adhuc uscjue non noveras?
sicutautemnos docerepoterimus,adhuc ust[ue non nosli,
quia episcopis vestris raentieutibus credidisti.
XXIX. « Quod autem me de traditione in vestros ma-
jores , dicis , quasi per anticategoriara ,
quod a nostris
majoribus iactura est , retorquerc voluisse, « culpans quod
hoc fecerira, » quasi iu schola de causae generibus vel
qu3eslionil)us ageretur , non in Ecclesia verilas quaere-
retur. » Numquid hoc Elise prophelse dicercs ,
qui cum
' ViJe lib. I contia l"etilian. cap. lo. — '
IbiJ. caii. i3.
 CONTRA CRESCONIUM DONATfSTAM, LIB. III. 405
sibi a rege iniquissimo esset obiectum ,
quod ipse everte-
ret Israel , rospondit : « Ego non everto, sed cverlis tu
» et domus patris tui ^ ? » Quid enim ad nos pertinet hoc
rctortae ol)jc'Ctionis gonus,quo nomine a Graecis appellatur
cum hoc inveniamus in auctoritate pro-
in arte rhetorica,
phelicaPCum ergo quisque dicit Non ego fcci, sed tu :

fecisti: vcrum dicere opus est non dicere metuendum ,

est. Et tu quomodo ostendas non iecisse majores vestros,

quod suis confessionibus lectis fecisse raonstrantur, debes

si quid vales vigilantissimc cogitare , non verbo graeco
imperitos ne nos audiant deterrere. Et majores c|uidem
nostros fuisse traditores non docuisti :neque enim quia
dixisti esse raultas Litteras ,
quibus hoc possit ostendi ,

ideo jain ostendisse putandus es. Devestris autem majoribus

extat Secundi Tigisitaniconcihum cum paucissimis qui- ,

dem factum apud Cirtam post persecutionemcodicum tra-

dendorum, ut ilhc in locum defuncti ordinaretur episcopus.
XXX. Ibi qu?e gesta sint accipe : nam quae necessaria
fuerunt, infra scribere curavi. « Diocletiano (2)octies, et
Maximiano seplies consuhbus, (piarto nonas Marlii, Cirt.ne,
cum Secnndus episcopus Tigisitanus prim.Te cathedrae
consedisset in domo Urbani Donati, idera dixit Probemus :

nos primo, et sic potorimus hic ordinaro episcopura. Se-

cundus Donato Mascuhtano di>it Dicitur te tradidisse. :

Donatus respondit Scis ((uantura me quaesivit Florus ut

:

thurificarom et non tradidit me Deus in raanibus ejus,

,

frater sed quia Dous raihi dimisit, ergo ot tu serva me

:

Deo. Secundus dixit Quid ergo facturi suraus do raarty-

:

ribus ? Quia non tradiderunt, ideo et coronati sunt. Do-

natus dixit : Mitte rae ad Deura , ibi roddara rationera.
Secundus dixit : Accode una parte. Secundus Marino ab
acpiis Tibihtanis dixit : Dicitur ot te tradidisso. Marinus

'
3 Re:;. XVIII, 17.
406 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

respondit : Dedi Pollo charlulas , nam codices mei salvi

sunt. Secundus dixit : Transi una parte. Secundus Donato
Calamensi dixit : Dicitur te tradidisse. Donatusrespondit:
Dedi codices medicinales. Secundus dixit : Transi una
parte. » Et alio Ioco,((SecundusVictori a Rusiccade dixit

Dicitur te tradidisse quatuor Evangelia.Victor respondit:

Valentianus curator fuit , ipse me coegit ut mitterem illa

inignem. Sciebam illa deletitia fuisse. Hocdelictura mihi

indulge, et induJgetmihi et Deus. Secundus dixit Transi :

una parte. » Et aho loco Secundus Purpurio a Limata : ((

dixit : Dicitur te necasse fiUos sororis tuse duos Milei.

Purpurius respondit : Putas me terreria te, sicut et alteri?
Tu quid egisti,qui tentusesaCuratore et Ordine ut Scrip-
turas dares quomodo te hberasti ab ipsis nisi quia de-
? ,

disti aut jussisti dari quodcumque?Nam non tedimittebant

passim. Nam ego occidi et occido eos qui contra mc faciunt.
Ideo noh me provocare utplus dicam. Scis me de nemine
tractare. Secundus minor patruo suo Secundo dixit : Au-
disquse dicat in le? Paratusest recedere et schisma facere,
non tantum ipse , sed et omnes quos arguis : quos scio
quia dimittere te habent, et dare in te sententiam , et re-
manebis solus haereticus. Ideo quid ad te pertinet quis ,

quid egit ? Deo habet reddere rationem. Secundus Felici

a Rotaria Centurioni et Victori a Garbe dixit Quid vobis :

videtur ? Respondcrunt Habent Deum cui reddant ra- : ,

tionem. Secundus dixit Vos scitis et Deus. Sedete. Et :

omnes responderunt Deo gratias. » :

XXXI. Hos tu traditores, qui cum aliis apud Cartha-

ginem in Gaecilianum(3)etsocios ejus dixerunt sententias,
inter quos et SylvanusCirtensis fuit(4),de cujus traditione
gesta mox inseram ,
praeclara videlicet ratione defendis :

hoc enim de jam pluribus utique dicturus es quod de

his ,

uno S) Ivano tanquam magnum ahquiddictandum putasti,

 CO^TRA CKESCOMIM DONATISTAM, LIB, III. 407
hinc te arhilratus manifestc falsura crimen quod ei tra-

dilioncs ohjicitur, demonstrare, quiaintcrposuisti sentcn-

tiam ejus quam in conciho inter cxteros episcopos contra
Caecihanum et aUos communionis cjus participes dixit :

tanquam fieri non posset, ut traditores traditor condem-

naret. Prudcntius enim tu vidcs ista quam Paulus aposto-
lus : nam illequihusdam res ohjiciehat ahsurdas, nec con-
siderahat non posse lieri quod dicehat u Qui praedicas :

» non furandum furaris qui dicis non adulterandum

, •,
,

» adulteras qui ahominaris idola

5
sacrilegium facis ^» ,

Et iJhid prjEcipue « In quo enim alterum judicas, te ip-

:

» sum condemnas^ eadem enim agis quaejudicas -. » Hos

ergo traditores, quihus confessis territus Secundus ignovit,

secum hahuit in Garthaginensi conciho et in ahsentes ,

non confessos dixerunt sententias, qui praesenles de sua

non sunt confessione damnali. Hoc concilium non mane-
ret, nec in posteritatis memoriam perduraret, nisi descri-

heretur ah ahis, conservaretur ab eis qui eo se defendere

praeparahant , si quis eis eadem crimina posteaquam iUic
relaxata sunt ohjecisset.
XXXn. Interea etiam Secundi ipsius, ut appareret
eum ne , schisma fieret ,
quod solent proe caeteris pacifici
praecavere,iila omnia divinojudiciodimisisse: quod muho
magis facere del)eret in concilioCarlhaginensi,uhi contra
ahsentes nulla constiterant , nisi Lucilla ^ tunc praepolens
et pecuniosissima fuemina odiis accensa furialihus vehe-
menter instaret , ut contra Ccecilianum veluti damnatum
alter ordinaretur episcopus^Quodin Zcnophiliconsularis
judicio postea commemoratum est per quemdani Nundi-
nariura Sylvani Cirtensis tunc vestri episcopi diaconum,
qui cum memorato episcopo suo quem perpessus fuerat
'
Rom. II, 21. — ' IbiJ. — 5 Lucilla. ViJcsupra, lib. iconlra Parmen.cap. 3,
ctEpist. XLiii, n. 17 ct OptatuiD, lib. i. — 4 Majorinus, cui Donatus succcssit.
408 S. A.UGUSTINI EPISCOPI

inimicum sicut volebat concordare non potuit. Egerat

,
,

sane hoc apud coUegas ejus magis terril)iliter ne omnia ,

proderet, quam suppliciter, ut veniam mereretur.

XXXIII. Ex illius judicii Gestis haec pauca interpo-
sui : (5) « Conslantino Maximo Augusto et Constantino
juniore nobihssimo Caesare consulibus, Idibus Dccembris
ex tota Mociaciensi inducto et appHcito Victore gramma-
tico, astante etiam Nundinario diacono, Zenophilus con-
sularis dixit, Quis vocaris? Respondit, Victor. » Et paulo
post aho loco « Nundinarius respondit, Legantur acta.
:

Zenophihis consularis dixit : Legantur. Et legit Nundinius

exceptor : Diocletiano octies et Maximiano septies consu-
libus, quarto-decimo Kalendas Junii, exactisMunatii Fe-
licis flaminis perpetui curatoris Coloniae Cirtensis cum
ventum esset ad domum in qua Christiani conveniebant,
Felix flamen perpetuus curator Paulo episcopo dixit : Pro-
ferte scripturas lcgis, et si quid ahud hic babetis, ut et

prsecepto et jussioni parere possitis. Paukis episcopus

dixit : Scripturas lectores habent, sed nos quod hic habe-
mus, damus. Fehx fLimcn perpetuus curator dixit Paulo,
Ostende lectores aut mitte ad illos. Paulus episcopus
,

dixit Omnes cognoscitis. Fehx flamen perpetuus curator

:

dixit Non eos novimus. Paulus episcopus dixit Novit

: :

Oflicium pubhcum id est Edesius et Junius exceptores.

,

Fehx flamen perpetuus curator dixit, Manente ratione de

lectoribusquos monstrabit Oflicium, et vos (juod hic ha-
betis date. Sedente Paulo episcopo- et Montano et Victore

de Castello et Mem.orio presbyteris, astante Martc cum

iElio, et Marte diacono, proferente Marcucho, Catuhno,
et Sylvano et Caroso subdiaconis, et Januario, Marcuho,
Fructuoso, Miggene, Saturnino, Victore Samsurico, et

cneteris fossoribus, contra scribente Victore Aufidii in lireve

sic, Cahces duo aurei, Item cahces sex argentei, et caetera
 CO^TRV CRESCO.Ml M DONATISTAM, Llb. III. 409
Et alio loco : Posteaquam pervcntiim est in bibliothe-

cam, invcnta siint ibi armaria inania,ibi protulit Sylva-

nus capitulatam argenteam et lucernam argenteam, quod
cliceret se post arcam invenisse eas. Victor Aufidii Sylvano
dixit, Mortuus furas, si non illas invenisses. FeJix flamen
perpetuus curator Sylvano dixit: Inquire diiigentius, ne
quid bicremanserit. Sylvanusdixit. Nihil hic remansit,to-
tum hoc ejeciraus, et caetera. Etalio loco. Exemplar libelli
traditi episcopis a Nundinario diacono. Testis est Chris-
tus et Angeli ejus, quoniam traditoribus communicastis :

id est, Sylvanus a Cirta traditor est, et fur rerum paupe-

rum, quodomnes vos episcopi, et preshyteri, et diacones,
etsenioresscitis^ etdequadringentis follibus Lucillne cla-
rissimae faminae, pro quo vobis conjurastis, fieret Majori-
nus episcopus, et inde factum est schisma. Nam et Victor

fullo vestri praesentia ct populi dedit folJes viginti, utfac-

tus esset prcsbyter, quodscit Christus et Angeli ejus, etc.
Et aho Joco : Quibus Jectis Zenophilus consularis dixit,
Et actis et litteris quae recitat.TP sunt, trnditorem constat
essc Sylvanum. Item aJio Joco ZenophiJus consularis :

dixit, Quid administrabattunc SyJvanus in cJero.^ Victor

respondit, Sub PauJo episcopo orta persecutio est, et Syl-
vanus subdiaconus fuit. »

XXXIV. Habes-ne, frater Cresconi, ad ista quod dicas ?

Puto non uscjue adeo frontem periisse de rebus humanis,

ut ad purgationem Sylvani adiiuc putes sententiam reci-
tandam c[uam dixil in Csecilianum et coJJegas ejus rjuasi

traditores; ne magis nos admoneas dicere ex epistola

Apostoli similc aliquid commemoravi,
, ut paulo ante
« Qui prnedicas non tradendum, tradis, et in quo alium

judicas, temetipsura condemnas, cadem enim agis (june

judicas ^ Sed postea, inquis, Ursacio ct Zenophilo per-
'
Uom. II, I.
410 S. AlGtSTINI EPISCOPI
sequentibus cum communicare noluisset, actusest in exi-
lium. » Imo permanere etiam haere-
qui jara traditor fuit,

ticus voluit, utfalsum honorem in ipsa parte Donatihabe-

ret, qui haberein Cathohca nullum posset, tam manifestis
traditionis sua3 gestis publico judicio reseratis. Haec tu pro-
fecto faisa esse dicturus es, et pro vestris majoribus, ut
plurimum possis contra nostros aha prolaturus. Quod
,

quidem forsitan non valebis, non inveniendo ((uid profe-

ras. Sedfac te invenisse, fac protulisse : tanta-nefuris im-
^pudentia, lU abs te prolatis magis contendas credi opor-
terc, quam eis (june proferuntur a nobis? Aut enim et hic
et illic fuerunt traditorcs . sic et tu aiiqua recitas de con-
fessione nostrorum : autsialiquid putas contra vestros a
nostris esse confictum, cur non et a vestris contra nostros
hoc idem nobis putare conceditis? Ergo pro humanis fac-
tis, aut et hinc et inde manifestalis, aut cx utroque latere

incertis, ne qui in unum Deum credimuslitigemus, quod

certum et divinummunus est, in Christi gratia concorde-

mus. Cum enim gesta majorum nostrorum atque vestro-
rum hinc atque indecontrariarecitantur noi)is tanto post
natis, si nec saltera dubitare permittilur, quid iniquius?
Si autem permittitur, quidsuliicientius? Neque enim sicut
incertum est a quibus extiterit traditionis malum , sic in-

certum quo jubeatur reddi turbatae pacis bonum.

est a

XXXV. Ac per hoc qui pro incerto alieno raalo pacem

Christi respuit, certissime malus est quandoquidem :

Cyprianus nec procerta permixtorum malilia zizaniorum,

paccra deseruit frumentorum, qui scribens ad Maximum
dixit Et si videntur in Ecclesia esse zizania, non ta-
: ((

men impediri debet fides aut charitas nostra, utquouiam

zizania esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia rcce-
damus, » Non
Suspicamur opinamur, arbitramur,
dixit,
conjicimus, crcdimus sed, crenimus, » dixit. O verbum,
: ((
 CONTRA CRESCONIirsr DONATISTAM, LIB. III. 411

, quo cuncta dubitatio tolleretur , ut corpus Christi non

divideretur ? Si sola frunienla desideras geme in labore
,

agri gaude in spe horrei tolera

,
, malos in communione
sacramentorum Clirisli ne ante liltoris tempus retia dis-
,

rumpendo, fias quod lolerarenoluisti. Ista dicerem, si de

traditoribus quos accusatis ahquid probassetis. Imo hoc
vero tempore nec ista jam dicerem non enim jubeor to- :

lerare, cum (luihus jam non cogor vivere. Quod si mihi

etiam nunc traditor demonstretur, qua conscientia desero
tot christianas gentes, quil)us non demonstratur? Deinde
ego ipse nunc disco quod paulo ante nesciebam cur in
si ,

me rescinditis quod sciebam? Baptismum quippe Christi

me accepisse sciebam vos etiam ipsi ahenum scelus, quod
:

ignoratum nemini obesse conceditis.

XXXVI. Cur ergo heri baptizatum, hodie rebapti-
zatis, cum alienum scelus quod hori nesciebam, hodie
doceatis? Nesciens a quab acccperit, jjaptismi accepti non
erat reus. Modo abs tehocdidicit, baptismi rescissi quare
fit reus? Nam sive consenserit documentis tuis, sive non
consenserit ,
qui Christi baptismum ministerio traditoris
accepit , nisi probavcris eum scisse a quo acceperis ,

nec secundum vos recte potueris baptizare. Jam nunc

averte ab studio parlium mentem tuam , et considera

quam innumerabilis multitudo Christianorum in Airica

ipsa nesciat qui fuerint traditores : quanto magis in caetero
orbe terrarum, quanlam multiludinem, nisi cum baptiza-
retur scisse conviceris, aut baptizandam dicere non au-
debis, aut judicare de occultis cordis audebis. Et ubi est
quod tibi placet, quae abs te interposita est divina sen-
tentia, « Qure manifesta sunt vobis, quae autem occuJta
» sunt Domino Deo vestro' ? » Crede orbi Christiano di-
centi tibi, Baptismum Chrisli scio, ([ui fuerint Iraditores

' Dcut. XXIX , ag.

412 S. At GT STINI EPISCOPI

in Africa, vel ubilibet, ignoro. Quid in me occulta hu-

mana judicas, ut manifesta in me divina rescindas? Fac te
scelus aiienum modo mihi probare, quod dicis : hoc cum
baptismum acciperem nesciebam si propter eos quos
, :

nunc mihi prodis, baptizare eos qui nescientes ab adulte-

ris acceperunt, quos modo prodideris. Quid ad hnpc dicis,

nisi non est sanctum, non est mundum, nisi quodvoluero,

et cpiomodo voluero.
XXXVII. « In hac re testis est , inquis, totius orbis
pene conscientia. « Respondetur libi, In hac re totius
orbis nulla est omnino conscientia. « Hoc, inquis, majo-
res nostris a suis parentibus acceperunt. » Respondetur,
Sed errantes ab errantibus aut calumniantibus. Nam
et majores Judreorum corpus Christi de sepulcro fura-
tum a suis majoribus accepcrunt. « Non olim defuncti
sunt , inquis, qui tradilionis hujus facinus per quos et
quibus locis admissum sit cognoverunt. » Respondetur_,
Hoc et nostri pro suis partibus dicunt. « Exlant , in-
quis, etiam libri quibue ordo rerum gestarum fidcli-

ter ac diligenter ascriptus est : sunt acta , sunt lit-

terne, multorum quoque tenetur manifesta confessio. »

Rcspondetur tibi h.iec et nostris pro non de-
suis partilnis

esse. Aut ergo illis credamus, qui potuerunt causam

suam illis Ecclesiis persuadere, quas scriptas in libris divi-
nis et canonicis legimus: aut quod tu di:<iistideOptato,nec
absolvamus dubia, nec damnemus^ et pacem Christi cu-
jus bonum dubium nonest, fraterna dilectione teneamus.
XXXVIII. « Sed Orientales quos modo nostros esse ,

concedis, non latuisse hoc facinus dicis. m Atque ut hoc

probes, inseris « principium Epistolne concilii Sardicensis,
ubi Donati Carthaginis episcopi vestri nomen invenitur
ascriplum. Quod ideo factum putas et allirmas ,
quod
videlicet Orientaiibus , qui de conciiio suo hnec scripta
 COJNTUA CRESCOKIUM DOAATISTAM, LIB. III. 413
miseruiU, facinus displicuerit traditorum, et ab eorum se
communioneretraxcrant, etproptereaDonato vestro com-
municabant. » Disce crgo quod nescis, Sardicense conci-
lium Arianorum quod totum jam diu est uthabemus
fuit,

in raanibus, contractum maxime conlra Alhanasium epis-

copum Aiexandrinum cathohcum {|ui eorum errorem ex ,

ipsa civitateortum ,
prae caeteris acriter arguebat et refel-
lebat.Nonigitur mirum Donatum sibi ascis-
si illi hoeretici

cere tentaverunt quos per totum orbem calholica dam-

,

nabat EccJesia. Quanc|uam nos sine civilatum nominibus

episcopos ad c[Uos hgp Litterae datae sunt habtamus. Aut
ergo ahquis Donatus fuit non in Africa episcopus, cui no-
mini Carthagoaveslrisest addila ; aut ut dixi, Africanam
haeresim Orientahs hoeresis sibi tentavit adjungere. Quod
hinc maximecredibile est, quodadCarthaginis episcopura
Romano prsetermisso . nunquam Orientahs calhohca scri-
beret : ubi saitem vester scribi del^uit, quem soletis Ro-
mam paucis vestris mittere ex Africa. Sed Deo gratias ,

I quod nec valuit, si taraen coepta cst, iJla conspiratio hae-

reticorum Orientaiium cum Afris hoereticis prsevaiere. Tu
Arianos jam inter haereticos et nobis et vobis detestandos
in tua Epistolaposuisti 5 unde mihi tecum nuIJa necessitas
est , etiam de hac qusestione confligere. Nam quod tibi

proposuisti c(UPestionem tanquam a nobis objectam « Si :

haec ita sunt a communione vestrorum quemadmodum

,

Orientales postea disgregali sunt? » ct respondisti « quod :

in recipiendis iterum nostris damnat.e causae non potuerint

servarc constantiam » numcjuid mirandum est de tam
:

Iongin(|uis terris cpiscopos tuos impune libi narrare quod

voiuntPQuodsiomnino ila csset,tot populi quid leccrunt,
cjui cum isla nescirent , lamcn a vobis rebaptizandi cen-
sentur An non ? est credibiie, c|uod Iktc populi ignorare

potuirint cum , tu harum rerum aliquantum studiosior

•414 S. AXJGUSTIM EPISCOPI
quid cum Maximianensibus egerint vestri Afri in Africa,
nisi Litteris meis velles respondere, non quaereres ?

XXXIX. Illud vero quod dixi : « Neque si aliquorum

in nostra comraunione defiinctorum traditio probaretur
quae a nobis improbatur et displicet , nos ex aliqua parte
macularet : » quam ridicule « putasti ridiculum et minus
conveniens prudentise meae ^. » Proinde jam cupio nosse
quomodoidretellerit prudentia tua. An quia dicis te non
videre quomodo a nobis improbetur, vel quatenus displi-
ceat, quod nunquam cognito errore damnavimus, in eorum
schismate positi ? » Vide potius , c[uam breviter ad ista

respondeam. Ego in Ecclesia sum , cujus membra sunt

illae omnes Ecclesiae, quas ex laboribusApostolorum natas
atque firmatas siiiiulin Litteris canonicis novimus : earum
communionem quantum me adjuvat Dominus sive in
, ,

AfVica, siveubicumque non deseram. Inhac communione

si fuerunt quos nescio traditores , cum eos demonstrave-
ris , et carne et corde mortuos detestabor ^ nequaquam
tamen a vivis in ejusdem Ecclesise sancta unitate manen-
tibus ,
propter mortuos alienabor. Neque enim ipsi hanc
Ecdesiam condiderunt sed in ea si boni frumentum, si 5 ,

autem mali palea fuerunt.Vos autcm quos tam manifestfie

Ecclesige zizania , vel palea maculare non posset , c{uae

causa fuit vestrae divisionis , nisi appetitus sacrilegi schis-

matis ? « Si tibi ^ inquis , dispJicet, improba, fuge et re-
linque Ecclesiam traditorum. Noli errantium majorum
tuorum sec[ui vestigia. » Ad hoc respondeo : Si nec ilU

fuerunt traditores , majores mei sunt : si fuerunt , c[uod

ego non sum non sunt majores mei. Ecclesiam teneo
,

plcnam tritico et palea. Non dico, si alios qui suam sarci-

uam portant, sed si me ipsum in ea mihi ostenderes tradi-
torem, ubi mihilicet in mehus commutari, non mihi opus
' Vide Ilb. I coutra Pelilian. cap. 17.
 COJSTni CRESCONIUM DO^ATISTAm, LIB. III. 415
est inde separari. Si quos
sacramentorum ejus tales in

comraunionecognovcro, verbo et disciplina Domini emcn-

do quos possum, tolero quos emcnclare non possum.Fugio
paleam, ne hoc sim non aream, neniliil sim.:

XL. Proinde noli trustra in hanc sentenliam ventilari.

Magisenim me admonet, quomodo id agam, praeceptum
Apostohcum t[uod ipse posuisti « Necommunices peccatis :

» ahenis, te ipsum castum serva ^ » Nam ut ostendcret

quemadmodum quisque non communicaret peccatis aiie-

nis^ ad hoc addidit, «Te ipsum castum serva. » Non enim
qui secastum servat, communicat peccatis ahenis quam- :

vis non eorum peccata sed iila quae ad judicium sibi

,

sumunt, Dei sacramenta communicet cum eis, a quibus se

castum servando fecit ahenum. Ahoquin etiam Cyprianus"*,
quod aiisit, peccatis raptorum et foeneratorum collegarum
coramunicabat, cum quibus tamen in communione divi-
norum sacramentorummanebat, de quibus dicit « Epis- :

copi plurimi, quoset ornamento esse oportebat cTeteriset

exemplo divina procuratione neglecta procuratores re-
, ,

rum saecularium tieri , derehcta cathedra ,

plebe deserta
per alienasprovincias oberrantes, negotiationis cju.iestuosae

nundinas aucupari : esurientibus iii Ecclesia fratribus

habere argentum largiter velle fundos insidiosis fraudibus j

rapere , usuris muUiphcantibus foenus augere. » Numquid

tahum ilie communicabat peccatis? Numquid eorum sec-
tam sequebatur ? Et tamen cum eis in eorumdem sacra-
mentorum communione persistebat c{uia illa sacramenta :

non ipsi instituerant moribus suis sed ad pcDenam sibi ,

valere faciebant moribus malis.

XLI. Quid autem cjuod dicis, cum ex persona mea
est

tibi proposuisses, quod ego nuncpiam divinum tradiderim

Testamentum Adjungis enim '?

« Sed ille qui tradidit :

•
i Tim, V, 22. — ' Epist. seu Scrmo de Lapsis.
416 S. AlGlSTlNl EPISCOPI
te creavit. Deinde contexis quae tibi bene sonare videban-
tur : u Fonte deduoitur rivus, et caput membra sequun-
tur. Sano capitc omne sanum est corpus, et si quid in
hoc morbivel vitiiest, omnia membra debilitat. Originem
suam respicit, quidquid in slirpe processit. » Et post hsec
quasi in exlremo conchidis : « Non potest innocens esse,
qui sectam non sequilur innocentis. « In his omnibus
verbis tuis Creatorem meum, caput meum non , fecisti

nisi traditorem ;
quem quidem accusare tantum , non
convincere poluisli. Egoautem nec ejus innocentiam mihi
creatricem, vel Ibntem caputve constituo : sed tu ad illud
redis, in quo Petihanus erravit, ne cujusque in sanctifica-
tione baptismatis Cbristus sit origo caputque nascentis :

et non vis venire in maledictum , de quo scriptum est :

k Maledictus omnis qui spem suam ponit in homine - : »

cum te ahunde non involvas , ne cum resiheris , iu ahud

recidas.
XLII. Sed testimoniome admonesde Scripturis, quid
et
tibi adhuc ad isla respondeara. Dicis enim « Propterhoc :

scriptum esse : « Inlegahbus patrum vestrorum ne ambu-

» iaveritis '^.
» Nec advertis dictum esse Judaeis, ut mala
facta patrum suorum non imitarentur non ut ab illo Dei ,

populo scinderetur. Si ergo licuit regi David Samueh , ,

Isaiae, Jererniae, Zachariae caeterisque sanctis ac Prophe- ,

tis Dei inter contemplores Legis Dei mandata servare ,

atque in illos ipsos mandali transgressores muka digna et

vera verba jaculari ,
patrum quoque ilJa peccata quibus
sub Moyse ita oifenderunt Deum, ut nemo eorum dignus
esset terram promissionisintrare, non imitari, non sectari,

sed detestari ac fugere, et illos qui ea committerent, simi-

htudine tahum palrum increpare, nec tamen sibi alterum
populum quasi purgatum ct liquatum separatione sacrilega
'
Jdcm xviij i). — ' Ezecli. xx, i8.
 CONTRA CUESCONIVM DONATISTAM, LIB. III. 417
constiluere : quomodo nobis non liceat nec lacta , nescio
quorum ,
quoe magis objicitis quam probatis imitari nec 5

tamen ab ea qure in universo mundo sicut Apostolus,

dicit : n Fructificat et crescit , sancta Ecclesia separari ' ? »

Numquid aliqua sacramenta instituerunt traditores , in

quibus baptizarcr ? Numquid aliquos libros dc lacienda
vel imitanda traditione posteris condiderunt , et eorum
tenemus sequimurque doctrinam ? Quod si fecissent, nec
sibicommunicare paterenlur nisi eos qui , illa legerent, ap-
probarent ^ ipsi ab Ecclesiaese unitate dividerent : in quo-
rum divisione me si videres, tunc me dicere deberes esse
in Ecclesia traditorum. Quod si sua pessima de lacienda
traditionepraecepta conscriberent, nec tamenextra Eccle-
siam sua propriacongregatione atque communione collige-
rentur ; zizania propterea computarentur ,
quorum causa
frumenta non recte desererentur.
XLIII.Eccedicoiterum, quae me ulterius vetas dicere:
« Arguis apud me cos, quos jam olim defunctos mea cog-

nitio non judicavit. » Dicis tu contra ".«Licet tibi et hodic

judicare, et judicium non tantum de vivis, sed etiam dc
mortuis haberi potest. Licet enim mortuusqui peccavit,
sit

nunquara illud moritur quod admisit.((Quid si cumviveret

se correxit, Deumque placavit ? Nonne mortuum et dele-

tum est quod amisit ? sicut Felicianus et Praetextatus

Maximiani ordinatores, data sicut dicis dilatione, setanto
scelere correverunt. Mirum est autem, si propria peccata
non obsunt hominibus ([ui ea facla correxcrint et ahis ,

obsunt qui ea omnino non fecerint quod si de nobis :

agitur, adde, qui nec facla cognoverint. Sed dicis hcere ((

mihi etiam hodiejudicare, quia judicium non lantum de

vivis sed etiam de mortuis fieri potest. » Ecce volojudi-
,

care, sed vos causam ipsam non vultis agere imovcro ;

• Coloss. 1, 6. — ' ViJo lib. i tontia Pctilian. cap. 17.

cxxxix. 27
418 S. ATJGUSTINI EPISCOPl

tunc aclam , tunc etiam sine duliio terminatara , nobis

demonstranlibus, non vultis agnoscere. Scd faciamus vos
potiushabcreq.uod docere possitis : quosnondum docuis-
tis ,
quare jam rebaptizandos esse contenditis ,
quando-
c[uidem a traditoribus quos igQoraverant baptizatos , nec
cum docueritis baptizare debeatis 5 sicut eos qui nescien-
tes ab adultcris baptizali sunt, et illis proditis atque con-
victis non baptizatis ?

XLIV, Hoc forte dicas, Sed de Caeciliano jam judica-

tum est. Respondetur tibi, Jam judicatum erat et de
Priraiano acentum episcopis vestris, qui))us eum iniquis-
simum Maximianus persuaserat antequam Bagaiense ,

concilium faceretis. Sed in primo judicio damnatus est

absens , in secundo absolutus est praesens. Si post pri-
miim quos baptizavit rebaptizari non possunt ,
quanto
potius post secundum ? Ita et Goecilianus priraoapud
Cartiiaginem judicio Secundi Tigisitani damnatus est
absens, secundo judicio Miltiadis Romani absolutus est
praesens adhuc :non vultis saltera
nos de illo certos esse ,

dubitare permittite vincit enim vos non solum qui Cne-

•

ciliauum scit innocentem verum etiam qui nescit no- ,

centem. Vos autem utrosque rebaptizandos esse cen-

setis, et qui dicunt, Novimus, et qui dicunt, Non no-
vimus, qualis fuerit Coecilianus. Non sunt baptizandi
quos baptizavit Primianus post primum judicium quo
damnatus est absens , et baptizandi sunt quos bapli-
zavit Caecilianus post secundum judicium quo absolu-
tus est praesens? Ilkim damnatum damnare non licuit
de isto absoluto saitem liceat dubitare. Cujus crimina
etiamsi certa nobis essent, in Ecclesia conslitutos, quam
Spiritus sanctus velut areara cum palea praenunliavit, ne-
quaquam nos aliena peccata non imitata raacularent. Et
tamen etiam si nobis incerta esse dicuntur, non solum rci
 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. III. 419
constituimur, verura etiam baptizandi judicamur. Ita-ne
Tantum-ne revcra vo-
agitis? Siccine cuncta pervertitis?
bis liccre arbitramini ut quod vultis sit sanctum, quod
,

vultis immundum? Cohibete vos, non proficiatis in raalis,

ne percatis a bonis.
XLV. Nam ilJud quod dixi : « Quod si de persecutioni-
bus agis, cito respondeo; si aliquid inique passi estis, non
perlinere ad eos qui talia (juamvis improbe facientes, pro
pace taraen unitatis laudabililer tolerant', » quam fallaci-

ter refellere voluisli, prorsus non cogilans litteras tuas

sani capitis habituras esse lectorera. Ita enira respondes,
quasi ego dixerim, persecutionem vobis pro pace unitatis
fieri debere. Quod illo quidem loco non dixi : sed dixi, si

aliquid inique passi estis non pertinere ad

, eos a quibus
laudabililer pro unitatis pace tolerantur, quia talia in vos
quamvis improbc faciunt. Quod cura apertissime dictum
sit, saltem expositura attendant quos fallere voluisti.
Neque enira te, quod tara apertura est, non intellexisse
arbitror : sed brcvilatem sententiae meae facile putasti
posse in caliginera mitti, ubi quodlibet aliud diceres, ei
respondisse videreris. Cur autem dixerira malos commu-
nionis nostroe , hoc est , areae Dominica? paleam 5 cura in
vos inique agunt , a bonis nostris laudabiliier pro pace to-
lerari ,
quid opus est ut ipse ostendara, ipse defendani,
cum pro me beatus Cyprianus apertissime et candidissime
dicat, etiara cura cernuntur in Ecclesia mali, non propter
eos Ecclesiam deserendam : hoc est, quod dixi -, eos pro
unilatis pace tolerandos. Neque enira vos amplius quara
nos persc([uunlur, qui vos inique perse([uentes dant vobis
ad dccipiendos imperitos, licet falsam similitudinera glo-
riae, nobis autem vulnus grande tristitice.

' Vidc lib. I contia Pelilan. cap. i8 — ' In Epist. aJ MaKinium. Vide

supra, c.ip. 3i.

27.
420 S. AUGISTIWI EPISCOPI
XLVI. Deinde commemorans ctiam nescio ([uos moi-
tuos quos a nostris dicis occisos tanquam
,
, in campo
lacundioe tuae positus latissime exaggeras locum , in quo
vobis videmini similes martyrum ; cum quotidie vestro-
rum incredibililia patiamur facta Clericorum , et Circura-

cellionum multo pejora quam quorumJibet latronum at-

,

que praedonum. Namquehorrendisarmaticujusque gene-

ris telis , vagando, non dico ecclesiasticam,
terribiliter

sed ipsam huraanam quietem pacemquc perturbant noc- ;

turnis aggressionibus clericorum calhohcorum invasas

domos nudas atque inanes derelinquunt ipsos etiam rap- :

tos et fuslibus tunsos , ferroque concisos , semivivos abji-

ciunt. Insuper novo et ante hac inaudito sceleris genere,

ocuhs eorum calcem aceto permixto infundentes et infer-

tientes ,
quos eveilere compendio poterant, excruciare
amphus ehgunt quam citius excaecare. Nam primo tan-
tum calce ad hoc facinus utebantur sed posteaquam il- ,

los quibus hoc facerant, cito salutem reparasse didicerunt,

acetum addiderunt.
XLVn. Omitto ante quanta commiscrunt, quibus eas-
dem leges adversus errorem vestrum constitui coegerunt,
magis christiana mansueludine temperatas ,
quam in tam
magna scelera vi congrui vigoris exertas. Episcopus ca-
thohcus a Thubursicubure Servus nomine, cum invasum
a vestris locum repeteret , et utriusque partis procurato-
res proconsulare prsestolarentur examen, repente sibi in

oppido memorato vestris armatis irruentibus vix vivus

aufugit. A. quibus pater ejus presijyter, aetatc ac moribus
gravis, ea caede qua veheraenter afflictus est, post dies
paucos excessit e vita. Maxiraianus episcopus cathohcus
Bagaiensis^ dicta inter partes judiciaria sententia , basih-
cam fundi Calvianensis evicerat, quara vestri illicite ah-
([uaiido usurpaverant ; hanc cum jurc persj:>icuo retineret,
I CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. IH. 421
in ea ipsa sul) ahari (|uo confugerat, eotlcm supra se
fracto , ejusquc lignis aliisque lustibus , ferro etiam
crudeliter Cfesus,totum illum locum sanguinc opplevit.
Acceperat aulcm et grande vulnus in inguine, unde cruore
largius effluente , continuo moreretur, nisi major eorum
crudelitas per occultam Dei misericordiam profuisset. Nam
eum membris ex ea parte nudatis semivivus insuper
pronusque traheretur, cxundantes venas latenter pulvis
obstrusit. Inde nostrorum manibus cum ferretur, rursus
illis irrucntibus violenter extortus est ,
graviusque mulc-
tatus, et de excelsa turri noctu praecipitatus subter cinere
stercoris molliter jacebat exceptus , sensu amisso vix
extremum spiritum tenens. Ibi eum transiens quidam
pauper invenit, cum ventris exonerandi causa ad eum
divertisset locum. Agnovit autem , cum pavidus suam
conjugem accersiit quam procul vcrccundia dimoverat
,

I lucernam lerentem. Tunc eum ambo pervcxerunt do-

mum, vel miserando, vel aliquid etiam lucelli sperando,
cum sive vivus sive mortuus, collectus tamen nostris os-
tenderetur? Quid plura? Mirabili curatione sanatus est,

vivit, plures in ejus corpore cicatrices quam membranu-

merantur. Hunc ad transmarinas terras occisum a vestris ,

fama nuntiaverat, et ejus facinoris immanitas, gravisque

indignitas quaquaversum audiri potuit
,
dolore hor- ,

rendo cuncta commovcrat. Quo postcaquam ipse secu-

tus est, recentissimae cicatrices ejus fama? illud menda-
cium dcfenderunt nam quem tunc inspicientes vix cre-
:

derent vivum, non temere iila jactasse videbatur occisum.

Hic cum invenisset collegam Thubursicenscm quem ,

paulo ante commemoravi , et alios nonnullos similia vel

non multo inferiora perpessos, nec eis ad propria rever-
tendi ulla facultas patere videretur ; ct fjuia Circumcellio-

num veslrorum nobilis furor horrendum praebcns vestris

4 "22 S. AUGUSTIM EPI8COP1

clericis satellitium usquequatiue odiosissime innotuit-, in-

gens in vos conflagravit invidia , atque inde lactum esl, ut
omnes contra vos leges excitarentur, et istae
et praeteritae ^

conderentur novoe. Quarum tamen universarum severitas,

si vestrorum inordinatae ac sine ulla lege grassanti saevitiae

comparetur, mira lenitas appellanda est. His enim magis

tanta potestate accepta mansuetudo calholica commenda-
tur, quam haeretica iramanitas plectitur : irao vero in
nos , caedes , rapinas, incendia, caecitates, excogitando
minando exercendo audacius et insanius debacchatur.
, ,

LXVllI. Haec enim ego commemorare volui, per quae

factum est -, ut his nostris temporibus adversus vos ista

imperiaha statuta ferrentur, imo adversus errorem ves-

trum. Nam quid tam, si sapiatis, prodesse probabis? Cae-
terum omnia quae vel anteriorum litteris didici , vel
ipse cognovi , saeva facta vestrorum ,
quibus ab initio

divisionis vestrae usque ad hoc tempus Ecclesiam catholi-

cam persecuti sunt , si velim retexere ,
quae hngua , quis
stylus, quantum terapus otiumque sufficiat?
XLIX. De Optato cum agerem tuque hoc magis ,

excusare voluisses, quam purgare , dixisti « reos hinc

vestros esse non posse, quod eos ad vindicandum nemo
pertulerit. » Tot protestationes nostrorum de furiosissimis
vestrorum violentiis archiva publica citius impleverunt,
quam ullam apud vos vindictam iila facta meruerunt. Sed
forte et hic dicatur, protestationes quidem depositas, sed
ad ipsos vindicanda nulla perlata. Audi ergo qunedam,
quae ipse sumreceptorum a vestris Maxi-
expertus. Cum
mianensium quos damnaverant causam cognovissemus, et
eam quaquaversum poteranius ferventi dilfamaremus ins-
tantia ; ilU rebus tam rccentibus et tanta manifestationecla-
rentibus ,
quid rcspondere possent non invenientes, solito
• Leges Uonorii. — » Confer Epist. cnxxv, cap. vii, n. 26.
 CO^TRA CRESCONILM DONATISTAM, LlD. III. 423
crehriuset audacinsCircumccllioiium violontiis tuil)is(|ue
furentibiis nos a prredicanda catliolica vcritate , suaque
fallacia convincenda , deterrere cceperunt. Et quia multi
erroris eorum laqueis implicati , cum quihus ut inde libe-
rarcntur agehamus, respondehant nobis, hoc nos cum
episcopis suis agere debere , collationemque nostram se
vehementer optare , uhi possent videre quibus asserenti-
bus superaret veritas falsitatem, in Carthaginensi totius
AfriCcTe concilio nobis placuit, ut adhibita etiam pubh-
corum testificatione gestorum quo possemus eis qui hoc
,

flagitabant probare , desiderio eorum nos minime de-

fuisse , vestri pacifice convenirentur episcopi, quisque ab
eo nostrum qui eodem ioco in cjuo ille consisteret •, ut per
collationem nostram errore sublato, christiana et fra-
terna societate, unitate, charitate, pace frueremur -.
id

intuentes, cjuia si hoc fieri vellent_, adjuvante misericordia

Dei facillime poterat ,
quidquid in causa nostra esset,

agnosci ; si autem recusarent saltem difffidentia eorum

non frustra illis qui hoc a nobis poposcerant appareret.
,
,

Factum est, conventi sunt recusarunt quibus verbis, , :

quo dolo, maledictione, amaritudine plenis, nunc lon-

gum est demonstrare.
L. Interea Crispinus Calamensis vester episcopus, a
Possidio collega meo in eadem civitate apud acta convcn-
tus, ad concilium vestrum primo distulerat, pollicens cum
collegis suis ibi se visurum (|uid rcspondere deberet.
Deinde post non parvum tempus repelitaconventione,rur-
sus apud acta respondit « Yerba viri peccatoris ne timue- :

» ris'. Etiterum :« In auresimprudenliscavequidquam

»

» dixerisj ne cum audierit, irrideal sensatos sermones

)) tuos ^. » Postremo, hanc responsionem meam patriar-

chali sermone definio : « Recedant a me impii, vias eorum

'
1 Macl». II, 02. — ' Piov. iui, g.
424 S. AlGtSTINI EPISCOPl
» nosse nolo : » Hanc ejus responsionem cum docti in~
doctique riderent •
quippe hominis dicentis verba viri pec-

catoris se non timere, cui respondere minime auderet 5

et in aures imprudentis nolle se aliquid dicere, quasi ali-

quod secretum fuerat imprudentis auribus temere com-
missurus, cum ea quae diceret multi possent prudentes
audire, qualium causa et Dominus Christus tanta Phari-
saeisquamvis imprudentibus loquel)atur et nolle se nosse ^

vias impiorum, quasi vias suas eum docere vellent quos

impios putabat, ac non potius ipse si teneret vias Dci,
etiam impios docere deberet, sicut scriptum est « Do- :

» ceam iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur * .»

Cum ergo ista responsio a multis intelligeretur , multis

etiam demonstraretur, c[uam inanis esset, quantum atti-

nebat ad causam ;
quam vero amara et maledica, quod
non pertinebat ad causani 5 atque ita ejus , sicut apud
voshabetur, doctissima annositas, hesterno contra stante
tyrone nihil adversum veritatem posse probaretur, ridere-
tur : subito post paucos dies iter agenti Possidio, alius C ris-
pinus ejus presbyter^ et ut perhibetur propinquus, te-
tendit insidias armatorum, in ([uas pene jam noster inci-
derat , nisi eis prospectii atque nuntiatis , ad quemdam
fundum fugiens divertisset, ubi ille nihil auderet, velnon
praevaleret, vel si quid etiam fecisset, negare non posset.
Quo comperto, continuo consecutus est tanta c^ecus insa-
nia^ ut jam latere turpe arbitraretur. Tum domum, in
qua cum suis se Possidius incluserat, sepire armatis , lapi-
dibus circumtundere , ambire flammis, adilum ex omni
parte moliri. Quae vero aderat incolentium multitudo,
memor pcriculi sui , si in eo loco aggressum tantum faci-
nus impleretur, partim illum deprecabatur ut parceret,
cjuem resistendo non audebat ollendere, partim vero ignes
' Psal. L, i5.
 CONTRA. CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. III. 425
suppositos extinguebat. Cumille nihilosegniuscfcptis fer-
vidus atque inexoratus instaret, cessit aliquando ictibus
janua, ingressi sunt, sauciatisque cnede jumentis, quae in
inferiore domus parte compererant, de superioribus episco-
pum deposuerunt, afficientesplagis et contumeliis. Ubi ne
gravius saevirent, intercessit ipse Crispinus, velut aliis lo-
gantibus Oexus quorum non tam vidcbaturin ira sua curare
deprecationem, quam in facinore testimonium fbrmidare.
LI. Haec posteaquam nota facta sunt in' oppido Cala-
mcnsi, expectabatur Crispinus episcopus vester, quemad-
modnm in suuni presbyterum vindicaret. Accessit etiam
protestatiomunicipalibus gestis expressa, cujus vel timore
vel pudore cogeretur exercere ecclesiasticam vindictam.
Quod cum omnino contemneret 5 tantusque fieret ves-

trorum tumultus , ut veritati proedicandae , cui respon-

dere non poterant itinera clausuri putarentur
, imo ,

vero jam etiam cernerenlur leges quae non deerant,

:

sed quasi deessent in nostris manibus quiescebant, ad-

,

versus Crispinum episcopum vestrum commotoe sunt,

magis ut nostra mansuetudo demonstraretur, quam ut
illorumpunireturaudacia. Neque enimaliterinnotesccrct,
quid adjutorio Christi Ecclesia catholica in suos inimicos
possetet nollet, non secundum hsereticam praesumptionem
privato furore Circumcelfionibus saevientibus, sed secun-
dum propheticam veritatem jugo Domini Dei subditis re-
gibus. Exhibitus igitur Crispinus, et quod se esse procon-
suli qurerenti negaverat, facillime convictus haereticus
decem tamen hbras auri, quam mulctam in omnes haere-
ticos Impeiator major Theodosius constitucrat, intercc-
dente Possidio non est compulsus exolvere. Qua mitis-
sima sententia non conlcntus, nescio quo consilio ciuod
dispHcuisse vestris oranibus dicebatur, ad cjusdem Theo-
dosii filiosprovocandum putavit. Acceptalum est, rcscrip-
426 s. A.uau8TtNi EPiscon

tum est. Quid aliud, nisi quod pars Donati jam sciret se
ad illam prjenam aurariam cum caeleris liaereticis pertinere?

cum quibus proptercommunioneratalis persecutionis, aut

communem se deputel ha!)ere justitiam aut si non j de-
putat, non se ideo jactet juslam, quia ea poena coercetur,
qua coerceri et eas haereses videt quas concedit injustas et :

tandem intelligat, quod Christi martyrem non facit pcena,

sed causa -.
nos autem usque adeo saevospersecutores esse
arguat, ut nec post imperiale rescriptum aurum illud fisco
Crispinus expenderit, indulgentiam illi catholicis episcopis
impetranlibus, et nunc inter ipsas etiam recentissimas leges
proscriptionem vcslris episcopis comminantes in re propria
securus sedeat, et catholici clerici iuter manus Circumcel-
lionum clericorumque vestrorum , domos victum salu-
, ,

tem ac lumen corporis pendant.

LII. Haec qui faciunt, quid ego dicam Iatronii)us, pi-
ratis, truculento alicui gencri barbarorum, quando nec
ipsi omnium crudelitatum magistro diabolo comparandi
sunt? sanctum virum Job omnibus ejus rebus ablatis,
Ille

gravissimo vulnere a capite usque ad pedes percussit et ,

tamen fuit illic integris integer luminibus locus, necocu-

los ejus extinxit, cujus totum in poteslatem corpus acce-
pit. Verum nen perferunlur ad vestros
haec videlicet
cum Crispinus maluerit Carthaginem pergere propria ,

pertinacia superari, mausuetudinis episcopalis interces-

sione mitissimam in se prolatam recusare sentcntiam, ap-
pellare ad ejus filioscujus lege se irretitum videbat, ut
excitaret universae parli Donati ,
quod solus perpeti nec
volebat, nec cogebatur, quam unius sui presbyteri auda-
cissimum et invidiosissimum facinus sola degradationc
punire.
LIII. Restitutus quidam in regione Hipponcnsi vester
prcsbyter fuit qui cum ad catholicam pacem , antequam
 CONTBA CRESCONIOM DONATISTAM, LIB. III. 42T
istis imperiaJibus legihus juberetur, veritatis rationeper-
motus, manifesla voiuntate transisset , de domo sua rap-
tus est a clericis et Circumcellionibus vestris^ , luce pa-
lam in castelJum proximum ductus, et muJtitudine spec-
tante, nihiJque rcsistere audente, ad furentum arbitrium
liistibus caesus , in Jacuna JutuJenta voJutatus, amictu
junceo dehonestatus posteaquam satis excruciavit ocu-
: ,

Jos doJentium, ridentiumque satiavit inde ductus ad ,

aJium Jocum quo nemo nostrorum audebat accedere, duo-

decimo die vix dimissus est. Hoc episcopo vestro Hippo-
nensi ProcuJiano ipse sum questus, gestis sane municipa-
libus, ne si quid agere esset necesse, hoc ad se negaret fuisse
perJatum. Quid responderit ,
quemadmodum aJ) inqui-
renda causa dissimuJaverit, nostramque intentionem do-
losius eludendam post etiam non respondendo putaverit,
satis eadem gesta testantur, Nunc vero qui ad nos a vobis

clerici transierunt quanta patiantur a vestris, quando

,

narrare sutlicimus? Denique non quicumque ad nos inde

veniunt, veritatem persecutione derelinquunt ^ sed multi
ad nos inde non veniunt, quia persecutionem a vestris
pro veritate perpeti metuunt.
LIV. Aufer itaque de rnedio supervacuas invidias mo-
lestiarum, quas regaJibus jussispro vestro errore patimini,
perparvas et prope nuIJas pro magno furore veslrorum,
imputantesetiam nobis quae abipsis terrenis potestatibus,
ut vestrorum impetus a sua salute depelJant, necessitate
fiunt, non voJuntate. Neque si quadraginta iJJi, ([ui Pau-
lum apostolum inlerficere conjuraverant ^, in armatos a
quilius deducebatur irruissent, poenasque sumpsissent
Paulo ista fuerant imputanda. Omitto quod etiam volun-
larias mortes, quas ipsi sibi ingerunt, in nos mentiendo
transfertis. Nam dc Marculo (6), quod se ipse prsecipila-

Act. XII, 12 et 3i.

428 S. ALGUSTINI EPISCOPI
verit audivi. Quod profeclo est credibilius, quam hoc ali-

quam potestatem Romanam jubere potuisse Romanis ,

legibus nimis insolitum cum hoc malum intcr tot hae-

: ,

reses sub christiano vocabulo errantes, proprium sithae-

resis veslrae. Unde quid quod conciliis suis hoc
prodest ,

veslri episcopi prohibuisse et damnasse sejactantsicut ipse

commemorasti cum lot rupeset abrupta saxorum exMar-
^

culiano illo magisterioquotidie funestenturPDixiergoquid

de Marculo audiverim unde hoc credibilius possit vi-
, et

deri : quid autem verum sit, Deus noverit. De aliis autem tri-
])us, cjuorum mortcs pariter objecisti, quid velquomodo
factum sit, ab eis quos nosse existimo, fateor nonquaesivi.
LV. Nullis tamenbonis in Catholica hoc placet, si us-
que ad mortem in qucmquam, licet haereticum, saeviatur.
Neque vero, si longe a morte cujuslibet molestiis libido
ulciscendi malum pro malo retribuat, approbamus multo :

amplius detestantes, si ex occasione, velut pro unitate co-

nandi, concupita quisque auferat ahena, non illa quoesub
nomine Ecclesi<Te non debent ab hnereticis possideri, sed
quorumque privata. Ilrec omnia disphcent bonis,etea pro-
hibent et cohibent quantum possunt, ([uantum autem non
possunt ferunt; et sicut dixi, pro pace laudabihter tolc-
rant , non ea laudabiha, sed damnabiha judicantes nec :

propter zizania segetem Christi, necpropter paleas aream

Christi, nec propter vasa inhonorata domum magnam
Christi, nec propterpiscesmalos rctiaChristi dereUnquunt.
LVI. Reges cum in errorc sunt ,
pro ipso eriore leges
contra veritatem ferunt ; cuminveritatesunt,simihtercon-
tra errorem pro ipsa veritate decernunt : ita et legibus ma-
lis probantur boni, et legibus bonis emendantur mali. Rex
Nal)uchodonosor perversus legem saevam dedit , ut simu-
lacrum adoraretur idem correctus severam, ne Deus ve-
:

rus blasphemarelur. In hoc cnim rcgcs sicut eis divini- ,

 COriTUA. CUESCONIIM DOJNATISTAM, LIB. III. 429
lus prrccipitur, Deo serviunt iii quantum regcs sunt', si

iii suo regno bona jubeant, mala prohibcant, non solum

quae pertinent ad humanam societatem, verum etiam qua3
ad divinam rehgionem.
LVII. Frustra dicis : « Relinquar libero arbitrio. » Cur
enim non in liomicidiis et in stupris, et in quibusque
ahis lacinoribus et Oagitiis libero te arbitrio dimittendum
csse proclamas? com-
Quae tamen omnia justis legibus
primi, utihssimum ac saluberrimum est. Dedit quidem
Deus homini Hbcram voluntatem, sed nec bonam infruc-
tuosam, nec maiam csse voluit impunitam. « Quisquis
Christianum, inquis, persequitur, Christi cst inimicus. »

Verum non hoc in illo perscquitur quod Christo

dicis si

est inimicum. Neque enim dominus in servo pater in ,

fUio, maritus in conjuge, cum sunt utricjue Christiani,

non debent persequi vitia christiauae contraria veritati.
An vero si non persequantur, non rei ncghgentia? merito
tenebuntur? Sed in omnibus tenendus cst modus aptus
humanitati, congruus charitati, ut nec totumquod potcs-
tatis est exeratur, et in eo quod exeritur^ dilectio non

amittatur, in eo autcm ([uod non exeritur mansuetudo ,

raonstretur. Ubi vero nulJa ex divinis humanisve legibus

potestas conccditur, nihil improbe atquc imprudenter au-
deatur.
LVIIl. Audi jam dc Maximiancnsibus quod paulo ante
distulcram, ut et tuos episcopos novcris tibi essc mcntitos,
et non sokim quod pcrtinet ad baptismi quccstionem vel ,

ad alicnorum peccatorum in Ecclesia sinc propria conta-

minationc tolerantiam, verum cliam quod ad persccutio-
nis invidiam, in qua (juidem vcstri in nos omnia Uomana
jura et pr.Tsidia superarunt, in hac una Ma\imiancnsium
causa noveris tcrminari. Nam si concilii Bagaicnsis cpisco-

• Psdl. II, 10.

430 S. AUGISTINI EPISCOPl
porum vestrorum trecentorum ct decem memorabilem ,

illam, de qua superius quod satis esse videbatur inserui

non te piguit Jegere sententiam, cum illa verba damnatos
cum Maximiano duodecim, quorum praesentium manibus
ordinatus est , apertissime ostendant •, dilationem autem
redeundi ad communionem vestram illis esse concessam ,

qui cura essent in communione Maximiani. Primianumque

damnassent, tamen quando Maximianus ordinatus est,
non interfuerunt; neque enim omnes interesse potuerunt,
aut ex more debuerunt plurimum rairor ([uomodo te
:

falli, nescio quo mentiente, permiseris, cui verba ipsa

quce obscura non sunt, nec acutura ingenium quo discu-
tiantur, sed tantum aniraum quo advertantur exposcunt,
ne ab eo fallereris, recitare potuisti. Sed quia fieri potcst,
ut non eam legeris, et simplici ^tiectu tanquam episcopo
vel episcopis aliud tibi insinuantibus facile credideris ^ ac-
cipeeam et lege, et quara tibi a rae verum dicatur aitende.
Neque enira possunt eam tegendi mendacii sui causa, ut
Jibitum fuerit, emendare, imo faisare, quam judicio
puIoJico apud proconsulem aJIegaverunt, quam toties ges-i

tis municipalibus inserendam, pro suse causae necessitate

curarunt ,
quando agebant adversus eos, ut de basilicis

peiierentur.
LiX. Siccerteincipiteascntentia : « Cum omnipotentis
Dei et Christi ejus voiuntate in ecciesia Bagaiensi concilium
gerereraus, Garaaiius, Primianus, Pontius, Secundianus,
Januarius, Saturninus. Felix, Pegasius, Rufnius, Fortu-
nius, Crispinus, Florentius,Optatus, Donatus, Donatianus,
et cseteri numero decem placuit Spirilui sancto
trecenti et :

qui in nobis est ,

pacem fnmare perpeluam et schismata ,

resecare sacrilega. » Deinde cum muila in eos horrenda

vomuissent,pauio post ait : « Maximianum fidei cemulum,
veritatis aduiierura, Ecciesiije matris inimicum , Dathae,
 CONTRA CRESCONILM DOx\ATJSTAM, LIB. Iir. 431
Choreet Abiron ministrum, dc pacis gremio scntentise Ful-

men cxcussit. » Vides, ut arhitror, Maximianum sine uila

duhitationc damnatum. Ueinde post pauca, sed plane gra-
vissima, quae in eum iihuit declamarc, adjungens ordina-
tores cjus, et cum eo sine diialione damnans « Nec so- :

lum hunc, inquit, scelcris sui morsjusta condemnat, tra-

liit etiam ad consortium criminis piurimos catena sacrilc-
gii. Deindecum etiam in ipsorum exaggerandum scelus
f|uae putavi't declamanda, fudisset, nominavit eosita, con-
ciusitque damnatos : « Famosiergo, inquit, criminis reos,
VictorianumCarcalDianensem,Martianum Suilectinum,Be-
janum Baianensem, Saivium Ausaphensem, Theodorum
Usulensem, Donatum Sabratensem, Miggenem Elephan-
lariensem Praitextatum Assuritanum, Salvium Memhre-
,

sitanum, Valerium Melzitanum, Felicianum Mustitanum,

ct Martialem Pertusensem, qui funesto opere perditionis
vas sordidum collecta foeculcntia glutinarunt^ sed etclc-
ricos alic[uando Ecclcsiae Carthaginis, cjui dum facinori
intersunt, illicito incestui lenocinium prrehuerunt 5 Dei
praesidentis arbitrio univcrsalis conciiii ore veridico dam-
I natos esse cognoscile. » Quid planius, quid manifestius,
quid expressius dici potest ?

LX. Audi jam (juibus dilatio temporis importita sit ; ut

videas eos esse, qui non interfuerunt, quando Maximiano,
cura ordinaretur, manus impositae sunt. « Eos autem, in-
([uit, (juos sacrilegi surculi non polluere plantaria id est, ,

([uia Maximiani capite proprias manus verecundo pudore

fidei retraxerunt, ad matrem Ecclesiam redire permisi-

mus. » Hos cernis quema^htjodum non dicant esse dam-

natos, sed tunc eadcm damnalionis sentenlia retinendos,
si transacto die constituto, redire noluerint. Quem diem

itaconslituunt « Ac ne angustum
: in(|uit, redcuntihus
,

terapusspem salutisavctataediei pressurasul)ducat, agnos-

432 s. AUGUSTim episcopi

centihus quibus licet, manentibus pr?eccdentibus statu-

tis, diem octavum Kalendarum Janua-
universis usque in
riarium proxime f uturarum agnitionis pandimus januam,
ut integri honoris ac fidei regressi habcant iundamenta ;

quam si quisquam ingredi nequivcrit pigra segnitia^ sciat

sibi ad omnes venialcs aditus sua voluntate viam esse snb-

ductara. Manebit enim circa eos dicta sententia, et post

prsestitutum dieam redeuntibus fixa poenitentia. »
LXI. Certejam perspicis, vir disertissime, in illos tc
potius a quibus mendacium audisli, omnia retorquere
,

debere, quae in nos, tanquam mentiti de hac re fuerimus,

dicenda arbitratus es. Certe perspicis illos duos, de quibus
agimus, ex eorum esse numero, qui cum Maximiano duo-
decim sine dilationc damnati sunt, non ex eorum quibus
redeundi tempus indultum est. Certe liquet, clarct, et cer-
nitur, obscurari, obtegi nullo modo potest, quanta elo-
quentia is quo sententia illa dicta est, discrevit, illus-
a
travit, expressit. Cur verba .idhuc dantur? Cur contra
lucidissimam veritatem pro manifesto errore contenditur?
Cur homines se ipsos decipiunt? Si laqueosdiaboh, quos
resolvere atque al)rumpere deberent , constrictius impii-
cant et obvolvuntj adhuc accipe unde vehementius, et
utinam cum aliquo fructu correctionis erubescant.
LXII. In memorato concilio Bagaiensi dies et consul
ascriptus est, non solum quo dccretum concilii conditum
est, verum etiam ipsius dilationis. Ergo a die octavo Ka-
lendarum Maiarum post consulatum Theodosii Augus-
ti III, consulatu Augustorum, Arcadii III, et Ilonorii
iterum, qui dies est concihi Bagaiensis, usque adoclavura
Kalendarum .lanuariarum, ([ui dics ost dilalionis, octo
menscs fcrmc numeranlur. autem postulatio
Invcnitur
apud Herodem proconsulcm, (vidc quanto post dicta) ad-
versus Felicianum et Praelcxlatum dc Mustitanis et Assu-
 CONTRA CRESCO-MLM DO>A.TiSTAM, LIB. ill. i.Vi

ritanis locis cxcludcndos , cujus pauca subjunxi. « PosL

consulatum dominorum Arcadii III, ct Honorii ilcrum
Augustorum^ sexto Nonas Martias,Carlhagine in secrela-
rio praetorii Titianus dixit : Peregrinus presl)yter et senio-
res EceJesiop Musiitame regionis lalc desiderium prose-
quuntur : Cum Ecclesiae catholicse sanclitatem vir memo-
riae venerabilis ab errorc perfidiae Donatus assercret, in ejus
nomen et cultum mundi pene totius observantia nulrita
coaluit : sed cum ejus religionis laudandum mirandum-
i[ue propositum Maximiani cujusdam venena poUuercnt,
multorum coetus antistitum in unum Deo conspirantecol-
lectus, hominem vel potius pestem, quae supernse dispJi-
cuit majestati , etiam purae raenlis propria cocrcitionc
damnavit. Eos quoque cjuos aJienae praesumptionis error
atlraxerat, portu primo proposito poenitendi, si revcrti
cuperent intra tempus ad reJigionis tramitem destitutum -,
pari vigoris admonitione compescuit. Scd suis institutis
iniquitas delectatur, et semetipsam non deserit, cumscmel
praecipitata corruerit. Idem namque Maximianus cccptam
nutrit audaciam, et alios sibimet consociat ad furorera.
Inter quos etiara FeJicianus quidam, qui prirao recta scc-
tatus, depravationis hujus atlarainatione fuscatus, in Mus-
Deo omnipotenti parictes consccra-
titana positus civitate,
tos, et EccJesiam venerandam ipiasi quadam ol^sessione

credidit retinendam. Huncctiam Praetextatus in Assurita-

nis partibus imitatur. Sed cura sequitatis tuae innotescc-
ret potestali consortiura sacerdotum, jussisti, ut gesta tes-
tantur^, explosoomniconlradictioniseflectu, sacratissimis
sacerdotibus a profanis mentibus eccJesias vindicatas opor-
tere restitui. » Vides nempe uscjue ad hujus postuJationis
diem ab ilJo praeslitutae dilationis, quod trium ("cre men-
' Anno Clnisti 3g\ — » Forle pr.xstitulum. — ^ Gesfa contra Salviuiu
infra, lib. iv, cap. 4
CXXXIX. 28
-ii4 S. AUGtJSTlJil EPISCOPI

siiim tempuseniiixerit. Pi-oduciturautem iste conllictus,

quantum ex gestis proconsulariijus et municipalibusinda-
gare potuimus, usque ad Theodorum proconsulem hoc ,

est, usque ad anni alterius diem undecimum Kalendas

Januarii. Quo die clerici et seniores agentes sub Rogato
episcopo, qui in locum damnati Praetextati Assuritani fue-
rat subrogatus, allegaverunt memorati proconsulis jussio-
nem, cum a foris erant a communione vestra et ejusdem ,

communionis vestrse inimici in judiciis publicis argueban-

lur et expeilendi de locis Deo summo consecratis tanquam
sacrilegi petebantur.

LXIII. Ex quoHbet ergo numero fuerint ,

(quanquam
satis appareat ex quo fuerint,)qui intraconstitutum dila-
lionisdiem communioni se vestrae non reddiderunt quo- :

modo cumiis ([uos extra communionem vestram baptiza-

verunt non expiatis alio baplismate redierunt ? In quo
, ,

facto non vos reprehendimus, quod baptismum Christi

nequaquam sacrilegum etiam in schismate sacriiego cogno-
vistis quod hominum perversitate correcta iilud, quod
;

eliam in perversis rectum fuerat, approbastis quod hu- ^

mana vitia cum divinis signacuiis non confudistis quod ;

dona Ecclesi;>? quae prseter Ecclesiam quoque haberi et

,

dari ad habentium et accipientium supplicium potuerunt

nec in damnatis damnanda, nec in receptis mutanda cen-
suistis.

LXIV. Nec illud reprehendimus . quod eosdem ipsos

famosi criminis reos, et post sententiam damnationis ipso-
rum , et post dilationis diem aliis constitutum , tamen
propter populos inrtrmos, qui eis adhaeserunt, recordantes
credo Patris-famiiias soiliciludinem;, ne simui cum zizaniis
eradicaretur et triticum , sine aiiqua detractione coiiigen-
dos, et ipsa abundantia charitalis expiandos esse credidis-
tis. Nec illud reprehcndimus, quod cum cos adhuc famosi
 CONTRA CRESCONItM DONATISTAM, LIB. III. 435
schismatis sacrilegio tenerentur , etiam per terrenas po-
testates persecuti estis. Fiebatenim hoc, ([uantum res ipsa
consecuta indicavit , corrigendi studio , non nocendi , ut
illis molestiis agitari, suum scelus cogitate cogerentur , et
repressis animositatis luriis emendare. Sed (juia ista non
reprehendimus , ideo vcstri schismatis crimen jure culpa-
raus, merito detestamur, omni ratione convincimus, (|uo
vos a nobis, imoab orbis terrarum catholicacommunione
separatis, taha nobis objiciendo, qualia vos in causa Maxi-
mianensium fecisse negare ut arbitror, non potestis. Si
, ,

enim baptismus Christi est, et ideo nullo modo destruen-

dus, c{ui datus est ,
per Felicianum et Prsetextatum , cura
separati a vobis Maximiano conjungerentur cum illo a ,

vobis pro nefarii schismatis crimine condemnati quomodo ;

non est baptismus Ghristi vel quomodo destruendus est,

,

qui datur in Ecclesia, quse ramos suos, ut verbis Cypriani

utar, per universam terramcopia ubertatis extendit^ : qui
postremo datur in illis Ecclesiis, quas nunquam in Litteris
Apostohcis recitare cessatis^nuncjuam damnastis? Si dam-
natosin integrum restituere placuit pro resarcienda parte
Donati ;
quid vos oflendit toto orbe diflfusa unitas Christi,

([uae vel damnare non potuit inauditos, vel omnino nec

damnavit nec absolvit incognitos, vel innocentes credidit
(juos didicit absolulos ?Si discissos a vobis Maximianenses
per jussa judirum persequendo sedibus expuHstis ;
quid
vos per Imperatores, eosdem judices mittunt, indigna
(jui

pati querimini qui vos ab ejus Ecclesia de quo scriptum

,

est, quod adorabunt eum oranes reges terrae, omnes gentes

servient ilH, et([uod dominabitur a mari usque ad mare ,

et a tluraine usque ad terminos orbis terrae'^, nefario schis-
raate discidistis ?

'
Liber dc SimpUcitate prxlatoium , seu dc Unilate Ecclesia;. — » Psal.

LKSl. I I.

28.
436 3. AlGLSllM EPISCOFI

LXV. Ecce jam non dico , si perseculionem facere non

licet, fecit Optatus 5
ne adhuc dicas non pertinere ad
vestros, quidquid Optatus eis ignorantibus fecit 5 cum ipsi

dicere non permittant terras ab Africa remotissimas ,

Qui
traditores in Africa fuerint, quidmali Afri episcopi lece-
rint ignoramus sed plane dico,
: si perseculionera facere non
licct , vestri Maximianensibus , ita ut non possitis negare,
lecerunt. Si persecutionem qui patiuntur innocentes sunt,
passi sunt Maximianenses. Numquid et nunc dicturus es,

« Basilicam vel speluncam Maximiani populus nullo nos-

trorum auctore dcstruxit ? » Quanquam si cujus conimu-
nionis turba illa fuerit inquiratur,(nona vestris credanlur
immissi, ) ipsi reperientur forsitan vcstri, aut certe vestris
adjuvando permixti. Sed quid ad nos.^ Respondes enim :

Non fecimus, non iramisimus, quinam illi luerunt ignora-

mus persecutionem tamen a quibuscumque passum eum
:

quem fateris injustum, quoniam clara resest^ ea qusc pa-

timini, vosjustos demonslrarenon possunt. Sed a (juibus

etiam^Iaximianensespersecutionem passisunt,proconsuIa-
riagesla testantur. Inslructi suntadvocali, aditajudicia, et
tanquam inhaereticos excitala. lUi sibi tuitionem possiden-
tibus postulabant. Allcgabant veslri Bagaiense concilium,
et daranatos flagitabant sacris .Tdibus pelli, instabatur ,

dicta causa est ; cum eo prcesente Salvium Mombresitanum

h;«reticum oslendistis, vicistis, expulistis. Persecutionem
igitur illos passos esse , vos iecisse video. Justos quaero
vos esse perhibetis. Ego concludo : Non ergo qui eam
patitur consequenter juslus, nec qui facit consequenter
injustus est.
LXVI. Tu rurS'US artes dialecticas accusabis me tamen :

verum dicere saltem tacitus approbabis et eliges tuam ,

sententiam potius corrigere qua nuJlam justam persecu-

,

tioncm osse dixisti , (juam Maximianensium persecutores

 CONTRA CRESCOMl M nONATISTAM, LIB. IU. 4'i7

clicere injustos, quos vestros esse tandem gestis proconsu-

laribus agnovisti. Non sane sine fructu scliismaticorum
vestrorum persecuti estis errorem : nam Felicianum et
Prsetextatum eodem conflictu et molesliis correxistis : et
Optatum quidem Gildonianum graviora exitia comminan-
tem, Mustitani et Assuritani, sicut ab eis quoque praesens
audivi, timuisse dicuntur, et suos episcopos coegisse, ut
ad Primiani communionem reverterentur. Sed cum hoc
. Optatusnuliis gestis publicis exegerit ^ utquid agam talibus
adversus vos, paratos negare quidcjuid negare potueritis?
Acta extant proconsularia et municipalia ,quibus recitatis

, ostendiraus ,
quanta vi memorati a vestris ut locis cederent
urgebantur. Non culpamus non invidemus non frustra
, :

laborastis, noii incassum terruistis, non inaniter agitastis :

displicuit eis alliictis animo.sitas sua^ fracti sunt, emendati

sunt, eorrecti ac recepti sunt, post suam damnationem,
post aliorum dilationcm ,
post vestram persecutionem.
Receptisunt autcm, sicut fuerant, honorali, nulla poeni-
tentisegravioris humiliatione vel expiati vel degradati, nec
ipsi nec illi cum quibus recepti sunt, quos secum separa-
verant contra vos, baptiziverant extra vos, quos rebapti-
zaverant fortasse post vos.
LXVII. Nihil habetis jam unde caliginosa mendacia
hominibus ignaris de rebus longe praeteritis ingeratis.Quod
veslri apudConstantinum tunc imperatorem accusaverunt
Caecilianum, publica monimenta proclamant dictam esse 5

causam et ad debitum finem esse perductam, usque ad

,

purgationem Felicis Aptugnensis ordinatoris Caeciliani ,

quem in concilio '

Carthaginiensi malorum omnium fon-
temdixerunt,ctapudeumdemConstantinum,sicutscriptis
suis indicat, assiduis interpellationibus accusarunt, pro-

consularia tcstantur archiva. Resislitis", reciamatis, re-

' Concilium scliisrnaHcoium in Cspcilianum. Vidc supra, n. 3i.
438 8. i.UGUSTlNI EPISCOPI

pugnatis apertissinise veritati. Dicitis etiam transmarinos

judices a Caeciliano esse corruptos, ipsum Imperatorem
nescio qua gratia depravatum. Eo quippe est impudentior
victus accusator, quo fit etiam judicis calumniator. Verum-
tamen inter omnia illa vestra mendacia, quibus transma-
rinis judicilouscalumniamini,saltem hoc obtinemus, (juod
primi majores vestri ad Imperatorem causam istam detule-
runt, primiapud Imperatorem Caecilianum et ejus ordinato-
rem accusaverunt, primi apud Imperatorem Caecilianum et
ejussocios persecuti sunt unde nobis, sicut vobis videtur,
:

gravissimam concitatis invidiam ,

quia vicli patiminiquod
victores utique faceretis : velut si Danielem criminari vel-

lent ,
quia illo innocente liberato ^, ipsi ab eis leonibus
consumpti sunt , a quibus eum per calumniam conirumi
voluerunt. Obtinemus etiam ( quodlibet de judicibus
[praesens judicio transmarino absolutus est Caecilianus^-,]
quodlibetde ipso, apud quem raajores vestri Caecilianum
accusaverunt , cujus postremo judicium episcopali praela-
tum judiciodelegerunt, Constantino imperatore tanquam
corrupto gratia, sive sentiatis sive fingatis ) omnes tamen ^

qui tunc erant vel in propinquis vel in remolis terris tam

longe lateque diffusi catholici Christiani, ad quos fama de
Caeciliano et collegis ejus potuit pervenire , non debuisse
accusatoribus victis , sed ecclesiasticis judicibus credere :

ubi enim judices omnes esse non possumus,melius his (pii

esse potuerunt judicibus credimus ,

quam credendo lili-

gatoribus victis ,
quorum esse judices non potuimus , de
ipsis judicare judicibus audeamus.
LXVIII. Proinde quoniam illi , quibus accusantibus
praesens absolutus est Caecilianus, non solum eos a quibus
absolutus est, verumetiam omnes Ghristianos catholicos
* Daii. VI, 24> — ' Forte glosseiua ex margine profectura; vel liic adden-
Uuui u ijtiibus.
 CO^TRA CRESCOWIUM DONATISTAM, LIB. III. 439
in quibuslibet genlibus constitutos ,
qui vel illam dissen-
sionem Afrorum penitus nescierunt , vel in ea judicii)us ,

sicut eis visum est, suo pcriculo pronuntiantii)us, quam

victis accusaloribus credere maluerunt, Gaeciliani crimiiii-
bus velfictis, vel certe non probatis, perfundere auda-
cissima improbitate conati sunt omnes negare esse , et

Christianos: missa est vobis landem ali((uando Maximia-

nensium causa in qua ipsi damnarent
, ipsi danmatos ,

persequercntur ipsi persecutos in eodem honore recipe-

,

rent, ipsi l)aptismum damnatorum acceplarent ut quiin- ^

nocentes ausi suntaccusare, innoeentes cogerentur absol-

vere ; non quos innocentes esse crediderant, setl « quos ,

ut dicunt, Dei prcesidentis arbitrio, veridico plenarii con-

cilii suiore damnaverant. »Quis cuiquamdixit aliquando:
Quoniam judici absolventi potius quam mihi accusanti
credidisti, reus es cum ipsis quos accusavi. Et hoc tamen
orbi christiano dicitur : quod si uni homini diceretur, non
dico iniquissimum , sed insanissimum videretur. O rem
mirabiliter indignam ! Accusarunt Afros crimine tradi-
tionis , accusatos transmarini judices absolverunt , et
tradi-tores factisunt populi gentium, quia judicibus ab-
solventibus potius quam accusatoribus criminantibus cre-
diderunt.
LXIX. Merito Maximianensium
tibi est ,
pars Donati ,

causa propinata. Bibe calicem de manu Domini corripien-

tis et admonentis. Si intelligis el acquiescis, misericordia

est ista emendantis, ne incidas in judicium punienlis.

Tibi dicitur, Superba et dura cerviee , reconciliare chris-
tianis usquequaque populis a te inique accusatis , saltera
jam tuis reconciliata damnalis. Quid rescindis baptisma
Christi in illis vel ex illis Ecclesiis, quas Aposloli funda-
verunt ? Jam baptisma recepisli, ([uod tui damnali,
ante([uam tibi reconciliarentur, dedcrunt. Quid de persc-
440 S. AUGUSTINr kpiscopi

cnlione quam pateris, gloriaris? Si justiti.ie signum est,

justitior est parsMaximiani. Nani et a te passa est, et pati-

tur: etcum eoaudite Psalmum divinum, u Nolite esse sicut

)) equus elmulus non habentesintellectum'. » Persecuto-
res enim vestros nos dicitis, ciim vos salvos fieri cupien-
tes, vestra quse sanari volumus , vulnera medicinaliter
persequamur : unde a clericis et Circumcellionibus, tan-
quam dentibus el calcibus vestris graviter dum vos cura-
mus, alHigimur. Nolite esse ingrati tali medicinae, quam
estis imitati. Et vos Felicianum et Prsetextalum persecu-

tionibus correxistis atque utinam totum corrigeretis, et

:

sicut illi ad vos , ita illi et vos ad matrem Catholicam redi-

retis.

LXX. Contra quam frater Cresconi tanta es elatus , ,

audacia, ut a me commemorata etiam illa divina testimo-

nia refellere conareris, et obstrepere Dei vocibus. Hoc
enim posui in illa epistola "^, contra quam loqueris ,
quod
in sancto libro est de semine Abrahae , ad illum patrem
nostrum Deo dicente « In semine tuo benedicentur :

» omnes gentes^. » Quod testamentum appellat Apostolus,

dicens « Fratres, secundum hominem dico

: tamen ho- ,

))rainis coniirmatum testamcntum nemo irritum facit aut

» superodinat. Abrahae dictae sunt promissiones et semini
» ejus. Non dicit tanquam in multis sed
, et seminibus , ^

» tanquam in uno et semini tuo quod est Christas *. »

,

Hujus seminis foecunditas tam copiosa promissa est, ut

diceretur ei « Sic erit semen tuum sicut stellae coeli,
:

» et sicut arena maris quae non potest dinumerari '. »

Huic tu multiplicationi atque ubertati Ecclesiae quae toto ,

orbe dilatatur, (juae prophetata sic creditur, sic omnium

etiam infidelium oculis exhibetur, ut claudat etiam ora
' Psal. XXXI, 9. — ' Vide lib. 1 contra Petilian. cap. 23. — ^ Gen. xxii, 18.
— ^i Gal. m, i5. — 5 Cen. xxii, 17.
 CONTRA CUESCONIUM DONATISTAM, LIB. III. 44

Paganorum, qui adversus eam paucissimi remanserunt,

partem Donati audes prneponeie (Jicens (luod et praeler , ,

Africam nescio quos haheatis, (juihus tamen non appa-

rentibus, ex Africa vos solere mittere episcopos non nega-
tis, unum , aut duos, aut ut multum tres : et argumenta-
ris inaniter contra evidentissimam veritatem quod ideo
nobis non totus orbis communicet, quia vel adhuc mull.ie
sunt gentium barbararum quae in Christum nondum cre-

diderunt, vel sub nomine Christi haereses multa? a com-

munione nostrae societatis ahenae.
LXXl. Nec attendis, nec saltem ab scientibus quaeris ,

quam multae ipsarum barbararum gentium quas commc-

morasti ,jam nomini mancipatae sint,
Christi et quem-

admodum in caeteras Evangelium crescendo IVuctificare

non cesset donec in omnibus cum fuerit praedicatum,
,

veniat finis. Sic enim Dominus ait « Et praedicahitur hoc :

» Evangelium in universo orbe, in testimonium omnibus

» gentibus, et tunc veniet finis '. » Nisi forte etiam in
tantum vos praecipitat insana superbia , ut hoc (|uod
prsedictum est, de parte Donati putctis incipicndum, non
ex ilhs Ecclesiis quas Apostoli plantavcrunt ,
quibus non
communicat pars Donati. An et ipsas ut mundum implcat
rebaptizarc conabitur, cum Catholica per cuncta cres-
cente, illa et in ipsa Africa quotidie minuatur.^ O vesana
perversitas hominum I Laudari tc credis , de Christo
credendo quod non vides^ et damnari te non credis, de
Ecclesia negando quod vides 5 cum illud caput in ccelo
sit , hoc corpus in terra ?

LXXH. Agnoscis Christum in eo quod scriplum est:

« Exaltare super ccelos, Deus^: » et non agnoscis Ecclesiam
» in eo quod sequitur , « Et super omnem terram gloria
» tua ? » Agnoscis Chribtum in eo quod scriptum (^st

' Matth. XXIV, i\. — » Psdl. cvii, 6.

442 S. ALGLSTINI EPISCOPI
« Foderunt manus measet pedes, dinumeraverunt omnia
» ossa mea j ipsi vero consideraverunt et conspexerunt me,
» diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam
» miserunt sortem ^ ; » et non agnoscis Ecclesiam in eo (juod
paulo post sequitur, « Commemorabuntur etconvertentur
» ad Dominum universi fines terrae ; et adorajjunt incon-
» spectu ejus univers* patriae gentium^? » Agnoscis Chris-
turn in eo quod scriptum est « Dens judicium tuum regida, ;

» et justitiam tuam filio regis^ » etnon agnoscis Ecclesiam :

in eo quod Psalmus ipse testatur, « Dominabitur a mari us-

» que ad maro, et a flumine usque ad terminos orbis terrae^

» coram illo dccident /Ethiopes, et iniraici ejus terramhn-

» guent. Reges Tharsis et insulae munera otierent, reges

» Arabum etSabadonaadducent^ etadorabunteumomnes

M reges terrae, omnes gentes servient ei ^? » AgnoscisChris-

tum ubi dicitur ad Judaeos « Non estmihi voluntas in vo- :

» bis, dicit Dominus omnipotens nec sacrificia de mani- ,

» bus vestris accipiara ; » quia utique Christi adventus

abstulit illa omnia sacrificia Judaeorum : et non agnoscis
Ecclesiam in eo cjuod sequitur, » Quoniam ab ortu sohs us-
» que ad occasum, glorificatum est nomenmeum in genti-
» bus, dicitDominus omnipotens''?» Agnoscis Christura ia
60 quod dicit Propheta : « Sicut ovisad immolandum duc-
» lus est ', » etcaetera quae ibi de illotanquam in Evangeho
leguntur non agnoscis Ecclesiam in eo quod paulo post
; et

dicit « Laetare, sterihs

: quae non paris; erumpe etclama ,

» quae non parturis quoniam multi filii desertae magis

5

» quam ejus quae habet virum. Dixitenim Dominus, Dilata

» Jocum tabernacuh tui, et aulas tuas configc non est 5

» quod parcas, porrige longius funicuios, palos vaiido con-

» firma, etiam atque etiam in dexteram alque sinistram

' Psal, XXI, 17. — 2 Ibid. i8. — 3 IJ. lxxi, 2.-4 Ibid. 8. — ^Malach.
11, 10. — ^ Ibid. 11. — : Isai. lui, 7.
 CONTRA CRESCOWIUM DONATISTAM, LIB. III. 443
» extendens. Semen enim tuum hsereditabit gentes, et
» civitates quae desertae erant , inhabitabis. Non est quod
» meluas, praevalebis enim : nec erubescas quod detes-
» tabihs fiieris-, confusionem enim
perpctuum obh- in

» visceris, ignominise viduitalis tUcne non eris mcmor :

» quoniam ego sum Dominus qui facio te, Dominus no-

» men ei et qui eruit te ipse Deus Israel universae terrae
; ,

» vocabitur '. »

LXXIII. In his certe Jitteris sanctis Ecclesiam dicit Cy-

prianus, ut diceret - : Sic Ecclesia Domini hice perfusa,
per orbem totum radios suos porrexit, ramos suos per
universam terram copia uberlatis extendit. Huic, Cres-
coni, tantae manifestationi divinorum Eloquiorum calum-
niaris, intuendo residua gentium ,
quae nondum occupa-
vit Ecclesia, et quanta occupaverit , unde ad residua
tenenda quotidie diffunditur, non attendis. Quomodo
enim prophetiarum istarum fuluram perfectioncm non
negas, qui tantum provectum, cui debetur ipsaperfectio,
negare non dubilas non dico adversus voces divinas, sed
,

jam et adversus tuas? Nam et de te vi magna ipsius veri-

tatis expressum est, ut diceres nesciens, vel non atten-
dens quid dixeris, quod u in Christianum nomen totus
quotidie vertitur Cur ergo huic Ecciesiae, quae
mundus. »

toto mundo crescendo dilatalur, non communicat pars

Donati ? Videlicet ne a peccatoribus polluatur. Et ubi est,
quod non istam vestram ,
quae in Africa remanens orbi
terrarum calumniatur, aut ex Africa in paucis iatentibus
peregrinatur, sed iliain quae ramos suos per universam
lerram copia ubertatis extendit, noluit deseri Cyprianus,
etiamsiinejus communione nontantum sint,verum appa-
reant peccatores , dicens, Nam etsi videntur in Ecclesia

' Isai. LiT, I et seqq. — > ViJc lib. dc Simplicit. prselator. seu dc Unitatc
Ecclesia:.
 444 S. AVGVSTINI EPISCOPl

esse zizania non tamen impodiri debet vel fides

•, , vel
charitas nostra ut quoniam zizania esse in Ecclesia
, cer-
nimus, ipsi de Ecclesia recedamus.
LXXIV. Hic et tu responde , si tibi placet veri aliquid
respondere, et quomodo iniplelntur quod scriptum est
« Filius malus ipse se justum dicit , exitum autem suum
))non abluit ^? )) Da ergo filium malnm , Maximianenses
damnet et persequatur, damnatis et persecutis reconci-

lietur-, vel sic confundatur, vcl sic corrigatur : « Quo-

modo, inquis, totus orbis communione veslra plenus est,
ubi tam multne sunt h?ereses, (|aarum vobis nulla com-
municat? » Imo non tantum hnereticis, verum etiam
coeteris liominibus malis plenus est orbis. et sanclis ac
fidelibus Dei servis plenus est orbis : quia et mare plenum
est amaris fluclibus, plenum est et dulcibus piscibus.
LXXV. « In paucis, in([uis, frequenter est veritas, er-
raremultorum est. » Et ne verbis tuis tantae illius sterilis

foecunditati contradicere videreris cui dictum est, « Mulli

)) filii desertne magis, quam ejus quae habet virum ^ : )>

adhibuisti ex Evangelio testimonium, Quoniam pauci «

» sunt qui salvantur^. » Solve ergo (juaestionem, quomodo

ipse Dominus dicat, « Quam arcta et angusta est via quse
") ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam^ . )> Et
idem ipse alibi dicat, « Multi ab Oriente et Occidente ve-
)) nient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in

» regno crelorum'^. Quomodo etiam in Apocalypsi

» de-
monstretur eorum multitudo, quam numerare nemo po-
terat ex omni gente et tribu et lingua, habentium stolas
albas, palmasque ferentium, qui pressuras propter fidem
Christi sustinuerant quomodo iidem sint pauci qui
^
:

multi.^ Neque enim alterum horum est verum, alterum

' In Epist. aJ Maxim. — ' Prov. xxiv, ju\ta LXX. — ^ I<ai. liv, i. —
^ Luc. xiii, 23. — 5 Maltli. vii, i4- — '^
U- viii, 1 1. — 7 Apoc. vii, 9.

II
 CONTRA CRESCOMLM DOJVATISTAM, LIB. III. 44.)

lalsum , cum sit ulrumque divina veritate prolatum j iiisi

quia iidem ipsi boni veriqne Christiani, qui per se ipsos

multi sunt, in comparationc malorum falsorumfiue ili-
dem pauci sunt. Sic multa grana quibus horrea magna
complentur, pauca dicimus in comparatione palearura.
Sic etiam, ut de ipso Dei testamento dicam, quod faclum
est ad Abraham de semine ejus quod est Christus ,
multae
sunt stellse quas numerare non possumus, quibus tam
grande coelum undique circumfulget, et paucas dicimus
in comparatione areiifje maris. Forte stelloe significaverunt
spiritales Christianos, maris aulem arena carnales ,
per
quos et ex quibus etiam haereses et schismatafiunt : utro-
que tamen genere plenus est nmndus, quia idem Domi-
nus dicit « Ager est hic mundus
: m et tu ipse tibi veritate ' :

extorquente dixisti, « In nomen christianum quo-

totus
tidie vertitur mundus . » Per totum igitur agrum, hoc est,
per totum mundum frumenta, pcr totum zizania, (|uia de
utroque dixit qui non potest « Sinite utraquc cres-
falli :

M ccre usque ad messem ».

LXXVI. Cohibeant itaque se frumentorum per totum
mundum tanta ubertate crescenlium impii desertores, et
non audeant de quorumdam zizaniorum separatorum pau-
citate gloriari. Quod si glorianlur, etiam in hoc ipso pro-
cedunt adversus eos iidem illi Maximianenses, judicio di-
vino, ad eos in omnil)US confundendos, et si sapiant, cor-
rigendos appositi : quos mullo pauciores praefidontia mul-
titudinis suae persecuti sunt, et persequendo adsuam com-
munionum eorum denuo converterunt, ac sic
aliquos
caeteros justissimos, quo paucissimos reliquerunt.
LXXVII. «Non, inquis, communicat Oriens Africae ,

nec Africa Orienti. » Non sane, sed in paleis hflerclicis ab

area Domiuica separatis : in frumenlis aulemcathoiicis et
MaMl) UK, 38.
446 S. AtGUSTIM EPISCOPI

interioribus paJeis omnino communicat Oriens Africae,

et Africa Orienti. Alii quippe hic, alii vero alibi atque
alibi hferetici cum ditlusa ubique catholica unitate conth-
guut. Ubique est enim illa de qua exierunt, qui esseubi-
que minime potuerunt, dicentes secundum id quod de
illis praedictum est, « Ecce hic est Christus, ecceiUic ^: »

aUi hoc loco, aUo ahi variarum praesumptionum vel po- ,

tiusamputationum proprias particulas ostendentes, alque

impia superbia radicem unde tVacti sunt abnegantes.
Huic ergo Ecclesiae, quae copiosis successibus, cum dilata-

tur toto orbe terrarum , ex omni gente, tribu , et lingua,

parit palmatorum, sicut

multitudinem candidatorum et

in Apocalypsi scriptum est, quam nemo numerare potest -

huic, inquam, Ecclesiae cui partem Donati non commu-
nicare manifestum est, majores vestri probare debuerunt,
quoecumque vera documenta de traditoribus habuerunt.
Quod si fecissent, ipsi in ilhi essent, extra iliam vero ilii

quos accusassent, nunc autem cum accusatos in illa per-

manslsse videamus, quid boni de accusatoribus sentire de-
bemus, quos videmus? Ac per hoc in illa
exlra illam
quadripertita distributione^, ubi dixi cum de traditorii:us
proleruntur ex utraque parte documenta aut utraque ,

vera esse aut utraque falsa, aut nostra vera et vestra falsa,
aut nostra falsa et vestra vera, cum videres in superiori-
bus tribus vos facillime superari, frustra hoc extre-
tibi

mum, quasi qua evaderes, clegisti. Quamvis enim quam

impudenler dicatur adverlas; tamen ca ipsa vera vestra,
si qua essent lumiana documenta, iUi Ecclesiae probari de-

buerunt, quam probant documenta divina.

LXXVIII. Dic mihi, obsecro te : sed noH offundere
nebulas imperitis , ut quoniam traditores accusalos non
» Mallh. sxiv, oS. — >
Apoc. vii, 9. — Vide lib. 1 contra Petilian. cap. 2,
et lib. iii, cap. 58, et contra Crescon. !ib. iv, cap. 67.
 COUTRA CRESCONIDM DO.nATISTAM, LIB. III. 447
vales convincere , identidem velis artes dialecticas accu-
sare^ dic ergo, rogo te, causa ista vestra cum vcris docu-
mentis vestris perducta est ad judiciuni transraarinarum
Ecclesiarum labore aposlolico fundatarum , au non est
perducta? Si perducta est, vicistis iii eo judicio, an victi
estis? Si vicisse vos dicilis, cur eis Ecclesiis in quarum ju-
dicio vicistis, non communicatis? Si autem ,
(quod satis

ipsa indicat ab eis alienata vestra communio, ) victi es-

tis, quid nobiscum vel mala vel bona causa perdita litiga-

tis, id habentes maximum crimen, quod crimine tradito-

rum quos in judicio transmarinarum Ecclesiarum etiam
vera documenta proferentes convincere minime potuistis,

orbem christianum perfunditis quia in ea causa in qua ,

interesse non potuit, elegit judicibus credere, non accu-

satoribus victis? Non itaque ideo rei estis, quia bonam
causam, ut secundum vosloquar, in transmarino judicio
perdidistis : sed quia crimen reorum, atque ut nimiura
vobis cedatur, et judicum, tot innocentibus populischris-
tianis per tot gentes longe lateque dilfusis, objicere mi-
nime dubitatis. Quorum communioni tanquam frumen-
tis Dominicis cohaerendo, et illos viros, sicutdicitis, tradi-

tores, et illos malos, sicut arbitramini, judices, secundum

Evangelicas litteras , etiam monente Cypriano , usque ad
tempus ventilationis, tanqunm paleam tolerare debuistis,
ne aream deserendo periretis. Si autem causa illa vestra
cum veris, quod tibi elegisti, documentis suis ad judi-
cium transmarinarum Ecclesiarum non est perducta, c|uo-
modo ab eis potuerunt tot cpiscopi in suis plebibus cons-
tituti causa incognita, et ad se omnino non deJata, jure

damnari? Aut quomodo debucrunt Afri Christiani non ,

dico illi qui eos putaverunt innocentcs, verum etiam illi si

qui eos noverant traditores propter zizania quae in Eccle-

sia esse cernebant , a frumentorum tam longe lateque
448 S. AUGUSXIKI El'ISCOl'1

crescentiuni;, et hos ignorantium, tam manifesta iiniocen-

tia separari, ut propter crirnen aiienum, quo prounitate
loleratonon macularentur, violatae ipsius unitatis crimine
damnarentur?
LXXIX. Quid tibi ergo ad causam prodest, hoc ex iUis
quatuorpropositiselegisse, ut vestra documenta sint vera,
contra vestrosautem quae proferimus, falsa esse depnten-
tur ? Ecce et hic vinceris ^
quoniam veris quae putas do-
cumentis luis, non potuerunt, ubi debuerunt, convinci
traditores , sive a vestris eadcm documenta occuita sint,
sive ipsi traditores qualibet astutia se judicibus occuita-
verlnt, sive ab ipsis parvis judicibus occultati sint. Semen
Abrahae respice, quod in lestamento Dei per omnes gen-
tes crescit sicut steilee coeii, et sicut arena maris'; et
utrum proptcr occuitata quibuslibet causis nescio qua
Africana zizania, tam copiosa messis per agrum mundum
perire potuerit, aude dicere, aude credere, aude, si uilus
inte Dei timor est, cogitare.
LXXX. Exaggeras persecutiones, quas vos pati dicllis,

quibus in tam sacriiega et manifesta obslinatione adver-

sus pacem sanctae Ecclesiae rebellantibus miral)ili mansue-
tudine parcitur : et dicis in primis partibus epistolae tuae,
« quod imperatori Constantino Caeciliani crimen cura fie-
ret manifestum ipse quoque eum, ut Brixiae in cxiiio de-
,

geret, sua sententia condemnavit. » In quo te quisdubitet

vei falli vcl faliere
, quando et Feiicem Aptugnensera
;

coramemorasti in judicio proconsuiis a Vincentio nescio

quode tradilione convictum
Ecce ego insero sententiam
?

yEliani proconsulis, qua purgatus at({ue absoiutus est Fe-

lix^. Si tota gesta visiegere, ex archivo proconsuiis accipe.
« iElianus proconsui dixit, Ex professione Caeciiiani. qui
acta falsa esse dicit, atque epistolae piurima addita, mani-
' Gen. XXI), 17. — » Consulc Oplatum, lib. 1.
 CONTRA CRESCOMUM DONATISTAM, LIB. III. 449
festum est qua voluntate ha3C gesscril Ingentius^ et ideo
recipietur in carcerem ; est enim arcliori inlerrogationi
necessarius. Felicem autem religiosum episcopum liberum
csse ab exustione instrumentorum Deificorum manifes-
tum est; cum nemo in eum aliquid probarc potuerit,
quod religiosas Scripturas Iradiderit, vel cxusserit. Om-
nium cnim interrogatio supra scripta manifesta est, nul-
las Scripturas Deificas vel inventas, vel corruptas, velin-
censas fuisse. Hoc aclis continetur quod Felix episcopus
religiosus illis temporibus nec proesens fuerit neque cons-
cientiam commodaverit, neque tale aliquid fieri jusserit.»
LXXXI. Insero etiam rescriptum imperatoris Constan-
tini ad Probianum idipsum attestantis, et quam molesti
apud eum majores vestri accusatores innocenlium fuerint,
ostendentis. « Imperatores Caesares Flavii, Constantinus ,

et Maximianus, et Valerius, Licinianus Licinius ad Probia-

num proconsulera Africae. iElianus praedecessor tuus, me-
rito, cum vir perfectissimus, Verus, vicarius praefectorum
tunc pcr Africam nostram incommoda valetudine tenere-
tur, ejusdem partibus functus inter caetera etiamidnego-
tium , vel invidiam quae de Gaeciliano episcopo, et Ecclesia
catholica videtur esse commota , ad examen suum atque
jussionem credidit esse revocandam. Etenim cum jam Su-
perium centurioncm et Caecilianum magistratum Aptu-
,

gnitanorum, et Saturninum excuratorem, et Calibium

Juniorem, ejusdem civitatis curatorem, atque Solonem
servuni publicum supra scriptae civitatis ,
praesentes esse
fecisset, audientiam praebuit compctentem : adeo ut, cum
Caeciliano fuisset objectum eidem episco-
quod a Felice
patus videretur esse delatus, cuidivinarum Scripturarum
proditio alque exustio videretur objecla, innocentem dc
eo Felicem luisse constiterit. Denicjue cum Maximus In-
gentium decurionem Ziquensium civitatis cpistolam Ccc-
cxxxix. 29
 4oO S. AtGUSXIWl EPISCOPl
ciliani exduumviri falsasse contendcret, eumdein ipsum
Ingentium suspensum actis qure suberaut pervidimus, ct
ideo minime tortum, quod se decurionem Ziquensium ci-
vitatis esse asseveraverit. Unde volumus eumdem ipsum

Ingentium sub idonea prosecutione ad comitatum meum

Constantini Augusti mittas, ut illis qui in praesentiarum
agunt, atque diuturnis diebus interpellare non desinunt,
audientibus, et corara assistentibus apparere et intimari
possit, frustra eos Caeciliano episcopo invidiara compa-
rare, atque adversus eum violenter insurgere voluisse. Ita
enim fiet, ut omissis sicuti oportet, ejusmodi contentioni-
bus, populus sine dissensione aliqua, religioni proprioe
cum debita veneratione deserviat.
LXXXII. Insero adhuc et verba Constantini ex litteris

ejus ad Eumalium vicarium, ubi se inter partes cogno-

visse , et innocentem Caecilianum comperisse testatur.
Cum enim narrasset in hisquae supra locutus est, quemad-
modum ad judicium ejus post episcopalia judicia partcs
perductoe fuerint : u In quo pervidi, inquit , Ca^cilianum
virum omni innocentia proeditum , ac debita religioni suae
ollicia servantem , eique ita ut oportuit servientem : nec
ullum in eo crimen reperiri potuisse, eidcm apparuit, si-

cut absenti fuerat adversariorum suorum simulationecom-

positum. »

LXXXIII. Tu ([uare non inseruisti sententiam Cons--

tantini, qua eura dicis esse damnatum, et Brixiae in exi-

lio constitutum, vir disertissime ? Quanto congruentius

hanc inseruisses ,
quam nescio quid de Sardicensi con-
cilio, quod nec ad vos, nec ad causam qune intcr nos
est et vos, omnino pertinere monstratur? Cur enim
fuerit Brixiae Caecilianus, quod vos calumniosissime ap-
pellatis exilium cum suam praesentiara maluit Eccle-
,

sisedeesse quam pacem, quid a mc opus est dici; ciim tu

 COKTRA CRESCONILM DOWATISTAM, LID. III. -451

interim damnantis iraperatoris sententiamnulJam recitas,

et damnatum ab imperatore Crecilianum lam temcre,
non dico audiendum dicendum sed eliam scriben-
vel ,

dum putas? Verumtamen secundum verha tua, ecce in

exilio video Caecilianum imperatore damnante, saltem
responde quo accusante : et modo me interroga, quod in
epistola tua postmulta simdiler inane posuisti « Quis :

prolato testamento minus consentit, qui persecutionem

patitur, an qui facit? » Haec certe verba tua sunt. As-
picc ergo Caecilianum persecutionem passum, et sicut ipse
dixisti, in exsilio constitutum. Aspice etiara vestros, sicut
suis verbis imperator ipse teslatur , adversus Caecilianum
diuturnis diebus interpellare non desistentes : » et eisdem
ipsis verbis tuis interroganti mihi responde : « Quis minus
testamenlo prolato consentit, qui persecutionem patitur,
an qui autem perlectis omnibus inve-
facit? » Diligenter
nies CfGcilianum a vestris etiam apud imperatorem perse-
cutionem passum sed non invenies ab imperatore dam-
:

natum, imo etiam invenies absolutum.

LXXXIV. Porrosi([uod tibi pro magno elegisti, ut de
criminibus traditorum quae vos profertis documenta vera
sintj quae autem nos proferimus falsa sint : etiam in eo
vos veritas Dei superat, quoe sicut praedixit, ita reddit Ec-
clesiam in universo mundo fructificantem atque crescen-
lcm ; quia nihil ei pr,Tejudicant aHenorum criniinum licet

vera documcnta,quae propinquioribus episcopis transma-

rinis, per quos in longinquiores partes, sive transit talium
rerum fama, non transit, aut non sunt demonstrata
sive
sicut debuerunt, aut uon suntcredita quibus demonstrari
potuerunt, aut crcdita et occullata nequaquam ad alios
pervencrunt nec quisquara vel unus homo, quanto mi-
j

nus tantus Chrislianorum numerus in tot gcnfiiuis consli-

tutus, rcus potest essc participati sceleris alieni, sive vei
20.
 152 S. ALGrSXlWl EPISCOPI
nulla ejus vera documenta cognoverit, vcl eum simulata
innocentia falsis documentis quisque fefellerit. Si ergo,
ut dicere coeperam , in hoc quod tibi pro magno elegisti,

ut quae vos de traditoribus testimonia profertis, vera sint,

quae autem proferunlur contra vos, falsa sint, nihil vale-
tis adversus Ecclesiam catholicam toto terrarum orbe dif-
fusam, et adversus providentiam Dei, qua « in Chrislia-

num nomcn , ut tuis verbis utar. totus (juotidic verlitur

mundus quanto magis deficitis in
: accusationibus ves-
tris cum hanc ipsam traditionem
, , cujus nomen velut
horrentes qui hoc schisma fecerunt, a Christi corpore se-
paratos se ipsos diabolo tradiderunt, multo probabilius,
sicut in illis litteris dixi ^, et nunc dico, nos vobis obji-
cimus, » a quibus nomina et crimina traditorum dici tan-
tummodo audimus, nos autem etgesta -, ecclesiastica qui-
bus de se ipsi confessi sunt et gesta ^ municipaha quibus
hoc fecisse leguntur, ostendimus.
LXXXV. Tu vero callidus examinator appensorque
verborum, doces nos quid valeat comparativus gradus, et
tancjuam victor exultas , (|iiod non possem dicere , « tra-
ditionem probabihus nos vobis objicimus , » nisi vos no-
bis eam probal)ihter objicere confiterer. « Si enim vos,
inquis, probabilius, nos ergo probabiliter. Et hoc doces,
quia sic est probabiiiter et probabilius, ut si dicas, vere
et verius •, et quia gradus iste quod ante positum est au-
get, non quod ante dictum est improbat. » Adjungis alia

verba , ([uibus hoc evidentius intclligamus j ac dicis :

« Sic est bene et meiius male et pejus horribiliter et

, ,

horribilius sic esse ostendens probabiliter et probabi-

lius. » Unde colligi putas, quia si ego probabilius quod
falsum est objicio , supcrest ut vos probabilitor (juod

' Vidc lib. I conha Pchlian. cop. vi. — ^ Ge.«la conc. Ciit. ^upra, caj». 27.
— ' Gcsla ai>uil Zcno|iliil cap 29.
 COWTn\ CnF.SCONIXJM DONATISTMW, I.IB. IH. 4^^^

verum est objecisse confirmes. Hic ego numquid dico,

quod in quaestione vel disputatione ecclesiastica nos arti-
ficialia grammaticae docere conaris, quid valeat compara-
tivus gradus , « quia id quod ante positum est auget
non ,

quod ante dictum est improbat ? » Video enira quam hoc

inepte tibi objiciam (juod tu videre noluisti quando :
,

mihi anticategoriam veJut ex arte rhetorica objiciendam

putasti quod genus qua?stionis, ubidicitur, Non egoieci,
5

sedtu fecisli, etiamin auctoritate prophetica demonstravi.

LXXXVI. Considera tamen dihgentius, ne forte inve-
nias in Latin?e locutionis auctoribus, quibus grammatico-
rum artificiahaserviunt, non semper istum gradum quod
ante positum est augere , sed aliquando contrario super-
ferri. Cujuslocutionis exemplura interim mihi ex Apostoli
Epistola occurrit, quam scripsit ad Hebraeos. Cum enim
loqueretur de benedictione terrae, qune accepta pluvia
fructum reddit ^ deinde subjecit: «Proferens autera spi-
» nas et tribulos, reproba et maledictioni proxima est cu-
» jus finis in ultionem. » Quod ne iUis (juibus loquebatur
optasse videretur : « Confisi sumus autem, inquit, de vo-
» bis , fratres charissimi •
meliora et haerentia saluti '. »

Attendis certe quomodo hic dixerit , meliora ; non quia

bona eraut quae supra dixcrat, proferre spinas et tribulos,
et ustionem mereri sed magis quia mala erant, ut iliis
^

devitatis meliora eligerent et optarent , hoc est, bona tantis

m:ilis contraria. audicndum esse
Sed forle Apostolum sic

arbitraris, quemadmodum de se ipse dicit tanquam ho- ,

minem, et si imperitum sermone, sed non scientia et '^ ;

ideo non verborum in eo sed rerum atcjue sententiarum ,

auctoritalem pulas esse seclandam , bona poni debuisse

contendens, ubi posuit ipse meliora. Quid si et ergo jam
his lilteris assuefactus , et iilas quas puer didici oblitus,
' Hebr. Y), 7. — > a Cor. xi, G

I
454 S. AlGtSTINI EPISCOPl

sic dixi 5 « Objicitis traditionem , hanc ipsam multo pro-

babilius nos vobis objicimus. » tanquam dicerem, u pro-
babililer ; » comparativum pro positivo ponens, non c[uia
vos probabiliter^ sed magis quia improbabililer : sicut
ille non quia illa erant bona, sed magis quia mala
meliora,
tu quare tam temere concludis ex hoc confirmasse me,
vos probabiliter, quiadixi nos probabilius?
LXXXYII. Quanquam nec secundum grammaticos in
verbo me errasse reprehenderes, si saltem verliorum ipso-
rura auctores vel attente legere, vel memoriter recolere
voluisses. Pueriles enim habent litteroe, sed non a puero
imperito dictura :

Di meliora piis, erroremque bostibus illum :

Discissos nudis laniabant dentibus artus '.

Quomodo ergo meliora piis, quasi bona essent istis, ac

non magna mala, qui discissos midis laniahant
potius
dentibus artus? Jam vides certe quia sicul iste piis ,

potuit optare meliora quamvis illa in quorura compara-

,

tione optabat, non essent bona sic et ego potui dicere, :

« Traditionem probabilius vobis objicimus, » quamvis eam

vos nobis non probabiliter objiceretis. Ut omittam quia

etprobabile quando dicitur, non consequenter est verum \

cum ea dicuntur quae fieri possunt ac solent, et ideo pro-

bantur, hoc est, approbantur et creduntur, etiam si facia
non sint : quod autem verum est , cum ostenditur, neces-
sario probabiie est, et ilio utique probabilius. Recole li-

bros ubi verba didicisti : quam te non fallam, profecto

reperies. Unde etiamsi vestros probabihter nostris tradi-
tionera objecisse concederem ; non ideo verum objecisse ,

contenderem , et recte nos dicerera probabilius hanc

objicere : quandoquidem a vobis nominari tantum tradi-

' Virgil. Georgic, lib. ni, vers 5i3, 5i4'

 CONTR.V CRESCONltM DONATISTAM, I.IB. II f. 455

lores solemus audire, nullis autem gestis vel ecclesiaslicis,

vel publicis, recitari demonstrarique confessos : a noljis

autem proferri et gesta publica ubi vestri tradiderunt, et
ccclesiastica ubi confessi Deo judici derelicti sunt.
LXXXVIII. Sed non omitto tam manifestum adjuto-
riuratuum, quo nobis etiam nesciens plurimum faves,
docendo regulas comparativi gradus u Quia id quod ante :

positum est auget, non quod ante dictum est improbat. »

Secundum enim hanc regulam tuam, secundum qn.xdam
verba lua in epistola tua, sine ulla difficultate obstinuimus
causam nostram. Tu enim dixisli in primis parlibus litte-
rarum tuarum, vclut nostram pertinaciam criminando^
u Tot documenta legalia, c[uod melius et vcrius est, nobis

persuadere non posse. » Ubi ego concludo secundum ar-

tificialia tua jam nos verum et bonum tenere, si quod
,

verius et melius cst, nobis persuaderi non potest. Cum

ergo nos non rescind5mus, utsecundum te loquar, verius
et melius baptisma vestrum ,
quare vos rescinditis verum
et bonum nostrum ? Item cum dixisses, « Hoc et nos volu-
mus, ut Christus sit oiigo, etradix, caputque Christiani: »

continuo subjecisti, « sed quaerimus per quem hoc melius

liat? » Quod dicendo utique concessisti, et per malum
ministrum bene fieri, scd melius per bonum. Cum itaque
nos non rescindimus baptismum ,
quem per vestrum
tanquam per bonum ministrum dari dicitis quare vos :

rescinditis baplismum quem per nostrum tanquam per ,

malum ministrum datum esse contenditis ? Tu enim di-

xisti : « Quaerimus per quem meliu.s fiat. » Et tua regula
est , « quia gradus iste quod ante positum cst auget. »

Unde si per vestrum , sicut putas , melius fit ;

ergo et per
nostrum bene fit. Ac per hoc quando per nos baptizatum
rebaptizatis , id quod ex ista tua regula bcne factum esse
conceditis , sacrilega praesumptione rescindilis.
456 s, AaousTiNi ep)scoii

LXXXIX. Vereor ne nimis iirgeam verecundiam tuam

si ostendam quam leviter quaedam etiam verba
et scurriliter

mea, quse translate posui^ frontem pro pudore, os pro

sermone, tridens telum pro tripartita oratione, tricipitera
bestiam pro errore tribus calumniis adversus tot populo-
rum innoccntium saeviente, quasi urbanus et dicax exagi-
tanda putaveris. Serva potius puerilia pueris. Neque enim
me quod Neptunium telura propter tridentera dicis
raovet
Episcopura non decere, cura sit et piscatorium, ac per hoc
apostolicura ,
quos suos Apostolos Dorainus piscatores
horainum fecif^. Nam et Deum nostrum Scriptura dicit
et alas habere et sagittas , nec taraen Gupidinem coli-
raus ^.

XC. Quin etiam me promissam in exordio lenitatem

non servasse reprehendis, eo quod Manich?eorum facta
racntione permotus dixerim *, « sicut non potcst, quod
Dominus ait, Satanas Satanam excludere^, ita non potest
error Manichseorura Donalistarum errorera evertcre : »

quasi Petilianura Satanae comparaverira, ac non errorcm,

cujus eum cupio laqueis expediri. Bene quod Apostokis
nos adversus talcs calumnias comraunivit eo ipso loco,
ubi nos raites_, admonet, quan-
patientes, et modestos esse
do aliquem dissentientemcorripimus. Cum enim dixisset :

« Servura autera Domini litigare non oportet, sed esse mi-

» tem ad omnes, docibilera, patientem^ in modestia cor-

» ripientera diversa sentientes : « conlinuo subjunxit : » Ne

» forte det Deus poenitentiam ad agnoscendam verita-
illis

)> tera, et resipiscant de diaboli laqueis, captivati ab ipso

» secundura ipsius voluntatem ^. » Ecce Apostolica raan-

suetudo^ cura quibus placide, paticnter, modesteque agi

' Vide lib. i contra Petilian. cap. 27. — » Mattli. iv, 19. — 3 psa]. xvi, 8,
svii, i5, et xxw 8 ; Dan xxxii. — 4 Vide lib. i contra Pelilian. cap. 26. —
5 MatJh. xii, le —('). Tim 11, 2:}.
 CONTR\ CBESCONIUM D0N4TISTAM, LIB. III. 457
praecepit, eos ipsosdicit a diabolo captivatos ; nec tamen
1 quam commendabat, amisit lenitatem, quia eam quara
'
docebat, tacere noluit veritatem.
XCI. Sed ipse videris cujus partes agas, qui mea verba
velut convitiosa et saeva criminando, eos quos ad dispu-
tandum convenirenon vis, ad litigandum niteris excitare.
Nolo enim dicere, quia et te litigare delectat. Parcius
quippe ac verecundius , sed quasi ex obliquo mihi objicis,
quae ad me omnino non enim judicem de
pertinent. Quid
Manichaeorum pestilentiosissima el Christianis omnibus
anathemanda vanitate, si tantum dicere solerem, ac non
etiam conscriptis libris multis muhiplicibusque testarer,
ne sic quidem esset adversus me ullus calumniae vestrae
locus. Neque enim me Catholica falso a vobis argui mira-
retur, a quibus totus christianus orbis cum tot Ecclesiis

etiam illis primis Apostolico labore propagalis, lalsis cri-

minibus accusatur. Cum vero contra Manichaeos, qui me

adolcsceniulum aliquando deceperant, mea tanta scripta
qui voluerit Icgere possit, non usque adeodesipit, ut de
me credat potius verbis vestris, quam oculis et sensibus
suis.
XCII. Sed epistolara, inquis, principis vestri, qua
«

nescio quid de te scripsit, cum te ordinari nollet, tenent

non pauci nostrorum. » Illara vero minime curarem, necsi
ejus, a quo scripla dicitur, non perspicua pro nobis sen-
tentia legeretur, illara calumniam falsitatemque condem-
nans : quanto minus eam curat calholica Ecclesia, cujus
causam contra vos agimus, cui tot divinis testimoniis prae-
sidenti, nulla humana de quoquam homine testimonia
seu vera seu qua gaudet auferunt veritatem. De.sine
falsa,

talibus unus homo sum, Ecclesiae inter nos agitur causa,

:

non mea Ecclesiie, inquam, (|nae in nullo homine spem

:

ponere a suo didicit Redemptore. Quanquam nec de me

458 S. AUGUSTIM EPISCOPI

ipso vobis, etiam meam conversationem nossetis recte

si ,

crederetur inimicis mihi. Ad existimationem hominum ma-

gna teslium qui me novcrunt, suppetit copia ad Dei vero ^

conspectum sola conscientia, quam contra vestras crimi-

nationes ciim intrepidam geram, non me tamen sub oculis
Omnipotentis justificare audco, magisque ab illo alHuen-
tem misericordiae largitatem, quam judicii summum exa-
men expecto, cogitansquod scriptum est : « Cum rexjus-
» tus sederit in throno, quis gloriabitur castum se habere
» cor? aut quis gloriabitur mundum seesse a peccato^? »

XCIII. Sed quid ad rem cujus inter nos vertitur quaes-

tio, qualis ipse sim? cum in area Dominica sim stipula, si

malus^ granum, si bonus. Vos tamen si grana essetis, pa-

leam commixtam, sicut admonet etiam ipse Cyprianus,
ante tempus venlilationis non refugeretis. Proinde nos, si
quem repcrimus in vobis notum hominem malum , recte
vobis objicimns. Ibi enim tota defensio vestra consistit,
quia propterea vos separastis , ne alienorum peccatorum
contagione periretis unde novum genus ares» vos fe-
:

cisse gloriamini, aut quae solum triticum habeat, aut

in qua solum triticum appareat, cui non sit necessarius

ventilator, sed perscrutator. Nam et Parmenianus vester
praeclaram vestram munditiam velut immunditiae nostrae
a contrario comparans'*, ausus est interponere sententiam
prophetae Jeremiae, ubi ait : « Quid paleae cum tritico^? »

Quod ille dixit , ut ipsa indicat lectio , adversus eos qui

divinis oraculis siia somnia coaequabant. Arrogantia tamen
vestra et horrenda superbia Parmeniani litteris declaratur,
ubi vos contra Scripturas divinas, et contra monita Cy-
priani, ante ultimam ventilationem quam mundus expec-
tat, tanquam purgatum a palea triticum praedicavit.

' Piov. xx, 8. — ' Vide lib. iii contra Parmenianum, cap. 3. — 4 Jerem.
sxii], 28.
 CONTRA CRESCONHJM nON\TISTAM, LlB. III. 459
XCIV. Quid ergo dignius adversus hanc fallacissimam
elationem, quam causa Maximianensium vobis poiuit pro-
curari? Quaecumc(ue in nos dicere tanquam in traditores

soletis, in Maximianenses, quos recepistis damnati sunt,

graviora dixistis. De Imperatoribus nobis tan([uam pcrse-
cutoribus facitis invidiam : vos apud judices, quos ipsi Im-
ratoresmiserunt, Maxiniianensibus persecutionem fecistis.

Baptismum Ecdesife dari extra Ecclesiam non posse con-

tcnditis vos baptismum, queni in crimineschismatis Ma-
:

ximianenses dedernnt, in receptis eis quibus dederunt, non

rescidistis. Si haec pro pace unitalis fieri debuerunt, unde

nos accusetis non invenitis si autem non debuerunt, nos

:

non accusetis, nisi vos ipsos damnaveritis? Nolo le per

multa distendas^ nam et ego possem breviter ea quae
contra te dicta sunt, in memoriam revocare : sed hinc
solum cogita, Maximianensium causam tibi ante oculos
pone; si dehac nobis respondere potueris, aggredere cae-
tera : si autem non potueris, melius quiescas quam calces
adversus stimulum jacias.
460 S. Al Gl STIM EPISCOPl

VVV«VVV%A.'IA(t«VM«VV««VVV^IVV%%VVM/VV»«VVt%VV«'VVVVVVM^/VM%V«M/V«\^A/V\'VVV\^/VV\i/M

LIBER IV.

Ad omnes rursiun Epistolce Cresconii partes respon-

det, objectiones ipsiiis et ca/uninias sifigiUatim ex
soJa Maximianensium causa refeUens.

I. Qi AMvis jam tribus nec parvis voluminibus Epistolae

tuae, Cresconi, diligenter satisque responderim, qua Peti-
liani litteras contra mea scripta, quibus retellebantur, de-
fendendas putasti tamen etiam hoc breviori opere insti-
:

tui de sola causa Maximianensium tecum agere, et ex hac

unaostendere omnia quae in illa epistola posuisti,quam frus-
tra, quam inaniter dixeris. Neque enim contemnendumest
beneficium Dei, (juod et ad nostrae dipcnsationis compen-
dium, et ad vestra; correctionis, si sapiatis, adjutorium pra?-
starc dignatusest : quinescientibusvobis,nequeid agenti-
bus nobis, ita vestrorum episcoporum mentibusdominatus
est,utqui orbemchristianumpercommunionemsacramcn-
torum maculatum peccatis criminabantur alienis, quamvis
etiamipsisfalsisetnon|jrobatis,inMaximianicausacogeren-
tur fateri, eorum ([uosdamnaverunt, peccatis non
ma- fuisse

culatos inuna sacramentorum communioneconstitutos,eos

quibus tanquam innocentibus ad revertendum dilationem
dederunt et si non ordinatoribus Maximiani tamen in
, ,

ejus parteconstitutisdamnatoribus Primiani ; et qui baptis-

 CO^TRA CllESCONHJM DO^ ATISTAM, LIB. IV. 461
mum Christi nolebant agnoscere, nec in eis Ecclesiis da-
tum quas Apostolorum labor propagavit atque lundavit
contendentes extra unam Ecclesiam baptismum dari non
possc, nosque culpantes quod per eos datum baptismum
non rescinderemus, quos esse in vera Ecclesia negaremus,
susciperent in M:\ximiani sacrilego schismate baptizalos ,

ct in eis baplismum rescindere non auderent et qui de :

legibus christianorum imperatorum, ([uibus eorum per-

versitas corrigenda praecipitur, nos tanquam crimine per-
seculionis accusant, adirent judices ab ipsis imperaloribus
missos, et Maximianum ac socios ejus apud eos graviter ac-
cusarent, et concilium quo eos damnaverunt, gestis pro-
consularibus allegarent, ac jussiones qnibus illi sedibus
pellerentur, ellicacissimas impetrarent. His omnii)us a se
adhuc nebulas imperitis conantur otlundere non
gestis, :

solum Scripturis sanctis, et priorum rerum gestarum

quando se ab unitate separaverunt m.ultis certisque docu-
mentis , verum etiam recentissimis suis factis et exemplis
evidentissime superati.
II. Hinc ei*go tanlum agam,hinc adomnesEpistolse tuae

partes, quantum Dominus me adjuvat sine ulla diflicul- ,

tate imo cum magna facilitate respondeam. Ac primo

,

illud quod tibi ipse contrarius eloquenter eloquentiam

vituperare voluisti, lanquam esset veritatis inimica, et pa-
trona potius falsitatis , ut eo modo me quasi eloquentem
cavendum atque fugiendum ostenderesimperitis si revera :

tanta esset eloquentia mea, quantam mihi, quamvis accu-

satoric, tribuis nonne recitato decreto concilii Bagaien-
•,

sis, quo, sicut ibi scriptum est: « Maximianum fidei a?mu-

lum, adulterum, Ecclesiae matris inimicum Da-

veritatis ,

thae ^ Chore et Abiron ministrum, de pacis gremio sen-

,

tentine fulmen excussit, » laudare eloquentiam cogeretis ?

•
Nmn. \vi, 3.
462 S. lUGUSXIM EPISCOPl

Porro si mihi materies illa proponeretur, quando possem

dicere: « Licet viperei seminis noxios partus venenati uteri
alveus diu texerit , et concepti sceleris uda coagula in as-
pidum membra tardo seca*Iore vaporaverint tamen con- j

ceptum virusevanescente umbraculo occultari non potuit.

Nam etsi sero,publicumfacinus et parricidium suum foeta
scelerum vota pepererunt. Quando me in haec verba
»

exquirenda coarctarem ? quando in exprimenda provolve-

rem?quando tanto impetu, tanto sonitu in odium noxio-
rum lectoris vel auditoris animum concitarem? Num ideo
haec in quos dicta sunt, minus veraciter dicta sunt? Num
hac eloquentia tanti concilii fides minuitur, vel labefacta-
Nempe iliudquo visumesteloquentius, eo
tur auctoritas?
potissimum clectum est, quod omnes esse suum vellent,
quo uno trecentorum et decem ora tacentia personarent.
Ecce eloquentiam quam vituperasti quam velut seditio- ,

sam et graeco etiam nomine malitiose artificiosam detes-

,

tandam vitandamque monuisti tantum permulsit tot ,

episcopos tuos ut in plenario concilio suo nollet suam

,

quisque proferre sentcntiam, sed unam quae ab uno dici

disertius ornatius(|ue potuil 5 eam cuncti facerent suam,
Liceatigitur nobissineinvidia non usquequaque impolite
contra errores hominum disputare , si licuit tot ac tantis
episcopis vestris ipsos homines tam diserte ornateque
damnare.
IIL lllud etiam quod studium pro veritate certandi,
quia soepe voluimus cum vestris conferre , ut errore sub-
lato, fraterna charitas pncis vinculo necteretur , conten-
tionis et animositatis vitioso nomine reprehendis : nonne
melius, obsecro te, causa veritatis et unitatis pacificis
verl)is etpacatioribus locis inter episcopos ageretur, quam
in foo ab episcopis per advocatos litigaretur I quod a
partibus Primiani Carthaginensis episcopi vestri adversus
 COIVTRA CRE.SCONHM DOMATISTA.M, LIB. IV. 463
Maximianum , et adversus eos qui cum illo Bagaiensi
concilio damnati sunt apud Jegalum Carthaginis, et apud
cjuatuor vel araplius proconsules iactum est ? Certe in
collatione dispulationis hoc cavcndum est , ne prorum-
patur in litera, et caveri a modestis ac mitibus et polest
ct solet: cum vero advocatis ulrimque luclantibusin ioro
controversia vertitur jam procul dubio litigatur. Neque
,

hoc in vestris reprehendo, si ad hoc non amore litigandi,

sed consulendi necessitate compulsi sunt verumtamen :

admoneo te bono ingenio praeditum virum, ut adverlas,

ut sentias,ut intelligas eos qui forensem strepitum et judi-
ciaria jurgia, quibus accusatosconvincerent,et expellerent
quos damnaverant non declinaverunt,
in concilio jara ,

sed susceperuat et exercuerunt multo nobiscum facilius

,

pacifice conferre potuisse nisi mallent causam malam

,

looperire excusatione, quam disputatione fmire.

IV. Jamvero quod antet|uam venias ad sermonem meum,
tjuo reprehendi Petilianum, a me interim quaeris a quo te
hapti/ari conveniat,utrum ab eo potius quem et ego bap-
tismum habere confirmo, an ab eo quem tuus hoc non
habcre contendit haec etiam quaeslio per Maximiani cau-
:

sam de vana imperitorura loquacitatc sublata est, quanlum

([uidem ad vos attinet nam apud ipsos Maximianenses
:

adhuc manet. Vestri enim daranato propter sacrilegium

schismatis Maximiano, quem diaconum suum Primianus
damnaverat et per quem conspirantibus adversum se
,

plurirais collegis damnatus fuerat, continuo cum eo duo-

decim ordinalores ejusdem Maximiani eadem sententia

damnaverunt. Ex quibus duos, Praetextatura Assuritanuni
et Felicianum, curn eos injudicio proconsulariaccusassent,
cum Bagaiensi concilio damnalos allegala per advocatos
eadem sententia dcmonstrassent, cum jubente proconsule
locis quos tcnebant ,
peliere conati, minirae valuissent j
464 S. AlGUSTINI EPISCOPI
sic postea suscepernnt , ut cum eis in honoribus eorum
communicarent, et simul in pacem redactis po-
integris
puliseorumex hisquosinschismatebaptizaverant, nullum
rebaptizarenl.
V. Extat decretum Bagaiensis concilii, allegatum apud
proconsulem, advocato prosequente Nummasio, cum age-
ret ut Primiani communioni Membresitana Ecclesia tra-
deretur expulso Salvio qui eam tenebat antiquitus, ubi
,

episcopatum meruerat in parte Donali. Sed pellendus

propterea petebatur, quia eum damnatum Bagaiensi con-
cilio recitabat inter duodecim Maximiniani ordinatores,
quos idem Nummasius in nuraero errans undecira dicit.

Hanc Nummasii postulationem recitavit postea Titianus

expresse ac nominatim agens apud eumdem proconsulem
adversus Praetextatum et Felicianum : cujus advocati
verba ista sunt: « Sed suis, inquit , institutis iniquitas
delectatur, et semetipsum non deserit, cum semei praeci-
pitata corruerit. Idem namque Maximianus cneptam nu-
trit audaciam, etalios sibimet consociat ad furorem. Inter
quos etiam Felicianus tjuidam, qui primo recta sectatus,
depravationis hujus attaminatione fuscatur in Mustitana ,

Deo omnipotenti parietes consecratos

positus rivitate, ,

Ecclesiam venerandam ([uasi quadam obsessione credidit

retinendam. Hunc Praetextatus etiam in Assuritanis par-
tibus imitatur. Sed cum re(|uitatis luse innotesceret potes-
tati consortium sacerdotum ,
jussisti , ut gesta testantur,
exploso omni contradictionis etrectu sacratissimis sacer-
dotibus a profanis mentibus ecclesias vindicatas oportere
restitui. » Deinde paulopost, ut idem advocatus ostendat
quid jussum sit, recitat Nummasii postulationem quam
supra commemoravi : in qua proconsul Nummasio cum
dixisset Lege episcopale judicium
: « » illud Bagaiense ;

recitatum est in quo Maximianus damnatur his verbis

, :
 CONTRV CRESCONIl M DON XIM A.M \ , LIB. 1\ . 46.)

«Maximianum fidei aemiilum;, veritatis adultcrum , Eccle-

siae matris inimicum, Dathae, Chore, et Abironministrum,
depacis gremio sententiae lulmen excussit : et (|uod adhuc
eumdem dehiscens terra non sorbuit, ad majus supplicium
superis reservavit. llaptusenim pcenam suam compendio
lucraverat funeris, usuras nunc graviores coliii^it founoris,
cum mortuus interest vivis. » Deinde in ilios duodecim
ordinatores ejus ita profertur Bagaitana sententia Nec : «

solum hunc, inquiunt, sceleris suimors justa condemnal,

trahit etiam ad consortium criminis plurimos catena sa-
crilegii, dequibus scriptumest « Venenum aspidum sub :

» labiis eorum quorum os maledictione et amariludine

,

» plenum est veloces pedes eorum ad etFundendum san-

,

» guinem. Contribulatio et calamitas in viis eoruni et ,

» viam pacis non cognoverunt non est timor Dei ante ,

» oculos eorum ^ » Nollemus quidem tanquam c proprii

corporis junctura praecidi , sed quoniam tabescentis vui-
neris putredo pestifera plushabet in abscisione solaminis ,

quam in remissione medicaminis, inventa est causa salu-

brior , ne per cuncta mcmbra pestilens irrepat virus, ut
compendioso dolore natum decidat vulnus. Famosi ergo
criminis reosVictorianum Carcabianensem JVIartianum, ,

Sulleclinum, Beianum Baianensem, Salvium Ausaphen-

sem Theodorum Usulensem
, Donatum Sabratensem , ,

Miggenem Eiephantariensem Prc-etextatum Assurilanum , ,

Saivium Membresitanum, Valerium xMelzitanum, Feiicia-

num Mustitanum , et Martialem Pertusensem ,
qui funesto
opere perditionis vas sordidum coilecta foeculentia giuti-
narunt^ sed et ciericos aiiquando Ecciesiae Garthaginis,
qui dum facinori intersunt , iliicito incestui ienocinium

praebuerunt ; Dei praesidentis arbilrio, universaiis conciiii

orc verithco damnatos esse cognoscitc. » Post istorum
' Psai. xiii, 3.

cxxxix. 30
466 S. lUGUSTINI EPISCOPI
damnationem, in quibus leguntur Prpetextatus Assuritanus
ct Felicianus Mustitanus, cum quibus, ut ante dixi, pro-
consulis adversus eos impetrata jussioneconcordaverunt 5

caeteris in eodem Maximiani schismate constitulis , Pri-

miani etiam damnatoribus, tantum quia non interfuerant
Maximiani ordinationi , dilationem dederunt in eodem
Bagaiensi concilio certo diei termino definitam, quae con-
tinetur his verbis Eos autem, inquiunt, quos sacrilegi
: «

surculi non polluere plantaria hoc est, qui a Maximiani,

capite proprias manus verecundo fidei pudore retraxerunt,

ad matrem Ecciesiam redire permisimus. Quantum enim
de reorum morte purgamur, tanto de innocentium reditu
gratuiamur. Ac ne angustum redeuntibus tempus spem
salutis arctatae diei pressura subducat, agnoscentibus qui-
bus manentibus praecedentibus statutis universis
licet , ,

usque ad diem octavum Kaiendarum Januarii proxime

futurarum agnitionis pandimus januam ut integri hono- ,

ris iundamenta quam si quisquam

ac fidei regressi haiieant ;

ingredi nequiverit pigra segnitia sciat sibi ad omnes ve- _,

nialesaditus sua voiuntate viam esse subductam. Manebit

enim circa eos dicta sententia et post praestitutum diem
,

redeantibus fixa poenitentia.»

Ex his igitur omnibus quoniam

VI. rediisse aliquos ad
communionem vestrara nec vos negatis , et in tam recenti
memoria, adhuc etiam viventibus hominibus , de quibiis
agitur, ceieberrima et clara notitia est, cum et illi quibus
diiatio data est, (quandoquidem sicut verba conciiii ejus-
dem satis indicant, eos ad matrem Ecciesiam redire invi-
tant, et eorum tanquam de innocentium reditu gratulan-
tur, ) et illi quos cum xMaximiano nuila interposita dila-
tione damnaverunt, extra vestram Ecciesiam loto iiio
tempore l)aptizaverint sive usque ad dicm ; diiationis
quando cnm Maximiano communicabanl etin , ejus erant
 CONTRA CRESCONIliM DOJNATISTAM, LIB. IV. 4G7
schismate constituti , sive etiam transacto dilationis die,
quando Titianus advocatus nominatim Praetextatum et
Felicianum pelii de basilicis postulaJjat , cum quibus in
honore integro Primianus postea concordavit quomodo :

audetis jam dicere unum baplisma nisi in una Ecclesia ,

darinon posse cum ab istis daturain sacrilego schismate

5

baptismum sine uUa controversia cognoverilis, susceperi-

tis , rescindere non ausi fueritis ? Nec tamen potestis di-
cere, nihil vos praestitisse ilhs ,
quos in eodem baptismo
suscepistis. Si ergo quaerara quid praestiteritis : procul
dubio respondebitis, neipso sacrilegio schismatis perirentj
ne baptismum Christi non ad praemium, sed ad jud-cium,
nonad salutem^sed ad perniciem, sicut est militise carac-
ter in desertoribus, haberent; praestitimus pacem, prsesti-
timus unitatem, pr-jestilimus Ecclesia3 societatem, ut eum
perquemcharitasditFunditur in cordibus noslris, Spiritum
sanctum accipere mererentur, sine ([uo nemo pervenit ad
regnum coelorum , omnibns legitimis
etiamsi sacramentis
imbuatur. Haec respondcretis veraciter, si veram Ecclesiam
teneretis.Verumtamen ad admonitionem vestram sullicit,
ut hoc vos accepturos intelligatis in vera Ecclesia, quod eos
quos in Maximiani sacrilego schismale baptizarunt qui cum
eis ad vos inde redierunt in vestra communione acce-
,

pisse credidistis atque ita vos etiam accepto baptismo

:

Christiessepuniendos,3i unitatem catholicne Ecclesiaenon

tenueritis, sicut in Maximiani schismale J)aptizatos procul

dubio puniendos non dubitaretis communioni , si vestraj

non copularentur in quibus ad vos inde venienlibus non

,

rescindendum baptismum judicaslis. Vides itaque etiam

hoc quod te movebat de baptismi sacramento, in causa
,

Maximianensium jam solutum.

V^II. Jam nunc illa videamus, (juibus epistolam meara

te refellere credidisti. Ac primum (|uod inlerrogas, « quare

30.
46^ >• AlGlbllM EHSCOl'1

veslros Donalistas appellemp) adjungens «quod Uonalus

non auctor et institulor Ecclesiae quae ante non luerat,
sed a Christo deductae et antiquae unus ex episcopis lue-
rit : » nonne Maximianum
attendis hoc de se ipso et
dicere, ex cujus tamen nomine universam ejus communio-
nem appellatis? Neque schisma quod fecit, ullo vocabulo
a vobis vel ab aliis sectis discernitis, nisi aut Maximianis-
tas , aut Maximianenses , aut quodhbet ahud, quod a
Maximiani nomine derivetur, aut certe simplicius et sine
timore grammaticarum ferularum partem Maximiani ,

nominetis. Numquid hoc dicturus es, Maximianum a ves-

tra communione schisma fecisse, hoc autem a commu-

nione cathohca non fecisse Donatum? Sed Maximianus
non hoc dicit, qui Primianum potius et vos omnes alhr-
mat a parte Donati, in qua ipse permansit schisma fe- ,

cisse, et recitat decreta concihorum primum quod apud :

Carthaginem a quadraginta et tribus factum est quo ,

praedamnatus est Primianus alterum quod Cebarsussi :

centum vel amphus vestri tunc Episcopi condiderunt

quo perfecte pleniusque damnatus est. Cui talia docu-
menta proferenti quid respondebis, nisi majoris esse auc-
toritatis Bagaiense concihum, in quo trecenti et decem

eumdemMaximianum etejussociosdamnaverunt, quando

Primianus non apud cos tanquam purgandus dicebat cau-
sam, sed cum eis tanquam judex innocentissimus conside-
bat, proferebat sententiam contra Maximianum et duode-
cim socios ejus quibus praesentibus ordinatus est , et data
dilatione tanquam innocentes ad pacem propriam revoca-
bat tot cseteros a (juibus ipse damnatus est.
VIII. In hac vestra conflictatione quid vultis ut nos
medii judicemus, quandoquidem nec Maximiani , nec
vcstra communione detinemur? Quid, inquam, hinc
'
VJdc lib. I conlia Pcliliaii. ca|i. i.

i
 CONTRA cnESCOMlM DO^ATISTA:m, LIB. IV. 469
vultis judicemus, nisi contra duo concilia quibus damna-
tus est Primianus, unum Bagaiense posterius pro illo va-
lere debere quo damnatus est Maximianus, eo videlicet
firmius id esse arbitrantes, quo posterius potuit de priori-
bus judicare? Ecce in hoc favemus vobis : alia nobis est
cum Maximianensibus causa , si ausi fuerint succensere.
Favemus , inquam ,
judicio terlio Bagaiensi quod lactura
est pro Primiano contra Maximianum ejusque collegas,
quo posteriore potuerunt raerito priora deleri. Quanquam
a duobus prioribus judiciis ad terliura nuUam Primiani
vocera provocationis vel legiraus vel audiraus, nisi quod ,

absens prirao praedaranatus , secundoque daranalus est.

Sed etiam in Maximianum et socios ejus absentes prolata

cst disertissima illa Bagaitana sententia. Et hoc illi qua-
draginta et tres apud Carthaginem modestius, cautius, di-
ligentiusque se gessisse testati sunt ,
quod ad eumdem
Primianum non semel, sed iterura ac tertio legatos raise-
runt , ut si ad eos ipse venire nollet, ipsos ad se venire
perraitteret ; quo utruraque recusante , sicut scribunt, et
eos c[ui missi sunt, injuriosa repulsione tractante, necessita-
tera sibi incubuisseasserunt,utjam Ecclesiae providerent
et sic nondura audentes ultimum praecipitare judiciumf
sed quodam praejudicio consulentes , ut ei, si causae suae
fideret, sequenti celebriori concilio respondendi seseque
purgandi relinqueretur locus : quo cura venire noluisset,
jani necessario putaverunt esse damnandum sine ulla sus-
pensione sententiae. At vero in decreto Bagaiensis concihi,
non solum legatos ullos a Maximiano male tractatos non
legimus , sed nec missos iegimus ut veniret : videraus ta-
men levatura altarecontra allare, (-t ordinalum episcopum
contra eura episcopum qui in cathedra ubi fuerat ordina-
tus, ita sedebat, ut conventu sui populi non desereretur,
nec a caeteris pluribus episcopis communio ejus dirimere-
470 S. AUGUSTIM EPI8C0PI

tiirfanlam commovisse inclignalionem sacrilcgo schismate

perpetralo iil nec ipsiiis Ma\imiani, ncc ordinatorum
,

ejiis jam esset ulterius diflcrenda damnatio.

IX. Hnec cum non vos tamen pro Caeciliano
ita sint,

talia permovent, contra qucm manentem et populo praesi-

dentem, erecto altari contra altare, ordinatus est Majori-
nus. Contra quem non a vobis duo, sicut contra Primia-
num a IMaximianensibus, sed unum profertur judiciura
horrendae temeritatis festinatione acceleralum. Qui non,
sicut Primianus, noluit ad sc venire coUegas, sed invita-

vit potius ut venirent ^

quod nec ipsi in sui concilii de-
cretoquod contra eura condiderunt, tacere potuerunt.
Pro quo non unum, sicut pro Primiano, sed quatuor(7)
posteriora judicia recitantur. Ejus, nonabsentes, sicutPri-
miani , apud eos
sed praesentes sunt adversarii confutati ,

judices, in quos judicaturos consenserunt; apud ipsum

etiam imperatorem Constantinum, apud quem primum
Caecilianum accusaverunt apud quem postea de judici- ,

bus episcopis a quibus ille ipsam causam voluit audiri

,

tanquam non recte judicantibus questi sunt ad quem ;

rursus ab altero episcopali judicio provocarunt, ut ipso

etiam post unum ct alterum episcopale judicium inter
partes cognoscente superarentur : quorum non defuit
etiam quarta convictio. Nam cum in Caeciliani propriis
criminibus calumniatores inventi fuissent, et ei de Felicis
Aptugnensis ordinatoris cjus traditione qunestionem intu-
lissent, Ftlix etiam ipse purgatus est proconsulari judicio,
eodcm ipso Constantino, ut causa ejus discutcretur, juben-
te, quem illi assiduis interpellationibus fatigabant. Haec
Maximianenses adversus Primianura non exercuerunt raa-
la, nec toties victi sunt , nec praesentes victi sunt , nec apud
eos,quos ipsi elegerunt, judices victi sunt et taraen quod :

manifestum est ipsi a vestra coramunione schisma fece-

,
 CONTRA. CRESCONILM DONATISTAM, LIB. IV. 471
runt ; hoc vestros a catholica communione fecisse non
et
vultis advertere qua impudentia vanissimae animositatis,
5

prorsus ignoro. Si enim omnia quae dicilis de Caeciliano et

Felice ordinatore ejus ideo vera esse vullis ,
quia septua-
ginta ferme episcopide hac re judicaverunt, cur non vultis
vera esse quae dicuutur de Primiano , cum et inde primo
quadraginta tres, postea centum episcopi judicaverint, et
prius praejudicium posteriori judicio confirmaverint ? Si
autem propterea illa crimina Primiani faJsa esse censetis,
quia pro illo posterius contra inimicos ejus Bagaiense
concilium recitatur : cur non vultis crimina, quse objecta
sunt Caeciliano, falsissima confiieri, pro quo posteriora
tot judicia recitantur? Si Caecilianus , contra quera semel
fuerat ab illis septuaginta judicatum, non debuit jam lo-
cum purgationis ab aliis judicibus invenire : nec Primia-
nus debuit, quem jam tanto plures quam septuaginta,
prima ^ confirmantes, secunda cognitione damnaverunt.
Si autem bis damnato , tertium quod jam pro illo factum
estjudicium suliicientissime suifragatur cur semel dara- :

nato non suilicere ad absolutionem secundum, tertium ,

quartum ,
quintumque judicium , ncscio qua fronte
ferrea, contenditis? Quod si vos iorte numerus movet, ut
ideo contra centum, a quibus damnatus est Primianus,
valere arbitreraini Bagaiense concilium, quia in eo tre-
centi et decem fuerunt:cur in tanto majori numeroepis-
coporum orbi terrarum consenlire non vultis?
X. Quod autem objicis Caeciliano peccatum illud inex-
piabile in Spiritura sanctum de quo Dominus ait, « Non ,

» remittetur neque hic, neque in futuro saeculo ^ » et :

nos possemus dicere , Feliciano Mustilano, quem hodie,

cum Primiano habotis episcopum, ununi ex ortliiiatoribus
Maxiraiani damnatoribusque ipsius Primiani a quo etiam
Forte priraam, scilicet, cognitionem. — ' Mattli. \n, Sa.
472 S- AUGUSTTNI EPISCOPI

in sacrilego schismate baptizatos noii rebapti/atis, pecca-

tutn vos objecisse quod fit in Spiritum sanctum, cui sacri-

legium schismatis objicitis, sicut in Bagaiensis conciiii

sententia declamatum est. Sicut enim vos ideo putatis
illo irremissibili reatu peccasse in Spiritum sanctum quos ,

accusatis divinas Scripturas exurendas persecutoribus

tradidisse, quod easdem Scripturas Spiritu sancto acti
locuti sunt homines Dci *
: ita etiam nos non solum ves-
tris potius traditoriljus quos gesta convincunt, hoc crimen
possemus objicere , sed et Feliciano , ut dixi hoc vos
,

objecisse in crimine sacrilegi schismatis doceremus ^ quia

in Spiritu sancto servatur unitas dilectionis , et pacis, di-
cente Apostolo : « Sustinentes invicem in dilectione, stu-
» dentes servare unitatem spiritus in vinculo pacis ^. »

Quam profecto violat, qui schisma committit. Sed hunc

reatum insolubihs aeternique peccati, quod in Spiritum
sanctum committitur, nec vobis objicimus, quos correctos
cum vivitis sanari posse non desperamus; nec vestris, qui
sanctos codices cremandos ignibus tradiderunt, nisi quod
usquein finern vitse hnjus ab unitate disjuncti, cor impte-
nitens habuerunt. Nec Feliciano et Proetextato hoc vos
objecisse ostenditis cum quibus postea
, communicastis,
qui in catena sacrilegii cum Maximiano ad consortium
criminis tracli ,
plenarii concihi vestri ore veridico legun-
tur esse damnati , et post diem dilationis, non c[uidem il-
jam damnatis, sed aliis
lis tanquam innocenlibus proroga-
tum, probantur esse suscepti.
XI. Quod autem non tibi placet derivatio nominis, ut a
Donato Donalistae appellentur, ct censes latinae regulalo-
cutionis potius declinandum ^ non aspernor admonitionem
tuam : verumtamen (juaere grammaticos judices apud ,

(juos cum Maximianensibus de hac arte confligas , eosque

'
2 P<>lr. I, 9.1. — 2 Ephes. iv, 2.
 CONTP.V CnEsCOMUM nONATISTAM, LTB. IV. A7^
convincas. Jam enini nec ipsos volo iVIaximianistas vocare,
ne otrendam tam eruclitas aures tuas, cjui certe, c[uantum
existimo, non ut ego, tibi facile cessuri sunt, ut Claudia-
nenses, vel cjuid aliud appellent, quosClaudianistas appel-
laverunt, cum eos Primiano in communionem receptos,
inter alia, cjuibus eum et pr.nedamnaverunt, et damnave-
runt, crimina posuerunt. Et simul recognoscc hanc dccii-
nationis regulam non mihi soli, sicut reprehendis, pla-
,

cuisse sed fortasse me solum tibi in hac re

: quae ad ,

causam non pertinet, tanta facilitate cessisse.

XII. Quod vero me putasti vehementius arguendum ,

quod cum dixerim, « Donatistarum haereticorum sacrile-

gum errorem , » quod tuschismapo-
hseresim appellans,
tius vis putari, eos tamen a sacrilegio non expiatos in com.

munionem recipiamus tu qui nos in hac causa tam

:

graviter arguis, responde quomodo c^xpiaverint vestri sa-

crilegium Feliciani et Praetextati, cum quibus postea com-
municaverunt, episcopos eos sibi sicut antea fuerant copu-
lantes atque reddentes, nec quemquam corum quos illi in
sacrilegio schismatisbaplizavcrant, denuo baptizanles. An
forte non erant sacrilegio maculati, sicut quidam vestrum
desipiunt , dicentes , non eos in Deum , sed in hominem
peccavisse ^ sacrilegium vero tanto est gravius peccatum,
quantocommilti non potest nisi in DeumPUnde me dispu-
tatione tua non ob aliud arguendum arbilratus es quod ,

sic suscipiamuseos qui a vobis ad nos transeunt, nisi quia

« vestrum dixisacrilcgum errorem. »Lcge ergo Bagaiense
concilium. Nempe ista illic prima verba sunt : « Cum om-
nipotentis Dei et Christi ejus Salvatoris noslrivoluntateex
universis provinciis Africae venientes in ccclesia sanclaBa-
gaiensiconcilium gereremus,(jiamaIius,Primianus,Pontiiis,
Secundianus, Januarius, Saturninus, Felix, Pegasius,Ru-
finus, Fortunius, Crispinus. Florentius, Optatus, Dona-
474 S. Al-GUSTINI EPI8C0PI

tus, Donatianus, et caeteri numero trecenti et decem, pla-

cuit Spiritui sancto qui in nobis est, pacem firmare per-
peluam, ct schismata resecaresacrilega. » Audis, advertis,

attendis? « Schismata, inquiunt, resecare sacrilega. » Er-

go non in hominem, sed in Deum scelerata perversitate in
eoschismate solus Maximianus sacrilegii crimine teneba-
tur cum ista Lege paulo post quid di-
sententia diceretur.
cant de sociis ejus, inler quos istorumnomina, de quibus
agitur^ scripla sunt Nec solum hunc, inquiunt, sceleris
: ««

sui mors justa condemnat, trahitetiam ad consortium cri-

minis plurimos catena sacrilegii. »

XIII. Quid est, vir disertissime? quid habes quod di-

cas mihi? Lege sequentia, vide inter plurimos quos trahit
ad consortium criminis catena iUius sacrilegii, Praetexla-
tum et Fehcianum lego sacrilegos, video episcopos quid
:
^

agis, si non probaveris expialos? Nempe urgeris cedere

veritati, qua dicimus expiari vestros cum ad nos veniunt,

ipso vinculo fraternne pacis et charitatis cooperiri peccata

eorum, sicut scriptumest : « Charitas cooperit multitudi-
» nem peccatorum^ Quid de
» iliis, quosavestra commu-
nione separati , et Maximiano in sacrilega ilHus catenae
societate devincti baplizaverunt, quos cum eis in eodera
baptismo in pacem atque concordiam suscepistis, respon-
deljis-ne aiiquid nisi eadera sacramenta recte vos appro-
basse in eis, quae nos quoque approbamus in vobis? Ma-
gis enim tibi constabis, si ista responderis, et verbis epis-
tolae luae non reluctaberis. Inqua cum conareris ostendere
non haeresim inter nos et vos, sed schisma potius commis-
sum esse, dixisli « nobis et vestris unam esse religionem,
eadamsacramenta, nihil in chrisliana observatione diver-
sum. » Neque enim gravius quam his verbis repetitionem
baptismatis accusare potuisti, quando seducti a nobis re-
' 1 Petr. iT, 8.
 CONTKA CRESCONIfM DONATISTAM, LIB. IV. 475
baptizantur a vestris, in quibus eadem sacramenta esse et
sentis, et dicis, et scribis. Qua igitur sceleris impudentia
non servatur in quos in sancta unitate Ijaplizat orbis
eis,

christianus ,
quod servatum est in eis quos in sacriJego ,

schismate baptizarunt Prsetextatus et FelicianusPCausam

itaque nostram, quam vobiscum habemus, vestro iam ju-
dicio terminastis, cum eos qui a vobis damnatione per-
cussi sunt, qui populos ne ad vos accederent, instantissime
monuerunt, qui post vos etiam baptizandum essecensue-
runt, cum eis quos extra vestram communionem in sacri-
legio schismatis constituti baptizaverunt, sine ulla degra-
datione, sine baptismi iteratione , in altaris concordiam
suscepistis, et nulla re alia ab illo scelere sacrilegii, nisi
sancto igne charitatis expiatos esse credidistis. Quod vere
fieret, si vos eamdem charilalem in vera unitate tene-
retis.

XIV. Sed tamen videamus etiam de verbis epistolae

Petiliani, quam contra me defenderc voluisli, quomodo te
exuas in hac causa Maximianensium , de qua nunc sola
statui agere adversum litteras tuas. Posuit certe ille ista

verba sua. « Conscienlia, ait, sanctcdantis attenditur, quae

abluat accipientis. » Cui ego, Quid si inquam Jateat
« , ,

dantis conscientia, et forte maculosa sit, quomodo poterit

accipientis abluere conscientiam ? » Hanc tu incvitabilem
qusestionem, quia in verbis Petiliani omnino non solvitur,
tuis solverc aggrcssus es , et dixisti , non contra me sed ,

contra illum quem defendere voluisti. Ille quippe ait :

« Conscienlia dantis altendilur, quse abluat acciplcntis : »

tu vero fassus, latenlem conscicnliam videri non posse,

sic eam dixisti attendi, ut non vidcatur ipsa, scd quid de
illa notum sit in publica fama. Unde colligitur, verum jam

non quod conscientia dantis abJuat accipicntis con-

esse,

scientiam sed fama ejus abluit secundum te quseutique

: :
476 S. ATGT STINI EPISCOPI
fallit inluenlem , cum de pessimo loquitur bona, de adul-
tero casta, de sacrilego religiosa. Tunc enim quando
abluit,
mentitur. Nam si de occulto scelerato fama verum loqua-
tur, tunc non abluit, sed maculat eum qui ab illo acce-
perit baptismum. Ac per hoc fama ista, quam patronam
tam malae causoe adhibere voluisti, vide qualis sit, quae
mendaxabluit, etverax polluit ; ut scilicet mirifica tuadis-
putatione, tunc apud eam non sit aqua mendax ,
quando
ipsa mendax.
fit

XV. Sed quid hinc opus est diutius loqui, cum Fclicia-
nus hodie sedeat inter episcopos vestros, qui cum ab eis
disjunctus esset, et Maximiano in catena sacrilegii cohaere-
ret, quoscumque baptizavit, nemo post eum rebaptizavit.
Quaero a Petiliano cujusmodi habuerit tunc ille conscien-
tiam? Ei lego decretum Bagaiensis concilii, ubi scriptum
est : « Nec solum hunc sceleris sui mors justa condemnat :

trahit etiam ad consortium criminis plurimos catena sa-

crilegii, de quibusscriptum est : « Venenum aspidum sub
)) eorum quorum os maledictione et amariludine
labiis ,

)) plenum est*. Inter hos enim plurimos eliam Felicia-

))

nus annumeralur, (jui taUbusIabiis et tali ore bapti/.avii :

horum alicjuem non respuislis , non rescidistis, non des-

truxistis : et (|uia verbis evangelicis, in iiomine Patris et
Filii et Spiritus sancli
,
per ([ualemlibet linguam at(jue
conscientiam consecrata est aqua, non mendacem, sed ve-
racem agnovistis atque recepistis. A te autem quaero de
isto Feliciano, cujus tam mala cum in catena sacrilegii
bapti/.aret, fuerat conscientia, quid erat tunc in publica
fama Atque ipsum concilium identidem recito, ubi scrip-
?

tum est « Famosi ergo criminis reos Victorianum Car-

:

cal)ianensem . » et inter creteros quos repetere piget:

« Praetextatum Assuritanum, et Felicianum Mustitanum,
• P<al. xiii, 3
 COJMXKA CKESCOMl U UOJNAil.SXAM, LIB. IV. 4?7
({ui iunesto operc perditionis vas sordidum coliecta foecu-
lenliaglulinarunt, » paulopost, « plenarii concilii ore ve-
ridico damnatos essecognoscite. »
XVI. Quid ad ista respondes? Si non bapti/at a veslra
communione separatus : Jego l)aplizasse cum Maximiano
ad consortium criminis tractos. Si non baptizat qui peccat
in Deum : lego baptizasse catena sacrilegii coJiigatos. Si
conscientia sancte dantis attenditur ,
quce abJuat acci-
pientis : lego baptizasse morsibus aspidum venenosos. Si
conscientia dantis ut possit abJuere, pubJica fama ejus
attenditur : Jego baptizasse famosi criminis reos. Manet
adhuc in corpore FeJicianus, cum iJlo sunt omnes ab iJJo

in sacriJegio schismatis baptizati, in communionem autem

vestram rccepti, nec ab uUo rel^aptizati. Contra Petilia-
num, baptizavit sacriJega conscicntia macuJosuSj contra
te baptizavit famosi criminis reus. Qua ratione vos, quaeso,
defenditis, nisi ut quod et nos dicimus, vestris factis con-
victi aliquando dicatis, quod nec conscientia, nec iama
dantis abJuat accipientis conscientiam, sed fides accipien-
tis ipsius, danlis autem Dei non hominis quod si
gratia, :

et conscicntiae bonae interrogatio in accipiente non fuerit,

fidesque ipsa veJ tota, veJ ex parte aJiqua vaciJlaverit, mo-
reshominum esse corrigendos, non sacramenta destruen-
da ,
quae non alia veJ similia , sed tu omnino eadem
confiteris : sicut eorum quos FeJicianus ct Praetextatus in

sacrilego schismate baplizarunt, vitam et voJuntatem cor-

rigendam existimastis, ne in ilJo schismate sacrilego per-
manerent j non violandum baptismum, licet indignissi-

mis per indignissimos ministratum.

XVII. Frustra igitur orc maledico conscientiam nostram
tanquam publicalam atquc damnatam crimine thurifica-

tionis, tradilionis, persecutionis, accusare voluisti, ut cx

lioc vcJut probarcb nos baplismum darc non posse : cum
478 S. AlGlSTINI EPISCOPI
et falsa jactetis ; et quomodo se illud habeat , certe Maxi-
mianensium sacrilegii crimine damnata conscientia dare
potuit baplismum, quem rescindere timuistis, et quem
dari etiam a persecutoribus posse per vos quociue ipsos
docetur ,
qui eosdem Maximianenses acerrime persecuti
non solura baptizatis, sed vos solos baptizare debere con-
tenditis.
XVIII. Lege scriptum
Dicis in « Oleum peccatoris :

» nolo unguat caput meum K » Quod neque ita scriptum

est nec sicut putas inlelligendum. Sed numquid non est

,

oleum peccatoris oleum sacrilegorum Praetextati et Fcli-

ciani ? Dicis item scriptum esse « Qui baptizatur a mor- :

» tuo, quid ei prodest lavatio ejus - ? » Quod nec diligen-

ter attendis , nec ex ipsa circurastantia lectionis quid sit

intelligis.Verumtamen intende quid sonet disertissima illa

Bagaitana sentenlia : « Optata quidem , inquit ,

pacis et
concordiae est juncta germanitas : sicut scriplum est :

« Justitia el pax osculatae sunt invicem ^'

: » sed veridica
unda nonnullorum naufraga projecta
in asperos scopulos
sunt membra, iEgyptiorum ad modura exemplo pereun-
tiuni funeribus plena sunt littora quibus in ipsa morte ,

major est poena, quod post extortam aquis ultricibus ani-

mam ncc ipsam inveniunl sepulturam. » Isti ergo non
,

solum mortui veruraetiam, quod est gravius, insepulti,

,

quoraodo baptizare potuerunt? Quoraodo profuit lavatio

eis, qui ab his mortuis baptizati sunt ,
quos in eodera la-

vacro susceptos denuo non lavistis, si ut putas illud intel-

ligendum est? Nonquod in Epistoia mea^ cui respondere
tibi videris, putas « cjuod idoli cultorera tanquara gravis-
siraipeccali reum tantumraodo exceperira » et instas ve- ;

hemeuter , « ut probes nullum excipi peccatorem in eo

Fsal. cxL, 5.-3 Eccli. \xxiv, 3o. — 3 Psal. lx^xiv, i i .

— 4 Vide lib. i

contra Petilian. cap. g.

 CONTRA CHESCONILM DOKATISTAM, LIB. IV. 479
quod scriptum essedicis : « Oleum peccatoris nolo unguat
» caput meura '. » Felicianum et Praelextatum respice,
utrum peccatores non fuerint quando sacrilegii catena ,

cum Maximiano pertrahi a lam magno concilio dicebantur.

Aude asserere aude contendere, aude sallem dicere,
,

peccatores quidem fuisse, sed occultos quos ibi lego l"a- ,

mosi criminis reos. Quanquam et si leviter peccavissent

et si latuissent 5 tu hoc testimonio quod ponis de oleo
peccatoris in ista suggestione extorquere conaris, nullum
excipi peccatorem. Ubi eritis,si ita est? quo fugietisV In
quibus vos latebris , cum vestris sacrilegis , cum vestris

famosi criminis reis , cum vestris cadaveribus insepultis,

abscondere poteritis ?

XIX. Dicis, ciim objicitur : « Qua nobis licentiajus

baptismi vindicemus ,
quod non de merito actuum , non
de vitae innocentia tractemus, sed cuicumcjue licere dica-
mus, et quasi praejudicatis criminibus rei , dum et pecca-
toribus inesse baptizandi lacullatem volumus ostendere,
nos aperte peccasse fateamur : » quasi propler merita
nostra contra Deum
loquendum sit, ut quam justi
nobis
sumus tam justum baptismum esse faciamus cum et
, ^

nulli hominum de sua justitia praesumendum sit et hinc ^

maxime baptismum Christi probemus esse non homi- ,

nuni, quia non fit varius humanorum varietate meritorum.

Unde uberius disputarem nisi a vobis dato compendio ,

magis uterer. Suscepto enim baptismo, neque destructo,

quemMaximianenses dederunt, aspides, viperae, parricidae,
cadavera iEgyptia , et quidquid ahud in eos Bagaiensis

conciiii , ut nostra causa faciilima fieret, ore grandiJoquo

declamatum est, satis et ipsi judicastis, non eorum meritis

a quibus ministratur , nec eorum quibus ministraLur ,

constare baptismum,sed propria sanctilate atque veritate,

' Psal. c\L, 5.
 iSi) S. AlGUSTINI EPISCOPI
propter eum a quo institutuscst, male utentibusad perni-
ciem , bene utentibus ad salutem.
XX. Miror autem quomodo etiam tibi persuaderi po-
tuerit, ut in tua disputatione mentionem laceres Cypriani,
cujusLitteris etiam ipsisquas ejusesse dicilis de baptismo
destruendo, qui apud baereticos vel scbismaticos datur,
tota causa vestra subverlitur.Sed hoc adversus Maximia-
nenses, vel alios qui baptismum sive apud nos, sive apud
vos datum non suscipiunt, ageredcbemus vos auiem jara :

causara istam mira facilitate finislis jam baptisraum in ,

sacrilego schismate Maxiraiani datura cum Prsetextato et

Feliciano in eorum populis
jam contra Cy- suscepistis ,

priani quas dicitis Lilteras , et quibuscumque aliis hoc

visum est, sine ulla dubitatione fecistis. Nam quod dicis ,

Orientales ideo vestrorura communione discretos quia ,

postea nobis consentiendo judicium suura quod habue- ,

runtde baptisrao rescindere maluerunt. Si hoc ab aiiqui-

bus paucisOrienlalibus lactura' est,(quod quidem interest
utrum possit ostendi ) profecto suura judiciura correxe-
,

runt : et vossuscepto baptisrao qui datusest in schismate

Maximiani , anliquara vestrara senlentiam reccidistis ,

tamen vobiscum estis , et cum Orientalibus esse non

vultis.

XXL
Sed videiicet invenisse tibi videris ubi tuam elo-
quentiam dilatares cura ad id quod ego in Epistola raea
,

posui ^ : « Sive a fideli , sive a perfido dispensatore sacra-

mentum baptismi quisque percipiat , spes ei omnis in
Christo sit : » exclamaset dicis : « O praeclarum sacerdo-
tis imperium, o laudaljilia boni palris prsecopla justitiae.
Nihil, inquit, inter fideicra perfidumque discernas, idem
tibi pius atque impius videatur : nihil prodest bonis mori-
bus vivere 5 ([uia quidquid justo licet, potest et injustus
' Vklc lib. I conlia l'eliliaii. cap. ti-
 COJVXRiL CRESCOMUM DODiJLil&lAM, LIB. IV. 481
impleie.Quid hoc proeceplo dici iniquius polest? Purifi-
cetaliummaculosus, abluatsordidus,emuudetimmundus,
detinfidelis fidem, criminosus laciat innocentem ' » Uaec
certe verl^a tua sunt, tjuibus sententiam meam reprehen-
dis 5
cum lioc ego omnino non consenserim
neque scrip- ,

serim quoniam et inter fidelem perfidumque plurimum

;

distat, non ad sacramentum, si hoc uterque habet, sed ad

mcritum,quiahocaIter adsalutemhabet, aiteradpcjenam:

nec quidquid justo licet, potest et injustus implere^
quia et si potest injuslus baptizare , non tamen potest
in regnum c(clorum injustus intrare : nec purificat vel
abJuit vel emundat, nec innocentem facit quemquam t[ui
ei ministrat baptismum sed dantis Dei gratia et perci-
, ,

bona conscientia. Sed tu aspice utrum nihil inter

pientis
Primianum Felicianumque distaret, cum Primianus inter
Irecentos decem sederet^ a quibus ille dicebatur « Quod :

» venenum aspidum esset sub labiis ejus, et veloces habe-

» ret pedes ad etrundendum sanguinem, et contribuiatio
» et infelicitas in viis cjus et viam pacis non agnosceret,
,

M nec esset timor Dei ante oculos ejus » utrum lunc non '
:

esset maculosus, immundus,sordidus, « qui vas sordidum

collccta loeculentia glutinavit ;
» noninfidelis, « venenum
aspidum sub labiis habens ; » non criminosus , « famosi
criminis reus. » Et lamen et ipse cum Primiano nunc
vester episcopus sedet : et quos tunc baptizavit , nus([uam
postea lotos vobiscumnunchabet.
XXII. Et adhuc pugnatis adversus veritatem nec ,

conceditis ut « Ghristus semper det fidem Ghristus sit ,

origo Christiani, in Ghristo radicem Ghristianus infigat,

Ghristus Ghristiani sit caput. » Quibus verbis mcis in illa

Epislola contra Petilianum posilis, tua verba subjungis,

ct dicis : « Hoc et nos suademus, hoc volumusj sed qu.c-
• rsal. XIII, 3.

cxxxix. 31
482 s. AUGrSTiNi episcopi
rimusper quem hoc melius fiat. » Nec attendis hoc nou
suadere Petilianum, cui tunc respondi, et cujus Epistolam
adversus responsionem meam defendere atque atiirraare
conaris. Ille quippe dixit aperte : « Conscientia sancte
dantis attenditur, qu.'» abluat accipientis, nam qui fidem
a perfido sumpserit, non fidem percipit, sed reatum. » Dic
mihi quem locum Christo reliquerit ad abluendum cons-
cientiara baptizati , aut a quo fidem percipiat baptizatus,
quando conscientiam dantis dicis attendi quse abluat et ,

non fidem percipere, sed reatum qui fidem sumit a per- ,

fido ? Tu quidem succumbere videris tanto ponderi veri-

tatis, et dicis hoc hoc velle, ut Christus det
te suadere, et
fidem , atque ad ineundam vitam novam Christus abluat
Christianum ,
quseris autem per quem mehusfiat, quod
sine ministro fieri non oportet. Petihanus tamen non
dixit : Conscientia ministrantis attenditur ,
per quam
Christus abkiat accipientis, aut per quam Christus det
fidem : sed ipsa conscientia dantis, voluit accipientis ablui
conscientiam. Nec dixit : Quisquis fidem per perfidum
sumpserit, non fidem percipit, sed reatum ; ut a Christo
quamvis per ahum sumere videretur : sed omnino dixit
« a perfido sumpserit.» Atque ad hoc, quasi probaret, ad-
junxit Omnis enim res origine et radice consistit et
: « 5

si caput non habeat ahquid nihil est ipsum scihcet , : ^)

rninistrum cujus conscientiam dixit attendi

, non per ,

quara Christus abluat sed quae abluat accipientis ipsum

, ,

prorsus ministrura originem , radicera , caputque faciens

baptizati.
XXIII. Proinde hoc loco , non Petiliano , cujus verba
non dcfendisti , sed tibi respondeo, qui pro tua sententia
nescio quid aliud , non t[uod ille , dixisti. Tu enira , sicut
scribis, hocvis, hoc suades, ut non, sicut dixit, conscien-
tia sancte dantis abluat accipientem , vel accipienti det
 CONTU.V CRESCONIITM DOJVATlSTAM, LIB. IV. 483
fuiem, nequc iit ipsasitorigo et radix caputqiie credentis,
sed per ipsam Christus abluat, per ipsam Christus det
fidem, per ipsam Christus sit origo Christiani, peripsam
in Christo radicemChristianus infigat, per ipsam Christus
Christiani sit caput. Ideo enim qureris per quem melius
fiat, quod a Christo fieri concedis ubi et tu, quantum :

video non negas hoc fieri posse etiam per ministrum

,

niaium, sed dicis melius posse per bonum. Quid est enim
ahud quod dicis « Hoc et nos suademus, hoc volumus;
:

sed quferimus per quem melius fiat ? » Ac perhoc abluit

Christus et per maculosam non sancte dantis, sed melius
per mundamsanctedantis conscientiam : dat fidem Chris-
tus et per ministrum malum , sed melius per bonum : fit

Christus origo Chrisliani et per dispensatorem infidelem,

sed melius per fidelem ; Christianus radicem figit in
Christo etiam per colonum reprobum , sed melius per
probum : potest Christus esse caput Christiani et per Fe-
licianum,sed melius existimas per Primianum.
XXIV. Parva itaque inter nos in hac re aut fortasse
nuUa dissensio est. Nam et ego dico melius per bonum
ministrum ([uam per malum dispensari sacramenta di-
vina : verum hoc propter ipsum ministrum melius est,
ut eis rebus quas ministrat, vita et moribus congruat nou ;

propter illum qui etiam si incurrerit in ministrum ma-

lum dispensantem veritatem,securitatem accipitaDomino
suo monenle ac dicente « Qu;£ dicunt facite, quje autem
:

» faciunt, facere noiite-, dicunt enim et nou faciunt^ » ,

Addo etiam ad hoc esse melius, ut iJle cui ministratur,

ministri boni probitatem ac sanctitatem dihgendo facilius
imitetur : sed non ideo veriora et sanctiora sunt cjufe mi-
nistranlur, (juia per meliorem minislranlur. Illa namcjue
per se ipsa vera et sancta sunt proptcr Deum verum ct
> Matlh. xxii>, 3.

31.
484 ''• Ai;gijstijvi episcopi

sanclum cujus sunl : et ideo fieri potcsl, ut accedens ad

societatem populi Dei, alium inveniat quo facile bajitize-
tur, alium eligatquem salubritcr imitetur. Certus est enira

sanctum sacramentum Gbristi, etiam si per minus sanc-

esse
tum, vel non sanctum bominem rainistratum est se au- 5

tera ejusdera ipsius sacramenti sanctitate puniri, si indignc

acceperit , si raale usus fuerit , si non ci convenienter
et congrue vixerit.
XXV. Nara quaero abs te, Si fortc quera Priraianus in
vestracommunione baptizavit, pessime vivat, quem vero
Felicianus in Maximiani schismate baptizavit, optime
vivat, cuinaraeorum patere existiraas regnum Dei, utrum
ei c[uera baptizavit secundum te bonus malura, an ei qui

baptizavit secundum Bagaiense concibum sacrilegus reli-

giosum ? sed forte dicis et verum dicis Non potest esse
, :

rcbgiosus inscbismateconslitutus. Assentio : verumtaraen

potest esse in vestra coraraunione sacrilegus vel occultus,
a Primiano, quera religiosum creditis, baptizatus. Porro
si ille quem Felicianus in catena sacrilegii l)aptizavit, re-
licto scbismatissacrilegio ecclesiastica comniunionecorri-
geretur , nuraquid audes dicere quod melior in illo bap-
tisraus fieret, quamvis negare nonaudeas ipsum bominem
fieri potuisse meliorem? Hoc enirn et ipso facto judicastis;
quandoquidem ilios omnes,quos FelicianusetPraetextatus
in daranato el detestato avobis sacrilegio schismatis bap-
tizaverunt, cam illis ad vos redeuntibus sine ulla destruc-
tione vel repetitione baptisrai suscepistis. Si autera quod
dixisti, « sed quaerimusper quera melius fiat, » compara-
tivum gradura pro positivo posuisti, sic dicens : Qureri-
mus per quem raelius fiat^ » ac si diceres ,
Quaerimus per
quem bene fiat, volens intelligi pcr malura ministrum
male ficri : non tc verbo urgeo, sed admoneo potius te

dicerc dcbuissc: Quccrimus pcr (|uem (iat. (|uam: Quwri- I

 CO^TRV CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. IV. 485
raus per quem bene fiat : quasi posset fieri ut non bene
Ghrislus det fidem non bene sitChristus origo caputque
,

Christiani , non bene radix figatur in Christo. Aut enim

non fit, aut si fit, proculdubio benc fit.

XXVI. Verumtamen ista tractamus, nc proptcr maios

dispensatorcs, non tamen suorum, scd Dominicorum sa-
cramenlorum, quos necesse est us([ue ad tempus vcntila-
tionis arere Dominicse commisceri , deseratur ipsa unitas
frumentorum. Schisma autem facere ab unitate Christi
aut in schismate esse ,
profecto inalum cst , et magnum
malum : nec omnino fieri potest, utChristus detschisma-
tico, non fidem, sed sacrilegum errorem, aut in Christo

radicem schismaticus fixerit, aut schismatico Christussit

origo et caput tamen baplismum Christisi dederit

: et

datum erit; si acceperit acceptum crit; non ad vitam ,

aeternam sed ad poenam aeternam si in eo sacriiegio

, ,

perseverarit^ non in malum convertendo bonum cjuod

habet sed malo suo bonum habendo quandiu malus
,

habet.
XXVII. Quaeris forte ut hoc probem : quid aliud tibi

dicam, nisi quod hoc opere institui ? Bagaiensc decrctum

lege, Felicianum et Pratcxtatum intuere : schismatici de-
derunt, utrique a vobis recepti et coUecti sunt ; ncc ilii

degradati, nec illi reliaptizati. Jam certe non quaeris

utrum fiatmelius per justum ministrum, an pcr injustum:
([uoniam non ideo cst baptismus mdior ([ucm dedit Pri-
mianus secundumvos justus, quam illequem dedit Feli-
cianus injuslus. Certe jam inlelligere cogeris quoraodo
Apostolus dixerit : « Ne([ue qui plantat est ali([uid, ne-
» que qui rigat, sedqui incremcntura dat Deus' : » teque
frustra dixisse recolis , « Sicut ([ui plantat et rigat, non
nisi colonus diligens et fidelis inquiritur, sic etiam in sa-
' I Cor III, 7.
^86 S. AUGUSTIM El'lsCOri

cramcnto baplismatis non nisi justissimus operarius ap-

probatur. » Ecce nec diligens, nec fidelis, nec justissimus,
sed potius salutis suse negligens, et infidelis, et injustissi-
mus Felicianus fuit, quando Maximiano sociatus, et sicut
trecenti et decem vestri unius ore disertissimo personant,
incatenasacrilegii constitutus, baptismura (juem non ausi
estis rescindere, ministravit.

XXVIII. Certe ad hanc causam cernis non pertinere

testimonium cjuod ex Proplieta posuisli : « Dabo vobis

» pastores secundum cor meum, et pascent vos pascentes

» cum disciplina^. » Felicianus enim nec secundum cor
Dei sacrilegus erat^ nec oves ejus in sacrilego schismate
pascebat cumdiscipHna^ et tamen baptizabat eos, in qui-
bus receptis cognovistis, non ipsius, sed Dei fuisse quod
dabat. Certe perspicis quomodo a rae de Scriptura sancta
commeraoratura est , « Bonum esse conlidere in Domino,
» quam confidere in homine^ : » teque inaniter, quantuin
ad hanc causam pertinet, respondisse quod ideo ma- : «

gis ut justus et fideHs sit per quem hoc sacramentum cele-

bretur inquiras, quia spcm et fiduciam Dei, non hominis

habes ; Dei esse autera fidem atque justitiara, quara sem-
per in ejus rainistris attendis . » Ecce in Fehciano, quando
suit famosi criminis reus , necjustitia, nec fides erat, et
taraen baptisraus erat, est quibus ab eo datus est, cura a
vobis collecti sunt, eis accessisse justitiara dicitis , baptis-
mum defuisse non dicitis.

XXIX. Proinde quod deinceps a me quaeris : « Si a

quocumqueet (juomodocum([ue datum baptisma rescindi
non debet, cur post Joannem Apostoli baptizaverint ? » tu
jam solve (jua^slionem, si ut dicis, post Joannem Apostoli
baptizaverunt , cur post Fehcianura , t[uos in sacrilego
schisraate baptizaverat, vestri non baptizavcrint? Et hinc
' JcMem. 111, if) — ' Psal. cxvn, 8.
 CONTHA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. IV. 487
saltera disce, quidciuid illud est c(uod dc Joannis baptismo
vel legitur, vel disseritur, ab hac causa esse penitus alie-
num. Quid autem tibi visum sit ncscio, « ut Judaeos ({ui-
bus ait Petrus , Baptizetur unusquisque vestrum in no-
raine Domini Jcsu Christi^, jara fuisse a Moyse diceres
baptizatos , » qui post tot generationes nati fuerunt, quam
ille Deifamulus majorcs eorum per llubrum mare trajecit".

Aut si propterea a Moyse baptismum habebant, quia ex

ilhs propagati sunt, quos inMoyse baptizatos dicit Apos-
tolus aude dicere omnes qui nascuntur ex iidehbus
^ :

Christianis, Christianum jam halDcre baptismuni. Quod

vides, ut arbitror, quanta vanitate dicatur. Sed quomodo
se habeat illud, etiam si postMoysen Dei famulum Apos-
tolinon baptizassent te urgerem reddere rationem cur
, ,

post FeUcianum Maxiraianensem sacrilegum vestri non

baptizassent.
XXX. Jara iJlud quod posui, « Si errabantilli qui vole-
bant esse Pauh, quae tandera spes eorura est qui volunt
esse Donati"*? » prioribus partibus epistoJae tuse non te
relelJisse'', puto quod etiara ipse consideras in his quse
superius salis dixiraus. Non ergo, sicut tibi videris , et
quasi*^ ccrtus exultas, ilJa orania quse a PetiJiano vel
quoJibet aJio dicta sunt , recte dicta concJudis. Ipso
quippe ordine, ([uo a te breviter veJut recoJeiido decursa
sunt, ego potius in hac causa Maximianensium non ea
recte dicta concJudo ^
quia nec concientia sancte dantis
erat in FeJiciano, quando Maximiano coh?erens catena sa-

criJegii traheljatur j et a famosi crirainis reo, ac per hoc

a manifesto perfido baptizabantur, qui aJj iJJo baptizaban-
lur : nec origo et radix et caput ad saJutera illis erat

' Act. 11, 38. — ' Exod. XIV, 22. — ^ i Cor. x, 2. — 1 Iil. i, i2.
— 5 vije lib. I contra Petilian. cap. 4- — ® Forle victor, ul suina, lib. iii.
488 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

liomo sacrilegus; nec arbor bona erat in sacrilcgi schis-

matis societate damnatus, ct adhuc in codem sacrilcgio
constitutus ; nec bonus erat qui de bono th^sauro cordis
sui proferrct bona ^, quando de illo et de aliis ejus sociis
dicebatur, « Quorum os maledictione et amaritudine ple-
n num est -. » Et tamen quando cum illo vestri concorda-
verunt, baptismum quem talis dederat, non ipsius esse,
sed Chrisli aliquando vi veritatis territi cognoverunt.
XXXI. Age jam videamus suo loco in epistola tu de
MaTcimianensium causa quomodo te exuas. Omnes enim
qui has litteras legunt, expectant procul dubio vel quid
hinc a te dictum sit, ubi dictum sit, vel a me quid res-
ponsum. Itacjue de Optato Gildoniano quod objectis meis
respondisti, nolo discutere, nolo in hominis causa, de cu-
ius a vestris damnatione nil aqo, diutius immorari. Facio
certe jacluram hujus objecti , et hoc fortasse apud poste-
ros , cum memoria
illius fuerit nunc vero
obliterata :

quandiu sunt homines qui vitam illius moresque nove-

runt, parum me de illo dixisse, quam falsum potius con-
quercntur. Neque enim sic legunt litteras nostras, ut tu,
qui ex me quaeris, ille quem tanquam rapidum fluctum
appellaverim ,
quid absorbuerit, cum illic habcas Praetex-
tatum et Felicianum. Nara vcrba mea ilhc sic se ha-
bent : « Ita (juidem ^, inquam , isti insultant schisma-
ticis suis, ut eos et mortuos et insepultos voccnt : sed
certe optare debuerunt ut sepelircntur , ne de multitu-
dine jacentium in littore cadaverum insepultorum , Gil-
donianus Optatus incedenscum agmine militari tanquara
rapidusfluclus ultra prosiliens, Feliciannm ct Prnetexta-
tum introrsus postea resorberet. » H.iec verba mea cura
ibi legeris, cur non omnia posuisti? Cur me veluli arguis,

Matlli. XII, 35. — ' P«dl. xui, 3. — ' ViJe lib. i contia Pctilianuin ,

cap. 10.
 CONTKA CRESCOMUM DONiTISTAM, LIB. IV. 489
non dixisse quid rapidus fluctus ille sorbuerit, cum ibi

scriptura videas, « Felicianum ot Pr?etextatura introrsus

postea resorberet? »

XXXII. Quid enim aliud velut ad magnam defensio-

nem suara respondere vestri solent, cnm eis objicitur Prae-
textati et Feliciani talis receptiodamnatorum, « nisi Op-
tatus hoc voluit, Optatus hoc fecit? » Quod et ipsae civi-
tates Mustitana et Assuritana tcstantur, quse se dicunt ex
Optati comrainatione Gildonianura militem formidantes
coegissc episcopos suosad communionem redire Primiani.
Verum tu quia hoc ab illo factum, impudenter negari
posse vidisti , hoc a me scriptum negasti, magis fortassis
existimans hlteras meas quara iliara rein possenesciri. Sed
licuerit cpiscopis vestris, nescio quo Donatiano vel Nu-
midico privilegio, de suo ignorare colle^a quidquid tota
Africa conclaraabat ; cura Afris ab Afris objecta criraina,
nunquara probata , toties absoluta, Orientalibus et Occi-
dentalibus terrae fmibus ignota esse non sinant. Valeat
apud vos baptisraus ab Optato datu3 quera ,
sic daranare
noluisti, ut taraen non fueris ausus absolvere 5 et non valeat
datus baplisraus in Ecclesiis Apostolico labore fundatis,
Corinthiorum , Galatarum, Ephesiorura, Colossensiura ,

Philippensiura , Thessalonicensium , caeteraruraque in

sanctis Litteris, quas et vos legitis, conscriptarura, ubi
Caeciliani non dico falsura illud crimen, sed forte nec
,

verura noraen auditum est. Habuerit conscientiam sancte

dantis Optatus in illa vita, quara tu, sicut scripta tua in-
dicant, etiara si propter nos damnare erubuisti , tamea
propter Deura absolvere timuisti , in illa etiara publica
fama ubi latentera tibi visura est attendi posse conscien-
tiara •, et accusetur conscientia tot tantarumque gentium
christianarura, quia reraotissimas lites ignoravit Afrorum.
Nuraquid etiara crimina istorura, Fcliciani scilicet et Prse-
490 S. AUGUSTINI EPISCOPI
textati, quos trecenti et decera plenario concilio damna-
verunt, similiter ignorare potuerunt.
XXXIII. Et adhuc objicis unitati catholicae nescio quoe

facta nostrorum, quce aut faJsa sunt , aut peccata non

sunt, aut , etiam si vera atque peccata sunt, bonorura so-
cietatem maculare non possunt. Neque com- enira boni
municant peccatis alienis, quibus utique faciendis non
consentiunt quamvis cum ipsis qui ea faciunt, donec de
;

area Dominica sicut palea ventilabro ultimo separentur,

non eorum peccata % sed Dei sacraraenta communicent;
et intra eamdem sagenam velut pisces boni cum malis
usque ad separationem ,
quae in Uttore , hoc est , in fine
sseculi tanquam in fine maris futura est, non ab eis corpo-
rura segregatione, sed vitoeacmorura diversitate disjuncti
sunt-. Sicut nec undccira Apostoli furtis Judse communi-
cabant ^ et tamen cum illo cidem Domino visibihter cohae-
rebanl ^, eumdem magistrura audiebant, idera credendura
Evangelium percipiebant , eadera sacramenta sumebant,
corporali cum illo congregalione perraixti, spiritali dissi-

militudine separati. Sicut apostolus Paulus non coramu-

hoc est, diabolicis vitiis
nicabat conturaacise et invidiae ,

eorura qui non caste Christum annuntiabant ; et tamen

cum eis eumdem Christum prsedicabat , ejusdem Christi
sacraraenla participabat ; et de his dicebat : « Sive occa-
» sione, sive veritate Christus annuntietur ''.
)> Nam hos
martyr Cyprianus amantissimus unitatis , non aliquo
schismate vel haeresi separatos % sed fratribus corporali
congregalione fuisse commixtos, et intellexit et scripsit
sicut idem etiam ipse Cyprianus avaritise ^, rapinis, foe-
nori collogarum non communicabat, quos dicebat esurien-
tibus in Ecclesia fratribus habere argentura largiter veile,

' Matth. ui, 12. — ' Id. xm, 43. — ^ Joan. xii, 6 et XU), 26.-4 Philip.
I, i8. — 5 Epist. ad Maxini. — 6 Lib. de Lapsis.
 CONTRA CnESCONIUM DONATISTAM, LIB. IV. 491
fundos insidiosis fVaudibus rapere, usurismultiplicanlibus

foeiiusaugere-, quod malum eliani idololatriceconiparavit:

(juorum tamen corporalem congregationem non refugie-

bat, adeadem altaria consistebat, eumdem sacratissimum
cibum potumque sumcbat. llli enim non aliis, sed sii)i ju-
dicium manducabant et bibe])ant ille autem cum tali- *
:

bus, non eorum peccata, sed mysteria Ghristi communi-

cabat, conjunctissimus coetibus, disjunctissimus moribus.
Ad hoc enim et ille similitudines in Scripturis, et illa

exonipla prremissa sunt frumentum esse,

, ut disceremus
nec aream Dominicam propter paleoe commixlionem de-
serere^ pisces boni esse, nec propter commixtionem ma-
5

lorum discruptis retil)r.s foras ire; vasa esse misericordiae

in honore facta atque mundata, nec propter vasa pcrdi-
tionis et contumeliaj de domo magna fugere. NuIIa enim
causa in utrorumque temporali congregatione atque pcr-
mixtione laudabiliter tolerantur mali, nisi ne damnabili-
ter deserantur boni. Quod cum et vos in vestris tam
multis et tam manifestis malis eadera necessitate faciatis 5

potes facile , si vclis advertere, quod non nisi animositate

sacrilega vos a Christianis tot ac tantis gentibus sepa-
ratis.

XXXIV. Itaque non solum Optatus in illa Gildoniana

societate notissimus , sed quilibet obscurus apud vos te

sciente mali aliquid fecerit , cum eum non potucris a

vestra communione separare, (juia vel non tibi creditur
accusanti, vel accusare non audes , ne non valeas com-
probarcj aut deserenda tibi est pars Donati, aut talis eris
qualis ille , cujus peccatum non ignoras
quamvis dissimi- ,

litcr vivas. Hoc non secundum veram, scd secundum

vestram scntentiam vobis rectissimc dicitur. Quis enim
nescit te alienum esse ab illius malo si consensione pec- ,

'
1 Coi. XI, 29. — ' Matth, III, 12, ft xjii, 4" ; 2 Tjin. u, ao.
492 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

cato ejus non communicas : sed hinc agnoscere cogeris,

quanta impietate objiciatis orbi chrisliano vel falsa, vel
certe ignota crimina Afrorum •, cum tibi objici nolis quod
de altero scis ,
quia hoc eis non potes persuadere , a
quorum non vis societate discedere. Ita ne deseras quos
putas bonos, ferre cogeris quos nosti malos. Ac per hoc
omnes convincit veritas malos cjui propter ahena cri- ,

mina scu vera seu falsa coeteris tamen incognita sibi

, ,

autem non obfutura disrupta unitate tot gentium dese-

,

ruerunt bonos. Hoc tam magnum nefas partis Donati ne

aliquo modo excusare possetis causa vobis Maximianen- ,

sium procurata est, in quo velut speculo vestram pravita-

tem conspectam si volueritis corrigatis si autem nolueri- :

tis, nolo quidquam gravius dicere, quando scio te cor

habere. Quid enim contra ista dicturus es ?

XXXV. Bene, quia ipse scribis, « cum de Maximianen-
sibus damnatis et receptis legisses totum quod inserui lit-
teris meis, valde te fuisse permotum, <> Credo, prorsus
video causam ,
quae vaide debuerit permovere. Videamus
ergo, tua ista permotio quanam reddita ratione sedata est.
« Statim te dicis a vestris episcopis dihgentius inquisisse,
atque ipsis doccntibus, et decretura concihi, ct sentcntiam
in eos qui damnati sunt dictam , et rei totius ordinem
cognovisse. » Deinde etiam me credens adhuc ignorare
quid gestum sit , atquc admonens, ut quid habeat, veri-
tas discerem , narrasti plane non ([uid veritas habeat, sed
quid incautis et negligcntibus vestri pro veritate suppo-
nant. Dicis enim , « cum quam plurimos episcopos error
sibiMaximiani sociare contenderet, contracto a vestris
conciHo in eos omnes qui in ejus schismate perstitissent
prolatam esse sententiam, cjuam me quoque legisse com-
memoras : ([une cum sententia consensu omnium firmare-
tur, placuisso tamen dc^-creto concilii dilationem temporis
 COMRA CKESCOMUM UONATISTAM, LIU. IV. 493
dari , intra quod si quis corrigi voluisset , innocens habe-
relur. Sic esse factum, ut non solum ilii duo ', c{uos me-
moro , sed etiam multi alii purgati atque innocentes
Ecclesioe redderentur. Quorum ideo putas haptisma non
debuisse rescindi ,
quia intra dicm preestilulum restituti
peremptoria sententia non tencrcntur, nec cum haptiza-
rent fuissent ah Ecclesia separati, necdum scilicet transacti

temporis meta defininita disjuncti. » Hic ego in ea ipsa

falsitate narrationis tuae, quandoc[uidem non solum sen-
lentias , verum et ipsa verha tua posui , miror ingenium
luura, miror animum ingenio reluclantem. Nuncjuam
uspiam sic apparuit, quantum valeat praejudicium prae-
sumptionis humanae, vel ad non intuendam manifcstissi-
mam veritatem, vel ad atiirmandam impudentissimam fal-
sitatem. Ita-nete tam aperle repugnantia posuisse non sen-
tis, ut vix crcdihile sit quod unus homo dicere utraque

potuerit ? Tu nempe dicis « in eos omnes qui in Maxi-

,

miani schismate perstitissent, prolatam esse sententiam,

et placuisse diiationem temporis dari , intra quod si quis
corrigi voluisset, innocens haheretur. Quomodo ergo tu
ipse non eos extra Ecclesiam haptizasse
item dicis , ,

antequam se ah iilo schismate correxissent » si quando ,

cum Maximiano erant non crant extra Ecclesiam ? Ad-

,

verlis-ne quid dicas ? Invenis cpia exeas, quo coiilugias ,

ubi te ahscondas ?

XXXVI. Vides certe dum manifestos errores defendcrc

conaris ahenos, nihii te agere, nisi suhjungere manifestio-
res tuos. Ecce lege verha tua : sic a me prorsus comme-
morantur , ut a te scripta sunt. « Cum quam plurimos ,

inquis, episcopos error sihi Maximiani sociarc contendo-

ret , contracto a nostris conciiio, in eos omnes qui in ejus
schismate perstitissent ,
prolata sententia est, quam tu
'
Praetextatus ct Fulicianus-
494 S. AUGLSTIM EPISCOPI

quoque te legisse testaris. Quae cum seiitentia consensu

omnium firraaretur, placuit tamen decreto concilii di-
lationem temporisdari, intra quod si quis corrigi voluisset,
innocens baberetur. » Haec dicens, siccine contra te ip-
sum sensus claudis, ut non advertas, quod hi omnes qui
propterea contra se ferri sententiam concilii meruerunt,
quia Maximiano sociabantur, antequam se intra dilationis
tempus corrigerent eodem schismate consistebant ?
, in
Ibi ergo etiam baptizabant. Oljsecro te quid inanem ,

caliginem perspicuis rebus Bspergis, quam rursus tuorura

verborum non minore perspicuitate dispergis ? Dico enim
Prsetcxtatum et Felicianum Maximiani ordinatores, in eo
quod commiserunt , sacrilego schismate baptizasse, et ab
eis baptizatos cum eis esse non rescisso baptis-
susceptos ,

matequodinschismate dederant, quod sacrilegi ministra-

verant, quod ore malediclione pleno , quod labis cum
veneno aspidum consecraverant. Talia quippe in eos di-
cuntur, eaque sententia quam in eos omnes prolatam esse
non negas.
XXXVII. Hic tu respondes « Quod non solum duo :

isti quos memoro, sed etiam multi alii purgati atque in-

nocentes intra diem diiationis se Ecclesiae reddiderunt. »

Quo verbo me adjuvas quo verbo mecum asseris verita-
,

tem, caligineraque ilJara quam conabarisoirundere , dis-

culis. Cum enim dicis cos se Ecclesioe reddidisse, procul
dubio fateris eos extra Ecclesiam fuisse.Ubi ergo antequam
se Ecclesiae redderent, f uerunt , ibi baptizaverunt : ergo
extra Ecclesiara baptisma dederunt. Ab hoc inexplicabili
implicaraento dum te conaris evolvere, rursus invoiveris.
« enim ideo eorum baptisma non debuisse rescindi,
Dicis
quia intra diem pniestitutum reslituti peremptoria sen- ,

i.entia non tenerentur. » Quomodo ergo dicis, antediem

restilutionis non fuisse ab Ecclesia separalos quos ante ,

 COJNTRA CRESCOKIIM DONATISTAM, LIB. IV. 495
diem dilationis confiteris Ecclesire restilutos ? Si homines
sumus si qualemcumquc rationem si sensum habemus
, ,

humanum, si non pccora pecoribus, si non hgna et la-

pides lignis et lapidibus loquimur non mcis tanlum sed , ,

etiam ipsis tuis verbis eminct, apparct, elucet , in Maxi-

miani sacrilego schismate baptismum datum vestros ausos
nonfuisse rescindere, qui homincs baptizatos in Ecclesiis,
quas in gratia Domini proprio labore Apostoli propagave-
runt, non dubitant Chrislianos negare, exsufflare, rebap-
tizare. Tu dicis tu scribis ecce te ipsum audi lege te
, , ,

ipsum. uTu, inquam dicis lu scribis in eos omnes qui

, , ,

in Maximiani schismate perstitissent , contracto a vestris

concilio prolatam esse sentenliam. Tu dicis , tu scribis,
hac sententia conscnsu omnium confirmala ,
placuisse
tamen dilationcm temporis dari, iiitra quod si quiscorrigi
voluisset, innocens haberctur. » Tu dicis, tu scribis,«non
solum duos inde quos memoro, sed multos ahos purgatos
atque innocentes se vestrce Ecclesiae reddidisse. Tu dicis

tu scribis , ideo eorura baplisma non debuisse rescindi

quia intra diem prsestitutum restituti ,
peremptoria sen-
tentianon tenerentur. »
XXXVni. Quid tantum praevalet ingenio tam bono
causa tam mala homo cordate homo litlerate ? Isti in
, ,

quos propterea est illa prolata sententia ,

quia sicut ipse
I dicis, in Maximiani schismatepersistebant, anlequam sicut
dicis restituerentur,ubierant, ibisacramenta celobrabant,
ibi baptizabant. Et ut verbis ilhs plenarii concilii magis
utar : « Ibi viperei seminis noxios partus tardo calore
vaporabant , ibi publici facinoris et parricidii sui foeta
scclcrum vota gigncbant : ibi parturicbant injustitiam ,

concipiebant laborem , et pariebant inicjuitatem : ibi jam

nonconfusa criminum sylva, nomina corum designabantur
ad poenam ; ibi eis indulgentise funis dum clementiae
496 s. algustini episcopi
dimitteretur linea ,
jara causa quos puniret inveuerat :

illuc eorum tanquam in asperos scopulos veridica unda

naufraga membra eorum pcreuntiumibi erant
projeccrat :

littora iEgyptiorum exemplo funeribus plena^ nec ipsam

invenientium sepulturam ibi non solum Maximianum :

fidei aemulum , veritatis adulterum , Ecclesiae matris ini-

micum , Dathae Abiron ministrum de pacis
, Chore , et

gremio sententiae fulmen excusserat nec solum mors ,

justa sui sceleris condemnabat sed etiam trahebat ad ,

consortium criminis plurimos catena sacrilegii : ibi erat

venenum aspidum sub corum ibi eorura os male- labiis :

dictione et amaritudine plenum^ ibi veloces eorum pedes :

ad effundendum sanguinem ibi contritio ct infelicitas :

in viis eorum et viam pacis non cognoscebant

,
nec eral ,

tiraor Dei ante oculos corum ibi jaccbant membra ab- :

scisa ,
qua3 peslifera putredo ita corruperat , ut plus ha-
beret in abscisione solaminis ,
quam in remissione medi-
caminis : ibi erant famosi criminis rei Victorianus Carca-
bianensis , » et caeteri cum isto duodecim , inter quos
Praetextatus Assuritanus , et Felicianus Mustitanus , de
quibus receptis agimus ,
qui eumdem Maximianum prae-
sentes ordinaverant, hoc est, « funesto opere perditionis
vas sordidum collecla foeculentia glutinaverant, ubi tanto
facinori tanquam illicito incestui clericiCarthaginis leno-
cinium prtsbuerunt. » Tales ministri sacraraentorum
nondum correcti , nondum vobis redditi ac resiituti , in
schismate Maximiani baptizaverant : post tales ministros
sacramentorum correctos, redditos, restitutos, vestri non
rebaptizaverunt.
XXXIX. Quid sola in vobis praevalet animositas.f' Ali-
quando attendatur , aliquando audiatur et veritas. Quid
injiciunlur inanissiniEe nebulffi dilationis datae ? Non ipsis

' E\oJ. xjv, 3i. — » Psal. xiu, 3.

 COHTRA CRESCONIIM UONATTSXA.M, LIB. IV. 497
clala est, de quihiis dictum est : « T)amnato.s essc cognos-
citc ; » dc quibus etiam praedictum cst quales fucrint

quid fecerint , cur eos oportuerit jam sine dilatione dam-

nari ,
quod Maximianum impositis mauibus prte-
scilicet

sentes ordinaverunt. Hoc est cnim ([uod significarunt

dicendo , « quod funesto opere perditionis vas sordidum
collecta fceculentia glutinaverinl. » IUis autem dala est
dilatio, qui ordinationi Maximiani non interfuerunt, (juam-
vis in ejus societate tantum
atque schismale constituti ;

quia manusei, quod absentes fuerant, non imposuerunt,

a damnatis ordinatoribus eadem concilii sententia dislin-
guuntur, Nam cum nomina
dixissent illos ,
quorum et

conscripserunt, « damnatos esse cognoscite. Eos autem,

inquiunt quos sacrilegi surculi non polluere plantaria
, ,

hoc est, ([ui a Maximiani capite proprias manus verecundo

fidei pudore retraxerunt ad matrem Ecclesiam redire
,

permisimus. » Quid planius, quid distinctius, c[uid aper-

tius ? Illos dicunt Famosi criminis reos, qui funesto opere
:

perditionis vas sordidum collecta fceculentia glutinarunt,

damnatos Hos autem dicunt
esse cognoscite. Quos » :

sacrilegi surculi non polluere plantaria hoc est qui a , ,

Maximiani capite proprias manus verecundo fidei pudorc

retraxerunt , ad matrem Ecclesiam permisimus redire » :

et c[uia ex illis damnatis duo postea salvo honore suscepti

sunt, non invenitur hoc quemadmodum defendatur , nisi

ut omnibus dicatur dilatio fuisse concessa.

XL. Sed concessa sit oranibus : nempe quotquol ad vos

ab illo schismate redierunt, antec[uam redirent, illic fue-
runt , iUic baptizaverunt : inde ad vos sine destructione
suihonoris etbaptismi fcdcuntes, si frons adsit, ora vestra
clauserunt. Cum enim quaerimus, antequam se, sicut ipsc
dixisti, Ecclesioe rcddidissent et antc diem proestitutum
,

restituti fuissent , ubi erant ^

quid aliud vos res ipsa res-
cxxxix. 32
498 S. AUGUSTINI EPISCOPI
pondere compeUit , nisi in schismate Maximiani ,
propter
([uod illa in omnes est prolata sententia ? Ibi ergo bapti-
zaverunt eos , in quibus ad vos simulinde venientibus
baptismum non Ghristi ausi estis rescindere ,
quia coacti
estis agnoscere. Unde ipso facto vestro , opere vestro ,

judicio vestro adversus vos merito recteque concluditur

agnoscendum esse baptismum Christi, etiamsi extra Eccle-
siam datus fuerit, etideo nos hoc pie cognocere in vestris,
vos impie rescindere in nostris.
XLI. Sed forte poenitet talia te verba posuisse quae ,

hanc veritatem nimis urgerent, quoniam dixisti:» Factum

est ut se Ecclesiae reddidissent , et ante diera praestitutum
restituti ,
peremptoria sententia non tenerentur : » ut

responderetur tibi : Quomodo se Ecclesiae reddiderunt

quomodo eidem abea non erant separati
restituti sunt, si

aut si separati erant, quomodo baptizabant ? Sed quid aliud

diceres nisi quod ab eis audieras quos consuluisti, cum
, ,

ex hac causa Litteris raeis valde permovereris et tamen :

fortassis te arguant , te reprehendant quod taha verba

,

incaute posueris. Est quod te adversus eos maxime muniat,

ac tuam tristitiam consoletur. Nam et ipsi in ejusdem
concihi decreto taha posuerunt. Unde, si nobis lecto isto
opusculo nostro ita respondere voluerint ,
quod eis non
praejudicent verba laici sui , verba ipsorum continuo reci-
tabimus. « Eos autem , inquiunt ,
quos sacrilegi surcuh
non polhiere plantaria hoc est qui a Maximiani capite
,
,

proprias manus verecundo fidei pudore retraxerunt ad ,

matrcm Ecclesiam redire permisimus. Gum enim eis di-

citur Isli quos ad matrem Ecclesiam redire permisistis,
:

antecjuam redirent, ubi erant ? simihter urgentur , ac tu

pauloante verbisa tepositis urgebaris. Ubi enimeos fuisse
respondebunt, nisi in schismate Maxiraiani ? Scd ubi vo-
lunt eos fuisse contendant ; certe qui ad Ecclesiam redire
 CO^TUA CRESCOMUM DOAATISTAM, LIB. IV. 499
permissi sunt, in Ecclesia non fueriint. Ergo extra Eccle-
siara baptizaverunt : et siraul baptizatores et baplizati ad
Ecclesiam redeuntes , nec illi honores quos extra gesse-
rant, nec illi baptisma quod extra acceperant aniiserunt.
XLll. Et tu quidem, quantum potuisti in causa mala,
caute locutus es , ut diceres : u Placuit tamen decreto
concilii dilationem temporis dari, intra quod si quis cor-
rigi voluisset, innocens haberetur. » llliautem nec corri-
gendos eos fuisse dixerunt ,
quibus data est illa dilatio ^

sed tanquam omnino impolluti atque innocentes in Maxi-

miani societate fuerint, sic de illis loquuntur, cum ipsam
prorogant dilationem. Quid enim aliud quod dicunt
est :

« Eos autem quos sacrilegi surculi non polluere plantaria,

ad matrem Ecclesiam redire permisimus ? » Ac ne parum
sit, vide quid adjungant « Quanto enim de reorum in-
: ,

quiunt, morte purgamur tanto de innocentium reditu ,

gratulamur. Cur itaque tu dicis « Placuisse dilationem

» :

temporisdari intra quod si quis corrigi vellet_, innocens

,

haberelur » cum eam videas impollutis atque innocenti-

;

bus datam ? Sed videlicet tu limuisti ne tibi diceretur :

Quare dabaturdilatio eisquos non polluerat Maximijnus?

Ideodilationeilla corrigendos esse censuisli. Illi timuerunt
ne sibi diceretur : Quare in suis honoribus pollutos sus-
cipere voluistis ? Ideo se impollutis dilationem dedisse
dixerunt.
XLHI. Proinde singula timuistis , sed altcrutrum op-
pugnatur ex altero. Nam tibi dicitur : Quomodo existi-

mas corrigendos , quos lui praedicant impollutos ? lUis

autem Quomoilo asserilis impollutos, etsi non
dicitur :

manum imponendo capiti M^ximiani tamen schisraatis .

ejus communione maculatos ? Ciijus autem animus, cujus

vires cujus lingua sutiiciat proioqui tam intolerandum
,

doiorem ? ut pars Donati discissa resarciatur nec socios ,

32.
 500 S. AVGUSTIM ElUbCOPl

Atros iii Atrica polluit Maximianus ^ ne ad ipsam radicem

iinitalis rami fracti regredi permittantur, tot remotissimas
gentes polluit ex Atrica Caecilianus.
XLIV. Ex die concilii Bagaiensis , hoc est , ab octavo
Kalendarum Maii, uscjue ad diem datae dilationis illius,
hoc octavum Kalendarum Januarii, octo menses nu-
est,

merantur. In hoc tam longo temporis intervallo, ilh quibus

dilatio data est maculabantur societate damnati Maxi-
,

miani, annon maculabantur ? Si maculabantur, quomodo

dicitur « Eos autem quos sacrilegi surcuh non poUuere
:

plantaria ad matrem Ecclesiam redire permisimus ? » Si

,

non maculabantur, quomodo nos atque omnes quc'^ ubique

sunt christianas gentes potuit ignotorum non dicam tal- .

sorum, maculare ahenorum contagio peccatorum ? « Sed

ideo, inquit dilatio data est, quae si transisset ilhs non
, ,

rcdeuntibus tunc macularentur, et in poenam damnationis

incurrerent. » Non ergo eos peccatum iUius societatis
sed diei constitutio maculabat : si ergo nullus dies consli-
tueretur, immacuiati utique permanerent. Quid de vobis
male meruit orbis terrarum ? Cur enim maculatum per-
hibetis peccatis ahenis cui nullum tempus dilationis
,

constituistis cum tanta sit vestra potentia ut homines

; ,

quando volunt, peccatoribus socientur, et quando volue-

ritis, inquinentur ? Innocentes et impoiluti erant quibus
in parte Maximiani dabatur dilatio , intra cujus diem si

remearent ad vos , haberent integri honoris ac fidei fun-

damenta : si autem ille dies eis non redeuntibus prseleriret,
tunc polluti, tuncscelerati, tunc perditi supplicium dam-
nationis incurrerent, tunc humiliarenlur per poenitentiam.
Degradatio mira prpedicentium non jam ut hominum ,

vetus proverbium fertur Quod volumus sanctum est; sed

:

etiam quando volumus, et quandiu volumus. Contingat

,

alicui vcstrum in navi orare nobiscum, jam pollutus, jam

 CONTRA CUESCONIUM DO.NATISTAM, LIB. IV. 501
traditor appellatur. Commuiiicant altari damnalores Pri-
miani cum Maximiano veritatis adultcro , Ecclcsise matris
inimico, Dathre, Chorc ^, et Abiron ministro , etper oclo
menses innocentesimpoliutiquepersistunt. Proinde si qui
ex his nono Kalendarum Januarii se vestrae communioni
reddiderunt, de innocentium estis reditu gratulati, corum
sciJicet,quossacrilegi surculinon polluere planiaria.Quid
vos promeruerunt tot dies oclo mensium a die octavo ,

Ralendarum Maiarum us((ue ad diem octavum Kalenda-

rum Januarii, quos ita sanctificastis, ut per eoscjuicumque
communioni sacrilegi atque damnati Maximiani cohaerc-
rent non polluerentur nec ellicerentur nocentes ? Et
, ,

quid vos offendit tam sanctus dies natalis ipsius Domini

nostri, utsolus advcntu et transitu suo pollueret innocen-
tes; atque in eis qui in illo schismate baptizaverunt, per
omnes illos dies sanctus maneret baptismus Christi, et
immundus fieret per natalem Christi ?
XLV. Quid nonaudeat humana temeritas, cum in sea-
tentiam nefandi praecipitatur erroris, quem relinquere
propter vanitatem pudet, et defendere contra veritatem
non pudet.^ Sed quid hinc plura , ubi quilibet obstina-
tissimus, qui contra omnes voces rationis obduruit, ne-

cesse est fateatur, de quibus dicitur, « Si se Ecclesiae red-

didissent, et ante diem praestitutum restituti essent^ »

quae verba ipse posuisli : oos denique de quibus dicitur,

« Ad matrcmEcclesiam redire permisimus. Do innocen-
tium redilu gratulamur. Ac ne ungustum redeuntibus
tempus spem salutis arctatae diei pressura subducat, usque
in illum diem agnitionis pandimus januam, ut integri ho-
noris ac lidei regressi habeant fundamenta quam ((uis- ^

quam si ingredi nequiverit pigra scgnitia, sciat sibi ad

omnes veniales aditus viam esse subductam. Et post prae-
' Nuni. XVI, I,
502 S. AUGUSTINI EPISCOPI
stitulum diem redeuntibus fixa poenitentia : » quj» verba
trecenti et decem in sententia sua toties inculcarunt :

necesse est, inquam, c{uilibet adversarius fateatur, eos-

dem quibus ista dicuntur, antequam se vobis redderent

antequam vobis restituerentur, antequam advosredirent,
antequam regressi januam dilationis ingrederentur, non
fuisse vobiscum extra vestram communionem, in eo
5

schismate, quo se a vobis separaverant, baptizasse inde ;

vobis redditi ac restituti , ubi a vobis alienati erant, inde

ad vos redeuntes et regredientes quo a vobis foris erant, ,

et tenuerunt non diminutos honores suos, et secum intro-

duxerunt non rebaptizandos baptizatos suos.
XLVT. Quid adhuc pessimae causae patrocinium perti-
nacissimum praebes ? Acquiesce tandem non mihi sed
, ,

ipsi qua convincimini veritati. Vide quam verum dixerim,

quod frustra labefactare conatus es, quanta sint pro pace
toleranda. Atque ut eisdcm identidem verbis utar, quibus
in illis litteris usus sum^, pro pace Christi redite ad Ec-
clesiam qufe non damnavit incognita , si pro pace Donati
placuit revocare damnata. » Si enim ex his duodecim quos
cum Maximiano sine dilatione damnaverant, Felicianum
et Prsetextatum postea receperunt, quomodo falsum est
eos rcvocassedamnata? Si autem et ipsis dilatio data est,
quos dixerunt « damnatos esse cognoscite » etiam si
, ;

nullus eorum postea remearet, placuit tamen revocare

damnata, quando post sententiam qua dictumest, « dam-
natos esse cognoscite » data cst dilatio qua eis liceret
,
,

evacuata damnatione remeare.Hwcdicta suilicerent, etiam

si verum esset quod te dicis , cum hac causa Maximianen-
sium vaide permotus esses, a tuis episcopis cognovisse :

quid autem agis quia et falsum est ? Quaere, aut si habes,

inspice diem gestorum proconsularium ,
quo poslulatio
' Virle lib. i conlva Pelilian. cap. i3.
 CONTRA CRESCONIVM DONATISTAM, LIB. IV. 503
dicta est a Titiano adversns Felicianum et Prnetextaliim ,

ut pellerontur locis ', et vide (juanto post diem dilalionis

illius hocfactum est. Nam dies est concilii Bagaiensis con-
sulatu Augustorura Arcadii III, et Honorii iterum octavo
Kalendarum Maii, dies autem dilalionis hinc usque ad
octavum Kalendarum Januarii : postulatio vero ista Ti-
tiani dicta est post illum consulatum die sexto Nonas
Martii.
XLVII. Proinde apparet tertium ferrae agi mensem,
cum a proconsule petitur, ut Felicianus et Praetextatus
sedibus propulsentur tantjuam collegae Maximiani , (juos
sibi consociaverat ad furorem. Nam cum meraoratus ad-
vocatus de Maximiano quod suflicere videbatur, in eadera
postulatione dixisset Eos quoque, inquit quos alienae
: « ,

prsesumptionis error attraxerat portu primo proposito ,

poenitendi, si reverti cuperent , intra tempus ad rehgio-

nis tramitera destitutum^j pari vigoris admonitione com-
pescuit. Sed suis institutis, inquit_, iniquitas delectatur,
et semetipsam non deserit, cum serael praecipitata cor-

ruerit. Idera naraque Maxiraianus coeptam nutrit auda-

ciara et alios sibiraet consociat ad furorem. Inter quos
,

etiara Felicianus quidam, qui prirao recta sectatus depra-

vationis hujus attarainatione fuscatur, in Mustitana positus
civitate, Deo oranipolenti parietes consecratos , ecclesiam
venerandara quasi quadara obsessione crcdidit retinen-
dam. Hunc etiara Prc-etextatusin Assuritanis partibusiraita-
tur.M Audis-ne advocati verba prneclarissima et manifestis-
siraa ,
quibus de quibus agiraus, quia portura
dicit istos

propositura preuitendi, dura suis institutis ini(|uitas de-

lectatur, cura serael prnecipitala corruerit, contempserunt,
locis ecclesiasticis expellendos? Ubi si dies posset latere
gestorura, cuivis obtusissirao satis eluceret, quod contrr
' Vide sopra, lib. iii, cap. 56. — ' Forte prjestitulum.
504 S. Al-GrSTlNI EPISCOPI

eos noii ita proconsularis potestas adiretur, nisi aut iilo

concilio fuissent, sicut illic magis apparet , sine ulla im-

pertita dilatione damnati, aut intra diem dilationis , si om-
nibus data est, vobis restitui noluissent. Cum vero etiam
dies gestorum cujuslibet obstinati oculos auresque sic fe-

riat, usque adeo illos etiam post transactum dilationis

diemin vestra communione non fuisse, et Maximiano co-
haesisse, ut ob hoc adversus eos tam terribiUs judiciarise
jussionis impetraretur auctoritas; quid ad hnec dicitur?
Quid adhuc contra tam perspicuam veritatem mira impu-
dentiae caecitate contenditur ? Quid adhuc ab eis qui cum ,

unitate partis Donati etiam concordiam sacrilegorum

damnatorum tenere vokierunt , contra unitatem Christi
tanta insania rebellatur? Qnid adhuc baptismus Christi
etiam in sacrilego schismate veneratione debita cognitus,
in tot catholicis genlibus impia praesumptionc respuitur,
sacrilega repetitione violatur ?

XLVIII. Nolo qua?rere quanto post hujus postulationis

diem, qua Fehcianus et Praetextatus Titiani advocati ver-
bis tam graviter accusantur, in vestramcommunionem re-
cepti sunt. Sullicit quod eadem postulatio tanto postfmem
prsestitutae iUius dilationis, eos a vestra communione se-

paratos , in Maximiani schismate fuisse convincit , ([uos

postea recepistis, quorum honores nulla ex parte minuistis,
a quibus datum quamvis in sacrilegoschismate baptismum,
^icut revera timendum fuit, rescindere timuistis. Num-
quid jam in hac causa se contra nos Hngua cujuslibet per-
tinacissimi commoveret si se moveri in hominis ore et
, ,

sub hominis fronte sentiret? Erravi plane fateor, eo quod

in illis htteris posui de illa Bagaiensis concilii sententia,
quoniam dixit ', « cum apud oos decernenda recitata est,
ore lalissimo acclamaverunt, nunc autem cum a nobis
» Vjje libi con(ra Petilian. cap. lo.
 CONTRA CT\ESC0NHJM DON^TISTAM, I.IB. IV. 50.5

recitata tiierit, obmutescunt. » Verum est quod dixisti,

« Eccc non obmutescunt : » verecundia quippe in rebus

tam manifestis, vel etiam ipsa impudentia obmutescere
potest, insania non potest. Neque hoc dictum de tc acci-
pias : t[ui luis epis( opis mentientibus crcdidisti , ncc de
illis omnibus; neque enim omnes de hac re permotus
consuierc potuisti : sed de iis (jui cum scircnt quanta et
quando contra Prretcxtatum et Felicianum apud judices
gesta sunt,hocquod tuis inseruisti litteris, tibi ausi sunt
dicere quod ante diem praestitutne dilationis Felicianus
,

et Praetextatus vestrae communioni restituti, peremptoria

sententia non tenerentur obstricti. Aut si et ipsi forte ista

nescierunt, nunc saltemcum haec legitis, taceatverecun-
dia, taceat et ipsa quahscumque hominis est impudentia :

sola certe quae contra tam evidentem veritatem clamat

insania rehnquatur^ et illa erit fortassis sanabiUs, si com-
pescatur a sanis.
XLIX. Nunc vide quemadmodum de me dixeris :

K Teslis mcndax non erit impunitus « cum putares rae '

:

in hac Maximianensium causa fuisse mentitum. Ego tibi

hoc non repono : quod incauta
quippe forte locutus es

amicitia credidisti, nonquodfailaci corde fmxisti. Homines

sumus: qua tandem vigilantia cflicere possumus ut vel ,

putando, vcl loqucndo in ahquo non lal^amur Scd contra .^

medicinam correctionis obsurdcscere non debemus.

L. Nunc attende (|uantam mihi etiam in caetcris par-
tibus Epistolae tuse causa ista Maxiniiancnsium praebeat
respondcndi facihtatem. Quidquid de tra(htorii)US velut
nostris dicendum putasti ,
quanquam vcslri potius lioc
fecisse doccantur, quod ct in illo trium voluminumopere
satis superque monstravi : vide tamen , et responde , si

potes, utrum hoc crimen, quorumhbct fuerit, polluere

' Prov. IX, 12.
506 9. AlGUSTtNT EPISCOPI
potuerit in unitate tot gentium Christianos, vel longe re-
motissimos, vel longe posteros jsi crimen sacrilegi surculi
Maximiani maculare non potuit vel socios Afros ,
quibus
dantes dilationem trecenti et decem episcopi vestri dixe-
runt, « quos sacrilegi surculi non polluereplantaria,))-vel
vos ipsos ,
qui non solum istos quos innocentes dixistis ,

verum etiam in illo sacrilegio jam damnatos , tanta con-

cordia suscepistis.
LI. Dicis Orientalibus nota fuisse crimina traditorum ,

quandotibi AfroMaximianensium schisma inAfricaecapite

commissum, antequam meas Litteras legens valde permo-
tus consuleres episcopos vcstros incognitum fuit, et cum
consuluisses , verum ab eis audire minime potuisti. Quos
certe si defendis, ne dicas mentitos, concedis ignaros : et
tamen nec nos nec Orientis et Occidentis tot tanlosque
populos saltem ncscire permittis causam Caeciliani 5 cum
isti nesciant Praetextati et Feliciani, quos trecenti et decem,
hoc est , aut omnes, aut prope omnes episcopi partis Do-
nati Afri Atros in Africa damnaverunt Afri Afros in
,

Africa susceperunt.
LU. Inseris principium Sardicensis concilii , unde
probare conaris,quod Orientales episcopi cognito crimine
traditorum ,
parti Donati communicaverint ^ hoc uno
magno scilicet documento quod ,
inter episcopos quibus
scribunt, Donati nomen inventum cst. Nec tamen ibi ali-

quid legitur eos de Afris traditoribus cognovisse. Quod

quidem concilium, ne te lateat, Arianorum est, quos jam
tu inter alios haereticos nominasti : nec additis civitatum
nominibus legi soiet, quia nec ipse mos est ecclesiasticus,

quandoepiscopiepiscopisscribuntEpistolam. Unde nescio

quis iste Donatus , miror si non in vestris litteris Carlha-
gincnsis factus est : quancjuam potuerint illi tam longin-
quis terris ab Africa separati, eo ipso tempore quo scribere
 COKTRA CRE8C0N1UM DONATISTAM, LIB. IV. 507
volebant, requirerf quisnam episcopus esset Carthaginis.
Omitto enim dicere ,
quod fortasse Orientales haereticis
aliquo modo se sociare tentaverant. Sed tu honioprudens,
cum velles solvere quaestionem , cum libi dici posset :

Si haec ita sunt, ut OrientaJes scriberent ad Donatura

vestrum, quemadmodum a communione vcstrorum Orien-
tales postea disgregati sunt : respondisti et dixisti : « Quia
in recipiendis iterum vestris damnatae causae non potuerunt
servare constantiam. Etscriptum est « Qui jungitur for-
» nicariae, unum corpus est *. »Ubi vestros nunc atrociter
accusasti , si in causa Maximianensium non potuerunt
servare constantiam , execrablliter damnando sacrilegos ,

honorabiiitersuscipiendo damnatos. Illudenim de Oricn-

talibus omnino non probas, hoc de vestris audis et legis,
etcernis, etjudicas.
LIII. Jubes me relinquere Ecclesiam traditorum, quos
nec vos apud nos, nec majores apud majores nos- vestri
tros, convincere ac demonstraro potuerunt quos nunc :

si demonstrasses eorum facinus crimenquedamnarem

,
;

non propler eos tot gentium, (juibus ignoti sunt, catholi-

cam societatem desererem. Sed vide qua consideratione
nolisincommunione noslra eorum mortuorum memoriam
fieri, quorura facta non novimus quorum etiam bonam ,

inter suos famam posteritatis successione didicimus: cura

in vestra communione sine ulla degradatione vivant
quorum mala sensistis , (|uorum sacrilegia condcmnastis.
LIV. Audes mihi dicere homo prudens : « llle (|ui tra-

didit, te creavit: nesciens illum esse creatorem nostrumin

eo (juodChristiani sumus : (|ui est creator noster in eo quod
homines sumus: quamvis nec illum quem putas creatorem
meum, de traditione conviceris. Ego autem non rependo
tibi hanc injuriam,nec luum, uec filiorum, vel nepolum,

' I Ck)r. VI, i6.

508 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

aut pronepotum tuorum, si in parte Donali fuerint, Feli-

cianum dico creatorem. Tantum,quia permittis,admoneo
ne creator tuus post nomen hominis impia vanitate cur-
rentem te inveniat desertorem. Deinde plausibiliter tibi

videris adjungere : u A fonte deducitur rivus , et caput

membra sequuntur : sano capite omne sanum est corpus,
etsi quid in hoc morbi vel vitii est, omnia membra debi-
litantur : originem suam respicit , ([uidquid in stirpe
processit : iion potest innocens esse ,
qui scctara non se-
quitur innocenlis 5 cum prsesertim scriptum sit : « In le-
» galibus patrum veslrorum ne ambulaveritis ^ » In his
omnibus verbis tuis omitto quia non est simile quod de
humano corpore comparasti. Fieri enim potest, ut et pes
doleat capite sano, et pede sano capul. Omitto etiam. quod
tibi exciderit, quid paulo anle dixeris : « Hoc et nos vo-
lumus hoc suademus, ut Christus Ghristiani
, sit caput : »

qui nunc nescio (juem traditorem viscaput esse ignotarum

gentium Christianarum datum et acceptum Christi , ubi
baplismum non vultis agnoscere tanquam baptizali non ,

nisi ab ilio traditore creati sint. Omitto et illud quantum

me adjuvet, (piod de Scriptura testimonium ipse posuisti,

dictum esse Jud;fiis : « In legahbus patrum vestrorum ne
)) ambulaveritis : ncum hoc utique praeceptum (juicumque
tunc observare voluerunt, sicut Prophel;fisanclict septem
millia virorum ,
qui non curvaverunt genua ante Baal, a
populo tamen suo et a communibus sacramcntis non se
diviserunt. Hoc dico, hoc velis nolis repetendo, quamlibct
tibi videar molestus, inculco : Noli Caecilianum toti(^s

absolutum caput facere posteris nobis ; cum ego et Pri-

mianuma Feliciano, etFelicianum a Primiano damnatum,

non tamen faciam caput posleris vestris.

LV. Jam vero de persecutionis invidia, quam a terrenis

' Ezech. XX, 18.
 C0«'1RA ClvEbCOJNlt.M DOWAllSlAM, LIB. IV. 609
potestatibus vos pro parLe Donati perpeti gioriamini,(|uani-
visin illo trium librorum operc salis tibi abuncleque res-
ponderim necjue nunc tibi tacebo quod ex hac causa
,
;

Maximianensium breviter responderi potes nam quasi :

proptereavosimperitis atqueimprudentibus populis com-

mendatis. Sic enim se Maximianus ipse, sic ejus socii, qui
nec persecutionibus vestrorum ut ad eorum communionem
redirent , cedere potuerunt, vanis imperitisque commen-
dant. Sed qui sobrie cogitant, eorum qui aliquammoles-
tiam patiuntur, nonpoenas considerari oportere, sed cau-
sas ', intelligunt eos pro crimine sacrilegi schismatis , in
quo a vobis merito justeque damnati sunt , commotiones
eliam judiciorum saecularium merito justeque perpessos.
Neque enim illud commemoro, quod in tua Epistola po-
suisti « quod Maximiani non basilicam
, sedspeluncam, ,

non Optatus, sed populus cvertit. » Quanquam etiam illic,

etsi incertum est vestros fecisse certum est tamen illum ,

passum fuisse persecutionem nec tamen justum esse, sed •

impium. Unde jam cogeris confiteri non debere quid ,

quisque patiatur, sed quare patiatur attendi.

LVI. Sed mihi parum est, hoc Maximiani exemplo
interim demonstrare, non continuo justum esse qui ob- ,

tento atque adumbrato Christi nomine patitur persecutio-

nem, (juando et Maximianus sacrilegus passus est^ nisi te
cogam fatcri , (juod et rehgiosi sacrilegos, et jusli impios
persequuntur non sane nocendi studio sed necessitate
, ,

potius consuiendi. Nec de Vetere Testaraento profero

exempla quamvis te etiam propheticis exemplis doceri
:

velle dixisti. llla inquam nimis anticjua non profero

, , :

fuerunt enim alterius dispensalionis et tcmporis. Jam post

revelatam el opporluno tempore commendalam mansue-
tudinem episcopi vestri quod quidem nos non dicimus
, ,

justum, sed (^uandiu ibi es, et talem causam defendis, tu

510 S. AUGUSTIM EPISCOPI

dicere cogeris : episcopi, inquam, vestri vestros schisma-

licos persecuti sunt.

LVII. Jam itaque non dico, persecutionern passus est

Maximianus , fecit Optatus quoniam hoc vos ignorare
:

respondes, etita fecit ut hinc nuila possim gesta recitare;

quan({uam in tam recenti memoria civitates ipsoe si inter-
rogentur, negare non possunt. Hoc ergo non dico : sed
dico, persecutionem passus est Maximianus, fecit Primia-
nus. Et recito gesta quibus ostendam domum ,
quam
Maximianus propriam defendebat Primianum procura- ,

tionc mandata exorcisterii ecclesiastici nomine, favente

,

sibi sacerdote legato, (juod ipsa gesta indicant, abstulissc.

Sed justiti^ non gratiae fuerit judex, non abnuo^ non re-
fello. Cur ergo Primianus apud acta magistratus Cartha-
ginensis inter alia quaede nobiscontumeiiose prosequenda
mandavit : « Illi,inquit, auferunt aliena, nos intermitti-
mus ablata 5 » cum ipse abstulisset aliena, si Maximiani
eratdomus; siautemMaximianus eam potius usurpaverat,
non intermisisset ablata ? Sed si neque hocad persecutio-
nem vis pertinere ^ dico episcopos vestros et clericos ves-
tros Maximiancnsibus, in eis sedibus manentibus in quibus
antiquitus fuerant ordinati, fecisse perseculiones , apud
proconsules accusasse , impetrasse jussiones , eisdemque
jussionibus exequendis Otliciorum inslantiam, et civita-
tum auxilia meruisse , ut illi qui jam fuerant Bagaiensis
sententiae severitate damnati , et a vestrae communionis
corpore, ne per cuncla membra pestilens virus irreperet,
compendioso dolore praecisi, et nullum jam vobis facientes
suae communionis morbida contagione periculum , cum
praecisis pariter plebibus suis propria convenlicula fre-

quentabant , loca et basilicas quas non invaserant , cum

populis sLljicohaerentibus perpetua possessione relinebant,
 CONTRA CRESCONIUM DOMATXSTAM, LID. IV. 511
terrerentur ,
proturbarentur , expellerentur , retincntes
exhiberentur.
LVIll. Lege quse de illis vel in illos advocatis prose-
quentibus dieta sunt, quse objecta crimina sacrilegii, quo
impetu accusationis concitatae sunt potestates. Qu£ere quae
facta sint Salvio Membresitano, quia ci non potuit illius
persecutionis exagitationibus extorqueri , ut rediret ad
consortium criminis ; maiuitque se committere examini
ct persecutoribus suis in proconsulari judicio respondere 5

ea credo fiducia ,
quod sciret adversarios suos legibus
contra haerelicos promulgatis uti non posse apud judicem,
nisi etiam se ipsos Scd fefellit cum ista
ci pariter irretirent.
cogitatio apud Seranum enim tunc proconsulcm vel
:

gratia plus valuit vel magis forte Bagaiense concihum

,

t|Uod illic etiam contra eumdem Salvium recitatum est.

Quadam sane intcilocutionc quid per se ageretur ostendit^
id est , ut Salvium aut choro episcoporum communionis
Primiani redderet, aut fugaret a sedibus 5 ut Restitutus,
quem contra eum Primianusordinaverat, loca omnia quae
a Salvio tenebantur, sine adversario possideret : ettamen
in eadem interlocutione ,
quod persecutioncm Salvius
pateretur , expressit. Sic enim in eisdem gestis lcgitur :

« Seranus proconsul dixit : Lis episcoporum secundura

legeni ab episcopis audienda est : episcopi judicavcrunt.
Quare non aut sub satisfactione ad chorum reverteris
vetustatis ; aut, ut habes scriptum , terga persecutoribus
prodis Quid hic tibividetur? Placet-ne istum Salvium
? n

appcllare justum cui proconsul apud tjucm a Rcstiluto

,

episcopo vestro conlra stante accusabatur, etiam dc sancta

Scriptura dat consiiium ut tjrga perseculoribus prodat ^

quoniamscriptum est in Evangcho:«Si vos persccuti iue-

» rint, fugite ? »Vidcs ccrtc quam spcciem Salvius apud
'

' Mattli. X, 13.

512 S. AtGUSTlM EPISCOPI

suos vel martyrisvelconfessoris ostendat, qui persequente

Restituto haec meruit a proconsule audire : et tamen non
solum secundum nos , verumetiam secundum vos impius
et sacnlegus judicatur.
LIX. Jam vero posteaquam sententia proconsulis Abi-
tinensibus allegata est, per quam civitatem vicinam judi-
catum implere vestri meruerant , eo quod pene omnes
Membresitani Salvium diligebant, qu.ne fecerint iidem
Abitinenseshomini aetate gravissimo, piget dicere' : quia
ea non apud acta fecerunt, sed tam recenti memoria cum
omnibus documentis sit clarior ipsa testiticatio civitatum,
breviter attingam, quod ilhc, cum iter.agerem comperi. ,

Nam quia eis pro detendendis ex quantacumque parte se-

dibus suis etiam post proconsuhs judicatum turbae sibi fa-

ventis fiducia Salvius repugnare tentaverat , victus ah-

quando comprehensus est, non jam ducendus ad judiccm,
ubi inter partes fuerat prolata sententia, sed pompa mise-
rabih triumphandus. Capto enim seni, mortuos canes al-
ligaverunt in collo, et sic cum ilio quantuni hbuit saltave-
runt.Hoc si vellem exaggerare dicendo nonne fortasse ,

hanc poenam vix tormentis regum Etruscorum quibus ,

mortua vivis corpora conjungebant^, comparandam esse

monstrarem? Nonne homo senex, et qui haberi volebat
episcopus, omnium judicio de societate vivorum atque
mortuorum exterminandus esset si duobus sibi suppliciis ,

unde unum subeundum esset propositis, non potius hae-

reret cadaveribus humanis, quam saltare eligeret cum ca-
ninis ?

LX. Nunc aspice illa mea verba, quae te refellisse ar-

bitralus es, imo jam non ipsa, sed pro ipsis ista quae di-
cam. Ecce enim non dico Si persecutionem facere non ',

' Vide lib. i contra Parmen. cap. ultim. — ' Virgil. iEneid. lib. vni. — ^ Vide
lib. 1 contra Petilian. cap. iS, et lib. iii coutta Crcscon. cap. 5g.
 COMIIA Cllli^COMl Al DONA risTA.VI, LIH. I\. ~}^^

licet,fecit Optatus : sed dico, Si pc.TSPciitioneni facerc noii

licet,fccitReslitutus.Necdico,Sipersecutionemqiiipatitur,
habendus est innocens, passus est Maximianus sed dico, :

Si persecutionem qui patitur, habendus est innocens, pas-

sus est Salvius. Gesta recito , verba qu?e non vis repeto :

Fecit Restitutus, passus est Salvius. Quem mihi ex his

duol)UsGhristianum, nisi Restitutum ;
quem sacrilegum ,

nisi Salvium respondel)is ? Jaceat igitur oportet, improba-

tumque respuatur, et quod dixisti, « nullam esse justam
persecutionem ^ et quod dixisti, Quis non vult testamento
consentire prolato, qui persecutionem patitur, an qui fa-
cit? )) quia est justa persecutio est quam pertulit Salvius,
et Restitutus fecit : ^passus est Salvius, et tibi est Resti-

tutus laudabilis, damnabilis Salvius. Neque enim occulte

factum esse dicturus es : aut posset hoc latere Primianura,
([uod in ea civitate factum est, ubi ipse episcopus praesi-
debat, et in tanta civitate, apud tantum judicem, ut ex
hoc aliis etiam civitatibus occuitum esse non posset. Aut
si et hoc inter occulta deputandum est : cur non vis igno-
rare orbem terrae si quid mali fecit (quod quidem absit ut
fecerit)persecutionis temnore Caecilianus; si persecutionem
quam passus est Salvius ab illo quem ipse contra eum or-
dinavit, et in ea civitate ubi super coUegas principatum
gerit, potuit nescirc Primianus? Fateberis ergo, velis no-
lis, ne Restitutum, ne Primianum, ne partem Donatidam-
nare cogaris, non solum et injustos pati, verum etiam et
justos facere posse persecutionem. Aut si eam quaejuste
fit non esse appellandam persecutionem putas : nec vos a
nobis, nec vestros a nostris perseculionem poteris probare
perpessos 5magisque nos demonstrabimus cam nos perpeti
a clericis et Circumcellionibus vestris, qui corde duro et

insulso, nec intelligcntes nec ferentes quod eis consulimus

'
Foite repetendunt, tecil Flo-litulus.
 514 S. AIGUSTINI EPiscon
ad salutem, tanto in nos furore saeviunt, ut ea qnae nobis
faciunt, nec numerare, nec commemorare, nec digne
verbis explicare sutliciam.
LXI. Proinde cum phreneticus medicura vexat, et me-
dicus phreneticum ligat, autamboinvicem persequuntur,
aut si persecutio, nisi quae male fit, non e?t non utique ,

persequiiur medicus phreneticum, sed phreneticus medi-

cum. Saevitia igiturvcstra etviolentissima audacia perCir-
cumcelhones vestros clericorum vestrorum sateilites omni-
bus nota, comprimenda fuitlegibus, (jUce contra vos latae
sunt, el quodam raodo colliganda simul ut in quo essetis :

errore,et quo sacrilegio contra unitatem pacemque Christi

videremini^ saitemipso terrore commoniti cogitare atque
emendare velietis sicut terroribus vestris per potestatura
:

ssecularium jussiones exagitati Felicianus et Praetextatus

(quod corde nimiumduro et perversissimo Salvius noluit)
schisma quod a vobis fecerant, correxerunt, et ad vestram
communionem societatemque redierunt. Totum autem
corrigeretur, si ad radicem catholicam omnibus a vobis
rediretur. Quidquid vero factum est adversus vos, quod
temperamentum christianae diiectionisexcederet, tam non
est imputandum calholicae Ecclesi;Te, quara nec iilud quod

Saivio fecerunt Abitinenses, Primiano vel Restituto impu-

taverim.
LXII. Quod vero post exaggeratas persecutiones, quas
partera Donati perpessara fuisse dixisti, et totura tacens
quod pnficessit a vestris, et rauita dicens quae non pro-
bantur in nostris, de Psaimis testimonium subjecisti et
dixisti, « Nonne de iis qui talia faciunt dictum est, « Ve-
» loces pedes eorum ad efl\mdendam sanguinem, et viam
)) pacis non cognoverunt-.^ » Haec ipsa et alia muito lon-
geque graviora, illo Bagaiensi concilio episcopi vestri in
» Forte divideremioi. — ^ Psal. xiu, 3.
 tOJNXIlA. CKBSCOMUM UOWAllSXAM, LIB. IV. .")15

Felicianutn Prretexlatumque dixeiunt. Et certe iili nui-

iius carnis sanguinem futleranl, nullum in vos vioientiae
corporaiis impetum tecerant : sed qui liaec in eos dice-
bant, multo sceleratius eos sacrilegio scliismatis sanguinem
spirilaiem lundere judicajjant. Unde si cum iliis post tam
gravia quae in eos dicta sunt, pacem sine iionoris eorum
dccoioralione, sine baplismi rescissione fecistis ; non des-
perandum est^ quin et nobiscum concordare possitis.

Muilo enim vos magis delectare debet ad pacem lacien-

dam totus orbis christianus, quam Praetextatus et Felicia-
nus : quoniarii non vos inquinaveruntquos tanta crimi-
si

nationis atrocitale damnatis muito minus vos inquinat

5

unitas tot gentium cliristianarum, cui nescio quorum Airo-

rum crimina dem.onstratis ^ : et muitum vos inquinat sce-
lus quo vestram societatem ab ejus Ecciesiae, pro qua tot
ac tanla divina testimonia recitantur, societate separastis :

quibus divinis tcstimoniis iiumana temeritate ausus es

contradicere, cum et tu ipse ncscio quomodo eadem vi ve-
ritatis fateri quod in
coactus sis, christianum nomen totus
quolidie vertitur mundus.
LXIII. Ausus es, inquam, lestamento l)ei reiuctari,
cum dicat Apostoius, « Hominis testaraentum coniirma-
» tum nemo irritum facit, aulsuperordinat : Abrahae dictse
)) sunt ])romissiones et semini cjus^. » Hoc testaijientum
irritum facere, huic testamentopartem Donati superordi-
nare minime timuisti, ut cum Deus
eodem testamento in
dicat ad Abraham « Sic erit semen tuum sicut steUse
,

))coeli, et sicut arena maris^. » Hoc lu irritum faciens, et

partem Donati proqua nuliuin testimonium recitas super-

ordinans, « In paucis, inquis, frequenter est veritas, er-
rare rauitorum est : » non inteliigens ([uomodo a Domino
dictum sit, paucos intrare per anguslam portam : cnm ct

'
Forle non demonstrastis. — 3 Gal. \v, i5. — ' Gen. xxii, 17.

33.
516 S. AHxLSllM tVlsCOFI

multos dixerit ab Oriente et Occidente recubituros cum

Abraham, Isaac, et Jacob^ Sed et in Apocalypsi de-
monslrentur ex omni gente et tribu et lingua millia candi-
datorum, cjuae nemo numerare possit-. Qui proiecto et

multi sunt per se ipsos, et iidem ipsi pauci sunt in com-

paralione longe plurium cui cum diabolo puniendi sunt.
Quae tamen frumenla divinis in aeternum horreis desti-
nata, per totum mundum dilectionis unitate sociata, vel
ab scandalis et violentiis haereticorum , sive ab inleriore
tancjuam palea sua multis non recte viventibus, aestus et
Irituram hujus saecuh tolerant, ultima ventilalione purgan-
da. Sed tibi ad omnia nihil laciHus cjuamMaximianensium
causa respondet. Si enim in paucis frecjuenter est veritas,
et errare multorum est ,
permitte ut IMaximianenses
(|uanto vobis sunt impares paucitate, tanto vos superent
veritate. Non facis certe. Noli ergo in comparatione mul-
titudinis gentium catholicarum de vestra paucitate glo-
riari, sicut non vis ut Maximianenses iu comparatione
multitudinis vcfstrae de sua paucitate glorientur.
LXIV. Quod autem de Afris traditoribus narras, ita
nescis, aut cjualiscumc[ue hominis corde non sentis, in
conllictu c[uo veritas quaeritur, cum probatio non secjui-
tur, quam sit vana et inepta narratio? In qua refellenda
operam non consumerem, nec si non haberem in causa
Maximianensium tam facile sine uUa amljage compen-
dium. Sacrae sunt Litterae « Deus Deorum Dominus lo> :

» cutus est, et vocavit lerram a sohs ortu usque ad occa-

» sum 5 ex Sion species decoris ejus^. » Huic prophetico
leslimonio concinit Evangehum, ubi dese ipso idem Do-
minus dicit? « Oportebat Christum pati. et resurgere a
» mortuis nomine ejus poeniten-
tertia die, ct praedicari in

» tiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, in-

' i^I.iMli. VII, I
i, L't VIII,' 1. — ' A|iot. VI!, I). — '
Psal. XLix, i.
 C.ONTRA Cr.ESCOMl M DO.NATISTAM, l.ll!. IV. '»1"

» cipientibus ab Jerusalem '

. » Ouod cMim illic (iiclum esl,
)) Vocavit terram a solis ortu us((uc ad occasum : « hoc dic-
tumcst hic, per omiies gentes. Et (|uodibidictumest, «Ex
» Sion species decoris ejus hoc dictum est hic, « Incipien-
: »

)) tibus ab Jerusalem. » Non enim tantummodo ibipassus

est Christus, sed etiam ibi resurrexit, inde ascendit in cce-
lum, ibi centum homines congregatos die Pente-
viginti
costes misso de coelo Spiritu sancto implevit ibi uno die :

tria, alio ((uinque millia credentium in suumcorpu.s con-

versa suscepit^ inde in totam Judaeam et Sainariam, et in

orbis terrarum caeteras gentes se fructificando diffudit et
ditlundit Ecclesia. Quod Discipulis praedicens , et jam as-

censurus in c(]elum : a Eritis^ inquit, mihi lestes in Jeru-

» salem et totam Judaeam et Samariam, et usque in fines

» terrae^. » H.npc igitur EccJesia ^ incipiens ad Jerusalem,

seque per omnes gentes tara evidenti fcecundilate dilfun-
dens, ut te i(3sum confiteri cogat, quod <( in christianum
nomen mundus »
providentia Dei ({uotidie totus vertitur :

haec, inquam, Ecclesia, quse Domino Deo deorum loquen-

te, a solis ortu usque adoccasum vocatur, nullo modo ab

Afris traditoribus pollui potuit quos omnino nescivit si j

Maximiani sacrilegisurculi non polluere plantaria tot col-

tantum ((uia ordinando manus ei non imposue-

legas ejus,
runt; quamvis eum a Primiano damnatum laudaverint,
Primianum((ue damnaverint quamvis in ejus schismate •

consliluti, dilationem ((ua reverterentur acceperint.

LXV. Quinetiam ((uia dixi% (( traditionem multo proba-
bilius nosvobis objicimus ; » rcspondesme hoc modo fuisse

confessum, ((uod eam vos nobis probabiliterobjicitis •, do-

cens etiam regulam locutionis qua comparativusgradus
: «

quodante positum est auget,non quodante factumestim-

probat, et adjungens, Sicut benectmelius, malect pejus,
T.nc. \x\y. ^G — ' Acf i. 8 — ' Vific lib. i rnnh,-) Petilian. cap. ai
518 S. AtJGBSTllVI EPISCOPl

horribililer et horribilins, ita esseprobabiliter et probabi-

lius. ^) Unde tibi colbgere videris, ctdicis : « Si vos proba-

biliiis, nos ergo probabiliter. » Hinc ego in illo probxiore

trium librorum opere suo loco libi satis aut plus quam sa-
tis fortasse respondi, et ostendi ex illis litterisubi vcrba di-

dicimus, quomodo comparativus gradus non semper au-

geat quodcomparat, aliquando improbetcui comparatur.
Inde est : « MeUoribus opto
Dii meliora piis*. Inde est :

Auspiciis"^. » Lege diligenter plura ipse reperies. Sed ,

nonne miraris, obsecro to, in hac causa Maximianensium,

ex qua tibi ad omnia nunc statui respondere, nec hujus
mihi defuisse locutionis exemplum? In illa quippe lucu-
lentissima et facundissima sententia Bagaiensis concilii :

« Inventa est, in(|uiunt, causa salubrior, ne per cuncta

membra pestilensirrepat virus, ut compendioso dolore na-
tum decidat vulnus. » Certe secundum regulam tuam
« salubris, non salubripr » dicere debuerunt. Neque enim
illud salubre, sed perniciosum erat, ut per cuncta membra
pestilens virus irreperet. Salubrior ergo erat causa, ut
compendioso dolore natum decideret vulnus quamvis ,

non esset salubris, sed contra exitiabilis, ut per cuncta

membra pestilens irreperet virus. Sic traditionem proba-
bilius nos vobis objicimus ,
quamvis eam vos nobis non
probabiliter objiciatis.
LXVI. Jam illud, quod Sylvanum Cirtensem episcopum
vestrum dixi fuisse tradilorem , municipalia gesta testan-
tur, ibiden.' apud Cirtam a curatore reipui)licne Munacio
Felice confecta'*. Nam sicut ibi scriptum legimus, « Poslea-
quam perventum est ab bibliothecam , inventa sunt ibi

armaria inania : ibi protulit Sylvanus capilulatam argen-

team et lucernam argenteam, quod diceret se post arcam
' Vivgil. Georgic. lib. tii. veis. 5(3. — » Id. .€neid. lib. ui. vers. 498.
— 3 Vide lib, i contra Petilian. cap. ^i, et contra Crescon. lib, ui, cap. 29.
 COKTRA CRESCOHICM DONATISTAM, LIB. IV. .519

easinvenisse. Cui Victor Aufulii dixit : Alortuus liicras , si

noneas autem curator cum ci dixissct In-

invenisses. Felix :

quire diligentius, nequid hic remanserit, Sylvanus dixit

Nihil hic remansit, lotum hoc ejecimus. » Quaegesta cum
apudacta Zenophili consularis recitarentur, eisque insere-
rentur, inter alia testium multa documenta,(iu,TsivitCon-
sularis Quid administrabat tunc Sylvanus in clericatu?
: «

Victor respondit, Sub Paulo episcopo orta persecutio est,

Sylvanus subdiaconus fuit. » Huic tu pubhcorum gestorum
evidentissimo documento, quominus credatur, magnum
ahquid tibi videris opponere, quia commemoras senten-
tiam quam dixit in Crecilianum velut puniens traditores;
ac argumentaris fieri non potuissc,ut taditorfuerit, qui
traditionis tam severus ultor extiterit : quasi alicpid seve-
rius videatur illis nequissimis senioribus, quando inocci-
dendam Susannam tanta instantia sreviebant*, cum eo-
rum conscientia ipso flagitio foderetur, quod se in illa
punirevellefingebant. Sed omittamus talia : quid Felicia-
nus, numquid non cum Primiano nunc damnat, quod
cum Maximiano ipse commisit, sed plane meliore senten-
tia correctior, non impudentior. Quod Sylvanus si facere
voluisset, non in Crecihano falsam, scd in se ipso veram
traditionem salubri emendatione damnasset, et ad Caeci-
iiani innocentiam, etiamsi non episcopus tamen correcta ,

pravitate transisset sicut Felicianus ad Primianum, quem

:

simiiiter ut ille Caeciiianum damnaverat innoccntem, po-

tuit tamen sine macula Primiani vei sua cum episcopaji
etiam honore transire.
LXVII. Nec iliud cjuod dixi « Nescio quos traditores, :

quos vestri majores arguebant, si veraciter arguebant,

debuisse convincere : » sic acceperis, tanquam hoc apud
se ipsos facere debuerint. Sic enim respondes : « Quod
'
Dan XIII, 28.
520 S. AlGUSTlINI EPISCOPI

fecerint, et ideo nostros perdidisse baptismum judicave-

rint. » Lege prius diligenter contra quod scribis et aut in- ;

tellige quae dicuntur. aut noli quod inteliigis vertere in

aliud. Ego dixi^ non apud vestros, sed apud Ecclesias
transmarinas, quibus innocentesilli videbanturqui argue-
bantur, a vestris eos debuisse convinci. Nam etMaximia-
nenses convictum sibividenlur damnasse Primianum, sed
non apud eos ((uilongius positi, et a gratia vel invidia re-
quod universae
raotiores talede illo posscnt ferre judicium,
parti Donati faciJe probaretur. Nunc vero damnaverunt
eumcentum,etampl;usquam trecentis absolvendum reli-
querunt, apud quos ipsi periculum damnationis incurre-
rent. Eis quippc tam pluribus suam debueruntpersuadere
sententiam, ut ipsi cum eis intus essent, Primianus autem
foris, si damnatus pcenitentiam respuisset. Si autem hoc

tam majori numerocoUegarum, et tot suae communionis

Ecclesiis per totam Africamditlusispersuaderenon possent;
autsentenliamsuam consibo saniore rescinderent inqua ,

falli sicut homines de homine potueruntj aut si vera ejus cri-

mina sine uUa dubitatione didicerant, quce tamen persua-

dere tanto pluribus caeteris non valebant, nocentem scien-
tes lolerarent prudentius et patientius, quam se a tot in-
nocentibus qui ista nescirent, impio schismate separarcnt.
Tenerent enirn illam beati Cypriani plenissimam charitatis
pietatisque sententiam qua dicit « Nam etsi vidcntur in
,
:

Ecclesia esse zizania, non tamen impediri debet fides aut

charitas nostra ut quoniam zizania esse in Ecclesia cerni-
,

mus, ipsi de Ecclesia recedamus -. » Quod quidem iihs tunc

prodesset, si in Ecclesiae catholica; gremio purgati purga-
menta tolerarent, quoe ante tempus separare non possent.
Sedquod eos dicimus in hac errorisvestrisocietate, quam
veram Ecclesiam esse arbitramini, facere debuisse, hoc
' Vide contra Petilian. lib. i, cap. 2. — ' In Epist ad Maximuni.
 CONTRA CRESCOMl M DONATISTAM, LIB. IV. 521
majores vestri iii illa perspicue vera, in cujus unitate fue-
runt, ne ab illa separarentur , iacere debuerunt. Sicut
enim quilibet partis vestrae homo causam Primiani pror-
sus ignorans, centum Maximianensibus
tamen quamvis a
damnatum, simpliciter innocentem credit eum, qui tanto
pluribus se probavit itaeliam in communione catholica,
:

quem causa Caecihani latet, non immerito sibi innocen-

tem fuisse persuadet eum, qui nonsolum per AtVicam, ve-
rura etiam per tot genlium christianarum terras, tanto
pluribus episcopis coeteris vel innotescere innocens potuit
vel occuitari nocens apud quos aut ab agnoscente me-
:

ruit absolvi, aut non meruit ab ignorante damnari, aut

corrupto judice contra quam meruerat, absolutus, non
poluit aliis qui non judicaverant demonstrari. Vos igitur
sacrilega separatione ab unitate populorum innocentium
tot tantorumque separamini, quicum in hac causa judices
esse non possent, aut nuiloshincluisse judices, aut utrum
hinc abcjuid vel quid judicatum sit nescierunt, aut electis
judicibus potiusquam victisHtigatoribuscrediderunt.
LXVIII. Ilinc docetur, in eo etiam quod ex illa mea
quadripertita distributioneultimum libi(neque enim aliud
poteras) elegisti, quam facile superemini. Dixi enim quod
si documenta cririiinum traditionis fuerint ex utraque
parte prolata, aut utraque sunt vera , aut utraque falsa^
aut nostra vera, et vestra falsa; aut nostra falsa, et vestra
vera. Et cum in tribus superioribus facilhmam nostram
vicloriam demonstrassen), in quarto cjuoiiue vos vinci, aut
minus inleiiexisti, aut quod magiscredo, ne ab ahis in^
telhgeretur, nescio quibus umbraculis id conatus obte-
gere, de argumentalionis genere disputandum putasli :

unde etiara ahas, si opus fuerit, fortasse tractabimus, ne

tempus nunc rebus non necessariis insumamus.
LXIX. Proinde attende. utrum valeam in illo porspi-
522 s. AUGrsTiNi episcopi
cuo speculo vestro, hoc est, in causa Maximianensium
etiam hoc demonslrare. Namque mortuisomnibus et apud
quos haec gesta sunt, fieri aliquando poterit, ut inter ves-
tros et illorum posteros quaestio communionis agitetur :

dicturi sunt illi a majoribus suis ferme centum vel am-

phus episcopis damnatum esse Primianum, et illam primo
quae apud Carthaginem, deinde aham cjuae apud Cebar-
sussi contra eum conscripta est sententiam prolaturi :

contra vestri concihum Bagaiense recitabunt. Fhigila-

bunt ilh, ut diluta esse doceantur criminaPrimiani, quae
suorum majorum sententia continentur. Nonne multo
justius dicent vestri : Haec crimina quae objicitis etiam
mortuo, si vera sint, hoc probate, quod admajores nos-
tros ea detuleritis ,
quod eis liaec vera ostenderitis esse :

quod si facere conati estis, nec implere potuistis; ma-

jores ipsos nostros inquinare non poterant aliena crimina,
quamvis vera, quae illis non fucrant demonstrata quanto :

minus si ea nec conati eslis ostendere. Unde igitur ad

nos causae illiiis reatus transire potuit, qui nec ipsos
qui cum Primiano tunc vivebant ignoratns et non proba-
Vos itacjue schismatis reos perspicua veritate
tus involvit?
convincimus, quos a nobis fratribus vestris propter aliena
crimina ,
quae lunc majoribus nostris demonstrata non
sunt, quando fueraut demonstranda, separatos videmus.
Si hoc justissime dictune sunt plebes, et clerici eorum lo-

corum ex quibus erant trecenti etdecem, qui contra Ma-

ximianenses Bagaiense concilium condiderunt : si hoc
inquam , recte dicturi sunt Atri Afris^ Numidae et Mauri
quam plurimi paucis Byzacenis et Provincialibus : quanto
justius Jj criminibus, etiamsi vera essent nescio quorum
in Africa tradilorum , haec dicit Afris orbis terrarum, cum
prseserlimet in Africa ipsa Ecclesia catholica tanta sit, cse-

teris gentibus unitatis vinculo sociatai' Quae nihilominus

 COTRA. CRESCOKIUM DONATISTAM, LIB. IV. 523
documenta otiam criminum nlicnorum, quoe mihi nunc
conaris ostendere, non faciunt reos populos gentium :

quibus quando debuerunt non dcmonstrata sunt', vel

quia non curastis a quibus populis in hac causa inno-
:

centibus, si me dissociavero, pro criminibus alienis in-

nocens essc non potero a sacrilego crimine schismatis.
Proinde ut plurimum valcatis, et nunc mihi haec vera esse
doceatis, damnamu5 mortuos traditores, vivos non dese-
rimus innocentes.
LXX. Cum ergo dixerim - : « Sed si qua vera essent
vestra documenta , Ecclesiae, hoc est , catholicre vos ea
probare debuisse , autem quos
ut vos intus essetis , illi

convinceretis pellerentur foras » quid est quod respon- :

dcre vokiisti « ideo separationem factam quod nos foras

.

essemus propulsi, vestri auteni in Ecclesia plenaria et ca-

thohca remanserunt ? » Hoc si totidem verbis vobis Maxi-
mianenses dicant, quid respondebis, nisi nec refelh dignos,
sedtantum rideri,qui Ecclesiam plenariam cum episcopis
jam minus quam centum contra tantam numcrositatem ,

ac multitudinem cui amplius quam trccenti praesident,

,

audeant aflirmare cum per omnes Africae regiones ubi

;

Maximianenses sunt, non desit etiam communio Primiani,

per ahas autem muho pinres Ialioresc|ue Africae partes
unum Maximianensem nemo reperiat, nisi vix forte pere-
grinantem. Quo igitur ore contra Ecclesiam a solis orlu
usque ad occasum promissam voce Veritatis ct redditam ,

audes Ecclesiam plenariam dicerepartem Donati, cum ipsa

non sit nisi Africae, illa verocum tot gentibussitet Africte?
Sed videlicet ista illam misit foras ? Ne quaeso tu istara
vocem mittas foras in facie est frons hominis, non sub
:

humero. Ergo-ne ista illam misitforas ? Non vides, si illa

'
Forte decst , vel quia non potuistis. — ' Vide conlra Petilian. lilj. i,

cap. 29.
.")-24 S. AUGUSTINI EPI8C0PI
mittitur foras . de qua dicit Dominus ad Abraham : « In

» semine tuo beuedicentur oranes gentes '

: » de qua
prnedictura legitur ,
quod erit in novissimis diebus mani-
festus mons Domini, et venient ad eum universae gentes -

de qua praedictum canitur : « Gommemorabuntur etcon-

» vertentur ad Dominum universi fines terroe , et adora-
» bunt in conspectu ejus universae patrise gentium ^ : »

de qua praedicatur quod in toto mundo fructificet et cres-

cat*:quam ipse Dominus dicit dilatari per omnes gentes,

incipientibus ab Jerusalem ^ : non, inquam, vides si haec
mitlilur fbras, eam cum Lege Dei , cum Prophetis , cuni
Psalmis , cum ApostoHs, cura ipso Evangelio cum loto
,

denique Testamento etcum ipso haerede mitti foras? Quod

nefas siattendis, si perhorrescis, si contremiscis , vide ubi
sitis , et redite intro : quoniam non misistis, scd vos potius

exislis foras.Videquid faciatanimosac.ecitas. Diciturquod

Maximianus Primianum miserit foras, et ridetur dicitur :

quod pars Donati labores Apostolorum per universum

mundum fructificantes et crescentes misit foras , et non
exhorretur.
LXXl.Ne quid sane fallaiis aut fallas, quoniam id quod
tam crebro commemoravi, non advertens vel te adverlisse
dissimulans, dixisse me allirmas : « Non esse frumenla
Dominica quam ego Ecclesiam cathoiicam
,
sic asserui
quomodo eam nunc asserit Scriptura divina. Frumenta »

sola in horreo recondentur, nunc Ecclesia tanquam area

cum palea trituratur. Hoc est quod vos urget ac premit,
el nisi corrigamini exlinguit : quia hujus areae paleam ,

(juod vos esse monstrastis, non vos posse tolerare dixistis,

purgatum frumenlum impudenter vos esse finxistis : ac sic
ex ipsa area vanis calumniis turbulentis, tanquam levissi-

• Gen. xiiij 18. — » Isai. 11, 2. — •*

P>al. xii, q8 — ^ Ck)loi5s, i, 6. —
5 Lno XXIV, ^-.
 COMllA CUEhCOMl.M UONATlhTAM, LIU. IV. 52
mus Iritiirae pulvis per inane sublalus , ante novissimum
ventilalionis tcmpus Vox denique arrogantissima
existis.

atque lalsissima vestra est illa, non nostra « Quid paleae :

» cum irumento '? » quod de somniis vanorum et revela-

tionibus Propbetarum Jeremias ail et tanquam de nobis :

et vobis Parmenianus hoc scribit

dictum sit ,
"^.
Quaere
quoque a Maximiano: nihil aliud de se dicit. Non est enim
alius impiiB superbioe tumor apud omnes qui se a Christi
unitate discindunt, quam sesolos Christianos esse jactare,
et damnare cteteros non solum quibus eorum lis nota
,

est, verumeliam quibus eorum nec nomen audituni est.

LXXll. Nam illud quam eleganter tibi visus es dicere,

quod cum ego de Testamento Dei dixissem « Nunc un- :

decumque prolaturaest rccitetur: respondendum putasti.

quod jani hoc confessionem criminis habeat, et idco dixe-
rim a quocumque prolatum est recitetur quia apud me
, ,

constat et a nostris cxustum

, et a vobis servatum atquc ,

prolatum. Ita vcro si veritate confisus a Maximiano vdis ,

prolerri codicem Legis unde recitcs Dalhan Chore, et , ,

Abiron ^, ([ui vivi terra dehisccnte submersi sunt, quibus

istum Bagaiensis sententia comparavit , non eo firmius
contra illum recitabitur , ([uia in ejus codice reperitur.
Quod Testamcntum undecumque prolatum
ergo dixi : «

est recitetur » non est conlessio criminis

: scd fiducia ,

veritatis. Quid enim commodius, ([uid praeclarius, quam

utsi fieri potcst, quod adversus telegatur, a te proferatur?

Non c[uia ego non habeo pro me sed facilior est certior- :

que convictio, ul tu habeas contra te, quod pro te si cor-

rigarisfiat.

LXXIIL Contra universitatem vero Ecclesine quia te

inania repctere libuit, etiam hic tibi respondeo : Sicut in

Jerem. xxui. — ' Vide contra Pormcnian. lib. ni . ra|). 3, — ' Num.
.\vi, 3i.
526 s. Algustiki EPiscopi
AlHca pars Donati vos estis a quibus apparet parteni ,

Maximiani schisma fecisse, quoniam non est per Africam

qua vos estis vos autem et in regionibus in quibus illa
,

est non deestis ; nam et alia schismata facta sunt ex vol)is,

sicut Rogatenses in Mauritania Caesariensi , Urbanenses

in quadam NLUT»idi<?e parlicula, et aJia nonnulla : sed ubi
prsecisa sunt, ibi remanserunt. Et hincenim apparet eosa
vobis exiisse, non vos ab ipsis, quia vos etiam in his terris
eslis ujji ipsi sunt illi aulem quaquavcrsusvos estis, non.
:

nisi forte peregrinantes inveniuntur. Sic Ecclesia catho-

lica, qupe, sicutait Gyprianus', ramos suos per universam
terram copia ubertatisextendit, ubique suslinet scandala
eorum qui ab ilJa vitio maxime superbiae praeciduntur ,

aliorum hic , aliorum alibi alque alibi ;

qui partes suas
ostentantes dicunt : « Eccehic est Christus, ecce illic - : »

quibus necredatur ipse praemonuit. Non enim ostendunt

viam de qua prophetatum est in Psalmis « Ut cognosca- :

-»mus in terra viam tuam in omnibus gentibus salutare ,

» tuum ^ » sed suae commuuionis quisque regiones

: :

« Ecce hic, ecce illic. » Ubi enim cadunt ibi remanent,

et ubi separantur ibi arescunt unde ipsa de qua praeci- ;

duntur etiam in eas terras extenditur ubi jacent ilJa

, ,

quaeque in sua regione fragmenta : in illa vero singula

quacumque non sunt, quamvis aliquando
ipsa distenditur
vix rarissima foHa ex eorum ariditatc ventus elationis in
peregrina dispergat.
LXXIV. Haec igitur Ecclcsia, quae ut ejusdem identi-
dem verljis utar , ramos suos per universam terramcopia
nberlatis extendit, ad multas etiam barbaras gentes exlra
orbem Romanum crescendo perventura est. Quod et te
inquisisse et comperisse arbitror , ut diceres : « Omitto
' Lib. de Siinplicit. prielator. seu lie Unitate Ecclesiie — ' Matth. xiiv,
i3. — 3 Psal. Livi, 3.
 CO^TRA CRESCONIUM DONATISTAM, LIB. IV. 527
gentium barbararum proprias regiones, Persarum rilus
sidera ChaldcCorum iEgyptiorum superstiliones, deos
,

Magorum j ut omnia isla non siut, quia provideiitia Dei

in christianum nomen totus ({uotidie vertitur mundus. »

Haec tu vera dixisti : et sic impletur promissio fjuae dicta

Abraham :« In semine tuo bcnedicentur omnes gentes.

est

» Omnes, inquit, gentes \ » non dixit,omnium gentium

omnes hominos. Unde necesse est nonsolum ioecunditate

crescentis Ecclesiae , verumetiara permixta mullitudine
inimicorum ejus, pcr quos pietas ejus exerceri ct probari

possit , usque in iinem judiciarine separationis tolus orbis

impleatur. Sic commemoratum est hoc testamentum et
ad filium ejus Isaac, Domino dicente « Et statuam jura- :

M nienlum meum quod juravi Abraham patri tuo, et am-

» pliabo semen tuum tanquam stellas cocli etdabo tibi ,

M et semini tuo omnem terram,et benedicentur in scmine

M tuo omnes gentes terrae. Sic et ad ntpotem ejus Jacob
M Et semen tuum sicut arena
erit terrae , et dilatabitur
M supra mare et in Africura
, et , in A(juilonem , et ad
M Orientem , et benedicentur in te omnes tribus terrae ^ »

Supra mare autem plerumque Scriptura cum dicit: Occi-

dentalem partem solere signilicari novit qui legit. Huic ,

tu testamento si prolato conscntire vt^luisses, non in solo

Africo remansisses.
LXXV.ttNon ergonobis communicant,sicut dicis, Nova-
tiani, Ariani, Patripassiani,Valentiniani, Patriciani, Apel-
litae, Marcionilfe, Ophitae, caetcra(|ue, ut verbis tuis utar,
nefariarumpestium, non sectarum , sacrilega nomina. »

Verumtamen ubicun.tjuc sunt isli, illiccalholic:<, sicut iu

Atrica ubi etvos: noiiautem ubicumtjueCathoiicaest, aut

vos estis,authaeresis (ju.Telibct illarum.Unde apparet (june

': sit arbor ramos suos per universara terram copia ubertatis
3 ' Gen. XXII, i8. •— - Id. xxvi, 3, et xxviu, i4-
J28 5. ALG> STIM EH.-«C0P1
exteiidens , et qui sint rami fracti non habentes vitam ra-
dicis, atque in suis quique jacenles et arescentes locis. Scd
si non permanserint in infidelitate, sicut de Israelitis dicit

Apostolus, inserentur. « Potens est enim Deus iterum in-

•» serere illos non ut iterum accipiant sacramentum
^
; »

baptismatis quodjam tractum ex arbore non mutarunt

, ;

sed ut reviviscant ex radice charitatis et unitatis a qua ,

separati sterilitate animositatis arescunt : sicut rursus

inserendos putaslis Praelextatum et Felicianum ,
quos se-
cum praeciderat Maximianus, nec praecisorum baptismum
reprobaslis. Quibus vere ahtjuid pra?slaretis , si non eos

tragmento vestro^ sed et vos et illos radici catholicoe red-

deretis.

LXXVI. Jam veroadillud quid respondeara, quod libi

visus sum dixisse pro vobis : quoniam dixi « non pro-

desse baptismum eisqui ab unitate discedunt, inesse ilhs
tamen hincprobari tjuodredeuntibus non restiluitur ? »
,

Firmasti enim et vos hoc dicere, « quod majoribus nos-

tris ad Ecclesiam non redcunlibus, baptismus quem ibi

acceperant non profuerit. » Hoc si diceretis nihil inter ,

nos ahud quaereretur, nisi quoe sit Ecclesia ubi baptismus

prosit. Sed vos non dicitis in nobis baptismum esse ac ,

non prodesse sed dicilis omnino non esse, quod ab eis

:

acceperimus, qui eum discedendo perdiderant. Unde nec

potuisti respondere, nec poteris, ad iJIud quod a me posi-
tum baptismum discedentibushinc probari
est, « inesse

quia redeuntibus non restituitur. » Si enim baptismum

Felicianus a vobis recedendo perdiderat, cur non denuo
rediens baptizatus est, ut ei (juod pcrdidcrat redderetur.^
Ipse denique Maximianus si ad vos redeat non baptiza-
,

tur : quod deberet utique, si perdiderat baptismum. Tua

(|uippe verba sunt , « Quod in ejus schismate sentcntia
Iloill. XI. 23.
 CONTRA CRESCONIfM DONATISTAM, LIB. IV. 529
damnationis retenti, simul et baptisma el Ecclesiam per-
diderunt. » Sicut ergo eis redeuntibiis rcdditur Ecclesia,
reddatur baptismus. Baptizcntur, incjuam, redeuntes, si

baptismum amiserunt abscedcntes. Hoc quia non facitis,

etiam vos falcmini ab Ecclesia rccedentibus inesse baptis-

mum, nec prodesse. Dant ergo sicut habcnt, id est , ut et
ipsis ([ui ab eis extra Ecclesiam sumunt, insit baptismus,
nec tamen prosit. Unde sicutillis redeuntibus non rcddi-
lur quodnon amiserunt ita et illis nondandnm estcpiod
:

acceperant, sed agendum cum eis, utper Ecclesiam prosit

utrisque, quod extra Ecclesiam inesse potuit, non pro-
desse. Ac per boc nec pro vestro errore aliquid dixi, ct ei
quod dixi non respondisti.
LXXVII. Adjungis etiam de horto concluso et fonte
signato, quodomnino unde dictum sit non intelligis. « Si
couclusus est, inquis, hortus et fons signatus ,
quomodo
qui extra foris est positus, et ab horto, id est, Ecclesia, et

fonte ejus, id est, baptismate separatus, potestdare quod

non habet? » Interroga Felicianum, utruni in horto con-
cluso fuerat, quando illi reditus quasi ad cumdem hor-
tum conclu.sum dilationis janua pandebatur? An forte
exinde furatus est fontem, ubi laicos suos in Maximiani
schismatebaptizaret? Quod si ita est, ubi tunc vestri vos
abluebanl? An eos pariter illa dilatione distulerunt, do-
nec fures illi ad hortum cumfonte rcmearent? Tunc non
crantisti pseudoprophelae,quandode Primiani criminibus
mentiendo deceptos ad suum sacrilegium traducebant?
lupi rapaces, quando seductos dc gregc Primiani ad suae
concisionisparliculas pcrtrahei)ant?Negascasquasdixi ty-
rannicas vestrorum in fundis ahenis doniinationcs et bac-
chationes ebrietatum. Nega quantum potes : non vereor,
ne propterea nol)iscum vos pigeat concordare. Non in vos
taltt ahquid dixi, qualia Maximianenscs damnati a vobis

cxxxi\. 34
530 S. AtauSTINI EPISCOPI
audire meruerunt. Negas furorem Circumcellionum et ,

praecipitatorum ultro cadaverum cultus sacrilegos et pro-

fanos : non tamen negas_, « cumiEgyptiorum ad modum
exemplo pereuntium funeribus piena essent littora, qui-
bus in ipsa morte major est poena, quod nec ipsam inve-
neruntsepulturam, hisvosinsepuJtis cadaveribus inhae-
)>

sissc. Ibi enim jacebant Praetextatus et Felicianus : aut si

apud vos revixerunt, quid de baptismo agitis, quem tunc

mortui tradiderunt?
LXXVIII. Dicis me non servasse pacem ac lenitatem,
quara principio litterarummearum promiseram, quod Sa-
tanara Petilianum appellaverira. Ego nonPetilianum nec
quemquam hominem in parte Donati, sed ipsura errorera
partis Donati, Satanae comparavi : ex cujus laqueis homi-
nes, quos diligo cupio liberari. Nara lege consideratius,
invenies. Quanquara et si aliquid durius dixi , lege qure
ipsi, non in errorem Maximianensium, sed homi- in ipsos
nes dixeritis. Felicianura ergo Petilianus imitetur, etmihi
pacera desideranti non irascatur.
LXXIX. Tibi certe ipse non succenseo, quod mihi ex
obli(|uo Manichaeos objiciendos putaveris propter errorem
adolescentiae meoe. Undenon tamdoleo, confidensde per-
petua gloria Liberatoris mei, quam si placet admoneo, ut
quaeras etlegas quaeetquanta ct quomodo adversus Mani-
chaeorura pestilentissimam haeresim scripserim. Ibi vide-
bis qua fide contra eos christianam defenderim veritatera
eorumque fallacias quanta perspicuitate destruxerim : et
noli esse adversus me incredulus, cum Felicianura credas
Primiano iideliter inhaesisse, qui pro Maximiano tanta cri-
mina in eum sententia damnatoria dixcrit ; contra eumdem
vero Maxiraianura et ab eo dissociatus aliquid forsilan
scripserit, in qucra non sicutego in illos adolesccns, laicus,
catechumenus inciderat, sed senex senera ei cui nuuc ad-
 CONTRA CRESCOKIUM UOWATISTAM, LIB. IV- 531
junctus est, adversarium cpiscopus episcopum fecerat.
Unde cum ego epistolam primatis nostri, de qua fecisli sub
eadem urbana obliquitate raentionem, quam de me ille
scripsit iratus, cum in cpiscoporum concilio probare quod

intenderat urgeretur, ejus ipsius sententia se corrigentis,

etdehac re veniam poslulantis, legam esse damnatam :

tu quaere utrum possis legere, ubi correctus damnaverit

FeJicianus ,
quae non accusans, sed damnans dixit ia
Primianum^ vel saltem ipse Primianus evacuaverit, quae
damnans dixit in Felicianum. Quod si inveneris nec ,

sic par erit causa : quia ille accusationem inslituerat,

quara lalsam esse pervidens, cum veniae postulatione dam-
navit, non aspernans emcndationis humilitatem digni-
tateprimatus, sed potius recolens prudens quod scriptum
est « Quanto magnus es
: tanto humiiia te in omnibus,
,

» et coram Deo invenies gratiam*. » Isti autem non in-

vicem apud alios accusaverant, sed adversus invicem ju-

dices sederant; proinde invicem damnaverunt, daranati
concordaverunt. Non invidemus in partc Donati pacera
damnatorum, si et Christi pacem non respuant in orbe
terrarum.
LXXX. Cernis jam, utabitror, quam inaniter dixeris,
quod omnia respondisse, quae mea epistola
videaris tibi ad
continentur. Si enim propterea respondisti, quia tacere
noiuisti; non quidem adomnia, sed tamen respondisti. Si
autem ad hoc respondisti ut ea quae a me dicta sunt eva-
,

cuares^ video te quidem ad multa respondisse, sed nihii

te video refellissc. Consideratis autera omnibusqu.Ta rae

dicta sunt, puto (luod faciliime intelhgas, non devitandae

contentionis causa ,
quae nulia est cum veritas vel quaeri-

tur, velnonpro vana gloria litigatur, sed caus.T malae dif-

fidentia vos nobiscum nolle conferre. Ut enim hanc solam
• Eccli. III, 20.
34.
532 S. AT.GUSTINI EPISCOPl

Maximianensium causam in medium proferamus nihil ,

contradici posse, nuncsaltem fortasse jam agnoscis. Unde

non niilii arrogans, sicut credisaut calumniaris, velut in-
victam eloquenliam, siceam volui commendare sedma- :

gis ut intuerentur quilegerent, talem esse causam pro ,

qua asserenda demonstranda nullius sit facun-

vel potius
diae patrocinium requirendum.

LXXXI. Ecce jam non dico a tricipitem bestiam » er- ,

rorem vestrum, quia suavissimus verborum emendator es;

sed dico calumniam tripertitam. Nec dico nos ei tan-
quam « tridenti telo » ex hac Maximianensium causa de-
bere resistere j sed dico tripertita defensione. Nec dico :

<( ineorum fronte configite, aut in ora coarctate » sed 5

dico, corum impudentiam cohibete, sermonemque repri-

mite. Numquid quoniam verba mutata sunt^ et ex trans-
latis facta sunt propria, ideo Maximianensium causa mu-

tata est, cujus compendio sic superamini ut nihil vobis ,

restet, si aliquando sapiatis, nisi finita pervicaci animosi-

tate pacari ?
LXXXII. Si de communione agitur, non peccatorum
alienorum, sed divinorum sacramentorum , communica-
tum est cum damnatis, et dictum est de aliis sacrilegis ,
qui
cum damnato Maximiano communicabant, quod eos sa-
crilegi surculi non polluere plantaria. Si de persecutione
agitur , damnatos persecuti estis, animosos persecutio-
iiibus correxistis. Si de baptismo agitur , in sacrilego
schismatedatum baptismum suscepistis. Quid adhucina-
niter, ne veritas cognoscatur, errorque fugiatur, divina
non intellecta testimonia proferuntur ? « Scriptum est :

« Si quis putat se contentiosum esse, nos talem consue-

)) tudinem non habemus'. )> Sed nec Restitutus, qui cum
Salvio Membresitano propter celhilas et agellos, ut eum
'
1 (.01. XII, 16.
 COATnA CREseoNllM DOK.VTIST* 11, LIB. IV. 53.'4

locis expelleret, forensi strepitii controversiaque confli-

xit, contentiosus habitus est a vobis : quanto minus de-
non pro usurpanda vel auie-
bet contcntiosus putari, qui
renda, sed pro communicanda hrereditate ccelestium eis
qui ahter sapiunt hdchter disputat. « Scriptum cst, in-
quis : « In aures imprudentis noh cjuiilt|uam dicere, ne irri-

» deat sensatos sermones tuos *. » Nohtc nobis in aures

quasi secretum dicere, si non prudentes putatis : sicutnec
Christus in aures Pharisaeorum dicebat, quod tamen ad
eos refellendes ipsis audientibus proferebat. PaJam nobis
ostendite, ut si non corrigimur, convincamur, quomodo
vos si ad unitatem venerilis , maculct orbis christianus,
quos damnatus non macuiat Felicianus. « Est scriptura :

K Noli rcspondere imprudenti secundum imprudentiam

» ejus,. ne similis fias illi -. » Nonne ibi sequitur, « Sed res-
» ponde ilh contra imprudentiamejus, ne sibisapiens vi-
» deatur ?» Hoc et vos facite, nolite responsione vestra nos-
tne (|uam putalis imprudentiGe consentire, scd undepos-
sil redargui, respondete. Respondete, in{|uam, quomodo
Iwplismum (juod Maxiniianenses in sacrilego schismate
niinistrarunt, sine aiiqua destructione susceperitis , et in

Ecclesiis, quas Christus per Apostolos propagavit, datum

baptismum desiruatis.
LXXXIII. Proinde quod in fine epistolae tUiTe omnia
qu;c supra latius abs te dicta sunt, breviter percurrenda
arbitratus es ,
quo lectoris memoriam recreares, eodem
ordinc accipe, quam nec te nec alios fallere debeas. Nam
non est, vei qunerere
et arroganticT vel assererc veritatem.

Et quod nuncpiam putas potuisse definiri, non solum a

prndeniibus et Dcum timentibus definitum est, sed ctiam
vos totum (juodsinefine putabatis, Maximianenscssusci
'
l'io\ . wiii f) — ' M Nxvi, |.
534 S. ALGUSTIM El ISCOPi

Et vos, non ad contcntionem, scdad colla-

|>i('ndo finislis.

lioncm vocamus, qui Maximianenses etiam forcnsibus iiti-

bus pcrculistis. Etineisquiin 3Iaximianischismatebapti-
zati sunt, quamvis nequa([uam iliic baptizari debuerint,
tamenCliristi baptismum cognovistis. Et Ecciesise fontem
aiiter debere intelligi, ad cjuem nisi bonus nuiius accedit,

acceptato baplismo quem sacriiegi extra dederant, decla-

rastis. Et maiores nostros vel sanctam Ecclesiam quam tene-

mus, alienis criminibus ihurilicationis et traditionis, quam-
vis avobisnunquam probata sint, tamcn poliui non potuisse
cogemini confiteri cjui dixistis quod socios Maximiani,
5

quibus ad redeundum diialionem dabatis_, ejusdem Maxi-

miani sacriiegi surculi non poiiuere piantaria unde nos :

tanto post nati, muito minus possumus adeamdem tradi-

torum ct thurificatorum originem pertinere, si tunc pari-
ter viventium societatera mcijorum nostrorum macuiare
non Et persecutiones quamvis contra veritatem
potLiit.

saevissimas nobis lacere soleatis tamen ex aliqua parte

,

Maximianenses persecutionibus correxistis eteos, qnam- :

vis non ipsis jam damnatis data fuerit, tamen post iilius
diiationis terminum suscepistis et baptismum quem fo-
:

ris a vestra communione dederant, quibus dilatione re-

deundi januam pandebatis, etiam post eamdem diiationem

cognitum et approbatum non rescidistis. Quare cum vi-
deas nihii a te dici potuisse, (luod non hoec una 3Iaximia-
nensiumcausa refeliat atque convincat, da veniam, si quo
fortasse verbo durius eraisso te offendi : et si Afer in
Africa tam magnam Maximianensium causam in capite
Africae exortam, meis admonitus iitteris tam sero requi-
sisti, nec requisitam faisa narrantibus vestris, sicut jam
cernis, invenire potuisti. Tiraete Deura : tot Christianas
gentes tam lata per munduni Christiana unitate porrec-
 CONTRA CRESCONIUM DO>'\TISTAM, LIB. IV. 535
tas, ignotorum AtVorum ignolisciuecriminibus nolite per-
funderc, et pro pace Christi rcditc ad Ecclesiam, quse non
damnavit incognitos, si pro pace Donati placuit revocare
damnatos.

FINIS TOMI CENTESIMI TRIGESIMI-NONI.

Mft/VVt/M^VVVtVVMVVMiVVVt^VVM^VMtVV^^a^tiVl^lVtlVVl^VVMiVMXiVVM^VVtiVVVtiVVMiVVM

AWRIOTATIOIXES.

Annotatio (1) pag. 265.

In MS. Tyria , hoc tantum loco. Porro Carthago Ty-

riorum colonia fuit, ut Tyrus Sidoniorum. Unde Virgil.
lib, 1. ^neid. JJrhs antiqiui fuiL , Xft^H tenuere co-

loni, Carthago. Et ab eodem Garthago Tyria et Cartha-

ginenses Tyrii vocantur. Quin et in Isaia cap. 23. ubi
Tyri eversio praedicitur, Septuaginta verterunt, Ululate
naves Cartliaginis. ConfcrOptatum libro contra Parme-
nianum tertio,quiEzcchieHs prophetiam similiter torquet
in Donatistas, ct principem Tyri Donatum intelligit.

Amvotatio (2) pag. 405.

Gesla haec Cirtcnsis concilii in exemplari quodCartha-

ginensis Coliationis tcmporc diligentius inspcctum fuit
consignata crant anno post consulatum Diocletiani
jio^ies et Ma.riniiani octies , tertio Nonas Marlias,
id est , anno Christi .'^05 , ut testatur Augustinus infVa in
Breviculo Collationis , die iii , cap. 17. Apud Optatum
hb. I, contra Parmenianum idcm Cirtcnsis conlessus no-
tatur habitus post persecutionem, die lu JduuniMaia-
runi. \]\)i persecutionem, non Maxentii, uti Albaspinneus
538 ANNOTATIONES.
voluit , sed codicum tradendoram , ex Augustino in
tine capitis prreccdentis inteiligcs.Cessavithaec persecutio
consulatu Diocletiani ix et Maxiraiani viii.

Annotatio (3) pag. 406.

Optatns, lib. i.Nonpost longum tempus, iidem ipsiy

(
qui Cirtensi concilio interfuerant ) tot et tcdes ad Car-
thaginem profecti traditores j conjurati homicidce
Majorinum post ordinationem Cceciliani ordinave-
runt , schisma facientes. Id anno factum Christi 311,
non ante. Nam Caeciliani ordinationem ponit idem Opta-
tus post indulgentiam missamaMaxeutio in Africam, qua
Christianis libertas est restituta. At Maxentius Africa po-
tiri coepit devicto Alexandro tyranno devictus autem est •,

Alexander post ipsius teste Zosimo Maximiani Herculii

, ,

obitum, qui anno 310 contigit.

Annotatio (4) pag. ihid.

Sylvanus a Secundo Tigisitano episcopus Cirtne ordi-

natus fuit in conciHo supra citato. Conter epistolam Aug.
Liii, n. 4.

Annotatio (5) pag. 408.

Legebaturhic, Constantio Maximo Augusto : Cons-

tantium Chlorum intelligendum putat Baronius, Constan-
tini patremanno Christi 30G demortuum et Constan-
, ;

tini junioris nomine ipsum filium ejus Constantinum.

Verum nusquam in fastis consularibus junguntur simul

 ANWOTATIONE5. 539
Conslantiiis et Constantinus junior : neque Constantio
Cliloro Maxinii titulus tributus est , nccjue fiiius ipsius

Constantinus , t(ui seniorcm cognominem ante se nuilum

habuit ,
/«/?/o/' cst appclJatus. Et si hoc anno consul cum
Constantio fuisset Constantinus , sequenti anno quo con-
sulatum cum Maximiano HercuHo gessit, secundum consul
dici in fastis debuisset,quod minime reperitur. Errorem
cmendamus ex veteri eorumdem Gestorum exempJari
in {{uo prnenotantur, Constantino Maximo etc, qui est
annus Chrisli 320. HaJjes haec Gesla in Apptndice Uene-
dictinorum et in iis Joca permuita e ({uibus inteJJigas non
potuisse iJIa fieri consulatu Constantii Chlori, id est,anno
Christi 306. Nam ibi Cirtoe urbis cives Constantinienses
appellantur , ipsaque urbs dicitur Constantina , quod
ipsi nomen ex Constantino ejusdem urbis nonnisi post
Maxentii mortem instauratore inditum est. Praeterea de
CaeciJiani episcopi innocentia judiciis muJtis jam tum pro-
J)ata ibidem Jegitur, Cur ergo intermisso eo cujus in-

nocentis probata est , Sfhano communicas ? CJerici

etiam a ZenophiJo interrogati, cum respondent se a ma-
jorilms suis accepisse quod SyJvanus esset traditor, quia
sciJicet in persecutione codicura tradendorum quae ad
annum Christi 303 pertinet, res sacras tradidisset •, tradi-
tionis ilJud crimen longe ante id temporis a Sylvano ad-
missum significant. Adde Constantii Chlori tempore non
potuisse Sylvanum episcopum ob traditionis crimen a
Nundinario diacono in judicium publicum Zenophili viri

consularis trahi ; netjue demum Ursacio et Zenophilo

persequentibus , ( quod hic postea cap. 30 Cresconius
objectat ) in exiJium ejici.
540 ANNOTA.TIONES.

AnwotAtio (6) pag. 427.

Marculi passio a Donatiano quodarn scripla ,

prodiit
in veterum AMaleclorum tomo 4. Prffinotatur in MSS.
ui , vel VIII , Kal. Decemb. Ibi Marculus presbyter
tantura , non episcopus ,
qui ei titulus a Lovaniensibus
annot. in lib. ir contra Pelil , cap. 20 tributus est ,

appellatur. Hic jussu Macarii ,

quem Constans impera-
tor in Africam cum Paulo miserat , vinctus primo in
possessione Vaegesselae, in qua ]>[acario cum episcopis ali-
quot a Donatiana parte ad ipsum directis occurrit, ct mox
funium ictibus ctrsus cum sociis, inde pcr aliquas Numidifie
civitates sub arctissima militum custodia usque in castel-
lum Novse-Petrae perductus, ibi tandem elapso quatriduo
de petrae culmine a milite praecipitatus legitur in illis

passionis ejus Actis : quae tametsi auctorem schismaticum

aperte referunt, Catholicis vehementer infensum, ex iis

tamen Maiculi nomen translatum fuit in martyrologia.

Ipsum enim haud dubie respicit, (juod in Molani additio-
nibus ad Usuardum ex nolho Bed.e raartyrologio refertur
ad vi Kal. Decemb.//?. jSicomedia (pro JS umidia) heati
Marcidi sacerdotis el martyris, qui temporibus Cons-
tantis tyranni persecutiones ma.vimas pertulit , ad
extremum ah alta rupe prcecipitatus est. Et illud in
Romano ad eumdem diem ]S icomedioi ( pro In Nu-:

midia ) sancti Marcelli ( leg. Marculi ) preshyten .,

qui Cojrstantii {\en\\s Constantis) tempore ah Aria-

nis ( pro a Macartanis) e rupe prcecipitatus jnartyr
occuhuit. In Collationc Cartlmginensi i, cap. 187. Dati-
vus opiscopus Doiiatistarum Novapetrensis dicit, Ad^>er-
satium Jioji haheOy quia illic est dojunus Majcuhts,
eujiis sano-uifiefn Deus exiget in die judicii. Confer
 AKNOTATIONES. 54
Optalum lib. iii ab istis verbis Sic invenii Donatus
:

Bdgaiensis , unde contra Macarium Jiiriosam con-

duceret turbam elc. De Marculo eocleni supra lib. ii
cont. Petil. cap. l4ctcap. 20 necnon Tract. n
,
in ,

Joan. n. 15.

AnnotAtio (7) pag. 470.

Caecilianus uno Carthaginensi schismalicorum concilio

damnatus, ([ualuor posterioribus judiciis est absokuus ,

scilicct episro|")ahbus judiciis duobus Romano ct Arela-

,

tensi , tertio judicio impcratoris Constanlini, et quarto

proconsuhs yEhani, quo Felix ipsius ordinalor purgatus
iuit.

'»«««
iVVVt VV«^ VVVt VV«% VVM VVM«VV» VVVt ^lVVt VVV\ VVM VVM VVVt VVV\ ^/VVt VVV\ VVVt VVV\ A(VV\ vt

CONCORDANTIA
BIBLIOTHEC^ LATIN^ CUM GALLICA.

BIBLIOTHECi LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

Contra Litteras Pofiliani , lib. ii, Eorumclcm analysis, toni. xxu, p.

p. 3. 275-278.
De Unitate Ecclesiae p. 211. Ejusdem fragmenla, tom. xxn , p.
978-282.
Contra Cresconium grammalicuni , Eorumdem analysis et fragmenta
partis Donati, libri iv, p. 3oi. tom. xxii, p. 282-286.
 INDEX
TOMI CEx\TESiaiI TRIGESIMI-JVONI.

CONTRA. LITTERAS PETILTANI, lider ii. In quo ad omnia et singula

vcrba Episfohv Pcfiiiani sic lesponJet Augustinus , tanquani cum
advcrsario praesente colloquatur. 3
— L1BER ni. Refcllit Augustinus sccundas Litteras, quas in ipsum Peti-
lianus, viso primo superiorum librorum, scripsit maledictis plenas :

et neglecta propria sua , delensione ostendit Petilianum in causa

defecisse, neque ad rem de qua agitur, respondere valuisse. 143
DE UMTATE ECCLESLE, liber I. Proposita qujestione, Sit-ne Cliristi

Ecclesia apud Catlioiicos , an apud Uonatisfas, quod liic nonnisi ex

sacrae Scripfur;c locis certis et claris definicndum : proferuntur pri-

mum testimonia ex Instrumenfo Vetere ac Novo quamplurima. qui-

bus ostenditur doceri evidenter ac certo, Ecclesiam Christi veram

eam esse ,
qua; loto terrarum orbe diffunditur. Deinde vero, quaj
pauca ex iisdcm canonicis Scripturis objectari a scliismaticis solcnt
pro parte Donati, ea et ambigua incertaque esse, ct per se ad eo-
rura tuendam causam, cum ratione contraria explicari possint, nul-

lum robur habere. Donalistarum etiam de Iraditione , de persecu-

tione aliseque in Catholicos calumni;n dafa occasione rcfutantur. 1 11

CONTRA CRESCONIU.M GRAMMATICUM PARTIS DONATI, lidih it.

— LiBF.R 1. Epislolam Cresconii pro Petiliani defensione editam, sibi<iue

inscriptam, refellere incipit Augustinus. Probat nec eloquenliara
ncc dialecticam qualemlibet inetucndam esse assertoribus veritati»,

cum ipsis disputando, redarguant ne-

quoroinus cjus adversarios, ;

que contenfiosum habendum eum esse, qui duris ct renitentibus

scrmonis alfercationcin ad eos refcllcndos infcrrc cuiavcrit. Postea
ostendit non esse consequens , ut si conccdifur esse baptisma in

parte Donati, simul etiam conccdatur ibi accipi oportere. Id enim

extra Catholicam Ecclcsiam frustra et pcrniciose , sed taitien vcrc
ac omnino idcm haberi. 301
544 IliDEX.
— LiBERii. Exaniinat dicta alia Epistola; Cresconii. Ipsi sponte conce-
(lit, ut a Donato Donatianos potius quam Donatistas appellet. Illos

autem a se merito dictos liaerelico^ contendit : nec tamen cum ad

Ecclesiam revertuntur Laptizandos esse ;
quin eliam posse eorui»
clericos, si Ecclesise ulililati convenire videatur, in suis lionoribus

_ lecipi. Aliquid porro redeuntibus dari in Ecclesia, quod praiter illam

omnino non datur, idque esse donum charitalis docct. lllud Peti-
liani, Conscienlia sancte dantis atlendilur, qurc ahluat accipien-
tisj male defendi a Cresconio demonstrat. Excutit allata ab eodem
Scripturaj loca, istud potissimum : Qui baptizatur a mortuo, etc-

Postremo ad Cypriani auctoritatem de rebaptizandis baereticis res-

pondet. pag. 333

— LiBER lu. Reliquam partem EpistolK Cresconii singula breviter ex
ordine refellens, percurrit. 382
— LiBEU IV. Ad omnes rursum EpistoI.T Cresconii partes respondet,

objectiones ipsius et calumnias singiltatim ex sola Maximianensium

causa refellens. 460
Ankotationes. 537
COSCORDANTIA BiBLlOTHEC* LATlNiE CCM CALHCA. 542

EXPLICIT INDEX.
 • . «wi-^oiyou

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 [Opera oimia]
1335
t.32

51