ВАЗИРЛИГИ
Тошкент - 2002
АННОТАЦИЯ
ТТЕСИ илмий-услубий
Кенгашида тасдиқланган
«___»____________2002 й.
Баённома №____
Режа:
1. Кириш.
2. Толаларнинг синфланиши.
3. Тўқимачилик толаларининг кимёвий тузилиши ва
хоссалари.
Назорат саволлари:
1. Тўқимачилик материалларини пардозлаш тарихи.
2. Табиий толаларнинг кимёвий тузилиши ва хоссалари.
3. Кимёвий толаларнинг кимёвий тузилиши ва хоссалари.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильнўх материалов. М.:
Легпромбўтиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистўх материалов. М.:
Легкая и пищевая промўшленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Тўқимачилик толалари
Табиий Синтетик
ўсимл Хайво- Минерал Сунъий Синтетик
ик нот
{-NH-CH-CO-}-NH-CH-CO--- NH-CH-COОH
R1 R2 Ri
Аминокислота
қолдиғи.
Н-[-HN-(CH2)5-CO]n-OH капрон
Н-[HN-(СН2)6-СО-]n-OH энант
Н-[-HN-(CH2)6-NH-CO-(CH2)4-CO-]n-OH анид
НО{CH2-CH2-OOC-(C6H4)-COO}n-CH2-CH2-OH
Элементар звеноси
-СН2-СН-СН2-СН-
| |
CN CN
ПАН толалари хоссаларини яхшилаш мақсадида улар
бошқа мономерлар билан сополимерлаш реакцияси орқали
олинади ва нитрон номи билан чиқарилади.
СН3 СООН
| |
-СН2 - СН - СН2 - С - СН2 - С -
| | |
CN COOCH3 CH2
|
COOH
Поливинилхлорид-поливинилхлориддан ва бошқа
мономерлар аралашмаларидан полимерланиш ва
сополимерланиш реакциялари орқали щосил қилинади.
Сl
|
-СН2-СН-СН-СН-СН2-C- хлорин.
| | | |
Сl Сl Сl Сl
(-СН2-СН-)n
|
ОH
ПВС толаларидан белёбоп матолар олишда, щамда
трикотаж ва техник махсулотлар ишлаб чиқаришда
фойдаланилади.
Полиолефин толалари полиэтилен ва полипропилен
асосида щосил қилинади.
-СН2-СН2-СН2-СН2- полиэтилен
-СН2-СН-СН2-СН-СН2-СН- полипропилен
| | |
СН3 СН3 СН3
Бу толалар гилам тўқишда ва техник вазифалар учун
қўлланилади.
Барча толаларни гидрофил ва гидрофоб турларга бўлиш
мумкин. Гидрофил толалар ўзларига суюқликни яхши
шимадиган, электрланмайдиган, щаво ўтказувчан
хоссаларга эгадирлар. Гидрофоб толалар суюқликни кам
шимувчан, электрланадиган толалардир, лекин шу билан
бирга бу толалар пишиқ механик хоссага эга бўлиб,
нурбардош ва куяга чидамлидир. Гидрофил толаларни
пардозлашга тайёрлаш мураккаб жараён хисоблансада,
лекин махсус шарт-шароит талаб қилинмайди. Гидрофил
толаларни пардозлаш жараёнини (бўяш ва гул босиш) оддий
шароитда олиб бориш мумкин. Гидрофоб толаларни
таркибида фақат охор бўлганлигидан уларни пардозлашга
тайёрлаш қийинчилик туғдирмайди. Гидрофоб толаларни
бўяш анча мураккаб, бўяш жараёни учун юқори харорат ва
босим талаб қилинади.
Гидрофиль толалар: пахта, лен, каноп, табиий ипак, жун,
вискоза.
Гидрофоб толалар: ПАН, ПА, ПЭ, ПУ, ПВС, АЦ, ТАЦ, ПО,
ПВХ, шиша, металл, керамика.
Назорат саволлари:
1. Ип газламаларни охордан тозалаш ва қайнатиш.
2. Ип газламаларни оқартириш ва мерсерлаш.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильнўх материалов. М.:
Легпромбўтиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистўх материалов. М.:
Легкая и пищевая промўшленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
O2
2NaHSO3 ---- 2NaHSO4
NaClO Na++ClO-
Н2О2 Н+НО2-
Пергидроксил ион мато таркибидаги табиий рангли
ифлосликларни парчаловчи агент щисобланади. ¥озирги
кунда 85% ип газлама матолари водород пероксид билан
узлуксиз усулда ЛЖО-2 агрегатида оқартирилади. Бу
агрегатнинг технологик схемаси қуйида берилган.
Узлуксиз, буғ билан ишқор-пероксидли қайнатиш ва
оқартириш усули- газлама машинага 2 та параллел ўровлар
тарзида келади. Олдин у шимдириш машинасида 600С
хароратда қайнатиш эритмасида шимдирилади. £айнатиш
эритмаси таркибига ўювчи натрий (NaOH)- 22-35 г/л,
натрий бисульфит (NaHSO3)- 3 г/л ва хўллочи модда- 3 г/л
киради. Газлама сиқилгандан кейин газламада 100-120 %
намлик қолади. Газлама буғлаш-қайнатиш аппаратларида
буғланади, сўнг қайноқ ва совуқ сувда ювиб, оқартириш
эритмасига тушади, сиқилиб яна буғлаш-қайнатиш
аппаратидан ўтади ва бир неча ювиш машиналарида
ювилади.
Режа:
1. Жун матоларни пардозлашга тайёрлаш.
2. Табиий ипакни пардозлашга тайёрлаш.
Назорат саволлари:
1. Жун газламаларни ювиш, карбонлаш, кайнатиш.
2. Табиий ипакни кайнатиш, окартириш.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Режа:
1.Рангдорликнинг илк кимёвий назарияси.
2.Рангдорликнинг хозирги замон назарияси.
3.Бўёвчи моддаларнинг номланиши.
4.Бўяшнинг умумий масалалари.
Назорат саволлари:
1.Бўёвчи модда турлари.
2.Ранг нима?
3.Рангдорликнинг илк кимёвий назарияси.
4.Рангдорликнинг хозирги замон назарияси.
5.Бўёвчи моддаларнинг номланиши.
6.Бўяш усуллари, бўяшнинг умумий масалалари.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Режа:
1. Кислотали, бевосита бўёвчи моддалар билан бўяш
2. Хромли, катион, актив бўёвчи моддалар билан бўяш.
Назорат саволлари:
1. Тўқимачилик материалларини бевосита бўёвчи моддалар
билан бўяш технологияси
2. Тўқимачилик материалларини актив бўёвчи моддалар
билан бўяш технологияси
3. Тўқимачилик материалларини хромли ва кислотали бўёвчи
моддалар билан бўяш технологияси
4. Тўқимачилик материалларини катион бўёвчи моддалар
билан бўяш технологияси
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Бевосита бўёвчи моддалар. Бу бўёвчи моддалар билан
асосан циллюлозали толалар бўялади. Бевосита бўёвчи
моддаларнинг умумий щолда Кр-SO3Na кўринишда ёзиш
мумкин. -SO3Na гурущи бўёвчи модданинг сувда
эрувчанлигини таъминлайди. Бевосита бўёвчи моддалар
билан тола ва матоларни узлукли щамда узлуксиз усуллар
билан бўяш мумкин.
Узлукли усулда АКД аппаратида ва узлуксиз усулда
«Рамеш», «Пэдстим», «Термосол», «Бенингер», ЛКС-140,
ЛКС-170 тизмаларда бўяш мумкин.
Узлукли усулда бўяш. Бўёвчи модда юмшатилган сувда
яхшилаб эритилади. Эритувчи сув агар қаттиқ бўлса, у
щолда сувга кальцийсизлантирилган сода ёки натрий
гексаметафосфат қўшилади. Сода эритмада ишқорий мущит
щосил қилиб, бўёвчи модданинг эрувчанлигини
осонлаштиради. Бўяш жараёнини тезлаштириш мақсадида
эритмага натрий хлор қўшилади. Бўяш қуйидаги тартиб ва
таркибда олиб борилади:
Толага нисбатан % щисобида.
Бўёвчи модда - 0,5-5.
Натрий хлор - 10-25.
Сода - 1-3
Бўяш модули 6-35. Бўяш 30-400С да бошланиб,
аста-секинлик билан 60-800С гача кўтарилади ва щар бир
бўёвчи модда учун мақбул бўлган щароратда 0,5-2,0 соат
давомида олиб борилади, сўнг ювилади.
Бевосита бўёвчи моддалар хўл ишловларга чидамсиз
бўлганликлари сабабли, бўялган мато ва ипларга ДЦУ ёки
ДЦМ препаратлари билан ишлов берилади. (ДЦУ-
дицианидамид смола, агар эритмага мис тузи қўшилса
препарат ДЦМ дейилади ва бу препарат билан ишлов
берилган ранглар нафақат хўл ишловларга балки ёруғликка
щам чидамли бўлади.
Кр-SO3Na+ДЦУ КрSO3- ДЦ+ + NaУ
эримайдиган.
Ишлов бериш таркиби: ДЦУ (ДЦМ) - 10-30г/л
Ишлов бериш харорати - 70-800
£уритиш
Узлуксиз усулда бўяш. 4-6 секунд давомида мато
бўёвчи модда эритмасида (2-20 г/л) шимдирилади, 100%
оғирликгача сиқилади, 1000С щароратда 1-2 минут
буғлатилади, ювилиб, сўнг ДЦУ препарати билан ишлов
берилади. Ранги мустахкамланган мато қуритилади.
Бевосита бўёвчи модда целлюлоза билан водород боғ,
Ван-дер-Ваалсь кучлари орқали боғланади. ДЦУ препарати
билан ишлов берилганда бўёвчи сувда камэрувчан комплекс
хосил қилади.
Актив бўёвчи моддалар. Актив бўёвчи моддалар билан
целлюлозали, оқсил ва полиамид толалари бўялади. Бу
толалардаги гидроксил ва амино гурухлар билан бўёвчи
модда молекуласи кимёвий реакцияга киришиб, хўл
ишловларга ва ишқаланишга турғун бўлган ранглар щосил
қилади. Актив бўёвчи моддаларни умумий кўринишда
SO3Na
/
Кр - формула билан ёзиш мумкин.
\
С1
Бу ерда –SO3Na бўёвчи моддага сувда эрувчанлик
хоссасини беради, С1-актив гурух. Актив бўёвчи моддалар
билан целлюлозали толалар бўялганда, тола билан
ковалент боғ хосил қилади, бу боғ ишқорий мущитда содир
бўлганлиги сабабли бўяш эритмасига NaOH, Na2CO3 –ишқорий
бирикмалар қўшилади.
ОН-
Целл –ОН+С1-Кр-SO3Na --- Целл -О-Кр-SO3Na+HC1
Лекин шу билан бир қаторда актив бўёвчи модда
молекуласи сувнинг гидроксил гурухи билан реакцияга
киришиб, ўз активлигини йўқотади. Гидролизланган актив
бўёвчи модда тола билан ковалент боғ щосил қила
олмайди.
SO3Na SO3Na
/ /
-
ОН +Кр --- Kp + HC1
ғ ғ
C1 OH
актив холат гидролизланган
холат
Актив бўёвчи моддалар целлюлозали, оқсил ва
полиамид толалар билан кимёвий реакцияга киришиб уларга
боғланади ва толанинг таркибий қисмига айланиб қолади,
хосил бўлган ранг ювишга, ишқаланишга, кимёвий тозалаш
шароитига чидамли бўлади.
Турли гурухга мансуб актив бўёвчи моддалар бир-
биридан толага мойиллиги, реакцион қобилияти, ишқорли
эритмалар ва бўёқ таркибида чидамлилиги билан фарқ
қиладилар. Хоссаларига қараб уларни узлукли усулда
қўлланадиган, гул босишда қўлланадиган ва осон
ювиладиган гурухларга бўлиш мумкин. «Х» кўрсаткичли
актив бўёвчи моддалар (дихлортриазинли) целлюлозали
толага мойиллиги юқори, реакцион қобилияти юқори,
узлукли усулларда хам ишлатса бўлади. Лекин улар
ишқорий эритма ва бўёқ таркибида тез гидролизланади.
Кўрсаткичсиз (монохлортриазинли) бўёвчи моддалар
реакцион қобилияти ва мойиллиги паст, узлукли усулларга
ишлатса тежамли эмас, ишқорий эритма ва бўёқ таркибида
секин гидролизланади. Узлукли усулда ишлатилса ишқорий
агент ва электролит кўп қўшилади, бўяшда ва гул босишда
юқори температура ва узоқ вақт талаб қилинади. Гул
босишда ишлатган маъқулроқ. «Т» -кўрсаткичли
(винильсулфонли) бўёвчи моддалар оралиқ ўринда туради.
Актив бўёвчи моддалар билан целлюлозали матолар
узлукли, ярим узлукли ва узлуксиз усуллар билан
бўялади.
Узлукли усул билан бўяш.
1-босқич - нейтрал эритмадан бўёвчи модданинг
толага ютилиши щарорат ва бўёвчи модданинг реакцион
қобилиятига қараб турлича бўлиши мумкин. Х индексли
бўёвчи моддалар 25-300С щароратда 10-60 г/л NaC1
эритмаси иштирокида; Т индексли ва индексиз бўёвчи
моддалар 750С гача бўлган щарорат ва электролит миқдори
80г/л гача бўлганда; мато мақбул щароратда 30-60 минут
давомида бўялади.
2-босқич - бўёвчи модда толага ўтиб бўлгандан сўнг,
бўяш ваннасига ишқорий агент (NaOH, Na2CO3) - 1-10г/л
миқдорида қўшилади. ¥арорат биринчи босқич бўйича ушлаб
турилади.
3-босқич - қайнаб турган САМ нинг ишқорий эритма-
сида бўялган матони ювиш. Бунда, матога ковалент
боғланмаган бўёвчи моддалар толадан чиқиб кетади. Бу
усулда бўяш жараёни юқори модул ва кўп вақт талаб
қилганлиги сабабли бўёвчи модданинг гидролизланиш
даражаси анча юқори бўлади.
Ярим узлукли шимдириш-ролик усули.
Мато таркибида 10-20 г/л бўёвчи модда,
кальцийсизлантирилган сода ва хўлловчи модда тутган
эритма билан шимдирилади, сиқилади ва роликларга ўралиб
1-24 соат давомида хона щароратида ёки озгина
қиздирилган щолатда ушлаб турилади, сўнг ювилади. Бу
усулда жараён паст щароратда олиб борилиши бўёвчи
модданинг гидролизланишини камайтиради.
Узлуксиз усулда бўяш. Узлуксиз усул билан
целлюлозали матоларни бир ва икки босқичли қилиб бўяш
мумкин. Бир босқичли бўяшда бўяш эритмасида бўёвчи
моддадан ташқари ишқорий агент щам бўлади. Икки
босқичли бўяшда мато нейтрал эритма билан шимдирилади,
қуритилади, сўнг ишқор эритмасида шимдирилиб, термо
ишлов берилади. Икки босқичли усулда бўёвчи модданинг
гидролизланиши камаяди, ковалент фиксацияланиш даражаси
ортади.
Актив бўёвчи моддалар билан оқсил толалардан жун
бўялганда бўёвчи модда маркаси Ш индекси билан ёзилади.
Ш-индексли бўёвчи моддалар реакцион қобилияти паст
бўлиб, улар гидролизга турғундирлар. Жун толаларини
бўяш учун махсус усул яратилган бўлиб, унда ковалент
фиксацияланиш даражаси 80-95% гача етади. Бу жараён
қуйидагича олиб борилади. Бўёвчи модда эритмаси билан
матони шимдириш, сиқиш, роликка ўраш, иситилмасдан 24-
48 соат давомида ушлаб туриш, ювиш.
Бўёвчи модда толага паст щароратда ўтаётганлиги
сабабли, шимдириш ваннасига натрий бисульфит ва
полимерни бўкишини тезлаштирувчи қўшилади.
Табиий ипакни актив бўёвчи моддалар билан бўяш
технологияси.
Бўёвчи модда, нейтрал электролит (Na2SO4), Na2CO3 -
ишқорий агент, щарорат индекс бўйича. Ишқорий агент
бўяш охирида солинади. Жараён матони совун эритмасида
ювиш билан тугутилади.
Полиамид толалари асосан узлукли усул билан 1400С
щароратда бўялади.
Кислотали бўёвчи моддалар. Кислотали бўёвчи
моддалар оқсил ва полиамид толаларини бўяшда
ишлатилади. Умумий кўринишда Кр-SO3Na формула орқали
ифодалаш мумкин.
Кислотали бўёвчи моддалар билан жун асосан узлукли
усулда бўялади. Бўёвчи модданинг равон ранг хосил қилиш
хоссасига асосан бўяш жараёни олиб борилади.
Равон ранг хосил қилувчи бўёвчи моддалар билан
бўяш: бўяш ваннасидаги компонентлар миқдори мато
массасига нисбатан % хисобида –бўёвчи модда – 3 – 6
глаубер тузи - 10
сульфат кислота – 2- 4
ўртача равонликда ранг хосил қилувчи бўёвчи
моддалар билан бўяшда эритмага 30 % ли сирка кислота (3
– 5%) ва қийин равонланувчи бўёвчи моддалар билан
бўяшда ваннага 3 – 5% миқдорда аммоний ацетат ёки
аммоний сульфатдан солинади. Бўяш 30 – 400С хароратда
глаубер тузи ва тегишли кислота эритмасида 10-15 мин
ишлов бериш билан бошланади . Сўнг 30-45 мин давомида
бўёвчи модда солиниб 60 мин қайнатилади. Жараён тугагач
эритма совитилади ва мато тоза ювилади. Табиий ипак хам
юқоридаги таркибда бўялиши мумкин, лекин ранг
мустахкамлиги жун матоникига нисбатан пастроқ бўлади.
Хромли бўёвчи моддалар. Бу синф бўёвчи моддалари
билан асосан жун толалари бўялади. Умуман хромли бўёвчи
моддаларнинг хромофор системаси кислотали бўёвчи
моддалариники кабидир. Лекин хромли бўёвчи моддалар
молекуласида албатта хром тузлари билан бирика оладиган
ОН- гидроксил ва СООН- карбоксил гурухлари бўлиши
шарт.
Хромли бўёвчи моддаларни НО
\
Кр-
SO3Na
/
НООС
умумий кўринишда ёзиш мумкин. Кислотали металл комплекс
бўёвчи моддалар (КМК). Бу бўёвчи моддалар билан
полиамид ва оқсил толаларини бўяш мумкин. Кислотали
металл комплекс бўёвчи моддалар металл атоми ва бўёвчи
модда молекуласи сони нисбати бўйича икки гурухга
бўлинади КМК 1:1 ва КМК 1:2, КМК 1:1 бу ерда бўёвчи
модданинг бир молекуласига бир атом металл тўғри
келади. КМК 2:1 да 2 молекула бўёвчи модда 1 атом
металл билан нисбатда бўлади. Кислотали бўёвчи моддалар
билан жун толаси узлукли усулда қуйидаги таркиб бўйича
бўялади: толага нисбатан % щисобида
бўёвчи модда - 0,5-5
кислота - 2-5
ранг равонлатгич - 0,5-1
Узлуксиз усулда мато 40г/л ли бўёвчи модда, мочевина,
САМ эритмаларида шимдирилади. Кислотали бўёвчи моддалар
жун толаси билан ион боғ орқали бирикади.
NH2 NH3
/ /
Оқсил +H+ -- Оқсил + KpSO3Na --
\ \
COOH COOH
+ -
NH3O3SKp
/
-- Оқсил
\
COOH
Режа:
1. Сувда эримайдиган бўёвчи моддалар билан бўяш.
2. Куб бўёвчи моддалар билан бўяш
3. Олтингугуртли бўёвчи моддалар билан бўяш.
4. Дисперс бўёвчи моддалар билан бўяш.
5. Толада хосил бўладиган бўёвчи моддалар.
6. Сувда эримайдиган бўёвчи моддалар хосилалари
7. Аралаш толаларни бўяшга мўлжалланган бўёвчи моддалар
Назорат саволлари:
1. Сувда эримайдиган бўёвчи моддалар хақида.
2. Куб бўёвчи моддалар билан матоларни бўяш
технологияси, механизми.
3. Олтингугуртли бўёвчи моддалар, ишлатилиш сохаси,
камчилиги, афзаллиги
4. Дисперс бўёвчи моддалар. Ишлатилиш сохаси, камчилиги,
афзаллиги.
5. Азоид бўёвчи моддалар.
6. Кубозоллар ва алцианлар.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
қайта- ишқор
Кр=С=О ---- Кр С-ОН ---- Кр-С-ОNa
рувчи лейлокис-
лейкобирикма
лота
Кр С – ОNa Kp C - O- + Na+
Куб бўёвчи моддаларнинг лейкобирикмаси турғун
бўлмай, у щаво кислороди ёки бирор оксидловчи таъсирида
осон оксидланади ва ўзининг биринчи холатига қайтади.
Н2О+О2
КрС-ONa ----- КрқСқО
кубазол
-
Кр С – О-SO3Na Kp C – SO3 + Na+
Бўёвчи модда
аниони
Н+
О2
Кр С – О-SO3Na --- Kp C –ОН --- КрқСқО
гидролиз оксидлаш
Алцианлар - фталоцианин пигментининг сувда эрувчан
хосилалари, целлюлозали толаларда яшил-щаворангларни
беради.
Аралаш толали матоларни бўяшда қуйидаги синфдаги
бўёвчи моддалар қўлланилади.
Жун ва лавсанни бўяш учун кислотали (ёки КМК 1:2)
ва дисперс.
Целлюлоза ва полиэфирни бўяш учун куб ва дисперс.
Жун ва вискоза (ёки капрон) ни бўяш учун кислотали
ва бевосита.
Пахта ва нитронни бўяш учун бевосита ва катион ёки
актив бўёвчи модда (цибакрон, левафикслар).
Режа:
1. Тґіима материалларига гул босишнинг умумий
масалалари.
2. £уюлтирувчилар.
3. Гул босиш.
Назорат саволлари:
1. Гул босишнинг умумий масалалари.
2. £уюлтирувчилар, уларнинг хоссалари.
3. Гул босиш.
4. Гул босиш турлари.
5. Гул босиш усуллари.
6. Гул босиш босқичлари ва уларнинг вазифалари.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Режа:
1. Актив бўёвчи моддалар билан гул босиш.
2. Куб бўёвчи моддалар билан гул босиш.
3. Дисперс бўёвчи моддалар билан гул босиш.
4. Пигментлар билан гул босиш.
5. Азоид бўёвчи моддалар билан гул босиш.
Назорат саволлари:
1. Актив бўёвчи моддалар билан гул босиш технологияси.
2. Куб бўёвчи моддалар билан гул босиш технологияси.
3. Дисперс бўёвчи моддалар билан гул босиш
технологияси.
4. Пигментлар билан гул босиш технологияси.
5. Азоид бўёвчи моддалар билан гул босиш технологияси.
Адабиётлар:
1. Г.Е.Кричесвский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов.
Химическая технология текстильных материалов. М.:
Легпромбытиздат, 1985, 639 б.
2. Т.Д.Балашова, Н.Е.Булушова и др. Краткий курс
химической технологии волокнистых материалов. М.:
Легкая и пищевая промышленность. 1984, 197 б.
3. Тўқимачилик материаллар кимёвий технологияси.
Маърузалар матни. 1,2 қисм, ТТЕСИ, 2000.
Режа:
1. Якунловчи пардознинг маісади, турлари.
2. Механик якунловчи пардоз бериш жараёнлари.
3. Кимёвий якунловчи пардоз бериш жараёнлари.
4. Умумий маісадда ишлатиладиган пардоз ёрдамида
тґіимачилик материалларининг хоссаларини яхшилаш.
5. Матоларга махсус пардоз бериш турлари.
Назорат саволлари:
1. Якунловчи пардозлашнинг вазифаси нима ва іандай
газламалар бу пардоздан ґтказилиши мумкин?
2. Механик якунловчи пардоз бериш жараёнларига іисіа-
іисіа характеристика беринг.
3. Кимёвий якунловчи пардознинг механик якунловчи
пардоздан асосий фаріи нимада?
4. Кимёвий якунловчи пардоз турларини іисіача
характерланг.
5. Газламаларга Іижимланишга ва киришишга іарши
якунловчи пардоз бериш технологияси іандай?
6. ТурІун шакл берувчи пардоз бериш технологияси
іандай?
7. Газламаларга оловбардошлик хоссасини бериш.
8. Микроорганизмларга чидамлилик берувчи пардоз.
9. Газламаларга оловбардошдик хоссасини бериш.
Адабиётлар:
1. Кричевский Г.Е., Корчагин М.В.,Сенахов А.В.
Химическая технология текстильных материалов, М.:
Легпромбытиздат, 1985, 640 с.
2. Отделка хлопчатобумажных тканей, Справочник, часть I
и II, М.: Легпромбытиздат, 1991.
3. Балашова Т.С., Булушева Н.А. Отделка шелковых
тканей, М.: Легкая индустрия, 1988, 198 с.
>C = S - S - S
тиокарбонил дисульфид
Газламаларга оловбардошлик хоссаларини бериш. Бу
пардозни 2 турга бґлиш мумкин:
1. Газламани алангаланмайдиган щолга келтирадиган
пардоз.
2. Газламани ёнІинга чидамлилигини бутунлай оширадиган
пардоз.
Биринчи хил пардоз декоратив матолар-парда, штор,
мебель учун газламалар ва шу кабилар щамда болалар
кийими учун, туристик кийимлар учун ишлатиладиган
газламаларда іґлланилади.
Иккинчи тур пардоз учун- ґт ґчирувчилар
кийимларига, пўлат қуювчилар, металдан қуйма буюмлар
ясовчилар, чўян қуювчилар учун тикишда ишлатиладиган
газламаларга ва ґт ґчирувчилар одеялларига учун ишлов
берилади.
Газлама ёнмаслиги учун ундан ажралиб чиіаётган
энергия атрофга сарф бґлаётган энергиядан кам бґлиши
керак. Ана шу шартни бажаришга ёрдам берувчи моддалар
антипиренлар дейилади. Улар ажралаётган энергияни ютиш
йґли билан бу шартни бажаради. Антипиренлар 2 турга
бґлинади:
1. Газламанинг алангаланиш щароратини оширади.
2. Ёнишда ажралаётган энергияни камайтиради.
Биринчи тур антипиренларига мисол іилиб- Al(OH)3
ва MgSiO3 ни олиш мумкин. Улар юіори щароратда катта
миідорда иссиіликни ютади ва ґзи парчаланади. Иккинчи
тур антипиренлари кимёвий тузилиши билан
характерланади. Юіори щароратда улардан ёнмайдиган
газлар ажралиб чиіади ёки ёнишдан ажралиб чиіаётган
ёнувчи газлар щажмини камайтиради ёки ёнмайдиган плёнка
билан іопланади ёки ёнаётган юза билан хавонинг
контактга киришишига тґсіинлик іилади. Ёнишга іарши
ишлов беришнинг бир іанча ваітинчалик усуллари мавжуд.
Антипиренлар билан ишлов бир ваннали ёки икки ваннали
усулда борилиши мумкин.
Бир ваннали усул бґйича газлама бура (Na2B4O7) ва
магний хлорид (MgCl2) шимдирилиб, сґнгра іуритилади.
Јуритиш жараёнида сувда эримайдиган, чґкма щосил
бґлади.
Na2B4O7 + MgCl2 MgB4O7 + 2NaCl
магний барат
ТА£РИЗ
«Шойи» тадқиқот
институтининг Тошкент
шахобчаси директори, к.ф.н.
Комилова С.Д.
Набиева И.А. нинг «Тўқимачилик материаллари кимёвий
технологияси» фанининг маъруза матнига
ТА£РИЗ