322 оцулъщ

ж ойы лган ж асуш алары нан тураты н нэж ю кайнаты лган Kypini суы на уксас. Ж ойылган вибрион
жасушаларынан бeлiнгeн эндотоксин агзаны интоксикациялайды (жалпы уландырады).
К л и н и к а л ы к к в р ш к т е р ь Инкубациялык кезещ 1-6 кунге дешн созылады. Ауру жедел дамиды -
дене кызуы кетершедц кусу, нэжютщ бузылуы байкалады (нэжю пен кусыктыц Tyci кайнатылган курш тщ
суына уксас, hící - тэтп балыкка уксас). Бул кезец 1-3 тэулж созылып, ауру аякталуы мумюн (тырыскактьщ
жецш Typi) немесе келес1 кезецге етед1 - гастроэнтерит кезец1 (агымы орташа ауырлау). Осы кезенде кусу
мен нэжютщ бел1ну1 улгаяды, ауру адам тэулшше агзаньщ 10-30 литрге дешн суйыктыгын жогалтады.
Курт сусыздану журек-тамыр, тыныс алу жуйелершщ бузылыстарына, cinip тартылуына экелед1. Содан
кешн ауру келес1 ушшип кезещне етед1 (тырыскактьщ ауыр агымы) - тырыскактык алгид (латын сез1нен
algidus - салкын). Оган тэн белг1 - дене температурасынын 34°С дей1н темендеук ауыр дем1кпе (55-60 дем
минутына), жалпы терш щ цианозы, кол-аяк, бет, iui еттершщ тартылуы, афония дамиды. Tepi жайылуы
томен, катпарланып «юр жуушы колы» белг1с1 кер1нед1. Тырыскактык алгид нэтижесшен емделмеген
наукас адамдардыц 60% кайтыс болады. Eltor биовары cholerae биоварымен салыстырганда, кеб1несе жецш
турде дамитын ауру тудырады.
И м м у н и т е т ! тураксыз жэне узакка созылмайды, антимикробты жэне антитоксикалык сипатгы болып
келедк агглютинин, вибриолизин, антитоксин жэне баска антиденелермен байланысты.
М и к р о б и о л о г и я л ы к д и а г н о з к о ю . Зертгелшетщ материал: кусык, нэж1с, тагамдар, су, от, секциялык
материал. Тасымалдау ортасы рет1нде 1% пептонды су, pH 8,2-8,4 колданады. Алгашкы болжам рет1нде
бактериоскопиялы к эд1ст1 колдануга болады. Н еп зш д е бактериологиялы к эдю колданылады, ол
коздыргышты идентификациялауга (V.cholerae 01 немесе 0139 аныктайды), антибиотиктерге сез1мталдыгын
аныктау, TypiuiúiiK идентификацияны жург1зу, биовар жэне серологиялык варианттарын аныктауга
mymkíhuiíjiík беред1. Тырыскак кезшде экспресс-диагноз кою иммундыфлюоресценция, иммундыферментп
талдау, полимеразды т1збект1 реакциялар, вибриондарды иммобилизациялау реакциясы кемег1мен
ж урпзш едг
1 кезец. Материалдьщ 0,5-1 мл мелшер1н 50 - 100 мл 1% пептонды суга, сытил агарга жэне 6ip
элективт1-дифференциальды орталарга (СЭДХ, TCBS) себед1. Себшген пептонды суды 37°С температурада
6 - 8 сагат, сш тш агарды 1 4 -1 6 сагат, СЭДХ 18-20 сагат инкубациялайды.
Тырыскак ауруына кумэнданган жагдайда наукастьщ нативт1 материалымен экспресс жэне жедел
эд1стер1н колданылады: антиденелерд1 флюоресценттеу эд1с1, полимеразды Нркеу эдю1, вибриондарды
иммобилизациялау реакциясы, жанама гемагглютинациялык реакциясы.
2 кезец - 6 - 8 сагаттан кешн. Жинаушы орта - cúiTmi агарга себед1 жэне 5-8 мл еюнип жинаушы
ортага себед1.
3 кезец - 12 - 14 сагаттан кешн. E kíhihí жинаушы ортадан сы ты i агарга себедг С ы ты i агардагы
кумэнд1 колонияларды зерттейд1.
4 кезец - 18 - 24 сагаттан кешн. Тыгыз ортадагы тырыскакка кумэщц колонияларды зерттеп, l-mi
жэне 2-mi жинаушы орталарга кайта себед1.
Кумэнд1 колонияларды слайд-агглютинация реакция кемег1мен тексеред1 (1:100 суйытылган
тырыскакка 01 сары суымен). Оц нэтижел1 болса арнайы Инаба жэне Огава сары суымен (1:50) слайд-
агглю ти н ац и я р еа к ц и я сы н кояды , ж агы н ды д ай ы н дап т ы р ы с к а к к а карсы ф л ю о р е с ц е н г п
иммундыглобулиндермен ецдейд1 жэне Грам эдю1мен бояйды. Tepic нэтижеде 0139 жэне OI тырыскак
сары суымен слайд-агглютинация реакциясын кояды.
Калган кумэщц колонияларды (тырыскактык 01 жэне 0139 сары сумей аглютинацняланган жэне
агглютинацияланбаган) таза дакыл алу, оларды идентификациялау жэне антибиотиктерге сез1мталдыгын
аныктау уш1н ею кем1рсулы ортага (лактоза-сахарозалы, глюкоза-сахарозалы, Клиглер) жэне с1лтш1 агарга
платиналы шмекпен секторлык эд1спен себед1.
5 кезец - 24 - 36 сагат. Идентификациялау ушш дакылдарды тандау.
Поликем1рсулы орталарда вибриондарга тэн ecyi мен езгер1стер1 бар дакылдарды алу: ею ком1рс> лы
ортада (лактоза-сахарозалы, глюкоза-сахарозалы жэне Клиглер) кышкыл ортага тэн Tyci езгерген газ
 М ЕДИ Ц И Н АЛ ЬЩ М И К РО БИ О Л О ГИ Я 323

тузшмеген, куюртп сутек бар, Клиглер ортасында аньщталган. Маннозасахарозалы ортада ею ком1рсудыц
ыдырауынан Рессель ортасыньщ баганалы жагы боялады, кигаш бeлiгi куюрт cyTeri тузш-генш корсетедг
CwTUii агарда ескен дакылдарды индолфенилоксидазага тексередк
6 к езец - 36 - 48 сагаттан кешн. Идентификация нэтижeлepiн корытындылайды жэне алынган
тырыскак вибрионыныц серотобы мен биоварианты туралы акыргы нэтижесш бередк
Емдеуг Емдеу! eKi багытта журпзшедп 1. Патогенетикалык - регидратация (жойылган суйыктар
мен электролитерд1 изотоникальщ апирогещц туз epTiiminepi жэне плазма суйыктарымен калпына келт1ру).
2. Этиотропты - кец cneiopni антибиотиктер колдану (тетрациклиндер, хлорамфеникол, фторхинолондар
- ципрофлоксацин, офлоксаин, пефлоксацин, ломефлоксацин).
Алдын алуы. Алдын алудыц Heri3i - санитарлык-гигиеналык жэне карантиндык бейспецификалык
шаралар журпзу. Эпидемия аралык алдын-алу шараларына юредп ашык су коймаларын тырыскак
вибрионына эпидемио-логиялык; мониторинг журпзу; кадагалайтын аймакта irneK инфекция ауруларына
уактылы талдау жасау; транспорттык катынас пен миграциялык агындарды талдау; аймактыц жэне
тагамдык кэсш орындарыныц санитарлык - гигиеналык жагдайын кадагалау; емдеу-алдын алу
мекемелершщ тырыскакка кумэщц ауруларды аньщтай бшуш жэне эпидемияга карсы алгашкы шаралар
журпзуш камтамасыз ету.
Крсымша мацызы бар арнайы сактандыру ymiH тырыскактьщ ел1 вакцина жэне холероген-анатоксин
мен тырыскак вибрионныц О-антигешнен туратын ею компонент 6ipiKTipuireH тырыскактьщ вакцина
колданьшады. Вакцина егу эпидемиялык корсетюштер бойынша журпзшедь Bipax оныц тш мдш п 60-
70% асапайды жэне де аурудан 3-6 ай мерз1мшде гана коргайды.

14.2.2.2. Парагемолитикалык вибриондар (Vibrio туыстастыгы)

Бул туыстастыкка жататын баска бактериялардыц патогещц Kacnerrepi толыгымен зерттелмеген.

Дегенмен соныц ¡шшде мацыздысы Vibrio parahaemolyticus жэне Vibrio vulnificus.
Vibrio parahaemolyticus - галофильды вибрион, Жапониядагы жедел диарея коздыргыштары, сонымен
катар Оцтустш-Шыгыс Азияда, Африкада мен Латындык Америкада (барльщ диареяныц 20%) жэне
турйстар арасындатараган. Heri3ri инфекция K03i - сакталу epeжeci мен дайындалу технологиясы бузылган
Teni3 тагамдары. Аз жагдайда - шию моллюскалар мен бальщтар, немесе тещз су тиген тагамдар.
Крздыргыш энтерит тудыратын эндотоксин тузедк Инфицирленген адамдардыц 50% ауру белгшер1
аныкталады: инфицирленген кешн 24 сагатта iiirrin катты ауыруы мен суйьщ жэне коп M0лшepлi диарея
дамиды. Ауру ездншен дамиды жэне кайта ауыру байкалмайды. Балалар мен егде адамдар арасында ол!м-
жiтiм кездеседк
Микробиологнялык диагноз кою бактериологиялык эдюке непзделген. Тырыскак ауруы
диагностикасына уксас болып келедь TCBS агарына ceбiлeдi, лактоза ыдыратуы жэне сары колония Ty3yi
бойынша ажыратьшады. Vibrio vulnificus Тынык жэне Атлант мухиттарына куятын жылы озецщршщ
микробтык ценозына кipeдi жэне еюжабынды моллюскаларда жинакталады. Крздыргыш ею турл1
закымданулар шакырады - септицемия мен жараныц ipiimi аурулары. Bipmuiici - моллюскалармен
тамактанганда иммунитетшде акауы бар, буйректерк бауырлары ауыратын жэне кант диабетше шалдыккан
адамдар ауырады. Ауыргандардыц арасында eлiм-жiтiм 50% жетедк Жара инфекциялары тещз суымен
шайынганнан кешн дамиды жэне де ауыр жагдайда целлюлит пен миозит (газды гангренага уксас) туршде
етедь Ауру клиникасы - коздыргыш патогендипп мен организм жагдайына байланысты. Патогендшш
факгорлары-бактерияны фагоцитоздан коргайтын капсула мен ферменттер кешенк цитотоксин-гемолизин,
эластаза, коллагеназа, фосфолипаза. Крздыргыш кан сарысуындагы тeмipдiц жогары концентрациясына
ce 3iMTan. Гемохроматоз жэне бауыр циррозымен ауыратын адамдарда закымдану ауыр дамиды.
Емдеу1 антимикробты препараттар (гентамицин, тетрациклин, левомицетин) колданылады.
Алдын алуы. Ауруга бей ¡мд i адамдар жартылай nicKeH Teni3 тагамдарын пайдаланбауы, тещз суына
жуынбауы керек.
324 окулык,

1 4 .2 .2 .3 . К а м п и л о б а к т е р и я л а р (Campylobacter туыстастыгы)

Кампилобактериоз - Campylobacter туыстастыгына жататын бактериялар тудыратын зоонозды

жукпалы ауру, кебш есе ас корыту жолдары закымдалыумен ерекшел1нед1.
Campylobacter - грек сезшен аударганда campylos - кисык, шлген деген магынаны бшд1ред1.
Т аксоном иясы .
Бвл1мТ. Graciculites
Тщымдастыгы: Campylobacteriaceae
Туыстастыгы: Campylobacter
Typi: С. jejuni, С. fetus, C.coli, C. lary, C. hyointestinalis, C. upsaliensis, C. concisus, C. sputorum,
C. rectus.
М ор ф ол оги ясы ж эн е ти н к тор и ал ды к к асиеттерк
Кампилобактерия ж щ ш ке и тге н таякша, латынньщ «S» эршше уксас, yTip тэр1зд1 немесе косактальт
“ш агала канаты ” сиякты орналасады . Спора мен капсула тузб ей дг 0 т е козгалгыш , араларында
амфитрихтер, монотрихтер, лофотрихтер кездеседг Анилищц бояулармен нашар боялады, оларды аныктау
ymiH карбол фуксин! колданылады. Грам Tepic (29-сурет).
Д а к ы л д ы e c ip y . Кампилобактериялар - эдетте микроаэрофилдер (оттегшщ томен мелш ервде еседО.
Ортаньщ колайлы pH-7,0, температурасы - 37°-42°С. Кампилобактерияларды ecipy ymiH арнайы KopeicriK
орталар колданылады, орталарда усак, тамшы тэр1зд1 колониялар тузедг 0 т е баяу еседт
Ф е р м е н т п к б е л с е н д Ы г ь Кампилобактериялардьщ биохимиялык белсен д ш п томен.
А н т и г е н д 1 к к у р ы л ы м ы . Кампилобактериялардьщ О- жэне Н антигендер! бар, солар бойынша 60
серологиялык варианттарын ажыратады.
П а т о г е щ п ф а к т о р л а р ы толык зерттелмеген; кампилобактериялар энтеротоксин жэне цитотоксин
Ty3yi мумюн.
Р е з и с т е н т т и п п . Жогары температурага сез1мтал, дегенмен томен температурада ж етк ш к п узак
сакталады - муздатылган еттен 6ipHeme айга дешн бол!ну! MyMKiH, белме температурасындагы эртурл!
заттарда 2 аптага дешн сакталады.
Э п и д е м и о л о г и я с ы . Кампилобактериоз - элемнщ кептеген мемлекеттершде кездесед1 (аурушылдык
барлык ¡шек инфекциясыныц 5-10% курайды). Бул зоонозды ауру. Инфекция K03i эртурлi жануарлар болуы
мумк1н, Ke6iHece уй жэне ауылшаруашылык жануарлары: оркоян, мысык, уйректер. Адамнан адамга
таралуы ете сирек кездеседт Инфекцияныц таралу MexaHH3Mi - фекальд! оралды. Тарапу жолдары - тагам
жэне су аркылы (ауру малдыц eTiH, cyriH пайдаланганда). Ауру малды Караганда турмыстык-катынас
ж олы м ен ж угуы м у м кш . И м м унитет! том ен ад ам дар, б а л ал ар , карт ад ам дар, жукт1 эй ел дер
кампилобактериозбен жш рек ауырады.
П а т о г е н е з ь Кампилобактерия агзага ауыз аркылы, кейде жаракатталган Tepi аркылы туседг
Асказанда, ащы жэне ток ¡шекте кабыну реакциясы пайда болады. Бактериемия дамиды, соныц нэтижесшде
элшреген адамдарда екш ш ипкп кабыну ошактары пайда болуы мумкш (менингит, энцефалит, перитонит
т.б.). Ж укп эйелдерде инфекция трансплацентарлы жолмен таралуы мумкш, нэтижесшде TyciKKe немесе
урыктыц закымдалуына экеледь
К л и н и к а л ы к б е л п л е р ь Жасырын кезещ эдетте 2-3 кунге созылады. Ауру кебшесе гастроэнтрит
туршде отедк жедел басталады, жогаргы температурамен, ¡штщ ауырсыну, журек айну, кусу, im етумен
(кейде кан немесе шырыш коспаларымен) сипатталады. Агзаныц сусыздану белплер! байкалуы мумк!н.
Жацатуган пэрестелерде септикопиемия дамиды. Агымыныц сипатына байланысты жедел жэне созылмалы
кампилобактериоз болып болшедк
И м м у н и т е т !. Толык зерттелм еген.
М и к р о б и о л о ги я л ы к д и а гн о з кою .
Бактериоскопиялык эд!с: Нэжютен жасапынган жагындыны Грам эдю м ен бояп, микроскоппен
зерттеу барысында «ушып бара жаткан карлыгаш немесе шагала» канатына уксас микробтар табылады.
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 325

Сонымен катар суйык ортадагы нэж1ст5ц суспензиясын фазалы-контрасты микроскопта карайды. Наукастьщ
нэж1ш, каны, ми-жулын суйыктыгындагы коздыргыштыц таза дакылын белу уипн бактериологиялык эдю
колданылады. ^олданылатын KopeicriK орталар: курамында тем1р-сульфит-пируват косымшалары бар
канды жэне эритритпк агарлар.
Ретроспектива диагноз кою ушш серологиялык эдю колданады (ЬСБР, ПГАР, АР, ИФТ). Жедел диагноз
кою эдюше арнайы люминесцентп сарысумен аткарылатын ИФР жатады.
Е м д е у ь Антибиотиктерд! тагайындайды (эритромицин немесе ципрофлоксацин).
А л д ы н а л у ы . Наукастарды аныктау, жануарларды куту барысында санитарлык-гигиеналык ережеш
сактау, сут жэне ет тагамдарын мукият турде ендеу.

1 4 .2 .2 .4 . Х е л и к о б а к т е р и я л а р (H e lic o b a c te r т у ы с т а с т ы г ы )

Т ак сон ом и ясы .
Бвл1мг. Graciculites
Тщымдастыгы: Campylobacteriaceae
Туыстастыгы: Helicobacter
Typi: Helicobacter pylori, Н. fennelliae, Н. cinaedi, Н. mustelae.
KeMipriuiTep мен приматтардыц асказаныныц кш егей кабатынан бeлiнeдi. Кептеген ересек
адамдардыц асказан кшегей кабыгын мeкeндeйдi. Дамыган мемлекеттердщ тургындарыньщ 80% кездеседь
Kefi6ip тYpлepi асказанныц жэне 12 ел1 ¡шектщ ойык жараларын, созылмалы гастрит, асказанныц
аденокарцинома мен лимфомасын тудырады (жшрек - Helicobacter pylori, сирек жагдайда - Helicobacter
heilmannii). Крздыргышты алгаш рет 1893 жылы Г.Биззозеро адам мен жануарлардыц асказан кшегей
кабатынан тапкан. nimiHi бойынша кампилобактериялар туыстастыгына жататын бактерияларга уксас,
сонды ктан алгашкы атаулары, кампилобактерия тэр1зд1 магынаны б и ш р е т ш , CLO деп аталатын
(Campylobacter -like-organismus). Ka3ipri Heri3ri атауы грекше - helios - кун деген сезбен байланысты.
Хеликобактериялардыц 8 Typi белгип.
М о р ф о л о г и я с ы , д а к ы л д ы e c ip y ж э н е ф е р м е н т т ж б е л с ен д ь г п п . Хеликобактериялар - усак, грам
Tepic бактериялар, ишген, S-T9pi3fli немесе сэл спираль шшшдь ^олайсыз жагдайда морфологиясын
езгертш, кок тэр!здше ауысуы мумкш. Капсула тузбейдц козгалгыш; 6ip полюсында 1-6 талшыгы болуы
мумкш, микроаэрофилдер. Асказанда паразитизм жагдайына бешмделу ymiH кептеген хеликобактериялар
патогещц факторлар жиынтыгына ие (14.10 кесте).

Кесте 14.10
H e lic o b a c t e r p y lo r i-д щ в и р у л е н т Н ф а к т о р л а р ы

В и р ул ен тп факторлары Б иологиялы к scepi

Уреаза Мочевинаны аммиак пен кем1р кышкыл газына
деш н ыдыратады.
Акуыз Туз кышкылы белш уш тежейдь
Глюкозофосфатаза Юлегей кабаттын корганыс сульфо-
мукополисахарщп н ьщыратады.
Протеаза жэне фосфолипаза Эпителия кабатынын буп щ п п н закымдап,
жасушааралык к е щ с т -т е р г е коздыргыштыц етуш
камтамасыз етедь
Пндерге бактерияларды жабыстырады.
Адгезиндер Тотыгу радикалдары пайда болады, эпителийд1
закымдайды жэне микробты фагоцитоздан
Каталаза жэне алкогольдегидрогеназа коргайды.
Асказан эпителий жасушаларын вакуолдеп
Цитотоксиндер закымдайды.
 М Щ И Ц И Н А Л Ь Щ М И К РО Б И О Л О Г И Я 329

торга тэуедщ, ал V- есу факторына тэуелд! емес). Курамында ванкомициш бар шоколадты агарда, 33°С
температурада, ауада 10% С 0 2 бар жагдайда еседг Гемолиз! жок сур тустц усак колониялар тузедь Кейб!р
елдерде ПТР колданады.
Емдеуь Антибиотиктер колданады: цефтриаксон, бисептол немесе эритромицин.
А лды н алуы . Арнайы алдын алу карастырылмаган.

14.2.3.2. П астереллалар

Ра$1еиге11а туыстастыгыныц бактериялары кебшесе жануарларга патогенд!. Сонымен катар, адамныц

тыныс алу жэне аскорыту жолдарында кездесу1 мумкш. Алгашкыда осы туыстастыкка барлык иерсиниялар
жэне франциселлалар юретш.
Пастереллалардыц кейб1р турлер! адамда ауру тудырады. Бул - бактериялык, зоонозды жукпалы
аурулар, карым-катынастык жугу жолдарымен, жергипкт! тер1 закымдануы жэне лимфоадениттермен
сипатталады.
Таксономиясы.
Тщымдастыгы: Раз1еиге11асеае.
Туыстастыгы: Ра81еиге11а.
Турлерп Р.тикоЫёа, Р.БаетЫубса, Р.рпеитоЦчэрюа, Р.игеае.
М орф ологиялы к жэне ти н кто р и ал д ы к касиеттерь Пастереллалар - усак, козгалмайтын, грам
тер1с, касуласы бар, сфералык немесе сопакша шнищи коккобактериялар. М икроскопта Караганда
жагындыда шашыранды, жуптасып немесе кыска тобектелш орналасады. Кеб1несе биполярлы боялады,
эс1ресе жануарлардыц закымданган тшдершен дайындалган препараттарда.
Д акы лданды ру жэне ф ерм ен тати втж белсендиигь Пастереллалар - факультатив™ анаэробтар,
37°С температурада, карапайым корект!к орталардажаксы есед1. Тыгыз орталарда - майда, акшыл колония
тузедк ал суйык орталарда - лайланып, аз жагдайда тунба туз1п еседь Оксидаза жэне каталаза ферменттер1н
тузедк кышкылга дей1н глюкозаны ыдыратады, нитратты нитритке дей1н тотыксыздандырады. Туыстастык
¡нпнде бактериялар биохимиялык белсендш1п бойынша ажыратылады.
Антигенд1к касиеН . Толык зерттелмеген. К^урамында О-антиген орналаскан.
П атогендш 1к ф акто р л ар ы . Пастереллалар - факультативт1 жасуша1шш1к паразиттер. Н е п зп
патогендш1к факторы - капсула (фагоцитоздан коргайтын), эндотоксин.
Э пидем иологиясы . Адамдардын н е п зп жугу механизм! - турмыстык, карым-катынас, таралу
жолдары - жануарлар тютеген жара аркылы. К^оздыргыштыц табигаттагы резервуары - жабайы жэне уй
жануарлары мен кустар. Р.тикосИа жануарларда геморрагиялык септицемия, кус тырыскагын, ауыл-
шаруашылык жануарларда - пневмония тудырады. Бул турге жататын бактериялар барлык жерде таралган,
жабайы жануарлардыц тыныс алу жэне аскорыту жолдарынан бел!нед!. Кейб!р жагдайларда адамныц
калыпты микрофлорасы ретшде де бел!нед!. Р.тиЬосМа кейде адамдарда эртурл! агзаларды закымдайды,
эс!ресе ит жэне мысык т!стеген жараларда жш кездесед!. РМаето1уйса !р! кара малдыц, кой, шошка, жылкы
ж эне тауы ктарды ц ж огаргы ты ны с ж олдары нда табы лган. Осы ж ануарларда пневм ония ж эне
«транспорттык» кызба тудырады. 1р1 кара мал, кой, кустар арасында эпизоотияныц жи1 себеб! болып келед!.
Сондыктан улкен экономиялык шыгындарга экелед!. Адамда ете сирек инфекция тудырады. Р.рпеито^орка
тышкандардыц жэне егеукуйрыктардыц тыныс алу жэне аскорыту жолдарыныц калыпты микрофлора
екш ! болып келед!. Кем!рпш терде дисбактериоз кез!нде пневмония ж эне сепсис тудыруы мумк!н.
Адамдардын кейб!р инфекциялары жануарлардыц т!стеу!мен байланысты болуы мумк!н. Р.игеае -
ж ануарларда ете сирек кездесед!. Дегенмен, баска микроорганизмдермен ассоциацияда адамдарда
созылмалы респираторлы аурулар жэне ¡р!нд! инфекциялык жагдайларда кездесед!.
К л и н и к а л ы к кер!н1стер!. Инфекцияныц клиникалык белгшер! пастереллалармен ауыратын
жануарлар тютегенде кер!нед!. Инкубациялык кезец! 1-5 кунге дей!н. Ауру жедел басталып, тютеген ошакта
кызару, !с1ну, ауырсыну пайда болады. Регионарлы лимфоаденопатия дамуы мумкш, кейб1р жагдайларда
330 о ц ул ы ц

бактериемия жэне созылмалы респираторлы инфекциялар жануарлармен карым-катынаста болмаган

жагдай да дамуы мумкш. Осы жагдайларда ауру аэрогецщ жолмен жуктырылганын керсетедг
И м м у н и т е т !. Аурудан кеш нп иммунитет толык зерттелмеген.
М и к р о б и о л о г и я л ы к д и а г н о з ко ю . А уру б е л п л е р ш щ ерекш ел1ктер! ж ок ж агд ай д а
микробиологиялык диагноз кою мацызды орын алады. Heri3ri зерттеу эд1а - бактериологияльщ. Зерттеу
материалы - кан, жараньщ белш дю ц какырык. Оларды коректж орталарга ceyin е т р е д к белш ген
микроорганизм дерд1 идентификациялайды.
П астереллаларды H aem ophilus, A ctinobacillus, Yersinia, F rancisella туыстастыгы на жататын
бактериялардан 6ipKarap бeлгiлepi бойынша ажыратады.
Е м д е у ь Антибиотиктерд! колданады (пенициллин, тетрациклин, левомицетин, цефалотин).
А л д ы н а л у ы . Арнайы алдын алу карастырылмаган.

1 4 .3 . Б о р д е т е л л а л а р

Бордетеллалар - адам жэне кейб1р жануарлардыц тыныс алу жолдарында орналасатын усак, грам
Tepic бактериялар. Адамга патогенд! турлер1 Bordetella pertussis, Bordetella parapertussis.

1 4 .3 .1 . К о к ж о т е л ж э н е п а р а к о к ж о т е л к о з д ы р г ы ш т а р ы

Кекж етел - Bordetella pertussis коздыратын, устамалы спазматикалык жетелмен сипатталатын

жукпалы ауру. Кебш есе мектепке деш нп балаларда жш кездеседк Ауру коздыргышы 1900 жылы ауру
адамныц какырыгынан табылды, ал 1906 жылы Борде мен О. Жангу кекжетел коздыргышыныц таза
дакылын белш алып, Heri3ri касиеттерш аньщтаган.
Т ак сон ом и ясы .
Туыстастыгы: Bordetella.
Тулерк Bordetella pertussis, Bordetella parapertussis.
М о р ф о л о г и я с ы м е н т и н к т о р и а л д ы ц к а с и е т т е р ь Bordetella pertussis - усак, сопакша, грам Tepic,
ушы жумырланган таякшалар (коккобактериялар). Спорасы, талшыгы жок, микрокапсула тузедг Толуоидин
кепм ен бояганда бордетеллалар курамында метахромазиялык боялатын, биполярлы орналаскан дэндер
(липоидтар) аныкталады. Kefi6ip турлер1 (В. bronchioseptica, В. avium, В. hinzii, В. trematum) 37°С
температурада козгалгыштыкка ие болады.
Д акы лданды ру. Bordetella pertussis - облигатты аэроб, есу yrniH колайлы температурада - 37°С, pH
- 7,2, 3-7 тэушкте еседц KOpeicriK орталарга ете талгамды, KopeicriK орталар курамында мш детп турде
сорбенттер болу кажет (кан, белсен д ш п жогары KeMip, альбумин), ce6e6i бул бактериялар метаболизм
нэтижесшде каныкпаган май кышкылдарын, Н20 2 метал иондарын, коллоидты кумрт, сульфиттер б е л т
eздepiнiц ecyiHe кедерп жасайды. Борде-Жангу (кан косылган картоп-глицерищц агар) ортасында еседк
онда олар каратусп сынап тамшылары тэр1здц шамалы гемолиз беретш колониялар тузедц жэне казеинд1-
кем1рл! агарда сур крем TyciHe уксас колониялар тузедг Бордетеллалардыц баска Typaepi (Bordetella
parapertussis, Bordetella bronchiseptica, Bordetella avium) карапайым KopeicriK орталарда все алады, 24-48
сагат инкубациялаудан кешн кезге KepiHeTiH колониялар тузедг
Бордетеллалар R-S-трансформациясымен сипаттапады. Аурудан алгаш белшген дакыл - S-niuiiaai.
вирулентп, токсин тузетш (IV-фазада) касиеттерге ие. К ррекпк орталарда коп пассаж (6ipHeme рет
сепкенде) жасау нэтижесшде бордетеллалар авируленгп R-niiinHaire (11-фазадан) eтeдi, Осы жагдайда
аралык кезецдерден етед1 (II жэне III фазалар).
. Ф е р м е н т т ж б е л с е н д й н п . Bordetella pertussis биохимиялык инертп немесе белсендш п жок (14.12.-
кесте).
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 331

К есте 14.12.

Бордетелла турлершщ дифференциация»»!

Б елп лер! М и к р оор ган и зм дер дщ тур л ер !
В . p ertu ssis В. p arap er­ В . b r o n c h i- B .a v iu m
tu ssis se p tic a
Козгалгыштыгы - - + +
Б орде-Ж ангу ортада е с у 3-6 2-3 1-2 1-2
уакыты, (тэул1к)
Е П А -да e c y i - + + +
П игм ент тузу1 - + - -/+
Биохимиялы к б е л с е н д ш п :
У резага тест
О ксидазага тест +
Нитраттын нитритке + - + +
тоты ксы здануы
Каталазага тест _ _ +
+ + + +
Патогенд1 факторлары:
П ертуссис-токсин + - - -
Ж асуш адан тыс
аденилатциклаза + + + -
Трахеялык цитотоксин + + + +

А н т и г е щ ц к к а с и е т ь Бордетеллалар термостабильд1 туыстастык арнайылыгы бар О-антигенге ие,

олар тек S-niiuinai турлерше тэн. Бордетеллалардьщ беткейлк терм олабш вд14 капсулалык антигендер1
аныкталган. Bordetella pertussis мш детп турде 1-6 факторларга ие, оныц iшiндe 2 ,3 ,4 , 5 ,6 факторлары эр
турл1 курамдаста болады. Сонымен катар барлык бордетеллаларга тэн жалпы 7-факторы белгин. Олардьщ
уйлес1мд{ тэуелдш п н е карай Bordetella pertussis-тщ серологиялык варианттарын ажыратады. 14-фактор
Bordetella parapertussis-ке, ал 12-фактор - Bordetella bronchiseptica-ra тана тэн. Бордетеллалардьщ IC-
анти гендер i агглютинациялык реакция аркылы аныкталады, соган байланысты оларды агглютиногендер
деп атайды. Бул реакция эпидемиологиялык маркерлерш аныктау максатында ж урпзш едг Авируленгп
Ы -тинщ ц бордетеллалардыц капсуласы жойылганда, олар иммунды К-сарысуларымен агглютинациялан-
байды. Вирулентпк касиет1 бар, гемолиз тудыратын жэне токсин тузу касиеттершщ жойылуы eKi механизм
аркылы ¡ске асады: 1. Фенотиштк (модификациялык) езгерю Bordetella pertussis-тщ колайсыз жагдайда
ecyi нэтижесшде пайда болады (25 - 28° С температурада немесе M gS 046ap жагдайда ecyi). 2. Генотиптж
03repicTep (мутациялар) нэтижеЫнде адамныц агзасынан тыс орналаскан жагдайда жаца авирулентпк
коздыргыштыц фазалары пайда болады (II, III, IV фазалары).
П а т о г е н д Ы к ф а к т о р л а р ы . Bordetella pertussis кызба тудыратын эндотоксин, антифагоцитарлык
б ел сен д ш кк е ие ж эне лимфоцитозды куш ейтетш акуызды токсин (пертуссис-токсин), тамырдыц
öTKi3riuiTiriH жогарылататын, гистамин-сенсибилизациялык эсер ететш, эпителиалды жасушалардыц
жойылуын тудыратын агрессиялык фepмeнттepдi беледп 1. Филаментозды гемагглютинин - тыныс алу
жолы эпитeлиiнiцжacyшa мембранасыныц гликолипцщмен жэне баска полиморфты-ядролык лейкоциттщ
беткешп гликопротеищц рецепторымен байланысып, фагоцитозды тудырады. 2. Кокжотелдж токсин
(пертуссис токсин) - пертуссиннщ 1-rni cy66ipniri фагоциттердщ белсендинпн жэне моноциттердщ KouiyiH
басады. Пертуссиннщ 2-ini субб!рл1г! - тыныс жолдарыныц беткейл1 жасушаларымен байланысады.
Пертусиннщ З-mi cy66ipniri - фaгoциттepдiц беткешп ганглиозидтер!мен байланысады. 3. Пили жэне
пертактин - тыныс алу ж олдарыныц жыпылык эпителш не жабысуын (адгезия) камтамасыз етедь
4. Аденилатциклаза - фагоциттердщ киллинг-белсендш пн жэне моноциттердщ KouiyiH басады. 5. Дерма-
тонекротоксин - TepiHi закымдайды жэне зертханалык жануарларга леталды фактор болып к ел ед г6. Кещр-
332 окулъщ

дектж цитотоксин - тыныс жолдарыныц юршкшел! жасушаларын бузатын пептидогликанныц белш еп;
интерлейкин-1 icKe асырылуын кушейтед1 (кызба). 7. Эндотоксин (липополисахарид) - комплементы
бeлceндipeдi жэне цитокиннщ бел1нуш кушейтедг
Бактериялардыц адгезиясына гемагглютинин, сырткы мембрананыц акуызы жэне пили катысады.
Р е з и с т е н т т и и г !. Кекжотел коздыргышы коршаган ортага оте T03iMci3. В. pertussis суыкка сез1мтал,
кепкен какырыкта 6ipHeuie сагатта еледг Ультракулгш сэулелерге, дезинфекциялык ерындшерге жэне
жогары температурага сез1мтал. 50 - 55°С кыздырганда оларды 1 0 - 3 0 мин елыред1
Э п и д е м и о л о г и я с ы . В . pertussis дакылын ак тышкандарга интраназалды (мурын куысы аркылы)
eнгiзгeндe пневмония дамиды. Кекжотел жэне паракекжетел - антропонозды аурулар; инфекция K03i -
ауру адам (9cipece аурудыц басында каушы) жэне тасымалдаушылар. Инфекция ауа-тамшылы жол аркылы
жугады. Ауру барлык жерде кeздeceдi. Аурумен мектепке деш нп балалар жиi ауырады. 9cipece кекжетелге
емшектеп балалар сез1мтал болып кeлeдi, олар уинн ол ете KayinTi. Аурумен кыста жэне кузде жиi ауырады.
Паракекжетел сирек кездеседц кекжетелмен салыстырганда клиникасы жецш етедг
П а т о г е н е з !. Инфекцияныц ену какпасы жогаргы тыныс жолдары, онда катаралдык кабыну дамиды.
Тыныс жолдарыныц рецепторларын токсинмен туракты турде т т р к е щ ц р у нэтижешнде жетел пайда
болады, opi карай тыныс алу орталыгында козу ошагы пайда болады жэне бейспецификалык себептермен
де жетелдщ устамалары тууы MyMKiH. Жетел устамасыныц пайда болуы Bordetella pertussis токсиншщ
агзаны сенсибилизациялау мацыздылыгымен байланысты.
К л и н и к а л ы к KepmicTepi. Жасырын кезещ 2-14 кун. Наукастану дене кызуыныц аздап кетериту1мен,
шамалы жетелумен, ринитык белгшермен (тумау) кершедь Осыдан кешн спазмалык жетел пайда болып,
какырык бел1нумен аякталады. Мундай жетел устамалары тэулшше 5-тен 50-ге дейш болуы мумкш.
Наукастыц ж етелi «кораздыц шакыру дауысына» уксас (французша “coqueluche”). Ауру 2 айга дейш
созылады. Кекжетелдщ жецш, орташа ауыр жэне ауыр турлерш ажыратады.
И м м у н и т е т !. Ауырганнан кеш н п иммунитет туракты, eMip бойы сакталады. Манызды релд1
секреторлы А иммундыглобулин аткарады. Иммунитет! тек турарнайы , сондыктан пайда болтан
антиденелер кекжетел коздыргышына гана карсы эсер етедц баска (Bordetella parapertussis, Bordetella
bronchiseptica) бордетеллалар турлершен коргамайды.
М и к р о б и о л о г и я л ы к д и а г н о з к о ю . Зерттелетш материал - жогаргы тыныс алу жолдарыныц
шырышы. Зерттеу материалын eKi жолмен алады: тампонды жэне жетел пластинкасы эдютерк Exi турл1
тампонды колданады: кургак жэне ылгалданган. Кургак тампонмен алган материалды тыгыз коректж
ортага жедел себедц ал ылгалданган тампонмен алганда зертханага себуге 2-4 сагатта жетюзу керек.
Диагноз коюдыц Heri3ri эдю1 - бактерологиялыц. Бул эдю бойынша тыгыз корект1к орталарга - элЫз гемолиз
аймагы бар, усак, кумбез T9pi3fli Teric колониялар есетш Борде-Жангу ортасына (картоп-глицери щц канды
агар); сутп - канды агарга; усак сур-крем TycTi колониялар есетш казеиндцкем1рл1 агарга (ККА - КУА)
себедь Таза дакылды морфологиялык, дакылдыкжэне антигендж касиеы бойынша идентификациялайды.
Зерттеудщ öipimui куни Тамопмен алынган материалдарды 6ip-eKi Петри табакшаларына (Борде-
Жангу ортасы немесе ККА жэне алдын-ала пенициллин-мен немесе бициллинмен косалкы микрофлорасын
басканортасы бар) себедь Себшген орталарды температурасы 37°С 72 сагат инкубациялайды.
Зерттеудщ mepmimui купи Табакшаларды кумэцщ колонияларга зерттейдь Цоректж ортада кумэщц
колонияларды байкаганда кигаш казеиндькемпрл1 агарга седедк Колониялардан жагынды дайындап, Грам
эд1шмен бояп, микроскопта карайды. Затгык шыныда агглютинация реакциясын адсорбцияланбаган арнайы
турлж сары сумей кояды. Кекжетел жэне паракекжетел коздыргыштарын дифференциациялау ушш
уреазага сынама, кигаш ЕПА егедк жартылай тыгыз ортага ceyin козгапгаштыгын аныктайды жэне Симмонс
ортасына себедк
Зерттеудщ бесшшьалтыншы куни Идентификация нэтижелерш талдайды. Кекжетел микробыныц
сероварын аныктайды. Кррытынды жауап бередг
Бактерияларды ц идентификациясы уинн флюрохроммен тацбаланган Bordetella pertussis пен
Bordetella parapertussis-ке карсы антиденелерд1 колдана отырып ИФР-ын (жедел диагностика) ж урпзедк
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 333

Ретроспективтж диагноз кою ушш серологиялык эдю колданылады: Bordetella pertussis токсиш мен
гемагглю-тинше карсы IgG жэне IgA аныктау (АР, КБР, ПГАР, ПТР).
Емдеу1. Кекжетелдщ ауыр жагдайында антибиотиктер (эритромицин, тетрациклин, левомицетин),
калыпты гомологиялык иммунды глобулин тагайындалады. Салкын таза ауа, антигистамищц препараттар
усынылады.
Алд ын алуы . Кекжетелге карсы арнайы сактандыру ушш адсорбцияланган квкжетелдьдифтериялы-
cipecne вакцинасын (АКДС) колданады. Балаларга 3 айдан бастап енпзш едь 1 жаска деш нп балаларга
жэне ауру адаммен катынаста болгандарга адамныц калыпты иммунды глобулинш енпзедг АКДС-М
Курамы: 1 фазадан туратын B.pertussis-тщ ел! дакылы, кекжетел токсиш, агглютиноген!, капсулалы антиген,
дифтериялык жэне тресп елж анатоксин.
K|a3ipri уакытта курамында тазартылган кекжетел бордетеллаларыныц антигендер! орналаскан -
ф и лам ен гп гемагглютинин, пертактин, агглютиноген немесе пертуссис-анатоксиш бар субб!рл!к
вакциналар колданылады (ацеллюларлы, субкорпускулярлы).

14.3.1.1. B ordetella bronchiseptica, B ordetella avium

Bordetella bronchiseptica жэне Bordetella avium талшыктары бар, усак, грам Tepic таякшалар.
Суткорект! жануарлар мен кустардыц паразиттер!. Тыныс алу жолдарыныц эпителишнде орналасып
кебейедь Антигендж жэне баска да касиеттер1, идентификациялау öenrmepi жогарыда аталды.
Bordetella bronchiseptica адамдарда паракекжетелге уксас ете сирек ауру тудырады. Keftöip жагдайда
им мунитет темен адамдарда жэне уй жануарларын (ор кояндар, иттер) устайтын адамдар ауырады.
Адамдарда симптомсыз тасымалдаушылык кездеседг Bordetella avium-шц адамга патогендЫ п дэлелденген
жок-

14.3.2. Бруцеллез (сары п) козды ргы ш тары

Бруцеллез - Brucella туыстастыгына жататын бактериялар тудыратын жукпалы ауру, узакка созылган
дене кызбасы, кимьш-TipeK аппараты, жуйке, журек-кан тамыр жэне зэр шыгару-жыныс жуйелершщ
закымдануымен сипатталады. Крздыргыш туыстастыгыныц аталуы 1886 жылы бруцеллез коздыргышын
алгаш рет ашкан талым Д. Брюстыц атымен байланысты.
Таксономиясы.
Тщымдастыгы: Brucellaceae.
Туыстастыгы: Brucella.
Typnepi: Brucella melitensis, Brucella abortus, Brucella suis, Brucella canis, Brucella ovis, Brucella
neotomae.
М орфологиясы жэне ти н кто р и ал д ы к касиеттерГ Бруцеллалар - усак, грам Tepic, сопакша пшпщц
таякшалар. Спора тузбейд^ талшыктары жэне капсуласы жок. Дегенмен, спецификалык бактериофаг немесе
курамында 10% иммундык сарысуы бар ортада ескенде нэзж капсула тузедг Морфологияльщ касиеттер1
бойынша бруцеллалардыц 6 TypiH 6ip-6ipmeH ажырата алмайды, ал жагындыда ретаз шашырап орналасады.
Д акы лдан ды ру. Бруцеллалар - облигатты аэробтар. Brucella abortus жэне Brucella ovis ecipy уцнн
5-10% KOMip кышкыл газын кажет етедг Оптималды осу температурасы - 37°С, колайлы орта pH - 6,8-7,2.
Бруцеллалар коректж ортага талгамды, арнайы коректж орталарда (бауыр коскан жэне т.б.) еседь Олардыц
ерекшел1ктер1 - баяу ecyi (2-3 апта ¡шшде). Суйык KopeicriK ортада бруцелалар лайланып тунба тузед1.
Тыгыз KopeicriK орталарда кегиццр сур тустц усак, децес, молд1р колониялар тузедь Гемолиз бермейд!,
пигмент тузбейдк Б-шипндщен К-шшшдже карай диссоциация байкалады. Антибиотиктердщ эсершен
Ь-шшшге ауысады. Тауык эмбрионныц сарыуыздык капшыгында жаксы дакылданады.
334 о ц ул ы ц

Ф е р м е н т ™ б ел сен д Ы гг Бруцеллалардыц биохимиялык бeлceндiгi жогары емес. Каталаза жэне

оксидазасы бар, нитратты нитритке айналдырады, цитратты утилизацияламайды, кую ртп сутек тузедь
А нтиген дж каси етг Бруцеллалардыц О-антигендер! бойынша 6ipHeuie Typi бар, Heri3ri беткейлж
антигендер1 - А жэне М. Бул антигендердщ турге байланысты арнайылыгы бар; Brucella melitensis-тщ
М антиген! басым, ал Brucella abortus жэне Brucella suis-те - А-антигеш артыгырак болады. Бруцеллаларда
термостабильд1 Vi- антиген аныкталган.
Бруцеллалардыц биохимиялык, антигендж касиеттер1 бойынша, тионин жэне фуксин бояулары
косылган KopeicriK орталарда есу кабше™ бойынша тур ¡шшде биоварлары ажыратылады.
П атогендш ж ф акторлары . Бруцеллалар жогаргы инвазиялык касиетке ие, эндотоксин жэне агрессия
ферментерше жататын гиалуронидазаны тузедг Олардыц адгезиялык Kacnerrepi - сырткы мембрана
акуыздарымен байланысты. Осымен катар бруцеллалар аллергендж касиетке ие.
Р ези стен тти п п . Бруцеллалар кайнатканда, дезинфекциялык ертшдшер эсершен тез жойылады,
дегенмен тем енп температурага туракты (тоцазытылган етте 5 айга дешн, сут тагамдарында 1,5 айга
деш н сакталады). Ылгалды орталарда бруцеллалар 3-4 ай бойы сакталады, сут тагамдарында - 40-45 кун,
суда, топыракта 3-5 айга деш н т1рннлж етедь
Э пидемиологиясы. Бруцеллаларга тец1з шошкалары, ор - кояндар, ак тышкандар ете сез1мтал болып
келед1. Бруцеллез (сарып) - зоонозды инфекция; жуктыру квз1 - ipi жэне усак кара мал, доцыз, сирек
жагдайда - ел1ктер, жылкылар, иттер, мысыктар жэне тагы баска жануарлар. Кдзакстанда бруцеллездщ
Heri3ri жуктыру кез1 - Brucella melitensis белетш койлар, дегенмен сиырлар да жуктырады {Brucella abortus).
Наукас адамдар инфекцияныц коз1 болмайды. Барлык зооноздарга уксас сарыптыц жугу механизмдер1
жэне таралу жолдары эр ту р л тм ен сипатталады. Бруцеллезбен закымдану сут, ет тагамдарын колданганда
болады. Ауру жануарлармен катынаста болган малшылар, сауыншылар ауырады. Бруцеллез барлык
мемлекеттерде таралган. Октын-октын немесе курт кебею тур1нде ауру непзш де малшаруышылык
аймактарында кездеседг
П атогенез!. Бруцеллалар адам агзасына Tepi жэне шырышты кабат аркылы етедк аймакты лимфа
тушндерше туседк канга таралады. Кдн айналымымен барлык ¡шю агзаларгатарайды жэне ретикулярлык
эндотелиялды жуйеге енед! (бауыр, кек бауыр, суйек KeMiri). Осы агзаларда узак сакталып, кайтадан канга
Tycyi мумкш. Бруцеллалар бузылган уакытта эндотоксин белш едк ол агзаныц жалпы интоксикациясын
тудырады. Аурудыц патогенез1нде организмн1ц бруцеллалармен сенсибилизациялануы мацызды рел
аткарады.
К л и н и к а л ы к KepiHicTepi. Инкубациялык кезец1 1-3 аптага дей1н созылады. Дамыган аурудыц
белгшер1 эр турл1. Бруцеллез кез1нде узак дене кызбасы, калтырау, тершеццш1к, буындардыц ауырсынуы,
тус1к тастау байкалады. Кейб1р жагдайларда радикулиттер жэне миозиттер пайда болады. Патологиялык
процестерге журек-кан тамыры, зэр шыгару жыныс жэне баска жуйелер бузылыстары косылады. Ауру
созьшмалы турде отед1.
И ммунитет!. Аурудан соц тураксыз, стерилд! емес, узакка созылмайтын (6 -9 айга дешн сакталатын)
гуморалды-жасушалык (фагоцитоз, агглютининдер, комплемент байланыстырушы антиденелер жэне т.б.)
иммунитет калыптасады. Бруцеллезбен ауырган адамдар осы инфекцияга кайтадан шалдыгуы мумк1н.
М икробиологи ялы к диагноз кою. Зерттеуге алынатын материалдар - кан, зэр, суйек KeMiri. Диагноз
кою ушш барлык микробиологиялык эдютер колданылады. Heri3ri бактериологиялык эд1с коздыргыштыц
туыстастыгын гана емес, инфекция кезш табу уш!н TypiH де аныктайды. Сонымен катар, серологиялык
эд!с (Райт, Х еддельсон агглю тинациялы к реакциялары , ж анам а гем маглю тинациялы к реакция,
комплементт! байланыстыру реакциясы жэне тагы баскалар), Tepi аллергиялык сынамалар (бруцеллинмен
Бю рне сы намасы ) колданылады. Биологиялык эд!с уш1н ак тыш кандар жэне тещ з ш ош каларына
жуктырыды.
Бактериологиялыц эдю Heri3ri жэне барлык уакытта ж урпзш едк Tepic нэтиже инфекцияныц толык
жок екен1не Heri3 емес. Бруцеллаларды бол1п алу уш!н ет-пептонды бауырлы агар, сарысулы - декстрозды
жэне эритрит-агарлар, Мартен жэне Альбими агарлар, «Д» агарды колданады. Баска микрофлоралар еспеу
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 335

ушш ингибиторлар ко сады: генцианвиолет 1:200 000 концентрациясында немесе антибиотиктер (поли-
миксин В - 6 мкг\л, бацитрацин - 25 мг\л, амфотерицин В - 1 мг\л, циклогексамид - 1 0 0 мг\л, D-циклосерин
100 мг\л, налидиксин кышыкылы - 5 мг\л, ванкомицин - 20 мг\л). Цызба кезшде аурудан алынган канньщ
5 мл ею би фазалы орталарга себедь Ортаны флаконга кигаш етш куяды (30-50 мл) жэне оньщ бетше 25-
30 мл сорпа косады. Bip флаконды С 0 2-ньщ жогары концентрациясында (5-10%), ал еюнипсш калыпты
атмосферада 37°С температурада ннкубацнялайды. 4-uii куш орталарды карайды. 0 с у аныкталмаганда
бетше сорпа косады. Оц нэтижел1 болса орта бетшде бруцелла колониялары пайда болады - майда, тусс1з,
томпак. Колонияларды жинап алып идентификациялау журпзедь Егер 6ip ай ¡илнде бруцелла колониясы
аныкталмаса тыгыз KopeicriK орталарга бакылау yuiiH себедь
Биологиялъщ dàic бактериологиялык эдюпен 6ipre журпзшедь Салмагы 250-300 грамм болатын тещз
шошкаларына немесе 17-20 грамм салмакты ак тышкандардыц шап аймагына, iui куысына зерттеу
материалын 0,5-1 мл мелшерде енпзедг Жануарлардыц (шошкаларды - 30-35 тэулж, тышкандарды - 20-
25 тэулж еткенде) елжш ашып зерттейдг Бактериологиялык эдюпен лимфа тушндерш, бауырды, кек
бауырды зерттейдь Себшген орталарды 37°С температурада 25-30 тэулж инкубациялайды, 3-4 кун сайын
орталарды бакылап карайды.
Серологиялыц ddicme бруцеллез коздыргыштарыныц антигендерш аныктау реакциялары колданады:
иммунофлюоресценция реакциясы (ИФР), иммуноферменгп талдау (ИФТ), антиденелерд1 бейтараптау
реациясы (АдБР).
Зерттеу материалынан жагынды дайындап ауада KenTipin 30 минут этил спиртында фиксациялайды.
Содан кешн препаратка бруцеллездж люминисцентп сары су тамызады. Препаратты 15-20 минутка
ылгалды камерага кояды, содан кешн агын сумей 10 минут шаяды жэне ауада к етзр ед ь Кепкен препарат
бетше глицерин е р т н д ю ш (9 белж глицерин мен 1 белж натрий хлорид1мен буферленген изотоникалык
е р т ц щ ) тамызып, бет1не жабын шыны жауып люминесцентт1 микроскопта карайды. Оц нэтижеде карацгы
немесе кызгылт-сары бетте ашык жасыл боялган жасушалар байкалады.
АдБР - материалды зерттеу алды нда 100°С температурада 10 минут кыздырады. Реацияны
полистирольды пластинкаларда ж урпзедь Реакция - антиденелерд1ц антигендерд1 бейтараптап, арнайы
антигенмен байланыскан эритроциттерд1ц агглютинациялауын токтатуга нeгiздeлгeн.
Бруцеллаларга карсы арнайы антиденелерд1 аныктау yuiiH пластиналык агглютинация реакциясын,
келемд1 агглютинация реакциясын (Райт), ЖГАР, Роз-Бенгап антиген1мен пластиналык агглютинация
реакциясын, антиглобулярлы сынама (Кумбс реакциясы), иммундыферментп талдау (ИФТ), жанама
иммундыфлюресценция реакциясын (ЖИФР) колданады.
Пластиналык агглютинация реакциясы (Хеддльсон реакциясы). Бул реакция ете карапайым, сез1мтал
жэне нэтиж еа жедел алынады. Антиген рет1нде Хеддльсон жэне Райт реакцияларына ортак бруцеллездж
диагностикум колданады. Реакция тазалап жуылган, майсыздандырылган, эркайсысы 4x4 см келемшде
сызылган, терезел1к шыны бет1ндег15 квадратта жург1зшед1. BipiHmi квадратында сол жагындазерттелшетш
сарысу HOMepiHжазады, келеЫ квадратта солдан оцга карай зерттейт1н сарысудыц келес1 дозаларын 0,04,
0,02, 0,01 жэне 0,03 мл (сары суды бакылау) тамызады. Сары судыц 6ipiHiui уш дозасына 0,03 мл-ден
антиген косады. Соцгы дозасына 0,03 мл изотоникалык натрий хлорщц е р т н д ю ш косады. Таякшамен
сары - суды (минимальды дозасынан бастап) антигенмен абайлап араластырады. Антиген бакылау -
0,03 мл изотоникалык натрий хлорщц е р т н д ю ш е 0,03 мл антиген косып дайындайды. Сосын шыныны от
жалынында кыздырады. Реакция оц нэтижел1 болса 6ipHeine минутте сарысумен антиген тамшысында
агглютинат тушршжтер1 пайда болады. Максимальды бакылау уакыты - 8 минут. Реакция нэтижесш
каруланбаган кезбен бакылайды. Оц нэтижеде сарысудыц барлык дозасында агглютинация 2+тен томен
емес (ертнд1н1ц лайлануы басылып TyfiipmiKTep пайда болады - 50% агглютинация).
Пробиркадагы (келемд1) агглютинация реакциясы (Райт) бруцеллезге диагноз коюдыц ец н еп зп
эд1с1. Аурудыц жедел жэне жедел асты тур1нде бул реакцияныц мацызы ете зор.
Пробиркаларга изотоникалык натрий хлорид1 epmHfliciH куяды: 6ipiHmiciHe - 2,4 мл, калганына
0,5 мл-ден. BipiHmi пробиркага 0,1 мл сары су куяды, араластырады, 0,5 мл екшии пробиркага алып куяды
336 о ц ул ы ц

жэне 0,5 мл-ден эр! карай титрлейдг Соцгы пробиркадан 0,5 мл-ш дезергпндил бар ыдыска тогедц осыныц
нэтижесшде 1:25, 1:50, 1:100; 1:200 жэне т.б. суйылтулар 0,5 мл келемде болады. Б1рпшп пробиркадан
0,5 мл ерггщдип таза пробиркага куяды, оган 0,5 мл изотоникалык натрий хлор е р т щ ц с ш косады (сарысуцы
1:50 суйылтуында бакылау). Диагностикумды 0,03 мл изотоникалык е р т щ ц м е н суйылтады жэне
0,5 мл- ден бакылаудан баска барлык пробиркаларга куяды. Диагностикум косканнан кей1н суйылту ею
еселш ед1-1:50,1:100; 1:200; 1:400 жэне т.б. Пробирка ¡циндепсш сшюлеп араластырады жэне термостатка
37°С температурада 18-20 сагат инкубациялайды 1-2 сагат белме температурасында устайды.
Осымен катар лайлану стандартын жасайды, ол ушш антигещц ею есе суйылтады. Ары карай суйылту
кесте бойыншы жасалды (14.13-кесте).
Дайлану стандартын н е п зп реакциямен термостатка кояды. Реакция нэтижесш лайлану стандар-
тымен салыстыра отырып агглютинаттыц тунбалануы мен ер1т1нд1 лайлануыньщ басылуы бойынша
т1ркейд1. Диагностикалык титры РА 1:100 суйылтуында жэне одан жогары болып саналады (2+ томен
емес).
Антиглобулярлы сынаманы (Кумбс реакциясы) толык емес антиденелерд1 аныктау созылмалы
бруцеллез диагнозын кою ушш немесе РА терю немесе теменг1 суйылтуларда он болганда колданады.

К есте 14.13.

Р ай т р еак ц и ясы уш ш бр уц ел л ездж антигещ ц суйы лту

Реакция Агглютинация
компоненттер1 ++++ +++ ++ + -
Антиген, 1:2 0 0,25 0.5 0,75 1,0
суйылту
Изотоникалык 1,0 0,75 0,5 0,25 0
натрий хлорцщ
ертщйсл

ЖГАР - адам кан сарысуларында бруцеллездж антиденелерд1 аныктайтын арнайы жэне жогары
сез1мтал диагностикалык эдю. Реакция койганда бруцеллездж эритроцитарлы диагностикум колданады.
ИФТ - аурудыц барлык туршде колданады, сондай-ак эпидемиологиялык зерттеулер жург1зу ушш
жэне бруцеллезге карсы вакцинацияланган адамдарды аныктау ушш колданылады.
ЖИФР кою уипн алдын ала 1-2 тэул1ктж агарлык дакылдан жагынды дайындап этил спирпнде
30 минут фиксациялайды, ауада к ети р ш ылгалды камерага кояды. Б1р затык шыныда 8 жагынды
дайындауга болады. Зертгеу сарысуын ею еселеп суйылтады (1:2 суйылтудан 1:320 суйылтуга дешн) жэне
жагындыга пастер тутжшешмен тамызады (кеп суйылтудан бастап). Ылгал камерага 37°С температурада
30 минутка кояды. Сосын жагындыны байланыспаган антиденелерден шаяды жэне кепкенен кейш
антитурлж люминесцентп сарысумен жумыс суйылтуында бояйды. Жагынды дайындау ары карай тжелей
иммундыфлюресцентт1 эдютепдей журпзшедй Бакылау ретшде бруцеллага карсы сарысу (оц нэтиже)
жэне оган карсы антиденелер1 жок (терю нэтиже) сарысу косылган жагындыларды колданады. Реакция
нэтижесш жагындыны люминесцентп микроскопта карал аныктайды. Диагностикалык титр11:4-тен томен
болмауы керек.
Бруцеллездж антигенге организмнщ сез1мталдыгын аныктау уипн терпинлж аллергиялык Бюрне
сынамасы койылады. Бул сынама бшектщ алакан бет! не 0,1 мл бруцеллин (3 апталык бруцелла дакылыныц
сыкпасы) енпзгенде ж е р гш к п кабынумен жауап беруге непзделген. Реакция нэтиж еа 24-48 сагаттан
кешн юж колем1 бойынша сантиметрмен олшенедк Егер енпзген жерде ¡с1к 2 см-ден улкен болса элс1з оц, 2-
6 см - оц, 6 см жогары - курт оц болып есептелшедг Терще гиперемия мен юж болмаса терю нэтижеге саналады.
Емдеуь Н еп зп ем1 - кец спектрл1 антибиотиктермен емдеу. Созылмалы туршде антибиотиктер эсер
етпейдц сондыктан арнайы иммунды емдеу - ол1 вакцинаны жэне бруцеллезд1к иммунды глобул инд1
колданады.
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 337

А л д ы н а л у ы . Б руц ел лезден с а к т а н у д а - санитарлы к-гигиеналы к ш аралар м ацы зды р ел алады (сон ьщ

cyiri п а с т е р и за ц и я л а у ). К д за к с т а н Р е с п у б л и к а с ы н д а 2 0 0 2 ж ы л г а д е ш н э п и д е м и о л о г и я л ы к
¡ш ш д е
KepcerKiurrepi бой ы н ш а б р у ц е л л е з д ж кургак Tipi вакцина (B r u c ella abortus 19 В А си ы р т и т т вакциналы к
ш там м ) адам дар га колданы лды .

1 4 .3 .3 .Т у л я р е м и я к о з д ы р г ы ш ы

Т улярем ия (К ал и ф ор н и я да гы T ulare ж е р ш щ аты м ен б ай л ан ы сты ) - т а б и г и ош акты F ra n cise lla

tu laren sis (M c C o y et C hapin) тугы заты н, кы збам ен ж э н е ли м ф а т у ш н д е р ш щ зак ы м дал уы м ен сипатталаты н,
зо о н о зд ы ж укпалы ауру. 1911 ж ы лы К алиф орн ияда Г. М ак-К ой ж э н е X . Ч еп и н аш кан, Э . Ф р ен си с зерттеген .
Т укы м дасты гы аны кталмаган.
Т ак сон ом и ясы .
Туыстастыгы: F ran cisella.
Typi: F ran cisella tu laren sis.
Б у л т у р 3 т у р а с т ы н а б e л iн e д i: арк тикалы к е м е с , о р т а ази я л ы к , го л а р к т и к а л ы к . С о ц г ы сы 3
би ол оги я л ы к варианттан турады : ж апониялы к, би овар I Ery (S ) (эр и тр ом и ц и н ге сез{м та л ) ж э н е би ов ар II
E ry (R ) (эр и тр ом и ц и н ге T03iMfli).
М о р ф о л о г и я с ы м е н д а к ы л д а н д ы р у ы . ¥ с а к , грам Tepic бак тери ялар, талш ы ктары ж ок , сп о р а
т у з б е й д ц бак тер и я а й н а л а с ы н д а к ап сул а т э p iз д i ш ы ры ш ж а б ы н ы н а ж ы р а т а ды . F .tu la re n sis - а э р о б ,
карапайы м коректж орталарда e c n e n a i, деф и б р и н д ен ген кан, сары су (10% ), сары уы з н е м е се цистин, тиам ин,
глю коза косы лган орталарда есед1 (М ак-К ой, Ч епин ж э н е Ф р ен си с к о р ек тж орталары ). Тауык эм бр и он н ы ц
сар ы уы з капш ы гы нда ж аксы е с е д г 0 c y i к езш д е бактерияны ц аттен уациясы ж э н е ол арды ц в и р ул ен тп
S-iypiH iH ав и р ул ен тп R-nim iH re айналуы icKe асады . Туляремияны ц коп теген ш там дары глицерин н егати в а
(гл и ц ер ш ц ц ы ды ратпайды ) ж э н е голарктикалы к т у р л ж айы рм аш ы лы гы на ж атады . К дзакстанды к галы м
М .А .А й к ы м б а е в 1 9 6 0 ж . F r a n c ise lla tu la r en sis-т щ ж а ц а т у р а сты н (F r a n c ise lla tu la r e n sis m e d ia a sia tic a
A ik im b a e v i) аш ты , б у л глицерищ ц ы ды ратады , глю коза, мальтоза канттары н ы ды ратпайды , курам ы нда
ц и тр ул и н ур еи дазасы бар.
О птим альды е с у тем п ератур асы - 3 7 -3 8°С; pH 6 ,8 - 7 ,4 . Тыгыз к о р ек тж о р тал ар да дом ал ак , м айда,
HYKтeлiк, акш ыл, meTi Teric колониялар т у з е д г К олония т у зш у ж ы л дам ды гы зе р т т е у м атериалы ндагы
м и к р обтар саны на байланы сты , аз и н ф и щ р л ен ген м атериалдан б е л е к колония т у з т у Mep3iMi у за к болы п
к ел ед! - 10 Toyniioce д е ш н .
Ф е р м е н т п к б е л с е н д ы т е т е т е м е н , глю козаны ж э н е м альтозаны , турак сы з т у р д е , м а н н о за ж э н е
л ев улезан ы кыш кылга д е ш н ы ды ратады , к у ю р т п су тек (H 2S ) б е л е д г K eftöip ш там дары н ы ц глицеринш
ы ды ратуы н ди ф ф ер ен ц и я ц и ял ауга к олдан ады .
А н т и г е н д 1 к к а с и е т т е р 1 м е н п а т о г е н д и п к ф а к т о р л а р ы . F ra n cisella tu la r en sis-т щ кабы кш алы к V i-
ж э н е сом атикалы к 0-ан ти ген дер { б а р , бр уц ел л ал ар га а н т и ген д ж туы сты гы аны кталган. А у р у тугы заты н
ж э н е и м м у н о г е щ ц K acH errepi V i-а н т и г е н м ен , э н д о т о к с и н т и т т т о к си к а л ы к за т т а р м ен бай л ан ы сты
Ж acyш aiш iл iк п аразити зм - ф а го ц и тт ер д щ л и зо со м а л ды кы зм етш басу, осы н ы ц н э т и ж е с ш д е бактериялар
р ети к ул оэн дотел и алды ж у й е н щ м акроф агтары нда у зак уакы т бол ады . К апсуласы - ф агоц и тоздан коргайды .
Э н доток си н - баск а грам Tepic таякш аларды ц эн доток си ш м ен салы сты рганда б e л c eн д iл iг i т ем ен . S - n iu iim u
колония т у зе т ш м и р обтар п атогещ ц бол ы п к ел ед г R -колонияга е т к ен д е V i- ан т и ген ш ж о га л та ды , сон ы м ен
6 ip r e - в и р ул ен тш п гш ж э н е и м м у н о ген д ж ш ж огалтады . А д а м уи п н арктикалык е м е с турасты а са патогещ ц,
голарктикалы к ж э н е ор та азиялы к т у р ш е л е р ш щ п а т о г е н д ш п т е м е н .
Р е з и с т е н т т Ы п . F .tu laren sis к орш аган ор атада у за к сак талады , o c ip e c e т е м е н т ем п ер а т у р а д а (8 -1 0
а й ), ы лгалды топы ракта 5 айга д е ш н , с у д а - 9 айга д е ш н , кургак ш еп т е 0°С т ем п е р т у р а д а - 4 -5 айга д е ш н
сак талады ; ж огары т ем п ер а т у р а га турак сы з: кай натканда сол м е зе т г е е л е д г 60°С - ге д е ш н кы зды ру
2 0 м и н к еш н ж ояды ; к ун с э у л е л е р ш щ т ур а э с е р ш е н 2 0 -3 0 мин к еш н ж ой ы л а д ы . F r a n c ise lla tu la ren sis
бактериялары э д е т т е п д ези н ф ек т а н т т а р га ж э н е радиациялы к с эу л е л е н у г е ту р а к сы з.
338 ОКУЛЫК

Э пидем иологиясы . Туляремия коздыргышы суткоректшердщ кептеген турше жэне кем!рпштер

мен кояндар ушш патогенд!. Табигатта олардьщ 100-ден астам турлер! инфекция кез1 болуы мумкш. Уй
жануарлары арасында франциселлага кой, шошка, ¡р1 кара мал сез1мтал.
Туляремия кептеген континенттерде тараган. Кем!рг!штердщ барлык тур!, соньщ ¡шшде су суыры,
ондатр, уй тыш каны , коян ж эне т.б. ж ш инфекция кез! болып табылады. Ж ануарлар арасындагы
коздыргыштыцтаралуы кансорушы буынаяктылар (кене, масалар, бургелер) аркылы жш юке асады. Адамга
таралу жолдары - трансмиссиялык (кене, маса, бегелектщ шагуы), карым-катынас - турмыстык (кездщ
шырышты кабаты немесе терш щ закымдалган б е га е т аркылы), тагамдык (ластанган су немесе азык-
тулга кабы лдаганда), ауалы-тамш ылы (кем !рпш тер б е л ш д ^ м е н ластанган ауадагы шац немесе
тамшылармен дем алу кезшде).
П атоген ез!. К^оздыргыш енген орында алгашкы ош ак пайда болады. Крздыргыштыц лимфа
тамырлары бойынша таралуы патогенезде мацызды орын алады. Крздыргыш, оныц токсиндер! канга енш,
лимфа туш ндерш щ закымдануларын тудырады (бубондар тузшу). Тузшген ошактардан ауру коздыргышы
октын-октын лимфа жэне канга енш, ол эндотоксин белшумен сипатталады, ал бактериемия - бауырга,
кек бауырга, екпеге жэне баска агзаларга метастазданумен суреттелед!, ол еюншипк закымданулармен
сипатталады (екш ш ш к пневмония, менингит жэне т.б.). Туляремия микробы аэрозольды жолмен жукканда
б!рш1шл!к пневмония (екпелж пневмония), ал буынаяктылар шакканда туляремиянын жайылмалы тур!
дамиды(септикалык). Осы ею турде б!рш1шл!к ошак болмайды жэне жогары ел!мге экеледь Алиментарлы
жолмен жукканда абдоминальды тур! (асказан-!шект!к) сирек кездеседь
К л и н и к ал ы к кер1н!стер1. Туляремия -токсико-аллергиялык, аз септикалык сипатты жедел кызбалы
ауру. Халыкаралык статистикалык ж!ктел!ну! (оныншы каралым, ВОЗ, 1995) бойынша келеш клиникалык
турлерп ультцерогландулярлы (еск! ж!ктел!ну! - ж аралы -бубонды , синонимы - тер!-бубонды ),
окулогландулярлы (кезбубонды, офтальмиялык), торакальды (екпел!к туляремия), абдоминальды (асказан
- !шект! туляремия), жайылмалы жэне баска турлер! (соньщ ¡цннде ангинозды-гландулярлы) аныкгалган.
Инкубациялык кезещ 3-7 кунге созылады. Ауру кенеттен басталады, дене кызуы 38-40°С дей!н кетершед!,
клиникалык белг!лер! аурудыц тур! мен инфекцияныц бер!лу жолына байланысты. Басында кызба туракгы,
ал кей!н!нен эртурл! сипатта болады. Аура элс!зд!кпен, бас ауыруымен, бас айналуымен, тэбет!н!ц
темендему!мен, тшд!ц ак-сур туст! ецезделу!мен, булшык еттерд!ц ауыруымен, уйкыныц бузьшуымен,
терлепнгпкпен, кан кысымыныц темендеу!мен сипатталады. Бубонды, коз-бубонды, ангинозды-бубон-
ды жэне септикалык турлерш белед!. 0л!м жагдайы 5%-га дей!н болуы мумк1н.
И ммунитет!. Ауырганнан кей!н иммунитет узак сакталады, кейде ем ф лж болады; аурудыц б!р!нш!
кун!нен бастап коздыргыш антигендер!не аллергизациялану дамиды.
М и к р о б и о л о ги ял ы к диагноз кою серологиялык, биологиялык жэне бактериологиялык жолмен
материалдарды зерттеуге нег!зделген. Зерттеулер арнайы мамандырылган зертханаларда ж уризш едг
Зерттеу материалы - наукастардан алынган шайындылар, кан, бубондардыц пунктаты. Туляремиялык
диагностикум кемег!мен АР колданады, сонымен катар КБР, ИФР, ИФТ, эритроцитарлы диагностикум
кемег!мен ГАГР жург!зшед!. Наукастан алынган материалдыц бактериологиялык зерттеу! эдетге нэтижес!з
болады. Сондыктан тец!з шошкаларына немесе ак тышкандарга зерттейт!н материалды жуктырганнан
кей!н, коздыргышты бел!п алып идентификациялайды. Туляринмен тер! сынамасы койылады. Сынама оц
нэтижел! болса ецпзген орнында 12-24 сагаттан кей1н кызару жэне ¡сшу пайда болады. Тер!ш!л!ктулярин
-туляремиялы кбактерияны ц вакциналык штамыныц коспасы, 70°С температурада 1 сагат кыздырылган
1 мл препаратта 500 млн ел! бактерия бар. Препарат б!р!нип кезекте туляремия диагнозын коюга арналган.
Туляринд! 0,1 мл мелшерде стерильд! шприцпен тер! ¡нпне сол бшекке егед!. Нэтижес!н 24-48 сагаттан
кешн тер!н! керу жэне пальпациялау аркылы аныктайды. Тер! гиперемиясы мен инфильтрациясы 0,5 см-
ден кем болмаса - оц нэтижел!, тер! кызарып инфильтрат болмаса - терю нэтижел! деп есептеледь
Серологиялыц диагноз цою. ЖГАР ете сез!мтал. Сарысуды 1:100 - ден 1:10000 дейш суйылтады.
Антиген рет!нде туляремиялык эритроцитарлы диагностикум колданылады. Диагностикалык титр! 1:100
жэне жогары.
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 339

Агглютинациялык реакция (аурудыц 10-15 куншен). Аурудан алган сары суды 1:50 ден 1:1600 дешн
суйылтады. Диагностикалык титр1 - оц нэтижел1 (1:100 жэне одан жогары суйылтуындагы). Реакция
аурудыц козу кезшде журпзшед!. Титр1 1:400- 1:800-ге дей1н жетед1, сосын 6-12 айдан жэне б1рнеше
жылдан кей1н 1:10-1:50-ге дей1н темендейд1. Антиген! - туляремиялык диагностикум (формалинмен
елПршген туляремия бактериялары -1 мл 25 млрд микроб денелерО.
Биологиялыц сынама тулярем ия бактериялары н аньщ таудыц ец сез1мтал т э с Ы . Зерттеу
материалдарын изотоникалык натрий хлорид! ертщ ц ш м ен (0,3-0,5 мл) араластырып ак тыпщанныц тер!
астына (0,5 мл) немесе тещз шошкасыныц (5-7 мл) ш куысына енг!зед!. 0лген жануарларды жарып
агзалардагы (лимфа тушидерц бауыр, кек бауыр, екпе, кан) патоморфологиялык езгер!стерд! аньщтайды.
Олардан жагынды дайындап, Романовский-Гимзе эд!с!мен жэне люминесцентт! туляремиялык сары сумей
бояйды. Туляемиялык бактерияларды бел!п алу ушш агзалардан арнайы корект!к орталарга себед! (Мак­
Кой ортасы, ЕТ-агар). Серологиялык зерттеулер ушш агзалардан алган белшектерд! Петри табакшасында
кайшымен майдалайды, изотоникалык натрий хлорид! ертщ цш м ен 4% формалинде суспензиялайды жэне
1 сагат экспозициядан кей!н реакция (АдБР) коюга колданады.
Иммундыфлюресцентт1 эЫс туляремияга ти!мд! жедел-диагноз кою тэсш! болып табылады. Бул
эд!с бойынша т!р1 жэне ел! бактерияларды олардыц арнайы антигендер!н!ц жаркылдауымен аныктайды.
Зерттеу материалы ретшде бубон !ш!н!ц, кез кшегешнщ бел!нд!с!н, тер! жарасынан, жуткыншактан
шайындыны жэне т.б. колданады. Зерттеу материалын майсыздандырылган шыныга тамызып жука
жагынды дайындайды. Препаратгы белме температурасында кепт!ред! жэне 96° этил спиртшде 10-15 минут
фиксациялайды. Фиксацияланган препаратгы ауада кештредь Кургак люминесцентт! туляремиялык сарысу
мен кургак бука альбуминш ампула этикеткасында жазылган келемде дистилденген сумей суйылтады.
Препаратка тамызар алдында люминесцентт! туляремиялык сарысу мен родаминмен белгшенген бука
альбумин!н изотоникалык натрий хлор ер тщ ц ш м ен (pH 7,0-7,2) ею есел!к жумыстык титрге дей!н
суйылтады. Б1р тамшы люминесцентт! туляремиялык сарысу жэне родаминмен тацбаланган бука
альбуминшщ коспасын фиксацияланган жэне кепт!р!лген препаратка б!рдей мелшерде тамызып ылгал
камерага салады. Препаратгы белмел!к ауа температурасында 30-40 минут бояйды немесе термостатта
37°С температурада 20 минут устайды. Препаратты агын сумей 3-5 минут шаяды немесе изотоникалык
натрий хлор ер тщ ц ш м ен (pH 7,0-7,2) б!рнеше мэрте шайып, ауада кепт!ред!.
Препаратты керу ушш флюоресценгп емес иммерсиялык майды колданады. Оц нэтижел! болса
люминесцентт! микрскопта туляремиялык бактерияныц ашык жасыл жаркырауы байкалады.
Бактериологиялыц эдютщ туляремияга диагноз коюда нэтижел!г! аз жэне косымшалык кана мацызы
бар. Ол инфекцияныц адамдарга даму ерекшел!г!мен байланысты - коздыргыштыц т!ндер мен агзаларда
аз тарауы. Материалды арнайы коректж орталарга себед!. Аса сез!мтал жэне кол ж етерлк орта - сарыуызды
уйытьшган агар, сарыуызды-агарлы орта. Агарлы ортаныц б!рнеше тур! (цистеин, глюкоза, кан, баска да
есу факторлары косылган) бар, сондай-ак туляремия бактериялары дакылданатын арнайы енеркэс!пт!к
орталар (ЕТ-агар) пайдалынылады. Селективт! коспа ретшде пенициллин (100 ЕД/мл), ампициллин
(100 ЕД/мл), полимиксин (50-100ЕД/мл), кефзол (цефалексин), амфотерицин В (амфоглю камин),
ристомицин сульфаты колданылады.
Д акы лды ц пайда болу ж ылдамдыгы зерттеу материалындагы микроб саны на байланысты:
термостатта 37°С температурада 10 кунге дешн устайды.
Белш алынган туляремия дакылын келес! белгшер нег!з!нде идентификациялайды: жасушалардыц
морфологиясы, жагындыда грамтер!с боялуы; сарыуызды жэне арнайы орталардагы есу сипаты; ет -
пептонды агарда еспеуц туляремиялык сары сумей агглютинациялануы; им мунды ф лю оресцентпк
реакциямен зерттегенде арнайы жаркырауы; ак тышкан мен тец1з шошкаларына зерттелшетш дакьшды
жуктырганда елу1, туляремияга уксас патологоанатомиялык езгеру! жэне коздыргыш дакылыныц бел!ну1.
Туляремия бактериясы сарыуызды агарда шектелген, сэл жылтырлау, тусс1з ж эне к ш к еш й
консистенциялы ¡лмекпен жаксы алынатын колония туз!п есед!. Грам эдю!мен боялган жагындыда - майда
грамтерю коккобактериялар болып келед!.
340 окульщ

0 с к е н дакы лды ц антигендерш туляремиялык агглю тинациялык жылкы сарысуын колданып

агглютинация реакциясыныц кемепмен аныктайды. РА жалпы колданатын эдюпен журпзш едь
Соцгы кезде туляремия коздыргышыныц Д Щ -ы ц коршаган ортада детекциялау ушш ПТР колданады
Емдеуь Аминогликозидтер (амикацин, гентамицин, нетилмецин, стрептомицин, канамицин жэне
т.б.), тетрациклин, левомицетин, эритромицин колдалынылады. Аталган препараттарды улылыгына
байланысты ауыр жэне ортажагдайларда колданады. Жецш жагдайларда доксициллин немесе рифампицин
колданады.
А лды н алуы . Алдын алу шаралары KeMipriiinepfli жоюга, су кездерш коргауга, санитарлык-агарту
жумыстарын ж урпзуге нeгiздeлгeн.
Белсецщ иммунитет тугызу ушш эпидемиялык керсетюштер бойынша туляремиялык Tipi вакцина
колданылады. ТМД елдершде Рессей галымдары Б. Я. Эльберт жэне Н. А. Гайский усынган F.tularensis
№ 15 штамынан дайындалган T ipi вакцина колданады.

14.3.4. Л егионеллез козды ргы ш ы

Легионеллез (легионерлер ауруы, син. питтсбург пневмониясы, Понтиак кызбасы, Форт-Брагг

кызбасы) - Legionella pneumophila тугызатын жукпалы ауру, кызбамен, каркынды жалпы интоксикациямен,
екпе, орталык жуйке жYЙeci мен буйректщ, тагы баска да агзалардыц закымдалуымен сипатталады.
Т аксоном иясы .
Туцымдастыгы: Legionellaceae.
Туыстастыгы: Legionella.
Typv. Legionella pneumophila.
Легионеллез коздыргышын 1977 жылы Д. Мак-Дейд пен С. Шепард ашкан. Филадельфияда (АКД1)
1976 жылы «Америкалык легион» уйымныц съезше катыскан адамдар арасында осы ауру таралгандыгынан
легионеллез деп аталады.
М орф ологиясы жэне ти н ктори алды касиеттерь Легионеллалар - грам терю таякшалар, кейде
жшше тэр1зд1 niinirçaepi кездеседг Спора, капсула тузбейд1, 6ip немесе eKi талшыгы бар.
Д акы лданды ру. Легионеллалар - аэробтар, 5% кем1ркышкыл газы бар ортада жаксы еседк ecipy
жагдайларына талгамды: тек арнайы курдел1 KopeicriK орталарда (L-цистеин жэне epiriin пирофосфат TeMip
(Fe3+) косылган буферл1 KOMip-ашыткы агары) гана еседк 3-5 тэугпкте тыгыз KopeicriK ортада агарга ене
отырып, коцыр пигменты ерекше колониялар тузедь Легионеллалар факультативы жасуишшипк
паразиттер, сондыктан оларды тауык эмбрионыныц сарыуызды кабыгында жэне жасуша дакылында ecipyre
болады.
Ф ер м ен ты к белсен д и н п . Легионеллалардыц биохимиялык бeлceндiлiгi курделк протеолиттж
ферменттер кешеш , эстеразалар, гликолитикалык ферменттер1 бар, кем1рсуларды ферменттемейдк
желатищц суйылтпайды, уреаза тузбещц, нитратты калыпка келыредь Ферментык белсендипп бактериянын
KopeKTÎK ортада дакылдандыру жэне ecipy жагдайына байланысты. Каталазага койылган сынама оц,
оксидазага - элЫз оц немесе терю нэтижел1 болады.
А нтигендш касиеы . L.pneumophila-ныц 16 серологиялык тобын беледь Legionella pneumophila
Chlamydia psittaci-мен 6ipre туыстастык антигенге ие.
ПатогендКпж ф акто р л ар ы : 1. Факультативы ж асу ш аш ш к паразит - альвеолярлы макрофагтар мен
мoнoциттepдi закымдайды; фагоцитоз кeзiндeгi фаголизосомды 6ipiryiH басады. 2. Сырткы мембрананыц
басты акуызы (порин) - турл1 спецификалык акуыз макрофагтардыц СЗ рецепторын байланыстыру ушш,
иммуногендш касиетке ие. 3. Цитолизин немесе басты секреторлы акуыз - цитотоксикалык ж эне
гемолитикалык бeлceнд¡лiгi бар Zn-металлопротеаза. 4. Липополисахарид - эндотоксин. 5. Цитоплаз-
матикалык мембрананыц басты акуызы - ыстык шокты тудыратын акуыз. 6. Протеолитикалык ферменттер:
фосфатаза, липаза, нуклеаза - иесшщ жасушапарыныц бузылуы. 7. Амебапарда болу жэне кебею мумкпццп
- коршаган ортада узак сакталуына эсер етедк
 МЕДИЦИНАЛЬЩ МИКРОБИОЛОГИЯ 341

Р е з и с т е н т т !л !п . Легионеллалар 6ip жылга дешн кубыр суларында сакталуы mymkíh, 6ipaK этш щ
спиртке, формалинге, жогары температурага ете сез1мтал, осылардьщ эсершен б1рнеше минутган кешн
жойылады. Бактериялар мезофил болып келед! жэне 45°С температура мен pH 6,5-8,5 аралыгында жаксы
© седи Табиги жагдайда биокабыршык тузгенде дезинфекциялык заттар мен коршаган орта факторларына
т о д м д ш п кушейеди
Э п и д е м и о л о г и я с ы . Легионеллаларга тешз шонщалары, маймылдар сез1мтал болып келед!. Алгашкы
рет легионеллез эпидемиясы 1976 жылы Филадельфиядагы “Америкал ык легион” уйымыньщ съез1 кез1нде
т1ркелд1 (осыдан бастап «легионерлер» ауруы деп аталды). KeñiHri жылдары легионеллездщ спорадиялык
жагдайлары мен кептеген курт кебекм элемнщ эртурл! мемлекеттершде байкалды.
Легионеллез сапронозды инфекциялар катарына жатады. Легионеллалар табигатта, acipece,
карапайымдылар мен су жэщцктерше толы жылы су коймаларында кецтараган: нэтижеЛнде легионеллалар
осы организмдермен симбиотикалык карым-катынаска тусед1, олардьщ зат алмасу ешмдер! аркылы ем1р
суредь
Жуктыру ауалы - тамшы жолымен журед1. Эндемиялык аймактардагы топырак, кондицинерленген
aya ж уй есш деп су, душ тык курылымдагы су шашраткышы таралу факторлары болып табылады.
Легионеллезбен эр тур л i жастагы адамдар, орта жэне улкен жастагы ер адамдар, 9cipece су кубырларында,
моншада жумыс ютейтшдер жш ауырады. Ауру жаз мезгш нде жш кездесед1.
П а т о г е н е з!. Инфекцияныц ену какпасы -ты ны с жолдары. Оньщтеменг1 бел!мдершде кабыну nponeci
дамиды. Легтонеллалар - факультатив™ ж а с у п ш ш ш к паразиттер. Адам агзасында альвеолярлы
макрофагтарда, полиморфты-ядролы нейтрофильдерде жэне моноциттерде кобейед1. Бактериемия
туындауы мумк1н. Бактерия бузылган кезде эндотоксин белшш, ол интоксикацияга жэне журек-тамыр,
орталык жуйке жуйесшщ, буйрект1н эр тур л i закымдалуына экелед1.
К л и н и к а л ы к KopiHÍCTepi. Легионеллездьщ н еп зп 2 Typi болады: пневмониялык (легионерлер
ауруы, филадельфиялык кызба) жэне пневмониясыз етет1н жедел респираторлы ауру (Понтиак кызбасы).
Ж асыры н кезец! 5-7 кун. 5% ж агдайда ауыр пневмония дамып, ОЖЖ, аскорыту ж уйеск буйрек
закымдалады. Эпидемия кез1нде филадельфиялык кызбаныц ел!м -ж тм д!к KepceTKiuii 18-20 %.
И ммунитет!. Инфекциядан кеш нп иммунитет! зерттелмеген.
М и к р о б и о л о г и я л ы к д и а г н о з к о ю . Зерттелетш материал рет!нде плевралдык суйыктыкты, сирек
жагдайда какырыкты, канды, ©кпе tíhíhíh бел!г!н алады. Материалдан легионеллага карсы моноклонды
немесе поликлонды антиденелермен тете ИФР койып, микроскопта карау ж уризш едь Бактериологиялык
эд!с: коздыргышты L-цистеин коскан жэне пирофосфат TeMipi ерггшген ортада белш алады. Серологиялык
диагноз кою ИФР, ИФТ жэне т.б. кемег!мен icKe асырылады.
Бактериологиялык; зерттеу уш ш материалды буферл! кем!рл!-ащ ыткы ортасы на себед! де,
термостатта инкубациялайды. Колонияньщ ecyi орта бет!нде 4-5 тэул!ктен кешн гана байкалады. Дакылды
цистеин! мен тем!р пирофосфаты жок кем!рл!-ащыткы ортага себед!. Кбайта егшген ортада ©cnereHÍ мен
бакылау ортасында ©скен! дакылдыц легтонелла туыстыгына жататынын дэлелдейд!. Крректж ортада баска
флораныц ©cyÍH тежеу yuiiH 1 мл ортага 4 мкг цефамандол, 80 б!рлж полимиксин В жэне 8 мкг анизомицин
косады. Б©л!п алган дакылды идентификациялау yuiiH фенотипт!к маркерлер, иммундыфлюоресценция
немесе латекс-агглютинация реакцияларын колданады.
Осы ауруга диагноз коюда серологиялыц эдктердщ ¡ипнде ец квп колданылатыны жэне кец таралганы
- ауру кан сарысуында арнайы антиденелер жанама иммундыфлюоресценция реакциясымен аныкгау болып
табылады. Реакция кою ушш 6ip тамшы антигенд! заттык шыныга тамызады, ауада 30 минут Kemipin
ацетонга 15 минутка батырады, сосын кайта ауада кепт!ред!. Ауру сарысуын 1:16 катынаста 0,15М фосфатгы
буфермен (pH 7,2) суйылтады. Ары карай ею еселеп суйылтып отырады (1:32 ден 1:512 дей!н). Антиген
бар заттык шыныларга сарысудыц эр суйылтуынан косады, оларды 30 минут 37 °С температурада
инкубациялайды, фосфатгы буфермен 5 минут шаяды, дистилденген сумен шайып кетпреди Препаратты
буферленген глицерицщ ортамен жауып, люминесцентт! микроскопта карайды. Антиденелер титрш арнайы
жаркырауы аркылы аныктайды (4 баллдыкжуйемен). Наукастан алгашкы алынган кан сарысуына Караганда
кеш ш рек алынган ауру сарысуында антиденлер титр i 4 есе ©ссе диагноз дэлеЛеденед!.