MENTO TEKNOLOJ LER

Enis B L M 37526027754 Yrd. Do .Dr Y lmaz KOAK DZCE N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

MAYIS 2011

 MENTONUN TANIMI imento; ba l ca silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddelerin (kalker, kil, marn ve demir cevheri) belirli oranlarda kar t r larak 1450 C s cakl a kadar pi irilmesi ile elde edilen yar rn klinkerin daha sonra, al ta ile veya al ta ve katk maddesi ilavesiyle tlmesi suretiyle elde edilen toz rn ifade etmektedir. imento, bir ba ka de i le su ile kar t r ld nda sertle en bir hamur (pasta) olu turan ve karo, fayans, tu la v.b. malzemeleri yap t rma (Hidrolik Ba lay c ) zelli i kazanan, dayan m n ve kararl l n her zaman koruyan inorganik ve ince tlm bir rndr.
0

1.HAMMADDELER imento retiminde silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddeler kullan lmakta olup, bu oksitleri ieren hammaddeler; kalker, marn, kil, demir cevheri ve boksitdir: 1.1. Kalker: Kalker yap ca kalsiyum karbonattan(CaCO ) ibarettir. En saf ekli beyaz olan
3

kalkerin rengi sar dan kahverengiye kadar de i ir. Bnyesindeki killi maddeler ve demir bile ikleri kalkerin rengini de i tirir. Kalker hayvansal orijinli olup hayvan kabuklar n n jeolojik a lardan beri birikmesi neticesinde olu mu lard r. Kalkerin sertli i jeolojik ya na gre farkl l k gsterir. Jeolojik olu umu ne kadar eski olursa kalker o kadar sert olur ve ortalama sertli i 1,83 Mohs sertlik derecesindedir, yo unlu u ise 2,22,8 gr/cm 'tr. Kalkerin en saf ekilleri KALS T ve ARAGON T tir. Do ada bulunan di er kalsiyum karbonat trleri ise s ras yla MANYEZ T (MgCO ) ve DOLOM T
3 3

(CaMg(CO )) tir. Kalsitin zgl a rl

3

2,7 gr/cm3, aragonitin ise 2,95 gr/cm3 dr. Kalker ve

tebe ir ise en fazla yayg n olan ekilleridir. Mermer ise kalsitin gzle grlen taneli kristal yap l cinsidir. Kalker imento hammaddeleri aras nda jeolojik yap s ndan dolay nmesi en zor maddedir. F r nda pi irme esnas nda tepkimeyi olu turacak en nemli bile enin ana kayna n yani kalsiyum oksit (CaO) ihtiva eder. Klinker retimi iin tm jeolojik biimlerdeki CaCO
3

olu umlar uygundur. 1.2. Kil: imento retiminde ikinci nemli hammadde kildir. Killeri olu turan ana bile en sulu alminyum silikat bile ikleridir. Killer; KAOL N, MONTMOR LLON T ve LL T gibi kil minerallerinin yan nda nemli lde demir oksit, demir slfr, kum ve kalsit gibi kil d mineraller ve az miktarda organik madde iermektedirler. Demir, killeri renklendiren esas maddedir. Bunun yan nda organik maddeler de killerin renklenmesine katk da bulunurlar. Bu ekilde safl bozacak mineraller iermeyen killerin rengi beyazd r. Killer esas olarak ktlece en ok SiO , Al O ve Fe O ieren maddelerdir. Bunlar az miktarda MgO, CaO, K O ve
2 2 3 2 3 2

Na O ierirler. Killer genellikle bir veya birka kil mineralini birlikte iermektedirler. Kil
2

minerallerinin yan nda genellikle feldspat ve kuvars gibi mineraller de bulunmaktad r. Kil rneklerinin ierdi i kil mineralleri ok e itlidir ve a a daki gibi grupland r lm lard r. a)Kaolinit Al SiO (OH)
2 5 4

b)Mika -Muskovit KAlSi O (OH) --Biotit K(Mg, Fe)3ALSiO (OH) 3 10 8 10 8

c)Montmorillonit Al Si (OH) -xH O

2 4 2 2

d)Klorit Kil rengi sar dan gri siyaha kadar de i en bir hammaddedir. 1.3. Marn: inde silis, killi maddeler ve demir oksit bulunan kalkerlere marn denir. imentoyu te kil eden ilkel maddeler; kire, silis, alminyum oksit, demir oksit iermesi bak m ndan marn hammadde olarak imento retiminde daha ok tercih edilir. deal marn; imento imalat nda istenen oranda oksit ihtiva eden marnd r. nk tabi kar m suni kar mdan daha homojendir. Bu sebepten dolay kolay pi er ve dolay s yla dner f r nda kalori tasarrufu sa lar. Ayn zamanda byle bir marn n tme masraflar da azd r, nk tme ncesi ve sonras homojene yat r m ve masraflar na gerek yoktur. Marn n rengi ihtiva etti i killi maddelere gre sar dan gri siyaha kadar de i ir. zetle marn pi me reaksiyonu iin gerekli CaO (kalsiyum oksit), SiO (silisyum dioksit), Al O (alminyum oksit) ve Fe O
2 2 3 2 3

(demir oksit) maddelerine kaynakl k eder. Jeolojik bak mdan marn, CaCO n ve killi maddelerin ayn zamandaki kelti te ekkl
3

sonucunda olu mu bir tortul kayat r. Marn kalkere gre daha yumu ak olmas nedeniyle kolay istihra edilebilmekte, k rma ve tme enerji tketimi d k olmaktad r. Marn ierisinde ki killi madde miktar artt ka sertli i de d er.
1.4. Demir Cevheri: Do ada demir cevheri en ok hematit olarak bulunmaktad r. Hematit k rm z renklidir ve imento sanayisinde kullan lmaktad r. Yo unlu u 4,95,3 gr/cm3'tr.
Ergime noktas n n saptanmas mmkn de ildir. nk atmosferin artlar alt nda s t lan Fe O 'lik
2 3

znmekte ve oksijen ile manyetik duruma gelmektedir. Amorf durumda bulunan cevherin rengi k rm z ya alar. Yap s nda bulundurdu u Fe O (demir oksit) ile f r n pi me reaksiyonlar na i tirak
2 3

eden cevher ayn zamanda i letmede tlm malzemenin daha kolay pi irilmesine katk sa lar. Demir cevheri ayn zamanda ilerleyen zamanlarda bahsedilecek olan silikat ve alminyum modllerini d rmek iinde kullan l r.

1.5. Boksit: Boksit pi meyi kolayla t ran ve i letme parametrelerinden olan demir oksit ile birlikte s v faz olu turan Al O kayna d r. Bir alminyum cevheri olan boksit,
2 3

oksitlerden meydana gelmi tir ve hidratasyon suyu ihtiva eder. S cak blgelerde ok fazla bulunur. Granit, gnays gibi alminyum silikatl kayalar n hava ile temas edip ayr mas ndan

meydana gelir. Yap s gev ek ve topra ms d r. Genellikle rengi beyaz olup, demir oksit kat klar ndan dolay kahverengi veya k rm z d r. Sertlik derecesi 13 Mohs, yo unlu u 2,5 3,0 gr/cm 3'tr. Esas itibar yla SiO , Al O , Fe O ve H O dan olu an boksit ierisinde az miktarda da (~%3)
2 2 3 2 3 2

TiO de bulunabilir.Bu bahsedilen hammaddelerin yan nda ayn zamanda tlen ham
2

kar m n silis(SiO ) miktar n art rmak iin baz dzeltme maddeleri kullan l r ki bunlar
2

KUM, S L SL K L, D YATOME TOPRA I v.s. d r. zetle hammaddelerin ierdikleri mineraller ve yzdeler a a da ki gibidir. KALKER % 85 - % 100 CaCO3 MARN %65- % 85 CaCO3 K L % 40 SiO2 , % 12 Al203 DEM R CEV. % 60 Fe2O3 2.HAMMADDE KARI IM ORANLARININ HESABI Hammadde kar m oranlar n hesaplaman n amac hammadde komponentlerinin a rl ka oranlar n tespit ederek pi mi klinkerin istenilen kimyasal ve mineralojik kompozisyona sahip olmas n sa lamakt r. En basitinden en karma na kadar bir ok hesaplama metodu bulunmaktad r. Metodlarda temel olarak hammadde birle im analizleri kullan l r. Analizin sonucu %1lik toleransl olabilir. %100 geen sonular %100e aritmetik olarak indirilmelidir. Bu her bir komponentin orant l olarak azalt lmas ile sa lan r. ayet komponentlerin toplam %100den az ise, o zaman komponentler orant l olarak ykseltilmez. Bu durumda 100den kalan k s m artan olarak kabul edilir. Bylece bile imin toplam %100 olacakt r. Hammadde kar m hesaplar nda kullan lan btn formllerde, a a da analizleri verilmi olan kireta ve kil numuneleri rnek olarak al nm t r.

2. 1. Alligation Alternate Metodu ile Hammadde Kar

m Hesaplar

Kar m problemlerini zmek iin kullan lan en basit metod Alligation Alternate adl metod olup, burada 2 hammadde komponentinin oranlar tayin edilir. Bu durumda kalsiyum karbonat de eri sabit tutulur ve her iki komponentin oranlar tayin edilir. rnek: %77.7 kalsiyum karbonat ieren bir hammadde elde etmek iin kireta oranlar a a daki ekilde hesaplan r: ve kil

%77.7 CaCO3 ihtiva eden bir hammadde elde etmek iin 58 k s m kireta 20.2 k s m kil ile kar t r lmal d r. Bylece hammaddedeki ham kar m komponentlerinin oran a a daki ekilde elde edilir.

2. 2. MICHAELIS Forml ile Hammadde Kar Michaelis Forml hidrolik modle dayand r lm elde edilir.

m Kompozisyonu olup, kar m oranlar a a daki formlle

Burada, hidrolik modl 2 olan bir kar m elde etmek iin; n = hidrolik modl = 2 s = kildeki toplam SiO2 + Al2O3+Fe2O3 c = Kildeki CaO sL = Kireta ndaki toplam SiO2+Al2O3+Fe2O3 CL = kireta ndaki CaO Tablo 4. 1. de verilen hammadde analizlerine gre kar m n oran :

2. 3. KUHL Forml ile Hammadde Kar m Hesaplar Kire doygunluk derecesine dayal olan Kuhl forml en yayg n kullan lan formldr.

Tablo 4. 1. de verilen hammaddelere gre oran :

4. 4. Kar m Oran n n Grafik Olarak Hesaplanmas Son olarak Grun ve Kunze taraf ndan bulunan kar m oran n n grafik olarak hesaplanmas metodu yer almaktad r. Hesaplamada k zd rma kayb ncesi hammaddelerin kimyasal analizleri kullan l r. Grafikte, Absis SiO2nin yzdesi (%0-100) Ordinat Kalan CaO yzdesi (%0-100) dir.

Kalan CaO miktar Al2O3 ve Fe2O3 ile birle ecek olan CaOnun toplam %CaOdan kar lmas ile elde edilir, ve C3S ve C2Si olu turacak olan CaOnun miktar n verir. Kalan Cao = Toplam CaO - %1,65) (Al2O3) (0,7) (Fe2O3) Ordinat zerindeki %Ca0 noktas daha sonra absisdeki %SiO2 ile birle tirilir ve bylecedik a l ikizkenar gen meydana gelir. Portland imentosunu tan mlayan s n rlar C3S (%73,69 CaO ve %26,32 SiO2) ve C2S (%65,11 CaO ve %34,89 SiO2) eklinde ifade edilebilir. Hipotens zerinde, merkezden C3S ve C2S kompozisyonlar na tekabl edecek noktalara do ru dz izgiler izilir. Klinker sadece C3S ve C2Sden olu mad , ayn zamanda di er bile imleri de (C3A, C4AF v.s.) %20-49 s n rlar nda ierdi i iin hipotense paralel olarak %80 Ca0dan 580 SiO2ye %60 Ca0dan %60 SiO2ye ak izgileri (likit faz gstermek zere) izilir. Grafikte glgeli k s m, portland imentosu klinkerindeki ortalama kalsiyum silikati gsterecektir. rnek olarak iki hammadde, kireta ve kil kar m oranlar n n hesaplanmas n gsterelim: rnek: Bir imento fabrikas n n a a daki kompozisyonlarda kireta ve kil hammaddeleri bulundu unu varsayal m.

SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO K zd rma Kayb K zd rma kayb olmadan; SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO

Kireta % 2,9 % 1,1 %0,8 %52,9 % 0,3 %42,9

Kil % 50,4 %22,2 %8,5 %4,3 %2,1 %12,5

Kireta % 5,0 % 1,9 % 1,38 % 91,2 % 0,52

Kil % 57,6 % 25,4 % 9,7 % 4,9 % 2,4

Kireta nda; C3A yapmak iin Ca0 = (1,65) (1,9) = %3,135 C4AF yapmak iin Ca0 = (0, 70) (1, 38) = %0.966 Bylece kalan Ca0; Kireta nda:91,2 3,135 0,966 = %87.1 Kilde; C3A yapmak iin Ca0 = (1,65) (25,4) = %41,90 C4AF yapmak iin Ca0 = (0,70) (9,7) = %6,79 Kildeki kalan Ca0: 4,9 41,90 6,79 = 543,80 Btn bu de erler diagramda kalan % CaOye kar %Si02 olarak i aretlenir. Diagramdaki L noktas , kireta ndaki kalan Ca0 ve Si02yi C noktas ise kildeki kalan Ca0 ve Si02 pozisyonlar n gstermektedir. Bu noktalar dz bir izgi ile birle tirilmi tir. ayet bu do ru izgi taral kesimden geecek olursa, bu izgi zerinde bir P noktas seilir (daha yksek trikalsiyumsilikat formasyonu iin tercihen C3Se yak n). L ve Cyi birle tiren dz izginin k s mlar yani LP ve CP, llr. Bu aral klar n (mesafelerin) oran bize k zd rma kayb ncesi kilin ve kireta n n oran n verir. Bilinen hesaplama i lemini kullanarak, k zd rma kayb ndan sonraki kil ve kireta miktarlar bulunur. Diagramda L ve Cyi birle tiren dz izgi taral k s mdan gemezse verilen bu 2 hammaddeden portland imentosu yapmak olanaks zd r. Yani, bu eksikli i tamamlamak iin nc bir hammadde komponenti eklemek gerekmektedir. L ve C noktalar diagramda belirtilmi tir. L ve C noktalar n n birle tirilmesiyle, do ru izginin, taral k sm n hemen hemen d nda kald grlmektedir.

Diagramda S noktas ile bu noktan n koordinatlar olan kumdaki % kalan Ca0 ve % Si02de belirlenmi tir. Taral k s m iinde P noktas seilir, bu P noktas dz bir izgi ile Snoktas yla birle tirilir ve M noktas nda LC do rusunu kesecek ekilde uzat l r. ML blm kil miktar n MC blm kireta miktar n SP kireta + kil kar m n , MP ise SPye tekabl eden kum miktar n gstermektedir. Buradan;

3.K rma Teorileri ve K r c Tasar m 3.1. Hammaddelerin K r lmas Hammaddelerin ilk k r lma i lemi hammadde oca nda yap l r. Primer ate leme ile kar lan kalker gerekti inde ikinci bir ate leme ile 60 X 60 X 50 cm boyutlar n a mayacak ekilde paralan r ve sonra k r c da ufalan r. K r c tesisleri ocakta veya oca a yak n yerlere kurulabilir. lk k rmada genellikle ekili, bazen de eneli k r c lar kullan lmaktad r. Uygun sertlikteki ve nemdeki malzemeler iin yerine gre valsli ve konik k r c lar kullan labilir. Sert ve a nd r c malzemeler iin ekili ve eneli k r c lar tercih edilmektedir. zellikle ekili k r c lar olduka iri paralar 30 mm alt na kadar k rabilmektedir. lk k r c olarak genellikle ift milli byk ekili k r c lar seilmektedir. imento retiminde k r c kapasitesi genellikle 8 i letme saatinde yani bir vardiya tesisin 24 saatlik hammadde ihtiyac n kar layacak ekilde seilir. Malzemenin k r lmas esnas nda ortaya kan tozlar ise k r c n n st taraf ndaki delikten vantilatr vas tas yla emilerek torbal filtreye gelir. Filtrelerde tutulan tozlar nakil band na iletilir. Hava ise filtreden d ar at l r. D ar at lan bu havaya ise rk hava denir.

ekil : Hammadde K r c

3.1.1. Darbeli (ekili) K r c lar Hem primer hem de sekonder k rma kademesinde kullan lan bu aletlerde k rma i lemi bas ntan ziyade darbe zorlamas yla gerekle ir. Serbeste d en cevher paras na dner ekiler vas tas yla uygulanan darbe hareketi cevher iinde gerilmelere ve k sa srede paralanmaya neden olmakta ve kuvvetler, paralar n k r c plakalara arpt r lmas yla daha da art r lmaktad r. Darbe veya bas nla k rma aras ndaki nemli fark udur; bas nla k r lan paralardaki i gerilmeler daha sonra atlamalara neden olur, darbe ise ani k r lmaya neden olur ve para iinde gerilme b rakmaz. Bu gerilmesiz tane hali zellikle tu la yap m , bina in aat veya imento gibi ba lay c maddelerin sonradan ilave edildi i endstri dallar nda kullan lan ta lar iin nemli olmaktad r. Bu k r c lar n yap s ve al ma prensibi ise yledir; elikten yap lm bir eper iinde, yatay bir eksen etraf nda dnen rotor ve rotor zerine monte edilmi sabit bir darbe ubuklar yerine rotor evresine pimlenmi ekiler bulunmaktad r. Dnme esnas nda merkez ka kuvveti etkisiyle eksene dik ve gergin dururlar. Paralar nce eki darbesiyle sonra tme plakalar na ve birbirlerine arparak k r l rlar. K r c zonun alt k sm genellikle gen eklinde yan yana ve aral klar dar olan zgaralardan olu mu tur. Elekli ve eleksiz olabilirler. Eleksiz olan tipler yap kan veya dnm malzemeyi k rmada kullan l r. 3.1.2. Valsli K r c lar Yatay ve paralel eksenler etraf nda z t ynlerde dnen iki silindirden ibarettir. K r lacak para bu iki tambur aras na girerek bask zorlamas ile k r l r. Gnmzde en ok tamburlardan bir sabit di eri kayabilen yataklar zerinde dnen yayl tip tercih edilmektedir. Valsli k r c lar di er k r c lara nazaran daha ince malzeme ieren rn verirler ve ufalanma oranlar daha d ktr. Daha ince rn vermelerinin nedeni mal n k r c dan geme sresinin az olmas ile ilgilidir. Bu tip k r c lar n en byk dezavantaj uygun bir ufalama oran elde edebilmek iin besleme mal boyutlar na gre ok apl merdaneler yap lmas gerekir. Bu nedenle btn k r c lar iinde en pahal olan d r. 3.1.3. eneli K r c lar Genellikle imento endstrisinde yayg n olarak kullan lan bu k r c lar, tasar mlar n basit olmas ve bak m masraflar n n azl nedeniyle tercih edilmektedir. eneli k r c lar paralara bas n uygulamak suretiyle k r lmaktad r K rma cihaz n n ene ad verilen iki plakas iinde olu ur. enelerden biri genellikle gvdeye sabit ekilde ba l di eri hareketlidir. eneli k r c fas lal olarak k rma yapar. al ma sresinin yakla k % 75` inde k rma yapacak ekilde dizayn edilmi tir. eneli k r c lar ift ve tek istinat kollu olmak zere iki gruba ayr l rlar; ift istinat kollu k r c da; hareketli enenin salg hareketi d ey iletim kolu hareketi ile sa lan r. D ey iletim kolu eksantrik mili hareketi ile a a yukar hareket eder istinat kollar vas tas yla bu d ey hareket, hareketli enenin yatay hareketine evrilir. Bu k r c en kk paraya en byk hareketi yapar. Tutulan para k r l p biraz a a d er ve ene taraf ndan tutulur. Tek istinat kollu k r c da; en nemli yap de i ikli i oynar enedir. Oynar ene st ucundaki kovan, eksantrik mil zerine gemektedir. Bylece ift istinat kollu k r c ya gre daha da hafif veya daha kompakt bir tasar m elde edilmi tir. Eksantrik milin dairesel yrngeli salg hareketi vard r. stinat kolu arka ucu sabit bir konumdad r. Hammadde k r c s na ait grntler Resim 3.1 ve Resim 3.2' de verilmi tir.

Resim 3.1. Hammadde K r c s ndan Bir Grnt

Resim 3.2. eneli K r c ya Ait Bir Grnt 3.1.4. Jiroskobik K r c lar Bu tip k r c lar daha fazla kapasite temin etmek iin eneli k r c lardan sonra icat edilmi lerdir. Basit olarak, ana mil, k r c kafa veya gbek, kesik koni eklinde gvde olmak zere 3 ana paradan meydana gelirler. Jirasyonlu k r c larda hammaddenin ufalanmas , bas n uygulayarak ve k smen de e ilme bas nc yla sa lanmaktad r. K r lma, ba a a yerle tirilmi bir kesik koni eklinde daha kk ekseni etraf nda eksantrik dn yapan bir koninin eperi aras nda meydana gelmektedir. Jiroskobik k r c lar n e itli tipleri aras nda en ok tan nan iki temel tipi vard r. Bunlar; oynar milli ve sabit milli jiroskobik dner k r c lard r. Oynar milli k r c da k r c kafa, alt ucunun girdi i kpr ortas ndaki yuvas nda kendi ekseni etraf nda serbeste dnebilecek durumdad r. Ana milin alt ucunda do rulan salg hareketi gbe in daha yukar seviyelerine k ld ka klr. Sabit milli k r c da eksantrik k r c kafan n iindedir. Ana mil k rma esnas nda sal n m hareketi yapmaz, st ucu kpr ortas ndaki yuvas nda ve alt ucu gvde alt k sm ndaki yuvas nda somunlarla s k t r lm t r, bylece k rmay do uran hareket gbek buyunca genlik bak m ndan sabit kal r.

4. Hammaddelerin Harmanlanmas ve Homojenasyonu Ocaktan kar lan hammaddelerin kimyasal kaliteleri de i iklik gstermektedir. Bu nedenle imento imalat nda proses kontrol tesisi tasar m birlikte ele al nmal d r. En iyi zm yntemi ise sistem mhendisli i a s ndan yap lacak olan yakla md r. Burada mineral proseslerin zincirindeki her mineral ocak k ndan f r n giri ine kadar hammadde haz rlama ve homojenizasyon sisteminin blnmez bir paras olarak d nlebilir. retilen hammaddenin kimyasal ve fiziksel zelliklerinin de i meden srekli bir ak gstererek yap lan kar t rma ve yzdelik oranlar n ayarlama sistemine homojenizasyon sistemi denilmektedir. Homojenlik de i ik malzemelerin a a yukar ayn tane iriliklerine indirilmesi kar m n herhangi bir yerinde ayn oranda da lm olmas ve tme tane iriliklerinin mikron boyutlar na kadar indirilmesidir. Hammadde uygun bir ekilde tlemezse reaksiyon sresi uzar ve sinterle memi bir klinker meydana gelir. Hammadde homojenizasyonu iin imento retiminde drt ana prosesleme alan bulunmaktad r. Bunlar,
y y y y

Ocak, K r lm malzeme stok y n , tme sistemi, Toz halindeki mal n depolama-harmanlama sistemidir.

Ocak i letme yntemleri, saha hakk nda edinilen bilgilere dayan larak seildi inden ocakta kar lan mal n kalite de i imlerine asgariye indirecek bir n homojenizasyona imkn vermektedir. Stok y n homojenizasyonu ya da harmanlama yata bir haftal k bir retim kapasitesinde yap lmakta olup, hem de i ik retim h zlar n tamponlay c bir i levi grr hem de malzemenin genellikle uzunlu una tabakalar halinde yay lmas n n ve tabaka ynne dik a larda, y ndan al n p kullan lmas n sa lamakla, hammaddenin kimyasal de i ikli ine dar s n rlar iinde tutmaya yard m etmektedir. Byle bir harmanlama yata adeta kalite de i kenli ine kar bir filtre grevini yerine getirmektedir. rnek bir stok y n homojenizasyon sisteminden grnt Resim 3.3.' de verilmektedir Minerallerin homojenizasyonunda nc a ama farin de irmenleridir. Bu sitem hem mal n daha ince tlmesine hem de de i imlerinin byk s n rlar ierisinde oynamamas n sa lar. Yani k sa zaman srecinde kimyasal de i imleri ortadan kald r r. Endstride ok yayg n olarak kullan lan stok y ad alt nda zetlenebilir. n homojenizasyonu al mas ise iki grup

y y

Birbirine kar m hammadde komponentlerinin homojenizasyonu Orant l bir kar m haz rlamadan nce hammaddelerin tek tek homojenizasyonu

Birok geometrik y ma ekli mevcuttur. Y mada kullan lacak geometrik eklin seiminde, yer imkn , depolanacak mal miktar , ocak ve fabrika aras n daki co rafik ili ki, y ma ve y n kullanma h zlar aras ndaki ili ki kullan lan istifleyici ve toparlay c lar n tipleri nem ta maktad r. stifleyici ve toparlay c tipleri yap lacak harmanlaman n mertebesine ve al acak mal n durumuna gre seilir. Stok y n n kullan lmas nda o unlukla iki tip ekipman kullan l r. Bunlar; s y r c sistem ve kprl kay l sistemlerdir. S y r c l sistemde bir kol ile bu kolu evreleyen zincirleme monte edilmi s y r c lardan meydana gelmektedir. Y n n n k sm nda yatay olarak mal toplayabildi i gibi y n n yan yzeyinde y n n uzun ekseni boyunca hareket ederek toplama i ini de yapabilmektedir. Kprl dner kay l sistemlerde; toplay c koval kasnak genellikle bir kprye monte edilmi durumdad r ve ayn zamanda dnme hareketi yapar. Bu ekipman stok y n n n cephesinden, y n n alt k sm ndan yukar do ru malzemeyi toplar.

Resim 3.3. Homojenizasyon Tesisinden Bir Grnt

5. Silo ve Besleyiciler 5.1. Farin Silolar Farinin ak kan zelli inden yararlanmak iin ak kan silo sistemleri kullan l r. Silo, sratli bir kar t rma sa lamaya yeterli bas nta hava verilerek homojenize edilebilir. retilen hammaddenin kimyasal ve fiziksel zelliklerinin de i meden srekli bir ak gstererek yap lan kar t rma ve yzdelik oranlar n ayarlama sistemine homojenizasyon sistemi denilmektedir. Tesislerin pek o unda farin ak kanla t r lmas nda kademeli metot kullan lmakta olup genellikle seri olarak iki silo kullan l r. Havan n alt bas nc her siloya giri te, silo taban na oturtulmu havaland rma plakalar ndan, di erlerine k yasla farine daha yksek h zda hava vermek suretiyle sa lan r, yani silo iinde ok ve ak kan materyal hacmi olu turulur. Byle bir durumda tm ktle bir s v ym gibi davranmaktad r. Yani s v lardaki dalga da l m ve normal bas n derinli i ba nt lar aynen mevcuttur. Silo iindeki partikllerin birim alanlar n n a rl , silo derinli indeki bas n d mesine e it oldu unda ak kanl k ba lar. Byle bir sistem ok etkili bir kar t rma sa lad gibi belli limitler iinde de i ik byklkteki, biin ve yo unluktaki partikller birbirine kar r. Ak kan homojenizasyonla harmanlama iki ekilde yap l r; harmanlama ve srekli retim. Harmanlama ad ndan da anla laca gibi belli bir zaman periyodu iinde belli miktardaki materyalin kar t r lmas demektir. Farin silosundan al nan farin elevatrlerle kantar bunkerine oradan da kantar band na dklr. Bantlarda otomatik olarak tart lan farin, n s t c lara sevk edilir. 5.2. imento Silolar imento de irmenlerinden istenilen boyuta getirilmi imentonun sat a haz r olarak stokland yerlerdir. Burada sat a haz r olan imentolar paketleme nitesine sevk edilir. imento silosuna ait bir grnt Resim 3.15. de verilmi tir.

5.3.Besleyiciler : Farin de irmenlerine hammadde beslemesi iki ekilde yap lmaktad r. 5.3.1.Dner Tabakal Besleyiciler: Hammadde bunkerini alt na monte edilmi elik konstrksiyondan imal edilmi , elektrik motoru (redktr) ve redktrle tahrik edilen byk bir disk veya tabladan ibarettir. Dner tabakan n devri sabittir. Dner disk zerinde mal n miktar n ayarlayan s y r c ad verilen bir plaka bulunmaktad r. S y r c lar iste e gre ayarlanabilir. Bylelikle dner tabaka zerine d mesini sa lar. Yani s y r c lar mal n de irmene az veya ok gitmesinde bir ayar vazifesi grrler. Bunkerden mal, dner tabaka diski zerine bir ayarlama hunisi vas tas yla iner. De irmene bu yolla ne kadar mal verildi inin kontrol ise dner tabaka alt nda bulunan atall bir borudan geirilen mal n bir kantar zerinde tart lmas ile sa lan r. Bu tip besleyiciler genellikle kalker, klinker, al ta beslenmesinde kullan l r. v.s. gibi sert malzemelerin de irmene

5.3.2.Paletli Besleyiciler: Dner tabakal lar gibi bunlar da bunkerlerin alt na yerle tirilmi besleyicilerdir. Genel olarak kil besleyicisi olarak vazife grmektedir. Tesisat zerinde paletlere yap an killeri kaz yan bir kil kaz y c s kil k r c s mevcuttur. Yani bu tip besleyicilerde de irmene giren mal miktar n n dner tabakalarda da bahsedildi i gibi atal borudan al nan mal n kantar zerinde tart lmas ile veya bant zerinde tart lmas ile yap lmaktad r. imento fabrikalar nda genellikle farin ve imentonun haz rland iki tme blm vard r. Kire ta + kil + demir cevherinin tld farin haz rlamada tme kuru ya da sulu olarak yap labilir. Ancak dnyada farin haz rlamada sulu tme terk edilmi tir. Portland imento retimi iin klinker al ile kuru olarak tlr. Bu tmeye, puzolanik madde tras, uucu kl, hematit gibi katk maddeleri ilavesi ile katk l imento retilir. retim sreci iinde tme imento kalitesi ve maliyetini do rudan etkilemektedir. imento retimi iin gerekli hammaddedeki boyut da l m nda +90 mikronun %20 yi gememesi ve homojen bir yap da olmas iyi bir s sal i lem iin gereklidir. Hammaddelerin nem ieri i genellikle % 3-8 aras nda olmal d r. % 10 dan fazla nem ieren hammaddenin nemini f r n k gaz ve zgara so utucusundan gelen ikincil s ile % 7 lere d rmek mmkndr. % 20 den fazla nem ieren hammaddenin neminin d rlmesi iin ayr ca s kayna na gereksinim duyulmaktad r. Ortalama nem ieri ine sahip standart tlebilirli i olan bir hammadde iin klasik bilyal de irmenin toplam enerji tketimi 20 kwh/t civar ndad r. Dik valsli de irmenlerde ve son tme sistemi olarak kullan lan yksek bas nl tme rulolar nda enerji tketimi bilyal de irmenlerin % 75 i kadard r. o u zaman yksek nem ieri ine sahip hammaddelerin tlmesinde dik valsli de irmenlerin kullan lmas enerji tketimi a s ndan daha avantajl d r.

Bilyal de irmenlerde, de irmenin bykl ne ba l olarak beslenebilecek malzemenin boyutu 25-50 mm kadard r. Dik valsli de irmenlerde beslenebilecek en byk besleme boyutu vals ap n n % 5-7 si kadar olup yakla k 100-120 mm ye kar l k gelmektedir. Yksek bas nl tme rulolar nda da maksimum besleme boyutu rulo ap n n % 3-5 i aras nda olup 30-60 mm kadard r. Klasik bilyal de irmen i letmecili i kolay olup i letme bak m maliyetleri d ktr. Zaman olarak al ma sreklili i ok yksektir. Dik valsli de irmenlerin bilyal de irmenlere gre baz stnlkleri olmas na kar n genellikle bilyal de irmenler tercih edilmektedir. Yksek bas nl tme rulolar imento sektrnde yayg n olarak bilyal de irmenlerle beraber n tc olarak kullan lmaktad r. Bu nedenle son tc sistem olarak henz tek ba lar na yayg n olarak kullan lmamaktad r. Bak m maliyetleri a r a nmalar nedeniyle di er sistemlere oranla daha fazlad r. imento retim prosesinde de i ik bo altma sistemli bilyal de irmenler kullan lmaktad r. Utan bo altmal bilyal de irmenler d k nem ierikli veya n kurutmadan gemi malzemeleri tmek iin kullan l r. De irmenden kan malzeme mekanik konvey rlerle dinamik seperatre beslenir. De irmen malzemenin sertli ine ve besleme boyutuna ba l olarak bir yada iki kompart manl olarak seilebilir. tme esnas nda % 1 - 1,5 neme sahip hammadde de irmende ek s ya gerek duyulmadan kurutulabilmektedir. Ancak nem oran % 5 i geti inde hammaddenin kurutulmas iin ilave s gereksinimi duyulmaktad r. Zor tlen malzemelerin hammadde beslemesi ortadan bo altmal bilyal de irmenin her iki ucundan yap l r. tmenin genellikle zgl enerji tketimi di er de irmenlere gre daha yksektir. Bu de irmenlerde bir veya iki kurutma kompart man olabilir. Dinamik seperatrle kapal devre al an tme devrelerinde seperatr geri dn nn % 30 u genellikle ince tmenin oldu u kompart mana verilir. % 15 den daha fazla nem ieren hammaddenin kurutulmas iin ilave s gerekmektedir. Dik valsli de irmenlerde kurutma, tme ve boyutland rma ayn ortamda yap lmaktad r. Malzeme dnen tme tablas zerinde de irmen yan ndan bir besleyici ile yap l r. tme tablas di li bir hareket sistemi ile d ey eksen etraf nda dnmektedir. Tabla zerine beslenen malzeme merkez ka kuvveti etkisiyle tabla kenar na do ru savrularak tabla ile valsler aras nda tlr. tlen malzeme s cak hava ak ile seperatre ta n r. Bu ar ada s cak havan n etkisiyle malzeme neminden ar narak kurur. Bu de irmenlerde % 22 ye kadar nem ieren malzemeler tlebilmektedir. Seperatrn ay rd iri boyuttaki taneler tekrar tme tablas na geri dnerken gerekli boyuta tlmemi malzeme de tme devresinden al nmaktad r.

Homojenizasyon n homojene sisteminde kabaca homojene edilen ve farin de irmenlerine beslenen hammadde kar m n n farin de irmenlerinde tlme i leminin tamamlanmas ndan sonra "Gamma-Ray Analizr" cihaz nda srekli analizi yap l r. Analiz sonular na gre hammadde besleme oranlar ayarlan r. Hammaddeyi homojen yapma yntemleri iki ba l kta toplanabilir: 1. Hammadde bile enlerini kar t rma esas na dayanan yntem: Bu yntemde; her bir hammaddenin kimyasal kompozisyonu do ru oranlarda olmak zere k r c da ayarlan r. ki veya daha fazla hammadde bile eni kendi aralar nda hedeflenen oranlarda kar t r lm olarak stoklan r. Bu yntem ilk yat r m maliyetinin d k olmas nedeniyle, tercih edilen bir yntemdir. Ancak yntemden istenilen sonucun al nabilmesi, hammaddenin zelliklerinin ok iyi bilinmesine ba l d r. 2. Hammadde bile enlerinin ayr ayr kmeler olarak ele al nd yntem:

Bu yntemde, hammadde bile enleri ayr ayr kmeler olarak ele al n r. Farin de irmenine besleme yap l rken, do ru hammadde terkibine eri ilmesini sa lama a s ndan, olduka elveri li bir yntemdir. Hammadde kar m n n hedeflenen de ere gre, tek tek homojenize edilmi hammadde bile enleri besleme bunkerleri ve tart l besleyiciler ile do ru olarak oranland ktan sonra, farin de irmenine beslenir. Bu yntemin ilk yat r m maliyeti, di er yntem ile kar la t r ld nda daha yksektir.

Seperatr (Ay r c ) Seperatrlerin fonksiyonu de irmenden kan malzemeyi ince ve iri boyutlara ay rmakt r. nce boyutlu malzeme retim hatt n n di er bir kademesine intikal ederken, iri boyutlu malzeme yeniden tlmek zere de irmene beslenir. tme sisteminde kullan lan seperatrler hava seperasyonlu olanlard r. Taneler a sal bir hareketle dikey olarak yukar do ru hareket eden hava ak m iinde f rlat l r. Tane zerine kuvvet etki etmektedir. A sal hareketten do an merkez ka kuvveti, havan n yukar srkleme kuvveti ve a a do ru yer ekimi kuvvetidir. Tanelerin bykl ne ba l olarak bunlar ya hava ak m yla srklenir ya da fazla iri taneler d ar do ru f rlat l r ve merkez ka kuvvetinin azalmas ile de yerekimine tabi olarak a a d erler. Di er bir seperatr tipi de statik seperatrdr. Bu seperatrn al ma prensibi de hava seperatrnn al ma prensibiyle ayn olup al ma ekli farkl l k gstermektedir. D ar da bulunan fan seperatrn taban nda bir hava ak m olu turur. Seperatre verilen malzeme bu hava ak m ile birlikte sisteme girer. Hava ile srklenen malzeme i koniye do ru ykselirken en iri taneler at k olu una geri d er. Geri kalan malzeme ve hava, seperatrn tepesine do ru ykselir ve burada evresel

kanatlar n iinden geerken olu an girdap hareketi nedeniyle taneler zerine bir merkez ka kuvveti etkisi meydana getirir. nce taneler hava ak m iinde kal r ve seperatrden d ar srklenerek toplay c sisteme gelirler. ri taneler santrifj hareketiyle havan n srklenme gcnden kurtularak, iri tane toplama konisine dklrler.
Genel amal ok say da separatr mevcut olmakla birlikte, imento tme devrelerinde klasik statik separatrler ve siklon tipi separatrler gemi y llarda yayg n olarak kullan lm t r. imento sektr iin son y llara verimlilikleri ok yksek separatrler geli tirilmi kullan lmaktad r. ekil 4.8 de seperatrn blmleri grlmektedir. ve modern fabrikalarda

imento Endstrisinde Enerji Tketimini Etkileyen Faktrler

imento retiminde kullan lan elektrik enerjisinin %40 tme i lemlerinde kullan lmaktad r. Bu yzden elektrik kullan m azaltmak amac yla geli tirilen ezici, k r c , tc seperatrler kullan lma yoluna gidilmi tir. Valsli de irmenlerin ve yksek bas nl valsli preslerin kullan lmas yla % 15 -20 enerji tasarrufu sa lanmaktad r. Kat /gaz oran yksek pnmatik ta y c lar, ya da daha verimli mekanik ta y c lar kullan lmas da enerji kullan m n azalmaktad r. Yksek h z l ve ta man n asgariye indirildi i dner paketleyiciler, ykleyiciler ve depolama sistemlerinin kullan lmalar i lem h z n art rarak verimlili i olduka etkilemektedir. imento retim safhas nda daha fazla katk maddesi kullan m da birim retim iin gerekli spesifik enerjiyi azaltmaktad r. Bu i lem, ayn zamanda, uucu kl gibi baz kat at klar n ortadan kald r lmas iinde faydal olmaktad r.