Вы находитесь на странице: 1из 410

и

СГ
'С »'•' " У х* ч ч ; ' я . .
:\\v ^ v : /y ? -
s* \ *

\ >.
•»v \

АЛИШЕР
НАВОИЙ
ч Л**Л * лХ.

/> < . О* / w A * v > .


- л>. 2 1 * * " к ^ / f ' v ^ > /“ * » i£ . ,v- -
v~Ez >V-i.4L
v:
л V,

Ч V < v v "i ?Я 4-
l
4
4 W * •;v ч
V- v^ f y J S V k( X V >> *\

----------------------------------------------------------------
2 4 № 3 }i
H 4Ц

5ЩКМАТ.

‘Z B EK ls%
2011
f; . '.0 '.'a,"i

AHBOixO'
УДК: 821
ББК 84 (5у)1
Н 14

Тупловчи, суз боши ва изохлар муаллифн:


филология фанлари номзоди
Эргаш ОЧИЛОВ

Такризчилар:
филология фанлари доктори, профессор Н. КОМИЛОВ,
филология фанлари номзоди С.ОЛИМОВ

Алишер Навоийнинг катта-кичик хикматлар мажмуалари куп маротаба


нашр килинган. Иигирма жилдлик Мукаммал асарлари туплами асосида
тайёрланган ушбу китоб шоирнинг хикматли сузларини имкон кадар тула
камраб олгани билан алохида киммат касб этади. Адабиёт ихлосмандлари
ундан буюк мутафаккирнинг олам ва одам, шахе ва жамият, хаёт мохияти ва
инсон умрининг мазмуни, тириклик ва улим, маърифат ва жахолат, хакикат
ва ёлгон, яхшилик ва ёмонлик, дустлик ва душманлик, мухаббат ва садокат,
диёнат ва хиёнат, савоб ва гунох, халол ва харом, сахийлик ва бахиллик,
самимият ва риё, куйингки, инсоният аклию кунглини банд этиб келган
барча азалий ва абадий мавзулар, кадрият хамда тушунчалар, фазилат ва
иллатлар хакидаги шаклан гузал, мазмунан теран ва бадиий юксак фикр-
мушохадаларини топишлари шубхасиз. Бу тафаккур уммонида сузган
хикмат дурларини, бу хикмат бустонида кезган маърифат гулларини кулга
киритишига ишончимиз комил.
Навоийнинг хикматлар оламига саёхатингиз муборак булсин, азиз
хикматсевар дустлар!

ISBN 978-9943-01-628-6

© «CVZBEKISTON» НМИУ, 2011


i

ХИ КМ АТ БУСТОНИ

i © и , Алишер Навоийни мутафаккир шоир деб улуглаймиз.


I Мутафаккир сузининг маъноси тафаккур сохиби, кенг ва чукур
1 фалсафий мушохада юритиш салохиятига эга булган киши
| дегани. Бу иш хдр кандай иктидорли калам ахдининг хам кулидан
| келавермайди. Шунинг учун хдм дунёда шоиру ёзувчи куп уттан
! булса-да, улардан жуда оз кисмигина бу шарафли номга лойик
курилган.
Мутафаккир адиб, биринчидан, чукур билим, кенг дунё-
| караш, катта хдётий тажрибага эга булиши, иккинчидан, хдёт,
; инсон ва умрнинг маъно-мазмуни, эзгулик ва ёвузлик, мухаббат
I ва нафрат, халол ва хдром, фано ва бако, нафосат ва кабохдт,
дустлик ва душманлик, диёнат ва хиёнат каби азалий хдмда
абадий тушунчаларнинг мохиятини теран англаб етиши ва
фалсафий нуктаи назардан тахлил кила олиши, учинчидан, фикр-
| мулрхазаларини турли бадиий тасвир воситалари ёрдамида аник,
лунда ва таъсирчан ифодалаш мах.оратини эгаллаши керак. Бу
эса хамма ижодкорга хам насиб этавермайдиган буюк маком.
Алишер Навоий асарлари, яхлит олганда, хаёт комусига
j ухшайди. Чунки бирор-бир хаётий масала, инсонга хос кадрият
I ва туйгулар, фазилат ва иллатлар йукки, у каламга олмаган булса!
Президент Ислом Каримов таъбири билан айтганда: «Буюк
гуманист шоиримиз фаолияти ва ижодига теран назар ташласак,
унинг дахоси ижтимоий хаётнинг, мафкура ва маданиятнинг
барча сохаларини камраб олганидан хайратга тушамиз»1.

1 Президент Ислом Каримовнинг Навоий шах,рида Алишер Навоий


ёдгорлик мажмуининг очилишига багишланган тантанали маросимда сузлаган
нутки // «Узбек тили ва адабиёти» журнали, 2001, 5-сон, 4-бет.
Дархакикат, кеч нарса Навоийнинг теран нпгохидан четда
колмаган. Айтайлик, ота-онанинг фарзанд хаётидаги урни ва
фарзанднинг ота-она олдидаги бурчи хаки да шундай сзади:
4
а! Бошни ф идо аила ато кошига,
Д
Ж исмни кил садка ано бошига.

I
у)
Тун-кунунгга айлагали нур фош ,
Бирисин ой англа, бирисин куёш.

о Мазмуни: «Отангнинг кошига бошингни фидо, онангнинг


бошига жисмингни садка кил. Бирини тунингни ёритадиган ой,
иккинчисини кунингни чарогон этадиган куёш деб бил».
3 Ота-онанинг фарзанд хаётида тутган урнини *еч ким
бундан ортик таърифлаб беролмаса керак: дунё учун ой билан
куёш канчалик ахдмиятга эга булса, фарзанд учун ота-она хам
шунчалик кимматга эга! Чиндан хам, ой туфайли тун, куёш
сабабли кун ёруг булганидек, ота фарзанд хаётининг тунини
ёритса, она кунини нурга тулдиради. Улардан бири булмаса,
кеча-кундузнинг ярми ёруг, ярми коронгидай туюлади.
‘ ‘‘j Мутафаккир устоз ва шогирд муносабатлари хусусида фикр
jj юритар экан, «Х,ак йулида кимки машаккат чекиб, сенга биргина
та харф 5фгатган булса, юз хазина бойлик билан хам унинг хакини
адо этолмаисан», деиди:
Хак йулида ким сенга бир харф укутмиш ранж ила,
Айламак булмас адо онинг хакин юз ганж ила.

% Бу - устоз ва шогирднинг узаро муносабати тугрисидаги


0| шоирнинг фалсафий хулосаси. Дархакикат, устознинг макоми
А буюк - уни хеч нарса билан тенглаштириб булмайди. «Устоз
отангдан улуг», деган макол бежиз айтилмаган. Бир дониш-
манддан бунинг маъносини сураганларида: «Чунки отам мени
кутсдан ерга туширган булса, устоз ердан яна кукка кутарди», -
деб жавоб берган экан.
Ёшларга карата эса шундай дейди:
&
Йигитлигда йиг илмнинг махзани,
Кари л иг чоги сарф килгил ани.

Аввало, ёшликда эгалланган билим тошга уйилган накш каби


мустахкам булиши маълум. Колаверса, кейин хаётташвишларига
Х.ИКМАТ БУСТОНИ

кумилиб, илм эгаллашга фурсат хам, имкон хам колмайди.


Бора-бора, халк таъбири билан айтганда, «хотира хам айтганни
килмайди».
Мутафаккир шоир инсонлик мохиятини унинг ижтимоий
фаолиятида - жамиятга фойдали касб билан шугулланиши,
халкка манфаати тегиши, одамларнинг огирини енгил килишида
\ деб билади. Унинг халк гамини уз гами деб билмайдиган одамни
/(1
одам каторига кушмаслиги бежиз эмас:
Одамий эрсанг, демагил одами
Ониким, йук халк гамидин гами.

Бу - Навоийнинг инсон хакидаги карашлари тизимида энг


мухим нукта. Зеро, шоирнинг узи хам халкка канча куп фойданг
тегса, бу нарсанинг узингга фойдаси купрок, деган акида билан
яшаган:
Нафъинг агар халкка бешакдурур,
Билки, бу нафъ узунгга купракдурур.
Г
Навоийнинг нуктаи назарига кура, молу дунёни йигиш эмас,
балки хайрли ишларга, халк фаровонлиги йулида сарфлаш керак.
Унинг узи шундай йул тутади ва бошкаларни хам шунга даъват
I
килади. Шоирнинг ёзишича, пулу бойликнинг кулига айланган,
жонини тикиб молу дунёга интилган киши хеч качон азиз
булмайди:
Харгиз булмас жоху дирам зори азиз,
Жон накди бериб, сийм харидори азиз.

Халк хаётини энг чукур катламларигача, икир-чикирларигача


яхши билган, халк огзаки ижодидан тула хабардор шоир уз
асарларида халк макол-маталлари, образли ибораларидан кенг
фойдаланади, кундалик турмушдан олинган хаётий ташбехларни
куп куллайди. Уз навбатида, замонасининг барча илмларини
эгаллаган, хаётнинг бутун аччик-чучугини тотган донишманд
шоирнинг курган-кечирганларининг хулосаси сифатидаги те-
ран мазмунли, лунда хикматлари халк орасига шунчалик
сингиб кетганки, уларнинг кайси бири халкники-ю, кайси бири
Навоийники эканлигини ажратиб булмайди. Мисоллар:
АЛИШЕР НА ВОИН

Билмаганни суруб урганган олим ва орланиб


сурамаган узига золим.

>1 Оз-оз урганиб доно булур, катра-катра йигилиб


дарё булур.
01
■н ***

Тилга ихтиёрсиз - элга эътиборсиз.

* * *

Айтур сузни айт, айтмас суздин кайт.

* * *

Л
^ Сихлат тиласанг, куп ема, иззат тиласанг, куп дема.

* * *
1
Эр кишига зебу зийнат х,икмату донишдурур.
'Г/:
Ц Алишер Навоий илк девони «Бадоеъ ул-бидоя»га ёзган
ч дебочасида адабиёт - тарбия воситаси эканлигига ургу бериб,
л хдр кандай бадиий асар маърифий фикрлар ва панд-насихдтдан
холи булмаслиги кераклигини кайд этиб, шундай ёзади: «Девон
^ топилгайким, анда маърифатомиз бир газал топилмагай ва газал
j? булгайким, анда мавъизатангиз бир байт булмагай. Мундок
" девон битилса, худ асру бехуца захдоат ва зоеъ машаккат тор-
тилгон булгай»1.
£< Шундан кейин узининг ишкий газаллари хдм маърифий
ва фалсафий байтлардан холи эмаслигини алохдца таъкидлаб
утади. Айни жихдтдан шоир мероси - маънавий-ахлокий
тарбиянинг кучли куролларидан бири. Инсон тарбияси, камолоти
масалаларини узбек адабиётида х,еч ким Навоий каби аъло

1 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар туплами. Йигирма жилдлик. 1-жилд. -


Т.: «Фан», 1987, 21-бет.
%
ХИКМАТ БУСТОНИ

даражада куйламаган. Шоир орзу килган комиллик йули бу -


етук одоб-ахлок сох,иби булиш, жами инсоний эзгу фазилатларни
эгаллаш, замонасининг барча илму х,унарларини узлаштириш,
илм ва хунарни бир-биридан ажратмаслик, нафакат маънавий,
балки жисмоний жих,атдан хдм баркамолликка интилиш, хдмиша
%
элу юрт хизматига шай туриш, Ватанга содик фарзанд булиш, Г
бурч ва масъулият туйгусини барча нарсадан устун куйиш ва
х,оказо.
Навоий орзу килган ва барчадан талаб этган эзгуликларнинг
мазмун-мундарижаси шунчалик кенгки, уларни санаб адо
килолмайсиз. Аслида шоирнинг инсон тарбияси билан боглик
панд-насихдтлари, фикр-мулохдзалари, талаб-курсатмалари, орзу-
истакларини бир ерга жамлаб, уларни тартиб билан жойлаштириб
чикса, инсоний камолотга эришиш йуллари курсатилган узига
хос дастур, кулланма вужудга келади.
Аслида Шарк халклари кадимдан макол-маталлар, теран р
маъноли хикматли сузлар, ибратли ривоятларга мойилликлари
билан ажралиб турадилар. Халк эртаклари донишманд ота-
боболаримиз битта хикматли сузни бир тиллага сотиб олган-
лигидан шох,идлик беради. Ривоят килишларича, Оллох, таоло
Лукмони х,акимдан: «Пайгамбарлик берайми ёки х,икмат?»~
деб сураганида, у х,икматни танлаган экан. Шундан кейин
•Худованди карим унга шунчалик куп х,икмат берган эканки,
ь.
барча пайгамбарлар унинг панд-насихдтларига мух,тож бул-
ган эканлар. Шунинг учун х,ам Шаркда дидактик адабиёт
ривожланган. Бу 5финда «Калила ва Димна», «Кобуснома», Шайх
Саъдийнинг «Бустон» ва «Гулистон», Абдурах,мон Жомийнинг
«Бах,ористон», Алишер Навоийнинг «Мах,буб ул-кулуб», Хожа-
нинг «Мифтох, ул-адл» ва «Гулзор», Абдулла Авлонийнинг
«Туркий Гулистон ёхуд ахлок» каби асарларини эслашнинг
узи кифоя. Панд-насих,ат мумтоз адабиётимизнинг кат-катига
сингиб, унинг асосий хусусиятларидан бирига айланган.
Алишер Навоий ижодининг бархдётлиги шундаки, у азалий
ва абадий мавзуларни юксак мах,орат билан каламга олган:
мухдббат, вафо, дустлик, инсонпарварлик, мех.натсеварлик,
х,алоллик, мардлик, саховат, каноат, адолат, олижаноблик,
яхшилик каби инсоний фазилатларни улуглаган булса, ёмонлик,
%г -Л
A J L t l L L l L L r ГЦЛ D K J t I I I

зулм-з5флик, нохдклик, эътикодсизлик, бевафолик, дилозорлик,


хасад, риё, кибр, ёлгон, тама, хасислик сингари иллатларни
кескин танкид килган. Айтайлик, Алишер Навоийнинг узи
j эзгуликни умрининг мазмунига айлантириб, бир умр одамларга
^ яхшилик килиб утди. Лекин чаён уз халоскорига хам нишини щ
санчгани каби, унинг яхшилигига ёмонлик кайтарганлар хам $
А куп булди. Мана шундай одамлардан аламзада пайтларида у
зуваласига инсонийлик уруги кушиб корилмаган кимсаларни
){ хар канча тарбия килма, барибир одам булмайди, деган хулосага
-V; келади: I
Нокасу ножинс авлодин киши булсун дебон
Чекма мехнатким, латиф улмас касофат олами -
Ким, кучук бирла хутукка неча килсанг тарбият,
Ит булур, доги эшак, булмаслар асло одами.
Г,'
У;
Дархакикат, одам боласи тарбия туфайли илму хунар
эгаллаши, баъзи яхши фазилатларга эга булиши мумкин, лекин
унинг табиатидаги ёвузлик, кин, хасад, бахиллик, гаразгуйлик,
тухдоатчилик, ёлгончилик каби тугма иллатларни дунёнинг жами
О- донишмандлари бир булиб тарбияласалар хам йукотолмайдилар.
;;j «Биров тогни урнидан бошка жойга кучирибди, деб эшитсала- ь
cj ринг, унга ишонаверинглар, аммо бирор кишининг хулки уз- 1°
у) гарибди, деб эшитсаларинг ишонманглар, чунки у албатта тугма
^ феълига кайтур»1, - дейилади хадисда. Шоир шеърларидаги
г1 дунё ва замонга нисбатан танкидий рухнинг кучлилиги,
'-.j бани башардан норозилик охангларининг куплиги худди шу -
билан изохланади. Инсон мавжуд экан, бу ижобий ва салбий
хусусиятлар у ёки бу даражада яшайди. Бинобарин, Навоий [|
?>
каби хассос шоирларнинг эзгуликни улуглаш, ёвузликни
коралашга йуналтирилган асарлари хдмма даврларда хам жамият
манфаатларига бирдай хизмат килаверади.
F
Щ Алишер Навоий куп киррали теран фикрларни лунда ва
& аник шаклда ифодалайди, уз фикрининг таъсирчанлигини
\j ошириш учун хдётий ташбехдар топади. Фикр, нарса ва холатни

1 Минг бир \адис (Араб тилидан Абдулазиз Мансур таржимаси). - Т.:


«Мовароуннахр», 1998, 14-бет.
^ "l■ok/ ^ о-i ^
ХИКМАТ БУ СТОНИ

ухшашига нисбат бериш, ё зиддига киёслаш оркали ибратли


хулоса чикаради. Чунончи:
Сен агар тарки гамаъ килсанг, улуг ишдур буким, ,
Олам ах.ли барча булгай бир тараф, сен бир тараф. •

Бу ерда шоир уз фикрини карама-карши куйиш - тазод |


санъати оркали ифодаламокда: хозир бутун дунё тама кулига !
айланган, агар сен тамани тарк этсанг, оламдаги барча одамлар -
бир тарафу сенинг ёлгиз узинг бир тараф буласанки, бу нихоятда [;
улуг ишдир. (/
Куйидаги хикмат эса ташбех - ухшатиш асосига курилган:
бир синик кунгилни кутариш Каъбани обод килишга L
тенглаштирилади:
Г.
Кимки бир кунгли бузугнинг хотирин шод айлагай, h
Онча борким, Каъба вайрон булса, обод айлагай.
',J
Бу тасаввуфдаги кунгилни улуглаш анъаналарига бориб \:
такалади. Кунгилнинг хамма нарса, хатто Каъбадан хам устун
куйилишининг сабаби шундаки, тасаввуфда Оллохдан кейин |
кунгил туради. Тугри, Каъба - Оллохнинг уйи, лекин у зохирий, £
рамзий уй, унинг хакикий уйи - инсоннинг кунгли. Дунё ва |;
нафс губорларидан покланган, кузгудай мусаффо холга келган г
кунгилда Оллох жамоли жилваланади. Шунинг учун хам Умар
Хайём лойдан бино килинган юзта Каъба битта кунгилнинг t;
урнини босолмайди, деган. Навоий хам «Хайрат ул-аброр»
достонида оламнинг кибласи булишига карамай, Каъбанинг 1,--'
кунгил каъбасичалик кадри йук, деб лутф этади: &
i:
7 [v-
Каъбаки, оламнинг улуб кибласи, |у
Кадри йук андокки, кунгул каъбаси. ^

Навоий олам ва одам мохияти хакида куп бош котирган,


<>ч тириклик ва улим сабаблари устида муттасил мулохаза юритган,
инсон хаётининг максади, маъно-мазмуни хусусида бир умр
уйлаган, табиат ва жамият сирларини ечишга интилган. Унинг
чукур билим, кенг дунёкараш, катта хаётий тажриба, теран
тафаккур ва шоирона утк ир нигох билан уйгунлашган фикр- '
мулохазалари, фалсафий хулосалари хикмат каби жаранглаши |
ЛЛИШЬН пЛЬиtill

шундан. Чунончи, шоир оламнинг яратилиши тугрисидаги куп


йиллик мушохддаларининг натижаси сифатида дунёда бир кил
хдм бехуда яратилмаган, башарти, мен унда бирор хато курсам,
бу оламнинг номукаммаллигидан эмас, балки менинг нуктаи
^ назаримнинг хато эканлигидандир, деган теран ва хакконий бир
фикрни баён этади:
и
0 Бу коргахда хато келмади чу бир сари муй,
0*j Хато менинг назаримдиндурур, хато курсам.

Дунё отлик Ёсуман харчанд Фарходдек асл одамларни


жувонмарг килувчи булмасин, Хусрав каби нокаслар хам ундан
вафо умид килиши хатодир, чунки хаёт тегирмони навбати
билан яхшини хам, ёмонни хам уз комига тортади. Умар Хайём
айтганидек, бошкалар улиб, узингнинг тирик юрганингга магрур
булмаки, бир куни албатта сенинг хам галинг келади:
Дахр золи ^ечаким Фарходкуш дур, турфа кур -
Ким, хатодур тутса гар андин вафо Парвез куз.

Бу ерда «Фарход ва Ширин» достонидаги Фарходнинг Хус­


рав ёллаган Ёсуман макри билан улдирилганлигига ишора
килинаяпти. Х,олбуки, Хусравнинг кувончи хам узокка бормай-
ди - Шириннинг васлига етолмай, угли Шеруя томонидан
улдирилади. Уз навбатида, падаркуш Шеруя хам олти ой утмай,
ажал шарбатини тотади.
Халкдан бошингга хар канча жабру жафо ёгилмасин, мен
^ учун бошка халк ярат дейиш жоиз эмас, чунки еру кукнинг
^ Парвардигори нимани кандай яратишни узи билади. Шунингдек,
Q. дунё мукаммал эмас, дейиш хам кайсидир маънода Яратувчига
3 таъна килиш хисобланади. Аввалу охирни билгувчи улуг зот
^ дунёни хозирги холатида яратибдими, шуни маъкул курган -
Ц бунда худонинг нимани кузда тутганини эртага не булишини
tjj билмайдиган бандалар каердан билсин:

Халкдин хар ярамас келса, хуш улким, Хакга


Д еса булмас, менинг учун яна бир халк ярот.

Навоий умрни шамолга ухшатади: хар канча югуриб, шамолга


етиб булмагани сингари, шиддатли умр окимини xaity тухтатиб
ХИКМАТ БУСТОНИ

туриш мумкин эмас. Шундай экан, кулингдан келганчауни шод-


хуррам утказ, токи сунгги лахзада бу олам айвонини афсусу
надомат билан тарк этма:

Эй Навоий, умр утар елдек, узунгни шод тут,


Елга етмак мумкин эрмастур чу суръат кургузуб. ГVJS,
,

Бошка бир газалида изтироб билан ёзганидай, гуллаган ёшлик


бустонини х,арчанд игнабанд девор билан ураб олма, кексалик
кушини - куз барибир унга бостириб киради:

Хазон сипохига, эй богбон, эмас монеъ,


Бу бог томида гар игнадин тикан килгил.
I
«Девони Фоний» хам шоир адабий меросининг ажралмас
кисми. Навоийнинг форсий шеърлари хдм бадиий баркамоллиги,
теран маъноли фикрлар ва хикматли сузларга бойлиги билан I
узбекча шеърларидан колишмайди. Шунинг учун унинг чукур
мазмунли фалсафий-ахлокий фикр-мушохадаларини у зиДа
мужассам этган китъа, рубоий ва байтларини таржимаси билан г)
$
бирга келтирдик. Бусиз мутафаккир адибнинг хикматлар
китоби хам, унинг тафаккур кулами ва ижодий олами хакидаги
тасаввуримиз хам кемтик булиб колиши шубхасиз. Чунончи,
Амир Хусрав Дехлавийнинг «Дарёи аброр» касидасига татаббуъ
сифатида ёзган «Тухфат ул-афкор» касидасида бегунох кишининг
с.
кунглини тил тиги билан жарохатлаш соглом томирга наштар
уриб, уни майиб килиб куйиш билан баробардир, деб ёзади: I
Бегунахро сохтан озурда аз теги забои,
Нотавон кардан раги беранжро аз наштар аст.

Кишиларга хайру саховат, карам курсатишдан жавонмард


камбагал булиб колмайди, сахийнинг юзидаги ажинлар эхсон
килгани учун эмас, чунки сепган билан дарёнинг суви, сочган
билан куёшнинг нури камаймайди, дейди:

Жавонмард аз карам муфлис нагардад,


Сахиро аз ато чин нест дар чехр.
Ба пошидан чи нукс ояд ба дарё,
Ба афшондан чи кам гардад зари мехр.
11
АЛИШЕР НАВОИМ
^ -------------
Маьлум буладики, Алишер Навоий ижоди узига хос хикмат
бустонидир. Узингиздатугилган \ар кандай саволга жавоб излаб,
унга мурожаат килсангиз, ах,воли рухиянгизга мос бир \икмат
топиб, максадингиз \осил булиши, кунглингиз таскин топиши
шубхдсиз. Чунки купни курган донишманд шоир х,аётнинг деярли
хдмма яхши-ёмонини бошидан утказган, инсон феълининг бутун
«уру кир»ини обдан кузатган, табиат ва жамият хддисаларини
теран тахлил килган, бир суз билан айтганда, олам ва одам билан
боглик барча нарса-тушунчаларни акл тарозисида улчаб, кунгил
дафтарига дарж этган. Шоир х,икматлари хдётдан олинганлиги,
шаклан гузал, мазмунан теран, бадиий жихдгдан юксак эканлиги
учун хдм х,еч вакт уз ахдмиятини йукотмай, барчага маъкул булиб
келаяпти.
Биз купдан буён Алишер Навоийнинг барча х,икматли
сузлари, теран маъноли фикрларини бир ерга жамлашни максад
килиб юрган эдик. Улуг шоир йигирма жилдлик Мукаммал
асарларининг чоп этилиши, шубх,асиз, маданий-адабий х,аё-
тимизда унутилмас вокеа булди. Албатта, Алишер Навоий
ижоди - муаззам уммон. Бу уммонга шунгиган х,ар бир гаввос
уз имкони даражасида маъно марваридларини кулга киритиши
шубх,асиз. Х,икматсевар укувчилар х,укмига х,авола этилаётган v
мазкур марваридлар шодаси мутафаккир адибнинг деярли барча Иг
асарлари ичидан териб олинган х,икматли сузлари х,амда чукур
фалсафий мушох,адалари ва теран х,аётий кузатишларини узида о
гI
ч
мужассам этган пурмаъно фикрларидан иборат. Бинобарин,
Алишер Навоий таваллудининг 570 йиллиги муносабати билан
тайёрланган ушбу тупламни буюк мутафаккир хлкматларининг
тула нашрини амалга ошириш йулидаги узига хос уринишлардан
бири сифатида бахдпаш мумкин. г
О
!
Эргаш ОЧИЛОВ,
филология фанлари номзоди
%
«БАДО ЕЪ УЛ-БИДОЯ»дан

Бировки, ишку май илгида1 мубтало булгай,


Не тонг2, агар анга хдр лах,за юз бало булгай.

* * *

Кулмакка урганур эл хдр сузки деса мажнун3,


Ул сузни жамъ килса, кулмакни истар афзун4.

* * *

Девонаки, мает булса дойим,


Кулмакка эрур сузи мулойим.

Урганса улус5, эмас тахдйюр6,


Гох,и керак элга хдм тамасхур7.

* * *

Тухм8 ерга кириб, чечак булди,


Курт жондин кечиб, ипак булди.

Лола тухмича гайратинг йукму?!


П илла куртича хим м атин г йукм у?!

1Илиг (Илик) - кул.


2 Не тонг - не ажаб, ажаб эмас.
3 Мажнун - жинни, телба.
4 Афзун (Фузун) - куп, ортик, зиёда.
5 Улус - эл, хал к.
6 Тещайюр - хдйратланиш, \айронлик.
7 Тамасхур - масхара булиш.
8 Тухм - у руг, тухум.
АЛИШЕР НА ВОIIII

Гарчи бас тийрарудур1ул зулумот.


Гам эмас, чун бор анда оби хаёт2.
* * *
л
Шухеки, укуш' хусну жамол улгай анга,
Бир хусн яна хусни макол4 улгай анга.
Лаъли5 аро дурларида гар булса кусур,
Г1 Суз дерда керакким, инфиол6 булгай анга.
^ * * *
%
v-:i
Х,ар ерда бахор улса, чаман булса керак,
Х,ар ерда чаман, гулу суман7 булса керак,
*1 Х,ар кайда хазон булса, тикан булса керак,
(3
Х,ар кайда тикан, ранжу михан8 булса керак.
i * * *

(\ Гул булса, тикан доги9 булур бустонда,


Дур булса, садаф10 доги булур уммонда.
,1
VJ * * *
Л/
^ Юз гул аросида бир тикан булса, не тонг?!
$ Юз яхши ичинда бир ёман булса, не тонг?!
cj Минг согар" ичилса, уйлаким оби хаёт,
Бирнинг тахида дурдидан12 булса, не тонг?!

3 _______________________________

А 1 Тийрару - кора юзли.


й 2 Оби %аёт - Хизр алайх^иссалом ер ости - зулмат каъридан излаб топган
01 ва бир катра ичиб, абадий хдётга ноил булган мангулик суви.
3 Укуш - куп, анча, талай.
4 Хусни макрл - хушмуомалалик, ёкимли ва чиройли сузлаш.
5 Лаъл - кизил рангли ялтирок кимматба\о тош.
6 Инфиол - 1) хдяжонланиш; таъсирланиш; 2) хижолат тортиш.
7 Суман - оппок гуллайдиган жасмин гули, ёсуман.
8 Мщан - мехлатлар, машаккатлар.
9Доги (Даги) - яна, тагин, хдмда.
10 Садаф - ичида гавхдр етиладиган хукка.
11 Согар - май ичадиган идиш, пиёла, жом, кадах,.
12Дурд - май куйкаси, колдиги.
«БАДОЕЪ УЛ-БИДОЯ»дан

т * * *

Айб истагучики, сузидур барча хилоф,


Ферузани1хармухра2 дебон сурса газоф3,
Чун жавхдрини4 зох,ир5 этар, айла маоф6,
Мундок жавхдрийга7 Тенгри бергай инсоф.

* * *

Ким килса иморатеки, макдур8 улгай,


Чун исми китобасида мастур9 улгай.
Не чоккача ул биноки маъмур улгай,
Ул исм улус тилига мазкур улгай.

* * *

Зохид хуш эмастурур харобот10 ичра,


Фосик не тилар ахди муножот ичра?
Fурбатки, котик тутубтур они бори халк,
Будурки, тушар киши сурук ёт ичра.

1 Феруза (Фируза) - кук тусли кимматбах.0 тош. г


О
2Хармухра - эшакмунчок. ч
3Газоф - ёлгон, бехуда, асоссиз.
4Жавуар - 1) гав\ар; 2) асос, мохдят; 3) нодир, ноёб; 4) хдёт.
5 Зо^ир - 1) к>финиб турган, очик-ошкор, аён; 2) ташки куриниш, бирор
нарсанинг сирти, таши. &
6 Маоф - афв этиш.
7Жав^арий - жавхдршунос: кимматба\о тошларни ажратувчи.
8 Мацдур - бу ерда имконият маъносида.
9 Мастур - бу ерда ёзилган, битилган маъносида.
10Харобот - тасаввуф истилохдца майхона; комил инсон хузури.
15
«Г А Р О Й И Б У С -С И ГА Р»дан

Комин1 килур эрмиш одамизод хаёл,


Накш айлар эмиш кунглига юз фикри махол,
Мундин гофил колибки, хаййи мутаол2,
Келтургуси тонгла3 анинг оллига не хол.

***

Хам демагида йук эътиборе кишига,


Хам килмогида йук ихтиёре кишига,
Такдир аро чун йук иктидоре кишига,
Не килганига, не эрк боре4 кишига.

* * *

Уйки, адно5 тебранур, сокинга хотир жамъ эмас,


Не ажаб, гар амн6 йуктур гунбади гардон7 аро.

* * *

Чархи дойир8 бахридин9 эл тутмасун сохил умид -


Ким, кутулмас хар кишиким, тушти бу гирдоб аро.

Ком - мурод, максад, орзу, тилак.


Хаййи мутаол - Худонинг сифати: олий даражали.
Тонгла - 1) эрта; 2) киёмат.
Боре - лоакал, бир марта.
Адно - бу ерда: озгина.
Амн - тинчлик, осойишталик.
Гунбади гардон - айланувчи фалак.
Чархи дойир - айланувчи, сайр этувчи фалак.
Бах,р - даре, денгиз.
«ГАРОЙИБ УС-СИГАР»да/

* * *

Гурбат суубатин1 киши билмас ватан аро.


* * * i.I
.(
Ч-
Гулшан ичра чун бутар гул, шура ердин шуразор,
Гайри гадр ахди2 не булгай олами гаддор аро. f
* * * г'-'
.1 р
Топмасанг давр ахдидин мехру вафо, айб этмаким, /
I^ Бутмамиш бу мева даврон богининг ашжорида3. (
оvi1 !^

Эй Навоий, аклу дин ягмо4 килур даврон маии,


Чик равон бу базмдин, филжумла5, хушунг борида.
* * * |,
Г:
Эй Навоий, эр эсанг дунё арусинь кил талок, !г
Бир йули булма забун7 бу золи8 маккор оллида. >.
);
г*
*** Vi
Дахр9 элидин нафъ агар йуктур, зарар хдм булмаса,
Л
у Мархдм ар10 йуктур, кунгулга ништар х,ам булмаса.
Ift~
* * * р
г:
I'
£
Ким, насихдт бирла дафъ улмас казо" булган бало. |/
i?
с\ 1 Суубат - кийинчилик, азоб. L
2Гадр а%ли - муттахдмлар, хиёнаткорлар. :д
Л 3 А шжор - дарахтлар. j
4 Ягмо - талон-торож, горатгарлик, бузгунчилик. [
5 Филжумла - хуллас, кискасини айтганда. г/

6 Арус (Арус) - келин, келинчак.


,, 7 Забун - ожиз, заиф, бечора, маглуб. |У‘
(/! 8 ^0Л ~ ^аРия (Ч0Л’ кампир). Золи маккор — кекса фирибгар, яъни дунё ^
Ч маъносида. * 1
9Да^р - дунё, олам. ‘ -------- ;
10Ар - агар богловчисининг кискарган шакли. ч 1V • > ?;Г *
11 К>азо - такдир, кисмат. Олло\ таолонинг \амма нарсаларнинг келажакда
кандай булишини азалдан билиши. . " ’•

АЛИШЕР НАВОИИ
V-
* * *

Танаъъум1даст бермас кимсага, булмай дирам2 пайдо.


* * *
4

Не мухдик3 водий эрмиш ишк даштиким, киши анда


I Кадам урган дам-ук4 кузга булур мулки адам5 пайдо.
I ***

с3 Не чамандур буки, хдсрат суйию6 дард у т и д и н


(ч Парвариш топмиш каю бир гулдаким, бор обу тоб7.
1
***

Кимки саркашрак8, х,аводис9 укига купрак хддаф... 10


ч

ч * * *

iI Толиб11 улким, топмасанг даги бу баским, айламас


Бир нафас гофил сени матлуб12 ёдидин талаб. &
* * *

5 Умр чун фоний эмиш, гар киши олам шахддур,


Чун улар, невчун этар мунча тааззум13, ё Раб?!
* * *

Соф кил хотирки, солгай акс ул юз яхшиким,


Кургузур юзни, к;ачонким равшан улди кузгу хуб14.

4 1 Танаъъум - бахраманд булиш.

I 2Дирам - дирхам: кумуш танга.


3 Муулик - хдлокатли, улдирувчи.
4 Ук; - кучайтириш юкламаси.
5 Мулки адам - йуклик олами.
6 Су (и) - су в.
'Ц 7 Обу тоб - товланиш, яшнаш.
8 Саркаги - ужар, кайсар, итоатсиз.
ъ 9 Х,аводис - ходисалар, вокеалар.
10Х,адаф - нишон.
11 Толиб - солик, мурид, йуловчи.
12 Матлуб - мах,буб, маъшук, севилган зот.
13 Тааззум - кибру гурур.
14Хуб - 1) яхши; 2) гузал.

18
«ГАРОЙИБ УС-
' 1.1: Л -'.АУ-Г*' у ,т '72^f^S-b^y ?
* * *

Нафсинг этса шухлуг, чарх эмгагидин1кил адаб,


Тифлни2 андокки, зажр3 айлар фалак бирла адиб4.
* * *

Хусн аро ишвау ноз эл кунглин


Онча олмаски, хдё бирла адаб.
* * *

Ким, хунар5 хам бор эмиш нодон киши оллида айб.


* * *

Эй Навоий, сендек эткан зоеъ айёми шабоб6,


Суди7 йук анжум8 киби ашки надомат шоми шайб9.
* * *

Дах,р бустонида килмок сайр айлаб хою хуй


Х,арза10 кезмакдур хаётинг кушларини уркутуб.
* * *

Шаръсиз11 хошок аро хашхошдекдур12, эй хаким,


Кукка чиксанг жайбинг13 ичра субхайи14 парвин15 солиб.

1Эмгак - машаккат, кийинчилик.


2 Тифл - бола.
3 Зажр - бу ерда: панд-насихдт.
4 Адиб - тарбиячи, мураббий, укитувчи.
5Хунар - фазл, фазилат.
6 Айёми шабоб - ёшлик даври.
7 Суд - фойда, наф, манфаат.
8Анэ/сум (Нужум) - юлдузлар.
9 Шоми шайб - карилик шоми.
10Харза - бехуда.
11 Шарь - шариат: ислом дини конун-коидалари.
12Хашхош - кукнори.
13 Жайб - 1) чунтак, кисса; 2) ёка.
14 Субу,а - тасбе*.
15 Парвин - \улкар.
АЛИШЕР НАВОИЙ

* * *

Нуктайи тавхидни1 билган кила олмас баён.


А Ким баён килдим деса, билгилки, килмайдур билиб.

I ... II
9
Ц Молдин умругата осоииш агар етмас. не суд
§ Нухг умрин хосил этсанг, ганжи? Корун4 козганиб.

* * *

Шабнам эрмас, наргис5 ашкидур, недин кон йигламас,


я
Куз юмуб-очкунча гулшан умри поёнин к>фуб.

* * *

Навоий кунда чун бир курси6 максум7 ортмас, не суд ^


Фалакдек булмогинг саргашта8 тун-кун эхтимом9 айлаб.
8Н *. .* .* f
(7
Дахр богида гиёхи мехр хдргиз10 бутмади,
Гар десангким курмайин бемехрлик, бу сузга бут11.

I Нуктаи тащид - тавхид сири, мохдяти. Тав^ид (Вецдат) - Оллох


таолонинг бирлиги, ягоналиги. Бу тушунчага кура борлик ягона бир вужуддан, £
Г/ оламдаги барча нарсалар унинг тажаллийси —намоен булишидан и борат. h
“ Ifyf ~ энг узок умр курган пайгамбар. Унинг 1ООО, хдтто 1600 йил умр р
кургани накл килинади.
Ганж - 1) бойлик, хазина; 2) олтин-кумуш. Ь
С\ " Корун —Мусо алайхиссалом даврида яшаган, хад-хисобсиз бойлигини
*<? хайрлн ишларга сарфламай, хасисликда ном чикарган шахе. Бу такаббур
кимсани охир-окибат бутун мол-дунёси билан бирга ер юттан. У Шарк ^
адабиётида харислик ва хасислик тимсоли хисобланади. 12
5 Наргис - бутакуз; мажозан маыпуканинг кузи.
6Курс - кулча.
Макрум —таксимланган, булинган, ажратилган; мажозан такдир, кисмат.
кЧ Курси максум - такдир килинган ризк.
8 Саргашта —овора, сарсон, саргардон.
9 Эурпимам - ахамият бериш, диккат килипь
10Хцргиз - асло, сира, хеч качон.
II Бут - санам; мажозан гузал махбуба.
«ГАРОЙИБ УС-СИГАР»дан

* * *

Шахди1айшинг захр2 этар гардун3, сен ушбу жомдин4


Хох комингни5 ачит, хохи мазокингни6 чучут.
* * *
I
Г,
Чекма ун, охим кур, эй Мажнунки, булбул куп фигон у-
Чекти, уртанган вале7 парвона8 булди окибат. •Ё
ч

* * * г.
К
Куп Масиходин9 дам урма, кил хаётингни туфайл10 Z
Ангаким, топмиш Масих онинг туфайлидин хаёт.
5.
***
Не вокеъ улса чу такдирдин эмас хориж, Г
£
Бас уктадур" килуридин кишига бермак утут.
* * *
г
Бу чаман ичра хазон сарсаридин12 сарв13 киби к&
•\
iJ
Fами йук тузлук14 ила кимки шиор этти сабот. к
к
* * * $
к
Домдин йук чораси хар кушки, булгай донадуст15.

1Шахд - 1) асал. бол: 2) ширинлик, лаззат.


2 Захр - захар.
3Гардун - 1) дунё, олам; 2) осмон, фалак.
4 Жом - кадах, май пиёласи.
5 Ком - бу ерда: огнз. танглай.
6 Мазок; - таъм билиш аъзолари.
"Вате - ва лекин.
* Парвона - кечаси шам ёки чирок атрофида айлаыиб. узини унга урадиган
I
хашарот. V
4 Масщо (Масщ) - Исо пайгамбар. Унинг кули теккан - силаган уликка ft
жон кирар экан. Шунинг учун хам ул зот ал-Масих - силовчи деб улугланган.
Нафаси ошикка жон багишлайдиган маъшукага хам Масих сифатини беришади.
10 Туфай. 7 - сабаб, бахона.
11 Укта - бехуда, кераксиз.
I
12 Сарсар - кучли ва совук шамол, дахшатли бурон. довул.
13 Сарв - кишин-ёзин кум-кук булиб турадиган игнабаргли дарахт.
14 Тузлутс - тугрилик.
15Донадуст - донни севувчи, мажозан нафс кули.
21
АЛИШЕР НАВОИЙ
.. ...^ л .> '• - - - • ......... _____ч

Айб эрурким, ах,ли дониш1 килса нодон бирла бах,с.


d ^ ^ Ц:
|
^ Ориф2 эрмас, хдр кишиким килса ирфон1 бирла бах,с.

Q ***
а Агар кишига чекиб ранж, ганж булди насиб,
Qi Деса бу ганжни асрай, йук андин ортук ранж
1 ***

(\ Кишики накдини4 вазн5 айлабон килур мадфун 6


°j Бу гуссасанждур7, олган киши - фарогатсанж8.
Vi * * *

%
А Иилон киби, не ажаб, ганж асраган кишининг
£ Хдмиша комида гар захр эрур, танида шиканж9.
***
Ч
о4, Булса шах, золим, эл ичра зулмга эрмиш ривож. й<>
А ***
ч
°4 Эрур чун олам ичра жох,10 фоний", яхши от бок,ий,
QI Бас, эл комин раво айла узунгни комрон12 кургач.
I 1А%ли дониш - донолар, олимлар.
^ 2 Ориф - маърифат сох,иби, Оллох,ни таниган киши, комил инсон.
3 Ирфон - маърифат, Оллох, мохдати хдкидаги ил м.
Н 4 L J„ ..Л
4 Нак/д - — ......................... ......С.-------------------------
пул, бойлик, кимматбахо нарсалар.
И 5 Вазн - огирлик, улчов;
----- --- г----7^-----’ .....~ микдор, кадр. ^
6 Мадфун - кумилган, яширилган.
^ 7 Гуссасанж - гам чекувчи, кайгурувчи.
Q 8 Фарогатсанж - рохдт килувчи.
9 Шиканж - 1) букилиш, буралиш; 2) ранж, азоб.
10Жох; - 1) амал, мартаба; 2) давлат, бойлик; 3) буюклик, шавкат.
| 11 Фоний - уткинчи, омонат, йук буладиган.
I 12 Комрон - 1) бахтиёрлик, максадга эришганлик; 2) кудратлилик, хукм-
ронлик.
«ГАРОЙИБ УС-СИГАР»дан

Х,авас ишк айлаган озода1, кечкил бу хаёлингдин -


Ки, чикмас бу тикан кунглунгда ногах, устувор улгач.
Л
* * *

Кани Хотам2, кани Корун, кани Жамшиду3 Афридун?4


Бас эхсон кил санга гардундин адно эътибор улгач.

* * *

Fурури жахл5 жоми бирла мает улмаки, улмакдур,


Маозаллах6, бу майга чарх давридин7 хумор улгач.
* * *

Шамъ равшанрок булур торин паришон айлагач.

* * *

Ултурур м ахрам ни султон ганж пинхон айлагач.

* * *

Тенгри раззок8 келди - рузи9 учун


Айлама узни халк; аро мухтож.

1Озода - 1) эркин, озод, дунёвий богликликлардан кутулган; 2) жавонмард,


эзгу хислатлар сохиби.
2 Х^отам - сахийлиги ва олижаноблиги билан Шарк мамлакатларида донг
таратган шахе. Ямандаги Той кабиласидан булганлиги учун Хотами Той номи
билан шухрат козонган.
3 Жамшид - кадимги Эроннинг афсонавий подшохи. У «Жоми жахон-
намо» - жахонни курсатувчи жом ихтиро килган булиб, унда дунёдаги нафакат
хозирги, балки утмишда юз берган ва келажакда содир буладиган вокеа-
ходисалар хам акс этар экан. %
4Афридун (Фаридун) - кадимги Эроннинг пешдодийлар сулоласига мансуб
олтинчи хукмдор. У адолат тимсоли хисобланади.
5Жа^л - 1) билимсизлик, нодонлик; 2) гафлат, жахолат.
6 Маозалла^ - Худо сакласин.
7 Чарх даври - фалак айланиши.
* Раззоц - Худонинг сифатларидан бири: ризк берувчи.
9 Рузи - ризк, насиба.
АЛИШЕР НАВОИИ
$--------- --- #++ ^

Сокиё1, туткил сабухий2 бодаким3, бу дайрдин4


Биз кетиб, бу навъ толеъ булгуси бисёр5 субх*’.

I ***

Эй Навоий, истасанг баргу наво7 бу бог аро,


’г\
7* Гулдек у л рокиъ8 кеча, булбул киби бедор субх.
СI
V.1J * * *

I Тутмас эрмиш захри гамдин узга дахри дун9 кадах. W


* * * *

I Юз кадах, килгил мурассаъким10, чекарсен жоми марг11,


,1
Х,еч ким худ топмади Жамшиддин афзун кадах.
с * * *

ijА Т^оrrrv Tirm


Бало ичраo далир1
попттг\122 урма кадам то ошик улмай сен,
vj Самандар13 булмагунча кирса булмас ут аро густох14.

д -1 1 Соций деганда суфийлар Оллох,ни, Мухаммад алайх,иссаломни, маъшу-


; j кани, пир ёки комил инсонни назарда тутадилар. Сокий даврага май улашгани
S-j каби улар хдм одамлар калбига илохлй файз багишлайдилар, хдкикий ишк
%
гл утини соладилар, гайб маърифатидан бахраманд этадилар.
vj 2 Сабухий - эрталабки бош огриги учун ичиладиган май.
^ 3Бода - май, шароб, мает килувчи ичимлик. Бода ва унинг май, шароб каби
маънодошлари тасаввуф адабиётида илохлй тажаллий тимсоли, ишк ва ирфон

л (маърифат) рамзи булиб келади.


4 Дайр - оташпарастлар ибодатхонаси; мажозан майхона. Суфийлар исти-
^ лохлда орифлар мажлиси ва зоти ахддиятдан х,узурланишни билдиради. Дунё,
й олам маъносида х,ам келади.
^ 5 Бисёр - куп, ортик, зиёда.
fl 6 Субх, (Сабох;) - тонг, эрталаб.
01 7 Баргу наво - ризку руз, тирикчилик воситалари.
8 Рокиъ - рукуъ килувчи, бош эгувчи.
^ 9Дах;ри дун - тубан дунё.
^ 10 Мурассаъ - безаш, зийнатлаш.
1 1Жоми марг - ажал кадахл.

I 12Далир - куркмас, довюрак, ботир.


13 Самандар - афсонага к}фа, олов ичидатугилиб, олов ичида яшовчи, ранги
хдм оловранг жонивор.
j 14 Густох - одобсиз, андишасиз.
24 ^
«ГАРОИИБ УС-СИГАР»дан

* * *

Чу1топ мае хдр неким тавдирдур бу дайр аро тагйир2,


Адаб эрмасдурур килмок хдр ишни муддао густох.
i.
**^ 14,
к
Би\ишт3 ичинда лико4 булмаса эрур дузах. V
r\
^ ^ уI-
;;
Умр шахди бас чучукдур, лекин охир килмаса (I
Мар г2 захри бирла они дахри нофаржом6 талх7.
г
*** >Д

Fам шоми борди ул куёш андокки, гардини Ь.


Топмас тилаб укуш куз ила тутиёга8 чарх.
к.
* * * Гу
£\;
'f-]
Май тутки, фоний улди фалакдин басе9 бино, Г,
Х,аргиз халал етурмади дайри фанога10 чарх.

■j * * *

■| Ахли вафо йук эрса, не тонг, чарх жавфида",


Х,аргиз чу майл килмади расми вафога чарх. |i
р;-

__________ [;
1 Чу (Чун) - 1) ки, чунки, шу сабабдан; 2) агар; 3) вактики, модомики; j:
4) ухшаш, монанд, бамисоли. ^
2 Тагйир - узгариш, узгартириш. К
1Бщишт - жаннат. ^
^ 4 Лицо - учрашиш, куришиш, восил булиш.
5 Марг - улим.
6 Нофаржом - охири хайрли тугамаган, натижасиз, бехуда.
£
7 Талх - аччик.
8 Тут иё- кузни равшан килиш учун ишлатиладиган мураккаб дори, сурма
тоши.
9 Басе (Бас, Басо) - куп, бених,оя.
10Дайри фано - фоний дунё. Тасаввуфда ориф ва авлиёлар давраси, мажлиси.
11 Жавф - ич, курсок; бир нарсанинг ичи.
АЛИШЕР НАВОИИ
V ------------- * * *

Такдирдин не келса, Навоий, итоат эт -


Ким, сен киби забун эрур амри казога чарх.
* * *

Шахларга гадо андокким келди бу кун мух,тож,


Тонгла булубон шах,лар эх.сонига хожатманд.
* * *

Сен уз хулкунгни тузгил, булма эл ахлокидин хурсанд,


Кишига чун киши фарзанди хдргиз булмади фарзанд.
* * *

Замон ахлидин уз пайванд, агар десанг биров бирла


Килай пайванд боре, килмагил ноахл ила пайванд.
* * *

Бу фоний дайр аро гар шохлиг истар эсанг, булгил


Гадолиг нонига хурсанду булма iuaxja х,ожатманд.
* * *
$
Булуб нафсингга тобеъ, банд этарсен тушса душманни,
Сенга йук нафсдек душман - кила олсанг ани кил банд.
* * *

Шакарлаблар табассум килганин кургач кунгул берма -


Ки, бедилларни1 аччиг йиглатур охир бу шаккарханд2.
* * *

Жахон лаззотини3 ширин курарсен, лек бандингдур,


Гирифтор улма, вокиф булки, кайду4 канд эрур монанд.

1Бедш —дилини бой берган, дилсиз, ошик, мубтало.


2 Шаккарханд —ширин, чиройли табассум килувчи.
3 Лаззот - лаззатлар.
4 Кайд - богланиш, банд, занжир.
«ГЛРОИИБ УС-

* * *

Гул яфроги тирноглар эрур бу чаман ичра,


Булбул пару болини1юлуб, бергали барбод.
***

Эй кунгул, куйдур тамаъ тухмин, таманно2 мазраъин3,


Бу экинни чунки хдргиз килм ади доно писанд.
***
,Л]
Кеч бу богу гулларидин хам, Навоийким, эмас
Ахди тах,кик4 олдида дунёву мофих,о5 писанд.
7V, * * *

Куйдурур албатта хдр доруки, булгай судманд6.


а]
***

i Х,ар не нофеъдур7, маризи8 нотавон курмас лазиз.


***
Д;
Зулмат ах,ли гафлат истарларки, олам комини
Уйкуча шабгир9 килган корвон курмас лазиз.
***

Кути10 ботин истаким, зох,ир гизоси" бирла табъ


Бир замон гар топса лаззат, бир замон курмас лазиз.

■IA 1 Пару бол - пар ва канотлар; мажозан кулу оёк.


й 2 Таманно - орзу, максад, истак, хо\иш.
о] 3 Мазраь - экин экиладиган жой, экинзор, майдон.
4 А%ли та^фщ - билимдонлар, хдкикат изловчилар.
C 5 Мофщо - ундаги, унинг ичидаги; дунёву мофщо - дунё ва ундаги нар-
салар.
6 Судманд - фойдали, нафли.
7 Нофеь - фойдали, нафли.
х Мариз - касал, бемор, хаста, бетоб.
4 Шабгир - 1) кечаси х,амла килувчи; 2) кечани уйкусиз утказувчи.
10 Кут - озик, емак. Цути ботин - рух, озиги, маънавий неъмат.
11 Гизо - озик-овкат, егулик, таом. Зо^ир гизоси - нафс озиги; ноз-неъмат;
мол-дунё.
<5
АЛИШЕР НАВОИИ
^ ----------------
* * *

Ор этар пашминадин1аблах, тилаб зарриштани2 -


Ким, эшак халвони андокким сомон курмас лазиз.

* * *

Хар не элдин куткарур, лаззатлиг улдурким, факир -


% Мехр3 курсин, уйлаким, бир пора нон курмас лазиз.

* * *


04' Дунё аруси зулфини туткан не огах факрдин4,
Ганж истамас улким, йилон тутмок била хурсанд эрур.
х\м * * *

Мехр иси бу мижмари5 ферузадин куз тутмаким,


Барча кад шамшоди6 бу мижмар ичинда дуд7 эрур.
9
1
S
* * *

Эйки, каддинг булди хам, олам била кил хайрбод8 -


Ким, хам этмак кад хамиша лозими падруд9 эрур.

* * *

Эй басо макрухким10, зимнида бир бехбуд11 эрур.

1
оЧ\ Пашмина - жундан тикилган мато, чакмон.
Ъ
2 3арришта - зар-ип.
3 Ме%р - куёш. Ме$р курсы - куёш шакли, доираси.
4 Фацр - тарикатнинг туртинчи макоми. Дунё неъматлари, вужуд эхтиёж-
ларидан кул тортиб, факат Х,акка мухтож булиш.
5 Мижмар - хушбуй нарсалар солиб тутатиладиган идиш, манкал.
Мижмари фируза - кук манкал; мажозан чарх, фалак.
6 Шамшод - кичик ва хушбуй гулли, хдмиша кум-кук булиб турадиган
дарахт.
7Дуд - тутун, губор.
8Хайрбод - хайрлашиш, видолашиш.
9 Падруд - хайр-хуш, видо, хайрлашиш.
10 Макру% - нохуш, ёкимсиз.
( 11 Бехбуд - яхшилик. __ д
28
«ГАРОИИБ УС-СИГАР»дан

* * *

Бу чаман гулбарги хушранг улса, майл этмангки, ул


Fоза' булбул конидин суртарки, ранги ол2 эрур.

***

Сендадур максуд ганжи, лек жисмингдур тилисм, (}^


\

Ва\ки, бу ганж ул тилисм ичра ажаб ноёб эрур. К”

V! ***

Чун куёшдек ерга киргунг, не o c h f 3, rap юз куёш


Маснадинг4 токида хдр ён шамсайи5 девор эрур.

***

Бих,ишт мех,нат6 эмас, булса ваъдайи дийдор,


Висол умиди бор эрса, жафо не булгусидур?

***

Навоиё, чу аламсиз мурод мумкин эмас,


Десангки, васл топай, хджр утига ёкилакур.
I
*** t
Fам улса, солма гирихлар7 кошинггаким, килмас
Еализ8 улуб бу кора манъи хомайи9 такдир.

1Гоза - упа-элик.
2 Ол - кизил, тук кизил.
3 Ост (Acus) - фойда, наф.
4 Маснад - урин, тахт.
5 Шамса - иморатнинг девор ва пештокларига куёшга ухшатиб ишланган
накш; зарланган, яркирок кубба.
6 Меушт - 1) кийинчилик, машаккат; 2) бало, мусибат; 3) дард, гам.
7 Гприз; - тугун, чиг ил.
8 Галт - куюк, калин.
9Хома - калам. Хоман тафир - такдир калами; кисмат, ёзик.
л 29
АЛИШЕР НАВОИЙ

* * *

Фалак дакойикидин1 кимса бош чикармади хдргиз -


Ким, ушбу риштанинг асру2 тугунлари чигилибдур.
* * *

I Ишк сиррин неча кунглум ичра пинхрн асрасам


Хам, кунгул ути забона чеккач3, элга фош эрур.
* * *

Кайси гул базминки суга, йукса елга бермади,


Бу чаманда то булут сакко4, сабо5 фаррош эрур.

s
°|<л
* * *

s Эй кунгул, Фархдд ила Вомик доги Мажнун кани?!


Булмагил гофилки, бир-бир бордилар хдмрохлар.
***

Дахр боги ичра барбод улмаган гул чикмади.


* * *

Танни чун симоб6 этар бу чархи ахзар7 окибат,


Тун агар симобий8 улсун, гар яшил, бир х,укми бор.
* * *

Чарх шабгардига9 гуё накди умрунгдур гараз10,


<Д Тегрангта хар тунки икки букрайиб11 айлонадур.
С1
1 Фалак дакрйищи - кисмат чигалликлари.
2 Асру - жуда куп, бехдооб.
3 Забона чекмок; - тил чикармок, алангаланмок.
4 Сакрр - сув ташувчи, мешкоб.
5 Сабо - Шарк томондан эсадиган тонгги шамол.
6 Симоб - кумушранг кимёвий элемент. Мумтоз шеъриятда бетокатлик,
1 бекарорлик рамзи ва кузёши тимсоли булиб келади.
7 Ахзар (Хазро) - кук, яшил. Чархи ахзар - мовий осмон; фалак.
8 Симобий - симобранг.
9 Шабгард - тунда айланувчи.
10 Гараз - максад, ният.
11 Букраймоц - букилмок, эгилмок.

30
«ГА РОИИБ УС-СИГЛР»дан

* * *

Дахр бустонида бош чеккан них,ол атрофида


Шох эмас, новак1дегил, яфрог эмас, пайкон2 эрур.
* * *

Ростларга чарх агар х,ар лах,за килмас сарзаниш3,


Шамъ, бас, хдр тун недин йиглаб, куюб афгон4 килур?
* * *

Не елланмакдур5, эй шах,, мур6 хайлидек7 черикдинким8,


Сулаймондек9 бу водий ичра барбод улди чандинлар10.
* * *
й
Навоий, булмайин зору заиф улмас наво топмок,
Бу эрмиш пири чанг авторидин" дайр ичра талкинлар.
* * * %
§
Эйки, истарсен саломат, ишк куйин сурмагил -
Ким, бу йулга хар кишиким тушти, саргардон булур.
* * *

Жах,он маккораси дилкашдур, аммо кимки акд12 этса,


Ипак жон риштаси ёрмок13 анга, дин накди кобиндур14.

1Новак - у К, камон уки.


2 Пайкон - 1) укнинг учи; 2) тиконнинг учи.
3 Сарзаниш - маломат, озор, таъна.
4 Афгон - фигонлар, нолалар, фарёдлар.
5 Елланмак - югурмоклик.
6 Мур - чумол и.
7Хайл - 1) туда, гурух; 2) эл, жамоа.
8 Черик - кушин, лашкар.
9 Сулаймон - шон-шавкатли подшох, ва пайгамбар. Сехрли узуги воситасида F
у нафакат одамлар, балки *айвонлар, кушлар, барча инсу жинсларга, табиат
хдцисаларига хдм хукмини утказа олган. &
10 Чандин - куп, бех,исоб.
11 Автор - торлар.
^Л/^-никох,. *
13 Ёрмок; - пул, танга, олтин.
14 Кобип - ма\р, мол, маблаг.
%5 31
АЛИШЕР НАВОИЙ

* * *

Хуштурур жону жахон жонон била, жонон агар


Булмаса жон, уйлаким, улмас жахон, зиндон эрур.

&
v.\i
***
Л


Кирма: савдо бахрига оламдин истаб судким,
i Сийм1 накди тушса, лекин умр накди сийгалур.
***

д1 Гур учун очмок недур хар лахза бахромий каманд2,



Чун сени Бахромдек3 айлар ажал гури шикор.
* * *

Икки юзлук булмаким, бу богнинг раъно гули


Гар кизорур бир юзи, лекин яна бир саргарур.

ъ * * *
и
:-1
Гавхари максуд чун вобастайи тавфик эрур,
Деса булмаским, мунунг саъйи, анинг эхмоли4 бор.
,-j
is ***

ъ гI
Бода ичким, чарх жоми сиррини Жам5 билмади,
Гарчи ул юз Жам киби майхоранинг6 даврин билур.
\>
I * * *

Хуш гулшан эрур дахр, будур айбики, анда


II Пайваста7 хазон елидин озурдадур ашжор.

1 Сийм (Сим) - кумуш танга, пул.


2 Каманд - хдлка, сиртмок, аркон, тузок.
3 Баером Гур - гур - кулон овига уч булгани учун шундай ном олган
71 кадимги Эроннинг сосонийлар сулоласига мансуб шох, (хукмронлик йиллари -
421-438).
4 Э%мол - бепарволик, сусткашлик, хушёкмаслик.
5Жам - Жамшид исмининг кискарган шакли.
6 Майхора - майхур.
7 Пайваста - богланган, уланган, туташган.

32
«ГАРОИИБ УС-СИГАР»дап

***

Не хукм килса вафо ахли журмида1гам эмас,


Бу зулм эрурки, жафо ахлини хдкам киладур.
* * *

Замона у к киби тузларни2 синдуруб ёдек3,


Аларки эгридурур, шах,га мух,тарам киладур.
* * *

Мехрнинг курма шафак ичра шуъоий4 хатларин -


Ким, сипехр5 осибидин6 мужгони7 хунполойи8 бор.
* * *

Пар уруб, бошингга тутма авжким, х;ар неча мур -


Ким, канотлангай, качон учмок анга макдур9 эрур.
* * *

Дахр торожи килур урён10 чаман раъноларин,


Елдин ун чекмас йигочларким", чаман афгонидур.
* * *

Тавсани12 гардунни маркаб13 килмаким,


Ер била рокибни14 охир тенг килур.

1Журм - гунох;, айб.


2 Туз - тугри, тик.
3 Ё (й) - ей, камон.
4 Шуъоий - нурли.
5 Сипехр - осмон, фалак.
6 Осиб - зиён, зарар.
7Мужгоп (А4ижгон) - киприк, мижа.
8Хунполой - конга буланган, конли.
9Мацдур - 1) имкон; 2) такдир.
10 Урён - ялангоч.
11 Йигоч - дарахт, ёгоч.
12 Тавсап - аргумок> шух, уйноки от. Тавсани гардуп - фалак аргумоги.
13Маркаб - улов: от, туя.
14 Роки б - отлик, суворий.
33
3- Ал и ше р На в о ий о 0
АЛИШЕР НАВОИН

Г
Булма эмин1 чарх давридин мураккаъпуш2 деб -
Ким, куешдин бу мураккаъ3 ичра утлуг тоси4 бор.

* * *

Гариб кисса эрур ишкким, туганмади хеч,


Агарчи булгали олам биноси айтиладур.

* * *

Эй Навоий, маъсият5 узрида улсанг яхширок,


Зухд6 ужбидин7 мукаддар8 булгуча лавхд замир9.

* * *

Нух, умрию Сулаймон мулкига йуктур бако.

* * *

Эрур бедод боринда тараххум10дустдин, юз хайф


Ангаким, шукр боринда иши доим шикоятдур.

* * *

Фалак арусида йук мехру дилраболиг куп,


Нечукки, хусну жамол ахдига вафо била ноз.

* * *

Ки, йуктурур бори оламда бир кунгул гамсиз.

1 Эмин - тинч, о суда.


2Муракщаъпуш - жанда кийган, дарвешона кийинган.
3Мурщцаъ - дарвешлар киядиган жанда.
4 Тос - тогора, жом; осмон, фалак. Кук тоси - осмон гумбази.
5Маъсият - гуно\.
6 Зу%д - дунёдан воз кечиб, тоат-ибодат билан шугулланиш, такводорлик.
7 Ужб - узига бино к^йиш, манманлик.
8Мукаддар - хира тортган, занг босган.
9 Лав^и замир - дил, к^нгил.
10 Тараэ&ум - ра\м килиш, шафкат айлаш.
fcr
34
«ТАРОЙИБ УС- СИГАР»да п

* * *

Хуш улки, ёр фирокию ё кунгул гамидин


Тамом умрида бир лах,за эрди мотамсиз.
I
Ь
* * * [А

Чарх ёлгиз килмади Фарход конин лолазор,
% Лола конин туккучи онинг нифокидур хануз.
* * *
$
л! Факр нахлидин1гули максуд узмак истама, I
Етмай анда оху ашкингдин хавову нам хануз.
***

Ком еткурмак ганимат англа хожат ахлига,


Эй ганий2, бу дамки коминг бирладур даврон хануз.

Пил улса сенинг хасминг3, десангки, зарар топмай,


,1
\Ч Бир пашшага оламда еткурма зарар харгиз.
* * *
л
У;
Бу дамни тут ганиматким, келур дамдин асар йуктур,
Не дамким, утти, худ андин киши топмас нишон харгиз.
ч
^ ***

gi Улки, эрмас ишки поку сажда айлар курса хусн,


Уйладурким, айлагай фосик тахоратсиз намоз.

с< * * *

А Десанг замона ситезини4 хар замон курмай,


Замонни хуш туту килма замона бирла ситез.
&

11Нахл - дарахт, ни*ол, кучат.


2Ган ini - бой, бадавлат.
3Хаем - душман, ракиб, мухолиф.
4 Ситез - хусумат, адоват, душманлик.
АЛИШЕР НАВОИП

* * *

Пок лафз айтурга огзинг пок килким, хдйфдур


Яхши суз боринда сургай нуктайи1 мазмум* огиз.
* * *

i Дахр суцидин тамаъ узким, зиёне беш3 эмас,


I Умрни туткил ганиматким, замоне беш эмас.
* * *

Уй бино айл?^ °жабтур элни мехдюн айламак,


Улки бу уй ичра беш кун мехмоне беш эмас.
* * *

Мехр тожу чарх тахтинг булса гофил булмаким,


Мехр бемехру фалак номехрибоне беш эмас.
* * *

Агарчи кон ютар булбул, вале не гам анга, чунким


Навола4 гунчадин айрую гулдин у зга хон5 эрмас.
* * *

Булмангиз магрури хусн, эй шухларким, бог аро


Сиз киби билтурги гуллардин бири пайдо эмас.
* * *

Рунчаким, очилди, буткармак6 ани имкон эмас.


* * *

Кимдурур бу коргах*7 вазъигаким8 хдйрон эмас.

1Нукта - нозик ва теран маъноли суз, хикмат.


2 Мазмум —ёмон; хато. Нуктаи мазмум —ёмон с^з.
3Беш - к^п, ортик, зиёда.
4 Навола - ризк, насиба.
5Хон - дастурхон.
6 Буткармак - бутун килмок, эски х;олига келтирмок.
7 Коргах; - 1) ишхона, корхона; 2) дунё; фалак.
8 Вазъ - хрл, ахрол, шакл, тузилиш, тартиб. Коргах; вазъи - дунё а^воли.
«ГЛРОИИБ УС-СИГАР»дан
; : .х -
W
* * *

Тори уммид аро х,арисни бил


Риштаи анкабут1ичинда магас2.
* * *

Бу чаманнинг гулларига йуктур, эй булбул, вафо,


Авло3 улким, айласанг гулбонг4 чекмакликни бас.

* * *

$
Кабутар каср буржида эмас шах шастидин5 эмин,
Хушо ул чугзким6, вайрона кунжин ихтиёр этмиш. W
%
* * *

Умри жовид7 истасанг фард8 улки, бустон Хизридур


Сарвким, даъб9 айлади озодалиг10 бирла маош11.
* * *

Югурма ризк; учуй, не етса Хакдин, англаким, комил


Не келтургил демиш, не гайбдин келганни кайтармиш.
* * *

Тут факр этагин, атласу зарбафт12 сузин куй -


Ким, ул даги тан хифзида13 мошобдек14 эрмиш.

Анкабут - ургимчак.
Магас - пашша; чивин.
Авло (Авли) - афзалрок, яхширок.
Гулбонг - хуш овоз билан сайраш, фарёд чекиш.
Шаст - кармок, чангак.
Чугз - бойкуш, бойугли.
Жовид (Жовидон) - мангу, абадий.
Фард - ёлгиз, якка.
Даъб - одат, раем.
Озодалиг - поклик, покизалик.
Маош - хаёт, тирикчилик.
Зарбафт (Зарбофт) - зардан тукилган мато, кимхоб.
<\ифз - саклаш, мухрфаза килиш.
4Мошоб - жундан тукилган кийим.
- А 37
АЛИШЕР НАВОИЙ

* * *

Дахр боги ичра чун бир гулга йук буйи вафо,


Кдлмагай эрди х,аво кунглум куши ул гулга кош.

* * *

Иш вафо килмок эрур гар кила олсангки, эмас,


Эй вафосиз, бу жах,он ичра жафокорлиг иш.

* * *

Ишк аро кочма, кунгул, хору забунлугдинким,


Ошик улганга забунлук булуру хорлиг иш.

* * *

Олам ахли, билингизким, иш эмас душманлиг,


Ёр улунг бир-бирингизгаким, эрур ёрлиг иш.

* * *

Кузгама булбулни куп, эй гулки, даврон богида


К,олмамиш кузгалмайин улким, бировни кузгамиш.

* * *

Эй Навоий, хар не олам ичра булгай сахл1тут,


Лек матлубунг таманносида булгил сахткуш2.

* * *

Сахткуш элга дема охир фалакдур сахтгир3,


Арзимас оламда хеч иш худ булурга сахткуш.
* * *

Авомдин, демаким, узни куткарай, эр эсанг


Узунгдин узни кутулмокка жахд килгил хос.

1 Ссщл - осон, енгил.


2 Сахткуш - каттик хдракат килувчи, тиришкок.
3 Сахтгир - каттик ишловчи.
«ГЛРОЙИБ УС-( ИГАг*,^ап
.?>/СУ-уо - s___________ £л£7
s j -f -
* * * I

Кунгул ал ил1эса фориг эмас хавотирдин,


Жарохат узра йигилмокдурур чибинга хос.
* * *
I
... махрум булур хар кишиким, булса харис.
***
... кириб вайронга булмас кимса туфондин халос.
* * *

Хизрга2 зулмат тилардин оби хайвондур3 гараз.


* * *

Манзил этсанг, бу работ4 ичра щомат5 килмаким,


Х,ар кун узга корвон оромгохидур работ. К°
* * *

Не тушарсен тахти жохинг фаршин6 олтун хишт ила


Ким, сенингдек шохни куп уткариптур бу бисот7.
* * *

Забт айлай олмас яхди ишк кунгли кишварин8


Хисравеким9, айлай олгай сарбасар10дунёни забт.

1Алил - касал, бемор, хаста.


2Хизр - зулмат каъридан оби хаёт - тириклик сувини излаб топган ва ундан
ичиб, абадий хаётга ноил булган пайгамбар. У одамларни мушкул а^волдан
куткарадиган, уларга тугри йулни курсатадиган халоскор ва ошиклар хомийси
хлсобланади.
3 Оби ^айвоп - оби хаёт, оби бако, зулоли хайвон, Хизр суви, Хизр чашмаси
номлари билан юритиладиган мангулик суви.
4 Работ - карвонсарой, мажозан дунё.
5 Ицомат - яшаш, истикомат.
6 Фарш - тушак, гилам, палое.
7 Бисот - бу ерда жой, яъни дунё.
8 Кишвар - мамлакат, улка, вилоят.
9Хисрав - подшох, хукмдор.
10 Сарбасар - бошдан-оёк, бутунлай.
- Л 3 9
ХП1ШЕР н л в о и и

w -------------

Куйма кунгулни дахрнинг эски работига,


Сойирга1чун махалли икомат эмас работ.
* * *

Асрадинг каттон2 кафан килмок учун, не судким,


Хашр3 бозорида бекийматдурур мундок матоъ.
* * *

Масканинг охир чу туфрогдур, не уткармакдурур


Мадфанинг4 айвонига кук гунбазидин иртифоъ5.
* * *

Гулханийдин6 гулхан олотин7 тамаъ килмокдурур,


Х,ар киши дунёлик этса ахди дунёдин тамаъ.
* * *

Навоий, вокиф ул гардун арусидинки, касдингга


Очар гах шомдин гесу8, кияр гах субхдин микнаъ9.
* * *

Эл насиби чу азал кисматида топти ракам,


Сенки саъй ортук этарсен, нечук улгай нофеъ.
* * *

Топса *ирмон10 зулмати ичра, не тонг, *айвон суйин,


Кимгаким булса хдцоят11 нуридин хдмрох, шамъ.

1 Сойир - сайр килувчи, кезувчи.


2 Кат(т)он - канопдан тукилган мато, кийимлик.
3 Хргир - киёмат.
4 Мадфан - гур, кабр.
5 Иртифоъ - к^тарилиш, юксалиш, баландлик.
6 Гулханий - ут ёкувчи, гулах.
7 Олот - асбоблар, яроглар.
8 Гесу (Гису) - соч, зулф, кокил.
9Мицнаъ —хотинлар юзини Ураб юрадиган парда; сарандоз.
10Хцрмон - маэфумлик, бенасиблик.
11 Хцдоят —тугри й^л топиш, т^гри йулга кириш.
«ГЛРОИИБ yC-CHFAP»dan

Мехрсизликдин фалак эл катлин айлар бед ар иг1, j


Йукса невчун дафн этар хар кун куёштин ерга тиг.

Тиги зулми захмидин2 хар шом андокким шафак к


К,ону туфрог ичрадур хуршидоразлар3, дариг4. №■■

*** У
Андок иш килким, пушаймон булмагайсенким, эмас h
Х,еч осиг чун иш хато булди пушаймонлигда хайф. т

I
А ***
•I Ердин айру кунгул мулкедурур султони йук,
М | Мулкким султони йук, жисмедурурким, жони йук
i
;| Жисмдин жонсиз не хосил, эй мусулмонларким, ул
Ъ Бир кора туфрогдекдурким, гулу райхони йук-
’i
Бир кора туфрогким, йуктур гулу райхон анга,
О!
Ул коронгу кечадекдурким, махи тобони5 йук.

***
t Куйди бир утлуг фатила6 дог учун хар гунчадин,
Чарх то гулшанни курди сабзу7 хуррам, эй рафик!5

***
&
Ич даги туткил Навоийга кадахдим, арзимас
Бир нафас хушёр булмоглигка олам, эй рафик!

1Бедариг - аёвсиз, шафкатсиз. Р


% 2 Захм - 1) яра, жаро^ат; 2) озор, хафалик.
3Хуршидораз - куёш юзли, гузал.
4Дариг - афсус, надомат.
5Мщи тобой - порлок ой.
6 Фаппиш - пилик, пилта.
7 Сабз - яшил; яшнаган.
8 Рафиц - дуст, $фт°к, биродар.
41
АЛИШЕР HABOUU
. ?. о.<г xV;_
* * *

Уз эрки бирла не мумкин киши уз кунглин олдурмок.

* * *

I Шах, ёнин фарзин1 киби кажлар2 маком этмиш, не тонг,


Ростравлар3 арсадин4 гар тутсалар рухдек5 кирок6.
Й
* * *

Эй Навоий, шоми гамдин айру йуктур субхи васл.

* * *

Булмаса маъшуки пок, охир, не осиг ишки пок.

* * *

Кимга бир мажлисда оху дард ила сузе7 керак,


Мундог ут ёкмокка аввал мажлисафрузе8 керак.

* * *

Бир хизрваш9 химматин берма илигдин, негаким,


Дашти хирмон катьига10 охир куловузе11 керак.

* * *

Йулни осон кать этар солик12 енгилрак булса юк.

1 Фарзин - шахмат доналаридан бири.


2 Кажлар - эгрилар, кингирлар.
3 Ростравлар - т^гри юрувчилар, т^грилар, халоллар.
4 Арса - майдон.
5 Рух - шахмат доналаридан бири.
6 Кцроц - чет, чекка.
7 Оу5 ~ 1) олов, аланга; 2) куйдириш, урташ.
8 Маэюшсафруз —мажлисга зеб берувчи, базмни кизитувчи.
9 Хизрваш - Хизр каби, Хизрга ухшаган.
10 Кр,тъ - босиб утиш, юриш.
11 Куловуз - й^лбошчи, ра*бар, ра*намо.
12 Солик - тарикат й^лига кирган киши.
2кг
42
«ГЛРОЙИБ

* * *

Чу кумдинг ерга, Кррун ганжи хукми тутти, эй мунъим


Тутайким накд ила булди хизонанг2 ганжи Корундек.
г.
Л] * * *

Вафо айлаб, вафо куз тутма олам дунларидинким3,


^ Вафосиз келди олам дунлари хам олами дундек.
* * *
h
Эй фалак, кайси куёш юзлукни бир кун чарх уза
Жилвагар килдингки, окшом ерга пинхон килмадинг.
4 * * *

Ризк чун максум эрур, бир курс учун хар кун недур
Чархдек саргашталик куйида новардим4 менинг.
* * *
I
м Не суд булса амал номаси кора гар худ
Отинг нишон уза Жамшид ё Кубод5 эттинг.
* * *

^ Кулар, эй богбон, хар гунча г^ё -


б Ки, гофилдур хазондин гулситонинг.
* * *
(!
Умр даврининг бакосин билмаганлар хар тараф,
Суда ёмгур нуктасининг даври паргорин6 курунг.
! * * *

К,афас кайдидадур булбул, буким вайрона тутмиш чугз,


%
^ Вафоси йук эканни билди гуё ахдш дунёнинг.

^ 1Мунъим - неъмат берувчи, ризк улашувчи.


2Хизона - хазина; сандик.
3Дун - пасткаш, разил, ярамас.
4 Новард (Навард) - уруш, жанг, жанжал.
5Кубод - кадимий Эрон шох^аридан бири.
6 Паргор - циркуль.
А Н Ш ЕР HABOIIII

Дахр богининг гулида йуктурур буйи вафо,


Узни, эй булбул, агар парканд-парканд1 айладинг.

* * *

Ростлар маъманидур2 дайр, туз ур ул сари гом3,


Кимки ул эгри кадам урди, иши келмади унг.

* * *

Теванинг4 кунгли кичикдур гар эрур пайкари5 чунг6.

* * *

Жисм уйи чунким эрур фоний, тафовут йук ани


Гар фано селобидин7 вайрону гар обод бил.

* * *

Сарсаредур хар даминг максуд изин гум8 килгали,


Гар бу водий ичра гафлат бирла юз минг йил тир ил.

* * *

Фигони укидин булбулнинг, эй гулбун9, хазар килким,


Тикан пайконига гул жавшани10 харгиз эмас хойил11.

* * *

Не мехр иси, не вафо ранги топкунг, эй булбул,


Бу бог гулларига берма зинхрр кунгул.

1Парканд-парданк - парча-парча, майда-майда.


2Маъман - 1) тинчлик, омонлик ери; 2) макон, ватан.
3 Гом - кадам, одим, оёк.
4 Тева - туя.
5 Пайкар - 1) жусса, вужуд; 2) юз, чехра; 3) сурат, шакл.
6 Чунг - куп, катта, улкан.
7 С елоб- к^зёши.
8 Гум - йуколиш, гойиб.
9 Гулбун - гул, гул бутаси.
10Жавгиан —совут.
11 Х,ойнл - гов, т^сик, монеълик килувчи.
«ГАРОЙИБ УС-СИГЛР»дан
'Г>у
***

Хазон сипох,ига, эй богбон, эмас монеъ,


Бу бог томида гар игнадин тикан килгил.
***

Гайрдин1сафхангни2 килгил пок, яъни айлама


Хотиринг лавхини1 х,ар хат бирла маъюб4, эй кунгул.
***

Куч била чикмок; не имкон реша5 беркиткан нихол.


* * *

Луъбати6 дахр фириби била бозий7 емаким,


Бермади кимсага бу шохдди8 маккора кунгул.
* * *

Сарсабз9 эрур хдмиша бу гулшанда сарвдек,


Озодаеки, булса мизожида эътидол10.
* * *
I
it Бу чаман раънолари саркашлик этгандин не суд -

I Ким, хазон торожидин эмин эмастур бир нихол.


***

I
*
Хусн сотма шафакинг рангидин, эй золи сипехр"
Ким, ани куймагуси гардиши айём12 кизил.


р
1Гайр - бошка, узга, ёт, бегона.
2 С.аф%а - са\ифа; бу ерда кунгил лав^и.
3Лаву, - бу ерда юз.
I
4
4Маъюб - айбли, нуксонли.
5 Реша - илдиз, томир.
6 Луьбат - уйинчок, кугирчок.
7 Бози(й) - уйин, фириб, хийла.
% *Шоф4д - бу ерда гузал, ма^буба маъносида.
9 Сарсабз - к^карган, яшнаган.
10 Эътидол - 1) келишганлик, ярашиклик; 2) тик, тугри.
11 Золи сипехр - кекса фалак.
12 Гардиши айём - замона утиши, кунлар утиши.
%г -Л
45
.АЛИШЕР НАВОПП
•; -v •'
v --------------
***

Бир насихат килгум, эй ишк ахди, айланг истимоъ1,


Солмангиз хар сори куз, то булмасун хар ён кунгул.
* * *

Куй дуру феруза бахсинким, нужуму чархни


Нилуфар барги уза шабнамча курмас химматим.
* * *

Fанимат англасун булбулни гул етгачки, бустондин


Учар гул яфроги хам, колмас учмай гарчи булбул хам.
* * *

Гар малак тасбехд дона, хур зулфи дом эрур -


Ким, бу дому донага зийрак куш эрсанг, булма ром.
***

Дахр богининг хавосидур самуму2 суйи захр,


Анда булмас бу хавову су била килмок маком.
* * *

Май ути бирла димогингни кизитмаким, бу ут


Эл димогида пиширмайдур бажуз3 савдойи хом.
* * *

Нилуфар накш айлаб айвонингга магрур улмагил,


Иук вафо накши чу бу нилуфарий айвонга хам.
* * *

Заъфароний4 юзда гулгун ашк тукмак не осиг,


Ишва курган дахр богининг гули раъносидин.

1 Истимоъ - эшитиш, тинглаш.


2 Самум - гармсел.
3 Бажуз - ...дан бошка, ...дан ташкари.
4 Заъфароний - сарик ранг; синиккан.
«ГЛРОИИБ V
-г^ '7У'^-' -■с- On-Т.
* * *

Эй Навоий, дахр богидин кутулмок истаким,


Булбул учкан яхширок зогу заган1маъвосидин.

* * *
":'А

! Бировким, дахр богининг фирибин билди, наргисдек


Кддахдин бош кутармай сурди ишрат бирла давронин.

,-V
* * *

Юзунг куп очма, гохе суз дегилким, акл дехкони


Не гул исрофини яхши демиш, не гунча имсокин2.

* * *

Ишк комил булса, мехнат укларидин бок эмас,


Не зарар булбулгаким, булгай тикандин ошён.

* * *

Шамъни парвона куйдурмакдин, эй гул, килма айб,


Булбул эрмастурму кул, ё сен эмассен оташин.
1
I * * *

(>, ,3
Навоий, чархи ахзардур сияхкор3,
Тамаъ сарсабз булмок килма андин.
Ч
£/ * * *
<\
Олам ахди, ишк аро расволигим таън этмангиз,
г Кимдурур ошик булуб, расвойи олам булмаган?

* * *

% Х,ар хазон барги эрур зореки дахр озоридин.

1Зогу заган —каргаю кузгун.


2 Имсок - 1) саклаш, пархез, 2) кулдан чикармаслик, бахиллик.
3 Сищкор - бадкирдор, ичи кора.
АЛИШЕР НАВ01Ш

* * *

Хар окар су ни хазон тиги килибдур зарфишон1,


Кескали мехру вафо нахлин жахон гулзоридин.

** *
Ким кафанни ёд этар, андин улук огохрок.
** *

Х,ар нечук дог улса улсун, доги хижрон булмасун.


***
Вокиф ул, эй богбонким, хар тараф гул шаклидин
Сендек элнинг кабридурким, зохир этмиш бу чаман.
***
Уйлаким, тожир2 тенгиз3 ранжин чекар савдо учун.
* * *

Гулханийдекдурки, истар гулхану олотини,


Сифлаким4 мехнат чекар дунёву мофихо учун.
* * *

Х,ар не ёзмиш оллингга килки казо5 курмак керак,


Эй Навоий, кочмок улмас Тенгрининг такдиридин.
* * *

Азал наккоши6 тарх айларда гул барги намудорин7,


Магар паргор килди булбули саргашта минкорин8.

1 Зарфишон - зар сочувчи.


2 Тожир - савдогар.
3 Тенгиз - денгиз
4 Сифла - пасткаш, тубан, ярамас.
5 Килки цазо - тавдир калами.
6Азал нацкрши - Худо.
7 Намудор - зодар, намоён.
8Ыинцор - тумшук.
-г:
«ГЛРОЙИБ УС-СИГАР»дап
1-1^Г;д_?_1 -,.о.т^ /В>/р. -,_________
* * *

Шах, эгнида мурассаъ тугмалиг хилъатка1бермасмен,


Йигочлар бирла оллин теврабон кийган фано шолин2.

***

Жахон забунунг эрур, булмасанг жахонга забун.

***

Дахр богида гулу булбулга йук баргу наво,


Солмади бу гуссадин наргис илигдин согарин. £

***

Вафо ахлига даврондин етар жавру жафо асру,


Жафосидин анинг озурдадур ахдш вафо асру.

***

Буким, ахли вафо ноёб эрурлар, андин эркинким, а


О
ч
Бу эски ток аларга ёгдурур гарди бало асру.

* * *
*
&
Табиат чохидин рухунгни куткарким, хуш эрмастур
Кафас кайди аро булбулга булмок мубтало асру.

* * *

Дахр хисравлигин улким тилади, чарх анинг


Бошига куйди туганким3, дер улус Кайхусрав

***

Эй Навоий, хуш эрур хилват, агар булса киши


Дилбари бирла иков, булмаса лек анда бирав.

1Хилъат - кийим, ёпинчик, сарпо.


2 Фано июли —фонийлик либоси.
3 Туган —дог, из, яра ва жарох,атнинг доги.
. 4 Кайхусрав - каёнийлар сулоласига мансуб Эрон хукмдорларидан бири. ^
^ Г4- ТАл------"
и ше р На в о ий ^ о ^ 0
49
АЛИШЕР НЛВОПИ
с I g>VVC--^'..
* * * ----

Оташин гул гарчи зийнатдур жахон бустонига,


Барк' эрур хар ел учурган барги булбул жонига.

* * *

Гарчи шамъ улди шабистон2 зеби, курким, шуъладин


Тил чикармиштур сусаб парвоналарнинг конига.

* * *

Зулм ахли халк кони учун тил узатмоги


Бор уйлаким, сибоъ3 ичар суни тил била.

* * *

Барг эвурмай4 лавн5, гул сулмай, тукар эрмиш хазон,


Боглама кунглунгни, эй булбул, жахон гулзорига.

* * *

Кукарди чун экин, гум булди дона.

***

Эй Навоий, килдилар дунёни рад ахли кабул,


Гар десант макбул улай, ёр улма бу мардуд6 ила.

* * *

Хржатингни элга арз этмакка хожат булмасун.

* * *

Ким ушатса шишани, бутмас яна пайванд ила.

1Барц - чакмок, яшин.


2 Шабистон - тунги ёток, ётокхона.
3Сибоъ - йирткич хайвонлар.
4 Эвуриш —угириш, буриш; айлантириш.
5Лавн - ранг, буёк, накш.
6Мардуд - рад килинган, хдйдалган, номакбул.
«ГЛРОИИБ УС-СИГАР»дап
С->'/ '
* * *

Кухи1дарду тешайи хижронни сур Фархдццин,


Англамас Хусравки, Ширин бирладур дойим била.
* * *
&
г;
Vo
Шоху сой илга2 насиб ар купу оздур, не тафовут,
Тенг насиб улди, чу туфрокка агар сойил, агар шах;.
* * *

Навоий, дахрнинг кун юзи, тун сочига майл этма -


Ки, охир умр накдин мухтал3 айлар ушбу мухтола4.
* * *

Бемахал гулбонг ила ёлкитма5, булбул, элниким,


Дахр боги гуллари хуштур, вале чоги била.
* * *

Коалам6 ёзган балодин мухтар из7 булган зихи8 нодон,


Мукаррар булмаган рузи талаб килгон зихи аблах.
* * *

Шох додимга нетиб етсунки, мулки ишк аро -


К,адри олий шох ила тенгдур гадойи хоки рох9-
* * *

Шохликнинг дахли йук ишку мухаббат куйида -


Ким, керак анда сариг юз, лаългун10 ашк, утлуг ох.

1 К у % - TOF.
2 Сойил - гадо, тиланчи.
3Мухтал - сочилган, тузгиган, зиён топган.
4Мухтола - маккор, хийлакор.
5 Ёлцитмоц - безор килмок.
6 Коалам - 1) акли аввал; 2) муфассал илм.
7Муупариз - бу ерда эътироз килувчи.
8 Зихрл - 1) г^зал, ёкимли, кунгилга матлуб; 2) яхши, кандай яхши, офарин.
9Хоки рох, - оёк ости тупрош; хор, бечора.
10Лаългун - лаъл рангли, кизил.
.АЛИШЕР НАВОНИ

г- * * *

Шох,ким, матлубига куллук буюргай - ишк эмас,


Кимки ошикдур, анга зору забунлугдур гувох,
* * *

Сарв ила хошок агар гул ошикидур, фарки бор,

% Сарвга то ут туташкай, кул булур юз минг гиёх.


* * *

Мусаллам1 ёрлиг ул ёргаким, куймагай миннат,


Гар уз ёри учун агёрдин2 минг можаро чекса.
* * *

Замона ахдидин куз тутмасун мехру вафо подош3,


Киши юз йил аларга гар вафо айлаб, жафо чекса.
* * *

Й Гар кунгулнинг ошкор утига таскин берса ашк,


Ким кила олгай илож онинг бу пинх,он утига?!
* * *

Тун балосидин катикрок йуктурур ошикка хол,


Хоссаким бемор хам булгай мухаббат онида.
* * *

Булма бустону capo кайдида олам ичраким,


Иук вафо килсанг назар оламсаро4 бустонида.
* * *

Ишк аро, эйким, дединг, хар лахза фарёд этма, вой,


Ут туташкан чог булурму кимса фарёд этмаса?!
А
1Мусаллам - 1) муносиб, лойик, 2) тан бериш, койил колиш; 3) тобе б^лган,
таслим б^лган.
2 Агёр - 1) узгалар, бегоналар; 2) ракиблар, душманлар.
3 Подош - 1) эваз; 2) хдмрох-
4 Оламсаро - олам уйи.
52
к
«ГЛРОЙИБ УС-СИГАР»дап

* * *

Хубларга1 чун вафо йук, авло улдурким, кунгул


Узни ул каттиг кунгуллугларга муътод2 этмаса.

***

Дер эсангким соя янглиг3 булмайин туфрокка паст,


Ул куёшка бокмагил, эй сарв, саркашлиг4 била.

***

Вужуди зарранинг мумкин эмас то собит улмас мехр,


Не хожат зарра хайлидин куёш зотига исботе.

***

Гулзор дахр шуъбадасин5 гуйий англамиш,


Р
Ичинда заъфарондин6 эмас гунча кулгуси.
* * *
I
а
0
Натижа куймагу ашкимдин узга топмагай, улким ч
Бу гулшан шуълаву дудин гулу сунбул7 гумон эткай.
* * * «•

Тил ар юз лахт8 кон эткай насибин дахр дехдони 1


d
0
К,аю булбулниким, гул хони узра мехмон эткай.
* * * 1
Юз гариб ахрол бекасликда9 *ар дам бор эмиш.
d
о
1Хублар - 1) гузаллар; 2) яхшилар. ч
2Муътод - одат, урганиш.
3Янглиг - каби, сингари, ухшаш.
4 Саркаитиг - ужарлик, итоатсизлик.
}
5Шуъбада - уйин, найранг.
6 Заъфарон - саргиш туе берувчи хушбуй усимлик; сарик ранг.
7 Сунбул - ингичка баргли, гуллари халка-халка, кунгироксимон ва хушбуй
усимлик.
8Лахт - булак, парча.
9 Бекаслик - ёлгизлик, гариблик.
53
АЛИШЕР HABOIIII

У— * * *

Чугздин рам1 айласа не айб дуррожу2 тазарв3,


Хосса булса мастлигдин узгача оламлари.
* * *

Шиша бирла боданинг бир-бирга куптур нисбати.

1 * * *

Яхширок бедорлигидин буйла4 гаммоз5 уйкуси.


* * *

Шукуфа6 сийм чикаргач, бу гулшан ичра хазон


Х,авога баргини сочмок била ситам килди.
* * *

К,айдаким лаъл улса, атрофида булур хораси7.


°лЗ
* * *

Совуруб тифли хазон туфрог ила тенг килмаган


К,айси бир гулдаста бу бог ичра дехдон боглади?
* * *

Х,ар гул ушбу бог аро курсанг тикан осибидин,


Раркайи хуноб8 у луб, юз чок эрур пирохани9.
* * *

Чогирни10, окил эсанг лаъл деб кизитма димог -


Ки, утни исламади гул дебон хирадманде11.

1 Рам - чучиш, хуркиб кочиш.


2Дуррож - кирговул.
3 Тазарв - тустовук.
4 Буйла - бундай, бу хил, бунака.
5 Гаммоз - чакимчи.
6 Шукуфа - гул, чечак, гунча.
7Хора (Хоро) - тош.
8Хуноб - конли ёш.
9 Пиро^ан - к^йлак.
10 Чогир - май, шароб.
11Хирадманд - окил, донишманд.
54

«ГАРОИИБ УС-СИГЛР»дап
-т л От , _____________

* * *

Ки, пашша кайдига йук эхтиёжи занжире.

* * *

Чун не такдир улса, тагйир улмас эрмиш саъй ила. Р


8*
* * * X
)
Наваруси1дахр акдин истама, купким арус,
Охири ифрит2 улур, гарчи паридур аввали.

* * *

Десамким, Х,акдурур мавжуду ашё3 хар недур нобуд4,


Хубобу5 мавжи бахр узра эрур онинг намудори.

* * *

Хотирни жамъ истар эсанг, аввал хавотир дафъин эт, к


Кимда хавотир булмаса, осудахотир булгуси.

* * *

Сарву гул мафтуни булмаким, нигору зеб учун


Синдуруб хар дам узар они фалак маккораси.

* * *

Ишкким, хар бир ишида езди юз минг турфа халк,


Турфарок будурки, юз мингдин бири ёзилмади.

* * *

^ К^айси жо^илга надомат булгай ул олимчаким,


не билди, килмади, хар неки килди, билмади.

1Наварус - янги келин.


2 Ифрит - дев, шайтон.
3Ашё - нарса, буюм,
4 Нобуд - бу ерда йук> йуцлик маъносида.
5Хубоб - сув юзида пайдо буладиган пуфакча, купик.
АЛИШЕР НАВОИИ

Лофи ишк урган кунгул гам дузахидин кочмасун


Ким, самандарга ёлиндин1 узга маскан булмади.
***

Чу мозий2 уттию мустакбал3 уртада эрмас,


Сенгаки х,ол эмас мугтанам4 не хол улгай.
ъ ***

Бу дамни, ориф эсанг яхши тутки, жохил иши


Етишмагангаву утганга килу кол5 улгай.
***

Жахон маккораси шухедурур, бас дилфириб6 охир,


Не эрким, бошидин кечгай анинг мардонае булгай.
***

Дахр бустони аро саркаш нихоле к)фмадук,


Соя янглиг булмаган ер бирла яксон окибат.
***

Х,еч ким мулки бако султони булгонму экин?


***

Бир улким, чу с^здиндур инсон шариф,


Чу хайвонга суз йуктур, улдур касиф7.

Кунгул дуржи8 ичра гухар суздурур,


Башар гулшанида самар суздурур.

& 1Ёлин - учкун, ёлкин, аланга, олов.


2 Мозий - утмиш.
3Мустацбал - келажак.
4Мугтанам - ганимат.
5 Кцлу цол (Цолу цил) - с^злаш, гап-суз, мубо^аса.
6Дилфириб —кунгилни алдовчи, й^лдан оздирувчи.
7 Касиф - 1) касофат; 2) ифлос, нопок.
8Д ур ж - садаф, кимматбахр тошлар сакланадиган кутича.

%5~
56
«ГЛРОИИБ УС-СИГАР»даи
__________
Эрур суз фалак жисмининг жони хам,
Бу зулумотнинг оби хайвони хам.

Агар жон эмас, бас недурким, Масих


Улук тиргузур, деб каломи фасих?1

Агар оби хайвон эмас, бас нечук,


Топар жон зулолидин2 анинг улук.

Не булгай анинг васфида эл сузи -


Ки, хар неки дерлар эрур чун узи.

Бу суз к-офаринишдин3 ашрафдурур4,


Анинг даги мавзуни алтафдурур5.

t * * *

Жавохир неча хубу дилкашдурур,


Вале назм силки аро хушдурур.

* * *

Суз ичраки, ёлгон эрур нописанд6,


Чу назм эттилар, килди доно писанд.

* * *

Эмас эрди максуд жуз7 одамий -


4 Ки, Х,ак сиррининг булгай ул махрами.
I
ь
о
Баридин гараз гарчи инсон эди,
Анга даги максуд ирфон эди.
I
1 Фасих, - чиройли ва равшан гапирувчи, суз устаси.
4 2 Зулол - 1) тиник, тоза, ширин сув; 2) жом, шароб.
3 Офариниш - яратилиш, вужудга келиш.
4 Ашраф - шарафли, иззатли, улуг.
5Алтаф - латифрок, нафисрок, нозикрок.
6 Нописанд - номаъкул, ёкимсиз.
7Жуз - бошка, у зга.
%з- ------------- 1"о"1 1 57
АЛИШЕР НАВОИИ

V -------------- ***

Х,ак зотига биравки, хирад1 бирла фикр этар,


Отин эл ичра окилу фарзона2 айлабон.
Микдорини тенгиз суйининг истар англамок,
Лекин хубоб жомини паймона3 айлабон.
4
***

Кунжи каноат арчи4 эрур салтанат валек


Элдин тамаъни узгали мардоналик керак.
***

Лаззоти нафс тарки самари офият5 берур,


Лек ул шажарни эккали фарзоналик керак.
***

К,аноат тарикига6 кир, эй кунгул -


Ки, хатм7 улгай ойини8 иззат санга.
***

Десант хилватим анжуман булмасун,


$ Керак анжуман ичра хилват санга.

Ватан ичра сокин булуб, сойир ул,


Сафардин агар булса мехнат санга.

Назарни кадамдин йирок солмагил,


Бу йул азми гар булса рагбат санга.

Дамингдин йирок тутмагил хушни -


Ки, юзланмагай хар дам офат санга.

1Хирад - акл-идрок.
2 Фарзона - окил, доно, донишманд.
3 Паймона - кадах., май пиёласи.
4 Арчи - гарчи, агарчи.
5 Офият - сомик, тинчлик.
6 Тарик, - тарикат; тасаввуфда инсонни камолотга олиб борувчи йул.
7Хат." - тамомлаш, тугатиш.
8 Ойин - 1) расм-одат; 2) йул-й$фик .
58

«ГАРОЙИБ УС-СИГ4Р»дан
■'Ov s
Бу турт иш била рубъи маскун1аро,
Чалинмок не тонг куси давлат2 санга.
Бу охднг ила булгасен накшбанд,

\1 Навоий, агар етса навбат санга.
***

Биравким, булур бир аёк3 ош учун кул,


Юзига керактур казоннинг кароси.
***

Кимки махлук4 хизматига камар


Чует этар5, яхширок ушалса бели.
Кул ковуштиргунча бу авлодур -
Ки, анинг чикса эгни, синса эли.
Чун хушомад демакни бошласа кош -
Ким, тутулса дами, кесилса тили.
***
Камол эт каебким, олам уйидин
Санга фарз улмагай гамнок6 чикмок.
Жах,ондин нотамом7утмак биайних,8,
I
0
Эрур хдммомдан нопок чикмок.
***
Агарчи фаннида со^ибкамол эрур сайёд9, 1
К,ачон балиг тута олгай сув мавжи доми била. w

1 Рубъи маскун - ер шарининг а*оли яшайдиган куруклик кисми.


2 Куси давлат - давлат ногораси.
3 Лёц (Лёг) - коса, кадах,.
4 Махлуц - яратилган, одам, инсон.
5 Чует этмоц - богламок.
6 Гамнок - гамгин, гамли, кайгули.
7 Нотамом - кусурли, комил эмас.
8 Биайпщ - худди, айнан.
9 Caiied - овчи.
%г 59
.АЛИШЕР НАВОПИ
f т..о-с
т- ***

Кулокда асра гаронмоя1 сузнию фикр эт —


Ки, дурсиз улса, не булгусидур садаф холи.

Сузунгни даги кунгул ичра асрагилким, х,айф


Ким, уйла дуржни гухардин эткасен холи.

Бу дуржу икки садафни тула дур этканга,


Зихи улувви2 гухар, балки гавхари оли(й).

***

Не рахравеки3, тожи хдцоят бошидадур,


Йук бок анга хаводиси афлок4 тошидин.
Худхудки5, куйдилар азалий тож бошига,
Тушкайму жола6 ёгкан ила тожи бошидин.

***

Юзига асли ёмоннинг куп очма гулшани хулк,


Сияхгилемга7 албатта мехр айлама фош -
Ки, килмади гул иси бирла тоза рух жуал8,
Куёш чарогига парвона булмади хуффош.

***

Чу душман улди кадимий, зиёнидин хазар эт,


Агарчи нутки равонбахши жонга рохат эрур.

Су бирла ут аро зиддият улди чун азалий,


Агар хаёт суйидурки, утка офат эрур.

1 Гаронмоя - кимматбахр.
2 Улув (в) - баландлик, юкорилик; олий.
3 Ра^рав - й^ловчи, солик, мурид.
4 Афлок - фалаклар, осмонлар.
5 Худууд - попишак.
6 Жола - шабнам, шудринг; мажозан к^з ёши.
7 Сыщгилем - бадбахт.
8 Жуал - корак^нгиз.
60
«ГАРОИИБ УС-СИГАР»дап

***
В икор гавхдрию \илм' маъдани2 булакур,
Десангки, килгай итоат санга гадо била шох,.
Бу шева1тогда зо^ирдурурки, даврондин
Качонки тафрика4 етти, улуска булди панох;.
***
Бийик5 макомига улким тилар сабот, керак -
Ки, эгриликни куюб, тузлук айласа конун.
Туз улса, соясида эл тиниб манор киби,
Сипехр уйида турар карнлар6 нечукки сутун.
Гар эгридур, ёгибон уку богланиб буйни,
Булур кабак7 йигочидек беш-унча кунда нигун8.
***

Ростлар кунглини айлар тийра нодон ёвадин9,


Шамъни ул навъким, жохдл учургай дам била.

***
Тунни зарбафт айлабон хиффатдин10учкан х,ар тараф,
Йук ажаб, гар бор эса дунё матоъи ком анга.

Ул чибинким, кузга олтун янглиг ишнар11 хилъати,


Купраги, билким, нажосат узрадур ором анга.

1 Д ш ш - м у л о й и м л и к , ЮМШОКЛИК.
2 Маъдан - кон, м ан б а.
3 Шева - о д а т ; х у н а р .
4 Тафрица - булиш, айириш, уртага низо солиш.
5 Бийик - б у ю к , у л у г , ю к с а к , о л и й .
6 Kflpn - аср, давр.
7 1<,абсщ - ёй билан машк килиш учун узун ходанинг учига >фнатилган
ковок - нишон.
8 Нигун - 1) э г и л г а н , б у к и л г а н ; 2 ) ч а п п а , т е с к а р и .
9 Ёва - ёл го н , б ех уд а суз.
10 Хиффат - е н г и л л и к , е н г и л т а к л и к .
11 Ишнамоц - ялтирамок.
61
AllILUEP KABOUII
_________ 7 > T. О с ?,
***
I
! Навоий, тилинг асрагил зинхрр,
j Десангким, емай дахр ишидин фусу с1.

Назар килки, ук, огзи тилсиз учун


s Кдлур тожварлар2 била дастбус3.
&
У.1I

;.1 Неча тожвардур, кесарлар бошин,


L Чу хангомсиз4 нагма тортар хурус5.

4;( ***
3(\ Кумирни утка солиб, лаъли оташин этсанг,
°1 Натижа булгай анга кайда тушса куйдурмак.
щ ***
$
1 Бийик макомлиг эл тифл эканда хам булмас -
Ки, тийра килгай ани жахду зулмат ахди тили.
э
Ц К,амарб чароги агар булса барча бир кечалик,
3 Не навъ учургай ани шабпарак7 каноти ели.

f ***

^ Не руза булгай ангаким, очук булуб огзи,


Даме кам улмагай андин калому хар закалом8.
°г0 ***
4й Умрин аблах, кечуруб гафлат ила,
^ Нукта урнигаки тортар харрос.

1 Фусус - афсус.
2 Тожвар - тождор, тож кийган.
3Дастбус - к^л ^пиш.
4 рангом - пайт, фурсат, вакт.
5 Хурус (Хурус) - х5фоз.
6 К^амар —ой.
7 Шабпарак - к^ршапалак.

62
к 8 Хррзакалом —бехуда суз.
«ГЛРОЙИБ УС-СИГАР»дан

Бир эшакдурки, тагофул1юзидин


К,илгай из\ор паёпай2 аррос.
***

Кар илар хотири нозукдур, эй тифл,


Шикастидин килиб вахм, улма густох:

Унуттунгмуки, атфол3 уйнаганда,


Синар оз майл кургандин курук шох.
***
С] Лекин гар инжу сочса киши дона урнига,
Tii Товусни качон килур ургамчи4 доми сайд.
***
I
Кийиб самур5 ила киш6 килма асру раънолик,
Ипак либос ила тутма гурур жоми тула.
Тийиннинг7 уз туки-ук булди жонига офат,
Фарисанинг8 паридин келди уз бошига бало.

•* ***
Хикмат ахди оллида совук сифат йук; кимсада
Cy6xji козибдек9 ма^алсиз айлагон кулгу киби.

Лек мундин куп совукдир ашк тукмак зур ила


4 Дай10 елида катра-катра муз томизган су киби.

О
1 Тагофул (Тагофил) - узн и б и л м ас л и к к а соли ш , эъ ти б о р си з б ул и ш ,
р
беп арво ли к.
2 Паёпай - к е тм а -к е т, м у тт ас и л .
I 3 Атфол - ёш б о л а л ар.
% 4 Ургалти - ур ги м ч ак.
& 5 Самур кун дуз.
-

6 Киш - кундуз пустин.


!
7 Тийип - о л м а х о н .
8 Фариса - чиройли ов куши.
9 Субф1 козиб - ё л г о н ч и т о н г.
10Дай - киш.
-еЖ63
АЛИШЕР НЛВОНП
Г ..У — ' . .. " -■_____
U, ф
•Т* ф
ф ф
*т*
” "

К^аноат гушасин туткилки, чун анко1бу даъб этти,


^ Анга кушлар ичинда курб2 Крфида3 нишимандур4.
|j Чу парворий5 товугнинг огзи тинмас туъмадин6 гарчи,
.3 Улар охир, анга аввал катак зиндони маскандур.
А ***
Химмат ахдики, эрур тузлук аро сарв киби,
Дахр бустонида сарсабздуру озода.
Улки, су янглиг эрур пастниходу7 кажрав8,
Чекиб афгон, анга тинмаслиг эрур омода9.
***
Бир айбга гарчи халк килгай мансуб,
Факр ахдидин10 изтироб эмастур махсуб11.
Сидк эрса, худ12 этмак керак уз феълини хуб,
Кизб13 эрса, маломат даги бордур матлуб.
***
Гар ошик эсанг, зебу такаллуфни14 унут,
Яхшию ёмон ишда тахаллуфни15 унут,

1 Лнцо - Крф тогида яшайдиган афсонавий кушнинг номи; мажозан


тоггилмас, нодир, ягона.
2 Курб - якинлик.
3 К,оф - аждодлар тасаввурига кура бутун дунёни ураб олган тог.
4 Нишиман - ин, уя, ошиён.
5 Парворий - бокилган, хонаки.
6 Туьма (туъма) - озик, лукма, овкат.
7 Пастнщод - таги паст.
8 Кажрав - эгри, тескари юрувчи; мажозан: маккор, хийлагар.
9 Омода - жихозланган, тайёрланган.
10 Фацр а $ т - факр макомига мансуб кишилар, суфийлар.
11 Мансуб - хисобга олинган, шерик.
12 Худ - 1) албатта, хакикатан; 2) ёлгиз, факат; 3) узи, ^згинаси; 4) худди
каби.
13 Кизб cupiu - каззоблар, ёлгончилар, найрангбозлар.
14 Такаллуф - захмат, ташвиш, тараддуд.
! 15 Тахаллуф - ихгилоф, каршилик.
«ГЛРОЙИБ УС-СИГАР»дан
-S.'T’ /')s ________ С.„
Уткан гар эрур ёмон - таассуфни1унут,
Келган гар эрур яхши - тасарруфни2 унут.
***

Ким истаса салтанат, саходур3 анга шарт,


Х,ар ваъдаки айласа, вафодур анга шарт,
Ким факр талаб килса, фанодур анга шарт,
Оллига неким келса, ризодур анга шарт.
***

Ким курди экин жах,онда оё4 хушлук,


То бир киши айлагай таманно хушлук.
Юз йилда агар бир улса пайдо хушлук, I
Омодадурур ёнида юз нохушлук.
***

Берахмдурур оламу золим афлок,


Бемехрдурур анжуму даврон бебок5,
Кдй сарви чаманки, жилва килди чолок6-
Ким, ерга тукулмади нечукким хошок. I
*** %
Даврон элининг жисмида хам жон булгил,
Х,ам жонларига мояйи7 дармон булгил.

***

Жох,илки, хасад булгай анинг жахдига зам8,


Нур эл кузидин англаса уз кузида кам,

1 Таассуф - афсусланиш, надомат килиш.


2 Тасарруф - уз ихтиёрига олиш, эгалик килиш.
3 Сахо - сахийлик, саховат.
4 Оё - ёки, мабодо, балки, магар.
5 Бебок - 1) ботир, куркмас; 2) золим, тошбагир, шафкатсиз; 3) хаёсиз,
андишасиз.
6 Чолок - чаккон, тез.
7 Моя - 1) асл, мо\ият, асос; 2) сабаб, боис.
8 Зам - кушиш, жамлаш.
65
АЛИШЕР НАВОИЙ

Г ------------- Кузларни олишмокка чекиб тиги ситам,


Эл кузини хам уйгаю уз кузини хам.

J ***

Гар килса киши килиб гунохе тавба,


1 Ул журмга булса узрхохи1тавба,
А К,илмок неча гох журму гохе тавба,
Бу журм ила тавбадин илох,и тавба.

***

1 Fурбатда гариб шодмон2 булмас эмиш,


%
Н
Эл анга шафику3 мехрибон булмас эмиш.
Олтун кафас ичра гар кизил гул бутса,
Булбулга тикандек ошён булмас эмиш.
Я
***

Дебон берган киши эрдур валекин


Демай берганга эрлик бил мусаллам.
Не деб, не берса билгил они хотун,
Дебон бермасни хотундин доги кам.

" Ч '~

1 Узрхоз; - узр суровчи, афв тиловчи.


2 Шодмон - шод, хурсанд
3 Шафщ - шафкатли, мархдматли.
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан

Оташин гул чунки булбул куйдурур юз важх, ила,


Не осиг фарёду афгон бирла минг дастон1анга.
***
Узлугининг2 хижобидин3 кимки узин халос этар,
Узга каёнки солса куз, мумкин эмас хижоб анга.
***
Истасанг душманинг улгай санга дуст,
Кирмагил дуст била душман аро.
***
Факр ила шод улки, хар ким булса ахли маърифат,
Дахр туфрог бирла тенг булмок; не имкон оллида.
***
Нечаки булса йигитликда шухлик; матлуб,
Вале адаб била хуштур хаё йигитларга.
***
Ишк аро курдук них,оятсиз балият4, эй кунгул,
Хджрдин душвор5лекин курмамиш эрдук бало.

1Дастон - 1) макр, \ийла; 2) наво, нагма.


2 Узлук - инсоннинг нафс ва дунё билан богликлиги.
3 Хцжоб - парда.
4 Балият - бало, ранж, азоб.
5Душвор - кийин, мушкул, огир.
АЛИШЕР НАВОИН

уч- ***

Кимга умр этти вафоким, ул манго кил гай вафо.


***

Дахр боги аро куп истамагил айшу тараб1-


Ким, гули шуълайи гам, гунчасидур хори2 тааб3.
i ***

Бу чаманда су масаллик4 покруни5 чархдин


Курмадикким, кунгли синмай колди андокким хубоб.
*
*** *

Эй кунгул, хуру пари васфин эшиттим, гуйиё


Х,еч кайси одамийлигда эмас инсонча хуб.
***

Булмаса толиб санга матлуб, суд этмас талаб.


***

Чун ракибимга ракиб эрди хабиб6, эрдим тирик,


Найлай улмайким, хабибимга хабиб улмиш ракиб.
***

Уз диёринда гариб элдин етар чун жавру зулм,


Эл диёринда гариб улмоглигим эрмас гариб. ь
9

1 ***
\
i
0
Гулда чун ранги вафодин рангу буе йук эмиш,
Утмагай эрдинг бу гулшан сори кош, эй андалиб7.
1 Тараб - шодлик, хурсандлик.
1
«•
& 2 Хор -ти к ан .
3 Тааб - к и й и н ч и л и к , м а ш а к к а т .
4 Масаллик; - >Ьсшаш, к а б и .
5 Покру - п о к и з а ю з л и , т у г р и , \ а л о л .
6 Хабиб - 1) д у с т ; 2) м а х б у б а .
7 Андалиб - б у л б у л .
X-
68
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан

Г ***

Эй Навоий, умр утар елдек, узунгни шод тут,


Елга етмак мумкин эрмастур чу суръат кургузуб.
***

Майли дунёки, солур кимсани тинмасликка,


Тинибон кунгли анинг кимки, кунгулдин чикариб.
***

Кутулгайму улумдин умрига эл эътимод1айлаб.


***

Бода тутким, бу улуг коргах, ахволиндин


Х,еч фах,м улмади хдр неча хаёлот айлаб.
***

Куйгил узлукни гар одам эсанг, инак2 шайтон


Кибр ила найлади, кур, онча ибодот айлаб.
***

Ганж уммиди била туфрокка эл кирди басе,


Умр зоеъ килибон фикри махобот3 айлаб.
***
Чекма куп ранж, Навоийки, киши топмайдур
Узидин халкни хушнуд муроот4 айлаб.
***
Навоий, десангким замоне тинай,
Замон ахлидин айлагил ижтиноб5.

1 Эътимод - ишонч, суянч, таянч.


2 Инак - бу ерда энди маъносида.
3 Махобот - хавф-хатар, куркув.
4 Муроот - лутфу мархамат, хурмат-эхтиром.
5 Илстиноб - узоклашиш, четлашиш.
-Л 69
АЛИШЕР НАВОИИ

***
Жахонни бир кесак англа, хавоси - гарди бало,
Бу гарддин кутулуб хар киши они йирокиб.

***
Ишкнинг шиддати куп, хусннинг ар иффати куп.
***
Эй Навоий, чу утар яхши-ёмон, гам емадег,
Улки давронда эрур ишрати кам, мехнати куп.
***
Чун хумога1туъмадур охир бошингда хар сунгак,
Ул хумо бошингга беш кун соягустар2 булди, тут3.
***
Афсарингни4 шоми туфрокда урар чун даври чарх,
Субх заррин тожини бошингга афсар булди, тут.
***
Чун лагадкуби казо5 паст эткуси тавсанлигинг6,
Тавсани гардун рикобингга7 таковар8 булди, тут.
***
Кад чу хам булди эмас хеч иш муносиб жуз рукуъ9,
Сажда урнин ох ила, хошок ила хасдин арит.

1 Хумо - кимнинг бошига сояси тушса, ушз. киши бахтли булади, деб
& эътикод килинадиган давлат куши.
2 Соягустар - соя солувчи.
3 Тут - бу ерда: билмок, хлсобламок.
4 Афсар - тож, хилъат.
5 Лагадкуби цазо - такдир зарбаси.
6 Тавсанлиг - шухлик, уйнокилик.
7 Рикоб - узанги.
8 Таковар - йурга от.
9 Рукуъ - намозда икки букилиб туриш.
JQ 1 г w 1--------------
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
У3-- ог-с^&ч^угзо,__________ ^
* * * f

Ичингда сирри хакикатни ёшурай дер эсанг,


Улустин ул гухдри бебахони пинхон ют.

***

Шом туфрокка кирардин чора йуктур, гарчи субх


Кимки секриткай куёшдек бу бийик айвонга от.

***

Чархнинг мехрига магрур улмагилким, гадри' бор,


Хдргиз улмас кимсага ул душмани гаддор дуст.

***

Чикарга бу вайронадин чора йуктур,


Гар Одам2 вагар Нуху гар Сому3 Ёфас4.

***

Жахон шугли5 сари талаб килма мужиб6,


Анинг таркини туткали иста боис.

***
Мухлик маразга килмади эл панд ила илож.

***

Бу чаманким, т)тсилур шом гул, очилса сабох-

1Fadp - макр, хлйла, алдов.


2 Одам - Одам алайх,иссалом.
3 Сом —Золнинг отаси, Рустамнинг бобоси. «Шохдюма» кахрамонларидан
бири.
4 Ёфас - Ну* пайгамбарнинг угли.
5 Шугл - иш, машгуллик.
6 Мужиб - сабаб, боис. ^
АЛИШЕР НАВОИЙ
^ -------------
***

Жахони хокий1эрур бир кесак, вале нопок,


Этак етурмамак авло мулаввас2 улса кулух3.

***

Арит сиришк4 била ботинингда бор эса чирк5,


Ю6 тавба суйи била булса ботининг аро шух7.

***

Шарбати сабр, дер, ич носиху8 юз войки, бор


Оби хайвон била хал айласа бу шарбати талх.

***

Хублар лаъли хаёлига чу чурканмаки9, бор


Узи хар неча чучук, хажри аро мехнати талх.

***

Заррага юз минг куёш мохиятин билмак не хад.

***

Мур катлин аждахокушлар10 качон айлар писанд.

***
ОД!
Ким, булутка дуд етмас нечаким чиксун баланд.

1 Хокий - тупрокдан яратилган.


2 Мулаввас - ифлос.
3 Кулух - кесак.
4 Сиришк - кузёши.
5 Чирк - кир, ифлос.
6 Ю - юв.
7 Шух - кир, ифлос.
8 Носщ - насихдтгуй.
9 Чурканмок, - куймок, ёнмок, ковурилмок.
10 Аждсцокуш - аждахони улдирувчи, пахлавон.

72
Ьг
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
Jtk'Jfy ____________ Ц£)
***
Булбулни гаминг кузгаса шод улмагил, эй гул -
Ким, ут хам учар, кулни фалак айласа барбод.
***
, o„.cQ&y<^V>^

Ёрдин гар истасангким курмагайсен гайри васл,


Fайр васлин мутлако ёд айламакни килма ёд.
***
Чун азалда сарнавишт1улганни курмай чора йук,
Х,ар замон айлаб шикоят килма дахри дунни ёд.
***
?_Q_g

Замона боги гулу сунбулини исламаким,


Димог офатидур шуъла фарз кил, гар дуд.
£
***
&
Ишк лол эткан кишида кайси х,ушу не хирад.
***
Эй хирадманд, англамассен холатин ушшокнинг2,
Не учунким ишк таврида эрур Мажнун хирад. &
***
T_0,e

Кдзо не хукмки айлар жахонгадур нофиз3,


Жахону бас демаким, инсу жонгадур нофиз.
Жахон аро бани Одам нетиб халос улгай -
Ким, ул малойикайи осмонгадур нофиз.
?_o_g

***
Ширин хдцисдин4 етар инсонга илтизоз5.

1 Сарнавишт - такдир.
2 Ушшощ - ошиклар.
3 Нофиз - нуфузли, таъсирли.
4 Х,адис - суз, калом.
5 Илтизоз - лаззат, лаззатланиш.
%г -&к 73
АЛИШЕР НАВОИЙ
Vs------------- *** л

Куёшни к$фмаса хуффош1 бордурур маъзур.


***

1 Жахон ичра хдмдард кам булса тонг йук -


Ки, бедард куп, лек дард ахли камдур.
4
(1ь ***
О

Ут учар, лекин асар ёнган макон ичра колур.


***

Гар забун булсам ажаб эрмаски, тушса ишк аро,


Аждахолар хоксор улмок тарикин урганур.
***

Икомат истама бу манзил ичраким, хар кун


Мусофир анда нечаким келур, юз онча борур.
***

Не келса оллинга куп килма дафъига кушиш2 -


Ки, жидцу жахд ила тагйир топмади такдир.
***

...азал кисматин эл коми била килмадилар.


***
Бир нафас умрга булмас мутааххид3 булмок,
р Эй Навоий, не бало гофил эрур ахли гурур.
I ***
Не тонг, кетурса манга ишк хар дам узгача хол -
Ки, шуъла вазъи аро дам-бадам эрур тагйир.

1 Хуффош - куршапалак.
2 Кушиш - саъй-харакат, жидду жахд.
3 Мутааххид - ваъда берувчи, бирор ишни уз зиммасига олувчи.
*г -А
74
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
— а__________ £^7
*** Ь
Сен узлугунг бутин1аввал ушаткил, эй зох,ид2,
Хамита дайри фано ахлини эткуча такфир3.
|V/ * * *

Навбах,ори х,усндин топма фириб, эй шухким,


Чарх даври навбах,ор утмай хазонин еткурур.
***
Мисри иззат истабон зиндони гамдин кочмаким,
Мох,и Канъон4 тахтига боне мазаллат5 чохдцур.
***
у
ч)
Чарх мехру кинасидин не азиз ул, не залил6, 0
Нечаким гох,е сени излолу7 гах, эъзоз этар.
*** 1F
Эй Навоий, истикомат8 йук чун даврон табъида,
Fам ема гар гох, мехру гох, ситам огоз9 этар.
гI0
п
***

Ишкнинг савдоси жонимга зиёндир демаким, Г


Хар киши мундок зиён ишк ичра килса судидур. 1
г
о
*** ч

^
.
Бу гулшанда, эй дехдон, неча озмун10эттим,
Вафо нахли экканга бажуз гусса бар йуктур.
f
1 Узлук бути - манманлик хавоси.
2 Зо%ид - узлат ва таквони касб килиб олиб, дунё лаззатидан юз угирган
киши.
р
3 Такфир - кофирга чикариш.
4 Мо%и Каньон - Канъон гузали, яъни Юсуф алайхиссалом.
5
Мазаллат - хорлик.
6 Залил - хор, тубан, паст.
7 Излол - хорлаш, тахкирлаш.
8 И стщ омат - баркарорлик, тугрилик.
9 Огоз - бошланиш, киришиш.
10 Озмун - синаш, имтихон.

О
АЛИШЕР НАВОИИ
----------------- ч<а\ .'.г
***

Даъвийи х,иммат килиб, улким тилар оламда жох,,


Кил мок олуда нажосатка узин х,имматмудур?

***

Аждах,о гар булса вайрона ичра, махзан1 хдм булур.

** *

Дарди йуклар дард ахлига качон махрам булур.

***

Дуд равзандин2 кирар уйнинг биноси нам булур.


** *

Куюнни кимса англармуки, кай сори шитоб айлар.


***

Кдчон заррот3 хайли манъи нури офтоб айлар.


***

Тог киби торт каноат этаги ичра оёг,


Даври фалакдин сенга бир курс агар шом етар.
***
Г
Хизр умрию Скандар4 мулки топкан ёрсиз,
Оби хдйвон ичса, захр бегумондурким, ичар.
***

Ким майи васл ичтиким, х^жрон хуморин чекмади,


Хорсиз гул дахр боги ичра не имкон эрур.

1 Махзан - хазина, ганж.


2 Равзан - туйнук, дарча, тешик.
3 Заррот - зарралар.
4 Скандар (Искандар) - македониялик саркарда ва давлат арбоби Александр
Македонский (милоддан аввалги - 356-323).
К -Л
76
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
■■ОT 1.C-<Ofcr.«sfc1/ io „
***

Кимки онинг бир малаксиймо париваш ёри бор,


Одамий эрса, пари бирла малакдин ори бор.
***
Р
Кеча улким чирманур бир гул била, не тонг, агар
Fунчадек хдр субх, улуб хандон нашот1изхори бор.

***
Бахор айёмини беш кун ганимат англа, эй булбул -
Ки, мунча сузу тобинг2 оташин гул мижмаридиндур.
***
Дахрнинг бегонаваш золига булма ошно -
Ким, сени то ошно этти, узи бегонадур. F
***
Гар саломат истасанг, неким етар таслим бул -
Ким, ситез ахдигадур андин етар купрок ситез.
***
Эй Навоий, чун заруратдур бу маскандин рахил3,
Хох туткил гушае, хохи жахон мулкини кез.
***
Эрур мазлуму золим катли ишк оллида куп осон,
Агар Фарход улди, катл топмай колдиму Парвез?!
***
Хдриф4 булмаса, зинхор майга сунма илиг -
Ки, захрдур, кишиким бодани ичар ёлгуз.

1 Нашот (Huuiom) - шодлик, хурсандчилик.


2 Сузу тоб - ёниш-уртаниш ва х,арорату иситма.
3 Рсцил —кетиш, улиш.
4 Х,ариф - урток, улфат, шерик.

АЛИШЕР НА ВОИЙ

* **

Юз туман1дардга даводур вас л.


* **

Бу кухна дайр ичра десанг, ранжа2 булмайин,


•к Булгил ризо макомидаву кил маг ил ситез.
1 * **
•3
Й Ишк дарёсига, эйким, кирдинг,
.1 Билки, бу бахр эрур поёнсиз.
* **
t
Жуд3 эмас куп базл4 учун куп мол килмаглиг хавас,
Ким берур куптин куп, оздин оз ани бил жуду бас.
I
4 %
% Эй Навоий, ишк сиррин ким хавас килса, дема -
Ким, эшитмакка бу суз лойик эмас хар булхавас5.

$
I ***
Дакойик6 ишк илми ичра куптур -
% Ки, тафхлмида7 ожиздур мударрис.
***

Ч Ёр улдурким, тилию кунгли онинг булса бир


4А Ким, тили узгаю кунгли узга, ул ёр эмас.
£) *** &
I
Кимки кунглин истамас гамгин, тилини асрадег -
Ким, тилин тийган кишининг кунглида озор эмас.

1 Туман - ун минг; куп, бехлсоб.


2 Ранжа - ранжиган, кийналган.
3 Жуд - сахийлик, инъом, э\сон.
4 Базл - 1) сарф, харж; 2) инъом, эхсон.
5 Булцавас - бекарор, енгилтак.
6 Дакрйгщ - 1) чукур ва нозик маънолар; 2) чигалликлар, мушкулликлар.
7 Таф%им - англатиш, тушунтириш.

78
«НАВОДИР УШ-
-lS'л -
***
Аждах,один тонг эмастур мурга булмок хдрос1.

***
Ёрдин хдр неча бедод улса айлармен кабул,
Лек булса гайр бирла мултафит2 макбул эмас.

***
Эй Навоий, ишк атворида будур зулмким,
Гул макоми бог улуб, булбул ери булгай кафас.

***
Дард аро улсанг, даво ахди замондин истама -
Ким, топилмас дахр аро бечораларга чорарас3.

***
Эрур бир нукта ишку олам ичра,
Деб улмас харгиз андин можаро бас.

***
Ишк бозорида савдо ахлига жуз накди васл
Х,ар нафас бир ганж агар учрар зиёндур, суд эмас.

***
Дахрдин мехру вафо килма хавас,
Элдин гайри жафо килма хавас.

***
Не ерсен дахр золининг фирибин,
Вафо чун элга ул маккора килмас.

1Х^арос - куркув.
2 Мултафит
фит - илилтифот
1 килувчи, эътибор берувчи.
3 Чорарас
\с - чора 1топувчи, илож килувчи.
АЛИШЕР НАВОИИ
V ----------------- ***

Охким, биз рубъи маскундин чикиб, куп булгуси


Жилвагар туртунчи торамдин1 Масихосо2 куёш.
***

Хасни кавмокка насиме3 бас, эмас хожат уруш.

***

Билким, бу йулда зод4 эрур аъмоли5 хайру бас,


! Иук илму фазлу6 мансабу молу уруг-каёш7.

1vi ***
Ком вакти тарки дунё айлаган топмиш хаёт,
Йукса етканда ажал худкому8 ноком9 айламиш.
***
1
Ранжа булма тилаб ортукки, эрур осуда
*3 Улки, Хдк хар не насиб айлади хурсанд улмиш.
й
***
4
Булма кун курсин тилаб афлокдек саргаштаким,
Бир фатири хом ила осон утар хдр кун маош.

с ***
Гарраи10 хусн улдунг, эй гул, билмадинг бу бог аро
А
Х,ар бахори келса, андин сунг хазони бор эмиш.
t
\ 1 Торам - осмон.

I 2 Масщосо - Масих, каби.


3 Насим - ел, шамол, тонг шабадаси.
4 Зод - озука.
5 Аъмол - амаллар, ишлар, килмишлар.
6 Фазл - етуклик, устунлик.
7 К,аёьи - кариндош-уруг.
8 Худком(а) - факат уз манфаатини кузловчи.
9 Ноком - максадига етмаган, бебахра, махрум.
10 Fappa - гурур, магрурлик.

80
«НЛВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
/у?.
***

Гул чоги богинггаким йул бермадинг, эй богбон,


Чинмудур дай булгали, дерлар, сафоси колмамиш.

***

Висол истар эсанг кочма балиятдинки, кургузмиш


I
Ниёз ахли вафо, хдр неча ноз ахли жафо килмиш.

***

Ки, кулгу боисидур килса фил узин равдос.

***

Гарчи билдимки, харис улди жах,онда махрум,


Булмамок мумкин эмас ёр висолига хдрис.

***

Чархдин заъфим ила булса малолим не ажаб,


Курар ул Зол1била Рустами достон2танкис.

***
&
Х,ар не оллингга келур Хакдин эрур чун ориз3,
Бас тахаммул4 килибон айлама х,ар дам эъроз5.
£
***

Жахл айбини Навоий нетибон ёшургай,


Эл кузи очик эрур, гар узй эткай игмоз6.

1 Зол —Рустамнинг отаси. «Шокнома» достони кахрамони.


2 Рустами Достон —У рта ва Я кин Шарк хал клари огзаки ижодида ва
мифологиясида шаклланган кадимий образ. У пахдавонлик, халоскорлик ва
жумардлик тимсолидир.
3 Ориз - воке булган.
4 Тщаммул - сабр, бардош, чидам.
5 Эъроз - кочиш, узоклашиш, узини узок тутиш.
6 Игмоз - яшириш, бекитиш.
-Л 81
АЛИШЕР НАВОИЙ
Ч48>
***

Кишики зохири ошуфтадур1, замирига2 бок,


Басоки маъни эрур поку лафз номарбут\
* **
Узгача булмоку узгача узин курсатмок,
Куз тут уз холинга тафзихни4 бот, эй воиз.
* **
Иззат тамаъ ким айласа, тарк этмайин тамаъ,
Ул хорликка мужиб эрур азза ман канаъ5.
***
Тухми тамаъки, хорлик улмиш анинг бари6,
Сен буйла хор тухмин экиб, килма гул тамаъ.
***
Рухунгга сиххат улса, малойик7 булур сипох8,
Нафсингга кувват улса, шаётин9 булур табаъ10.
***
Тут ганиматким, йигитлик фаслидур фасли рабиъ1
***
Саркашлик этма шуъладек уртарга элниким,
Асру бод12 инхдтот13 топар андок; иртифоъ.

1 Ошуфта - гирифтор, мубтало, ошик.


2 Замир - кунгил, кал б.
3 Номарбут - богланмаган, алокаси йук.
4 Тафзщ - расволик, шармандалик.
5 Азза ман крнаъ - кимки каноат килса, албатта азиз булади.
6 Бар - мева, х,осил, самар.
7 Малойик - фаришта.
8 Сипох; (Сипах;) - аскар, лашкар.
9 Шаётин - шайтон, иблис.
10 Табаъ - тобелар, буйсунувчилар.
11 Рабьи - бавдр.
12 Бод - ел, шамол, шабода.
13 Ин^итот - тубанлашиш, пастлашиш.
о го " * 3
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
V"
***

Гумон килма ишк ахлини хоксор -


Ки, х,имматларидур фалакдин рафиъ1.

***

Кладам куйма адабсиз бу хазон курган чаман ичра -


Ки, бир гулранг юзнинг сафхдсидур хар сариг яфрог.

***

Йук бу гулшан ичра имкони фарогат буйлаким,


Баргидин х,ар ён чекибтур савсани2 озод тиг.

***

Улки, дузах утидин ишк ахлини тахвиф3 этар, ||


Ишк утин чун курмамиш тутмок булур они маоф. р

***

Йигитлар ичра кари неча хиффат этса эрур,


Сакил4 авло эрур улки, айлагай тахфиф5.

***

Жах,он золи хдм макр этар, х,ам нифок,


Ани турт мазхдбда кил уч талок.
*** С
&
Улки, кофур6 булуб, мушки килур раънолик,
Ок соколига кулар халк, зих,и расволик.
I
11Рафиъ (Рафеъ) - юксак, баланд.
2 Савсан - гулсапсар.
3 Тахвиф - куркитиш.
4 Сацил - огир, вазмин.
5 Тахфиф - енгиллатиш.
6 Кофур - ок хушбуй модда. L
АЛИШЕР НАВОИМ

У --------------- ^ ***

Ким йигитликда килур товба, йигитлик улдур,


Кари булгор соколин килса кадахпаймолик1.

***
% Тенгридин куркмай улким, карибон бода ичар,
£
Яхширокдур бу мусулмонлигдин тарсолик2.

***

К^ла олмас кори3 дебо4 кийиб узни зебо,


Шол5 хам кийса йигитка ярашур зеболик.

***

Кариликда ики иштин киши бор элга азиз,


Бири зухду бириси халк аро нопайдолик.

***

Эй Навоий, каридинг, гуша тутуб, тоат кил,


Булмайин хор десант, айлама базморолик6.

***

Агар хусн улса котил, зор не дарвешу не султон,


Вагар ишк улса комил, ёр не хиндуву не узбек.

***

Жамолу ноз то купрак, ниёзу7 шавк хдм купрак.

1 Цадсцпаймо - майхурлик, майга берилиш.


2 Тарсо - христиан, насроний.
3 К,ори - кари.
4 Дебо - нафис ипак мато, хдрир.
5 Шол - жундан тукилган мато.
6 Базморолик, - базм зийнати булиш, базмни безаш.
1 Ниёз - 1) эхтиёж, мухтожлик; 2) ялиниш, ёлвориш, илтижо; 3) аташ, назр
КИЛИШ. to
«НЛВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
..... -с ^ t f s p b * о ,т С ч ^С у т _________________________^

***
Одамилик туфрогин берса фано елига чарх,
Ох,ким, йуктур киши ахди вафодин хокрок.
***
Раем булмас кушни олиб, ошиённи уртамак.
***
Тиканда гул очилур, андалиб янглиг анга -
Ки, ицщи улса табиат хиёнатидин пок. 'I
*** %
Олам ахлига улумдин чора чун имкони йук,
Улма олам фикридин бу лах,заким борсен тирик.
***
Эхтироз1эткай балодин гар кишига жон керак.
***
Сипехр ком ила эврулмаса, хдзин булма,
Кишига бермади чунким Х,ак ихтиёрин анинг.
*** I0
и

Навоий, ул киши топти фарог2 оламдин -


Ки, химмати кузи тенг курди йуку борин анинг.
*•
***
1
о
Бу бог гулларини ерга сочмайин куймас, о
ч
Хазон елини курунг, чархи бевафога бокинг.
***
Тонгла жаннат хуридин кеч, эй кунгул, ноком ила, &
Гар бу кун дунё аруси васлини ком айладинг.

1Эхтироз - сакланиш.
2 Фарог - 1) тинчлик, хотиржамлик; 2) рох,ат, хурсандчилнк.
85
АЛИШЕР НАВОИЙ
^ ------------- * **

Кисмдин ортуг тилаб хор этма узни, эй азиз -


Ким, каноатдиндурур иззат, тамаъдин барча зул1
***
Не тафовут сифла элдин хорлиг ё эхтиром -
Ким, бахойимдин2 эрур тенг хохи иззат, хохи зул.
***
Тут узунгга фарду бекаслик балою эмгакин,
Ё бировга >фганиб, айру тушуб эмганмагил.
***
Ажал гар сунгги дам булса, бу дам коминг Хизр умри,
Бу номаълум мавъудка3 бино куйгон зихд гофил.
***
Дарддин беморга пархез эрур купрок малол.
***
Чарх саррофи4 кошинда бирдуру р дур бирла тош,
Тошдек суз келса, дур дек лафз ила килма бадал5.
***
Мазраъи ишк ичра сочмок кобилият донасин,
Айлади кук тосидин6 гуё казо дехкони7 кайл8.
***
Каъба истарсен, мугилон9 чекса тил кайгурмагил,
Бемаломат топмади кимса саломат, эй кунгул.

1 Зул - хорлик, пастлик.


2 Бсцойим - турт оёкли хдйвонлар.
3 Мавъуд - ваъда.
4 Сарроф - пул алмаштирувчи.
5 Бадал - эваз, айирбош, алмаштириш.
6 Кук тоси - кук гумбази, осмон, фалак.
7 К,азо де^крни —Худо, такдир.
8 Кайл - галла улчайдиган идиш.
9 Мугилон - тиканли дарахт.
86
% 'т г о■
-ъ г о ■че
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
I i- 0-т -в о т >,________
***

Хурдаи1розингни асра гунча янглиг кон ютуб.


***

Тургони бирла кулокдур, лек эшитмас панд гул.


***

Киблаи максад тиларсен, дард укидин гам ема,


Истаган тавфи хдрам курмас мугилондин малол.

***
Бу чаманда не вафо булгайки, хар ён гунчаси
Зохир этмиш булбул ахволига кулгу сори майл.
***
У зга килмок яхширокким, узгага килмок ситам.
***
Доги хирмон жонда хушрокким, арозилдин2дирам.
***
Бир кадам нафс узра куйгил, бирни максадга дедим,
Йул узун деб ема гамким, асл эрур аввал кадам.
***
Гар окибат ахволига мен вокиф эмасмен,
Кимдурким анга колмади бу масъала мубхам 3
***
Не казодин келса таслим улмок авло, чунки иук
Суди гар килсам ситез, ар узни куп зор айласам.

1 Хурда - сир, яширин сир


2 Лрозил - нокаслар.
3 Мубуам - ноаник, тушуниб булмайдиган. ^
%- ------------------- *_______ j .U ^г У /ч“Д. «О
АЛИШЕР НАВОИЙ

У ***

Килма зохир давлатию мехнатига эътибор -


Ким, анинг доги вафоси йук, мунунг бунёди хдм.
***

Ким вафо ахдин синуктурса1, билурмен ончаким,


Куп зиён килмаса, боре килмагай куп суд хдм.

***

Эрур хар зарранинг мохияти хуршиддин2 мубхам.

***

Су ургоч утка ортар дуд, топса шуъла таскин хам.


***

Неча насринбару3 гулрух4 эсанг, килгил вафо майли -


Ки, гул хам бевафолиг курди бу гулшанда, насрин хам.

***

Навоий, жахондин не нафъ олса булгой -


Ки, зиндоне эрур марг айлаб камин5 хам.
***

Бу чаманда кунглакин гул чок айлардин иши


Булбул ахволига хар кун шеван6 эрмиш англадим.
***

Булди уз нодонлигимни англ амок донолигим.

1 Синщтурмок, - ранжитмок, озор бермок.


2 Хурьиид - куёш, офтоб.
3 Насринбар - окбадан.
4 Гулрух - гул юзли.
5 Камин - пистирма.
6 Шеван - нола.
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
т *** I
I
Эй кунгул, айлама дахр эски работин маскан - II
Ким, работ улмади хдргиз сафар ахлига ватан.
***

Ишк водийси ажаб водий эрурким, хдр мур


I
г
Анда шерафкану1хдр пашша эрур пилафкан2.
***

Х,усн айёмида хуш тут зарраларни, эй куёш -


Ким, бу кунларни багоят киска айлар чархи дун.
***

Куркутуб элни тамуг3, лекин мени кисми азал4,


Элга вах,м анжомдин5, аммо манга огоздин.
***
F

Эй Навоий, билки булмас чехраи максудни


I
о
ч
Пардадин курмак, хусусан пардаи пиндордин6.
***

Дуд килмай найлагай ахгар уза тушкан сомон. о


о
Н
е* * ч

Ким, замонга мумкин эрмас х,еч ким булмок зимон7.


***
id
о
Оташин гул била булбул дай улуб кетса, не тонг, гЧ

Буйла куп ут била кул ёд билур бу бустон.


]1Шерафкан —шерни йикитувчи.
2 Пилафкан - филни йикитувчи.
&
3 Тамуг (Томуг) - дузах, жаханнам.
4 К^исми азал - такдир, кисмат.
5 Анжом - окибат, охир, интихо.
6 Пиндор - кибр, гурур, такаббурлик.
АЛИШЕР НАВОИЙ
y z ------------------------- 1 l£2^V
***

Дахр элидин зинхорким вафо килмон тамаъ -


Ким, тамаъдин кимсага юзланур доим хавон1.

***

Йилда бир ой васл ила гул хушдил айлар булбулин.

***

Хуснунг аврокига, эй гулшан, кувонма асруким,


То хабар топкунг, совурмиш тонг ели гул дафтарин.
i
А ***

Кеча тонг откуча равшан булур ой улса тулун.


***

Кунгул узмаклик иши саъбдурур 5фганибон.


&
***

Х,ар не Х,ак амридурур шукр ила килким, килмок


Бандадин яхши эмас хужа иши кунгранибон.
***

Муроди гар эмас дилбар муроди,


Илохи, бермагил ошик; муродин.
***

Ростлик озодалар ойинидур, фахм айлагил,


Бу чаманнинг сарви бирла савсани озодидин.
***

Дахри фоний, эй Навоий, туштурур ёхуд хаёл,


Давлати бокий умидинг булса кечгил боридин.

1 Хавон - хорлик, тубанлик.


1 *■J
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан

***

Куш кутулмас дардлиг афгон чекиб сайёдидин.


***

Топмагунг бу бог аро якранг1бирла якзабон2,


Не гули раъносидин, не савсани озодидин.

***

Чехраи максуд курди улки, килди тутиё


4 Гармрав3 сохибназарлар4 сохати5 майдонидин.
***

Келмаса равшан зулол, албатта, булур чашма кур.


*** w

Дахр боги лола бирла сабзасидин6 кечки, йук -


Fайри кону захр бу шингарф7 ила зангоридин8.
***
р
Ошики содик вафо бирла жафони толгамас9,
Хуш келур кунглига хар неким келур дилдордин.
***
Чарх даврин уйла10паргор урди меъмори казо11-
Ким, кадам чикмок; эмас мумкин хати паргордин.

1 Якранг - бир тусли, яъни узгармайдиган.


2 Якзабон - бир сузлик, вафодор.
3 Гармрав - чаккон, тезюрар.
4 Со^ибназар - ориф, каромат эгаси.
5 Соуат - даргох,, майдон, кенг.
6 Сабза - яшиллик, кукат, майса.
7 Шингарф - кизил ранг.
8 Зангор - 1) яшил; 2) занг.
9 Толгамоц - ажратмок, фарк килмок.
10 Уйла - шундай, у ш а н д а й .
11 Меъмори цазо - Худо.
-А 91
АЛИШЕР НАВОИЙ
> г м .
***

Бу чаман гулбунларида хор эканму ё магар,


Зор булбул жонининг касдига ништарму экин?

***

Улки, маънидин хабар топти, яна дам урмади,


й Англамон ахли жадал ичра не килу кол экин.

&
i ***

Дахр иши олудалигдур1, эй хушо, ул покрав2 -


Ким, утар бу жифага3 кунглини мойил килмайин.

***

Тонг йук улдум эса ишк ичра жахон расвоси,


Кимдурур ошик улуб, окили даврон булган.

***

Сарнавиштинг хар не булса, курмакига чора йук,


Кимса бош чекмак не мумкин оллига мастурдин4.

***

Ёрким ёри учун чекса жафо бил они ёр,


Улса оздур кимса андок ёри мехросор5 учун.

***
Багир парголасин6 айлаб гизо, конин килиб шарбат,
Таваккуъ7 килма олам ахлидин утса маош андин.

1 Олудалиг - ифлослик, нопоклик.


2 Покрав - узини тугри олиб юрувчи.
3 Жифа - улимтик.
4 Мастур - бу ерда яширин, пинх^он, махфий маъносида.
5 Мехросор - мехрибон, гамхур.
6 Паргола - парча-парча.
7 Таваккуъ - кутиш, умид, орзу.

92
«НЛВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
____________
г ***

Эл нетиб топкай мениким, мен узумни топмамон,


Буйлаким ишку жунун сахросида оворамен.

***

Курунур шамъ равшанрок зух,ур' эткач коронгудин.

***

Бу гулшандинки, булбул зог ила тенгдур, фирок авло,


Нетай ул ердаким, йуктур арабга фарк х,индудин.

***

Уларда тенгдурур шох, айласун гулшан гулин мафраш2,


В агар гул хан кули узра гадо сох,ибфирош3 улсун.
f
***
I
<)
о
Фалакдин гар манга хдр лах,за юз кайгу келур утру4, 9
Агар хдр кайгудин сунг бир севинмак бор, эмас кайгу.

Ва гар хдр тийраликка5 бир ёруглукни инонмассен,


Йиги кур чархдин хдр шом, доги субхдин кулгу.

***
Кдчон гул акси тушмаклик била гулранг булгай су.

***

Бако накди хдётингга чу эрмас бир замон маълум,


Дирам навдига умрунг хдр замон сарф этмагил асру.

1 Зууур - куриниш, пайдо булиш.


2 Мафраш - шол, палое, кигиз.
3 Соу;ибфирош - бемор, касал.
4 Утру - карши, рупара.
5 Тийрапик - коронгилик, хиралик.
93
АЛИШЕР НАВОИИ

***

Чу даврон бевафодур, неча сохибжох1 эсанг, эй шах,


Гадолар хотирин асраю магрур улмагил асру.
& ***

Ерук, гар улмади шамъи муродинг, айтма куп суз,


Киши казо била булмас уришмок айлама ёргу2.
н
***
£
л1 Суга, йукса кузгуга солгил назар,
Гар этсанг узунгга мисол орзу.
t-i * **
Л

^ Куёшдек манозил3 тай этмак4 керак,


"Г) Не рахравки, килгай камол орзу.
* **
Л Фасона5 боиси гафлатдур элга воиздин,
(' Нединки келтурур афсонаваш калом уйку.

V-I ***
V/J
/J К,айси гумрах комили рахбар аёги туфрогин,
Тутиё килдики, килмас рахнамолиг орзу.
* **

Бору йукнинг мехдатин чекмас, бу давлат басдурур,
Ъ Хдр киши оламда конеъ булса йуку бор ила.
***
(1
Раззок Хакни англа хдр вакту хдр маконда,
% Хдр кимга рузи улса хдр хонда, хдр навола.
&
1 Со%ибжо% - мансаб сохлби, давлат эгаси.
2 Ёргу - кабул; хукм; мукобиллик.
j 3 Манозил - манзиллар.
j 4 Тай этмак - босиб утмок.
| 5 Фасона - 1) афсона, эртак; 2) вокеа, хдциса.
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан )аи
?.0 Т „________
«1 *** -ч

Качон ёгинда килибтур киши булутни панох.


***

Улумдин хажр душвор улмаса дард ахлига, невчун г


Ажал Мажнунни асраб, айлагай Лайлини овора?
***
Малак таслими шайтон кибридекдур буки, акл узин
Килиб маьмури амр истар аморат1нафси аммора2.
***
Замони хуснга чун булмади расми вафо харгиз,
Вафо расмин ганимат англагил хуснунг замонинда.
I
***
Мурувват рангию инсоф иси куз тутмагил элдин,
Бу рангу буйлук гул йук чу олам гулситонинда.
***
Буюрди тавба йигитликда ишку майдин шайх,
Киши чекарму риёзат нишот чогинда.
***

Буд3 ила нобуд чун хузну4 тарабка арзимас,


Шод булма буд ила, гам хам ема нобуд ила.
***
Уммидеки, Х,ак эткай анинг саъйини ботил ,
Хдр кимки них,он айлади ботилни хдк ичра.

1 Аморат - амирлик, хркимлик.


2 Нафси аммора - ёмонликка ундовчи нафс.
3 Буд - борлик, мавжудлик.
4< Хузн - гам, кайгу, хафалик.
г-.
Ботил - 1) бузук, буш; 2) бехуда, нохдк, асоссиз, нотугри.
-— ж 95
НАВОИЙ
__________
***

Ишк утида гар аклни хас деди Навоий,


Йук кимсага суз масъалаи муттафак1 ичра.

***

Куп тажаммул2 сотмагил, эй чархким, хар кавкабинг3


Бир дирамча йуктуру дайри фано каллошига4.

***

Даврон фалакка чекса сени эмин улмагил -


Ким, еткурур завол куёшнинг камолида.

***

Дахр бустони аро барку булутдин англадим,


Йигламок юз катладур бир катла кулгу урнида.

***

Чун азал кисматидин хеч нима хориж эмас,


Айламас фокасидин5 вокифи асрор6 гила.

***

Кимса юз йил комронлик7 килса, билким, арзимас


Дахр аро бир лахза булмоглик биров коми била.

***

Захрни уз коми бирла ичса андин яхшиким,


Ичса хдйвон шарбатин нокомлиг жоми била.

1 Муттафак, - иттифоклашган, келишилган.


2 Тажаммул - шукух, дабдаба, хдшамат.
3 Кавкаб - юлдуз, сайёра.
4 К^аллош - хлйлагар.
5 Фокр - камбагаллик, мухдчэжлик, бечоралик.
6 Асрор - сирлар.
7 Комронлик - бахтиёрлик, максадга эришганлик.
«НЛВОДИР УШ-

***

Юз дилором айлагандин равза хдбси1, яхширок


Булмок уз вайрони ичра кунгли ороми била.
***
■-’Л:
Эй кунгул, эл субх,и айши сори бокма, хуй2 кил
Фардлик вайронида мех,нат каро шоми била.
:} ***
\1
Кушка юнг маскан аро хушрокдурур озодлиг,
Булганидан банд аро сайёд ипак доми била.
***

Булмок итлар мунъими тан туъма айлаб яхширок,


Танни килгунча самин3 нокаслар инъоми била.
***
Дедимки, умр вафо килса, дахр хдм килгай,
Валек бахддур ул иккининг вафосинда.
***
Бевафолиг тонг эмас элдинки, дехкони азал,
Экмади асло вафо нахли жахон бустонида.
***

Чун фалак давронига йук эътимоде, эй куёш,


Мех,р кургузмакни хуй эт хублик давронида.
***

Базл илгин юкори, соиил кулин кургил куии,


Тенг булурму термаку сочмак хлрад мезонида4.

1 Равза уабси - гулшан асири.


2 Хуй - одат, феъл, табиат, характер.
3 Самин - кимматбах.0 .
4 Мезон - улчов, тарози.
.АЛИШЕР НАВОИМ
^ -----------------
***

Эй Навоий, умри бокий истасанг, Хдк бирла бул,


Бокий улким, вола1улма олами фоний била.
***

Биров узни фалак озоридин озод килдиким,


Фано туфроги ичра тушти беозорлигларга.
***

,1 Йук фарогат дахр ароким, шомдин сочин ёйиб,


Ёгдуруб ашкин, тутар холингга хар тун мотаме.
***

Гар будур олам, кишига мумкин эрмас анда ком,


Хдк магарким ком учун боштин ёроткой оламе.
***

Гул сочиб, юз йил агар гулранг май нуш айласанг2,


Арзимас бир кун тикон нешига3 даврон гулшани.
***

Дахр бустонига зийрак куш, не килсун майлким,


Гунча жуз конлиг кунгул очмас бу гулшан гулбуни.
***

Кимки истар жонига даврон жафоси етмагай,


Кунглини даврондин узсин, ахли даврондин доги.

***
Богбони дах,р х,ар нахлки пайванд айлади,
Хуб эди гар булмаса эрди яна синдурмаги.

1 Вола - мафтун, шайдо.


2 Нуги - 1) ичиш; 2) асал.
3 Неш - 1) уткир нарсанинг учи; 2) тиг, найза.

98
«НЛВОДИР УШ-ШАБОБ»дан

***

Чу \усн даври вафосиздур, эй гули раъно,


Кил илтифот гах,и андалиблар сори.

***

Билмайин х,усн ахлидин килдим тамаъ расми вафо,


Иук алардек бевафо, андокки нодон мен киби.
ч
[>Y

***

Эй Навоий, дахрдин куз тутма жуз нокомлик,


Ком ким топмишки, сен топкайсен андин комни.

***

Бу гулшан гулларида чунки йук буйи вафо, невчун


Тилаб они таманно утидин хдр дам димог уртай.
1 ***
Дахри дунни айла рад, невчунки килмайдур кабул,
4f Улки, дахр ахлига мукбил1айламиш икбол ани.

***
Эй Навоий, сен киби махрум колгай, кимки ул
с Олам ахлидин вафойи ахду паймон истагай.

& ***
Эй кунгул, бир лах,за х,ижрон шиддатига арзимас,
Гар висол ичра киши юз йил танаъъум айлагай.
***
Эй Навоий, ишк сиррин х,еч махрамга дема -
Ким, бунинг хдм махрами булгай, анинг хдм махрами.

1 Муфип - бахтли.
АЛИШЕР НАВОИИ
V -----------------
***

Ул киши умри бахоридин терар гулбарги айш -


Ким, кафида лолагун1 май бирла булгай согари.

Дустлар бирла тутуб ишрат бахорин мугтанам,


9

1
Бир нафас осуда булгай жони мехнатпарвари2. Ь
%
Кимгаким бир дам бу ком улса муяссар яхширок,
о1 Булгуча юз карн анинг хукмида олам кишвари.
/1
Эй Навоий, факр мулкин тут ганимат зинхор -
0^1
Ким, гинову3 салтанатнинг куптурур дарди сари4.
***

Хусн богидин вафо варди5 таваккуъ килмангиз -


Ким, бу гулшан гулбунида буйла гул очилмади.
***

Огу ичкондин не вокиф оби хайвон ичкучи.


***

Мезбон зохлд хуш эрмас булса мехмон ичкучи. *•

*** г
0
9

Х,ажр улумдин талх эмиш, мундин сунг, эй даврон, мени


1
Айлагил жондин жудо килгунча жонондин жудо. 8*
*** IЛ
О
0
Васл аро парвона уртанди хамоно билдиким,
Кдлгудекдур субх ани шамъи шабистондин жудо. 1
* «•
1 Лолагун - лоладек кизил.
2 Мех;натпарвар - зуваласи гам билан корилган, кайгу билан парвариш
топган.
3 Гино - бойлик.
4Дарди cap - бошогрик, гам-ташвиш.
5 Вард - атиргул, кизил гул.

100 X -
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дап

& ^
I
Ошикеким, булгай ул бир шухи гулрухсорсиз,
Уйла булбулдурки, колмишдур гулу гулзорсиз.
*** а
Дах,р аро чун кайгусиз йук х,еч ишрат, эй рафик, t
Айш субх,ин истама бешоми офат, эй рафик -
Ким, эмас бир-бирдин айру нуру зулмат, эй рафик,
Шуълаи ишрат кани бедуди мех,нат, эй рафик,
Кимки васли ичра ёксанг шамъи улфат, эй рафик,
Куз тут ул шамъ утидин-ук доги фуркат, эй рафик.
***

Бевафодур бу кадимий давр уза бу эски ток,


Курсанг анда нуши ишрат неши гам зимнида бок,
Ким ичарга васли жомин зохдр этти иштиёк -
Ким, анга талх этмади дарди фирок охир мазок,
Васл софий мумкин эрмас, чунки бедарди фирок,
Зинх,ор ул бода сори килма рагбат, эй рафик-
***
Тори ишкингни, десангким, чарх даври узмасун,
Хаста кунглинг жуз навойи дарду мех,нат тузмасун,
Жон уйида гайри жонон ишк ултургузмасун,
Чарх умрунг касрига, десанг, халал кургузмасун,
Бокма гулдек юз уза хай шабнаминким бузмасун,
Акл ила сабринг биносин сели офат, эй рафик. I
***

Жах,он касригадур су узра бунёд,


Чу йук бунёди андин булмогил шод.

Не шод улгай киши бир касрдинким,


Ани Тенгри яратмиш мех,натобод‘.

Ме^натобод - кулфат уйи, гамхона.


ог 1"г'
НАВОИИ

Жахон шухидин олмиш Х,ак вафони,


Не олмакким, анга бермайдур они.

Буким, йуктур вафоси, бас эмастур -


Ки, дарду мехнатидур жовидони1.
***

Ки, Х,ак такдиридиндур олам ичра,


Ёмону яхшининг яхши ёмони.
***

Жахон фонийдурур, эй хожа, зинхор -


Ки, сен бокий тасаввур килма они.
***

Начукким, бустоннинг йук вафоси,


Хусусанким, хазон ели эсар чог.

Анинг хам нисбатин гар истар эрсанг,


Анингдекким, хазон айёмида бог.
***

Жахон нуши аро килмиш нихон захр,


Сен они нуш этарсен, уйлаким канд.

Топиб лаззатким, айларсен табассум,


Эрур ул захрханд2, эрмас шакарханд.
***
F араз ирфон экиндурким адамдин3,
Сени мавжуд айлабтур Худованд.

1 Жовидони(й) - доимий, абадий.


2 Захрханд - захдрханда, аччик кулги.
3 Адам - йук;, йукдик.
«НАВОДИР УШ-ШАБОБ»дан
:ё'~ L ° - t S ^ A f e ? */-. т , _______
***

Сени гофил килиб асли ишингдин


Сарову богу рогу завжу1фарзанд.
v & >y g ^ >

***
(г tc > ^ v <

Жахон жохилга махбуб улди, лекин


Анинг оллинда ким булгай хирадманд?
?£bj&sz?> ^ о

***

Жахон жоми туладур захри котил,


Анга майл айламас ким булса окил.
т о f <ofex

Ажаб ишдурки, мундок захр ичарга,


*£^ух>/т>

Жахон ахли эрур жон бирла мойил.

Ажаброк буки, ичкан сою булмас,


Бу захр ичканга ичмак хдрси зойил.

***

Жихатсиз, эй кунгул, севдунг жахонни,


Менинг пандимдин айлаб узни отил2. ^
» о о

Чу бердинг барча сармоянгни барбод,


Пушаймон булмогинг эмди не хосил.

Магар ёдингда йуктурким, санга мен