Открыть Электронные книги
Категории
Открыть Аудиокниги
Категории
Открыть Журналы
Категории
Открыть Документы
Категории
336
ЕВХОЛОГИЙ
БАРБЕРИНИ ГР. 336
ГОЛОВАНОВ
Омск
2011
ББК 86.372
Е 27
ББК 86.372
1
L'eucologio Barberini gr. 336. A cura di Stefano Parenti e Elena Velkovska (Bibliotheca
«Ephemerides Liturgicae», «Subsidia», 80), seconda edizione riveduta con traduzione
italiana, Roma 2000.
2
Cp. R. F. Taft, “Über die Liturgiewissenschaft heute”, Theologische Quartalschrift 177
(1997), 243-255; Id., “The Liturgical Enterprise Twenty-Five Years after Alexander
Schmemann (1921-1983): The Man and His Heritage”, St Vladilmir’s Theological Quart-
erly 52/2-3 (2009), 139-163. О современных греческих работах по литугике см. S.
Alexopoulos, “Modern Greek Liturgical Scholarship: A Selective Bibliography (2000-
2009)” in Toxovth". Studies for Stefano Parenti, edited by D. Galadza, N. Glibetić, G.
Radle (∆Anavlekta KruptofevrjrJh" 9), Grottaferrata 2010, 19-47.
5
В начале 80-х годов ХХ века иезуит Мигель Арранц († 2008)
начал проект публикации важнейших рукописей греческого евхо-
логия в виде магистерских и докторских диссертаций3. Это происхо-
дило в Папском Восточном институте в Риме, где исторические и
богословские интересы преобладают над филологическими. Таким
образом, эти диссертации, почти все оставшиеся неизданными, были
сделаны без каких-либо указаний издательского и филологического
порядка. О недостаточном качестве таких предпосылок можно су-
дить из работ самого Арранца4.
В новом издании греческого текста Барберини гр. 336 мы руко-
водствовались, хотя и не буквально, критериями, принятыми в по-
следние годы в Series Graeca серии Corpus Christianorum, сохраняя
нумерацию и библиографический аппарат предыдущего издания с
немногими дополнениями. Предисловие более обширно, зато в при-
мечаниях к греческому тексту опущены сравнения с позднейшими
рукописями, носителями новой рецензии текста, слишком различ-
ной, чтобы быть полезной для нашего евхология. Был привлечен,
однако, новый источник, почти современный Барберини гр. 336,
известный евхологий VIII-IX в. из новонайденных рукописей на
Синае, Sinai gr. NE MG 535.
Перевод, хотя и учитывает соответствующие церковно-славян-
ские тексты, является переводом на русский язык, без претензий на
архаичность, но и не слишком разговорным. Для библейских цитат
использован Синодальный перевод, но в некоторых случаях, осо-
бенно когда текст Септуагинты очень отличается от Синодального
перевода, цитаты переведены прямо с греческого языка евхология.
3
G. Winkler, “The Achievements of the Pontifical Oriental Institute in the Study of Ori-
ental Liturgiology”, in Il 75° Anniversario del Pontificio Istituto Orientale. Atti delle ce-
lebrazioni giubilari. 15-17 ottobre 1992, a cura di R. F. Taft e J. L. Dugan (OCA 244),
Rome 1994, 115-141: 128; Arranz, Eucologio costantinopolitano, 10, 12.
4
Cp. рецензию С. Паренти книги M. Arranz. I penitenziali bizantini: il Protokanona-
rion o Kanonarion Primitivo di Giovanni monaco e diacono ed il Deuterokanonarion o
“Secondo Kanonarion” di Basilio Monaco (Kanonika 3), Roma 1993, Byzantinische
Zeitschrift 88 (1995), 474-481, и, о той же книги: F. van de Paverd, The Kanonarion by
John, Monk and Deacon and Didascalia Patrum (Kanonika 12), Roma 2006, 11-12.
5
Этот кодекс – предмет докторской диссертации греческого исследователя Хр. Ка-
наваса: Pontificio Istituto Orientale, Anno Accademico 2006-2007 - Atti [Roma 2007], 48.
6
Русский перевод учитывает и традицию, начавшуюся с XIX века и
заслуживающую быть продолженной, попытки сделать доступными
русскому читателю сокровища греческой святоотеческой и литурги-
ческой литературы6. Отметим и то, что некоторые молитвы Литур-
гии свт. Иоанна Златоуста Евхология Барберини приняты в послед-
нем издании Служебника Греческой Православной Церкви7.
Как и прежде, издатели греческого текста благодарят А.
Жакоба, принимая те его критические замечания, которые они раз-
деляют8. Благодарим и всех тех, кто сделал возможным издание
настоящей работы, особенно русского издателя и переводчика текс-
та евхология С. Голованова.
6
Собрание древних Литургий восточных и западных в переводе на русский язык.
Вып. 1-5. СПб., 1874-1878. Репринт: Москва: Дар, 2007.
7
ÔIeratikovn perievcon ta; tw'/ iJerei' ajnhvconta ... ∆Egkrivsei th'" ÔIera'" Sunovdou th'" ∆Ek-
klhsiva" th'" ÔEllavdo", ∆Aqhvna 20045, 314-315.
8
A. Jacob, “Une édition de l’euchologe Barberini”, Archivio storico per la Calabria e la
Lucania 64 (1997), 6-31; Id., “Une seconde édition «revue» de l’euchologe Barberini”,
ibid. 66 (1999) [2000], 175-181.
7
ОГЛАВЛЕНИЕ
ВСТУПИТЕЛЬНЫЕ СЛОВА............................................................................. 5
ОГЛАВЛЕНИЕ ................................................................................................... 9
БИБЛИОГРАФИЯ И БИБЛИОГРАФИЧЕСКИЕ СОКРАЩЕНИЯ.............. 11
ПРЕДИСЛОВИЕ ............................................................................................... 27
I. КОДЕКС БАРБЕРИНИ ГР. 336 ....................................................................... 27
I. 1. Датировка ......................................................................................... 28
I. 2. Происхождение ................................................................................ 31
I. 3. Из Калабрии во Флоренцию и далее в Рим ................................... 33
I. 4. Кодикологическая и палеографическая информация ................... 38
I. 5. История издания .............................................................................. 41
II. СОДЕРЖАНИЕ КОДЕКСА............................................................................. 44
II. 1. «Апостольские правила» и «Постановления».............................. 44
II. 2. Структура евхология ...................................................................... 47
II. 3. ИСТОЧНИКИ И ВНУТРЕННЯЯ СТРАТИФИКАЦИЯ ..................................... 52
II. 3. 1. Константинопольский евхологий.............................................. 52
II. 3. 2. Чины епископские, патриаршие и придворные ....................... 55
II. 3. 3. Заимствования с Ближнего Востока ......................................... 57
II. 3. 4. Альтернативные молитвы .......................................................... 62
II. 3. 5. Местные молитвы и «евхологическая атрофия» ..................... 63
II. 3. 6. Дьяконства .................................................................................. 65
II. 4. МОДЕЛЬ И АДРЕСАТ ............................................................................... 66
II. 5. ПРЕДСТАВЛЕНИЕ ТЕКСТА ...................................................................... 71
9
БАРБЕРИНИ ГР. 336
ЕВХОЛОГИЙ.................................................................................................... 73
ВВЕДЕНИЕ К ИЗДАНИЮ ГРЕЧЕСКОГО ТЕКСТА ЕВХОЛОГИЯ ........ 237
I. ПЕРЕДАЧА ТЕКСТА ЕВХОЛОГИЯ................................................................ 237
I. 1. Сокращения .................................................................................... 237
I. 2. Пунктуация..................................................................................... 239
I. 3. Знаки ударений и придыханий ..................................................... 239
I. 4. Орфографические ошибки ............................................................ 240
I. 5. Описки ............................................................................................ 241
I. 6. Исправления писца ........................................................................ 242
I. 7. Пропуски, приписки и пометки .................................................... 242
I. 8. От ошибок к гипотезам о протографе .......................................... 244
II. ГРЕЧЕСКИЙ ЯЗЫК ЕВХОЛОГИЯ................................................................. 244
II. 1. Орфография и фонетика............................................................... 246
II. 2. Морфология .................................................................................. 251
II. 3. Синтаксис ...................................................................................... 254
III. ПРИНЦИПЫ И СТРУКТУРА ИЗДАНИЯ....................................................... 256
IV. МЕТОД ИЗДАНИЯ .................................................................................... 259
ИЗДАНИЕ ГРЕЧЕСКОГО ТЕКСТА............................................................. 265
КОММЕНТАРИИ К ИЗДАНИЮ ТЕКСТА.................................................. 465
КРАТКОЕ ОПИСАНИЕ ИСПОЛЬЗОВАННЫХ РУКОПИСЕЙ ................................ 465
ПРИМЕЧАНИЯ К ТЕКСТУ............................................................................... 476
УКАЗАТЕЛЬ БИБЛЕЙСКИХ ЦИТАТ ......................................................... 491
ИЛЛЮСТРАЦИИ ........................................................................................... 505
10
БИБЛИОГРАФИЯ И БИБЛИОГРАФИЧЕСКИЕ
СОКРАЩЕНИЯ
В ИЗДАНИИ ИСПОЛЬЗУЕТСЯ ЕВРОПЕЙСКИЙ СТАНДАРТ
БИБЛИОГРАФИЧЕСКОГО ОПИСАНИЯ, ЕСЛИ НЕ УКАЗАНО ОСОБО
11
БАРБЕРИНИ ГР. 336
12
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
13
БАРБЕРИНИ ГР. 336
14
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
CRY = Leitourgiko;n su;n Qew'/ aJgivw/ kata; th;n Tavxin tou' Tupikou' th'" pansev-
ptou Monh'" th'" Kruptofevrrh", Nai; mh;n kai; e[qo" tw'n ∆Italograikw'n Mo-
nazovntwn tou' Megavlou Patro;" hJmw'n Basileivou, Roma 1683
DBI = Dizionario Biografico degli Italiani
DEL = L. Delatte, Un office byzantin d’exorcisme (Ms. de la Lavra du Mont
Athos, Q 20) (Académie royale de Belgique. Classe des lettres et des sciences
morales et politiques. Mémoires LII/1), Bruxelles 1957
Denzinger = H. Denzinger, Ritus Orientalium, Coptorum, Syrorum et Armeno-
rum in administrandis Sacramentis..., I-II, Würzburg 1863-1864 (Graz 1961)
Dialogus cum Iudaeis = Anonymus dialogus cum Iudaeis saeculi ut videtur sexti,
ed. J. H. Declerck (CCSG 30), Turnhout – Leuven 1994
Dieterich, Geschichte der griechischen Sprache = K. Dieterich, Untersuchungen
zur Geschichte der griechischen Sprache von der hellenistischen Zeit bis zum
10. Jahrhundert, Leipzig 1898
Dissertatio contra Iudaeos = Anonymi Auctoris Theognosiae (saec. IX/X) Disser-
tatio Contra Iudaeos, cuius editionem principem curavit M. Hostens (CCSG
14), Leuven 1986
DMITR = А. А. Дмитриевский, Описание литургический рукописей, храня-
щихся в библиотеках православного Востока, II: Eujcolovgia, Киев 1901
(Hildesheim 1965)
DMITR-B = Id., Богослужение в Русской Церкви в XVI веке, I: Службы кру-
га седмичного и годичного и чинопоследования таинств … Приложения,
Казань 1884
Du Cange = C. Du Cange, Glossarium ad Scriptores Mediæ & Infimæ Græcita-
tis, I-II, Lion 1688 (Graz 1958)
DUN = J. Duncan, Coislin 213. Euchologe de la Grande Eglise. Dissertatio ad
Lauream, Pontificio Istituto Orientale, Roma 1983
EL = Ephemerides Liturgicae
ENG = H. Engberding, Das eucharistische Hochgebet der Basileiosliturgie.
Textgeschichtliche Untersuchungen und kritische Ausgabe (Theologie des
christlichen Ostens 1) Münster/Westfalen 1931
ES1-2 = J. Frček, Euchologium Sinaiticum. Texte slave avec sources grecques et
traduction française, I (PO 24.5), 605-802; II (PO 25.3), 487-617, Paris 1933-
1939 (Turnhout 1974-1976)
Facsimili di codici greci = Facsimili di codici greci della Biblioteca Vaticana, a
cura di P. Canart, A. Jacob, S. Lucà, L. Perria (Exempla scripturarum V), Cit-
tà del Vaticano 1998
Fedalto = G. Fedalto, Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series episcoporum
Ecclesiarum Christianarum Orientalium, I: Patriarchatus Constantinopolita-
nus, Padova 1988
15
БАРБЕРИНИ ГР. 336
16
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
17
БАРБЕРИНИ ГР. 336
18
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
LEW = F. E. Brightman, Liturgies Eastern and Western being the Texts Original
or Translated of the Principal Liturgies of the Church, vol. I: Eastern Litur-
gies, Oxford 1896
Lieu = S. N. C. Lieu, “An Early Byzantine Formula for the Renunciation of Ma-
nichaeism. The Capita VII Contra Manichaeos of <Zacharias of Mitylene>”,
Jahrbuch für Antike und Christentum 26 (1983), 152-218
LQF = Liturgische Quellen und Forschungen
LSJ = H. G. Liddell - R. Scott, A Greek-English Lexicon. A new Edition, Revis-
ed and Augmented by H. S. Jones with the Assistance of R. McKenzie, Ox-
ford 1940
Lucà, “Origine e datazione” = S. Lucà, “Sull’origine e datazione del Crypt B.b.
VI (ff. 1-9). Appunti sulla collezione manoscritta greca di Grottaferrata”, in
Tra Oriente e Occidente. Scritture e libri greci fra le regioni orientali di Bi-
sanzio e l’Italia, a cura di L. Perria (Testi e Studi Bizantino-Neoellenici 14),
Roma 2003, 145-224
MAN = M. Mandalà, La Protesi della Liturgia nel rito bizantino-greco, Grotta-
ferrata 1935
Mancini, Codices Graeci S. Salvatoris = A. Mancini, Codices Graeci Monasterii
Messanensis S. Salvatoris (Atti della R. Accademia Peloritana XXII, 2), Mes-
sina 1907
Mateos I-II = J. Mateos, Le Typicon de la Grande Église. Ms. Sainte-Croix nº 40,
I: Le cycle des douze mois; II: Le cycle des fêtes mobiles (OCA 165-166),
Roma 1962-1963
MEN = P. Menebisoglou (P. Menebivsoglou), To; a{gion Muvron ejn th'/ ∆Orqodov-
xw/ ∆Anatolikh'/ ∆Ekklhsiva/ ijdiva/ kata; ta;" phga;" kai; th;n pravxin tw'n
newtevrwn crovnwn tou' Oijkoumenikou' Patriarceivou (ABl 14), Thessalonikê
1972
MER = B.-Ch. Mercier, La Liturgie de saint Jacques. Édition critique du texte
grec avec traduction latine (PO 26.2), Paris 1946
MERC = G. Mercati, “Una preghiera antichissima degli eucologi medievali”, in
Alcuni scritti e brevi saggi di studii sulla Volgata pubblicati in occasione del
cinquantenario monastico di S. E. il card. Gasquet, Roma 1917, 69-75 [= ID.,
Opere Minori, IV (ST 79), Città del Vaticano 1939, 7-15, здесь использу-
ется это издание]
Mercati, Biblioteche romane = Id., Note per la storia di alcune biblioteche roma-
ne nei secoli XVI-XIX (ST 164), Città del Vaticano 1952
Metzger, I-III = M. Metzger, Les Constitutions Apostoliques, I-III (Sources
Chrétiennes 320, 329, 336), Paris 1985-1986, 1987
MEU = Eujcolovgion to; mikro;n su;n Qew'/ aJgivw/ perievcon ta;" ajkolouqiva" tou'
eJsperinou' kai; tou' o[rqrou, Grottaferrata 1931
19
БАРБЕРИНИ ГР. 336
20
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
PAP = Eujcolovgion to; mevga ajnaqewrhqe;n kai; dia; pantoivwn shmeiwvsewn kai;
nevwn eujcw'n ploutisqevn, ed. N. P. Papadopoulos (N. P. Papadovpoulo"),
Athens 1927
PAR.ANA = S. Parenti, “Osservazioni sul testo dell’anafora di Giovanni Criso-
stomo in alcuni eucologi italo-greci (VIII-XI sec.)”, EL 105 (1991), 120-154
PAR.CAT = Id., “La Preghiera della Cattedra nelle edizioni romane dell’euco-
logio greco (1754/1873)”, Oriente Cristiano 28/3-4 (1988), 49-59
PAR.FRA = Id., “Influssi italo-greci nei testi eucaristici bizantini dei «Fogli Sla-
vi» del Sinai (XI sec.)”, OCP 57 (1991), 145-177
PAR.G04 = Id., L’eucologio manoscritto G.b. IV (X sec.) della Biblioteca di
Grottaferrata. Edizione (Excerpta ex Dissertatione ad Doctoratum), Pontificio
Istituto Orientale, Roma 1994 (цитированное по номерам секций текста)
PAR.ORE = Id., “La celebrazione delle Ore del Venerdì Santo nell’eucologio
G.b. X di Grottaferrata (X-XI sec.)”, BBGG n.s. 44 (1990), 81-125
PAR.PET = Id., “L’ ∆Ektenh; della Liturgia di Crisostomo nell’eucologio St. Pe-
terburg gr. 226 (X secolo)”, in Eujlovghma. Studies in honor of Robert Taft, SJ,
a cura di E. Carr, S. Parenti, A.-A. Thiermeyer - E. Velkovska (SA 110 =
Analecta Liturgica 17), Roma 1993, 295-318
Parenti, A Oriente e Occidente di Costantinopoli = Id., A Oriente e Occidente di
Costantinopoli. Temi e problemi liturgici di ieri e di oggi (Monumenta, Stu-
dia, Instrumenta Liturgica 54), Città del Vaticano 2010
Parenti, “Локальныe традиции” = Parenti, “К вопросу об истории локальных
традиций чинов таинств по византийскому Евхологию” in V Междуна-
родная Богословская Kонференция Русской Православной Церкви, «Пра-
вославное учение о церковных таинствах, Москва, 13-16 ноября 2007 г.»,
т. III. Брак, Покаяние, Елеосвящение, Таинства и тайнодействия. Сино-
дальная Библейско-богословская комиссия, Москва 2009, 332-345
Parenti, “Preghiere delle «Costituzioni Apostoliche» = Id., “Preghiere delle «Co-
stituzioni Apostoliche» in alcuni eucologi greci del Medioevo” in Parenti, A
Oriente e Occidente di Costantinopoli, 149-154
Parenti, “Proskomidhv” = Id., “Nota sull’impiego del termine proskomidh;
nell’eucologio Barberini gr. 336 (VIII sec.)”, EL 103 (1989), 406-417
PAS = G. Passarelli, L’eucologio cryptense G.b. VII (sec. X) (ABl 36), Thessalo-
nikê 1982 (цитированное по номерам секций текста)
PAS.PAN = Id., “L’Eucologio Athon. Panteleimonensis 77 alias 162 (1890)”,
OCP 48 (1982), 124-158 (цитированное по номерам секций текста)
Pasini, S. Filippo di Agira = C. Pasini, Vita di S. Filippo d’Agira attribuita al
monaco Eusebio. Introduzione, edizione critica, traduzione e note (OCA
214), Roma 1981
PG = Patrologia Graeca
21
БАРБЕРИНИ ГР. 336
22
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
23
БАРБЕРИНИ ГР. 336
24
Б И Б Л И О Г Р АФ И Я
25
ПРЕДИСЛОВИЕ
I. Кодекс Барберини гр. 336
27
БАРБЕРИНИ ГР. 336
I. 1. Датировка
Все ученые, занимавшиеся изучением евхология Барберини,
начиная с первого исследователя, греческого эрудита Льва Алляция
(около 1586-1699)3, практически единодушны в том, что кодекс вос-
ходит к VIII веку4. В частности, Фрэнк Эдвард Брайтмен, полагаясь
на данные, полученные методом внутренней критики, предложил
еще более точную датировку, указав в анафоре Златоуста молитву за
государей и царицу [37.4]5. Согласно Брайтмену в те времена царст-
вовали Константин VI из Сирийской династии (780-797) и Мария,
выданная замуж в 788 г., или вторая жена, Феодота, которая была
замужем за ним с 795 г.6 Царицей была и Ирина, жена Льва IV (775-
780), таким образом, списывание кодекса произошло между 788 и
797 гг.7
Такой способ датировки, тем не менее, стал предметом дискус-
сии. В действительности множественное число «цари» (basileuv")
относится не к императору и его супруге, а к василевсу и его сопра-
вителю.8 В рукописи содержатся восемь других упоминаний царст-
3
Лев Алляций (Leo Allatius) в 1638 г. занимал должность библиотекаря семьи Бар-
берини, ср. Musti D. Allacci Leone // DBI. Roma, 1960. Vol. 2. P. 467-471, здесь 468.
4
Allatius L. De libris ecclesiasticis Graecorum dissertationes duae. Paris, 1645. P. 72:
«...omnium tamen antiquitatem superat Codex Barberinus in charta pergamena quadratis
litteris accuratissime descriptus ante nongentos et plures annos, sententia virorum qui in
hisce rebus iudicandis primi habentur».
5
Числа в квадратных скобках здесь и далее указывают на нумерацию элементов
евхология, принятую в настоящем издании.
6
См. Constantine VI // Encyclopaedic Prosopographical Lexicon of Byzantine History
and Civilization / Savvides A. G., Hendrickx B., Sansaridou-Hendrickx Th. (edd.). Turn-
hout, 2008. Vol. 2. P. 246-249.
7
LEW. P. LXXXIX, ср. также Wilmart. Bénédiction romaine. P. 16.
8
Jacob A. La tradition manuscrite de la liturgie de saint Jean Chrysostome (VIIIe-XIIe
siècle) // Eucharisties d’Orient et d’Occident. Vol. II // Lex Orandi, 47. Paris, 1970. P.
115. Можно отметить, что сравнение с «la formule parallèle de la liturgie de S. Basile
[параллельной формулой литургии Св. Василия]» uJpe;r tou' eujsebestavtou kai; pisto-
tavtou hJmw'n basilevw" (в единственном числе) является совершенно неуместным.
Как будет сказано далее по отношению к Литургии св. Василия, евхологий Барбе-
рини утратил как раз тетрадь с анафоральной интерцессией, поэтому упоминание
царствующих особ, которое Жакоб имел в виду (LEW. 333, col. sinistra, rr. 4-6), про-
исходит не из кодекса Барберини, а из итало-греческого евхология Grottaferrata Γ.β.
28
ПРЕДИСЛОВИЕ
VII конца X в., использованного Брайтменом в его издании LEW, чтобы восполнить
лакуну.
9
«le nom le plus récent qui s’y trouve mentionné est celui de Saint Germain» – Pitra J. B.
Hymnographie de l’Église Grecque. Rome, 1867. P. 56.
10
Konstantinidis. Dédicace des églises. Σ. 214. О патриархе Германе см. статью Kazh-
dan A. Germanos I // ODB II, 846-857.
11
Janin R. La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin. Tome III: Les églises.
Paris, 1969. P. 103-106; здесь 104.
12
Ср. Velkovska E. Il lezionario patriarcale Ottoboni gr. 175 // Alethes Philia. Studi in
onore di Giancarlo Prato / D’Agostino M., Degni P. (a cura di) // Collectanea, 23. Spoleto,
2010. Vol. II. P. 687-694; ARR.REN 377.
13
Wilmart. Bénédiction romaine. P. 15-16.
29
БАРБЕРИНИ ГР. 336
14
«insérée par une main grecque» – Bischoff E. Paléographie de l’antiquité romaine et du
moyen âge occidental. Traduit par H. Atsma et J. Vezin. Paris, 1985. P. 209. Прим. 9. =
Id. Latin Palaeography: Antiquity and Middle Ages. Translated by Dáibhí ó Cróinin &
David Ganz. Cambridge (UK), 2003. P. 191. Прим. 9.
15
Wilmart. Bénédiction romaine. P. 11; Konstantinidis. Dédicace des églises. P. 213.
16
D’Agostino M. Per la data e l’origine di alcuni codici in maiuscola tarda // I manoscritti
greci tra riflessione e dibattito. Atti del V Colloquio Internazionale di Paleografia Greca
(Cremona, 4-10 ottobre 1998) // Papyrologica Fiorentina, 13. Firenze, 2000. Vol. I. P.
209-216; здесь 213, воспроизведен f. 279v; Ibid. Vol. III. Илл. 8.
17
Facsimili di codici greci. № 7. P. 1.
18
Ср. таблицу А. Жакоба в издании Codici greci dell’Italia meridionale. P. 39. Издание
Orsini. Maiuscola biblica. P. 145 просто предполагает VIII век.
19
Auzépy. Les Isauriens et l’espace sacre. P. 13-24.
20
Правило 7-е II Собора в Никее 787 г.: COGD, 327-328: «oJrivzomen ejn aujtoi'" katav-
qesin genevsqai leiyavnwn meta; kai; th'" sunhvqou" eujch'"» = КП, 125.
21
«légèrement postérieure à octobre 787» – Auzépy. Les Isauriens et l’espace sacré. P. 18.
22
Никифор Константинопольский, Antirreticus, II, 5 // PG 100, 344A.
30
ПРЕДИСЛОВИЕ
I. 2. Происхождение
Латинская молитва благословения молока и меда, позволив-
шая Андре Вильмару установить ее дату, весьма важна для датиров-
ки евхология и также говорит о том, что она была списана автором
на италийской почве24. И если добавление появилось спустя лишь
несколько лет после составления рукописи, то можно логически
предположить, что родиной Барбериниева списка является Италия,
хотя и Вильмар «убежденный, как и все его предшественники, что
не мог быть списан нигде, кроме Константинополя, так объясняет
его присутствие в Италии»:25
23
Sacrorum Conciliorum nova, et amplissima collectio… / ed. Mansi J. D. XIII. Firenze,
1767 (Paris, 1902). P. 100-105, 108-128. Во время Четвертого заседания собора, в
конце своего выступления, патриарх Тарасий утверждал согласие «нашего святаго
отца Германа» с учением святых отцов: «Taravsio" oJ aJgiwvtato" patriavrch" ei\pe: oJ
path;r Germano;" sumfwnei' toi'" pro; aujtou' aJgiwtavtoi" patravsin. ÔH aJgiva suvnodo"
ei\pen: ajlhqw'", devspota, ejn pa'si sumfwnei'» (ibid., 106). Перевод: «Святейший пат-
риарх Тарасий рек (сказал): отец Герман соглашается со святейшими отцами до
него. Святой собор рек (сказал): воистину, владыко, во всем соглашается».
24
Wilmart. Bénédiction romaine. P. 11.
25
Jacob. Evoluzione. P. 47-69; здесь 50.
31
БАРБЕРИНИ ГР. 336
26
«La copie à peine achevée, l’ouvrage fut apporté en Italie, pour être offert vraisembla-
blement à quelque dignitaire ecclésiastique, puisque le cadeau de ce livre élégant – non
pas somptueux, – ne pouvait être fait au premier venu» – Wilmart. Bénédiction romaine.
P. 16.
27
«Le plus ancien [...] est le célèbre Barber. graec. 336 de la Vaticane (anciennement, III,
55), lequel, comme on sait, représente le rite byzantin tel qu’il était pratiqué dans l’Italie
méridionale aux alentours de l’an 800» – Hanssens. Liturgie d’Hyppolite. P. 154. Прим.
1.
28
«jusqu’à présent personne n’a jamais mis en doute son origine constantinopolitaine» –
Jacob. La tradition manuscrite (см. выше, сн. 8). P. 115.
32
ПРЕДИСЛОВИЕ
33
БАРБЕРИНИ ГР. 336
36
Wilmart. Bénédiction romaine. P. 17.
37
«elle peut aussi ne remonter qu’au XIIIe ou au XIVe» – Wilmart. Bénédiction romaine.
P. 17.
38
Ibid. P. 18; ср. Gibelli A. Monografia del Monastero di S. Croce di Fonte Avellana, i
suoi Priori ed Abati. Faenza, 1895. P. 65-71; Pierucci C. Inventari dell’antica biblioteca di
Fonte Avellana (sec. XI-XVIII) // Fonte Avellana nella società dei secoli XIII e XIV. Vol.
I. Fonte Avellana, 1980. P. 141-234.
39
См. статью о нем Redigonda A. L. Acciaiuoli // DBI, I, 93-94.
40
Ullman-Stadter. Library. P. 35, 109, 319.
41
См. Ullman-Stadter. Library. P. 78, 111, 273.
34
ПРЕДИСЛОВИЕ
42
Zippel R. Niccolò Niccoli. Contributo alla storia dell’Umanesimo. Firenze, 1890; Sab-
badini R. Le scoperte dei codici latini e greci ne’ secoli XIV e XV. Edizione anastatica
con nuove aggiunte e correzioni dell’autore / Garin E. (a cura di) // Biblioteca Storica del
Rinascimento n.s. 4. Firenze, 1967. Иная библиография: Rossi V. Il Quattrocento. Ag-
giornamento / Bessi R. (a cura di) // Storia letteraria d’Italia. Nuova edizione a cura di A.
Balduino. Padova, 1992. P. 94. О создaнии библиотеки Никколи см. Ullman-Stadter.
Library. P. 59-194 и рецензию на этот труд Di Benedetto F. // Studi Medievali. 3a serie.
1973. № XIV. P. 947-960.
43
Ullman-Stadter. Library. P. 62-65; кроме теперешнего Barberini gr. 336, единствен-
ный литургический кодекс, включенный среди греческиx рукописей, это церковно-
славянское собрание гимнографический текстов Firenze Biblioteca Mediceo-Lauren-
ziana 742 (ibid., 63).
44
Wilmart. Bénédiction romaine. P. 19.
45
Ср. Ambrosii Traversari Generalis Camaldulensium aliorumque ad ipsum, et ad alios
de eodem Ambrosio Latinae Epistolae. Vol. II. Firenze, 1759. Репринт: Bologna, 1968.
Col. 357-358, 363.
35
БАРБЕРИНИ ГР. 336
46
Ibid. P. 363: «deinde Apostolorum itidem Canones a Clemente traditi Ecclesiae, nume-
ro LXXXV, utiles profecto, & necessarios ad formandos Ecclesiae mores».
47
Документы изданы Ullman-Stadter. Library. P. 295-304.
48
Ullman-Stadter. Library. P. 3-56.
49
Ullman-Stadter. Library. P. 5; Gargan L. Gli Umanisti e la biblioteca pubblica // Le
biblioteche nel mondo antico e medievale. Roma-Bari, 1988. P. 170-172.
50
Cacciaglia L. Archivi di famiglie nella Biblioteca Vaticana // Archivi e archivistica a
Roma dopo l’Unità: genesi storica, ordinamenti, interrelazioni. Atti del Convegno, Roma
12-14 marzo 1990 // Pubblicazioni degli Archivi di Stato. Saggi, 30. Roma, 1994. P. 380-
403.
51
Jacob A. Carlo Strozzi et sa collection de manuscrits grecs. Contribution à l’étude du
fonds Barberini de la Bibliothèque Vaticane // BBGG. 2000. № 54. P. 401-414.
52
Например, списки Barberini gr. 87, 158, 462, 474 и 528, ibid. P. 407-411.
53
Mercati G. Nuove note di letteratura biblica e cristiana antica // ST, 95. Città del Vati-
cano, 1941. P. 81. Прим. 1; Diller A. Notes on the History of the Some Manuscripts of
Plato // Id. Studies in Greek Manuscript Tradition. Amsterdam, 1983. P. 256.
36
ПРЕДИСЛОВИЕ
54
Bignami-Odier J. La Bibliothèque Vaticane de Sixte IV à Pie XI. Recherche sur
l’histoire des collections de manuscrits, avec la collaboration de J. Ruysschaert // ST, 272.
Città del Vaticano, 1973. P. 115.
55
Jacob A. Carlo Strozzi [выше прим. 51]. P. 413.
56
Goar J. Eujcolovgion sive Rituale Græacorum complectens ritus et ordines Divinæ Li-
turgiæ, Officiorum, Sacramentorum, Consecrationum, Benedictionum, Funerum, Oratio-
num &c. cuilibet personæ, statui, vel tempori congruos, juxta usum Orientalis Ecclesiæ ...
Venezia 1647. Editio secunda expurgata & accuratior. Venezia, 1730. Репринт: Graz,
1960.
57
Herklotz I. Die Akademia Basiliana. Griechische Philologie, Kirchengeschichte und
Unionsbemühungen im Rom der Barberini // Römische Quartalschrift für christliche Al-
tertumskunde und Kirchengeschichte. Supplementband, 60. Rom-Freiburg-Wien 2008. P.
192-202, 220-222.
58
Morinus J. Commentarius historicus de disciplina in administratione sacramenti poeni-
tentiæ... Paris, 1651; Commentarius de Sacris Ecclesiæ Ordinationibus... Paris, 1655; Cp.
STR.BAR 133, где автор не упоминает первую из этих двух работ Морэна.
59
Кодексы Barberini gr. 435, 488 и 571 также использовались комиссией по исправ-
лению греческого Евхология, ср. Jacob. Fonds Barberini. P. 188-189, 195, 196.
37
БАРБЕРИНИ ГР. 336
60
Barberini gr. 336, f. Iv: «Legato nel 1827 [Переплетено в 1827 г.]».
61
Номера с 52a и 233a добавлены чернилами синего цвета.
62
О нем см. Malatesta-Zilembo M. G. Gli amanuensi di Grottaferrata // BBGG. 1973. №
37. P. 117-126; Mercati. Biblioteche romane. P. 32 и сл., 38.
38
ПРЕДИСЛОВИЕ
63
Современный обзор тетрадей: Orsini. Maiuscola biblica. P. 146-147.
64
Это нумерация XVIII века, что видно из сопоставления с кодексом Barberini lat.
3138: Elenchus quadringentorum et octoginta Graecorum Codicum manuscriptorum à
Joanne Josepho De S. Romain Bibliothecae Barberinae Custode. Authorum passim, ac
materiarum ordine concinnatus. Anno Sal. MDCCXI. На стр. 28 под творением
Василия Кесарийского [Великого] находим: «Eiusd(em) Liturgia sive missa, nonnullis
principio mutila ... 77.1», где вторая цифра означает нумерацию страниц.
65
Inventarium Codicum MM.SS. Bibliothecae Barberinae redactum et digestum a D.
Sancte Pieralisi Bibliothecario et in tomos viginti tres distributum, tomus I, Biblioteca
Apostolica Vaticana, sala consultazione manoscritti, 376; приводится по статье De Ricci
S. Liste sommaire des manuscrits grecs de la Bibliotheca Barberina // Revue des Biblio-
thèques. 1907. № 17. P. 27.
66
Таблица соответствия различных греческих шифров: Canart - Peri. P. 108-116.
67
Répertoire des réglures dans les manuscrits grecs sur parchemin. Base des donnés éta-
blie par J.-H. Sautel à l’aide du fichier Leroy et des catalogues récents // Bibliologia 13.
Turnhout, 1995. P. 115 (ff. 1-51 и 91-279).
68
Leroy J. Quelques système de réglure des manuscrits grecs // Studia codicologica //
Texte und Forschungen, 124. Berlin, 1977. S. 296.
69
Мы снова заимствуем информацию из Orsini. Maiuscola biblica. P. 144-145.
39
БАРБЕРИНИ ГР. 336
70
Воспроизведено: PAR.FRA 145-177, илл. 1 и 2 на стр. 160 и в конце наст. изд.
71
Velkovska E. A Liturgical Fragment in Majuscule in Codex A2 in Erlangen // Stevfano".
Studia byzantina ac slavica Vladimíro Vavřínek ad annum sexagesimum quintum dedicata
// Byzantinoslavica. 1995. № 56. P. 483-492; Radle G. Sinai Gr. NE / MГ 22: Late 10th
Century Euchology Testimony of the Liturgy of St John Chrysostom and the Liturgy of
the Presanctified Gifts in the Byzantine Tradition // BBGG, III s. 2011. № 8, in press.
72
Guillou A. Recueil des inscriptions grecques médiévales d’Italie // Collection de l’École
française de Rome, 222. Roma, 1996; Fiori F. Epigrafi greche dell’Italia bizantina (VII-
XI secolo). Bologna, 2008.
73
Ср. Canart P. Lezioni di paleografia e codicologia greca, Scuola Vaticana di Paleogra-
fia. Città del Vaticano. Рукопись без даты. P. 17-18. Частично реестр опубликован в
Orsini. Maiuscola biblica. P. 147.
74
Orsini. Maiuscola biblica. P. 147, где приводится без дальнейших комментариев.
75
Ср. Cavallo G. Funzione e strutture della maiuscola greca tra i secoli VIII-XI // La
paléographie grecque et bizantine. Colloques internationaux du Centre National de la
Recherche Scientifique, 559. Paris, 1977. P. 111-112. См. теперь и статью итальянско-
го ученого С. Лукà (Lucà S.) о кодексе Grottaferrata B.a. LVI в книге: Manoscritti
palinsesti criptensi: lettura digitale sulla banda dell’invisibile. Ravenna – Parma, 1998. P.
18-25.
40
ПРЕДИСЛОВИЕ
I. 5. История издания
Библиографические аппараты, приведенные в издании гречес-
кого текста после каждого отдельного элемента, ватиканскиe библи-
ографии и другие издания показывают, насколько интенсивным бы-
ло использование кодекса в литургической науке79. Все же в огром-
ном большинстве случаев источник был доступен по частичному
изданию и вариантным чтениям (variae lectiones), представленным в
монументальной евхологической компиляции французского доми-
никанца Жака Гоара80.
В историческом описании нашего евхология Ансельм Стритт-
маттер сообщил более широкой публике о неизданной работе То-
маса Уэгстаффа (1692-1770), члена Неприсягнувшей Церкви Анг-
лии81. Его рукопись ныне находится в Историческом архиве Толедо
76
Irigoin J. La culture byzantine dans l’Italie Méridionale // La cultura in Italia tra Tardo
Antico e Alto Medioevo. Atti del Convegno tenuto a Roma, Consiglio Nazionale delle
Ricerche dal 12 al 16 novembre 1979 / Simonetti M. (ed.). Vol. II. Roma, 1981. P. 597.
77
Cavallo G. Le tipologie della cultura nel riflesso delle testimonianze scritte // Bisanzio,
Roma e l’Italia nell’Alto Medioevo. Tomo secondo. Settimane di Studio del Centro Italia-
no di Studi sull’Alto Medioevo, 34. Spoleto, 1988. P. 467-516.
78
Orsini. Maiuscola biblica. P. 42-43, 147.
79
Canart-Peri. P. 143-144; Buonocore II. P. 101-102; Ceresa 1. P. 25-27; Filias. Barberi-
nianus; Ceresa 2. P. 244-245; Ceresa 3. P. 290.
80
Ср. STR.BAR 329-367.
81
Ibid. P. 332; ср. Cornwall R. D. Wagstaffe, Thomas (1692–1770) // Oxford Dictionary
of National Biography, Oxford University Press 2004 [http:// www.oxforddnb.com/view/
article/28401].
41
БАРБЕРИНИ ГР. 336
42
ПРЕДИСЛОВИЕ
gabe dieser eminent wichtigen Hs steht zu erworten (durch Abbé André Jacob) im Rah-
men der Studi e Testi der Vaticana».
88
Ср. JAC.PAB 19, прим. 2; Jacob. Fonds Barberini. P. 154.
89
Напр. JAC.KTI, публикация 1986 года, ср. также и Filias. Barberinianus. P. 413-
416.
90
Первое упоминание (1974 г.): Jacob. Fonds Barberini. P. 154-156.
91
Чифлянов Б. Д. Богослужебният чин, преведен от св. братя Кирил и Методий в
началото на тяхната моравска миссия // Годишник на Духовната Академия «Св.
Климент Охридски». София, XXII (XLVIII)/4 (1972/1973). София, 1976. С. 225-385.
92
Чифлянов Б. Д. ÔO leitourgiko;" tuvpo" metafrasmevno" uJpo; tw'n aJgivwn ajdelfw'n
Kurivllou kai; Meqodivou ejn ajrch'/ th'" ajpostolh'" tw'n eij" th;n Morabivan / Богослужеб-
ният чин, преведен от св. братя Кирил и Методий в началото на тяхната моравска
мисия // ABl, 31. Thessalonike, 1994.
93
«dont la publication ne devrait tarder», Jacob A. Carlo Strozzi (см. выше, сн. 51). P.
413.
43
БАРБЕРИНИ ГР. 336
94
COGD, 229.
95
Dobschütz E. von Das «Decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis»
in kritischem Text // Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Lite-
ratur, 38/4. Leipzig, 1912.
44
ПРЕДИСЛОВИЕ
96
Metzger. T. I. P. 72-73.
97
Bradshaw P. F. The Search for the Origins of Christian Worship. Sources and Methods
for the Study of Early Liturgy. London, 2002. P. 80-83.
98
Mercati G. Una benedizione delle Costituzioni Apostoliche in Eucologi medievali //
Mercati G. Opere Minori. Vol. IV // ST, 79. Città del Vaticano, 1939. P. 143-148.
99
Кодексы Ottoboni gr. 344 (ок. 1177 г.) и Barberini gr. 443 XIII в., ср. Parenti. Pre-
ghiere delle «Costituzioni Apostoliche». 149-154; здесь 150-151.
100
Parenti. A Oriente e Occidente di Costantinopoli. P. 151-154.
101
Ср. Jacob. Fonds Barberini. P. 170-171; Ioannidis G. Il manoscritto Barberini greco
390: edizione e commento liturgico. Tesi di Dottorato PIO. Roma, 2000. P. 317, 320, 323.
45
БАРБЕРИНИ ГР. 336
102
Metzger. T. I. P. 67, 82-84.
103
Metzger. T. I, P. 67-71.
104
Lucà S. Scritture e libri della «scuola niliana» // Scritture, libri e testi nelle aree provin-
ciali di Bisanzio. Atti del seminario di Erice (18-25 settembre 1988) / Cavallo G., De
Gregorio G., Maniaci M. (a cura di). Spoleto, 1991. P. 319-387; здесь 349-350.
46
ПРЕДИСЛОВИЕ
47
БАРБЕРИНИ ГР. 336
48
ПРЕДИСЛОВИЕ
49
БАРБЕРИНИ ГР. 336
50
ПРЕДИСЛОВИЕ
51
БАРБЕРИНИ ГР. 336
108
Baumstark A. Liturgie comparée. Principes et méthodes pour l’étude historique des
liturgies chrétiennes. Troisième édition revue par Dom Bernard Botte O.S.B. (Collection
Irénikon). Chevetogne-Paris, 1953. 290 p.; здесь 18-22. Впервые подобные идеи выс-
казаны в труде Baumstark A. Vom geschichtlichen Werden der Liturgie // Ecclesia
Orans. Freiburg/B., 1923. № 10. S. 33; оценка с современных позиций Taft R. F. Anton
Baumstark’s Comparative Liturgy Revisited // Acts of the International Congress «Com-
parative Liturgy Fifty Years after Anton Baumstark (1872-1948)», Rome 25-29 Septem-
ber 1998 / Taft R. F., Winkler G. (edd.) // OCA, 265. Roma 2001. P. 191-232; здесь 201.
52
ПРЕДИСЛОВИЕ
53
БАРБЕРИНИ ГР. 336
117
Ср. Metzger. T. III, 254, rr 9-12.
118
COGD, 287-289; ср. Eleuteri P., Rigo A. Eretici, dissidenti (см. выше, сн. 112). P. 39.
119
О редакциях византийской евхологики см. Parenti S. L’Eucologio Slavo del Sinai
nella storia dell’eucologio bizantino // Seminario del Dipartimento di Studi Slavi dell’Eu-
ropa Centro-Orientale – Università di Roma “La Sapienza”. Filologia Slava, 2. Roma,
1997. P. 13-16.
120
Zheltov M. The Moment of Eucharistic Consecration in Byzantine Thought // Issues in
Eucharistic Praying in East and West. Essays in Liturgical and Theological Analysis /
Johnson M. E. (ed.). Collegeville, MN, 2010. P. 263-306; здесь 291.
54
ПРЕДИСЛОВИЕ
121
См. «di∆ w|n tou' qanavtou sou kai; th'" ajnastavsew" to;n tuvpon telei'n parevdwka"
hJmi'n» с «hu{ramen tou' qanavtou sou th;n mnhvmhn, i[damen th'" ajnastavsewv" sou to;n tuv-
pon» молитвы [22.2]; ср. выражение «di∆ aujtw'n kai hJma'" ejn tw'/ aJgiasmw'/ sou dia-
fuvlaxon memnhmevnou" th'" sh'" cavrito"» с предложением: «thvrhson hJma'" ejn tw'/ sw'/
aJgiasmw'/ o{lhn th;n hJmevran meletw'nta" th;n dikaiosuvnhn sou » гимна Plhrwqhvtw, вве-
денного в 624 г. (Taft2. P. 288-290, 297). Цитаты 1Тим 3,13 и 2Кор 5,10, употреблен-
ные в молитве по отношению к сослужащему духовенству, употребляются и в мо-
литвах рукоположения дьякона [162.4] и дьякониссы [164.10].
122
JAC.PAB 20, n° 2; P. 19, сноска 1. Рукопись римской Корсинианской библиотеки
Roma Corsini 41.E.31 описана М. Л. Агати: Agati M. L. Catalogo dei manoscritti greci
della Biblioteca dell’Accademia Nazionale dei Lincei e Corsiniana // Bollettino dei Clas-
sici. Supplemento, 24. Roma, 2007. P. 75-82; здесь 76, сноска 4.
123
Ср. Taft3. P. 655.
124
См. сн. 119 и Parenti. Локальные традиции. С. 333-335.
55
БАРБЕРИНИ ГР. 336
125
Усвоение за патриархом чина приготовления мира прослеживается по литурги-
ческим источникам с XI века, ср. Velkovska E. Lo studio dei lezionari bizantini // Ec-
clesia Orans. 1996. № 13. P. 253-271; здесь 268; см. также Menevisoglou P. Melethvma-
ta peri; aJgivou Muvrou. Aqhvnai, 1999. S. 19 и прим. 11. Периферийные евхологии,
например, итало-греческий кодекс Неаполитанской Национальной Библиотеки Na-
poli, Biblioteca Nazionale, II C 21, даже в XIII в. не знали этого предписания (Ibid. P.
22, 69).
126
Ср. Brakmann H. Der Gottesdienst der östlichen Kirchen // ALW. 1988. № 30. S. 303-
410; здесь 360. Датировку евхология см. Parenti S., Velkovska E. A Thirteenth Century
Manuscript of the Constantinopolitan Euchology. Grottaferrata G.b. I, alias of Cardinal
Bessarion // BBGG. III Serie. 2007. № 4. P. 175-196.
56
ПРЕДИСЛОВИЕ
ной Италии до конца XII в., когда она уже находилась полностью
под норманнским господством127.
II. 3. 3. Заимствования с Ближнего Востока
Евхологии Великой Греции, особенно древнейшие, характери-
зуются по отношению к константинопольской редакции наличием
чинов и молитв, взятых из грекоязычных литургий халкидонских па-
триархатов Александрии, Антиохии и Иерусалима.
Восточные литургические традиции, по-видимому, пришли в
Южную Италию в начале VII в. с интеллектуальной элитой священ-
нослужителей и монахов, бежавших сначала от персов, а затем от
арабов и монофелитов128. Изначально их центром притяжения был
Константинополь, но потеря Египта под ударами ислама привела к
ухудшению снабжения столицы зерном, поэтому беженцы стали ис-
кать более благоприятных мест для проживания129. Филологические
исследования подтверждают хронологию событий и позволяют да-
тировать восточные заимствования VII-VIII веками130. Во многих
случаях версия, находящаяся в Barberini gr. 336, оказывается более
архаичной, чем самый древний греческий текст, списанный на
Ближнем Востоке.
Как заметил уже в конце XIX в. русский исследователь Н. Ф.
Красносельцев131, молитва предложения (протесиса) хлеба [23] и
127
Ср. Pertusi A. Insegne del potere sovrano e delegato a Bisanzio e nei paesi di influenza
bizantina // Simboli e simbologia nell’Alto Medioevo, II. // Settimane di Studio del Cen-
tro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, 23. Spoleto, 1976. P. 481-568; здесь 552. Прим.
183.
128
Martin J.-M., Jacob A. La Chiesa greca in Italia (c. 650 - c. 1050) // Storia del Cristia-
nesimo. Religione - Politica - Cultura, IV: Vescovi, Monaci e Imperatori (610-1054). Ro-
ma, 1999. P. 367-388; Martin J.-M. Hellénisme et présence byzantine en Italie méridio-
nale (VIIIe-XIIIe siècle) // L’Ellenismo Italiota dal VII al XII secolo. Alla memoria di
Nikos Panagiotakis. Αθήναι, 2001. P. 181-202.
129
Perria L., Falkenhausen V. von, D’Aiuto F. Introduzione // Tra Oriente e Occidente.
Scritture e libri greci fra le regioni orientali di Bisanzio e l’Italia // Testi e Studi Bizanti-
no-Neoellenici, 14. Roma, 2003. P. IX-XLVI ; здесь XI.
130
Jacob A. Variantes italo-grecques et géorgiennes d’une prière de la Liturgie de saint
Jacques // Mus 1965. № 78. P. 291-298; здесь 297.
131
Красносельцев Н. Ф. Сведения о некоторых литургических рукописях Ватикан-
ской Библиотеки. Казань, 1885. С. 197-198.
57
БАРБЕРИНИ ГР. 336
58
ПРЕДИСЛОВИЕ
138
Baldanza G. Il rito matrimoniale nell’eucologio Barberini 336. Analisi della sua visio-
ne teologica // EL. 1979. № 93. P. 316-351.
139
JAC.KTI 139-147; 140, 147, но ср. Magdalino P. Church, Bath and Diakonia in Med-
ieval Constantinople // Church and People in Byzantium. Society for the Promotion of
Byzantine Studies, Twentieth Spring Symposium of Byzantine Studies. Manchester, 1986
/ Morries R. (ed). Birmingham, 1990. P. 165-188; 169, прим. 63a.
140
Nicholas of Sion. P. 26-27.
141
Синай. гр. NЕ МГ 53, лл. 63rv и 86v-87v.
142
Bertonière G. The Historical Development of the Easter Vigil and Related Services in
the Greek Church // OCA, 193. Roma, 1972. P. 12-18.
143
Morozowich M. M. A Palm Sunday Procession in the Byzantine Tradition? A Study of
the Jerusalem and Constantinopolitan Evidence // OCP. 2009. № 72. P. 359-383; здесь
361-364. Автор посвятил отдельный раздел молитвам Евхология Барберини (Ibid. P.
376-377), но без основания посчитал их принадлежащими константинопольскому
чину.
59
БАРБЕРИНИ ГР. 336
60
ПРЕДИСЛОВИЕ
61
БАРБЕРИНИ ГР. 336
62
ПРЕДИСЛОВИЕ
168
Ср. Паренти. Локальные традиции. С. 335-336.
169
PAR.CAT 49-59.
170
Об этой молитве см. Auzépy. Les Isauriens et l’espace sacre. P. 23-24 и ранее Cony-
beare F. The Survival of Animal Sacrifices inside the Christian Church // The American
Journal of Theology. 1903. Vol. 7/1. P. 62-90.
171
PAS § 215.
172
CON 413-414; PAR.G04 § 207; Polidori. Eucologio Ζ.δ. II. P. 202.
173
JAC.POR § 184; PAS § 240; PAR.G04 § 141.
174
PAS § 211; Vatican gr. 1554 (XII в.), f. 117rv и Vatican gr. 1872 (XII в.), f. 143r. Опи-
сания кодексов: Giannelli. Codices 1485-1683. P. 140 и Canart. Codices 1745-1962. P.
425.
175
JAC.MES §§ 24.3, 39.2; PAS § 231; RUG § 19.25; PAR.G04 § 205.
63
БАРБЕРИНИ ГР. 336
176
Насчет молитвы 267 см. сн. 165; насчет молитвы 268 см. NEK 45-46, 165, 283,
363; о молитве 269 см. там же, стр. 58-59, 438, 470. Этот автор не использует евхо-
логий Vat. Ottob. gr. 344 (1177 г.), где находятся молитвы кодекса Барберини [264]
(л. 119rv), [265] (л. 110v-111r), [268] (л. 113rv) и [270] (л. 109rv).
177
JAC.POR § 203; PAS § 232; PAR.G04 § 217.
178
Ср. Паренти. Локальные традиции. С. 338-339.
179
Taft3. P. 636-639.
180
WAW. P. 118 и прим. 36.
64
ПРЕДИСЛОВИЕ
только для Barberini gr. 336: две молитвы о доме [241, 242] и молит-
ва об источнике [238], которая снова появляется единственно в
ближневосточном евхологии Sinai gr. 982 XIII века.
II. 3. 6. Дьяконства
Под дьяконствами понимается серия прошений, возносимых
дьяконом и, вероятно, записанных в особой книге. Классический
евхологий, представляющий собой собрание молитв, творимых
предстоятелем богослужения, не предполагал включения туда дья-
конств в той последовательности, в которой они исполнялись в
службах. Это можно заметить в Barberini gr. 336 в разделе Божест-
венной литургии и служб суточного цикла, но в более сложных чи-
нах, таких как посвящение церкви, например, дьяконства уже соеди-
нены с молитвами в сопровождении подробных рубрикальных ука-
заний.
В конце нашего кодекса мы находим три подобные дья-
конства: Литургии Преждеосвященных, за усопших и на помазание
больных [286-288].
Дьяконства Литургии Преждеосвященных [286] зависят от
константинопольского прообраза, на что указывает поминовaние
патриарха181. Дьяконства за усопших [287] соответствуют классичес-
кой структуре дьяконств византийских ектений и находят точное по-
добие в просительной ектении, предшествующей «Отче наш» в Бо-
жественной литургии182. Дьяконства на помазание елеем больных
[286] являются свободной обработкой периферийной молитвы
[197]183.
181
Ср. Alexopoulos S. The Presanctified Liturgy in the Byzantine Rite. A Comparative
Analysis of its Origins, Evolution, and Structural Components // Liturgia Condenda, 21.
Leuven, Paris, Walpole (MA), 2009. P. 46.
182
Taft2. P. 90-99.
183
Паренти. Локальные традиции. С. 339-340.
65
БАРБЕРИНИ ГР. 336
184
Ср. Taft R. F. The Pontifical Liturgy of the Great Church according to a Twelfth-
Century Diataxis in Codex British Museum Add. 34060 // OCP. 1979. № 45. P. 279-307;
здесь 296, прим. 50 = Id. Liturgy in Byzantium and Beyond // Collected Studies Series,
CS 493. Aldershot, 1995. I; см. также Roten, Ph. de. Baptême et mystagogie. Enquête sur
l’initiation chrétienne selon s. Jean Chrysostome // LQF, 91. Münster, 2005. P. 218.
185
Об особенностях поминовений см. Taft R. F. A History of the Liturgy of St. John
Chrysostom. Vol. IV: The Diptychs // OCA, 238. Roma, 1991. P. 121-159.
186
Ср. Jacob. Euchologe du Patir. P. 89: «Dans le copie [i.e. de l’euchologe] exécutée en
Palestine, le mot patriavrch" a été retiré le plus souvent des rubriques où il apparaissait
pour être remplacé par les termes ajrciereuv" ou ajrciepivskopo" [В копии (т. е. евхоло-
гия), выполненной в Палестине, слово патриарх убирается из рубрик и заменяется
терминами архиерей или архиепископ] …». Можно уточнить, что архиепископом
литургические книги могут называть того же Константинопольского патриарха, ср.
Lauriwvtou C. Katavlogo" leitourgikw'n eijlhtarivwn th'" iJera'" monh'" Megivsth"
Lauvra" // Makedonikav. 1955-1960. № 4. Σ. 391-409: 396.
187
RUG.CON 92.
66
ПРЕДИСЛОВИЕ
67
БАРБЕРИНИ ГР. 336
188
Prigent. Les évêchés byzantins. P. 952; ead. La Calabre byzantine au miroir des sour-
ces sigillographiques // S. Nilo di Rossano e l’Abbazia greca di Grottaferrata [выше,
прим. 29]. P. 55-68; здесь 61.
68
ПРЕДИСЛОВИЕ
69
БАРБЕРИНИ ГР. 336
70
ПРЕДИСЛОВИЕ
189
Taft R. F. The Structural Analysis of the Liturgical Units: An Essay in Methodology //
Worship. 1978. № 52. P. 314-329, перепечатано Id., Beyond East and West. Problems in
Liturgical Understanding. Second Revised and Enlarged Edition. Rome, 1997. P. 187-
202.
190
Для перевода LXX (Семидесяти) мы использовали издание: Septuaginta, id est
Vetus Testamentum graece iuxta LXX interpretes / Rahlfs A. (ed.). Vol. I-II. Stuttgart,
1935 (1979), а для Нового Завета издание Nestle E., Aland K. Novum Testamentum
graece. Stuttgart, 197926; аллюзии привлекались в широком диапазоне, например, 4
Mак. 18,24. Некоторые замечания о библейских цитатах в нашем евхологии у
Metzger, M. Présidence et médiation dans l’euchologie des «Constitutions Apostoliques»
// La prière liturgique. Conférences Saint-Serge, XLVIIe Semaine d’études liturgiques.
Paris, 27-30 Juin 2000 / Triacca A. M., Pistoia A., éd. // Biblioteca Ephemerides Liturgi-
cae, Subsidia, 115. Roma 2001. P. 13-25.
191
Ссылки по изданию: Fragmenta pseudepigraphorum quae supersunt graeca, una cum
historicorum et auctorum judaeorum hellenistarum fragmentis, collegit et ordinavit A.-M.
Denis. Leiden, 1970.
71
ЕВХОЛОГИЙ
1. 1) Литургия святого Василия
2) Молитва, творимая иереем в скевофилакии при положении хлеба
на дискос
3) Боже, Боже наш, небесный хлеб, пищу всему мируa, Господа на-
шего и Бога Иисуса Христа пославшийb, спасителяc и искупителяd и
благодетеля, благословляющегоe и освящающего нас, сам благосло-
ви предложение это и прими его на пренебесный твой жертвенник.
Помяни, как благой и человеколюбец, принесших, и тех, за кого
принесли, и сохрани нас неосужденными в священнодействии бо-
жественных твоих тайн. Возгл(ашение): Ибо освятится и прославит-
ся пречестное и великолепное имя твое, Отца.
aСр. Ин. 6,51 bГал. 4,4 c1 Ин. 4,14 dДеян. 7,35 eДеян. 3,26
СДЛ 2, 58; ЧИН I, 58-59; 121-122; СЛУЖ 91
75
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aДан. 9,15 (Феодот.) и др. bПс. 27,9 cПс. 25,8 dСр. Пс. 26,9 eСр. Пс. 16,7 fМф. 6,13
СДЛ 2, 59; ЧИН I, 60-61, 123; СЛУЖ 101-102, 198-199.
5. 1) Молитва входа
2) Владыкa Господи Боже нашa, поставивший на небесах чины и во-
инства ангелов и архангелов в служение твоей славы, сотвори, что-
бы со входом нашим совершился вход святых ангелов, сослужащих
нам и славословящих твою благость. Возгл(ашение): Ибо подобает
тебе.
aДан. 9,15
ПОТ 42об; СДЛ 2, 59; ЧИН I, 62-63, 124-125; СЛУЖ 104-105, 201
6. 1) Молитва трисвятого
2) Боже святой, во святых почивающийa, трисвятым голосом сера-
фимами воспеваемый, и херувимами славословимый, и всякими не-
бесными силами поклоняемый, ты от небытия в бытие все привед-
шийb, создавший человека по образу твоему и по подобиюc и всяким
твоим дарованием украсивший, дающий премудрость и разум прося-
щемуd; и не презирающий согрешающего, но полагающий на спасе-
ние покаяниеe; сподобивший нас, смиренных и недостойных рабов
твоих, в час сей стать пeред славоюf святого твоего жертвенника и
76
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
9. 1) Молитва оглашенных
2) Господи Боже нашa, на небесах живущийb и взирающий на все
дела твои, воззри на рабов твоих оглашаемых, склонивших шеи свои
пeред тобою, и дай им легкое бремяc, сделай их членами святой тво-
77
БАРБЕРИНИ ГР. 336
78
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
79
БАРБЕРИНИ ГР. 336
80
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
81
БАРБЕРИНИ ГР. 336
5,8; Прем. 8,3 lМф. 11,25 m3 Мак. 2,2 nДан. 3,54-55 o2 Кор. 1,3 p1 Тим. 1,1; Тит. 2,13
qПрем. 7,26 rСр. Ин. 14,8 s1 Ин. 5,20 tСр. Ин. 14,6 uИн. 1,9 vИн. 14,17 wРим. 8,15
xЕф. 1,14 yПс. 118,91 zКол. 1,16 aaСр. Иез. 10,12 bbИс. 6,2-3
82
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
рии, став под закономw, осудить грех во своей плотиx, чтобы умира-
ющие во Адаме были оживотворены в самом Христеy твоем. И, пре-
быв в этом мире, дав повеления спасительные, избавив нас от идоль-
ского заблуждения, привел нас к познанию тебя, истинного Богаz и
Отца, стяжав нас как народ избранныйaa, царственное священство,
род святойbb. И очистив нас водоюcc и освятив Духом Святымdd, вза-
мен предал себя на смерть, которой мы oдержимы были, проданные
под грехee. И чeрез крест сойдя во ад, чтобы наполнить собою всеff,
разрешил страдания смертныеgg, воскреснув в третий деньhh, и про-
ложив путь всякой плоти к воскресению из мертвых. Ибо невоз-
можно было начальнику жизниii быть удержаннымjj тлением, сде-
лался начатком умершихkk, первородным из мертвых, чтобы быть
eму во всем между всеми первымll. И, взойдя на небеса, сел одесную
величия на высотахmm, oн же придет воздать каждому по делам егоnn.
Oставил же он нам воспоминания спасительного своего страдания,
которые мы поставили [...]
aПс. 144,5 bДан. 3,31 cБыт. 2,7 dСр. Быт. 1,26.27 eБыт. 3,23 f1 Ин. 5,20 gСр. Быт. 3,1-4
hСр. Быт. 3,23-24 iБыт. 3,19.23 jСр. Дан. 3,34 kПс. 137,8 lЛк. 1,78 mЛк. 1,70, Деян.
3,18 nИс. 8,20 oГал. 4,4 pЕвр. 1,2-3 qФилип. 2,6 rВар. 3,38 sФилип. 2,7 tФилип. 3,21,
Рим. 8,29 uРим. 5,12 vИн. 1,18 wГал. 4,4 xРим. 8,3 y1 Кор. 15,22 zКол. 1,10, Ин. 17,3
aaТит. 2,14 bb1 Петр. 2,9 ccЕф. 5,26 ddРим. 15,16 eeРим. 7,6.14 ffЕф. 4,10 ggДеян. 2,24
hh1 Кор. 15,4 iiДеян. 3,15 jjДеян. 2,24 kk1 Кор. 15,20 llКол. 1,18 mmЕвр. 1,3 nnРим. 2,6
83
БАРБЕРИНИ ГР. 336
Святого твоего Духаg. Всех нас прими в Царство твое как сынов све-
та и сынов дняh, показав твой мир; и твою любовь даруй нам, Госпо-
ди Боже нашi; ибо ты все воздал намj. Возгл(ашение): И дай нам
едиными устами и единым сердцем славитьk и воспевать пречестное
и великолепное имя твое, Отца и Сына и Святого духа, ныне.
2) Народ: Аминь.
a2 Тим. 2,15 bПс. 50,3 cСр. Пс. 25,6 dПс. 105,4-5 eПс. 64,12 fСр. Пс. 2,1 gЛк. 4,14;
Рим. 15,13 h1 Фес. 5,5 iДан. 9,15 (Феодот.) и др. jИс. 26,12 kРим. 15,6
СДЛ 2, 67-69; ЧИН I, 161-163; СЛУЖ 241-242
84
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
85
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aДан. 9,19 (Феодот.) bСр. 2 Пар. 30,27, З Цар. 8,39 cСр. Пс. 79,3 dВт. 9,26
СДЛ 2, 77; ЧИН I, 167-168; СЛУЖ 156, 248
86
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
87
БАРБЕРИНИ ГР. 336
88
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
89
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aОтк. 11,17; Пс. 83,9 bЕвр. 9,7 cЕвр. 5,7 d1 Тим. 1,12; ср. 2 Кор. 4,1 еЛк. 4,14; Рим.
15,13 f2 Кор. 1,12 gСр. Прем. 19,22, 1 Кор. 1,2 h3 Цар. 8,34 iСр. 1 Тим. 1,17
СДЛ 2, 122; ЧИН I, 75-76; СЛУЖ 121
90
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
91
БАРБЕРИНИ ГР. 336
a1 Тим. 1,2 и др. b2 Кор. 13,13 c2 Тим. 4,22 dСр. Иудиф. 8,25 eСр. 2Фес. 1,3 fПс.
102,22 gПрем. 1,14 hДан. 7,10; Евр. 12,22 iСр. Иез. 10,12
СДЛ 2, 125; ЧИН I, 91-93; СЛУЖ 139-140
92
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
93
БАРБЕРИНИ ГР. 336
94
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
40. 1) Иерей:
2) Внемлиa Господи Иисусе Христе, Боже наш, из святого жилища
твоегоb и приди, чтобы освятить насc; ты, в высоте с Oтцом восседа-
ющий и здесь с нами невидимо пребывающий, благоволи могущест-
95
БАРБЕРИНИ ГР. 336
венной твоей рукоюd преподать нам (эти дары) и через нас – всему
народу.
3) Дьякон: Внемлем!
4) Иерей: Святые святым!
5) Народ: Един свят.
6) По произнесении народом Един свят, един Господь, Иисус Хрис-
тос, во славу Бога Отцаe, (иерей) берет частицы святого тела и по-
гружает в святые чаши и говорит: Во исполнение Духа Святого.
aДан. 9,19 (Феодот.) bСр. 2 Пар. 30,27; 3 Цар. 8,39; Пс. 32,14 cСр. Пс. 79,3 dВт. 9,26
eФилип. 2,11
СДЛ 2, 131-132; ЧИН I, 107; СЛУЖ 156
96
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
97
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aПс. 47,2 bСр. 1 Кор. 15-50 и сл. cСр. Мф. 12,36 dСр. 1 Тим. 1,17
СДЛ 5, 163; ЧИН I, 183-184; СЛУЖ 281-282
98
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
6,56 iСр. Кол. 3,16 jСр. 2 Кор. 6,16 k1 Кор. 6,19 lСр. Еф. 6,11 mЛк. 1,70 nМф. 6,13
СДЛ 5, 166; ЧИН I, 188-190; СЛУЖ 286-288
99
БАРБЕРИНИ ГР. 336
100
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
ших, приведи нас к пристани твоей волиb, просвети очи сердец на-
шихc для познания твоей истиныd, и даруй нам оставшуюся часть
нынешнего дня мирную и безгрешную, и все время жизни нашей, за-
ступничеством святой Богородицы и всех святых твоих. Возгл(аше-
ние): Ибо твоя держава.
aПс. 6,2; 37,2 bПс. 106,30 cСр. Пс. 12,4; Еф. 1,18 dЕвр. 10,26 и др.
ЧИН I, 7-8, 176-177; СЛУЖ 7-8
101
БАРБЕРИНИ ГР. 336
102
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
103
БАРБЕРИНИ ГР. 336
104
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aИуд. 24 bСр. Пс. 50,19 cСр. Быт. 19,15; Молитва Манассии 13 dСр. Пс. 50,3 eСр. Ис.
33,15; Рим. 13,13 fРим. 13,12 gСр. Деян. 2,29; Евр. 4,16 hСр. Ин. 17,3
ЧИН II, 121-123
105
БАРБЕРИНИ ГР. 336
106
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
107
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aСр. Кол. 2,3 bПс. 39,4 cСр. Пс. 48,3 dПс. 90,6
МП 40
108
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aСр. Иудиф. 9,12 bСр. Лк. 17,10 cСр. Еф. 1,3 d1 Тим. 3,4
МП 41-42
109
БАРБЕРИНИ ГР. 336
110
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
111
БАРБЕРИНИ ГР. 336
112
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
113
БАРБЕРИНИ ГР. 336
114
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aПс. 118,91 bМолитва Манассии 15 cСр. Пс. 50,12; Мф. 5,8; 1 Тим. 1,5; 2 Тим. 2,22
dСр. 1 Тим. 1,17
МП 61-62
115
БАРБЕРИНИ ГР. 336
116
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
117
БАРБЕРИНИ ГР. 336
118
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aДан. 9,15 (Феодот.) и др. bСр. Деян. 10,9 cСр. Лк. 17,10 dПс. 90,6 eМф. 6,13
МП 75-76
МП 76
МП 77
МП 77
119
БАРБЕРИНИ ГР. 336
120
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
121
БАРБЕРИНИ ГР. 336
122
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
20 uПс. 16,7
МП 84-85
123
БАРБЕРИНИ ГР. 336
124
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
125
БАРБЕРИНИ ГР. 336
126
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
127
БАРБЕРИНИ ГР. 336
103,3-4
128
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
129
БАРБЕРИНИ ГР. 336
130
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
131
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aДан. 9,15 bСр. Лк. 4,14; Рим. 15,13 cСр. Рим. 9,8 dСр. Мф. 8,12
ПОТ 98об-99; ТРЕБ I, 32-38
132
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
133
БАРБЕРИНИ ГР. 336
134
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
2 Петр. 3,18 ffФилип. 3,14 ggЕвр. 12,23 hhРим. 8,39 ii4 Мак. 18,24
ПОТ 101-102об; ТРЕБ I, 46-48
135
БАРБЕРИНИ ГР. 336
136
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
137
БАРБЕРИНИ ГР. 336
138
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
139
БАРБЕРИНИ ГР. 336
140
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
141
БАРБЕРИНИ ГР. 336
142
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
2, 20-22 tСр. Исх. 15,23-25 uСр. Мф. 3,17; Мк. 1,11; Лк. 3,22 v4 Мак. 18,24
ПОТ 60об-62об; ЧИН II, 52-57
143
БАРБЕРИНИ ГР. 336
144
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
145
БАРБЕРИНИ ГР. 336
146
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
147
БАРБЕРИНИ ГР. 336
148
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aТит. 2,13 и др. bПрем. 9,1 cИак. 1,17 dСр. Исх. 14,31 eПс. 44,8 fТит. 3,5 gАм. 4,13 и
др. h1 Кор. 15,54 iСр. Еф. 2,19 jТит. 2,14 kСр. Мф. 10,1; Лк. 8,2 lТит. 2,14 m1 Петр.
2,9 nСр. Еф. 3,17 oСр. Ис. 57,15
149
БАРБЕРИНИ ГР. 336
150
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
151
БАРБЕРИНИ ГР. 336
152
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
Мк. 9,18 gСр. Пс. 67,20 h1 Тим. 2,4 i4 Мак. 18,24 jМф. 8,12 kПс. 48,8 l1 Тим. 1,19
mИез. 33,4; ср. Лк. 2,35 n2 Кор. 5,10 oМф. 25,34 pСр. 1 Тим. 1,17 q4 Мак. 18,24
153
БАРБЕРИНИ ГР. 336
154
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
155
БАРБЕРИНИ ГР. 336
156
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
157
БАРБЕРИНИ ГР. 336
158
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
159
БАРБЕРИНИ ГР. 336
Цар. 8,30; ср. 3 Цар. 8,32.34.39.43 vМф. 24,3; 28.20 wИсх. 29,37 xСр. Ис. 57,15
ПОТ 26об-28; ЧИН II, 138-145
160
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
161
БАРБЕРИНИ ГР. 336
162
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
163
БАРБЕРИНИ ГР. 336
164
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
165
БАРБЕРИНИ ГР. 336
166
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
Ин. 11,50 fИн. 10,14-15 gРим. 2,19-20 hФилип. 2,15 iСр. Рим. 14,10
ПОТ 32об-33; ЧИН II, 26-27
167
БАРБЕРИНИ ГР. 336
168
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
1,13 gСр. Евр. 5,1; 1 Петр. 2,5 hТит. 3,5 iТит. 2,13
ЧИН I, 216-218
169
БАРБЕРИНИ ГР. 336
170
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
171
БАРБЕРИНИ ГР. 336
годать, и так далее, ставя его на колени, и все выполняется над ним
по вышеприведенному чину до отпуста.
aСр.1 Петр. 1,9 bПс. 78,9 cСр. Мф. 20,27; Мк. 9,35 dСр. Иов 5,8; Прем. 8,3 eСр. 1
Тим. 1,14; 2 Тим. 1,7 fБыт. 50,25 gСр. Мф. 10,15 и др.
ЧИН I, 210-212
172
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
173
БАРБЕРИНИ ГР. 336
174
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
175
БАРБЕРИНИ ГР. 336
176
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
ПОТ 500об-501
177
БАРБЕРИНИ ГР. 336
и обилие мираc, дабы в мире его проводить нам жизнь тихую и без-
мятежную во всяком благочестии и чистотеd. Ибо ты царь мира, и
тебе славу воссылаем.
5) И после Аминь, берет венец со святой трапезы и, держа егo в
обеих руках, коронует его, говоря: В имя Отца и Сына и Духа Свя-
того.
6) И после этого совершает Преждеосвященную и причащает его
животворящим причастием.
a1 Тим. 1,17 bСр. Иов 5,8; Прем. 8,3 cПс. 71,7 d1 Тим. 2,2
178
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
179
БАРБЕРИНИ ГР. 336
180
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
181
БАРБЕРИНИ ГР. 336
182
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
183
БАРБЕРИНИ ГР. 336
184
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
Быт. 29,6-31 wСр. Быт. 41,45 xСр. Исх. 2,21 yПс. 129,2 zПс. 127,3-4 aaМф. 6,13
185
БАРБЕРИНИ ГР. 336
186
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
187
БАРБЕРИНИ ГР. 336
188
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
ПОТ 207об
189
БАРБЕРИНИ ГР. 336
190
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
191
БАРБЕРИНИ ГР. 336
192
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
193
БАРБЕРИНИ ГР. 336
194
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
ПОТ 113об-114
195
БАРБЕРИНИ ГР. 336
ПОТ 321-321об
196
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
197
БАРБЕРИНИ ГР. 336
198
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aСр. Ам. 4,13 и др. bСр. 1 Петр. 3,10 cБыт. 8,11 dИн. 12,13; Мк. 11,10 eСр. Ин. 12,13
fСр. Пс. 9,5
ПОТ 527об-528
199
БАРБЕРИНИ ГР. 336
200
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
201
БАРБЕРИНИ ГР. 336
18,13 qСр. Пс. 24,18 rСр. Пс. 70,9 sСр. Пс. 101,20 tСр. Еф. 2,4 uСр. Деян. 10,38 vСр.
Притч. 13,17; 25,13
ПОТ 76об; ЧИН II, 101-106
202
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
203
БАРБЕРИНИ ГР. 336
204
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
205
БАРБЕРИНИ ГР. 336
206
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
207
БАРБЕРИНИ ГР. 336
208
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
209
БАРБЕРИНИ ГР. 336
210
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
211
БАРБЕРИНИ ГР. 336
212
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
213
БАРБЕРИНИ ГР. 336
214
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
215
БАРБЕРИНИ ГР. 336
216
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
3) Третий день
Месодий, глас IV: Воскликните Богу, вся земля (Пс. 65,1). Апостол:
(Чтение) (послания) святого Павла апостола Ефесянам: Братья, об-
новитесь духом ума вашего, конец: теперь - свет в Господе (Еф. 4,23
- 5,8). Стих аллилуйи: Сердце чистое сотвори во мне (Пс. 50,12).
Евангелие от Марка, начало: кто хочет идти за мною, отвергнись се-
бя, и возьми крест, конец: пришедшее в силе (Мк. 8,34 - 9,1).
4) Четвертый день
Месодий, глас плагальный IV: С небес призрел Господь на землю.
Стих: Господи! услышь молитву мою (Пс. 101,20.2). Апостол: (Чте-
ние) (второго) послания святого Павала апостола к Коринфянам:
Братья, ибо вы храм Бога живого, конец: святыню в страхе Божием
(2 Кор. 6,16 - 7,1). Стих аллилуйи: Омой меня от беззакония моего, и
от греха моего очисти меня (Пс. 50,4). Евангелие Луки, (начало): Ии-
сус проходил по городам и селениям, конец: Кто имеет уши слы-
шать, да слышит (Лк. 13,22-[30]. 14,35).
5) Пятый (день)
Месодий, глас II: Утверди стопы мои в слове твоем и не дай овла-
деть мною никакому беззаконию. Стих: избавь меня от угнетения
(Пс. 118, 133-134). Апостол к Римлянам: Братья, милосердием Божи-
им, представьте тела ваши, конец: по мере веры (Рим. 12,1-3). Стих
аллилуйи: Помилуй меня, Боже, по великой милости твоей (Пс. 50,3).
Евангелия от Луки, начало: Случилось, что когда Иисус в одном
месте, конец: просящим у него (Лк. 11,1-13).
6) Шестой (день)
Месодий, глас плагальный IV: Господь – сила моя и песнь; oн сделал-
ся моим спасением. Стих: Строго наказал меня Господь, oн сделал-
ся моим спасением. (Пс. 117,14.18a.14b). Апостол: (Чтение) второго
послания Павла к Коринфянам: Братья, Бог, повелевший из тьмы,
конец: открылась в теле нашем (2 Кор. 4, 6-10). Стих аллилуйи: При-
зри на меня и помилуй меня (Пс. 118,132). Евангелие от Матфея,
217
БАРБЕРИНИ ГР. 336
218
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
219
БАРБЕРИНИ ГР. 336
220
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aДан. 9,15 (Феодот.) и др. b2 Кор. 7,1 cСр. Мф. 25,1-13 dКол. 1,6 eСр. Еф. 2,10 fСр.
Иак. 2,5 и др. gРим. 8,39
221
БАРБЕРИНИ ГР. 336
Лк. 15,22 h1 Фес. 5,8 iСр. Еф. 6,11.13 jСр. 1 Тим. 2,15 kЕф. 6,11 l2 Тим. 4,7 m2 Тим.
4,8 nИак. 2,5 oСр. 1 Тим. 1,17
222
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aЧисл 16,22. 27,16 bСр. Евр. 2,14 cИс. 35,10 dПс. 118,142 eИн. 11,25
ПОТ 326об-327; СЛУЖ 117-118; ЧИН I, 73-74
223
БАРБЕРИНИ ГР. 336
224
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
225
БАРБЕРИНИ ГР. 336
226
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
227
БАРБЕРИНИ ГР. 336
228
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
229
БАРБЕРИНИ ГР. 336
дая и защищая нас во все дни нашей жизниb. Ибо подобает тебе вся-
кая слава, честьc и поклонение.
aПс. 125,2 bПс. 22,6; 26,4; Лк. 1,75 cСр. 1 Тим. 1,17
CЛУ 200
230
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
aЛев. 7,12; Ср. 2 Пар. 29,31; Пс. 49,14; Евр. 13,15 bРим. 12,1 cПс. 144,18 dПс. 9,2 eИн.
1,29 fЛев. 4,3.14 g1 Петр. 1,19 hПс. 102,8 i1 Фес. 4,7 jСр. Мф. 25,33-34 k2 Тим. 4,1 l2
Кор. 11,26
231
БАРБЕРИНИ ГР. 336
232
ПЕРЕВОД ТЕКС ТА ЕВ ХОЛОГИЯ
10) Народ: Ныне силы [ср. № 46.1] и затем дьякон: Исполним мо-
литву. О предложенных и преждеосвященных честных дарах. О бла-
гочестивейших. Об (этом) городе, и так далее. Заступи. Вечер весь,
и так далее.
11) Иерей возглашает: И удостой. Народ: Отче наш. Иерей: Ибо
твое есть царствоc. Народ: Аминь, и так далее.
a2 Кор. 4,6 bИн. 3,5 bМф. 6,13
233
БАРБЕРИНИ ГР. 336
***
234
235
236
ВВЕДЕНИЕ К ИЗДАНИЮ ГРЕЧЕСКОГО
ТЕКСТА ЕВХОЛОГИЯ*
I. 1. Сокращения
Как обычно в более новых унциальных рукописях, писец упот-
ребляет ограниченное число сокращений, обычно в конце строки:
«кружок» обозначает o" или on, «черточка» - означает конечное n1.
Окончание -АС выражается загибом правой линии альфы в форме
крючка2, окончание -WN родительного падежа множественного чис-
ла обозначается омегой, иногда без горизонтальной черточки, а ко-
нечное OY часто обозначается лигатурой. Союз kaiv чаще всего по-
является в обычной форме с каппой, с перечеркнутой наискосок
правой нижней линией, а иногда это начертание употребляется и в
середине слова: k(ai)kravgota ªл. 13r], k(ai)rw'/ [л. 73r], k(ai)rovn [л.
217r], dik(ai)osuvnh [лл. 206r, 248r], dik(aiv)a [л. 255v], и в 52 случаях,
*
Данный раздел написан авторами издания на русском языке (прим. Пер.).
1
Cp. V. Gardthausen, Griechische Palaeographie. Zweite Auflage. Zweiter Band: Die
Schrift, Unterschriften und Chronologie im Altertum und im byzantinischen Mittelalter,
Leipzig 1913, 328.
2
Cp. A. Jacob, “Inscriptions byzantines datées de la province de Lecce (Carpignano, Ca-
vallino, San Cesario)”, Accademia Nazionale dei Lincei. Rendiconti della Classe di Scien-
ze morali, storiche e filologiche, ser. VIII, 37/1-2 (1982), 41-62: 46, n. 20.
237
БАРБЕРИНИ ГР. 336
3
L. Traube, Nomina Sacra. Versuch einer Geschichte der christlichen Kürzung (Quellen
und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters 2, München 1907 (Darm-
stadt 1967), 53-124 и 125-128 (Spätere Neubildungen) и библиография, указанная П.
Канаром в: P. Canart, Paleografia e codicologia greca. Una rassegna bibliografica (Lit-
tera Antiqua 7), Città del Vaticano 1991, 65-68.
4
Nomen sacrum PNAСIN не используется в тексте молитвы для обозначении слова
pneuvmasin в случае, когда речь идет о злых духах (ajkaqavrtoi" pneuvmasin), на л.
231r.
5
Например, в молитве горнего престола в Литургии Василия (л. 3r) существитель-
ное staurov" пишется полностью, тогда как в соответствующей молитве Литургии
Иоанна Златоуста оно сокращается.
6
На л. 76r пишется FILAN(QRWP)IAN вместо FILAN(QRWP)E и на л. 212r нахо-
дится неправильная форма FILANIС (читать FILANIãAÃС) filanqrwpiva; в других
случаях, которых достаточно много, слово пишется целиком.
238
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
I. 2. Пунктуация
Писец употребляет чаще всего верхнюю точку и среднюю точ-
ку, реже – нижнюю точку, по логике, которая соответствует синтак-
сическому членению текста. Между концом некоторых молитв и
славословием ставится четыре точки в форме креста или ромба, ко-
торые встречаются также в конце почти каждого стиха второго про-
лога [130] и молитвы на освящение воды на Богоявление [131]. Во-
просительный знак не всегда выражается двумя точками (:), a буквы,
вынесенные в левое поле, которые должны были бы делить текст на
абзацы, не всегда соотносятся со структурой текста.
7
Прилагательное qeofuvlakto" всегда пишется целиком.
8
C. M. Mazzucchi, “Sul sistema di accentazione dei testi greci in età romana e bizantina”,
Aegyptus 59 (1979), 145-167: 162.
239
БАРБЕРИНИ ГР. 336
I. 4. Орфографические ошибки
В евхологических текстах некоторая неопытность писца вмес-
те с недостаточным восприятием долготы гласных, типичным для
средневекового периода, приводит к большому количеству написа-
ний, испорченных омофонией и итацизмом. Некоторые примеры: ai
| e (sundedaimevnwn | sundedemevnwn), e | ai (dedovxaste | dedovxastai), e
| h (ejlevei | ejlevh), (ei" | h\/"), ei | i (oijkteirmouv" | oijktirmouv"), h | ei (du-
navmh | dinavmei), h | i (thvmion | tivmion), i | ei (prevpi | prevpei), i | h (sivn |
shvn), o | w (aploqhnai | aJplwqh'nai), oi | u (soi | suv), w | o (hJdwnai'" |
9
Напр. krhpivda (один раз пишется с острым ударением, л. 159r, а один раз без ак-
цента, л. 124v), sfragivdaÉi (в ед. ч. два раза с острым ударением на лл. 60r и 67r, но
то же слово пишется на л. 85r и 93v без ударения), wjdivna" (один раз с острым ударе-
нием, л. 16r), ср. Psaltes, Grammatik, § 252; Dissertatio contra Iudaeos, XLIX; Hagio-
graphica Cypria, 170; Commentarius in Ecclesiasten, XLII и n. 127.
10
Commentarius in Ecclesiasten, XLIII.
11
Cp. Dissertatio contra Iudaeos, LII-LIII; J. Noret, “L’accentuation de te en grec by-
zantin”, Byz 68 (1998), 516-518.
240
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
I. 5. Описки
В процессе списывания встречаются диктографические ошиб-
ки, допущенные по рассеянности писца: удвоение букв (ejkkfwv(nh-
si"), poiei'nn, uJmi'nn) или слогов (aujtouou, dedexiw'n, devndendron, ejna-
tenivzenizein, ejpepeuvcetai, ∆Iaiakwvb, kovsmosmon, monogegenou'", pa-
parakomidhvn, peirathvrathrion, periperipoih'sai, pneupneumavtwn,
povpoda", sunsunkaqezovmeno", fronhvmamato", thmimion). Три раза пи-
сец дополняет слово, написанное в сокращенной форме t(h)"h" (л.
96r), aut(ou)ou (л. 100v) и fwø"Øtov" (л. 108v).
Другие ошибки связаны с смешением унциальных букв текста
протографа: crismevnou" (XPICMENOYC) вместо criomevnou" (CRIO-
MENOUC), uJpoluvsasqai (UPOLUСAСQAI) вместо uJpoduvsasqai
(UPODUСAСQAI), ejk (EK) вместо eij" (EIС), ajfæ i>lein (AFILEIN)
вместо ajfidei'n (AFIDEIN).
Кроме случайных пропусков некоторых слов или словосочета-
ний12, писец допускает перескоки du même au même: ãprovsdexaià kaiv
ª6. 2º, uJpe;r tw'n ãhJmetevrwnà ª10.2º, devspota tw'n ãaJpavntwnà ª14.9º, toi'"
ãsoi'"Ã oijktirmoi'" ª70.2º, aiJ ãejÃnantivai ª122.4º, qalavssh" ãeij"Ã ª130.
2oº, baptismavtwn ãtÃw'n ª133.1º, mevsh" ãeujch'"à ª142.4º, ta; sãavà ª149.2º,
ajnãagnÃwsqh'nai ª157.5º, pro" ãsÃunhvqeian ª159.2º, genevsqai ãkaivÃ
(161.4), tou' ãaujtou'Ã ª165.3º, tw'/ ãKurivwÃ/ ª174.2º, ejnãanÃtivon (181.3), th'"
ãsÃh'" ª200. 2º. Иногда пропускается и большее количество текста,
например dwrhqeivsh" ãaujtw'/ uJpo; th'" sh'"Ã [160.4] и ou|ãper tuvpon kai;
uJpovdeigmaà parevdwka" (124.2), soi ãpoliteusamevnhn, wJ" lampavda fe-
vrein soià ª170.2º и povda", ãkai; uJmei'" ojfeivlete ajllhvlwn nivptein tou;"
povda"Ã [223.2].
12
В тринитарном славословии, содержащем словосочетание meqæ ou| eujloghtov", мес-
тоимение ou| опускается в шести случаях из 24 [31.2, 45.2, 118.4, 119.11, 259.2,
276.2], а в других четырех [164.10, 166.3, 239.2, 261.2] текст обрывается после meqæ.
241
БАРБЕРИНИ ГР. 336
I. 6. Исправления писца
Немногие исправления в тексте сделаны в большинстве слу-
чаев самим писцом [B1]: надписав омегу над омикрон, он исправляет
felonhn на felwnhn [160.11 и 162.11], diegeiron на diegeivrwn [193.
2], а sunecomevno(n) на sunecomevnw(n) [222.5]. Встречаются также
добавления альфы (л. 248v), омикрон (л. 198r), ро (л. 242r), сигмы (лл.
223r, 255r) между строками.
242
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
15
Jacob, “Une édition”, 9.
16
Wilmart, “Bénédiction romaine”, 14-15. О текстуальной традиции см. Hanssens, Li-
turgie d’Hippolyte, 485-488.
243
БАРБЕРИНИ ГР. 336
17
Cp. выше, Предисловие, § II. 3. 3.
244
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
18
Напр., в ближневосточном евхологии Синай гр. 959 XII века, л. 144r: Germanou'
patriavrcou eujcai; eij" panucivda, cp. DMITR, 62.
19
Как отмечено в ARR.PAN 322.
20
Общий обзор у Horrocks G. Greek: A History of the Language and its Speakers, Lon-
don and New York, 1997, 205-253; об агиографических текстах – работа, хотя и
старая, но актуальная до сих пор, Vogeser, Heiligenlegenden, а о древнейшей гимно-
графии – труд Mitsakis, Romanos.
21
Сходное наблюдение у J. M. Featherstone в издании Refutatio 815 г. патриарха Ни-
кифора Константинопольского (Nicephori Refutatio, XXXI).
22
Ср. Staffan Wahlgren, “Towards a Grammar of Byzantine Greek”, Symbolae Osloenses
77/1 (2002), 201-204. С октября 2004 г. над составлением грамматики средневеко-
вого греческого языка в Кембриджском университете в Великобритании работает
245
БАРБЕРИНИ ГР. 336
II. 1. 2. Гласные
Орфография отражает региональные черты произношения пис-
ца, хотя здесь не идет речь об особенностях, присущих только сред-
невековому греческому языку Южной Италии. Отметим прежде все-
го не слишком частое смешение [о] oÉw с [u] ou24: i>oumeno" [117.2],
sumboulon [123.4), propetou" (203.1), bai>fovrou [220.1], или ou с
омикроном: koreusai [212.1]. Безударная h в существительном me-
shmbriva и в прилагательном meshmbrinou' [93.2] ослабла вплоть до
фонетического смешивания с эпсилон (e), что приводит к появленю
таких форм, как mesembriva и производных [56.2, 105.2, 118.2,
257.2]25. Та же безударная h становится эпсилон после ро26, например
246
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
26
Cp. Jannaris, Historical Grammar, §§ 40, 186b; Rohlfs, Historische Grammatik, §12;
JAC.PAB 48 (аппарат); JAC.PAL 107 (аппарат); см. также JAC.FRA 352, n. 2; 354, n.
1; A. Jacob, “Fragments peu connus d’euchologes otrantais”, BIHBR 42 (1972), 107, n. 4;
PAS §§ 166.2, 266.2; PAS.PAN 134; Declerck, “Les récensions grecques” [см. сн. 24],
70 и n. 26; Jannaris, Historical Grammar, § 26.2. См. также LBG, 103, s.v. ajnepe-
revasto".
27
O византийской Италии см. Caracausi, Lessico greco, 42; LBG, 103 s.v.; Rohlfs,
Lexicon graecanicum, 564 s.v. ceivr. В евхологии S959 XI в. читается (л. 122v) eujch;
ejpi; cerotoniva/ hJgoumevnou.
28
S. T. Teodorsson, The Phonology of Attic in the Hellenistic Period (Studia Graeca et
Latina Gothoburgensia 40), Göteborg 1978, 25, 26-27, 36.
29
О южной Италии см. Garitte, Documents, 167.
30
См., например, BD § 11; Psaltes, Grammatik, § 241; cр. JAC.PAL 112.
247
БАРБЕРИНИ ГР. 336
31
Cр. Psaltes, Grammatik, § 241; Protévangile de Jacques, 231; см. также Follieri, Vita
Fantini, 18-19.
32
Отметим и неправильную форму errhvnh" вместо eijrhvnh" [75.2]; Caracausi, Lessico
greco, 181 включает формы eJrhvnh и airivnhn.
33
Примеры из рукописей: PET лл. 138r и 139r; MOS лл. 71v и 144r, Синай гр. 956
(свиток X в.); Grottaferrata A.b. V (XI в.), л. 149r; Vat. gr. 362 (XI в.), л. 144r; S958 лл.
46rv и 47r; S959 л. 144r; S961 л. 34r; S962 л. 65r; S973 л. 73v; Paris Coislin 214 (XII в.),
л. 38v; Grottaferrata A.a. IX (XII в.), л. 235v; Barb. gr. 472 (XII в.), л. 96r; Milano Ambr.
F 3 Sup. (XIII в.), л. 18v; Barb. gr. 461 (XIII в.), л. 89r.
34
J. Maruhn, “Eine zyprische Fassung eherechtlicher Titel der Epitome”, in Fontes mi-
nores IV, hrsg. Dieter Simon (Forschungen zur byzantinischen Rechtsgeschichte Bd. 7),
Frankfurt am Main 1981, 224, n. 16 (lambavnnw): пример из рукописи второй поло-
вины XIII в. или первых лет XIV в.
35
BD § 73; Schirò, S. Luca di Capo Rizzuto, 118, r. 475 (lambavnnei); JAC.POR §§ 127,
190; JAC.PAL 20, n. 6; PAR.G04 XXXII; cм. также Rohlfs, Lexicon, 77 и сл.
36
Psaltes, Grammatik, §§ 158-159; Rohlfs, Historische Grammatik § 36; еще примеры в:
JAC.PAL 44, 112; PAS § 264.
248
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
37
Dieterich, Geschichte der griechischen Sprache, 116. Об этом явлении в итало-гре-
ческих евхологиях см. JAC.POR §§ 16, 138, 178; PAS §§ 53, 68, 92, 294, 343.3, 346.6.
38
E. Kriaras, Lexikov Mesaiwnikhv" Ellhnikhv" dhmwvdou" grammateiva", VI, Thessalo-
nike 1979, 354.
39
Cр. S. Caruso в Bizantinistica 1 (1999)[2000], 305-349: 331; Lexikov th" neva" ellhni-
khv" glwvssa", ekd. G. D. Mpampiniwvth", Афины, 2002, 1671.
40
Написание Bavcco" часто встречается в папирусах и в эпиграфике: D. Feissel,
“Édessa”, Bulletin de correspondance hellénique. Supplément 8 (1983), 23-59: 23-24.
41
Commentarius in Ecclesiasten, XLI-XLII; Marci Monaci opera ascetica: Florilegium
et Sermones tres, ed. Ph. Roelli (CCSG 72), Turnhout 2009, XXXIX.
42
Cp. BD § 19; Follieri, Vita Fantini, 133 и n. 7; Commentarius in Ecclesiasten, XLI-
XLII; для евхологических текстов см. PAS § 155.21, 157 bis, 162.7.
43
Garitte, Documents, 167.
44
Cp. The Greek New Testament, B. F. Westcott, F. J. A. Hort, 2007, 62 (Mt 19, 28);
Pseudo-Kaisarios, Die Erotapokriseis. Erstmals vollständig herausgegeben von R. Riedin-
ger (Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte), Berlin 1989, 60,
r. 7.
249
БАРБЕРИНИ ГР. 336
163.3, 170.2, 232.2, 240.3, 258.2 (но ср. e[pid- в 60.2, 64.3, 106.2,
171.4)], в техническом термине ajporkismov" [115.1, 116.1, 117.1], во-
шедшем в Венский словарь45, и в неаспирированной форме katike-
teuvomen [238.3]46. Отрицание oujk может оставатьтся аспирирован-
ным даже перед словами с легким придыханием: oujc ajxivou" o[nta"
[152.10] и пишется с апострофом (oujc∆) перед словами, начинаю-
щимися с ипсилон (oujc∆ uJpavrcei [137.2]; oujc∆ u{dwr oujc∆ e{terovn ti
[232.2]), где элизия предполагает форму oujciv47. По аналогии писец
ставит апостроф и после oujk, но исключительнo перед словами, на-
чинающимися на эпсилон48.
Часто встречается и смешение st и sq, например, dedovxasqai
вместо dedovxastai [23.1, 67.2, 87.2, 96.2, 98.2, 103.2, 109.2, 115.2,
126.2, 136.2, 147.2, 160.10, 169.2, 170.2, 182.2, 188.2, 190.2, 218.2,
258.2, 275.2 283.2], которое обычно сохраняется в технических тер-
минах ejpistavmbwno" [21.2, 274.1, 275.1, 276.1, 281.1, 282.1, 283.1] и
ojpistavmbwno" [273.1, 285.1]49. Наконец, в единственном случае плав-
ный l превращается в r: kariergountwn вместо kalãlÃiergouvntwn
[37.7]50.
45
LBG I, 177 s.v. ajporkismov", об этом см. BD § 14, Psaltes, Grammatik, § 217, Janna-
ris, Historical Grammar, §§ 71-73; Protévangile de Jacques, 230; Commentarius in Ec-
clesiasten, XLIII-XLIV, cp. PAS §§ 130-132; что касается Ближнего Востока, см.
MOS 47r, 48v.
46
Cp. Commentarius in Ecclesiasten, XLIII-XLIV.
47
Dissertatio contra Iudaeos, LIV и n. 46; Opuscula Exegetica CLXIX; Nicephori Refu-
tatio, XXXII; Ambigua ad Thomam, CXLI.
48
Этот второй случай не сохраняется в издании.
49
JAC.POR §§ 21-25; A. Jacob, “Où était récitée la prière de l’ambon?”, Byz 51 (1981),
306-315: 308 «on ne doit accorder aucune importance aux graphies -sq- et -st-, qui sont
absolument interchangeables tout au long du manuscrit».
50
Jannaris, Historical Grammar, § 187; Psaltes, Grammatik, § 197; Protévangile de Jac-
ques 231; Ιο Μanolessou & Notis Toufexis, “Phonetic Change in Medieval Greek: Focus
on Liquid Interchange”, в: www.linguist-uoi.gr/cd_web/docs/.../023_manolessou%
20ICGL8.pdf
250
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
II. 2. Морфология
II. 2. 1. Именное склонение
Наряду с обычными формами в рукописи встречаются синко-
пированные существительные, такие как tropavrin [132.5, 156.3, cp.
156.2, 244.2]51, kannivn [152.1], clanivdin и fiblivn [172.2], stafuvlin
[235.3] и прилагательное kainourgivn52 [152.3], а plhvrh" [192.2, 198.2,
230.2, 280. 2]53 не склоняется. Писец использует именительный па-
деж pantokravtwr в значении звательного, что встречается уже в Но-
вом Завете54 и вариантные формы существительного diavkono", -ou и
diavkwn, -ono", из которых вторая знакома уже по новозаветным ру-
кописям55.
Из-за смешения типов склонений некоторые существительные
3-го склонения представляют вариантные формы винительного
единственного: nuvkta [57.2] и [63.2, 64.3, 138.2, 228.2]56 или savrka
[189.2] и savrkan [186.2]57. От прилагательного monogenhv" встре-
чается формы родительного падежа monogenou' [7.2, 153.3, 243.2] с
винительным monogenhvn [33.2, 138.2, 143.16, 177.3, 196.2, 220.2] или
monogenh' [28. 2, 215.2]58. Аналогично склоняется прилагательное
ejktenhv" - один раз по третьему склонению (acc. sing. ejktenh' [85.2]) и
51
PGL 1412; Vogeser, Heiligenlegenden, 2-3; Psaltes, Grammatik, §§ 95-96, 221-222;
Jannaris, Historical Grammar, § 302.
52
Cp. Psaltes, Grammatik, §§ 291 и 426; LBG 734.
53
Например Psaltes, Grammatik, § 275; BD § 137; см. также Mitsakis, Romanos, §§ 66
и 240b.
54
BD § 147.2; N. P. ∆Andriwvth, “Suntaktika; kai; morfologikav”, ÔEllhnikav 12 (1952),
15-33; Hagiographica Cypria, 169; JAC.FOL 57, § 13.
55
BD § 52.3; Jannaris, Historical Grammar § 338 и Appendix III, § 12. B кодексе Bar-
berini gr. 336 форма находится также и в Constitutiones Apostolorum (diakon), f. 268v,
cp. Metzger III, 206, аппарат.
56
PGL 930; Vogeser, Heiligenlegenden, 3.
57
Psaltes, Grammatik § 267; Garitte, Documents, 168; Protévangile de Jacques, 234-235
(cp. PAS § 69; PAS.PAN § 4.12).
58
Jannaris, Historical Grammar § 330b и Appendix III, § 6a; Garitte, Documents, 168.
251
БАРБЕРИНИ ГР. 336
59
PGL 440.
60
Jannaris, Historical Grammar, § 226, 256 et a., Garitte, Documents, 167; Mitsakis, Ro-
manos, § 27b.
61
LBG 407 s.v. doulivda.
62
Psaltes, Grammatik, § 264.
63
Hatzidakis, Neugriechische Grammatik, 421; Jannaris, Historical Grammar, § 270;
Dissertatio contra Iudaeos, XLVIII-XLXIX.
64
Cp. Psaltes, Grammatik, §§ 352, 237-238.
65
Dieterich, Geschichte der griechischen Sprache, 228-231; Vogeser, Heiligenlegenden,
9; BD § 90 и 91; Jannaris, Historical Grammar, § 850; Psaltes, Grammatik, §§ 233-234;
Garitte, Documents, 171; Mitsakis, Romanos, § 89; Commentarius in Ecclesiasten XL-
XLI. В параллельных пассажах [158.3, 161.3, 162.9.11, 164.9] писец всегда исполь-
зует «классическую» форму ceirotonhmevnou из ceirotonevw.
66
BD § 67.1.2 и 69; Vogeser, Heiligenlegenden, 6-7; Dieterich, Geschichte der griechi-
schen Sprache, 209-211; Psaltes, Grammatik, § 318; Protévangile de Jacques, 241-242;
Dialogus cum Iudaeis, CXXI-CXXII; Commentarius in Ecclesiasten, XL.
252
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
67
Dieterich, Geschichte der griechischen Sprache, 213
68
Vogeser, Heiligenlegenden, 7; BD § 69.3; Psaltes, Grammatik, § 320. Об аугменте
только перед префиксом см. Psaltes, Grammatik, § 321.
69
Psaltes, Grammatik, § 320; Garitte, Documents, 169; Dieterich, Geschichte der griechi-
schen Sprache, 212-214.
70
Psaltes, Grammatik, §§ 316-319, 324-326; BD § 67, 1b; Garitte, Documents, 169-170;
cp. Follieri, Vita Fantini, 146; Mitsakis, Romanos, 86; Commentarius in Ecclesiasten, XL.
71
BD § 68.1; Vogeser, Heiligenlegenden, 8.
72
Cp. Constantine Porphyrogenitus, Three Treatises on Imperial Military Expeditions.
Introduction, Edition, Translation and Commentary by J. F. Haldon (Corpus Fontium
Historiae Byzantinae 28), Wien 1990, 72.
73
Этому явлению, кажется, не удалялось особого внимания в научной литературе;
другие примеры см. в: Schirò, S. Luca di Capo Rizzuto 96, r. 200; JAC.POR § 123;
PAS.PAN § 11,3; PAS § 56; Pasini, S. Filippo di Agira, 93, n. 222 (по мнению этого
исследователя речь идет о неправильном употреблении n); Gregorius von Agrigent,
78, со ссылкой на Caracausi, Lessico greco, s.v. lambavnw.
253
БАРБЕРИНИ ГР. 336
II. 3. Синтаксис
Не вдаваясь в обсуждение употребления предлогов, не отлича-
ющегося от нормы Септуагинты и Нового завета, необходимо от-
метить присутствие «новой» формы me pantov" [197.2] вместо oжи-
даемой meta; pantov". Это еще одно свидетельство, того, что Евхо-
логий Барберини дает формы, до сих пор известные только по более
поздним литературным текстам, таким как De Ceremoniis Констан-
тина Багрянородного (945-959)79. Предлог me появляется дважды, в
том числе с артиклем в аккузативе (me tov) [14.1, 57.1]. Чтобы избе-
жать возможного смешения между значениями «после», как должно
быть в тексте, и «с», которое преобладает в средневековом гречес-
74
Psaltes, Grammatik, § 328; Gregorius von Agrigent, 77; Vogeser, Heiligenlegenden,
10-12, BD § 81; Garitte, Documents, 170; Pasini, S. Filippo d’Agira, 93.
75
P.es. Jannaris, Historical Grammar, § [996].37; Chatzidakis, I, 295.
76
Thackeray, Grammar of the Old Testament, 279; Mitsakis, Romanos, 115 и n. 2; Dis-
sertatio contra Iudaeos, XLIV; Hagiographica Cypria, 168 и n. 5; Commentarius in Ec-
clesiasten, XL.
77
Psaltes, Grammatik, § 331; Mitsakis, Romanos, § 94.
78
BD § 101.62; Mitsakis, Romanos, § 13
79
Cp. Psaltes, Grammatik, § 218, где цитируется Dieterich, Geschichte der griechischen
Sprache, 124 и Hatzidakis, Neugriechische Grammatik, 153.
254
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
80
LBG, 1665.
81
E. Schwyzer, Griechische Grammatik, auf der Grundlage von Karl Brugmans griechi-
scher Grammatik (Handbuch der Altertumswissenschaft.2. Abt., Teil 1, Bd. I), München,
1950, I., 789; Vogeser, Heiligenlegenden, 34-35; BD § 369.3; Jannaris, Historical Gram-
mar, § 1921.
82
Featherstone, Nicephori Refutatio, XXXI; Dialogus cum Iudaeis, CXXII и n. 13.
83
Protévangile de Jacques, 285-286; Dissertatio contra Iudaeos, XLI; Commentarius in
Ecclesiasten XXXIV-XXXV; PAS § 157.
84
BD § 369.6.
85
О подчиненных предложениях цели с союзами i{na, ejavn, o{pw" + indic. praes. см.
Vogeser, Heiligenlegenden, 34-35; Mitsakis, Romanos § 278, cp. и Hatzidakis, Neugrie-
chische Grammatik, 216-218.
255
БАРБЕРИНИ ГР. 336
86
Тот же критерий принят в Commentarius in Ecclesiasten XXXV-XXXVI.
87
BD § 352-356; Jannaris, Historical Grammar, § 687; Mitsakis, Romanos, § 98; Proté-
vangile de Jacques 241.
88
Vogeser, Heiligenlegenden 33-34; Jannaris, Historical Grammar, Appendix IV § 6;
Psaltes, Grammatik, § 333; Gregorius von Agrigent, 78.
89
Vogeser, Heiligenlegenden, 31-32.
90
BD § 151; Mitsakis, Romanos, § 147.
91
BD § 152.3; Mitsakis, Romanos, § 152.
92
ORL, III-IV.
256
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
93
A. Baumstark, “Die Textüberlieferung des ‘Hymnus angelicus’ ”, in Hundert Jahre A.
Marcus und E. Webers Verlag, 1818-1918, Bonn 1919, 85; “Ein liturgiewissenschaftli-
ches Unternehmen deutscher Benediktinerabteien”, Deutsche Literaturzeitung 40 (1919),
904.
94
B. Langlois, “Les problémes que pose l’edition critique d’un manuscript liturgique
unique”, Studia Patristica XVIII/2 (1989), 37-43.
95
A. Budde, “Editing Liturgy – Working with Texts which Develop in Use”, in Studia
Patristica 40/IV, Leuven – Paris – Dudley, MA 2006, 3-14.
96
Из последних работ см.: Missale Gothicum e codice Vaticano Reginensi latino 317,
editum cura et studio E. Rose (Corpus Christianorum, Series Latina CLIX D), Turnhout
2005.
97
R. F. Taft, “The Structural Analysis of the Liturgical Units: An Essay in Methodology”,
Worship 52 (1978), 314-329, ristampato in Id., Beyond East and West. Problems in Lit-
urgical Understanding. Second Revised and Enlarged Edition, Roma 1997, 187-202.
98
Греческую нумерацию молитв, указанную писцом на полях, мы помещаем в на-
стоящем издании под арабскими цифрами нашей нумерации (жирным шрифтом),
отмечая ошибки и пропуски в комментарии.
257
БАРБЕРИНИ ГР. 336
99
Для Септуагинты используется как издание Ральфса, так и многотомное крити-
ческое издание из Геттингена, для Нового Завета – издание Нестле-Аланда; непря-
мые цитаты указываются в широком смысле, в таких случаях, как, например, 4 Мак.
18,24.
100
Цитируются по изданию: Fragmenta pseudepigraphorum quae supersunt graeca,
una cum historicorum et auctorum judaeorum hellenistarum fragmentis, collegit et ordi-
navit A.-M. Denis, Leiden 1970.
101
Cp. напр. R. F. Taft, A History of the Liturgy of St. John Chrysostom, volume IV: The
Diptychs (OCA 238), Roma 1991, XIII-XXI.
102
Отметим, однако, что серия shvmeron пролога (provlogo") освящения воды на Бо-
гоявление [130], как в рукописной традиции, так и в печатных изданиях (ROM,
PAP, ZER), часто вводится различными фразами словами, из-за чего в соответству-
ющем аппарате ограничиваемся указанием только на те тексты, которые вводят
серию shvmeron теми же словами Eujloghto;" ei\, Kuvrie oJ qeo;" tou' ∆Israhvl.
258
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
103
Cp. qnhvskw (LSJ 802), rJadiourgiva (LBG 1493), rJaqumiva (PGL 1215), swvzw (PGL
1361, LBG 1732), а также: Vitae duae antiquae sancti Athanasii Athonitae (CCSG 9),
Turnhout - Leuven 1982, CLII, n. 1; Hagiographica Cypria, 170; Nicephori Refutatio,
XXXII; De statu animarum, XLVII-XLVIII; Dissertatio contra Iudaeos, XLV-XLVI.
259
БАРБЕРИНИ ГР. 336
104
Dissertatio contra Iudaeos, LV; Hagiographica Cypria, 170; Vita Eutychii, XLV.
105
Vita Eutychii, XLII-XLIII.
106
Перечень у Theodori Dexii Opera Omnia, ed. I. D. Polemis (CCSG 55), Tunhout
2003, p. LXXVII, см. также Opuscula exegetica, CLXX; Vita Eutychii, XLIII-XLV;
Dialogus cum Iudaeis, CIII-CV; Nicephori Refutatio, XXXIII; E. V. Maltese, “Ortografia
d’autore e regole dell’editore: gli autografi bizantini”, RSBN n.s. 32 (1995), 91-121.
107
На основании этого случая (л. 19r) издаем систематически все остальные случаи
без акцента cp. Featherstone, Nicephori Refutatio, XXXIII; Ambigua ad Thomam,
CXXXIX.
108
PGL 687 (kaqekavsthn), 1464 (uJpouranov") и LBG 727 (kaqevkasto").
109
PGL 112; Mitsakis, Romanos, § 78 (ajnamevson); LSJ 406 (diapantov"), 855 (kaqov);
BD § 12,Ic (toutevstin).
110
Примеры замены циркумфлекса острым ударением: см. выше, сн. 9; слова ajktiv"
(cod. ajkthsin через h) и kilida пишутся только один раз без акцента, поэтому из-
260
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
261
БАРБЕРИНИ ГР. 336
113
В рубрике § 231.1 раскрытие сокращения ejkfwnhtik(w'") сделано по сравнению с
G04 86r (крестильные чины), V1833 48r (загрязнившийся источник) и G10 72v (вен-
чальные чины).
114
MER 242 и аппарат; A. K. Kazamias, ÔH qeiva Leitourgiva tou' aJgivou ∆Iakwvbou tou'
∆Adelfoqevou kai; ta; neva Sinai>tika; ceirovgrafa, Thessalonike 2006, 222, cн. 10.
115
BD § 289.
116
B. De Mountfaucon, Palæographia Graeca, sive de ortu et progressu litterarum grae-
carum..., Parisiis M.DCC.VIII, 359, 361, 370; Du Cange, col. 8; E. Maude - Thompson, A
Handbook of Greek and Latin Palaeography, Chicago 1966, spec. 105; E. Schilbach,
Byzantinische Metrologie (Byzantinisches Handbuch IV), München 1970, 115 и 114, осо-
бенно о формах xevstei" и misotevtarton; Catalogue des manuscrits alchimiques grecs
..., II: Les manuscrits italiens décrits par C. O. Zuretti, Bruxelles 1927, 39-59. Cp. и бо-
лее поздние каталоги: A. Delatte, “Glossaires de botanique” in Anecdota Atheniensia et
alia. Tome II: Textes grecs relatifs a l’histoire des sciencies (Bibliothèque de la Faculté
de Philosophie et Lettres de l’Université de Liége 88), Liège 1939, 273-454.
117
E. Hatch - H. Redpath, A Concordance to the Septuagint and other Versions of the Old
Testament, I-II, Oxford 1906 (Athens 1993, III изд.).
118
Dictionary of Manichaean Texts. Vol. I: Text from the Roman Empire (Texts in Syriac,
Greek, Coptic and Latin) (Corpus Fontium Manichaeorum 1), Turnhout 1998.
262
ВВЕДЕНИЕ К ГРЕЧЕСКОМУ ТЕКСТУ
cf. Сравни
cod. Кодекс Barberini gr. 336
B1 Исправления самого писца
B2 Исправления другой руки
f. Лист
ff. Листы
() Круглые скобки: используются для раскрытия сокращений
[] Квадратные скобки: обозначают потерянные части текста
ãà Угловые скобки: конъектуры
{} Фигурные скобки: исключенные издателями части текста
·‚ Двойные квадратные скобки: части текста зачеркнутые или стер-
тые писцом или позднейшими книжниками
¢ Квадратные полускобки: обозначает комментируемые в сносках
части текста.
a≥ b≥ Точка под буквой: предположительне чтение
....... Пунктир: нечитаемые части текста
263
ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ
© Greek Text, Introduction and Commentary copyright by S. Parenti and E. Velkovska, 2011
1. 1) |1r Leitourgiva tou' aJgivou Basileivou.
2) Eujch; h}n poiei' oJ iJereu;" ejn tw'/ skeuofulakivw/ ajpotiqemevnou tou' a[r-
tou1 ejn tw'/ divskw/.
aæ 3) ÔO qeo;" oJ qeo;" hJmw'n, oJ to;n oujravnion a[rton th;n trofh;n tou' panto;"
kovsmouå, to;n Kuvrion hJmw'n kai; qeo;n ∆Ihsou'n Cristo;n ejxaposteivla"∫
swth'raç kai; lutrwth;n∂ kai; eujergevthn, eujlogou'nta´ kai; aJgiavzonta
hJma'": aujto;" eujlovghson th;n provqesin tauvthn kai; provsdexai aujth;n eij"
to; uJperouravniovn sou qusiasthvrion: mnhmovneuson, wJ" ajgaqo;" kai;
filavnqrwpo", |1v tw'n prosenegkavntwn kai; diæ ou}" proshvgagon, kai;
hJma'" ajkatakrivtou" diafuvlaxon ejn th'/ iJerourgiva/ tw'n qeivwn sou musth-
rivwn. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Oti hJgivastai kai; dedovxastai to; pavntimon kai; me-
galoprepe;" o[nomav sou tou' patrov".
åCfr. Io 6,51 ∫Gal 4,4 ç1 Io 4,14 ∂Act 7,35 ´Act 3,26
1
Cod. tou;" a[rtou".
2
Cod. tou' p(at)r(o)".
267
БАРБЕРИНИ ГР. 336
268
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
åDan 9,15
269
БАРБЕРИНИ ГР. 336
pou tou' timivou øsouØ staurou' tou' monogenou' sou uiJou' meqæ ou| eujlo-
ghto;" ei\ eij" tou;" aijw'na" tw'n aijwvnwn. ∆Amhvn∂.
åPs 83,9 ∫Ps 27,9 çRom 15,13 ∂4Mac 18,24
= GOAR 150; BUN.ANA 205-206; SWA 77; LEW 314; STR.BAR 7; PAR.CAT 52; ARR.EUC 528,
540; ROM 49
+ GOAR 83; ARR.ORT 129; PAR.CAT 52-53 (cfr. n° 26.2)
9. 1) Eujch; kathcoumevnwn.
qæ 2) Kuvrie oJ qeo;" hJmw'nå, oJ ejn oujranoi'" katoikw'n∫ kai; ejpiblevpwn ejpi;
pavnta ta; e[rga sou, ejpivbleyon kai; ejpi; tou;" douvlou" sou tou;" kath-
coumevnou" tou;" keklikovta" tou;" eJautw'n aujcevna" ejnwvpiovn sou: do;"
aujtoi'" to;n ejlafro;n zugovnç, poivhson aujtou;" mevlh th'" aJgiva" sou ejkklh-
siva" kai; kataxivwson aujtou;" tou' loutrou' |6r th'" palingenesiva"∂, th'"
ajfevsew" tw'n aJmartiw'n kai; tou' ejnduvmato" th'" ajfqarsiva", eij" ejpiv-
gnwsin sou' tou' ajlhqinou' qeou'´ hJmw'n. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Ina kai; aujtoi;
su;n hJmi'n doxavzwsin to; pavntimon.
åDan 9,15 (Theod.) et a. ∫Ps 2,4; Ps 112,5 çMt 11,30 ∂Tit 3,5 ´Io 17,3; cfr. Col 1,10
270
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
= BUN.ANA 208-209; SWA 78; LEW 316-317; STR.BAR 10; ARR.EUC 542
+ GOAR 138; KRA 242-243; BEI 58; ORL 114-116; TRE.LIT 167; STR.MIS 97; MORA 12; PAS
282; THI 10; PAR.G04 11; ARR.EUC 471; ROM 82; PAP 58; ZER 81
= BUN.ANA 209-210; SWA 78; LEW 317; STR.BAR 11; ARR.EUC 542-543
+ GOAR 138-139; KRA 243-244; BEI 59; ORL 122; TRE.LIT 167-168; STR.MIS 97; PAS 284;
MORA 12; THI 11; PAR.G04 12; ARR.EUC 472-473; ROM 83; PAP 58; ZER 81-82
12. 1) |7v Eujch; h}n poiei' oJ iJereu;" uJpe;r eJautou' tw'n ceroubikw'n lego-
mevnwn.
271
БАРБЕРИНИ ГР. 336
= BUN.ANA 210-211; SWA 78-79; LEW 318; STR.BAR 12, TAFT 147; ARR.EUC 543-544
+ GOAR 58, 139; SWA 122-123; KRA 245-246; BEI 19, 59-60; ORL 126-130; TRE.LIT 71-76;
STR.MIS 97-99; MORA 12-13; JAC.MES 1.14; PAS 285; THI 12, 29; PAR.G04 13; ARR.EUC
473-474; ROM 55-56, 83-84; PAP 40-41, 58-59; ZER 57, 82-83
13. 1) |9r Eujch; th'" proskomidh'" tou' aJgivou Basileivou meta; to; plhrw'-
sai to;n lao;n to;n mustiko;n u{mnon.
igæ 2) Kuvrie oJ qeo;" hJmw'nå, oJ ktivsa" hJma'" kai; ajgagw;n eij" th;n zwh;n
tauvthn, oJ uJpodeivxa" hJmi'n oJdou;" eij" swthrivan, oJ carisavmeno" hJmi'n ouj-
ranivwn musthrivwn ajpokavluyin, su; ei\ oJ qevmeno" hJma'" eij" th;n diakoniv-
1
Cod. podwn.
272
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
an tauvthn∫ ejn th'/ dunavmei tou' pneuvmatov" sou tou' aJgivouç. Eujdovkhson
dhv, Kuvrie, tou' genevsqai hJma'" diakovnou" th'" kainh'" sou diaqhvkh"∂,
leitourgou;" tw'n aJgivwn sou musthrivwn: provsdexai hJma'" proseggivzon-
ta" tw'/ aJgivw/ sou qusiasthrivw/, kata; to; plh'qo" |9v tou' ejlevou" sou´, i{na
genwvmeqa a[xioi tou' prosfevrein soi th;n logikh;n tauvthn kai; ajnaivma-
kton qusivanƒ uJpe;r tw'n hJmetevrwn aJmarthmavtwn kai; tw'n tou' laou' ajgno-
hmavtwn©, h}n prosdexavmeno" eij" to; a{gion kai; uJperouravnion kai; noe-
rovn sou qusiasthvrion eij" ojsmh;n eujwdiva"˙, ajntikatavpemyon hJmi'n th;n
cavrin tou' aJgivou sou pneuvmato". ∆Epivbleyon ejfæ hJma'", oJ qeov", kai; e[fi-
de ejpi; th;n latreivan hJmw'n tauvthn kai; provsdexai aujth;n |10r wJ" prosedev-
xw “Abel ta; dw'raÈ, Nw'e ta;" qusiva", ∆Abraa;m ta;" oJlokarpwvsei"≤, Mw-
sevw" kai; ∆Aarw;n ta;" iJerwsuvna", Samouh;l ta;" eijrhnikav"˚: wJ" prose-
devxw ejk tw'n aJgivwn sou ajpostovlwn th;n ajlhqinh;n tauvthn latreivan, ou{-
tw" kai; ejk tw'n ceirw'n hJmw'n tw'n aJmartwlw'n provsdexai ta; dw'ra tau'ta
ejn th'/ crhstovthtiv sou, Kuvrie¬, i{na kataxiwqevnte" leitourgei'n ajmevm-
ptw" tw'/ aJgivw/ sou qusiasthrivw/, eu{rwmen to;n misqo;n tw'n pistw'n kai;
fro- |10v -nivmwn oijkonovmwnµ ejn th'/ hJmevra/ th'" ajntapodovsewv"ˆ sou th'"
dikaiva". ∆Ekfwv(nhsi"): Dia; tw'n oijktirmw'n tou' monogenou'" sou uiJou'
meqæ ou| eujloghto;" ei\ su;n tw'/ panagivw/ kai; ajgaqw'/ kai; zwopoiw'/ sou
pneuvmati.
3) Kai; meta; to; ∆Amhvn, oJ iJereuv": Eijrhvnh pa'sin.
4) ÔO laov": Kai; tw'/ pneuvmativ sou.
5) ÔO diavkono": ∆Agaphvswmen ajllhvlou"o.
6) Kai; meta; to; doqh'nai th;n ajgavphn levgei oJ diavkono": Ta;" quvra", ta;"
quvra": provscwmen.
7) ÔO lao;" to; Pisteuvw.
åDan 9,15 (Theod.) et a. ∫1Tim 1,12; 2Cor 4,1 çLc 4,14; Rom 15,13 ∂2Cor 3,6 ´2Esdr
23,22; Pss 5,8; 68,14 ƒcfr. Rom 12,1 ©Hebr 9,7 ˙Eph 5,2; Philip 4,18 Ècfr. Gen 4,4 ≤cfr.
Gen 22,13 ˚cfr. 1Regn 11,15 ¬Ps 118, 68 µLc 12,42 ˆOs 9,7 ocfr. 1Petr 1,22
= BUN.ANA 211-212; SWA 79; LEW 319-320; STR.BAR 13; ARR.EUC 544-545
+ GOAR 140; KRA 247-250; BEI 61; ORL 146-152; TRE.LIT 171; STR.MIS 99; MORA 13-14;
PAS 287; THI 13; PAR.G04 15; ARR.EUC 475-476; ROM 85-86; PAP 59-60; ZER 83-84
273
БАРБЕРИНИ ГР. 336
1
Cod. aperigraiptai.
274
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
= BUN.ANA 215-217; SWA 79-80; LEW 321-323; ENG 3-11; STR.BAR 14-15; ARR.EUC 546-548
+ GOAR 141; KRA 251-254; BEI 63-64; ORL 166-172; TRE.LIT 173-179; STR.MIS 101-103; MO-
RA 15-16; PAS 289; THI 14; PAR.G04 16; ARR.EUC 477-479; ROM 87-88; PAP 61; ZER 85-86
275
БАРБЕРИНИ ГР. 336
ejxapevsteila", |14v ejpoivhsa" dunavmei" dia; tw'n aJgivwn sou tw'n kaqæ eJkav-
sthn genea;n kai; genea;n eujaresthsavntwn soi: ejlavlhsa" hJmi'n dia; stov-
mato" tw'n douvlwn sou tw'n profhtw'nµ, prokataggevllwn hJmi'n th;n mevl-
lousan e[sesqai swthrivan: novmon e[dwka" eij" bohvqeianˆ: ajggevlou"
ejpevsthsa" fuvlaka". ”Ote de; h\lqen to; plhvrwma tw'n kairw'no, ejlavlh-
sa" hJmi'n ejn aujtw'/ tw'/ uiJw/' sou, diæ ou| kai; tou;" aijw'na" ejpoivhsa": o}" w]n
ajpauvgasma1 th'" dovxh" kai; carakth;r th'" uJpo- |15r -stavsewv" sou, fevrwn
te; ta; pavnta tw'/ rJhvmati th'" dunavmew" aujtou'π, oujc aJrpagmo;n hJghvsato to;
ei\nai i[sa soi; tw'/ qew'œ/' kai; patriv, ajlla; qeo;" w]n proaiwvnio", ejpi; th'" gh'"
w[fqh kai; toi'" ajnqrwvpoi" sunanestravfh®, kai; ejk parqevnou aJgiva" sar-
kwqeiv", ejkevnwsen eJauto;n morfh;n douvlou labwvnß, suvnmorfo" genovme-
no" tw'/ swvmati th'" tapeinwvsew" hJmw'n, i{na kai; hJma'" summovrfou" poihv-
sei th'" eijkovno" th'" dovxh" aujtou'†. ∆Epeidh; ga;r diæ ajnqrwvpou hJ aJmartiva
eijsh'lqen eij" to;n |15v kovsmon kai; dia; th'" aJmartiva" oJ qavnato"¨, hujdovkh-
sen oJ monogenhv" sou uiJov", oJ w]n ejn toi'" kovlpoi" sou' tou' qeou' kai;
patrov"√, genovmeno" ejk gunaiko;" th'" aJgiva" qeotovkou kai; ajeiparqevnou
Mariva", genovmeno" uJpo; novmonw katakri'nai th;n aJmartivan ejn th'/ sarki;≈
aujtou', i{na oiJ ejn tw'/ ∆Ada;m ajpoqnhvskonte" zwopoihqw'sin ejn aujtw'/ tw'/
Cristw'¥/ sou: kai; ejnpoliteusavmeno" tw'/ kovsmw/ touvtw/, dou;" prostav-
gmata swthriva", ajposthvsa" hJma'" th'" plavnh" tw'n eijdwvlwn, |16r proshv-
gagen hJma'" th'/ ejpignwvsei sou' tou' ajlhqinou' qeou'z kai; patrov", kthsav-
meno" hJma'" eJautw'/ lao;n periouvsionåå, basivleion iJeravteuma, e[qno"
a{gion∫∫: kai; kaqarivsa" hJma'" ejn u{datiçç kai; aJgiavsa" tw'/ pneuvmati tw'/
aJgivw∂∂
/ , e[dwken eJauto;n ajntavllagma tw'/ qanavtw/, ejn w|/ kateicovmeqa pe-
pramevnoi uJpo; th'" aJmartiva"´´: kai; katelqw;n dia; tou' staurou' eij" to;n
a/{dhn, i{na plhrwvsei eJautw/' ta; pavntaƒƒ, e[lusen ta;" wjdi'na" tou' qanav-
tou©©, kai; ajnasta;" th'/ trivth/ hJmevra/˙˙ kai; |16v oJdopoihvsa" pavsh/ sarki;
th;n ejk nekrw'n ajnavstasin, kaqovti oujk h\n dunato;n kratei'sqaiÈÈ uJpo; th'"
fqora'" to;n ajrcãhgÃo;n th'" zwh'"≤≤, ejgevneto ajparch; tw'n kekoimhmevnwn˚˚,
prwtovtoko" ejk tw'n nekrw'n, i{na h\/ aujto;" ta; pavnta ejn pa'sin prwteuvwn¬¬:
kai; ajnelqw;n eij" tou;" oujranou;" ejkavqisen ejn dexia'/ th'" megalosuvnh"
ejn uJyhloi'"µµ: o}" kai; h{xei ajpodou'nai eJkavstw/ kata; ta; e[rga aujtou'ˆˆ:
katevlipen de; hJmi'n uJpomnhvmata tou' swthrivou aujtou' pavqou" tau'ta, a}
proteqeivkamen ª...º
1
Cod. ajpauasma.
276
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
åPs 144,5 ∫Dan 3,31 çGen 2,7 ∂cfr. Gen 1,26.27 ´Gen 3,23 ƒ1Io 5,20 ©cfr. Gen 3,1-4 ˙cfr.
Gen 3,23-24 ÈGen 3,19.23 ≤cfr. Dan 3,34 ˚Ps 137,8 ¬Lc 1,78 µLc 1,70; Act 3,18 ˆIs 8,20
oGal 4,4 πHebr 1,2-3 œPhilip 2,6 ®Bar 3,38 ßPhilip 2,7 †Philip 3,21; Rom 8,29 ¨Rom 5,12
√Io 1,18 wGal 4,4 ≈Rom 8,3 ¥1Cor 15,22 zCol 1,10; Io 17,3 ååTit 2,14 ∫∫1Petr 2,9 ççEph
5,26 ∂∂Rom 15,16 ´´Rom 7,6.14 ƒƒEph 4,10 ©©Act 2,24 ˙˙1Cor 15,4 ÈÈAct 2,24 ≤≤Act 3,15
˚˚1Cor 15,20 ¬¬Col 1,18 µµHebr 1,3 ˆˆRom 2,6
= BUN.ANA 217-221; SWA 80-81; LEW 324-327; ENG 11-25; STR.BAR 16; ARR.EUC 548-551
+ GOAR 142-143; KRA 254-259; BEI 64-66; ORL 176-190; TRE.LIT 179-181; STR.MIS 103-105;
MORA 16-18; PAS 290; THI 15; PAR.G04 17; ARR.EUC 479-482; ROM 89-91; PAP 62-63; ZER
86-88
= BUN.ANA 229-230; SWA 84-85; LEW 336-337; STR.BAR 17; ARR.EUC 556
277
БАРБЕРИНИ ГР. 336
+ GOAR 147; KRA 269-271; BEI 69-70; ORL 246-252; TRE.LIT 187-188; STR.MIS 111-112;
MORA 23-24; JAC.POR 1; PAS 295; THI 19; PAR.G04 22; ARR.EUC 489-490; ROM 98-99; PAP
67; ZER 93
17. 1) ÔO iJereuv": Kai; e[stai ta; ejlevh tou' megavlou qeou' kai; swth'ro"
hJmw'n ∆Ihsou' Cristou'å meta; pavntwn uJmw'n.
2) ÔO laov": Kai; meta; tou' pneuvmatov" sou∫.
3) Kai; tou' diakovnou poiou'nto" th;n mevshn eujchvn, ejpeuvcetai oJ iJereuv":
4) ÔO qeo;" hJmw'n, oJ qeo;" tou' swvzeinç, su; hJma'" divdaxon eujcaristei'n soi
ajxivw" tw'n eujer- |18v -gesiw'n sou, w|n ejpoivhsa"∂ kai; poiei'" meqæ hJmw'n:
su; ei\ oJ qeo;" hJmw'n oJ prosdexavmeno" ta; dw'ra tau'ta, kaqavrison hJma'"
ajpo; panto;" molusmou' sarko;" kai; pneuvmato" kai; divdaxon hJma'" ejpite-
lei'n aJgiwsuvnhn ejn fovbw/´ sou, i{na ejn kaqarw'/ tw'/ marturivw/ th'" sunei-
dhvsew" hJmw'nƒ uJpodecovmenoi th;n merivda tw'n aJgiasmavtwn sou, eJnwqw'-
men tw'/ aJgivw/ swvmati kai; ai{mati tou' Cristou' sou, kai; uJpodexavmenoi
aujta; ajxivw", scw'men to;n Cristo;n katoikou'nta |19r ejn tai'" kardivai"
hJmw'n© kai; genwvmeqa nao;" tou' aJgivou sou pneuvmato"˙. Naiv, oJ qeo;"
hJmw'nÈ, kai; mhdevna hJmw'n e[nocon poihvsh/" tw'n friktw'n sou touvtwn kai;
ejpouranivwn musthrivwn≤, mh; de; ajsqenh' yuch/' kai; swvmati ejk tou' ajnaxiv-
w" aujtw'n metalambavnein˚, ajlla; do;" hJmi'n mevcri th'" ejscavth" hJmw'n
ajnapnoh'" ajxivw" uJpodevcesqai th;n ejlpivda tw'n aJgiasmavtwn sou eij" ejf-
ovdion zwh'" aijwnivou, eij" ajpologivan eujprovsdekton th;n ejpi; tou' foberou'
bhvmato" tou' Cristou' sou¬, |19v o{pw" a]n kai; hJmei'", meta; pavntwn tw'n
aJgivwn tw'n ajpæ aijwvnwnµ soi eujaresthsavntwn, genwvmeqa mevtocoi tw'n
aijwnivwn sou ajgaqw'n w|n hJtoivmasa" toi'" ajgapw'sivn seˆ, Kuvrie. ∆Ekfwv-
(nhsi"): Kai; kataxivwson hJma'", devspota, meta; parrhsiva"o ajkatakriv-
tw" tolma'n ejpikalei'sqai se; to;n ejpouravnion qeo;n patevra kai; levgein:
5) ÔO lao;" to; Pavter hJmw'n.
6) ÔO iJereu;" ejkfw(nei'): ”Oti sou' ejstin hJ basileiva kai; hJ duvnami" kai; hJ
dovxaπ tou' patrov".
åcfr. Tit 2,13 ∫2Tim 4,22 çPs 67,21 ∂Tob 12,6 ´2Cor 7,1 ƒ2Cor 1,12 ©Eph 3,17 ˙1Cor
6,19 Ècfr. Ap 16,7 ≤cfr. 1Cor 11,27 ˚cfr. 1Cor 11,27.30 ¬2Cor 5,10 µLc 1,70 ˆ1Cor 2,9
ocfr. Act 2,29; Hebr 4,16 πMt 6,13
= BUN.ANA 231-232; SWA 85; LEW 338-339; STR.BAR 18; ARR.EUC 557-558
278
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
+ GOAR 147-148; KRA 271-273; BEI 70-71; ORL 258-262; TRE.LIT 189-190; STR.MIS 113;
MORA 24-25; JAC.POR 2; PAS 297; THI 20; PAR.G04 23; ARR.EUC 490-491; ROM 100; PAP
67-68; ZER 94
= BUN.ANA 232-233; SWA 85-86; LEW 340-341; STR.BAR 18; ARR.EUC 558
+ GOAR 148; KRA 274-275; BEI 73; ORL 270-272; TRE.LIT 190; STR.MIS 115; MORA 25;
JAC.POR 3; PAS 298; THI 21, 68*; PAR.G04 24; ARR.EUC 492; ROM 101-102; PAP 68; ZER 95
= BUN.ANA 233; SWA 86; LEW 341; STR.BAR 20; ARR.EUC 559
1
Cod. sunsunkaqezovmeno".
279
БАРБЕРИНИ ГР. 336
+ GOAR 65, 148; SWA 136, 168; KRA 275-276; BEI 30, 73; ORL 272-274; TRE.LIT 129;
STR.MIS 115; MORA 25; JAC.POR 4; THI 22; PAR.G04 25; ARR.EUC 493; ROM 70, 102; PAP
68-69, 49; ZER 69, 95 (cfr. n° 40)
20. 1) Kai; meta; to; pavnta" metalabei'n, levgonto" tou' diavkono" th;n euj-
chvn, ejpeuvcetai oJ iJereuv":
2) Eujcaristou'mevn soi, Kuvrie oJ qeo;"å hJmw'n, ejpi; th'/ metalhvyei tw'n aJgiv-
wn, ajcravntwn, ajqanavtwn kai; ejpouranivwn sou musthrivwn, w|n e[dwka"
hJmi'n ejpi; eujergesiva/ kai; aJgiasmw'/ kai; ijavsei tw'n yucw'n hJmw'n kai; tw'n
swmavtwn: aujtov", devspota tw'n aJpavntwn∫, do;" genevsqai hJmi'n th;n koinw-
nivan tou' aJgivou swvmato" kai; ai{mato" tou' Cristou' souç eij" pivstin ajka-
taivscunton, eij" ajgavphn |21v ajnupovkriton∂, eij" plhsmonh;n sofiva"´, eij"
i[asin yuch'" kai; swvmato", eij" ajpotroph;n panto;" ejnantivou, eij" peri-
poivhsin tw'n ejntolw'n sou, eij" ajpologivan eujprovsdekton th;n ejpi; tou' fo-
berou' bhvmato" tou' Cristou' souf. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Oti su; ei\ oJ aJgiasmo;"
hJmw'n kai; soi; th;n dovxan ajnapevmpomen tw'/ patri; kai; tw'/ uiJw'/ kai; tw'/ aJgivw/
pneuvmati, nu'n kai; ajeiv.
åAp 11,17 ∫cfr. Job 5,8; Sap 8,3 çcfr. 1Cor 10,16 ∂Rom 12,9 ´Sir 1,16 f2Cor 5,10
= BUN.ANA 234-235; SWA 86; LEW 342-343; STR.BAR 21; ARR.EUC 559-560
+ GOAR 148-149; KRA 276-278; BEI 75; ORL 298-300; TRE.LIT 192; STR.MIS 115-117; MORA
26; JAC.POR 5; PAS 300; THI 23, 69*; PAR.G04 26; ARR.EUC 494; ROM 102-103; PAP 69; ZER
96
280
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
åDan 9,15 (Theod.) et a. ∫Ps 27,9 çPs 25,8 ∂cfr. Ps 26,9 ´cfr. Ps 16,7 ƒPs 64,5d ©4Mac
18,24
= BUN.ANA 235; SWA 86; LEW 343-344; STR.BAR 22; ARR.EUC 560
+ GOAR 68, 149; SWA 142, 170; KRA 278-279; BEI 34, 76-77; ORL 304-306; TRE.LIT 154;
STR.MIS 117; MORA 26; JAC.MES 1.29,2; PAS (35); THI 24, 41; ARR.EUC 511-512; ARR.EUC
528; ROM 76, 103-104; PAP 52, 69-70; ZER 73, 96-97
= BUN.ANA 235-236; SWA 86-87; LEW 344; STR.BAR 23; STR.HKT 397-399; ARR.EUC 561
+ GOAR 149; KRA 279-280; BEI 77; ORL 310-312; TRE.LIT 194; STR.MIS 117; MORA 27;
JAC.POR 6; PAS 302; THI 71*; PAR.G04 28; ARR.EUC 495-496, 497; ROM 104; PAP 70; ZER 97
= GOAR 83; BUN.ANA 201; SWA 88; LEW 309; STR.BAR 24; PAR.FRA 158-159; ARR.EUC
529, 563
+ ORL 384, MAN 105; COD 130, 137, 168, 169; MORA 28; JAC.POR 20; PAS 306; PAR.FRA
161-162, 162, 163, 164, 166-167; PAR.G04 30
1
Cod. dedovxa(s)q(ai).
281
БАРБЕРИНИ ГР. 336
= GOAR 83; BUN.ANA 203; SWA 88; LEW 312; STR.BAR 25; JAC.EIS 36; FON.BYZ 73;
ARR.EUC 529, 563
+ ORL 384; MORA 28; JAC.POR 22; PAS 5; PAR.G04 34
1
Cod. ajphrgase.
282
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
= GOAR 83; BUN.ANA 204-205; SWA 88; LEW 313-314; STR.BAR 26; FON.BYZ 73-74;
ARR.EUC 529-530, 564-565
+ DMITR 686, VARIA 191; ORL 384-386; COD 131; MORA 28-29; JAC.POR 23; PAS 8, 320;
PAR.PET 307; PAR.G04 35
= GOAR 83; BUN.ANA 205; SWA 89; LEW 314; STR.BAR 27; MORA 29; FON.BYZ 73;
PAR.CAT 52; ARR.EUC 530-531, 565
+ GOAR 150; SWA 77; ARR.ORT 129; ROM 49; PAR.CAT 52-53 (cfr. n° 7.2)
= BUN.ANA 206; SWA 89; LEW 314-315; STR.BAR 28; ARR.EUC 565
+ GOAR 56, 137; SWA 118-119; BEI 15, 56; TRE.LIT 59; STR.MIS 95; MORA 29; JAC.POR 24;
JAC.MES 1.10; PAS 12; THI 8, 48; PAR.PET 307; PAR.G04 36; ROM 51; PAP 38, 57; ZER 54, 79
(cfr. n° 8.2)
283
БАРБЕРИНИ ГР. 336
= BUN.ANA 207; SWA 89; LEW 315-316; STR.BAR 29; ARR.EUC 566
+ GOAR 56-57; SWA 120; KRA 241-242; BEI 16-17; ORL 386-387; TRE.LIT 64-65; STR.MIS
119; MORA 29; JAC.POR 25; JAC.MES 1.11; PAS 14; THI 26; PAR.G04 37; ARR.EUC 499;
ROM 53; PAP 39; ZER 55
= BUN.ANA 208-209; SWA 89; LEW 316-317; STR.BAR 30; ARR.EUC 566-567
+ GOAR 57; SWA 120; KRA 242-243; BEI 17-18; ORL 388; TRE.LIT 65-67; STR.MIS 119;
MORA 30; JAC.POR 26; JAC.MES 1.12; PAS 15; THI 27; PAR.G04 38; ARR.EUC 500; ROM 53-
54; PAP 39-40; ZER 56
1
Cod. pisto".
284
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
kbæ 2) Pavlin kai; pollavki" soi; prospivptomen kai; sou' deovmeqa, ajgaqe;
kai; filavnqrwpe, o{pw" ejpiblevya" ejpi; th;n devhsin hJmw'nå, kaqarivsei"
hJmw'n ta;" yuca;" kai; ta; swvmata ajpo; panto;" molusmou' |27v sarko;" kai;
pneuvmato"∫, kai; do;" hJmi'n ajnevnocon kai; ajkatavkriton th;n paravstasin
tou' aJgivou sou qusiasthrivou: cavrisai dev, oJ qeov", kai; toi'" suneuco-
mevnoi" hJmi'n prokoph;n bivou kai; pivstew" kai; sunevsew" pneumatikh'"ç:
do;" aujtoi'" pavntote meta; fovbou kai; ajgavph" latreuvontav" soi ajnenovcw"
kai; ajkatakrivtw" metevcein tw'n aJgivwn∂ sou musthrivwn kai; th'" ejpoura-
nivou sou basileiva" ajxiwqh'nai´. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Opw" uJpo; tou' krav-
touã"Ã sou pavntote fulattovmenoi, soi; dovxan ajnapevmpwmen.
å3Regn 8,28 ∫2Cor 7,1 çCol 1,9 ∂cfr. 1Esdr 5,40 ´2Thess 1,5; 2Tim 4,18
= BUN.ANA 209-210; SWA 89; LEW 317; STR.BAR 31; ARR.EUC 567
+ GOAR 57-58; SWA 121; KRA 244; BEI 18; ORL 388-390; TRE.LIT 68-70; STR.MIS 119-121;
MORA 30; JAC.POR 27; JAC.MES 1.13; PAS 16; THI 28; PAR.G04 39; ARR.EUC 500-501; ROM
54-55; PAP 40; ZER 56
31. 1) |28r Eujch; th'" proskomidh'" tou' aJgivou ∆Iwavnnou tou' Crusostovmou
meta; to; ajpoteqh'nai ta; a{gia dw'ra ejn th'/ aJgiva/ trapevzh/ kai; plhrw'sai
to;n lao;n to;n mustiko;n u{mnon.
kgæ 2) Kuvrie oJ qeo;" oJ pantokravtwrå, oJ movno" a{gio", oJ decovmeno" qusiv-
an aijnevsew"∫ para; tw'n ejpikaloumevnwn se ejn o{lh/ kardivaç/ , provsdexai
kai; hJmw'n tw'n aJmartwlw'n th;n devhsin, kai; prosavgage tw'/ aJgivw/ sou qu-
siasthrivw/, kai; iJkavnwson hJma'" prosenegkei'n soi dw'ra kai; qusiva"
pneumatika;"∂ uJpe;r tw'n hJmetevrwn aJmarthmavtwn kai; tw'n |28v tou' laou'
ajgnohmavtwn´, kai; kataxivwson hJma'" euJrei'n cavrinƒ ejnwvpiovn sou tou'
genevsqai eujprovsdekton th;n qusivan© hJmw'n kai; ejpiskhnw'sai to; pneu'ma
th'" cavritov" sou˙ to; ajgaqo;n ejfæ hJma'" kai; ejpi; ta; prokeivmena dw'ra tau'-
ta kai; ejpi; pavnta to;n laovn sou. ∆Ekfwv(nhsi"): Dia; tw'n oijktirmw'n tou'
monogenou'" sou uiJou' meqæ ãou|Ã eujloghtov".
3) ÔO laov": ∆Amhvn.
4) ÔO iJereuv": Eijrhvnh pa'sin.
5) ÔO laov": Kai; tw'/ pneuvmativ sou.
6) ÔO diavkono": ∆Agaphvswmen ajllhvlou"È.
285
БАРБЕРИНИ ГР. 336
7) Kai; meta; to; doqh'nai th;n ajgavphn levgei oJ diavkono": Ta;" quvra", ta;"
quvra": provscwmen.
8) ÔO lao;" to; Pisteuvw.
åAm 4,13 et a. ∫Hebr 13,15 çPs 9,2 ∂Hebr 5,1; 1Petr 2,5 ´Hebr 9,7 ƒHebr 4,16 ©Rom
15,16; 1Petr 2,5 ˙Hebr 10,29 Ècfr. 1Petr 1,22
= BUN.ANA 211-212; SWA 90; LEW 319-320; STR.BAR 32; ARR.EUC 568
+ GOAR 59; SWA 125; KRA 247; BEI 20; ORL 380; TRE.LIT 87; STR.MIS 121; MORA 30-31;
JAC.POR 28; JAC.MES 1.16; PAS 18; THI 30; PAR.G04 42; ARR.EUC 501-502; ROM 59; PAP
43; ZER 60
1
Cod. parapeswta".
286
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
uJpe;r th'" leitourgiva" tauvth" h}n ejk tw'n ceirw'n hJmw'n devxasqai kataxiv-
wson: kaivtoi1 soi pareisthvkeisan ciliavde" ajrcaggevlwn kai; muriav-
de"˙ ajggevlwn, ta; Ceroubei;m kai; ta; Serafei;m eJxaptevruga, poluovmma-
taÈ, metavrsia, pterwtav. ∆Ekfwv(nhsi"): To;n ejpinivkion u{mnon a[donta.
å1Tim 1,2 et a. ∫2Cor 13,13 ç2Tim 4,22 ∂cfr. Jdt 8,25 ´cfr. 2Thess 1,3 ƒPs 102,22 ©Sap
1,14 ˙Dan 7,10; Hebr 12,22 Ècfr. Ez 10,12
= BUN.ANA 215-216; SWA 90; LEW 321-323; STR.BAR 33-34; PAR.ANA 125-126; ARR.EUC
569-570
+ GOAR 60-61; SWA 128; KRA 251-253; BEI 23-24; ORL 390-392; TRE.LIT 101-105; STR.MIS
123; MORA 32; JAC.POR 30; JAC.MES 1.18; PAS 21; PAR.ANA 140-141; THI 31; PAR.G04 43;
ARR.EUC 502-503; ROM 62; PAP 44-45; ZER 62
1
Cod. kaitoi".
287
БАРБЕРИНИ ГР. 336
åPs 144,12; 2Petr 1,17 ∫Io 3,16 çcfr. 1Cor 11,23-24; Lc 22,19 ∂Mt 26,26 ´Mt 26,26 et a.;
1Cor 11,24 ƒLc 22,20; 1Cor 11,25 ©Mt 26, 27-28; Lc 22,20; Mc 14,24
= BUN.ANA 217-222; SWA 91; LEW 324-328; STR.BAR 35-36; PAR.ANA 127-128; ARR.EUC
570-571
+ GOAR 61; SWA 128-129; KRA 254-255; BEI 24-25; ORL 392-394; TRE.LIT 106-109; STR.MIS
123; MORA 32-33; JAC.POR 31-32; JAC.MES 1.19; PAS 22-23; PAR.ANA 141-142; THI 32;
PAR.G04 44; ARR.EUC 503-504; ROM 62-63; PAP 45; ZER 63
= BUN.ANA 222-223; SWA 91; LEW 328-329; STR.BAR 37; PAR.ANA 128; ARR.EUC 571
+ GOAR 61-62; SWA 129-130; KRA 260-261; BEI 25; ORL 394; TRE.LIT 109-110; STR.MIS 125;
MORA 33; JAC.POR 33; JAC.MES 1.20; PAS 24; PAR.ANA 142; THI 33; PAR.G04 45;
ARR.EUC 504-505; ROM 63-64; PAP 45; ZER 64
1
Cod. thmimion.
288
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
6) ÔO iJereu;" mustikw'":
7) ”Wste genevsqai toi'" metalambavnousin eij" nivyin yuch'", eij" a[fesin
aJmartiw'n, eij" koinwnivan tou' aJgivou sou pneuvmato"∫, eij" basileiva"
plhvrwma, eij" parrhsivan th;n pro;" sev, mh; eij" krivmaç h] eij" katavkrima.
åcfr. Rom 12,1 ∫2Cor 13,13 ç1Cor 11,34
= BUN.ANA 223-224; SWA 91-92; LEW 329-330; STR.BAR 38; PAR.ANA 129; ARR.EUC 572
+ GOAR 62; SWA 130-131; KRA 261-263; BEI 25; ORL 394-396; TRE.LIT 111-115; STR.MIS
125; MORA 33; JAC.POR 34; JAC.MES 1.21; PAS 25; PAR.ANA 143; THI 34; PAR.G04 46;
ARR.EUC 505-506; ROM 64-65; PAP 46-47; ZER 64-65
36. 1) |32v “Eti prosfevromevn soi th;n logikh;n tauvthn latreivanå uJpe;r
tw'n ejn pivstei ajnapausamevnwn patevrwn, patriarcw'n, profhtw'n, ajpo-
stovlwn, khruvkwn, eujaggelistw'n, martuvrwn, oJmologhtw'n, ejgkrateu-
tw'n, kai; panto;" dikaivou ejn pivstei teteleiwmevnou∫.
2) ∆Ekfwv(nw"): ∆Exairevtw" th'" panagiva", ajcravntou, uJperendovxou, euj-
loghmevnh" despoivnh" hJmw'n qeotovkou kai; ajeiparqevnou Mariva".
3) Tou' aJgivou ∆Iwavnnou tou' prodrovmou kai; baptistou', kai; tw'n aJgivwn
kai; paneufhvmwn ajpostovlwn, kai; tou' aJgivou |33r tou'de ou| kai; th;n mnhv-
mhn ejpitelou'men, kai; pavntwn tw'n aJgivwn sou, w|n tai'" iJkesivai" ejpivske-
yai hJma'", oJ qeov". Kai; mnhvsqhti pavntwn tw'n kekoimhmevnwn ejªpæº ejlpivdi
ajnastavsew"ç, zwh'" aijwnivou, kai; ajnavpauson aujtou;" o{pou ejpiskopei'
to; fw'" tou' proswvpou sou∂.
åRom 12,1 ∫Hebr 12,23 çAct 23,6 ∂Ps 4,7
= BUN.ANA 223-229; SWA 92; LEW 331-332; STR.BAR 39; ARR.EUC 573-574
+ GOAR 62-63; SWA 131-132; KRA 263-264; BEI 25-26; ORL 396,TRE.LIT 115-120; STR.MIS
125-127; MORA 33-34; JAC.POR 35; JAC.MES 1.22; PAS 25-26; THI 35; PAR.G04 47; ARR.EUC
506-507; ROM 65-66; PAP 47; ZER 65-66
289
БАРБЕРИНИ ГР. 336
2) “Eti prosfevromevn soi th;n logikh;n tauvthn latreivan∫ uJpe;r th'" oij-
koumevnh", uJpe;r th'" aJgiva" sou kaqolikh'" kai; ajpostolikh'" ejkklhsiva",
uJpe;r tw'n ejn aJgneiva/ kai; semnh'/ politeiva/ diagovntwn.
3) ÔUpe;r tw'n ejn o[resin kai; sphlaivoi" kai; tai'" ojpai'" th'" gh'"ç.
4) ÔUpe;r tw'n pistotavtwn basilevwn, th'" filocrivstou basilivssh", pan-
to;" tou' palativou kai; tou' stratopevdou aujtw'n: do;" aujtoi'", Kuvrie, eij-
rhniko;n to; ba- |34r -sivleion, i{na kai; hJmei'" ejn th'/ galhvnh/ aujtw'n h[remon
kai; hJsuvcion bivon diavgwmen ejn pavsh/ eujsebeiva/ kai; semnovthti∂.
5) Mnhvsqhti, Kuvrie, th'" povlew" ejn h|/ paroikou'men, kai; pavsh" povlew"
kai; cwvra", kai; tw'n ejn pivstei katoikouvntwn ejn aujtai'".
6) ∆Ekfwv(nw"): ∆En prwvtoi" mnhvsqhti, Kuvrie, tou' ajrciepiskovpou hJmw'n
tou'de.
7) Mnhvsqhti, Kuvrie, pleovntwn, oJdoiporouvntwn, nosouvntwn, kamnovn-
twn, aijcmalwvtwn kai; th'" swthriva" aujtw'n: mnhvsqhti, Kuvrie, tw'n kar-
poforouvntwn kai; kalliergouvntwn1 ejn tai'" aJgivai" sou ejkklh- |34v -siv-
ai", kai; memnhmevnwn tw'n penhvtwn, kai; ejpi; pavnta" hJma'" ta; ejlevh sou
ejxapovsteilon. ∆Ekfwv(nw"): Kai; do;" hJmi'n ejn eJni; stovmati kai; mia'/ kar-
diva/ doxavzein´ kaiv.
å2Tim 2,15 ∫Rom 12,1 çHebr 11,38 ∂1Tim 2,2 ´Rom 15,6
= BUN.ANA 229-230; SWA 92-93; LEW 332-337; STR.BAR 39; ARR.EUC 574-575
+ GOAR 63; SWA 132-134; KRA 265-269; BEI 26-27; ORL 396-398; TRE.LIT 120-124; STR.MIS
127; MORA 34-35; JAC.POR 35; JAC.MES 1.23; PAS 27; THI 36; PAR.G04 48; ARR.EUC 507-
509; ROM 66-67; PAP 47-48; ZER 66-67
38. 1) Kai; e[stai ta; ejlevh tou' megavlou qeou' kai; swth'ro" hJmw'n ∆Ihsou'
Cristou'å.
2) ÔO diavkono": Pavntwn tw'n aJgivwn.
3) ÔO iJereu;" mustikw'":
4) Soi; parakatatiqevmeqa th;n zwh;n hJmw'n a{pasan kai; th;n ejlpivda, dev-
spota filavnqrwpe, kai; parakalou'mevn se kai; deovmeqa kai; iJketeuvo-
men, kataxivwson hJma'" metalabei'n tw'n ejpouranivwn sou kai; friktw'n
1
Cod. kariergountwn.
290
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
musthrivwn |36r tauvth" th'" iJera'" kai; pneumatikh'" trapevzh" meta; kaqa-
rou' suneidovto", eij" a[fesin aJmartiw'n, eij" suncwvrhsin plhmmelhmav-
twn, eij" pneuvmato" aJgivou koinwnivan∫, eij" basileiva" oujranw'n klhro-
nomivan, eij" parrhsivan th;n pro;" sev, mh; eij" krivmaç mh; de; eij" katavkrima.
5) ÔO diavkwn: ∆Antilabou'.
6) Th;ãnà hJmevãranà pa'san.
7) ÔO iJereuv": Kai; kataxivwson hJma'".
8) ÔO laov": Pavter hJmw'n.
9) ÔO iJereu;" ejkfw(nei'): ”Oti sou' ejstin hJ basileiva∂.
10) ÔO laov": ∆Amhvn.
åTit 2,13 ∫2Cor 13,13 ç1Cor 11,34 ∂Mt 6,13
= BUN.ANA 231; SWA 93; LEW 338; STR.BAR 40; ARR.EUC 576
+ GOAR 64; SWA 135; KRA 271-272; BEI 27-28; ORL 400; TRE.LIT 125-126; STR.MIS 127;
MORA 35; JAC.POR 36; JAC.MES 1.24; PAS 30; THI 37; PAR.G04 49; ARR.EUC 509; ROM 68;
PAP 48; ZER 67-68
1
Cod. ejkx.
2
Cod. nossounta".
291
БАРБЕРИНИ ГР. 336
= BUN.ANA 232-233; SWA 93; LEW 340-341; STR.BAR 41; ARR.EUC 576-577
+ GOAR 65; SWA 136; KRA 274-275; BEI 29-30; ORL 400; TRE.LIT 128-129; STR.MIS 129;
MORA 36; JAC.POR 37; JAC.MES 1.25; PAS 32, REY 302; THI 38; PAR.G04 50; ARR.EUC 510;
ROM 70; PAP 49; ZER 68-69
40. 1) ÔO iJereuv":
2) Provsce", Kuvrieå ∆Ihsou' Criste; oJ qeo;" hJmw'n, ejx aJgivou katoikhthriv-
ou sou∫, kai; ejlqe; eij" to; aJgiavsai hJma'"ç: oJ a[nw tw'/ patriv sunkaqezovme-
no" kai; w|de hJmi'n ajoravtw" sunwvn, kataxivwson th'/ krataia'/ sou ceiri;∂
metadou'nai hJmi'n kai; diæ hJmw'n panti; tw'/ law'/ sou.
3) |35v ÔO diavkono": Provscwmen.
4) ÔO iJereuv": Ta; a{gia toi'" aJgivoi".
5) ÔO laov": Ei|" a{gio".
6) Kai; meta; to; eijpei'n to;n lao;n to; Ei|" a{gio", ei|" Kuvrio" ∆Ihsou'" Cri-
sto;" eij" dovxan qeou' patrov"´, lambavnei ejk tou' aJgivou swvmato" merivda"
kai; bavllei eij" ta; a{gia pothvria kai; levgei: Eij" plhvrwma pneuvmato"
aJgivou.
åDan 9,19 (Theod.) ∫cfr. 2Par 30,27; 3Regn 8,39; Ps 32,14 çcfr. Ps 79,3 ∂Deut 9,26
´Philip 2,11
= BUN.ANA 233; SWA 93-94; LEW 341; STR.BAR 42; ARR.EUC 577
+ GOAR 65; SWA 136; BEI 30, 73; STR.MIS 129; TRE.LIT 129; MORA 36; JAC.MES 1.26; PAS
33, REY 302; THI 39; PAR.G04 51; ARR.EUC 510-511; ROM 70, 102; PAP 49, 68-69; ZER 69, 95
(cfr. n° 19.2)
41. 1) Kai; meta; to; pavnta" metalabei'n, levgonto" tou' diakovnou th;n euj-
chvn, ejpeuvcetai oJ iJereu;" mustikw'":
2) Eujcaristou'mevn soi, devspota filavnqrwpe, eujergevta tw'n yucw'n
hJmw'n, oJ kai; th'/ parouvsh/ hJmevra/ kataxiwvsa" hJma'" tw'n ejpouranivwn sou
kai; ajqanavtwn musthrivwn: ojrqotovmhson hJmw'n th;n oJdovnå, sw'son hJma'"
|38r ejn tw'/ fovbw/ sou tou;" pavnta", frouvrhson hJmw'n th;n zwhvn, ajsfavlisai
hJmw'n ta; diabhvmata, eujcai'" kai; iJkesivai" th'" aJgiva", ejndovxou despoivnh"
hJmw'n qeotovkou kai; ajeiparqevnou Mariva", kai; pavntwn tw'n aJgivwn tw'n
ajpæ aijwvnwn soi∫ eujaresthsavntwn. ∆Ekfwv(nw"): ”Oti su; ei\ oJ aJgiasmo;"
292
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
hJmw'n kai; soi; th;n dovxan ajnapevmpomen tw'/ patri; kai; tw'/ uiJw'/ kai; tw'/ aJgivw/
pneuvmati nu'n kai; ajei; kai; eij" tou;" aijw'na" tw'n aijwvnwn. ∆Amhvnç.
3) ÔO diavkono": ∆En eijrhvnh/ proevlqwmen.
4) ÔO laov": ∆En ojnovmati Kurivou.
åProv 3,6 ∫Lc 1,70 ç4Mac 18,24
= BUN.ANA 234-235; SWA 94; LEW 342-343; STR.BAR 43; ARR.EUC 578
+ GOAR 67; SWA 141-142; KRA 276-277; BEI 32-33; ORL 404; TRE.LIT 153; STR.MIS 131;
MORA 37; JAC.POR 40; JAC.MES 1.28; PAS 34; THI 40; PAR.G04 56; ARR.EUC 511; ROM 74;
PAP 51; ZER 72
42. 1) |38v ∆En de; tw'/ lucnikw'/ meta; ta; ajnagnwvsmata kai; to; Kateuqun-
qhvtw (Rß 140,2) kai; to; Kuvrie ejlevhson, givnetai eujch; kathcoumevnwn
ejpi; tw'n prohgiasmevnwn.
kdæ 2) ÔO qeo;" oJ qeo;" hJmw'n, oJ ktivsth" kai; dhmiourgo;" tw'n aJpavntwnå, oJ
pavnta" qevlwn swqh'nai kai; eij" ejpivgnwsin ajlhqeiva" ejlqei'n∫, ejpivble-
yon ejpi; tou;" douvlou" sou tou;" kathcoumevnou" kai; luvtrwsai aujtou;"
th'" palaia'" plavnh" kai; th'" me- |37r -qodiva" tou' ajntikeimevnou, kai;
proskavlesai aujtou;" eij" th;n zwh;n th;n aijwvnion, fwtivzwn aujtw'n ta;" yu-
ca;" kai; ta; swvmata, kai; sunkatariqmw'n aujtou;" th'/ logikh'/' sou poivmnh/
ejf∆ h}n to; o[nomav sou to; a{gion ejpikevklhtai1ç. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Ina kai;
aujtoi; su;n hJmi'n doxavzwsin.
åcfr. Sir 24,8 ∫1Tim 2,4 çJer 14,9; cfr. Dan 9,18
= SWA 95; LEW 346-347; STR.BAR 44; MORA-P 53; ARR.EUC 579
+ GOAR 165; SWA 180; TRE.LIT 208; JAC.POR 117; FON.PRO 45; JAC.MES 3.7; THI 49;
ARR.EUC 515-516; ROM 120-121; PAP 80; ZER 111-112
1
Cod. ejpikeklhn(tai).
2
Cod. katauason.
293
БАРБЕРИНИ ГР. 336
aujtou;" ejn th'/ pivstei, sthvrixon aujtou;" ejpæ ejlpivdi, teleivwson ejn ajgavph/∫,
mevlh tivmia tou' Cristou'ç sou ajnavdeixon tou' dovnto" eJauto;n ajntivlu-
tron∂ uJpe;r tw'n yucw'n hJmw'n. ∆Ekfwv(nhsi"): ”Oti su; ei\ oJ fwtismo;" hJmw'n
kai; soi; th;n dovxan ajnapevmpomen.
åPs 118,135 ∫1Io 4,18 ç1Cor 6,15 ∂1Tim 2,6
= SWA 96; LEW 347; STR.BAR 45; MORA-P 54; ARR.EUC 579-580
+ GOAR 165; SWA 181; TRE.LIT 211; JAC.POR 118; FON.PRO 46; JAC.MES 3.8; THI 50;
ARR.EUC 517; ROM 122; PAP 81; ZER 113
= SWA 96; LEW 347-348; STR.BAR 46; MORA-P 55; ARR.EUC 580
+ GOAR 166; SWA 182; TRE.LIT 211-212; JAC.POR 119; FON.PRO 47; JAC.MES 3.9; THI 51;
ARR.EUC 517-518; ROM 122-123; PAP 81; ZER 113-114
1
Cod. ekkfw(nhsi")
294
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
= SWA 96; LEW 348; STR.BAR 47; MORA-P 55; ARR.EUC 581
+ GOAR 166; SWA 182-183; TRE.LIT 212; JAC.POR 120; FON.PRO 48; JAC.MES 3.10; THI 52;
ARR.EUC 518-519; ROM 123; PAP 82; ZER 114
46. 1) Kai; meta; to; plhrwqh'nai to; Nu'n aiJ dunavmei" tw'n oujranw'n, oJ iJe-
reu;" ejpeuvcetai:
2) |40v ÔO tw'n ajrrhvtwn kai; ajqeavtwn musthrivwn qeov", paræ w|/ oiJ qhsau-
roi; th'" sofiva" kai; th'" gnwvsew" ajpovkrufoiå, oJ th;n diakonivan th'" lei-
tourgiva" tauvth"∫ ajpokaluvya" hJmi'n kai; qevmeno" hJma'"ç tou;" aJmartw-
lou;" dia; pollhvn sou filanqrwpivan eij" to; prosfevrein soi dw'rav te kai;
qusiva" uJpe;r tw'n hJmetevrwn aJmarthmavtwn∂ kai; tw'n tou' laou' ajgnohmav-
twn´: aujtov", ajovrate basileu'ƒ, oJ poiw'n megavla kai; ajnexicnivasta, e[n-
doxav te kai; ejxaivsia, w|n |41r oujk e[stin ajriqmov"©, e[fide ejf∆ hJma'" tou;"
ajnaxivou" douvlouã"Ã sou tou;" tw'/ aJgivw/ touvtw/ qusiasthrivw/ wJ" tw'/ ce-
roubikw'/ sou paristamevnou" qrovnw/, ejf∆ w|/ oJ monogenhv" sou uiJo;" kai;
qeo;" hJmw'n dia; tw'n prokeimevnwn friktw'n ejpanapauvetai musthrivwn,
kai; pavsh"2 hJma'" kai; to;n pistovn sou lao;n ejleuqerwvsa" ajkaqarsiva",
aJgivason pavntwn hJmw'n ta;" yuca;" kai; ta; swvmata aJgiasmw'/ ajnafairevtw/,
|41v i{na ejn kaqarw'/ suneidovti, ajnepaiscuvntw/ proswvpw/, pefwtismevnh/
kardiva/ tw'n qeivwn touvtwn metalambavnonte" aJgiasmavtwn, kai; uJp∆ auj-
tw'n zwopoiouvmenoi, ejnwqw'men aujtw'/ tw'/ Cristw'/ sou tw'/ ajlhqinw'/ hJmw'n
qew'/ tw'/ eijpovnti: ÔO trwvgwn mou th;n savrka kai; pivnwn mou to; ai|ma ejn
ejmoi; mevnei kajgw; ejn aujtw'/˙, o{pw" ejnoikou'nto" ejn hJmi'n kai; ejnperipa-
tou'nto"È tou' lovgou sou≤, Kuvrie, genwvmeqa nao;" tou' aJgivou |42r kai;
1
Cod. katauazomenoi.
2
Cod. skepash".
295
БАРБЕРИНИ ГР. 336
= SWA 97; LEW 348-349; STR.BAR 48; MORA-P 55-56; ARR.EUC 581-582
+ GOAR 166-167; SWA 184; TRE.LIT 215-216; JAC.POR 121; FON.PRO 50; JAC.MES 3.11; PAS
249; THI 54; ARR.EUC 519-520; ROM 124-125; PAP 82-83; ZER 115
= SWA 97; LEW 350; STR.BAR 49; MORA-P 57; ARR.EUC 583
+ GOAR 167; SWA 185; TRE.LIT 217; JAC.POR 122; FON.PRO 51; JAC. MES 3.12; PAS 251;
THI 55; ARR.EUC 521; ROM 126; PAP 83; ZER 116
296
ГРЕЧЕСКИЙ ТЕКСТ
= SWA 98; LEW 351; STR.BAR 50; MORA-P 57-58; ARR.EUC 583-584
+ GOAR 168; SWA 186; TRE.LIT 218-219; JAC.POR 123; FON.PRO 53; JAC.MES 3.14; PAS
255; THI 57; ARR.EUC 521-522; ROM 127; PAP 84; ZER 117