Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
iittpV/www.archive.org/detaiis/ueberdiebedeutunOOmert
1 HE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIO
10 f LMSLEr PLACE
TOBONTO 6, CANADA.
fß- t
wtmMm ff"
W, ^£t
^aihf^-ivälat 2v. .f-iciliflffit %^hi9 IX. uu& 3ttttcr l)or)cr Orbcii,
— ^-c^^tjy^
—
"gl r i c r.
1805.
THE INSTITUTE OF MEDtAfV»«. Su
10 ELM6LEY PLACE
TORONTO 6, CANADA.
OCT 15 m\
G19
imn
* ÄtBBB
.^aii8|3iälot Seiner .f)ciligleit 'IPiuö
tT'
^"Plli$.
in (icfftcr (^Ijicrbictiiim
gcUMbmct.
"^onport.
nRH-()te ivol)l berjeiiii^e fein, in u^ctdKMu C[U X-cxkn bie 'i'cljrcu bcv Oeibcii
uub mit fei^envülfer ih\ift erfiiUteu Vebeu envcdt uub ev()oben I)at I
^cr S>cr(nffcr.
BQ
5-815
M5
Et ideo fortassc merito philosophi. in rebus
intdligibüihus diritias iionunt, i)i sensibiUbus
egestatem. Quid enini aerumniosius, quam minus
atque minus semper posse ßeri? Quid ditius,
quam crescere quantum velis, ire quo velis, redire
cum velis, quo usque velis, et hoc multum amare,
quod mimii non potest?
Augustin. ad Nebrid. ejiist. IV., 2.
nuid)cn, unb barum blc^c .^"^iiitei tu ugcu ,^u ^^latou, bcr bao
bccjvifftid)C !I)cnfe)i ciu fi'iv aUciual al§ bicicnii'ic iieiftii-jc 'i()atij-^feit
bafe bcr 5H^eife, in iuctd)er man ba§ ^^erftänbitif^ i'ibcr bie 'X'atur
bev Dinj"ic erziele, ba§ ^iu^rft änbuif^ felbft entjvn-cdie, (endetet aber
liejjcn fiel) beim '^U)i(ofovt)ircu Don ben '.\\t(urcvfal)rungeu, bie jid) auf
fenuen, al^J bie unrflid}eu T^iuj-^c bcl)crr)d)l j^lanblen, u^eldu- fie balu-r
1
2
ivoUtcn bem ©eieuben bcv (^teaten uub bev buvd) bic ©inue§wa()v=
ne()nuuu3 auU3enöt(}iv3ten unb \)on beu älteven ^ouievu be(}auvteteu 'Isicl-
l^eit bcv 9iatnvbinc5c C5leicl)Iantcubc 9iec(nuuu] tvacjen; uub ba3 ÜH'feu bev
fid) mit '|.^taton bic bcunifjte (S'vfeunlniji be§ äi>efeu§ eine bteibenbc
©tätte in bcv '^U)ilüfovl)te; unb c§ l)anbette fid) uuv bavum, baä
?Oiangctt)aftc au bcv von '^'tatou anfgefteltten !L'el)ve ju vevbcffevn, ba§
nod) 5"^'t)('-'ii'^'^ Ä^i entbeden unb eine allfeitige (^ntiuirflung bev ^^^l)ito=
bcV/ ^vic fein ?tubcvcv untev beu @vied)eu, bic (^iciftcSbtide bc» ^^Uatou
t>cii (''k'fci.u'U luib Aovnieu bcy cnivi vifitcii ^cnt'ciig ciiljpvccbciib
''|^l)i(ofovl)i''' ^^^ettnnc^ baben? ^oll blcfelbe niibt anc() für bic ^l)ilo=
merler nnb franfer i]en)cfcn, bcr, tv»ic bic C-k'fcbicbtc jeigt, aU foltbcr
nicbl bie C^Hninblas^e ber tiinftii^en Gntfaltniu^ ber '|>l)ilofovl)ic fein
feilte. \Vinf^te bcrfelbe nun bocb, aber aly leben^frciftii^er unb v-jefnuber,
'Il)alij^feit .^nmittelt.
Tic :Kad)UHnfc nun, baf^ bic l'lnvinflinifd) Ib'-'*i"'f<M''"f)>^ (Lirfcnntnif^
xHbl}anbluni^ ^u fiU)ren f neben, nnb ,^n bem .HuhhIc ,uii^vft bic {^x-
4
feiuitni^lcl}vcu bc» l). ^Huc^uftinuS uub beö l). Sl()üniag V'üu ^Hquiu in
bc§ '^.-tatoii unb bcy '?(vi[totek^ unb i()v clociicä !i>cvl)ättiii[5 ju cuianbcv
aiif^iiftubcu, uub fobauu bic i)iclatii.Mi bcv '?tucju[tiui[d)='3:()c»iuifti)d}cu
in Uuterfud)uncj sicljcu.
L
Die CrhcniitntBlfljic ^cö Ij. ^ngullinuö i|t djitftlidj-platoiitfd), bic bes
fid)vcubc ilk\3 i[t if}m ibcnti]c() mit bcmjcuigcn, bev uu§ juv (Srfcuutuijj
bc3 UmiHiubclbarcu l}iulcitct; bcuu ba-3 äi^ai)rc bleibe jid) fclbft cjlcid)
vii()vtcu fie l">üu auUH^icubeii f5vvcvlid)cu IDiUk^en I)er, uub bod) v^cvmacj
bevfelbc mit ben ^i^inuen uid)t ^u eutjcbcibcu, bafj il)m bfc^e '-Öilbev
vul)e nid)t in ben Sinnen. SSoücn wir atfo bic unwanbclbave 'i^ciijx-
I}cit cvfeuncu, \o muffen unr uuy von bcv fövvevtid)en uub finnfälligen
') Omne quod corporeus sensiLs adtiugit, quod et sensibile dicitur, sine
Ulla intennissione tempovis coniinutatur: velut cum capilli capitis iiostri cres-
nihil esse sensibile quod non liabeat simile falso, ita ut internosci non i)ossit.
Nani ut alia praetermittani, onmia quae per corpus sentimus, etiam cum ea
'Daä (5:itciuicu bc;^ '^l>al)vcii c\,<:\)t in äf)iitirfH'V 5öcifc l^ov fid), uuc ba§
^icl)cu bcä SiuufiiHiöcii. ^um €c()cii ift cvfovbcvlicb; ducvfcito ein
;^c)iiiibc» ?liu^c, UHld)c§ l)iiiblicft iiiib bann ficl)t, aubvcvjcit» ein fimi=
falluicv (;*'k\^ciiftanb iiiib bic Icudjtciibc ^oiiuc, bind) bcvcu l'kl)t bcv
t'vait) bicfc» '.Hujic», bic iHn-uuiift (ratio), uiib ciiblid) ba§ Sdjaueu
(visio); bou 3citcu bc§ ju (5:vfciuicubcu ba§ (^köcuftäublid)c g. ^\ bic
ftäiibUd)c al§ äl^al)veö cvgläujt uiib vjcjdmut ivcvbcii fauii; aud) (.'«U^tt
'ilHnjc, a{§> bic iinifcn[d)aftliclicu ^eiücijc, bic uuv im l'id)tc bc§ cv(cud)=
tcubcii (^k^ttcvi cvfaiiut ^ücvbcu. ®ic Sd)aiiuiu"5 ift bic (Ävfcniitnifj bcv
<c cclc, ba» '^nobiict bc^ ©vfeuncubcii luib bcffcu, iv>cld)c« cvfaniit unvb ')•
Hüll atlsuiit sensibus, iiiuigines tarnen eoiuni iiatiiiuu- tanqiiani prorsii.s adsint,
vcl in sonuK», vcl in furore. ilnod cum patinuir, (mmino utruin oa ipsis sen-
sibus seiitiainus, aut inia,i,^ines sonsibiliuni sint, disoernero nun valcuius. Si
if^fitur sunt iniaji^incs scnsibiliuni falsae, quac discerni ipsis sonsibus iiequcunt,
et nihil percipi potest, nisi non Judicium voritatis
(luud a i'also disceniitur,
constitutum in scnsibus. Quamobrcni salubcrriinc adnioucmur avciti ab hoc
mundo, qui proiocto corjiorous est et sensibilis, et ad Deum. iil est veritateni,
quae intellectu et interiore nieiite capitur, ijuac semper manet et ejusdem modi
est, quae non habet imaginem falsi, a qua discerni non possit, tota ahicritate
(juae Sole iUustrantur ut videri jtossint, veluti terra est at(jue terrena omnia:
Dens autem est ipse qui illusirat. Ego autem ratio ita sum in mentibus, ut
in oculis est adspectus. Non ciiim hoc e.-it halten' ocnlos i|Uim1 adspicere: aut
item hoc est adspicere, {|Uod vidcrc Krgo animae tribus ((uibusdain rebus opus
est: ut ocnlos liabeat (juibus jaiii bcnc uli jiossit, ut adspiciat. ut videat. Oculi
sani mens omni labe corporis pura,
est ab id est, a cupiditatibus rerum mor-
talium jam remota at<|ue purgata: (|Uod ei nihil alind pracslat (juani lides
primo. etc. . . Cum ergo sanos habuerit ocuh>s, <(uid restatV A. Ut adsj)iciat.
K. Adspectus animae, ratio est: etc. . . Jam adspectum seqnitur ipsa visio Pci,
((ui est tinis adspectus, etc. . . Ipsa autem visio, intellectus c.^t ille (jui in
— %[§> eine vV^iulcitmui bev i^cmunit juv ©rf)auiuic) ift bic ratiocinatio
dubitatione concedit, crcdendum est ea non posse intclligi iiisi ab alio quasi
suo sole illustrentur. Krgo quoiiiodo in hoc solc tria quaedani licet aniniad-
vertero, quod est, quod fulget, quod illumiuat ita in illo secretissimo Deo quem :
vis iatclligere, tria quaedam sunt, quod est, iutelligitur, et quod cetera i'acit
haec omnia quae inconimutabilite;- vera sunt continentem, quam non possis
dicere tuani vcl meani, vel cujusquam hominis, sed omnibus inconnnutabilia
vera cernentibus, tamquam miris modis secretum et ])ublicum lumen, praesto
esse ac sc pracbere communiter : omue auteni quod conmmniter omnibus ratio-
cinantibus atque intelligentibus praesto est, ad ullius eorum proiiric naturani
pertinere quis di;ferit V De über, arbit. lib. II, cap. 12, No. 33. Jam ipsa veritas
Dens est ; ibid. cap. 15, No. 39.
^) Sed recte ista fortasse ratiocinatio nominatur, ut ratio sit quidam
mentis adspt;ctus, ratiocinatio autem rationis inquisitio, id est adspcctus
illius ])er Quarc ista opus est ad quaerendum,
ea quae ads]iicicnda sunt motio.
illä ad videndum. mentis adspcctus, quem rationeni vocamus,
Itatiue cum ille
conjectus in rem ali(|uam, videt illam, scientia nominatur: cum autem nun
videt mens, quamvis intendat adspectum, inscitia vel ignorantia dicitur. Non
cnini et bis corporalibus oculis onmis qui adspicit videt, quod in tenebris
facillimc animadvertimus De quant. animae cap, 27, No. 53.
iisque onmium sensibilium causas atque rationes contineri et ipsas etiam vita
et motu atque intellectu praeditas es. o docet, cfr. Phaedr. p. 247 C, Tim. p. 28
A, 51 D sqq., Phaed. p. 83 B, Sophist, p. 248 E, de Eep. VI, p. 509 D, VII,
aiibovcu Ti^ctt, UHit)vciib 'JhulufttuuS b«§fc(bc juni >^)vc(^ bc§ (Svfcuuenl
wa» mit bcm C^rViftc cvbUctt uicibc, wn bcmicuic^cii, uhi§ mit bcu
\rimicu cvfaf^t tucvbc, genau nutcvfd)icbcu unb benfclbcu ©ott, buvd)
wcld)cu Hlle§ cjeiüovbcu, aud) ba» Vid)t bev ©ciftcr ^uv i3cvcituuij bcv
.^cnutui[3 von ^((Icm fein üc^cu ')• -3''"i ^'^i^
l^^^^'^
stelle, \vo ^dujuftinuy
fd)eiucn ^).
p. 517 13, al. . . Historia philosopliiae Graecae et Romanae ex foiitiuin locis con-
texta, auct. H. Ritter et L. Preller. 1857, editio sec. pag. 2;j3.
ante qnam ipse institneret, non erat, idco vol res ipsae non erant, cjuas ideas
vocavit, vel a nullo erant intellectao : sed alio fortasse atque alio nomine ab
aliis atque aliis nuncupatae sunt etc. Sed de nomine hactenus dictum sit:
. .
rem videamus, quae maxime consideranda atque noscenda est, in potestate con-
stitutis vocabulis, ut quod volet qnisque, a])pellet rem quam cognoverit. —
Ideas igitur Latine possumus vel formas vel s])ecies dicere, ut verbuin et verbo
transferre videamur. Si autem rationes eas vocemus, ab interpretandi quidem
proprietate discedimus; rationes cnim Graece Aoyo/ appellantur, non ideae: sed
tarnen quisqnis hoe vocabulo uti voluerit, a rc ipsa non aberrabit. Sunt nani-
que ideae principales formae quaedam, vel rationes rerum stabiles at((ue im-
mutabiles, quae ipsae formatae non sunt, ac i)er hoc aeternae ac semper eodem
modo sese habentes, quae in divina intelligentia continentur. Et cum ipsae
necjue oriantur, neque intereant; secundum eas tarnen formari dicitur omnc
quod oriri et interire potest, et omne quod oritur et interit. Anima vero
negatur eas intueri posse, nisi rationalis, ea sui jiarte qua excellit, id est, i})sa
mente atque ratione, quasi quadam facie vel oculo suo interiore atque intelli-
gibili. Et ea quidem ipsa retionalis anima non omnis et quaelibet, sed ((uae
sancta et pura fuerit, hacc asseritur illi visioni esse ideona: id est, quae illum
ipsum oculum, quo videntur ista, sanum et sinceruin et serenum et similcni Ins
rebus, quas videre intendit, habuerit. Quis auten\ religiosus et vera religione imbu-
tus, quamvis nondum possit haec intueri, negare tarnen audeat, immo n')n etiam
])rofiteatur, oinnia (|uae sunt, id est, (juaecunque in suo genere ])ro))riä quadam
natura continentur, ut Deo auctore esse jirocreata, eoqne auctore omnia quae
siiit,
tvoffen t}ätten nnb ber 2ßal)vl)eit na()er ftänben, aB jene^); nnb uhmui
cv aud) anevfennt, ba^ '?Ui[toteIe§ ein Sfflamx t»on anggejeidnietcm (Reifte
fei, fo fel^t er bod) benfelben bem ^laton nad) ^) nnb niad;!t fonft
seu Academicos philosopbos tantum extuli, quantum im])ios homines non opor-
tuit, non inimerito mihi displicuit: praesertim quorura contra errores magnos
defendenda est Christiana doctrina" \v\il ber h. '?(ii(iu(liiut§ aKcrbinciS ba§ ßob,
u^cl*c^ er fviikr beni ^Matoii uub beffen ?ln()äii(^evn (^c|pciii>ct, in liobeni Wape hcxah
<\e\(\}\ u>i)'ien. Ta§ 'Jlnfeficit abr:, uu-UteS bie -^Uatonifcr bei ?(UiiuftiuH§ in ben jenev
?>?eUMCtatioii i^ovan.iebenbeii J^citen cjeiiofien baben, unb unter bcffcn f5infliif! leljfevev
feine (Svfennfnifele()ve nufiicfteUt, fonnte bcd) bnvd) jene B^etvactafion fe.ctifd) nicbt nif'n-
viicfgäiioiioi gcniad)t U'cvben ; nnb eben auf bief e§ ?(nfeben fomnit e§ bier an. Uebriiieiiy
entbätt biefe (^rfenntnifdebvc an* nid)l§, ivag ^hisinftinnS am ?lbcnbe )einc§ ülebeno
5nviids5enoninien, ober nield)e§ ^^urücfjiineOmen cv ®ru:ib i]el)abt l)älte.
— 9 —
©mwvtiuu^ iuöc()tc fcl)üu obißc ©tcUc de divers, quaest. XLYI au§=
^^Jtatong ab, ba^ bic meufd)Ud)cu Seelen bcveitä i^ov bcm öcgcmvärtiflcn
Scbcii cviftivt unb iu bicfcv ^^l•äe)li[tcu5 bic ^bi-^cu flcfdjaut l)ättcn, aU
bic bamit iu iun-tiubuucj [tel)cubc, ba[3 uufvc bcrmalißc ©vfcuutuiB bc»
Uct)cvfiuulid)cu nid)l§ aubrcy, a\§> ciuc (Sviuucvuucj au bvvSjcuißc fei, beffcu
bic meufd)lid}C ©eck iu il)vev '^'väevifteuj burd) bic ©d^aimug bcr ^bccu
iuuc gcu^orbcu •). 3}3iv gelaugeu bamit ju bcm DicfuUatc, ba|"j ^higu^
üd)cu ©eicubcu, gewinnt uufer ®ei[t bic ©rt'euutuiü be§ letztem. Slöenn
fud)t bic (5v[cud)tnug ber (N^ei[ter burd) ©Ott im cl)rifttid)cu Sinuc j^u
Sid)te, of)ne ciuc fo(d)c am göttticKMi 'il^efcn, Diebe jeiu faun. ^'sür jene
') Retract. lib. I, cap. 8, No. 2: In (|no li1)io (sc. do aniniao quant.
cap. 20) illiul (|iiod dixi, niiinos artcs aniuiam seoum adtulisso luilii
vidcri: nee aliml qniil(|Uinii esse 1<1 (HhmI discitur (dicitnr) dis-
cere, quam reminisoi ac rccordari, non sie accipiendum est. i|nasi ox
lioc api)robetiir, aniiiiani vd liic in alio corimiv, vel alihi, sivi' in corpoiv, si\t,'
extra corpus, aliquamlit vixisso: et oa quai* iiitcrroa^ata rcs]mnd('t, cnni liir non
didicovit, in alia vita anto didirisKc. Ibid. ca]). 1, No. 4: Crcdibilius est onini,
prGi)tcroa vora rospondrir de (|uibu,'<dain dis(M])linis, cii.'ini iniporitos oaruni,
(juando bono interrogantur, i|uia ])raesons est eis, quanlujn id cajten^ iiossnnl,
luuK'u rationis actornao, ubi iiaec ininiutabilia vora oonspicinnt; non (juia ea
noviTiud ;ilii|niiudo. et (dillli sunt, quod l'l.'ilnni, \cl (iililms visuin i-st.
— 10 —
i e b c n 9?t c u f d) e 11 , ber in bicfe SBett !omint, bejeicl)ue, unb anbrerfcit»
Stüi[c()en bem Sic()tc in ^o^auneä unb bcm 2id)tc ©(^rifti [o nnterjd)eibc,
bajj bic intcKcctnclIc »Scctc bc« ^o()annc§ fld) nid)t ba§ ?ld)t fein fönne,
W^ "Bciijxz fd)ant^).
?hi» ber üovl)cvgcl)cnben Gr^ofition ergibt fid), bafe bie 5(ngnftiniid)e
antluortung ber '(Vragc: nnc ?(nguftinn§ ba§ ©ctjauen @ottey unb be§
älVif)ren in (5^ott r>cr[tcl)e, crl)eifd)en; bcnn Ie()vt 9lngu[tinn§ ein
feine 9icbc fein, iveil nad) bem ftaren ^^tu»fprud)e ber t). Sd)ri[t: Deum
nemo vidit uiiquam (Joan. 1, 18.) nid)t angenommen tverbcn barf, e§
nijj be» <Sd)auen§ @ottc^3 unb beä 2öal)rcn in ©ott feinen ^iveifct
^ioi"c§, 'äJcid}äa§, ^"^faiaä :c. @ott gcfd)aut I}aben/ geftiit^t auf eine
quomodo Deum justi antiqui viderint. Sed illud propterea dictum est,
quoniara Deus natura invisibilis est. Uli autem ideo videruut, quicumque
Deum viderunt, quia cui voluerit, sicut voluerit, apparet ea specie,
quam voluntas elegerit, etiam latente natura (cap. 7). 9^et)mcn tDir
gur ©vtäntcrung auy cap. 9 I^in^n : visus enim, sicut ille (Ambrosius)
|o ift aibj ioiuMi TlHn-tcu ,^u ciitiicl)mcii, baf^ c§ bcm 1). ^lucjuftiuuä
mit bcm lcibUcI)CH, iiod) bcm iV'iftii^'u "iJliu^c; jicjcl)aut iiunbc Ck^lt nur,
iufofcni cv, ol)uc mit .jcincv 'i^uitiiv l)cn'>ovsutictcii, uutcv ciucv il)m
bcUclHi^cii iSk\U\\t cifcl)ciiic unb fiel) hiub tt)uc. S^icfc ©cutuiiö fiitbct
il)vc IhMIc i^c)tätii]Uii3, ivcuii in cai». !) i^cjcicjt linvb: llujus cuim desi-
dcrii sui tlainiDaiu saiictiis Mooses iidelis faniulus ejus ostendit, ubi alt
ergo erat in ea specie, qua ai)i)arere voluerat ; non autem ipse ai)parebat
in natura i)ropria, quam Moyses viderc cupicbat. Ea quippe promittitur
sanctis in alia vita. Undc quod rcsponsum est Moysi, verum est, quia
nemo potest faciem Dei videre et vivere; id est nemo potest eum in
hac vita videre viveus sicuti est. Nam multi viderunt, sed quod voluntas
{^^ctt iiicbt ein £rf)aucu ü^ottc§ unb bc» 2rHÜ)vcu in ®ott fclbft,
joiibcvn ein ©d}aucu bc§ cvfd} eine üben Wottc« unb bc» in bcv
®r jc()ciuniiß @ottc§ mitcv jcl}cincubcu 'liHil)vcn bc§ (*^U\"\cii^
i^on bcm ©cifte uid)t UHil)Vj]cncinmcn, oI)iic Kif^ fic in il)vcv 'ül^abvljcit
fcbcinunc^ (^-^ott cvfcnncn, u-^avnm foUtc bcnn uicbt auch bcv C^U'ift
') Ergo (,'t illa, (luae in disoiiiliiiiü traduiitur, ((uac quisqiiis inti lligit,
veriHsinia es.so, mdla iliibitatiouc cuiicedit, crodondinn est ca non ]»o.si!;o inti-lligi,
J)al)er finb bie iu bcr !(affifcl)en Stelle (Soliloq. Hb. I. etc., fic^c
quem vis intelligcre, tria quaedam sunt, quod est, quod intelligitur,
feft. T^a&i'elbc ift unfd)n.tci* aud) bort 5U fiubcn, tt)o er 5U geigen fud)t,
lüic ein ©dnilcv unter ber Einleitung feinet liel)rcrä gut (E-vfenntniß
ber äßal)rl}eit gelangt : nam quis tarn stulte curiosus est, qui filium
qui discipuli vocantur, utrum vera dicta sint, apud semetipsos consi-
illi quod loquutur sciunt. Falluntur autem homines, ut eos qui non
sunt magistros vocent, quia plerumque inter tempus locntionis ei tempus
cognitionis nuUa mora interpouitur ; et quoniam post admonitiouem
sermocinantis cito intus discunt, foris se ab eo, qui admonuit, didicisse
arbitrantur (De Magistro cap. 14, No. 45). ^tx ift aber ber eigeut^
lic^e £et}vev? Cum vero de iis agituv, quae mente conspicimus, id est,
in illa interiore luce veritatis qua ipse qui dicitur homo inferior, illust-
ratur et fruitur : sed tunc quoque uoster auditor, si et ipse iila secreto
ac simplici oculo videt, novit quod dico sua contemplatione, non verbis
meis. Ergo ne hunc quidem doceo vera diceus, vera intuentem : docetur
enim non verbis meis, sed ipsis rebus Deo intus pan de nte raanifestis:
itaque de liis etiam interrogatus respondere posset (ibid. cap. 12, No. 40).
?iod) näl)ev iinvb bev cigcntlid)e !i^el)rer be^eid)net: nie autem qui con-
sulitur, docet, qui in interiore homine habitare dictus est Christus, id
— 13 —
est, iiu'oininiiuibilis Dei Virtus atque scmpitcrna Sapicutia:
quam quidem oniiiis ratioiialis aiüma consulit, seil tantiim cuiquc paii-
tatis: ut neque liujus, qnac foris est, lucis Vitium est quod corporei
oculi saepe falluntur: quam lucem de rebus visibilibus eonsuli fatemur,
ut eas nobis (luautum cernere valeraus osteudat (ibid. cap. 11, No. 38).
visio corporalis unb visio spiritalis. (Srftcvc bcllsict)t jid) burd) bie
9iatnr unb gcid)icl)t burd) bic Silber, iveick bie Seele in il)r felbft
von bcm ^or^cr in bem ^(ugenbUde mad)t, iiHinn ber ^'örver ihmi bem
Sinne bcriil)rt tuirb, unb cl)ne ^ucld)e feine befiimmte Gmvfiubung
ftattfinbet; jene fommt uld)t ju ©taube, cl)nc baf^ äugteid) bieje eintritt;
unb man nnterfd)cit>et fie crft, ivenn fid) ber Sinn bom Äin%>cr abge=
jogcu l)at, fo ba^ nun b(oS im v^eiftigen ;^^nncrn gefunben unrb, wa§
burd) bcu flhvcrlicbcn Sinn gejd)aut iinirbc; bagcgen faun bie spiritalis
visio o()nc bic visio corporalis eintreten, u>enn näm(id) bie iHlber ab=
probucirt ivcrben; jene [tcl)t fomit ()ö()cr, al^ bicjc, gleid)jam in ber
'OJtittC ^^Unfcbcn ber visio corporalis unb ber visio intcllcctualis, iubem
iväl)rcnb bic visio intellectualis jener uid)t bcbarf '). 3)ic bcibcu Sd)au=
ungcn ber unteren S^l}äre gelten bem 5?cränbcrlid)en, bie visio intel-
lectualis aber ift Sd)annng beä Unberanbcrlid)eu unb gel)örl ber I)6l)crcn
Spl)ärc ([]{. ,\u biejer bofinbet fid) ber i^Jcift (mens) alö xM\ige ,^um
ift. Xk ^^l^al)rl)cit bietet fid) aber bem Weifte ,^nr Sd^iMung bar burd)
(i^ütt, unb jwar bcn Vogox^, bcv il)n mit ber ftctcn 5.^crcitfd)aft, baö
:>{eid) ber *!li^al)r()cit ju öffnen nub ^ngänglid) ,^n mad>eii, fortiral)rcnbcr
Steife; nur bie nnfittUd)e etimmnnc^ be§ @eifte», iveldie beffen (^m-
pfänc)tid)feit fi'ir ba§ Ueberfiunüdje Ijevabfet^t, trägt bie ©d)ulb, uhmiu
SÖ?al}re§ nid)t er!annt unrb. 'Xne im blc'^eu (Srfenntui^mateiiale be=
fd)loffenen ^^Icte fiub üorbereitenbe 23ebingunc}en baju, ba^ bie ©d)anung
eintreten fönne. !^cm§> ^''uüeriate fauu nur nod) bas ©rjeugnifs
entweber be» ©eifte» unb be^jenicjen ©egenftanbe», ber crfannt lucrbeu
fofl, über be§ ©eifte» allein fein, mcnn tiefer nämlid) fid) felbft cvfennt.
^üortung biefer ^-rage ein befonbeve» ^ntereffe. 3!öenn tvir mit betrad)=
tenber Oiefle^ion ertennen, fo woUm wix über ein vorläufig ©rfaunte»
')Primo itaque manifest um sit, posse fieri, ut sit aliquid scibile, id est,
quod et tamen nesciatur: illud autem fieri noii posse, ut sciatur
scire ])Ossit,
quod scibile non fuerit. Unde liquido teuendum est, quod omiiis res quam-
cumque cognoscimus, congeuerat in nobis iiotitiam sui. Ab utroque enim
notitia paritur, a cogiioscente et cognito. Itaque mens cum so ipsam coguoscit,
sola parens est notitiao suae: et cognitum enim et cognitor ipsa est. Erat
autem sibi ipsa noscibilis, et ante quam se uosset: sed notitia sui non erat in
ea, cum se ipsa non uoverat. Quod ergo cognoscit se, parem sibi notitiam sui
gignit: quia non minus se novit quam est, nee alterius essentiae est notitia
ejus, non solum quia ipsa novit, sed etiam quia se ipsam, sicut supra diximus.
De Trinit. lib. IX. No. 18.
ni[^, UH-Utc« bic i>evläufi^^c (J-rfountuifs fo u^cit iimfaHt, cily bic ^vaft
bie \.>ovIänfic5e (En-feuntnif^ unb bie 'i>crbinbinu^ biefer mit jenen Cjefd)aut,
wie wir benu aud) rfutiid)tlid) ber nun \)erftanbcncn ©ad)e jacjcn, ba^
!5)in(ie unb fid) felbft) cnti^vuiu-jcu finb. ß'ä muj^ bal)er bie em^n:
a(§ bem Sein fd)led)tl)iu, ,^u ber Ctrcatuv, aU5 bem v^ou @ott t)CV\Jor^
aud) ba§ ©rfennen, ein 5(cI)uUd)e§ i^on C^^ott ift, unb baf^ fomit
fotcjlid) aud) baä (Srfcuncn, ju bemeffen ift. (^^ott fetbft t)at feinen
aubereu aiiaf^fiab für Seieube?, alö fid) jelbft, weil er eben ba^? Sein
fclbft ift. '4)ag \.>on il;m ,\>en^ov^ubvin(ieube iiiuf^ nüll)in i()n barftellen,
— 16 —
fanu aber at§ .^-^cn^orjubriugcubeä unb iufofcvn a{§> 9tid)tgöttUd)C§,
iiiclit ein @tcid)Cy, i'oubcvn nur ein 5leI)nUd)e» üon il)m fein. ®avan§
folgt, bvXJ3 bciS iuitürlid;e ©vfcuucn ©d)aiicu i[t, beim eben im ®d)aucn
at§ (xrfvin'cu vcfkctivt [id) ba§ mit bcr ^beutität bc§ cjüttUdjen
ba§ göttUdie SBefeu ift e§, n)c(d)e§ mit bem göttlichen ©rfennen
ibentifd) unb feiner fetbft unmittelbar inne ift; bafi and) bie ^rin =
feiner auf bie unmittelbarfte 2Öeifc inne ift, fo wirb aud) i)on ber Kreatur
nur baäjenige SOefen gcfc^ant werben, wetd}e§ mit il)reiu 6r!ennen
ibentifd) ift. 3^^ wetd)er fpeciellen unb mannigfaltigen Sßeife fid) bie
fonbern nur eine fotd}C ^^icutität jufommcn, wcld)c fid) jwifcl)en bem
an^ercinanber Sctcnben unb fomit ^i>erfd)iebeucn r'0ll5iet)t unb im 5111=
gemeinen al§ lieber ein ftimmung be§ ©rfenneng mit bem Objectc
gu diavacterifircn ift — immerl)in ift eä nur ein creatürlid)c» äöefcn,
mit weld)em ba§ creatürlid)e Grfennen in ^öcntitat ftel;en fanu,
unb wcldic» bemnad) luMt ber (Sreatur gcfd).uit wirb. Gin ©d)auen
be§ göttlid}cn 2Befen» felbft, wie and) bcr mit bem göttlid)en 2öefen
ibentifd)en ^^cen felbft, ftclit bcr (Srcatur nid)t gü. ®öttlid)ce wirb
fo wirb man 3Wifd)cn beibcu barum (äinflang finben, weit eben bie
u>cUl)cm tic (5veahiv biivd) il)rc ^Ibtcitiiuß au§ (^jott at§ ba§ 3lel)uücl)c
.^nfnni't abjnj^cbcn; bcnn bei il}rer eigenen 3BaI)vl)eit fteHt bic "i^oxt'
f
iir bie ^^l)itofovI)ie in i()rem %n f [t e
i g e n l^on ber (Sreatur ju ®ott,
— iinb it^rc fvecntatiüc 9iid)tung bie tr)af)rc 0'5ruublac|c für bie
retifd}en ©ncrgic imb Xiefe, unc bei deinem ber frül^crcn vtcitonifirenbeu
ber t)ierin mit '^(aton iibcrein[timmc, bcn ^u^cUect l>on bem Sinne,
unb ftcflt fid) in ber nä()eren S^cftimuinng ber Xl}äfigfei(en beiber
9.^crmi)gen, bei UHld)cr "^hiftoteley von ^J^lalon abu>eid)e, auf bie Seite
bcy (^rfteren. 'Dem Sinne uämlid) jdjreibe ^|^(aton, bein 'Olngn[tinn-5
in folgen fd)einc, u>ic bem .^iit»-'^»-'*-"'^ «-'ine eigne ^-iiMrffamfeit jn, inbcm
ba§ Organ be» ©innc» u^ol)t ihmi bem finnfälligen Thinge r^eränbert
liH'rbc, uicf}t aber ber Sinn fclbft, bei eine geiflige .Wraft fei unb bnrd)
bie ''iH'ränbernng be» OrganS bto» angeregt UK'rbe, felbft in fid) ba»
33ilb be» Sinniälligen ,^u bereiten. (>» erfd)cine bagegon bic 'iH1)anvlnng
bed ''^Iriftotcle»: ber Sinn l)abe obne (.'•^emcinfcbaft mit bem l'eibe feine
eigene ÜiMrfjamfeit, and) bie cinbilbeiibe.^h'aft jei nnv mit bem Crganc
tl)ätig, fo baf^ bie erfle ^HM'äiibcniiig bor lolUveu bnrch ben Sinn anf
— 18 —
bie (Sinlülr!ung be§ ©inufäüicjen gurücftüdfc, nid)t unangcmcffcn. So=
iDot)l bem 9lriftoteIc§, al§ bem ^laton fei ber ^ntettcct eine im--
©rfcnntnifj an» ber XI)eiIna()me be§ ^ntcflectS an ben für [id) beftet)en^
ernennen beftinnntcn, aber biä bal)in nod) in ber bloßen ^oten^ jum
©ufenncn befinblicßcn ^Jntellcct, jnm actnetlen ©rfennen be§2öcfcng
ber 2)ingc viermöge. ®emgeinäf3 beinirlc bie (Sinnc§tl)ätig!cit an fid)
ber intellectus agens; aber bie ©inne§t^ätig!eit tiefere bod) tc^trcr bie
Aniniä, text. 152, cum Piatone, intellectum differre a sensu. Sed sensum posuit
propriam Operationen! non liabere sine communicatione corporis, ita quod sentire
non sit actus animae tantum, sed conjuncti. Et similiter posuit de omnibus
opcrationibus sensitivae partis. Quia igitur non est inconveniens quod sensi-
bilia, quae sunt extra animam, causent aliquid in conjunctum intellectum . .
. ;
vero posuit Aristoteles, 3 de Anima, text. 12, habere Operationen! absque com-
municatione corporis. Nihil autem corporeum imprimere potest in rem incor-
poream. Et ideo ad causandam intellectüalem operationem secundum Aristotelem
non sufficit sola impressio sensibilium corporum, sed requiritur aliquid nobilius;
quia agens est honorabilius patiente, ut ipse dicit, lib 3 de Anima,
text. 19; non tarnen ita quod intellectualis operatio causetur in nobis ex sola
impressione aliquarum rerum superioruu!, ut Plato posuit; sed illud superius
— 19 —
agens qu. 71>, art. 3 et 4 ; u>iv ciitucl)mcu bicfcv (£tcttc gu imfcvm
^wecfc (J^olsicii^cö : 'i'Jad) ^(viftctctc^3, fai'jt Xt)oma§ bafclbft, i''Cvl)äU c»
fid) mit bou (Sovmcii bcr lUatuibiiu^c aiibcvy, al» ^^tatoii ct^ddjxt l)at:
uici^t cjL'iftivcu bicfc govmcii (spccies sivc ideiie) für fiel) ol)iic ^.luücvic,
fo bflf^ [ic alg immatevicllc aud) bc»()alb fd)on wivflid) cvfcuubav fiub;
eö fommt aber SBirfeu einer (£ad)e nur ju, lüciiu biefcr ein bem ilUrfcn
cntf^rcd)cubc§ ^riiicip imüo()nt; bcr actiüc ^ntcflcct muf^ ba()cr eine
^raft unfrcr 6cc(e fein; 5lriftotolc» l)ält if)n and) für etiva» bcr 'Seele
5tniiel}öriiV'» unb vcrijleid^t il)u mit bem li'id)te, u\id)c» fid) in bcr ^nft
^clge beren lel^^trcr in'» actuclle (5'rfennen be§ ^-il'cfenö bcr finufälünen
SDinge übcrcjcbt unb iüctdjc siiccies intclligibilis l)eif5t, ift ein '^Ibbitb
toou ber 9iatur bcr ©^ccic» biefcr ^Dingc')- ~ S^amit aber, bafj bcr
phantasmatibus, non quod aliqua eadem numero forma, quac ])rius fuit in
phantasmatibus, postmodum fiat in intellectu possibili, ad modum quo corpus
accipitur ab uno loco, et transfertur ad alterum. Ibid. qu. 85, art. I, ad 3'"".
20 —
5(viftotcktf ni:>d) uic()t atlcä ^um actiicncii (Svfcnucn 6rforberUcl)c
cjelci[tet; c3 i[t auci) nod) iiotI)U>cubii3, baf^ bcv ^nteüect bcn 2)tlbcvii
baf3 bcv ^Jtciifd) uicl)t nur ju einem neuen (Srfeuntni^actc nici)t üoi-
briucje, fonbcvu and) bap cv felb[t jnm actuellen (5vfcunen bcffcn, i>on
nnb bic[e l)inUHeber tönnc nur bann crft i{)rer 9tatnr gemein toollenbct
nnb iral)rl)aft crfannt lüerbcn, lücnu |ie, n)ie fic in ber (Slnjeltjcit
eriftire, erfannt werbe ; ba§ (5:in^etne aber erfaffen nur bnrd) ben ©inn
unb bie ©inbilbnng^traft ; beut)alb fei c§ für ben actnelt crfennenbeu
') Sed contra est quod riiilosopluis dicit de Anima text. 30, quod
in o
Unde niauirestuni est quod ad hoc quod intellectus actu intelligat, non solum
accipiendo scientiam de novo, sed etiam utendo seien tiajam acquisita, requiritur
actus imaginationis et caetorarum virtutum. Videmus eniin quod impedito actu
virtutis imaginativae per laesionem organi, ut in lihreneticis, et similiter im-
pedito actu memorativae virtutis, ut in lethargicis, impeditur homo ab intel-
ligendo in actu etiam ea quorum scientiam praeaccepit. Secundo quia hoc
quilibet in se ipso experiri potest, quod quando aliquis conatur aliquid intelligere,
format phantasmata per modum exemplorum, in quibus quasi in-
sibi aliqua
spiciat quod Et inde est etiam quod quando aliquem volu-
intelligere studet.
mus facere aliquid intelligere, proponimus ei exempla ex quibus sibi phantasmata
21
actucllc ^:vfcniicu <y\)i nun iu fotöcubev ißcifc i^ov fid). S)cr »lmi bei*
bcö intoll, agens ^M bcn 23i(bcvu bcv (Siubilbiuißyfiaft, eine jciicv species
l>i>v, wddjt, ciU '^(iiybiucf bcv species intellig. cbcufo unc bicfc ciu 5lel)U^
lic()C§ üou bcm SBcfcu bcö äußern ©ingeä ift, ein 5Bilb, iu tucicfjcm bev
^ntcHcct bicjc^3 5.\^elcn cvfcnut '), luib un^IchcS 'J()oma§ a(y indivisibile,
ivcil al§ (5vlcuutnii3 ©iiicS 3Bcfcii§, baä al» folcl)Cö ein unnct()ciltc§ i[t,
formare possit ad intelligendum. Hujus autem ratio est quia potentia cognos-
citiva proportionatur cogiioscibili. Unde intellectus Angeli qui est totaliter a
corpore separatus, objectum proprium est substautia intelligibilis a corpore
separata; et per hujusmodi intelligibile materialia cognoscit. Intellectus autem
humani, qui est conjunctus corpori, proprium objectum est quidditas sive natura
in materia corporali existens; et per hujusmodi naturas visibilium rerum, etiam
in invisibilium rerum aliqualem cognitionem ascendit. De ratione autem hujus
naturae est quod in aliquo individuo existat, quod non est absque materia
corporali; sicut de ratione naturae lapidis est quod sit iu hoc lapide, et de
ratione naturae equi est quod sit in hoc equo, et sie de aliis. Unde natura
lapidis, vel cujuscunque materialis rei, cognosci non potest comi)lete et vere,
nisi secundum quod cognoscitur ut in particulari existens. Particulare autem
apprehendimus i)er sensum et imaginationem et ideo necesse est ad hoc qaod :
') Ulterins autem considcrandum est quod intellectus i>er spcciem rei
gebad)tc ©ein i[t nnn ^war mit bcm ©ein bc§ SiatnrbincjeS ibcntifd), aber
baä gcbad)te ©ein in feiner Sebeutung al§> 2öirüid)en, öon tüeld^em baä
9tid)tfein au§gefd)Ioffen ift, crfanut, unb ba§ etibente unb gemiffe Urtl}eit:
ba§felbc !aun nid)t sw9tci<i) fein unb nid)t fein, gcbilbet ujirb ^). S)icfc§
auf ba§ dufeere ®ing surncfbejogcn unb ein ucue§ Urtl)eil gebilbet, in
tüeld)em ba§ actueUc (Srfcnnen gum 9l6fd)tuffc gelangt unb mit @en)i^=
l^eit bic Ucbercinftimmung {cne» Sl^efen» mit biefem 9laturbingc au§=
gef^rod;en ift, etiüa ba§ Uvttjeit: ©ofrateä ift 9J?cnfc^, tuenn ber Segriff
bc§ 2Befen§ ber i>on „?JJenfd)" unb „©otratcg" bag Ginjelbing ift*).
Stuc^ ben 5lct bicfeä Urt^eiteng evfeuut 5(riftotcle§ an *). ©ic gcwiffc
') Nam quod primo cadit sub apprehensione, est ans, cujus intel-
illud
lectus includitur in omnibus, quaecunque quis apprehendit. Et ideo primum
principium indemonstrabile est, quod non est simul affirraare et negare, quod
fundatur supra rationem entis et non entis; et super boc'principio omnia alia
fuiidantur, ut dicit Philosophus in 4. Metaph. text. 9 et sq Sum. theol.
12''«» qu. 94, art. 2, resp. .
lectus) cognoscere singulare, quia, sicut supra dictum est, qu. 84, art. 7, etiam
postquam species intelligibiles non potest secundum eas actu in-
abstraxerit,
telligere, nisi converteudo se ad phantasraata, in quibus species intelligibiles
intelligit, ut dicitur in 3. de Anima, text. 32. Sic igitur ipsum universale per
speciem intelligibilem directe intelligit, indirecte autem singularia, quorum
sunt phantasmata. Et hoc modo format hanc propositionem Socrates est homo. :
btüf^ abStvacteS jn fein; c§ bcftcl)t nun al§ ein concretcS, ein inbim=
^ntellcct (jabc eine natüvtid)e 9lid)tung auf bic ?iatuv bcv matcvieUen
^ntcHectg feien, unb gibt bavum jener ben i'orjug bor bicfer. @§ ift
joubcrn nur babnrd), bafj [ic 9(nbcre§ erfaßt, jur (irfcnntnii3 tljrcr
fclbft gelangen ')• ^^ f^'i \\\\\)x, luaä ^Iviftotelc^ fage: weit nur maljx--
ne()men, bafe \mx erfcnncn nnb empfinbcn, evfeniicn it>ir, baj? tvir
©vfcnnen einco 6tTOa§, nnb fo luevbe bie ©eete jur (Srtaffung i()rer
jelbft babuvd) gefiU)vt, baf? fte "i}tnbere§ cvtenne nnb empfiiibc. i^ur
GifenntniB it}ver ©^riftenj nnb bcffen, n\i§ in i()r i)orgel)e, bebnvfe bie
anS biefer gel)en bie 5(cte, in n)eld)cn [ic felbft actuelt evfaj^t tcerbc,
l)ergel)t, ift ba§ auf bie materielle 2Befcnt}eit gerid)tctc *). SiUr tcerbeu
im Sinne be§ l). 'It)oma§ Derfat)ren, wenn wir auuel)men, bie Seele
werbe Xiov bem (Eintritte ber be tr ad) te üben Dlefleicion, balb nad)
bem (Srfenncu ber Otatur eine» materiellen 5)iuge§, iii'ö ©rtcnnen itjrer
tasmata, ut ex dictis patet, qu. 84, art. 7. Et sie niauiftstum est quod sub-
staiitias immateriales, quae sub sensu et iniaginatioiie non cadunt, primo et
per se secundum modum cognitiunis nobis expertum intelligere non possumus.
1) Unde mens nostra non potest se ipsam intelligere, ita quod se ipsani
iniraediate apprehendat; sed ex hoc quod apprehendit alia, devenit in suani
Cognitionen!. Quaest. de Veritate disput. qu. 10, art. 8, resp. .
*) Est autcm alius intellectus, scilicet humanus, qui nee est suuni in-
telligere, nee sut intelligere est objectum primum ipsa ejus essentia, sed aliquid
extrinsecum, scilicet natura materialis rei. Et ideo id quod primo cognoscitur
ab intellectu humano, est hujusmodi objectum; et secundario cognoscitur ipse
actus, quo cognoscitur objectum; et per actum cognoscitur ipse intellectus,
cujus est perfectio ipsum intelligere. Et ideo Philosoplius dicit lib. 2 de Anima,
text. 33, quod objecta praecognoscuntur actibus, et actus potentiis. Sum. theol. I,
[tollt ^l)ouuv5 nict)t auf; unb ein auf fid) ^iivficftcuiicu i[t bie[cv
9i a t u nu e f e
u t) e i t evlauj^t i)(\.t, ab l) äu^ i
g ; baiiu evf lävt fid}, tivivum
umfafjt ba5 im ©an^cn cnt()a(tcne C^injclne, [cbed} fo, baf^ fic ihmi
mau aninial biytinct cvt'cunt, iufofcvu man cy aly animal unb bann
d» rationale ober irrationale cvfcnnt. T)iefelbe Ovbiiuui} bcS Uebcv;
and) bei bcm finnUd)en C5vfennen au, be^iu^lid) bcv 3ti'uifid)teii be»
OvteS unb ber ,^cit: imd) bem Orte, une man auä ber •,\evuc (>tn)a§
juerft alö ^iMpev unb bann alö l'ebenbeci, ^nerft alö ?cbcnbe§ unb
bann al-S 'i'Jienfd), ,^novft atS llJcnfd) un:" bann alo toofvatc?^ crfaffc;
nad) bcr j^cit, u^eil bao iiinb von \Hufang fnU)er ben "llicnfd^cn von
bcm, u\i§ nid}t ^3icnfd) ift, alö bicfcn 11(\Mifd)en von einem aubcvcn
9-lienfcben uu(erfd)eibe; u>e§l),itb benii aucb bie .^tinber anfange alle l'eute
3?atev uäuiitcn unb fpäler evft icben (iiiuclnen ffir fid) be.^eidMiclcn ').
bann btciM U)m bic biltiuctc ©vfenntui^ bc§ 2©cfen» bcr äußeren ®ingc
uld)t mcßr vovcutr)>-\(tcu ;
ja cv ttcviiiag fogav, cut'VvcckMib bcu inbi^
fo baj^' cv, übwol)t nod) n nun llfiulid), eine immcv i^oUfoinmcncrc Gvfennt^
nif3 bca Seines gcunnnt nnb bamit fd^on ^Isovbevcitungeu trifft, um
bevciuft fd)licf!cnb von einem Urt{)ei(c ^u einem anbcven (}in5ufd)rciteu^).
5)amit aber fut}vcn {enc Uvt()cife eine r^cUfommcuevc Gvfcnutniß be§
(Sein» mit fid), bafs fie bic i'>cvfd)icbencn 2öcif cn, in wetd)en ba» ©ein
bajufcin itermag^), aulbviicfen nnb at§ '^(uäfagen {y.airiyoQiaC) Don
bcm ©ein entl)attcn foKcn. '^(riftotele» nennt 5cl)u fotd;c Kategorien, wenn
cv fcigt: tiüv y.axa fn^chiuai' ovi.i7iXo/.rv ).fyn^täro)v, ty.aOTOv i]TOi
*) Cum
enim intellectus humanus exeat de potentia in actum, similitu-
dinem quamdam habet cum rebus generabilibus, quae non statim perfectionem
suam habent, sed eam successive acquirunt. Et siiiüliter intellectus humanus
non statim in prima apprehensione capit perfeetam rei Cognitionen! sed primo ;
apprehendit aliquid de ipsa, puta quidditatem ipsius rei, quae est primum et
proprium objectuni intellectus; et deinde intelligit proprietates et accidentia,
et habitudines circumstantes rei essentiam. Et secundum hoc necesse habet
unum apprehensum alii coraponere, et dividere, et ex una compositione et
divisione ad aliam procedere; quod est ratio ein ari. Ibid. I, qu. 85, art. 4, resp. .
quo omnes conceptiones resolvit, est ens, ut Avicenna dicit in principio Meta-
physicae suae (lib. 1, cap. 9). Uude oportet quod omnes aliae conceptiones
intellectus accipiantur ex additiono ad ens. Sed enti non potest addi aliquid
quasi extranea natura, per modum quo differeutia additur generi, vel accidens
subjecto: quia quaelibet natura essentialiter est ens: unde etiam probat Philo-
sophus in III Metaphys. (com. X.) quod ens non potest esse genus; sed
secundum hoc aliqua dicuntur addere supra ens, inquantum exprimunt ipsius
modum, qui nomine ipsius entis non exprimitur. Quod dupliciter contingit.
Uno modo ut modus expressus sit aliquis specialis modus entis sunt enim :
per se ens; et ita est in aliis generibus. Qu. 1. de verit. art. 1, resp..
— 27 —
ovotar a;;//«n'f< /} nooov /} noior rj nQog ti /; noü i) noit i]
bev 53ei)viff beä ^eiuS biivd) bic ab§tval)ivciibe 1l)ätigt'eit bcy intellcctus
agens au§ beu 53itbevu bev C'-intilbuucjgtvaft iiub l)abcu mit cj(eict)cv
unc s-
^- bie .'i^atci^cvie be§ ^l^ivfcuö ba§ ^^'vinciv: feine 5K>iv!inu^ ot)nc
Hrjadie, bie ^afcv^ovie bev (S^öf^e ba?^ ^^vilK-iv: ba§ ©an^c ift c^xb^ix
it)m Huygefagteu-*).
5)a§ ©vfeuucu tootlenbct jid) abev ev[t bnvd) bie fvcie ^Uftevion,
u^cld)e gugleid) bcn ^n^cUect bi» gnm I)öd)ftcn Ucbcvfinnlid)en I)inau^
1) Categ. 4, p. 1, b. 25.
') lu XII libros. Metai.h. Arist. Hl). V, lect. 0, p. 3. Cfr. Fr. Brentano
„^on bev nianiiiiifad)cn Söcbcutuiifi bc^ ©cicnbcn nad) ?(viflofcIc?, <B. 181—182.
*) ... ex ipsa cnim natura animac intcUcitualis convcnit homini, quocl
statim cognito quid est totuni, et quid est pars, cognoscat quod omne totuni
est niajus sua parte; et similc est in e.aeteris. Sed quid sit toi um et quid sit
pars cognoscere non potest nisi per species intelligibiles a jdiantasiiiatibus
acceptas. Kt propter lioc riiilosojdius in tine Posteriorum, text. ult.. cire. med.,
ostendit quod eognitio jjrincipiorum proveiiit nobis ex sensu. Sum llieol. 12''"°
cidens de subjecto, ut cum dicitur: liomo est albus. Tamon difTcrt comi)osilio
intelleetus a <'om])ositione rci; naiii ea quae cnmponnntur in re, sunt diversa;
enmpositio autem intelloctus est signum idrntitatis eorum. (|uao eoiii]ionnntnr.
N'in eiiim intdleotus sie compnnit, ut dical quod Iiomo est allx'do; sed dieit
quod liomo est albus, id est, babiMis albodiucm. lliid. I, qn. 85, art. 5. ad H"'".
') Intelleetus autem a rationc diircrro non iiotrst : quod jtiitot porum
si
bcr 3nl)alt auf ciuc S^Öivhuig, fo iinvb ber ^'^^^Wect »crantaßt, ein
bcuu aud) bcr ^iitcUcct au§ bcii Xl)ätigtciteu bev ©c de bie ikruiogcn
unb Gräfte, burd) tueldje bicfelbc jene tüivft, uub gcwiffc 33cid)affcu^
I)eiteu, tt3eld)e bcr ?^\tuv bcr menfd)licl)eu ®cc(c cigcutl)ü:nlid) fiub *).
telligimus. Opus. 43, cap. 6 Eic bcutid)cn '-Bescidjmuiijen ber ^atelügeu.^ mit
„SSenuintt" imb „a3erftaiib" Pinunen mit ber (Eiflärung, Jveld)e I^omas über
intellectus unb ratio gibt, infofcru ganj gut jufanimeu, als „Vernunft" (oon: oer;
nel}mcu) auf bin uinnittcltareu uub fcfteu 21ufd)lufe ber 3ntelligeuj an baä
©ein felbfi, uuo „i^ciilanb" (von: xieiftebeii) nuf bic in ben Unter fu d)uugcu f)cr=
') NuUa autem actio cunvenit alicui rei nisi per aliquod principium
formaliter ei inhaerens. . . Ergo oi)ortet virtutem quae est principium hujus
actionis (sc. abstractionis), esse aliquid in anima. Ibid. qu. 79, art. 4, resp.
— Ibid. qu. 87, art 1, resp.: Non ergo per essentiam suam, sed per actum
suum se cognoscit intellectus noster; et hoc dupliciter: uno quidem modo par-
ticulariter, secundum quod Socratcs vel Plato pcrcipit se habere auiniam in-
— 29 —
(5ö cntöcl)t bcm vcflcetiicubcu ^utcUcctc fcvncv iücl)l, ba[5 bcv 'i^cvjvifj
banim uuv von ibcalcv luib nidU aud) realer 33cbciituiu3 ift, iücld)C
icbod) bic OJU\^tid)fcit bciVi'iubct, bal|^ ber 23e(;viff t>iclc§ floate iimfaffeu
faiui. Tier ^utcllcct fi'iMt fid) aiuici\\V; i^iefc ^^iHn-jUd^feit juv ä\>irf^
Ä^in^ufümmenbcu gelten. ^\i baä ®r[tvc ber (vaH unb wirb ber 23cgriff
iiad) ber j'^ai^'-'i^ äöcfeut}cit (genus unb differcutia) genommen, jo
unic^er ba§ uutcrfd)cibeubc Clement uid)t bcfil^t unb barum bic Wirten,
au iveld)cu ba§ Uuterfd)cibcube vcrfommt, umfa[U- (5:rid)ciut bei bem
^^>erc\lcid)cu bc§ il^cgriffcc^ mit anbereu '-i3ec\viÜ»^u t»lt»t5 bic differentia
fid) uur bei einer beftimmtcu ©attuuj] vorfiubct, ober ctivaä für baä
rc(iiüritur dili^viis et siibtilis iiuiuisitio. Uiide ct. iriulti natuvain aiiiinac i<jno-
rant, et umlti ctiam circa naturaiii aniiiiao erravcnuit.
') IJndc in honiinc sie intellecto est duo considcrarc : scilicct ipsani
natnruin luiniaiiani seu habens cani: et ipsan» uiiiversalitatem sen absractiononi
a dietis conditionibns niateriae. Quantnni ad ijrinunn: Imnio dielt rem: quan-
tuni vero ad seeunduni dieit inti-ntioncni. Non enini in re invenitnr honio qui
non sit hie et nunc: et i])sa natura, ut sie dieilur esse jjfima intentio. 8ed
((uia inteUeetns rerteetitur snpra sc i])siiin : et supra ea quac in eo sunt sive
subjeetivc sive objeetive: fonsiderat iirnnn lioinincm sie a se intelleofuni sine
conditiunibus niateriae: et videt quod talis natura cum tali universalitate seu
abstractione intellccta potest attribui huic et illi individuo: et quod realiter
est in hoc et illo individuo: ideo format sccundani inteiitionem de tali natura:
et hanc vocat universale seu ])racdicabile: vel liujusmodi. Opus. 48, totius
Logicao Aristotelis Summa : ciip. 1.
— 30 —
SBcjcii 3iif^iWigc§; uieW)c§ [td) and) bei anbcvou äi^cfcn einftencii tanu.
©ort unvb bcr atli^cmeiiie 23eßvift jum 23cön[f beg proprium, I)ier gu
bcm bc§ accidens ^). ®oId)e 23ctl)äti^]uiiö bcv UnivcrfaUtdtStcnbeu^
bcv 33c9vi[fe I}at uncbcr ©inigung bev 33cc|vi[fc untcvcuuiiibcv jur
^olcje, jcbod) je^t eine jotdjc, ba^ burd) (Sincu 33egviff Diele l)5t)crcu
n3eld)c jid) nur me^r im SScgriffe be§ (2ein§, aber nid)t at§ im ®enu§,
Jonbern iufoferu einigen fönncn, alä jic bie bem Sein fctl)[t vingel)5rigcu
fcitS bafs t>on iebem l)ö()eren begriffe aüei ba§ umfajjt luerbe, \Da§
t>on iljm erfaßt luerbcu foE, infofern jebcr berfetben nur fo tr^eit reidjeu
') 2?(^I. „bie (5ifcinifiii§t()coiie bei, ij. 3[;onuvo 'ooii ?(quiu" von P. ?Ji. i'ibc;
ratovc, ©. 49, unb D. Thomae Opus. 48, totius Log. etc.:.cap. 2 — cap. 8.
^) Quod autein ens non possit esse geiius, jjrobatur per Philosopluim in
hunc nioduin. Si ens esset genus, oporteret ditterentiam aliquam inveniri, per
quam traheretur ad specieni; nulla autem diiterentia participat genus, ita scilicet
quod genus sit in ratione differentiae, qnia sie genus poneretur bis in diffinitione
speciei. Sed oportet diHcrentiani esse praeter id quod intelligitur in ratione
generis. Niliil autem potest esse quod sit praeter id quod intelligitur per ens,
si ens sit de intellectu eorum de quibus praedicatur, et sie per nullam diife-
rentiam contrahi potest. Eelinquitur ergo quod ens non sit genus. Sum. c.
Gent. lib. I, cap. 25.
*) In inductione autem, concluditur universale ex singularibus quae sunt
manifesta. Anal, iiost. lib. I, lect. 1. 3(riftoteIc« bcbicnt [id} jur 33ejeid)nuu(5 beg inbuc^
litten 5>evfal)ren§ bcr 5lu§bvücfe: ?) tnaycoyri, 6 th, iTtayoTyrjg ober öia r^g tTiayoayrjg
avUoyiOfiög, ol Xöyoi o'i tnl rag cc()xäg. @efd). b, %{)\{. li. (5rn[t 9tcinl)olb, I, ©. 167.
*) Opus. 42, cap. 7.
— 81 —
lUcrjukitcn unb buvd> tcl3tvc ba§ 33cfonbcrc ivcitcv 511 kftimmcu. Sei
joli^em A^n-abftcu^eii V'üu bcm i'^öt)cvcu 311 bcm 9iiebcrcii, Dou bcm
sum 9{ca(cii,
,3bcvileu \>mQ(\t fid) bcv 3"tcttcct auf bcm Ä^cc^c ber
"Dcbuctiou, fü baj^ cv vom Cvintad)cii jum „SiiJ''ii"'»cJU^cl'cl\tcn, von
bcv Uvfad)C jur 3Bivfiinn, vumi bcm (5^runbc juv JvoU^ fovtfd}veitct.
®ic ^Dcbiictioii fiiibct iljvcu foUcii 'Jlu^^vud in bcv Üi5 if [cnf d)att,
al» einem C^niu^^cu von alK^cmciucu iiiib bcijviiubctcii (h-fcuntnif[cn.
buug be§ '-^vinci^^ä mit bcv "Definition fiit}vt ju ben einzelnen 5?eftim=
bc§ Obcvfat^eö bcm ^avticuldvcu be§ Uutevfat^e^ ^umittclt ^). S)a§ buvd)
bie ©emonftvation ev^cugte (Svfeunen tvägt bcn (5t)avactev b c» ^Tm j f c n§ •').
') Cum ergo scibilc sit projirium objectum sriciitiae, iioii diversilioaljuntur
secundum diversitatcm niaterialcni scibilium, sed secuiiduni diversitatem
.scientiae
eorum fornialem. öicut autcm forinalis ratio visibilis suniitur ex luiuine, per
quod color videtur, ita foriiialis ratio sribilis acciiiitur socundiiin principia, ox
quibus aliqviid scitur. Et idoo quaiituincunquo sint aliqua divorsa soibilia per
suain iiaturani, dumiiiodo per eadoiii i)riiuipia sciantur, ])ortinent ad uiiam
scientiam: quia non cruut jani diversa iiiquantuin sunt seibilia. Sunt onim
per sua principia seibilia. Anal. i)0.st. lib. I, loot. 41.
') Scire autem est elTectus demonstrationis: est enim demonstratio Syl-
bevcn ©egenftanb ba§ ©ein au fid) ift, UHi()vcub bic übrigen äüiffen^
fctaftcu ein bc[timmtc§ Seicubc jum Obiecte l)aben. Sie befaßt fid)
H)etd}e§ bcm ©ein fct^^t, ivic (iineS nnb 25icle§, ^u^tcn5 nnb 9(ct')-
fütjrt snv ©rfenntnife ®otte§, at§ bc§ ei^^cntUdien ©ein§. ©ein ift
at§ feicnb; aber er mnfi bei aflein ber 5[l>elt 3i'i'ic()5vißcn bag 9:i3efcn
(essentia) t>on feinem ©ein (esse) nnterfd)eibcn, nnb fann jcncy nur
at§ bic ^'otcnj ju biefcm aty 9lct crfaffen ^). S)a§ Potentiale ^nm
©ein fe^t iebod) ein 5lctuel(e§, burd) iueld)e§ e§ ift, \)ovan». ©o
(\^\v\\] nun iene§ ift, fo geixnfj ift ein ©ein al» rein IHctncdcS, o()ne
iri^enb ^oteug jum ©ein. T'cmnad) ift @ott al^j prima causa aller
'') Unde et illa scientia maxiine est intellectualis. quae circa principia
niaxime universalia versatur. Quae quidem sunt ens, et ea quae coiisequn-
tur ens: ut unum et multa, et poteiitia et actus. Et seq... Prol. in 12. lib.
Metapli. Arist. .
^) aSijl. Diciubolb, ®efd). b. iUiil. I. g. 169, ÜJotc 4... Cfr. Prol. in 12. lib.
Metaph. Arist. .
ipsum sicut potentia ad actum. Sum. theol. I, qu. 54. art. 3, resp. .
*) Nam quod est, est ipsa forma subsistens (sein ang'elis); ipsum autem
esse est quo substantia est; sicut cursus est quo currens currit. Sed in Deo uon
est aliud esse, et quod est, ut supra ostensuni est, qu. 3, art. 4. Unde solus
Dens est actus purus. Ibid. qu. 50, art. 2, ad 3""". ^n bcr citiitcn qu. 3, art, 4,
iH'ifet e§ :Oportet ergo quod illud cujus esse est aliud ab essentia sua, habeat
esse causatura ab alio. Hoc autcin uon potest dici de Deo, quia Deum dicimus
esse primara causam efficientem. Impossibile est ergo quod in Deo sit aliud
esse, et aliud ejus essentia.
aber faim ber ^'nt'-'f''^*-"^ i^^^^" ^^i^* ^*''*^ C^ni ab cii liefet cv()oIhmi
werben '^).
CMott ift ba§ ()öd)[te Ucbcvjimitic()c uiib ki^k^ Objcct bcv ineufd)-
IlcfKMi ^vleuutmt^, aber. ein foUtcS, u>c(ck§ alä cvftc Uvfac()c auf aücS
aubcve Sein unebcr ^iviuhücift. '-?uicl}bcni bic (5vfcnntnin(cl)vc bavi^clccjt
CiWv, auf cmvivifd)cm ^irH\ic, cvfanut werben fönuc, bleibt ibv bem^
uae() iuHi> bic ^hifjvibe i'ibvij^, bviS ^Hnl)ä(tnif^ be§ ineufd)tid)cn (h'fenncn^
auf ba» ©rfcnncn cin^^u(5cl)cn. ^ic 2ciftun(;cu beä I). XI)Ouia§ fi'ir bic
cipiuHi. Ibid 22''»', qu. 2, art. 3, resp. . . T^oSfialb c\\\{ In'jiujlid) bcv errciinliiiH @ottc«5
»Oll bcr universalis cutis ratio, lva§ Ocii bcr universalis Ijoni ratio ßiU. lieber
let>tre a'ocr [pvic[)t [id) 3:[)0uicic- ibid. I, qu. 2, art. 1, ad l"" ioliciibevniaf^cn ans:
Ad primuni ergo dicendum quod cognoscere Dcuni esse in aliquo conniiuni sub
quadam confusione, est nnbis naturaliter insertum, in quantum scilicet Deus
est hominis beatitudo; homo enini naturaliter desidevat beatitudinem; et quod
naturaliter desideratur ab homine, naturaliter eognoscitur ab eodem. Sed hoc
non est sinipliciter cognoscere Deuni esse, sicut cognoscere venienteni, non est
cognoscere Petruni, quannis sit Petrus veniens; niulti < nini perfectuni hominis
bonum, quod est beatitudo, existiniant divitias: quidani vero voluptatcs, quidani
autem aliquid aliud.
') Sed quia sunt effectus a causa dependentes, ex eis in hoc perduci
possumus ut cognoscamus de Deo an est, et ut cognoscamus de ipso ea quae
necesse est ei convenire, secundum quod est prima omniuni causa, exccdens
omnia sua causata. - Unde cognoscimus de ijiso habitudinem ipsius ad crea-
turas, quod scilicet omniuni est eausa; et dürerentiam creaturarum ab ipso,
quod scilicet ipse non est aliquid eorum, quae ab eo causantnr; et quod haec
non removentur ab eo propter ejus defectum, sed quia superexccdit. Ibid. qu. 12,
art. 12, resp. Deus autem ponitur primnm princijjium, non materiale, sed in
. .
genere causae efficientis; et hoc oportet esse perfectissimum ; sicut enini materia,
in quantum hnjusmodi, est in ])otentia; ita agens, in quantum hujusmodi, est
in actu unde primum ]irincipiiini activuin oportet maximi" esse in actu, et per
:
consequens maximc esse perfednm; secundum hoc cnim dicitur aliquid esse
))('rfectum, scenndum quod est actu: nam perfectuni dicitur eiii nihil deest
secundum moduni snae perfectionis. Ibid. q>i. 1, art. 1, resji. .
') Sic igitur intellectus hunumus habet aliquam formam, scilieet iiisuni
intelligibile lumen, quod est de sc suffirinis ad quaedam int<'lligibilia cognos-
cenda, ad ea, scilicet, in qiioiinii ndtiliain per scnsibilia jiMssunnis devenire.
Altiora vero intclligibilin intcliecdis li\iinanus cognosecre n<ui iiotesl. nisi fortiori
lumine peviirialnr, sicut luiniue (idci, vcl ]ir(qthetiae, qund diciliir lumon gratiae.
inquantun) est iiaturae sui)cradili(mii. Ibid. 12''"" i\\\. ln;i, ait. 1, n^sp. .
5
— 84 —
fipcculatiüc 9Rid)tunc5 bcr ST!cnutmf?tcl)rc I)a'6cu entfpvcd)cnbc be§
l). SlußuftiuuS jur ©runbtage.
®ev ^^>oiua§ t). mad)t bic ^et)auvtuucj bca I). '^tuguftiuuS, e§
imd) ivetdjeu ©ott al(e§ 6rcatüv(id)C gcbltbet t)aüe, buvd) bic 33cjirüu=
biincj ju bcr feinigeii, baJ3 ©ott al§ int cHigciitcS äöcfeu bev Ur-
I)ct)cr bcr 2£>clt fei, ein ]oId)e§ aber iu feinem ©ciftc ba§ SSorbilb
bc§ üon il)m §crv>orjnbvinc|enben l)rtbc, lüic im ©eiftc bc§ 23aumci[tcvg
ba§ S^^<x\{§ aB ^sbcc cxiftivc, bei)or bcvfetbe in bcr 25^irflid)feit ein .^^anS
gnr 5Ui§fnl)rnnc\ bvini-)c; baf? ©ott in bic ^i^cc bcr 25>cU bic ^bec
eine^3 jcbcn einzelnen Dinßc§ bcfdjüefsc, wie and) ber ©anmeiftcr
ben ^^lan eine» §anfc§ nid)t entwerfe, ol)ne anf bic bcmfelben eic\en=
fannte§, cr!enne; ba^ aber ©ctt bc»I)alb ein üon il)m r'erfd)icbene§
atfo and) bcr ?cad)al)mtid)feit nnb be§ in einem (jewiffen ©rabc ^idjw-
lid)cn bcSfetben, nnb fcmit bic l^i-fcnninif^ rȟn ^^tnbcrcnt t)abe, eine
') Sed contra est, quod dicit Augustinus in libr. 83 Quaest., quaest. 46,
a med.: Ideae sunt principales quaedam foiniae, vel rationes rerum stabiles
atque inconimutabiles, quia ipsae fonnatae non sunt; ac per hoc aeternae, ac
semper eodem modo se habentes, quae divinä intelligentiä continentur. Sed
cum ipsae neque oriantur, neque intereant, secundum eas tarnen formari dicitur
omne quod oriri et interire potest, et onine quod oritur et interit. Ibid. I, qu. 15,
avt. 2.— Ibid. art. 1, resp. Agens autem non ageret propter formam, nisi in
:
In quibusdam vero secundum esse intelligibile, ut in bis quae agunt per intel-
lectum; sicut similitudo domus praeexistit in mente aedificatoris et haec ;
potest dici idca doraus, quia artifex intendit domum assiniilare formae quam
mente concepit. Quia igitiir mundus non est casu factus, sed est factus a Deo
per intellectuin agente, ut infra ]iatebit, qu. 46, art. 6, necesse est, quod in
mente divina sit forma ad similitudincm cujus mundus est factus. — Ibid.
art. 2, resp.: Ratio autem alicujus totius liaberi non potest, nisi habeantur
propriae rationes eorum ex quibus totum constituitur; sicut aedificator speciem
domus concipere non apud ipsum esset propria ratio cujuslibet
potest, nisi
partium ejus. quod 'in mente divina sint propriae rationes
Sic igitur oportet
omnium rerum. Unde dicit Augustinus in lib. 83 Quaest., qu. 46, post med.,
quod singula propriis rationibus a Deo creata sunt. Ibid. art. 2, —
ad 2'"": Dens autem uno intellectu intelligit multa et non solum secundum
quod in se ipsis sunt, sed etiam secundum quod iutellecta sunt; quod est in-
— 35 —
bomi nun auch iii (^V>tt ;\bccu bc^^i'u^lid) bcv crcaliivUd)CU ^nad)al)muiu3
iiciibcii iiiib \uoUcnbcu, bic .S'^'-'t-'i^ ^'"^" '^'^'11 cvciitüvUdKU C^klftcvn. 2)ic
@ctt uiib ^bccu beflißt, u>c(*c ein 9(bbitblic(}ey bon ben ^sbeen im intel=
tectneUen Sid)tc ®ottc§ finb ')• '^'^^ mcnfd}lid^e ^eclc, bev nntcvften
etnfc bc§ @cifterveid)c§ anc5el)ürcnb, i[t fvcilid) ein @eift ber nnl>DlI=
öcl}övt bei il)v nid)t bev evfennenben ^raft felbft ju, fonbevn i>iclmcl)r
ba§ entftel)cn bev evften iu\3viffe nnb bev vvincipiellen ^eiinffen ev=
fenntniffc, alä bev '^Ibbilbev bev 3cttUd)en ^^t-'ci^ in ^Ibl)än3i5-jfeit bon bev
Sinnc§tl)ätii-\feit in bev jnm (5-vfennen in '^k^ten,^ feienben ^vaft bcnnvft.
menjd)tid}en (iunflcy mit bem evfennenben ©ott mnf^ bem UHi'^ven (5-v=
lidjen ^been, unb entt)aüen fomit ^öttlidjc 'iöal)v()eit, wie nid)t ivenij^cv
telligere plures rationcs verum; sicut artit'ex, dniii inli'llijj^it foniiaiii donius in
materia, dicitur iiitelligere doiimiii ; dum autcm intellip:it foriiiam doinus ut a
se siieculataiii, ex co qiiod intclligit .se intelligere cam ; iiitolligit ideam, vol
rationcm domus. — Ibid. onim essentiam suani perfecte cog-
ai't. 2, rcsp.: ipse
noscit; unde cognoseit eam sccuiidum omiicm modum quo cognoscibilis est.
Potcst autem eognosci non soluin sccundum quod in se est, sed secuuduiii <iuod
est participabilis secundum aliquem modum similitudiiiis a creaturis. Unaqnae-
([ueautem creatura habet jiiopiiam speciem secundum «niod aliquo modo i»av-
divinae essentiae siuiilitndinem. Sic igitur in quantum Dens cognoseit
ticijiat
') Jiisnm euim hnnen inielltetuab', q\\vi\ est iu nobis, nihil est aliud
ba§ SBefen ber ®incje ent()attcn, nnb bieje '^rincipien, weld)c beven
ber 3Beiie bewirft werben Id^t, ba§ in jener bnrd} biefcn .^^cen^ welcl^e
S:l)oma§ and) wol}t bewn^t, legt jebod) bemiclbcn lein befonbereg (äc=
wic^t bei^). llebrigenS id}lieHt l;l)omay nidit ade» ^Birfen ©otte»
ol)uc u^cldjcö fciu (SvcatiivUc(}c^v alfo aucl) uicl)t bcv ^\utcl(cct, fciuc
iu ©Ott cutt)alteu audj bic Tmm, uacf) wddsn ©ott bic .s>aub(uiiöcn
bcv fvcicu @cid)6vfc ciui^cvtc()tct u>iffcu \m\l. ikMi bcvfclbcii cyiftivt
wcld^c fid) mit bcv d)viftlid}eu ©octviu iiid)t iHneiubavcu taffeu, uid)t;
ftatt bcvfetbeu abcv ^Bcftimuuuuiieu, bie, u^euu aud) buvd) vciucy ii^cr=
uid)t aufscv ^^ld)t ^ctaffeu lucvbeu bavf. ilMc foUte uuiu uid;t aud)
1'"".
') Silin, tluol. l, (|n. 79, rcsp., et iul
fadje, bie, ineuu aud) l>ou ©wivjfeit ()er iu ^ormiruuc^ ber OJJateric
wirffam, bod) uid)t alleiu au§ fid) bie ©iucje I)cn>i.nin-iuv3eu, uub fomit
auc^ uid)t prima causa oranium feiu fouute. 2^t)üma§ r>erfd)afftc ba=
gegeu bem (Srfeuueu beS let^tcu ©ruubeö jciuc gau^c 2BaI)vI)eit burd)
bie 5b*-'*^ t^iii*-'^' causa prima, U)eld)e al§ ©eiu jd)ted)t()iu alle ^ollfonu
meut}citeu beä ®eiu§ iu fid; Derciuißc uub burd) il)r ©rfeuueu uub
2Botteu allem aufeer il)r ©jfiftireubeu jur S)arfteÜuuc} ciue» bloßcu
51 e Uli d)eu t>ou il^r ba§ *Seiu üerteit^e, eiuc 3^ec, lveld)e bie U)a()re
2luftd)t be§ 5(riftotete§ iu bcffcu fiel)rc über beu intellectus bie au»=
rcid)cubfteu 5(ul)alt^^puuftc gcgcbeu. iöir töuueu uuu juhu ieuc Ueber=
t^eilcu; bcuu une 0'''i^)icft ^^^^^ fd)arffiuuig aud) bie ©egruubuuy für
cvflc größere iialftc, ©. 518-520, uub: 'llebeifid)! übcv ba» 3(vift. gctjrvjeb. <£. 107.
— Sjtc „historia i)hilosopbiae Graecae et Roinanae ex fontium locis contexta,
H. Ritter et L. Preller, 1857, edit, secda" fpvid)t fid) pag. 367 in bcv ^:)iote >,n
ber bcfannten ©teile 111, 4 et 5 au^- ber 5lriftoteli[d}eii ©du ift de Aninia folgcnber;
majicu an^i: Lifticillinms bie locus est de intellectu agente et patiente; sed
— 39 —
v^tcid) UHV bocb aud) uid}t i"tcvfd)Uiciöcu Mirfcn, \>a\^, unfvcä TiMffcug,
von bell ucucftcn |V'^v|d)evu md.) nid)t bavgct()au tv^orbcii ift, \x>k bcv
3(nnal)me, bcv intcllectus ngcns [ei ba§ ®5ttlid)C jctb[t obcv bod) ein
I)abc bcn inioll. agens aU eine bcv ©eclc ancjcljövicjc ^vaft an^-iefcben,
jcij^t bod) bcutUd) gcnng, Xl)üma» [cl für feine ^crfon bcv fcften
statuisse perhibetur, testibus Soxt. Kmiiir. adv. Matb. IX, 20 sqq., Cic. de
Diviiiit. I, 25, 53, Plntarclin Coiisi.l. ad Aixdlon. 27, qui libris dejierditis usi sunt.
^___ 40 —
gufiit^rcn, ja aud) ju 6erid;tigeu. (Sv I)at bemimd) bcr StcKuncj, lüctd)e
tctifdicn unb I}at fid) nad) bicfcr Seite nm bcn ?(riftoteli§mn§ mcl)r, al§
jener, v^nbicnt gemad)t. — 'T^ a § 5( n g n ft i n i
f d) e ©lement l)at ^l^omaS
gtcid)fang nid)t b(o§ anfgenommen, fonbcrn and) tiefer begrünbet nnb
lueitergebitbct. <Bo unc 'I^I)cma§ baä 5(riftotcIifd)c in feiner (Srfcnntni[^=
tel)re f}anbl)abtc, bvad)tc er baä emvirifdie ?)3hMncnt bcr bctrad)tcnben i)?e-
nifstel}rc be§ t). 2;l)oma§ ift bcm, vom l). Slugnftinng in bcn gcfd)id)t'
8tanb gefetzt iinirbc, mit OUüd ju (^k'^tt anf= nnb von (^^ott nicbcr=
angeftellt l)at, 3üi§brncf. i^uerft bcv ibcalc "XngnftinnS, bann bcr er=
ftcivcnbe S;l)oma§! ^klb gcl)t (cl3trer birect üon jenem an§, bali) (äf^t
nid)t ba§ eine ober anbrc -I'uit, fonbcrn ftanbig, fo oft IHnguftinnä
einen 9tnbalt bietet; fein (3k^bant"c fnc^^t bcn "S^cg, fo er möglid) ift,
I
— 41 —
in bcv uäl)ovcu 5J3cftimuuuu-\ bcviclbcu. (^v fud)t i^ov 5U(cm bie Uebev-
ift, J.
5?. au§ Proem. qu. 2, art. 2 in libr. Boet. de Trinit., lv>o CV bcv
bcitet. SBic natiivlid) c§ nun cvfdicincn mag, baji bcv 2)en!geift, u^etdjcr
jenev vovl)cvgefd)idt unnbcn fein. ik"i 'Il)cmav un'ivbe man allcibingä bic
(5vfcnnlnif^(el)rc alö ein fold)e^3 ©an^^e uod) nid)t anf^ufnd)en haben; bcv
5\ovfd)er ift and) Kuvtlicb gcnötl)igt, an?> ,^evftvcntcn ©teilen bev 'Jl)omifti=
fd)en ii^cvtc bic einzelnen Vcl)vcn vi'idjtd)tlid) bc^o C^ifennen-o bcö \lcbev=
ü
42 —
jci'ö bciucvft ~ jidj üor^ufcljcu, baji mau bie iin[jeiifdjaftUd)C (^jcpofitioii
wie mau ba» Uct)cvfiunlid}c evfcuueu föuue, foubcvu Wik bie Seele
at» eiu beftimmtev 'lijeil bev ® d)üVf uu^-^ bejdjaffeu [ei. — 9(bev aud)
bou beu fv^^t'^vcu 1t)cmii'teu luivb mau baS Ö;vfeuueu unter beui @e=
[id)t§^unfte einer ber ^t)i(ofovl)ie innt}CVj"iet)enbeu (5Tfeuntni^(et}vc nid)t
be()anbeft fiubeu ; unb baji e» nic^^t i]efd)al), viif)vt v>ou ber iri[fen[d;aft=
unb bie if)ren ©vnnb l)iniriieber in ber (}ervfd)enben '^(n|id;t über ba§
(h-fennen be§ Uebev[iuuUdKU r)atte. ^Bie man nam(ic() beu ,3'"ii-'Ücct
bais bevfelbe von Tiatnv auS bic (£-vfa[[nn^ be§ äöefenä cvjicte, jo
fenncn fönne. ^))ian i^erjte^c luol)!! ©§ foll bamit nic()t gefaxt luerbeu,
al» l)abe mau an ben "S^iucjen nnv "ii^?» 2Be[eu, ba§ 5(nfic^be[te{)enbe
unb ©leibeubc, nub uid)t and) ba§ einem ^(ubeven 3ni)<^vivenbc nnb
?(ccibentef(c cvfenuen wetten. Sic ©vfenntnijjlefjrc be» I). 2:()oma§
bezeugt fa baS (iU\3eutI)eit baiwn. ?ieiu, man wottte foivol)! bag quod
est eiuev Sadjc, al§ ba^jenigc, we(d)e§ bev (Sad)c folgt, al»: habitus,
propi'ietates et accidentia, evfanut iviffcu. Hub geunfj, e» ift feine jn
ftimmte^, laffen fid) bcfiniven nnb l)alHni insofern if)r eigene^ 2Bcfen;
nnb fo fett bcnn angcbculet fein, baf; bie ©d)o(aftif tcftvcbt gcwcfen
fei, 9ltte» nad) biefer Onalität bc« 'Ißefeua ju cvfaffen. ^()i)ma» fet^t
') Rosponclco dicciuliiiTi, quod aliqiia res potest cognosci duplieiter: Uno
modo sccuiiduni id quod est; alio modo quautuin ad ea quae ipsam coiisequuntur.
Cognitio autom de re secundum id quod est, potest duplieiter liaberi, seilicct
(5f)avactev be^ 2Befcu0 erfauut tr>evbcu; mau brauc(}tc ba[)er nur bie
i^erfd)! ebenen SBeifcn jn fcunen, jid) in bcu 23e[ii^ bcä 2[ßefen»
lv)etd)e v>on ber Sienbenj ber SKefenerfenntniB getragen iynrbe, eine il)r
3lvt waren, anfül)rte. ^?el}r aB eine Sogif an ber S^il^e ber ^()i(o=
ausgegangen ift; man mn^ aber bod) aud) anbrerfeitS gcftet)cu, ba^
eine ©rf enntniBteljre in f o r m l i d) e r ® ar ft c Unng e i n e r (5 r ! e nut
ui{3tl)eüric einen l)5f)even @rab ber 2?üüfomment)cit einnimmt, at§
3:age§Ud)t tritt. 5(Üein, wie foüte ein foldjer ©rab non i5olI!ommen()eit
eine iiöirflic^feit werben? Jlann ba§ (Sr!ennen nod) eine anbere 3:cn-'
auf bie ©rfenntni^lel)re, aber and) r)on einem cit)nlid)en auf bie ^I)ito=
fovl)ie felbft wäre, ba ja jene unb biefe ^"^anb in i>iub gcl)cn; eine
wie au» lelstrem crftreS l)en>orgegangen ift ; e» ftcUt fobann aud) einen
— 45 —
jirf) jclbit bct'iiu^cubcii iiub lH\jvüiibciibcu 3iil'^'^iii>ii'-'ii'}^i"i5 ^"^iit/ ^''^" ^^^
ba§ (J-iu^ctuc nUM btojj au fid), foubcvii aurf) fi'iv bie 3]ciiinifüd)uug
beim üou ber (Sinfidit iii bic ^cf d)af [cu()eit bc» Gvfcuneu»
mufe bag 55cv[tänbuiH über bie Diiiije ab()äuc}Ü3 fein, ii^cnu iibct=
') ^rincip ijl basjcnuic, aw^ iocldicm ein 'itnbcvcä l)croovgc()t, fei c^ im
©clictc bcü ©cin§ ober bc3 Jücrben^ über beö (Jifeiiucn^, id, a quo aliquid quo-
cumque modo procedit (nad) 1l)cma»), ober (na* ^Iriftotctcö) id, a quo aliquid
aut est, aut fit, aut oognoscitur. Uvfacl)e aber ifl baf-jeuiaf, i^cn bellen Sß?irfcn
bie (Jrifleiij eine« -^(nbcvcii Qbl)äuc\t, id, ad qnod seijuitur aliud, iiou quocuiu-
quc modo, sed per influxuiii et depo nd cii t iain , ober, U'ie fiel; Xt'cmaÄ oiid)
esse coiise(iuitur aliud. 3^a bic (.^riftcn; einer vlMlc>JLH'l>ifdien ''iUobiittien \>on einer
bfflimnifen iSrfenntniüIel^r« abbäufli;) ift, fe verbient in jebem cor.crcten \}<i\k bie (Sr:
bic bafelbft anöefübvte ©teile bcö h. l\wmi niig: (|uacst. dis]). de Vcrbo incaniato,
arl. 1.: Dicenduiii (|Uüil ad cvidruliaiii liiijus i|uafsti<>iiis priino oportet con-
46
ftcißcu ju b e r l) e l) e r e n ® 1 11
f e b e r (£ e I b [t ä ub i cj f e i t ju begleiten,
einc|el)cu, möge un» ertaubt fein, folgeube 2Sorte bc§ (). 2:l)cma§,
n)etd)c uid^t mir bic 3iotl)weubigfeit ber (Srfcuutuijs be§ 2Bir!ena gut
ciujeüieu T^-dllcu für baS iBirfcu batb einer causa immanens, balb
einer causa transiens ju r^crivciibeu meiji. 2Senn mir ber ?(nfirf)t finb,
bcu bcr ?t. 3- l}vätten burd) eine birccte 5^e^ugnat)mc auf ^^Uiguftinug
siderare quid est natura, Sciendum est ergo quod verbuni natura a nasceudo
sumitur: unde primo dicta est natura quasi nascitura ipsa nativitas viventium
scilicet animalium et plantarum. Deinde tractum est nonien natura ad prin-
cipium dictae nativitatis. Et quia nativitatis hujusmodi principium intrinseeum
est, ulterius derivatum est nomen natura ad significandum interius principium
tuuj^ iKuT) bicfcv tocitc (jinc^cbc, lnniu30u lüiv jum 33ovau§ in evinncruucj,
baf^ bic Scitftvönnuu^, in u>c(d)cv bic ^^()ifofovf)ic bcni caufatcn Chfcnucu
cvvv^bcn UHiv, fiel) un^bcv bcr ®d)o(aitif ()o(b, \ml) bcm C51)vi[tcntr)um
fvcnnblicl) .^ci^^tc, baji bix'[cU>c jene fov^av ^^cviie bcfcitii]t y^cfc()cu t)dtte,
uiib, im ^([(viciucincu UHMiii][tcn§, bcu ^lU'vtl) bcr 5.\^()rcu bicfeS ffir bie
^ucfcu fciu, fo mü[[cu )ic bod) einem ©cifte juosefctjricbcu UHn-bcu, anldjcr
fctbft für ^(u^uftinu» unb 2;()oma§ ein, ivcnn fid) uid)t bie attj^cmeinc
IL
Vljilo|'ovl)i|"d)cii 5"i))irnic;
- bic .Aui;in)liiiiCi1)-(II)omi)li|'ri)f a^ihrmitiiif;-
— 48 —
au[ bic gefeU[cl)aftlid)eu a3cvl}aüiü[fc unb bcv ©cbaute, bic Scftimmuucj.
bcv 2]i>i[feuj'd)aft, bcm ^J^cufdjcu ^.Hul^cn ju c\cnDäI}vcii, tvOi^c bic ^Jj^orbc^
fdjaffcn, buvd) utetd)c ba§[clbc jid) auf gut»cvläffi9c ^ßcifc bcv ©cfc^^c,
ivelii^c bic ?iatuv iu i()vcm 2Sivfcu befolge, bemäd)tij3e, bamit bev
9J?cu[d) iu S^olijc bavtou fid) bic ^tatuv \ual)vl)aft bicuftbav mad)eu
föuue. 5)cmuad) lunlaucjtc 23acou l^oltc .^-liußatu au bic äußere
6vfa(;ruuß, beu ©cbvaud) bc3 evacteu ^uftvumcutc», auf baf? bic
5£{)atfad)cu fid) äu^cvu, uub juiu ^wedc biefcv (Sif)ebuug eubUd) bic
©vfat)vuug aly bic ®vu üb tage allev 21>i[feufd)afteu, uub U)a» ^Ivifto-
telcS iu äl)ulid)cv ©telluug uid}t gcleiftct l)abe, u^ofltc cv buvd)
auf bicfclbc uiib burcl) bcibc i^ugtcid;, bcr Iccvc 2scv[tanb atlmälig an(je=
füllt luib bamit bcmfcIOon ba§ j^cfainmtc "iDiatcviatc jur fernem 5BiIbuncj
von .^njaiunuMu^cjct^lcn '-ikn-ftcUniu'jcn nnb 5i3cv3viffcn geboten u>ivb. 5Durd)
luMi ©ubftnn^ nnr ein '•^''cadjwerf bc» i>cv[tanbc§, tueld)e§ bic ©nbftanj
felbft i^cvbovcjcn nnb nncrtannt läjst, fein !anu. ^n i()rcu ^teufees
rnn(^cn C},dKn bic ©ingc il;r caufalc§ ä>erl)attcn jn einanber hmb;
in ben forpcrlicbcn ®efi'd)tcu nnb bcu @eiid}t»empfinbunc5cn bejengcu
bicfelbcn bie it)nen objcctiü jnßcl)öricjcn ©igcnf d)af tcn, ii\U)rcnb
bebancvlid) and) fein .v^crcjanv-j ßcivcicn ift, bod) feine innere 23ejiel)niU3
UHVo nicl)t ^ncvft im ^iiiine umv; ber ^utctlect ift nrfpvi'uu^lid) tabula
fe()Ien (äffen'), factifd) tvar burd) itju bcd) ein i'-^au^'^tmoment ber
S:I)omiftifd}en (5rtenntnif3tcl)rc, bie reftere finnlld)c (5'r-
ni^ be§ äDat)rcn. 25ei 5lnffud^ung ber 9JcetI)obe lic^ er fid) l^on beiu
ber ^Begvifi fo(l Ict^creii 511111 3"i!l»iB btciieu (<5. 909, 607 \\)\. <B. 1306, 567);
gleid^iine ii>al)vc cll)ifd)c Sjcflininnuicjeu bvi rollen ©lauten fmben, wo bie ^janbhnigen
ilmcu entfprc^en (S. 1499, 433) : 5üi5ipnic^e, bie ?ovb 5ßafon, U'cnn ev fie gefannt,
u>oI)l l;.ätten itotbigcn niüfjou bcu nl» ©eiftoeoenvanbten aiiiiicifemicii, bon er füvta\il}renb
mit, man baif facien, bliiibem Gifev befehbet. Wät iiid}tcn i>cvaditet 9(viftotcIca crfal);
fie aiid) ba 100 uni'jenfd\ifflid>e ^Uiffaffiiiii] bcJ JlUgemeiiien ncd) nid;t bcjU''edt unrb
(<£. 1520, 4^7 V3I. iinleu 5(iini. 61)."
— 51 —
'r^ciifcit, b. 1). im iV'Unii"^tlcin, fiel) auSfvvcdjCiibc OTiftcu^ bc§ eigenen
9.lH'[cib3 fal) cv abcv i'ibcv allcii ^Sivcifct cii)abcii, tucit cv jcl6[t im^^v^cifel
Vcj^viffcu jciiicv aU ©ciifcubcii, uiib foniit bcr (Sji'iftcuj feiner o,c\v>\^ IMV.
„Cogito ergo sum'' : bev fid) ©cufcube l)at bie innere 3'ntiiition, ba^ er
nid)t benfen fönne, oI)ne jn fein; unb biefc ^ntniticn ift eine flcirc unb
bentliclH', eine ex^ibentc (i'rfenntnifj, tneldje beut ©elbftbc^inifstfeinöeiüifsljeit
©rtenntni^ feine» eijjencu ®ein§ wav, fo cinbent unb cjewifs fanb ber=
felbc and) fotcjenbe ®runbf(ilj,e (veritates aetemae): e» ift unmoßlid),
baö zi\x\\§> siij'itcid) fei unb nic()t fei; an» ^\d)i^ tinrb 3iid)t§, b. (}.
bie äl^irhuuj I)at eine Urfad)e, unb lelptvc entt)ätt cntioeber eOeu fo im^,
ober niel)r als bie evftre; bie Urfvid^e einer gröf^ercn Ssirfung fanu
aud) bie Urfad)e einer j^erini^eren SSirfung fein. S)iefe ®runbfälj,c
follcn uid)t an» ber (Sifa()runc} ab»tral)irt, fonbern bem i^crftanbc
anv3e6üren fein. ®er (5knft !)abe aber and) nod) auf^n-bem 'iun'fteUnnc^eu
ober ^^(ii-w, b. I). geifticje 93i(ber uub SScgriffe, in tinid^en batb ein
v^orgefteUt werbe; fold^er ^nl)<xU mad)e bie innre ^)fcalitcit ber 3*^eeu
cin^. il3rinj]t nun (5artefiu§ jene (^Hmnbfät^e auf bicfe ^i^ceu in 9(u-
lücnbung, fo eriiibt fid) il)m mit C^'inben^^, baf; ber C'knft iiioI)nirf ad)
von ber ^i^»^*^ »-"i"*-'^ ^(ccibenj fein fönne, iveil berfetbe uiel)r aB ein
'Jtceibens, eine ©ubftan.^ fei ; and) j^ar üon ber ^'^cz einer ©ubftau^^,
nid)t aber xm\ ber ,3^>-'"^ ciliar unenblicben ^Snbftanj, weit ber C^icift
^bec mi'iffe fomit V'on einer anf^u- bem &d\ic befinbtid)en Urfad)e l)er=
rüt)ren, i>on einem unenblicl)en ^ii^efen, wetcf)e» fid) in jener ,3^f<^ ^''•'''i
einer nnenblicl)en i^-ubflan,^ be^^enge, wetd)e» atfo and) eviftire. 'Diefc ;^^bee,
bie ,3bee i>on (^Hlt a(» bem volItoDimenflen ^^Ih'Jcu, l)ält CSartcfiuS gtcid)^
bie C^rifteu,^ al» eine notl)wenbiiV', cilfo mit bem ^^ik'fen felbft ibenlifd)c
alä eine btof^ möi^Ud)e unb .^nfäUij^e ßefeljt fei. ^ilntä aber bcni Söcj'iriffc
cineö Singet evibent ani5el)öre, j^elte bem Tinj^e felbft unb fei wal^v.
52 —
^abc ba§ (5ubtid)c blc ©viftcu^ uid)t in fid), fo muffe c3 bicfctbc toii
©Ott, bcm «Scieiibcu cvl)altcu I)al3cu. S)ic cjeunffc (Srfcnutuifj bcä cvifti-
!anu atfo l^ou i[)m feine £äufd)uui] auüv3c(}cu; mitt)iu miif^ ba§ i>ou
U)m gcf(^affenc ©vfeuntuif^ttcvmocjcn be» ©ciftcl, iveiiii e?^ feinen ©ecjen^
ftanb ergreift unb flar unb beuttic^ erfennt, bicfcn ©ecjcuftanb in ®a()r=
l^eit ergreifen; c§ mufj uidjt n^enigcr aud) ba» finnlidje 9(nfd)auen auf
ober üerueint. 3'^ ©ott erfreut fid) alfo (Sartefiu» be§ ©runbeS für
bic 2[öal)rt)eit be§ finnlid)en (SrfennenS unb ber I)5d;ften 2?eficge(ung
gugängtid) feien, bie finufdlligen S)ingc a(» STnrfuugcu mi- ©ott, al5
ivirfenber Urfad)e, t)ersulciien ')• ©emgemäf^ ift ba§ mcnfd)(ide (Sv=
j;eue§ (Srfcnuen mit feiner 2Sa()rr)eit ein 3teI)nlid)Cy i'son ©ott, bem
(Srfenuenben, unb r>on ber göttUd)eu 5Iöa()rt)cit ift, fo bau gefagt iverbeu
fönutc, ber 9)ienfd) erfenue in götttid)er 2.lsil)rl)eit, in ©ott. ?iad)
6artefiu§ foU man [ci nidjt i">ou ©nburfad)cn, alfo and) uid)t r^on
jd)lo§ eben an§ bicfer ©egenfäiUid)teit, ber ©cift tonne (i\\§> fiel) bic
^bec ber 5Ui§Deljnung unb fomit aud) ber fonftigeu Oualitätcn ber
1)100 ivciv il)ni siil)öcl)ft ©vuub ju bcv ^otj^cvuuc}, bic (^knftcr Ijcitten
bic ^\bccn, b. I). bic iHnftcKuugcn ihmi bcm ST^cfcn bcv ?uituvbingc
cm'pf^'^»9cn. ^cn fi.h-vcvticl}cu 5Diuv-\cu !onutc cv abcv lEcinc ^^ccn,
litctrf^c bcn CHnftcvn init^utl)citcu feien, jufd)vcibcn, ivcil jene nuv
^ovvev(irf)c§ in fiel) tvav^cn unb au§ fiel) t)cn>ovc\cl)cn taffcn !5nncn;
bcv Ovt bcv ©eiftcv, bic i«elt bev ^becn unb ba§ £icl)t bcv ©eiftcv,
jÜ4tlid)cn ,3^*-''-'i^ erfanut; fid) felbft aber feilen bic ©eiftcv buvd) il)v
l)CVVüv ; unb in bcm Uvtl)cilc ,,cogitü ergo suin'* = ego suni cogitans
iv»ilt (iavtcfiuS bic cvftc 51lHil)vl)eit evj^viffen l)abcu, n^ic cv and) bcn
3vvtl)um allein im Uvll)eil cv^eu^t unnben läf^t. 9hupiftinuä sufolj^c
ßclaiu'^t bev in i^egviiubnuii bev »SelbftevtenntuiH vatf)lcfc '5)-"luMifd)
felbft, bamit fie in fid) bie 51C>al)vl)eit von Vlucevem fiube, ebne jobed)
clia|i. 1 7.
:pviitcivneu bei* ©eck gu, buvd) uieldje biefctbe bev 2töal)vl)cit über
5lnbcre§ t()cill)aft lucrbc; iiiib Gavtcjiny [ix'ivt iual)re ©runbfcii^c
im ©ei[te, um mittel[t bcvie(bcu bic iibrii^cu :ltcaUtcitcn ju erfenneii.
Unter bie[cn ©vunbjäl^cn iincber fiubcu fid) mcl)vc, wctd)C unr aud)
bei 3:t)üma§ antreffen. 5(u§ ben ä'öir fangen \x>\\i %i}om<x^ ba^
©afein ©otteS erfannt I}aben; au» ber 3^ee be§ ©eifteä von bem
unenblid)cn ilBefen aB äöirfung fd}lieBt (5artefiu§ auf ba§ biefelbe
2:()oma§ nidit fc(}on bic blofjc ^i^ce Don bcm üotlfonimenften 2Sefcn
5ur 93cövünbung ber ©rfenntnifs luMi ber Diealität ©ottcy fi'ir ju-
bay 23eunif5tfein um bie Wladjt unb bcn Umfancj be§ Ict^trcn crjcuiicn
unb babnrd) ber ^^tetaplji^fif bie nötl)iiien ^Oiittel an bie ^^anb <yhm
u^nbe, eine 2,öi[fenfd)aft fi'ir ficf) ,^u repräfcntircn. ^cnc 5lritit beginnt,
bcftel)t in ber Gmpfinbung unb ift al§ fold^e bie ^laterie fi'ir bie
i^ormen be» 9uuime§ unb ber j^eit, u^eld)e avviorifd)er Kultur, b. I).
ift, uid)t aber aud) in bem, atö revrdfentire fic bcn äuf^ern Wegenftaub
uad) feiner 33cfd}affen()eit ; benn U\v3 ber ©egenftaub au fid) ift,
läf^t bie i^orfteUuiig nnevtannt, u>ci( fie nnv bie formen unb 513cfd)affen--
uub reiueu 23c^3rine genau ju fivivcu, bcu ^^cvciauv-j bcr ßinijjuujT uub
beu ,>^ufamnicnt)aiu-5 bic[cr a3ci^vinc mit bcu Sinuc§v>or[tcüuuöcn bav-
uciiucn, faßt ^aut, inbcm uitfvc 5lbitcl)t uvaufängUct) mit bcr fciuic\cii
^wcix einerlei) i[t, ob jie [id; gtcid) bai^on in bcr 5(nwfii()ruuj] c\,ax |c()r
entfernet ^)." „(S» wax, \ao,t 5?ant balb uad)t)cr, ein cincS id)ar[=
\X)k fic it)m auffticf^en, uub trieb bcren guerft 5cl)n auf, bic er (Satc^
9(uf3crbem finben fid) and) einige modi bcr reinen Sinnlicbfcit barnnlcr
(quando, ubi, situs, imgtcid)en prius, sinuil), and) ein cmVMrifcl)er (inotus),
finb and) bic abgeteiteten 23cgriffc mit unter bic llrbegriffe gcjä()(t
(actio, passio), nnb an einigen bcr tcljtcrn fc[)(t e§ gänjlid) -). ©aä
3.^eräcid)niü aller reinen Stammbegriffe bc§ 5l>erftanbc5 nennt bic i?atc-
ift bic fi)utl)etifcf^c (£-inl)eit ber 9tpv<''^'C>-^Vtic'ii, bnrd) \velcl)e snglcid) alle
») STafeUf ©. JU7.
57
bicfc Giniiiiuici, unc ctcii (^ejci^'it, eine objcctif'e luib gUMv in bcv
^(pV'''^^'*^»^^''^^'^"/
^^"^i^ i" '^''^" ^l^cvccpticu bcv f\>ntl)clifiticu öiul)cit. S)ic
fiubcu, u^cil in bcm Ici^tvcu ba§, u\iS buvd) bic 5?atcc^c>vicu cjcbad^t
unvb, uic^it eut()viltcu ift, uub uid)t <\i\a\\i iiHnbou bavf, bcv 0»ky'^cuftaub
?üic() bcv vein fiunlidjc iH\]viff ift mit bcv Siiinc^n-iiiid}aunnc^ buvd)
ein ©djcma i^cvmittelt : Icl3tvc aty 9.M(b cvfd^ciut jenem at§ ^lllcic^
jn bem 5lM(bc übcvicitcn fann. 5Dic ^atecjovien abcv, K>eld)c bic finn^
nnb nic^US Sinnlick» mel)v an fidj I)aben ; biefc fonneu fid fomit bc.u
(^•mvivifd)cn nnv vlmi Seite bcv ^-ovm bcv ,>\dt, loeldjc bem ,^nm 51i\il)v
bic ^t-'d foiumt in bcu 'i?(i;fd;aunniicu vcv. ©aJ-' SdH'ma bov fialcßovicn
8
— 58 —
bcv Quantität beutet auf bic ,3citvcil)C, ba§ bcv i^atccjovicu bcv ^mVv-
tät auf bcu „>^citinl)att, ba§ ©dcma bcr DfJcIatiouSfatccjovieu auf bic
— Scv vcine 'l^cvftaub ift aber and) uod; im ©efi^e von @vunb =
t)arrtid}feit bcv Subftau^, bcv 3citfoIge nad) bem ®efel3c ber Gaufalitcit,
big. Siefc ®vunbfäl3C finb nid)t allein a priori \va\)x, „fonbern fogar
bcr Ouctl atter üi>a()vl}eit, b. l). bcv Ucbcveinftimmung unferer (Srfennt-
uif5 mit rbiecten babuvd), baJ3 fie bcn @vunb ber ^J^ögtidjfeit ber
läffig. S)er ^I^cvftaub fauu a priori nid}t» anbere» leiften, atä bie
bic 5ßcvmiuftibccu l\\^icl)cii fid) \vo(}l auf bcii (>3cbvaucl) bc« 5lkv[taiibcy,
aber iiicl)t 511 obii^ctivcm .^uwtc, joubcvu um bcnifdbcu bic Olict}tiuu^
uidit allciu uicmaly i^ou bcu Siuucii cutlcl)ut luivb, foubcvu \votd)C!5
foiv^v bic 51^Ci)viffc bcä i^cvftaubc>3, mit bcucu fiel) '^diftotclcS bcfduiftißtc,
c^vuiveubeä auj^etvoffeu wivb. ©ic ^becu fiub bei il)m Uvbilbcv bev
^Diuvjc fclbft, iiub uid}t bto^ ^£d)liiffct 311 müöUd)cu (Srfatjvuuc^en, iine
bic datcs^oricu." ^d) bcvftefjc unter bcv ,3bce, fa^^t STaut, einen notl)-
utcnbicjen i'cvnunftbccjviff, bcm fein eoncjvuivcubev ^ccjenftaub in ben
^Sinnen öCvjeben njevbcu faun'). (5v untevfd)cibct abev bie fvecutativen
3becn von ben ^vactifd)cn. \!etjtve fiub bie 'Dhiftcv bcy (^ittUcben nnb
„nnvfenbc Uvfad)eu bev .V)anbtuni'jcn unb il)vcv Öcv^enftänbe"; cvftic
bcwecjen ben i>evftanb junav and; jn 'Jleten, beiinvfen aber nuv bie
lSinI)cit biefcv 3lcte unb fiil)ven uid)t and) ^u einev realen (5inl)ett
bic (Sonetnfiüu. ITJan tann abev ju bev t5onclufion nuv nntcv bev
{^ecicbeu fiub, öclaui^en; beim anbevufaüy ift baä Uvlljcit bcv (Sonclufion
a lu-iüi-i uid)t möi'jtid). S)ie i)crnuuft ift bemnad) a priori auf bie
Totalität bcr 33cbiuc)unöcu (bcr bcbiuiienben (.yvünbe) ober,
rcincv 33cgviff buvd) ben i^cv'jviff bcy Unbebinj^tcn cvflavt UH'vben. (VÜr
bic brei '.Hvten bev ^l>cviinnftfd)Uiffc (bic fatcj^orifcbe, l)\)potl)etifd}e nnb
bi»iuuctit)c €d)lnf^iucife) bcfil^t bie Iknnnuft bvei i^e^viffo ihmi Unbc^
bingtcm: eine» 8ubieetc0, UH'ld)eö felbft nid)t meljv '|näbitat ift;
53a te» bev (MUebev bev I5intl)eilun;'\, buvd) u^eld)e^> bie l^intbeilnni"^ bcy
\)äü bic un'6ebiiu3tc (i*inf)cit bc3 bcufcubcii ©ubicctc», bic jivcitc bic
5?cbiu3uiu3 bcv 'D^USiUdjfcit i>ou allcni, Iva» cjcbadjt iv^cvbcii fauu, cut:=
I)ä(t, (baä 2öc[cu adcv SScfcu) bcv @Cv3cu[taub bcv 3:()cologic. 3U[o
gibt bie vciue 'i^cviiuuft bic ,;3^cc ju ciucv tvaii»i'ceubciita(cu Scctculcljvc
(5'§ ift beul 'l^icufdjcu, fetbft buvd) fciuc ?iatuv, ua()c gelegt, fctd}c
«Vatiiuhj l^kiK'it, fcl)licj3cu jid) nun an il}ii an, nnb bcfomincn mit il)nt
nnb buvd) il)n iu'ftanb nnb oImccüvc Oi'caUtät, b. i., bic 'Diöj^üdjfcit
bcvfclbcn n)ivb babnvd) tciuicfcn, ba^ ^'yvct)t)cit iinvfUd) i[t; bcnn
bic[c .^bcc offenbaret ficf) bnvd)'« movaUfd)c ©efel^. — ^"vvc\)I}eit ift aber
and) bie ein^iv^e nnter c^Ucn ^h^iw ber fvcc. i^evnnnft, lucvon n)ir bic
0.^iövlüd>feit a priori ^viffen, ol)ne fie bod) cinjnfctjen, iveit jie bic
ieneu ^been and), id) \m\i nid}t bfeji fa^^^en, nict)t bie i\>irf(id)feit,
j^ei^ebeney Objeet (ba§ I)öd)fte OJnt). (Votßlid) fann nnb rnnf^ il)ve
C^yeftattnnj^ bemif^t fie ben (iin oinne ilaiit'^^) objectiveii (5I)aracter ber
'i>erm5i^en ; nnb bie ^i^eninnft nuif;; il)r ^nfo(v"\e anf Objectiintät il)ier
'Il)ätij^feit, anf (hfennen, v»ev^id)ten nnb fid) mit blof^em 'Denfen be-
iViüflen, \m[ biefetbe ,^n jener (^eftattnnj^ nid)t^3 beitva^^t nnb an» ber
v'ieftalteten (5rfal)rnni-\ für il)ve ^'^'-''-''^ f'-'i"'^ J){eatilät be;iie()en fann.
„^nr iüevjrnnbnni-j be§ Uvfpiün^^e'o ber C^-nipirie ivivb aber ber abfidjt-
tid)en Oteflerion fein bc^^vfinbciiter (5infln^ 5nrtefd)rieben, fonbern nnr
ber ctementaren apriorifd)en ,vormcn be» ^Ba()rncl)mnni^§vermi)i^en'o,
rilmuä ') licB it)n ju einer umfidjtigcn (Sn-faffunc; uub 3tna(i)fc bcr
UrtljcilyvU't ein anbcvcr anrcil)t, n^cld)er bic SSirflidjfcit bca jency 6r-
feunen anSfül)vcnbeu iföcfcnä funb mcid)t; nub ba§ biefcn ©ciftcäactcn
uücl) anbere nniinllfürlid)c nadjfolgen, in tvcld}cn bie 9tcalität bcr (Sigcn-
tl)iimlldjfeitcn, bcr '^Iccibcu^cn unb Ütclationcn be» iBcfen» crfaunt
werben. Ungcad)tet beffcn t)at bic (Srtenutni§tl)eoric ^ant'» immer
nod) fo bicl au§ bcm urfprünglidicn ®rfal)rung§crfennen aufgegriffen,
baf^ fid) eine Diclatioii 5nnfd)cn il)r unb bcr Xt)omiftif eben ßrfennt'
nif3lcl)re nid)t in 5lbrcbc fteücn Idfst. ^ant fetbft fcl^t fid) in 23csng
lHbfid)t nranfdnglid) mit bcr bc§ ?triftotclc§ einerlei fei. 2Bic 5lriftotelc5
5{nfangc bcä menfd)lic^ien (i-rfcuncn§, au» unb bebient fid) bei bcr
') „^ijfjcr ;iat}m man au, aUc iinfetc ©ifcnntniB miin'e ficfi nad) bcu ©cfienftänbcu
vid)tcii; abtx a((c 3?cvfuc{)e üOcr fic a priori tiwa» buvd) 33cc\vinc auSjuniadjcu, u>cburd)
uufcrc drfcuutniB ciioeitrvt unirbc, ciiui^cn uutev biefcr 2?ovauf-Kt5iiuoi ;^u uid)te. Waii
vcrfudie c» bnlicr cinmcil, eb wir nid)t in bcu ?lutsiabcn bcv 9}fctaVt)V)"if bauiit bcpcr
fortfoinmcu, bafe tt>ir auiiclnucu, bic ©cgcnflaube uiüffcu fid) nad) unfcim (ärfennt;
uiß lidjteu, n?eld)cg fo fdiou bcffcv mit bev V'cvlauiiten 9lcögtid)feit einer GvfeuutntB
bcrfelbeu a priori jiifcinimcnftinnnt, bie übet ©egenflänbc, el)c fic un» gcv^ebcn U^crbcu,
9?egviffen, uub eine Sjn>^^iii^ti'-^ii ^>^^* 33ciiviffc jn ben 33ilbevn bev (Sin--
reinen 'i.'., ®. oOO: „Tafj biefeä abev and) bev Jyall mit allen (Jate--
unöcu, t)cvabjnlafi'cn, al§ auf tvcldjc, <xl§> il)ve cin^^i^ie ©ej^^enftänbe, fic
quasi iuspiciat quod intelligere studet (®. 20, ^^lOte 1 uufv. ^lbl)bl.).
Q-mid) bejcid)uet 5lant „bie ©vunbfätjic" al§ „.O.ncU allev S>al)vl)eit",
uub ben Obevfalj bc§ mittelbaven ®d)luffeä al§ ^^U-inci^ füv bie
unb ber Obevfat^\ be§ 8villoeiiÄmn§ ba§ ^^vincip fi'ir bie auf^;,nfinbeube
bod) nid)t r.iel)v al^j ein T>evfnd) felbftänbiv^cv 'ravftellnnn bcS cvfteu
v'^'» a n :p tm m ü e u t e § ber »Huy^nftinifd) - l)omiftifd)en C^vfeuntnif3lel)rc
anerfaunt ivevbcu. —
2. T^ie ^InbentnniV'it t»fv bovftebenben 9inmmev jieben uu?, une
un§ bi'iuft, l)inveid)euben Ohnnb jn bev Uebev,^cnkinnc\, baf^ bie 'iHn^^ufti
lim iinS in beu 23cjil3 adcv ^vcimi[|eu fi'iv t»ic Sd}Iu[^fotc5c: bic ydigufti-
ber ^"lRad)5cit ^^vincip, gii fetten, scicjcu \mx nun, baf; bie ipT^ilo-'
gebadjt i[t.
„Sode erneuerte ben alten ©runbfat^: 3n ^^"i 5)cn!en ift 9iid)t?\ Iva?
uid)t juvor im Sinuc u^ar, unb fd)lof3 barau§, ba^ e» feine angeboruen
^rincipieu gebe, weber f^cculatiDe nod) moralifd;e. (Et l)dttc aber nod)
einen aubcreu fel}r uiitj,lidicn •^•olgcfat^ 5iel)eu fonnen, uämlid}, bafj aUc
3becu, ivenn man fie bi§ in i()ve leisten (^'lemcnte auflöft, in einer
\x>v\§> au§ bcm S)cnfeu l)en^ürgcl)t, dnmärifcl) ift, ivenn c§ uidit auf bem
ben ^^lan au§jufiit)ven fud)te, anä ber ^JJatcric unb ber il}r eigenen
23 c ^y c guu g , al§ bem r c a l e n ^ r i n c i
p , ba§ ©utfteljcn aller 5Dingc
tl)0ovic bc» (iavtefluy l)ov\.^ov, aU ieucv auf bcv in fid) !Uv unb
oinbout unb bavnni i^cun^ fein follcnbon (Savtcf ianif d)cn ^bcc
t>ou bcv ©üb [tau5 fein c\an,^o§ (S\)[tciu cvtHiutc. ®ic C5-inc ©ubftan^,
ivold)c bic €:pinojil\tc ^i:)itojoVl)ic aufftclU unb ®ott nennt, cvjdjoint
buvd) bic 5Utvi(nitc bo§ S^cnfcnS unb bcv 5lu5bcl)nuuv^, i()vc 33cvm5vicn,
aia ba§ vcale "pvinciv i>cv ©ciftev unb Äüv^cv, al» it)vcv 93iobi;
fo ba[3 c^z']a(\t u^cvbcn mu]l, bic ©ub[tanj bc[it)c buvd) [cno ^(ttvibntc
pro])os. 18.
9
66
aücv itöv^cr, cvfd)eint, je nacl) bcm ($h\ibc bcv ^Ibjpiciiclnnii, al§ bnnffeS,
cvjielt bic GntivtidtnnvTs bic tli^cuflicfifcit bcibnvd), bafj jic bic nvfVH'iincilict)
[inb vcftevc 5.;ov[telhnu3cn, in ivclden bic Seele and) von i()vcm 8clb[t
©ci[t, sng(eid) bev ^been inne unvb, ivcld)c Ujxcx ^-i>cvnnnft ani3el)öven,
©nbftanj, bcv ^sbentität, bcv Ganjalität :c., in ©c^ng i"tel)en nnb bic
jd}aftcn gvi'inben fid) anf ba§ 5()fiom bev ^i^cntität, gemäB ^vetd)ev bic
unffcnict)aftcn vn[)cn anf bcm 5lviom bev C^anfalität, ^^nfolgc beffen bie
unv!tid)en Singe anS bcn in^biugnngcn bcv ?iatnv, mit wc(d)cn bie^
©cfajst al§ <^ai} bc§ jnvcid)enbcn ©vnnbe§, tvägt ba§ 5()fiom bev
I
— 67 —
(5anfaltlät bic ,,\bcc von (^uUt in fid). - 5)aä ©tvcbcii luicl) i\n-
ftcllcu, u^ovcu bic lüiJbcvis-^c l^-utiincnuiu-; bc§ Scclciilcbcnä c\ctvacicii
cvfducit, nimmt aKn- aiut) jclb[t ued) iH"[timimnu3cu luMi bcu ä>ov-
ein iiatüvlichcy äl^oUcn, ein iiiftiiiftivcy vS^aubctu. .^ii bcv ^vf}'''i^"'^ "^i-'^*
miuftnuiximcu bca (Anitcii viddct uub fvci i[t: fvci, ii^cil cv UHi()lt,
ift aud) ein uatiivlid)Cy Stvcbcu iiact) ®oit, ein (^ottc^vjefüf)!, uuid)eä
fd)loffcu ift, ftcl)t mit uufcvm ^Hniuif^tfeiu, undd^cä unö foUHM)l übcv
ftvcluiuöcii jiir go(c\c, iv>dcl)c fcbücl) burd) li!cibiiijcii» 3^" ^'*'^>i ^e^"
fudjtcu. ®ic cv[tc ©avftcUuuß j>\(t bcni ^iclc bcr gciftii^cu Giit=
iibcrljauvt .v;)
er bcr. ©ic brittc SDavftcÜuucj vertiefte fid) iu bcu
bcv Üielißiou, bcv ^-jiocfie, ber Äuiift, bcv (5pvac()c uub bcr (£-rfcuutuif5
S)afciu SU rufeu. ^id;)tc l)ielt biefe Wad)t aud) juv ^rcbuctiou bcö
2?ou bcm aBcfcu bicjcö '^Uiiicivö Idf^t fiel) iiid)t§ aubcvc^j l'^^Ö^"/
^^^^
bafe c» iicicbt lucvbcii faiiu iinb mit bcv reinen '^-onn bcr 5cf)t}cit/ «hS
u^ctrfjcv alleö '.Hubcvc l^evvovcjcljt, ücvfcl)cu i[t. Sie uri>vi'uu3Ucl)C ©ctjnncj
ift baä ^d), ein 3^cntijel)e» \)on 3Si|jcn nnb ©eiinijjteni (^'d^ö'^^^'^iifO-
60II baä ^rf) fid) fclb[t crfcfjcincu uub uutcrfdjeibcn, fo nniB e§ au§
bicfcr .^bcntitvit ^)enH^vtvcten unb ein ObjectiDeä ][d\ aB beut ©vfen-
juvüct nnb untcvwivft bie c\c\üpk älnlt feiner ?Jiacl)t babnvd), bafj c§
mit (Vvciljcit an jener bie .^^'-'^''^te bcv 33crnunft für älMffcnfd)aft unb
£unft, für (^k^icUjd)aft unb Staat, l)efonber§ aber bic ^bealc bc§ fitt-
bic @cfct^tid)feit, nad) u^eldjcv baS ^^dj fid) in feinem vollen ^u^^^^tc
buuj^ ßebvad)t. ,3n 'li>ahvl)oit tommt bcr menfd)lic()cn 'Seele nur iufofern
tvan«euntc C^aufalität ^^u, also biefetbc ben meitfd)lid)e)i Vcib j^cftallet,
belebt, buvd) beffeu Ovj>inc tl)aliij ift, bnvd) biefe Ibätii^fcil felbft ber
') Iiitcllrctiis jiiacticus oiiiisat res: umlo est ineii.suratio rorniii, qiiae
per ipsuiii fiuiit, Thomas de Veiil. f|U. 1, art. '2.
70 —
bc§ ojcjcl^tcu Dbjoctc^. '.Hbcu ift bicjcä .^rf) uid)t ilUffcn, uiib bicjca
5K>l[fcii uid)t 5;i)at? !y\i alfi) jcncö ^cl) uic()t fclO[t ©ewovbcuc» luib
Wmis cy ficf) nicl)t al^5 ein ©lieb in bcv 9fcil)c alle» ©cwovbcncu?
(5cl)cUiug cvfa[3tc baö mcuicMicl)c ,3^) ^lä '^vobuct iiiib feilte füv
9la{ur= iiub ©ciftcvwclt eine iiucubücl)c ilvaft oX§> ^viiuiv» an. 3'^
bcr S^kfiiv i[t iicniäü ©clieüiiui eine iiucublid)c 5lraft tI)citii-5, ivcld)e
baij fic ba§ ^^vobiicivtc in jid) fetbft fovtwä{)reub cjcftaltct iiub in äal}t=
lojem 9(eI}uUdjcu unebevI)o(t, bajj fie i'iber ba§fctbe l)iiiau§ 511 t)5()cvcu
biuge ciuc uueublid)e ^rajt jei? uub wie bavf mau o.u\ bem 23)ege
bev Gvclutioii au3 bev Statur bie Gvijteu^:; bev iueujd)lid)eu €eelc
begreifen u^olleu, bie, in Uebcveiujtimmuug mit beu ^l)atjad)cu bc§
©elbftbeiimf^tfciuÄ, al§ ein ©au^eä au fid) felbft, iye(d)e» uid)t aud;
bcuu nur fef)eu il)u nur be]d)äftigt mit ualierev 93eftimmuug be>j %m\u
cip» ala uneublid)er ^raft, tueldje leiptrc er jcjovt aU bic veiufte, übev
allen ©cgeujäl^eu ftel)eube, ^^eutität be^cldjuete. IHu biefev 23cftimmnng
fnüpftc .'v^cgel au, iubcm er :;u entbecfen fud)te, une beun <[\\^ ber
bcftiiumuug^tojeu .^^^beutilät bie ©egeujäljc l)ätten bervovgebeu töuueu.
'Sie GutC'eduug l)iclt .^>egel fi'ir geinad)t burcl) ben ©ebaufen, ba» uubc-
cvt)aUcu luovbcii, fein, ^'^bcm nun S^cc\d ba§ 'iJIbfC'tutc in vciucv 5lb?^tvact--
bie 3bee unifdjlajie, iinb ben ©ci[t (bie i'evnnnft), in u^elc()eni 9iatnv
unb ^bec jnv (5:inf)cit -beS ©cbanfenS jui'annnciu^cl)cn, fiiv bie aui-\e=:
meffcnc '^ovm be§ 5lb|clnten auS. "STvi aber baä '^ibfolnte in ieber bici'ev
cviftivt bay 'iJlbfoInte alS ^bee uur in einev ;^sbcen^, at§ .luituv in einer
tioncu, bie ficb, '\iKC\m ber 0'^^ntc\cj^cn unb Ü^Icicbf etuuu-j, al§9(ubcre§
unb 2.x'fd)räntenbe3 c\ej^enüberftel)cn, voUeuben faun. 6-ine foM)C (Sau:
fatität ift aber mit bem l'eben, unniu öx>tt fid) felbcr tcbt, uu\)crcinbar:
von bem i'ebcii bcr prima causa aüe§ Q>eränbcvUd)eu muf^ febc 3>cr-
ben ^tuyjviUi^ unb fd)rciteu ^u ber (^vfountnif; bcr '^uici^c fetbft miltelft
i>crfniipft finb; - 2) bie ^ciftuiu^u ber ?i. ,.^. ftctjcn mit bcr ?{unufti=
fc()on gefannt unb bereu (Srfeuntnijs [iiv crfjeblid) getjalteu, foubevu bie
9[nßnftinii'cf)=It)omi[tijc()c 6vfeuutnii3tel)ve i[t jogav ber tiefere ©ruub
für bie 1l}atfac()C, bay eben jene (fanfalitätcn in ber ?i. 3- S^i^
il)rem realen '^'rincip ein 3r>ivfen rnnbieirt, u^ciiu ba§felbe feine innere
^l^oUeubuug burd)fet^t. ^e»()alb ift bie GvUHivtnng begvünbet, ba^
fid) jene (Saufalitäteu and) alö bie ccnftantcu ©ruub^üge ber ^()i(c=
fovI)irt U)orben iravc; aber auf biefein foliben g^unbamentc ivar and)
jenen V''I)iioicvI)ifd)en '5el)fgebnrten vorgebeugt unb uid)teiner mate^
bie Ermittlung bc^5 iH>Ucn (yel)a(tcö ber '^latoni fdjcu uub ^.Urifto^
tclifd)cn £d)rifteii, bamit allfeitige nnb grünblicl)ftc ©rfaffung ber
lu
__ 74 —
Sc()vcu bor ^irößtcii ^^^l)i(oi'üV^t)CU bcg 5Utcvt()umy bcr ^cvtentmirfhini^
bie m b e r u c 9S t
f f c
n j d) a f t auf (5rI)aItuuv-5 i^ou gcunff eu ©rruugcu^
jd)aftcu, iu u^e(d)cu bicjclbc ciu l>ou beu v^I)itofcpl)ifd}cu 5ßemü^uugcu
ber ^. 3eit mit 9led)t crftrcbtcä 3iet cvMicfcu wnü. ^i\x^ : ^Utertr^uui,
ba§ 5(ltertl)um jur (5rfeuutuiB[cl)rc beu ^cim, aber ciueu fraufeu ßcim,
bar, ir'cldjcr auf bem 23obeu beä (it)vi[teut[)um§ regeucvivt uub l"»ou
bem i)on i()nt getrageneu uub nun \üeit auggcbvcitctcn 53aume 33cftaub
unbSeben? ®o müfsteu benn and) je^t nod) bie mit aücu §ilf»mitteln
gingen, jur ermöglid}uug ber ©rfeuutuif? be§ äBefcn§ unb be§ factifc^cn
S^ctalität fclbftäiibiäe ©avfteüunc^ evl)icltc, luib ^:^iibcm ba§ iii ilji- nod)
unb tuenn jener fid) and) anf bcn Stanb^ninft vcifel^t, V'lmi iiteldicm
an^ ba» kljtrc fid) ergeben l)at, fo \>x\\it er bod) iv)Al)rl)aft nnr, n^enn
er üor Willem bie 2[öa()vl)cit biefcg ©tanbpunflcö in (Snüägnncj sict)t,
ivobci er fid) cjenotl)ij\t fcl)en unrb, feiner ^^rüfnng bte^ bcn 93?a^=
ivcil ber crft gu V^nfenbe Stanb^nnft fi'ir il)n in feiner ^llnnfc eine
fV>vid)t, nid)t fclbft bcn (5l)avactcv bcr iIiHil)rl)eit, iveld)e mit fid) fclbft
\nad)t 2)ic Situation bc§ bcufcubcii 9Jicujcf)cn ift mit bcr im aiti^e-
jo and) für bic kl^trc ba» Und)viftlid)c au§. ©o ift benn nac^ teiucr
©cnügc gcleiftet, iubem man bic iJcruuuft fclbft ba§ il)r „^ii ftet)enbe
auf bie il)r cigcut ()üm tid}c '-löcife fid) nel)mcu lie^. 9}on 33eeiu=
träd)tiguug reiner i3eruunftir>iffenfd)aft fanu alfo aud) ^icr feine i)lcbc
fein. 5)ic (5rfcnntuiBtcl)re 5üiguftin'» trägt, infofern fid) if)r bic ^huz
77
bcli ^^^^lt(^o^cll l^OjU^'^ ciitmifc^t, aUcvbiiuvj ni>d) ein bcm reinen '^n--
bafe baS a^oefen unb beffcn caufale§ ai>irfen evfannt iinrb. 3)ic toott=
51öirfcn§ crft iljrcu 'Jlnfviuv^ net^mcn fann, wmn bic r»oUfonnnenc 23c=
©Ott erfaßt ift, n)a§ gur notI)weubigeu lyotvjc I)at, bafs nun i>on ©ott
au§, a(fo auf fv^-cutati^c SSeife, baö ä\>ivfen be§ ie^efenö jur tinffen=
f
opt)ic I)at (lum ©nbjielc bie (Srfcnutniß bc§ SBefcnö atä '^vinciv^ä,
tücil ja baä 2^3cfcu cä ift, beffcn Gaufatitcit crt'annt luerbcu foU; in
ber ©rfcnntnifjtljeorie, utctd)c§ fein anbere§ fein bnrftc, at§ baä nor-
m i V c nb c urfp v i'i u c\ 1 id) c 6rf cnnen be^ 1)J e n f d) e n , in unldjem bcr
^nteUect in i^erbinbnnj^ mit ben innern unb änf^eru ^cnfationen fein
eij3cntf)iimlid)C» Object, bic ivirfUd}C 'iVn'fenl)eit ber '^latuvbincic, birect,
unb an^ biefem 9lctc fiel) felbft iubivect eifant, unirbe bie metavl)\)fifdK
bcv 9^id)tuni3 bcä }i^''ttUd)cn ^lUrfen» uad) 9luf?en, vi(eid)fal(i» auf bcr
78
jcljcu luiD bic 2BcU a{» ein rcalifirtcä xHel)u ließe dou (59ott,
iueld)c§ in bev 9hl tuv 2Befeut}afte» mit tvau^euntcv (£aiifati =
erworben I)aben mnj^. 2)ie ßov3it; l}at mit ben ©ejet^en nnb ^}ormen
beä 3Denfen§, bcffen mau ja fcbon gnm 5(nfban ber (i-vfenntnijjt[)eorie
t)a(tig geworben, ba[3 23alme§ feinen 5lnftanb nal)m, bie ilnn-te nieber;
gnjd)reiben: „(S^ gab eine ^dt, wo man bie -^Ujilojopljie ala eine
r»on foftbarem Saft, ber fid) allmätig in alle 3:l)eile Derbreitet, ^üif
bcncv '^iatuv, ihmi jo inauc()fad)cu 5'-''^'"ic»/ ^""•"'^i jc^^^v g^avbc iinb fcbcv
fcbem ©ej'ieuftanbi' 5nie§ 311 fcf)eii, \m^ bavin ift, unb ?cid}t» aU u^aä
bavin ift')-" ^^lit lüic gvo^cvem 9^cd)(e abev muf^ bev ^()i(ofov^t)ic
— iHnftc()t fid) innevl)alb bev veinen 33evnunftfvt)ävc — ein fo um=
faffenbe» ©cbict jucjeiDiefen luevben, U'tenu an fie luivfUd) bev 9tuf
evgangeu ift, fid} iui G()avactev eincv Mahn 5U beiiHä()ven unb i[)vcv
fiiv ba§ C5;vfeuuen? Unb lueun bic Cviufidit in bic 51\>af)v()cit bem ©cifte
bic t)öd)ftc unb iin"ivbij-jftc ^vcubc bereitet, mit luctdjcv 2."9üune iinvb il)u
bann bie ©iufdjau in bic fid) imniev ivcitcv auffdjticöcnbc ^ülle bev
95saI)vT)eit beilüden! (53cu>if5 c§ iviivbe uid}t uuevfüUt bleiben, ivaS
OflBa
nO -P
t(?