Migne. Patrologiae Cursus Completus: Series Latina. 1800. Volume 5.

Digitized by tiie Internet Arciiive
in 2011 with funding from

University of Toronto
http://www.archive.org/details/patrologiaecur05mign
PATROLOGIJE
CURSUS GOMPLETUS
SIVE
BIBLIOTHEGA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRIIM , DOCTORUM SCRIPTORIIMQUE

ECCLESIASTICORUM
qui ab mvo apostolico ad usque innocenxn ui tempora
floruerunt;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QUiE
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLlCiE TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESIiE S^CULA
lUXTA EMTIONES ACCUIUTISSIMAS, INTER SE CUMQDE NONNULLIS CODICIBUS M ANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA
DISSERTATIOMiBUS, COMNENTARUS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS 0PER1BUS NON MI81 POST AMPLISSIMAS EDITIONES QVM TRIBUS NOYlSSIMlS SiSCULlS DEBENTUR ABSQLUTAS,
DETECTIS, AUCTA;
INDICIBUS PARTiCULARlBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS} SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
^ SUBSEQDENTIBUS, DONATA ;
CAPITULIS INTRA IPSDM TSXTUM RITE DISPOSITIS, NEGNON ET TITULIS SLNGULARUM PAGINARUM MARCINEM S1IPERI0REM
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGMFICANTIBUS, ADOilNATA ;
0PERIBU8 CUM DUBIIS TUM APOCRYPHIS, ALJQUA VEBO AUCTORITATE IN ORDINE AD TkADlTIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA
DUOBUS INDIGIBDS GENBRALIBUS LOCUPLETATA ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQU
: ID
UNUSQCISQOB PATRDM IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNO IKTUITU C0NSPIC5ATUR; ALTERO
SCRIPTUR^ SACRiE ex qdo lectori comperire sit obvium qlinam patres ei in
,
QDIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGOLORUM LIBRORUM SGRIPTURifi

textds commentati sint.
EDITIO ACCURATISSIMA, C;£T£RISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA» SI PERPENDANTUR CHARACTERUM KITIDITAS.
:
CHART/C QDALITAS, INTEGRITAS TEXTDS., PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RFCUSORUM TUM VARIETAJ
TOM NCMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPEUIS DECURSC CONSTANTER
SIMILIS, PRETIl EXIGUITAS, PRyESERTIMQCE 16TA COLLECTIO, UNA, METH0D1C4 ET CHRONOLOWCA,
SEXCENTORDM PRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUfi HACTENUS, HIC ILLIC SPARSORUM , HRINUM
AOTEM IN NOSTRA 61BLI0TBECA , EX OPSRIBUS AD OMNES /£TATES , LOCOS, LINGUAS
FORMASQUE PERTINENTIBDS, COADUNATORUM.
SERIESPRIMA,
IN OUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI^ LATIN/E
A TERTULLIANO AD GREGORIUM MAGNUM
ACCURANTE J..p, MIGNE, (PTlttÛnnt €0mpUt0mm IN SINGULOS SCIENTI^

ECCLESIASTlCiE RAMOS, EDITORE
PATROLOGI^ TOx^fUS V»
SIXTI PA^M, DIONYSII pap^, DIONYSII ALEXANDRJNI, S. FELICIS, S. EUTYCHIANI,
CAII, COMMODIANI, ANTONII, S. VICTORINL MAGNETIS. ARNOBII
TOMUS UN ICUS»
PARISIIS, EXCUDEBAT SIROU

!N ViA DICTA D'AMB0ISE, PRES LA BARRlERE DT.NFER,
OU PETIT-MONTROUGE.
1644
IHl INSTITUTE OF MFDJAEVAl STUOilS
10 ELWSLEY PLACE
TORONTO 5, CANAOA,
DEC 4 1931
310
M^5
SHTl PAPÊ. DIONYSn PAP4 DIONYSU ALEXANDRINI,
S. FEUCIS» S. EUTYCfflAW, CAH, COMMODIAMI, ANTOWl,
S. VICTORINI, MAGNETIS,
ARNOBII
AFRI,
OPERA OMNIA,
AD INTEGRAS D. COUTANTII , GALLANDII, ORELLII EDITIONES EXPRESSA,

ET PRiEClPUIS RIGALTII, DAVISII, MURATORII, ORELLII
AC VARIORUM LECTIONIBUS ET NOTIS INSTRUCTA, NECNON ET ACCEDUNT
QUiEDAM DODWELLI CYPRTANICiE DISSERTATIONES.
TOMUS UNICUS.
PARISIIS
EXCUDEBAT SIROU
W VIA DJCTA DAMBOISE, PRtS LA BARRIERE DENFER.
00 PITIT-MONTROUGE
ELENCHUS RERUM
qV/E IN HOC VOLUJMaWE CONTINENTUR.
DODWELLl Dissertationes Cyprianicae ire$. De decreto unico qaod CAIO adscribitur, circa ordi-
SiXTI papae 11 Epistolae dubia cuoi Dionysii Alexan- nandos.

(irini Fraginenlis. CAil p^pse Epistola ad Felicem episcopum.
Sancti DIONYSII roraani pontificis adversus SabeU COiWMODlANi Inslructiones adversos Gentiura deos
lianos Fragmenium. pro cbrisliana disciplina : per litteras versuum
DIONYSIl ALEXANDRINI episcopi ad Dionysiura ro- primas.
manum Fragraeuta. ANTONII Carmen adversus gentes.
Concilium romanum in causa Dicuysii AJexandnni Sancii \ICTOHiNl raanyris, pelavioneosis episcopi.
de Sabellianismo accusaii rabiium anno cctxiii, Fragmenium de Fabrica mundi.

tempore Dionysii papae SaDCti VICTORINl Scliolia in Apocalypsin bcaii
Sancii FELICIS papae Epistoiae dubi« qualuor Joannis.
De sancio EUTYCHIANO papae decreiis adscriplis. MACNETIS Fragmentum.
S.EUTYCHIANl pap.Te Eshorlatio ad presbyteros ex ARNOBTI Afri Disputalionuin adversus gentes libri
aoliqao codiee Yalicano- sepiem.

EUTYCHlAI^l papse Episiola ei deercta dobia. Appendices et indices ad Arnubii libros seplein.
S. A.F Snfcursai^, ati Peul-lioriironge, de l'imprwn«rie de Sirou,

tue des Woyers, 37, a Paris .
DISSERTATIO PRIMA
AD SANCTl CYPRIANI
EPISTOMKOCTAYU,
AUCTORE DODWELLO,
DE VISIONIBUS, UTQUE ViSIONUM SUARUM FIDEM GOMPROBARINT VETERES, etg.
» -^<HHn
§ i. Pertnamisse visiones ei dona propheiica a tempo- A tate commendari non polerat. —§ iO. Viiione» ju*
ribu$ Aposlolorum usque ad Cyprianum ex auciore venum erani propriae. — § 41, iS. Quid de iliis
ApocalypseoSy Hermeie,- — | 2. CiemeiUe Romano et seniiendum qui propkaias illas anliquorum ludibrio
auclore EsdrcB Apocrypki. — § 5. Jgnaiio,
— §4r. habuerint.
Quadraio, Pkilippi (iUabus,Ammia PhHadelphiensi ei §i. —-Non eslquod Uic rabbiaorum, aliorunivo, qai
Polycarpo. — § 5. Jusiino Mariyre. — §6. Melilone ppopbelia tgeruut visionibusque prophelids , coru"
Sardensi, Alfxandro Phnjge, Altalo^ (Uiisque. —§ 7. pilacionem ieclor expeclei. Nos ea tauUim sellêaiiis
irenoso. —§ 8. Perpeiua ei Saturo. ôn fuisse illos quse ab erudiUs prseieriiVissa , nouduuwe saiis aul-
Monianisias. — ^9. Verun non esl.relicium Monla- niadversa suui, quod sciam, qu:ie lamcu ad illius do
uistis ub Ecclesia prGpheiiarum fuisse prwtexlum. — quo agimus sxcuii hisloriam allquid videbuulur iiu-
§ 10. Conira post imperium Commodi^ eo ipso ar-^ bere momenti.

(jnmetUo refuiaruni Monâuisiarum propheiias catho^ ftlale iluque faciunt erudiii qui qua) ieguni iii iliiu»
lici , quod veros prophetite donum in Eeclesia Per- sseculi aucloribus de visionibus , ea ad Moutauwu
peluum fuiurum esset; cum tamen Monlaninarum traiiuut alque monlanisias, quasi vt^ro :ib ipsis usqa<s
illudjam {uissei extinctum. — § U . ItaAsteriusUrba" aposlolorum lemporibus visiunes in Ecclesia derece-
nus, Epiphojiius. —§ l!^,i3. Auctor Aclorum Perpetuoi rinl, omnisque oarum prx'lextus iu ecclesia suspec-
el Felicitaiis.'-'l H. VisionesNataiiset Potamiente^ B lus fuerilaique improbatus, solisque mouianislis iQ-
deque Aiexandro UierQsolymoium^ Fabiano Romai Jicius. Nibil esi omnino cur iia seuiiaut. Potius in
consliluendis Episcopis, — § 15. Agnoscit prophetias omni illo iuiervallo, ab apostolis ad Cyprianum us-
Origeim. — § 16. Declinaiur tesiimonium Gregorii que, perpetuas eiat visionuui usus, somperiue ab
Nysseiti de S. Gregorio Thaumaturgo, -- § 17. Visio Ecci^sia probalus. Subpriikji siculi finem scripia iila
Dionysii Alexandrini . — § 18, 19, 20, "li, VisiO'- esi, quani iiabemus Apoeaiypsis, sivc ab aposlolo,
ues ipsius Cypriani. — § 22. Visio aiia Dionysii seu forle a joaniie presbytero ,
quai tamen omuis iu
AiexanUrini.— ^^li^ Visiones palam enunliari so/i((B, visionum argijujenio ver>aiur. Eodem circiier lcm-
idqueanie evenium, — §24. Vi visionum [raudi, in pore Pastoreai suum scrlpsit IIeru»es, sub Cienienie
pneiextu^ subvmium — §25, 26, 27. De
sit. argU'' e.-iim scripslsse couslal ex libro priiuo Yision. , n. 2.
mentis quihuspwboieiur visionum fides^ prieseriim in- Nec esi (juod moreujur rcceniiora iila PciiUficali-%
trinsccis. DottUui cogitailonum pate[aciendarum. — carmiiium adversus Macionem aut qv.x Pli uouieo
§ 28, 29, 30. Futurorum prcedicendorum, Fuiuray ferunlur episiolaium ad Justum Vlenueu-em, tidei
quai vires aiioqui crealas non excederent, ab alio omnia suspeeije, iesiin)onia. liujus opus cum tribus
iameny prwierquam Deo prwiici^ ex iiiius cevi prin' constet libris, primus visiouum i.iiuium pra^sefcrt.
dp«5, non poierani. — § 31. Eodem redit , sive G lotusque esi in eo argumento. In secundo eliam de
a Dea ipso imrdediutey si sive m(rdia aiiqua crea- propbeiarum spiriiuuuique veioruni falsoruiuque
iura revelata fuerinl. —§ Z% Hypoiheseos hujus disiim:tioue agii ex pmfesso [Mandai., 11, \t)
cum phwnomenis consensio veritalis argumentumesi. Quorsum iilud, nisi verorum quoque propiietiirum
— § 35, Ex aliarum prophetiarum fiUe ut aiiarum dooa eosiSiiue in Ecclesia penuansisse credjdisset?
fidetn udstruxeriui. ~* § 34» Verorum propheiarjui Uuuc Bloudelius larvatum propiieiiiui soinniaioreni'
onijiia non fuerunt propheiica.^ § 3o, 56, 57. Aiiqui que ap|}ClUa, moiitauisiicaruui sup.?rsiiitonum gur-
pYopheiamm errores cum ver<i propheiia consistwit, giiem i^Xpolog. pro SenL Hieroiujm.^ p. lU, 17). IdCJn
et qiiinam iili. — § 58. Prophoiioi verilas ex com\ lameu ibidem pairum al.ier seniieuiium elogia pro
munionis cui sc udjunxerat propheia^ unilaie probata more suo coacervavii admodum houorifica, el qul-
est» — § 3l^ Quorum propheiice onmes fuissent dem a montaniîicis supersiitionibus alieuia$ii«<'
obscuroiy eorum jides aiiterniti ex communionis uni' rum. lia nilul ir' eo monianisiicum reperire iM>tue
\
— :
jf\ DODWELLl DISSERTATIO C7PRUNICA 12
ruRt montanisiis co.xvi pntres, quique illas supersii- A filias, ex illis probahile est quoe SCripsit ad Viclorem
tioncs primi damnarunt. ludicel lector ©i).a;.>;^5<ro? cui Polycri^tes. Quadrati ota^^rjv Ammia Philadel-
sit poiitjs fidendiim. pliiensis et ipsa quoque propheiissa ad Montnni ortum
§ 2. — flermeii diximus coajvum esse Clemeniem conlinuavit {Asterius Urbanus ap. Euseb>, ubi supra).
}lom;«num eumdcmquc donorum prophelicorum pa- Polycarpo de suo martyrio omniuin propheticum
tronum. Isiinsmodi enim dojia fuisse quibus super- oblatum esse, testes sunt excepiione majores ipsi
biebant schisnjalis auclores, ex ilils ejus verbis faciie Smyrnici in ea quam de eju.s mariyrio dederunt ad
Philomelienses epislola. Hunc Dociorem aposiolicum
colligilur. "Htm xk TrtTTo?, riT&j SuvaToj yvwcrtv zc^tirziX-i,
TiTw Cijhg h oe-/.ata -/.pkszi (Clem. Al. o*az/)ic?t, et iidem atque prophelicum appellant , fateniurque
reciius) );oywv. {Ep. i ad Corhith., § 48, el ex.Asterio Lihil esse ab co praedicium quin esset evenlu coni-
Urbano, /i6. v, c. 47.) Non alio spectant haec no- probalum. (Ap. Euseb,, Hist. EccC, iv, 13.) nav yup
mina quam ad dona illornni temporum prophetica. pJ5fAa o acp^zfv Ix toO CToâaTOS' auToO xat ET£).et&>6'i3,
niffTif illa de qua gl.oriari poierant, non alia. erat inquiunt, zai TftXgMjgriO-STOi. Hunc An. r.xLvii.passuoi
quam miraculorum illa quam Aoyov Trto-Tewf appellal esse vult, ei quidem raaxima verisimilitudine, noster
Aposioius, quo loco dona Sp. S, Xdyot apud iUum erudiiissimns Cesiriensis..
audiunt. rvwo-ti- non qnrelibet eral cognitio, sed vero B § 5. — De Jusiino Mariyre idem habel Eusebius.
mysteriorum illa quain m bxreiicis eo nomine super- Vpu.pi, inquit, wc ort x«l pixP' ^-^'^ «^fQ'^ x^?^^\!'^''^^
bientibus iJ/«jowvvpiov ^vwo-tv idem Yocat Apostolus. TTjjofUTty.a 5ti)x<:,u7:2v (///st. ls<Vc/e«.,iv, 18). Recie q«i-
Eadem o-oyta, quam et îiôv ffo-waf nuncupat. Ataxoto-tc <Iem ille. Justini ad Tryphonem verba suni illa : Oa/ia
>oywv eadem Cbt fjure el Staxpto-ij irvsyf/.aTwv, quosen- ya^ vjfztv */.at ^f/^pK vjv Tpoû-nxvKU. xa.^-tcjxaTa £«TTtv «;;
su dona Sp. S. Aovo-Ji appellaios esse diximus. Nisi ou xat avToe cvvtevat oyeusTe, ort t« 'KvXrxi sv t^ yevet
fortc >oywv pro \rjîc\t.wi inlelligamua qno etiam. vpiwv QVTa gt^ >?ftaf ^TeTgGr,. {Dialog. cuinTryphon.f
,
sensa otaxpictv ^6v/jtaT«v de cogitaUonuin revela» p. 308, B.) Eodem poslea usus est adversus Judieos
tione inlerpretabimur. His fortasse tencporibus cosb- .irgumerilo, po&lChrisli advefllum, nullos fuisseapnd
vus erat auctor iibrorum Esdrae Apocryphorum, quo? Judsgos, de quo Ipsos eorjuim seiisus lestes appeiiat
rum pariem k)nge maximam faciuni \yi genus. visione arr/.ixi sv x-oi yhu vjxwv xara to Tro/atov &Hog Trpof-nras
atque revelaiiones. yiVflff^ffJSat- OTTg^ zai Q^&i vfuv tS«tv eb-Tt. uzx' sxeo/ov yxp
§ .5. — Proximus est Igjiatjjis ; in qu.o id ipsumre- ovSetff OACaf "npo^Tnf 'Jôcp' v/xtv ytysvr.roLt. {Pog» 31 '4,
prehenduni bi aniiquitatis momi., quod est propheti- c, D.) Permansissc auleu) apud sui quoiûe leiuporis
cis hisce donis magls, quam voLuni iili, propiiius. chrisiiano$t ei>runidem sensuuiu lestifuonioconfirmat.
In § 7, Ep. ad Philadelpli, suani ipsius prophelbm C eadem IZst^ voce usos : y,a.i TrapWjpLCJ so-Ttv wstv xat
commeniorat ,
quam sibi vere revelatam fuisse Deum QryXetaj xat. aâevoc, yup\jix\t.(*.xv. kr.h tov rm-J^Kxo^ toO
ipsum lesiem appellal. Et yocp (infjuit) xaTa aupxoi. jxs ©soO exovTa?. (Pa^. 315, B.) Tam ergo manifesium
TivSs eSAr/C-av rr/ccvyiffat

•
aX)vK to TrveO^ ov TrXavarat, fuit chrisi.ianis fuisso propheias quam Judaeis defe-
«Tro Stryj ov. closv -/up TToQiv tpyzruti xat ttoO jTraYet, clssa. Utrumque ila nianifeslum, ut argumenti vicem
y.at Ta xov;rTa skiy/û '

e*xpaOyao-a .uiTa^v wv. gia)i)vv susiinere possei advcrsus adversarium. Eademque
•jLeya/.o ywv:^' tcX» ertcxOTroj TzprjtîyjxSf y.(d T&i Trpec^v- argumentaiidi forma usus esiAppstoius, Gal., iii, 2,
riotr.i, xat Otaxovot* . ol oi Tzridcari? [U w? 7r|:o£t0oTa pcr spirilum enim ex.lraordinaria Spiriius dona in-
Tov L».£pt7p.ov TtvcT» /^.')'itv TaCra. Mt'.iTV? Se f/ot (reclius leliigunlur.
cdiiio inierpulala suffraganie ciiam velere inierpreie § fi. — Sab finem Marci dc McliloneSardensi illud
Ijsseiiano, Et ca {iTroTrTevive /xe wf 7rpp/za6»vTa vov p-e- habemus Poiyciaiis Encomfum, quodSp. S. afflatus,
cto-p.ov Ttv&iv /eystv Tavra, MaoTvff aot ) ev w îêaae, CUncla gesserit, tov iy «Vt^î ;rvi Ju.aTt ;rayTa ro)vtrcV-
oTt aTTo ffacxof KvSpr.jrrtvric ovx eyvwv. to 5g ttjzv^;/. Tat/'-vov {Ap. Evseb.^ Hisi. Ecd., lib. v, 24;. Jn ea-
iy.rirjVTVVJ ^syw Taoe' yjj^piz toO iTrto^xoTrov, etC. Idem dern persecutione AJexander Phryx diciiuroOxaaojôo»
de suis id genus doni9*in § 4, Ep. ad Tralliano^ ilia : .l;ro7To).txov y/.pirjuaxos {Ex Ep. Ludgun. et Yienn,
Mri ov o-^v(/t/xat Ta sTQjpaviu '/pu-pm] cdj.a. (j)OGOJ|x«i ,a/j D up. Euseb.^ lib. v, 1). Iit iila aposiolica graiia hanc
jr,T:irji; ojtjt^f vixa S)aor/v TraoaS&j '
xai ffvyvfljôvetT: propholicam esse includendam jamvidimus e\ siinili
uot, urtT.oxz ov Ovv7:6£vTes yoipriav.t orTjoayyaA6j6nTe " xat Sflriyrnaiorum de Pulycarpo loco, ubi hajc duo con-
y«;> syw ov xaOoTt, xat fJvva/xevo» Ta iTcoupuvKXy /.ut r^; juiiguuliij- (A/;. Euseb., j^., 5), Ui.veiatioiicm Aitrdo
TO/TO&iTia; Tac dc/ysXt/.a», /ai Ta? cjTTace'.? Ta»' upyo>i- faciamde Alcihiaue commemorai Ecclesia gailicana.
Ttxa?, ooaTa Tc xat aopaTa* Tara tovto yj^j] xai fx«- Frequoiitesque aliorum diversis in Ecclesiisprophe-
6/3Tri? ei.af. Nec vero siugulurein luissc hac jn causa tias (idem moniauisiicis illis de prophetia prar.iexti-
ii^naliuin, ex aliisconsiabil illius a'vi nionuinenlis. bus fecisse, aiic.lor est Eusebius. Iia cnim ille .
§ 4. Igniiisuui pr»>xin!e fcXcepiiQuadrrtius, qui apo- •rr/.etsrat oJv xar ^raeaooôrottat toO &j'Oj yarjirjuuxrjc
logiani uio cluisliunia Hadriam» dicavil. Uuuc una ttcsTi TOTc xaTa oiWJopryjc ex/."/r<o"taj i"/Te/ov/:;tiva:, 7:io"-
«;u;u Philfppi nliahus quas S. Lucas prnpheiissas ap- 7<v Trapa Tzo/loi; tov /.ur/.ivxjjg t: pofttXZ-jifj rxupiiyj^*
pclliu ,
proiihclica ipsuni (jucque graiiu illnstroni {Euseb,^ ib.^ c. i). Ita inonianisiarum nondum crat
lu sse scT-ibii Eusebiur» {llm Eccles., wi, 37). lu proprius Lic pruitextus. ul hactenub exisiimarunt
quidem hc^c ub^pie irmpoia iiliigisse 'iI\m> Plnlippi erudiii
,
15 DE VISIONIBUS PROPHETICIS. '14
T'.— Idem de illo, id cst, sno, fiuoqiie soeculo Ire- A milln, Exoroisi.ie vices 'obire velie, cum ea tomqunm
nroos (Iren., lib. li, c. ^), ciijus verba nobisgrseca drt;moiii.ica agere , ni abaliis coliiblius fuisscl, ait
servavit Eusebins : oi St' zac Trpoyvwo-tv zyji^JTvi 'crov Apoilonius [Ap. Knseb., Hist. eccL^ y, 18). l)eSo(i\
p.E/AovTwv, y.al OTrTacfa? y.v.t fridnc '7rf,0fn':ty&.g (Apud lioc idem leslaiui yKiius tûblius Julius l>evelii C<j-
Euseb., Hhl. EccL^ v, 7). Quod ille nrgumemi loeo loniui Episcopiis apud Seraploucm, ex iMiseb. Hiat.
iirget adversusbteroiicos. Idem ^\[bi:Vbi Ecclesia,ibi eccl., iib. V, c. 10. I)e prf»>dicio Zoiico Comanenî
ct SpiriluSf et nbi Spirilus Dei, illic Ecclesia , et omnis Kpifecopo et Juliano Apameno Asierius Urbanus ap.
gratia{lreii., l. iii, c. 40). Negat numerum iniri posse Eusel).. ib. , v, 16 {Ap. Enseb.., ib. , c. 10, 17, 18).
donorum quae suo lempore operaia essel Ecclesia. Id taibolici ex variis, quibus veri essenl propiieire
Ojy. ecTTi^j ocpLBtio^j T&iV yr^cf.ptcraurrjyj, wv -/«t« TravTos" toO ab Enlhusiaslis secorncndi, colligebanl ; qijod ru<:o
x6<7p'.ou '0 Ixx/.yjfftK 7ra,oa 0soO /a|3ovo-a, ev tw' ov6paT« oeuiorum supereilia capillosque illevissci Monlanus;
ly?ffou X/stffToO ToO o-Tavp6<j0lvTOf l-rrt ilovTtov Ilt^^TOD, q«od saiaria propheiis snis mercaluramquequ;und:im
h.K<TT/ig riiiipag eV ixiipytffiu twv IQvwv l?rtT£Ae? (iren., eo prselexlu consliluisset; quod viros suos reliquis-
lib. II, c. 5^; ap, Euseb.,ib,}. Exquo id quoque inlei- seiit ejus mulierculjie cum propbetissarum raunus iii
ligimus, ea quam fuerint vulgaria. Nevero falli po- se suscepissenl; quod iii-.je quoque uvaritife pecuniis-
tuisse hic suspicemur IrenaeHm, idquoque 2ddii,non B q"0 quavis lundem arte corradeudis lolro incumbe-
aiiena diintaxat fide se ea retulisse, sed qu» propriis renl; quod rrapa to xara Tr«pc<ôcrry y.ocl y.aTa otaô>^^v
ipse auribas iiausisset. Kal 7ro>to axovo|:x6v ahlôiv sb avwêv t«c exx^vjs-ta? e&og docuissent ; praisertim ver^
rft eXxXvjcrta T:pofnxi.v.ot xaptflrfxaTa ex^^''^'"^» '^^'^ Travto- quod in insaniam iUos profanus ilie spirilus adegisset,
oaTrat? VAoOvtwv Sia tou wveu|xaTOs yXwa^mc, y.tfX ra quod verls prophetis numquam crediderunt conii--
Apvr^ta Twv Kv&pwrrwv sit; ©avôv gt/ovtwv eTrt rw en>p-- îsse Gatholici. Hoc max«m8 argumenlum occasio-
cptpovrt, xat ra ivjtrr^pt» rai $«©i3 sx^t^ôvjitsvov {Ap^ nem dedll TerluIUano scribendi de Ecsinsi adversus
Euseb. ib.). Hrs quid dici poluit manifestsus ? Apoliooium.
§ 8. — Teriulliani Jesilmoojft propterea non refero § 10*— Sed et allo illo, qnod dixlmus, arguryiento
qm>d iiluin montanismr suspectum facil RigaltisiSj nec adversus ilios usi sunt caihoiicis iiac arrepla .nnsa.
negat apud eum ppoplielicarum vlsioimni exempia Masisnilla de se prsedixer^t, posî se prophetissam
occurrere satis fpequenlia. Est et aiiud cosevum Ter- aliam nori fuluram , sed constimmailonem. Yerba
tuUiano lesllmonium neutiquam sane praiiermitien- ejus apud Epiobanium illa sunt : Met iixs rcpofîrtc oO-
dum , aclorum Ferpellise el Fellcilatis. Ibi visiones xm sffroiiy ocXkoi cvvTAeta (Ejnph., , Hwr. XLVUi, § ^?.),
liabemus Perpeiuae et SatuTi ; et quidern ipsls Mâr- Quse raibi sane suadent ui Bloadelii senieniifie acce-
lyrum manibus scrfpliaff consfgnatas, Africanasetiam G ^»«i » "«n quidem omîa ilia oracula SibyHii»?. qu:xi
illas, planequc adCyprtanicarum fornram oonceptas. extant hodie, a montanistis esse conricia, sed eorum
Habemus etiani coaevi aucioris prsefationem, (ûa vi- sallcm aliqua. Ibi enim in Marci imperium mundi
sionum istiusmodi «sinn d Joeiis prophetia probat haec g^vTsXsta stve coiisummalio rejiciuir. Sub illius
commcndalque. Mirum est<feiod Hinc scriptorem ip- autem imperii linem Marceliinam excessissc verisi-
sosque adeo mariyrcs monlanislis Tavisse coliigat miilimum est, Cum enim ab ejus excefaû aJ suum
doclissimus editor. Kon est bmnino verisimiii&, id si quoscribebafc amium^ annos xm, slve xiv, jnclioaium
laisset verum/foremartyrum censu nume-

ilios in numeret Astcrius Urbanus [Ap, Euseb , Mist. eccL ,
randos, «jlondamque efiam eorum in Efedeîa* ca- V, 16, 17), non aUo illa quftni ad Goromod! imperiiun
tliolica menionam. Nec eiifm n C^^priano inductam apiius referriposse exisilmani eroditi, Conira catlio-
esse fllam de neganda schismalicorum martyrio lici vel liinc ilios proplietJ»} prseiesius falsi convin-
sentemiam , sed ab ipso nsque TertuiUano Africa cendos putant ,

quod suaB prophetioe, vel e:s con-
fuisse receplajn, probavit q% eodem Tertulllano C! fesso, (inis foret aliquando staiuendus. Yerum pro-
Cestriensis. El vero contra montanisias, polins quam plieiism perpeluam fore, ei ad mundi usqne consum-
ex eorom senieniia, esseconcepta, quse Imc trahunt matiouem revera permar?suram. ila jnieliigebani
viri erudiii, stntim osiendemas, D Apostoium illo^ ni falior , ioco(A>/?.,iv, li, 12, 15).
§ 9«— Quod enlm illi prophetiamm prselextum re- Ita prophelas* Joelis , ut opinor, ilium locum praeci-
lictum put^nt nionlamslls ab Ecciesfa venim non ,

pue qiiem dlkimus. Qua raiiocinatione ila abfuenint
est. Kec enim prd veris prophetis montanum ejusve a negandis suorum temporum propheiiis, ut in qu.v
niTiifercuias^ habuerant cailiolici, nec defijcturam cumque Ecciesia non fuisseni prophetae, ea ne csset
nnquanf! credlderunt in^cclesia prophetaram suc- quJdem pro Eeoiesia habenda.

cessionem. Utrumiiue docuerant conira montanistas- § H. — Jta argunieniaius est Asieritis Orbanus. Ei
catboîci, pnssuntque ex eoruu» aUeruim a monia- yot^ ftetof- KoSparov xat rit^ ev îkixîKtfua. 'Aawtav , r.V
iiisiarum scriptoribus facillime distingui. Non bono ^««'tv, cd'7:zpl Mbvravov Sffi^s^vro ôvatxes- t6 npry^rirî-
sed malo spintui tribueb:mt iiias monianistarum x6v y^cKpitTyiff., roOg" aTro MovTavoO, x«e rwv yv.-atx&iv r.^vsb-
prophelias, unde illa ejus apud EuseMum qutrela rrap'' auTot? StsSeâvro §£t5«TC<)(7av * oeiv yajt/ ^r/at ro
{Euseb, 5 HisU eccL, v, 16, exAsterio Vrbnno) / pro :rco^>3Tex6v •/v.picy.cf. ev Traffvj Th iy.Ûricriu \J-i'/,pt rvg rt-
lupo se, qui taraen agnus essel, haberi. Proinde Zo* Hiot.g 'Kotpox>a-i<x.c, o 'Arro«rTo)o? ofôliAp Euseb liist.
ticum , cum se propiiclare primum simuiai^t Maxi- eccLj \, 17 ). ila Epi|5lianius ; v:/ -/ap 6ii xîii.'7;j.urv
,
,ii D01>W£LLI DISSERTA-^-iO CYPBiAMOA (G
erat con.plexurds quan.]uan. cer(um..<;t

.;ix5(r9.e, ;'-./.l $it h ix>c7w« z«/>i«î*«r«, rrSi,- ovrict A viîoiKiS ;
xal MaStfitXA«o> &yÔ'^(n lianc inierprelalioneni ad nienlfcjn MaKimill«aco<jin-

t7.-TK Mov-ravov, zat lUiczt/).«v,
7rpO'vr)T«ff ; Kîoa r,f.yri9VJ rt yv-îZ \ oO-/ a&YSt oi /5 Z^Vî» nioriari »0« posse. Qux enim posl se TuvxDxica fore
h,/J.TjfTi(f. fio yi-JOL-zo. Et 21 sw? rtvciC 7rG0f-r]TrJ- dixerai, eam oujuem pn)rsu.s propiieliaj usuju exclu-
^v «71«
ffov 01 TrfOj/r.TSvc-KVTS,", *xat ovzsTt TrposvjTsvoufftv. aM«: suram nece&se erat. o"* Cum hac ipsa ar§uu»enla'
JTS M&tîfJiD^. 7r//OfriTEuo-av âSTK (x«Ta lionc , an\e annos ad mininûm decem > in secia illa
ovT£ npis-/i>.).K,
refellcnda usus fuerat Asterius Urbaiius quis crcdal
sorib. ) TK» 7rc&'>i3T»t«? TK» §ta twv aytwv 'A7:oo-to>wv ;
5?./->!^<7t'a 5o-/j.:za(T9£Lffa,' (/itCf . .XLVin, | 2 ). eadoiii argunieutiiii .ne usurum sect^ palroiiuiu 1 /*-
iv Tf. «via
E|>ipliani:jno sacuio non conveniuni, quo
Phiue liTC Epipli Id eiiam ex eodem Urbano consial de facio illos
jani in coulcsso eral li^ yûrAcy.x-zu eous«îue nou omnem suam propheturum successioi>cm in Maxi*
ex ami(iuiore aliquo nulla lermiuasse, nec alium quemvis po^t lUam ad^
perniauasse. Exisiimo igitur
scriptore illum b;ec imperiie descrif^sisse.

misisse successoreiii. Eadem argumentalionc usus
^ 12. — .\d eamdem fnrmam argumentalur velus ilie Epipiiauius {H(vr. xlviii , § 2j, post iilius obiluni
auclor, qiiicumque fuii, mariyrum conleniporaneus ,

neminem alium a nionlanistis aU sua usque lempora
iclorum Perpeiu;!^ et Felicilaiis. Is ubi, aiialo Joelis aguilum esse cojîrnidt. Fieri igiiur non puiest ul
N. Te.s- B »»o»lanisia Saturum Pcrpetuamque in propheiannn

•ocu, probassci, iu-vnon deficere a V. T. illis
lamcnli proiiliciias , ul sint polius ex adverso sub N. aibum reiiilcrit. Id saltera ex illa .aliorum arûniCii'
T. potiores especuuid*; Uxc deinde subjmigit in il- taiione concedat lectur necesse cst» qui ita argumen-
lam,<iuam dixi, senlejiiiam: < Iiaquoet nos, qui sic- teiur non esse eo nomine pro monlanisla aBstiman-
til pioplielias, iia et visiones novas pariier repro- duni. Ncc tamen aiiud proferunl qut aliler sejillunl
n.issys et aguoscimus ei lionoramus ; caterasqiie viri saue cniditi. Scio equidem lubensque concedo ,
vlrlules SpiriUis Saucii ad iii.^tirumenium EcclcL-ige in loialiac dc prophetiarum perpcluiLilc arguujenta*

repuiamus , cui ei nussus esi idein omuia donaiivu tione haliucinaius esse veieres , nec ad eorum aucto-
adininislraus in omuibus ,
pruiit uiiicuique distribuit ritaiem miuuendani facit, quod id geims erroris aiio$
Dominus, necassurio ei digerimus, et ad gloriam Dei frequentesijue agnoscarnus. Nec enim aiiud habLG»
Icclione c<'iebramu5. Ut ne qua aul imbctiUilaS; nut runt serUejtii.e si>% fundamentiun quam textus ilios
desperaiio lidei , npud voleres lanlum a^siimel gra- qiios diximns, unde rcctcnc ari;uniei)taii siml , non
liatii Diviiiiiaiis cui'.versal;im , sive martyi*um, sive de testimonio eunun, scd vero de judicio esi qikigo
]u revclaJionum «iiguaiione : cum sempcr Deus ope- siio, in qua nulhim hat>ent a sua vetustate pra.'sidiunL
rclur qUiC repromisit ^ non credenubus in tesiiiuo- Quod vero inde luferu , dc facto illos aguovisse ii)
nium ci-eiieniilms iu tjenefscisim (/>* Prafai.). > Eo

, C suo qjoquesaeculoprophelias, id jam in faclo vcsrsa-
onmJno speclat toU ea dispalaiio ne fiaudi essel sc- biiur, de quo tesiimoniuiu eurum eril pro suu satculo
CJluris visiouibus nuod iilliiuis Ecclcsiic lcmporibus certissimuiii.
illas Ueus revelare dignaius sii. Id ne essel, huc sibi § 14.— Seil ul eo, undc digressa esi, ledeai oraiio,
prub;jndujn sumpibit, uUimi>% esseillas pr;rcipue lem- eadem qua passx suut Pcrpetuaet Felicilas , Severi
poribus, seinperque ad coiisummaiiunein usijue ex- persecuiioiie, occurrebani ct alia vlsionuin exem-
pcctaiKias> Puierant ea fortassis iidvcibus Ethuicos pla {Auclor incognitus adv, Ariemouis Uaresln , «//>
ditta vidcri , pDlcrant eiiam adversus niontauislas. Etiseb., Hhl. eccL^ v, 28). Nai:dis inprimis confessa-
Coufra monfanislas poiius dicta crediderim » quia ris iila aub romano poniihce Zephyrino, quaab Arte*
piae dixer-.ii , ea Scripiurarum tesiimoaio conrinna- moiiis h:ero-i ad cathulicam Ccclesia:n revooaius est
vit. saae manifesiumest qu;e hie pioiuleral esse

!d {Euseb. , tiisi. eccL, vi, 5). Tujn Pou»nii«n* ali» ,
apud *uos in confesso qiiod a monlinisla scrihi ,

quibus non Basilides modo, sed et aiii Alcxajidrini
omuiiio iiun potciat. phires aii lidem chrisilauam couversl funt. Pr;i}terea
5 13. — Notetur enim iupjluiis scripl^ esscab auc- rcveiaiii»nesvi$ioncsque ali'», quanmi prima jussuci
lorc aiiiio Ucmiiii ccn, id es!, annoab obiiii Mitxi- est Alexauder c Cuppadocia ut in Paja?siinam mi'
uiillio ciiciler xxi:i; decessis-c enim iliam diximus D graiei. (£'/se6., ib., i. il), scciuwla atque teriia cuu\
aniiO Maiti ultimo ,
mI eî, Do;u. clxiix. Atqui ea si voce toelesii qiiam "^jp Vu aj^peliaut Jii^lufci, <|ujhus
vcra luis.sei pr.jpheiissa, non jam itlius erat propheta moniii suut ciim Episcop^t.suoUierosolymilanT, cuiu«
cxpeclandus. Qui igiinr ali' s adhuc expectavjt, sem- dcm Alexandtum ul in Episcupaliun aÎmitleTCiil.
per cXiM'(iaudor; cxisiiuiavii, Vw.vl uon pole^t ut illam Sub Maxiiuino vel GordJano Fabianu.s revehitione
pio veia pi opheilssa liabutrll , nec pioliide moula- Dvina factiis tsi Episcopus {Euaeb. , Bist. ecci., vi
nisia e^se pi«luil. Quymruam eiiim ea !.'.*Tftc>is poslea td), Sp. S. in illurn , coiumbx specie deIa[JbO ad ,
iii Y3ri:is doiiide see!:i^ disuilfUja fueiii; iu eo tauien eutiiULiU plane lormam qua iii Saiv..toreni tleliipsus
Oii»m*s co;.veniel».Tii ,
prim:is ii..is mniicrcutas, pru fueral.
priipheiissis fuijse .'^gmisceiKhis. Nuêiur ^* ut scn.su § 15.~ Sub Goidiaiio, vel !>olius fortasse Piiilippo
JieJiiguisîmo .Maximllie v,m h.i in!erpit-le;nur, cl de suos :;dv£jûs Cclsnm lomos scripsisse vldeiui Jd-
ii.uUcr.bas ^rophci is>;s , uuti «!» viiis pi-nphelis in- giiu«s; nec euiin c-icti iila ciijus nieiniujl p. t2t),
leil.tiaMu».: •
ueiu ijuiijeui IiaiK*pr,Yiaii,)ijem ;i mon- ad remp. lefcienda cst <; L^^. ui, udv. tV/s.;, ut puta-
^*' iila icnl)! p'jiai>ie. Pcipoiuic <iih\i piopueliss:c YJi imcrpres , scd ad sccias pouus chriitiauormu
:
i-i m V!S10NIBI'S PfiOPflKTICIS. 1S
hm VdUm yyovu} rrhlrj-jt perseeutiohen» jtnssl iu»)* A JJ«»«» ani.oa fiilurain iniellexerai. fî quulem ilb tic^
erart chrlsiiadi , (juam eiiaai TtuVut uiisso (iioit, uuauiuiiuiis dcfft-lu lalis eral *|«ialeui ile3'.Tij'Sll.\{ o-
Longain Illaiii [lacein ojuniuo (ierioiare viîeiur cujns sioliis, (|u;i ipsa quo(|ue C(U'dium occuiCi n.anifesln
iiieniirijt Cypriaiius (dt-Lu/js.); iiuervaiiuu» uiiuiruiu re»liJcrentur. Eral et ali;^ revelallo <]:i:im ad luiui-
a persecuLioiift Severl ad illaui Decii. Uoc auJeni mum Jaiuuluu» (se ea j.roculiiubio voce dciioWir.i;)
leinpure propliotlca dana apsul ciirisllauos viguisse , luauiiaiaiu all, dic ilU, iiuiuii, securus sli, quia jax
tesiis ipse esi de suo leinpore liUe (lignissiuius , qui veuiura esu Jain loiige aberant a pacis s^^c cuni Ha
et reni Oiuueiu pr«>i»heliconuu dunurum paucis scriberei Cyprianus. Nec uuneu di^siuuilaiujuu» pn.j»-
abîolviu Ouzt tMV fh; TrwrTaoii?' oCf'/.07p'iw iT«/>arr)./o-/.ov lerea credidit, quin polius iit.-iaiu li:in-': eulîolisui
1'uisse fra irlbus legeudaiu. I a cerliuu do evemu liiisse
•OTv jriCoO srwuiAtav lath^rcjrixt ev louOtttoe^ Ttvi^ rrryo- coiisiai, lore niliiloiniuus quod proiuissuui <?r:;L
^rttsvffavrec". to âp «ytov trvsufAa uuoVj'^/r,.xo.t exstv&'>s Oria persecuiione secessii.ldquoque ut nioi!y>u;iii
y^rcuEôwrsvae ctas^xj^yctvr^» st? cov Ssov, ?«at tov ttôo- leci^se osieudimus, sic Deo pariicr annore cousi.')i
^yjTSvOevra "utto rwy 7ra/>* «Orots' rr.oo^riTiviv {

Lib. vii, fecisseCyprianum.iEl audiellSjTuquIt, t)iuui:i,quai'<!.'
^. 557) Ideni supra de Judaeis jusiinus uiapi} r. Per ad vos reducem me Domiuus fcceri!, qul lu scceil«'-
gil nulem Origenes : Syj.ugta U rov «710W 7Tvsvfi«T0? B rem jussit {Ep. x). > Idem iu ep. xv, mulilsijuc ii<
x«t' &o;âr fJtev xv? 'l^<roO (Jtoacrxa/az;, usra Ss r«v ejusdem vita Ponlius. Lap>is pacem, eo iucousuili»,
mfulrr^cj aurov TT^stova gSsixvuTo, •ZfTrSfôu ^s ^TTOvra. lcmere concesscranl prcsbyieri. De co ciiam, quiii
jr/>3V xai vvv grt txyn ^cxcti aurou 7r«p' o).iyoif, Tii ^v- facere!, Dcum liabuii mouiiorcm : « Cystigare no.s
â? Tw ô^w x«l Tots xaT* «vtov rrcjtx^ZfTi 7,VAoSi(x,âi-JOLg> ilaquediviuacensurauec uociibusdesiuii, uec tllebuc.
Quod suo teiniM)re vesligia duuiaxat supercssedicat, Pnter nociurnas cnim vlsioues, per dles quoque
ad prlma iila chrisiiani culius primordia ia penle- implelur apiid nos Spiriiu sancto puerorum iunoceus
Cofte proculdubio respexii, utque volull cum cliris- a^las, quce inexlasl videi cculis, et audii, el It.quliiir
iiauorum cmjusque ordluis commuiiia ollm fuerint quibus iios Doiuinus moucre el iuslruere diguaiur.i-
sub aposlolis don.» Laec, qu* dlxiuius, prophciica, Quinque presbyieri lapsoium paironi, quus Ilillur-
jam iilusirium duuiaxat priuiique merili christiauo- bas dederini, ubique eousiat ex ejusdiu» episiolis.
rum Tacta esse propria. Id eilam ei a Domino coelesli visione nuiea revela-
§ 16. — Benignumhicpra^bereiargumeuium vel una luiu est. « Perseculio, iuquil, csl lucc ;i!i;>, el au:"»
illa Gregoril Thauiuaiurgi , Origeuis diseipuli, viia a teulalio ; el quiiupie isii presliyieri uiliil aliud stuU
Nysseno conscripta : ni id meiuereui ne ceruoris fidci quam quinque primores ilii, qui edicio uuper ma-
monunieulis fidem detraberem, si iiicerilora eliam G gisiialibus futjraiu copulaii (Ep. xl). v lla inlellexit
coacervarem. Hausitiiia Nysseuus 110« e cotcvis mo- recieque, ut Yidelur> Pamelius : f Vldeiui* nnbi al-
numeniis, sed vero ex oraii plefumque tradiiione, ludere ad visiouem quampiam in qur- apparuisi^fi
nec ifia propius quam ex unius, ad miiiimuuu xiatis videntur cum magistralibus quinqae primores» qui
lulervallo deducia. tâ si coram accepissei , nec rem cdicium coutra episcopos una publiearent.
gest:im aliter quam gesia esi, ratiociniis uimirum suis § 19. — Secundam iilam sui temporissubGsilo ei
coiijecluri&qtte auctam, posteris repncseniasset, non Yolusiano perseculionem jam aniea ex revclaiioiic
videremsane cur Nysseno,curcuivis proh:ilic lidci viro divinu didiceranl, deque ea populum liiteris eiiam-
assensus essel deuegandus. Talia sunt auicm qu;e num extaniibus nioueudum cxistimarunt. Iia ad
itacienus protulimus, quîeque deiuceps profcremus. piebem Thibariianam Cyprianus : < Nam cum Do-
§ 17. — Quare suppleai ejus locum alius ejus suh luiui insiruentis dignati<me iiisiigemur sicpius, ani-
Oriêue coudiscipuius, Dionysius Alexaudriuus. Hic plius ct .'tdmoneaiuur, ad veslram quoque couscien-
sub rinein Pbilippi, iugruenle Aiexandrias popuii in liam admonitionis nosirae sulliciludiucm ppiferrr»
cliristianos ferocienlis iiupeiu, persecutiune, divino debemus. Scire enim debeiis ei pro cei lo cr»'dcre ac
moniiu fugere ju.ssus esl, cui et fugaj viam prailer tenere, priessurie diem super capui csse ctrpisse [Ev.
opiniouom aperuit. Ila de se ipse iu sua ad Cerma- D lvi), elcnDeiude, paucis interposiiis : < Nec puiemus
num episl(»la : ze).£0o-avT6s" fxot .asTczcTflvat tov ©sov, y.«t lalia essequaj veniunt, qualia fueruut iUa (|u:c irans-
:r«cao6^wr 65orotyj(7«vTOS' , etc. {.\pud Emeb., HisL ierunt. Gravior nunc et ferocior pugua iiuminet,>
ecclei., VI, 40). Hac vcra esse, Deum i{tsum les- eic. Rursusidemcuiu.»iynodoCypriauu.sadC .rne!ium
lem apppllal : syw 5i x«t gvwTriov tov 6soO, a«'/&>, x«i I f^d eiiim cum videanuis diem riusus alierius ia-
«VTO» otSev oTt ou ^s\iSoyi«.i '

ov5e îav sri suavTov festationis appropinquarc coepisse, et croinls aique
(SaMoasvor, «Sssi TrsTrotjQixae rrtv fuyri-j. Quld iiic fitiCie- assiduis osiensioiiibus admoucamur, ui j<d ceruuacn
nms? Viro sauciissimo ne juraiyquidem credemus? quod nobis hoslisrudicii, arinaii etparati simus, p c-
H iii.-— Ad ipsa jam Cypriaui leujpoia deveijinuis, bera eliam nobisdedivina dignaiionecmnmissam, ex-
cujus si nuius lesiimouia cousulamus, nec erii sane hortationibus noslris paremus,elc. (Ep. liv).i Po-t-
quod dubiteuius, fuisse visioncs aiiasque prouhetiaij, ea : «Ohiemperandume.stnamqueostensiouibus aiquc;
rtec fui.sse etiani iiias veracissimas. lu hac ipsaquam admonItIonibu.s juslis, ut a pasloribus oves iu pen-
louge os- culo nou de.seraulur, etc. > Kursus : tPlacuil uob;-;,
traciamus episiula meminil visio;iis prius
<cncr\> quam tPmpcslns va«tilniis liitu? orireiur, quam Splriiu sancio suggerenie el Domino per vlsiory.
^9 DODWELLl DISSERTATIO OYPIUANICA 50
admonenie quia hosiis nobis A post exacium «nnum coroiKitum esse iradit Pcn-
r.iuUas et mauifesias
irnniinete prsnunlialnr et ostendilur,
colligere intra lius, quo hoc illi anie anuuin iuerai oîensMrft (Poh/.
Vita Cyprkm). Quid hic dubitauius ? De &omnio ?
castra inililes Cbrisli , elc. > Non
credent hi£C for- in
lasse athei. Sed qnic habenl ûo minus lidc îgna Ata Cypriano ipso iiabuit Pontius doiri€Stioiis atque
non niuiias comes. De Pvniio? At jani aiue marlj^rii dieni

esse censeant? Yisiones hic babeinus,
exiiii
rnodo, sed ei manifestas ; nec iilas

post evenlum omnibus innoiuerat, ui ne quid Ponlius conHuinisci
conficias, sed vero aniea pra^nuntialas^ eveatuque possdi si S6\ maxtme voluisset. c Medioenim, inuuit,
comprobalas ; nec id obscura privati ciyuspiam UUe, ten^pore inimincns passio pro certo db omnibuf» scie-
balur {Pont., Quid quod iiia ediderit Poniius
sed synodi iotiusconsentientesuffrag!0,man5urisque, >
il>.).
si falsse fuisseui , in rei memoriam SBiernis monu- quo êinpoie Jam reccns memoria erat Cypriani ;
meniis, scriptisque consignalas soie, ut fiieronymus quo mulii adhuc superessfini Cypriam hostesqui no-
aJt, clarioribus ; iion video

quid praierea veiie pos- niiui ejus essent infeiî, gentiies^ lapsi, »uiuli, ipsi
scnt ad rem facti comprobandani, si modo ex aiquo eliam h^reiici. Hosne igiiur iudcrutiisse, factiquc
judicare velleut, nec fidem prorsus omnem homitii- historium, &i falsa essel, tam refuiatu facilem. pr£*
bus derogare. lermi&suros, puiaut esse verisimile? De somiiii iia-
Ô. Adeo famiiiaresCyprianoeraut hyjusraodi B que fide? Atqui illam manifeslissimtis omnique ex-
visiones, ut in disciplinae eiiam eGciesiasticae exer ceptione major comprobavit evenius. Quamquam
ciUo illas acceperit, aliasque deinceps expeetarei. erg& defuissent ilia , qu% vidimus de visionum usu
ita iilede Florentio Pupiano, fore < si plenissime sa- alia iam diserta leslimonia, ips^ lamen sibi coiii-
tisfecissei ui communicaiiouis €yus posseiU. Ijabere probandis vel soise su/fecisseiu cyprianic^ , lotique
ralionem mnnente tamen, inquil (£p. lxix)., apudnos adeo cuitus cltristlani causae commeHdandae.
divin» censura respeclu et melu; ut prius Dominum § 22. — Ultimis Gyprioai temporibus, ponliricaiu
meum consulam an libi pacem dari , et te ad com- nimirum Xysli , ille cujus siipra memiuimus Diony-
municationem Ecclesiu! su» admiui sua osieosioue sius Alexaudrinus, visionis meminit qua fuctum di-
et admouiiionc permiitat. Memini enim quid jam cit ut in ba^relicoruin Jibrorum leciionc ooniirmare-
iiiibi sit osieusum, immo quid servoobsequentiet U- tur. Ita enim scribit ia epistoia ad Philemonem Ec-
meuli de divina et dominica auctoritale praeceptum ;
clesiae romanse presbyterum : opufut, 6e«ir£|*7rTov nf>9
qui inier ca;iera qu« osleudere et revelare dignalus cr6^6ov eTre/ijowo-e fê, -/«t ioyo^ Trpof (u yevouevos-, «ô-
esiet hacaildidil (verba erant proculdubioCbrisii in csTa?! 5tappiQS>}v kiyoiv' Tras-tv ivrvyy/jns Qig «v x^^-P"^^
visioue qiiJ) suijjuiigii) ilaque qui Chrislo non credit /«gotb, §teu0vv«v yap eWo-Ta mi Soxtfjuit^ftv ixavo^ sT,
saceidolem facienli, posiea credere incipit sacerdo- C xat aot êyov* toOto ec upxns >5«t <if^? TrtaTeoo^ aiVtov
tem vindicauii. > Iia eraut frequenies ea ailaie di- {Ap.Eu&eb., Hnl. eccle&.^ vu, 7). Ab boruu» Diony-
viuae revclaiiones, ut iic de resipisceuie quidem Pu- sii temporum /iue suormu lemporum iniiium arces-
piauo polliccii auderet quid c.-sscl siatulurus,nealiud sit Euj-ebius {Hht. eccks.y vii, 52). Qui cum hoc iii
iorlasse a Deo juberetur, ui Deum proinde primum ûa hisioria notatu dignum duxerit, quousqtie dono-
iuuueret esse consuiendum, ut landein Dei in rebei- rum [>ropbeueorum successio permauavii id sane ;
lem poenam cxpeciaret, lalem plaue qualeiu aposlo- inuuit suo jam lempore iiiam defecisse. Atque adeo
licarum censurarum comiiein fui^se apud docios in poit Coiistanlini leinpora primum a doctoriliusqu»-
confesso est. Uerum de iresbyleris qui, se incon- sita esl iilius defeclus raiio quamquam ne il.n quidein
6uIlo, iapsis communicaveranl , t uiar. inquil , ea omnimodam eorum defeciionem agnoveriut. At Con-
udmoiiiiione ,
qua me Dominus jubei ut inlerim sianlino aniiquiorem nemiaem fuisse pulo qui itla
prohibeaaiur offerre, etc. {Ep. x). i
dcfecisse credideiit nedum ul de defcctiouis raiione
;
§ ^21. — ila coiisliii ijravioiis momenii omnia, quie laborandum esse ccnserel.
quidem poblicuni Ecclesioe siatuin altinereni, esse
§ 23. — Est et illud aniuiadvertenduni, quod sane
isiiusmodi viîoiiibus prjedicta. Desiguatus est a advisioneî illius saeculi commendalioncin plurimum
C>priauo leclor Celeriuus confessor (Ep. xxxiv). Js D lacit, quamquam noclu esseul dormiemibusque
contia pro liumllilale suacum couseniire dubiiarei ui piurimum obial;e, non iamen inira privalortim
EcclesiiC, Dei ijtsius admouiiu el horiatu in visione duiitaxat hominum aicana esse rcservatas, sed vero
per noctem compulsus csi iie negarel. Nec deerat palam ei in facie Eccicsi:e, prima quaque occasi^^ne
quo de mariyiio suo moiiilus est vir sanctissimus, CMunlialas. lU ab ipsis usque aposlolorum tempori-
somnium propheiicum, et saue
quidein illud, sed bus obseivatum esse onsiat Proplieiix-illa^ quaruin
inanileslissimum. Quo primuni die in e\ilii Cuiu- memiiiil epislola ad Coriiuhios , ecclesiasiicoruui
biiaui loco mansii, mors ejus ei quidem ipsum mar- eraiil oumiiio coeluum. Inde tauia c<jeluum illorum
lyiii geiius piopbetico symbolo repraisenlala suiit. coufusio, quod simui plures loquereulur, ncc cxpe-
illc dilaiionem unius diei peiiit accepitque, douec prophelaiidi vices quod doua illa exerce-
ctareiit :
rcs suuis legiiima ordiuatione dispouerei, Ecclesiui aedihcari non posscl, ut qui
rent quibus Ecclesia
iorias.îs iilas. Dies ille pio idiomaie Daiiielis aique
dono linguarum uierenlur sine douo inlerprelandi ,
Apocalyps^ôs prupliclico aimum dpsiguabat.- Re- quod mulieres eiiam, piopbeiissai nimirum, in coeii-
spondiiquc cv^nlub accuratissimti. Eo euimipso die bus virorum proeler scxus decorum, quodque siue
;
2i DE ViSlONIBUS PROPHKTICIS. 22
veiis,passis fortasse capillis, ad rnodiim SibyHanim, A dum suspicionemailiiiei, allenissimaerai a;las pueio
propiietdreiil- Nec aliler Agal)ns ramem illain oecu- rum, quos Cyp: iani sajculo prophetasse jam vidlmMS.
menicam prscdixit, {|U8e iiupcranie CJaudio coniigil § i5. —
Fraude ilaque rcmota,aIia.i;'.men suppi'ie-
qua lanien pra>dictione monili slatiin antciiuam fa- baiit argumenia quibtis a Deo aiKiorc proliuxiiisc
mes ipsa evenisset, subsidiis pecuniariis subvenie- probaiclur ea picpheiia, vel enim mio cdiio r.jira-
bahi, ad eamdeii pianc forniaut qua Cyprianum jam culo se a Deo missum quod
pro])lieia conlirniabat,
vidimuS persecuiioni simililer pryediclu; elianmum signum propheia? veicris lestamcnii scriptores ap-
fulupie occurenlem {Act. xt, !28, 29, 30). Erani enim jielkuil; vcl inlrinse(.is proplictiai argumcniis a Deo
publicaj ui plurimum calaniitales proplieliarum is- illani emanasse probahai. Si niiraculo se ccmmen-
tiusmodi Jirgumentum, vel personarum SaUcm pu- dare vellel, aliud donuin habcrei necesse erit , quod
blicarum. Isia S. Pauli vinculft proedixilAgabus, Acl. lamen non esi, ex Evangolii oeconomia, necessarium,
XXI, 10, ll.Pra^dixerlini eialii discipuli, V.4; prae- Inliinsecorum auiem argumentorum ,
quie eo praj-
dixit ^vsviiK y.oLTOL 7T6).tv, cap. XX , 23, id esi, ul cipue specJabanl ul revelaiionem illam probarent,
ego arbitror, ms-oticf.TLyA slilgularum ccclesiarum, naturaj vires SHpeiare , i.ainneque proii)de auciori
qiiai ea ciiaKi aciaie secundum civiiales diisiributDe soli inbuendam, duo erant genera. Yel enim occulias
sunt. Ita denique posiremorum temporum prac- h hominum cogitatioiies prorerebani , vel fulura con-
dicti sunt errores (I Tim.^ iv) : irjtvy.^^. etiam in eo tingeniia. Horum uirumque , ex illius pruesenim
loco de conventuum proplieiis inlelUgo, quos culu saeculi principiis, soll Dco proprium, omnesqoe crea-
dicit iiicc /jViTws" prjrdixlsse, id nempe innuit, disef- lurarum vires superabat. Prius equidem; quia is
lis h.nec verbis esse pricdicla, proeier usiiatuni pro- solus x«/;5£oyv6jcrT«i, rcruui atque cordium scruiator,
phetiaium morem quse symbolis ul piutimum ijiiel- cui omuia sunt nuda aique Tsrpax^jW^gva. Proinde
lectudifficillimiseraiii invoiulaj. Id sdltem vcrisiiuil- arcana Dei nemo investigare poierai nisi Spirilus
limum estprivatorum nullas receplas esse prophelias Dei (I Cor.^ ii, 11). Spirltum eliam discreiorem
qui se publico examinl iion probassent. Ita certe in pu- cogitaiionum et intentionum cordis appellat Aposio-
blico munussuum exercuisse vidimus Ignaiium. Pu- lus [tleb.y iv, 12). Qui ergo aiienas cogilaiiones ape-
blicum i?i usum propiielias suas scribere jussi sunt ruerai, is ubi fraudis omnis suspicio remoia erat,
ejusdems3eculiprophet:c. S. Joannes, pseUdo-Esdrns, non alic quam divino Spirilu afilams crcdebaiur.
qui veri prophelre personam induere voluit, el Uer- § 2G. — Fuisse aulem Inler ^rveup-aTiy.ou? Ecclesia
nias.Cypriani etiam tempore paiam ei in facie Ecclesios qui eo eliam essent dono priedili, consiat ex Apo-
communicabant suas \isiones. Visionem illam ipsius stolo i Cor., xiv, 24, 25 : < Si auiemj inquit, omnes
în exilio omnibus innotuisse jain osteiidimus, uii G propheient, iniret auiein quis inndelis vel idiola :
eiiani et illas de insiante persecutione. Idîue ex ipsa convincitur ab omnibus, dijudicatur ab onmibus,
visionummenlione saneabruptissima, colligitur, tum Occulta eniiii cordis cjus inanifesia fiuut r et ila
in hac episiola, lum in ep. xl de quinque pi'estjyle- cadens in faciera adorabii Deum ,
pronuhtians quod
ris, lum in ep. l\ix de Fiorenlio Pupiano, iia eerie vere Deus in vobls sil. » In hoc Infideiis exempio
perstrinxit , nec ullam umquam x«6c?fl? exponit, certum erai nihii agi potuisse ex condicto, ul proiiide
quasi rem commemorarei jam omiilbus notissimam, certissimuin esset , qui ita cogiiaiiones ejus mani-
quoique adeo narralione noii .indigcret. feslaret, non alio illas, quain divino Spiritu a!fianl«j
§2i. — Quod cuuj ita sehabcret, jam oplime cau- didicisse. liujus graiiic frequens fit in Salvaloris
Jum videbatur ne qui falsyriorum duli iidelibus im- historia" fnentio (S. Mai., sx, % 4: xii, ^5; Luc,
poilerent. Inprimis enim nuHi ad hoc niuuus ad- Y, 22; VI, 8; xi, 17), a Quo x«/3w iotrl xkîxo^ ac-
mitii potucrunt nisi quorLim optlnia esset exisiima- cepit Ecclesia. Eadem usus est in Ananiseel Sapphlra
lio, vitaque ab omni fraudis astudaiiiue suspicione ut in Simonis eliain Magt causa S» Pelrus. De Si-
alienissima. Ita facium ui piopbela?, omni suspicioiie mone iia : >5 zap3t« coj ovx lcrTiv «vOsra evwTrwv tSy
remola, de ejus duniaxai esse propbctia judicandum. 6£oO (Ac/., viii, 21). Rursus : EtV 7«p xoaiJv 7r«pi«?
Hoc auiem }tidicandi munu.s, ut quam accuraiissime D /.(d o-Ovêo-f-tov «otxta? o/sw as ovra. 1« causa Eiiraas
pi'a.\siareiur. oplima etiam erant iu pubiico pi-aisidia. magis S. Paulus {Act. xiii, 9, 10). Is enlm plenus
Aderani enim et alii propbeiop, aderant ei prophela- Sp. Sancto modo Elymse factum sed
, non iliud ,
rum judices, qui donocsseni discernendi Spirilus in* dolosam eliam indolem reprebendit, quamquom
slructi, ip.si eiiam famaj proculdubio integerrimae. aniea ignoti. Usum eliam vidimus Ignaiium . cuiri
Ilorum cum
si aiiquo pugnaret cum id in confesso scbismalicoruin occulia consilia prlirius in lacem
essei, eumdem Dei Spiiitum sibi esse non*posse coii- protuHt. Ei quidem nescio annon hoc foriasse fuerit
trarium ; plane sequebaiur jam locum esse suspl- donum îaz/siaewf 7r.'£vu«Twv cujUs mciiihilt Apo-
cioni. Quamquam enim certum erat omnia divini siolus. Afiinibus cerle verhis usi sunt scriptores
Spiritus dona esse paiiter infallibilia; id lamen eliam sacri in hoc ipso Spiritus negoiio. Dicilur ^Kîxithg
certuni, quoad credibiliiaiis, quaj vocant, moiiva, h%iL-n<yiOii/ etc* tieh.^ iv, 12, <ivax/;rrtx6ff, I Cor.^
certiora essc argumenia cur unus crederetur afflulus tiv, 24, et vero Spirjius pro corde cogitationibus-
quam cur alii; jusiiim<iue esse ut qui iniaus esseicre- que usuS frequenlior est quam ut de eo moneiidus
dibilis, js a credibiliori judicemr, Quodetiam adfrau- Ml lecior.
DODWELLl DlSSeRTATIO CYPRFANICA 24
§ 27.--Diio auiern erani

hohiinum genera quorum A possent nisi ex illa causa intelligl ruluri cul aliapum
cogiuiiones iia paienereni. Vel enim aliopiim pro- omnium causarum complexiode facio essetobnoxia^
phetarum cogiialioues paiefecerunt cum quibus nul* £am aulem non aliam crediderunt chrisiianl , quam
Inm i|tsi commercium |jal>eba!»t , ex quo m:»gua ac- primum, opiimum maximumque Deunu
cessil rei prandiciaj coiifirn»»iio. Ita de Timoiheo non § 29. — Crediderunt imprimi<^ non casu fnclum esse
una erai sed luullae Inierque se conseniieuies pro- mundum , ut voleltant epicurei , sed cerla quadam
pheiiaj de S. Paulo rrvivixaTwv xara. noht;. ul supra providentia, factumque eliamnum eadem regi pro-
vidiniiLS. His aulem major craiadliibeuda fides quod videniia qua faetus est. Crediderunt deinde lil)eruiii
nou humauorum duniaxat, sed divinorum quoque nrbitrium nulli esse causse alieri nisi Deo soli ob«
afcanorum con^^cii viderentur. Huraanarum auiem noxium. Proinde fati omnes illos sens\is qui essent
duo erautgenera quse hoc dono esscnt

ccgilalioiuiru a supremi Dei decreto distincti , peniius rejiciehant,
manireslandn. Yel euim ndelium erani ilhc , vel sive epicureorum illum a maierialium causarum in*
jjiUdeiium. liifidclium equidcm si quis malo animp fluentia peiiium, sive asLroIogQruni illum a coelestium
in ecclesiiisiicos coMvenius irrepsissei , vel prodendi siderum sive moiu deductum, sive etiam causaiitale.
causa , vel ludibrio expoueudi , vel ut muudauo af- Si ergo soli Deo iiberum arbiirium obnoxium fece^
fectui gratilicareiur, id ipsiim Spirilu revelanle B riiu, plane sequitur eveutuum eorum ccrlitudiucm
prodebatur ; uude iiebat ut si ex eorum numero qui vel ab ipso libero arbitrio, velacondiiione aliqua
futsf>et, quos Grneci fTj^/TiwuovoCvTa? nppellant, non per liberum arbitrium poneuda pendereni , a Deo
lam succenseret prodeniibus, quam in eorum polius solo esiê de facio deducendam. Quod vero ad ma-
admiraiionem rapereiur, ut iu pr.f dieto loco innui- lerialium causarum evenius aiiinet, poterant illi
lur Episiola^ ad Coriulliios. Fideliiim autcm cogi- moius universaiis vim aliquam mechanicam agnos-
Lîioues prodoiiriMitir, si qul esseui in cierum adscri- cere. Sed nec iia lalem illam .liûoveruut, ut crealura
])cndi, ut in exemplo Tiinoihei ; vel si qua fraudc aliqua, cum qua nobis est commercium vel ipsa ,
ii8i essent, ui iu Anaiiia et Sapphira; vel etiam pessit ex universali illo motus consensu, fulura
insldiis, ul Judam prodidii insidiantem ipse Dominus; Goniingentia cognoscere, vel nobis indieare. ludicarc
vel alio denique forlas<ê ({uovis occullo flagitio. Id cerle nulla poiuii nisi intelleciualis, quam christiani
enim ipsnni r«'preliendit iu Anania el Sapphira angeluui appeliamus. At qni cum nohL^ yersanlur
{Act.^ V, 4, 9) S. Peiriis quod ausi essenl non ho- angelos, eos certis creaturarum provinciis assigua-
rninibus menliri, sed Oeo ;
quod Spirilum Domini hant, universorum provinciarum y.oyov, priesidem
leniarfMii. Quasi id exprol)ras«ei, quod cum iis se exisiimaliant , ui proiude angel<>rum, quos dixi, cum
cceiibiis adjuiixisseni, in (]uibiis Spiriius dona ipsi C nobis versanliiim , nuUus nioiui uuiversali iuerit
agUoverani; inierque alia i!!ud quoqnc <juo arcana adiuoius, ut possii ex caiisaiiiate sua de fi>turoruin
revelareniur; ipsi tamcn occulia sua fl.-igilia laiere contingeniium eveniu judicare. Sed nec eos iia
pas'?^ sperarini, seque ca iinjtune laiuros. Idqne incorporcosaguoverunt ui possent omîa creata in
ipsuiu magiinin prorMiidubio Incussitorcullorum etiam specnlo creaioris iniueri. Nec omnia creaia iilis
Dagitiorum nictuni,cuni nuUas dcinde l;ilel)ras se- innoiescere credideruni, uisi qna Dmis iilis revelare
c.iras ftire iiucllexisseul, v. 5. Nec esl quod iu hac digualus essel , nec eiiam omnia iilis revelare Uc
ipsa raiiociuandi fornia vei ipsi athei poierunt merilo facio esse dignalu/n. Mysteriuin dc incarnaiione ab
rt'prelicnder«\ Ecclesia didicisse augelos lescis est Aposiolus {Epli.
§ 28. — Eraiianien cialiud argunicnluni,elqiI1ilem ni, 10). Tria eiiam , anie inc;irnarnuiem dicmonem
ip.î propheiiai dono iniriiiS«;cuni , (juo prupheiiaruni latnisse , aucLorem liabemus ignaiiuui {hfnuL, -^S/i.
r.uarum lidcm vei»Tes Citnlirniabant . fiilnrorum ad Eplies., § 10). Sed non vacal hisee ui singulis
nfcmpe contingemium pranuiciio. Qna* quideui ceria immoremur.
esse, ei a Deo auciorc luissc init.IIecia cst,cum § 30.— Liquet inioriui, d.îa liac Ijypuihesi, fuiura
iltsain coiirirnias>Ri ovenius. Kraique h.cc nrgumen- conlingcnli-i , siv»» a iibero arbiirio, sive ab uuiver-
taiio CK chrisiiaiiornin principiis ccrliiisinâ. Ipse D sn;i nnuu i.cndentia, neniiiienj poss , lu.-î sutnmo
,
Deus eo provocat apiKi Isal^m (/.s«<., xli, 25). Nec iiio Deo reveianic cogmiscerc. SimI nec si moiuni
vcro allcrl qii;!Mi D»'0 liibni ilo lacio potuit ha»c iilnni uulvcisaiem cogho>*i5seni, vel ii:. ,).iS>eiit do
ui-irifrum coiuinge.iiium prarscicusiri e.\ principiis cvei.iiium isiius moai coriiiudinc juaiiare. N^^c eniui
csjrisiir.noru.i». l.il rniiu deuiu:; iniihos esse eventus iia mui.duni unlversoni otecnanicc a (»eo ivgl cre-
(pii vires cr«'aLurarum non e)t«eil!»r<fMil ; conCi'ssa d<^bnnl, ul iioii aiiquaiuio vtuilra niolnm iiiotii i.ni-
i;unc;. iii:i, qnam cliri^tiaoi iu«'i>:ini.ir, providfulia , versaiem, sn'>»iu.> tamcu pr.«'tei' illnm , in-o:? in»er-
fraiil niliiloitiitius cerii quiuain cvci.i;..^ qni uiiliaui pouere et veilei ei saieret; couira cqbnietii , in
K.djeiiant causniu n naiuia Oou riiiinataii» , e.\ qua niir;iculis : pr.e.er iilnui , <a*oiie'> vellei o:*.i.na.ias
,
••.v»riiiii aiuea ci.gnosn; fi verc (pii uon ex uuu etiani eiectorinn preces exaudirc. Frusira eniui
."
iiqun cPiiâ, scd j'.\ oinr.iofn c».nsc.isu coinplexiniuc essent i.i.iruni ;n«?ces ni pi.srimnm, oro bonI.s pr«-
«•rtrcjiiiij- y t;iw«KS crnti «lai luibilcuiu speclabani seriiiu tempwrailbus; sl uihil possel l>'-*us ,»i*.eier
i', 1 !, iiios vci n.tius c:.iis^«i dctoctgs, vel eiiam uuivers;dis naiura.* cursum, sine miraculo, presiare.
s. i> . icrpuîiio , rtiC.Tios fecii , ui prGlndc uou Toiies enim eaenda esseui istiusmodi miracuta^ qwo-
:,
25 DE VlSiONIBUS PaOPHETIClS. 2G
Ues houorum essejtt preces audiendx. Quod si A expeciinduni. Quoqiie sacpius propheiiis ejus even-
prailer ujuversalem illufu moluu) mulia i)eus ei lus respondisseui, eo ceriiijs constabai nou casui
velit (>neslare solerelque ; sequllur ex iilo , si vel ha:c, scd vero ceriis causis esse (rihuenda. Gum
maxime iouoiuissei, nihil csse de fuluiU couiiitgcu- veru duorum esêni generijm proplieiiaj , alix clarse
tibus cerlo pronuuliandum. raciicsque iuielleclu , iu quibtis ttulla esse posset de
§ 51. — Quod si Uxe, ut crealas vires ex uaiura vcro prophet3ft sensu dubiialio; aliie rursus pro
sua nou superareni, uou lameu posseni a creaiura, usilalo pr<kphcliarnm idiomale, symbolis scnigma-
nisi Deo reveianie, coguosci; id unum abunde s«if- libusqiie iuvoluia), ui icgre iulelligi possel quaMiam
ficit, ul quoiies hominibus innoiuissent , Deo tamen prophetse esset aut numiuis scnienlia : ex priorum
summo essent meriio iribueuda. Nec euim id quit- verilale de posierioribus erat sotidissiiuo judicao-
renduuj Dcusne ipsc, anejusjussu permissuque
, duni. Si omnes obscura; essenl, ul iu oracuHs 4poI-
crealura aliqua, ei tamen subdila homiiabus ea re- linis Loxise, nostrorumque hodiernorum enihu-
velaret? sed, an, eonolenle, vis aliqua coulraria? siasiarum deliriis nuUa jam eraut iutrinseca cre-
;
hi eo euim versalur crroris pericuhmi. Alqui, dala dibiliiatis argumeaia ui nisi forte eum locum
,
hac, quam repriEsenlavimus. hypoihesi; id cerlum exii'in>eea suppiessent ,

quaniumvis vei cc essenl
erat hojusmodi revelaiiones 2 vi aliqua coniraria B ^t uuUum ccrie habel)ant verit.uis, quo a lalsis
esse non posse. Nec enim erat creatura qu;c , Deo internoscerentur, characlerem, nec alios proinde,
nolenie, ca possei cognoscere; uec verisimile erat, ut vera crederenlur, obligabanl. Sin aliquie pers-
augelis coulrariis et suis suorumque hosiibus iufen- picure ; jam lacile judicium eral, de reliquis quid
sissimls, Deum ea revelaiurum, quic non esseni iilo- essei staiuendum. Si evcntiis vel uuius perspicuai
rum naturae debila, nec possent, nisi eo revelauie, prophelix non respondissci ;
pl:»ne sequebaiur uec
coguoscere. Sequitur ergo , ut angelorum miuisierio reliquis esse (idendum ,
quin polius ilias vel nalurali
in revelaiione homiuibus patefaciendu utereiur, nisl eulhusiasmo , vel alteri , potius diabolico spiritui
bonis tameu minime usurum. Nec metueudum quin quam diviuo esse iribueudas. Ila Maxiiiiilia^ pro-
iiii munere stbi commisso diligeutissime fidelissi- phelias reellit Asterius Urbanus {Ap. Kuseb,, HUt,
meque fungereulur. Iia consiabat veras hasce de eccl.f v, 16). Pnedixerai illa imuiiiiere TroAs/zoiif el
fuiuris contingeutibus reveiaiiones nisi a Deo auc- «x«Ta(rT«ffi«?, cum lamen post annum leriimu dc-
tore esse nou posse. cimum jam elapsum, nec particulare beiiimi aut
§ 32. — Quamquam auiem hypotlieseos veriias, cu- universale iu terris fuisset, chrisiianis eliam pax
jus juslas hasce dixinms esse alque legiiimas conse* firma stabilisque permansisscl, Inde coucludit luiem
queutias, ex doceniium aucioriiaie probala est, qim G ei omnem esse dcrogaudam. Quod si evenissent qua;
ct ipsa aliiaerai miracuiis commendaia; Cacit tamen pn^dicia surit, pro lalium eveuluum Ircqueniia pro-
uonnihil ad prremissarum (|uoque veritateu) , conse- phelie fides magis erai minusve slal iliia. Omnino
queuiiarum quoque ipsa probabilitas , lamque apla soIidis.sItua erat bujusmodi argumentaiio, nec video
inter se et cum ph.-enoinenis ronuexio. Nam in hujus- quid in ea repreiieudere possini, nedurn ridere,
tnodi causis quas Ipsas nulla nosira a priorl ralio* scurrie aihei ; nec quid siiuiie obiendere possiul pro
suis (juas libdie vendiiani propucliis, heri nuuius-
cinaiio ailingii, id unum student homiiies, iit sihi ,
quamdam riiiganl hypoihesin quae cum pluxniomenis lerliusque nuli ianalici , sive eorum qui commuui
proiestnniium Yocai)ulo ceusenli^r, sive eiiair. c(»rum
apie Ciuiveuiai, nec aliaui (jua^runt ejus probaiionem,
quos mysiicos appellant iheologos pouliiicii. Neuiri
quam apinm libm cum ptKvnometii^ conveirieniiam,
argumeniis exlrinsecis uionlur, sive miraculis
eaiuque veriorem judicanl qu;v, ph;cnomenis pluri-
bus aiiliusque rosjvoudei. i;a juuicaui de moiibus corauj ei in propaioio, iiique iuiideiium lacle edilis,
orbiuui coelesiluui, luauiim , veoioj-umijue; dc ma- sivo alioruin, a nobis etiam ;iguiioriim proiiiietarum
Nec lesiiuiouiis. Neutri lestimouiis iulriusecis sivc

gueiis ii.-ilura aliOiumque iu gciius oiuuiuu!. ,
cordium iniidelium i.aieraciis occuliis, sive i\iiuro-

tamcn minus csi a uohis occiilta rauo pioviUonliie ,
miiiui apie convenii D ruiu oonuogculium pncdiclltme jatn diu anie eveii-
[uam orbiuiu ctjeiesiium. Ncs^ ,
cuiii pbKîiomenis h;uc chrisii.iuoiiiui de pfovidcnii.t tum maiiireslit, pubiicaim[i»e iu lucem edita.
hypoiuesis, i\\v\n\ Pti-iema.': jii;« , sive etl;im Gopei'* § 51. — Moneudi suni iuioiin» leciorjs itosi vsse
iauieu quod itropheiarum mutii;» proplj-. lie») siul

nicl ; *;ive auerius ciijusvis As»roiioiiii cuiit iiiaiiuiiii
ioi;ge ceriiores spiriiui iribuenda. Nc buc »iiiiu»?m juda-i de suis,

iîuruii) piucnouteiiis. Conu;» jioiius
eianl ciiristiai.or(»iJi eii.»iii !i.udi*;e imperiussunoiuin. nec de Pyibiis Gj.-eei , j-cc de proplieiis buis îcn-
quatii pcri- liie> alii, PlKBuices litque .^jiypiii nec .;ui pro-
«Je raiuris couiiiigeiiiibus proi.i;eii;c, ,
lisslii;4»!uui eliaiii .'i3U'uiogoruii» jtiUlci:;. Ex quo p'.er.is agJU5Y0i'iJui , »iilas doeuisse aiUiir<tr. i.'^li-
id e;ia.ii sei|Uej):uui iovigc esse Yerisin»iiiiis , .» i)eo sajum hiiuii Sumtmiiidi.s iiirorluntuui. nomaiiO ettam
esse iiieo, qtiniii ;. .juovis ii^tUiralUun causaruiii cou- Sfiiriiu cdidit noujiulla sauciisi>imus ApoîOiiiS. Non
prophet.ne fides Jiti/it.iui vo'.^;t.iua si
.^CiiSU repeivoUa. esi igliur 1 ; ,
esi in
^53.^ — Prob;iia ei*Û|.i;"!»:H;e,;h:\;.:i it.'a;:ei ;iaruii: CX quu illi uumauiius dicla eAckleiinl 1*00 ,
evejiiu veri.uie, iia uoiiiiie tuôpiieue aucioriias aciis qu;*j iicc ipso Spiiiiui De., sca suo jH.iiu.s ,
ApOSiciUS iu qu;^ Se :l0!i Dojili-

ce.";sii Uii aiiaruiu propncii.irum successum simiilicr iriiiuii l-i .si i».S
,, ,
27 DODWELLI DISSERTATIO CYPaiANICA 28
mnii hcnari ])ionmt, errasset; non debuit id jn A revelaverat Spirilus. Colligebant poiius ex inm fre-
fraudem cedere aliarum ejus proplieiiaruni. Ne- quenii cxlremoruin leniporum menlione in Volcris
que vero ita inceria esi , ut voluil profanus Theolo- Teslnmeiili propheiiis, quolies de rebus evangelicis
gico-Politici aiiclor, hnruin Uiriusque disiinclio occnrrii meniio ,

qua tanien de judaicic oecononiias.
Quo loco Ciiuiionem interposuerant sacri scripio- uliimis lemponbus saiis cominode poieiani iniel-
res, ea ipsa cauiio signum erai, excipienda es5e ligi. Omnino a^quuni non est ul illos Iiominiini er-
sola dc quibus fuerat cauluin , reliqua de alio rores Spiritui imputemus quos nec ipse Spiriius
esse spiriiu inteHigenda, Itu quia iu scrlplis episto- suSceperat corrigendos; nec id ipsum assereboni qui
lis, si qua suo spiriiu protulissei Ap')Stolus , id ab illo spiritu af.flali eranl , esse id a spiriiu siisee-
ipsum duxeral esse moneiidum, piaiie sequiiur piuin. Siippeiebat inierim salis ccrta illa . quam
reliquorum aucloreiu dlvinum Splrilum e^se iia- diximus, judioaniii ralio. Si eiiim vel lilorum quaj
benduni. Contra quiA Ignaiius, quse diviiio Spiiilu perspicua eranl , nec uUuin habebanl ubscuriiaiis
auciore edidii, eoruin disurtis verbis Spiriunn cffugium ,
quaique spiriius nomine esseiit a r.vev
auciorein prseferebat, id quo<iue sequitur, iis cxcep- livLriv.ot? venditaia , perpeuio coustabat fides . nec a
lis, reiiqua privato esse iguatii spirilui iribuenda. se uliibi dissenliens , id ipsum argumenio erat satis
§ 33. — Sed et id exislimanlnonnulli,verosaffla- B ^''"'i^^-sô ^^ spiriiu afflaios essc qui e;i praidixe-
tosquc Dei Spiriiu prophetas, in rcvelalorum nia- raul, ei quidem veracisbimo ilio alque adeodivino,
nifeslaiione suo esse spiriiui pcrmissos, ut pro isuo ul proinde essent, in aliis quoque manifestis,
captu ea aliis ennuniiarent, qui alius eral iu alio spiritusjue r.omine manifesio vendilaiis, similiier
excnliior atque cxornaiior. Si ilaque iii rcbns ob- credendi. Si conlra perspicuorum fldem tvenias
iier nolnndis , nec ad praecipuum propheiiie scopum, fefellisset,id sallserai adsimilium reliquorum fidetn
quicquam facientibus , sive stitc memori;je l:»psu abrogandam.

sive dum scaudiiorum erroneis quidem illis, sed § 58. — Uecte qiiidem hucusque, ni fallor, obscu-
rccepiis t:imen prtfjudieiis accommodanl, (\ux ta- rarum prOpiieliarum fidem cx manifestis confirma-
men eraut argumenlalionibus ,
qiiam ipsa revelala vimus, cumejusdem propheiae fuissent obscur:e iliae
magis idonca ,
quia hoic probanda eranl, illis uli cujus nianiresise. Quii^rel auiem foriusse , ncc im-
poleriint ut concessis : si in his inquam balluci- nieiito, leclor, cum ad diversos iliae propbeli» per-
naii esseni , ne is quidem errot- fesset spiriiui pro- tinerent, ui allerius raauifeslie essenti alierius ob-
phelico Impulyndus. Quod ilaque pro Zacharia SGurê omnes, nullDe inanifesice, quo pacio essent,
Jeremiam laudat Evangelista ;
quod ^SO annos Judi- in co casu , obscurae a maniresiis comprobandae?
cibus, 40 Saiili iribuî Apostolus, quod incerlum C P<nerat quidem ex indubii prophciae teslimonio du-
stadiorum numerum memorat B. Lucas, incerium bius commendari. £rat l:imen ei aiia probi.ndi ratio'
BilptizJiiorum S. Patilus; plane innuuni relicias a communi splritus unitale peiita. Iia en>in cx illius
esse scripioruin hurnanis captibus hujusmodi ml- aevi principiis licuit argumentari ,
qui ad uiiam
nulias, nec esse proptcreia quod in Spirilum divi- eamdemque eommunioiiem perlinerent, eorum ununi
num referaiuur. essc spiriium, ex iisdem s:icramentis, iisdem sci-
§ 36. — Est ei aliud exemplam In qbb non illorum iicei gialiaj caualibus, ejusdemque iniiiiuli virlule
modo qui propnelias sliidissent, sed ct ipsoium derivatum. Necea dumiaxal generali ratione con-
quoque proptietarum irrepere possint errores, in cludebant unum esse unius communionis spiritum
propheiiarum scilicel obscurarum inierprelaiione. quod pari ratione fuissel iisdem sacrameniis colla-
Erant enim nonniillu) proplielijc certo quodam Spi- tiis ,
qiiai cum symuola essent ceriorum quorumâm
ritus consilio , ila obscurae , ut nOn posseni sine legaliumque paclorum , de ipso illo nimirum spiritu
alia reveliUione inieiligi; ul ptiuico non alium in couferendo . non poterant sane alios obligare quara
flnem dalx viderenlur, qUam ul sanclorum pro- qnorum illa essent syrabola, ut non possit malus
pltetarum curiosiiaiem diligenliainque piô secundis spirlius in lioraines irrepere nisi qui virisslm cum
impletrandis excilarent. Id videmus in Daniele pric- \) eo paijli essent; nec vero cum illo pacisci homines
cipiie, in qiio Irequens est secundarum visionum per symbola a boiio spirilu constitula; sed quod
pro primarum inierprelalione mentio. Si itaque eiiam spirilus ipsum esset uniialis in eadem commu-
ante secundas visiones ipse primns ausus fuissol in- nione yinculura. Ul igitur ex illa exierloii ctimmu-
terpreiari, humano omnino, non divino, spiritiU nione eral deinierna eiiam communicme prresumen
tribuenda fuissct isliiismodi inierpreiaiio, ul pro- dunl, ila cliam sequebaltir qni eorumdem fuisseni
indeejus error, sl quisfuisset, iniquissime cssel in sacramentorum participes, fuissc eliam parilcr
Spiriium saiicium referendus. unius ejiisdemque spirilus parlicipes. Daia ergo pr:e-
—
§57. Idem staluebant veleres chrislianidc scrl- teriiaiurali aliqua motione, quaj nec a corporeo
piis quoque prophetiis sicubi fuissent ob.scurae, , aliquo aflfectu nec a naturali eniUusiasmo pioficisci
,
nisi codein quo diclaKc fiiisseni spiriiu dc iiovo re- polcrat, bcd essel plane in spiriium ali<juein confe-
velanie nculiquam csse certo inlclligendas Non est renda; id inprimis supponendiim erat, non alium
ilaque quod miremur vclcrum de propliiquo mnndi esse illum spiritum quara qui in reliqois ejusdem
fine liallucinHiloncs iNcc enim illum discrlis verbis coinniimionis membris opcrarelur. Iia recie quis cx
,
S9 J)E YISIONIBUS PROPHETICIS. 50

reliquonim fncmbrorum operaiionibus sive hspysmg A video quod ailiei hodierni jure possirti reprehen-
de hujus quoque merubri spiritu judicare poterai. dcrc.
Si honus ruisset in aliig, malus uii(]ue in hoc esse § 40. — l)e \lsiombus lamen id obiier animadver-
iion poiuii. Qux forie deeranl in hoc rnembro ar- lendum, nescio an ab aliis aniui.^^dversum , Jnvenum
gumeiita qnibns disUirgui possel utrurnne ad bo- illas fuisse proprias. Me cereberrlmo Hlo Joelis loco
norum esset» an potiui^ malorum censum refereh- colligo : l^'oj)ltetabunt /itii el fi[fcB vestroe ; settesvesnri
dus ; ea lamen in aliis ejusdem eorporis mysiici soTimia soitumburit , et juvenes vesiri vtsiones videbunt
membris non deerant. lia undem eo deveniendum {Joel; n, 28). (riane seniDUslia somnia apianlur,
erat ut omnia qniecumqne aliorum meinbrorum ui juvenibus visiones. Vehemcns nimirum illa ou-
dona, nec d4)na modo , sed ei argiMnenia, quibtis morum agiialto non erat nisi In aiiatis vigore
hoc jpsum doriuin in aliis comprobalum fueral; lolcranda. Maximus enim imitimebal in visionibus
ca quoque ad hujus eliam fidem relerenda essent a visis lerror, quem etianinum lanuim experiuniur
QtcunKjfue propriis fuisset argumeniis destiiutum. qui rem habenl cum piiaiibsmaiibns , ul macies il-
§ 39. — Id tamenetiani sequebaiur, nuHUTn esse lalos ei palloi' occupet, sensimque in vjliosissiniam
lium obscurarum propheiianini irisi in EcclesJai uni- corporis habilurnnem conjicial. Accedit xaro/<3ff
tate prfiBsidium. lU enim iliite suo rtomine nihil B ipstus vlolentissima dlsiortlo, vuilus irux , oculi
habent, quo eommendarcnlur; ita, violata unitale, arde.ntes, ora spumaniia , peciorum
palplianriura
nibil ad enrum hdem laeiebant exirinseea haec , qusj gravissimns anhelihis. Iia se qnidcm habuit in gen-
dixi , argumenla. Si quem alinm propbeiam lesiem tium propheiis, ui Tripodeni invitissiina atces-
adhibuissei, ne ipse quidem tesiis , exira unitatem serit apud Lucahum Pyihla , et nonnullae fherlnt
habebatur idonens. Quod vero "dliorum dona mani- ipsa agitationis vioientia exiinct*. Ita enim Lucanus
lestationesque aiiinei, nihil ilia ad propheiam extra [BeU. civ., tib. v, u. 116} :
uniiAlem attinebant. Qurn polius, ea iusa ratione

Nam si qaa Deussub peclora veuit,
suspecta erat , ex his principiis ,
quselibet exira Numiriis aul poena est niors immi.tura recepti,
Ecclesiam propiieiia , a bono spirilii esse pvopier-
Aut prerunn (luipiê stiuiulo tlucluqur» luiwls
:
Couipaês Luuiaua iahat, puibusque Deorum

ea non posse quod esset exira unituicm. Cum euim Cuucuiiuiit fragilcs auuuas.
Deus media conferendi spirilus inhtiitiissei sacra-
El Valerius Maximus de delpiiico oraculo: c Un-
menta , id illutn voiuisse necesse erat ,
qui media
de ui cejt;.e cousulenlibus sorles peiunlur, iia
a se iiistiiula adhibere nolii , eum nec bcnelicia ,
nimius diviui Spiriius liiiustus redilenlibus pestifer
per ula media obtinenda, consccuiurum. Id ni vo- ^ ... ,
, ., „ „ ,,. , .
luTsset. imiia fmsset mcdiorum aduibendorum obli- L equidem

^ ., •
, .• . ,
viulentior erai pseudo-prophciarum en-
galio, Et cam ilia media a Deo iuSliiuta, non alia
ihusiastarumque motus, ut hoc ipso calholici ve-
sint quam unitatis symbola (1n uuum euim corpus
ros a montanisiarum illis disiiuguendos esse cen-
bapiizamur, deque uiio il!o pane parlicipanies in unum
suerint. Nuiia erat in veris proplietis msania,
corpus coalescinms) id inrinisse videiur nolle se
nulla xKTo/rji illa lam vehemens jactalio. Sibi
aliis spiriium suum coi.ferre nisi in uuiiate conslilulis.
ipsis consLabant poiius ,
prudenles scienlesque pr»-
Utcumque id certum, de facto illam obiinuisse apud
dicenda proferebaiii. Eral lameii visoruiii terror hu-
veieres senteniiam , non aliorum esse Dei Spiriium
man:e naiurie jragiliiati difficiie fereiidus. Uor-
quam nnllorum. Iia in hoc ipso dpiiorum spiritua-
ruit Dameli spiritus (Dan., vii, 15) : coUapsus est in
liiim argumento inforunt, eum qui in non-uniiis
teiram (vm, 19); non reviansit in eo fortitudo ^ sed
versalur spiritum non essc iilum Dei Spiriium qui
et species ejiis immiitata eal i)i eo , el emarcuit ^ nec
uniiaiis est vjnculum, Illa ipsa ratione Aposlolimi
habuil quicquam virium (x,8); jacuit constermJtlns
asum observavinr.s in secunda nobtra de schismale
super faciein suum et viiUus ejiis licerebal {errce{lbid.., 9);
parte nondum ediia Bapiismum, quo Spiriius con-
slelit tremens (Ibid. ^ 11); in visione dissoUilw sunt
feriur, re<?eneiationis lavjicrum appellant. Ecqois
compages ejus , et nihil in eo remansil virium^ sed
dubitet nullum esse in non renaiis spiriiualis
'
viiai D et . , ,.
habiius ejus
. .
miercUisus
,
est (ipid.,
, ,j.„, tr,\ m^„ anus
17). ISec
„i:,,c
principiam? Quin exorcismos bapiizandis .idhibe-

quain visionis propheticue terror in Jobo (/o/?., iv,
banl pr :)o receniiores , id plaue rursus inuueutes
i5, 14) descnldtur , ei iu Abrahamo {Cen. xv, 12)»
in non unilis spirilum esse plane diabolicuin. HaiC
Non est ilaque quod mireinur juvenibus haic quain
utinam secum serio pcrpendanl qui hodio ila seti-
senibus fuisse lolerabiiioia. Proiude eliam apud
tiunt maguiOce de suo extra uniiatem spirilu. Id
ellmicos Tiresias juveuum esse xKToyJtv docet. Iia
saltem viderent non esse iliam cum primaivis
enim apud Senecam iile {(Ji^Jdip.f v. 29) :
chrisiianis aflinilaiem quam tanlopere jaciant ven-

dilanlque, in suis illis de spiriiu praetextibus Qui Si forel viridis mibi....
Calidusque sanguis, peetore excuterem Deum
aliis utuntuf quam a Deo iiistitulis Spirilus conle-
rendi luetliis, alium illis esse quam divinum Spiriluin Cypriauus noster cum disiinxisjêt visiones noctur-
jusia esl suspicio, deiicieutibus praeseriim iilis ^

nas, qucc suni ad senuui poiius somnia rerereuda,
quoe dixi, argumeuiis ipsi proplieiiic intrinsecis, Atque a diurnis propheiiis, innucenii pueroruin iclati
haec de velerum prophetlarum Mq ; in quibus nihi» hascc tribuil {Epist, x) ; x^.To;cîv nimirum, itl
, ! ,
Zi fiDDWELLi DtSSERTATlO CYPRIaNICA

enhn ifu:uuiu Ojiii» vt-rua Sii[»erius cx&eri|u;i, Sjij- A esse tjlciutp, i»e lilius Jn»j>oUi liU'C fieri Jlce
ril i s;inc ti Impieri, ra}.luia;ue a sei»sibus, .jiii {ouiut'. E\].><'riuiUf trtii^.eu hodltf, In &iiiill adver«
jfi ilUs £cciesi;e couirA uiOjiUuisias tii&iiutniioui- sarioruhi genere , quaia facile ofriciarlo.^ûin con-
i)oif exiasis appeliauir. L'L igiiur Cyi>ri{«uo son}- leiupius iu coiitenipiuui veriaiur ofnsii; quaiu
nla sui) viiae fiiêui ob]et'ia e>ê tiiscliuuji ex Pomio , faciie avitleijue fuiuuiias iUas, si quae aUi>i prae-
lUt sl liiariuu, (><taruiu iaeutiuli vi.sioutiui aiiijuac ler vu'gl o]»iuiones occurraiu, iuiijuissljnt^s profecto
Ipsl rt-velaiaj iueriiil, setûelui' pauio post juvou- Uie quiu ulcatii acerbius) boni liouesiique regu-
lu!en) , vergeiue jaui in seiuum Kiate ^ssuiu esse, ias , arripiaiit luijien nd rohteiuptuin {êrs^ntiruui
(ûod cst sîne verisiutitilinuni. Si eiilin seneemtefu quorum Ciuiscieuiias niaie haliei ofricll (iebiia ve*
proveciaui auii,'i>set, fieri vix poujit ut nou ^psi nera.iu; qii^îiii iiem fiicile iia se ir^nsversuiu agl
Teriuiilauo innoUierii » cuin lauten iiusqttaiu lega- paiianiur, ut ue causê Ipskis ineritiuu quitren-
mus nisl in libris ejus fuisse versaiuu). (luiu pute:.i, si quaniio tie pn>p!ieiarufn pei^sunis
§ 41. — Faieiir equitieni fuisse etisun aclaie Cy- ii.iuus iiuiioriiice senseriui. ilils auieui ûos i^s&c
prlaoi, «jui souuiia xisiouesque ludibrioiiabureul. Seti jijtiices iieuio couceiiet.
quales fuissent iili , prodii ipse in e))istoia ad Flo- § 42. — Ot^^J si illorum (juoque »;»roplieiaruiV. lem-
reutium Pupiauuin. c \Juaiuquain, inquit (E/i. lxix), K poribus , qui cenissiiua etlldisseut i)ropivcli:iruni
scIaDi somiiia riUIcula ei visloues incputs quibus- suarum tesiiinonla , fnerint tamen istids nuxii ccu-
dam viieri, sed uiique illis qui malunt contra sores , iion est utlque inlraiidutn sl m Cyprianl
sacerdoies credere quani sacerdou'. > Plaue innuil ciiam lempopa incideriut, cuin jani luvalulssent
qul iia stiuslssent , alieuo fuisse lu Ecclesiam aui- inier plillosopbos Eplcurei qul pra'ler naluraiia
,
nio. Quod auieiu lales ita seuiireut , nou eiat oninia ludibrio imbiierint. Id unuin salis cral , si
tiilque niiraiidun), Fuefuui enim ipsi fere propiieti* qut propiieiias, quos dixlmus ,. peuiiius iiiteJiexis-
coxvi, id lioniiuum genus quos Scriptura D^s'? seiit , nce ecruni iniererat ui fais» iiaberenlur,
appellat, qul quod argumeniis numquani conficere eoruin uemo iilas in Uuiilunt vocaril. Yidliuus au-
poUierunt, id risu lanien aique Jucis , scouimali- tem Cypriano cosdvos projibetica dona iu Ecclc-
bus alque dicteriis conareiuur ul religionem ludi- sia aguovi;»se, qui quidem liliiis sa^cuil dociisslint
brlo exponerent» Et vero in propbeiis geslus eiant bal>ereniar, reruinque ecclesiasilearum periiissiml.
nb usu iiominum coinmuni uonuiliil alieui quos Neque verissin Ile erat tam severam in Ecclesia dis-
,
faciie erat ridlculis liominibus repr;Eseniare lam- cijdinam vigere potuisse , nisl de numiue in Ec-
quam ipsos eiiam ridicuios. Jo.sei.buui fraircs soin- clesia pi^cseniissimo nianifestissimis constaret in-
niaiorein appellarunt {Cen., xxxvn, i9}, quod Quod spirilus propheiici pnelexluni
C diciis. si illuiu
ipse quoque observarat Cyprlanus. Proplieiam il- possent faUiiails conviiicere ,

jam labasceret una
lum qui ab Elisaeo missus Jebu regnum israeliii- reliquoriiin lides , jam niiul eral quod Ecclesi:e
cum promiserai , insanum vocaruni
prinripp.*. exer- coiiiinuuionem loi annorum poeuiteniia lam lugraia
ciliis, nec lamen oraculum ab co ediium aeglexe- amliireiu ; cu!ii praeserim nuilus esset magisirauis
runt. lia quem nomine lenns insauuiu vocasseut qwi ci>gerei, esset conira qui rcbelles foverei
serlo lameii pro insauo neuiiquam habendum duxe- omniquc opera in rebclliouem peiliceret« Quod
rant. Et freijueuies illa; lemporibus eiiam aposio- aulem ad aihcos epicureos aitlnel, full ea stmiper
licis cauiohe de nou coniemnendis e\lii-gueiidisve eslqtie hodie iilorum indoles, ut generaiihus suis
propiieiiis, id sa».is iiiMUunt quam prodlveses- ne
, iivpnlhesibus coiiienti, iu exttuipla pariloularla
seiii ad id facienduni homines de quo loiies erant inquircMiiium puieni. Quam Uieriiit u\
qiildeiu illi
necesârio mouendi. Nec erat sane aliud illis lem- rehus ecciuslasilc.ls iiosplies, vel uuius Celsi cxeir,-
poribus expecianduiu fjuihus adeo esscni omnia
propheiaj plo manifesiuui cst. Qui cui.) sibi coiiipfr-
cervicosi aU|iie ordinis publici periurb.uores , cum lissifiia esse jacl.iiiuiidus gloiiaUis escct, in re-
sluiul plurcs loquereniur
cum propheiiss.-c in coe-
,
bus iauien Lcclesiu; laro seopum aiiingit. Esique
libus virorum, capliibus etiam dlscooperiis,
prs:- D id in cu krc pt»rp(Muuiii , ui cum Ecclcslam ferire
ler sexus modesiiam, conciouareuiur
; ciim dooa vellei, vix Jaiiiei» ad aiios qu.*^!!! hrercllcos Ec-
sua sine omni icdilicaiionis uiiiiiaiisqiie rcspeciu clesiui exiorros p«rlineaiH ea, quibus Ecclesi:c cau-
edeieol prophei.e, esênique, ne loijirum
iii ila sam iai)cfacia.:dam credidit, Kgn^gium vero illuin
deiiiceps ficereut, Ecclcsiasiira landcir disci- Ecclesiai censoicm, qul ue Eicie.-i.iin <pi dcn> ab b;c-
piiua coerceiidi. Erani e<iuidem
h.fc prophnis ipsis, reiicoruui iiii inhji sis-:Iuio:tii;i co.iv«îkUhui poieial
uou donis eonun prophfîicls, viiio verleiida, distingijt i'e
Qnem enim habueruni spiriumi , suhji-ctus illis
:
ofc: l'liEbliVTlLKIS iJOCTOlUiiLS,

oi
DISSERTAHO SECUNDA
i *i-lJL
.
CYPfilAiM
IPISTfllU (IUARffl YIGISIMM,
AUCTOUE OODVVELLO,
m PiiESBY
JBYTERiS JDOCTOJUBiJS, DUCTOiiE AUi)lii:.TiUM
ET LiiGAliONiiiUS
ECCLj lASXiCiS.
§ i. PresvyUii nociores Cypmno muquiores. prima- A Ubi lu^ hujusdoni meminli, ut platje zh
ritti hi Eccksiu digmiuiis, — § i, ApoMi% cotevi^ a sjasiicis episcopaius ei disconaius
ofncils sccle-
disanûat. Qu.ê
Judceorum Scribis docionbus dctiucli. —§ 5. Eorum einni se(junniur, perso/iaruu.
.sunl doiia. uun um^^
cHiciuju in dono cxlraordinario fandatum. •
— §§ 4, runi eaque ipsa iia inler
; se gradibus diîincUi. ui
5, 6* Nm ornniwn fuiê preibyierorimy ul vulgo proxHiiuu) nianyri graduni docior
occupet. nec viduis
pulanty munus iliud docendi, --» § 7« In audienlium Jiiodo sit, sti\ ei viiginibus
digniiaCe superior. idtn;
doclore probando preibifteros dociores sola conm^ posiea : t Esi uiiqne fraler, inûil,
ali.iuisd.ictor
luh Cnprianns^ — §
graiii»
8. Aitdienlcs iideni aui caiechu^ scieniiaidoriaius? * etc. Menunii TerUiUiano coaevus
rneni. — § 9. Voce eiiani caiecliumeni usi sunl, Au- niariyr S.aurus Aspasii
presbyieri docioris ab Oplaio
dientium twmen unde deductiim. -^ § 10. CadecliU" episcopodissideniis. {InAcu Perpei.eiFeVc,
menorunt in&Uiutio wysteriis respondebal. — §11. Saiuri.) Meininit vaiiis iu locis
in Yis.
llennas lib. j, vis. 3

Docior audiejuium Cypriano Jiypodiaconus, De Pan- <i i-apldes quidem quadraii ei albi, convenienks
illi
t(jejiai Clmente AUxandrino , Origene, iri schola inconnnissuris, ii suniaposioli» etepiscopf, et doc-
Alexandrina caiechistis.^ § 12. Inferionun ordinum tores, ct niinistri, qui ingressi
suni in denieniia Dci
mlnisltif nunc Cleri communi nomine censeniu)\ nunc et episcopaiuni gesserunt, ei
docueruni, et mini^lra.
exclndunlur^ apud Cyprianunu —§ 15. Cypriuni B veruni sancle et n»ode>ie electis
Dci qui donnierunl
lcgationes omnsSf aliaique quarum nieniio vi ejus quique adiiuc snni, el seuiper cum
iilis convenerunt
Kp:slolis.— §14. Lcâiiones per finidem ciericos^ ei et in se paceni liabuerunt
et s,e iuviceni auJieruni. r
iUos, ui plturinmm^raro hypoauiconaium
binos, Miruni e.siquod hoc e loco eliciLî Bion(lel(w.s eosdeju
exccdenies wlaie Cyprlani. — 15, Leyationes § alloi ruisse epi«copos atque dociores; quasi vero verb^
Cypriano onliquioreSy Clemenlis Alexandrini alqv.e iila, ei euiscopaium gesseruni, ad
dociores releiejida
Ircm'U — §10. Legatioues Ecclesla: Smymensis, sint» 01 nun ipsos puiius (iul eiiain priecesserant
Polj^Ciirpiance alque Iqnaiianm mayis, quam Cypria- ej.iscopos pi'xsLTti:n cinn occuiTant ibideiii
.
verba
ni iiite, hoHOiifictv, — § 17. LeyalUmes sceculi iiIa,eidocuerunl, quai docioribns
apiissiniae respon-
ApGslolici. —§ 18. Pro moribus juris hfjsphuiis deaiiL f uisie equideni hoc dv.m
insu-ucios episcopo5
cxpresio^. — i^- § Aposioli peiêtjtlnujii^s iiu ab ui piuriniuni,esi sane verisiniiiiiiiiuni
propler pru.»-
Ecclesiis recepii ut solerent a provinauliifiis suis ceptuni Aj.osioli, quo Episcopu/n vuli
esse ^t^^r.y.riy.;^
prmides procinciarKm. — § Ô. Li'tjutii,'HCs iilius I Tiin., 2; 11 Tiin., n, 24, aique adeo e pj-csiiy-
jij,
sa^culi rnaxime honorijicx. ierls illuin pr«cipuo ad episcopatus iionorejn

essd
§ i.—Ant quahdocam preibyleris doctoyibui> lcaori^s provccnjin quein eo dono constabat esse
{.r;ediluni.
diligenier probaremns, Oplaium inter iectvres iiouiurîu C M iTesbyierori.n. eiian» dociofuiu jain exempla vidi-
audientium consiiiuinmss Obscrvanduai lioc juuims nuiSi, ut pi-oimlc necesse jion sit qui doctor
lueiii,
presbylerarujii dociornni, quod non Cypria; 1 piiuinui i^û lorc episcopuin. Fru.îra vero nos ad illos
etiai*n
lempore uatuiu cnd, sed vero ab Aposiolis usqfje-adl ;«uctores relerl Blondellus, qui posi extincluni
m
cjus lempora deduciuiu. Cypriano uiUiqu{?ir TeriJl- fÂî^ docioraiu^ donuin iloruernni. Sed ad Hqc-
linnus uteniiiiit. {Prwscript. adv. lloir.y c. 5. ) < Quivl u; 1 jilniin redeiimus. idein nirsus, iib. «,
crgo, iinjuii , si episcopus, si diaconus, si vidm, si A Âmm nunc. Doinijie, audivi a quibus
virgo, «i doclor, si eliam luariyr, lapsns a regnia d:u. .ivi,4uri!njs, quod alia poenileiiiia non e:i, clc/s'
iuciii; idco li:erescsvcnialem videhunlur obiiuere?) Lli;. vi, SJjnil. 9. t Quadraginla vero Aposiuli ei doc
,
35 DODWELLl DISSERTATIO CYPRIANICA 06
lores sunipriedioailonisrilii Dei. 1 Poslea : c Et dixii: A cunidem graiia scienlije donaium efese dicii. Frolia-
Qiioniam hi aposloli et duciores qui prscdicaveruni vimus enim islius nrodi Spirilus yupi^jtj.a.-zv. ad Cy-
nomen lilii Dei, cum halienies lidem ejus ci potesia- priaoi iiosiri tenipora permansisse» fcâteor oquidem
lem defuncli essenl praedicaverunt his qui anle obic- ilia auntQ donornm extraordinarioriim ustmi in ordi-
runt. > Ilerum : < De oct3'\0 vero monie, in quo plu- nariorum quofjue mu,nerum adminislralione fiiisse.
limi erant fonles iuquiljus adaqu:d>aiur omne genus Sed munus hoc doctorum non minus fiiisse
vero
creaiurae Dei, lale-; sunt qui credideruni aposiolis, quam donum ipsam docirinne exlraordinariimi, inde
Dominus in tolum orbem pra^dicare et c^lligimus qiiod deficieutibus hujusmodi donis, pau-
qtios misii :
quidam dociores qui caste et sincere praedicaveruur, Jaiim ipsum quoque munus in desueiudinem abierit#
et docuerunl, etc. > Lx quibus omnibus id etiam Nuila«inim ejus occurrit in posteriorum siTeculorum
inteiligimus, quaennui iliafueriL doclrinnjnae docia-

canonibus mentio. Nec etitim uHibi cum ordinariis
episcopi, preshyieri aut diaconi rfficiis conjungilur
rum nomen habuerunl, munus illud priedi( andi, ut
loquitur Hermas, lantamque eliam fuisse eorum in N. T. sed cum extraordinariis illis aposioioruni,
cum aposiolis, ut plurimum, conjun- proplieiarum, rniraculorumque. quae jamdiu defecisse

diguilalem, ui
ganiur. omnes confueniur. Nec suppetunt pairibus quarli
2.— Frequens etiam occurrit horiim doclorum in B s*cuU el deinceps de eorum officio quod scribant ex
§
Sacris Liiteris menlio : Acior., xxiii, 1, propheiamm sui S3ecuri receptis moribus vel evapida vestigia, sed
et docloruin; lCor., xii, primonposiolorj^n, secundo perinde ac nos, e textu solum veierum<)ue scriplis
propiieiarum, tertio dociorum an.te-alia Spirilus ex- conjectantur. Yidcant igilur fraires Independenles
tr.iordinaria xa/>iorpta?a , v. 28,29; Eph., iv, ji, apo- qua raiione hoc ofncium continuandum censeant,
stoiorum, propheiarum, evangelisiarum, paslorum et cum lamen dona ilia, quibus innixum probavimus,
dociorum. Insenmlor hfc Evangelist.Ê et paslore^; necipsi defceisse inficieniuf.
dona N. T. propria, neca Pentecosie, quo tempore § 4. —Ammadvertendura prgeterea, cum de Presby-
Spirilus effosus est, deducenda. Evangelisijj enim leris docloribus meminit Cyprianus, hi simul innue-
co tempore necessariierant quo evangeliumad exte- re, fuisse ulique alios e preshyterio qui non fnrssent
ros derivandum eral, quod nescio an anie Cornelii dociores. Ncc enim opus erat ul presbyteros doctores
hisioriam contigerVt, fieri certe vix potest ui mortein ab episcopis itidem doctoribus secerneret, ipse qui
Siephani anlecesserit, perseculionemque ea occa- hnec scriljeret episcopus. Nec locum habebanl aiii in
sione txcitatara. Pastonim munus lunc neccssarium eorum probaiione qui in cleruui promoveudi essent,
crat, cum Ecclesiac eleemosyn.^fi erant in pauperes quam presbyteri. Jdem Saiurus, cura Aspasium pres-
distribuendsfi. Esienim ea ipsa disiribuiio T:otpiaiv5«v C byterum dociorem nppellat. Cum igitur docendi ilUid
1 Pel., V, 2, fuxia ea qme supra disputavimus. Iia fiel mu:ius ex Herma iciem fuisse didicerimus, quod prae-
ul donorum originalium proximus post prophetas. dicandi,p!anesequitur,Bon omniura fuisse presbyiero-
locus sil doctoribus assignandus. Ex ipsa euim syna.' rum, ui in Ecclesia concfonarenlur, nedum iia fuisse
goga derivatum est ad Ecclesiam' hujiis muneris officio presbyterali essenliale, qu?im puiant bodlerni,
exemplum. Siquidem illi quoque erant sui Rabbin? schismatici ut qui illud munus non prssiiterit, is ne
w.Orr/y)roil, eru^vjtTiTat toO ai<wvocTO-"ro'j, Scrihê, vof/ixot, pro p.fêsbytero liabendus sitquidem. Nec vero reeen-
voaoîâerxaôithis enira omnibus liiuiis insigniuuiur}. tiorum soeculorum id errori iribueniium era!» Wem
qui et 5tS«<rxa).oi simpliciter appeilantur, Luc, n, 46. etiam sub apostolis obfinaisse conslat ex I Tira., v, 17,
Fuisse eiiam apud ipsos raunus admodum honori- quamquam perperam colliguni TrjôecTWTaf illos pres-
ficum constate Rom., 11, 18, 19, 20, 21. Ut n^cesse by.teros, qui aliiessenta xoTri&Ja-tv ev "koy^ xai Ji5«-
essei SalVatori de eo discipulos suos monere, ne «TxaAta, fflisse laicos. Cur ita colligunl, nihil habenfe
illtjmliiulum ambirent. Quamtamen, uriDCnmofiicio, lexlu, nihii e recepiis illius sjsculi moribus, snîdii.
ambiiionein eliaiTi chrislianis irrepsisse suspicio est^ Setiuituriuquene ipsos quidemappstolosdonum illud
S. Jacob*, III, I. in ordinaudis exegisjje prievium, necinier ;âptff/z«T«
§3. —Ut autemomuiaEcciesijEmuneraprimisillisD ipsa manuum impositione collata locum habuisse;

originibtis exlraoj^dlnario Spiritus Sancli .uixilio ad- sed nec L»eum ipsum, cujus nulu omnia lunc gesta
ministraia sutiii idem el in hocquoqueiniiuere con- suni, quique Ecclesi;c in necessariis non eralprocul-
ligisse certunl esl. (d innuit verbum £'5wxs EpU.., iv, dublo defuturus, lale hoc officium instituisse, ut ad
11, referendum enim ad io(;um Ps. lxvui, 19, v. 8, ejus admiuisiraiionem esset hoc donura omnino ne-
laudalum : eJwxs SoâTa Toif KvQpwrrotr. Suiit ergo cessarium.
eiiam docioresillls 36/zKa:i"iiaccense.ndi. Pfoindeiuter § 5. — Cum etiam ex receptisaîatis suie raoribus
Spirilus x^^.pifT^ttra habemus SiBaerAffj.iU-j^ Piom., xu. spas plerumque coasueiudines muluo acceperiut
6. 7 ; ixpofnrda-veiîQuj^rr^, ICor., xiv, 6, adesmdem, chrisiiaiu; vix puto ullum fuisse exempluai qoo do-
plane formam qua supra coojungi vidimus TCDOf-nra.^ ccndi mnnus cum sacerdotio esset necessario con-
atque 5toa(Txa>.ov?. Rursus, ibid., oLâyjiv, v. ^6. Nec juncium. Jud;cis diximus scribas fuisse atque rabbi-
aliam fuisse doctorum lifricanorum rationem osien- nos, e iribu proculdubio sacerdolali iilos. Longe
dunt illn quoe superius e Teriulliano produxirnus tamen aberal ul toia familia sacerdoialis scribae fue-
{hcesmpt.yC \l) ; quibus quem doclorcm appeilal riiil aut ralbini. Scribarum ordinem ab iEgypiiis for-
57 DE PRESBYTERlfi DOCTORIfJlJS. 58
lassis accoperint Juclx'!.lllisenim suierant 'upfjypcMr A communi presbyierorum consilTO s»ia omnia a priino
l/Kxu; viri sacrorum peritissijni alque doclissiini, usqne (^piscopains exordio, gesla esse commeinorai,
ut proinde sacerdotes fuissc verisimillimum sit. Nec "i in rcbus singiilis neminem, ad qncm quidem ea
tamen propierea sacerdotes omncs \zôypv.[xiiv.xzlg »'es ;>tliuerel> a consilio suo excluseril, omnesque
erant, quin paueo^-um poiius fuisse videiur hsec di- ctiau^ cumres omniiim iateressel, admiserit. W qui-
gniias, cum lamen lertia populi il^gyptii pars sacer- dem exigebiil aposiolica ilia dt?; donis regula (cujus
dotalis tnerit. IJemdc Alheniensium eiiam geniium- modo meminimus) ut quo dono quisqne fuibsci pra-
que aliarum 'ispo7paav.aT£0cr« et 'le/jop^yjuoc-e statuen- ditns, ejus exercitio nnice incurnberet, nec se aliis
oum, ui sine exemiilo fuisse necesse sit, si hnec duo immisceret ad donum suum nihil aiirnentibus Se-
munera, lain inier se divei^sa, censuissenl lamen slbi quitur etiam idem esse dunum quo audientes atque
jnvicem fuissc conjungenda. Eraut tamen admodum iliud quo (ideles essent docendi, quia in audie.a-
pauca, si qua sint uninino, quGC a Christianisinducta tium doctore constituendo presbyleros doclorescon-
suni, sine exemplo. suluit.
§ 6. — Cum itaque probavimus, ncque ex iMsliiuto, § 8.— Eraniequldem alii audientesin poenitentium
neque eliani de facio, presbyteros omnes fuisse censu, qui ubi Scripturas atque Mccv.cdivM audiissenl,
docendi douo pr;editos ;
jdane sequitur, qui dono iilo B ^ synaxibus crant excludendi. Et quidem illi Cypriano
caruissent, iia noii fuisse ;iddocendum obslrictos, ut nostro coaevi, si Gregorii Thaumaiurgi episiolaj ca-
potius ab eo docenUi munere lemperare debueriut. nonicae credendum sit. Sed horum nultum in Eccle-
Id enim horiaiur Apo&iolus, ui, quo dono quispiam sia afiicana extat, quod quidem sciam, ea praesenim
fuissei instructns, ei unice incumberei, Rom., xii, seâte, vesiigium. Nec alios doctores babebant quam
6, 7,8, elc. : « Sa|)ere queniqu;»m ad sobrieiatcm, et fidePes. Erani enim oranium fideiiumcommunesiilae,
unicuique &icut Deus divisit mensuram fidei, v. 5; quibus hi intererant, audiliones. Neque vero ex usu
cerio quodam consilio iia dislribuisse Deum, ut nemo Ecclesi;e africanae alii audienles erant quam caie-
dona omni:i ipse habeat, alter autem ut alterius de- chumeni. Jarn supra vidiinusqui caiechumeni essent
fectus suppleat, sinique ita sibiinvicem oinnes mutuo ciero romano, Ep. iii, eosdemaudieniesesseCypriano,
necessarii, ut nonsitscHisMA in corpore (ICor., xij, Ep. xni. Conslaique eiiani e TerluDiano, quo nemo
18, 24, 25). j> Si itnque omnes qui dono quopiam nielior est Cypriani hiterpres. Apud illum audientes
caruissent, illud ne quidem exercere debuerinfc, intinctis opponuniur, quo sensu tingui apud eumdem
sequilur iiios quibu& negatum esset docendi donum, idem valet quud bapiizari (De PxnU,fC, 6, 7),
ne docere qaidem oport^jisse. Agnoscimus interiin Eosdem auditores appellat, quorum et tyrocinia me-
ex Apostoli mente, si qus sini uiroque dono praedili G morat, ne quis dubiiet alios esse quam calechuma-
cl TTjooo-Tactar et §£â(Tx«>ta?, iUos esse merito, du- nos.
plici illo, quem dicit, lionore dignos. Neque baec a §9. — Et quidem ipsum hoc audientium nomei»
nobis eo animo disputata sunt ut ignavise patrociue- frequenilssiinum fuisse videiur. Nec lamen desanl, ea
inur, si quis nou sli allis Ecclesia) neoeBsariis inune- qjjoque aetate', exempia quibus iidem catechumen'
ribus obstrictus. Nec id voluisse Apostolum existi- audiuni, et quidein apud latinos eiiam scriptores. Jani
mamus, autEcciesisfliprimLV.âm. Poiius gaudendum diximus hoc caiechuoienorum nornine usum esse
exisiimarem aique ginuuianduin, si qiia Ecclesia taies clerum romanum. Usus etiam est el ipse Cyprianus
Iiaberei prcsi>yleros ({ui omnes \\\m doccndi muneri Tesiim. lib. m. cap. 98; et Tertulitanus, de Coron.
ila salisfacere posseni, ui nec illud ipsum indecore Mil. c. 2; ei Praescr. c. 41. (ûod quarto landeni S.
cxequerenlur , nec alia negligerent. Quod lainen Augusiini sseculo et deinceps solum obtinuit. Quod
schisuiaiis prielextuin faciani adversarii, siqui dono veroad nomcin audientium altinet, e sacro codice
lioc desliinii in sacros ordincs adnilKantur, ahisve omnino ductum puto, ex iiiis nimirum locis quibus
Ecclesiae curis pariier neccssariis distineantur, quo fides ipsa loiies «xoy? diciiur, quam audltum reddi-
minus huic possint curaj uniceinvigiiare; quod sliam deruni antiqui etiam interpretes. ita, fides ex auditu.
rdiqua neghgant, preces publicas quoiidianas, visi- B audllus aiuem per verbum, Rom., x, 17; Audiius
talionevn tidelium, insliiuii;inein catechumenorum, fidei, Gal., ni, 2, 5; Verbum auditus Dei, I Thess.,
sacriimentorum cdebrationern, inoribundorum via- ii, 13. Ex veteri auieni Instrumento deduxit Apo«
tiea, qnod unius iHijus muneris prsstextu, ne lempus slolus, Isa., Liii, i : Quis credidit audiiui nostro? Ila
quidem sibi vactium relinquanl reliquis muneribus enim locum illum iegerunt Teriuliiani quoque Cy-
expediendis: ea^sane ila non sunt apostolica, iia non prianique interpreies. Ad ilium autem Isaiae locuni
primajvcc chrislianiiaii conformia, ut ne probanda nos disertissimis verbis retuiit Aposiolus, Rom., x,
sint quidcm. 16. Nihil huc faciunt vulgaria geniilium ccy.poccu.ar&:,.
^ 1. — Yidemns porro in boc audienlium dociore qu9e ludicra pleruuique essenl. Faciunt lamen for-
probando non alios a Cypriano presbyieros quani do- tasse phiiosophorum ilia q'i;e non allis crederenlur
ctores ess<e consuUos. Idemque ab eo in aiiis quoque qnani iniiiandis, ad formam mysieriorura.
causis observalum esse esi saneadinodum verisimile, § IO.-'-IHam certemysteriorum formani repraesen-
ui qua in re quisque eminuisset, in ea iilum duxerit labal tota catechumenorura erudiendorum ratio. Vi-
esse consuiendum. Proinde ita intelligendus esi oum vendi novam formam suscipiebant initiandi {Meun.^
;
59 DODWELU DiSSEUTATIO CYPJUaNICA Aj
Eleudn,, c. \1). Etquldem ia ea-loius est Clcmens A mus vos anie eonsulere, eic. > Ergo ei ciericiis erat
Alexaudriiius, in aniiqiiissimo ejus, qiKxl hnbemus Aurelius et ordinatns. < Merebatur, inquit, taiis cld-
ijodie, onere catedieiico, Pi-dagogo videlicet. Eraut ricaj ordinalionis inferiores gradus. * Erai igitur e
eiiaai in Peiromate libri riiuales iiiiliandis legendi pj i- hic quidam gradus dericse ordinationis. Rursos r
inuio, deinde describendi {Id.y ii>. , c. 10). Ei quidem de < Hunc igiiur, fraires diieciissimi , a me ei a collegis
Jj.ipiismi rilibus, de auvriHst et «7:&T«?st, conversione qui prxscnlcs aderani, ordinalum sciaiis; quod vo
ad orieniem occidenteraque, etc, agiL in Caiecliesibus scio et iibenier amplecii, et oplare lales in Ecrlesi
5uis Cyrillus Hierosolyniiianus aliique. noslra plurimos ordinari. » De Celerino iia Ep. xxxia
gil, — Observandum denique ad ofiicium hypo- dignum esse dicii: < tU qui sublimiier Chrisiui.
diaconaius speciasse iilum audienlium docioiaium. conitissus essel, clcrum postmodum Chrisii niiiiisie-
idem Opiato dociorAius audientium, qu>id ieciio his ecclesiaslicis adornaret. > Rursus eumdem c Cele-
Saluro ad gradum lecioris promovendo, fuluri nempe rinum frairem, inquit, noslrum, virtutibusparileret
onirjj prjevium experimenlumÎn Aiexandrlno y.ux.' inoribus gioriosum, deronoslro non humana suitra-
ft/jtQi^^^ sive hûn Xoywv, 5t3ao'xa).£c6^ idem munus gaiione, sed divina dignaiione conjunctuai. > idem
presbyieris forlasse nonnunquam assignannii. Pan- tamen iiac ipsu, quam in manibus habern us. episloU
txnuin vuJg') exislimani fuisse presbyierum, quainvis ]5 leclorem Op'alum clero dumtaxat proxiinum ess:
nescio saue veterumiie quispiam eum ila appcllei dicii, intcrqueeos nuraerat qui ad clerum parab.inlu;
{Eusefj.y Hist. Eecl., v, 10; vi, 3, C). CleaieMtem Et io episiolis ejus vel cleri nomine, vel ad clerun<.
cjus In eo luunere successorem, preabyterum vocai daiis, nus(juara occurrit aiiorum rnenlio pr^lerquan
Alex.u dcr Hierosolymilanus Epi.scopus {Eus.'b., Hisi. preslivitroium atque diaconorum. Quis non vidc
ec , VI, 11). Sed quondo scripia esl ab Alexandro quam cleri nomine nunc laxius uiatur, nunc stric
ea eplsioia. jam successisse videlur in ejus locuin lius, pro moresrjticuli, utqui uno sensu clerici apûil
Origene^, ui prolntle nou constel fuerime presbyier Inntur, sini,.adalios si c Miferantur, laicisaccensendi.'
Ciuo munere iilo ipse fuugereiur. Non lamen presby- Idem ue recemioribus Ecciesiai canonibus observare
tcralui id fuisse munus necessario anne.vunt con>iat, poierainus. Sed nos de Cypriani temporibus, aut
quod ad liiud evecLus Aierli a Deuietrio Origcijes, etiam anllquioriiûs, iuiprLeseniiaruin agere consli-
oclavum decimum duniaxat xiaiis ammm agens, iuimiis.
quo tempore non consiai vel inferioribus quidem illis, § 13. — Est eiiuin obsarvaiiune dignus mos illius
quos pro sacrls iiaiient, oraIi)iini.> fuisse iiiiliaiuni. saecuii in iegaiiunibus eccle/iasiicis. Erant enim di-
Presbyieraion» certum est, noo ante iter Acliaicum gniiatis, iu>ii eorum u quibus, tum ad qiios, mili^-
sub Aiexaiidro Severo, ab eo fuisse suscepium, Id- C reiiiur, observaniis.simi. Pri i a Cypriani legaiio ad
que eo foriassc consillo iiiStUuium esf., quod fideles Romanos per Clemeniium bypodiaconum missa est
cumjam in sinum Ecclesla^ suscepti fuissent, proinde cujus menlionem habemus Ep. iii, iv, xv. Secunda
doctorem, habere debueriui, qui vel in Ecclesiie hsec est ad clerum romaniun per Saiuruin lectorem
a^stimaiione essel sacerdos. Ad sacerdole.s enim Opialumque hypodiacunum. Memiiiii h.^^c ipsa Ep. el
pertinuisse illam scienii.ne grailam, qiia donandufn \xix, xxxii. Tertia, ad eumdem clerum perForuma-
Teriullianus dixit esse dociorem, e veieris qm-que tum hypodiacuiiuin £p. xxx. Qoarla N>>valiatii ad
,
legls prjbscripiio consiai., Mal., ii, 7. llla eniin ipsa Cyprianum de ordinaiiojie sua per Maxiinum presby-
scienti.ie voce usus esl in eo loco, non niodo veius in- ierum, et Augendum diacor.uin, MacbLcum eiiam
lerpres hodiernus, sed ipse quo(|ue Cyprwinus. Cute- quemdan^ atque Longiiium, qui cujus ordinis fueririL,
chumenis vero erudiendis, qui exira Ecclesiam slii non coi\stui, Ep. XLi. Quinia Cypriahi cum syuodo
essent, satis erai vel iaicus, quem tamen, honi.-ris adexptorandain Cm^neiiiordiiiationem per Caldoiiium
causa, clero proxlmuin eligehant. Pneseriim cum, Forluiiaiiimque episcopos, Ep. xli, xi.ii, xlv» Se.\li*
ex iisquac deeorum sentenliu superiusdisputuvinius. Cypriaui pilvuiim ad Coiiieiium per Primitivum pres-
consiet vel vulgus chrlsiianorum ila exiranels qui- byierum, Ep. xli, Sepiima Ejusdem ad eumdem
liusvis sanciliuie prceceliuis^c, ut esênt inerito, si ad }) per .Meiilum hypodiaconum, et Mcepitorum acoly-
iilos CiMiferrentwr, pro sacerdotibus h.ibendi. thum, Ep. XLii, "1.1», XLiv. Oclava Cornelii ad Cy-
§ 12. — Observaiidum insuper, cx eodem hoc C\- prianum per .Augt-ndum confessorem , Ep. xlviu.
priuui ioco, leciores eiiani aique iiypodiaconos gene- Quem tamen Illo locum in Ecclesia obtinuerit no.
rali clericorum lilitio ccnseri. Id sane innuit, cum liquet. Noua Anloiiiaiii ad Cyprianum per Quintun:.
per elericos ad roiuanuiu clerum scrii)eiiduni ei^se presbytcrum, Ep lii Decima -Coroelii. ad Cypri»-*
dicit, eaqueipsa de causn, leclorem fuisse Saturum, num per Saiurum acolythuin, Ep. lv. Undcclma Cy
hypodiaconum vcio Opiaium a seconsiiiutum. Siniiti priani ad <i<irnciiaiii pcr lêiicianiim acolyiiium. Ep.
excinplo Felicianiis acolylliuscleilcus diciturtp. .« %. caii. Dooiiecim.» i*6ii)pi»nii episcupi ad (iypriai.um
Qui)(i eilnm ad leciores aiiinci, qui tamen infcrior cum .synodo per Paconlum iraiiem, Ep. LXii; scdncc
cral hypodiacoiiulu gradus, conuat idem ex ejusih^m ejus digiuuii inemoralur Terlia deoimu Ei.^le<iarum
epi. lolis dc Aurelio et Ccleri»>o ad honoreui lcclo- Asiuricensis et jifi»erliensis per epi5;copos suos Fcli
/ali:, V se piovociis.Dc Aurelu. itaseribii, Ep.x.tvni; i:cm et Subi.iufu, Ej»isi ixvm. in ea causa quu dc
: I" >idiiiai'Ouib;iS cleriois .ij-Cjcimrirsiiuii <>le- 'l>'0 tucnt» •.'pisccpaiu iui5C-:'p'rt;'.- SobuJiuii enmi
Y ,
eranl l.i n» I
k :os .v;;i;"ialis el Uasaidis Lihdlniico- \ obierim, faci.nn id non esi nisi rarissime, Ciiur,is(j»:o
runi. Qjjurl;» deciitfî : lu-inli Kpiscopi Mamilauiu? ad alioqui 8raYih;.simis. In legaiiojic lerlia decJuia, casis.i
Cypriauuni prjni;uen» iJOt I*acianuu» lorie presbyie- nianiresia lu quinia etiaiu lacilis.
e.si. Eraicnim 'n-
runi, Ep. .\is. Quiiiia ilecinia : Cypriaui, sed tuiius, lCT episcopos discej>iai. duu. Corneliuin atu.u-* Nov.i-
ul videiii'-^ ^^.xijsi:e arncnnae noniine , ad Firujilia- tiauniu. Erat cliam de lillciis fonuaiis in posieiuni
ijuni Cappadf c«,e «irifnariuu), ut videtur, epi^copiun, dandis cavcuduin, quarnni oiiine cunuucic.iuu inter
per Ilogaiianumd!3CirVmni. Ep. lxxv. Sex(a deciina : alios liou e.-at quam <'piSv'opos. Quid .jtiod syn-idi
Tandeni eadeuiaue ^diinja Cyprlini ijisius in cxilio afncana) eiiam ini.ss;e suui, el .'.d .syuo;!!..,), piovin-
]am conslituii ;. ! coiiegas iiidein episcopos eosdcui- cia;nimirmn episcopos, ad qu» s spoci d>at *j|ii?copi
que iu nieiallis versanies, per ViciuriiMa Herenuia- vomani ordiuaiio. Synodi cnim nouimr, uii ;. ^êuti-
liuni hypodiacojiuni, Lutannm, Maxiuuun cl Anian- lium usu ad ciirisliaiios emannvii, sac;. j-.!i imi roi;c-
lluin actdyiUos, Ep. uixvuj, lxxix, lxxx. gia quaque &ive iVaiernilalcs appeUaniur, svc' iu
§ 14. Noiaiub auiem ilia Cypriaui verba : t JEl quo- conveniibus , sive eiiain siuguli. Nec dosuni cii -m
niain oporiuu uie per tlericos scribere, > eic. Ex qui- apud Ecciesiam iiujus siguilicaliunisêxcmpi:» , si id
l)us couGiat, pro saicuii iiiius nôre, legaiiones eccle- iiipraesenliarum agerem.
siaslicas imm. ali.^ quam ciericis fuisse credendas. B § 15. Iia quiilem se res habuit iegalovia aMaie
Cv-
Jd factum iôiiu.---^ jiropierea quo major lides nuuliis priani,Eraui eiiari noimulla) Cypiiauo a;iliquiores
uliro ciiroque reic*-.?t,dis accedereL fd lulit cerie legaiones ad eamdem formniu expressx-. L;^gatus -oh
aigerrime Cyprianus cum Ep. ni cleri romani sus- Alexaudro llierosolymitano aniistiie {Euseb., iihn.
jjcctain iiaberei, laborare ita episiobc cleric* fidem, eccL^ VI, H) missus esi Ecciesi.-e Antiocheiiaf lorms
ne mendacio fonassc aiiquo et Iraudecorrupiaesset. Syri3e priiuariai (cui el Jud.ra atiribula est) Clemerts
Scio eqijidem epistolam clericam lani vocari posse Ale^jandrinus presbyter, scd solus. Plane ad excm
iliam quui a clero romano scripia essei {Ep. iv) pium legaiionis quarune decima!. Legaius eml niar-
quam qua; ClemeiUio bypodiacono, ipsi quoque cle- lyrum iugduncnsium viennensiumque ad Eleulhe-
rici>, iegaio >radita. Sed vero uunlii Imc in loco (ides rum romanum poniilicem presbyter Irenaeus (nec
soliusy uvnULj illa scribentium , in duiiium vocaia enim esl quod episcopum iilum luuc lcmporis faciat
esl. Ergo cioric! erani iiii quoqiie legaii de quorum Blondelhis) ipscitideni.soIus {Euseb., liisi. cccL, v, 4)*
dignitale aiiter non consial. Et acolythi, ei si qui alii Aliarum leguiionum, ut puLo, nou Iialicr.ius exempla
inferiorum ordinum irtiiuslri, legaiiones obleriut, il- usquead ien;pora Polycarpiaiquelgiiatu^ Vid. VuUs.^
Jos quoque inier clericos, Itoc ipso eliam argumento. NoU in locum Emebii). lila) itaqiie ut sc habuerinl,
numeraios fuisse necesse eJiL Noieiur etiam pluri- Q age despiciamus.
mas legationes duobus ir^nis i'uis.se comnus.sas § 16. Et quidem episiola Ecclesi;e smyrueusis ad
praeserlim iransnisrinas. Q>ir.* enim iNovaliaiius Phiiomeiieuses de mariyrio Poiyc;irpi, ..ciipta est {)er
c.aaluor uh*^'^^ id bencvoieuiiaj caplaudtc gratia .Marcumquemdamfratrem, ad formam legatioulsduo-

-wium esse pr.^t •oile est. Mem fortasse de legaiione decunse •juem lalinus vetus iuterpresMartiauuiu appel-
aO •.iiariynas sui.iendmu ,
quatuor ilh^s legaius vei Iai,de cujus iu Ecciesia loco nibil constat. Par e.^î de
)ti martyrtun honorem esse niissos, vel <{Uod variis (Iresceniis locosilentium, quo nuntio usus estiu iila,
iii locis iiiariyres coasiiiuii esseni, vei quo plures quam ad Philippenses dedii, Episiola ipse P«;iyc:H-
adesseni Jldei lesies in Ecciesiae eieemosynis dislri- pus. Epislolae Ignalii (Ep. aU Sipyrn. , § 12; (id Epitei.
bueiidis. Eraut eiiim, in tlla ctiam aâi^, alioqui au- § i2). ad Smyinscos, Epliesios, PhilaUeiphien^cs,
rea, iijai^ iidei exeiupla in re pecuuiaria. Talis fuerat, Burrho diacono , sed qui commuul Smyniêorum
in ipsa niVarii Ecclesia afriCina presbyter Novaius, Epiiesiorumque nomine ad iiium niissus fuciat , ira-
£p. xux. Vaiis Feiicissimus, Ep. xxxviu. Talis de^ ditsc videntur. Heliqu^cui tradita3 sint . non consiat;
wque (quis credevet t) Nicoslratus ipse diaconus et sed Burrho etiam iraditaSj ost sane admodwm v.orii»'-
£p. xlviu, xlix. Id etiam animadversione

xônfessor, miie. Noianda euim Ignaiii verbain Ep. ad Smyr-
diguum, pra^cipuutn plerumque legatorum itjpodia- D naeos, ov «ifgo-TsD.aTe ftsr* Iftov. Non igiiurad Ignatium
coiiu -^ fuisê, ncc eum gradum excessisse. Ita fuit dumiaxai, sed cum co missus esi Burrhus {Vid. Ep.
in legatione, priui. , .- cuuda, lertia, septima, sexta fl(i£p/?^r,^2^, cnmes iiiuerisruturu.s, iiuîtU.sûc ie-
deciina. Quod si aiiquando superior quispiam sit galionibus obeundis. Quo nomine etiam Ephesios il-
iTiisât, -d tunc plerumque coniigit cum miicus m.itlos alios (t>. ad Rom., § !0), Crocum, Ouesimum.
lereiup , ut numeri defectum iia persouie digniiate Eujilum atque Frontoiiem , missos puto , atu.ue ;t.dco
compensareut. lia in Maiione, noua, quanadeclma, nou quam ilios pertulisse epistolam ad iioma-
aiios
'Jijiit<;i (jncima. Quod aliter singuiormu uomsna, etiam nos. Eodem munere lunciusesiPluIo eliamdia<;omiS,
Jnfano-iis ordiuis, lial)eamus, uon osi tameu cerium Cilix {Ep. ad Pluiadelp., § il). Seu nec Diacoui soli,
singuios dumiaxat iuisse missos. nou alii etiam diacoiiis superiores iegaliones lanie!)
obie-
idem obiinuit,
In Itgalionibus modo trausmarinis, sed ci in iilis runt lempore Iguatii. Ilouorabani Sinoiuni (inquiunl
4uonue qu;e proviucialium csscijS. Episcopnrum ad auciores mariyri Ignatii mariyri co;evi) ^? episccpos,
provinciaruin primatem, ipiaiis erut iegaiio illa presbyieros et diaconos, Asiaj civiiaiis et Eccu'-iui
quarta decima, Quod vero iegaiiouem {Edii. Vsser,. /7. 5). Qui certe ipse legalion!-
episcopi ipi?i
Patrol. 2
45 DODWELLI DISSSERTATIO CYPRL\NICA 44
sreculuiT! onujina Ignatianum sapii, non aliquod re- A sc haberent, erat «tique omnino consenlaneum ut
centiiis. U\ faeiurji n Mngnesiis tesiis ipse esX amplis- non ?.lios legationibus quam superioruni ordinum ad-
simns ignatins {Ep. ad Magnes.f § 2), non Damam hiberent, nondum in Ecelesiiim introductis illis infe-
modo eorum episcopum , sed et presbyteros Bassinn riorura ordinura miuistris qaibus usa est Ecclesia
et Apolionium, ei dincorium Soiionem secura fuisse seiasque Gypnan!.
Smvrnx. Rogai ille sanpius Ecclesias, ul legnfum § 17. Plane referebant h^c Ignaiiana cetaiis eiiam
aliquem milterent coiillrmandLe sedi sua& anlrochcnoc nposlollcoe receniissrma TestTgla. Hlorum opera prae-
episcopo deslitulae. Hunc ille nunc 6£o5o6aov appel- cipua in disseminandfs poiius, quam regendis Eccle-
lat (Ep. ad Polyeayp., § 7), nunc Qzorrpsa^vjzr^v {Ep. siis coilocaia est. Proinde consentaueum eiat ut le-
dd Smyrn.y H), cujus meminil eiiam in Ep. ad gatiquamhonorinceniisslmi deliêrentur, prceserlim,

i?
Phiilppenses Poiycyrpus. Quos vero illae legaios de- cum id ipsura Evangelif propagandl munus, eorum
stinarint, ostendii idera sanclissimus rnarryr Igna- fuisset prjecipue qdi in primaria essent Ecclesiae di-
tius in Ep. ad Phihidelphienses : At sY/i^rcf. (inquit) gnifate constituii, quares erant ipsi aposioli, evan-
e>.yj:rt(jiv.i gny.-lcc) g;Tf5"/.67ro'jc, at 5i rrpztT^vricovc y.v.l gellstair, elc. Rabebant igitur EccIesi.T, praeler illos ,
oiKxovov,- (£p. ad Philadelpfi.y § 40). Dubitalque in primarii nominis,Chrlsii apostolos, ipsse quoque suos
M quam diximus ad Philippenscs Episiola ipse Poly- B q«os iiidem appelbbant apostolos, propierea, ut \l-
carpus, jpsene legaiionem obiret, an alium potius detur, quod nunti! vulgo/nidereninr, ut repraesenla-
miiteret legatum. Ita non eral a loeo etiam episco- reni, a quibus iniiterentur, Eccfesias. Id enira ipsuni
pflli aiienum nt ipsi legationum raunere fungerenlur. innuere videlur. ea retate. ipsum apostclafus nomen,
Ex quo eiiam obiier constiil quam non fuerit, eo S3e- Hi apostoR appellnntur aroc-To/ot lir.O.v^ccwv (II Cor.f
culf», episcopi ofiiciuiu ita iixum, ut putavit Salraa* VIII, 23.) Iia Epaphrodilus Phiiippensiura erat apos-
sius. Ipsiini poiius episcopi nomen a peregriiiantium lolus [Phil., ir, 2S.) Qune aulem beneficia illis collata
in gniecis civiiaiiims officio desumptum eral. Et eho- snnt, ea non in illos solos sed sU Trooc-wTrovTwv £/x).7/-
repiscopos r;o>oo£-J7'/r appellant Canones, quorum ci/~yj redundare credebantur, propierea quod eccle-
idem rnrc,of<icium atque in urbibus episcopormfu. sins ilfas.,ût dixi, repr.TSsentarent. Ex quoimelligimus
Est autem rscbôj- eadem iila vox qua aposioiorum quanium aberrarit ab apostoli raenle in horum apos-
peregiinationea io antiquioribus Ecelesise monuraen- tolorum explicatione Walo Alessalinus cum secun- ,
tis denoiari observavil ipse Saimasius. Nihil ifaque darios hosce aposloios a pfimariis missos existiraat
vetat eosdem. et anosiolos fuisse cl episcopos» €l pe- ?A ecclesias, non vice versa ab ecclesiis ad apostolos.
regrinari poiuisseet certis tamen Ecclesiis pr«esse. li si fuisset verum, ad ttoo^cottov ex.xkcwv atiinere
Prceseriim cum non sit de aliorurn aposiolorum pe- C ^^^ poluit. illorura ilie cuiius , sed vero ad eorum
rcgrinaiionihus e S. Pauli exemplo siatuendum. Re- potius a quibus missi' fuissent aposiolorum. Quid
liqui certe inira certas sese m plurimum provincias (fuoil durior illa omnis vidcalur interpretatio qua
coniinebant, snb illius sseculi frnem, cum Jam consti- v.r.hr7toim h./lrifriCi-j diccndi erant qui ad ecclesias
luinc es.seni ecciesia?, et in ecclesiis episcopi. Non plam3nda.<? missi essent potius quam illi qui ab ipsis
jonge ab Hierosoiymis percg.rinaius videtur S. Jaco- missl fuissent ecclesiis. Dei certe Christique appel-
bus, si vcrls raonumentis credimus, etia^n Actorum laiUur apostoli non qui ad Deum Chrisiurnve, sed
illis. Nec longe nb fliernpoii Philippuni, Jiec ab Asia qui ab lisdenj miitunfur, ut nova prorsus exemplo-
proconsulari Jo;»n;:enj 'liscessibse innuunt Polycrafes qiie emni cfcsiiiula sii coniraria illa locutio. Ab hac
ei Cieniens Alexar.drinus. In his linriiibus nihil vei.it potius miilcntis per3ono& reprcesentaiioneprimario-
in Ecf^êsiss prhnftivie disciplina quin alit quoque pe- rum quoque videtur apostoloi jm origo deducenda.
re£.'rin-U'i possint episcopi. Quid quod etiam S.Paulus Principum saiellites dicuutur quorum id ofllcium est
(I Cor., sv , 10) cum se reiiquos aposielos jn bbore ur prirscipibus eonmi aiisiiit , sen:p^rq!'.3 in eoiuta
supe.;.3sc conlc.iiiu, id ctrie manirLble innuit, nou cofisjtectu obversen?-if, Iiide viiUus principum iriiucri,
esiic reliquorum aposiolorum iabores e smo ufjins aique nb eorum vuliibus procedere dicumur. Quos
CTcmplo rcsiinirmdos- Sitiguios ab illo superaios esse B vuHus appelifint imerpreies i«iini , eos Q^S pro suo
aperiius est quam ut dc eo dubitari possii. Ita ciiam idiomalr- Irebrcw. Eam vocein rrooa-ôTrov reddunt iij"
ojiis Tcrb.i if»tell'gi ;[>ossniit ut omnes omnium l9bores, terpretcs ^raeci. P.ro co principum raore Dei quoque
cilam collcctos , longo post se inlervalfo reiinuerii. priesentia n.;»jesiaiiea viilius lacieique meiaphoris in
Id si vt'r:im sii , reliqunrum apostolonmi labores ScripLura obumhfatur. Panis proposltionis panis fa-
iequare poierant episcopi. Êquavit fortasse Polycar- cierum appellatur, eorura nempe proprius qui prin-
pus, cum e Sir.yrna sua nomarn sub Anicefo conten- cipum commensales llerent. Angelus prssemiae in
derel, inde fortassis in Cnllinn\ Lugiiuneusiun^ illam proplieta itlem est qui Dei faciem Fnlueri dicitur in
Vicnnensiiimquc christianoriim coloulam dednciurus. Evangelio. Lt aulem pro iuintiorum digniiaie de priu-
Nulhi ccrte priniX'Vfe Ecclesire indubia monnmenta cipura erat conlumeiia judicandum, eo graviori quo
suadeui hujus unins labcres reliquornm np.jstolerum nuniius fisisset honcratior; ita is honorls gradus
b.borlhus fuisrc iijferioi?s Lonê lamen abcsl nt summuserai, si quis csset in principum coiispeclu
episcopalis olficii fiues exoesserit, vcl ut co nominc frequenlissimLS. Qui igilur c principis vullu egressus
illuni vclerum quispiam reprehenderil Qulc cum ila diceretur, illam si quis mlnus iionorliice iraciassct^
,
4S DE PRESBYTERIS DOCTORIBUS. ^10-
perinde erat ac si prlncipem ipsum coram ageiUem A rciUur/Eoo?2,elc/sy.>8?«]tiisvov?av§paf sâOTwvrri.y.^âc.

prsesentemqneconiempsisset.Cum ilaquecommuncm etc. (Ac^, xv, 22), quod et re ipsa pra^siliiirunt.
sibiatfiueaposlolis lionoremforeconlemptumqucDo- v. 25. Nec ali[er Juduji, a quibus ad clirisiiauos
minusprofitelur, id nempe innuit in eorum nunlio- emanasse videlur exemplum'. llli eiian> avoo«f --/.W-
rum numero habendos qui essent utzq TrooawTrou. tou? delegnrunt in omnem lerram, /svovre? «toeaw
Idem ergo de hls ecclesiarum aposlolis slaiuendum a^cov x/>io"rtc(vwv Trtyyjvsvat, tesie, non uno in ioco
abecclesiarum quasi vullibus fuisse,cuminulrosque, S. Jusiino Martyre [Dialog. cum Tryplion., v. "ioi
lam ecclesias nimirum ipsas ,
quam missos ab eccle- e, ooo, c).
siis aposLolos, conimunesredundarent honoresatque § 18. Neque vero mirandum aposioUs haec pr;je-
conlumelise, quasi unam utrique eamdemque perso- sliiisse ecclesias, cum eiiam plebeiis chrisiianis ea-
uam sustinerent. Quod si verumesset, quod conlen- dem pra^siilerinl, siquando inrobusrem chrislior.am
dit Sahnasius , secui»darios hosce ecclesiarum apo- publicam altineatibus occupareniur. Erat nimirijni
siolos non alia de causa luisseecclesiarum quam quia non minima communionis pars in hospiiii jure posila
ad ecclesias planiandas milierenlur : non esset sane quo speclant.eiiam veterumquamplurimailiiiericcom-
cur possent a primariis etiam apoîolis hoc solo no- mendatiilaj, quarum ad imUationcm litterajeiiam c.c-
mine distingui. Ipsi enlm illiChristi apostoii ad hoc T^ clesiasiicae formataj suscepl;« conceptx-que sunt,
quoque idem planlandarum ecciesiarum munus missi Hospiiibus aulem commoraiuibus sumpius graiis sup-
isunl a Cliristo alque deslinall {Eph., iv, il, 12,fr>13). peditalisunt discedeniibus xenia donaia, elsi necesse
Ccrtos enim et ipsi i»abebant ex pacto xavovas', ne in esset, comites iiineris addiii, si uiira csseni profec-
hoc inferiores existlmemus sccundarios hosce ftiisse t'i»'i* Hoec ex aciiquissimis Homeri hospiliis manifesla
apostolos. Quod vero muims illum Epaphroditl apo- sunt^quaj in mores Grjficorum recentiorum doirjda
stolatum proprie spectarit, ex eadem illa ad Philip- iransieruat. Hanc ^JiXo^svtav commendant aiiquolles
penses Episiola fjcile coliigimus {Pliil., iv, 18). Ha- apostoli, et quidem eo in loco illam habueruni pri-
beo uiitem omnia, etabundo nplelus swm, accepiis ab nixvi chrisliani ul privati aliquoties diviies
: se suaque
Epaplirodilo quw misisiis , etc. Rem igiiur pscunia- ofnuia sanclis undequaque peregrinaniibus
excipien-
riam spectabat illa legatio. Quod non ita lamen indis dicarent. Talis fuisse videtur Gaius
non S. Pauii
telligenduni erat, quasi, peracla ea dispensalione modo privatus hospes, sed lotius etiam Ecclesisa
ad suos e vestigio reverlerenlur. Qui iia missi essent, (Rom. xvi , 2o). Eoderaque nomine commendaiur a
aiias deinde legaiiones , ejus ad quem misi>i essenl, S. Joanne, lertia ejus Epist., y. 5, 6, 7, 8. Taiis
nomine obierunt, idque in longinquas nonnunquam eiiam
fuit Philemon, Ep. ad Phiiem.,
f ,^,Q, 7, et
regioiies, quoiies id e re csset Ecclesiae catholicae Mnason Cyprius, Act. xxi, IG. Ecclcsiarum lamea
p
publica. Ita aposlolos illos ecclesiarum commendat publicum id vulgo fuisse videtur ofiicium. Illo nempo
Corinihiis a se proculdubio eo missos. (II Cor., viii, hospiiU jure usas legimus in se invicem illorum lem-
24). Iia Ephesios ad se missos Romam destinasse porum integras eiiam civliates. Exempla habet non-
videtur Ignatius {Ep. ad Rom., fin.), Eraut enim. eo "uUiJ, ni fallor, in Yerrinis Ciccro. Ut proinde ad
ipsoconsiiio missi quos xet/sorovoesvTaj Otto twv gy.x>v2- ccclesias, qu.'fi civltates iniegras, pro iUius quoqua
(TLo>v (TuvsxSwâouff diclo loco (II Cor., vui, 19) me- Siccali more, compleciereiuur, qux^que civiLalibus
morat Apostolus. Inde intelligimus quinam essent P"oinde conferuatur ab Origene (/u?. in, con^, Ci?.'s.),
apostoll crvvgx5y3^!xoe quorum menlionem habemus dimanare facillime potuerit. Prsesenim cum Judxi
(Acf.jXix, 29) non aliosulique quiim hos, quos dixi- etiam hierosolymilani cum provincialibus oiac-opa-
musaposiolos. lidem o-yve;rovTef (Acf., xx, 4); c-jvg^sX- eadem oiTicia, ante Cbrisiianismi eiiam natales exer-
OovTss (Ad., XVI, 3); ffuvs^GovTsj, (Acl., xv, 38), quo- cuissent, Ne iongius abeam, id coUigoes; Aci. xsvjn,
rum ad ofhcium ita pertinebat viris illis primariis 21, propterea qui in publicis essenl Scclesiae ofiidis
mimsirare, ut, si qui recesseranl, illi oflicio defuisse constiluii, ad illos praecipue spectabuiU hxc iiu.spiia-
exisiimareniur. Ab hisce so dfcseriwm, in cpisiolis litalis munia. Deviduis Ecclesiaeiia scribil Aposiolus
Donnunquam queritur Aposiolus. ITdem StaxoyvTsrj) (^ ^""•» ^^ ^^) • -^* hoipilio receplt, si sancioruui
(erat enim huec eleejnosynarum suppediiaiio proprie pedes lavii si iribulationem paiieniibua stibminis-
sic dicia§ia-/ovia)(/\cL> XIX, 22); vx/3/)iT«« (Act., XIII, travit, De episcopo ; Oportet enim episcopum irre-
5). El vero quamplurinii eranl qui S. Faulo ila mi- prehensibilem esse, unius uxoris virum, sobriuni, pru-
nistrarent, nonnulli equidem ab ipso assnmpli, non- deniem, ornatum, pudicum, hospitaiem (l Tim.,m, 2).
nulli ab ecclesiis ad illum deleg Ui, uonnulii eiiara a Rursus de eodem : Sed hospitalem, beuignum sobriinn
seipsls devoti atque dicaii. Idem ab apostolis ipsis (Tif.,i, 8),etc. Isenim^r«fft Tot; gv /^psiaouo-tx)saf£/.wy
observathm est , ut gravissimis de causis legatos non erai, teste S, Jusiino mariyre [Apolog.f n).
alios adhiberent quam qui reliquis prceceilerent Ita § 19- Haec igitur erga omues erani peregrinanit>*
faclum in Concilio hierosolyiuiiano, cum de circum- communia e<'cles!arum ofhcia , quae quin jpsis eihm
cisionis necessUaie ad Ecclesiam aniiochenam mtt- aposioiis oidciosius priesiarentur, nlhii sane est quod
tendum esset Aposloiorum decretum , non obvios dubitemus Nescio quicquamne fuerit quo viri iiiu .-
quoslibet qui se uliro oiferebant , sed electos e suo tres, pro illius saeculi n.ore, e.xciiu soIereru,qujn ideni
numero viros constituerunt nui hoc muuere funge- iilud in aposiohs primariisque Ecclesiie virls eicl-
î HODWELII DfSSERTATIOCYPWANICA 48
piefKJis ol/servarlnt eilnm Eccioslaj; et quideni eoAriimeniio, episcoporuni videlicel prcsl)yierorurn ai-
promptjori animo ,
qiiod non iliorîni niodo graiiam , qne diaconurum. FrequenLiores erani extraordinarii.
quilms ta pra^siiterant, sed Dei adeo i}>sius, ctijus ]n aposioli, evangeli.*5t3e, pasiores atijne docU res ei
0})ere occupareniur, se demereri crcderent, pariici- projdiei.-e notiorcsque omnino atque celebriores. Ei
pesque se iliorum quaque operum futuros. Apostolo probabiie qnrdem est liorum fni^se propriam prima-
Romam venieiiii obviam effusi sunl fratres, usque ad riam iilam simpJicissimamque Ecclesix admiuisira-
Ap})iiforumetTresTai>ernrjs(Ac/.,xxvni, io}.Ignalio lionen/; tum deinde, cum perlurbaiiorC4n illam inor-
Omen ad niartyrium pro})eranli usque ad porium. dinaiioremque experti essent, pauialiin in eorum
Meliienscs dijicedenlem mullis honoribus Itonoraveruni., locum successisse minislrosilJos, guos hodie reiine-
ci )LU'iaanlibus iniposuerunt quce necessaria eranl [Ibid. mus , ordinarios , paulaiimque , pro synaiieon disci-
iVjiO). Eranthicceoruniproculdnbioxpnia.Disceden- plina , extraordinarios illos ordinariis factos esse

lcrn ad navem usquecomiiaii sunl Epliesii (Acl. xx, subdiios. Quando igitur synaxeon niuniA obi«:runt bi
58). liicc er:u TzooTzouTrri, cujus eiinm ipse quamplu- extraordinarii minislri, frnstra expeeiabiumsordina-
rimis in iocis meminii Aposiolus. Id aulem ad iio- riorum rainislrorum meiilionem. Id unun) sufficit,
norem Yenieniis, pro illius quoquc acUiiis cunsue- fuisse illos, non summamodo dignitaie , sed summo
mdiiic, spectabat. ui quo p,uisque dignilaie essei B ci'i»m, in EccJesiaB administralione, loco, ut proinde,
illiisirior, eo foreni etian» iilustriores ii qui in ejus si quas illi iegaiiones obieriiit, admodum iiias fuissc
occursum miuereniur. Idque eiLam observaium in lionoriricas necesse esset. Cum vero tandem, propter
txcipiendis provinciarum pnesidibus, ut quem ad lo- synaxe )n discipliiiam , ordinariis sul>jlc&reniur sy*
cuisi provinciae primiim appulissent, eo legaiiones a na.xeon ministris, adliuc tamen lionoreni proculdubio
civiluiibus, virorum in sua qnisque civiiate prima- summum reiinuermii. r^c enim eranl iili ceriis qui-
riornm, luilterenlur. Idem etiam a civiialibus vicinis busdarn ecclesiis afPixi, sed poiius totius Ecclesiae
observaliiiM in peregrinaiionibus. Id cum cbrisiiani calholic^ coinmunes, quod (ea procuidubio xtate,
in oposioiorum virorumque Ecclesiaj primariorum cum iri eo posiU£ cssent snpremorum ministrorum
pi'rogriiiationibus imilareniur, id quoque iraiiaios operse ,
potins ut late chrislianitaiem disseminarent
veriîmiie esl, ne venienlium digniiaii dcessenl legaii. quam ul ecclesias regereiit jam fundaias consiiiuias-
Quan5(}uaMi enim lasium mundanum procul ainanda- que) iieri vix poiesi quin eorum <ifficio anieferreiur
rint n;)osto!i, erani taineu decori iidem observaiilissimi qui singuiarum esêiit dumtasaieccleiiiaruu). Ex hnc
reiinentlssimique. Id certe S. Pauli inisse videlur auleni exiraordinariorum ministrorum numero fuisse
Jngenium, ea indoles. Nec id qnidem immeriio. Cuin videniur «}ui iegaii constiluii essent. Ipsa iila eorum
enim in ila exceptis nuilum esset, illis praiseriim C dona inhdelimn causa, potius quam iidelium, data
perscciiiionutn saeculis, fasius periculum ; mnlia ta- esse agnoscit apostolus uliliora proinde fulura , si in
jnen cranl qu* ad subdiiorum cul-

in Iiis iidiapharis converiendis inlidelibus poiius quam Odelibus conGr-
inm revercnliamque conciliandam facerenl, quac non mar.dis , coUocarentur. Cum pra^seriim eo ipso con-
erani sane negligenda, tum praiseriim non imiieraren- silio missi essent, uon qui venienies excipereni modo,
lur bx'c ofilcia, sed vero liberrimo ardenl[s3imoque sed qui comites essent et (rjnpyw. itiueiantium aique
«ubdiiorum j)r33si;*renlur obsequio, peregri.iantium. Sed vero aliam omnino adminis-
§ 20. A-tque b.inccoiicludimus,quamquam aliunde trandi rationem cxigebat illius adiskiis Ecclesia quam
r.on intclligeremus quem locum ia Ecclesia ohtinue- sequeniium, ui frustra sinl omnino qui nihil hodie ia
rini qui his legniionibus obcundis desiin:»reniur, non Ecclesia permiiiunt nisi quod ad illius aposlolicae
csse 'aiiien qucd dubilemus .j«in is fuerii admodum Ecclesic accedii exemplom. Considerandê sunt om-
lioiionlicus. OrJ;!i;iriorum horum Ecciesije unniste- niiio circumsianiiae ei prudentia adhihenda, qua cer-
riorum»!! prima ilii.Tsv:cposiolicihis!orin,rariorocr«»r« lum esl miilti>; m rcbus usos esse apostolos.
DISSERTATIO TERTIA
DE SECUNJ30 MAaTYRIl BAPTISMO,
AUCTORE DODWELLO.
Jl. — C?(r migularem Innc argumento dicemus dis- — § 9 Observ. primo e fuctis Dohiini legttimoiii
ii^riaiwnem. — § 2 Ab aniiquissimis vsquc Ecclesioc procedere argumeniaiionem, prcBcipueid genus faciii

tL'mp'jyibns ad nostra lucc desrendii opmio. — § Ij. qualia adhibneruni. Iiacincauau. veteres. — §§ 10, li.
Jhiplistiius aqucus el unio exlerna cum Ecclesia Ou.>\ secundo , non e [aciis modo, scd ex ipsis
pimcqtiisita ad saîgmncum mnrlyrii bi^ptismii.m. Voninii ivr6/,s. consltu pro hapiismo hubendum esse
— § 4. Uaphsmum sanninncum aquco praHuleranl mnrti>\ium. - % \-l. Ojj. icrtio. non vcrborum esse
vclevcs. — ^5 5, 6. ExpliCQlur, liac in causa, iocus dumiuxuf, scd reruni eiiam ipsarurn i)optismi aique
{hiirihiai. — § 7, De\endiiur licec veierum ienicnlta rnrj-iyrii ajfiniiaiem. Loconim occastoncui , in ijui-
— § 8. i qu.ibv.^ S'.-r'^plnra; lccis iUam codenerint bus de bapfisnw S'ii'giiiiiiS oqi fredtac>i'ni cttcrcs
^^ HE SECUNDO MAR7 VhUM BvraSMO .,„
/Mi6se /Hrtr/yriMW. Z>onmH baptismus ejusdeni erai A inonim lempormn marlyriis, locum ab auxilio «livino
mariywmy idque sensu Eccieiiu&Lico. — §§ 13 , 14, primarium oblinuisse recepla illius ectb^sia* primn.viu
15, 16. Uwieiici apo&lolis coam mariyriumnegubanl. de mariyrii diguiiaie d.'gmal:i illmJ
, inprinjis .pu?
Jloruni pseudo-Chfislos refellebat S. Joannes argu- secuudi baplismi vicen» aiquo bei»c(icia uianyri!*
vienlo a veri Mesaiee advenlu per aquam et sanqui- vindicabanl. alionum scio a receiiuonim
Iloc, (|uia
nem. Explicalur lota illa argumeuiaiio. — § 17. 06- placilis qui ûas sacrarum liuerarnm inieri /eiaiio-
seru* quarlOy in ipso iilo iHitiatiQuis expiaiionisque nes, uicunn|ue'innrnias, nec cerlo aliqno raiioci-iio
ritu, cui peccatorum purgalioneni iribuebant veiereSy mienios. velerum lanên raiif, ... ,
aniei.onuni; et
tam frequeniem fuisse apud iltos sanyuinis quani quia loia ba'C niysiica^ argnn •
..:. 'iMiis ralio , (jn»'
aquaiusum : et qaidem sanyuinis iniliaiorum proprii. mysiicarum omnino scriplnrai)-»/ .: .jjn.sqne adeo de
—§ 18. Nec id moda in iniliuiionibusy sed ctin pac- sacrameiiiis argumenii, est, s-i ^ .(.U;im jure |.ro-
tis obtinebalt pro moribus veterum antiquissimis, pria, conLen^platamen velneglecia eslaccieberrimiii
— § 19. Ut sanguini , in lioc expialionis negQtio plerisque nosiporumiemporun. iuierprelibus; ei qniu
partes conccdebant facile primurias^ ila humani san' qui lianc veierum senienliam lueniur bodie scripio-
yuinis, prije aliis eiiam sanymnibuSf vim lonye maxi' res poniificil, unam veierum auciorhalcm lamej»
mam aynoveruni, -- ^ 20. Obs. quinto ,
af^ ipswm g oblenduiU. plium de eorun» raiioci inis secun, rec-
baplisini sacramentum pertinere sanyuinewii hunc lene Lam e Scripiuris, ei pro prim;ovj& cbrlsiianiiaiis
bapti&mum , el quidem itu periiitere ut partem ejus cuplu (eui lamen soii Spiriium S. in Scriplnrarnm
pnecipuani consummet, — § 21. Primo pacluin coacinnaiione consululsse aiibi |)robavimus [in Pro-
baptismale pro iilis {qui apdd veleres vbiinebant) pa- iegom. ad l)om, Stearn.y de Obsiinat.), nUjue adeo so-
ctorum esse moribus explicandum. — § 22. Secuudo lide, coliegerint : proinde consuUissimum auxiinns
ut in aliis paciis.itaelinnostroqnoque bapiismali, si lam jucuiido ulilique argumeaio propriam suam ,
duo esse a se invicem disiinyuenda diuersarum par- singuiaremqife aissoiiaiionem assignaremus.

tium officia, Dei aliay uUa nosira. — § 25. TariiOy § 2. — Ab aniiquissimis iiaque lemporibus Eccie-
jus Hlud leqale omne, quod pacli bene/icio obiinemus^ sia;, receiuissimaque apostolorum memorin, dedncla
ad Dei promissiones , ex officii noslri prinsiatione baec csl de secuado mariyjiibapiismo senteniia, ei iu
esse deducendum. — § 24. QuariOy qucc nobis in- Ecclesia vuigariier recepia, De Feliciiaie iia aiicior
cumbunt in hoc paclo buplismali condilionei> a nostra Aciorum (Act. Perpet, Felic, p. 29, 30,
edit. 0x0^,) :
et
purte prwstatidce e symbolorum solemnium significa- i liem Feliciias salvam se peperisse gaudens , ut
tione coUiyendum,' — §25, QuinlOf in symboUs bap- ad l)eslias puguarei, sangnine ab obsietricead relia-
lisminoslrisacramenLalissolemnibus.nonaquce&oliui Q rium lotura post ^«irium bapiismo seciiudo. » Eodem
baptismus denoluiurf sed eiiam ille sancjuinis; et quidem speciat eliam geniinum de Saiuro acclamaiio cum
ilu denotaiur ut ad unum eumdemque baptismum uao ieopar di morsu tolus suc sanguine jierfundereiur,
ulerque peiiinere intelligalur. — § 26. Ua se habet salvum loium ! salvum loium! quod iia inierpretiaur
de /W/o,— §§27, 28. Redditur facli ralio, — §§ 29, Aciorum auctor, ut ad secundam mariyrii ioiitmcm
50. Sexto^ iiu adumbratur in ipso aquei bapiismi facta esset vel a ncscienlibus lurbis aiiusio. I;a jam
symbolo baplisnms sanyuineus , ui plant innuatur oblinuerai apud christianos ea loquendi raiio qua
nullum esse aquci l/aptismi efficaciam nisi ad sanyui- quis etiain mariyrii pariier ac a(|uai bapiisino loius
neum baplismwn referaiur. §§ 51 t 52. — Infertur dicereiur» SecundsB porro intinciionis voco uûs est
sepiimo, non modo expacti baptismalis lege, sed vcro de manyrio TertuUianus {Teriult.^ de Patient,, c. 15.
ex ejusdem etiam csquitute , vindicari posse in sanyui'
de Bapt.f c, 16), quod el alibi seoundi Lavacri, sau-
neo buptismo omnta benelicia a ChristOt pro sua pacii
guinisnimirum baplisml, nominedesignat. iSec aliier
bapiismulis partCy prcestamia. — §| 55, 54. Infertur Origenesqui e.v eo ipsobaptismioincio coliigit recte,
ociavo plenam omnium pcccatorum prwcedeniium mariyriuui bapiismi iiomine, merilotiue, insigniri
indulgentiam tam esse marlyrio qtiam baptismo.
, posse, quoa peceatorum remissionem pm^siet pariier
concedendam. — § 35. iVi/n/ esse alienwn a bap- q ac bapLismus, ms solius nominis bic haberi raiionein
^
tismi nuiura quod temporis httervalio sejunyc.ntur a suspicenturadversarii {Origen.,iu Matih., p. 416, edit.
se invicem bapiismus aqueus atijuesanyuineus.-- §20. iiuelii) : K«6o, inquit, aîictv >aa$avs( uucL^xr,txu.x(ty^
— Sono mariyrum sanyuinem pro sanyuine Chrisli VTrO/istVK? ^«7rTl(7|X« SffTtV •
5t 7«(0 TO fiaTTTdo-tza a®£-
habuisse — 37. Uecimo priccipue pro
veleres. § si^ <xtv u}j.(xavrtLw.z'jyî kmf.^fjiiJ^xv.i, xaOw» 7r«,cst)ir2yaftoV
Chrisli exemplo^ pubtica unnnarum cuusu fuisset J5S0t TOV gV vS«Tt XKt T.-VrU^y.Tt paTrTtffâKTO? , «'^SCtV Zi
e(Jusus. — § 58. Defenduntut vel^res. — § 59. ilar- l^lJi^7(.VSi CC^QtpT7}pL»X'JJV Xat TO TOO /X«/iTUf lO-J UTTOaai-
iyrium in aiiero etiam euciuiristiiS sarramenio spon- v«f par.XLQiJLOi, §a.7:xi<ru.y. to âpTv/stov euioywf )iyo»T
demus. — § 40. in manyrio jus ud bene^cia ba- uv, eic. Idem et in aiiis locis sa;pe iiabet id<Mu
ptisnii tani privativa^ quani etiam posiiivUf come" Ailamamius {Oriyen.Jn iib. Judic.JiOin 7 et lU Joan.,
quimur. tom. vm, p. 153, editJlueiii). Idem sa^pe nosiej- Cyprin-

§ i. — iiixiuius, superiori disseriauone (^), in pri- nust {Cyprian.^ £/>. uv, dc Orai. Don.in. Exiion.
[^) Ciii lit.ilns : De priinorum wariyvum insiijni jiiam in boc iumo Inserere; multa veru i-roulcriraii*
:Qri'uuiiine,i'jiisqhe causis. ôbis erai priinvim iiiiUf^niC soiiamia cmiiienda iuii.
;
:^^
DODWELLl DlSSERTATiO CYPRUlMCA 5Sl
Marlwr. Ep. Lxxiii), ei receniiores alii Cypriano Pa- A Q"e comprobat: ex ipsa cxhm Ecclesiae caUioUcae
ires quampiurlmi, quos tsedet in hoc loco sigillaiim praxi iiquet, quse cum verQrum martyrum seniper
jecenseit. Inde enim conscntieniibus Gmcorum La- fueri( observanlissima numquamiamen îiishaereti-
,
utioTuraque suiTragiis comprobaia ha;c opinio ad no- cos scliismaticGsve accensuerit, nuJia eorum nomina
s(ra usque tempora desceudit. in faslossuos admi^rit, nullain institiierileorum so-
§ 5
- Esi porro illud animadversione dignum , himnem commemoraUonem.
i«3 inter se duos hosce aquae atque
sanguinis baplis- § ^*
— Qnamqnau^ ergu ad subjecii disposiiionem
ni05 coniendisse Velere^, ul nonnunquam postpo- neceîsarius sit prior ilie aqu;^ baptismiis, ut quis san-
iiani secundum hunc sanguinis baplismum aquai illi guinei baptismi poosii frucmm percipere; si<:amen
Drimo. eivlce versa nonnunquam anieferanl, diverso rocie hanc corop.iraiioaem instiiuere veiimu$, el de
v\ inji-irum respeciu aique consideraiione. Quod Uiriusque baptismi benencJo judicare, Id porro qu%-
quidem ad iliud spectat aquei baplismi officinm quo rendum uirius baptismi magis sit benefidum in sub-
unimur Ghristo aiquc Ecclesias, quamquam supefiori jecto rile disposiio? Et quidem hujus benfifieii res-
jam dissertaiione osienderimus suam quoque vim in pecta sauguineum bapiismum aquco pr%tuierunt
hac ipsa quoque unione augenda saltem aique pro- Qrigene^ et nosier Cyprianus. < BapUsma sanguinis,
inovftnda eoncessisse Yeleres ita tamcn illam con- i

B *»^"*^ Origiue* (
OnQen, , in Judi£. hmil, 7), solum
cessftrunt utvim inlerim ejus nuliam agnovfirintad ^st quod nos puriores reddai, quanri aquoe baplismus
/eorufti urdonem promovendam qui liomhim essent reddidit. > Quod, paucis interpusiiit» , iia explicat :
prêvio aliquo aique.inchoaiosalLem unitioiiis vinculo ( \ereor ne i^tud haptismi emineniius sit i^lo bap-
Ecclesi.ie congluiiuaii, seu communlonis in cffiGio tismaie quod per aquam tradiiur. Illo enim accepiO;
cucharisUco, seu baptismi reipsa suscepii, vel in voto valde pauci suni \u beaU, qui id immaculaium usquc
saliem expeiiU, quoe causa erat compeienUum Cale- ad exitum viuje seTvare poiuerint. Hoc vero bapUsmo
diumenorum ; vim rursus nuliam ad raariyrii bene- qui bapiizaius fuerit, peccare jam ultio uon pctest.
ficia nondum uuiiis impelranda. Nec enim marlyrio Et si lemerarium non etit in rebus (aiibus aud^rc aii-
beuericium aliquod tribuunt si quis exlra unitatem quid, possumus diccri^quod per illud baplisma pra:-
sed nec illud ejus beneficium agnfi- êrita peccata purgantur, per iÛid vero eiiain futura
pjS3us iuerii:
scuni, ui ca ipsa raUoue quis unitus iiî$ibili aliqnia perimuntur. Ibi [icccaia dimissa sunt, hic exclusa, »
\Hiiiaie censcalur si mariyriura passus fuerit. Proinde In eamdem plane sententiam gtoriosissimum huncet
hoerelicoruDi sciiismaticoruaique uiai'iyria, iliorum vi- masimum sar>guinis bapUsmum appeilat nosler mar-
dCiicei qukaliquo vei riclu sup, yel Ecciesiae. ab uniiale tyr, quodnempe gloriosiora sint et majora sanguinei
,
ai;sci5sieiseut, nec mnilQvum fuissecrcdiderunl, nec G bapUsmj beneiicia quamsinteaqua? per aqueum sunt
adeo uiilusupud Deum prcui. Cateciiumenoram cau- bapti^mum a subjecto riie disposito expecianda. lia
sam favarabiliorîdi c^nsuerqn;, qui non lam essent enim scribil iiie in sua ad martyrium exhortaUone :
ob unitaie scjtincii, quam eant ipsam unitatem non- ( Nos lantum, Inquit, qut Domino permiitenle pri-
diim consecuti; quibus iia vitio non esset veriendum mum bapUsma credentibus dcdimus,ad aliud quoquct
(juod iioiidum e^scnl uniti, u[ conlra laudi poiius singuios praparenius, insinuantes ei docenles boc
esset quod ecclosiaiUcaB dicciplinai legcs observas- ess«bapiismain graUa majus,in potestalesublimius,
seui. Jli coAiQ voto tam suo, quam Ecclegise , uniu in honore preliosius : baptisma in quo angeli bapli-
jaui erani, et cura se iegibus ecciesiasUcis subjecis- zant, baptisma in quo Deus el Christus ejus exultani,
;>ani, co ipso se politicae unilaiii membra profe$î bapUsma post quod nemo jam peccat, bapUsma quod
iiuni, quod mysUcam illam unitaiem, quanioviseam iidei nosirae incremenla eonsummat, baplrsma quod
iiauorent in preiio, arripere taipen non auderent nos de mundo recedentes slatim Deo copulat. In
expeciarent Interim , dum, per ieges eccIesiasUcoe aquae bapUsmo accipilur peccaiorum remissa; in san-
poliUai eam rile adipisc: iiceret. liiis igitur sBquum guinis corona virluium. Ampleclenda res est et op-
erat concedi unitatis beneticia, qui jam ea esseni, tanda, etomnibus posinlationum nostrarum precibus
quae legiUma esset, unilaie conjnncU; nec ulla sua J) expeienda, ulqui servi Deisunms, simus et amici.
euipa impedirenlur quominus iliam quoque consecuU Multa hic habemus in hoc Cypriani noslri tesUmonio
essent qu% nondum esset iegiiima. Erat aulem marcum Origeniano illo communia, quajque tam com-
tytii frucius inler unitaiis beneficia, pro iilorum sa^.- muni assertioni, quam sil)i invicem, iucem vicissim
cuiornm senleniia, censendus. Hanc caiechumeno- foeiierenlur.
rum causam agii iii episioia ad Jnbaiaimm nosier § 5. — Graliae inprimis magniiudinem inde JcsUmat
Cyprianus {Epist. Lxxin). Damnasse aulem haeretico* quod, cum post bapiismum pecgamus iiernm,
a<|U9e
rum schismaiicorurnque marlyria noUus esl quam ut baplizalemque graiiam amiiiimus, in bapUsmo sangui-
lilla probali<ne indigeat, Nec soium fuisse in iiac nis nullus supersil meius futurorum peccaiorum, ut
causa Cyprianum,/sed Ecciesia pariier universa snf- proinde per illum tam fmurorum securi reddiraur
iVagaiiie , damnasse, ex ipsoS. AugusCino liquet, qui quampricierilorum, dumtaxalinaqueo
cum pneleriln
cum nostro mariyri, in causa bapiigmi ha:relicorum bapiismo expientur, quod eUam ante Cyprianum ob-
sese sirenuissimc opponit, hanc tamen ejus de hi^re- servaverai Origenes, el post Cypriauum Roslrum san-
Ucorum scbismaiicorumque mariyriis censuram nbi- ctissima martyrPelagia apud Ambrosium, lib. ni, de
o^ DE SECUNDO MART\RUM BAPTISMO. ai
Virginib, Tum i»d graiiae quoque iDaguiiuiiinem illud A eiChrislusejusexulieni. DocerOomiiiusexuUaii.Hiei..
perliucfe censel, quoU, cum ad ocpxxig »/ov el OzuilL^3-j jn cceioesse in ctmversione peccatoris. Uanc convei-
aqueua'. iilum bapusmuni relulerii Aposioius {liebr., sionem illi ad baplisfnum aqueum (ortasse reiuleriiu,
vx, 1, 2). Sanguinis hie bapusiitus ad Udei nostr^ et exullaiionem in coelo iiiain de angelorum exulla-
incrementa consummanda perUncai; quod, cum iu lione Jni&liexerini. Opponitur enim Deo coeium (S.
a({iieo bapiismo renuniiauies muudo rruiiiunem Dei Luc, XV, 21), Ei-coelum.ciim Tot? xcTowj^t conjnng!-
imn nisi e ionginquo lameR expccêmus, per sangui- lur {ApocaL, xii, 12), quod cerlcdeTrin-unoDeo iU
DeumsialiinDeQcapuien)ur;quod,cumibi|ieccaiorum commode inleliigi nequil. Iia igliur Deum liujus
remi^sioncmconsequamur/ iiic prsertium t\.mn coro- sanguinel bapiismi praisidem credicierunt, quod, curii
namqu^ expeciare possimus; iliic;»ervo8 i)ei Jios, vei mariyrium agonibus, sive iudis tlieatraiibus, coritu-
sallem aTrs/^v^ôvf proiiieamur, hic etiam amici Dei lissent, Dcum Agonolhelam fecerini, el quasl consu-
agnoscamur. Porro poiesiitle sublimiorem dlcit tiuiiC lem in Qpcliestra spectaiorem. Ipsa speciaculi voce a
sunguinis bapii:>mum, qufni homimim minisirani ad Ibeairis desumpla nsus liac in eausa est Oclavius
aqm£ bapiismum adhibeainus, in sanguiiieo angciortim (Mitmt. Fel. Oci<iv.,p. 3o8). «Quam pulclirum(inquit)
niinisêrio initiemur. Ut enim invisibiiis plane est speciaculum Deo, cum chrislianus cum dolore cou-
Diarljrura iUebapiisjnus, saltemquodadillamparlem B greditur.eic, ».EtnoslerCyprJanus(Ep.LVi): i Spec-
altineiquieDeum ipsum speciaL, ila cerle invisibiicm tat miliiem suum Chrisius ubique piignantem. j £t
iUaiu ^jtToy/r/tKv ad Deim ipsum diximus, pro mysll- postea : < Eece agon sublimis et magnus, el coron*e
c% phiiosopiiiaj principiis, Tuisse referoiidam. Ut ccelesiis praemio gloriosiis, ut speclei nos ceriar.tes
autem in mysiico sacerdoiio duo erant ofricia visibili Deus, Prxîantes nos el fidei congresslone pugnanies
iacerdoiio adaifiussim respondenti», superius aliud, speclat Deus, speciant angeli ejus , spectat el Chri-
quod 6«/TiwTtxov sive T«)>£cwTixov appellaruni, Chrisii Etalibi [Ep. ix)
sius.i> «0 quale illud fnil speeiacu-
:
proculdubio ipsius in hac mysiica htro^joyict. pro- ium Domino, quam sublime, quam nvagnnm.. quam
prium; inimus aliud sive v7ry;j&6Tev.ov, quod angeiornm Dei oculis sacramento sc devoiione miliiis ejos accep-
eipm fuisse proprium nihil esiqu<Ki dubiicnnis : iia tum , elc. > Nec mirum hac eadem similiiudine usos
certe bapiisnii munus ad iiilerius illud ministenum esse loties chnstianos ,
quam ei Ips m eamdem ad-
p^tiiiuisje, aiibi est a nobis, nisi «"allimur, probalum. hibuerani ipsi etiam philoscplii, Se.necri (Senec.', de
Inexterno ejum aquei l>aptismi munere interiorisge- Prou.,c.Z) et Epicielus(£;?Js^ ad. Arnan. ). Ouamquam
neris minisiris usi suiit ut piurinium nposloii. Uc eliam a?iius repeiiiam fuisse verisimiie esf, a visioni-
proinde idemsiido invisibill quoque iiio mysiicoque bus nimirum iliis quibus Deus propsens laboraniibys
baplismo &iaiuei»dum, ut exteriori bnpiismo adamus- G apparueral. lia S. Slephano Chi isius {Aci., vii,b5).
sim responde.at, iilc quoque virribrrfciv fniese u»nffi, Et in cerCamine Poiycarpi voccm coeliius emissan^.
qui noa alii esse poiuerint, pro veterum illoruin eapiu, memorant Smyrnenses, tljxvs noKxaG-rs, ymI «vooc^cv
quam angeii. Divinae enrn; prsesenli» symbolum (Ep. ad Pkllom. ap. Eussb., Hist. eccl.^ iv, ih). Et
(Schcchinam appeilani Jud?ei) i»ngeiis iribuunt scrip- mento saneilii Dei hanc favenlis procsentiam maximi
lores veleres isun Jud«i, qua.m ecclesiasiici, quam honoris loco duxerunt. In eo auiern prsetulerhit for-
sacri et caaonici; et quans Dco iribuuntnonminquam tasse sanguinei hujus bapiismi appnraiura,qiiod, oum
appsritionem, eamdem alibi aiigelis assigranl. Deus in coelo gaudium esse memorant saer* Litienfi ia
in rubo Moysi apparuisse legilur, quern lamen ange- conversione peccalorls ( aqueo nimirum bapiisrno
lum appellat S. Stephanus {Acl.i vit, 55). 5>eus iti expiati), coeii nomine coelesles creaiuras, angelos vA-
monte Sinai lieeaiogum edidii, quam tamen eamdem ir.iruin, intellexerint; hic Deumipsum ejusquc Chri-
iegem ab angeiis editam ait Aposiolus {Hebr., », 2). slum plaudenies inlroduxerint.
Et vero in hoc coeiesiium mysteriofnm universo ne- § 7. —iSon me lalel antiquitaiis cuntemptores quam
golio ,
quod priesiaiur in visibiiis ecclesiaslicae inie- ilii lisec veterum christianorum ratlccinia nullo sint
rarchiie mysteriis, ofdcium ab ordinariis EccIesiiE in loco habiluri. Quod mariyrium liapiismi secundi
ministris, lam ^sATiwTrtiv illud, quod dixi, quam D tltulo insignierini; jiiec nudo durataxat tiiulo, sed
eliam uTnjpeTty.ov Idem angelis officium assignat Cle- prdeflerea omnia priorisbapiismi beneCcia eidem aitri-
mens Alexandrinus : Ta^ta? inquil (Clem. Alex.^ buerint; nec eo ipso contenli, superiorem eiiam eo
Srrom., VII, mf(.), ^w.5)ftj r&.? Si*y.cv(a? ^TyfXot t5 xiTtVipt- ipso baptismo fecerint qui aDeo fuerat inîiulus : pro
ToOvTai Tw Gsw y.at^. -ttqv twv 7rTpe;"?tc v O?xovofii«v, v.ui nudls illi prociddubio habiiuri sunt marlyrum deliriis
Kvto? TvwcTe/.o?, eic. Sed redeair.us ad noslrum Cy- atque commenlis. Indignabunlur porro, nec feren-
prianum. dam audaciam esse ciamitabunl, lantum illos invenlis
§G.~ Idemdenique addiimysiicum huiic sangulnis suls tribueiê ut commentitium suum baptismum bap-
baptisnjum in honnre esse pretioslorem. Quoe verba lismo a Chrisio inslilulo vel conferre audeaiii, nedum
ad illa forlasse referenda sunl, qnod cum in aqueo anteferre. Quaeramus igitur meriione, an secus, in
bapiismo servi dumtajiaiconscribimur, hic in sangui- ea veleres fuerint senieniia? Rogo interim aique
neobapiismoamicorum tilulo longe hcnoraliori exor- obsecro, ut lamisper seponant affectus dum ratio-
nem reddimus cur iia senserint primaevi chrisliani.

nemur. Forte etiam ad externam dlvihl hujlisagonis
lla fiet at el nobis cequiores sint, et sibi ipsis optime
poiiipam aiquc .'^pparaium, quod nempe in eo Deus
DiibVVh;LLl Dl$SEKTAT10 CYPKIANICA %
<OLiSu!ai^t» *i uoi ^lui iiiiieroab ilios, Clirisio pracul- Aid quoque coHCe«JeiH medjci enraordinaruuu uoii
duhio cu.irlssiijios, ceasores lemorarii. Viiicaaius iia- fuisse si dc aqua pencardii sil hxteiligeiidum. Oii-
qao inj)riiui3 unJe vcteres secundujn lnnic baplls- £crveiur porro secnndo chrisiianam vJiam \ij. in
m.tju c:»lie--"ijitit. iude iiiieiligeiniis ;ti. pn.ba fuera >».tYo Tesianjento describi <|uasi quud a Clirisio sd
el sotidailla eciieciio. Inde !:uiii ei iilaqt;oi|U(» solida ijaeraui gtrsiuui sit, id nos nusiice gerere dei>ea:uus.
qu e de «Njruui iiuer se cOiUiiiissioiie prioribus illis Ita cum eo mori debemus^ cum co cruciligi , cma eo
prineipiis daiis superstruxeriiii. igrtominiaui ferre, cum eo sejieliri, resurgere el as-
8,— £l iiuidein receuiiores :\h ai»iiquioril»us lllum condere iu ccebnn. iNolclur lerlio, Ikcc de Clirisli pas-
^
ficcenibse inanifestuni est. Non sunl igilur in liuiic sionibus e&se vel priniariu inleiligcnda,ui (|uamquani
ijosnuiu cMSiiin recipiendi. Huc, reiuiit innrtyrnosier gcsta sint ab eonunnuiia imiLitionemnosiramforiasse
'S. Luc, \!i, 50j. Oe qu:), iiiquii, ei Doiuinus dicebat supei*antia ; atqu;c pas8us esl, ros eadeni paii del»fea-
ijjibire se jiiuJ baplisnin baplizari (j^>. Lxxiii, ad inus. Nolelur quarlo/lia apitrite- de sensu pmpbeli*
Juhiiian). R-jiulil etiani Origeiies. Locupletior est in judicari posse si lypus pr-;^l»e.l.'cui: \mX reni noiaui
co j.robando T«Miuliianus : c fc]sl quidein nobis eliam aliudai iu praxi Ecclesb«i ..^ eo rej.ncseuiaiam. l)t
secunuiiiu iuvaci uin, unum ei ipsum, siniguinis sci- enim iii propbeiiris repr£seu;:>rlGnruus id cerium
jicei , dfi quo Dominus, ILibeo, inquit, l>:iptisino B esi, nnn sul grati?» typum, sed auCifyj»» ab eo reprie-
linîii, Ctini jam lincius fuisset. Yenerat enim per senlan a Deo esse designahuu, ila iJ ijuojue c^r-
;iquam ei suiguinem , sicui Joannes scripsil , ut tuin esl mv. aiibi, quani in Eeciesi^, iilud aniiiypum
iiuua liuguereiur, sanguiiie giorificarctur. Proinde ut csse qujtrendum. Ul proiiule quaiies apimu uccurril
lios facerel a<jua vocaios, sanguine eiectos, liosduos in Ecclesia antiiypuuu quod lyo? exanui.'^s»fu res-
i;apLisutOi de vulncrc perfo.-si laleris emisit. Quia pondeai , iiec de alio qu^siio eiU. û at> eo inagis
q<n iii .s.iiiguinem ejus crederenl, aqua lavarenlur : ad vivuui exprimatur , ita dubitari bou pos&it qniu
qui ?iqua i:ivissent, eiiam sanguinem polarent. Hic id ipsum Deus designare voluerib; uec esi iu hac
C5L LapLiuuis qul iavacrum el nou accep:uui reprre- arguiuenlalionis metbodo quippiam quod lascivien-
seniat, e^ pcrdilum reddii {TeviulL, deliapi.^ c. 16). > libus ingeiiiis permitiaiur. Est id sane vetorum om-
Quod iiaqitc Dominus p.issionem s*vuun bapiismuui nibus iin>ribus omnino conseittaueum, quicuniquesuat
aliupj appellaverii; quod venerit in aqun el sanguine; iu propheticurum symboloruiu iuierpreiationc vcrsati.
quod 2um îqna sanguincm incruce e vuinere i'erfossi 11 cum o!) oculos habereuL*Nuvi Tesiameuii scripto-
Inieris cniis<'ril : binc colligunt Doinini duplicein rusîoviTe&tamcmi Uiiiversamceconomi:imanlitypam

j^ûis-e bapliînum. Nec tamen Dumini propriuiu fui.sse esse, qui; fuerii in universa ilidem Veieri* Testa-
e S. .Maitli., XX, "-Hy colligere polerant, in quo loco C «"enii oecononiia aduuibraia : proinde cum quid in
apost(ii<)ruui pnssio bapii&mi nontine etiam inieiii- utraque oeconomia simiie repererint, id una eliam ad-
genda est. Yide.iiuusergo rcclene baicaique legiiime mitlurt, quodâlibi nuspiain , ui in id genus simililu-
procedal argunipnialio. dinibus a siuiiliiudine proiotypa ad amiiyiuim soiidaia
§ 9. — l^ccoiundum iiaque inprimis quod superius agnoscanl et iegitimam arguin«ûatiouem. il quiiiem

ciiam ob.servaviuius ( 1 ; , nou dicia modo Domiiii ea cerliiadino certaia agnoscebani iiujusmod; '^^gu-
nosiri, scd el lacta, quuj quidem stripiis liabemus mentaiionem quje cuu: ea ohscuriiaie conciliari pos-
Iiodie mandiUa ,
propbeiica cme^ et in perpeiuum set qux'Siyii symboiici et propbeiici leregenuina cs;,
Kcclesi.i; lisum conscripta, ut proiude ex id genis iia saiiem certam ul Ivicuiu interim relimtuaiTibcro
faciis iion sit f.tilis, ul inKanl vulgo, sed soiida, homimitu arbitrio, ita ceriam ui bomiuibus corua-
argunienlulio. Recie ilaque conciudil Terluliiauus tis abunde sufficiat ad praxiin ptudeuier instiijicu'
ex eo quod Dominus lain per sanguinem , quam dam. Ita quibuscumque Veteris Testainenii locis a,
per aquam veiierii, cliri tianii etiam lain saii»ujnem, quani hab^mus aqu;e meuiionem, ea oiunia referui.t
quani aquam , esse proiicuum. Uecie iterum ex eo ciiaiu .sacri scriptorcs ad Novi Tesi^tuieuti aquaui
quod sanguineni pariier ac ai{uam e vulnere ialeris Iiapiismaiem, et quai siut fu nostro bupiismo oflicia
ciniseril, saiiguinem quoque iilum ex usu fore D observanda inde coiiigunt. Ita el io iilu Atbeniensium
Ecdesiai. Ne vero niinia perniiiiaiur in lioc genus de muris iigneiii oraculo Theniistocles, cum Athc-
aigunienl.tiionibus liceraia, observeiur imprimis ea niensium causa editum perpenderet, inde prudeniis-
qu.e bic proinierai Teriullianus Doinini exempia sime colligebaiex Atheuiensium proinde nioribusessc
nou extraordinaria fuiise, scd ordinaria. In ordina- inleUigeiidum. Et cum oracula Loxiue, Delphici nimi-
riis f:icile adinitieut adversarii viiam Domiui exem- ruin Apoiiinis , pariter ac Judxorum propbetia;,
plum esse chrisiiaiiorum. Quod auiein per sangui- non essent ad liiieram. sed >yijibolice, potius expo-
iiein p.irilci' ac a(pi;im veiuiii, id nemo dubitet nenda ; id porro quaueoduiu duxil, ecquid esset in
i]uiu lale sit in quo eiim iinil;iri pos.sinjus , quod j:im consiiluta Aiiienieusiuiu Hep. quod cum muris
ipsuiii nos ordinarii voce inlelliginius ; quod porro lii;n<:is aliquid haheret afline ( nec euim in muros
liam cum sanguiueaqua e vuluere laieris eiiianarii, noviier exsiruendns ipsum iunuehai oraculum) et
rv. ^ • .-. n fj •. • • . vero nihil erai quod in urbe tjuai viribus florerei
, , ,
,
{[) In Dissert. cui tiiulus : De IJmiaus pnnci^

1
^ . ...
piy, cit., quam nttcdecuitprxsciitiadjungcre volu- commercMSjue •nanumis, de quo muri illi ap-
U'\-i'.. lius possem , quauj de navibus ialcliigi. Nec vcro
,,
aliquia oppoui ii» cOiJin^nani potesule hujiisargu- A | . li, — Oto-vaiuluui iiaquo .seeiuiao, Ul (|uoque
incrilaiioius inceruiudlnc , (luoil itOi» sil ouiiiiiuu ufgari uon jiosse, passiouem suaui h:ipusmum ap-
(ero proptuMiaruu» oraculornuiqae C(uu:uu: c ul* ij»- acll isso iîiivniurem ; el «luiiU 0|Kisioli pro ejus
usquc uiroruuique e.sordiis. SiOuiiut' p :»&suri esscni, lnuituudem apiul ilUiin v:»h.'re
bis
§ 10. — iJu:c ii:»qiie omuia validissiiuc prwce<ltn»i, ac hapii/.ari eo haiiiisuu» t[\nt essel ipse l»ap(izaius
si quiiilo id (jUO(|ue suppouaUu', ixs ila a propheli- (6\ Mullfi., \x, 5*2). l.a «ûliu iu gr:eco haheums , ct
«is lypis reprajscuiaias ad perpciuuin ailiuu:>se iu a!ii.i vciiussissimi.^ Vir-ioiiil)u.>, dcsunt l:iineu ea
Ecciesioj usum. Qux» eului iia perpeiua fuitjra suut, verha iii lalluo iui^rpreie vali;aio, suftVaginulbui;
\iA Deo cura». esse ceriissiiuuin esi, ea luaxiuie cii:un ilil;irio .\inhi'osio [UHui'.^ can. 30 in Maiih.)^
jieccssaria ut cerio aiiquo decreio siabilireuJur ; ea llieiouymu [Uieroit., lib. u». Cunim. in Mauh, xx;,
ad primariun» Dei in propheiicis symhnlis cousiliuiu ipsoque, quioquid iuimal iiitouli:iriuui Groliiis, Oil-
peniuuisse censenda suul. lu his iiaque cuui quiJ i;eue {Oi-hj.Jn MaUh.,toni. s.\i,p. 'il5. lul. llutliana-).
accuraiissime quadrat , nou foriuito Id casui, seil Coiivenil l:»ui''U cutu «iiucis codicihus veiustissi-
ceriissiiuo Provideniiifi cousilio irihaeuduui est. mus iuierprcs Syrus, eJ ui uic expungenda esscfaie-
Cutn ergo i|uai de Domiui adveuiu leguuus per reumr ,

qaiu lamcu :ipud S. Marcuin Jegeud:» sint
aquam et sauguinem, de aqua etiam el s:ingulue c B {ccp- x, o8, 50), uemo esi qui duhiiei, ut proiude
laierls vuhiere proflueiilihus , pro siyli propheiici nihil sli quud de argumenlo meluamus. Sed aliam
idiomaie, symholorum vicem ohiinueriut ; euin ea hic signiiiiaiioufin hujus vocis inteliigenl adêrs.i-
ia uU'umque huuc Ecclcsiic haplismuui apiissime rii quam qua utimur cum de sacramenlo loquimur.
conveniant ; cum niini sii quod duhitemus quia Osteudant igilur aliam in illius aivi aucioribus
perpeiuus uierque iulurus sil : plane sctpiitur, ila quam qu:e ad espiatioiiem sanciKicaiiouemque
esse Domiuum comuiodissnne inieUigeudum. Prae- perliiiei. Eo cerle specii.baui, qui lum ohiiueljant
serlini sexio si id quoque ohservetur, ni huc lypos hapiisuii, ut opinor, ouines, nou hoiuiiium modo
Domiiii releramus ul prccuuuliarenl quein ille voluii quihusiu pharisaeorum am Joannis'discipiinam adscri-
£cclesi:£ siaium atque constitutioueui ^ nihii certe hereniur, sed et vasorum «juoque iili sacrorumque
esse quo aliuude cousiet Ecclesiic discipliuam ab eo \ ulensiiium. Quaudo igitur noiic sig-iincnlionis vo-
csse coustiiutam. Nee enim de ea disertis verbis \ ccm Domluus irihuii mariyrio, ivl illum voluisse ne-
a Domino alicuhl c;iulum icgimus. Quid quod luec cessecsl, Idcm ibre a miirlyrio, qmMl a hapiismia il-
per symbula iradeiull meihodus iia est a Douiino prolis expeciandum, ul nimirum tam saiiguiue a suis im-
baia, ui mulliiudini omnia, discipulis eliain plcraque puriialibusquamaqua,purgareniurai'ji)Ocxpiarenlur.

per symhoiu tradideril; et quidem, pro veterum dese C Quod si dicant nnspiam iadicasse Domiiium iios essc
propheliarum lide, iia eral iraditurus. Tunc vero fruclus a mariyrio expectamlos , iidem ohservar;!
maxiine idouea erai ea iraileiidiratio cum rcs fuiurai poteraut ne de liapiisuii quidem s; cramenio la
iradereniur quihus nondum maturus essot audito- uujquam docuisse Salvaiorem. NuUa cerio meniio
rum capius. Cum enim talia iraderei Saivator peccaloruuT expiandorum iu ejus apud S. Matih:cuui
eliam discipulus per symhola iuisliluit , dediia uimi- iusliiutioue, nulla in ejus usu apud S. Jo:ihuem. V.i
rum oper.i, ne auiea inieiligereniur quam eorum lameu liunc haptlsmi saijraiuejitalis fructum uos alihi
fidem evenlus comprohassei. Alqui Sjiirilus baptis- ex apostolorum scrijUis prohavimus. Qut)d ergo iia
ruus qua; quidem sacramenti pars erai pnecipua tlocueriut aposioli, id ex noia iila, quam dixi, luiic
,
non tauien ante resurreciionem erat coummnicatus temporis signiiicaiioae vocis, ei rei ipsius apud illos,
,
iit proiude illum quoque mm diserlis verhis , scd aijuihus illam Chrisiiaui, usu lllos dcduxisse est saiie
aqux» symhplo ,
prudicerei (S. ioan., vii, 38, 59). verisimdlimum, ad novam polius aposlolorum
nisi
Quod si hapiismum Spiritus, qu> ad gloriam ejus revelalionem hic, siue ulla proisus uece<siiaie, con-
lantopcre ladeh;il , ohscuris lamen amigmalihus fugieudam puient adver!>arii. Quod si ap.-siolt ex
vocis significauoue coliegeriut napiismo
involveudum duxerit, multo cerie putiori ratione nola illa
quem vim illam peccaiorum cxpialncem

occuUandus eiat s:jnguinis illi atque mariyrii 1) sacrameutali
moiium posseut omniuo capere. INec eniin ad hunc esse ii-ihueudam; quidui ci nos , ox cjusdem vocis
coliigamu>, sauguineo quoque
ipsum Domiuum eo sanguiuis hapiismo fungt opor* siguilicaiioue iiidtun
purgaiiicem csse pariter
lere crediuerani , iu iulideliiatem feie relapsi , cum baplismo vim eamdciU
id verum , prailer expectaliouem suam, revera com- Irihuendam ?
perissem(S. Lwc, xxiv,2l), gravius omuiuo passuri § i'i. - Ne quis aulem puiel uuioum uosiruiu
j,iguiU(;aiiono esse jiosiluiu;
scaudaium si sihi quotjue eumdem suheumhmi non- priesidium iu vocis ipsa
anmui ex le ipsa constet recie
dum maturi didicissent. Ptoiude quamvis eorum, age, videamus,
aoceplum esse Salyaioreui ? Obser-
quai sua causa passuri eraut discipuli, memiuerit ali- liic a velerihus
vetisiuiilli.uau: liorum loco-
quoiies Dumiuus, nc cum evenisseni, eum iatuisse , vandmu itaque lertio,
sauguiuis
aui pr;eicr iilius cousilium evenissc, suspicareuiur ; rum occasioue:.;, iu quihus ue biînisuiO
iuisse marly;iu;u. Alimu

id tauien caute adii.odum, el pro iulirmorum caplu agi credideruut vtueres ,
illum haplismum, quo dixii Doniiuus ioic bapii-

fccii, nedum ul Lapiisiuum sanguiuis, qui sialus erat s-j
xandum, Ue passioue eus ;n Ciuce iuleiiigeudum

Pm. h, perspicne commemorarei.
59' DODWELLl mSSERTATiO CYPKIANICA 60
esse ncmo dui)iiet. Ea autem ipsa passio, pro niore A Nempe inler alios Messiae lituios, (luiljus illum
etiaai scriplorum sacrorum, niartyriuiu appeilaiur. designntunj iulellexeranl in Scripuiris, erat vci pvx,-
lude et ipse Dominus ixxpzvg 6 TLazo; vjA ukrM-Jo; cipuus ille EoxoiLiwj. Ua habemus in S. Luc, vi!,
(Apoca/., I, 5; ni, ii) tiicitur et/jta/>Tu//v3(T«t eTrtHov- 19, 20 et alibi. llluin fortasse e celeberrin)0 illa
Ttov Uaaroj zw v.a^./iv o|/o/oyi«v (I Tim., vi, 45). Quui loco, Gen., XLix, 10, vel Ps. l. o; xciy, 13: xcviii,
verba omnia mariyrium, pro primgevae Eccle>iTB idio- 9, coliegerini, aliisve similibuv Scripiijne locis
mate, designant. Nequid autem hic ab ecclesiasiicis

'
quibus Messias vcniuriis diciiar. Quare cum Messias
co^lictum arbiireniur, etiam ipsam martyrii vocem venturusnppellarelur, lantumdem vaientsigiiaMe^sise
signii^catione ecclesiastica usiirpani sacrui litlerx^ ac si^na adventus. lia de vero Messiu discipuli ejus;
Iia^«^/jTuf Sieplianus^^cf.^xxii^SOjjei/iiapTvjoTrtaTo,-
QuoU signum advenlus tui? {S. iUa/i/i.) et de falso
Antipas {Apocal.f u, 13), quae eadem Domino anlea Slessia Aposlolus: Cujus esl advenlu$ secundum ope-
Iribuerai, ut vidiinus, auctor Apocalypseos, ne quis ralionem Sulauce in onini viriule et signis, elc. (ii
hic mirelur martyris vocem eiiam Domino iributam, TheGs., II, 9). Yeiiire itaque êr aquaai et sanûi-
seusu ecUesiaslieo , iiiielleciam esse a veteribus. nem Idem valet ac per aquam el sanguinem se vc-
iia certe alienam non crediderunl a Domino lianc rum Messiani comprobare.
hujus vocis sigDi(icaiionem, ut propriam etiam fere B § i4.--iNempe qui venturus erat inmunduin is iden»
DomiDO fecerint ipsi marlyres nonnulli apud Euse- erai a paireniiltendusaiquesanciiiicandus (S,jQan.,
bium (Euseb., Hist. eccl. , v, ^). Quod 4i Domini X, 36). Ea auiem sanctilitaiio qiialis intelligereiur, e
passio marlyrium, eademque sit baplismi quoqqe sanctissinio judaôrum ofUcio, summo nimirum sa-
jaomine insigniend^ , ecquid novum alienunive di- cerdolio, optiuie coiligeuius. In iliius iiauue sancti-
cjmus si eliam de mariyribus ecclesiasiicis idem ricaiione tam aquani quam eiiam sanguinem 4ocuj;n
affinnemus ? • habuisse constat ; aquam equidem iixod,, xxix, 4 ;
§ 13. — Sed etaliorum locorum occasionem eodem to.> vni, 6 ;sanguinem auiem Lxod., xxix, Ô, ^J;
collimare esi sane verisimillimum. Cum scriberet /jei'., viii, 23.24. Ad ilessiam enim tamquiiu mysti-
apostolus S. Joannes, jam orli videnlur hoereiici cum evnngelici foederis sacerdoieui^ retulii in hac
valeniinianis quidem aniiquiores , eorum lamen ipsa causa Apostoius Judaei puniificis cxemplum,
parenies aique origines, nec enim prorsus novum quod iiie etiam passione sua essei sauciliicandus.
erat valenlinianorum instiiuluni, sed priorum lise- T£/£icoa£o,- Yoce usus est aposlolus \Jieb.r,,n, 10, 11;
reiicorum inventa Trphg loiov yv.pav.rTipv. f/.sO^py.oxji, V, 8, 9), mysiicn nimirum illa, et sacras niysteriwriua
inquit de Yalentino Irenneus {Iren., lib. i, c. 5) cu- prx^f*-Ciurai propria. ita tamen Chrisii hoc sacerdo-
jusdam veteris opinionis semina riatus est , tesle C liuni cum Judujorum saceruolioconifindii Aposiolus,
Tertulliano (Tert., adv. Vaient., c. A). Utigilur Jesum ul, cum m uiriu^que consecralione sangmms usum
a Christo divjserunt valeniiniani, ad antiquiornm hx- adhibitum probasset, in eo eminucri^ Chiisli saccr-
reiicorum exemplum Aposiolo coa^vorum, quorum doiium qu(;d suo dumia:\al sauguinecqpsecraius fuis-
occasione tam cst in eo ipso «irgumenlo mullus' in set Cliristuscumexteniodiimiasat pecudum sanguine
yrima sua epistoia Apostolus; ila et mariyria cum usi essent in sacerdoiiim suorum corisocratione in-
iisdem valentinianis eosdem eliam Apostolo coaivos djei, liebr,, jx, 2o, 26. Idem et ulibi saepius inculcat,
haereticos sustulisse probabile esl. In illam cerie cum non taurorum hircorumve, sed vero propriodum-
senientiam optime quadrabunl Aposloli argumenla ,

laxai, sanguine Cnristum docet iiiiiialum, Eigo cum
ut anle nos nosjer observavit Hammondus. Anti- JudaMs in eo convenerat Apostolus, ad quorum prin-
chrisii crani hi haerelici seu, quod apud Apostolum cipiu suam liic uptavil argumentaiioiiem, ut pontid-
lanlumdem valet ,
pseudo-chrisii , quod Christi cem fore Cliristum a summo nimirurn Juduiorum
Judoeis promissi personam ipsi in sc susciperent. ponlifice adumbratum, ila qui verus fulurus esscjl
Proinda illud innuil Apofîolus toiius Evaiigelii sui Messias, sanguine pariter ac aqua lam ipsum fore
fuisse consilium, ut crederent Jesum iuisse lilium Pei luslrandum (vel, ut evangelica voce utamur, bapli-
(Joan., XX, 31), (quem ncmpe limlum Messiuj suo D zandum) quam alios iisdem esse lustrandum. De
ePs. II, 7, illius saicnli Judaei asserebanl), non aulcm aqu;e baptismo id fuissereceptumconstat ex ipsa iUa
illos hujreticorum .Miiesignanos. Quare iiiter cajlera pharisoeorum interrogalione qua Joannem,ipseuese
argumenta quibus falsum illum de Christo prujtex- proMessiu vendiurei, explorandumcensucrun^ : Hidd
lum relellit Apostolus , illo (luoque usus est de veri enjo baptizus , si tu non es Chrislus neque Eiias ,
Christi adventu per aquam ei banguliiem. liic est, neque prophela/ (S. Joan., i, 25). Idein de saqguinis
inquit (
I Jloan., v, C ), qui venit per uquam et baptismo innuuni illa Domini ad discipuios ; stuUi
sanffuinem Jesus Chiistus; non in aquu solum, sed el tardi corde ad credendum in omnibus quoi locuii
in a-^na el sanp;uinu. A slgnis nimirum veri Messiaj sunt prophela! ! Nonne hoic oporluit pali Chrisium^ ei ilu
argumeniatus est de quibus inter Juduios, vel saltcni intrare in gloriam suam {S. Luc, xxiv, 25, 20) ? lloc
iUlus cevi cbiisCianos, convenerat, lam ut Jesum scilicet ex illis collegit ScrSpinris quaium sensum
nosirum verum Messiam CQmprobarel, quam ul posiea discijiulis explicuit, cum eorum iMieiiecius
pseudo-chrisios illos vel eo ipso bapiismi nomine aperuissei ut Scripluras inielliêrenl, iliis nimiruiu
iiTiproliaiet. Vcnii, inquit, per aquam el sanguinem. qu;e vel cx iiloruni sseculorum concessis, vd certi.s
61 DE SECUNDO MAaiYRUM BAPTISMU. 6^*
quibusdam illiussfleculiratiociniis, de Messia inteili- A sanguinisque bag^tismos esse similiier inlclligendos.
gendjie erant » quseque fulurani commemorarent Iia itaque ex locoruni occasione in quibus aquse san-
Messise passionemy quales proferunt quamplurimas gujiusque ineniionom reiulit liucTerlullianus,eicum
non Novi modo Te^taaieuli scripiores, sed et sequen- Teriulliano velus illa procuIdubLo Ecclesia, colbgi-
tium saeculorum patres quorum extani hotlie disputa- raus, non alium uiique sanguinem quam bautiama-
tioiies adversus Judceos, Jusiinus, TertulIianuS) Eu- iem esse iiitelligendum.
sebius, eic. § 17. — At ^quivoce, inquies, communiseratbap-
§ 15. — lilie ergo Scripturae qunc, pro illiiis saecuii lismi iJIa ralio aquae, sanguini atqueSpiriiui, ui pro-
captu, deMessiaepassioiie iniellectiE suni, argumenii inde noii sit quod ex communi bac baptismi raiione
vicem obtinere poierant apud illos, qui, ut ab orilio- inferamus sangulnei alque aquei baplismi fruct.us
doxis discrepabant in eo qiiod Jesum esse Ciirislum eosdem csse expectandos. Idne dicaiur, observamus
negarinl, iia ei in eo vicissim a Jnd;)eis, quod Chri- prx*terea quarlo iu ipso illo iniiiaiionis expiaiionis-
stum qualemcumque illum fmxissent, veuisse lamen que peccaiorum illam purgaiionem tribue-
riiu, cui
crediderint. Ila ergo Jesum AposlolusCbristum fuisse bant veleres, lam frequenlem fuisse apu<I iilos san-
conrirmavil ,
quod tam per sanguinem quam per quam auuae, usum. In uiraque
guijiis iila tam Ju-
aqu^m venerit, in eo nempe pouens empliasin atque B dôruic, quam Geniilium, iniiiaiione sacrificiorum
argumenti vim, quod non in aqua solum veneril, sed usumintercessisse nemoesi quin fac.ileiConcedai.Nota
in aqua et sanguine ,
quod niuiirum iUum de ^d- est apud Jiidseos etiam rabbiiiorum iila observatio
veniu in aqua praeiexium nec pseudocbrisii quidem qua tria dicunt in proseiytismo esse observanda,
abjecisssut, sanguinem dumiaxat inter adventus sui circunacisionem , sacrificium alque
bapiismuin. Et
signa non adbibuisseii^ {cum nec ipsi aniicbrisli pa- vero vicem susiinuisse, ex veterum senten-
sQcrilicii
tiendi, seu exemplum, seu eiiam insiiiuiionem, di- lia, martyrium jam probavimus. Porro prxj&ter sacri-
scipulis edidissent), qua ipsa ralione illos probat a iiciorum sanguinem, ve idquidemeni a communi ini-
-Christi esse uoraine excludeiidos, qui uirumquc si- liaiionum u$u aUenurn ut suum quoqiie sanguiiiem ad
gnum adliibere debueril. sui expiationem adhibereni. Clarum itlud est in cir-
§16.— Necaliorfcfereflduraex!Slimoq«od,inEvan- cumcisione apud JudiEos exemplum. Sed el in Bel-

gelio, signum illud de aqua etsanguine e laterisvul- lon^s initiis ganguinem emissum ^sse discimus ex
nere in cruce manantibus tantopere confirmandum Terluliiano (Apologet., c. 8) : Hodle, inquil, isiio
crediderit Apostolus, quasi de eo fuisset raaxlmo- Beilonas sacraius sanguis de femore proscisso in
pere dubitatum. Ei qui vidil , inqult , iesiiino- palmulam exceplus suis daiur signalis, Ejusdem ri-
nium perhibuiL, et verum est lesHmouium ejus. El Q '"US meminerujU ex alii. Gum lauien ila scribat i)i
ille ^cil quia vera. dicit , ut ei vo$ credatis [8. Joan., Comniodo suo Lampridius. < Bt;ilonae servienles vere
XIX, 35). Ki quaesiio fuissei inter iemuios Chrisii, ea, exsecare brachium prificepit, f coljigit Casaubonus
qua dixi , ratiocinatione lerminanda , alia profecto plerumque iict^ ei simuiata taptum fui^sa vuluer^
Domini miracula abunde ejus a patre missionem con- Belionariorum. Eq venerunt forlasse nioUioribus suls
firmassent. lilorum lamen miraculorum tcstes nuilos interpretaliunculis fanatici receiUiorce. Sed veriirn
protulit, aedum tanta jlla, qua hic usus est, asse- fuisse sanguinis cmissiottem mi& ab aniiquioribus
veraiione. Quid quod verba illa, ut etvos, emphasin introducia esi, et verura iJtan) quqe a miliiibus ob-
quamdam haheant eximiam, reliqua nimirum mira-r servala est Beilon^ {nliiatls« a supradicto Tertulliam
cula inndelium causa fuisse lam edita, quam scriptis locQ colligimus aique vegetfi. alioruwqu^ pj^rerum-
etiam consignata ; boc unum aliisomnino adversariis que qui hujus ritus memlneruni. £i vero veiustissiiiium
fuisse destinaium illis nimirum quorum gratia scrip- fuisse iilum lusiroiionis morem per sanguinis emia-
tum fuisse^ Evangeliuui, aniichrislorum aioiuloruoi sioneme quaniplurimis cpnstatScripturaelocisi/^^v.,
assertorlbus. Recte ilaque banc sangulnis pariter ac XIX, 2§ ; Deut., q^jv, \ ; I lies-, xyuii 28 ; Jfir,, Kvi,
aqux e Cbrisli iatere enîssionem, aique dupiicem 6. ita nempe Baalitae, ita Galli (quorum diem sacnmi
hunc aquae sanguinisque bapiismum, eodem retuiit D ^^ ^^^» ^P"^- W"» et sanguinis diem appeilabant.
TerûUianus. Quod eniin adversus eosdem adversar memDrat iii D. Glaudio Trehellius Pollio, perperam
rios conscripia essent ab Aposiolo, jnde sane veri- enim ea ad Bellonam retulit Casaubonus, quje ad
simile est eodem esse referenda. £t quia cum aquae magnam matrem ipse reiulit Trebellius), iia fsiaci e^'
ct Spiritus baptismis ita sanguis ab Apostolo Luperci fiagris sese peciorumye tunsionibus male ad
(I Joan., v, 8) conferiur, ul ipse lernarium cum illis sanguinis missionem usque muIclapies.Eodem seilicet
nuinerura conficiat ;
piane sequilur bapiismi eiiam exemplo quo sua quoque cum daBnionibus f(BiJera
rationem sangulni cum aqua fuisse commpncm. Quia Yenelicae etiam sanguine dicunlur bodie sancire,
eiiam ex aquoeet sangumis eutissioue ita anticbnslQS § IJJ,— Neque vero iniiiorum dumiaval vicem supf
refuiai in Evangeiio ut in epistola refutarat per ad- plebai baplismus ,
pacti eiiam illam oblinebat. At
venlum in aqua el saiiguine : sequiiur praiierea, si paciscenlium quoque mos ^rat suo invicem sanguine
in epistola per sauguinem bapiismus sapîiinis inlel- fcedera âncire. lla circumcisionem suam irileilige-r
ligendus sit, in emissione eiiam iila aquae et san- bant Judaî. IJnde etiam qui pacto mosaica pcr san.
guiiii? f[Km in fivangdlio memoratur, aquse etiani ûinem iniiialus fuissel, enm, pro recepvis Judjeoruro
f,Z UODWEIXI UISSERTATIO CYPKJAiSIUA. . tJ->
moribus, Tnn M" appellaluni ad ^xod., iv, 26, oh- A iraio nuuiine pairiae oaiauilias quie mnhonim exU
servarunl Medus aique Gngorius, et anie illos in liuni eiiidcniicuin minareiur, mullorum viiaj pauco-
Lexico suo Sclirnulerus. Idein in genlilinin qnoque runi crant sangnine redimend:e, sive js sacrincio
quormn etjuidem
paeiis oblinuii, memoriam ali(iuam cssei, sive aiio aliquo modo hauriendns. Eam «vSci.-
hodie reiinenms, aniiqnissimis. De Medis alqne Ly- Troeufftaj, apud Pltoeulcas raiionem reddidii {A}}. iCii-
disauclor esl in Clio Uerodotus, ocxlg/ U râih-v.i seb.,Pra'p. evaug.,i,i{)i\vî6:Porphyr.,deAbsl.,\t,
raiimTi gyvea TaTieoTs EVy.jjve;- rai r:pk tov Tct(7t r>0), apiid iMiiloncm Byblium, Pseiido SunchonialliDn
^TTfiv Tovf ^û.y(iwyj: e7rtT«;xwvT«t. n rw QuoxôuKjr-f to aucior, ul vulgo credilur, veluslissimus. Kamde.m di-
cu/yi/wv. De Scyihisia Helpomeue : cuiit raiionem myilmlogi cur Pliryrus ei llelle sa-
(ofta 6naltiy^Q\f(TL
o/&v.ta oe TTotoOvTat 2y/j6ai w^c , ttô? tou; av TfotgftiVTaf crilicio deslinarcnlur, cum lerrce sierililas (ila enim
i;>tw^.« ^ywj y.fiâtxtvviV olvov ivxeavê?» aifxaaw.tt- Aihamanli persnasil Ino) ranêin minarelur. Eaindem
uicôvo-t TcTiV Toc ooxta Taptvojixevaiv. De iisdem Scyihi> cur Leonis fili», cur Andromeda, cur eiiani, apud
aitjne Medis iia Solinus : c Hausiu muiui s:ingninis receniiores Romanos, Curlius ei duo Decil se, pairiie
foedus s:tnciunl, non suo lantum more, sed Medorum servand* augend;cve gralia»exiiio devoveriut. Ekcp-
quoque usnrpala disciplina. » {Polyhisi., c. 20.) Et cilus sajuiem voluit Agamemnon Iphigenia lilia sua ;
vero aliorum barl>aiorum, qnorum haec recepia fueril B voluitel hcste Pulyxena, imuiolanda servare. Multa
consueiudo, memineraia hisiorici etiam recf^ntiores. suui eodem spccianlia exempla qu£ plenam lidem
ijuainquametin iliisquoque bruiorumsiicrinciisidem faciant quantum in humanis criu]inibus expiandis
inteiiexissegentiiesosienderuni nosiriadversus soci- humano sanguini tribuerini, quanium etiam Sijueis
nianos. hoininum vicem gessisso illas bruiorum ma- iiluni iusiratjonibiis prauulerint. Apud iud;eos ipen
ctationes similu) sibi imprecantium si fidem fefellis- circumcisio sanguineiie omnino e&piationis (sivc bap-
ftt:nt. Ergo ille quoque S3criftciorum sanguis hmnani tismum cum Doinino appeiiare malis) vicem suKtl'
tanien erat sanguinis vicarius , eodem<'ue crai ioco nebai, ei ({uidem hmnai.o Ipsius iniiiati snnguinc
censendus ac si bomo ipse sanguinem proprium op- iacienda^. Cum itaque id unum ad haptismi raiionetn
pignorasêt, Cumijue duplex esset haec, qnam di.\i, p! oi^ric siJeclet ut in eo p^ccaia expiandn sinl ; cnm
tain apud Jnd;t'os qu:un genilles, aqu/je atque sangui- eii.iui, in ea expiaioitis raiione, cxeinpla hahaerit
nis, peccatorum e^tpiandorumgraiia, recepia lustratio; Dominus tam Juu;eorum, quani geniiliuin, qui s^m-
major tamen crediia est, saiiguinis , quam aqu:i', guini bcneiicium iilud, pariter ac dqtioi iribuissenl,
eflicada. Leviora enim crant illa qn;e aqtne aspcr- qui buntaiio elirim ipsius InitiMli sanguiai, qui maju-
sione expiauda crederentur. Graviora qua.'que qua; rem (iuoque enicaciam sanguinese lusiraiioni ,
qnam
piacula sive uyn habebauiur , sanguitie purgi^nda C vcl aqueui concessissent : Nott erat sane coiisenia^
eranl.ilomicldium inlerpiacula n.tmerabaiit vctercs, neum ut qnam expiandi m.ijorem in sanguiiic quam
quod nimintm Ipsi lerra^ macul:(in iuurerei nulio, in aqna virtutem aiii apud se fuisse gloriarenlur, ea
pra;leiquant sanguinis, lavacro eluendam. Ejus :«u soli chrisiiani destiiuereniur. Pra^sei lim cunt in co
lem, si noius fuisset auctof, proprio ejus sanguau' vers;iii, j;im divimuiJ, universam ferc Novi T«îa-
piaculum expiabant ; sin Jaiuis^ci, vaccai' sanguine \u iiicnii argumeniatioitem, ut ({u;>^cumqne essefit, sivo
loco imnioland». Neque vero credes soia, sed el im- apnd .}udiM)S, îve genliles, privilegia de qnibus gio-
purilas ilia legalis e moriiciniis coidaclu rontraiieuiia ri:ironlur, ea cbristianis potiori pncslaniiorique ra-
vaocje rufai cineribus |>argaiida erat. Qninetiani loiius Nun erat consenianeum
lione convenire probarentur.
populi ispaelitici peccatain hircmu emissnriutn {Lev,^ ni, cum
in cadem hac Coutâ baptibini voccm :idhi-
xvi) imprceatione con]ecin sunt, ifjusdeni ut ilahbini berenL lam ipse Dominus quant Novi Tesiameati
volunt , ntnrle iuenda. Nec alia Gra?cornn\erat de scripiores, alr.im laineit si^nilicaiiimem iiiteliigerent
8u\s quoqut^ xa6i/x/3aaai senleniia, ut ex Aristophatiis quam e:Kpi:indt iilam omnium notissimam recepiiS'
scholiasie discimus (Arii5(., schol. in Piul.). Tamqiie siniamque. Non erai consentaneunt ul, (jui ita sen&iS'
erai uiiiversabs lijec peccaiorum per sanguhniin seni, aliler tamen iu.;uerent'.ir quaifi martytem no-
pargalio, ut nullaiii itic e.wpiioncm adblbcît Api>- ^ siriiin jain locututn ol;Si'rv;iviiijus, ut nimirui)» saii-
Slolua : Sine sanyuinis, inquil , effusum non {xi jv- guiiiei bapiismi vim eiiani cxpiutriiein aqnci bap-
miisio (//<fî., iX, 2i2). Ita con.seniiiteum erat ilio- lismi iili lon^^c nnleferendam e\isli.ii:irent. Tanium
runi leiMpDruin do^maiib>is, ut Cimt luramqne i.^tai ai>osi ui dnram iianc, eta sacramenloiuiii liignilaie,
sanguiitls, q>iam aqua; c\piai unttm pro b.ipiiMiiO CL Doniiiii itionie aiieiiam ceiiscte ucbe;imus io-
liaitcrent, majorem tauieo saiigitinei bupiisitii, quam quciuli raiiuitciii, ut iiuiani iiiain :iiiciiain auver-
aquei, vtriutem aguoscereuL sîrii.
§ 19. — Kt ui sanguini hi iioc expiaiioni:» negoiiu, îO. — iia ii:n|ui* osieitditiiUSjqtiaiit n.i. omnM ajue
p:tnes coiiccdei«ani riciic priiiuit-ias; ii:! hninanisaii- juier si' cuiiirruetjiie prO iiiius :i.*i i.i.s «logoiuii!.»'!.?
,
guiiiLS, pr:c aiiis eiiain saiigniiiibus, viiu iongo tna\i conaToaiil, s'. Ii:» Dominuni ipmuii.ii;i i-Uis aposm* >,
mam agnoverunt. Indî uanm dnxti tinuianis ikir>, ii ','nia:.'inius. liulc soqniair j.fo liOL «-sse p')i..'".^-
qoa: apud veiercs inv:iluti. av6peu;7o6u7iu, quod de- stii>a prj^judicanduiti. vci , &t vtxoiu n:aiinins te*-
delictis hitmiitunj cxpiandis hantamis banguis aîils" iuit:aii4'::m , prascribenuum, u. cjat.! octtitifaai in
>Mhus videiviiui'. Cvijn i.i..v;.jr aliiiu»' i.i.»u'.ri«e? l;* .r>?tp"wi urHimieiiin cuc .-îi :».«.. i. leih-pi-.ti^f. Al*?-!'
6i> DE SECUNDO MARTYRUM BAPTISMO. 06
tîilimi alKJSl m ]n reipsa oontraria habo.nnus argu- A I)us ln socieiaieni cljrisiianorum politicara ascribi-
jHcnla , ul niiiii magis faciai ad nosira^ sentenlir( inur, ea foideris csse soleninia. Qnis aulein ill^d du-
connrntaiioneni qnain si rem Ipâin penitins oxmii- bilcl b:>piisnii essc propriuin ofiicium ut per iilum
nenuis. Aniinadveileinlnni ilajne qninlo ad ip-ntn sacris clirisiiaiiornin iniiiemur, etiii propriam ascri-
bapliiimi sacranienliiin perlinere , ângdiiienm iinno bamur cbrislianornm socieiaiera? Convenit prL»'terca
Laplisnaini, et quidein ila peninere ul parlem (jus qnod qui coiiferlur in obristlanorum liaplismo Spi-
prajcipuam consuininei. Hoi^ njji probaiuin dedtî- riius, is ufpc.^fhM (qunti el arrha est scriploribus ro-
inus, ncmo erit, opiuDr, quin facile conccdia prcci- manis) in Novo T(!Siainenlo appeiielur. Erai enim in
puum baptisini frncium ab eo esse jure ineriioijue jure romano arrlia paciorum propria, pi-xcipue nup-
expeclandum. Nec alio spectai, lU pnio, Apostoli lialium. Nempe mysticam cum Ecclesia unitaiem
ilia comparalio qim aquain, sanguinem et Spiritum mairimoniali unitaii respondere v ad Eplu innuit
In unum quemadniodum Paler, Filius
ita coniulit, ut, Aposlolus. Propria porro arriia est illius lemporis
ei Spifilus sanclusunum suni, ila aqua, Spiritus et quo priuio foedus inimus. lude sequiiur ut de aiia
sanguis sint in ununi, quod nempe unum ideinqne Spiriius collaiione, preterqnam bapiismuii, nei|ueat
praostent omnes compleanique ofiicium. De bapiismaii inteiligi. Conveniunt deniqiie et baptisini iihc in Ec-
oqua et Spiritu inleiligendum observavinuis, ut pro- B clesia primaeva form«,Credis? Credo, Abrenuniias ?
inde baptismum iiiijm sacramentalem supplere ddieat Abrenuniio. Suiil enim et ill« ad roinanorum pacio-
sanguineus iiic iiaplismus. Idque ipsnm observavit rum formas expressae, rursus pr.tcipue nupliaiiura,
ante nos Origeiies, ne quis velerum doginatibirs miuus Das? Do;Sp()ndes? Spondco. Unde iiiud salieui
consentaneam suspiceiur nosiiâm banc interpreia- necessario coiiigitur, pro pacto lâptisrnuin primsevos
tioiiem. r^êque vero pugnat quod simguineum bunc saitem bal>uisse cnrisiianos.
bapiismum seounduin appcllarint iidem veteres. lia § 22. — iiinc sequitur secundo ut in aliis paciis,
finm inlelligendi sunt, quod, cum renovari denuo ita et in nosiro pacio quoque i)ap(isinali, duo
non possii sacramenialis iile baptismus, in mariyrio esse a se inviccm disiinguenda diversarum partium
lamen ejus bene/icia sint de novo, sine ejus tamen officJa, Dei aiia, aiia nosira. Ad Deum speciant pro-
ipsius renovatione expecianda, ei quod nova fide- missiones quibiis caveiur de praistandis bapiismi
lium adultorum peccala, qux qnidem in aqueo bap- benefieiis, lain Ulaequa? de praesenti prajsianda? suin,
tismo remissa non esseiu, bic piene penitusque et peccatorum omnliim expiaiio^ Spiritus sancti do>
pro baptismaiis remissionis modo mensiiraque re- natio, inysiica cum Cbristo nnio, s«iiiem externa, etc,
miliaiur. Qux cum secunda sit remissio, non erit quani quse de futuris adbibentur odicii nostri pr;c-
ulique niirum si secundo eliain baptismo tribuenda miis. Ad nos spectanl quai a noi)is vicissiin sponden-
videaiur. Sed. misso Apostoli lesiimonio , age rera C Uir pro nostra pacii baptlsmaiis parie praesianda.
ipsain, ex propria bujus sacramentaiis baptismi na- Quannjuain enini promissiones faieamur exira pacla
lura esplicumns. facias, sinc aiierius partis obiigatione satis commode
J21, — Recoiamus itaque inprimis omne boc bap- inielligi posse ; ai qiia; aiteraro pacii.pariem consii-
iisini liegoiium pactum esse quoddam rideiium cum tuuiu, iU.c mulua omnino utriusque pariis exigunt
JDco, nec aliunde rectius quam e receplis pactorum oflicia. Ipsa boc pacli raiio necessario suppunit.
inoribus explicandum. Esse enim Evangciii xatvriv Daiie enim foriasse, non cerie paciai, illae proinis-
îuMxriv ab ilia scilicet diversan) quae Judseorum siones diccrentur quai nulia supponereal officia sibi
fuerat alque legis mosaicai ; esse eliam sub Evange- ex adversa parte respondentia.
ilo non Tesiauicnlum modo, sed et pactum, eamque § 25. — Sequitur leriio jus iiiud legaie omne, quod
duplicem QtuQri/.mg signilicaiionem evangelicis eliam pacti beneficio obiinemus, ad Dei promissiones, cx
lemporibus convenirc; esse eiiam sub mysiico israe- officii nosiri pncsiatione essededucendum. Esi enim
liiismo eadcni omnino pacti beneficia quixi propria iilud omnium pactorum commune ui quic babeniur
olim foeraiu israeliiismi iilieraiis . ut nobis Deus in iliis promlssiones eai condilionatai inleliiganiur,
summus in proprium ascribalur Dcum, nos illi vi- nec aiUea deliUae quam praistii:c fuerini, ex aitera
cisiim in proprium ascribamur populmu ; nec illud D parie, promissionum condiliones. Sed in id gonns
jncdo, sed externam esse banc noslram cum Deo pactis qu«, ex aliera parie, sola includuut beneficia
confoederalioncm^ iia nenipe inieiiigendam, ul exier- aliis pneslanda, nulia vicissim ab aliis recipienda,
num aiiquod intercedai unionis poIitic;c vincuium quaiia sint pacia necesse est qnie Dco snnt boinici-
iam nobis invicem, quam Deo eiiam nobiscum com- busque commuiiia, nemo est (|uin x'quuin faieaiur
niune, quo nos ipsi pronieamnr D(io foederatos, et:>b nullum esse posse jui ad beneiicii, ni praecesserint
aiiis cliam fa;derati agnoscamur, ad eumdem plane condiiioiies ex aliera pariepr,iKSiand;e. Nos lamen de
jure leg;Ui impncsei.liarum agimus, fMindesola

xo.in-
moduui quo ei Israel secundum carneui pro fedcrato
p(^ssii, «u -i.î
Dei popuia, praj uuivcisi orbis ge<iiilius, oiim pote- .ate. Et ut av|uiias Mliqua forj:'.s.-û cssc
lieneljciJiot
•a:. at;;iosi?i ; iiX'C. ijiquaui, ita iûiil ox iXovi Tcsta- •onilUiouem ihiplcre volueni, (o .dihOwis
l:»cio ni^^dun;
:U'' ti raijociiiiis mtmifesla, ut iniruni sii esse lunue iOiuitim.juan-i injpeifî, licel iliai^rue
]'M ile li.jitra asseriione dubilcni. ilcc enim si vera .mpieverU , cum nuiia sua culpii a oauul!i>ncei:aui
'CgiUi suiicin jur..
'iTiiOic. m«ii plane so-juiturexier::^ c-a solemnia nu:.' ac Uas^ ^.r^sian(l?miped^-- •
^7 DODWELLI DISSEKTATia CYPRIAKiCA 6g
carere qui condiiionem de faclo non praesliterit, A bola sponsorla,.ipsumpr3eier€a,promutuopoclijure,
fuerit irapediius, :id pra^slanda ea qute symbolis reprsesenlaniur obii-

quocunifiuc undenri rerum evenl'i
ornniuo cern.^simum. In illis prsserlim paciis ganiia,sequoque noslrys passiones pro suis agnitu*
csi
procedit argumenium quorum condi- rum, cl suo meriio, sua mercede compensaiurum.
adhuc vaiitiiirs
liones non sunt conditlones dumtaxai ad arbilrium § 26. — El vero accuraiissime, pro Domini nosiri
parie meriie aique principiisconcepiam hanc omncm fuisse
iniponenlis requisiUae, sed etiam disposiliones ex
arsumeniaiionem facile consiabit si diversa diversa-
subjecii necessarioe. Cum ilaque hujus
nullum pacii
redundet in Deum beneflcium, sequiiur quaecumque rum Scripiurarum asseriaifi unum coUigamus quasl
nosiri esse causa necessa- lasciculum. Repraesentari inprimis nostram in bap-

Deus a nobis postulat, ca
ria, ut proinde ni posiulala praesiemu5, ipsis pro- lismo cum Christo passionem aique morlem, ncc re-
prseseniari modo, vcrum eiiam ila rer-raesenlari,ut cuin
missiouftm beneficiis oblinejidis inepli reddamur at-
que indisposili.
Chrisii passione nosiras uniat quodammodo et com-
24.--Qoarlo itaque ut inielligamus quae nobis in. rnunes utriasque faciat, sesto ad Romanos cspire sa-
§
eumbant in hoc baplismali pacio condiiiomis a nobis
lis i>perle docet Aposioius. Unam esse noslram Chri-
siique passionem ex ejns verbis constjit Morlui
pro noslra pacti parie prsesiandse, ailendendum est
illis ;
qusc symbola sinl a nobis iri ipsis pacii solcmnibus B sumus cum Chrisio, v. 8 ; Veius homo notler simul
adhibeiMJa,elquidiilasymbola, ex ipso Dei instiiato crucifixus est, v. 6. ConsepuUi sumu^ cum eo, v. 4.
signidcant, et prolegibus significaiionis symboVicoe Et quidem reprsesenlaiione quadam ad vivum lotam
quaj illa saltem aelaie vigebanl. Quoi eriim symbola hnnc transigî unionem illa innunt : Complantali facli
in pacii solemiribus usurpantur ea non significandi sumus simiiirudini morlis ejus, v. 5. Nee alio quam
dumlaxai ; sed oblignndi eliamgratia mslituia sunt. baplisnii officio : An igrforaHs quia quicumque bapti-
Ut enim sacramerUaomnia,sive mysteria, prosaeris zali sumus in Chrislo Jesu, in morle ipsius baplizati
horiinum cum Deo paciis inielligenda sunt , iia el id sunms ? Conseputii enim sumus cum ilio per baptismum
sacriU)mni6 commercii genuinum est ut symboiice in moTiemt v. 3, 4, Neque vero unio sola et mera
poiius quam ad litteram inieliigenda sint, nec ita
, hsec habenda est, el quai lota in hominum imagina-
vcrbis, qnam rebus, reruin tamen aliarum synibolis, lione atque aesiimatione consiiiuia est. Eam diximus
ofncia illa repnftsentenlur quae partium inter se tran- symboli sponsorii esse naturam ut una inferat lega-
sigeniium habcniur ol^ltgaioria. Qu8e iiaque symboiis lem quamdam obligalionem qua partes inier se pa-
b;ipllsmalibus slgnificaniiir ea nos spondere a nobis de- cisconles praesiare id tenentur quod symbolis reprae-
inde praesianda virtuiepacii baplismalls exisiimamur. seniarinu Inde fii ut, quod sola simiiiiudfne lieri non
ea a nobis prcesiila jus inde nobis faciunt ui promissa C poluit, nobis lamen ex hpc ipsa reprcesentatione jus
divina ejusdem pacli evangelici virlute vindicernus. quoddam ad rem ipsam proveniat ,
quo nniooem
§ 25, — Quiiito in symbolis bapiisnii nosiri sacra- ipsam inlernam et mysiicam vindicare possumus,
utenlolis soleninibus, non aquije sotius baptismusde- ejusque beneficia. Eo ipso principio nituntur id ge-
nolalur, sed eiiam ille verum ita denote-
sanguinis, nus raliocinia : Si enim comptantati facti sumus simi-
Itir ul uno eodemque syinbolo, uno eodemque denote- liludini moriis ejus ; simut et resurrectionis erimus
lur elemenlo, ut proinde ad unum,ut diximus, eum- V. 5 ; si autem mortui sumus cum Chrisio^ credimus
demque bapiismum periinere iuieliiganlur. Ut enim, quia simul etiam vivemus cum Christo, v. 6. Nec enim
cum aqua adhibetur, peccatorum deserlioncm pol- de alia morie hic agi quam lypica hac aique.symbu-
licemur, fuiuramque vita» sanctimoniam quse exlerno lica in bapiismo reprujseniaia jam ostendlmus. Ea
aqu« symbolo satis apie repraeseniatur : iia cuni in niorie symbolica constabat jam defunctos esse apud
aîuam descendimus etvicissim ex eadem emergimuS, quos ila argnmentaiur Aposlolus qui morlis nimirum
mortem, .sepulturam resurreclionemque re-
Ciiristi symbolis in baplismo usi fueranl. Inde tamquam e
pnesentamus, nosque etiam spondemus horunr oia- principio nolorlo legitima procedebai argumentaiio
nium panicipes, paratos niniirum ul qufecuujque ilie si et illud subinielliganius symbola inter paciscendnm
nobis immiserit,eanos,iUiuscausaad morlem usqueD usurpaia esse eiiam et ipsa sponsoria. Nec alia, ut
loleraturos. Eodem symbolo, qua Christum respicii, exislimo, hyooihesi illud nilitureiiam ejnsdem Apo-
inlelligimus Christum sibi passiones nosiras impula- stoli, alio lamen in loco raiiocinium : Igilur, si con"
tiirum,ei quam mercedem ipse a Jâtre,pco suo cum surrexisliSj inquit, cum Christo, quiv sursum sunt qHO!'
Patre foedere vindicai, eadem nosiras quoque pas- rite^ etc. {Col. iii, 1). Mortiftcate ergo membra vestra,
siones e^se remuncraturum. Ita cimsiabi». quo jure etc. (v, 5). Quod illos jam supponatconsurrexisse, ad
sibi ha])lismi nomen vindicent nostrae passiones , illud referri non poiesi quain ad emersionem illaui
Cum ad ipsam baplismi sacramenialis ralionem s|)e- ex aqua baptismali quoe resurreciionis erai symbo-
ctenlconsummandam.Constabiietiam quo porro jure lum, ut nimirum forensi pactorum idiomate tunc re-
cjusdcm sibi vindicent baptismi l)encfici.'i, cum iilis t-urrexisse existimarentur cum usurparent resurre-
ciiam symboiis rcpnîsenientur qwx^ a Deo instituta ciionis symbolum. Inde recie colligit Coiossensiuui
sunt, el quGe hoc ipso consilio instiluta sunt ut pas^ officia, ea n)odo suppcnantur quie jam osiendimus
siones nosuas repra?senicnl alque spondeant, et quaj uecessario esse supponenda. Cum enim morlis ilio
Dci etiam nobiscum pacisceniis sunl quoque sym- symbolo, immersione nimirum sponderent sc nicm-
;
C9 DE SECUNDO MARTYRUM RAPTfSMO. 70

i)mriim suoriiin niorlirKjationcmcuralnros ; el reswr- A pron^re umijunni potcruiU qui nullam
nisi enlisenis
rociionissymbolo idquoquespopoudlssent, ad novam Scripiurarum lestimoniisprobaiionem admiituni.
se coeleslemque viiam essc resurreciuros : iiide nemo § 28.—nuic itaque coelesli pacto duo illa tribuenda
non videl quam ille soiide prudenlerque argumenle- eiant : primo ut jure eiiam legali Chrisio praemiuru
tur, cum c paclo promissoijnc ilios liorlatur ne o(li- pro suis meritis deberetur ; secundo eliam ut fideles
cio deessenl, fidcjnve lallerent. Infirmoe aulem ad- universi unain in lege cum Clirislo personam consii-
modum et jejunai foreiU id genus scquchc si ex inani luereiit, Nec enim de uirovis horum quicquam in
morlis reburrectionisque symbofo ad myslicain illos lerrestri jiacio cautuin legimus. Nondum lamen ad
niortcm resurreclionemque Iioriarciur. singulos homines descendil hoc pactiim, ut inteliigi
§ 27. — lia nimirum consiat defaclo, ex ipsa aquei possitquinam ad banc polilicam Chrisii personam
iiaplismi inslilulione l)apiisnitim sanguinis excludi homines per.iineani ut sii/i possini illius coelestis pacli
non posse, nec eiiam e pacii bapiismalis beneficio. heneficia vindlcare. Proinde praiter hoc Patris cum
Si porro facii rîionem quairimus, ea esi, ni faiior, Chrisio coelesie pactum ; aliud prijeterea necessarium
allius e duobus prajsertim principiis deducenda ; quod crat, Cliristi cum
hominibus, et quidem pro caplu
sciiicet Cliristj morsea sitbeatic resurreciionis nier- huinano cxternum, externisque symbolis celebran-
cede coronanda ; quod etiam illud sil in praecipuis B dnrn,ui consletquinam iili sint qui a Chrislo prosuis
bapiismi beneOciis numerandum ut nimirum baplismi agiioscaniur. IIoc auiem pacium ut ad sacramenla
viriutc iilud consequamur ul noslra quoque mors sit specl.it in genere,
ita propius et proecipue ad bap-
Chrislo imputanda. Quud Chrisio, eo ipso morlisno- lismum quod unicuminitiationis sacramentum omnes
mine, ea dcberelur, quam dixi, resurreclionis mer- agnoscunt. Illud enim proprlepactum appellamus qua
ccs, c Yeleri quoque Testamento jam superius os- jus pacti ejusdemquebeneficiaprimumconscquimur,
tendimus. Ex ilio nimirum anliquiori pacio quo de non qud conseculi jus idem augemus atque consum-
toloredemplionis negotio incarnalionisque cumPaire mamus. Qua ilaque ratione ad baptismi consumma-
Iransegit. Quod enim Chrisii resurreciio, non tam iioi«em ostcndimus periinere mariyrium, eadem et ad
propriai ejus et nativ;xi Deiiati, quam Palri iribuilur; paclum evaiigelicum pactiqne benelicia pcriincre
quod eiiam Paier non Patris tamen in hac causa censebitur, ne quis nominis solius, non ilem rei per
personam egcrit, sed judicis ; nec su3e in lilium nomensignilica^se, hanc baptismicum marlyriocom-
o-To/57^? rationem habuerit, scd Christi polius in pas- municalionem interpreletur.

sione meriii : quod eiiam Chrislus non pro sua hic § 29.— Observandum enim sexto, non ea tantum
a?qualilale cum Paire, sed plane quasi subditus, sit gcnerali ralione adumbrari in baptismo mariyrium,
considerandus, ot obedienli» merito prjsmium exal- C î"*'^ ^^ reliqua omnia bapiizati officia adumbranlur
lalionis a Patrerepularit ;
plane, inquam, haec omnia sed quod ipsum aquei i)apiismi symboium ita nos-
arguunt npn suam hic, sed vero alienam, et quidem li um, quem di.\imus, sanguineum baptismum repra;-
a.sua louge diversissimam a Christo susceptam esse senlet, ut plane nulla sit aquei baplismi elficacia,nisi
personam. Etvero ipsa persomc, qttam su.stinuit, ra- ad sanguineum haptismum referatur. Qua enim irn-
lio paclum allquod omnino poslulat, et muiuum cum mersio in aquam vilai animalis moriificationem, de-
Palre cousensum. Ncc cuim Chrisil nomine una ali- nolat, qua emersio ex eadem novae etiam spirituaiis-
qua, ut schojye ioquuntur, individua persona inlelligi- que vilis sponsionem, ea, qua dixi, sponsarii symboli
lur, sed poliiica et publica quiC suo ambitu omnes significaiione reprcesental; faieor nullum esSe chris-
omuium sooculorum locorumque omnium fideles com- linn* vita? oificium quin ad horum alterulrurn refe-
plcclatur. His eiiim omnibus convenire iKtelliguniur raiur, cum y.v.Burj^w omnia aut TSAStwo-ty speclent, ut
hujus beneficia. Polerani fortasse Christi niorita pr.e- Icquamur cum pyihagoraiis, haec ad novam mysti-
rnium aliqu(5(l ex LC(iuitalis jnrc sibi impctrare. Quod camque vitam, ad novam illa myslicamque morlem,
vcro non Cs .T.quo dumlaxal, sed pro justili;» debilo Nec lamen proptcrea novi bap-
similiter referenda.
iilud viiidiceiit ; quod non sibi modo, sed suis omni» lismi beneOcia quil)uslibet vit:ig ciinslian^s ofiiciis,
bus illud a Patre dcncatur,.sine pacto prorsiis intel- D scd m omr.ibus quidem simul colleciis, asserimus.
iigi non poiest quo Pater etiam persona' poliiic® li' Cum enim iilud dixeiimus praecipuum bapiismi fuisse
iam coustitulionem acceplaret. Srai cnim hoc ante- consilium ut Christi morientis resurgentisque ima-
cedenierad pactum ila arbitrarium, ut nuIlaPalrem, ginem ad vivum repraesentemus, inde eifam beneficii
ni iia convenisset, vel iiequiias obligaret, ul pro Chri- baptismalis spem omnem ab ea ipsa repricsentaiione
sii meritis mcrcedem fidclibus pcrsolveret, cum prae- aicessamus ; sequitur proinde ut qua vita atque morte
sertim ei ipsi Chrislo,in propria eliam persona Chrisium accuratissime exprimimus, in iilis prima-
persolvisset. Et qaidem admddum consenianeum rium baptismi consilium constituendum sit, ab iisdem
erat platoni^îs iliius yp.vi dogmaiibus, ul huic «twvtw haplisnii etiam beneficia sint pracipue expeclanda.
Evangelii Ziv.%v:s, , qiice lamen erat tcrrestris, alia Atqui corporejje erant illa; Ghrisii tam mors qiiam
eiiam rcspouderei TTpov.trovt.Gc \n coelis cujus virtuti i'esurrcciio, quibus nos profitemur in bapiismo con-
sit etiam iribuenda lerrestris (')tcf.^rr/.r,c efficacia. Ita formes, et quarum nos ibidem portemus imagines,
probatum dedimus hoc pacium, quod licet asserant ul in corporeie lesurrecflionis causa (l Cor., xv) lo-
ciiam receiiliores, neuiiauam tamtjn probanv, nec quiiur ciiam Aposiolus. Mystica enim resurrectio si
,
i DODWELLi rjlsSEaTATlO CYl*lilA>'ICA n

soia ia bapiismo sponderctur, {oiailln Apo.>ioli argu- A «i'«us patiii leg^, sed vero cx ejusdem cLiain jequUnie,
meiifilio coiicidercu E-l quiiier» verisiruiilinuim i"dr* viuvJicari |>osse in saiiguineo iiaplismo oiimia beue-
orUim esse resurrecutuion» ueganiiiim errorea» qisûi ficia u Cliristt» pro sua piicli bnpiisrualis parle priu-
rcsurreciii)iit!m illaiu b.iriisuii syuiixji.caui iJe solius staiida, ne quid sujieresse \ideatur, cur diiiiiiemus
flniuise mysilca resuirettiuae, nou iiem rorporjs recteue IiaiC ei proCfui-ii ineiile veieres collegeriut.
iiiieI!igor(iiii. Cum auiem ex universa iila apusioli Cum enim jiim ostcnderimus cunditionem a nubis
dispuiaiioue mai)iresium sii, iliud fuisse prcecipuum pnisiaudam, i}ua ju.^îllud consequamur ad pronussa
bapiismi consilium ui, de quo pr.Tcipiie iilius aMaiis Ciiristi Uenencia, banc ipsam esse corporis nosiri
JidLS vaoillaret, de eo iiuerponereniwr pronii-sioues pro Chrislo devoliouem ;
quod uiliiionunus rccens
in pacio baptismaii oninium ceriissima^; plauc se- baptizaiii incruenla niorle subiatis concedai tamcn
quitur Cbristi resurreciionem, non al'iam qu;iDi cor- Ciiristus hapiisiui beneOcia , ratiu non est quod con-
poiearn iii bapiistuo exh;l>eri» cui el noslra respon- ditionem iilam prxsiiierint cui debentur ex pacti
deat resurreciio pra^cipue corporea. Qiiud vero ad aquiiaie ejusdem benelicia, sed quod prinia pacli
inoriem rcsurreciionemque myslicas aiiiuel, ia:jium benelicia gr.ius concedauiur et sine ulla prorsus
abest ut per illas possiiuus Chrisii ôpelv er/ova, ut conditioue, priesertim iliis qui nondum aciuali obli-
ne vere quidem Ciirisius eo sensu sit umquam m.;r-
^ gationi aut condiiioni de facio pra^slandae obnoxii
luus aut resurrexorii. Mori ilie peccaio non poiuit | e^scnt, propier iucapacitaiem subjecli. Adultorum
qui uuniiuaiu ei vi\eral. Moriilicarecaniem non opus alia est omnino raiio» Quani enim conditionem noii-
iiabuitqui uuHam uinquam sensitcaruis relêilioneuu dum prjbsiare possunt , eam velie saltem poterani
Kcc resurrexit illc ad uovam spiriiualemque vilam ut facii loco apiid Deum habeaiur illud ipsum voiuin.
qui praeierquam spirilualem vitam aliam nullam un- Sunt aiueni inier se admodum diversx illas .Tquitaiis
quam duxerat. Mysiica ergo mors aique resurrectio ratioues qua quis excusaiur a pr.tstanda pacii con-
secundarias fuisso oporiet, nou primari* in bapiismo diiioue, et qua quis eamdeni legiscondiiionem cen-
repr;eseulatiouis, quaieiius et ilb;, quamqu.îm nuHam seiur impievisse , si minus ad liiteram legis, al pro
cum Clirisio conrormilatcu ipsa.* denoient, disiionani legislatoris senienlia, si aBquus modo adhil>€aiur
saltem ad iliam aniM^rum nostrarum cum Clirisuj legis iuterpres. Ila fgiiur mariyrium in Toto cum sit
conrormiuiem, quum et ipsam Christo fateor c^^se pro logis Hitera raipsa aliuii^ idem tamen censebitur
graiissimam. cum aariyrio de ficto pro inlerpretaliouis «qui*
§ 50. — Cum iiaquc moriis hocc resurreciionisque late. ha liet ui omuia bnpiisini benellcia soli debe^m-
in baptismo repraesenLuilo ad corpora nostra primo liir marlyrio, sailem ia voio. Quod si eliam in
relerenda esse probuverimus : seijuitur piimarium C baptizatis non inariyribus, soli tamen mariyrio in
boptismi con>ilium esse ut corpora nosira Chrisio volo debeatur jus illud onme quod conseeuti in nap«
dfivuveamus , nosque prompios spondeamus para- tismo sunt ad baptismi beueflcia quis esi qui non
;
totque ui ClirisLi causa niiiriem oppetamus, corporum videai potiori raiione tribueudum esso martyrio
videlicet. IudereIiqnoruinijaptismiijeuericiorum'.spem acluaiir Est enim iixc iegis ipsa coiidiiio, uon auldri
coiicipimus actipimusque omuium certissimam. Im- aliud quid quod 9^quo egeat kgis inierprele ul pro
primis de beau resurrectione coi poris nimirum illa , ipsa conditione eenseatur. Quainquam igiiuruu-^quam
quai corporis passionibus accuratissi ne respondci. aliunde constaret, diseriis evangfiicic iegis verbis
Quiique ut praecipua erai plei isque raiio christi;inl- utariyito deberi baptismi benelicia ; id lameu f.icile
tatis, ea pra-Sertim aiiiaie, recipiendae, ita credilu ex ipsa ejusdem raliociDii sequcia colligerenius.
erat omnium difUcilUma, ui proinde consenuineum
I 52.
— Est eniiii ea inomni, humana quoque»
esset eam connncudari argumeuiis oinnino certis- Icûmlaiioue probati argumentaiioqaa Itigum easibus
siitii".. Tum et mysiicam quoque illam moriem resiir- omissis e ratiocinii parilaie proftpiclmus. lllis nempe
reclionemque pollicemur, qu:e secuudaria immer- canonibus generalibus oriunda, quod causis omuibus
sionisnosir*emersionisqueinbapiismosignificaiioue consulium cuperent legumblores; quod ralionem
dem.tauiur : ct quatenus h;ec eadem symbola pro D ubique ducem sequi vollenl; quod denique quain
Cluisli eiitni parte adhibentur, is una spondet nc rationem in una cau<a probassenl, eamdem essenl
suam quidem opuram nubis defuiuram. Ita coiislat et in aliis simiiiter probaiuri. luUe contingit ut quje
marlyrium iii primaiia bîpiismi signihcaiione con- ita cuiisiiiuta fuerint» non pro |.rudentium luodo
linrri. Constai deinde ita aMiobis inierpojiitam lianc consitlis itai»eantur, sed iegum etiam vim obiineaut.
martyrii sponsionem, ut sit coudiiio ex nostra parie Inde sei|uitur, si ve! pro legiim humanarum exemplo
prxsianda uiide peiideani reli(|ua bapiisiui beneflcia. divina eiiaiu iegislatio esset iiislituenda , raiionb
ita sequiiur ex pacii huju> jure , mariyrij SHliem in pariuuem prodivina esse lege Atqui
»iUeliigendar>i.
volo deberi omnia bapiismi benerRia. Sequitur ita major certe est ratio cur valere l,i divina legislatlone
ad bapiismi consummalionem spcctaic mariyrjum ut debea; hu-c aiguiiieuiaiio (juam ia 'smuaiJiu. r -diiic.-ar
niar:ynuui da lacio-prxsiitum speclat ad consum- cnim In suis raiiociniis huinani eliam legiMatores,
inationem marlyrii duml.ixai iu vo!o. ncc spquelas fimnes pruvidenl, eiiam legiiimas; ni
,^5..— Nc .CTO nimius videar in capiandis oapiis- jiroiiide eJiam cum recte argumentamur cx eoruiii
jnaiis pacti niinuiiis colligo sepiimo n-jn modo ex priiirMM.^. rivlbuc :»!;'-'n!e CSstftiltC
;
itîJf\i iicîl
•73 DE SECUNDO iVlARTVaiJM BAPTISMO. 74
tainen illi nosiras sequelas probaturi. Deus tanien A plenarinm hapiismo concedimus, eam ncc marivrio
nec in principii- ii:«iiucinari, nec in seijuelis, polesi. negaudam exisiiniemus.
Ila cerlum erilquam raiioneni in tiua c.usa probarit. § 54. — Quid qnod itlnd eliam, pro reccplis pacl'.j-
jn aliis etiam esse agniiurum. Certum erii, si mor- ruiii niohbus, onines ;equum iignoscanl , ut siquando
lyrii causa lanla beneficia in bapiismo coiicedai, slipulalione primuin iulcrposita nonnullui prxinii
ipsi mariyrio ionge poiiori raiiouc ' concessurun». primitia; slipulatori in manus iradantiir; i\t. rerie
Cerium si mariyrii vel volum lania lamen et lam fidein siipulaiioiiis liberalam , praistitainque pacli
copiosa mercede Cimipenset, nihil esse quod meiua- condilionem n.ane.tl pr;rmii plenitudo, co ropiosiov
mus solulo volo eamdem mercedem esse negaturum. quo ci illx> fueriiit ampliores, .^rrham iradunl iu
Cerlum denique proinde, si plenam numerihque suis maiius parta nnpiialia , at iiondum dotem nisi cou-
omnibns absoiulam peccalorum remissiouem conse- summa(o matrimonio. Mem et iu aliis (ju;t' ;id hona
qunnlur bapiizaii , lore omnino ul eamdem conse- passionesque spectani pacds solet ohiinere. Vorum
quanlur mariyres. hoc in iliis prrccipuc p:iclis elucetqu;^ nouduni udul-
§ o3. — Addo enim ociavo non ita esse inidlligendum lorum nomine siipulaniur tuiores. Inchoaio quodaoi
hoc comrauue bapilsmi jus aique martyrii , ul in jure vesiil ipsa illa iuchoata siipulaiio, Donec t;imen
bapiismo remitlaniur peccaia virtuie quidem illius B ^duili fuerini, et ad nnnos conditionum pr;ijstanda-
in voto martyrii qnod proiilemur in bapiismo » sola rum capaces provecti, p ciumque suoquoqiie proprio
lanicn ilia qu;c b:iptlsmum prajctsserint , non ilem nomine consummanduni, nondtim pier.o jure .iique
oa qu3e inler Itapiismum admissa fuerint atque niar- consummnlo qua; jam conseciiii stuu pos5id'>re cen-
lyrium. Aiiter veteres hoc eliam ipso paria facere sentiir, nedum ut jus habeam i:un iinnum ad fulura
ccnsuerunt cum baplismo niarlyrium, quod ul in pacii pra,'mi;«. Quorsum illud ni majori iu preiio
bapiismo peccata omnia remiiiuniur, ipsiim nempe haberentur condilionesjam p!U'Slil;o, quam suscepu-e
bapiismum pracedenlia , non originale dunuixat^ duntaxal et fide quauiunicum |ue firina pr;esiand;t'?
verumeliam actualia , idem sii de martyrio quoque Iia igilur cousummaii in marlyrio bapiismi plenio-
seniiendum, delere scilicet universae viiae flagilia, rem fore qu:«m inciioaii induigeminm consentancuin
nihii ut pra;terea supersit expiandum. Recie quidem est. Ut proinde, si peccala pnTtUerila eluanlur h
illi e principiis modo e.\plicatis. Si enim propier baplismo aqueo, nihil sil cur duhilemus foro eiiam
illud martyrii votum concedaiur peccatorum i^raeter- elueuda in bnpiisuio sangiiineo.
ilorum pleiia indulgenti^; parem utique indulgen- § 55. — Quod enim spaiio lemporis inJerposiio Ixip-
liam polius, ut dixi, expeciabimus, eodem voio jam tismum aqueum sequaiur sanguiucus, non est utiquc
soluto. Al par illa indulgenlia esse nequit si quo- G quod a Ijaplismi nalura alienum cen.seamus. Disiinxit,
cumque tandem tempore susceptusbapiismus peccala ut vidimus, Aposiolus Iros bapiismi paries, aquam,
lamen prseterita uuiversa deieai, nec lamen alia iu Spiriium cl snnguinem ^'ec lamen qui l>aplismo
mariyrio deleanlur quam quae liaptismum prseces- aqueo luslrarentur, semper tamen nno eodemque
serint, lanio uiique iuiervalio a se dissiium, cui et icinpore spirilum eliam accipieiianl baptismalem,
inlerviillo peccaiorum nondum remissorum copia ut alibi probavimus. Aposloli aqueo iraplismo , su-
iiecessario responderil. Pro pacii certecequit;ite, quo perstile adiiuc Dom;no pcrfusi suiit, cum tamcn
magis condiiiones pr*siamus pro^^ôsira pacti parle Spiriium nemo, nisi post ejusdem resi.rreciionem
pia.'Siandas, eo coiisequiiur accresciique nobis jus acciperet. Samariianos aqun expiavii Philipj.us dia*
ad mcrcedem a Deo pr;rslaudam validius; eo et conus; Spiritum nemo poter;uiisdem conrerre prajicr
vicissim major erit ipsius Dei ad merccdcm, quam aposiolos. Quld igilur, aqiuene soli Irihucmus vim
poilicitus est, praesianJam , oijlig:itio ; eo eliam iilam peccaiorum pticieriiorum expiatricem Ua ?
favoiem Dei possumus, pro pacii ratione, ampliorcm fierel ul nova opus esscl expiatioiie pcccaiorum
Jiobis vendicare. Quin et, missa pacii consideraiione, aqueum baplismum consccr.lv)rum. Sicut ciiim \u
laverem saitem, quem dixi , Dei iilum tanto nâjori genulium mysieriis elemciita y.WMpnîkîiiiwcsMioo^sir
cum fiducia possumus expect;tre, quanto nosiram D p;uare credehauiur, nequid su|.ere*ssei impurum cum
versiis Deum benevoleniiam luculenlius testatum sanctiora commercia ambircnt ; ita Spiriiui pro-
lacimus, Qui autem sanguinem suum pro Deo proculdubio inserviebat aqnea ill;^ lustraiio nequa vasis
fuderit f hunc nemo dubiiet longe certe teslaiiorcm impuritas obstarei quo minus possei pro dignitate
fecisse suam versus Deum Ijenevoiemiam , quam sua recipi. Prorsus ilaque alionuin cr;U uh ojus
qui prompto iueril duntaxat expediioque ad pro- sanclilale ut quis illum impiirus acclperei. Proinde
fumlendum aniino. Et cum grali;e speciali tril.)uamus necessarium erat ut ipse Spiriliis viccm nqiiie snji-
si quis pro facto voluntaiem fuerii inierpretaius, plerel pro peccalorum expi;»iioiie haptismo. aqueo
signum est profecio facium ipsuuj ad jiisiilicC raiio- receniiorum. Quod si Spiritui \im illim conccdauun,
nern propius accedere, longe certe auhuc propius non erii uiique cur a s;inguine aiienum cc.iseanius.
siqunndo pacii eiiam consideiMiio intercesserii. Est Pro pacli ralione a sangnine potius cxjiccianda eiat,
iiaque naiura! pacti , esi cl rectai rationi prorsus quod ille ad officium nostrum disposiiiouemque
,
consenlaneum , nt quam peccalorum indulgcniiam speciat quorum major haberi solel in pactoruin jiire
ralio quam donorum Dci graluiiorum. Favet porro
Patrol. V- 3
75 DODWELU DiSSEKTATIO CYPRIAMCA 7S
quod pro iliius sevi dogmatibus plaionicis (e quibus A Uubelur, cousenlaneum est id idcirco ileri ulei jura
oiunis Ivjic ihoologia syinboliea omnino cxplicanda uiriusque sanguinis fiani invicem coniuuinia. INihil
cst) cuni .1 proloiypis onuiis illa syrnboloruf» sive auleni esi quod dubiienius quodvis Chiisii synibolum
antityporuin virtus deducenda credereiur; ita lamen a vero lamen ejusdeni atque originali sanguinesupe-
symbolorum efficaciam expllcabant, ut quideui ipsa rari. EoJem lamen rediiurum diximusseu mariyrura
per se nihil ad effecium cenferrent, indicarent dun- sanguiuem pro suo Cbrisius agnoverii; seu per mys-
laxal cui prototyporuni iila naliva virtus esset appli- licam ulriusque sanguinis unionem proprii eiiam san-'
canda, ita ut ab ipsis proiotypis omnis illa virlus, guinis virtutem per mariyrium applicuerit. Ilia cerle
sou naluraiis illa essei, seu juris eliam legalis, esset ipsa vtfl a})plicaiio lanto efficacior esse debuit quo
expcctanda. Ei cum ioqua esse debeat pacisceniium Cbrisii sanguinem propius aliingit, inagisque viva
conditio qna juris illo conjunguniur inler se com- repr;csenlatione exbibet.
merclo ; congruum profeclo est ui quam vim symbolis § 37. — Esique adhuc eo magis coiisenlaneum recie
divinis pro Dei obligaiione concedimus, eamdem velercs, et pro causic sequitaie hic esse lirgumentalos,
nostris pro nostra obligaiione vlcissim concedamus; Quod 10" non quibuslibet fidellum seu passionibus,
ct quo pacli jure Deus delinquentes afficit suppiicio, seu mortibus lanlam virtutem assignarint, sed iilis
eodem jure icneaiu:- ad mercedem illis , qui coudi- B duntaxat quibus ad Cbrisii morlis exemplum propius
tionem praestiterini, rciribuendam. Si itaque mar- accessissent, cuni nempe publica Kcclesi* fratrumque
iyrii vel professio, marlyrii abseniis virluie remissio- causa seseobtuiissent. Esi qnidem sanctorum omnium
nem peccatonim pr.esiet, eamdem cerie necossario jn conspeciu D.omini niors quieiibei pretlosa. Est et
oporlet, ipsum, quando adest, prasiare mariyiium. adhuc preiiosior ihnoceiitium, eoriim scilicelquos vis
Convenil(ine accuraiissime, quod superius huc relu- oppressii iniquorumhominum.Sed Deo cha-
ei illam
liinus cum stolas suas mariyres in Agni sanguine

, ram esse nihil est quod dubitemus qua occumbunt ii
lavisse narrantur. Nec enim id de baplismi lavacro quibusolficia suaquuelibet viiasunl ipsachariora,qui
ila commode îoierat iiiteUigi, qiiod omnium fidelium mortem pric peccaio elijiunt. Estque etiam b;EC ipsa
coiiimuiie fuerat, sed de lavacro patienlium proprio ; nnors bapiismali ofjjcio affinis, ne ab illiiis praemiis
nec de illorum dumaxat peccaiorum expiatione quic privilegiis<iue, puielur prorsusaliena. Necilia procui-
lanlam iilam iribuiaLionera antecesseranljinbaplismo dubio Deo ingraia mors, qitam tantis ethnici efTeruni
sciliceL aqueo expiaia, scd iliorum quoque qu;« in
ipsa prueconiis, quaquis patria; viiam suam impendii.mui-
illa iribulaione essentexplanda. lorumque moites una morte redimit, nec- illa eiiara
§ 56.— Xeqiic veroorit quod miremur lantam vele- a Chrisii exeniplo aiiena. Lnnge lauien omnium proxi-
res bapiismo marlyrum sanguuieo vim assignasse, s» q ..jgad Chrisli iliud iliusirissiinuujaccedit exemplum,
et iilud recolamus nono martyrum illum sangninem si ei animar^nn cansa quis, ct communi quidem ilta
Cbrisio ipsi a veleribus fuisse allribiuum ci quidem nuillorun),veleiiamom!iiim) ubicumqueiideIium,mor-

:
iuCbiisro ul ne martyrum iV.lsse cr-derelur, nec in lem oppctat; Si quis pro commuiii Ilde, pro couiuiu-
inurlyrnm projiria u-miaxat cjmmoda cessissc, sed ni lidelium corpore, pro communi unilate unilaii.^que
vero in Ecclesiae potiiis univers*. Hiec e velerum communi vinculo, uL Cwrpus Christi mysticum in sua
.ônleniia alibi probavimus, et iihid pariter osiendi- iniegrilate conserve!,ei nova insuper resipiscentiuia
mus quam non essent a Scripturis sacrorumque accussione locupletei. lloc est l"erriT«avT«Twv 7<:uQrr
Scripiorum pri^cipiis abhorrenlia. Ilaic ilaque si con- y.KT'>jv, hoc est Chrisli, ei quidem patienlis, 3iV.«va por-
cedaiitur, jam inlelligemus quam solidc ilii pruden- tarc; hoc est suppiere iiuas deerant Christi pro Ec-
lerque or-inem hanc bapiismi sanguinei cflicaciara e ciesia passionibus; hoc Ciun co iuori, crufiiigi,
Scriplura collegerint. Chrisil enim sanguii.i nemo sepeliri, cnm et eadem paiijnur, et eadem etiam de
dubiiat convenire hanc peccatorum expialionem. causa, cutn et passionem et passioni» causam habe-
Chrisli nulem no»nen pro universo Chriail c^'ipore mus cum communem. Plane innuunt haic
Chrisio
rnysilco S3epissin»e iniclligiiur. Quidni igiiur vin» il- oinnia essc in\s[icani quamdam, in hac ipsa passio-
lam oeccaiorum purg;ariciM'i Ciiri=io ila inlellecto j) ^,5^^ caiisa connnuiicm nobis cum Cbrislo unilatem,
asseramus? Nihli esi profccio, cur quoiies Cbristi îi proinde ad unara ulra-que eamdemque passionum
sanguinem pcccaia !/oslra lavare atquo purgare tra- ^ôlleciionem pertinerc censeantur. In bis auleni de
diiiit sacr.i: Liller.e, de personali ejus s.mguine illas uniiale mysiica raiiociniis id genus canOnes, et qui-
duniaxal iuleHigiunus. Et vero nominis ralio suadet dem nnivcrsales ilios, agnoscil Aposlolus Quod CO"
:
potius ut hxc Chrjslo cum ejui^dcm mys-

sit virtus pili convenitf td ei iuembris esse commune; quod ;;rt-
lico corpore, conununis. Quod enim nomen suun> iniiiis, id ei massoi universw, Ni universales iuissent
nobiscum commuiiicei, id illo nempe consilio lecit ilii, quos diximus, canones, omnino subjungere de-
ui ct jura noniini icspondentia iiitfclligantur esse buit Aposlolus cur in illa potiiis quam in aiia quali*
communia. Cl in malrimoidali imiiaie (quam hic bel causa essent agnoscendi. Argnmenianlis epim
aJhibci .\po^loin.s ad Chrisli myslicam cum Lctiesia pevsonani iiic susiinnil x\postoIus, non autcm illius
linitaieui explicandam) coinmupe viry aique faîiiinai .qui pro sua dunla.xat uuciorilaie diclarei. Iia igiiuf
nomen connnnni.» eiiam ulriusque in lege jura facil. qu3c pcecatorum expiaiio capiti, eadem et membris;
ita ei cum miTtyrum sanguis pro Chrisii sangniue quai hujus sanguinis primiliis eadcm ct raassaa con*
77 DE SECUNDO MARTYRUM BAPTISMO. 78
veniet. lia scilicei nos inciiare voluit Dominus ad A niedii raiione, prsesUiUius. At a pnciis symbolicis
morleia pro frairibus iubcnli aniino consianiiquc (qublia sacramenla esse onîies agnoscuiil) seiunsî
obeundam, ut in hac ipsa eliam causa ipsum iinif.a- nequit isfiusniodi siibordinaiio. Cum enim sjmljola
remur, ut sicut ipse pro nobis viiam posuii, ei nos adhibeantur ad alia lamen ofiicia a symbolis diver-
profralribus viiam poncremus 1 S. Joan., iii, iG. lla sissiina reprseseniandajpsaqiieadeo illa rcprepsenta-
viiam pro Aposioio ponere paraii erant discipuli, lione spomlenda, ut proinde me«liorum ntraqiie vi-
ipse vicissim pro discipulis. Ua Ignalius «vn-i^vxos- ceni impleanl ; conslat lamen oKicii qiiam syniboU
eornni esse voluit qui ©piscopis adbaererent, quod longe poiiorem esse raiionem, jusquc ad mercndein
scilicet eorum T^v/a^ ^^x^ sua, vilas ncmpc vila, a Deo promissam coiiferre longe auctlus ntqijo Viili-
redimere volueril. inde lanlus iiie cbrisiianorum in dius. Dici lamen denique polest lam .svmbolum
se invicem amnr quo iilustres illos el conspicuos nosir* in l)apiismo professionis, quani condiiionem
fuisse sua eliam tetaê memoral Teriuilianus. Dauio- quam eosymbolo spondemus a nosira pacii bapiisma-
nis et f^yiliite Hisioria apud pytliagorajos longe cele- iis parle prresiandam,quamquam m pacio a Deo qul-
berrima esi. Hos a^mulati judajorum sunl esseni, dem insiituto adhibeanlur, ad humana tanien oflicia-,
jllos chrisiiani, quos tamen cmnes lo.Mgo intcrvallo partcmque pacll illam quae homines speciat, ailine-
superaruiU. IVa conveniebat adamussim cum hisce B re. ita non curn humanis diviiia coiiierenlur, sed
principiis praxis etiam primaevorum chrisiianorum. cum humanis oificiis alia officia et illaquoquc pfiriter
lia praxira illam generosissimam prudentissinus etiam humana, ijt alia aliis meliora habeaniur, el Deo gra-
principiis fulcivit Dominus legislalor omnium longe liora. Faieor equidem horum olTiciorum jus ad mer-
peritissimus. cedem pacto insiltutionique divintc lotum accepiuiu
§ 38. — Quse cum itase habeanl. jam taoiie iuteUi- esse reierendum. Id lameu iia verum esi \\t qiiam-
gimns niliil ess6 cur male uudianij iiac ia eausa, quam non propler opera Deus inercedem reiribuar,
primaevi christiani. Baptismi tiiulo mariyrium insiat secundum opera liat ilia relribuiio, ui proinde in
gnieriml. Nec temere id nec pro suo duntaxat arbi-
, olficiis nosirisquo sunt quneque in se prsesianiiora et
Irio. Christum nimirum ipsum hahucrunt quem Deograiioraeo exiganiura Deo paciscenle diiigenliu.s,
sequerentur auciorem. Sed cum lilulo jura eiiani et mercede copiosiori coronentur.
baplismi martyrio tribuerunt, et quidem,sacramenia- § 39. — Quamquam auiembapiismi &oiiusrafionem:
iis baptismi a Deo ipso instiiuti. Immane proculdubio in bac noslra dissertatione habueriinus; qncd tamcn
iacinus ^ si quac a Deo cssent in pacio sacramcntali de baptismo asseruimus, idcm de altero Eucharisiire
pr3estanda,easuisadinveuiisassererent, nullo tamen -
sacramenio asserere poieramus, repncsentare nimi-
nixi Dci promissO; Jiullo Dei legiiimo vicario qui G rum hic> atque adeo sponderi, nosirwm pro Chrisio
Dei personam agere- saiienf possei, et Dei nomine ea marlyrium, ut proinde hujus eiiam Eucharislia
polliceri quae 'Deas ipse, prO[)ter legilimam delega- pactipra^mia possiniamartyribus vendicari.Necenim
lionera pra.'Stare leneretur. Sed longe ai)erant ab eo aliierin pane Eucharisiico fracto reprcesenialur cor-
scelere veieres ul Oei nomen , sine divina lamen au- pus Domini quam ut passum, rracium, crucilixum;
ctoriiate, suis insiilutis prseiexerenl. At impium pro- nec aliler in eiluso vino sanguisquam ut ipse eliam
fecio non fuit si oondiliones a Deo ipso pr%standa$ effusus. Quis esi qui non videat quani sinl iixa nra-
expeciareni; in pacio bapiiimali nb ipso insiiiuto. Im- nifesio ad passiones Cliristi referenda ? Cum iiaque per
pium non fuiiebaptismisacramentalis consilio colli- unum iliumpanem unum nos cumCbristocorpus pro-
gere si quid porro in pacto bapiismali videreiur inclii- (iteamur, I Cor., x, 17, id plane pro symbolict> spon-
sum- impium non fuithocipsum demariyriocolligere dendi ritu, spondemus, non in corpore modo nos,
si qua posscnt legilima sacratnenlorumque propria scd in ipsis quoque corporis passlonibuscum Christo
argumentaiione. impium denique non fuit, si ct niar- fore communicaturos, ut ei ipsi nos paralos pr^s^.stt^-
lyrio, ubi id probassenl, et jura qnoque bapiismalia mus ut cuin eo paiiamur aique crucifijjamur. Cum
assererent. Aiquibapiismo martyrium noii conferunt eiiam diciiur hicsanguis pro muUls efFusus, id porro
modo, sedeiiaai anieferunu Male quidem id, si jam D poliicemur, nos ctiam, pro Chrisii exeinpio, eo
constilissei suanimirum humina histilutacmn divinis prompiiori animo ad paiiendum accessuros quo plu-
ausos esse coniendere. Sed vero aiiier se rem habere rium saluiem. jnielligimus nuslra fore rnorie pro>
ex diciis conslal. Cum in pacto bapiismali inciudi movendaru, Ita enim fore ut Chrisli patienlis e\em-
martyrium probarini veteres, immeriio sane rnariy- plum magis ad vivum reproescnlemns. l^roinde
rium humanis insiiiuiis accensent adversarii. Jam verisimilia sunt , et divino consilio prorsus conscn-
non hnmana cum divinis instituta conlenduui, sed tanea, qune de martyrii pr^miis hucusque dispuuv
divina cuni divinis, vei unam foriasse poiius divini vimus, cum eo utrisque sacramenti pacia coilineare
instiluti partem cum alia ejusdem insiiluii parte. videamus.
INihi! aulem vetat quo minus divinoriini insiiiniorum § 40.— Quaajqiiam eiiym unicum iiiud haclenus irac-
aiierum altero possil esse pra^slanlius : quin id laveriinus haplismi beneficium (quod etiam ipsum
poiius necesse est quuties ad eumdem linem referun- privatiyumesi) peccalorum sciliceiremissioncm, uade
lur, cum aliqua tamen subordinaiione. Quod enim eliam sequilur impuuitas, ct ipsa eiiam privaiiva;
fiiiem ilium propius atiingit, id necessario erit, In nou est tamen inde ut proplerea negcmus jus cssc
,,
79 DE SIXTO il. ROM PONTIFICE

. XXIll SO
iMailyrilMis ad pDsitiva baplismi heneficia. Si eiiim A ipso susiiiieamus consilio ulfpjofjura Chrislopallenii
cum Clirislo poliniur, cmn coclem eiiam rigndbinms. pro paclo diviiio accrcscebanl, ei nobis ijuoque simi-
lla argnmentuiur Aposlolns ecniiciie hanun mysJica- liler p:Uienlibus accrescerent; sequiiur ei nobis
rum argiimoniaiiomim proprio. lia eliniii ei veieres patiemibiisiiigeniemillam reposilam esse mercedem,
€nm primarinm mariyribus, iil oslendimiis iii regno , taiitnm scilicei quanla Christo, pro hiijiis pacli jiire
Chrimi, consossum assorerent. El meritociuidem illi. debebaiur, ei qnideni ex ejusdem paeii eodem etiain
Si enim CIh-jsio passurd mereos proposita est; debeba- jure. Ila fiet ut universa baptismi benelicia tam
,
tur certc iili,pr.xslila p;icli condiiione, lania illa mer- negaiiva , quam eiiani positiva , mariyrJbus debean-
ccs. Si e.{ nos enmdcm Chrisii pNtienlis person:im in inr.
iioslra quoque passione susiincamus, et quidem eo
^mminmmmmimtitmmm
DE SIXTO II. ROxM. PONTIFICE XXIII,

JNOTITIA HISTORIGA.
>-§tOlSc«©l€^
Ue Sixli II ponlificntus annis. — In Sleplianilooum B bus, lacrymisque sui^ sacramenlum regeneraiionis

2i augu&lianno 257, Sixlus est ordinaius, qiiem na- flagilabat, afrirmans hêretlcorutn baptisma cum cc-
lione grfRcum, et ntliCMiensem philosophum fiiisê clesiastico nil commune habere. Verba suiit Dio-
ferunl romanornm poiitilicum cat:;iogi. Quol auJcm nysii {[) : Opus habeo , frater, coniilio tuo , el tenten-
annis poniificatum leriuerit, definiri ncquit; incon- iiam luam expeio, ne forie ipse liaUuciner, Durasse sul)
irr.ria enim veleres, receniioresque scindunlur chro- Sixio poniifice contrcversiam de baptisnio , sub d€-
)i</iogi. Siqttidem Ensehius ipse annos octo iii Chro- cessore ejus discepiari coepiam , colligunt erudiii (2)
nico, in Hisloria vero annos undecim cidem adscri- ex tribus episfolls , ab eodem S. Dlonysio Alexan-
bii (1). Cneicri econira ponlincum calalogi vix duos ,
drino ad eum daiis, quarum fragmenla reciiat Euse-
nut nnunn Sixio conceduiii (2) ,
qnem Cypriano bius {3). Nequa S. Sixlo placuisse morosam decesso-
leslc (o), aimo sequenii, martyrio coronalum (uisse, ris su! asperiiatem , ostenduni verba Ponlii Dia-
compertum esl : quare, cum poriiificaium anno 257 ,
coni (4), cui Sixius s^Mf^h Bonus ei Paciftcus Sacerdos.
mciise augiislo susceperit, mensesnndecim, dicsali- Atque exinde colliît perdocius Tiileinonlius (5)
fjuot romanam sedem lenuisse senuiiur , uterndito- praediciam iilem sua incredibili lenilate, atque inde-
rum j)iurimi , luvitis eliam poritificum calalogis, de- fesso studlo sanciissimum pontificem composuisse.
sônsirani (i). Foriasse eiinm Eusebiiis in Hisioria G Reliquorum, quae in pontilicalu suo. gessii , fere
n)cnsc=> uudccim prijeruisse scripserai, qui menses omnium abiit niemoria. Illud ex Indiculodepositionis
posimodmr! allena manu in annos commuiaii suut ; niarlyrum Iradit Pearsonius (6) , eum Petri eiPauii
nani ab Eusetjii dirigenisa prorsiis alienufn videiup . aposioiorum corpora « ad Catacumiias iransiulisse ,
tanj lurpiter in pi^niiificum chronologia errasse (5). magis in dies ssevienie persecuiionis ardore , ut ibt
lisvero, qursi'. in Chronico legunlur , ubi anni o?lo stationes luiius haheri posseni (7)« s
Sixlo iribuuiilur, non imniaramui", cum sciamus Eu- S. Sixivs II. marlyrio coronalnr v augusliî^S. —
sebii Chronicon undinue inlerpoialum esse. Cseterum prscclarissimo omninm facinore nominis sui
\jbi E(;clesi'»m >*omanam adminisUMre SixlUm au- inenoriani Sixius consecravii, inito pro fide mariyrii
iruum Dionysio Alcxamlriuo , ipsum adiil episiola : certamine. Diem et locum marlyrii S- Cyprianas in
< Qux de l)aptismo secunda csl, in qua Stephani si-
riiui ac rcliquornm episcoporum senientiam ac judi- (1) Apud Eiisel)., loco cii., cap. 9.
cium cxjônii. > \iriimprudcniissimimi luisse, docei (2) Tiil<-nioni., loc^ cit., Sandini vilje Uoui, Pouii-
ficum. p.i7. edii. in-«4*.
al'oraDionysii ci.islo!;), qua Sixii consiiinm pelit, do Euseb., hu'0 cil., cap. 5 el 9.
(3)
Sene, qui al) hirrciicis bapiizai.us caiholicum preci- U)
Pont., in Vila S. Cypriani.
{h\ Tiliemont.« loc. cit.
(1) Eiiseb., inC/iron., p. 75-2 Euseb., Uisl. eccles.y ^ Pearson., Annal. Cyprianic. , ad ann. 2.d8,
J 2.
;
cap. 27. (6J

lih. vii,
(7) Siaiionem arbiiratur Petavins in notis ad Epi-
(2) Anastas. Diblioih., l. I. piiamum, pag. 556, leliginsum iliud ofllcium, quofi-
{?)} Cy|tria:i., «'j). i.xxx. deies slatis diebiis ad synaxiin accaiente.s, nd nonftm
inC»//.ad aiiimin257. iium. 2, etad ann.
(i)l':ig., usque perseverabantiuitde ei pro mullitudlne ipsa ,
2o8. num. o; J Wh- 1, tom,, Memoircs, tom. iv . pag. c«)nveniuque nonnumqiiam solet accipl. Staiicnem
10: C'»uianl. , Ephlolar. rom. pontificum.^ lom. j , Du Cangius cteuim , sive conve.-iluin fiucliuiu
p;ig.^2'S8; Mnisi.in noi. ad Aimales Daronii ad ann. maxiiiic eum qui dominica fiebai die :
fuisse (iicit,
2Gi, jnig.9-2; B.|^8nagr, ad ann. 2o8, num. U; Pear- judicaiautem siaii<»iieiu dictain a raetaphora , peiita
son., ad unti. 257, a militihus, qui, dum prscsidium certo ioco collocant,
(5) Euseb.; llist. ccdes., lib. vii, can Ti. stationetn facere dicuntur.
,
8t NOTITU IlISTOaiCA. %^
episloia nd Successum his inijical verbis : « Sixluin A Poiuissei quideia aiiuo sujieriore, at iuiposgibilc est ,
auteiu in Csenieirio aniiundvcisuin scialis , octavo dedisse ad lli^panos Epistoiam Julii 10, itniio 257 ,
iduuu) augusiaruin die, el cum co Quarlum. > Qui- quo poniilicatum noiidum inicr;ii. Deinde cum loio
bus vcrbis npud Loiinos quiciibel punitio , apud Sixli episcopaiu gravissima peiseculio roinana' in-
Brissoniuin vero ei Calviiium, aiiosquo icios percus- culmeril Ecclesia', , est longe absurdissimuni, epi-
sio giadti seu decoiiaiio signincamur. Deanno quoque slolas ejus tenoris Sixlum condidisê, iii quibns
plerique (i) In scnlenii.mi Pagil abemit, scilicel pas- nulla arilictionis Ecciesi;c mciirio nulla ad criices
sum esse anno Domini 258, eodem ei quo S. Cypria- paiienii aiiimo ferenda instigaiio, Fiiori episioia im-
nus, ulPonlius in Yila Cypriimi. Coulaiilius (2j Bu- poslor paginam inciudii inlegrain ex IdacioClaro ad-
ciieriani cataiogi locum muhlum resjiiuens, senlen- versus Variinadum petiiam. Coinpi>n.iiur cum pag.
liam Pagii conlinnyt. Bucherianus enini Calalogus 750 Bibiioih. maxim. painim , lom. v. Posieiiop
liabet : < Passus esi (Si.xtus) \iu idus augusii a eon- veio quiiiquagesiina^ quarla; Lcoiiis Magni iîpistoia;
suiaiu Tusci el Bassi usque in die xii lial. augusii, suiTuratur iiiitium : < Magno miinere inisericordia;
^miiiano et Basso Coss. > Ui lenebraj ab iioc loco Dei , tolius Ecciesiae cathoiicic muiiiplicHia snni
dispellantur, ex codice Fossaiensi, anie verbaacon- gaudia. >
suiaiu Tusci et Bassi, supplendum mpnei : Presl>y- B De Xysti senlenlus ; num sint papce Sixii. — Qua-
leri prsefueruni; cujus suppiemenii ope comperimus, dringent^ et triginta sententi^ sunt.Sixli eihnici
cleruin romanum a mense anguslo anni 258 , usque philosopiii, qut'» in Latinuin a Uuriiio transiat^, non-
ad XXI Julii aniii Sd9 ,
quo consulaium gerei)anl M- niimquam-Sixlo Pr.poe adscripiie fucrunl. Quem cum
niilianus ei B;«ssus , Uoinanam lilcciesiani adminis- AugiiSiinus errasset errorem. libro secundo /ê^rr^c-
Irasse. ilinc iux alferlur CaialogisCorbeiensi aique (aiionum, cap. 42, liiec ciiariis mandavii : < In libro
Fossalcnsi, in quibus Sixlo iribuilur annus i, menses de natiira et graiia , verl>a quiiMiam ,
qnai velutSixli
X, dies xxni aut xxiv , iiabiia iorlasse raiione a Sixti Uoinani ponulicis et marlyris Peiagius posuiJ, ila de-
ordinaiioneadejus successorisbionysii eieclionem In feiidi, lanquam revera ejusdem Sixii essent; ideniiii
Fossaieiisi et reginrc Suecorum Caiaiogo npmi Bol- jiutavcraiii, secl postea legi Xysli phiiosoiiiii esse, et
ianduin cessasse diciiur poniiricaius annosdups, in- non Sixii chrisiiani. » Chrisiianum sane non sonat
teiiige pariein anni 258, ei aiiam insequcniis anni senienlia 120 : « Non peias a Deo id, qiiod cum Iia-
pariem. In iibro Ponlificali , ui»i deTuinis sedis S. bueris, non perpeiuo obtinebis. » N-m igitur antpax
Sixii agiiur, miia oscitaniia deiegiiur , ui observat animi, aut iranquilliiasEcciesiic, auicor})oris saniias
inudatus Coutantius. essel precibus impeiranda. Ahliorret et a (ide sen-
Geminas Sixlo ii epistolas Isidorus adscribit. Q leniia 125 : i Qnidqnid non convenit ad l)eatiiudi-
Prior ad Graium quemdam episcopuin ^ qnam occa- ncm Dei, non conveniat liomini Dei. » Non igitur
sione Sabeiiii, Noeti, Ebionis, et Cerintia scriptani resurrectio corporis pars erit feliciiatis sanciorum ,
contendit Binnius. Oatendit autem episiola , iicerc utpote qune glorieC Dei imniorlaiis pjjgnei. Ncque sa-
damiiaiis episcopis adire sedem apo>>toiicani; data lis pia h;ec est senienlia 481 : Dei'o(jare viro sapienii
esl k:ii. sepieiniiris Yaleriano el Deeio viiis ciar. ac Deo, (efjuale duciio peccaium. Cum spletidenle
coss. Poslerior missa esi episcopis per Uispaniarum fiico Rurinus Xysti philosoplii senteutiis Sixti papa^
provinci:is constiiutis. fn ea aulein capila quin({ue iiiariyris noinen imposuisset , meriias liieroiiymo
continentur. Prnnum, si quisadversus episcopos vei poenas dedit. Qua de re insignis cst locus iu Epis-
aciores EcclesiLC causain habuerit, qui se gerct? Se- (oU adversiis Peiagiuni ad Ctesipiioniem (i) : « ii-
cundum , de episcopis rebus expoliaiis, auiasede iam auiem lemeriiatem, imo i^nsaniam ejus (iûhni)
pulsis. Teriium , ut nullus episcopus alterius paio- quis digno possil explicare sennoiie , quod libruni
ciiianum reiineat, ordinet , vel judicei. Quarium, de Xysii pythagorei , hominis absque Chrisio , aique
episcopis injusie daninatis , et aposioiica auclorilate eihiiici, iminulato nomine, Sixii martyris , et roma-
resiiiulis. Qtiiiitiiin , quod cxcummunicati episcopos na? Ecclesisc episcopi pricnotavit? In quo, juxla
acciisare nonpossunl. Daia cst xviiliaiendas augusli, jj dogma pythagoricorum, qui hominem exxquanl Deo,
Valeriano ei Decio viris clariss. coss. Nobis in siien- el de ejus dicuni esse substaniiie^ innlla de perfec-
liuin de:)Cendenlibus , quivis iias Sixlo epistolas de- tioue dicuiilur, ui qui volumen pliiiaôphi nesciunt ,
traliere est idoneus. Primum falsissiiua esi consulum sub mariyris nomiiie bibant de aureo calice Babylo-
annotaiio. Yaleriano non Decius , sed Galiienus col- liis. Denique in ipso voiumine imila prophelariim ,
iega fuit in consuiaiu, sedcnie Sixto. Insiiper eodem nulla patriarcharuin , nulia aposiolorum , nulla
anno scriptas esse decreiales ostendil inscriplio. Christi lit meniio , utepiscopum et inariyrem sine
Anno vero 258, Sixliis qui sexto augnsti passus esl , Christi fiiie fuisse contendat. > Inspicinniur senicii.
kaiendis septcnibris ad Graium scriberenon poiuit. lise, et 248, quai puruni putumque pelagianismum
olet,ei263, quse facinus probat Origenis» vriliaaia-
(1) Biaacbini, in Anailasloel dominus le Beuf iii ,

pulaniis temperaniise causa. — Gciasius Papa iiuc
Hi&iona EccUsifje Anii&iodoreniis^ martyriiiin S. Sixti

II anno serius adfigunt, nenipe anno 259. (1) Uierouym., l^pisi. ad Ctedpiwntem xxxiii, pag.
(2) Couiant. , iLpistotar. romnn. ponlijic.f tom. 1 470, loni. IV, edit. Bencdlciiu. , el in caputxxn Je-
pag. 158, num. -4. rem., ei xvm E/echiel.
,
SiXTI PAPifi II 84
opus falsc S. Sixto i»ap« ac mariyri aliribuium imer A mytliologis , physieis el ujoralibus Thoin» Gale, Li-
apocrypha eoilocavit (1), vel opus ab lijfireticis Gom- psise , in4*, 1725 ,
per Sieberum Alemannum , qui
posiiunfi. iinpresije fuerunt lise Sixli in BibUoiliecê eilam priBtendii has senientias rcvcra esseSrxii papae
patTiuyi tomo lu, ei separatim cum praefatione l{uflni etmariyris. Duo eiiam canones sub Sixti II nomiue
ad Aproninnum, Basileac, 4520; Coloniie, 1522; Lo- a Gratiamo erronee ciianlur (2).
vanii 1618; Amstelodami, 16S8; iu Opusouiis

,
(^.) Decret. GraUaui,2 Quxsiioa. c. 6, eio. Qu^si.

(1) Apud Mansi, lom. viu ConcU., p. lol. c. n.
SIXTI PAPiE II EPISTOLiE DUBIiE.
EPiSTOLA PRIMA. B biiiler oslendit : ln kumllitat^, inqui^^ judif^tun ejus

iuuiatum est, Nativiiateiu ejus (fui^ enoirabit (i^n,
AD GRATDM QCEMDAM EPISCOPU». •
Lsm).'' £t in libro Job : Sapieniioiu Z)«i, ait, uude

Lieere acciisatis vel damnatis episcopis appellaref sive inv.eHies ? Latet enim ab oadis hominwn, et a volucribus
adire acdem aposiolicam^ sine cujus aucloritale caus(v c(xli alisconsa est (yo^.xxYiiO.Expergiscerepaululum,
eorum terminari non debent. et si lumen scieuiii]^ iu leipsum aliqiKinium habes
inveules, cujus naiiviiasa propbeia nou potuit enar-
£piscopus Sixtus Grato coepiscopo salutem.
rarl ex lempope, vel ut adsiruere i|tse candris , non
Lseiari el gaudere mo {Leo, epist. 34) plurimum in
poiuit generari. In principio, inquu Joannes evange-
Chrislo Jlesu Doiuino nosiro dilectionis tuse scripia
iisla, erat Verbum, et Verbum eral apud Deum, el Deus
fecerunl, quibus evidentcr osiendilur, quantuni ca-
erat Veibuni. : lioc erat in priucipio apud Deum. Omnia
iljolicam diiigis lidem quanium pravorum homi-
, et
per ipsum facta sunt^ et sine ipsa factum est nihii
jium detesiaris errorem. Omnis enim liXTcsis nimis
{loau.t i)« ^^ iiarum *.
Erat lus^ vera^ qua iHuminut
esl impi;», eL evangeliCifi veriialis inimrca quie non ,
omnem hominem venientem in hunc^ mundum {idem).

j)Ortionem liliqunm laedere, sed ip>n chrisiianaj reli-
In l$lo igilurquod dicitur, Erat^ si lempus qua.Tcre
^"""" conatur
*»ionis fundiuueiiia couvellere. Meiuor enini
;
non iovenles quoniam ex qua Paier, ex
...
"
: ^,,^- ,.c;,u..^. r...;..^ ,, G
^ volueris ,
*
^ :
sum, irie bub lilms noniinc ecclesiJi jiKCSidere, cujii.'5

.
t^ . ^.,.
Lilu et Filius et quod Paier est, id esi eii^m Fiiius,
:
a Doniino uosiro Jesu Cbrislo ost gloriricata conles-

Gujus Hdes nullum unquaju
Salomoue dicenle : %o a- orc Alti&simi prodii, primo-
sso, el (S. Leo\ epist. 54)
gm(a unlc amnem creaturam. %o/"^ci, ui in coelo ori-
scd OMine-i quidem hierese^ desiruit. luteliigo
lailit,
retur tumcn indejiciens , el sicut nebûla le:^;i omnem
aulem milii .'diier non iicere, quaui ut omnes cona-
terram. Ego in allissiniis habilo, et Uironus lueus in co-
lus mcos eicausi«|, iu qua universali.^ ecciesi:e salus
lumua nulfis. Gunwi C(£li circum sola , et profundum
inicsiainr, impendam. Agnosce, fili charissime
abyssi peueUavi. In omnem terram steii, (t in popido
{hhaciuSy Adv. Varimudum, cap. 42), non ex tempo-
primaium hulfui {Eccieilnst.^ xxiv). Uea> ibi : Cum
re, neque post tempora Filium Dei naium, sed anie
prwparurel caeLum, nderam illi, €t cum sedem sunm
omnia tempora de paterno uiero ineiiarrabiliier gc-
secerneret. Quando super venlos forUs faciebat in
neralum,ipso Deo paire per prophelam dicenie :
*«»"'•«'"''«*. ^' '">» '»'<>» POuebal (onles .»* ccelo.

!n spUmioribus sanclorum ex mero anle Lucilerum
'""' C"" /'"'"*"' /""'•'«'««"" "•«^, «9» «'•<"". «»'"
.ciui lc {Psalm. cix). Qn.m senie.Uhm .u Isai^s
*"« •:o>ni,one„s, el eyo cram, cui a,lau9,bai cum twia-
„r,Vl,Uelr. U.biis ai.|ne iucrfdulis evideu.er exprcssit , .
r rv j r»„.. ^. . .«• •
re/ur ^'««^
'»««' ct/;^ /'«^'/* *" (/^roi'i>»(>.,
wtjr/V^fo viii). Et in psalmo ccn-
f
non :diuude Iilium, quam de Paire naium inetfu-
,
dum i .
v » /
I) lesimo primo : Tu, Dominef in pnncipio terrani fun-
dasti, el opaa manuum luarumsunt cxli. Ipsi peribunt,

(i) Epi&tola. Ii;mc cpi>iolaui occasione Sabellii,
tu aulem permanes, el sicut apertonum muiabis eos, el
Noeii, Ki>iouis et Ceriuihi St^ciariorum scripiain essc
ad Gvaium episcopuu^. , ipau.a iniUum ejiisiohv, iudi- muuibuntur : lu auUnn idem ipse es, et anni iui non
rat. Sabeilius enim luereiiiiuclia huc poniince ab in- Nou eniu» eral aslas, uul aliqmui lempus,
deficienl.
feris |.rogressus ouiueui perstuiaruui disliiictionem
,
autcquafu de Palre Filius nasreretur; quoniam qui

iu Deo.su^tiilil : relimii veio Cliristom aule iucarna-
lioueuj uiiiil iuiise dicebanl. Ul horum ergo error.s lempora universa propria potestale constituil, ex
soUde refellat. el cuusuieuiem hac de re episcopîui temporo vel po«.l trimpor.i nasci nou poiuil (1). His
insuu.u, hauc ad illum epislolam scribil, aperlis
pau-îs senieuiiis, ]>reviier consuliis tuis respondi,
[eslimoalis scriplurK; probaus, Clinstum, quaad divi-
jjaui nal'ir;)m, ;elernum ;iaerni lâtris Filiumejse, trater cburissime. De c;etero inam moueo dilcciio-
et a Paire di&iiuciam iu diviuii;ue persou;»m esse; nem, ui cunclos, quos err.-^re coguoveris, ad calholi-
ac scinper sine ullo lemjioi is pnucipio cxiiiJs.^ê. He-
cam lidem, eiad uniiaiem recie credeutium cc.iver-
liqua. quje »^.i sequcUii epialoia noiauda videnlur.
proecedeuLibus praiCedeuiium ponlilicum episioliis (1) Haclenus iibacii verba , unde fraus M.iugon:s
c^nnoiaia sunt. dei^^silur evideniissime.
85 EPiSTOLi^ DUBliE. 86
lere studeas, et 4u numquam ab aposiolico iramiie A Ijoslis, cijjus iuvidia mon inlroivit i/j orbem tcrrariim
recedas. Si autem le non audierint, eterranies (qaod (SVip., iij, sunt semper uculi vigiles :u! unimas homi-
absli) permnnserint, nobis eos n»anifestarc, qnam num iilnqucandnin, inuliosqde sua ]naviioi.e socnin
ciiins poteris : non tarde5, ni nposiolica nucloriiale in pcrdilionein iiaUere cunii, qui snaplc maliiia i\
ani cilo ad Ecclesiam cnnvertaniur, aut abEcclesi:i glorla lapsus est in miseriau). in !>ola ergo Creaioris
separentnr, Andivinius eliani qnod quidam erronei, noslri proteciionc ntienduin esi, cui ex inliino ccrde
etcoiisemienles eis, leet reliqnos infestent coepisco- clarncmus : Esto mifii iii Denm proieciorem ei in /o-
pos el eplscopos aliqnos coniprovinciales ad veslram cum miniiuun^ ul salvum nie facias {l\aL xxx el lxx;.
infamalionem atqne damnaiionem secnm irahQnl. Dala kal. septembris (1} Yaleriano ut Decio, viris
Quapropler in hac sancla sede dudom ? mullis clarissimis consulibus.
episcopis consiituium erai, ct modo ad veslrum ct

cicterorum fratrum auxilinm esl denno roboratum, EPJSTOLA IJ,
m omnes episcopi, qui in quibnsdam gravioribus

ARGUMENTUM. — I. Si quis advcrsuii CjjiscopoB vei acio-
pulsantur vel criminanlur cansis, qnolies n6cesse fue~
res Eccleîw causum liubueril, quis se yeret.
rit, libere aposlolicam appellent sedem, atque a^
II. Deepiscopisrebu&expolialis, aui a sede pui»is.
eam qnasi ad matrem confugiant, ut ab ea (sicut g
Ili. IJl nullus episcopns alteriiis parocliicinMn relineaif
semper fuit) pie fulciantnr, defendanlur eiliberentur, .
ordineiyVeljudicei.
Cnjus disposilioni omnes majores ecclesiasiicas cau-
IV. De episcopis injuste damnuds^ ei aposlolica auctO'
sas et episcoporum jndicia, anliqua aposlolorum
rilale restiliuis.
eornmque successoruin atqne canonnni ancloiiias
V. Quod excommunicaii episcopos accusare non pcssuni^
reservavit, qnoniani qnando culpaniur epjscopi qui ,
alitererga fcalres egerint, qiiam ejusdem sedispnpie

mc illi qui eoi in sua non recipiunt accmalione, nei
major a uiinori judicari, vel damnari.
iieri placuerii. Unde placuit,nl accusalus vel judicalus
a comprovinciaiibus in aliqna causa episcopus, licen- DHeclissimis fralribus per Hlspaniarum proviuciascaUf
ler appellet el adeat aposioiicce sedis {Conc. Sard.y
siiluiis, Sixius episcopus in Dominu satuiem.
can. 4, 5, 7 )
pontilicem. Qni aut per se , ant per
vicarios suos, ejnsdem relraciari negolium procuret. Magno munere (S'. Leo, Epist. 54) misericordiae
Et dum iicraLo judicio ponlifex causom suam agit, Dei, totins EcclesiicCaiboiicae mal*ip]icaia sanlgau-
nullus alius in ejus !oco ponainr ant ordinelur epi- dia, cum ecclesiarum siatns co vigei ordine, quo
scopus : qnoniam qnamnnani a comprovincialibus aposioli, eorumque successores il!um siatnernnt. Ei
episcopis accusati causam pontiricis-scrnlari liceat, C cum aniiqui hoslis astntia eum tnrbari cognosciuius^,
non lamen definiri, inconsulio romano ponlifice, non modico contribtamur moprore. Quam ob causuni,
perrnissnm est, cum bealo Petro apostolo non ab alio iValres, horlauiur vos, monemns ei llapiamus, ut a
qunm ab ipso diclum sil Doniino : Quaxumque liga- iramiie apostoijcajinstitulionisiicquaquam recedalis,
veris super terram, eninl ligata ei in cvelo : el quoicnm- nec a capitc dissideatis, sed fldem el ordinem, queni
que soiveris super terram, erunt soluta ct in coelo apostoli el apostolici viri stauioniul absque h;esita-
{Matlli., XVI et xvni). Ei si quis pnlaveril se a pro- tione lenealis/ Nnm si co!uHm;i; aiiciijns niagn:e do-
prio metropoiiianogravari, apud priinatem dioeceseos mus corruerint, ipsa posiea domns minime siabif.
(Hadr., coll., c, G), aul penes nniversalis apostolicjfi Sic et vos,vqui colnmnai ecclesiix) cstis. si labefaciari
ecclesiiepf^pamjudicelur. Ailenim JacobMsaposiohis: coeperiiis, sancta Ecclesia, quai per vos regitur. ta-
Judicium sine misericordia illi fici, qiu non fecit mise- bescei et labelur. Haec^ fratres, qua) duo, valde li-
ricordiam. Superexiollit vuicm misericordiam judicio nicnda snnl, et sunjmo moderamine pensanda, alqu^
Jacob. In onmibus ergo (S. 6'?-«/., epist. V6, lib. na fiant, cavenda. Ipsa enim veriias per se djxil :
vni), lili charissime, ccn* cnstodi, sicut scriptum Yosesiissat terr(e: quod si sal evanueril, in quo sfUie-
est : Omni cnsiodia cusiodi cor tuum,quia ex ipso viia tnr? elc. {Maiih.y v; Rom.f j). Ideo vos. ciiarissi.mi,
procedil (Proverb. iv). Il.ec breviier pro commemo- D nioneo, qnia vobis debitorsum, et valde vos diiigo,
ralione rescripsi : se I peto nt pro me oraro debe;is, Et qnando bona audio de vobis, congralnlor saiis :
quaienus oninipolens Dens et a malignis me spiriti- et econtra, quando adversa, nimis coninrbor» Ego
bus, ei a perversis hominibus cusiodire dignetur; vero quamvis a vobis ner longa lerrarum inlervaila
quia in hac vitic meie peregrimiiione mala me simnl disjnncius sim, sum tamen oinnino vobiscum corde
et mulLaciicnnidaiit, ita nt cmn Psalmisla jnredic:»m :
coniunctus(S.(^r^9.t'p?s(. 315^ /iuri ivj.ldeoaue de ve-
In me transierunt irce tua' , cl ieriore.s iui coniurbave- 5^.^ bealitudineerga memodis (»mnibus conlido, qnia
ruht me. Qrcumdedcrunl me sicut cqua toia die, cir- cuip me vicissim diiigilis, a me longe non estis. Cndft
cumdederuni me simul {Psalm. lxxxvu). Cocleslis magis gratias relerimus illi grano sinapis {Matlh.f
graiia et nos in urbibus, ei vos ubiquo prolegai, quia xni; Marc,, ly; L«c., xni), quod ex modici despica-?
antiquushosiis terrarnmiocisa tentaiione non oxcla- bJUsque seminis specie. ila ramis ex eadem radice
diujr:quia si in paradiso hominem sUixxil {Genes., surgentibus, alque se disiendenlibus, usquequaque
iii), (inis locus extra paradisum essc potesi, in vjuo
menies liominum penelrarenon valeai? Antiqni enim (I) Falsa lcmporibus nola.
;
87 SrXTI PAPwfi 1) EPfSTOLiE DUBIÊ. 88
diitasum esi, ui in eis volaiilU cceiicuiiCta nidifieBnl \ vetiU {Hatih., xnm). Et quamquam juxia Snivaloris
\ Mttiih., xin) : graiiaquesit feriuefjlo illi, quod tribus scntctUiain, necesse sH venlre scandfUa : vin lameti per
)'aris»& satis {Luc, xiii), toilus humani gcneris irias quenivemuiit. De occultis enim cordis {Prosperi ietiU
saia ia unit:ae conspersii : aique parvo lnpitli, qui 21, ei S* AuguU, iu eumdem Psaimum) alieni temere
iiisclsnsde inonie sinc niauihus, occupavit uaiversain judicare, peccatum est : ei eum cujus non videntur
l.iciem orbis lernc [Dan., n). Qui ad hoc naturam opera nisi bona, iniquum est.exsuspicioiierepreben-
nosiroe cirnis, et siatus scrvilis fonnnm assumens, dere, cum eorum, quae homini snnt incogniia, solus
lumiiiiier se usquequaque distendii, ut omni humauo Deus judex sit jusius, qui inspeclor est verus. Cnde
genere in unilatem redaeio.Moiius corpus uniiuin scriptum est : Incena non judicemus, quoutque adve*
perlicerel ecclesia3 : alque iia ad islius compaînis niai DominuSf qui ei iUuminabil abtcottdita t^nebrarum
periiMeielcominodum, membrorum partialis isiadis- ei manifetiabii consilia cordium (I Cor,^ 4) {In decret.
liiiclio. Unde nos quoque a vobis longe non sumus, Ivonis^ libri iv). £t quamvis vera sinl (S. Isid. Sy-
(|uia in ilio, qui ubique esl, uuum sumus. Agamus non. II, c. 16), non (amen credenda sufit, nisi ceriis
ergo ei gr.uias, qui snlmis inimicitiis in carne »ua, indiciis comprobentur, nisi quse manifeslo judiclo
tccii uL in omni orbe terrarum unus esset grex^ et conviDCunlur, nisi quas judiciario ordiue publicantur.
uaumoviiesub uuo pasiore; semper memores, qaod B NuHus ergo poiest humano coudemiuiri examine,
vos veiilaiis praedicator admoneat, dicens : SeUiciii quem Deus suo judicio reservavit (
Hadr^ coU. eap,
senale uniiatem spirilus in vinculo pacis (Epkes.t iv), 51 e< 67 ; ei Consi, Maynus ad Puires Niccettos). Hacc
Vincuium enim pacis nemo servat. dum aiium infe- omnia summopere sunt pr;jecaveiida, ne pra^sumptores
sidt aui verbis, aui faciis persequiiur. ideo, fralres,
esse videamur. £t accus:itio episcoporuui non est fa-
isui pncliilimus, quia ai»divimu«» ijUer vos nccusationes ciie recipienda, dicente Dumino : Non saspicies vocem
mendacii {Exod. 23). Et Apostolus (I Timoih, 5) in-
exerceri, et putsosa sedibus episcopos, autsuis rebus
quit, adversus presi>yteruin inscriptionem non reci-
expolialos judicari.
I. — Qiiiipropier siaiuium est.utsi quis conlra epi- piendam absque duobus vei tribus idoneis testihus
scopum vel aetoros Kcclesiac, se proprium crediderit {Vide epistoiam ii, Juiii pGpce^ eadem vodsiof labe foe-
babcre negoiium Hadr.^coil., c. 2, e£ Conc. AureL v, datam). Si iixc de presbyteris vel ca^teris ndelibus
(
suai prijecavenda, quanto mngis de episcopis? Quibus

can. 17), non prius adeat judices, quam ad eos
chariiaiissiudio ul familiari colloquio cogniiis, magis vos dominari velle maiufestum est,
reiurrikt ,
commoniii, ea sanare debeant, qui« in querimo- quam c^.isulere fratribus, aut susieiiiare eos, quia
niatii dcducuniiir. Quod si aliier egerit, commuaione honor iuflat superbiam : et quod provisum e^t ad
privetur. C coucordiam, lendii ad noxam. Decuerat namqiie,
11. — Nemo poniilicum deinceps aliquem episco- juxta prxfalas regulas, ul si aliquid egissent contra
pum suis expo!i:Uum rahus, aut a sede pulsum, ex- suum ordiuem, mandare nobis, et expeciare, quid ad
communicareaut judicare pra;sumai, quia non privi- vesira consuiia rescribereim^s, iniantum, ul si etiani
legium, quo expoliari possit jan» nudalus {Idem in quidquain grave inioIerandum()ue committereut,
liecrel. Alexandri papce^ et in decrel. Julii papw). nostra prxslolaretur censura, ui nibil prius aut ali-
lU. — Nuilus episcopits alierius parocbianum prne* quid aliud decerneretis, quam ijuod nobis placerc
cognoveriiis, et a regulis pr;i^slitutis nulla, uut negli-

suniat retinere, aut ordinare absquc ejus voluntaie,
ordinatio, ila genti:i. aut praesumplione recederetis. Cesset hu*
\ei judicare : quia sicui irrita ejus iiyii
coU.c Jusmodi.necilliquinos in sua aolunl icciperequereU

etdijudicaiio|(//a(/r. 16); quoniam censemus,
velaccusaiione, uocumenia, quia nequa([uam tali;t pa-
nuilum alterius judicis, nisi sui, sentenlia leneri
unicum lieiiter ferre possuinus macliinamcnia, quoniam con*
{Aniaiius ad consl. lit. 16, iib, iv, cod. Theod.).
venit nO!USp:Uern;)rumsaiictionumdiIigcnleressecu:^-
Nam qui eum ordinare non poiuit, nec judirare
ullatenus poierit. Ista enim vobis deiticeps te- l«;des. Merito namquc cauâ nos respicit, si silentiu
nenda , el fralrcs vicisîm adjuvare maadamus favcamus errori.
{Idem in decreils Sixii lel similiier in decreiis Julii D V. —Est insuper a sanciis praedecessoribus noslrii
papce).
plerumqtie jamsiatuium, ut nem<» auaihema in nostni
IV. — FnUres vero, quos tinnire terreno injusie snspiciatur accnsaiionepressanostraauctorit:Ue, pr:c»
daiftnaîis, sciloie n nobis jusie esse rcsiiiulos. Qui-

sumptio;cilenlurbujusinodi, cum nos snper iilos scia*
biis, e\ sancii Peiri et apostolica nuctoriiaie omnia, musa Domino cousliiutos, oon illosûpernCfS.Etsicui
major non puesta miaore judieari, iia nifC coliigari
qux eis abiaia sunt, integerrime rcddi pr:vcipimus,
si non vuliis vos et principes vesiri a collegio nostro
quia rarum est oinne quod magnum est. Portemus
et membris ecclesi:c scparari. Justo enini judicio onera omnium qui gravantur, quinimo, Incc portat
in nohis beaius apostolus Peirus, cnjus vice fungimur
Dei datur plerumqf.e peccaioribus potest.is, qua san-
legntione, et cujus regula informamur, quaicnusejus
cios ipsius perse<|iianiur {Prospcri s^«/. 25, et S. -lii-
ui qui spiritu Dei jnvantur et fulti auxilto, ab omnibus nunc et in perpetuum tiiea*
gusi. in Ps. cxviii);
niur adversis. Data xvn kalendas augusti (1), Vs^lc-
agualnr, llani per lai)orum excrcitia ciariores. Illi
nullatenns evadent poen:^m riano et Decio, viris clarissimis, consulibtis.

lainen qui lioc aguni, :
qnia, ui aii Dominus : Yai iUl per quem seandnlum (l) Adnotaliofalsa,
, ,
69 EPISTOL.*: QUiE AD SIXTUM PAPAM ATTINENT- 90

DSCRETA SIXTl SECUNOI A EX BODEM UT SIPRA,
Super apfjeUatione, aUe^tUi.s provincias judices audire
Ex GnATiA.NO ( 2 q. 6 ei 5 <j. G). non oporleK
Si quis ckricus super quibuslibei criuiinibus accu-
Si quiS pulAveril se ^ proprio melropolilano gra- s.'aus fuerit, U\ proviuci;^, iu qwi cuiisisiii iile qui
vari apud priiuateni Uioeceseos, aul peites uuiversalis puUalur, suas exerceal aciiones : nec exisiimei euia
aposiolicai Ecclesix papaiti judicelur. accusaior suus aiibi, aui longius aU judiciuin piolra-
henduin.
EPISTOLJi:
qVJ£ AD SIXTUM II, PAPAM ET MARTYREM ATTINENT-
EPIST0L.4E I. DIONYSU ALEXANDRiiNI EPISCOPl AD SIXTUM PAPAM FaAGMENTA.
DiOBysius episioias memorai a se scripLas lum ad Stephanum papam, tum ad Dionjsium et Piiileiaonem presbyteros, de
baplisuio hiereticorum et de hser^si SabeJliana.
1. Aniea quideni Hiteras scripserai (Siephanus) B 'E7reo"ra)>z6t oiv oZv Tzpo-zcpov {ixifa-jo;) xat itepl
de Heieno ei dc Firmiliano , ac de omnibus per 'E)ivoj xatTrsî^tpaiWvou, xae ttocvtwv -rwv ts «;tot«j
Ciliciam et Capp;idociain cunclasque finiliinas pro- Katv.Ug -aoli K(/î:aô-/.iag y.al ra\azlag, y.olI tvmtc^-j
vincias consiiiutis, lestans sese ob caindem iiiani -zorj iS,rig oîopouvzojv sQvwv. ug o-ijU iy.ii'jotg zotvwvisawv
caus:im ab illorum conmiunione discessuruin, quod Stoc rriv a^jxw TnC.xriv akiav, i-netU touj aiftzxv/.o\is,
hserejicos rcbaptizarent. Ac vide negoiii gravitalcm. ^yjffiv, ava.âTtxiôvTt. xat (7y.qizu to ftr/sQoj tow ir/j«y-
Re enim vera in maxinjis , ut audio, episcoporum uaxog. ovtw? 7«/) Soy/xetTa Trept TouToy ysyovsv «v Tat^
conciiiis decretum est, nt qni ab hêresi veniunl, ueyto'T«iS' twv lirtffzoTrwv (ruv65o/.j, w» 7ryv6«vowai* ws-t»
prinuim doclriuainslituli[caiholic:tl ac deiiide veieris toOj Trpoo-tovToc? «tto aipetriojg, KfjorMT/iXfiOivxag^ tha
el impuri fermenii sordibus per baptisinum purga- «7ro).ou»7«(T9«i, x«t «v«xa6«t^gff6ai t6v x-ng Tzalaiag zai
rentur. De bis omnlbns iilum rogans et obiesJans «x.«6k|3tou Ô^yjg- pvixov. x«i Treot tojtwv «vtoO ?r«vT&>v
litieras misi, Bi6y.evog 57r$o-Tet)v«.
Et aliquanto post prosequiiur Dionysius.
2. Sed ei dilectis compresbyleris noslris Dionysio Rat Tots' «y«7r«Tot? U -nixoiii v.ai <T\>iinps<T^-jxg^t;
et Philemoni, qni prius cuni Stephano consenlie- Atovyfrtw /«t îViaovt, o-vai|/>j5pot? TrooTgôv STsâvw ye-
bant, deque iisdem ad meseripseranl, anlea quidem vouevots, z«t Tzspi twv «vtcI^v yiot ypufo-jat TTponpo'^
paucis, nunc vero pluribus rcscripsi. C ji/ev o)iy«, x«i vOv U §t« 7r).-Tovwv g7rgo-Tst).«.
VARlORfJM NOTiE.
Antea quidem His prrcmiilit E(isel)ius.

li{iera$. obire debueriut, qtiain baptismuin perciperen!. Gerie
€ Ad hunc Xyslnm (DionyNius) spcnndaui de Bap in concilio C:irihagineiisi iii , cui Cyprianiis pra^fuit
lismo scripsit epistolam , in qua Siephuni siinul ac cpiscoporuin 86, senteolias habeaiiis sed cuineos, :
reliqnorum episcoporum senlentiam ac judiciuu} qot :tb hcjercsi veniunt , baptizatdos esse omues de-
expouil, iia de Slephano scriben^. » Ubi hicc epi- cernaui; ut prius cateehumeni nant , nulius pelU.
stola non secunda ad Xyslum, sed secuuda de bip- Taoium Ludus a Thabesie dixit: « ILereiicos exse-
tismo dicilur qiiia nimirum Etisebins ab eoJem
: craudrts censeo, etideo exorcizuidos et buptizaudos
Dionysio de eadem re unnm ad Stephanum scripiaui e.sse : > et cap. 37, Viiiceuiius a Tbib..ri t l*rimu :
ante inemorarai. Coost.vnt. per inauus iinposiiionem in exoicisiuo , secundo pcr

De Heleno et de FirmiHano. Riifinns lib. vii, c. 4 bapiismi regeneraii<)noin tunc pussuut ad Christl
verlii, ad Firmilianum et Helenum^ elc, ac subnexa poilicit aiouein venire * inauus inip »>ilioniun , qufc
.
epistol e hujus verba praîeniutiit.Firmilianus, epist. ip>o_Stephaui consensu illis adhii».enda crat, e.\or-
75, ad Cyprianuin , procdiclaruui provinciaruin epis- cismuin iiiierprelalu-. Isii quidcin Afri de docirioa
copos uuo Orieutalinm noiniite ctmiplectens » ait iradenda pariier sileut • scd uihil opus eral ui hac
Stephanun) modo ciim Afris qui in meridie sunt de re quidcjuam pi-aeciperoiur, cumhx-rcticuin , nisi
modo cum Orieniaiibu^ pacem rupisise. Coustant. catholicaio proiilealur (ideni , recipiendum non ess«
DeereittmestAGiiini videliceiacSynadie, utinferiiis leges aliic dix e.mt. Cousta.nt.
expiicatur, habilis, practcr ca quaj ia Africa cele- De liis omnibuK.... Firmiliniio scilicet lioleno ac
brata sunt. Coustant. sociis, ul cos S:ei»iia!ius a coinurniiioue su.i miiiinie
Pîmum docirina imtiluli. Inttirpretatio Valesii, segrfgarcl. Colst.^xt.
pr{mum cntechumeni fierent , ideo non phicct , quia Veque iis((ein ad me sciipserant. Valcsius hic ad-
hine iii- Vliur iector, ut rebaptizautimn judicio, ab didit rebus, quod verbum cuin a gi x-co absil iieqoe ,
hiieresi enientes caiechuinenorum muuia pritis latiiie videlur exprimcndum- Cominode autem iliud
,
91 EPISTOLAHUM QU^ AD SIXTUM PAPAM ATTiNENT. 92
In eadem episLola tle Sabellianis Iwerelicis, itKiuit Eusebiiis, Hisior., lib.YII, ''c. 6, ut pote qui luuc iacrebeseant,
>iistuui ceilioremfacii iiis verbis.
5. Nam cum de doeirina ,

qu« nuper apud iHole- A n£f,lyy.p roO v3v -m-jtMv-zo; sv rr, n^QhurAoi 7r,g Uiv-
rnaidoin nrbom PeuUipnlcos in&ta est, impia et ra;ro>£w- o'>/v.ato;, oWo? aTsSov^- X5ct ^/ao-c//^^^^^
plena blagplieniiie in L>eiim omnipoler.lej-i et pairom /.y^v eyojzo; ir-pl roO r.avTo/.oy.-rooo; ©iov xai Tryroo,-
Domini nogtri Jesu Cliristi, pleiui incre<iiiiilalis et zq'j -/.'jpio-j W.v VicroO Xpi^-oj , y.-L(T':iy.v ts Tro/./.riv
perlidi;e erga lilium ejus miigeuilum et fulinoêuiium i/jj-j-cog r.zpi toO p.ovo7£vo0r tvjM; aOtoO zat ttoototo-
omnis creaiur* Verbum liominem f:jcium, et quai xov 77«G-y;,- xtio-swc, toO svav&/>&>~y.cravTo^- /.oyov, «vai(7-
Spirilus sancli aufcrl inlelligenliam : cum ab nlra- firô-tav U toO aytov -vtOûaTor *
£a66vtojv iy.aTc^swQsv
que parie el iilier;\j ad me aliaiai esscnt , ei iVatres ttoo,- ly.k vM Tzpo ypy.'j.'j.v.ro)v, y.U twv or/./.2'4oa£vojv
disccptaiuri veni.<se!:t, ((uantum Deo (lopr.nie j)piui c/^tXfoiiv, i-Kh-iUu Tiva m; eo jvviOrr^ 77aoao-/ovTcr toO
planins edisserens, ((uasdani scripsi lilieras; quarum SzoZ, Stfjajr/a/.t/.ojr-roov Oyvr/ovy.£vo,- w,- Ta avTtyca^fa
exempla ad le misi. '
f-jp^â c-O'..
EPISTOL^ 11 DIOMSII ALEXANDRINI EPISCOPI

Al) PHILEMONEM SIXTI PIIESBYTERCm FllAGMEMA.
Egovero hiereiicorQm libiis legendis ac traditio- B 'Eyw oi -xa/, To?r cjvTayaa^t xat Ta?? 7:aoa56(7S(r£
nibus ediscendis oporam dabam, ad lioram (;5iidem twv vApiziv.wj hh^jyo^j, x/3</-ivwv usv aou 7ro6? oAtyov
e.\secrandis illoruin senleniils animum inftum coin- tv/ "Xv;^-^v Tatr xay.v.ta^co.s- aOTtov sv6vy./;5£o-iv o-jr.tn-j
quinans hanc tamen ex iis uiiiiiaiem percipiens, 5'ovv ar aOTwv TaOr//^ /.aaoavoiv, t6 i?f/,£7>;£r> avToO
ul eos apud nie refutarem , ei inulio am^jlius do Trar/ sy.u.-j-ro, y.c/.i tto/O irlio-j pUl-j-Tscdai. v.v.) Zri Ttvof
tfistarer. El cum fraier quidam ex ordine presbyle- aocAO/oO zoyj-Tzpsijturipwj /y,s «Tretoyovror -/ai Sc^ctto-
rorum me delei rerel, ac vereretur na eitr-m neqisiiia; v-svou c'jp.f'jpt<jBrxt (al. (7vu.'fipsa^y.t ) to. T^r Trovvjota?
co^no conimiscerer ; qiuppe animum meum conta- r/jTw iSooooo'» •

l'jU'X.\zr.(TOiy.i yuo Tviv •I/ov/iv t//V eurx\)-
minaium iii, aiei>ai et quidcm vere, ui ipse sen- roO, y.at ki.rhri 72 /.iôvTOj, wj /ô-Ooa/jv , opv.uv. ObL-
tiebam : visione divluiius missa coniirmalus sum, TrsaTTTOv 7roo(75/66v gTriojOOJffg as. xat /670; ttoo; jixg
el sermo ad me faclus diserie njilii pnccepiidicens: yivoy.ivo; Trpocsra^s otaooyi5/7v as^c^jv, Traortv hiX''jy/j/.vt
Legc omnia qu;ccuinque in manus vt-nerinl : idoneus oX; av eiV yzZpv.? Iv.ôi;. otsuSvvstv 7^0 'iy.varu v.oX
enim es (jui .singula corrigas ac piobes : ct iiinc oov.iuo^liii lyjx-ih; ei . -/,ai (Tot îyovi toOto sHaOy/;^? zai
iibi ppimum credendi cau>a ei occasio exstilil. Vi- •:-/3r TrtG"T6&j: atrtov. a—;(;sqay.r/V t6 o.oay.c, c'.».* c/.roTTO-
siO!:em iianc suscein, ut qu;e apostoiicoc voci conên /r/.-^ 'jjw/J cwrosôv rvil' /.oôOcvj Trcoj toOc o-jvarvjrs-
liret, qnosqiie nnijori virtuie prccdiios ila coinpel- ^ oojc:, ^tvsc-^g 56-/.t|jiot ToaTTcîTai.
lanli : Eslole perili numulurii (I Thes., ]»xi,Sl}.
Deinde, inquil Eusebius,nouaulia de onriiubus lioeresibus iulerlocuius subdit.
Hanc ego regularn el forniam a ijeato pap.i no.-iiro ToOrov lyw t6v .6va /.atrov tO-cv ra.ia toO uv.-/.%-
ileracla acfepi. Eos enlm qui ab liieresibus venie- oiov rrK-a /iy.ojv uoa/./.a TraosAaCov. roOc 770 7roo(7t6v-
YARjOUCM rÔT/E.
rfe iistidm dicluin inielligcre e.sidc Firmiliano, hanc epistolam ad Piiileiiionem superiori ad Xy?ium
Jleleno, (juos a comimii!i(>ji!-, segreganiios Diony- non esse auteriorcn. Quocirca defendi nequit opiuio
siiisac Piiilemon presbyieri cum Stepbano censebfiiU. Baronii qui fragmentum istud ex episiol.i sub Sle»
,
COISTANT. phano scripui excerpium arbiiraiur. Neque lameu

AVn/j cum dc doclriiui.., Totuni l;oc fiagmenium pifcemissa ad Xysium^ po.^lerior esl, utpoie cuius
Rnfinus licei)li:i sibi Ciuisueta laliue ii£j convertit : Dionysius in ca ipsa n. 2, meminii. Qiiapropter
{)
j (lum de fâ doclrina, qu;xi apud Plolcmaidam Penta- utramipiQ ceusemus simul missam. iNcc alia de
poleos civiiatem îupercxorla es!, plena blaspbemiis causa hanc in ilia connncmorata'm existimaiuus, nisi
iu Deum paircm ct Dnminum nostrum J-isum Chris- ul cum Xyslo communicarelur. Et h;ec igitur ad
lum ncgans vcrc c^se •emn (ijiimi Patris ncc pri
, , Xysmm ali(|uo modo pertinei idcoqne fragmenia :
mogeniliim omnis creaima sinnliicr et Spjritus , ejus nobis ab EuSi-bio liansmissa hic exhibitrc nostri
sancti aufcrens inicilcclum pro (luibus cum utrai- :
videtor insiiluli. lila auiem eo exhihemus lihejitius,
que parlcs ad 111:; venissent, cl pi';eseiilihi]S IValribus quud ad «juaisliiuiem de b..piismo illusirandam nun
qmt' eommoia fiierani ifiscossisseiil, eliam lillcris , parum couferant. Coustant.
prout Deiis dedil parviiaii niea.' |.rosc*'ulus siim c.t , mimutarii.\ CYM eadem plurlmi p;iires,
E-oiote periti
scrinsi siiigiila qurrîjue liiliênier cxponens. Quaruiii a Colelerio in lib. 11 Cousiil.apoi^Ly c.5G,summa dili-
li{)i cNLcmplaria liMnsmisi. d Culsta.nt. gcnlia collecti , velut (ihristi aut aposloli l.iudiiiu. In
Ec!.s;' II. — Fragmemis .«uporioiis episiobB isliid no«.tris lamen seu graecis seu latinisexeniphirlbusde-
Eusebius proximc subncciit liis verbis liityiualuad 1
sidcraniur. Eorum hko lluftnus, qucm piopterca ir*
Pirlemoneni ilunKniuni presu!iieniin, (jiiai iu!er e-is quns g(^nl!S conndenlid' arîiii (ioieicrius, subslilucre non
de baptJSino '^cripîl esi lcilia. iv zr, zpizr, tojv tts oi !S«7r- dnhiiavii. Oniuialcgile, qKCP. b^na sunt ii/»e/(?.(juo:noda
-iort/aroc, ideni Dionysius hax rtjerl. IS-empe recen- scilicul scntentiani pauli I Thess. v, 'ii .\ugusiinus lib.
êlur prinia ad Slcphanuiu, sccunda snpcrior nd de Niti. et grat., cap 30, profert. Covst^nt.
Xyslum , haec leri.ia : coque ordiiie not;itÊnsel>ius
03 Et^lSTOLA TERTU, 94
bant, eiianisi ab Ecclesia deieclsîeni, ininio nec defe- A ta? «tto twv at/>s(T2<»v, u«t tot r-n; s^miv^ «7rocrT«V'
cisscnt, sed cimi coDlus lideliunj frequenlare videren- Ta?, p.aAAov Se ou5s v.noT-iazcLgt «^Xd ayva-ysorQat ttiv
tur. insiinulaii essent quod perversie doctriiife njiigis- oozoOvTac, •/«Ta.c/.rvVvQsvra? Bs «? 7r|&o<J9>oiTwvTa5 Tive
tros andiluri adirent, ejecios ab Eccleîa, post niuUas T&iv £T2poSi5a(T/.aXovvT'juv » «TTgâ-rac T"Of axx/waicAC ,
precesnon prius afiinisil, (juamqii«cumquea!»ndver- dioy.evoijs 0'J Tr/oocrr/.aTC', s'/;C ov}y.oma ^Tavra oaa c.xy<-
sariis audieranl, palam publiceque enarrassoiii.Tuni zoafft Trapa TOti avTtor/.TtC£u.2voic, ei^£'^îcTav' y.ar TCJTe
deamm ad coeius lidelium eos adjinisii, noqnaqwaui :\h T'.<v»3yay2V «vTwv 8ts^>ou /âTTTiTaarOb' 'oO y«p «ytov
eis pelens ui baplismum iierato suscipereni. Quippe TTViUaaTOS Ttpirspryj -ao' Cr-JTQV T«TV;^5r3X.60C4V.
jam autea Spiriium sanclum ab ipso acceperant.
liursus liae quaislioae abunde ventilaia subjioit.
Illud praeierea didici , non nunc prinium apud M67.a9)3xa xat toOto, oTt uri vOv ot |v 'A^/iitxii ji/ovov
Afros lanluni hunc morem fuisse invecium , sed et tovto Tra/ssto-riyayov, «).).a v.ae ttoo 7ro>3ioO y.aT« toO^
mullo antea superiorum cpiscoporum temporibus r/jo V2f.>t(>;v JTTjaxoTro-j? iv Ta?» 7ro/.uav0pco77OT«Tae? r/.y./.ri
apud populosissimas ecclesias: idque synodis fra- |v criat?, xaii Tat? rrvvoôtg xfTi-j «5s/'j>cr>v, sv 'ixovtrxj, kv.>
Irum iconii et Synad;e habitis , iiecnoa quam plu- Svv«^Q4*-, xai 7:«^« noXms tovto s^S&^sv. wv t«,- &Q-yK'jc^
rimis placuisse. Quorum subveriens senleniias^, io «vKT0S7rwv, st? ept-j y,y.i ^tVjvsty.iav «Otoo? sf/&«/stv
jurgla eos ci conienlionos coiijicere nolim. Dictum oO;>j vTroasvoj. oO y«/j asTaxvyio-stc, ^yjctv, OjOta toO 7r).>i
esi enim : iVptt transferes l-erminoi'. proxinii uii , g-iov o-oi', « siSsvto ct na.iipz^ ?tou.
</U05 jô&uerwii palres tui {Dmi.y xix,i 4).
EPISTOLJi III, DIONYSII ALEXANDRINI EPISCOPI

\\) PiONYSlUM TUM XYSTI PKLSBYTH:R11M, AC POSTEA EJUS SUCCCIiSSOUEM FUACMENTUM.
Novailanana meriio adversandum docet obscUisnia, obdogina ipppiura, ob iteralunji baplismaadse veaieuiiuai.
Nam Novalianum meriio aversamur qui Eccle- No-j«Tt«v(» ^sv y«p sOXoyw? «7rs;^(^«v6|*50a , 5(«/o-
VARIORUM NOTj;.
Quiab h(ei'eticis.., Tres bominum
classes istic a y(zysv ad commnnlonm admisitt latine convertit.
Dionysio videnlnr insiilni prima eornm, qui npiui p Uit*umqi;e coeius son:>t vel qiios quispiam adit, vel
:
ha;relicos naii, etabi!!is bapiizaii, ad Eccleîaui ve- ^ quibus copulalur. Quocirca istud (?uv«y<!(;ycv vertere
niebant; aitera eorum qui redilianl ad Ecclesiam, a qna liceret, ccBjihui (:4ul>auditO ctititoiicis ) copiUuvit- Cui
palam defeceranl poslrema ni)nimll(uum, qiii iicol
: ioqnendi ralioni concinens Siricius opist. 1, ad
Ecclesi;B coelns frequcniare oondesiilissenl, olam la- Himor., c. 1, dicit « Hos per iiivocatidnem soiam :
men conve:iiebani ii;eroiicos, eosquo veiut magislros seiitiiormis Spirilus, epii>(;opalis n>anus iynpositione.
nudiebant. Quod si ita esi, stare nequit quod Hiero- Catholicorum conveoini sooiamus. > Ei Leo episi. 2,
ny»nus iib. de Scripl., ecct.^ c. 79, scriliit de Dio- ad Htislicum c. IS < Per mair.is imposilionem , :
nysio AloNandrino lik iti Cijjmam el Africance sy-

: invocala virtuie Spirilus sancii quam ab Inerelicis ,'
nodi dognia comeniiens de liareiicis rebapiizundis ud

, accipere non iioiueruni calhoiicis copulandi suul. > ,
diversos piiirimas misii episloias. Isie (jisippe piaisui COCSTAST.

singuios pro.vimo mcmoratos ad Ecciosiam venien- Neijuaquam ab eis petens. Apud Vnies. « Ne- :
les, ftullo iliurum baplismo iteratd, a se decessoris quaquam exirviimans iterato bapiismale eis opus
ac praoctpioris sui exempio suscopios declarat Verum «j>se. > (ailstant.
postulare vidoiur fragmeiai iiujus ciausuja , ut et At) ipso acceperanl. Videlicet Heracia qui bap- ,
ea qu;c anieceduiji, ad illos unos referamuji, qui ab lismum eis coutulisse ponitur. lis eiiam qui apud ,
Ecclesia caihoiica ad IjLerosiui doroceranL Ut ui esl, hierelicos b:»plizati sunt, coiiatus quodan) modo
liac in re Hieronynii lestimonio iuforior nois est auc- dici pot(ist Spiritus sanctus, adaccipie«»dum videlicet
toritas Basiiii Ca'sareoe episcopi qiii (juidom epist.
,
sacramentun», non ad percipi»u»dam sacrameiiti gra-
canon ad AmpliiloclL c. S, ha^relioorum bapiismum tiam, quam ab haireiiois percipi posse negant eliam
a Dionysio Alexandrino snscepium esse docei; ac j) iiii paires, qui iKvreticoriiin j>aplisuia suscipiunt.
mirari se ait, quo p:icio lanius aniisies, eanoniim Acceptum quippe sacramentum, remoio erroris obice
peritia pnedilus, ne Pepuzeiiorum qnidejn bapiisma, <}U0 virlus cjus suspeiis:; lenolwlur, ei mppkmento
lamelsi in Pairem el Fiiium ei Moniaaam Pr\iciilam~ ejua {fuod deerai accedentc, ut loquilur jam non senjol
que bufUiAai>anl^ rejicerel. Sicporro loijuilur Baîiius, laudaius Aoonymus L:ib. lom. 1 Conc. pag. 775,
non quia baptismuu) in nomine Patri.<« et Filii et hoc ost, ut ejusdem verbis utar, fide postmodum s/«-
Monlani ac Priscilloe cuulercb:int Monlanisue sed ccrala proisusque purgala, integritaiem «andem su.ua
:
quia Spirilu:? s:incti vucabulo monlanum ac Prisciliam, CM/nsequitor. CoosTANT.

per (juos Spiritum syncium locuium ac perfoclius Supertorumepiscoponm. Cyprianus epist 71, ad
daluiu esse pr^dicabant , iuleiligorc censebaniur Quhrium, ei epist. 4, ad Siephanum ab Agri^tpino
Spiritum sanclum. Inisi>tit nompe Basilius vesiigiis invecium faieiur; Firmiliauus vero epist. 75, ad
decessoris sui Firmiliani, ,a quo iidem h;xrolici cre- Cypri;m. in Orienle conlhMialum docei in Iconio, qui
dere arguuniur Spirilum per Moniunum el £*risciilam i^hryijia? iocu.s est , com eo conveuissenl episeopi^ ex
(apud Cyprian. ie.îtm- jPn'sf«m } lucuiHm; ade<;que Galuiiu el Ciiicla et cmeris /inilimis recjionibits. Cum
non veriiuCu Spirilum ^ ml «nori^. Donsque ab iie- auiem huuc Diooysii iocum ûsebius llisiori;c suoi
rand;» bapiismo, sou a Cypriani Ai'rieiin;oq;ji? synodi jnseruerii, Cyprianuui ejos sonieufi;c, qu:*> haTOiicos
dogmaie tjuantum abliorroret Dioiiysius, seijuotia ejijs robajitizari voiebat prinuiiu auclorem ne(iuiit censere,
ad Xysiuiu e})isiota 4, cou»prob;tbii. CoustaiSi. iicel'iliius vorba lib. vu, c. ?., hoc sooaie vidennlur.
Ad ccelus fideliurn. Valesius ei snp.erius verimm COUSTA.NT.
ijvav- cum fralribuscomnmmcare, et luinc (Twyy-
'>-';>•.•
Diomjsii fraijmeutum, Ex verbis episioI«e superioris
,,
95 EPISTOLARUM QU-£ AD SIXTLM PAPAM ATTINENT 96
siam tlifvcidil, Cl ex fralribus quosdain ad impieta- A •iy.v-i crlv e-/.-/.Ari<rtav, zat Ttvscf twv aSeXijfwv et^ y.(7iCgiu.g
lem et blaspljeinias periraxil ;

qui iiupiisbiinunj dc /.%• 5y.«7'j^r;y.taj e)j>-/.vo-avTt , xsci Trept toO 8eov Stoa-r-
Deo docirinam orbcm invexii, ei olemcniissimun»
in -/.c/./txv avoG-twTaT/jv g7Tsi(7xu-/.Ario-avTt , xat xav ^/iriO-To-
Dominum nosiruin jesum Chrisium qjiasi immise- tv-ov •/.v//tov /iawv luo-ovv Xoto-Tov Ws av>})>£n <7-j-/.oyav-
ricordem caiuumiaiur; ac prajier biec onmia sacrum ToOvTt, sTrt raat 5e TovTots t6 /outoov aSeToOvTt t6
lavacrum irritum babet ac rejicii, fidemque cl ayioy, /at Triv Te 77-06 a-jToO Trio-Ttv xat 6,ao).o7tav ava-
cowfessionem, quua baptismo pra^millunlur, subvenil, T|&27rovTt, t6 ts rvevaa t6 aytov £5 avTwv, ei x«i Ttj viv
et Spiritum sanctum ab iis penilus fugai, eiiamsi f/.Tzl; toO Traâustvat ri s7zwijBsi-j izpog avToO? ,
spes aliqua subsit; vel quod in illis permanserit TravTe/.ws- ©•jyaoeOovTt.

vei quod ad eos reversus sit.
EPISTOLJE IV, DIONYSII ALEXANDRINI EPISCOPI

AD SIXTUM 11. PAPAM FRAGMENTLM.
De homine quibaplismo Ecclesiae iDiliari expetebat, cum baptismum aliis verbis ac rebus apud Iiaerelicos suscepisse se
diceret.
Vere etenim, fraier, consilio opus babeo, et sen- B Kat yao ovtojj, a5e)/^£, fyoiiô-AHg ^sofAat, xai yuoy^rrJ
lentium tuam expelo, nc forie baliuciner, super ne- aiT&i Traoa c"oO, toioOtov Ttvo? (xot Troocî/TOVTO? Troay-
goiio qund mihi lale accidit. Quidam ex fra^'ibus p.aToj'. ZcîMc ari aoa caaA^.wt/at. twv yao o-jvayov.r-
qui ad ecciesiam conveniunt , jam pridem pro fideli vcfjv aos).©wv 'TLaro; vou.t^6acvos k^/j/xo; xat 7to6 "Zi.t
babiius, etqui ante meam ordinaiiOMem, ac nl faiior, ea/js y/eijC0T0vta3, otaat oe •/.at roo Tr<; tov fAa/.aoto,*
anle ipsius quoque Herachc episcopaium cceius (ide- 'lirjCf.yH -Ay-CKcrxv.Gio}; Tr,r o-vâyvi'^^^' w£Taa;(&>v, Toi;
liuin pariiceps fuernt,cum inierfuissel bapilsmo eo- •j rovvov SaTTTtô 'j.vjqi; t: a oaT v / wv , vm 'zwj ztzz ooiTfiTt '«jv
rum qui nuper baplizabantur, et interrogaiioijes res- xat aroxotce&iv £— axovra^. -rcoTii/.ri y.ot -/./aiîv xat
ponsionesqiie andisset , ad me accessit flens et vicein '/.xrcfOoY/^jorj ia-JTOV. Kai —iTTT^jV Ttco T'-ov Troowv v.ov, eHo-
suam Ingcmiscens. Pedibusque meis advoiulus, con- w.o).0'ô-jiX£voc y.i-j xai eôy.v^y.iVOs t6 ^'5arrTto"y.a, 6 Traoa
fiteri aique dejerare roepit-, baptismum quo apud bic- Tois aiÔsTtxoti' Ci-varrTtyTO, a-i tcoOtov zvjv.l, 'j.i, ';i
reticos iniiiaius fuerai , non bujusmodi esse, nequc oAoj^ ey^civ Ttva ttioos toOto xoivcjviav *
ayeCsias y^^
quid({U3m omnirio habere cum hoc nosiro commuiie: exeivo xai 5).ac"!&r;y,e'I»v 7rs7r).r<0'W'75'Kt. Aeyov oe Travj Tt
quippe plenum fuisse impieiaiis et biaspiiemi*. Aie- T-/iv •^•^jyjci 'J~j'J xaTaVivO;^Tat , xat //jq 5e racor^<7iav
bat(jue animum suum acerbissimo doloris sensu coni' C 5';êtv STraoat TOjr ofcujuo^j; 7ro6? tov ©sov, a7r6 TîV
pungl , ac ne oculos quideni ad Deum aitoliere se avoc/ov zY.zivoyj o'r/j.ar'/JV /ai TroavaaTOjV oo'u.f*i'j.vj'j:
'
VARlOraiM N0T.4i:.
coHigere est, eo ipso lempore, quo Siephanus papa Eiiamsi ipes aliqua snbsii. Graeca vox D.tzi; inter-
de ha>relicis nou rebapiizandis scripsit, PliiieuKmem dum p.o opiiiione lisurpalur. El bic quidem consirn-
ac Dionysium presbyleros eadcm de re liitera.s ad ctlo ejus cmn verb.) pr.eieriii temporis posiulare vi-
Di<u)ysium 4i^-^'*'^^>'iii"i>^ misisse. Ii.sde(u qiioquc dciur. nf iliain ea ratione iiiiclligamus. Neipie vero
Dionysius Abixandrinus primo paucis, ac deiiitie cum cum Valesiohunc locum de larsis in idololalriain, sed
jam Siepliano Xysius successissei, pluribus rescrip- de C;ilht»iicis a Novaiiano subvcrsis inleipreiamur,
sii , et quid«*m separaiim ut ex eo conficiiur, quod
, (juorum ille bapiismum cxsulilaiis, Spiritum s.^nîum
cpisiola qu:e ad Philemonein rescripla est, teriia de sacramenli hujus mmu;re acccjlum fugabal,4jna:ovis
bapthmo : ei qu:v ad Dionysinm, qwirlu alj Kusebio in eoruiii aliqiiibus, aiilequam subvcrievenlur, .Spi-
appL'ileiur. De bac porro idem Eusebius ita prailo- ritum sanclum vcl pcruiansisse pcr iiinoceuliam vcl
quiiur « Quarla ejiis
: (Dionysii) de baplismo epi- esi uicum Valesio per poeniicniiam rediisse creuilule
stdla ad Dionysium scriplaest,- tuiicqiiidi.-m Komana^ D sii. \u niliil opus (pi#ra/iius, In lupsis quomodo polesi
nrbis presbyierum sed qui ali(pianto post lempore
, remanere Spinius sfiricius? Coistant.
ejusdem urbis episcopus cousiilunis csi. E\ (pin huiic iJionijsii AliWiunirini fiuqnientuin. De hac cpislola
jpsum Roiiiaiiiim Uiouysium erudilissiuium piaii('(|uc Eusebius ila Exlal ei quima ejusdem
pr*Ioquitur : «
admirandum viruiii fuisseiestiiiionioDiouysii Alexaii- episioi:! ;id Xysium lloman:-c urbis episcopmn, in (jiia
drini coguoscere. » Tum bax pricfaius
lirei sub- , poslquam adversus hwieliuos miilia diiseruil , huju5-
nexum fragmeiiium sui>]jcii. Cocstant. modi quiddam sua aeiale cnnligisse narral. > In ea au-
Lnvacrum iiitum habet. Quocirca iu tipistoia 75 lein narrai Diouysius quod iiuper coiiliiêcal, cum
Cyjiiiaiii ad Jubanianum legimus, Novatiunenses re- bapiisma piiblicc ac soiiemniter liadidisiet. Lnde
baptizare eos (;uos a nobis soUiciiaiit. El apud Augus-
, haiic cpisiolam pauio posi Pasclia , vel certc Peiile-
tiiiiiii) append. tmn. 111 anlitiuus auclor vel. el nov. co.-len, ;\iini :258, scriplam esse coiligiuir. Coiistant.
Tesiau!. qiiicst. 102, de ipso Novaliaiioaii: In lanium i}upin>mum quu opud liwreticos iuiiinius \aernt. Ru-
irascilur nobis ul ei nos Clmstianos negel , ( ideoque
, fimis h;(c ila jcddidil « D;>plisma ab hnîeiicis aiiier
:
b:4nismum nobis ileranduin censeai ) cum sciat 7ios , se suscepisse: (|uod lamen secuiidum ca , quai nunc
en jiile iniliatos, de quu i\)se prcesumit. Ouibus conci- vidercl a nobis ininisirari , nec baplisma ducetfel, co
nil ilhitl vuigati Ambrosii Couiiiifni. in 1 Cor. cap. 1: quod esstti rt^plela pbsplicrr.iis oiiinis iU;i coiifessio. j
< Sic enim eraut sicut iiunc No-.aiiani ei Di-nriiiaiii ,

, deccssoruin ;cvo in .\lexaiidrin;i cc-
Dioiiysii ejus«jue
qui baptismum sibi vi.udicaiu a no^tris baptizaios , clesia ut baplismo non iterato suscipercnlur hicre-
,
reprobanles. jCoustaNt. lici usu receptum fuisse ex hoc loco cvideuier conli-
, ,
97 EPISTOLA QIARTA. 98
aiiderfi, <juo«l scelesiis verliis ac robus
Illis iiiiiiaius A •/.7.1 dic/. -.Vj-rj o-'j'j.Z'^'j; rr,; Ei/.ixctvjCTKT»;? ry.izr,^ xx-
l.iis?ei. Quapropier exorahai , ni hoc purissimo la- Oucrriu: y.r/.l rra&yoo/r:,- xai '/ûf,tro^ rvyjiv •
C-refi Eyw
vacro SiisceplioMO el grniia (Jonareiur. O-iod euo qni- y.vj ryjy, hrjj.anccf TTOtf^TKi, flcrjc-aj 0!.\i-uf,XYi rrrJ 7ro).'j//;o-
dem fac»M-e iion snni ausns ; sed (iiuiurnam ii!i coiii- vtov (/.jrfT) y.rjw,)'j'iv.y ei; tojto y-yovgvat. l-^jyctcifjrlcc;
inuuioneiii ad id saiis fuissedixi. Nam *|ui graiiarmn ycr.p eTraxoOcavTa, xat G-j^JiTZL^hiyz^-iitvrjv ro «ay)v, y.od
aclionem audierit , ei qui ciim c.Tieris reNpouderit ToaTTE^yj T:cf.p>/.rjrKV7ot, /jioK; zi; IjTzoôyjt-j ri^;
Y.ct.i aytaj
Amen; qiii ad sacram mensam adsliierit , et imr.w^ '00^7,; 7760T-tvavTa, /at Ta-jTr/v /.xruoz^c/.iivjov. y.c/.i tov
ad suscipienuum sanctum cibum porrexerii , aiqiie <jr7j'j.u:r:o; y.ul toO ouulu-o; toO xv^tou >7a&iv*I»jcoO XotcToO
jiium exceperii, et corporis ei sanguinis Douiini nosiri u.irutT/ovzu iy.wjr^ yp6vr.),ox>y. av e? -jTupyJi; ccjwsy.zvu-
Jesu Chfisti prirticeps fuerit diuiissime, eum adliuc ^stv sTt To).ur)(Tatat * bupaeh) oe ex£>.evov,y.ai ustk^Socuv
de inlegro renovare nou ausus fuerim. Porro ilium TTtCTcOJs', xat aya^fij avveiSrjaeri^s t^ txETopîi tojv ayioj»
VARIORUM NOT^.
eitur. Iliudquoqiie nolandum , scriipulum iumiini de est : sed alierum diuiioo usu nunc recepium vir liu»
jjaptismo suo non ideo injeclum , (inia enm ab Intre- ii miiitaiis ac pacis siudiosus semper {traeiulerii. Satls
ticis, sed (|uia sub aiiena forma, ut (^xisiimabai, sus^ . habfbil., ciim ad eum venerit sacrae liturgiac locum
cepi.<isei. Bnptisma enim aliis verbis aut rebus, quam ubi aniiqui responaere solebant Amen , eam tidem
qua; Chrisius pnescripsit, numq'iam in Ecciesia pro quam hac voce exprimeliani , sincero mentis af-
ilti
Chrisii bnpiismate, adeoque nec pro vero bapiismo, feciu firmarc ut ex Ambrosii llb. de Mysler. c;.p,
,
9,
babiium esi. Noii aliie»' senliebat Dionysii decessor, consiiio, quod os ollii lo^|uebaiur dicens Amen noc ,
ci.^î culpandus, qiiod iiomiDem ab iiaresi

forsiian est verum esi , nunc mens inienia faleaiur. Coustant.
venientem, qua r.aione bapiizaius essei, iniernâre El manus ad suscipiendum. Ei hJc usu.s, (juo fide-
neglexii. iiujusmi)di inc<»mmodum ui cavereiur deiu- les Christi corpus manibus excipere soleltani, anii-
ceps, aniio 514. coucilium Arelaieit.>e can. 8, con- quains csl, sed nulia lege abrogaius legiinr. Eum
siliiiit « ui si ad Ecclesiam aliquis de iia^resi venerit,
, .«âliem ad saeculum sexium in Galiiis pef.severa».se
inierrogeni eum Symbolum, el si pervideriiit eum in Mabillonius no>ier lib. i Liturg. Ga/i/c^.cap. 5, n.25,
Piiire et Filio et^piniu saneto e.«se Ijapiizaium ma- , ex liit. X Greg irii Tmon.^cap. 8, coiiigit. Coustam.
i:us ei lantum imoonaiur, ut acci|tiai Spiritunv san- Renovure non ansus fuerim. An Dionysio resn<»nde
clum; quod si inierrogaius non respoudfirit hanc Tri- riiXvîus, ejusi|ue scrupulurn cxemerli. nobis igno-
jiiiaiem, bapiizetur, > Coustant. tum. Forie eiiam huic papne reseribendi opportunila-
Verbis ac rebus. Valesiu- verbis ac cereihontis. Hic , ieni persecuiio ac niors non mulio posl ioiervenlens
rciigionl esi agrreco laniisper discedere. Quinam susiuiii,. At eum, qui pncscriplis a Chrisio verbis
vero essent h^reiici , (iine re.s ac verba , (juii)iis ba- Q baptizaius non fuisset, l)aptizandum esse .snperlus al-
ptismum adniinlîrabant, nt exposuisset Dioiiysius, latus Arelaiensis concilii c:inon 8, clare decidli. Quo-
neuio non desidemrei. Sed nec forte ipse ab eo, qui circa ct Nic.cnum concilium can. 19 Paulianistas :.tl
de baptismo ambigebal, quidquam oisi geiicraii-
."iuo Ecciesiam venienies bapiizari voiuil: quia ini;ult In-
biis verbis ediscere putnerai. Coustant. iiocei.iius epist. 16, ad Macedonas,
ca|>. 10, hcereiiei
Siiscepiione el graiiu. Chrisiophors. suscepuone in Uii in nomine Pairis Spiriius ^nncd minime
el Fiiii et
Eccleiiam. Muscuius simjdiciler susceplione: quam bapiizabant: adeoijue nullum eral hnjiismodi bapils-
inierpretttionem sibi magis pn bari Valesius i» notis liia. Quis eninu inquii Augusiinus lib. vi de iiiipi.
deciar;it; quia in l)aptismo Deus nos lamqiiam fiiios coni. Doual. c. 25. nesciat non esse bapiismam Cnris-
suscipial. Ipse in Ensebli iexlu praeferl verissimaque , fi, si verba evangeiica, quibus symbvium conslai
defue-
adoplione. Nos auiem liunc l(*cum sic iiuelilgendum n«/.ClirisU lamen gen^-raie pr.tceplum es(, Msi quis
censemiis, qu;»si legeremus, ut non modo suscepLio- renalus fuerii tx oqua cic. ; nec ciii(|uam , ab Evai.-
ue, qna ganuebat io Eccle.siani recepius, sed ei fira- gclii pr.c(li(atioue, saluiem sperandaMi ceosei Eccle-
lia, qua s«) priviilum (jMlo!>al , dunarelur, Ex haci P»u- sia , nisi qui hoc pra-cepium re vel voio impieverit.
Uni ioterpretiiiione, Propier (inod exorabai munUari Quantumvis frequenUirit (|uis lidolium cctlus, ibique
se el puriliciri ecciesiasiico bupiismaie ^ ui el grarium corporis ac sanguiiiis Chrisii jiarliceps fuerit, de
f.oni^ûi possti Spiriius sancli iiluiu legisse liquet
.^ gr;itia Spiritus sancti ab eo jiercepia uvait ceriior
TraoKooxf/^ y a&iTo? , sine media jiaiiicuia xat. Quie le- esse poiesi, qu:im de hoc inunere lum Corneiio lum
ciio si ver;i est, laiinc vertuiiuum erli perceplione sociis ejfis indulto cerins fuii Pelius: qui nihllonii-
graiioe. Coustant. nus eos onmes, quos Spiriiu sancio plenos conspicie-
liesponderil ainen. consenlanea suiil Ista Jusiiiii
iiis D bat, bapiizandos ^ssc non dubitavit , ui nihii prailer-
Miariyri^ Apoiog. Lbi absolvii (sacordus) preces
i , missam viderefur, inquTt Cyprianiis episi. 2, au Sieph.,
et Eucharhiiam perfecil omnis popuius , qui adslat
, , n. 1, quominus per omnia divini proicepii aiqus Evan-
succlamai dicens, Amen, q-j <rjvTs).se7avT0s tk? vj/û^ v.v.i gclii icgem apostoUca niidgisiciia servareni. i\ec ainbi-
rrrj £v%«ptCTtav, Tu; u ttuomv ).ao? 7:a.pe-jfrjU.H ).iy wv gendum mihi videinr, qoln hoc ipsuic Dlonvsio explo-
A'ar)v. 'Quocrca jusiinliinus imp. jNovcl. 157, c. o'. raimn iuerii. liide igiinr augebaiur |.oiius'iûwd ci;m
Jubemiis., inquil episcopos el prestyleros
, oir.nes i£ qui se rebus ac veibis aiiis b:ipiiz;mjin uicebai,
,
von in secreto seu cum ea voce qinie a fulelissimo vo-

,
nulla cert:i niiione isiod coinprob;irei , bapfismum
pulo exauaitiiury ilivinam oblaiianem .... facere» Et pra*ter.iposlolicamdoctrinam Iterare verereiur. Eum
inox , Si solum benedicis ..mriiu , is qui idioloi iociim nempc in se experlus
rem
^
ilerationis bapiismi liorro-
imptet, quomodo lua gruliaruui aciioni subjiciei sun- , (juem (ideliujn ;)iiimis insitum esse p<»s<ea Au-
ctum iiiud Amen? Hiu quidem superius pa|{. 157 nor. guslmus lii». V de B;<pt. conl. DooAi. c. 5. leslatiis
i>f observavliiius fideles
saceruoil eucharisii;im sibi est. Eî in iinc dubiiatione «slnan.s , dn bomine prê-
tradenli, ac dicenli, Corpus Chrixii, aul Sanguis dicto id seniirc maluit. quod de ;iliis ia Ec-.Jesia non
Chrisii, resiôndere uiim cotisuevisse Amen. At Dio- haplizaiis Cyprijnus cpisi. 75, ad Jubaianum, seniire
iiysiiim de re-iponsione Anicn , qaLC consecralionis 59 dixit : Potens esl Oominus miseiicordia sua indul-
verbis suUjiciatur, moao ioqui oraiionis ejus series gentiam darey ei eo&^ qui ad Ecciesiam simpiicUtr
persuadet, Ab eo certc dicium narrai, quom posiea Tsine bapllsmo) «fliwii*«, in Ecclesia doKjnieruntf ab
ad aliare percipiendse eucharlstiaj graiia inducil. Ecciesiig suw muneribus non separare* Subinde vero
Jam vero aniiqaaiuin morem revocare privaii noa formidineni hujusmodi Leo episl. iitJ, ad rs'ooii€n),
m m SANCTO DIONYSIO ROMANO PONTIFICE 100
i*onf) anlmo esse jussi , cl cum Orma fide ac l)On.i A 7rooceEVK«. 6 U ovrs Trerrwv nvSiiân *
Ttifmy.i rz rn
conscieiula aeccdeie ad Sinlcia , et pariicipem eorum -pK^^îZrt 7T605-tivat --/«t i:y.o>t? -Kocr.x«)ôvMev9? o-yêG-Tac
fieri. YcrMrn ilie lugendi fiaem iion facii , et ad.men- >«/, t«<4^ -ootcv/ki,- hiyj-v.i.
sam accfldere exhorrescit, vixque rogatus intcresse
oraiionibus susiinet^
VARIOKUM NOT^.
levavit: uIjI pfaeniillens , in pnmJs i/aiû? protidere lum. Ncc dubium quin si liOfno sic baptiiaius C^*
dcbemus, ue dum aiieciem qmmdam caulionis lenemus^ prianum el eos, qui cimi illo Afrieana in syiiodo con*
dnmnum regenerandarum incidamus aîimarumj faietur veneraut, at!ii<sei, Imnc bapiizanJum esse siaiim
(|iiidefn deinile » ineximbUe e&$e facimii^ lavacrum, derrevisscnl.lit iride igitur JJionysium ctim iisdem
qnod regenerandis semel tribntuni est , bis subire ; ve- minime coiiseusisse coulirmatur. Hiiic cerle couslat
rum mox niliiltnniDus nddit: Sed in lioc quem vere (
liomiuem illMm , tjiii bnplizHttis ab ii;rrelic.is ft.erat,
bapiizalum iiemosfit,) niliil simile formidalur ; quo- ^-a!) IbMacla in Ecclcsiam sine novo jjapiismo fuisse
niam non polest in ileyaiionis crimen venire , qiiod fa- ailmissum. Ipsevero Uionyîus Heraclie iu recipiendis
ctum esse omnino nescitur. Porro de b:iptismo, ci:jus jisereiicis morcm scqui se concepiis verbis prolitetur.
causa faionysius Xj^sium sibi consuieudum duxerat, Coustam.
iilud certo couslabai , eutii ab haereiicis fuisse colla-
NOTITIA
SCRIPTORU.VI QIJORUMDAM Ql.« AD SIXTUM ATTLNENT.
1. Prairlerca Dronysius aiJain ad Sixluni scripsit B ^'«deoque, si Ponlii assecutus esi menlem , dicendus
episiolam ,
quam Eusebius, lib. vii, ///s:., c. 9, his csi Sixlus pas:iionis proximus ad Cyprlanum li.leras
verbis inJicare saiis hai)uit: i Est el quiiita ejusdem misisse, quibms eum de pcrsecuiioue imraliienle cer-
DionySii episiuia de bapiismo, Ipsius et ecclesice quam liorem faceret. Veruin hoc lautuiu sibi vuli Ponlius,
regebat nomine, ad Sixium et ecclesiam urbis Ro- persecutionem riom;e flagr are, jamque de Sixti mar-
m:fi , m qua de proposiia qu>esrionc prolixani admo- lyrio ac iiece nunliuin venisse, ei Cartbagine in dies
diim dispulatioiiem insliluil. > cariiilicem expeciari. I!»i enim perstringit bic diaco-
JI. Poritlus in Viia S. Cypriaui bosc babet: € Jam de nus quoil Cypriaiius epist. 82, ad Successum explicat,
Sixlo hono el pucilico sacerdoie, ac propierea bea- eos nempc veuisse, quos Uomam, ul veritaiem ex-
lissimo martyre, nuntius vencrai. Sperabatur jam- piorarent , ipse miserai ; a quibus et Valerianum ad-
jamgue caruifeit veuiens. > Quie verba sic summaiim versus clirisiiauos ad seiiatum rescripsisse , ei Six-
reddii Oxouiensis editor : « Sixtus poniifex roma- tum aiiimadversum , el Iiuic perseculioni in Urbe
nus de pcrsecutioue seculura Cypriauum atlmouct ; » priefccios quoiidie iiisistere didicit. D. Cousiaxt.
S
DE SANGTO DIONITSIO
ROMANO POiyT!FICE
PROLEGOMKNA.
S9^<
ART1CUU'S PRIMUS cum Siephano papa censebant (5). Sed dc senplentia

Siepiiani disce^sii postmodum , sive liaTCticos cum
Kjus vltas liisloria
^ ^ p Cvpriano kspiizandos csse iudic&rit i4) , sive durius
Dionysius
^
origiue
"
.
'
.
Gr.TCus, et palria
,
Caiaber vulgo
. . ,
^ ;
,f.
.
^ i.
,
• .•
i
' ,:,^ Stepnani Afros vel excommumcaniis, vel saliem cx-
ediiurfl). De
Cfediiur(l). eius reDus
L)e ejus gestis usq
rebusffestisus([ue
, .
,
adannum '.iob . . .....
ci»mmuincaiit»ncm miniianiis (acium improiiarit. fd
- ,
. t^
Jesu Chrisii nibilccrti compei*lum liabcmus. Ea lem-

docei Diouysius Alexaudrinus ad Sixtum Dionysii
jmslale romanai presbyterum agei)nt Ecclesire, quem
Romani dccessoiem epistola ,
qux esl secunda de
Lpistolis 8uis ndiit Diouysius .Moxandriuus. Ex illa,
Baplismo ; « Sed el charissimis frairibus el conipre-
quaiquarta eraldeBapiiiimo(j2), < huncipsum Roma-
sbyleris noslris Dionysio el Philomeni , qui prius
nuin Dionysium eruditis.-<imum, plaiiequca-lniiraiidum
irlem cum Slephano senscinui, .'iniea quideni brevi-
hiissc, lesiimonio Dionysii .Mexandiini lirei cogno-
18)', uunc vcio pUiribus verbis scripsi. > floriim igilur
scere. > Stcpbaue faverat Dionysius ; siquidein ipse
diiorum Piomanaj EiclesiiC Presi)Ylernrum Sapieniia,
ar Philemou Firmilianum el Heifnuni b.x*reii(orum
inquii Cl. Maranus (5), nec immeriio mitiâtum exi-
baplismum i-ejicienies a communione segregandas
(3) Vide Contr^ntii iioi. , in Ep. 6, qua; est se-
(1) ('ave , 135, joan.
Hist. liiterar., i, i, pa?. (u)ida de Baplismo ad Sinum IJ^ in hoc lomo, supra.
Georg. Waloli., Hist. Eccles., pag. lOOL Liber Pon- {\) lia quideiii censei Laiiiioyns , looi. viit, ]y.i^.
tifitaiis, jjJO?tflt*/<«ntfuissc tradit, quod esi ioiige fal- 603. S?d perpaucob iorc, inquii Cl. Maranus, in Vua
sissimum. S. Cifpriani ^ 30, pag. 100, edif. Venel. 1738, in
,
(2) Euceb., Hist Ecclesiasi.f lib. vii, cap. 7; ei foi., ari>itror, qiti Launoii conjccturam non explodant.
«pud Gallaud.. iom. ni, En. 8, p, 523; m noi. 5. (5) Maran., locc» citai., pag. ci.
,
m PftOLEGOMENA. lO^
siimanuis eUiclum Siepliani aUversus lebapiizanies. a ^l'"ti Snjiiiin iJie x augusii. Sane (iitiriein anliqni
SuHcius Dlonysius ûo icnifore ponlifex faciuif. — moris rui&se, ui roniunus episoopus consecraieiur ab
Sixlo II, bcu X\5io, iii Valejiai)! persciMjlione exiin- episcopo oslioiisi , aiicior em fcMMclus AiigusiJDus (4)
clo ,
Dionysius noslcr iu sede foniana successit. in ijreviculo coilalioimuicuiu clonaiisiis. lliuc presbv-
Quanijo ei quaiudiu sederil sancius Dionysius, iuier leris ecclesias divisii {U), ei cceincteria el parocliias
enujilos controveriilur. Noiante tloclissimo Pelro tliceceses cousiiiuii (6). Apud hunc aniisiites penia-
Couianiio (1), sibi }ion colnrrei Anastasius vuigatus poliiani accusarnnt Dionysiuui Alexandriiium, < per-
seu Ponuflcalis liber, in quo Xysius vni idus augusli inde aique id de Fiiio Dei scniirei, quod po?ica Arius
capiie Iruncaius, et Dionysius xi kaiendas augusii sensit. Quibus ilie auditis uua scripsii, et couira Sa-
ordinalus ponitur ; ae nihilomiiius scribilur romana bellii seciaiores el cojnra eos, qui ojus esscnt senten-
sedes a Xysli morle tantum tfujinih tjuiniiue dies ce^- ii*, quam ciim post Ai ius protjlissel, ab Ecclesia est
sasse. Eam autem Yaleriani persecuiione proiiibenie, ejecius (7). Misii qiuique ad Dionysiuni (Alexandri-
ne Xysto successor darciur, abvui idus augusii acon- imni) iitteras, ut indicarei, qua de rcaccusatusab lliis
sulaiu Tuscii BassiuSijue in diem xii kalendas augnsli iuisset (8y. doncilium inde RomaE ceiebravit,
in quo
^miliaiio et Basso consulibus, Ijoc est a die 6 mea- '<êni Dionysiusepiscopus alexandrinus, cuniper epi-
sis augusti anni %o8, ad diem i21 mensis julii anni B stolam aperuissei sejitentiam suam, ac purgasj>et ob-
!259, adeoque menies undecim ac dies quindecim jectumcrimen,omnisexorscuip3eiuagnocousensudc-
vaca^se Yerius ex Buciieriano Caioiogo aliisque corn- claraius est (9).Idem poi4til'ex crediiur in eadem uiiie
periinus. Per Iioc iniei-vallum romanam Ecelesiani iiabuissc synodum (10) contra PaulumSamosaienum
presbyieri Ijujus Ecclesiae cum diaconis, ut id moris episcopum anliociienum abrogantemCbrisiodivinila-
erat, adminislrarunt. Postmodum vero aimo 259 xi lem. Sed qui ita creduni, eos decipi locu sancii Ama-
kaiendarum aijgusti,seu 23 die mensis julii feria u^sil non reeie inieliecio, docet Pagi«sadannuni2G4,
sexia. i-omaiine civilatis aniistes elecius est Oionysiu?, § 4. Sub eodem pontilice anno circiter 2G2, vult tlar-
qui Xysto pontilice inler bujus EcclesiiC presbyieros duimis, ceJebraium iu Africa concilium, in quo saiici-
eminebal. « Fuit, » ut Buclierlani catalogi verba e^- tum esi, iiu,Teiicos non esse rebapiizandos, quemad-
scribam , « temporibus Gailieni, ex die Xi kaleuda- modum teslaiurHierouymus in Diaiogoadversus luci-?
rum augusli iEmiliano et Basso consulibus, usque in ienaiios, cap. viii, iiis verbis (li) c Denique
; illi ipsi
dieui VII kalendas januarii consulibus Ciaudo et Pa- episcopi, qui rebaptiz.mdos li.erelicos cum eo (Cypria-
terno, j adeoque a 22 die mensis julii 259, ad 26 no) slaiuei-ant ad aniiquam consueiudinem revoluti
,
diem iuensis decembris anni 269. Xjnde sequitur, ut novum emisere decretum. i Yerum istud ab unoMie-
annos decem, menses quinque, dies quatuor (emor- C i'0"yi»odiscimus;alibienimriovibujuscedecreliHien-
tuali nempe excluso) Eeclesiie regimen tenuerit (2). tionem lieri nuiiam invenias; quin et ipsa disnmatio
Inde et faisi conviiicitur Poniificalis liber, in quOj interdonatistaselsanctumAuguslinum laleniiiilpeni-
cum descripta siiit superiora Biiclieriani Calalogi lusnovit. Pamelius sanctum Dionysiuiijalexandrinum
verba, Dionysius lamen annos sex, menses duos. dies lesiem hujus rei adducit ; at judice novissimo editore
quaiuor, sedisse dicitur. Neque etiam ab errato im- operum sancti Hieronymi cum Baronio lialiuclnaturi
niunis est ipse Buchcrlafius Catalogu?, in quo eidem E vila rnigraVit sanclissimus pontifex Dionysiu*
Papjc anni dumlax;U ocio^ menses duos, dles sex JinudDomini 269, 26 decembris, secundum Pagium,
adscribunlur. Iii perveiusto iudiculo depositionis epi- Basuagium el auciores CArt de verifier lec dates. Per-
scoporum romanorum,.qucmBucherius pag. 267 edi- doctusP. Berti{l2}poslBaronium (IS)censel, Diouy-
dit. Dionysii deposiiio seu Sepultura consigiiaiur in sium ad plures primum anno 271 abiisse, eo Baronii
Ijuncinodum : vi kaleddas jandarii Dionysius in Cal-
(6) Liber PonlificaIi$, cujus vorba Baronius ad ann.
listi.
270, § 17, exp!au«t in huiic modum « Dionysii opus :
Corisecraium fuisse Diouysium a M^ximo episcopo fuit, parocliias aDecessoribus suis dmiutias iiiiiilibus
certis. PrcsbyieriS(jUe diîsas, quas persecutio Vale-
osiierisi (5) haiienl acia ssucli Laurcutii prope finem
rimi iHrbaverut, itorum dividere. ac pro r.llione distri-
1) Coutant., E/;f.s/. iMm. Po^^r/r., pag. 269 eiseq.
(
D ^Hierc, C(jemeteria(|ue
îngrilis conîgufire. i Vide
2) Iia Chronoiaxiii Poniincatus S. Oiunysil brdi- Biaucliiiitim, inuOtlsad Anaslasium Bibliothecarium,
(
nauil Prtgius iu Crilic. ad iiiiron., AumiL, ad ajinum tonii. n, pag. 250 et 231.
27i, p«g. 9; Basnage ad ann. 25% fn Anmii. Polii. (7) S. liiiarius, lib. iv de Trinltate, § 12 ; < Sa-
eecles., pag. 400; et BfnediCiini iii opere /Mr/ rffi : belHus i^sum dicit Fiiium, queni et Palrem. >
verifier les daiet, pag. 243. Alias Seuienii.<s vldeSis in (8) S. Aih.tnaslus, in Epiu. de Senletitia Dionysii,
dixersis editioiiibus Poniilie.disapiid Scbelslratenufn, §13, pag. 252 edii. Paris., Molîfaucouii, toni. i,
pag. 434 et 455, (om. i AniiquUaiis Ecclesicejilustrolce. parL 1, pa<>. 1.98 edit. Paiavinoe, 1777, irt-fof. '
(5) Baron., ad auu. 261, § ii. (9) Apud Maiisi Cdlteci. Concilior., lom, i, pag,
,
(4) Sunt ba'c verba Augusiiui in mcmorato Brevi- 1015. Harduiiius ad anuum 260 ih suo coucilior. in-
culo Collat. diei m, cap. 16 i Nec Homanje Ecele- : dicc rcfert lianc synoduni roiiianam.
sije (episcopum) ordinat aliijuis epi.scopus meiropu- (10) Baron., ad anu. 265, § 4, 10. ,
iiianus, sed de prosimo o^îiertsis episcopu*. Quod, ut (11) Ilierouym., Dialog. udv. Luciferianos, num.23,
docet Mabillonius, c^p. 18 {Commeni. in ordinem ro^ png. 196, edil. Yenct., iu 4, (\& anuo 1767, lom. ii.
mamm, jnuf. 119), non hix accipiendum, quasi hic (12) BarVi, Hisi. cccL, slve Dissertaliones hislvricoi,
solus fuent , sed praecipuus romani pontificis vic6 tom. II , Dissert. » de Rom. t^pp., sxc. m, § xviu,
metropoiitani consecralor. » pag. 330, edifc. Augusl. Vindel., 1761, in S*.
(5). Baron., ad ann. 205, § 3i, 33, 34, 51 : '(15)Baron., ad ann. 272, § 21.
,
i03 DE SANCTO DIOJ^YSIO ROMANO PONTIFICE m

argjnnenio inducius, quod secunda synodus adversus A quorum doclrinam» inimo phrases
eos palrcii, ct ver-
Paulum Samosatenum AnliocUiic celebraia stl dc- ha concilitim nicxnum usurpavii (4).
(uncio jam Claudio Augusio, qui docessil Aureliano,
ARTICULUS it.
Nos vero viiam adhuc reiineHle Claudio, synodi epi-
De scriplis S. Diouysii Romani Pontilids lum genuinis,
slolam ad Dioitysium Utjmanum ei alios episcopos siipposititiis, acpi'teserlira deFragmenloEjjistolfleadsau-
scripiam fuisse anno 269 censemus (1). ctnm DionysiuQi Alexaudriuum seu potius adversus Sa-
Klogium S. Dionym Romani. Efudilionis sin- — beliianos.
gnlaris laiidem, qnam Eiisebius, libro vii, cap. 7, Magno Ecclesiic damno sancti Dionysii romaiii
Hist, ecdes,, Diouy>ii Alexandrini leslimonio fnlins episcopi sci ipia fere omnia injuria temporum perie-
Dionysio nosiro adiribuit (erudilissimum planeqne re.Librum edidii de Duplici H(ere$i (5). Nec semel
admjrandum virum eum appellans) ; vel quod ev de viri magni lncubrationibus meniionem egit Aiha-
ejus scriplis superesl fragmenium, illi saiis superque nasius : c Es Dlonysii Romani opcribus , inquit (6),
conciliat. In eo dum sabelliana profligare studet cunlra eos, qui filinm Dei opus asseverant , oslendi-
commenia, simnl et Arii el Iriiheiiarum placila prs- tur ariornm bseresim olim ab omnibus dnmnaiam
verlit alque perverlit » ac nic3en:e synodo ,
qtiam po. fnisse. > Yerba quoque Dionysii affert libro de Decre-
sica sequerelnr, creterisque seqnendam decerneret , B iis Synodi NicceniB^ tom. i, pag. 275 , vet. edil. el
fidem praemonstravit. In hoc praitcrea prudcniiam Benedictinor., Paris., § 26, pag. 251 et seqq.
patefecit suani ,
quod in Dionysinm Alexandrinnm , EpisioUv I. Dionysii papoa ad Dionynum Alexandri-
qnantumvis graviter accusalum, nihil aspcri vel dixit, num noiiiia. Caussa el occasio exponiiur ex Aihanasio,
vcl gessii verum non dissimnlans, quam grave es-

:
— Dionysius Alexandrinus anlistes, ubi apud Plole-
scl, unde accnsareinr, paiienier sustinuil, qnoad islc inaidem Pentapoleos urbem exortam audivit Sabeliii
projsul abunde saiisf '.cerei, injeciamque de se suspi- h vresim, quoe sanctoe Trinilatis personas confunde-
cionem peniius depellerei. Adb;cc a divo Basilio vo- I)ai, dc liac Xysium papam certiorem facere, et
calur (2) sancius Dionysius nosier ccieberrimus cnm quasdam ea de causa epistolas a se conscriplas ei
ob Udem, lum ob virtuies reliquas egregias prai- :

mlttere fesiinavii. Tesle auiem Eusebio , a Dionysio
sorlim vcro muUis commendatur propter charitatis, Alexandrino c Epistoloe conlra Sabeliium scriplaesunt
misericordiaeque in capiivos «pera. Si.juidem Asiam ad Ammonem Berenicensem (in Pentapoli) Episco-
«linorem , barbarorum cum prirois incursionibus pum. una ad Telesphorum , ad Eupbranorem altera
cvaslatam, non litteris modo suis, sed et .xre, qno et alia rnrsus ad Ammonem et Euporum. i Nomina-
cbrislianorum plurimi in liberialem adserii sunt, llm vcro epislolis ejus ad Ammonera el Eupliranorcm
recreavit (3). Divus Athanasius eum recenset inicr C non nulli inoti illum ad roniannm pontilicem dclule-
runi. -Dionysius vero RomaniiS reni satis gravem
{{) Videsis observal. Pagii in Critic, ad ann, 271, duxii, ut Alexandrinnm prius concilio habrlo, com-
,
r. 2 et srqq. ; et apud Mansi, in CoUect. Concilior.^
louj. i, pag. 109 » et scqq.
njonere non differret.
(2) (jiunino autem nihil exposcimus novi, sed Epistolae illius causam ei occasionem Aihannsius
quod et casiteris oiim l)eatis ac Deo dilcctis viris nsi- exponit in
in Epistola cifg senteniia Dionysii, u. 13,
et pra?cipue vobis (romanis poniifioibns, iia
t;ituin
Damasium papam alloqniiur sanclus Basilius) Novi- hunc modum (7) ; c Cum Dionysius Alexandrinus
inns euim ex serie memori*, a patribns nosiris iu- contra SabeUii bairesim ad Amraonem ei Euphrano-
ierroj»aiis, et litieris eiianmum apnd nos asservaiis reru siudio religionis permolusscripsisset, quidam ex
edocii, i)io«i/sijian,bealissimui» iUum episcopum, qui
apud vos et recta lide, et reliquis viriuiibus eiiiiuii,
Ecciesia fratres, sauae qnidem doctrinnB hornincs,
invisisse ecclesiani nos«ram ciesariensem, et paires non sciscitaii tauien cum (Dionysium AlexanuTinuni)
nosiros per liiteras consolaluin essc, ac misisse, qui qua de causa ita scripsissei, Romam seconiulere,
(8)
fraires capiivos redimerenl (S. Basiil.^ Ep. lxx, al.
ccxx, paa. 16i, edil. kâria. Benedictor). Observat in
hunc S. Bfsilii iocuiu pcrdoclns cdiior Julianus Gar- (i) Atliaiias., Episl. de Synodis, n. ia, edit. Pata-
nicr, <piod, quje Basilinsde romanoruin episcoporun viufle, lom. i, part. ii, pag. 605. A. B.;etedil. Paris.,
in alias ecclcsias beneficfntia oanrai. icsiimoniis D Moiiifaucon., tom, i, pag. 737.
/. -. rw i' _t. .1 C7_'
•'. • •
/i^M r» n,.i:. i
Polit. Eccles., lom. ii, ad
I
conlirmetnr e! Dionyîi Coriiithi«iruin Episcopi npud
.
(5) B:isn:ige, AnnaL

Eusebium, liisi. eccles.^ iib. iv, cap. 25, et Dionysii ann. 250, n.viu, pag. 400, nullo citaio auciore nut
Alexandrhii lib. vn, cap. 5, ctiam Eusebii,
et ipsius aniiqno monumenlo pro hoc libro Dionysii de duplici
qui nniic inorera in postrem:i persecutione servafnm Haresi. Forie is liber nil aliud esl, quam episiola ad
a l^nnanis ftiisse decl;>rai iib. iv, cap. !23. Memorala Dionysiuni Alexandrinum, in qui duplicem haTesim
auteni a Basiiio calamilas :inb C.tllieno conligit, cum cl tritheiiarum, et Sabellii confulavii Romahus Dlo-
Scyibae Cappadociam, ei fiuiiiniasreginies v:isi:irent, nysius.
uii test:itur Sozomenus lib ii, cap. 6. Atque ex laniis
'
(Q) Ailianasiiis, tom. i, Opp., cdii. Paris., 16i7,
inalis magnnm lioc bonuinemit Deiis, ut chrisiiani a pag. 558 el 918; ct edit. Paiavln:e, 1777, lom. ii,
barbaris abducii victores snos capenmt. et :«d Ciiri' part. I, de Senteniia DiQnysH, pag. 198 el seqq,, n. 13,
sluni addiicereiit. Unde Uasilius in Episl. 164, priina et part. ii, n, 43, pig. 605.
pielalis seniin.i apud Coihos e Cappadocia pullulasse (7^ Albanas., de Smt. Diouys., n. 13. pag. 198 et
aii opera bcali Eniyclieils. seqq., cit. eilii. Tatav.
i (5) S. Biisilius insuper in libro de Spirilu sancio, Subinde Julius I, EpisL i, n. 22, cum cusebia-
(8)
ca[>. XXIX, n. 72, pag. 60, edit. BencUiclin , Paris. nis quod se inscio Allianasins alexnndrinnm episco-
Sancli Dionysii Komani
auciorilaie iitiiur od confir- pum contleinnassel, cxposlulavii his verbis : < Cur
uiandas pnccipuas religionis verilalcs. autcm dc alcxaiidrina ccclesia poiissimum nibil
m DE SANCTO DIONYSIO KOMANO PONTIFICE. iOG
illiiinijue aptid cognontinem Dionysium Romanum A videtur B^tronii sentenlia. Prlmo enim Aihanasius
Episcopum acciisarunt, > quoU nimiriiin , ut ei Aiiia- Dionysii Komnni contra sabcliianos opiis siinplici
nasius, ibid. num. 4, prodit, in prjcdicla Episiola, verbo eypn^t designai; ac inde adjicii : i-nivxeih 5e
D. 4, dixisset : c Opus el rem faciam esse Filium Det, y.Kt Atovu(r(o>> : ubi particulae ê /at disiincium quid
non nalura proprium, sed alienuin a Paire secuudum nolanl, verbuni inicvnh, Eijistolam scripiii proprie
substanliam, qualis est agricola a viie , et faber a soiiai, acsubjecia vox Atovvo-iô, cui inscripia erai Epi-
scapba:eieiiimcuin sUre!^ facla, non erat, antequam stola illa^ indicat. Ipsa ciiam decori laiio, innno et
fierel. Quibiis auditis >, inquit Alhana^îus, num.i5, re(|uilas postulabat, ut roinanus ponlifex tania» sedis
I Dionysius Romse episcopiis scripsil (1). ei coutra anlistiii, qualis erat alcxandrinus, tanti nieriii, lam-
Sabellii seclaiores, et coiitra eos, qui ejus essent que arcta cum romanis pra^sulibus ainiciiia devincio,
scnieniiai (cujiis Diohyslus Alexandrinus assertor qualis eral Dionysius, ea, quon ndversus illiim dicla
puiabalur), et : Ob quain Arius posiea ab Ecclesia fuerant, ei qnse de iis esset senleniia roniana, pri-
ejeclus est. Scripsil ("2) quoque ad Dionysiuiu (Ale- vatis liiiorls, non publico scrij>io iioia facercl. Prae-
xandrinum) litieras, ul explanaret ea, de quibus ab terea Diouysius Romanus in opere conlra sahcllianos
illis (frairibus supra memoraiis) accusaius rui;rai.> non iinuin singularem opiscopum, sed plures allo-
De iisdem litieris idem Aihanasius, ilb. de Synodis, ^^ quiiur. Denique seii Rouinnnm, seu
iii Dionysiuni
n. 45, haec memoriai commendavit : i Cum autem Alexandriiium minlme conveiiii subnexi fnigmenii
quidam ad Romanum Episcopum de Alexandrino exordium, in quo Dionysius Romanus ires DeM.nies a
dclulissent, quod Filium rem faclam ei Patri non quibusdam induci pnclalus, sialim adjungit < Audio :
consubslantialeni aflirmaret Roinana Synodus eiiiin qiiosdam, qni divinum Verbum apud vos pra;-
, (3)
rem iiidigne lulit; Romauus aiilem Episcopus scri- dicani, ct docenl, hujus opinionis magisiros esse. >
ptis ad ctvgnomiuem suiiin liileris, omnium (ea dere) Non eniin is ainiciim vagls ac generalibus hiijusmodi
scnlentiam notam ei lecil. >

verbis nrguebat, sed specialcs ipsi niilleb.it feenlen'
Allianasiana verba expenduntur^ Polior Baronii sen^ tias ex scripiis illius excerj»ias, ei ut eas expiauaret,
tmtia disiiingueniis scripium Dionysii Romani contra admonebat.
Sabellium ab ejtisdem Epislola Dionytio Alexandrino KpistolcB II (1), seu operis Diouysii papw adversus Sa-
inscripta, — Scriptum iilud me-
cujus priore loco bellianos Fragmenli noiitia. — Jnslgne- fragmenlum
minit Athanasius, ab Epislola ad Dionysium, quam Epistolse contra sabellianos a Dionysio Roinano
exiiide ilie memorat , disiinguendum esse Baronius exaralDR debemus Atlianasio, a quo in Episiola de
censet : alii de hac reduhilant (4). Sed potior nobis Decreiis nicirnse synodi nuin. 26, sic laiidahir (%) :
C < Dionysius quoque Roin;e Episcopus scribens coiitra

SCriptum esl? An ignoratis hanc esse cansueludinem,
sabdlianos, adversus iilos, qui lalia... (scilicct Yer-
ac priuium scribatur nohis, et hinc quod jusium est
decernatur?> Ha'C autem consuetudo num Dionysii bum faclum et crealum csse) audonl diocrc, indi-
temporibus antiquior sii, iguoramus; hic certe Alhao gnalur his verbis. > Ex eo opere excerpium esi,
nasius alexaudrini episcopi delatores non culpat.
quod idem Alhanasius, epislola de sentonlia Dionysii,
quod nomen ejus ad romaniim pontificem detuleiintf
sed quod prius qiiae vera essel iilius senientia sciaci-' num. 15, conira sabeliianos, ei eos, qui cjus essenl
lari neulexisseiii. sentenlij?, ob quain Arius ob Ecclesia poslea ejeclus
(1) GraPCt» inscrrttle Bi '/,».1 Atovjct&i ^rikuG-ai nspt ro-, esl, scripiiim dicit, quodque ab episiola ejusdem
dprixufTi -/«T* «vToO; ubi Pearsouius Syj^ws-ar pro
poniiiicis ad Dionysium Alexandrinum simul missa
'§r;)>wg-at, legenduiii esse conjeclai; adeuque Diony-
sium Romanum Alexaudrino scripsisse, ut qiiae ad- distinguendum esse, in superioris episiolce noliiia
versus ipsum dicla fuerant, noia ei laceiet, Et ea probavimus. h\ hoc opere Dioi.ysius Iriiheilarum
qiiidem coHj«'Ctora cum .\thanasii narraiione satis
dogma , cui Alexandrinus piaisul favere vidcbaiur,
coh:erel, eoque veri videiur siinilior, quod iguorahat
Dionysius Alexandrinus, quie adversum se prolata ila refellii, ut et sabellianorum sciaenliam, quam
essont, nec aliunde nisi scrlplis ex urbe missis com— iinpugnabat idem Aniisles, siioul confulet. Eaque
perire poterau Scd quia non alia de causa cnravit docw-
.ageiidi {'aiione defensorihiis Eccle&i;c niagno
Diony<.ius Rumanus AlexandriiM», qiue conira ipsum
Jnâ'fu^:^;itrhldi^^rni^'u^ fuit ,
quo conlra hirreses ca prudeniia sihi
nicntem ac seiiteniiam explicaret, nihil esl periculi decertandum, esse scirenl, ul ei oppositas noii inodo
uirainvis leciionein quis soqiiaiur. Veruin quod Dio- caveroni, vcrum etiain simul debeHarent. Fragmenti
nysiu? Alexandrlniis exinde pr;Tesiiiii, ea,qua>sibi
bujus siylus episioiam sapii, traciaius ac disrepta-
objecta fuerunt diiuens, vulgatam leciionem quodani
modo conlirmat. tionis fusioris more con^cripfani, quidos Dioiiysius
Aihanas., lib. de Synod., n. 45, lonio i, part. ii,
(2) Alexandrinus scribens aJ Xysium, fuisse docel epi-
p:ig. 605, edit. patav.
siolas, quas adversiis nascenlem Sahellii hajresim
(5) Hinc comprohaiur hacienus conslans usus, qiio
romani poiilifices de rebus ad se delaiis nihii pro- miseral. Vel ad eas Pentapolcos ecclesias, iii qiiibiis
iiuiitiare sine syoodo solehant. Eum uuoque mrrein, orla et propigaia eral Sabeilii ha^resis, vel ad ipsam
quo synodi decreta noiuine suo miliere ac noia alexandriiiam, cui pr:T;erat Dionysius, vo! ad ejus
facore iidem pontifices ionsueverani, firmal Ailia-
nasiiis , cum liiieras ad alexandriniim episcopum e (1) llcec epislola iii nos«raodilioue facla esi prvna^
synodo missa<i Dionysio papai adscrihii. cum epistola qiia' prinia exhihita fueril a D. Cmsian-
lio, iuhacipsa exlel iioiilia, hujus :irlic.
ii inilio.
(4) Videsis Tiiiemonl, Menioires, loin. iv, pag. U2,
sur S. Deuis (2) Aihanas., lom. i, pari. i, de
Decrel, Mc.
pape , edii. Bruxell.; Ceillicr Jliit
^^ner., t.om iu,'p:»^. 527, in nof a \\, 26, pag- i82. edit. Paiaviuae.
pArRoi. V. 4
,
/.07 DE SANCTO DIONVSIO ROMAJSO POMiFICE. m

deUiore.^ probabiliier missa csi. Ad iniiium poniifi- A 1008. Easdeni faisitaiis couvicPs videre esl in
caMis Dionvaii uaa cuni superiortj videiar referenda , Blondelli Pseudo-lsidoro, pag. 549, seq. ei apud
utpoie cui occasionei.i dedii accusaiio , «juain iiiierai Schelsiralum, Aniiqnit. iiiusirai., (oni ii.
Xystu papa? inissjB pcpereruul. Haclenuis perd(»cius Alia epera S. Dionysio maie adscripta. — Ludovicus
l\ Coulajuius inonachus beuediciinus e congrega- Jacobus a sancto Carolo (1), varia opuscula Diouysio
lione 3. Maurl, tOir.o i ^pUiolartini romanoruni pcn- Romano adscril}it : niHiirnm ex fragmeniis Commen-
iiilcam, pag. 272 et seqq. liiii LiiiipranUi licinensis iwrutii de Siiii Oibii; &ed
Edilionrs hhjii$ ejmtoicE Dionysinnos iragmcmi. — esi errof salis manifesius, quando ipsi iribnitur iiber
Fragiiienlum episioi?c sea operis Dionyjsiani auversus Ue j.iiu orbi>, cum loio ctelo et majore, quam sit-culi
sabeilianos a Goutanlio edilun), reinipiimi cu/aYii iiiiervallo diiferat ab episcopo lioc Dionysio Dionysius
P: Mansi lomo , i Coilect. ampi. concilior. una euni Periegeies ethnicus, cujus carnien graicuifl insigne
observaiion/bu3 enidiiissinii hujus monachi benedic- Iiujus argumemi liabenms. SiuiiJiier ferri non poiest,
lini, a pag. iOOy-1016. Idem fragmenium intiefessus quod ab eudem auctore c Comrneniarius adversus
Gailandius, lomo ui biblioiheeai siice SS. veierum arianas liaereses Dionysio papae tribuiiur, cujus lem-
palrjm iRSCruii, alque in eo edendo Couiaiiiium pore Arii haereiici nomen nondum cral audiium,
V. C. sibi seqnendum consljtuit. Cijrisiiaiius Fiidu- B quod piimum coepit ab anno 5i6. Neque « ad-
i'\en
rjcus Rosierus laudaimn Fnigmei.ium dionyîaiium versus Paulum Samosaienum scripsit Dionysius pypa,
graece lariium addiiis quibusdnm in vernacula iiugua uii prjefatus scriptor putal, sed Dionysius alexan-
observationilws ex Aihanasii epi-tola de Decreiis drinus Episcopus, sicui a CaveolS) jain bene noialum
synodi niciome iuxia ediiionem Monifunconii Pari- video.

sua Biblioil»eca ARTICILUS III.
sieusem de anno 1698, exhibet io
vclt. piurum, parie u, Lipsia!= 1777, in-8*, pag. 581- Docirina 3. Dionysii Roniani PorUricis.
o84. Demqne indofessus l\ Dominicus Scluamm, § \. — De sancLisiinia Trinitale.
lomo SS. Pairnm, anno 1784, Aujûsiaj

VI Analysis
liefufautur a S. Diomjsio TriUieilfe et MarcionilWm
Vindelicorum inipresso laline tantum pncfulum Fra- Trcs divinw Persomv propier naturce Unitalem inse-
gmenlum reimpiimi curavii a pag. 416-447. parauiies snnt. — Siculi niarcionil:e (luodammodo tres
Epistola Diofiysii Romani nd Cwsarieucfis in Lappn*
Deos constituebaiU, duni in Ires subsianlias alieni-
doch deftriiia. — Sanctns B=isiiius pauio superius
genas, et inier se omniiiO segregai:is sanclam Uniia-
allegalus leîaiur, DiMnysium pi^pam unam ad eccie-
lem dispi^rliciianiur ; hinc sanelus Dionysius appellat
siam Cajsareye in Cappadocia perscripsisse epistolam, doctiinam i/anc fniilem acdJaboiicam t Nani fniilis,
:
iii de ircnrsiono
eain consoietur u^
mcJiut.wMw.ciui V nftrbaroruin , qua C . , /-• i» • • > .
• j- i i- . c \
,. ^ . . . .
iiiuiiU (oi, Miircioiiis docliina... dialioiica esl. > Sub-
vexata fneral; cujus cc-jToyiea-pov in iilius Ecclesioj
junijit deiiuie, hanc non essc dnctrinam verorum
arcliivio snagna cu»*a adservatuin ipse oculis suis vide-
Christi discipniornm , et acquiesceniium Salvaioris
rai ; vernn sequioribus lemporiiius ainissum dulemus, prjccepiis : < lli eoim, > viddicet Chrisdani, « Tiini-
Episioix doaj illusirt Di<»nysii papse noniine or-
laiem quidem non igiiorant in divina ScripUira prae-
jialac circumferunlur. Prior ad Urbanum pnefecUim,
dicari; Ires antem esse Deos, nec in veleri , nec in
horiaiur euin, < sapienler disponere, ei judic;irequa:
novo Te>iamenlo doceri. liaque, * eonciudil sanclus
ilii commissa ?unl. > Daia est iv nonas Felmi.-jrii
PofUifes;, c admirabiiis divina'jue Cnitas in ires divi-
Aureliano et Basso viris clarissimis consubbus. Posio-
nilrUes iion csl se^âranda. > Tradit paulo supeiius
rior Seveix) scribiiur episcopo : do Ecclesiis paro-
ideni sanctus Dionysius, uivinmn Yerbnm Deo Patri
chi:nis, ut singnlae slfigulis denlnr prcsbyteris, et nt nniium esse, et SpiriUiin sancium in Deo monere et
lerniinos, vel jns iiivadai,
jiullus aiiCi-ins p:^raci»i;c ha'jiiarc, ei Trinilaiem rednci oi Ci.iligiin unum Oevm
Dîa esl V id. seplcmbr. Claudio el Paterno viris
oninijioteniem Dominum nniversorum. < Necesse
,
clarissimis coss. Sobdiias esae Dionysio epistolas,

esl eiiiin, di\inuin Vcrbum Deo universorum esse
doceni el sivhis, Pionysio viro dociissimo indi.i?«us.
nniluin, ci Spiriinm sancinm in Deo nianere ac h:ibi-
pi Annum ui-L
nivr»iiJtiones. .iiiiMin» cclxsi, aueruere Aurelianiis J) IV ^ ... ^ „
ei XIIM..IIJUUUC3. ,
jjjp^j^ g^,
.
deniqne divmam TriiiUaiem

. ., ,
m
.
unnm... Deum
cl Bqssus, quo lempore Dionyslus ad laia venerat; universorum omnipoieniem ... reduci ei coiligi. >
Clandii quidem el Palerui c«m?ulaiu epislolani sc~i- verba apenissiino os-.endiml unum Oeum
OucC in
bcrtj Diony lus poiuii. Ad Sevcrum lamen non scrii)-
ires disiinclum Personas; adeo(jue ires tiivinae Per-
sisse co consint qnud jgnoraverii larvalui aucior
, ,
son* ex aliata doctrina siuii ejusdem essentiie, ejus-
epi^toluc, Pateriii collegam Claudlum iinpcraioreai
demqne natura.
fuisse, qnod verum Diooysium lalere, non poluit.
Nec nisi perperam delorqueri possenl reciiata
Inilium epiîolai imposlori foeneravil Leonis e\\-
(I) Ludov. Jac, Ptibliotttec. ponlific, lib. ii, pag. 62.
slolt XXIV : c Olim ol abiuiiio innlam percepimus a
(^) Cave, Hist. lilterar.^ lom. i. p.ig. 455.
B. Pelro aposlolormn principe fiducian). » Locos (5) Dionys. ll(»m., apud S. Athanas., iib. de Decrel.
eliau! jnseruil cx Grcgorio M:igno. Consulaninr el Sijnod.. loii). 1, pag. 2-51 et 'loi, edil. Alonifauc.,
Paris.i 1698, et tom. i, pan. i. p:ig. 182, n. 26, edil.
libri iv, episl')!a 5'2, ct lihri mi, epiuola il5, S. Gre-
PataviniC, 1777; ilem apud Mansi, tom. i, Concil.^
Magni epislolarnni. Amb.c exlanlin noviss. Col-
^v)rii p«g. ioli et seq(|.; ci apud Galiand., tom. ni> Bibl.
Wiione conciiio» nm apud .Mansi, lorno i, pag. iOU4* PP.y pag. r>38 et êqq.
; ,
m DlONYSn PAP^ ADVEUSUS SABEUJANOS FRAGMI-NTIJ.M flO

S. Dionysii vcrba in Gondrnvjiionem crroris sabel- A est Dominum aiiquo modo inaniiiocium dicoio.
lianorum, cum cerlum indubiiaiumqne sit, non uii- Nmn si lactus esi iMJiîs, erat lompus, (juando non
nus accuralum enm fuisse cum Ue Pe.-sonarum Tfir . erai (J) ; aiqui luii senipcr, si uliqne est , ui ipse
niiaie,quam cum de Uniiatc naiurtc disseruit. ( Iia declaral, iu raue , et si Clirislus Vorbuni, S{.picn-
scilicet, > inquit, 4 divina» Triniinti, el sanciai Mo- lia et Virlus esl.Nenio sane poiest maiori pia'-.
»
iiarchi* (!) pra-dicaiio inlegra servabiiur. * Deinde cisione tueri aeicrnitaiem, diviniiaicm
ac coiisnl;
impiam appcllat doclrinam SabcUii qui dicebat Pa- siantialiiaiem Yerbi ; ei non nisi jucundissimum
,
essc
trcmesse Filium, ei vicissim.* Iliius enim (Sal)ellii), t poierii caiboiicis iniueri primarias iias
reiigionis
ipsissiuia sunt S. Dionysii verl)a , c in eo consistit im- veriiaies perspicue ac- validissime asserins ab iis
pieias, quod dicai Filium esse Patrem, et vicissim. j EcclesiiB palribus, qui anie exoriam Arii baresim
Nullum igiiur duhium suljoriri poiest de orthodoxa floruerunt.
ifide sancti bujus poiiiificis quoad mysterium sanctis- DmnUas Spinius sancli. —Cxienim ii,. Dlouygius
sima; Trinilalis. romanus episcopus luebalnr eiiain in pai-iicnlari di-
viniiatem Spiriius quoniam
§ il.—De ConsubaiaiUkilUaie VeroL* saiicti , S. li:>si!ius iÎa-
g"»s «J^sdem aucloriiaicm aiiegal, ut la.daianv
Verbum esi Pairi coHSuhsianiiale. -Ê'.xdemmi\0ii&
Spiriius sancti
probei advcrsus eam
dubiiarenemopoiestdecathoiicacju^dempapceiide^^^''"*^"^^'"
jujpugnantes (2) : nullum auiem reciial S, Dionysii
quoad consubstantiaiiiatem Yerbi ,
quoniam qui ca^
Komani texturn. Yerum earodem Spiriius sancii di-
tholicam docirinam iradit de Triniiale, calhoU-
viuilatem e duobus locis prfclaudaii fraguknli ad-
cam eodem lempore iradit docirinam de consub-
versus sabeliianos iicet coiligere ait enim primo
slantialiiate Yerbi» Yerum ut propositam verilaiem
:
« Spirilumsanctuni in Deomanereei.inhaJ)itare(3). >

magis maglsque d&prehendaiiius ,
probai sanclus
Et dein slatuit (V) : < Credeadum esse ii» Dcum
Dionysius, qu;fe superius docuerai de uuione Filii
Patrem omnipoteniem , et in Chrislum Jesum ejus
cum Patre , duobus sancii Joannis Evangelisiaj ora-
Filium, ei in Spiriium sancluin. i
culis, qu'.£ ex ipsius Evangelio sunt deprompta
Tamdem obscrvandum, sanctum Dionyîiuii ilo-
qu5e îc habent : Ego et Paier unum sumus (Joan.y x ^
manum iocum Proverbiorum. viu,52 i>.pxri iroirr
50) ; ei ego in Paire et Pater in me est {Joan. xiv, ,
: &>^
G-s,a«, , in principio fe€'U„ initMpretari iii buiic

iO ). Hicc sunl momenia ,"
quibus- permotus S. Dio-
modutiiiPrincipem me fecil Dominns, prsefeeil nie,..
nyûs scribii (2) , Yerbura unilum Patri esse unio-
operibus suis (6). Et Iiac iiiierpreiandi raiione al>
ne inspparabiii, iia ut du:» Istse persaiis^ sinl una
usiiata velerum Patrum hujus ioci exposiiione om-
eademque Divinilas.
non geniium
G nino di&ceiSiU
Vert '.m e&t formaium vel facium^ sed
ab omni teiernitate. — Q«a posita veritate , nemo

olim ab omnibus anaiiiemato damnaiom esse ihi-
absque culpa asserere polssl Filium Dei factum vel inicorum Chiisn arianam hicresim. .»
creaium fuisse, i cum divin.i Scriptura illuin geni- (i) Eiiam hic pr;3cdamnai Dionysins celei)re Arii
factum esse eff.ilum » ac prLi^ciudit nicaiio concilio , :ul syui-

lum esse..., non auleui fcrmattim et
boii sni calcem analiiemali/anti Touj/iy&vTA,'"'^!^ -ots,
tesletur (5) t Igitur non levis, sed maxinia implelas
OT» oux rp, Quocirca cum Valens Aruniui in Kccie-»
(l)Dionys. Jôm. loc. cit in fine fragmenli ad- sia chiuiasset : 1 Si qnis dixerii, erai lempus quan-
versus Sabtliium. do ncn eral Filius, anaihesna sli, > lioe aiuliic, in-
(2) Dionys. Rom. . in frag. aduer$. Sabeilian. , n, % quil Mii-ionymus , Diuioijo adv. Lnciferiunvs, a Cun-
cii epivVCi^pi et lota simul Eccicsia plansu quodaiu
pag. i0!3, apid Mansi.
(5) His 'coneinens nicoena synodus symbolo m et Iripudio Yalentis vcceu} excepejunl , rali viJi Ji-
Filiumyemlum, non facium pioiiteiur. AlhanaSMis cct eum piane jiiiaiian| haTCSjni , quu: Fillcm creu-
aulem Epist. de senteniia Dioitysr. Alexandr, , n 13, tumvolebat, bis verbis ejnrare. s
professionem illam primuni al> hac syn(»do exct^gita- (2) Basil. , de Spiriia anuclo, cap, 59, 15.72.
tam non esê binc recte probat. Cum euim , inquit, ("') Dionys, Kou)., in lrai;m. adv. Subeiliaiiits
f DionysiMS B.»manus episcopus adversus eos (Hiam num. I,apud Mansi, pag iOiil.
scrtpserii , qui Fiiium Dei rent creaiam et factam (i) Ibid., mini, 3,pag. 1016.
dicuni. liquido coustat, non nunc primum , sed D (5) id. iiiid. , num. 2
,
EPISTOLJE I,
SEU OPERIS DIONYSll PAP^ ADYER3US SABELLIANOS

FRAGMENTUMc
4. Jaiu vero seqmim fuerii disputare adversus eosj El^r ^' «v sixoTw? /sy&t/iii xoi Tôs"r.»uc: f):«.;/jo:vT/i *
qui monarchiam quuc auguslissima est £eclesi:e Dei xioOvTa' "6 T-r.avdTarov ati
pracdicaiio, in tfcs qiiasdam virtules nc separatas pu7/A«cT:^?'Ey.>iWi«? rov ©soO, Tr;>|âvs<^/t«v,cJc rcei:
LEGTIONES YARIANTES.
* Codex Rey^ i,*xv.^vi'^Q'yn<i^^Monlfaucon. Qai deeral editis articulus. fide nnjus codicis nixns in texlum recepl Roid^:
:;
ili DIONYSH PAP/E OPEfUS (12

Iiyposiases lresquedeiuilesdivld«nles acdiscindeiites A owaastj Tcvar xac /xsfASoto-êvaf v7ro(rT««t? xat &s6t>j-
desfmunl {Ailunt., ep, de Urcret. Nic. Syn. u. 20). rx; xrj-lg 'îTzvrru.y.t yup shod xtvcis roj^Tcuo' «Wv xa-
Aiidivi enim qirosdain, (|Mi<l apud vosdiviinifn vcrbiini Trr/ôv-^Tui-j z«t 5t5a3-x6vTwv tov esiov Xoyov, T«vTr<ff xtfn-
pr.Tdiianl ei docenl, hnjus dpinionis in:igislros esse >v3tcJ:? va; (fyrj7)fjZ(oi' ot >taT« ^tuunrpov, o»? eirog sinti»,
qui quidem c di.uneiro, ul iia io(|uar, Sabeliii opi- 3c/TtJ!ssvT«t rn 2«§5A)iou Yjiiuti. o tAh yip dlKvt^niui^
nioni adversanMir. Hic euiin blisphemat, ip-um «vtoi' t6v Tiov etvat ).E7&iv t6v naTg/&a, x«t saTroXtv •
ot
Filium dicens essc Palrem , el vicissim : iiii vcro î rpsl^ €»sovr toottov Ttv« x>j^vTToufftv . «t? rpBte vjro.'
tres De<»s qu'>dani mod(» prrRdieanl , dum sanciam cruvet; |sva,, «XVawv 7r«vT«7r«<Ti zs^^wcto-asva;, St«e-
uiiilaiem \n ires diversas hyposiases ab inviceni (>^\rvric t«v «yiav tjtovaSa. rivwff&at y«^ «vayxrj tw Osm
oiniiino separa ns dividuiil- iNeeesse esi eniin diri- twv oAwv rov ©stov Xoyov, iuîAo/^wpstv osTweswxat
nmn Verbum neo uuiversorum esse unilum , et ivoiatTWffOK/ ^si to «yiov Rvsvaa* r,hi r.ai Tr)v ©etov
Spiiiliim sanclum Deo nianere el inhabilare;
in T/&t«5« si? hv., tomzzp si^ zoov^rjv Ttv« { t6v ©eov twv
adeoquc divjnnm Trinilaiem in unum, quasi in o>.wv t6v -«vtoxc«to,o« /.s^f^ ) ffvyx23/«>.atovor9at ts x«i
quemdam verilcem , hoc est in Denni universoruin cwaysGât raca «v«yy.v, Macxiwvo; y«o tov ftaroto-
omnipoleniem reiiuei alque colijgi. Insipienlis enim «joovvs otâyuK , sic rpzl; Kpyjr.; rr,; .o!,ovaD;î«? TOfAriv
Marciouis docinua, (ju* in Iria principiamonarchiam B f*^* ^tziosciv ", 'rrai<êva« 6v oiaôXtxov, ov;^t $e twv
LECTIOWES VARIANTES.
* ForUisse i-^r^ wt A:«i«7.;, <>/ uerhwn m;\ fmt iiSa-^ti* subauditur. Bmth.
COMMENTARll.
ipso Fra«- perspir.iamus nnam.immerito Dionysinm Romannui

Monnrchinm. h^r^ habet auctor fine
Voretn cuni Aiexandrlno piij;nare existiinent duo eximii
meiili, t6 ay.ov /.iiovyf/.a Tr/? iAO^y/.pyiof.g . T,9t«s
seripiores . Peiavios lil». iv «ie Triii. rap. 1, ei Pei.
ctiam sairnlo Eccle&i?e sccnndo Tlieopjiilmii Aniiociie-
CoiislaiH. Episl. Rom. p. ^f)0. » (Scii.ad Dionysii Al.
inim adliibuisse, noluin est. El aiileTlieoph4|tHu Aihe-
iiagorai in Lrqntione pro Christianis liaec scripserjil. ;
Fragni. ut iam monni. Addas lils ^criptorihn.s Tille-
Tir fyrj ovx c<v y.rocyyTa'., /syovTar 0j6v flaTsoa . xa' mont Mem. Eccl. Vil. Dion. Al. § 15. .nd liii.)
< LUerqiic enim iiuam liyposlasin asseri onlendil a <
Tiov Gcov, /cai nvsOy.a aytcv, Sst/vJvTas avTwv xai T/iv
Di(Miy<iio Roin.im» in iu>c tpstinioiiio apnd Aihanas.
iv T// 'ENaSKl Svvaatv. x.ae Triv ev AIAIFLXIV
tio tkHi'.
i'ir,i fT av stzoTw? AsyotfAt <af tt/soj StatoovvTa» , eic.
«•/.ov5-a,- aOiov? xa>ovy.£vovj ; § 10. Vid. ei iioruin ge-
inina in § 11. Uoltu. Nnila sane inier iilrumque Dioi'iy>iiiiii st>ntenii:e va-
rieias: uierque hyposiases divisas vitnperai : neque
ntipostnsp.s. D'0!iysins iiosier hic
"'^ rnm
'""'^ lotn s(vcn-
^*^'^""
, „. /,, ,, ! p una livposi.isis Romano aningi potesi, cum idem
, ,
laruun scliola, ut H.evunynii ad Daniasnin Lp.st. 10. L .^^,,,^ ^j^^, ^^. Alexandrinus. Scd potius ex eoqnod
ii.*'i, vcrbis nlar, mnii uliiid mipustnsjnt uist usuun
tres hvposiases divisas refellal. noii ohscura conclU'
novU,H cuni Ecelesia ioIh ssrrilegam irinin snhsinn- sio est nihii enm repiehensnruni fnisse , si iina in
|i:inim , prapiiicaiioneni , proui snb>itan!ia voci gr*C:e
(ribus hypostasitms essentia inissel admissa. >p vi.
f/jciv. respon«!»'l, avrrsninr. J:im lum t«men in
Haec recfe, nt lallor. .Maranus. Esi allud pratiiereaDio-
ecclesiy, sidieni nlexaiiflrina, uû reeeptum erai ni ,
nysii .Alex. :« fiasiii^» M.igno, ibidem adilucium frjig-
vTTor-.c/.Ttff); vornbnliim ad personsm sii^nincnndarn
inenlum , quod hls panculis verins c«'nsi:ii. SetoTaTQ
a^snmereim'. M (;ei ic r(dligitur ex his Origenis in
yup 5ta TovTO u'.6Tot Trr* MovceSa /.at n T/>t«?, lufra
.
Jidimi., iract. 2, 7V^.s persona^* (T.ost? vTroyTasrstc)

p. 1S8, n. 15. KoLTH
Pnireni et Filium rt Spirilnm es^ê' credinun. [<\em
Filivm dicens cthe fâirem et vieissim. Uno verbo
cl lib. viu conlra Celsum , Pairem el Filium ovo rv";
hanc Sabdliii ha^resim euunii;iiit ariani apiiU Aiha^
vroTTacit Trâyaara ;iffii'mai. Ipse Dionvsins Alex*'*^-
nasinm , lil). de Synod. n. 16, dicenles iiliim
(\r. in episiola' teriia; sequeoiis fragnnmiis, n. 15. ei
0'.or:aTo,oa pr;vdic:ire ipiod llilarius. lib. iv de Trin.
rr'i rpti; ivjv.i rv.; -j-ro^srr/.TH.; eodein inlellectu dicil.
i). 12 laiine eonveriil, ipsunt dixii Filiuni quem
Ijiide sii>picio esi id, quod nunc disscril Dionysiiis
Pmrem. Colsiani
Uomriniis, in Alexan«Irinmn ciulere. (]iii cum in Deo
Marcionis doarina. Notior est Marcionis li;eresis#
rp-.l^-j-rriiyry.nzi: pnedicire, velui tiium substnnlia-
qna duo princiiMa , unum boni, aiienim mali soni-
rnm scu essentianim tliviminmi irinmqne deilainin ('yrillns tameii
iilavit. Jen.sol. licei caiech. 6,
asserlor, ac inonnrcbi* destrnclor aiHlire rnepii.
n. 16 Ininc cjus docirin.ini notdus, dicsl euin
qnooilso ab l.ar. op.mone mn-arci. Immo B.sil.iis
j^ ^;,,,,^, ^,^, ,tatnns. , aUerum bonum
bt , et alietum
eiMsi.il c^m^^pie^nsHVSi^^cssenuw^^ m.er
^^ ,,^ ,^^ ,„„„„ ^,,,^^,,, ^, ^, 'vere piiiiienlein,
d.vmas pmsnn:is_ po.smsse docel._ l b, v.ro Cr.rcos j,„^,,^„\ »,pn,cjn„m
p....... ^. ad ......^..^,,.».i:ini
ei ..« mi.sericord piHj eivsiiin,
vrroo-77.<7€r.)s nomme person.im inielligere consrilit
caiei h. 16. n. /» , de discipulis iliiiis pir^niiiail :
ctiam laiini» 65/arj/w vorahulum ad enmdem inlellec-
A'o.s trea Deos nnnnntinmus sileant mnrcioui%iai
(iim accominoilwre non (inbiiaruni ut liqm-l iioniinaliiu
iimi n. 7. de ipso magistro subjicil : Impiiniwu,
i\9 Angiislmo, lib. 7 de Trin. 0. n. 0. Codstant. ;*>.
Morcion tres Deos csse primus ansernil. {)\vt anteui
— Ai veriora isiis , elsi voces oJc-ia el fuTi; pro raiione hoc ab eo tsscrereiur. Epiphanius, li;i'r
v-r^^c-rc/.c-i., pery.onu nvbsisfentc. ui ex Pliotio snprn im>- ^"•i. n. 3, exponii. Veium Hhodoii i)uidani Marcioni
tavi. a vpieMbns similiier .'iTiliiliei consneveninl.de i
>;npp:ir :ipnd Eusebiiim llb. v» c. 1.3 piimuin ,
Dionysii Roiii-dni j-entenli-r) s< ripsil po^liia el, IVlaia- scribii Alii pcrende ac ilarcion duo wdncnnt prin'
:
nns in pral:il. ii. lonuim lerlimn O//. ,S- Dnstlii Mogni . cipia ; ac panio post adjungii Alii rurgus ab kis :
i S. Iâsilios in iiliro de Spiiitu S^nc o, oap 29. ci- lanqunm tempesiaie m pe}ns abrepti^ non duas solnm,
tai illiid Pionysii, nr',trpti; -T/'?'. tar •J-oo-T«'7Sf,*, Clc sed ires nninras posuernnt : qnorunt princcps el ante-
Tres ergo hyposiases «(tmiliil Diony&ins Alex;mdri- }>ignunvs e^t Siineros. Angu.siimiSvero lib. dp llaT.,
iVus, eos rerellu, qui ex eo qnodires sint, divi.^;is
Sjjil c 22 Ep plnmii Ensehiiquesenlentias sic perstringit
esse coniendcbnn!, (|nf>si i:uii nna es.-.ct in tribnses- Qnamuis Epiplntviuseum (^Manionem) iria dical osse^
«eniiR. A!que id quidem accntaie obscrv; ndiinj , ui ruisic pnncipia-, bonum , juitum, pravum , sed Euse-
,
H3
secal et dividii, diibolica sane esi
AOVERSUS S/VBKLLIANOS FRAGMENTUM.
mn aiuem vero-
m
, A Svt«? ur^Qnr^v toO \p,.fTrou y.v.i Toiv «<5«<;-y.o.aiv^.v roi'
rum Chrisii discipuionim ,
vel eoruin (juibus Salva- toO lonripog fxaQripao-fv. oZzot -ûp Totar:» -/jv -//j.v-r'
toris discipliiia ph»cet. Hi enini pn.he noruf.i Trini- aivnv uro t«? Ouc^.g 17.«^^? caa<r;i.- eî^TKVTat, To.rVai
latem quidem in divina scri|.iura priedio;»ri . tres Qô^jg o'kz U7^'Mr},j o''jrs K:,..:j/r^^ry.O-n^^^^^^^^
auiem esse Deos neque in veieri neque in novo

TesliMncnto doceri.
2. Sed neque minus cnlpandi sunf, qui Filium OO tAetov 5' kv xk^ r.r/.r».u.zy.fOLro -/at tguct Troti/jtc. tvj
Opus esse existimani, ei Doininuin laclum osse, sicut Ytov etvsc/-. SoâôvTaj », /.«r yr/ovevat tov Kv/itov wTrreo
- unum eorum qua) v<Te facia sunt arbiiraniur : cum "Ev TtoW'»? 7£vov,ivr,jv. voj7.i?ovTK,-' TfZv 6-ic.iv /oyt&jv vsv-
illum genltuin esse.nt congruil ac decH , non coadi- vvjtiv. «OTr;> Tviv uouorro-jfrv.v y.y.K Tr/iiTTouTav, y/V ov/r
tum aul ractiim, divina eloquia lesieniur. Non levis vlv.av^ Ttva x«t Troivjjtv 7Tpo(raKOTv.oovvrr.)v. 5)«(yy/}7ov
igilur, sed ma.\ima esl impieias , Dominum aliquo oîv ou to tv;^6v, ar/i<rTov aiv o-)v, /stôroinrov Toorroy
niodo nianufaciuni diccre. Nam si facius est f ilius Ttv« Xsystv tov KJ.otov. ei v/o îvoviv rôc , ivv ot^ jx
LECTIONES VARIANTES.
COMMENTArai.
Synerum quemdam Mon Marcionem /rium jjr/n'

ifMi/s , , comniemorat , qnod unam universornm monarchiani
Cipioram aiqm nuiurarum scribil auctorem. Colstant. t6 iio^yy.cyîv.vj) slatuerent. Nc Apelles qul-
{rrTiv okoyj
/« trin hincipiu. Superius quidoin Dionyins ires dein, M»rcioni.s disipiduf*, in colloquro, qiiod cuin
Persimas divinas sic distingnii, ul Dei univrrso- Piodonp habiiil, bai c inîciari ausiis rsi inouai'chi:c,
rum appidlaiioncm Palri iribuen' vidra:ur : at seii unici (tiincipii, octr nani. Ipso quinpe nodone
c
snbinde ineniein suaui e.\plicnns, divinain Trin ta- lesfc aimd Enspbium b. v, r. 1?., nnum principium
teni ii! iiniiaiem naiurre , qua llt ui tnius ?(nirmo- esse dicebnt sicut et nosira redcjio. A b.»n.isius simiii-
rinM D^;/ssii, cnivenire aprrhr docei. Qîini cmn lcr Or:»l. 'if cont. Arian. n 1 . In l>co proprie monar-
ita sil, cuin4|ne idem snncUiS poniile.s irin prineipia chiam esse probat.El in Or;«iion'* canir.i ênies
re-puitt; monarcliioi noininc sibi veiii, i^nlis
qtiid Cinn qui nn-narchiani nefjaveril, allnon babcndiini
indicul , nenipe nnicnm ab ecclesia credi reruni e.sse n<>n obscurp d rei bi^.; veibis "Qtttco iliyou.iv :
oinnium priMCipinm. Ncc ab bao senieniiH discre- rti-j ^7ro)iu9roTV2T« «9iOTy3Ta, ovtws «vay/.vj Tr/v 'Ko}.\fupyJ(/.'j
pai qiHMi Tei'tulitanu!« conlra Praxeain. c. 5, dicit : u-jcifiyiuv stvat. Ba.HJIius lib de Spir. snnrlo^ c;.i»- iS,
Monarchiam alind sianif.citre scio , </««>« sj/i-
nihil C boc >ibi probandum propoiiit quomodo in Deo et ,
guinre el unicum impcriuni. Ideo eniin ui.icum est Pcrsonas profiiemnr. nec proprium monirchiw doqnia
imperium* quia prin ipiuin cst unicum. Nolandum excidif., y.</.l t6 evcn^sg u6yfj.7. r-fig \j.o-Jv.r>yjL'j.q ov otart-
V(*ro qnoiiiodo Terluiliaiius nionarcbia: pr.edicaiio- TTTSt. EaWem e<i. Cr<'ii0rii Nazi:»nz -ni docirina lion
nem cum Tnoilaii'* (ide conciliei atqini conii»ou:iU Oi':il. 23, tnin Oi':ti. .57, nbi objecinm illnd liiinit, ec
Exprobrarat illi Praxeas, quod monncbiam desiruerel. Osos . yvX 0s6?. -/at 0i6b , TTwcr oO rpiii; Ozoi .n ttm^ oj
Ciii ilie : Qni Filinm. inquit, non uliunde deduco^ sed T.ohjv.^yiv. t6 ooqi/.'c6'j.i-jo'j ; Monet ei Gicg rins Nyss,
de SUBSTA.NTI.^ PATRis, uihil facienleni sine Pulris Or. ta;ecli., c. .jj.ni i.eque iiicn.anbiiJ' douiinains
volnniale^ oninem a Pnlre com.ccnlmn poleslaleni, quo- scindalnr in divcrsas dissecius divinitales. Ilis C(nici-
viodo possum de fide de.slruere nwnnrchiam quam a nil ('yrillns Jeros»>l. caiecb. : In monnrchia uuiem
Paire tllio Iradiium in Filio servo? Hoc mihi ei ter- m pra'diciindn, inquil Kpinli;»nins , bair. C4 n. 7), noa .
tium gradum diclnm sit quia Spiriium non nliumlc

,
aberramus ; sed unam Trinitatempra^dicamus. .Minruia
pulo, quam a Patre per Filium. Vide ergo ne tu polius miilo ea de re tesiinionia allalts tanliim .'iddo iliud :
monarchiam destrnas. Quo ex loco pcr-picuuni e.sl ei Augustini lib. w^ cont. Fmst., c. M) : Discat ergo
TeituHianuinel 1'raxeani sibi uintuoobêciasse, (piod Faustus vel polius Hli qni ejus litt^rls deleciuntm\
,
monarcbiam dislruercni ; uirique vero luissc persua- monarchics opimonem nos ex gentibus non habere, eic.
suin, litlem ab eo fundilus d«'Strui , (lui mon.'.r<-biam COLSTANT.
deslruerel. Vaide igiiur liailucinatur nuperus scrip- Dominum factum esse, Bl:«sphenii;e Iiuic , qn.^în
lor, qui ex nntle inieileclo libri conira Prax., c. 10, posiea Arius impio propnguavit , opi.osiiam fideni
loc», in quo Praxeas ejiisque asse«lai vanissimi Mo- r^ profesûs esse alqiie Arianum dogma palam
narchiani nuncuiianiur, indiiarcbi.e asser ores non respiiisse ariinincnsis coneilii l*airibus visus e.st
secu!> atqne hêreiicos baDendos, et it:i a Terinlliano Valens, cum lesle Hiejonyino, dinl, cont, Lucifer.,
habiiosesse conlendit. Neque vero ille eis vitio verlit c^diide clamavil : Si quis diXi>rit creaiuram Filinm
qiiod niouaicbiam lenere se pronieaniur, sed qiiod Dei ut sunt c(eterai crcitturce^ annthema sil. Ubi vero
.ibjecla ejus vera fide illam vani^sitne pioiiieanlur; eo iile ciim sociis jaciare c<t^pii , se Filinm non crentu-
fere modo quo qiiis Cbrisiiaiiuni sibi nomeu arro- rnm neqasse, sed siniilem catcm creaiuris: ineriio
gaiiips, aiqne alienaui a Clirisiiimis moribus :ic lide ConlcWibaninr episcopi frande doUisi . r///j' sfn<?
liac
ducenies viiam recie falsos ac vanissnnos Cbrisiia-

,
conscientia hoirelici ferebnwnr, sa nihil nutU id sua fide
ni.s neque lainen Cbrisiianuui nomen
ai.pellarel , suspicatos. Putnvimus, aiebani, se«.s»m congrucre ver-
culpare aui lespiiere cenSiMeiur. Sic nec Pro])beias bis ; nec in Ecclcsin D.'i,ubi simplicitas, ubi mrn con-
daninai, <pii ralsos Propheias vitupfral. Sed de bis fessio est, clausum esse,aliuU in labiis
alud in corde
hic salis. Cerie Dionyslo noîro tnonarchia uu- esl proferri timninnis,Coustant.
guslissima Ecclesi^ iJei prcedicaiio. Jusliiii marlyris lllum qenilum esse. Ilis concinens niciena syno-
exslal liber de Monurchia Dei ab liusebio ei lliero- dus iii syinbolo, Filium (leniium, non factuni prufite-
nynio laudatus. IieiiHBUs quoque eoilem Cusebio ,
tnr. AlbaiMsius auiem Episl. de senteniin Dion., n*
lesie, lib. v Hi>rt., c. Ô, eiiisiolain ad Flonnnm de 13, prole.ssiouem illam primuin ab hac synotio e.\co-
Monarchia inscripseral. Talianu» Or. conira genles giiaiani mm esse binc rc'Cle probal Cur cnim, inqnit, :
inier niulia, quibus sibi exj.loraiam divlnaruui Liiie- jbiouysius, romanus episcopus, adversu^ eos etiam scrip'
rarum veritaiem aique indubitaiam docet , lioc eliam serlt, qui FiHum Oci rem crcalam et fnctam dicunt.
!
tl5 DlONYSll PAPJE: AX>VERSUS SAaELLlANOS FRACMENTUM. m

eY?X leifipus quando non erat : atcjui fiiit semper, si A ^>* a** ^ ^'•'> -' 7* ^*!* 'fw necTj&t «ffriv, «j »vto; îjG-i.
oiique est, ui ii>«e deolarat, in Paire {Joan. xiv, 12). /cai £1 ).oyo; xat cc^ta vat Svvecatf o XffOrcii (t«Ot« yup
Et si Clirisius Yerl)urn, sapientia ei virtus esi (Ikoc sTvKi Tov XpiaTov at dii9LL liyQjfit Vpufsti , oiCtnf» CTrt-
esiinj C!irisitan'i ess&divinco docent Liitera% ul ipsi (JTaG-Si)* TavTaSgovvKixit; ovg-aiToO 6>=cG T*J7%avo'JCtv"
iiosii?) bapc saiie virtufes Dei suni. Qiioeirca si lacius el Toivuv '/iyovsv 6 Xior» ^v oTe ojx rr. -zc/Z^x. ijv upa.
e.*:i Fiiius, iuit ieuipiisqiiandu ii;ce iion erant : ade<ique y.y.too:, ori '//^^p'? roJrtov r>v o 0e6;' «to7:wtcctov Oi
fiui. (eni;'U*, fjiiO siue his er;it Deus : quod perai>sur- toOto' xai Tt av ItzI r)iov ;r£^t tcOtohv JVi&o? ufxa» dta-
diiin esi. Sfcid fluid jiliiribus de his apud vos disse- /eyoty.yiv, 7r6of avo6Af frvfuwaTOÔjfiOu? xctt ca^^? «7rt-
ram. vlros Spiiiiu plenos, ei apprime inielligenies aiv.j.ijQfji Taf «TOTTta;' Tctj £x toO noir,^7. iU^£tv tov Tiov
rjii3esequti!5i.ur ahîirha ex iiia senientia, quoe Fjiiuin avaz"j-TO-j(ra; . ots uot ooxovci uri 77poj£ff;^r//.£vai tov
facia.-ij asserit? Ad h:cc minijne aiiendisse mitii vovv oi xa&7;yvs<7au,;vot t«; oo|"/i; TavTrij ^ xat ota tovto
\ideniur oi>inionis hujus duces ; el ideirco a veri- Y.ouiori Tov ukrSo-j; St«â/iTrjz£vai, l-zifioig r, Souy.STC.i
:aie pnn-su? al>erras>e, qni aiiter, quain quod silji ru\nri *^

/j ©«ta xai 7TC>ofr,xty.ri Tc.a.fht To , K.\tpio: «xTtffi
vuil divina «H prorlieiicit Scriplnra , expiiean? ilhid, a; i/.pyit') o5wv avroO, exoc|«asvot. oO ixta yao >j toC
VofnViUS creacil me prinripUun vianim suarum [Prov, "Ey.TtTrj, th; Ttt;, coy.v.Tlot' "Ey.rtci yup 1'J7u'jQx a/ovo"-
V511 , ii2) Non euirrt una ebl , ut scilis , verlii crcavil B tsov, avTt toO, E-ic-rr.ire toF? Ott' aOToOveyovosrtv eV/ot;,
f.i«ninc;itiii N.Hsi licc ia loco tr^t/w^ idem est quod, ysyovoo"? oe ^t avToO toO TtoO' oj/J. î ys to 'E/lTtO"£ v^j
prwfecit operiiius ab ipso iaclis, faclis, inquani, per Asyotr' av sTTt ^ toO 'EK"ov/i(7£ BtWfipzt yup toO Trot^Qffae
.l|;isuui Filiuni. Ai liic creavii non perinde inleliigen- To xTtcat. OOx aOToj oOtOs ffov '^y.xhp exT/jcraTO ai,
duni esi, liiqiie [ecii. Facere enim el crearc iiiler se /ul £TTOiy;o'£ Ti, xat sy.xLTi cr* ; t^ £v tw devTsôvo^tOj
{iuTejuhl Nonne Ipie ilie paier u<«s possedil le, ei [ecii aeyaAW wor< o M^^jo-iij C/rjO"i. r.oo, oO; x«t eirrct av Tt»* ii
le^ el creaviL let ait Moiscs in magno Deulenronoinii ciyoxtvouvot av9^w7:ot '
Toir,y.'x o rrjswTOTOxo; rrao")!;»
ti\cn\hid{DeiU.^ xsxii, 6). Sic eliam dios recie quis c-iTjwr, £x '/ac"T/&6? tTjCo eo>c"a>6oov yvj^j/tbii;, o £t;rojv
pfyssii courguere: Opr:ocipiies lemerariique homiiies tw? 2o»ta, II/Jo 0« TTavTwv ôvvcov '/svva u£ ; xat 7ro)./«-
ergone iocta res er-t jjrirncjgeiuius oniiiis crea!ur,e ;/oO oi T&Jv 6£t'jjv ).oytwv ysyevvôOat, kaV ov yiyoveva'
{Coio:^s. I, I^), ex uttro aide luci[erwn gemlus iPsai. Tov Ttov /syoasvov Evôot Tij av. O^' wv xaTaâvaJ; s/.i'^-
Cix, o) qiii ui Sapienlia dicii, Anle umnes coiles gignil yyji'/.: ra -.^svrtr; ^ TTcCt t^? toO Kvîov 7£vvrio"£&>> Otto-
^nc [Pr.ov. viii, 28)? Denique niuiiis inloeis divinorum /aaoavovr^r, ot TTotr.o-tv, «OtoO rr}v &et«v xat «ociqtov
rloqaiorum eum genituin dici, al nusquani faciuni 'li'j'jr,7CJ /iystv ToAuojvTej".
Filiun» ,
quis legerit. Ex qnibus aperie coiivincunlur
(]
fijjsa de Doniinl generalione opinari, qi;i diviiiani
lUque inexpiicabilem ejus generaiionem faciionem

aadent dicere.
oOt' ovv y.uzv.y.-pi(^zcJ yo/, st; r.ptU 6£6Tr,T«r Triv
7». Neque igkur admirabihs ei divina uniias in
xat 6£tav Mova'3a ovt£ xw/vetv to
''
fi'j:yi.un'zrc* Trotrjoet
ires diviniiriies est separanJa, neque facliotiis vocn-
aHtf.ji/.a xat t6 vrfooaMOv y.krfzho^ roO Kvoiov •
u>j.u ttc-
bnio digtiitJis ac siimina nugiiiiudo Domiui esi di-
TriTTiVXEvat £t5 0s6v Tra.xipu -avroxparopa, xat ttV
juiuueiida: sed credendum est in Deum Palrem
X.iio-Tovlr^ff&vv, t6v Ytov «vtoO, x«t ei; to aytov nvsOua*
omnipotenreui, ol in Chrisium Je.ûm, cjusFiliunt,
r,'jf7j7Q'y.t ui v&i Q-m twv o/.wv t6v \670v 'Eyw yao, ^no-f,
ei in SjiiriLum sanetutn : Verlium aulem Deo uni-
/.c/.Iq ITaT/io £v ecf/cv xat iyot £v Tfl» IlaTCt^ /at 6 nar/jo
vei.soruiu esse uniltnn : quippe, Ego, inquil, el Paier
sv £;:AOt. ovT^j v«P ^*'' '^^'- « ^s"* Tj&ta;, x«t ro-aytov xrj-
nuv.in sumtis {Joan.^ x, 50); ei, Ego in Paire. et Paler
r.vyaa uovas/^taj Sia^rcoôtro. Extant ha?c apud
m me est {Joan.. xiv. 10). Ita scHicet divina Trinilas r-6,'
S. Allian-.isium iCpistola de Deneiis Nica:n(e Sijnodi,

ti sancia inonarchiie praedicaiio inlegra servahiiur.
cap. xxYi, p. 'ITA, ed. Benediclin.
LECTIONES VAIUANTFS.
tical ac dvVi {edit. prior. leclio). M^Xr^ x-iw.,
Sii Reg. ut et exigit sensu'^. Edvi ct alii dS: Monif.
" quod abest ab
i> Slc Heij. .'iiii vero et ediii omiUnnt :avTr;. Mox Req .„ Comnet. resliinimufi ex munuscrivtis Reg ei Barit.
ed
pro iKWti r Mo,nfiiuco>i. Std Iwr posienori loco -'.>.:.
. h lnutcane wce,n lcQc-:iml Nanntnêt Anibros. tanmld. .^tonl'
ji-f, inutanaum videlnr. RiuJii fancon. Scd ei in ed. priori Pnns. to xv.<mv extat,. Roulli.
^ foria.ise r,\-:r,. nonih ^ Ueg el Biislt. -lv.H- Momfancon.
d Sic Mi>s. ci nd. Cummel. CiCterinn ,^\ uiem Itic signl- * Aunc legendnni *aov:-.v pro x«,»v>.;v? Roulli
COM.UENTAUIL
fhpNdo conuaK nnn nnnc primirm^ sed oV^.u ab omnihns delicet euin |)ia'ie Aviauam haîesim qu:p Filiuin ,
itmtltemHln "dîninaium essc inimicOiUm Chrisli Ariano- cre^lum volehat hi<« verhis ejurare. , Coust.v.nt.
—
Ihideinex Hi.MOiiViiio consiat, ValeMlem aliupluri-
Tcmpus (j.irnndj nonhic pr;edai:inal
rr«#j. iEl.i:un inu ei ipsuni pi<Minniia«;se, el Claiulio pronnniianti
DjonysittSHf^frtu-fe- Jirii«4*lb'.t4iai »c îiadudit .Mc;eno , cousensisse, qu« custi aiieni^ a C.ilholica iide dog-
i>(^(tio .' ad. >ûmh:ikk«ut ivcikeiu ai)^htnualiza:iLi 'V matihus confihare diilicile (Tedideriiu. Exonii If gra-
rovt yj-;»^'*)?^'» 'H>-r:w^ , ejfi/l ovot r,i. .i}uuAiirta ' CO<ii ii:i, ipsp; ail Valens Si qnis dixerit de nnilisextnvtibns
:
VjFens 4n;iw:i.»i» K.ccie&la.cla/wtsse^-.Si.ituis^dJKf:!:!.!; f.tJiikm ei non de Dô Patre, nnnihema sit laiq-aeClnU'
dio./iac: pi:v!f^'enii idem iln: nssensii : Si (jnis dixeril
t\ iripudlo Vaieniis vocem exceperunt, rali vi- therm sit, Koua.

;
MONITinil
IN SUBJFXTA FRAGMENTA
Opu? ex qao descripla sunt frag«nema subjecta,
1. Alhanasius lib. de SyuoU., n. a, episi.
de decreiis NlcDenfe synodi, n. 25, ei epist.de senientia Dionysii passini laudai. Ejnsderr. rnemineru
Basilius lib, de Spirilu sancio, cap. 29, et Mieroitymus, de Scripi. cccl., c. 79, Sed hi duo
Dociores non una raiioiie illud indicant. Ilieronyrnus cnim in libros quutfor disiinclum docel :
Basilius vero qu«dam illins verija lam(|u:un ex secunda ad Dionysiuin cognomineu) epi^siola prorerl.
Re aulem vera et iii Sibros distinctum esse, et epistobe nomcn ei congruere cx Aihiiuasio
consJat : qni qnidem in CHdem epistola de sententia Ditmysii et num. 13, dicit : < Dionysius qnant
primura sui purgi»ndi gratla libros edidit, quos inscripsil Elenchus ct Apologia , > el num. 14, de
scripio codem sic l<Mpiitur : « Episloluvi suam Elenclii et Apologle litulo inscripsit. i Epislola iîiur
erat qnatuor in lihros dislincio , adeor}ue nna ex iis , quas Dionysius a se fusins et traet;\niis
niore dictatas, Sjâorv.a/c/.wTi-oov, O^^yjyov.asvo;, vocat [Episi. 4, ad Xyst. )^ Non ab co siaiim, ul de accu-
satioue sua commoniius fuit, niissa esl. Romano
Nan^ ne accusationi dcesse viden;lur, si rescribere
prsesnli diniius diflerret, linic episiolam praimisU, quam infra, num. 6, ipsum Dionysium Romauum
alloquens njemorai his verbis yy.l croi 3«* '///./>? iT^trrrolrig eyjOa\j/a. Quocirca non modo Epiuola^ sed el epistola
:
secunda ad Dionysinm cocfnominem non niMle a Basilio appellaiur. Simnl eiiam est i!r/^Hc/««.< et Apotogia
Elenrlms quidem adversariorum et accnsalonmi Diony.sii, qui in iioc opere coarguunlur aique corjfuianiur^
Apologia vero ipsius Dionysii qui in eodem de ol)jeclis errorihus sese purgare nitilur. Qucd cum feliciter
pnesiiieril , impudeniis calomnise merito arguit Aihanasius Arianos ,

quod ea velut Dionysii vendi»are non
eruhuerint, quae ille palam aperieque rejecerit.
11. Ista Dionysii apologia eo majoris est momenii, quod specimini nobis sil corum, qiwe fecissent
caeleri Palres Nicamo conciiio superiores, quibus nonnulia excideruni arianai impieiali in speciem
coguaia, si eos similis necessiias ad e^piicandam aperiius menlem suam compuUsset. Inde enim
facile adducilur quisque ul credal , neminem ex eis fuiurum fujise, qui non perinde atque Dionysins,
eamdem perfidiam damnassei, ex lioc opere qua^ exscribenda , quae praeiermittenda duxeiit. /Vthanasius,
iiian. 14, exponit in imnc rnodum:«Yerb3 ejus quam phirima, quibus res in qu:pstionem adductas
fixpendit, aut ex ailalis raiiociniis colligit , ant interrogatos adversarios coarguit vel oblrectaiores suos
oriminatnr , ob lihrornm prolixitalem omitlens, ea solum proponam ,
quae ad criminaiiones dilucndas
necessaria videhunlur. * In iis vero, qu« exseribit, librorum ordinem minime serval, sed prout res
iraciaiai posiulabant, mmc unum ct aiierum fri«gmentum ex libro primo profert, tum aliud ex .secundo,
subiuiJe quarium rursus ex primo, cui aliud ex quarlo adjungii, At cum noslri insiiiuii sit operis ejnsdem,
utpote ad Romanum pontificcm sciipii, reliquias accuraie coliigere , singula fragmema eo ordine
cxhibere salius .vlsum esl, quem serv.ml inier se libri, cx quihus descripta sunt. Demum si geslorum
quse hoc opus praecesserunt, seriem expendanms , ad,iempus circa qnod ehiboraium est, quodam modo
perJingftre licebit. Nempe aii(juoi Dlonysii Alexandrini adversus Sabellianos epistolai, Xysio pontifice
vu!gat;T}, accusatiohi illius occasionem dederunt. lade permotl nonnulii Caiholici, ipso Alexandrino
pratisuie inscio , liomam convolarunl, et quai sibi in ejus scripiis displicebant ad Romanum poutilicem
deiuleruni. Siatim admonuit pionysius.Romanus Dionysium Alexandriuum. Is vero illi satisfacere primunj
brevibus, moxque prolixiorihus [iiiens ^
qucini priniwn , ui Aihanasius notat, sluduil. Quocirca nii vetat
quominus hanc Dionysii apologiam ad annum "262 atlinere censeamus. Eam quoque erudilus
TillemoiUius ad anui liujus exitum referri posse arbitratur. Coustant.
EmSTOLM II
DlONYSII ALEX.4M>RlNi EPISOOPl AP DION^SIUM ROlÂNUM ,
Seu Operis quod Elenchus el Apologia inscribebaiur , fragmenta
4i!x primo Iibio,
1. Non enim eral tempus, quando Deus non erat 1, Ov yap tiv 6ts o Qsos qvh >Tv llavnp*
Pater.
Et in seqiientibus (iuqnlt Alhanasius) profitetur Chrislum Ka\ xjvô oî^tv (ait Alhanasius siatim posl ) iv Tot< 4|v[«, iA td«
semper esse, ut poie verbum et sapienliam et virtulera. xp-.trtov ilva., Wvov cvTut, xat aofiav, Aai5vvaj*i>
2. Ncque vero Deus cum hac non peperisset 2. Ou yap B-n toOtwv c* , V'^''?
''''^ **°^ »
^*"^^ iitcnô-
. ,,, .
H9 DlUNYSa ALEXANDRINI £PtSCOPl m

postea filian» genuii : >eil <]uia Filius non a se ipso, ATroojs-aTo, ojX oTt u-n 7r«p' eawrov o Xior, km* I/. ?oO
veTiiiii a PaiP' hal»et esse. natpos t'/zi to elvKt.
Ft }»osl pauca ue ipso Filio dicil Kai (ut' ati« (pergii dicere Albanasius) rdA-.v rt^\ -eou ««tou
5. Cmn sit spieniior lucis :clern2e ,

prnrsus el 3. 'A7rav7«(T|x« §£ wv <j>wto? atSiou, TrovTwf xat av-ro?
ipse rciernus est. Luce enim semper exisienle atîof lorTn'. ovTojyap ast toO y&iTo?, Stjôv wj so-Tri».
manifesiuin esi el splendorem semper exsisiere: eo ast to aTravyaorua. tovtw yap, xat ot« ^wf go-Tt, T&i
quippe iux esse iiilelligilur quod splendeal, ac ,

xaTayyaêtv vostTat» x«i cpw? ou SOvKTKt aij y&môv et-
fieri netpuL ul Iux nou luce.u. Rursum ewim ad vat. ra).tv yap sO.Qwwsv sTrt Ta TracaJetyuaTa. et effTtv
exoinpla vcniJinus. Si std *'Si, esl quoque spiendor «).ioj, eVTtv riiiipv.* d TotojTwv p,>30£v ecTt, 7ro).u 72 Ssi
esl ei dles: horum si nihil est, inullum abesl ut sol ât Trapeivat vJ>.tov' et aev ouv atjiof 6 ri>M;, aTravo-TOf
adsii. Qiiod si srd leiernus essei, dies quoque nnm- av ^v xai tq iiu.ipoi. vZ-j ^s , oO 7«3:p eo-Tt.v , apââf./ou ts
quuin deficeret. Nunc auieni ( neque eniin iia se res iJpâTo, -/at Travoaivou ravcTat. 027- esof atwvtov
h;»!)ei) dies sole iuiipienie incipii, ac desinenie der
-B l>nt ywj-, ovts apla^svov, outs îqôv TroTs. ouxovv aiw-
sinll. Deus aulem a;lerna lux esi, quoe neque incoe* vtov TrpoxstTat, v.at o-uvsottiv avT&> t6 aTraOâo/xa avap-
pil, nequc deliciet uuquam. Ipsi ergo pnelucet ôv xai «etêvej, 7rpo'âiv6aevov ovtoO, oTrep lcTiv jq
ac coexsistit telernus splendor, qui snne inilio exîs- /iôuaa coyta, 'E7W rjtin-j Trpoo-spâtos •
xa9* •nii.ipoci
ten.'» ei scinper geniins, anie eum emicat, quiquc 5e e >^patv6pir/v ev TrpocwTrw aurov t* TravTt xatpw.
est ea sapieniia ,
quai dicit , E(jO eram qua gaudebal :
et delecuibar quotidie anle faciem ejus omni tempore

\Prov. vHi, 50).
Fil paulo po.st sermonem de eodem sic prosequitar ; KatOiVO'.; ir.ivn ;ht' 6V,-*a (iuquit AlhaQaSlUS),iccp\aov ajxA XtYwv
A. Cum ergo iTeiernus sit Pater, aiternus esl el Fi- A. "OvTO? ovv «t&)vtou Tov IlaTpo? , atwvto; Ttoc
iius , inmen de luminc. Ubi enim cst genitor, est eo-Tt, yw? sa ^wtoj &>v • ovto? y&p ôvew?, fo-Tt xai tsx-
et proles. Si autem proles non quomodo esl ,

el vov st U u.ri tsxvov soj, Trw? xai Ttvo? stvat SvvaTat 70'
cujus potcst essc geniior? Alqni ambo sunt , et vsvf *, a».* siViv apt^w, xai stViv asi.
semper sunt.Cum igiiiir Deus sil lux Clirislus est , EtT« raTLiv T.-ôrîiT^v. twj-n. (Alhanasius ait) :
Cum aulem Spirilus sit Spiriius enim *wt6s wiv ouv 6'vTOf Tou ©sou, 6 Xpio-TOf eo^Ttv «irau-
splendor. ,
inquit , ent Deus (Joan. iv , 2t); congruenier rur- âo-pa- TTVSutxaTOf oe ovTOf* nvevpta, yap, ^«oiv, odsof'
Esi enim va- «va^.o^wf 7ra)iiv 6 Xpio-TOf aT/xof ê^STai" 'ATfAOf, 7«p,
sum Christus vapor dicitur : j inquit,
por virlulis Dei ( Sa/?., vii, 25 ).

^rjffiv, so^Tt T«f TOv 8soO Suvocfxewf
Rarsumque diciL K«l i< Tou JtuTtpoi (inquit Alhanasius) r.aXiv ^r,»'.
5. Solus auiem Filius semper coexsistens Palri 5. Movog" Se 6 Ttos" asi ot>v&>v tw IlaTpi, xai tou ovTOr
etiam esi, cum ex 7r).»rpoupcvoj, x«i «uTOf ecTtv, &>v ex tou naTpo;. Ha-c
et plenus eo qui est , ipse sit
Palre i cx Athan. , ibid. , n. i7) excitaia sunt serie conlinua a S. Aihanasio in Epi-
siola de Sentenlia Dionijsii, num. 15, p. 255, ed. Be-
nediclin.
£x codem libro priroo (l).
6. Coelernm nbi res laclas et opidcia quaedam D ^ dXjqv e^w ^cviQTa Tiva y/ioa? vostoâi, twv p,£v
coiiJ-id^randa di\i , bujusmodi rerum vclut miniis toiout&>v &'>? a/pstoTepwv e^ sTrtSpoy^ siTrov TrapaSei^-
idonearum cuisini protîli cxempia, qnnndo dixi : /:>taTa • errsi fA>7TS t6 <j>ut6v sy>3v (adderem t6 «ut6 etvat)
Nequc planla id cst quod agricola, neque sc;ipha id tw ^swp^w, f/r^Ts tw vauTryj^w t6 Txayo?. EiTa Tot;
quod iiaviiiiu rabcr (<?;r Athan. ^ ibid. ^ n. i8). Dc- txvouf/svot -/.(/.l Trpoo-ûeo-Tspots' svJtsTprâ *
xai r^sov
jnde congruis el naiuric rei acconimodalioribus ^tsîîQov Trepi twv a/nQsaTspwv, 7rotxt).a rpoc-sTrsêup&Jv
magis siiin inimomius, ac pluribus explicui quaj Tsx/z^pta, a^rsp x«i o-ot St' a)»).>3? sTrto-To).:^; £7pai//a *
tv
viuiora cranl , variis excogiialis argumenlis, quae olf vjO^s^â, xai 6 Trpoyepouo^tv ey/./rjûa xaT' eaov -^svSor
CO.\LMENTARIf.
(i) Quorûm Dionysin.s se'|ueniia in medium al- qua Palt^m et Filium imius siibstaniicC, seu con-
tulerii, .\ih:in:isius iia deciaral : Accusatores suostqui substaniiales credimus, fidelium animis ita semper
euvi menliebnnlur dixiase , FiUum unnm eornni esse fiiisse insilam, ui cnm hoc negare pntarelur Alexan-
quic ficta sunt^ et nequaquam esse Patri consubstan- drinus aniisies, siatim a caiholicis viris ud roma-
tialeni iieruni in
, libro primo conrgnil his verbis. num poniificem fuerit deiaius, ncc iile disiulerit
Unde liqnet ea in su|icriore Dicmysii rom:ini epi» sese ab hujusiiiodi opinione .-ilienissimum deinon-
siolji coiifulala es.ê, qii* Alixundrino (ibjecla fiie- sirare. Nec iiind luiuori observatione dignum, qiiod
r:\m. li ciiiin , (jui Dominnm fnctum esse, sicul untim iionl:mium rem verbo &(jtoouo-tov signilic;iiani , sed et
eornni quK facta snni , exislimant^ in ilia ^ n. 2, ipsunimet verbum aliquo niodo rejici hdeles ioi ame
rcfi^Kuniur. Illud quoque noiandum , eam fidem niccenum concilium annls indigne tulerinl. Coust.
,
lii AD DIONTSIUM ROMAJÛM FRAGMENTA. .

m
el tibi in alia epislola exposui; in quibus luei.dacii A 3v, r'.c oj >.>vto? tov Xp^TTov 'omootsion .Ivct« rf,
convKi ei.am illu.J qnod aclversum me profcruni 0,,^. d yrXp y^^x t^ S..oy.« ToiiTo ^r,^.
crimen , me scilicei non asscrere Christnm esse Dco
^h t^^c^.i.û M'
avsyv.jxivat ttov twv aytojv T/3a?)wv , K).).a ye toc eTrivet-
consubslaiiti;tiem. Tariielsi enim ine nnsquam iu OYiJ.y.zu. t/fjv Ta J^-^j', a o-6(7i&i7rT3xa<T«, t:^? -îavota? Taij-
Scriplnris sacris iioc vocabulum vei iwveuisse vel rrig o>/. aTraost. xat yap avSpwrjiav yovyjv T:upzBfu.n-j,
legisse dico, alia iamen argumeiita qua; sulîiide ovjAov fjig ovcrav ov.oysviQ *
fnccf.^ TravTWf TOUf yovstg uo-
adjuiixi, qua^quc ilii Ucueruiii , ab bac ititeliigenlia vov eTSoou^ stvat twv tsxvov , OTt un ujzot ziz-j Ta t£xv«,
uiliii discrepaiit. Elenim prolem bumanam, qua^ h /xrJTi yovst? avay/.atw •Jvrup/ji-^j zlvui iy,/iTe Th.vy.,
ceiie cjusdem generis esi al(|ue genilor, in exem- y.rjx Triv ftsv errto-TO/y/V, o)g- TrcoetTTOv. ^w. rag TreptcTao-et;'
plum atiuli;di\ique revera parenles boc s-lnm dis- oOx z/^M TcpOY.ouiav.i. , et 0' o\iv auTa aof Ta tots pr,-
liiigiii a /iliis, qnod ipsi iion sinl niii ; anl certe aaTa, ij.v./1q-j 5e /at TraT/jf av STrer/ijya ro avTiy/Dacpov •
nccCiSario fuiurum esse, ul neqne parenies essent 0775 jO av e07roorj<7w, Troi/iaw. otoa oe xat [li-j.vriU.y.i ,
neque filii. Episiolam aulem , ut lira^dixi , pro- 7r)>eiov« TtpogQcli; twv (xuyyevwv oaotwaaTK *
xat yao
pier praesenlem reruni condiiionem, penes me non xai ÛTOv stTrov «iro fn:kpy.a.xog., f) a.Tro pt?-/3f ave)t6ov,
babeo : alio(|uin ipsa tibi quie lunc scripsi verba, sTe/oov eTvat toO oSev gSAao-Trjce, -/at TravTO)? exetvw xa-
imo ei episiolaj tolius exemplnm mlNissem , mil- g eeo-Twev oôtu-Ag . /.at TroTaaov aro Tr/iy^? ^ iovTa, exe-
lamque siquando mihi ejus copia fuerit. Memini pov (7xi5ixa zaUvoâ f^tsTetXrrîvat, |xv^t£ yao t/;v Tr/jyrW
porro plurinias ex rebus inler se cog latis simili- TroTaâov. ii-hzz t6v /TOTaôv rrr.y^v êyeaSat, -/at a/xyo-
ludines adjecisse. Elenim plantam, sive ex semine Teoa vTra-sx^tv, y.at t«v fAev.TrrjyrW otovej 7raTg,o« elvat,
sive ex radice succresceniem, aliam esse dixi ab tov Ss TraTspa elvat Ix T«g" Tnjyrij u3&j/>, «).).aTaOTa /zev
€0 unde puliulavit, lamelsi ejusilem omnino sit zatTaTotaOTawrifîopavyey/oaapLeva. a).);otV.veiTvy)i(i)T-
naiurae : similiier el lluvinm e fonie mananiem 't-.cj -jTzoy.pi-Jovrv.t . -zolg U h<7l pr,u</.rioig ao-vveiTfitf,
aliam forinam ac nomen accipere, neqne enim fon- y.cf.Bv.mp liBoi; , u.v.y.podo^j iTîyjtpoi/fji ue |3«A).stv
•
tem nuvium, aut lluvium fonlem :)ppellari, sed ayvoouvTs? wff Twvayvoov!/iv&)v, -/.at ttoo ou aovov a).).ora
bsec duo esse; ac fontein qnidcm quasi paircm esse, ~o)iAaxti- , «X).a xat v;revavTia Ts-/ur/o/.a yivsTat twv
iluvium vcro esse aquam e\ fonle. Yenim bjcc qui- iTTt^r^Toy.aevwv Sn^.waa-a. (lla;c aildnciiniur a S. Allia
dem et simiiia, quai scripta fcunt, se non videre naslo iu Ep. de Senteniia Diohijnil, iium. xvin, p.
quasi caeculienles dissimulanl : duabus aulem vo- 255.)
cuUs iiicomposilis, quîsi *la|>idibns , emiiius nie
conanlur impeiere : non adverienles rebus ignoraiis
et qux ul iuielliganiur intcrpreiaiione i:idigent,C
plerumque iion raodo aliena,sed ei coniraiia exem»
pla lucem afferre.
Ex eodem libro primo.
7. Superius diclum est Deum esse fonlem bo- 7. npo-Apmy.i aev olv, 6rt Ttnyh twv <xya6(wv a.Trav-
norum omnium , Filius vero dictus esl flnvius twv e^yrij 6 6e6s TroTaa^? oe Ott' (Inr aTr') avToO Trô-
'xh ipso emanans : \erbum quippe est mcntis ema- /joy.zvog, 6 itoj a-juyiypotnr&.t '
fx-noppotu yip voO ).6-
naiio, et, ut humano niore knjuar, ex cordc per yo?, -/ai ug stt' u-jbpoiTVMv etTretv, a;ro y.upUug ^tv. (tto-
eseflajlMlur. Mensvero, quje per linguam prosilit, p.aTo? eôxgTS-jsTat, hspog yevoaevof toO ev y.upUa.
4^ COMMENTARIl.
in alia epiMa exposuL Atbanasius lum
Tibi menCa vptexempla,quibus yocabu- id, qtiod prJi^diclo
cpist. de Demiismc. synodi, n. 23, lum lib. de b» Mgniiic^tur, asseven.bat. O"npropierasseniiendum

Synod.,n. M^superiora biijus leslinKmii verba sum- est, nt \idilnr, Tillemonlio, qni episiolam ad Am-
malim persiriiiiioic conlfulns, ab bis illnd relene ]) mMninm ot Enphranorcm bic noiari ceiiset. Hiiic
inclpit Kat dt '^.A/r/c e/TtaTo).^,- ey,oa^}a ev oh -tj.vfiy.,

•
,
ctiani colligcre csl Di.u.ysmm turbuieulo lempore.
etc, ubi vociibnla o-ot iu>*i exlal. Veruin «unia nullo quo propri;» etiam scsipi;! pencs se iion bahercl, hoc
vetere codice scripto aul cdiio hic ahsit, jsc in- opws cnncinuassc. Quainvis cnim Vjileri.ni per.se-
lius sit de inlcgriime :ilicnjns seincnliie ex iis cuiio, hoc imperalore anno 2(i0 ddelo ;ilquc caplo,
locis diiudicare in (juibns plenior cl inlcgruu' , cessarii, Alc\andrin;iin l;\inen urhein ;id anniiin 2o2,
quam ( v: ii^ in qnihns minos inlcgr.i :uil dor.ur- pac:ilnm non Inissc Dionysii ipsius lesMiv;c .»,cu pas-
cb;jles episiohi; lesle.N snnt. Coustant.
faia cur ali:.m epistolam ad
profcrlur; nibil cst
VociUis incomf)osilis. Quihus scilicci Dionysius
Dionysium Konianum aute .scripl:»m bic menior:»ri
dnbuemns ; privsenim cum Basilius lianc secnu- Pairis el Filii dislinelioncni osiensurus, plania^ et
dam vocct. CofsiANT. agricolie neciian sc;»ph;L' el labri non .saiis :iccnralis
de Chrisio srmililudinibus usns Ineral. Coustant.
discrepuni. Hoc
iV//i/7 csl , idem ;
senlire mc deinonsirant, qnod iiii consuhslaiilia- liJens vero. Hoc est, cogil:itio, qna; vocis
lem eum piM-dicando inlellignol. Coustant bcneficio foras cmiliiiur. Ka ipsa similit-ido, uua
Epistoluni auiem. Hic :iliqna memor:iri vide- nunc Diouvsins uniiaieni simul ei disiinclionem Pa-
tris ac Kilii iilnsirat, posiea Auguslino ad
exi;lic:iu-
lur Diimysii episiola , ex qua ipsius accuhandi oc-
casio accepia esl , 01 unde. ui inox querc'b;ilnr, duni inc:uuali Verhi mvsierinm lamiliaris fnii. SiciU
advoisaiii ipsius ila iu mcdinm proiiileraiit , quod ergo, iuquil ierm. 119,'nov.edil., n. I.verbummetun
m Scrip- prolatum ext sensni tuo nec recessit a corde meo; ,
;s subsi:»nlia; seu Uomousii vocabnluin iti
r.hj nusquam legisse se di-xer;it, ui lacereni argu- sic illtid Ycrbuni prolntum est sensni noslro ^ nec
m DIONYSa ALEXANORINI EPISCOPI
m
alia a verl>o quod
esfc
postquain lilam prseinisit, remancl.

in coni^ exisUc. Hoc enim A Aoyo-., o 5t« v).ocr<n3^ vov^ ^poTft.^m. Uh ^^p i'u.u.,
cslque quale -^07:£>:a,^ xacJVTr. olor r^v. o aii^sTrr^ ^
antea erai illa vero prjcmissa avolai cl circuuKina- xai Upz-^ct 7r«vTa;ôO.
que lertur;
; -/.«; oh<^,^ h-zh iyMz^co; Z
el sic utrumque in uiroqne esl, ta- eWj/j^ hzpo: ^v Bzripo-j' y.ci h stVr.. ovrs; 5vo.
metSi aliud ab allero, et Unum Sunli licel d.lO ourr^ yao x«j o U7.zr.o y.ui o Xior Iv, -/y.e 2v «r/yjC
sii)i ; sic nauique P;Uer el Fiiius unum esse et in I)i7><r«v sTvat. ( Mlaia ha^c a S. Ai/iamsio in £'»j«/.
se invicem esse dicli suut. de Senieutia Diomjsii, n. xxiii,
p. 250.)
£x secuudo libro.
8. Siugnla iiomina a me prol.ia se invicem nec 8. Toiv Ott' saoO hy^^hr^, ovou«t^v s^^^^tov «y^
separari que.ml. nec dividi {ex. Athanas. ibuL, p^^ro. I^zl ^...l cc^tcclpzro. zoii ^îo.' u.zip. eTTô.
n. M ). Pnirem d.x. ,
et p.ius q.iam Filii mer.tion.MU x«i rrpiv ^77«^«;-« rov Tôv , EVrûava v.rA -ov-ov ^v r^^
facerem ,
jam eum in P.ire signiilcavi. Fili...n ad- nar.i T.». .V.;y«v v e.' xai a^'ôo^..^.,,vTov narôa
junx, ac Pater eiiainî e.,m
, ,
.lon prins nomiuas ;.avr., ^v h roi t;^ ,rpo3a>,;rro. ^yeov nvsvaa Tr.oa^-
*em, j:.m omniuo in FiHo compreliensns fuer.t. ^ 6rr.a «a); %.« xai ôe.v' xaU.a -^vc,
rivor io^âoâ
Spn-itum sanclum addidi : sed simul unde Cl pcr d U cOx tâcr. or. ^-rire a-r;/.).oroto.ra. n«rr.o VtoO ?
quem processerit SublfiXui. I!!i aufm iguorant Trarr.o, Trôxaraoxrr/.i-.
. yaos^r.rr^- ^-.va^.rx.io 0^^^^^^^
r.eque Putrcm, qua p«/^r csi, a Filio alienari o-jrs .0 Ti6? arf/.^rrai roOjiarcor yjyao
posse: nam illud nomen causa est evidens y^cia 0^.0? r/iv xoivwvtav Iv rUatr /jôc-w «vrwv i<rr^
colisereuliie et cou|.mctio..is : niMjue Fiiinm a Paire ro nvsOâa, unzz roO TrsaTrovro,-
, y.T.zz rou 5?scovrof, ^j-
separaii; imc namque vocabulum ]Hiier comjM.mi- j(/.;j.z-JO'j ^r-pzcfjy.L' r&i? ovv ro-jzcig yprjiu.z-jog rolg
caiionem indical. Est et i.r mai.ilnis iliorum Soi- vjoy.ry.cL, ij.ij.zpi'7^v,i raOra x«t K'f'^rA(jbv.i Travrs/Ws- «>-'
rilus,qui ne(|ue a miiteme, neque a fcrenie divelli ).y5v.C')v oXouai :
poiest. QuoMiodo igiiur ego, qui laJilms ulor nomini-

bus, iila a se invicem separaia et omnino divisa
exislitnem?
Paucis interjeclis addit

Kat ;a«' dXivoi (inquit Athanasius;, iriYct -Atp.v*
9. Ila q..idcm nnilniem indivisibiiem \w Trinita- 0. oCrw iih :nuzL? clV rs rr,v TPIAAA r>3V fiov«5«
lem dilaiamus et rur.sum Trinilaleni quic minui
,
7r/arOvo7.cv a^taiOsrov, /.7.I rriv TPIAM :r«>.iv «usiwrov
nequltjin unitalem conirabimus. -iV rriv uo'j</.^0'. Tvyy.t'>«/atovv.56a. (Adduc.iiilur hiCC ab
Athanasio. ubi supra, n. xvii, p. 254.)
Ex eodein libro secuudo.
10. Si quis aulem c.ilumniaior , eo quod Deuni 10. 'Kav o? rt? r^îV^ cv/oâvrwv, irr£t5>3 tojv a7ravr'.;v
omnium factorem ei crealorem dixi, puiet me eiiai.i rrot/jrV/y rov ec6v v.«t Bt,uio'jp/o'j gtTrov, oi^/;rat /x» /.ui
Chrisli creaiorpm dixisse, adverlat me prius Paircm roO Xoicrrov "j.iy&rj , a/ovcaroj p.o'j izporipo-j T\aria^
ipsum appellasse; quo in vocabulo siniul cniuilia- y/is-avro? aOrov. ev w xai 'jVq; -oojysyoa/rrat *
uir»
tilS est et FiliiiS (ex Athnnns., ibid., ??. 20). yao roct-stv narioa Trotr/rr/v Irayrioxa- Kai oOtc Trar/io
Posl.)uam ei:im Patrem dixi faciorom, subdidi :
iarrj ^ ôvorr^g.zi yi->pLoygo yz-jvr.Gcî OATn? diôxjoiro'
Neque paicr COrum csi ,
(juorum cn facior, si pro- ^^;^ yao :r/arOr/:ra rf/; roOlUTPOS Tr.-.ocriyopta, £>roi>
prie. is pater cssc iclelligaiur qui gcnuit (lalitu- 6
•
iHf,? srs^coyaôacâ, oO'rc Trotr.rr;.; ':raT/,o, n {zovo?
diuem cnim vocahuli liuj.is pnier, i.i scquenlibus
j^ ^,£,^0-2;^:^^ ôir.rr;? >syotTO. r«p' V/.).»3^t V^p 7rotr;r«f
,
expciKlcmus ) : iicque facioi- p.-.ier, si soiiis opifex ^^rî^^,^ iî,,, xa>oOvr«^ >.oyc»v o.^cd^ôt -/.uit Troi/jryj,-, »
facior dicatur. Apud G.:ccos enim qui sapienics A7:d<rroAo,- ct7rs, t v6,ôj. 1 xatriv iy/.a.ooicovyap. «ôer^;
sunt , suorum libr(num taciores vocaniur.' .Aposio-
^ ^^^yi^. ôj^^^.î x«6i(XT«vTat, w? ^cTrsv, d eso,- 'Eastva
lus qiioque ail : raclor le(iis {Piom. , 11 , 15 ; Jac. , iv,
12). Pverum cliam- intiiusecariim, cujusmodi sunt
CO.M.MENTAKU.
recessii a Patre suo, Verbam viewn erat apud me ei ^ quin alterum obverseiur. Quocirca
simut menti
proce.ssil in vocem : Verbmu Dei erat aptid Pairem. Hil.irius lib. 31 , de Ode calho-
vu de Trinit. , n-
el procrssii in caruem. Cocst.vMT. lica ait : Coufuendo Pulrem, coufessa Filium esty
tiingula nomiuu ^ clc. Prajmonct hic Alh;uia- credcuH in FiUum credidil et in Patrem
,
quia et :
sius Dioiiysium adjt^cir»so qutxl scquilur, ad amo-

, iiomen palris liabei iu se jiUi nomen; non enim nisi
vendaiu alicram i}Ui)iuii;d:im .'-uspi.ifHiem uui ^sio- . per filium pater esl : et siqni fwulio' filii dtmonslra-
haut Cnm Pairem dicil Dionyiins , lHium uou
: tio p(i!ri.'i fst quia uisi ex paire nit (iliui,.
,
CoL'ST.
nomiual ; et vice lersa cum l'i!ium dicil , Prdrem Communicutioucm. Scil. lelationis, qua pater sine
von mciuoral : scd dividil, remuvctac scparai filium filio mtcesie uec cogilari poiesl. (ôlsta.nt.
a Puirc. (lorSTA.NT. Si quis ttutem, etc. Quo in loco Diowysias li.xe-
A'oiuen. Hoc csl quod siibiude palres uno rit quse. scquHnlur. A ha.iasuiS non i.idic;).. In liis
verba dixcre rt'/c!nr?/j/2 , «piod srii. ii;» cum al- cerie habciur expi.caiior qua'dani .•juperius Jictoruni
tero cojinexum cst, uf unum enuniiari nequeat, repeiilio. Coi-&taht
125 AD DIONVSIUM ROMANUM FRAGMENTA. 126
virtus et viiium. faciores nuncupaniur, q'»emad- A toC 770^*5^«« xot^rtv, ^rou.<T£ 5e «vcûiav. (Adducta haec a
modum dlxil Ocjjs : Expeciavi ul faceret judicium , 5. Aihunasio, ubi supra, n. xx, p. 257,)
fecil oulem iniquitatem (
Isa» , 5, 7).
Addii Atiiauabias, 0. 2!, Dioiiysiuiu, QuoU Deum Cliristi factorem dixisset, reprehendenlibus, iliversa responsa dedisse,
quibusse purgarel, dicens.
H. Neque sic reprehendenduni esse liocdlclun»; II. mtjS* ourwf eTrt/yjiftâov elvat tov ôyov •
dpny.hui
se enini factoris noujine usum essc dicit propier yop TZQinrrfj ftm Si« Th c-«/3x.a, h «vs/aê. yev/iTr^v
caruem quam verbum assnmpsorai, quai uliqae ovaav aOr/jv, Aoyo^. Ei Si •/aiTre/it roO ).oyo'j rtf Ctto-
facta est. Qtiod si quis iliud de Verbo diclum fuisse voyirrot tovto /s)i;<0«t, v.ai ovtw^ ETrosTrsv aOrovff «/^t-
suspiceiur, ei id qm»que rcmola conieniione au- Aovsixwj a"/.ov<7at. w? ya/s oO Troiyiaa 9>/iovw tov Aoyov,
diendum erat. SicUt enim Ytirbum rem factam -/ai ou 7rot>3T/jv, «;).« 7raTs/ia tov eeov «jtoO ).gyw -/at
esse non seiitio; ita nec Deum faciorem , sed pa- -/«v il iKL^rjoi/.f,g ehoi 7:oir,rr:> rov 0£ov oty.yov/xevof
trem ejus dico. Sed et si quando de Filio disso- Treot toG Tiov ,«).).« -/«c ovtw? «7ro).ov/io-K<7e«« ouv«t6v.
rens, obiier Deum factore.m dixero, ne<|ue defen- 7rotr,T«,' yup Toiv ioiwv/oywv 'e).)./;vo)v uev ol rjryôi ov.ai,
sionc careat haec loculio. Nam sapienies apud Gya)- B -/«ltoc 7raTe;.«? £«vtous- ovTas- twv t3twv /.oywv. r, os
COS librorum SUOrum faciores Se nunCJJpanl , tametsi ^cta rpv/fo y.v.l zoyj «tto y.uooic/.; yxjriuurorj 7:o:r,TKf
iidem hbrorum suorum paires suni. Divina au- v;a«? rWyocsusi, ttoiwj voaou /.«t xotaswj xai oi/^^^
tem Scriptnra moiuism qui ex corde prodcunt , nos cOv/}? ).£'yo'jo-«.
faciores vocai, cum nos faciorcs legis ci judicii

el jusiiii* dicit.
Ex eodem libro secundo.
42. In prlnciplo erat Verbim (6) : sed non erat 4*2. 'Ev ao;^fi ^v 6 A070? • .odX oux «v /670? tov a6-
•
Verbum qu(»d Yerbant produxerit (ex Athan.y ibid.f 70V Traoewevoj '"Hv, 7«/), 6 Aoyo? Troo^ tov esov • aoyta
n, 25) \erbum enim : erat apnd Deum {Joan. , 1). yeyevyjTai Rvpto?* oOx ^v ovv oroîa 6 Tviv cofia.v avet?'
Dominus sapiemia est : non erat igitur sapicoliu 'Eyw, ya/j, r;u«v. mcij, -J
Trpoci/^y.ips-j. «)«i39sia ec-Ttv 6
qiii sapienliam produxit ; Etjo euim eram, inquil, X/JiaTos- • Evloyoro; U, fnch^ &so; rng a/r,6et«s-.
ijua delectabaivr {Prov. viii, , 50). Veritas esi Cliri- (Profcrt baec S, Aihanams, ubi supra n. , xxi , p.
5lus : fieneuicms auiemj ait Deus verilatis. 200.)
Ex tertio libro. *
13. Vila ex vita geniia cst ,

quemadmodtjm eQ ^5. Zwtj Ix ^6j>5? eyewriOn *
xai ui<r7tep 'nox&.y.o; u.iro
fonte /lumen emanavit, et ex inextinclo lumine 7:«y^s' fp/iguffg

*
xai aTto «.(jêaTov )>«/itTr/>6v ^wj «vrijpQ^.
splendidum lumen acccusuuj esl {ex Athan, j Ofid. ,

(Adducuoiur hicc a S. Athanam E\i, de Senienlia
n, 48). Dioniibii, n. xyjh. p. 2o6.)
Ex iif^ro quarto.
IJ. Slcut meiis noslra eructai a seipsa verbum 44. 'Q; 7«/^ 6 «uiTepoj- voyj- g/^svysTat /zev a^' eV.vroO
(.4//<anflS. , i6/d., «.23), ui aii, Propiieta : Eructa- Tov)6yov, w? etTriv 6 7^.009157«;. EHryoeOâTo /7 -/apSta
l'// cof »»(?«»/ l'6Ti;«m bomwi {Pud XLIV , 2) , est- /ao-j /6yov «y«06v x«t IVr? //iv iii«r6/;oj eTsôj Boczipo-jf
que uirumque aherum ab alicro, proprium et ab to^rj x.«i tov /oirrov -/s;;(^wp£.aoiivov et)./3;)^wj rorov, 6 //ev
altero disciinctum oblinens locum , cum ilhul qui- sv r/i xaooia, 6 §i i-i xrtg yAwTTvj? */«i toO o-t6//-«toj
dem in corde, islud vero in lingna ei ore com- oixwv ts -/«i ztvov/Aevo,-* 0-) y.riv Stso-TWKc-tv , oOSi -/.«-
morrtlun. el uiovealur : neque lamon inler se di- 6«7ra^ «),/,rrA&)v i-zkpo-jrv.i. o-jos ia-xfj oOts 6 voOj' «).o-
siani, aul se uivicom pnvaniur ; iieque nien.s sme yog ovts «vov; /oyo?* «/a oye vov,-. Trotst tov /oyov ev
verbo esi , ne(jue verbum sine meule sed : mons «vtw o«vsi,-, zaio/oyojSstxvuo-tTov vovv,ev«vTwyev6uo-
verbum facit et in ipso auparet ac verbum exhi- , vo;-. y.c/.i 6 fxsv voO? so-Ttv oiov Xoyos- iyy.siy.vjos' 6 5e ).6-
bet mentem in qua factum mens quideui est. Et yor voOs- 7r/oo7r/;Swv • /«i />te9i5;5-«T«t uev 6 vovs- eij toi^
est quasi verbum immanens, verbum vcro mens X6yov, 6 Bi /6yo? tov voOv cjV tov^ «-/oo2t«c iyy.-jyltl,
prosilieus. Mens in verbum transit verbum au- : xai ovtw? 6 voC? 5/.« tov )6yov Tats- twv «-/.0^6-/^^^ i^v-
tem mentem in circumsiantos audiiores irausmil- /^ccl; svt^.ovstat, c\jvsicuJyj tw ).6yw^-/«i ec-Ttv 6 t/sv
tlt : sicquc mens per verbum iu nudiiorum ani- olov -rraTyiô 6 voiicrTou )6yov, &)v e £«vtoO •
6 oi -/«6«
mis insidet, simoi ingressa cum verbo. Ac mens '

Tap vio? 6 /oyo? tov vov,?r/&6 ex.eivov ij-iv «ovvaTov,
quidem est quasi paier verbi in seipsa exisiens; «/a' o-^ji s^^^.Siv TroSev. avv e-/.siv'.> ysv6y.svc;c, p.^c-ro-ra^^
COMMENTAail.
(i) Librorum suorum Ea mcnie a patres suni. scqueniia retulit , iis Sabellium simnl el Aiium
Cleinenie Sirurnatnns dicti sunt
.^lexAadr. miiio pro^lignri olj^crvat , ipse.nie i.sdem sul)jicii ex{»!a*
Librianlmcti liberi 'I/v;;î^jl'yyovot o.- ).oyoj. Suiiiauo vero, _ !5alioncm ,
qu;im consiiluiijse opene jireliinn lii(.ail.
n. 1 i Dionysius idrpsaiu planins ex|)lical.

,
Cousta.nXc
in princhnG cic, Aihanasius poslquam verba
: :
4W DION^SII ALEXANDRIiNl EPISCOPI FRAOMENTA. m

verbum autem velut filius menils , ne anle ipsam A oe «.tz «jtoO. oyTtJf e nar/j^4 o .oiytffTo,- yjA zaOo/oy
nei|ue exira jpsam fncium esse poiest, scd cum ôO? -c^tov tov Tiov Aoyov i//!A>3vsa zat «//s/ov eVur^^^
i|>saiis anie oniuia Fiiium liabet Verhuni ac ser-
mouem sui ipsius iuierpretem et angelum.
Circa niedium operis ".
15. Si eo q.iod ires sint iYvposlases,divisas dicant, 15. Ei tw rôer? elvKt t«? v7ro<rT«(7!t;, ,a£us/>t<rf;.ev«r
Ires sunt, eiiamsi nolinl; aut divinam Triniiatem elvKt )iyov<Tt. Toei? eiVt xav ee/uyiv,
, a>3 /j tijv 6£ikv
prorsus e medio tollant. ( Kx BasiliOy lib, de Spir. tpiAaA rravTeXr;!? avsASTwffo-^.
sancio , c. 29).
Ac rursuni
Kai 7:aiv (iuquit5. Basiiius M.) Exiant haic apud .S. Basilium Magnum de Spiiilu
•" iSanc/a, cap. penuli. p. 61,
eetoT{<Twya|5,5taTouTo,tAeT«T>jvMov«o«, /KuHTPiAS. Proplor hoc enim post unitatem esi ei

, , divi-
nissima Triuiias.
Clausula loiius operis.
16. His omnibus congruenterel nos, eliam forma IC. Tovrot; Tractv «zoAOvew; xoct •hp.sl;, -xat oii 7r«/5i
regulaque a senioribus qui anie nos vixeruni accepla, rwv Tzpo rytxwv Trpeor^vTe/iwv tvttov xat zavovcc Ttuczu.rr
concnrdi cum iliis voce et gratiariim actionem ei «j-oTe?, oaoywvw? Te ctuTot? 7rjooo-ev;âpt(TToGvTgff, zai 3>i
nuiic eliam epb.lolam qijam scribinuis vobis ab- xai vuv vatv e^tcrTsOIovTe?, xaTaTraOa-ouev tw 5e 6-f^
soiveuius : Deo aulem Pairi ei Filio Domino nr^siro iiaTot . -xai Ttw tw Kyoiw ri!j.6i'j 'irjaov XptcTw . cvv tw
Jesu Christo cum sancto Spiritu gloria ei impe- «ytw nvejy.«Tt, So|k -/«e zo«toc st? toO? otwva; twv
rium in sseculu sicculorum. Amen. «twvwv. 'Aariv. Âdduxii liicc <S. BasHius M, \\\ Lib. de
Spiriiu SunvtOy cap. penuU. p. 60, ed. Beuedirlin.)
• De opere ipso hsec retulit S. Allianasius.
17. Queritur deinde (Dionysius), quod arcusaiores C ^7. AiTtaT«t(Dionysius)Touf xaTsiTrovTaf «StvToO, m;
senientias suas non inlegras referant, sed IruncUas, y-ri oW.).w/3oyr yiyovT^j, «).).« rr«j0ty.o7rTovT«f «vtoO t«j
et quod non bona conscientia, sed mafa pro libidine )e?£t?, y.v.l wr uri y.xkn ffJvstSTio-st, «A)v«rovri/)«. >«aoOv-
loquantur ; quos similesail beali aposôli rpistolarum t«; &>? OAovTt. tovtoj^ ts TouTot? «7r€txt/.?st toi? Ta;
calumnialoribus. Certe siiigulis accusaloriim verbis toO (/.«/.«jsiov 'attoo-toaov o ta5«)ôv o-tv 'ETrtcToâ?
occurrens , omuihus eorimi argumenlis sululionem Kui^si y.ccl Trpo? sxko-tov twv 0:ro twv y.<x.rrr^fifi'»}'j dcr,-
adhibet; cumque Snbellium prioribus illis scriplis /zevwv «7r«vTwv , 7r«vT« tk 7r«/>' «vtwv TTiooye/ioixiva 62-
planissiiue co!»fuiarii, his poslerioribus rulcni suam p7.7:zvw x«i S«5e).)viov aiv ev 5y.eivot5 ( scil. iu prius
omnino piaiu declarat. scriplis) «vaT/5e'::st, ev To-jTot; 5s $6i/.vvGrtv oXox/Tjpov
savToO Tyjv eOo-sS^ TricTiv. (De Sententia Diontjsii ,
num. XIV, p. 2a5.)
C0.MMENTARI1.
' Basiliiis tria frogmenia sul)sequf-niia ii«his D tiam seu essentiam ei usi.%m intelligit, eaque rn-
asservavii , ac poslieinum qnideiu primo l<»co pr»)- lione tres liypo$tast>s in Deo admiilcre refngit.
ferens prxMii(iu(>i ips:\ a se ex!iilnM'i vtMlx. qr.ibiis
. Alexnndriuo vero aliud InjpostasiSt nisi quod
iiibil
Dionymis AlexaniMnus in secumia ad coqnomineni Lntini» p«TS0H«.' noiiieu sounl. Quocirca el M'€s //1/-
,
episiola sernioneniy Tzzoi nsy/ov y.c/.l «Tro/oyias-, finiii , positises calh(»lice jjruvlicat. Idco eniui Dionysio
seu opus de (juo a<;ioiiis iibs«>ivil ci cl usil. Tmiu abi-iiiue i|ui Sabcliiiiiu iiuiMigiiabani , ikui sufticerc
quoii nos primum
ponimiis, huic subjicicns, iiliid videl»atur irium pcrsonorum praidicaiio , quia ei
cital in huiic inodiiin
; irfem <>/ circa mec/jHm scn;;/i Sibellius ires in Oco person.is , qoales unus et
loquitur adversHs Sabellianos. Un-le pal.ua cst opus ideui homo iu ihenlro r«'preseulare poiesi, ullro
iliinl t{U(>d Alhanasliis iii quaiuor lihros divismn
, conliieb;»tur. Qi!:sm(|uam Basilius Cajsarieusis ep. 41,
nolal , a Basil.o iii qualuor cpisiobis iniiiiuie fuisse ad Maxiniunt pliUoioplinm , Di >iiysium aliquando in
disiinclum ; alioquin is docior lolius Ojierisdau- Deo noii S(»lum e'Tt|0()Tr<T« «7roo-T«<7ew», sed et ouffi«?
subsui ex quarin, iioii ex secunda epi&tola laiKlassel. (iiv.fopu-j Cttnslilui-SL*, iieui oy.ovo-tov priuio respulsse,
I;ise eiiain siibicctuiii Diouysii t- SMmoiiiuin circa ac poxhnodiuu iu a|»ologia :«d loguoiuiuem inissa ad-
mediani hcripii babori iudicius, loiiiin illui opos mi>i se scribii. (3"^ A'^'"'» ^s/, iiKiuii, ut varius sil
veliil uiiUiu uiiaiuvo episiolain , nou di-
scripiuiu , di'preiienmsetinconstnnsinconiiicr\ption\bussun.Sidr\x\\\
versas ceusere se conliroiai. Pmris iuiercsi oliser- aiiicr eum , si .Aihanasii epi-tolamde seuicniia Dio-
vare dihcriuieu, qno Diouysii duo idem (irrosrTacsw? nvsii lunc legisseltlocuiurum fuisse Baronius puiat.
vocabulum usurpant.iNamKomanushacvoccsubslan- Coustant.
m CONCILIUM ROMANUM IN CAUSA DIONVSU ALEXANDRINI HABITUM. 150
C?esariensium captiviiaiein coniigissc conjeciura est
EPISTOLA IV.
A. post auiiiiin 200, (iuo Yaleriauus a Persis deleius
Ab Eusebiti lib. vii Uisi, , cap. 9 ineinoraliir Epis- capiusque e.sl. Exinde eniiii barb:iroru{n inciirsio-
lola Dioiiysii Alexaudiiui ad Dionysiiini Rodiaiiiiin de nibus viciii* Roinauoruin provincia paiere cujpe-
Lnciaiio : nec de episiola ista (|iiidquiiiii :tliuiidc iio-
runi. Noiniitalim vero Scyilias, boc esi Coiilios,
viiiius. Porro Luciaiius iile, de quo, scu cujus gralia circa aunum 264, in Cappadociie civiiaies excur-
scripia erai , crediiur Cypriani succtssor , ciijus risse, inde«|ue plun.'S caplivos .st^cum abduxisse
Optnlus lib. I niemiiiit liis verbis : i Erat p.Iiaie Pliilosioigius iib. n , cap. 5 , tradit.
loco suo« iii ({tio pacilici episco(>i retro lejiij)oris YI.
obluleruiil, Cypriamis , Luci.mus et cjeieri. i Ideo- Apud Eusebiuin iib. vii, cap. 50, concilii Anlio-
qiie scri|>laiii nou iiiimeriio evisiimal vir eriiuiUH, ul cheni b'gitur ejiistola < Dionysio (ronuuio) Maximo
inter Siephiini Cyprinnique successores pux iiiibata (qui D.oiiysio Alexandrino successcrai) et oinnibus
scrvarelur. Queuiadinodum euiiu aiiiea siinul sns- ubicumque iii oibe icrrarum coUegis ejiiscopis,
cilavit Deus et Yiciorem , ul circa diem Pascb;e presbyieris , diacoiiis , m universre Ecclesi;e ca-
aposioiicaiii lueretup trudilionein, ei lieMaûm , ut tbolica^ > ii>scri|)la qua Paiilus Samosatcnsis ab
,
paceiii inier dissidentes ecclesias coinponerei ; iia episco|)aiu depiilsus, el in ejus locuni Doinnussuf-
el non sine Dei nulu eodein leuipore Siepbanus Pene quidem ab
g fectus renuntiaiur. toia describilur
roman£ Eccle&i* ei Dionysius alexaudrinaj pra2- Eusebio; sed cum prcCler inscripiiunem nibil ba-
iu^rum ; sed ul ille divinie circa bapiismum iradi- beai speciaie ,
quod aul ad Dionysium , aut »d ejus
lionis viudex , hic pacis ecclesiasiic.fi sequesier es- sedem atiiiieat, eam indicare saiis habemus. Con-
set. Qu;e aulem de hac ep>si(»la conjiciuiiiur, ul cilium aiitem Antiocbenum , unde scripia esl, Eu-
ad iiiiiia poniiricatHS Dionysii Romani releratur, sebius,Iib. ii, c. i9, celebratum dicit i lempo-
posiulant. ribus Aureliani Imperaloris > : qui quidem auno 270,
V. circa niensem aprileui Claudio II successit. Unde
Dionysii Romani episcopi ad Cfosarienseni in Cap- non longe anie Dionysii iiostri obilum, jiut eo
padocia Ecciesiain desideraiur epistola ,
quam Basi- etiam nnjrtuo, sed cum mortis ejus nuiilium An-
iius ojusdem civiialis episcopus Ciesareifi asêrvalam liochiam noiidum pervenisset, couscripla crediiur.
aiquo ipsa inajoriim memoria celebrem esse (esla- YIL
lur {Bdsil , ep, 220, el Damas.^ ep. 2, ». 5). Dio- Dionysio papiu isidorus Mercator duas supposuil
nysiiis cum hac episioia, qua Civsarienses conso- epislolas, Urbanum prajfecium alteram
uiiam ad ,
labaiiir aiflicios, It^gatos iniitebat qui fratres eorum ad Severuni episcopum suo loco cum reliquis ejus- ,
a captiviiaie redempios liberarenl. Hanc auiem Q dem opiiicis .edeudas.

•
CONCILIUM ROMANUM
IN CAUSA DIONYSII ALEXANDRIM, DE SABELLIANISMO ACCUSATI.
ilABlTUM ANNOCCLXIII, TEMPORE DIONYSU VWJE {{).
Concilmm ômanum. Hoc concilium auclore Diony- 1) num ad conciiiuin cilat etquid de naiura ac iiieifabil
sio papa celebraium esl Uomae, anno Domini 263 gloriosissim e Triuiiatis subslaiitia sentiat , unam
hanc ob causam : cum Sabelliaua, hseresis, auctore eaindcinve, an vcro diversaui in iribus personis sub-
Sabellio oborla ac prnpagata ,

gloriosissimae et ado- sistenieus diviiiam nalurain e^^se credai, scripto pro-^
randai Trinilaii personarnm disiinciiunem auferref, fileri mandat: Episcopus Alexandriuus caluniniose
Dionysius Alexandrinus sui oflicii esse ratus homiuem accu atus ,

piuiiilici^ decreio parei, cpisiolam meniis
Libycum sibi subdilum refellere, in eum luoubraiio- suae indicem, et criminis objecti piirgairicem, quae
iies quasdam scripslt ,

quibus sinislro judicio Peula^ exlai apuii Bamniuni hoc anno, num. 54, cuinquaiuor
poliijiuorum, non p(»rsonarum lanlum , sed eiiam api.Iogelicis libris pro sui derensione conscriplis pro-
jialur» diviuaR disiinctioueni ac diversiiaiem luereiur. pediem aflfcrendis, milllt. Qinbus habitis, cum Pen-
Penlapoliiani igiuir eumdem Dionysium Alexandri- tapoiiianorum accusaniium, el Dionysii sese pnrgan-
nuni, quasi de fide el Trinilale liun recie senliret, lis causa diu mubnmque discussa fuisset, piievio
apud Dionyslum ponlilrcem accusaijl. P()ntilex boc maiuro C(msilio , Diouysius Aiexandriuus episcojius,
oninium episcoporum, qui huic concilio iulerfue-
episcopoium conveniu indiclo, Dionysium Alexandri-
runi. senientia ac judicio ab accusatorum calunmia
(!) bubius esl annus.
151 CONCIUUM ROMANUM IN CAOSA DIONYSH ALEXANDRINI. 152
tesle Aihanasic, iu illo commeniaiio queni tie sen- A luius esi (Vide Baron., aiuô 265, nun). oO, usqne
lcniiu Dionysii adversu» Arianos cojiscrit>5ii , abso- ad 50).
ALEXANDRIN.E SYKODI DIONYSII

EX LIBELLO SYNODICO.
Synodus divina el sancla pariicularis , Alexaudrise

coliecla a onfessore Oionygio, ejusdem areliiepi' QpQKohtlcv vrro toO 6!u,oioyj)Tov Aiovvc-icu. tqO TavTnff
gcopo: qij* Sabellium diviiiiiaiis inimicuni abUicaTil. '/,pY.-rA'fig, unoTinpv^cLcsf. tov Za.CtX/.io^j t6v avTiQsov.
SyiTodus divina el sancia provijjcialis , collecta SOvoScs* ^sia. xcrt Updc To^tzn , cvv«0po'c6€i6"a £v
Aiexandriae ab eodcm Di<.nys!0 . (jnrc damnavit, et AA£;avoi:gi«, x/tzo toO -poztpnyivoM Aiovyatou, y.axcurt-
posl moriem abdicnvii N.^poiiannm episcopnn» Êgy- /.X7V.7'X y.cr.L «-roxTspvâGrii w.cT« SscvfTOV , N*7:oTt«vov
pii et Cerinibum : lamquam asseveranies, eoqne er- cTriTy.oTTOv Aiyvrr-ov, ra KTJptvôv '
«of OiaSgSatovfXivovf
ro.ri plurimos alios involvenle-; , in lerrena' Hiernsa- R ra rrAjisMJa, s'4a7raTwvTa;, gv t^ C7rtv*tw 'uoovffaLj/u.
iem Chrlsii esse reg»ium , ct miilenariiim amiorjjm roO Xctc-roO slvat T/iV ^«at/siav, xcri t«v ;<t^t€T>}ft5tt
docenies : cipnftterea boum sacrificia et ovium mac- ôyiic^riilo-jûi Trpor tovtoi; ôvSvo-wc; xai ft»jAo<7«p(ft-
i;Uiones lamquam iegitimas exigentes. yias vo/AoOsToOvTa;-.
EriSTOLAi(lj DlONYSll PAPJi: AD URBaNUM PR^FECTUM.

Honatur edim dilig^,re el scrutari, ut ralionabiliter ti pislificabit cor, jucunditaiem atque gandium dabit. Ti
snpienter aisponai et judicei ea qua^ illi commisia vienti Deuin bene erit et in diebus cousummalionis ^
siiiK, iUius benedicetur. Pleniiudu sapientiai es/, timere
DcurHy el plenitndo a [rnctibus illius. Corona sapienlioo
Dionysius episcopus Vrbano prcefecto saiutem.
tirnor Domini^ replens pacem el sc.lmis (rucLum : el ri-
dit el dinumeravit eam, Vtraque autem sunt dona Dei,

Summum bonum osl amare amantes se; ct econ-
pejus malum non est, qnam ut cives civibr»s in- scienlia et intelUclut, Sapientia compartietur pruaen'"
Ira ,
vid<!anl. Graii.is siquidem ngimus ture cbarilali, quod lice «^, et (jloriam tenentium se exaltul. Radix sapien'
lideles saiicli Petri bene suscipls ei adjuvas Unde iice esl^ limere Deum : rami enim iiliut longcevi, Ih
scias te a nobis no-irisque diligi , el lui tuorun^que ^ ihesauris sapientiw, inleHectus et^ scienii(e religiosilas;
non modicam curam b abere. Quapropter luam borta* execraiio auiciu peccaioribus , sapientia. Timor Domini
mur dileclionem, uil)orium quod coepisti(2), semper repellu peccatuni : nam qui sine timore esi, non poteril
implere non diff«Tas, quia non landaiur iuilium sed juslificari. Iracundia enim animositalis ilUuSy subversio
finis. Sapieniiam etiam le bortamur rliligere et scru- illitts est. Vsque in tempus sustinebit patiens, ei postea
lari ut raiionabililop et sapicnier disponas el judices reddiiio jucunditatis. Bonus sensus usque ad tempus
ca quaj tiiii ci»mu)issa suiit dicente Domino per abscondei verba illius., et labia viullorum enarrabunt
propheiam : Erudimiuit qui judicutis tcrram{Psal. ii). sensum iitnis. iw lliesauris sapieiiiKB^ significatio disci-
Time ergo Deum, ei mimdaia ejus serva {Eccles,, xn). ptino; : execralio autem peccaton, cultura Dei, Fill,
El dilige eum totis visceribus, et proximum tuum sicut concupiscens sapientiam, conserva justitiam^ et Deus
teipsum {Marc, xii). Deus aUissimns creavit sapieu" prcebebiL illam libi, sapienlia enim et disciplina, limor
ticm in Spirilu sanclo [Eccies., ])^ el vidit ^ et uinu' Doinini : el quod beneplaciium esl illi, fides el mansuc'
meravil, et mensus est. Ei ejfudit iliam saper omniu tudo, et iniplebil fhesmros ejns. Contumax notCsis, et
Cfiera sua , el super omnem CGrnem, ^ datum siiton imredibiiis limori Domini , el ne accesseris ad eum rfu-
prccbuit illam diiujeniibus ce timor Domini glo pUci corde. Ne fueris lujpocriia in conspeclu Itominumt
rialio, et la]tilia, ei corona exuilaiionis.^Tinior Do- ^ ^^ "o;t scandalizeris laLiis luis. Attende in illis, nc for-
viiui deldctubil cor, et dubit listitiam el g.aHdiuri in te cadas, et p<fnns scandalum aniinee tuce, ct adducas
iongitudine diernm, timenti Dcum bene erit in e.viyeniSf inlionorali<jneni tdn , el reveleX Deus absconsa tua. Pro
el in die dejunctionii sua: benedicetur. Dilcciio Dei ho- lide, Traler, et jusiiiia, ac pit* salule aniniie luae cer-
nornbiUs sitpientia. Quibus auttnn upparueril in visn la semper, el pro adjulorio fratrum» viriliier age, ut
diiiguni eum » in vtsione, el in agniliona magnf.liuiu a Diunino recipias remnnerarionem. Scripuun est
SHoium. I niiium sapientiiC timor Daiuiui. Et ciunfidi- enim •
Fili^ conserva tempus, ei deviia a malo {Ecctes.t
libm in vulva concrealus est, et cum electis feminis iv). Pro astima tua non confundaris dicere verum. Esi
gradilur, et cum juslis fidelibus «=

agr.oscilur. Timor enim confusio euiducens peccatum, el est confusio addu-
Domini scientii.v religiosiias. Heligiositas cuitodiel. el cens gloriam ei yraiium. Ne ac(Hpia% [acieni Qdvcriu^
(I) Haic ei sequens pariter vo6iveT«f (2) Idem esi episiolce textus cuno 2. Felicis iv, si-
miliier aduiterala.
LECTIONES VARLUNTES.
» Carmen secundum datuni suuin et prael)ct, Labb d Consolaiioms, iMo.
h eani, Labt?. ^
ScieniiaiQ el iuielleeluai prudentiae sapienlia com-
* Jusiiset tide.libus, fabb.
parlieiur, laUb
135 CONCILIUM ROMANIJM LN CAUSA DIO.NYSII
ALtXANDRlW. 434
^'!!'!L'!';!'
/'''. ."^''''"' '''''"' '''"' ^r,enclncium. A .^c«. /.. ;. Uo>no ,.uu, everl.ns douw.ticos
iuus ei opjn.
Non revereuhs proximum tuumin casu luo, uec reiineas mpufi subjeclos ulfi, rôn sil ponecui vimnts lun ud
verbum in teiujwre salulis. Non absconUus snpienliam occipiendum, ei ad dandum collecldU llis fulius Scriplu-
luam in decore ejus. in lingua enim ayuoscitur sa- ranim aiicloriiaiihus, senipei' ila recius;, ela via vcri-
pientia, et sensus, et sci-enlia , et doctrina in verbis ve- laiis 110 averiaris, ul graiiaû Dei
seujpnr acqujras, et
riiaiis », el firnienium in operibus jxstiiiie, Non con- bonorum li uiiiiium auiiciiia st>rnper fruaris : tauioque
iradicas vcviluii ullo mndo, el de mendncio iuerudiliouis lua f cilius ab nmore liujiis sa;cu!i mcus exeal, (juaii-
tum confundere. Non coufuudavis confilerJ peccaia lua, 10 cliinpeliiuir, aum vocatur. Nam vos eL praseuies
ei ne subjicias le liomini pro peccato. Noli resisiere uilei-c ciipimus, ei abscMilms co!]oqui, saliem per
contra faciem potentis nec coneris contra ktum
,
fluvil. e|»isiolam, desiiieramus. UmJe op'.amus, ul vos bcalus
Pro jumia ngouizare pro animalua,et usquead morlem
Pctrus apo.slolorum piiuceps ;<d sua linriina feliriier
ceria pro justiiia
et Deus expucjnabil pro le inindcos
,
prruiicai, (pi;.iciius in omiiipoieniis graiia perfrui
,
tuos, et eos everiel viriliter. Noli citutus esse in Umjua vesira pricseniia mereamur. Data iv noiias februaiii,
lua, et iuulilis, et remissus in opcribus iuis. NoU esse Auieliano ct Basso viris clari^simisconsuiibus (1).
EPISTOLA H- DlOiNYSll PAP^ AD SEVERUM EplSCOPUM.

De Ecclesiis paroc/iianis ,
ut sinyuia sinfjulis denlur h cmm cmn fuerit unus ad queni
,
possil rccurrci^'.
presbyleris, et ulnulitis alterins parocliioi termiuos prteposilus.
vel jus invadal.
De Ecclesiis ergo parochianis % unde apostoli-
Dionysius episcopus Sevon episcopo salutenu cam scdem consulere vohiisii, qualiier smt cuslo-
Olim et ab initio iS. Leo , ep: 24) tantnm perce- diend* per(o) Cordubensem proviuciam,acdividendaj
piinus a beaio Peiro aposiolorum principe fiduciam, sacerdoiibus, uihii luui cbarilaii melius nobis videlur
ul habeamus aucioiilaicm universali Ecclcsicc, auxi- nitiniaic, quam ui sequaris , quod nos in rumana
lianle Douiino, subvenire ei qnidquid nocivum Ecclesia nuper egisse cognosciiur. Ecciesias vero
:
est
aucloritaie apnstolica conigere et emeudarc. Ad boc singulas siugulis presbyierisdedimus, parochias ei coe-
enim divina? (-2) dispensauonis provisio gradits ei ineieria eis Uivisimus (4), ei unicuique ju.s proprium
diversos consiiiuit ordincs esse disiinctos, ut dum haberesiatuimui, ita videhcei, ut nullus alteriuspu-
reverentiam minores poiioribos exhiberenl, ei po- rocbi* icrras, lermiiios, aui jus'invadal, sed unus
tiores miuoribus dileciionem impenderent, una con- quisfjuo suis termiois (S. Leo 1, ep. 89) sit conienliiS,
cordla; fierei ex ijiversiiate conleilio, et recie ofli' et laiiier ecciusiam ei pleljem liibi cominijsam cus-
ciorum generarelur administraiiosingulorum. Ncque lodiat, ut anie tribunal «lerni judicis, ex ornmbus
enim univ(M*siias alia poierai raiiQue subsiiierB, nisi ^ sibic«Mnniissisritionem reddat, et non judiciuni, sed
hujiismodi inagiuis earn diiTereniiLC ordo servaret gioriam pro suls aciibus accipi il. Hano (juoque nor-
Quia vei'o cieaiura in una eademque lequaiilale gu- niam, carissime , le et omiies episcopos sequi con-
bernari vei vivcre mo;i poicsl, coeiesiium niiliiiarum venit :
el quod tibi scribilur, oninibus quibuscumque
e.vemplar nos instruit : (juia dum sinl angeli , .siut poiueris, noium facias, ut non specialis, sed gene-
archangeli, liquet (juia non .equales s'jn!,sed in po- ralis iiH im piiecejUio. Crimina vero, (juaj cpiscopls
teslale eiordiiic, siciii nosii, diHeri aiier ab aliero. Si impingere dicis, per aiios noa sinas ullo nio !u /ieri,
ergo inior eos, qui sine peccato raint, isia cOnslat esse nisi p(>r ipsas (jui criniiua inleiiduni ; si lameu ipsi
dislinctio, quis hominuin abnuai injrc se libenter digni et irreprehensibiles apparuerint, et aclis do-
dispositioni submiitere? Hinc eleiiim pax et chariias cuerinl publicis omni(5)secarere suspicioneei inimi-
inuiua se vioe compleetuniur, et nianet lirma con- ciiia, erirrepivlienbibilem (ideiu conveisaiioncmque
cordiai in ailerna et Deo piaQitadiiectione sincejitas : ducere. Neniini enim de se confcsso, credi poiest
(juia unurn({uou(iue lunc salubriler compieli^r o[ii' su[fer ctiimen alienum, quouiam ejus omnisquc ici
(l)Ann.27l.Alsi5cribasFuscoetBassoeri(nnn.2.^8, reelgarenlur, ei cbrisiianorum in coeme-»

abE^r-cle.sij.s
(:2; S. Gicg., ep. b% {m\, quibusdam ieviter dun- leriis convenius

V('t:irenlur, [tarochixrum Ecclesi:!- ,
lax:>i cummuialis. lum, ei coeiMOicriorum conrusio sine dnbio pace

(5) Coiduba Hispali subjecta fuit lempore Dionysli EcclestsR ccipeiSii vicissiin libera laculiaie adcundi
,
papae anno vero cic. TlM). sub Mauris capul eral regni co?me!eria Dio;iysi!is r(»manus pouiife.x p;iioc!iias
,
hispanici. presbyieris p^T exilium vel ni:iriyriiMn sptdiaias,

(4> f.cctesias vero sinaulns singuiis prcsbyleris dedi- aliHS atiis assigiâvit, lempoi e pers;cuti'»nis confusas
mii6,piinicniiis et c(vnieieria eis divisimas.WaiViC. parochia- iierum divi>ii, ;ic j>ro r:itione disiribuii , cieineieria
rmn disiinciionem nun Dionysio. sed ab
primuti) :>,
sirrgulis, quod ante eum fccerani quidam anieque
Evarisio factam esse,palel ex iisqme supra divimus ce.«^soies, vrci.ssim cmisignavii (YideJBaroii.,aiino 270,
in notis advitam ^jusdem Evarisli, verbi.> ; Hic titulos. num. 17). Skveii. Binics.
Verum cum persecutione \aleriaui pubiico edicio,
in (5) Couc. Arel., 1, c. 13, 15, q. 3. êinini pr««
de quo supra in noiis ad viiawiSixii eginius, presl>yteri leiquam.
LECtlOÊS VAULiNTES.
* Yerbo sensal\, Labb D '^ Parochiabbus i«e»
^ Kecurari- iab
;
155 DE S. FEUCE ROMANO PONTIFICE. 136

cbnfessio (professio, iia in ms.) perlculosa e&t ei A niiiiget, figros exaciiat, desides horlando c snc-
(Uudr. coU, îêlan. inierprelat. con&tilut. \^2, tit. i, ccndat, refugTeniibus suadeat, asperis blandiaiur,
lib. IX, cod. Tlieo4us. 5, q. 'i, Alieni) adniiili iioii despenlos consolaiur, ut quia dociores ^ dieiinur,
debet. Siniiliier aiieni erroris sociiim , vel a sui vo- viam s:iluiis gradienlibus osiendamus. Slinus in cus-
luniarie proposili iramile recedenlein, aut sacris pa- lodia vigiianles, adiltim conlra hoslio inMdias soilicUi
irum regdiis el consiiUiiionibus impediertiem, suscl- munininiis. El si quniido perdiiam ^ ovein dc com-
j)ci'c noii possumus, nec debemus, nec impeiere inissis gregibus error abduxerit, i«ito illam anoisu ad
rccie crudenles, vel sancforum pairiim Siuiciionibus caulas domiiiicas revocare contendamus , nt de pas-
ohlcmperanles permiilimus : (piia infames omncs toris noniine quod habemus, non supplicium , sed
csse censemus, qui snam aut Cluisiianijm pijnviri- proemium coiiifequamur. Quia ergo in his omnibus
canliir legem, aul apostoiicûn ve.I regui.irem iibenter divin;e gratiae adjutorium upiis esl, omnipoienti^
po^lponunt aucioriiaiem. Hiec (i) iuifjue , fraicr Dei , assiduis precibus clemeniiam exoremus , qua-
ciinrissiine, qu.T pro aiTeciu sacerdoialis nominis el tenus ad hxc nobis operanda, et velle iribuat, ei
Iionoris iinpendimus^ libi luisqne subdiiis, el omnl- posse coiiccfdat, aique in ea nos via, cum fruciibus
bus lenenda , ei aliis niniiianda , alque pr.nedicaniia boni operis ,
qjiani se pasior puslorum esse lestatus
mandamns, quibus ei pieias ad utiliialein el , sit ad esl, dirigat, ui sine quo niiiil agere possumus ^
fruclum dileciio. Unde abjurgando, horinndo , siia- per ipsom impiidre omnia valeamus. Data v Jdus
dendo, blandiendo, consolando ^, prodesse, quibus sepieinbris(2) Claudio ei Paterno viris clarissimis
possumus, fesiinemus. Liiigiia nosira bonis ioinenluni consuiibus (5).
sit, pravis aculeus. Timidos ^ retundal, iralos
(i) S. Greg., epist. M5. lib. vii, cujus verba ac in igiiem sciipsit epistoiam in qua unUalem Dei in
siybitii neiiio non stalini agnoscet. Trinttale el Triuiiatem in uniiale egregie couforinavit.
(2)Ao. 269. Uiinani ea nunc adessei ad refellendos novos veie-
(5)Idem Dionysius papa lesic sancto Alhanasio resque AiianoseiSabeilianos.
lib. de decreiis synodi Nioamai adversiis Sabcilianos
LECTIONES VARIANTES-
'^ ^ Consulendo'la66. d Dcclores Lab»
o TuiiiiJiiS, Labtf. * Pejdevij, Lab,
^ Uoruilur, Labb f Facere iiiUU assur^mus, Lab.
a
DES. FELIGE ROMANO PONTIFIGE,
NOTITIAHISTOIÎCA.
Felix (il PotUifex, Romanus anno 269, f/Je 28 1'«/ G straret, Snbellium cofifularet. Eidem ritum faciendi
51 decctpbris. — Felix palria Romanus Const;inlii sacrificia swpra sepulchra aulmemorias mariyrum (8)
filiiiS-die 28 vel posiremo anni 269, in Dionysii lo-
(2) Bona. lib. i^ Her. Uturg., cap. 19, §5. DeFe-
curn subsiiiuins est (I). Hic insistens pra.'d<cessoris lice primo Suiiimo Ptmtifice scribit Anasiasius^ Hic
sui vesiigiis nibil aniiquius habuit, qiiam iKereses constituil supra sepnlehra ant memoriiis martyrum
insurg»»nies in Ecclesiam profligare. Quamobrem mi->sas celebrari, qui;» fonassis de hoc legem cdidit,
ne aliter lieri posset. Hinc exisiimaverim orlum mo-
cum recens csset vulniis a Paulo Snmosaieno inOi-
rerfi conseciandi allaria cuin reliquiis marlyrum.
cium cilholir.ne veritati, necdiim obducia ricalrix dc B:ironins, ad aiinum 27n.§2, scribil c Einsniodi in- :
crrore Sabellii, ipse de Filii Dei divinilaie, ac pari- siilulioiiem lona»» anle Felit is pap.e lempora Ecclesia
sibi vindical... Felicis crgo dccreium siabilivi>se vi-
ter bumanilalc, nalurisquc duabus in una Pcrsona
deliir, qiiod absque scripio canone, traditionc lan-
disiindis ad Maximum episcopum alexandrinum tuin siiiipliciier servarelur. i In liac scnieniia est
Dionysii successorem scripsit epistolain, quii veluti D eliaiii Tillemoiiiius. Caiernm
hunc ipsnni rilum
in
verlia Apocalypseos cap. vi < Quare vidi snmptus
ancipiii gladio uiramquc hxresim uno iclu confoderei
;
Altare Dei aniinasinierfeclornni propterVrrbum l>t'i,»

iil dum in Chrislo natnram monstraret divinam indi- iioianle Berlio in Hist. eccles., iuiu. ii, p 52,5, § xix,
vise hum«»niiati conjunctam, Pauli haresim coiidem- Disseri. iie R'>m. Episcop., sa^c. iii, coiligiiur ex
naret : duin vero bnmanam in eodem pra?dicaret a
Ambrosio, Ep. 22, 54, ui ait : t SucredaiiX vi-
ali.is
clima; Iriomphales, nbi Cbri^tiis hoslia est; sed illc
divina esse natura^ proprielaie disiiuciain, el divinx snper aliare, qui pro hominibus pnssus est, isii sub
subsianlix in tribiis personis subsisienii^m demon- aliari, qui illius iedem|)li suiit passione. > Vide et
Sermonem inier aiigusliaoo^ de SS., niiiii. xi, nunc
{\)K\iêh. llisl. eccles. , lib. vn, cap. 50 el 32; in apivendiccm rejeciom. Coiiriniiai ipsius rilus ve-
Pajîus, ad aniiuin 274, n 2 CArl. de veiifier les da- lusiaiem prisca Kuiianorum poniificum consueiudo
fes, pag. 243, Saccarelii, ///*/. eci:l., loiu. iv, pag. siicrum peraiêiidi supr;^ beaiornm aposloloruin Peiri
t28. el Pauli sepukhium unde Hieronymns adve Vigi-
!
137 DE S. FELICE ROWANO POiNTlFICE. t38

acceplum reievt HOer Potuifkatis. Cuniannos qniu(|Uo A eiqiio Kdclinriauus Calalogus.faher »egii)oeSneftor.jin,
calhGlicui Ecclesij? pra^fuissei, niariyr uei.essîl ssi- nec lioii Fossaiensis, i)(^ liber Poniilici Is concWiunl,
viente nona adveisus chrisiianos perseculione, (juain qnattnusennUtînp<»r»i»uscClaudiiel\u.reliani acot.su-
Aurelius anno ^72 e\orsns 1'ucfaL (1). laiuClyudiielPalerniusi|U(rincoiisu!alum Aurcliaui if
Felix qnando et quivndiusederil? — Felicem (|uin- el Capiiolini, > bocesiahanno 'i59 ad 214, poMifictm
que uanls Ecciesiain gubernasse Eusebius tradii (^l), iuisse docenl. Ex hoc consensu niinim-; anibigciniuin
videiir, quin ipso amio (;uo vivere dci.iit Diotiystuii,
laniium sanclornm reliquiarum contempturem .tii :
adeoq.jeposi26deceinbrisdicm annl •i(»l), Fclix vninin
•
Male facil ergo rtMnanns C{itscopus, qui su(ker m<n •
tuoruni hoiiiininn Petri el Pauli secuiuiinn nos ossa successei il. Ai quo die vel inens-a idem papa ohiiirii, non
veneia>(ia, secundum le viiem pulviscnlui;i, ofleri iia rncile est (iorunidem codicum auctoriiale iieliuire.
DoMiino sicriiicia, ei tumnlns eoruni CWrisli ar(>iir;t- SI enim Biiclierianuiii consulamus caialogum , aonis
tur aliaria? » Facinnt quoqiie caiu in rem accurala
qiiinque iiieusihus undecim dicbiis vigirii i]u;nqac
illa iiiariyrnni moninnenta ad in-tar sacetli attartsve
ex|i()sita, quîi in Roina subieriaoea «iescribii Paulns Pniiiilicalmn gessit : adcoqiie non ad consnlaiimi
Aringhiu>,ac BolJelns, de Coetneteriis, lib. i, cap. 8 Aureliani sed ad consuiaiHnri
— \elusiuni auieiu iHnin inoreni, neiiuin fi ieliuni
II cl Cajiiiolini lanlurn,
Anrdiani ill el M;ircellini, lioc esl ad annnm ^ll^y

pielaii, sed etiam nasceulis Ecciesiic angiistiis, atqiio
persecutioamn temporibus cougruuni, etoppor umiin 1> Pomilex fiiissc dicendtiscssci* !n ciHllce rtginic Sm
pro.vimis safcuiis obtimii.^se,demonstrant PP. ser- coriim, Fos.satensi ac lihro Poiiiific^dl amvis (ju:unor
mones ad mariyruni niensas quos inter 115
iiabiii :
mensihus iribiss diehus viginti qinnqne S(;disse, ac
Augustini de Diversis, inscriptns ad Mensam Cypritmi^
\i\ quo ni£C iiahentur : « Sicul nosiis, quicumque in kaiendas juiiii in coemclcrio suo via Am'elia sepui-
Caribaginem n<»stis, in eodem loco, ubi prupier nolus esse Joiibifur. Eliamnum m Ecciesja, secnndnni
men Christi sanguis fusus esi Cypriani , mens^. Deo M:irlyro)«gia hJed«, Adonis, lljsnardi uo Hum;.nnn:,
constructa est« Tamen mensa diciiur CyDriam non
qnia iiiidem est iimquain Cypnanns epuiatus, sed S. F(ilicis Papas el Mariyris fe^ltiin iii kalen<l:j.s junii
quia iin esi imnmiatus ; ct quia ipse iminol:aioui2 su;« cclebiaiur. inDucheriano anieTr. Depositianis episco'
paravlt hanc mensam, non in qua pascul. stve pjsca- porum romanorntn indiculo (I), noiainr ipsius depo-
ttir, sed in qiia sactilicium Deo.cniei ipseobiatusest,
sitlo lertio kalendas jannarii Cailjsti. Qn,L* loclio
oileratur. i ilue >pectanlS. Pauiiui versusNaial. t u iii
Spectanl d^^supcris altaria lota fcaestris,

ad superioreni revocaii commoile p6sse:, ct.m hoc
Subquihus i4tushai>uni sanciorum curpora ;^.dcin libniiiis lacile accidiU, nt iii kylon.Ias }ni!<jaril, pro
Naiiique el aposiolitî eioeres ûb co^lite measu
j)ep«>siii, ptucitum Ctin.sto &rii un*ts oiiorem
iii kaleiidas jnnii scrihani. Scd non ilem suptMior
rulveiis ioitir sjacla sacri iioamiua reddunt componi cmn praMnissis poieU ; ctmi ah cxeuiitc
Prudeniius item, bymno xi, i:se,i Src^^. i mense deccmhri, quo Feliceir^ ordinaiiini cssi? gou •
Talibus Bipi>ulyti -(X^rpus mandaiur operlis, C siat, ad 29 diem maii. meiises dumtaxat qniMqno si)-
Propler ubi af^posiia e&l ara dicala Deo.
lilu sacrameuu donairiK ineusa, oademque
iidi inlerjicianlur. .\nlonias B:)gins hi Dndieiianum
Cu^»los lida siii inarlyris api>obiia, calalogtim irrepsisse pnlat annis v, pro annh jv, al-
Servat ad a:ierni spem viodlcisi ossa sepalcro,
Pascii iiemiaiiciis Tylvicolas da^ ibus.
que bocerraio ex aliis libris correcio, retinendtim
Ex veiusta bac c^miiuetudine atiaria suprii memorias

esse annis IV, mensihus XI, dicbns XXV. Ei cx hoc
mariyrum construendi condi iacras reliquias snb caialogosicemendalo corrigere viclssim licet civieros
iisdem aliariiius ab eptscopo consccranie animadver- libros, cnm uninpiariis inusitaium non sil ii, pn> x,
3unl pr;ecii^lo cap. iO. eruditissimus cardinaiis Bona,
el ad Felicem 1, Emmanuel a Schcistraie, Fraiiciscuii
adeoque m mensihns pro \i monsihus pmgere. l}ua-
Pagius, el Antonius Sandiuus pro, ter laudaius Pagiiis (2) Fclv.eni die 28 deccfnhri*
( ) Nnnam di<iunt Fûsebins ct ilieronymus perse- anni269ordiiiaium, ct die 22 meiisisdecembris anni
cuiionem in Cbronico, iiem Orosins, lih. vii, cap. St5.
274- vita funcium censel. Et ei quidcm snlmiijaiur
Ouidam, ut esiapud Baronium. ad ann. 275, § 4, eam
esse credunt, (juam S. Leo, Sierm. 74, cap.C. facit Bucherianus depositionis ronjanoriin^ eptscoporum
octavain el celei)rem propler inmnnera muriyrum Indiculus, si iii kalendas ]anur\rii pro xi kiilendas ja-
millia, Laciansius, ue Morltbus persecuternmyCap. vi
ntiarii, lapsu, ul diximns, llhr^riis CMniiian^ tji eom
« Atnelianub, » ait, « qu; es.sêt nalura V(»s2nns ei
prapccps, quanivis captiviialem Valeriani memiiiisêl, -. irrepsisse iargiamur. PrEeiere:^ Fclironi ad amvi "74
tainen ohliins scelfris ejn.«; et poenic, iram Dei ornde mensein decemhrem vixlsse, sticct>ssoii ejiis iempus
lihus factis laccssivit N n inleulala igiturdumlax.it
-
assignatum persuadet.
persecuiio ah Aureliano, nt visuin Dodwello. sed et
execulioni mandntn^ iili loqiiiinr, et prohat Paifius ad ISum S^ Felix mnrtyr.- Idempapa marlyrls liiulo
ann. T71, § 0- Idoo autenv Eusebins, lib. viii flist. ab ephesina synndo, Cyrilla aliistioe decoralur. Kcc
eccL, cap. 4, scrihit «ijaholurn velnii somno sopilnm obstat quod apud n.icberiuni in Indiculo ciiatu sub
Ecciesiai pacein iion perturl;ass«i ab Decl! el Valeriani
litnio DepoîltQni}» Epiacopoiuni recenscftir; c«n! s\iU
teinponbususqnead Diocleliannm, <rquia, > ulail idem
PagiuSj § 11, i persecuiio ab Anreliano exciiata hre- eodem titulokgamus ei Luciuni. qiiem inartvriro co-
vissnna iint, cum econlra lam Decii, quam Yaleriani ronatum luisse Cypriani lesiimooio indnbitalti/n csl.
persecuttones diuinriue fuetanl oli (juain eiiam ra-
:
Prolecto S. Felicis mariyrrurn, praeterea calaiogi praR-
lionem Nuineriani el Ma\imiani Hercule» meniiftncin
non iacil. qui lainenanie persecutionein Diodelianam st:intissimi, lih('r Poniilicalis, H(»mannm , ali. que
Ecclesiam vexarunt, uli tx annaiihus liquei ; marlyrologia leslanlur. Recie idcirco sapfenlerque
(2) Euseb., Hisl. cccl. iib. vii, cap. 5'2: «Qna lem-
peslalc cum Felix quinque annis rom«inam guiêr- (0 Apud Scheieslrai. el Brncher. lu Doctriuaiem
nassei Ecclesiam» Euiychianusin ejus locum sticces- •pQ)um, pai;. '269
eit- > Pag. 250 cdit. Taminensis (2) Pa§. , Cra. ad ann. 274, n. 2.
Pathoc V. 5
,
m DE S. FELICE UOMANO PONTIFJCK. 140
Papirios Ha Fplloeui Ailoquidir : < \ii- fuisli fide , A fneril, lU quirlibei res, quift dc diversis etclepiis ad
viia, scieniisf clarus . <a iriariyrio subeiinclo ifloiipii* ,
jps;»s reierebaiiiur , cuiu syiiodis conjmuiiicarcui , er
ut ev<*i)(iis ^lociiit. Id etnm siib AureUanOj <iaoil ne- exiudc re3p;jiiSa itiis Uarenl, cuiuque inoreui cuin-
§an aoi. polesL seveiO. iroculefito, ulque FiaviiVo- deni dece.ssores iiliu# per plura saecul;» iiniiarl uon
pisci serbu uiar, saiiguinario }u'iF)cipe, ei chrtslianl deslilerinl; quis ipsum rem neglexisse crediderii .
noijiiuis acerbijsiino husie pro Cluisio consiaulii^siuie qiiam imporaiorls eihuici judiciuin toil Eccieside laiu
sabiisii, ul decebat CoriSiarilii filajm, hoc ciiim paiii uiiic , nomiuaiiirtque rouKuue tani glurioaiitM diside-
luonumen er;«i. Itaqw*'. uouinifiieriiullyrillus Alexan- labaiV Tuar (^pporiuua Fclici daia est occJisio ^
qua
driuu>. rt \iaceulias LIrJUi»nsis, qul sub Cceiei-nufv Citrisii piopugnarei Dcitaiein ac reluiarî Paulum
le sanclum iiiariyreni appeilani. Ei qui Arleime revocans iinpieti»tem Deo, ut aniiocheni
l»riiuo viicere,
.ilius ille episc«*5)U3 te prv>Uuoebai itsujin, Rona-.ii^^ paires loq.iunlui*, Ocilum iudiabult avTcraG-ff&uivox
rpie Ecdeftj;^ do«?toieni appeiiabai uiceiiS t Senieiiiid avTGv Twd-Oi ;

quiadivii.um Ciirisio na.Mirain negubai
yelich tanct':ssiini einacapi el riiuriijris romani de In- Quidipud ea occasioue aliisvc scripsil Feiix, ila iiuer-
carimiiuhe Ycrbi d fide. » iunuit Ihs verbii Pap>- iit, ui vix in(;dicuiu fragineiiiuni nouune ipsius in-
riiis S. Felicis ^pibtolan» ad Maxiniuiii episoopum scnpiuni ad nos pervenent. Huuc lamen icrnUis cele-
Alexandrlnuni roftlr& hreresim Sabellii el Pauli Sa- \\ brcm i-xsiiusse, lioc non levi ar|:umenio esi, quoa
mosaleui. ciun .Apoliinarisl..', ui couimenia sua aucloriiale ido-
feilci reddhii Fifiisiofa cncijcUca ejns decessori Dic^ nea tucrl videreiilur. viuia opera uon obscuhs qui-
nifsia ub aniiocf>e'ta ii-modo itiscripta. — CiMnperluui husdain, sed in>ignioribus Ecclesise scripiorthus sup-
esi ex Eusehio nomiuatim Oionysio romauaR ur- poneresludereul; hiijus eiiam Papa: noinine noniiulla
(1),
his episcopo inscripiam esse encyclicaiu rtuiiocheni sibi cuuaugcnda duxeriiiil. jSequu etiam uegiexerunE
CiUiCilii oplstoi::;u, qua Je Pault; Siujiosalcr.si oIj per- epiiosini pulres ejusdem auciorilaii.' fi(iem lueri, Sane
vers.'»!!; doctrinam ac pravos inoresa .sede .^nlioclicna intei Patrui!) leMini(u»ia fr:igi::entum laudant (i) ln'
ilejecio, ei Doruiuo In ejus (»/cufn suriccJO adiuone- licis sancii.wnu Episco\n Hom(e, et Manph ud Muxi"
reiur. ; Qu(»d quideui, > inquil SyiiOdus (2), id«:irco muui Lpiscopurii et Clerum AleuuuarinuiU, quod ei
vobis siguillcaiuus , ut ad euin (Dunjiium) '<'ii''^t'S, Cyii!i(js .Apoii;i.elico adversus Oi-teinaies ad Anajh-
jl ab eo CGmmunicaiorias liiierasaccipiafis. Hic vero Y). inseruit, et Marius Mcic;.tor (2) iaiinitate tio
(Puuius) ad'Artc!haia scriiât , ei ii , qui Ar«emam narit.
sectanuir, cum iiio co»uuiunicent. Hxo. autem epi- Ljiisdeiii fragmchli sinceritas ad»iruilur. Non ue
slola CUU4 Dionysio, morle interveniente tradi non ,
sunt tanien r|ui Iragmentum hoc Feiici nostro abjudi-
poiui.vsei, saliem successori f»jus, quemada»{*dum C tviute-s illud Fclici. qui a Consiaulio iinpei-aiore Iii
.<iol!iad{%qa;«lk'-. idipsuui coMtigil,seu!p.'r fa. liimes.se !..iberii iocum subrogaiusesi, tribuenduni putonl. Ve-
cousiai, reddit.i e5(. rum Icvis esi<imnino raiio, quo; eos in hjjusiT.odi opi-
Auveiium lurptfutoris jndiciuni lloinuuce sedi fjlorio-' uioiiom adduxii. Hoc quippeutio niiuniur aigjnjcnio,
aur.i. - iiiieriui Paulus, laineisi ceieb«i adeo synodo, quod fr:iguicaiuin isiud in ephesiuo conciiio, ut et
qu.v.ii cctoginia episcopis cons;iiisse Hilarius ira- apod Cyriilum JuUi pap:\; ie.siimv>iiio poslponatuT. Si
(tii (•:•;, rondeinnatus , e domo aniiochensis cccieîise amcm vaierc'i isla ratiu, .hilio ac Fclice dicendtis es-
leceuere, cajnque iônjno c('i!ceiiere diu detrertaxii ftet po;^terios Cypriaiius ; siquide;u is post illo.> in
<ûocirca, : inierpeitaius imper.uor Aureiianus , Eu- prijedicto cuncilio citalur; el rursuui Felice ac Julio
sebii seijieiiii.' i.i) hoc^negotiumreciissime dijudica- anliquior censendus forei Allicus Episcnpus C. P.
vii. iis douiuia iratii pr;ecipiens qnihus itaiici chris- quipiie qul ei.sdeiii in iaudalo Cyiiili pr;e{>onitur>Sed
ii?.ii:c rcligionis ani'Siiles et lomaiius epi.sc;.'j)»is scri • Viuceiiiius Liriueuîs (3), et lljpatus Eihesiorum
h^^reut. ilai. aiUein in caus» inierpcliaii ucq»:ii Au- epi^copus iu collaiionj cuin accpliaiis, uhi eadcm
rehaims , nisi' postquan» is, Zenobia Orienijs doinina tesiimonla c(unniemorant , Fe!ic<Mn Julio, prout exi-
el Pauli pairona devicta, Aoliochi;im recepil ; quod gil lempornm ordo, prieponuni. Prailerea nemo non
quuicoj siib exiiuiii anni 27-2 c.ntisisse crudiii uo- D vidct iudigiMm prorsus fuisse lauta Synodo, ut ad
Uiiti. siabiiieiiUum fid>v:n , l<Oiiiiiii> ah Arl:uiOrum ractioi.e
laiii crkbic jtidicium posiui;;b.il, ut Fcii.x ((n;mi in caiiioiici aiilisiitis hicum intrusi aucloritale ute-
primiim cum caiierisliali?e episcopisc<uivcnirei ;'io- retur. Neque vcro sfzuelisîuii cpiscupi RunuL' ei Mur-
dequc ouni iis ad Oomnum scriberet, sece ratarn lia- Hjiis tllulas,. quo Feliceui C)Miins el ephesini pitres
bere illius oriliiialionem ., el Pauli condcmnatioiiein ^»\orn3i]i, in lionuncm hujnsuindi conveiiit. fp^â de-
coiilirmare, Ncc ulius videlur UuL.itaniii locus, quin pjque inscripiio, quai M«ximi .^li.'.\audrini nouieii pra:
Felit id, qiioii inuiicris :.ui crat , eo in iicgolio pra*- se fcri, duliiiare nos non siuii, quiii subne.>tum iVag-
siiieiii.Cum emm decessorihusep:s id moris se:npcr uuMiiuii» Cyiilliis et ephesina synodus veiui Fciicis l
Jesiiinonium laudariut. Ouipp-; eacycli«.a syuodi sr-

(i) Euseb., Hisl. eccies. iii;. vji , cip. 7^
î apud Miosi, Col- iio(:hi?n;e epislola, Diuiiysio flomano simul et !i] a:\imu
•;i Apud Ej-eb , locociiai. ,
leci; Com-H., tom. i. pag. llOii. \\) Ccncii Fphos., acl. i, pag. 512.
(3) HilariiiS, bbr. dv Si^nodis, u. iJii.
r2' Mwr. ileiCHi., p.ic. 178 ei ^-'iO edif Balu?.
|4) Euseb . U:co ciiao «'?)) Vinceui. IJrtn., Cf/^7»ioj»r. cap. 4^1
U\ DE FEUCE ROMANO
S. PONTIFICE. u-J
Alexahdrino inscrlpla., hunc Maximtim Dionysii A rum Alf^xandriiii, .liilii episcopi Roma?. Auibrof.ii ei.
Alexandrlui snocessorem Felici nosim sequalein Hasilii Gregorii, eL alterius GregcJrii Arv.pjriioghii
fuisse, ceiMo nos docel. lconii, ei Attici ConsLantinopolitani, nnllum lesinoo-
Adversd Leqmetiiii opinio dilniiiir.'— Venim alJA ra- nium eorum de una naiura proiulil. a Subjiciun
liohe Michaei Leqiiien doclis in Danmstenum (iisser- acephati: « Quid ego suspicamini. quia nos eus fat
fsilionibus nihit jam superesse censei, <'.\n' idem frag- savimus? > fclpistoiasfcitic^l. quas FfiiriR alloramqae
nieninm non lantum Felici nostro abrogare, aed et nomine prolerebant. Quibus Hypatius satiijratjii hij
haereiicis adscribere dsibitemus. Ubi enim phnes verbi*: i Yos non suspicamur sed aniiquos haereii- .
epislolas Julii fâpas nomiue ab apollinarisiis con- cos apollinarisia». * Tnm iisdem haereiicis insuntibuo
ficlas esseprobavit, landem snbriil (i;, eplslola, guu» ac diceniibus, <t PossunTus osiendere, quiu B. Cvrji-
sub Felicis Homani jiomine ievebaiur, li.ittm uaturam ius ustis esi isiis lesiimonii» in Ijbris adversus Oiiîh)-
asserlam fuissfe iesianlur flypatius ei Liberalus; uec rnm el Tiieodorum respondei ideu) Hypaiius
; » :
proiude dnbilandi loctjs superest, quln ex eodem, ac i Modo maxime ei illosadversus Diodorum et Th»M-
caJterae , quas meuHuavi, fonlf* prodlerii. Si lamen dornm librosambiguos laciiis, tamquam fictos artvr-i-
vir erudiius laudaiis a se nypatii ac Liberaii verbis sus morluos prolatos dicenies, qui non [jotora.ii re-
stare voluerit ^ ipM bit»u»nonium, ab epfiesino conci- B f^llere fahiiatem. Si enim adversus moriuus probai
lio ac Oyrillo proiaium, pro genuino Felicis fa*ia ad- snnt , muUo magis adversus Nesiorium et eo:^ qui
mitlendum eril. Ei ad llypatlum quidem quod 3Ui- conira capitula ejus scripseruni proierre ha))uii ea-
nei: duple.r distinguii Felicis lesiinioninm , unnm dem tesumonia. Sed nunc videinr quia kereiiri
proialum a Cyrillo iu ephesina synod»* et alibl, alte- falsantes addidieruni ea, » .
rmn vero ab acephalis in«cripiis iiaereiicis. aul h:e- primum hanc cutn acephalis cu!i.i.
ijl)e»'aius vero
reiicorum opera corruptis laudaliiur : tum hoc pos- tionem cap. 9. meiiiorat, ac deiade cap. 10 peroiria-
Iremum rejic^re eonlcnius ut spuriuru, primnm uHro gens. quae proxime ex ilia descripsimus suhdii , :
ac liberter m genuinum aguoscii. Verba illius ex- 4 tyriJlus quaiuur lilyrot scripsil, ne.s adversus Diu-
pendamus'. doruui et Tlieodorum ,
quasi essera Nesioriani dog-
Hijpatii Fptiesiorum Episcopi el Libtmii Diaconi inalis auciores , ei alium de Incarnaiione librum, la
Verba de eodem fraghtento expensu. — Acepbali seu quibus conlineiHur autjquorum pairum CMnn-uii i
SeVeriani in collatione» qua» Justiniafii imperaioris (ila veius codex corbeiensis, ul>i in vui^>aiis meudobe
iussu in regla urbe anno 53S habita esi, sanctos iucorsupia) « lesiimonia, id e.->i Fellcis iâpie.. Diui.y-
cbarcedonensis concifii patres iransgressionis postu- ^** Aiftopagiia; Corinlhiorum episoopi , ei Cregorii
iani, < qula (2) heato Cyrillo ei beato Aii>anasi(» ^"'J^tî^*'* ^««'^/^^«Tovpyou cognunuuaii. Conira quusca-
Alesaudrinae civitaiis Episcopis, Feiice etiam ei Ju- iholici veritaii» defensores sic acephuils respouae-
lio R.unaii* Ecclesi*, Gregorio qoin eiiam mir;«hi- **»'"'. ilô^ libros non esse Cyrilii .
quoniam te5i;mj
bilium factore; et Dionysio Areopagita unam natu- niis, qu*iu eiii conua moriuospOi-uisKe diciiur, con-
raiTi De! VerlH decernentibus posi uniiionem , lias ^^*^ viveruem iNeslorium non est nsus, neque in
omnesiransgressi illi, post uniwonempr;esumpserufa aiiquibus EpistoKs. linde dtcuniiltos Jibros nec dic-
duas naiuras praidicare. «QuibjisrespotideiHypatins: t^^se Cyrillum, uec edidisse.j Cumiginu- Liberauini
f In tantum falsaB sunt Episioi»! slvê tesiiftcaiiones ex Uypalii senteniia loqui mauilesium s»L uuunicGu-
illse, quas dlciiis, ul neque «nnm ex iUis beaius Cy- seri debel mriusque lesiimonium. Ev quo conJlcitur,
rillus voluerit recordari , nec in Epistolis ,

quas ad unius ejusdenupjc Feiicis aomiue c;i!i» yernijuss ac
Nesioriuaj scripsii, auiin his (3) quas eontra biasplie- sinceras. umi fai&as aut adulieratas divuigau.s liiie-
jnias ejus proiulit testitiCHliuties in baiiCia synodo epfie- ras: et genuinas qnidem iu ephesino concilio, iulsas
sir»a, quaiido inaxime dobuit proferreeas, s6d nec in auiem seu conupias ab acephiilis fuFsse laudalas.
eipoSitioue duodcciui capiiulorum «dversns Tfteodo- Vtnl hi (iubium revocari posît ejusinte^jritas, Cn-
rciuin et Andream... sed nec adversus orienlale (4) Ihoiica tameti esl sententia. Omnis vero duhiialio exve-^
couciliutn. > Tum tesiimoniorum a CyrillQ ephesiua J>

ieriim aucloritate subiaia. — Inde tamen moveri ue
in synodo protdloriini, nominaiimque Feiicis. sinceri» faUji.u*, ne Felicis epislulam ephesim. conci* eiiain in
lalem luetur , aiqi^ his oppunil in bunc modum : lio, eiaCyrillolaudafam proindubiiatd habeam, quoei
<Sed et lioc dlcimus» qiiia duodeciaigloriosorum pa- Cyriiius in epislola ad Suecessum etalibi uiiofn verbi
irum tesilmonia adversus Ne.storti idaspiiemias ia naturum mcarnafam profiteatur. Neque euim alimute
Ephcso tit. Cyrillus praferons, ul est sa/u.ii Peiri epi- ad hujusmodi professionem adductus videiup, nisf
scopi alexandrini ei uiariyris ,. &anct4 Pelicis episcopit quod scripia,quae apollinarisiaeclarorum virorum no-
rcisiani elinanyris, Cypriani episcopi carthagineiisiii minibns confinxerani eorura exisiimavit esse qao-.,
el martyris , B. Aihanasu ol B. Theopbili episcoptv rum nomlna prae se ferrent. Hinc et Flavianus in
conressione, quam ad Theodosium imperaior^m mi-
(^) Le Qnien. DisseriJ»t. Damasen., ii, § vii.
(2) LabJj., ComiL^ tom. iv, pag. 17(»<S, et apnd sit : f Unum quidem, inquit (1), verbi Dei naturam,
Mansi, (lollêir liCTicJ/., tom. vui, pag. i^^lO. incarnatam tamen el inhuinanaiam dicere nun ue- ,
(5) Ua intellige, quiii»i mox legcrelur testificatiO'

gamus, eo quod ex ambabus unusatque idem.sit Do^
nibus.
(4) Hoc esl in ApQiogedco adversus Orientales. (1) Calced- Concil., part cap. v, et liberaL. capll.
.
^45 S FfcUCIS PAP^ Ul

min ifs noster Jesiis Cliristu», > Utut est , si liacreiici A menis suis cjp-. 14 , lom. iii. Biblioihecce veterum Pa*
est fraguieimiiu illud F« licis noinine inscrlpium, ejus irum inseruil.
est, /|uicum catholicus videri afiV.ctet, suiis ab orilio- Tres jidhuc Felicl I assignanUir episloke a pscudo-
di»xa lide voces muluatur. Illud certe cum Cyriilus Isidoro. Priina ad Paleinum eplscopuna» sex capiia
ei ephesina synodus saiiciissimo papa et iuajiyre conlinei : l^' Qiu»d fautores inimicorum ab accusa-
Felice non indignam judicarini , altjue ul ejusdem lioiie episcopaii submoveantur. 2<> Ne majores a mi-
dfiiide Marius Mercator, Viucenlius Lirinensis , Hi- iiorum :iccus:ttii>nibi:s impelantur. 5^'Ne in re dubia
paiiuS Epliesionim eprscopus, aliiîue catindici ad- n(>njudiceturcertascntenlia.4"Uiclericisuasa('liones
miserint, quaindiu aliud non coiislabit, religioni no- exf.rceant. 5'' Quomodo priniaies in accuâtum
bis est binc illud submovere. Sawc ut orthodoxiim episco(^nm se gerere debeani. 6" Judices £cci(^si£ ne
quisque prufcrre mto vaicat, quod lania aucluritalc absente eo, cujus causa vemihuur, senteiHiam pro-
fulciiur. feraiil. Dala est nonis junii Ciaudio et Aureliano vi-
Quin et ex eodem (ragmenio Apeliinuris lioiresispro- ris clariss. coss. — Sccunda epist«»la, de aucuiriiale
jVg ilur. — Apollinaris ha^resi^» , ijuie corpus bominis sifdis aposiolica*., et de episc* pis accusatis, uuivcrsis
anima vel raeute dciiluium adet^que hominem im- p'3r G;dlias episcopiscou^tiiuiis inibsa eiJl. Dala esi v
perrectum a Clnisio assumptuiu vol«:bat, pobtremis idus Augusti Claudio et Paieruo viiis clarii^s. C0i>s
liujiis verbis proUigalur. Quocirca vel hinc suspicio ,

Tcrtia denique episiol.iad Denignum episcopum duo
iie forte iilud ajioliinaristai aiicujusopilicium mI, om* complectiiur. Dainnal el eos, qui filiuni non vtderc
iiino removeretur ., si hiereticorum illormu anesac Patrt m couienduni, et iiios qui afUrmant Fiiium esse
frauiles laierfnt. Sed ui prudfiis observavit iaudalus fâlre niinorem : Dala nonis Februarii Claudio et Pa-
Michacl Lequienius, et Epiphanius (I) memirla: pro- teruo viris clariss. coss. At frti>trn subdoliim rete
didit ,
pnedicare non dubitavii Vitalis ApolUuaiii suum larvatus ille Felix lendit eruditis. Prim;£ £pi-
discipulus, etnniiw perfeclus honio Chrislus exlilU , ac stolse falsissima esi subAcriplio. Sedeute Feiice nullus
niiiilommus nientem a Christo susceptam Cbse baud (ilaudii et Aureliani consulatus. Iniiimn boc episio-
cunciaiUer negavit. Quod quo |)aclo c«)Uipoi»eret ro- i-je, gaudere me phirimum et exultire in Doinino ,
jâtus, respoudii : « Eateuui perfectum hominem verhaque sequentia bene multa extant Leonis in epi-
fuissc dicimus, si divinitaiem ilii loco meiUis adscri- stola XXXI. Secuuda subscriplio veteratorem prodit«
bamus. et carnem al?}ueanimam adjuiigamus sic, ui Vita in Dionysio morabatur idibus aiigusii Ctaudio et
pei fccius homo ex carne, aaima ei diviniiate, qua' îi Paterno coss Qiii Feli.\ ergo eo tempore, Galliarum
lucniis instar, exislat. * Verum men.itur iniqiiitas C episcopis , decretalem mitere suam poiuit? iuilmm
sibi.Quem enim poiiori hominis parie caruisê cen- quoque decreiali foeneravit Leoepistola xxxii. Bono-
.sel , homiuem perfectum non nisi per ludilicationeui runi operum ei spiritu:ilium, etc. Nee uno Iioc furto
appellat. liactenus Ci»uianiius. conieuius subdiius ille Felix , ex Pelri cpiscopi Ba-
IJliiu cacteris veterum romauorum pontificum epi- vennatis ad Eotycbem presbyteruin Episiola veri>a
slolis cdendis lôutaniium secutus est Gailaudiiis; ila desumpsit. luspiciatur BibUotlieca maqna Palrum ,
hujus pariter fragmenti Feliciawi editionem adorua- tom VII, p 979, ei Mansi, Ampl. coUect. cnuciiior.,
vii ad exemplar CouiaiU,i:inum ; ejusdem (iOutautii tom. I, pag. ilOo — 1114. HasFelicis 1 epistolas fal-
judiciuin dc hoc fragmento, alque viudiciasprolego- sitatis couviclas exhibet etiara Bioudellus in PdCudo-
(I) Epiphan., Ha:rcs. lxxvu, §25 Isidoro, pag. 555 et seq.
FWLAammiTvm
Fellcib sanclissimi episcopi Hoiiuc ei njarlyris ex
cpisiola ad Maximum episcopum ei clerum Alexan- iy. TYis' 7r/50j MKHr..u.ov. rov €77f.0"xoirov xai tov j«/«/)ov
drinum. AAsHav^jOsias' eTrto-ToA^j
De Verbi auiem incarnationc et ride, credimus in U£/5t Zk tVj? <rup-AOj(jEb)i ToO Aoyov rv.i zii^ TriffTlwf,
Domiuum nosJruui Jeûui Chrisinm ex virgine Maria TrecTevofLSv sig tov RujOtov r,tiiiv Ivicrouv Xpta-zov. tov ix
j^
ualum, quiul ipse esi srMipiiiMims Dri niiuset Yerbiim, T^? Traj&Osvo-i tAa.piuc •/svvjêvTa. ot( aJTo; eo-Ttv o tov
homoa Deo assump!us,

iiou au\eu; ui aliu.s sil ab UIOc Beo'j MOLog Tio; v.vX Aoyof , xai ovx ciyOpoinog vrro diov.
Neque enim bcminem assumpsii Dfi Filius, utalius ab u-ifouajf^slg, h" lT«oof :o na.p' ^xgcvov. ovS« '/«.p avOpwtrov
eo exsslai: sed cum j.errecius Deus essei, factus «ve)ia^£v o Tov 8£ov riof ,tv« ri 'inpoc Trac' avTO" axXa,
esi biiuul et homo perlectus, ex virgine iiicarna' Bioq 0)'^ Tsy.eto;', /iyoyzv au« jcki Tg).cio> av&f wTrof , ôrp-
lus. /w6eu iy TrticoG^vov'

.
145 EPISTOL^ DLBl.*: QLATUOR. 146
S. FEllCIS PAPI I ET IMnRlS

EPISTOL^: UUBIJE QUATUOH.
EPJSTOLA I. quia nisi unHniinitor, facienie Doinlno, ciinclonim
AI> PATCIiMM £P SCOPUM. provida paslornm turba cimcurral, oinMc(quod absil)
cititis o\iie diianiet.
JDejudiciis ei accusationibus ei defensionibus sacrorum
ordinwn. L Quapropicr delractores, qui divina aurloriLiie
I, — Quod dHruciore» el faulores inimicorum ab accu-

eradicandi simt, ct fautores iniinlcoiuin,
pali snimiovemus accnsaiione.
tib episco-
satione episcopali submoveujUur

II. — A'« minoren a majoribvs accusalionibus impe-
II. Siiniiiler ne swmm()run>qni.<^|)iain{//a(ir.,c'o/.10j,
miiiornm accu»ationii>us impietatur, s:ut dispereat.
tuntur.
Neque
llL — tn redubia non judiceiur certa senlentia de his
B
III. in re {S. Greg.^ ep. 30, lib.. viu) cerla
juflieeiur senteniia, nec uilum judiciuin , liisi ordi-
qui edvfrsus clericum causam aliquam hubebunt in
nabiliter habitum, teiieatur.
provincia.
IV. Si quis super quibuslibct crlminilius clericum
IV. — Clerici acliones suas exerceant,
pnlsandum
V. — Primates in accusatum episcopum quomodo se
col. 8) consisiii ille
crediderii, iu proviiicia, in qua~ (Hadr.^
qni puisatur, suas exerceat « ar-

yerere debeant.
nec aeslimet
VL — Judices Ecclesiai ne abseute eo, cujus causa
lioiies,
periraiiendum nd judicium.
eiiin accusator
llii vero
alibi,
qui
aut iongiu^
puisatus
,
veniilatur^ senientiam proferanij et ne proditoris ca-
fuerit, si judices suspecios habueril, iiceat appeiiare
lumnia aut vox audiatur.
primaies.
Charissimo alque dileclissimo Patenw coepiscepo ,
V. Primates quoque accusaium disculitfutes epi-
Felix episcopus m Domino salulem.
scopum, non anle senieuiiam proreraiii damnaiionis,
Gaudere me plurimuin (6' Leo^ ep. 31), eiexui- quam aposioiica freii auciorilaie, aiit reuin se ipse
tare in iioiniuo, dil ciionis luic >cripU fecerunt, qui- confiieatur {An. in co«s/., iib. ix, tit. 40, cod. The.,
bus evidenter osieiMliiur . quantum caihoiic:im dili- li, q. 5, Irriium esseepiicoporum)^SL[ii per innocentes
gis lliiein,el (juantuut ha>reiieum detesiaris errorem. ei canonice examinaius regulariter iestes convinea-
H;£resi& quippe esi uimis iinpia, et evangelicje veri- C tur. Aiiier iiritam esse ceiisemus et injuslam episco-
taiis ininiicu, qu£ non poriioiiem aiiquani lafiieFc.sed porum daiiinationein, et idcirco a syuodo retracuin-
Ipsa chriîianie rellgionis conauir fundamenia con- dam, ita ut oppressis ab omnibus, in cunciis subve-
vellere. Quoscumqiie '**
eniin rnpii ad se, non solum matur causis.
in hocvilium, sed in inultaaiia viiia rucre facit : el YI. Caveant {Conc. Carih.^ iv, c. 48) judices Ec-
ipso suadenie anliquohoste, noa solum persecotores clesiae, ne absente eo cnjus causa venlilaiur, senlen-
Ecoiesiic, sed eiiani saceidoioiii ejus, fn.inf. Unaigi- tiam proferant, qiiia irrita erit, qtii eiiam ratlonein
tur nieitie corrigerc cureinus ct inscquainur taics, et pro aclione fratrum in praBsenlia dabunt. Proditorls
ah ho.ste suo EccJesiam, ejusque rideies el saoerdotes vero nec cîlumnia , nee vox ^ audiatur. Nemo enim
Doinini , niltimur liberare. Pneslabit vires oninipO' debiiorem ampllus potesi cognoscere, quaui ilie qai
lens redemiHor nosier ciiaritaii atque jusiitiae {S. injuriam ejusque sustinnii {Cod. Tlie, « coust. 5, tit.
Creg.^ ep. 56, Jih. iv) : pra)Slai)ii Mol>is, loiige a se 10, lib. \) nequitiam. Omnes ergo qui In Chrisio vo-
positis , niiii;)iem Spirilus sni ipse, cujus ariiricio, lunt. pie vivere necesse est ut ab tmpiis dissimiiibus
quasi in arco^ nio(ium, quaiuor mundi cunstrucla patianlur opprobria, el despiciantur lamquam &tuiii
hueribus, aique inipuiriitiiium iignorum conipage, et et insani {Prosp., sent. 32, ex Aug. in ps. cxj(li)y qul
hituniine chnriiaiis adstiicta est Ecelesia, ui nullius prxsentia bona perduni, ut invisihitia ei fulura ac-
adversiiait' Spiritus, nnilius venientis exlrinsecus tu- qnii-ant. Despectio tamen et irrisio talium in fpsos
more fluctns perlurlieiur. Sed queniadinodum iiliiis retorquebitur qui ipsos inlestanl : quia el abuiidanlia
gudernanie giaiia, petendnm esi, ut nnila nossuper-* eornm in egestatem, et sufterbia iiânsibit in oonfu-
vcniens exterius unda conturbei, ita ex lotis oran- sionem. Et quidquid justis adversitatiim vei niaiorum
dnin esi visceribus, frater charissiine, ui suje provi- B irrogatur, non cst poena criminis, sed virtutis oxamen.
denliu} de.\tera cuitmium sentinai nobis iuterioris £t sicut aurum, quanto pliis excoqiiiliir, tanlo melius
exlianriat. Adversarius quippe diabolus, qui contra efUcifur sic justits, quanio pius tribulahir (si ipsan
:
huiniies siwiens, sicnt leo rugtem circuit ,

quwrens tiibuiaiionem paiicnier poriaVeril) miiiU) purior et
quem deiorei (I S. Petr., v), non jam,ut cernimus, charior Deo reddiiur. Uiide ipsa per se Veriias dicit
canlas circuivii ^, sed ita valide in quibusdam Eccie- {S. Hatlh.^ v) : Heaii qui persecutionem patiuntur pro-
siae necessariis membris donlein ligit, ui mill! dnbium, pler jtisiiiiamj quoniam ipsorum est regaim cteiQrum
LEGTIONKS YARIANTES.
* Oi'f>cnm{|\ie eniin serfif Lubh. **
Exerat Labb.
^ CircuU Labb. d Calumiiiatoris vox umqnam JMbb.
U" S. FELICIS PAP^ 448
LaU^libus lôminus per Isaiam lorinilur^ dicens (isa., A fgniseorumtionexiintfuelur.ettfrvntusfjueadsatielatem
Lxvi) : Audile oerimm Domim^ qui Iremitu ad vertum visionis omni canii^ Qui(i aliud tieirahenles faciuMt
ejus. Dixerunl fraires i/estri, adienies vos el abjtcientes (S. i^reg., ep. iiv, i/^. vm), uist in pulverom flaiu.
propter nonien meum : Gloiiliceluv Dominus , et vide- auine jii oculos buos terrnui exciiani? El unde plus
tinius in Itelitia vesira .'
ipsi auLem confundenlur. Vox delratiaiionis peiflant, inde nrjagis nilii! veritalisvi-
i
pu(juH dp aviiaie. vox de templo^ vox Domini red- dent ? Tales lanien, Iraier cliaiissime, porlauiii sunt
denits relriifutioneminimicis sui&. Anlequuni purluriret, ei corrigendi, quia C(eci aunt, ec duces ccecormn (S.
pcperii : aniequam vernrei mrtus ejus, pepertt mascu- Multh., xv). His, diarissiine, respandi iSievilerconstil-
/t.'j/i. Qnis Gndioii umqnam tale '/
et quis vidil liuic sitis liiis, qiiifc le et omnes episcopos regulariter Cenere
inile '^ Numijuid parturiet terra in die unu? aul parlu- inyndaniiis. Tuani lamen, fraier, nionenius pruden-
nrtur * ycns simal,quia parturivxl et peperil Sion {ilios iiaui, u( pro stalu Eceiesiae ei «iterdoiuu» ejiis, pro
&HOS "^
iSunrquid ego, qui alios pareie (ucvr^ ipê non viribus eiaboraresiudeas, ei ordinems9nci« n»man:e
carium, dicii Dominus ? Si ego, qui ênerationetn ca- et aposiolicifi Ecfdcsi« per oinnia iene*s, et violari
isris iritiuo, sierilis erOy ail Doniinui Deus tans ? Lwia- sancioruni decreia non permiit^s, sed onines quos-
iuiiii eum Jerusalem, el exnllute in ea omnes qui dili- cumque politeris , instruas , ui fnictuosos niauipuios
gitis earn. Gaudete cum ea universi gaudio, qui tugsiis g Dominoregriesenles. Viile. Dala noiiis e junii,Claudio
super eam, ul suyaiis et repleamini ab ubere consolatio- ei Aureiiano f
viris clarissimis consiiribus.
nis ejus< ul mutgeatis et deticiis afflualis ub oinmmuda
jloriaejus. quia iieec dicit Dominus:Ecce cgo declinaito EPISTOLA 11.
super eam quaii fluvium paciif et quia torreniem in- Di: ACCTORITATE JUOlCiS SEDIS APOSTOUCJE ,
Uiiiiuntem gloriam genlium quam sugetis. Ad uberu £T S>jE EMSCOPIS ACCUsATlS^.

pijrluDimiai.et svper genua blandienturtobii. Quornodo
Felix episcopus unii:ersis episcopis ^«* GalUoe ^tO'
d cui male^- blandialtir ^ ita ego cvnsolabor vosy el in
viucias coustiluiis, in D^nilno salutem.
Jerusakm consolabimm, Videbitis , ei gaudebit cor
vesirumy et ossa veatra sicnt lierba germinabunl. Ei Bonof um nperum ei spiritualium sludioroiu Deuiii
cogno.scelur manus Domini servis ejns, et indignabitur auciorem «sse (.S. Leo. ep, 5^) non dubium est,
inimicis suis. Quia ecce Dominus in igne veniei, et quasi

qui euiutu ircitat lueiiies m Adûvat aciiones. Unde
turbo quadriga ^ ejus , reddere indlgnatione furorem iaeiari mefeceruni scripia vesira, ex hono studio et
ex iutegi itaie lidei devoiionis vestr;£ sedex afflic*
swwm, et xncrtpatiomm suam in flamma ignis. Qum m :
lione ci coniriiione vesira magna ex parle trisiavcre.

iqne Dommun cujudicat c. et nt uladio shq omnem
ad „ . .
,^ . r^, , -
. t^
.,,.. . . , n instisemnj,
, .- trisles
,
iPetn Chrysoloqi^^p. ad hutu
carneni, et muitiptiCQOunlur tnterfech a Dommo. Oni
^"
^^ , > , •
.
.
'
.. '. .
c/if/n) legi liiteras moeron
scripia moesia moerure
vesiras, ei scripta
ianctificabantur^ et mnndos se putaiuinl in Iwrtis pcst
debilo percurri : quia sicul nos i^cclesiarum pax,
jnnnam inirin$ecu.s. qui comedehani curnem suidam, el
sacerdctumque ejus loucotdia et tranquiiiiias piebis
aboniinrUionemf et mureni : sitnul consnmentur, dicit
aiidire ^ iacit gaudiuiu S ila nos afdigit ei dejioii
Dominus. Iigo autem opera eornm, tt cogilationes eo-
fraieraa ariliciio. Vos tameo noiiie mulium irisiari
rum, venio ut congregem cum omnibus gentibus ei lin'
{S. Creg. ep. 45, lib. vui), quia sicut ips:i per sc
^tiy : et venieni ei videbunt gloriam mcaut, et ponam
Yeritas ail : Si de Iwc muudo
mundus quod fuisseiis ,
in. eis sxgnv.m. Kl mitiîr.i ex iis qui salvKti fueriniy ad

iuum erat, diligerel : mundo non eilis^
ied quia de lioc
qmies , in mari , in Africa, in Lgdia'^ lendentesbagii-
sed ego etegi los de muudo, proplerea odit vos mundus
{(jim ia lialiam, et Grcecium, ud insulas lcuoey ad eof-
(S. Jouu., xv), id esi, niundi amaiores. QuiJquid
qpi von audieranl de me. ei non viderunl gloriam meam.
lamen lii ioquaiitiir, aut adversum vos agnui,vos
ElfMnnuntiabunl qforiani meam geuiibus, et adducenl
lainen scniper integram serv;!ie lidem , et puraui
Viinm [ralresvestros de cunctis uentibus donum Domino,
Ihibetotc coiisclenliam , ut integcr spiritus et unima
m pquiy. et in quudriqis.. et in Ittticis, et in mulis, el
serveiur in die Domini (1 Thes.^ v). Nos vero t\d sup-
m currucis ad monlem sancium msum Jerusalem, di-
fiaues et coepiscopos liosiros
cit ^' quomodo
Pominns
1 si inferani jiiii Isract munus in
:
yuse e.maudo in domo Domini. Et assumam ex ets in

II ^
fx plemeuHim
^^, ,..
vestiiim
^,.,,., ,,..,..
Yocaviniiisainplius qoam?eplu:!giu!a,cuin quibusli:«.r
,
...
, .
.
qna» siibl<»rli;«benlui insena,reg«;iariier traci:iiidd de-

sojcerdotes ^l w teoiias, dicil Dominus Qniu nicvt ctefi .
crevimiis. Vesirls eiiim episiolisin omnium atidientia

jiOJOi gl Jerra uoua, quce eqo fucio slare coram me.di-
piMlectis, qu* multas ( ut noslis) querimonias et
cil Doqiiuus, îc stabit s^men veslruni el nomen veslrum.
oppressioues in se conlinebanl vpslras, decrelisque,
kl eril mensis ^x rneme, el subbatum ex sabbato el ve-
quae suui dc accusalionibus episcoponim , sancia sy-
iligl omui i,C(irQ, u aiiorel corutH facie rntUy dicit Do-
MiW' l^t egrÂicnkHXei videbunt cadavera virorurn, qui (l) Falsas cos. noia quamcumque le veitas in
prm>aripijili mol i(\ m^. Vecmis eorum rion moneiur, et parieni.
LfXTiONES YAHIANTES.
^ Parietur Laf^d f Mariniano Labb.
fc»
Ooaririgai Labb. « £i de men»oiiis niariyrum Labb.
^ Di.judicabit Labb. i» Adire Labb
d Libya Labb .
i Gaudere facil gaudio coelesli Labb
« Moho Kaiend. Labb.
,
149 EPiSTOLiC DUBfiR QUATUOR. 150

nodus (1) dixil H«c suni ,
quai deihceps pro|Uer \ corrmiuui.one suspendaiur cul cnqieu inlenditiir
inalorum ikQminuiU insidias, <\ui in Ecciesiam e( in {Concil. Ciulh. iw, cun. 7};snisi ad causam suaui Ui-
eccleisiasiicos s«viunt viros iadlfreitintcr, et conser- cendam eleetonuu judicum die staluta lilieris evo-
vare ftrmissime voluuius in saicuio : Si quis epis- caius, miiiime occurreril : hoc esi , n;si eum aliqua
copusab illisaccusaionbus, «jui recipiendi suni, fuerit praoccupaverit necessifas iniia ^sp/aium priedici.orum
accusaius, posiqnam ipse ab cis cariiaiive convenlus mensium, el eo nmplius, jiroui cuusa dicldveril.
fuent, ut ipsam causam ernendare debeat, ei eani Quod si ex uiraque parie ad causam diceudam ve-
corrigere noiueril, nnn olim, sed lunc ad siimmos nennl; quia unus absque aliero audiri non debei,
primates causa ejus canonice deferaiur, qui in ajn- quaerendum esi in judlcio, cnjus smt conv«rsalionis
gruo loco, inlra ipsan» provinciam, tempore coii- ei lidei attjue suspicioiiis accusatores aut qua inten-
gruo (2), id esi ^ autunmali vel asiivo, roncilium lioiie iio»? faciant : quia ad hoc admiui non debem,
reguiarjier convocare debebunt, ita ol ah omnibiis nisi bouae coiiversalionis el r^^ctai lidei viri, bi vjdc
ejusdeni proviuciifi epjseoois inibi audiatur. Quo et licet qui omrii suspicioiie caieani, et ijoua viia cia-
ipse regulariier coovocatus; si eumâui io/irmilus rearti, peque «Jifames exisjaui. Quod si accusaluriin»
(coit. Thc. iib. IX, ilL I, consi, 10, 5, q. 2, si episcopus persouie iu judicio (3, </. 10. Si uccasaiorum venonw)
suis fuerii) aiit alia gravjs necessiias non detiiiUeriJ, episcopoium eulpabiies apparuerint (idem , Conc.
adesse debebit ; i|uia ullra provinciflB lerminos accu- Carih.), ad arguendum non admlttanûr, nisi proprias
sandi anie liceniia non est, qua audieniia rogetur. causas asserere (non lainen criiniuales) vel eccle.iias-r
Nam si suis riieril, aut Ecclesias sibi commissie rebus ticas vohierinL Infaniis enim persona (3, q. 7, Infanm
expoiiajus, aul (quod absil, quod aljenum ab omniUus perF.onu],nec procniator potcsiesse, nec cognilor.
esse debei lidelibus) a sede propria ejecius, aui in Ai>sente vero advers-irio (3, (j. 0, Absemeaiivenaric),
deleniione ajiqua a suis ovibus fuerjt sequesiraius : ijon aiidinlui accuaaior : nec scntentia, absenie parle
tunc canoiiice aniequam in pristino slaiu restiiuaiur alia, a jud/ce dicta, ullam obiinebit firmiiaiem (Vff/^
cum omni priviiegio sui houoris , el sun omiiia, qu* sAninmim m sent. Pauli , Jib. v, til, 2 et 5} : neque
insidiis inimicarurn suorum et ablaia fuerant, legibus ahsens per aliurn accusori (5, q. f), Absen^ per alluiu),
redinlegrenlur : nec convocari , nec judicari poteril» aui accuâre poiesi , licc afiinis idis admiiiaiur. rê-
nisi ipse pro sua necessiiate (minjmc lameu judican- minem ergo eAhiberi de provincia ad provinciam
dus) advenire sponie elegeril. Nullatenus ergo a (
Vjde iwvdfam tmiam libri tertii el AuiaHum et iod.
(luoquam respondere rogelur^, antequam inieger- Theod. cGiisi. 4, lib. n, tn i), vej ad comilaiun»
rime 1^3) omnia quae per suggesiiones inimicorum ^ oportet, nisi ad relalioncm judicis, ad quem fuerii
suorum amiserat, polestali ejus ab hooorabili con- .tppetiaium , id e.si , nt aijcior sempcr reA torum se-
ciiio tegali ordine redintegrenlur (4-); praesul vero qualnr. Si <|ui5 autc.m judicem sibi adversum senserjL
cum omni honore stalui prislino reddatur, el ipse voceiri appejialionis exhibcat quam nuUi «jporlei
dispositls ordinatisque libere aique secure diu suis, iieg:^!» (Huc usque capul i^^ colC liadr quihu&dari-,
,
Innc reguiariler infra quaiuor vel qmnque , aul sep- îdtvide insfiriib). Peregriwa vcro judicia (5,</, 6, Pe-
»em ^ menses, juxia quod possibifiias ei fueril, el rtiqrinu judkiu) generaii sanciione prohibemiis quia.
non anle, convocalus atd lempus, conciiio in legiiimo iiidjonum tit ,- nt nb e-xtornis juditeiur <«ui compro
et canonico, venial ad causam : et si iia jusle videiur, uiiiciiiles (/iorrfr. colL 17, ^.r consi. 10, lit. \, iib. j\.
accusanlium propositionibus respondeai. Nam hoc fdd. Tiie,)H a se ehêlos deiict haiAvre juuices>. l\x(
summopere provi endum est, ne aniequam haec fraires, ad veslrani eft^mninm coepiscoponnn .ipeni
fiant , coacLus respondeat, quia conieniio semper f*A defensionem in synodo unap.iniiier sunt de«'reu. ut
vitanda $s[, Adimi namque episcopo episcopalum e.i fople aliquf (C«//iW/. Jtlisp. ii, i". 15) siuiiorium vo.
{Conc. Afr., c. 87), aniequam causae ejus exilus ap- acciisare , (pu diaijolicie deceplionis erroie de-. epti
pareal , nulli chnsiiano videri jure polesl, quia talis
l^simt, volnerini, dum ista legeiint vei audiermi
praesumptio sacrilegium esi., et auctor lalium, sacri- re^îpiscani oi ad msii;\tjs c<>ncordiam revertaraur :
legus. Quod si aogroians fuenl episcopus (3 g. 3, si

et quod prius erai iu uidonem, Iransibit in ghjriam.
(jefjrotans). anl aliqua eum gravis necessitas deli- âm procul dnhio muliisunl, qui (secundum nposloli
Diteril, pro se legalum ad synodum rpiiiai. Nec a vocem) pfttrienle» anribus, a veritate (ludilitmaverltint,
ai fabufus autem confertnnlur (! Tini^ iv) et ad no-

Syu. romana dicilur Hadr., coll. c, 5, sed qu»,
(1)
quove tempore nondum palet.Ex hac cnim episiola. cumeoia honorom ' !r.)ii.seunt, Ait {idsin conc. cii.)
quaespuna esl nihil colligi potest. autem idciji i^postuiusde inlidelium ignoiadtia : S'?'
(2) Apud Had legitur tempore a canonibus prae-,

cognovisaeni^ nnmquam Dominum glorice crucifixia&cnt
vero idem aposiolus dicil. S/ anim cum immici essf- ;
(I Cor. u). Similiter si hi Dominum periecie a^no

Tixo Nicaenis. Inde arguilur fraas inierpolatoris.
(3) lia et manuscr. vjs^veni el ama:iscni, nunujuam servos ejus peitnr'
(4) Coucil. rom. Hl, sub symmacho bassent, nec verbis aui (i^ctis persecutl esseid, Ouod "^
LECriONES YARIANTES.
c Bonorurn Lahb
» Cogatur Labb.
*>
Sex, aul Labb * Quuin Labb.
, ,
J51 S. FtLlGiS PAP^ »5^
viui, leciynciilaii siunu& Deo per moriem Filii eius \en\m et conuiniclla in U)i\nt{:\{Eciles., v), et in lo-
{(icm. v), ctir insequiiiiur Iraires? Cur periurbamus qnela liniJiuai homiuis * casus illius ebt. ideoque cori-
slaium ErclesiiC Dei , ei eos qui ei servire dehenl veuiens est, lianc quidem osten>ionem repreliensio-
.'ifrtigp.uujN? Marivres enim passi suul (idem Conr, num iliot uiu nosln<; nclibus iuseri, ne uilerius jani
c/f-.), lum tuHeii :tMiin(Te eorum occis;i; snnl in corporis laiiî patinmini, seminantibus eis zizania ei s<:andalii,
passione, ore Seriialis all<>sianle : ^'vliie !i,mre eos sed laeiari iti olficlis el dogmatilius vesiris merea-
{fui ocfidiiiii corpus, unnnam nutem non possunt occi- mini. Igilur erubescant, ac laiia et hnjusmodi b!a-
dcre (1 Halili. x). Ubi agnosci opwriel ,

quod si Sphemiani suhirabere leslinenl, si noluerinl a sa-
aninije inarlyrum , corpore perenipjo, suppliciis ceidoiali nostro coilepîo st^grejiaii , ei a lotius
ex»ing(ji rion p..ssi!Ut, nec animai praedicaiorum et chrisiiani populi socictaie divelli. Licel nainque de
iiooloruin pcist^qui tlebuissent . airt periurbari, et a his pinra el per necessxria ,

qua? in decrelis sedis
Dei famulaiu averii, quia cuni corporihus non deii- apostoiicac et ab :tp(»siolis eorumque successoriluis
ciuni. Tales auiem periuibalores E<clesii<*. non suium nt»siris videiiCHi prdtdecessoribus, sialuia inveniuniup,
j»r:^di<'Ja .igunJ ni;ila , sed ei memorias (ilonc. fian dicere ei con><jribere pniuissemus , lamen melius
grenae^ cap 20, inlerp, Uion.) manymni execraniur. nobis visum esi. ui epistolam oraiione claudamus.
Ojiapr.:pier iu piaerala consiitnimus syn.ô. vobis- B l^-û^ omnipotensel hujusunigenilusFilius, elsalvalor

ouc ci omnibus Kcclesiis ten^ndmn agendum et inan> noster Christus hoc vohis tiibuai incitamentum, ul
damus , ut super nien:orias mariyrum miss^ cele- X^mnjhus frairibus et coepiscx)pis nosiris, quihuseiim-
hrenlur, iie niemoriai eoruni a lalibus exliiigui , aut que iribuialionibus laborantibus , tolis succurratis
vener:»iio possil prohibi-ri. \os vero, fi'aires, nolite

viribus , ei cum eis compaiientes, cruceni ejusdem
jnnhniii lurltari , nohie ve.sari , sed conforiamini In

Doir.iui Salvatuns portetis ui veri ipsius discipuli
Domiiio. ei in poienlia chiritatis ejus (Ephes., vi) corain omnihus appareaiis.. ui ei vos, et qui vobisciim
Hr.beioio inteii.Ti isia ad sulfraginm vesirum apos- sunt, liic et in fuiuro meliora possideaiis, qua'. oculus
,
lolica aucioritaie dcerela : ct scitote nos semper non lidit» nec auris niirfjuif , ncc iu cor hominis ascendil,
p'jr;itos habere cliam (si necesse fu«rii) u<que ad qu<c preparuvit Omis diligtniibu^ se (I Cor.^ ii). Per Do-
moriem, ad qurecumque vohis niecess:iria fuerint rninum nostrumJesumi^hrislumîer quemetcumquo
omni[H>lenti Deo gloria ui siecula sa^culonr.n. Ameiu
(l)omino opem ferenle) perfieienda. Illi tamen auc- ,
(.oie D(K) peribunt, et vos stahiiis, si tamen l»hor Valere vos opto , charissimi frnires. DAia (juinto idus
,
vester non fuerii inanis, sed plenus fide et ch;iril;jle.

augusti, Chiudio et Paternb viris clarissimis cousu-
laribus (an. Chrisii ^69, noiidum mortuo Dionysio).
\ (P t
inqiiii prophela^ qni potnm dat amico iuo , tnil-
lens fet iudni (Habac.^ ii). El iieruni sapienlissimus C EPiSrOLA III.
bahnnon ail (Uicc eodem in ep. felicis n, ad /Eyyp'

4l> ME.XibNUBf EflSCOPCM.
t(os) : Qni loquilur iniqna non poiesi latere , nec pra;-
ieviet illnm corripiens judiciuni. Jn cogualionibus ergo I. Erranl qui Fitiam non videre Pairem conlendunt^
inipii interroffcdio evit. Sermonum auleni illius audllio eoquod Deuui nemo vidil vmqunm.
ud DominuiH pcrveniet, ei ad correptionem iniquiialum il. Eirunl affirmantes Filiam minorem P:;tre, quia
Quoniam auri.-; zeli audit omnia

;Uius. el tumullus
itle invisibilts, Fitius vno visibiiis.
,
wnrmurntionum non abscondeltir. {Sap., OHeetissimo frain Deniqno episcopo^ Fctix episcopns,
i). Hxcenim
in Domino salnlem
si amplecli voluisscnt proprio et sauo sensu , ad
reprohuni Jênsum ininimc luherenlur : sed per Dei Suscijuenles fratcrnilaiis tu:i5 cpistolas {Zaclianas^
liinot em sermonum suorum pr;ecavcuie5 cusiodiam , ep. vj , quibns nu^. requisisti sujjcr lidci documontis,
pttim saiictorum patruni difnniiionem siue quadam qu% ab aliis iiabenanluv aiiler. quam rccfae iidci con-
nocunienli j)r;e>umptioue, Uiiqneconscrvasseni Quo- tineant sacramenia, proui Dorninus dedit .
jiro frater-
idam dicil sacrnrn eloquiimi : Consilium bonum ronser- nitalis amore respondere non resuiiaximus. Senvper
vabit te, et mens bona custodiet te (/Voi'., ii). Non enim enim dubia et ina;«u'a negoii:i , ternnnum ah hac
de funlibns saiuuier.s spiriiuaiiler ad acquibilionfcm ^ sancia sede, a teinpore aposlolonim , qui eam suis
eciern:e vit« pri.ceduni lales accusationes ei detrac- documentis instruxerunt, riccipcre consucverunt. Et
liones, aique idco coinpeicnier nos heatns Paulus ideo lu recie fecisli. quod hujus sancia* .sedls consul-
apo^lolus praimuMiens ail : Non debere p!ns sapere lis le casieros:iue lirmari el insirui voiuisii.
qunni oporiet sapere , sed . sapere ad sobrielatem 1 - Conilnebaiit enim lillenfc lux, fratrnmque
{Hom. xii), in dclioiuone pietalis perduranies. Qui tuornm, qaod quidam diiuut, Filium non posse pro-
cuiiii hrcc pneiercuni , non taiiium l«si sunt, deci- prie videre Pairem, quia scriptum esi : Dtum eniw
dentes a corrohoratione sua , sed insipieniiic sure nemo umquam. F.t alii fingnnl l.ieo minor est
vidit :
dereiiqueruni doiiiibas mcmoriam, ut in his, in qui- Palre Filltis, quonlam Pater illi perkibei lesnmouium.
bus pecravcruut, miniDie latere potuissent. Gloria Quidam auiem garriunt, quod ideo Paiic minor esi.
LECTIONES VARIANTES.
* In lingua hommjs Labb

.,
1S?> EHSTOLyE DDBl/E QUATUOR. 1?>4
quia hivisibilis ipse dicilnr ( S. Jofm., i; S. Mallh.^ Kqnod abscoiiditum fuit a swculis el a generalionibui
XVII ; S. Marc, ix ; S,Luc., ix ; I Cor., iv ; Colos., i; {Ibidem). Item ibi : Ul consolenlur corda eornm in
i Tim., I ), Filiiis vero visibilis comprobiiltir. Hi ckariiute. in omnes divilias adimpletionis intellcctus^ in
eniin ii^noranies divinaruni SciipUirarumet afiosioio- aaniiionem mifsierii , qnod est Cliristut , m quo sunl
r»n» jiira, ex proprio aiil adulieriiio sensu.talia ontnes lliesauri sapicntice et ycienti^L' absconditi ( Co-
1'abricant, ei sediicere corda lideHiini qnserunl (1), loss., u). Et in pâiiuo lxxvi: In mnri esl via ««/a, el
Nos veio 0(1 ipsius foutis originem redeamus, e\ quo semitaf tnca iu aqnis muliis^ ct vesliyia tuu non cognos-
Fiiium Fairem semper viderc poini&se vej posse, centur. ¥a \u Salonione: Sapieniium Dei praeedeutem
evidentioribns leRlifiJOniis Veieris eiiSovi TesJamenli omnia ,

quis invesiiqabit (Eccl., i)? fiem ibi : lladix
litteris doceiuiis, Salomone dieenie : Kst tecum .vt- sapieudoi cui revelata cst ? et asiutias illitis quis ognovit
pientia quai novit opera tua, qiue adfuit tibi cum fu- {lb?di'm)'l iiem il)i iDisciplina sapientics cui manifestuUi
,
ceres orbcm tcrrarum^ et ipsa novit qiiid sit ^flacifam est, et muUipUcationem ingressns illius qnis intellexit
coranf^cuiis tuis. Ellôminus ia Eva;igelio : Nemonovil Hbidem)'^ Item ibi : Quuniam miraiiiHu sunt opeta
Filium tiisi Paler, nequc Putrem qtiis novii uisi filius, homini solius , ei aloriosa et absconsa , et opera illius
el cui volueiit Fitius revelare. £t iterum - yemo Deum iHvisq hominibtis ( EccL^ ii). Eccc sicul Paier invisi-
vidit umquam, nisi uniqeniius Fiiins, qui est in sinu B ^>'*»s esi, ita eliam el Filius iiivenilur. Quomodo ergo
Patris, ipse narravit. Et iieruir. JudaMS dixil : Vos non ab iilis, qui hoc dicunt quod mandaslis, in eo quod
eum Quod dixero nobis carnalitcr se videri dignaius esl , Paire inferior
nosris , ego uutem novi cum, si .
quia non novi eum ero , similis vobis , mendax, llem Juuicaiur? Talibus nolite credere vos, et alios ab
ibi : Qui ex Deo esty Im novil eum : El Ueruui : Ego torum sensu averiere doceie. Vos ergo serviie Domino
iiovi eum^ quia ab ipso sum, Ecce docuimus quia videl in timore , et exuliate ei cum tremore (
Paal. ii ). Ap-
seinper Filius Palrem. Quomodo adsiruunt eum Pa- prehendiie discipitnam ^ ue perralis de via jusla. Hiec
tren» nou possc videre , in cujns sinu noscilur perma-» vero (iA, q. \. A recta erqo fidc) ap».stoiorum esl
nere? Si sereno sonsu divinas lecenseas Scripturas, \iva iraditio, hic vera cbaritas, quu' pryedicanda est,
Invenies non solum Paireni Fiiio losiimonium perhi- ac veraciter diiigenda ac tovenda , aiquc riducialiler
benlem, sed loiam siniul insepîrabilcm trinitalem,

ab onmibus lenenda. H.tc sancta cl apo^lolica malcr
ipsoDomino proiestanle, qui ait Ego sum qui lesli' omniiuui ecclesiarum [Agaih ep. ad Const. Imp.âci.
\s. conc. wi aecumenici), Cbrisii Ecclesia quai per
monium perhibeo de me ipsOy et testimonium perlnbel ,
de me, qui misii wie, Paier {S. Joan., viii). Et Dei omnipoientis graliam , a- Iramiie aposlolica; tra-
iterum : Si ego teslimonium perhibeo de meipsot lesti^ dilionis uumqnani errasse probaiur, nec ab brcreticis
iôvitalibus depravanda succubui! sed ul in exordio

monium meum verum cst.qum scio unde vettio, et qno C .
vado (Ibidem). Et de Spirilu Sanclo : Cum venertl ^«wmam lidei chrisiiani« perccpit ab aucioribus suis.
npostoiorum Cbnsii principibus, illil-ata fme lenus

Paracletus spiritus veiitatis, ille iesiimonitim perhibebit
manei, secundum ips»ius Domlni Salvaioris divinam
de me {Joan.^ xv) Iniende^ qua^so, intcnde quoniam^
in quibus una testi/icaiionis virtus ostendilur , millus ab polhciialiouem ,
qui suonmi discipnlorum pnncipi i»
suis fatus esl evangeiiis Petre iiiqniens ecce Sata-

alio mque polior neqve inferior judicatur.
: , ,
ii, — Su'pius isia jam diximus, quia secundum (2) bo-

nas expetivit ut cribraret vos, hicut qui cribrat trilicum.
Ugo antem pro tc rogavi ut non deficiat /ides tua ; et

miuis rormam Fdius visibilis dicilur, sccundum vero ,
Paulo at^ tu aliquando conversus^ con/irma fiatres liios ( S Luc^

deiiatis substanliam invisibtlis pnedicauir,
tesianie aposlolo : O atlitudot inqwil, divitiarum sapien- xxii).Considerei iiaque vestra excelleus prndentia
lies el seieniiiv Dei! quam incomprehensibilia sunl judi' quam bonum sil persisiere iu dispensaiioue vobis
ciediia et iii lide rectn , aique Inereiicis ct aemulis
cia ejus ; et investigahiles vi(B fijus ( Hom.^ xi) I El in ,
Cni similem Oisnmatis eum cum ipse invisi" Chrisii repuguare , el nuuiquam a veritaiis iramite
fsaia : , sit
deciinare. Qnouiam Dinniniis et Salvaior omnium ,

bilis xl)? Ei ifeni Aposiolus
(
Isai. Mihi autem
, :
miuimo omnium sauclorum dala esl yraiia hwc in qen- cujus lides est, qui pro nobis inori non dubiiavit, el
ttbus, evangeliznre investmbiles diviihis Chrisii, et il^ }} prnpno nos suo rcdemit sanguine . fidem beali Peiri
luminare omnen , quco sil disposiiio sacramenii abscon- non dereciuram promisit ei cimUrmare eum Iralres ,
suos admouuil quod aposlolicos ponlifices, ineie

diti a Steculis^ in qnibns omnia creavil ( Ephes.^ iis )»
.
exiguitaiis priedecessores , conlidcnier lecisse, seni-

Item ipsft : ûi est, ail, imago Dci invisibilis ( Co/oss.,
Et ad Colossenses Ego Paulus minister^ qui nttnc per cunciis est cognilmn. Quorum ei pusiilitas niea.
l). :
gaudeo in pnssionibus meis pro vobis , el suppleo qnai licet impar el iniaima, pro snscepto tamen divina di-
destuu iribuiationum Chrisli in carne mea pio corpore gnaiione miuislerio, pedisequa cupil exisiere. \ift
ejM .,
quod cu Ecclesia , iujitfi factus sum egc winiiiier cnim nol)is erit , qui iinjns minislerii onus susceptiim
seatndum dispensalionem Dei in ministerium Christi habeimjfe, si voriiatem Salvatoris nosiri Jesu Chrisii
,
aposioli pnedicavcrnni praedicare ncgle.xe'

quam ,
(l)Yidcsis iihacii adv. Varimadum Ariannm, cap. Hrnus. Vai erii uobis, si sileuiio veriialem oppresge-
18,11), 20, eorumque liiulos , uiqne inr.e Iraudem rimuti, quarn erogave numnfjuiariis jubemur,
id esl
agnosce.
enristianos pepulos imbuere el docere. Quid in ipsius
(^) iihacii cap. 20, quo mentionem fieri vides su-
per- iivi. futuro ChrisU dicturi sumus examine, si sermonum
,
,
155 DE SANCTO EUTYCHIANO PAPA NOTITU HISTORICA, 456
ejus veritaiem confunrtimur pr^dicarc? Quld erit de A U"^ potesiis, pro \ririhus exUrpeli&. Qiionianfi ul ha-
nobis , cum de coinmissis noliis anir.iabus , el. Ue oi- beliit a Dco dignje rejnnueraiionis praemium qui ,
ticio suicepio raiionem josms jiuiex Chrisius Oeus diiigewiius, quort ad saluiem cofnmisbie, sibi plebis
noster disiriciam exegeril (I Cor , ix; S.îaHh., xxv)? pniiicial , fueril execulus : ilaânte tribunal Domini
ideo, fralres, horloi dileciionem vesiram {S. Leo, ep. de reaUi negligeniiae &e non poieril excusare, qoi-
adv. MaGichoeo^)y nblesior el moneo, ut c\ua polesiis cumque^piebem suam conlra sacrilegaB persuasionis
et debeiis, solliciiudine vigilelis, ad iiivesligandos auclores nolueril cusiodire, Oala ISonis Februarii
i?c»^reiicos, ei injjnicoF sanciae l>rii ecciesis. t\ a sanis Claudio ei Paierno viris clarissimis consuliDus (^269
menUbus, ne pesiis haec lalitis divuigeiur^ ."ieveriiale nonduiTi elecio Felice).
FPISTOLA IV (1).
AD MAXiULl^ /pISCor-JM ET rLF.lUCOS * ALEXANfiRl.C
fJe Cnrlsli (iieinuaie et hnmaioiaie fraymeniotn.
1)0 incariiaiioiie vero Veibi ei fide credimus i» Jlifir. (2) fk-rfiôapx-ijffsju; tov Ao-;^»-- vv.tTTjjTriffreoi^,
Dominuni noslrnm iesum Ghristmn ex Maria Yirgine mc-TsOoajv d^ to>» K-^fîo-if iy.o-yt V.c-oyv Xptijxiy , tqv iy.
tiWViUii, quoniam ipse e«^l celeruiis Dei rilius : Nec o T/Jr TraCiOivov Mxo'>>.; yivr.OivT;'. , ort -xy^j; io-Ttv & tov
eninr iiominoui .'issumj^sil l)ei Filius. ul essei aller «dôC- «toioj Tiof. xaj A-jyog., yxv. &•>. av6r,ci>7roj- Oir:o.ii^£v--
praîer* ii>->Uiif : se<^ Deus exif;lons perfeclus, faciiis Qa(/j.r4'Jii>.g. h iTff/o; v5 ^sap' szetvov. Ovoi ^fy.p
cf.vfjp^^moy
esi siniu! el honio {.'erfeclus, lucarnaius ex Virîne. Avii.y.C5v o tqv (^gcO Tto;, r/ ^ STf/sos :ra^' «Otov' a/.As^
6io; wv Ti).5fOs, yiyovsv ^^ xar. T£?.£c0f v.-j^r.rnTZQi^ <T».pr,t4-
•'!) IJujiis hagmemum exiat iu «ou-

cpisiolie raju {iivinaui iu Clui.sfo hiini.iuiuti ejnsdem indivlse
ciiio aclione primj*, el apiid Cyril-
("halcerionens», co!)jiir.clum oslendii, Pauli lucic>im «.'omlejT.ne: : dum
him in sua .-\pologia. Doclissimis quibnsdam viris vero huuumaiu iu eodecn Christo a uaiuru diviua &n-
a.ieloribus, a Felice U srnpiam fuissc exislima-' Unctam essH, el divinae subsianiia* iu uibus per.sonis
liim «^st, h;<c de caiisa , quod pr;<»rtifluin fiagmeutum siitisisieniiaiu demnnslrai, Sahelliun» conluiei. Quod
ulrnbique pust epi.siolarn julii pypae altexaiur. Ve- aulern iu Cualcedonensi cauciHo ct apud Cyriilum
rum argumenium et lilulus epislol» eam senleniiam prafdiclis locis p<»si Juiii episloiam. recenseaiur, ex eo
hrmissime reieilun!. Naui si siTipium esl quod titu- , acridil, quod in his recensftndi.s uuilarn lemporis ra-
!us indical. ad Maximum Alexandrinutu epifcopum , , lionem liabuisseni Yinceulius luiiem l iri.nensis ad'
Dionyaii successorcm , primus C versus liaerese.*;, cap. 42
uoii secuiuius, aeti pn^be inlelligens lem.pore .
'Fclix eam ^cripsisse poiuit: eodem enua lempore Fdlicis socimdi ntillun) Alexaudrinae Ecclesiae prae-
>e!ix Dionvsii romani poniilicis suocessor. universae luisse episcopuai, ournine Maximum, habiia ralione
Kcclesi» praesedit. quo Maximus post Dionv.sium Ale- letupons, primo !oco Felicem, deindc Juliiim nojni-
xandrmai Kcclcsiae prailuil. Orrasio scrihendt»^ hujus nal. Addii ideiu ViuccutiMS hanc eamriem epistolam
episiolae listic est- Cuui a Paulo Samosaieno caiholicae Fejicis pnpag ei luai lyns inier Mia patrurn teslimoui«t
verij.Hii recens vulius uilhcium esset, el cicairix de iu «MJi-ciiio l\!piiCriuo ieciam fnisse (Yide Barou.,
errore Snbellii nonduui ohducia l"ui.<isci, Felix pon- aujioChrisli 273. uum. Jl, 1^2 cl J.5). SemvC». Oi^jf.s.
tifex de Filii Dei dlvinilale, ac pailter liumanitato, (^) Cri^cuii; texium exhiheukus ex aciiuue ironetlii
nau]iis«iue duabus in una persona d;slinctis, ad Epbesiiii, iu quH Ipcia sunl a Pelio pre.sbyteroAle-
MjiVimuui Atexrindriuum episcopiim hanc epislolaui vandn* ei pnmiceno nolaiforum selecia ex sanclis
scrlpsil, ut l>eUutn adversus Sabelhum el Samosaie- Pairibus iesiimouia de Incaruafioue D. N. ,f. (.. atquw
nuiu a duobus Diouysiis horum anlecessoribus ca- ev «apiie n partjs tii ejnsriem coucilii, îve Apolo
pium, nlriusque sutce&sores arcleni-ibusauimis prose- geiico S. Cyrilli Alexandnn» pjrtriartliift pro duode
»piereniur. Proinde iiac episiola velul anripili 5ila.dio cmi capitibus adversus orientales episcopos. I.ab]^.
uiiaiuque haeresim uuo iciu conlodii ul dum nau»- ;
LblCTlONKS VAKIANTES.
* Clerum Labb.
D£ SANGTO EUTYCHIANO PAPA

INOTITIA UISTORICA.
lCulychianus ordlnatur papa die \ jonuurit 275, f) dlebus Iribus, auno 'SJô, v»i idus derejubns satis
moiitms aiin. 283. — Euiychiaiius Marini seu Mnriiui fuMCiUS , ut iii r.aialoao Bueheriauo iL-giiur : /l con^
lilius, i-truscus, patrial.unensis, uliimis anni ^74 die- mtuiu. iSurtliani III et Marrcllini^ ud coiuuluium.
bus, vel primis seijuenlis anni 27.*>. Felici .«iuecessii; Cari \\ ei (.(irini^ id esf, a die quiuia j:»nuarii anni
die quiota iauuarii ordinaliis fuit feria leilia, (piae eo tl^ ad diem sspLimam decembris auui 283 vel oc-
anno cuin die quiuta j:inuarii c«)ncurrit (1). Pra^fuil (avam, qua die in indirulo depobiliouis cpiscouorunr»
Ecclesipe roiuanffi annis oclo, mciKSibus uudefimj Fulychiani nomen legilur : Si^xlo iUus decembris
Eviiichieji) in Callisli , nempe in cfemeierio ilallisii.
(I) Pajrujs. in (ritic.. art uniium "274 : P.?.ronius
Qiiare coirigendus Eusebiiis, qui decem lanluni luen-
275, num. v, ei ad annum ^85; uuuj. i.x: Cousrant.,
Episi. rom. poniif., lom. i. pog- iO$. s')bus romanun^ ponlificatum Euiycbianum lenuisse
157 DE DECRETIS EDTYCRIANO ADSCRIPTtS. 158
scribil : ei uti annoiat Valesius, aniios ooto, (jiios \ hic sanclus pdniifex ob singuUrem eaoi religionem,
SixJo auxerai, Euiycl»iano delraxil. Turpius adljuc (jiia martyi*es proseculus esl. Suis enim manibus^
erraviiaucior Ponti(Jcalis Damaso adscripii, qui Eu lesie auciore liliri Ponlidralis , duos etcudbraii inta
tycJiiani poniificaJmn a consnlAtu Aurelifmi lertio, ei supra Irecenios iuinultwii inartyres, consiiluiique ne
Marcellini ad Carum II el Carintnij extenrfil; anniiiM- quis marlyrein sine dHlmaiic^ aul oolohio piiipureo
que unun», ineiiseni unum , diem unum secli:»se pro- sepelirel(J) CuiisueUulinem, qiiJHalioquiiiOhlitnierut,
dit. novo decreio asscriiit , 1^1 fmyes^ faute, ei uvcp snper
JJe manicMieorum limreil et Manele. — Sul» pontifi' alfari benetiicercniur , eam forsan ob causan^ , ui im-
caiu Eulycliiani ins.»na Manicliseornni hicresis, in pugnarel errorein nianichaioi um ^
qul crealuras a
commnne hunianJ generis liiaium ejtoria esi(t); qu.e nialo priucipiu orlas deleslahanliir.
utut non nnnus infanrts et ridicuia iuii, inter oiunes £ulychiani Eplstoloi subdilie. — Noniinc Euiychiaui
lanien haereses, quae irihus primis Ecclesiie sajculis duas commeiitus es! Isldorus Feccaior vel Mercator
exluleruftt capnt, celebenima e,vasit, inûe orbein eplslolas. Prior ad Joannem el ad (tiunes episccipo*
lerranim laiissime grassata est. Coripha-us hujos Boeilcje provincigo, dc ilde incarnaiioiils IKifnini. I*o-.
sectse fuil inancipiuin naiione Persa, qui nomen slerioradepiscopos per Siciliamconsiiiuios, trla cuin-
suum Cttftimim in illud iWawefis seu /W««i£/nei pernm- ^ plectllur. i" I)e modo recJpiendi;Kcusaiionem adver-
lavii; inis^ûs in carcerein ob acceler aiarn nrorleni sus clericos. 2" Qni uon atindilaniur ad accusaiiunem
flliO Yarananis, Persarum regis, quem per oralionem religiosonim. 5" De niodo proredenrli in negoiiis ec-
se curaturumspoponderai;indef(iga dapsus.iiiMeso- ciesiaslicis. cum procedi non debeat niodo sa^culari.

.potainiam venit, ibique errores somni;;que sua disse- Noiiis tamen decreiatibus suis af posiilt au;:ior, qu;e
niinaviicirca annuin 277. Ah Archelao sapienlisîmo vero EulycLiano non conveniiua. Lpisiola ad episco»
Mesopotainiie archiepiscopo Iiahilis in ojn.Vium con- pos iioelicai dala esi 11 id.is aprilis, Aureli^no et
venlu di^putationibus non seinel superatus eKl. Hinc .\iarcello viiisclansslinis coss. Aiqui v«rus Emychla-
ileruni in Persiam redieitsa sslielliiibus Persis dele- nus Marceilinum scr!j)si.ssel, nou Marcellum iioiasque
cius, coniprehensus, et ad regem aiiductus fuit, qui^ Aufeli»ni conswialus numerales de morc addidisset.
exprobrata Maueti ol lilii csede, atque fujja e carcere iNilad veteiaioris innpudeniiam nddi poie.si, qi!! inio*
acvinculis, excoriarieuinlegePeisicaaniu278 inan- gruin ex Hiiario capiiulum, quod exmi, et Leonis
davil, ac reliquum corpus bestiis devorauduin Iradi : Magni ad Ceonem Augusium episioia *j7, c. 3, d<'cre-
cuicfn vero, qua lanta iliius improbitas coniinehalur, lali iiiscrnU su*. Yerl>a quoque, odmoneniim eiiam
lamquamuirem anie porlas siispendi (2). vesiram fnucrniuiicm, eAv.., peiunlur ex Gi<'iôriiMa-
AnEutycltiannsmarnjriliHssii iiccensmdus? — Euly- Q gni epislola 25, 1. n. Posierior epislola Scripiarum
chianuin mariyrio ohiisse Baionius cuni in noiis ad laudal ex versione mixla ex Ilalica e! liieronymiana.
Mariyrologium , lum in annalibus tradil atque posi Adriaiti I decreia in gratiam Ingeirami lueiensis Epi-
eum Blondellus (5). Ai inter confessores, ut ait Pa- scopi inierpoiat, ul jain crudite oliseivavit Biondel-
gius(4), nuinerandus videtur; luin quia in Indiculo lus. I.umper.
depositionis episcoporuin, oon veio mariyrum a Bu-

cheriani calalogi auclore inscripitis; lum etiam, quia
(I) Blajjcifinus in notis ad Amisiasiiim bihiioihe-
,
iliiusohituseo leinporeconliiiii, quo, Eu.sehiolesie (5;,
carium, Kuu. 11, pari. ii, pag. 2ii, scrit.it Vindican- :
Ecclesia Chrisli akissima pacefruehatur. dorom inariyrum curam promuvjins caulns ]ionliieK
Quid decreverii S. Euiychianus 'f — Commeoditndiis pn.vidonier priccepii, uiadderenliir jodicia ccrlainar-
tyriiiii corum (K*positit»ne. Adhibeii mand.ivii colo-
(i) EusebMiu Chronico, pag. iiJO, tom. (licio* vm bium aot d:ilmaiic.»m nun qiialcmcmnque, sed puipn«
nyuii. raCam ad involvendos inari^^res, quos eiiam puypura-
'(2) Epiphan., hfercs. 66; Cyiill IUeiosolym.,C«fe- los vocare consuevit Ecciesia in hymno oninium san-
c/n?si vi; Theodorcl., Hiere.iic. fabnlar lih. i; Mie;o- cloruin Vcs purpurati marhjrps. Ante h<;c deirclnni
:
nyni.,d£ Scripi. Eecles. Avchciaum; Zacasoi, KccU-^

in Euiychiaiii consueverunt (•hnsltnin sacra rn.-Miyiuin
siiV latince ei
^ grwciu
^ monum^nta
^ Not. in So
; Vales., _.
^
corpoia >.epeiire ciiin liuteisipsoniui sanj>uinc icsper-
crai:; Ceiilier', Biblioth. ; FabriciiÛiuiiolh. Groic. j) sis. Pcrmnlli lamen niartyres anie el posl Eniychi.ini
tom. 11; Waich., Hisiorie der Kelzei\ tom. t, p. 7l5. decretumcandidisobvokiiilinf.eiscondiii h;eieliimulo,
(5) Bhindell., in Pscudo-isidoro. ulicl. Laurcnlius BeHi, Oisserlat. i. de Ilom. hin^copjs,
^" "'"' ""
nosiri iurie
saic. III, toni. n, § 21, pag. 337, ohservat
^ "
(4) Pagj.nol. lOiu ann. î85. '
{f^) Euseb., Hisi.eccl., lib. viu, cap. i. Reparaioris exemplo.
DE DECRETIS EUTYCHIANO
ADSCRIPTIS.
( Ex D . Coustantio desnmpt. )
Argiimentlm- 1. Deereta duo. Cnde probet Baronim dum.—l. Daimadcce animns in Ecciesia ?<svs.--4.
prtmuiu decrfium. — 2, Unde proijayi possit necun .5. Iniiivm iiujus usus Sylvestro perperam irwuunr.
159 DE DECRETiS EUTYCKIANO AUSCKIPTIS. 160
— JQ»i^, DuQ! epislolo} ab Jsidoro snppo$it(c. Oecreia \ daljiiaticarum usiim episcoporuui pToprium esse, et
decefn Euiychiano adscripia. a romanis diaconis per aiToganiiani usurpaium esee
i, In libro p<»ntilicali Euiychianus constiluisse di- iioiat. Scribii ei Cyprianus lolonensis episcopus in
citur < ui fiAiges, faUae ei uvse super altario benedi Vila S. C;esarii arelalensis episcopi, eo ipsoiemporc,
cereuinr, > necuon c uKpjicuiiKjiie fideli?iuuii;iriyreni quo Syuiniacbus pnpa Corsariuni ( concesso specia-
sepeiiiet; siue Uaiinaiic& autcoiol>io purpuratu nulln- liier pallii decoravii privil^gio, diaconos quoque
tefius sepetiret. i Sed qu» in hoc iibro cuni de aliis ipsius ad Roiniinrc instar ecclesiae didiuaticarutu fe-
pOiiiiilcibus, luni nominalun de Euiychiano (alsa cisse h;ibiiu prj*eminere.>Testaiur Gregorius, Ub. ix,
pricdicaniur, his detrabuni auctoriiatem. Yeraiu e;nst, 107, Arcgiura pop<iscissc, ut sibi et archidia-
uirunique adniiltii nc probat Baronius. Et pr-iniMm cono suo uiendi dnimaiicisi liceniiaiu pra^bereu Quod
qusdcm opporlune ab lioc papa editum ceosei, ul ad- tit cnovuM) noii incunsulie et subiio > peruiisU , sed
versus iiasceniem Manichaei liieresiw, quoe fruges posiinodum concedens, ipsasetiamdalmaticas ei Cy-
aliasque res corporeas ui a principio mali creaias ria€i :d)balis opera transinisil. In bibliotheca Fio>
execrabaiiir, Udeles munirei. Pricierea io opinionis riacensi isiudlegilurZacharix papa; ad Auslroberium
su:x) graiiam apostolicos citat caitoues 3, ^ eti>, qiii epi>copum vienneuseni scriheulis : < Dalmaticam usi-
iamen iiii, pra^sertim ex Dyouisii Exigiii inlerpreia- B bus vestris misiinus: ui qi|ia ecclesia vestia ab liac
tione, adver&ari poiius videntnr. Nempecan. 4 cave- sede docirinam fidei percepit et niorem babilus
tur ut < offerre nnn lictâi ad alinre preter novas saceidotulis, ab iila e;iam perci|>iat decoreiii hono-
spicas et uvaset oieum ^d luminiiria et thymlama. t ris. >
Undeconcedendum e:»t salieni his rauoniltus velari, i. Hiiic colligere eftqu;» lides hahenda sil vulgaii^
ne fabae, quas in aiiJiri beiietiicendas ess<i vulgaium Aoiistasioue Silvestro scrihenti : i Ei lioc C(tQslitnii,
Eutychiani decresum coiisiimit, in allari offerantur ul dinconi dalmaiicis in Ecclesia uterentur, » sj prx
Tuni sancitur can. 5. < ut reliqua poma omnia (seu scrtim hoc dccretum non taiitum de BomanU, siid dft
reliqui omnes frucius) ad domum, priiniiiie episcopo quibuslitiet diaconis dicium inêiiigaliir. inde etiam
et presbyteris dirigaiiiur, non offeraniiir in altari : > refelliinr quod alii dicuni, dalmaticarum nsum i»
ubi id quod Eulychiani decreio in allari oflerri prai- Ecciesiani primum a Silvesiro invecium esse, cum
cipitur, his canonibus veiariaudimus. anlea colobiis uterentur sacerUotes ; aut quod in Sil-
Ad decretum altcrum qund aUuiet, idem Anna-
2. vcstri YiiaaComberidio edila nairaiur, Eiiphro.>yuuin
lium parens ejus usum exinde prwiexiu religionis non sciiicei Paniphyliic episcopuui Boniaiu venienlem
tantum erga mariyres, sed eliam erga sacros mini- colobium S. Jacobi frairis Domini secuin altu-
jsiros indncluin prohat tum et lihro iv. Dialog. S. C lissc, ct cuni eo induius sacra perei;issei, inde qui-
Gregorii papne, cap. 40, ubi Paschj.sii diaconi daima- dem faoium esse ut liomaoi saci^rdoles colobiis ute-
ticam ejus feretro superposilam narral, tum ex gestis reuiur, sed postea nudilatis brachiorum legesida'
synodi roman% anno oi.5habiia^, in qua idem papa graiia colobia in dalmaticas fuisse couimuiala; seu
primo prafatur < iliijus sedis recioribus mos ullra
: qiiod Anseimus Liicen.sisa Oucangio laudauis iradil:
meritum erupit, ut cuui eoruni corpnra bumanda i A saucio Siivesiro ei presbyteris ejus cololiiorujii
dereruntur, hoic dalmaiicis conlegant, ei easdein nsus sumpsii iniiium, el .\iarcus ae Julius cl Lib^-rius
dalmaiicas prd sanctiiaiis reverentia partiendas po- cx ordine usi sunt. Post hos autem colobia indaima-
pulus scindat. » Tum niodesius ille pontifex inorem ticas sunlcommutula. > (jiute ^^((ueietur, ut dalnu
iilum prohibel hisverbis: <Pr:ieseiili decreto cousii- ticarum usuiii noii Siivesler, sed Daniasus primus iii
luo. ul feretrum, quo Bomani pontidcis corpus ad Ecciesiani invexisse diceiidus essei. Sed et quod*de
sepeiieudum ducitur, nullo teîuiuo veietur. > Sjmut- Cypriani tlalmalica ex ejusViia a Pontio si:ripia dixi-
que uiide iluxerit iile usus, innuit dum iiiter b.nec mus, ejus usnm in Ecciesia et Damaso et Silvesiro
addil, < cuin adsinl multn a sacris corponbus apo- aiUiquiorem eê pprûadei : sicut ex tegtiinonii.< inox
stoloriim mariyiumque ve!amin;i, » etc. Qoasi dicerel, allaljs coulickur, eumdcm colobiorum usu vulgo cre*
Hic himor,qui aposiolorum luariyrnmque corporibiis \) ditnm esse receuliurem.
jure detaius esl, ad eos, qiiornm non esi par saiicli- 5 Coiobia auiem, sicul el da|malica!, eranl tunic:e
tas, iinmeriio fuii translaius Ul autem tiunchoiiorein talare> lioc di^labaiii daimaiic;^ a tunicis eicoiobiis,
Euiychianus martyribus decerneret, ea excogitari quo»l dalmaticis ninpla eraiil inanicae, lunicis stric-
potesi causn, i|U()d Maniclicei sanctorum mariyrum Ire, colohiis vel null:e rel brevcs. De colobiis cnm
culiiim non secusaiquc idololatriam respnebant. brevibus jnaiiicis habemug illiui C.assiani, de ilabitu
5. Nec neganduiu coiobti aiil dalrn:)licariim voces nionach«^ c. 5 : < Colouiis quoqne rmcis induii, qu?
anii(|uas esse. lu vita*S. Cypri.»ni a Poiitio scripta vix ad cnbitornm iiiitia pertinguni, nudas dc reliquo
legimus: < Et cuin se dalmalica exspoliasset (Gy- circuuireruiu manus. > Doroliieiis vero doci. i. qure-
priaiius), et diaconibus tradidis^^ci, in iine.t sieiit. » ril, cur inoMaclioiuni coiobiiim m;:nicis rareat, cuih
Anliquus auclor, Q'iaBSl. Vei.clNov.Tt^sl. apud Au- caetiroriim oinnium manicatum sit.Id&m et ubi addi?
gustinum , Appeiid i. iii, c. 49, cum roinamc eccle- dil: < Colobium nosirum habel signum purpureum,>
si<e diaconis iia expostulat: < Qunsi non hodie dia- rursum qiia;rit: Quid sibi vult signum purpuieum? >
coni dalmaticis indnantur sicui episcopi. > Ubi er ac respondet- a CnuscpiisQuo militans regi purpitram
161 T>E fiKCUF/rCS fXfVGHIANO ADSCUlPllS. ^fi^
h;)bet iii chlamyde. > Ei luiec quid<;ni miio ud «!( rre- A cyllioiica disccsserii sl(ie ulla necessiiate, ei posiea
uini nccoininodari polesl quod ex|iciidituii.s quo ni- ex lolo ;!ninm iKfcnilenliani acceperit, ires .lunos
nnruni cavelur, tic qnis nianyrcm sine colobio purpu- exlra «iccioftiani, id esl inleraudienles, juxta niejiinHin
mto sepeliat. QuaproptiT hu:c pnulo lusiiis cdisse- conciliuin (Caii. 11 ) sepiem annos in ecclesiis iuier
ruisschon piguii, si,juidern »d decrelorum nonnul- pcfiuiientes, et duosannos adliucexiracomninnionem

lorumseuverliaiem, seufflf;itatem probandani inde poeniieai. « (n ms. German. Anselmi coUectiouem
iux affulget. c« niplecicnl.e proxime lesimus «Tres annos pceni- :
6. In edilionibus conciliorum duabus adulterinis leai exlra eoclesiam, unnm inter audienles, jaxta
•Euiychianiepisioiis, qu;e exisidoriMereaiorisoin- nic;cnum concilium,* quod primo placuerai qnia
eina prodierunt, qua.que cum cieleris ejusden. oriicinai audienics in ecch-siam inirab;)nt, et ibi leciiones el
opiliciis a nobis edentur, alia decem subjiciuniur dc- coi.ciun. s cuin ndclibns
aiiis andiebant. Sed banc
creta e variis canoMum compi{aiionibu> coliecfa. Et leciionem nofl permiuii iandaium nica.num conej-
pri.uuro<|uidem e Graiiano .t. qu:.esi. 5, c 91, sic re- Uum, cujus verlns dccreh bujus condnnaior v.rba
ierlur: « S. quis episcopus aut :.bbas presbylero aut exira eccUsimn le.nere adjecil. lli auiem
siieam in boc
jnonacliosnojusseril inissas pro ha^reiicis (
addunt decreto repetiium wissd' nomen aJi;.que
**culnm
Alii colleclores morf«/0 caniare, non licei et no» Euiychiano recenlius redolere, inscripiionis nus
expediteisobedire: s Sedboc lenuis quu^dam porlio
g fal-
silaiem cilatnm nicsenum concili.an,
quod quadra-
est an.plior.s decreti, quod Anselmus iib. n, sec. n.s. gi„ia duobns ;;nni. p.^st Euiycbiani morien.
celebra-
German., c;»p. 117; Bnrcbardus.. lib. xix, c. 405, et iu,n esl, plane prodit, Neque vcro slbi conîat Gra^
Ivo, p. 13, c. 117 ,
par.ier Euiycbiano adscriptum na,.us : nam majorem ejusdem partem xxiv quajsl i
cxbibent in bunc mndum :
« Si <iuis dederu aut acce- c. 41 , Jnlio ad.scribit. Al ex capiic 2 iWniieniialis
perit communionem de manu Inerelici, et nescil Hicronymo aliributi, iis varnOûibus q.ias
ad niarei-
quod Ecclesia catholica contrad.cil, poslea inielli- iie„j iimftiovinmc exceptis,
annoiavinius «v^..rv.:. 7 •
^ „•
.
loium descnpium .
. • .
r est
•
ge.is, annum unum poeniieal. Si auiem scit,' et negle- 7'• Aii«r.,.,v,
'*^^^^»n^' , ivm. . i .
. . . .
< ^»l"lom.nus etiafn, » eic» quo ai).
xer.t, et postea poemieni.am eger.t, dece.n ain.os baii.s.sa pnellam vii-gineni vd viduain veiare uroin
IKeniieat: abi jndicanl septcm: et bumanius alii, hetar, ex Graiiano, xx,q,KesMi, cap. 5 de.crinlunr
'
quiniiue poeniteal. Si quis permiseiit bireiicuin amid RfirY.h!i..,i..r>, «„« j-i .1
V. ^P"" '^"'^'''**"»nM«oq"elib. vjii, c. 17, ei Ivni.em
m
.
. . • i .•
missam suiun ccJebnire ,
Ecclesia caiholica, ei ne.s-

cii,
....
quadiaginla ^ dies poeniieai.
• . c-
S. pro revercniia
.•
n
P*
7
»,,«
'"*^-
« ^:v.
'» ^' '^^» "l «^x
...
Fct n.i», m rJn«..^ .• •,.

1
«^^» i'«
•
decreiis Euiycliiani, c. io. nrofer-

'î
r. .
'^'^^^"^^"^ âjîsiensis vi.concilii,

. * ^ i •
1.^ annoSaa iia-
tjus,annuin unun poeniteai.Si prodamnationeLccle-
, ,
biii iib. i cao '"

s\^ catbulica. - et consueiudiuis Romanorum, proii- Teriinm
^ 8. :*c Pradicandum est etiam ui perjurium
ciatur ab Ecclesia sicut baereiicus, b nisi Iiabeat pce- r.Jeles caveant, , eic, depromptum est ei Grttiano
iiileniiam ; si babueril. dccem annos poeniteai. Si xxii, qusst. c. 17,
,, qui quidem prioie. secnius es[
rccesseril ab Ecelesia catbolica in cong.egaiionem canonum colleciores,
Anseimnm, lib n secundum
Imerclieorum, eialiispersuascrit, eiposleapceniten- nis. German., c. 68, Burcbardum lib xj4 c
liamogerit,d.odecimann03poeniteal,quatnor (apud ivonem, p. 12, c. 71, apud quos
U
velui ex decieiis
Ansehnumfr.s)anno:êiiiaecc!esiani, clsex.(;.p.rd Euiycbiani, c ^20. pariler ciiaiur. Pertiiiet lainen
eumdem septem) inler audiio.es et dnosadhncextra ad Tbeodulfnm Aurelianensem episcop.irn
can 26
communi..nem. Dehisin* canonediciiur,.itdecinio .-jpud Srmondum, l.mi. ii conc '
Gal! paff 217
anno communionem sine obiai.one accipiam. Si epi- 9. His subjiciiur quarium; <
Si quis membrorum
icopu.. aut ahl,as j.ibet monacbo suo pro Ini^reticis truncationes, et domorum incendia fecerit sive lieri
inorluiSin:ssas cantate(enverbaa Grytianolandainj
non I.cet et non expedjt obedire
} ,,..'. presbyiero ess. Si
,
' isisserii
J'^=»i»<'«i> ant
'»"1 f-»r:.M.i;
lacienii ^n„c^.^c^«,*
'
j
consensent, qiio usque de ..
hs
unicuinne
uuicun|ne jpgamer
IpcâliiPr ct
r» pn.icamiUer
o.. ;^..k..':,
... » j coram episcopo
ôntigent, ubi m.ssa.n caniavcril, et alius reciiaveril civitaiis aliis.,ue civibusnon emendavcrii, ab Eccle.
riomiua moriuori.m, ei " siniul n..minaYerit hiere. sia se privaium co»..oscai. Si vero
posi si'cund;.m et
iicos c«m catbolicis, si post missam inieilexeril, I> lertiam convenlionem cnncla, in qi.ilms arguUuf,
bebdoniada « panileai; s.i irequenler fecerii, ;<!-num non ej.u.ndaverit, lainquam eibnicus et public.nus
jnlegnnn pceniieai. Si qnis anleni pro mnrle baiiiici ab (.mni < b.-isiia.iorum coiiegio separctur » .inod
inissam ordinaveril, ui pro religione sna * ejns reii- licei Gr:.tiinu>, xxiii, qua.'Sl.
8. c. 51, posi Ivonc-m,
quias ibi lcnupril, et nescil diiiVrenliam caUndic* P- i5,c. 40. n «urchardum, lib. xi, c.W.Entycl.iano
lidei :
el posiea inietlexeril, pcnnifenliamque egerit, ailribnal, eo tameu recentius j.ire videatur-
reliquias ibi dehet igne conc.emare, el annuni unum iO g.nuium . < Si qui, gentilis gentilem lixoreru
po^niieai, Si auTem scit, ei. neglexerii. p«»iiienti;i dirniseritanle b.pti.sn.uni; sexium, Slmill
j et modo
i*on.molns s decf m annos poiniieai. Si qnis a lide si unuscAConjugaiis k.piizaius est el liiergeiililis 1
LECTiOMlS VAPaANTES.
* Et con&neiudmii Romanornna apud H ier von , exîaf ^ JQ]niieiupvu Hier
b Nisi pttîniuarii apucl IHcr f Keliquias de illo fecerit. quia niuituni ieim«aiiL «î
d El si unam nominaveril haerfeucun» apud Ans ^ Q.jadragmta apud Hicr

,
,eS EUTYCHlANl TAP.C EXHOaTATIO AD PRESBYTEROS, ETC. 164

Gratiainii \xviii, qiifest. '», c. 2 ei 3 i^wppf^diwt. 4 lum esse, el in ea, sicul el in Orieiile, sallem ad
Huic prjeluseranl, BjirchardtJs, lib. Xi.c. 59 et f>0. sexloin usque saeciilum, hunc obiinuisse usiinri, ui
iiecnon Ivo, p..8, c. 195 et 196. Ijiriinoqwe descripium lesliiiionium dicluri Evangeiia sibi proposila, uuila
est ex Pceniioniialj Theodori Canluar. cap. 13 et 45, sacrarum reliquiarum meniione facta, langerent:
ut videre esl apiul Petiium, lom. », jiug i '<
, ci Dache- cujus rei fidein rîcientepisLola 15 VigiJii pa|;)(£, n 2,
riuin Spicileg.. lojn. jx. PeiHg»i 1 fiaurinentuin AA, ad Decoraium, Mopsues-

H. Qiiad seplimo loco e Gratiano, xxxv, i|!japst.r>. lenaisynodi gesla concilii quinii geoeralis actioni 5
c. 7. descriplum esl de juramenlo synoffali, cujus inseria, sexlum conciiiumgenerale, act.i4, pag. 977.
iiiilium : « Cpiscopus in syuodo residpns post con- Superioris auLem formuise adhibendse, seu supra
gruani exhortaiioneui, sepiem et plebe ejus paruchiaes, Reliquias jurandi praeceplum apud Baluzium, toft». i,
vei eft ampjlus, prout videvil e\pedire, riialuiitorefe, Capiinl. inCapiiulari iv, anni 803, sive de lege lii-
honestiores aiqne veraciores viros debel in medium puanense. cap. 57, [lag. 398, el apud Sirmondum
advocare, etc. * eadejnralione reteriiiret apud Ansel- iom> li, i.'Oi»c. Call., pag. '^246, iegiiur his verbitj;
jnum lil). Yi, secundum ini. Gerrnaa.. c. U6. KKiat '
Umne sacramenlum in Ecclesia aut supra reiiqujas
et apud Burchardum, lib. i, cap. 91 et 9i^, velut ex jureUir: et quod in Ecclesia juraudum esi, vel i:\un
decreiis Eulycbiani papa^, r'ap. 9. Sed apiici nunc B êx eieciis, vei, >i duodecim esse debenl, quales
cap. *J2 el 1)5 subjiciuntur 88 capilula, de ;juibiis poiueril invenire; el sicjurei: Sic iUum Deus adju-
velulex ejiisdein Eulycliiani praeceplo inierrogandi vet, ei iihSuncd (fuorum islae reliquicB sunl, ut dical
siiitqui piius sacraniento synodali se consiriaxeriuL. veriiatein.k Ejusdemrei praeceplumalque us«im apud
Porro ouioes iili coileclores in bjc*sac]'auienii l'or- piaedictiiin Baluzium, pag. 60, videre est in l»aâ-
rauU coiiseniiunt, qua 4 aliaiib SancioiiHi. pigno- berii regis Capitoiari ii, anni 6.50, sive lege Ajaman*
ribus, » a juranie exi^îmr » qiiod In i>ec propter norum, cap. 7, ubi sancitur : « isia sacrameniit debenl
amorem, nec propter imiorem, neo propter prse- cise juraia, ul illi conjuratoies inanus siias super
iniurn, nec propiHr parenielam uliaieuiis ceies epi- capsaiu ponanl, et ilie solus, cui causa requireiur,
scupiim, aui eju- missuiu eui hoc inquirere jusserit. verba laiiium dical, el super uinmoni manus manum
quanilocurnque ex hoc te iiiierrogavviril. Slc ie Deus suam imponal, uisic itli iJeusadjuveJvel iilae reliiûiae,
adJHVst, ei iiia^ Saitciorum reliquia^.t Cui similis est elc.t Vide concilium Francofordienseanno 794 cele-
hu* iiuerrogandi f(!rn»ula apudCraliaauni, Ibid., e. '>, braiuai, can. 9, ubi aol taciis Evangeliis, aut corarn
rciuia iii liiinc moduin; t De isla parcniela, quam propositis reliquiis jurandi mosindicalur.
dieutiiesse mier iiiumN. eiinter JUisniejuscojijugtMii i3. liecielum iliud: Matum ttiaynum ebrieiaiis,
N. quujqoid inde scis aut ^vnlhil a tuis vicinis, aui a G quodex librorum xvj, libro xiv, cap.2, vulgaiiim est,
iijis anliquiofihus propinquis, quod tu per nullinr. quodque apud liurchardum, lib. \vi, cap. S, ei Ivu-
tiigeniu;», nec propicr amorem, nec propter tiuiO- nem, p. 15. c. 7i, oUendimus. est MogaDtiaci concilii
ren», aui per praûiioiu , aut per consanguinilaiefii anno 8i3 celebrali, canou 40.
lelabis episcopiun tuum, aut eju? missum cui hoc 14. Ouod huie suhjicJtur: t Episcopi ac Dei ininisin
inquiiere jiisseril, (luaudocnmque le e\ hoc inierro- iiiin debenlcoinessationjbus ei vinolentiis Diniils iii«
guverit. .Str te Oeus adjuvei^ ei istoi Sanclorum reti- curnbere , » velut ex iisriem libris , ibid., c. 5, deS'
iliuW' » Aiqui hjec novissiiina formui j

(
quif^ ct apud criptujii, siuiiliter et Jiurcliardus, lib. xvi, c. 5, ei Ivo,
Jhjrchardam lib. vn, c. ^5, et upud lvon.!!o, p. 9, c. 61 part. xm, c. 70, exliibent, ac liihilo magis ad Euiy-:
imepiiirapbtt *'.sl ; neque ei.im, ul pulaiunt Pitliarani c.hianum fieriinel, sed ad Remense secundum couci-
Iraires, ad ijuiic periioet supei'iorihus dccrciis pr.e- limn, auno 815babitum, cujus e.sicanoij 18.
lisa Cregorii e.^ eoncirio Koui. citati(.) a Graiiano IK. Posirenûm : Observauduin est nobis, quo inj-
ui ex Ordioe iômano ciiaiiir. lVul»abil»5 est igiiur et nisiiis Dei piaiscribiiur quibuscum coiivivaii ipsis
e:v eodftin Oraine repetiium esse .superius decre- liceai, e\ iibrorum .\vi, iib. xiv, cap. 10, desumptum»
tunt et eadeni ratiime a Diirciiardo, iib. .\vi, t. 10, e^
12. Faiendum lanien esi m ronianaiu Eoclesiam ») Ivoue, p. n,c. 78,laudaiuin, est Capitularis Theo-
bujusfnodi uiorei» nojinisi sequioribus saiCulis itivec- dulfi episcopi Aureilaueusis caput 13.
EUTirCHIANI PAP^
EXHORTATIO AD PKESBYTEROS EX ANTiOUO CODICE VATICANO.
f rair^s ct .saeenKrtes Domiui, vqoperatnres nosiri nos de vobis ralioncm redditiiri sumussummo pasiori
Nos quidem, qiiamvis mdigoi, irieuiu

ordiuis estis. Dommo nostro Jesu Cbrisio ; vos «ic picbe vobis
Aaron lenemus vo;? locuin EieA/an el liliamaris

; : comniissa : nos de vobis pastoribus; vos vero de
nos vlco »luodecim a»Miîo{or«iii: fanglmur; vos ad ovibus, idest de plebibus vobi5Comineadatis:42i ideo,
formaiu sepluaiînia diior5i:n »iiscij)u!orum estis : nos filii cbaris.«imi ,

prir.videainus periculum lanti officii
jQ^jiores vesiri sUiHa», v<»> plebis vobii commis6£ : nobis i:oininfssi. Admonemus iia<|ue et obsecramus
m EtJt\GHIANf PAP/*: EXHOFITATIO AD PaESBYTEROS, ETC. 166
iValenjiliiteiri vesiram, nl <|«Ke vestr;» riostr«qi»i* sa~ A agvndum nuum vas hai)eal, el circa alrium suum vel
hui, suggerimus , inemoriae commendelis. Iftpriaiis circa ecclesiam aa processionem *iH. Sacra vasa el
adinoneiDUS ut viia et conversalio vesir» ii'repi'ehei)- vesiiineni:i saceriloiaii.'» iioiitt in vadiiiionluin dare
sibilis sit : scilkei, iU rella vesira sit jiixia ecclesiam. iiei>oiiai(.ri, vel alicui sa^ciiiari. NuUus vesiruu; lui-
et iu iloinjbiis vesiris ieuiinas noa habeatis : ouwii i»us digne p<iMiiie(iiem ciijuscuuiqne rei gr:iiia ad
noclc ad noclurnas surgiie ; cursuui veslrom cerlis reconeiliaiioneuj ailducat:, el ei lcs?iiuouiuui reconci-
iiorls (l^cantiiie ; niisaruni celebniiojies rt Mij.lose Uiilionis ferai. Nuilus vesiruni usurani oxigal. ci con-
pera^he : corpus et sau^âiiiCMi Donnni ouiii liu.nro {iiietiu'sui feuoris e\isiai. lii'S ei ru-uliaies, quas per
el reverenlia suUiiie. iNulius scaccis vei ale.ir .111 lu- ijiem iiniiuaiioiiis vcsuie acquiritis., aU ecclesiau*
dis iuleuclal : vas:» sucrix uianib.is propriJs abiv.ile et i><^ qutui liiuluii eslis, i-el cui deserviiis, fi.Mlinere
e:v!ergiie. Nullus CMiiet n!is.>au» uisl jijvjnus : nuiius sciaiis.
cauioi qui nû cwiiiMivUiiicei : nuilus caniei sine au>I< >iiillus siiic couscicuii:* ei conseiiSu episcoji eccle*
eui, albii, Stiil:», hjMKipwlo. iiicil iar.one elcajyiila^ et iiam i;C(juir:<t ei obiincai : uulh.s per poie:iiaie»fi saicu-
Jia*c vi-stiuieiita nlll.i:; sihI, et ud »iuil ;s alios usus iitiium ijcciesiauj {eiicai, : uullas eccle5.iati» , ad (jnaui
sinl. Nullus in aibn tiua iu siu;:s usus uiiuir c.sjIol iiluialus esi, diujiaal. ei ad ailan» uiijjrei : nuilus
NuUusin lijjj.icouut l.i viirco caiii.e aiKioai uilssun B pliHesecclesias sineadjuiorio aiioruui preshyieroruin
cclebrarc. Nulla '...*niiuaa(Ji aliare :.C€edal, uec callceui ijabeat : nullaleniis uua ecclesia iruer piures diviJa-
fJoiniui langal ; curpoialo uiUiiiii.-.siiiiUiu sil. Ailare lur. Nalius aiieriiis parocbiai.uiu- nisi iu iiinere, aui
sit cooperiom dc iuaudis iiuieis. Super aliare niiiil .sl ad piacilvnn fueril > ad rftissaiii recipiat : iuillus iu
pon;»iur, nisi caps;C et rdiquire cl ({u.uuor Evanf;ciia, alterius ccclesi:i, vel pnroch a inisâiri c."uiiet, idisque
anl pyxts Cii.u corpore D.unini ad viuiiuuii. iniiiino- proprii volunlate el rogaiu pri-^hyiori : nullus dcci-
rum ; cicicr;i in nilido loco rccoudaniur. :\lis.âle j)le- mam ad aliau» ecclesiiJiU peiliueuiem ret ipi:\l iNidlus
nariuni, lecti^^nîiriuiu.^ a.îij.IionniuiU , et ilbrun^ jujeuiieuieui iuvitei carnem nianducnre el viijum bi.
qMadrnginla iion»i!iaruin unusquisi|ue l.abeat. Locus bere, nisi pio eo ad pra^sens eieemosjua ilau Nullus
iu secretario vel juxta altare sil j^raHparatus ubi ;»qua praesurnat baptiy.aro, pjseter in viwiiia {'"aschai el Peu-
effnudaiur, quaudo sacra vasa ablunuluj% et ubi vas lecosies, nisi pio neccssiute et periculo rr.orlis.
luiidinn dcpcndeat cum aqua, ut sacerdos njaniis Ijuusquisque fouies biiiidcus iiatieai : quod Si nou
lavei posl comir.nnioneni. Kcelesiie sint iJCiie cooper' poiesl habere lapideos, babeat vas aliud ad hoc pa-
tai ei camerai*, ei airiuiu ecclesiije sii undique muni- 1 :Uum> in <jno nihil aliud liat. Yideie ut ojimibus iia-»
ium. rochianis vesfris syniooliim el oraiioneiii 'dominicain

c,in^J5>'iîi!^-
^"
Jejuuium quaiuor ieniporuui, et rosbiio-
INiuius ftxira cecle.siam perdoiuos, nec in lods non
consecraiis mi.-^sam ciuHCi : nullus solns caniel inis- ^'""^^ ^^ luaw^ nu<j0iis ,
plebibus vesliis OianliiUS
sam : omnis prcsbyier ciericuui ve! scholaiem habeia Jno^^»-^ oliservandum indiciie. Feria qua -10 anle xi.,
qiii episiol:un vel lcciioneui legai , ei ei ad inissam l»i«i><''2' ad coulessionem invitsie , el eis ju.ua quali-
responde^l, ei cum quo psaimas cantel. InOnnos vjsi- i^'^în deiicii Pcpnijicnrlain i!iJMu|}i(e» noi» ax. cordft.
taie. ei eos ad conressionem reconciliAte , et juxla vcstro, se.i sicui iu painitentiaii scripiuni est. Tribus
aposioluui oiPu s:incio uugiie, et mai.u {iropria cam« remporibus in anno, id est in nalali Domini ct P;iScha
n.uuicate. iSijllus prcesumat iradere commimioneni ei Peniecosle ounteis ruMtjs ad comu.unioneni corpo-
ii.ico vel lemiore ad dererei.Kluiy inrn'q"iO ; nulius sa- risel sanguinis, exceplis pofjniieniibus» quibiis prohi-
cnjm chrisina vendat : nullus vestrum pro i)apuzaij- bisum est, accedere admonele. Cerlis lemporibiis
dis inbiniibus , vei pto rccoiujiliandiif peccaloribus conjugatos ijb u.voriims al)iitincre exhoni.iiiini » id esl
vei inhrmis, aui pro moriiiis >:epe!iendis, vel pro ah Advenlu Doinii;i usque ad tiânsacias octavas Epi-
(Ousecranuis ecclesiis, praemiufn aut preiimn sive phaniae ; el a Sttploagesima usqoe ad Iransacias ocla-
Uiunus cxigai , vei ecciesias aiiq!!0:uia daia pecunia jE^ vas Pascliae ; et a Uogationihns usque ad trausacias
vel «itiquo malo ingenio subripiat. Videie ut pcr ne- oclavas Peniecosies IMaeterea, sn omnibus sabbalis
gligeuiiaru vcslrum Utiilus iniaus«i si»ie iiaplisin;» liio- u.sque ad feriam secon.iam etvitîba sanci;e. MAriaH,et
riaiur- Nuilus vesiruin sit ebriu.sus vei tiiigio.iûs : saneii joauiiis, cl aposKdoiuu» , cl vigiliis indiclis
iiullusafmaportct ii. sciliiioiie, iii.si verbum Don.ini. aiionim sauciorun, , et eoi-um (estis , eulogi'^^; post
.Nuiius crtuum V(?l ;«Viuui jocis iuservial : nidiiis ii| niisiaui domiuicis diebusplebi tribuile, MuJlus pre.-^bY-
tabernis mar.dueet ei hibai. Unusquisquc vesJium, ler i:. ilinere sine orarlo, id ea sioi;), incedat. Ni.llus
quauMun sapi;, piebi su;^» dv^ evaugelio, viji deej>islo- yesJruiu ve.siimenlis laicaiibjis ei diversi.s coliujb»..-
Ja, vei aiiqua divina scripiura in doiiuiticis ei fcsiivi^ induaiur. iNiiJlus reui aui possc£3ionem ecdesi^ uui
dieb»u> auiiunliel. Ouraui Qr^rul pauperum, peregrino- inancipium vemierei aui commuiare aul aliquo injjc-
rum.oruhanor.um, prajbeos el.s rcleclionis iiospiiiuiii» nio ab ea aiienare jtraisumal

lii susientaiionem habeant. Discordes ad concurdiarn Dicii doii'.init;ii:ii eiaiia^ feslivitales ^t>.>ij\<e strvJli
revocet ; vkIoas d«ilendat, ul in bis el iîiis imjusm.odi opere a vespera in vesperam celcl)r;!re tiucele. (Janius
to:;us booi e.êinpiuro pr;j*beai, vmtn dis dijminico ei ciioreas muiierum ei ludos jocuiatonos, ei caiUio-
i*.jie miss un :u>ii;irr» henedictaio iaciav el ptehem iies in ecctesia <:l in alriu iieri ni'ohiheie i;arin;.i5
SMDin el loc,> nd;Miiim adspeigal, e? ad hoc soluni diaboiica qu;e super morluos uotluinis horis vuligft.s
:
1^7 PAP^ ET MAftT\KiS

S. EiJTVCUlANI «6«
facercsolet, etcAcUiRnns quos exercei, siib contesiii' A ei iiiinani sensunt ad iitteram possit manifes^tare t
lione Oei oiuuiiioteiiiis lieri vetaie. Cuin excoiumuni- Psalniorum versus et disiinciiones regulariler ex
caiis noliie comiuunicare : nullus prêsumat cum eis coriie cum cauticis consuetudiuariis pronuutiare
vel missnm cantare, sed et pleinbus vobis commen- sciat. Seririonem Alhanasii episcopi, cujus iniliuin eft
datishoc anuuiitiate. Nuilus vestrum aci nuptias eai 1 Quicumque vull » memoriter teueat et omni diecan-
omnibus denuntiate ut iiuiius nisi publice cetebtatis tet. ExoiCismos et orationes ad c:ttecbuuieuum fa-
r.uptiis uxorem ducat nullus sponsam aUeriiis acci-
: ciendum, ct ad fonlem bapiismi cousccrandum , .lut
piat, et iiupiias iieri proiiibeie ab adventu Doutini reiiquas oiaiioucs super masculum el feminaiu singu-
usquead irausacias ociavas Epipiianise, et a Septua- iariter et pluiaiiter valeai et sciat distiiicie pruferre,
gesima usque ad transaclum pascb% clusum , ct a ct ordineio baplizaudi ad succuirenduiH iulirmis et
KogHiiouiiiOs usque ad iransacta>oct»va>Peniecostes. ordiiicin recouciliaudi secunduiu auctoriiaiem cano-
Rapium omuibus modis probibeie, etiii ad pioximam num, ei ordiiicm uiiguendi iunrmos unm«quisquo
sui sanguinis feminam vel cum cons.inguiiieis suis babcat et prudeuter sciai. Ad infirmos qiioque visi-
usque ad septimam generaiionem nullus accedat, iandos, etadieconi-.lliaDdum eos invitatu» sponlatieus
auathematizaie. Pastores omnes et ahos servienies currat, ei eorum necessitali , nou pro lucro lerrcno ,
suos ut unusquis(|ue ad eccleslim doroiuicis vel fesii* j^ sed pro illa ctiarilaie qua Chri»tus nos diiexit, subve
vis diebus venire faciai admouete. Patrini filiolis suis iViat, et oraiioues et sepieui psaimos speciales circa
spirituaiibus symbolum, et orationem domimcim in< eos decantarc curet. Similiter ordinem in exequiis
sinuerkt, vel docere eos faciant. Chrii>ma sufo sigiUo detuiictorum ageivlis» preces, exorcismos quoquc
sit. aut sub sera, propier quos^dam inndel^. l>e my- salis ei aquie memoriter teueat : cautum ooctunmiu,
sierid vobis commisso vos ^dfQOUcrc curamus, ut atque diurnum sciat. Cumpuium si non majorem,
uuusquiSitUG vestrum, si (ieri poiest, exposiiionem saltem minoten), id estepacias cHincarrentes, lermi-
symboli ct nraiioiiis dominicsc juxta tradittunem nos regubres, ei si ptaest, c^lera scial. Martyrolo-
orlhodoxorum palrum penes se babeat scripiam, ot gium et pceuiteniialem sapiai. Lil)eUum istum unus-
cam pleuiter inteliigai, et inde poputmu sibi com- qui^que babeat et freqiieitter legut, ne oblivioni
missum asstdue pr;eJicando indtrual, et si non no- , trad it ea quas $unt sibi obseryanda. Quod , fraires
veiii, saltem secum teneal et credat. Oratior.es quo' charistîmi, ui memoriter reiiiiere et salubriter pcra-
quemissarum et prsi^raiioues ei canouem bene iutelti- gere valeamus, otuiiipotens Deus nobis coiicederc
gat, i't si non saltem distincte ac memoriier valeat digiietur, cujiis regimm et imperiuiu iino line pcrma-
pruferre, epistolam et evangeliuin bene legiere possit, q noi iu saecula s;ecuiorum. Amen,
SANCTl
EUTYGHIAMI BAPM ET UARTITRIS

EPlSTOllA LT DECltETA 3UBIA.
EPISTOLA I (t). Kt quamvis di!ectsonem toam sciam ad omne opus

bonum e^^se devotam (S. Leo, ep. IQ), ui lainen clfi-
Ai> JOaNNEH £T &D OUNES KPISCOPO» BilpTIC/E
cacior fiat ad iilos, qui sane nun sapiuui, qualUer eos
PftOVINGl^. de incarnatione Salvatoris uostri informare debeas,
De Jucarnationn Domiiii. mandamus. Unum ijîtur boc immobile fumlamentum,

fide
,. B uua haic felix fiJei Oftra, Peiri ore confe?sa Tu 6«,
n-icm.L
:
Chnslusuisalvapropnctaieiunusqueualura-jVerusDeus, ../..., r,,.

A honio verus exiUeril. iuquit,C«n«l«f Fiii«« Dei im Maith.^{S.
\
xvi), i.iuia
, .
iii so argumenia su»tiueiis veriiaiis, ({uautae pervcrsi<

Cliariisimis fratribut Joanni et omnibut per Beotieam
tutisquresitoiies, ei inUdeliiatis caluiuiii;i!movebuntur
provinciam conslitnlii episcopis, EulijcUianus episco-
(S. LeOf p. 97, ex S. Hilarii libris de Trinilulc^ quos
pus in Dominotalutem.
ciiut,). Jaiii iu caueris dispeiisaiio voluaiaiis paterna;
Uortalur nos a^quiias postulationis, desideri» Ira sii« E(gi> pariiis et corpiis, poslque criix, mors iu-
iernilatis luiv (Symm. ep. 5, «rd S. Ccesarium) ,

gra- feriii, salus uostra est ^ bumntii cniui gencris causa
tanterannu«Te«,et coubultis tuis breviier respoiiaere. Dei Fillus uaius ex Virgiue esi et Spiriiu saucto, ipso
(1) Prior baic epistola EutycUiani adversus in tempore

virlute Spiritus Sancti iu iiiero beafai
Pauh Samodateni paraiuiu auiidoUim habei.
veit«*ia Aiario:Virginis iucarii:uuni csse, et per boc ncqua-
Oocei euiMi Cbrisuim Doioinum, quem Paiilus puruiu quain oaiuraui divinam immuiatani iuisse. Sever Bi
liominem esse dicebat, veruin el :^;ieruum Dei Filiutii, NICS.
LECTIONES VAKlAiSTES
* iuuuere Labh 3i!«s nostra est. Sic ouiinno leg«iii(luni.
b Virgo partus cUorpuji, poslqnam crux , mors, iiifen.
169 EPISTOLa I.
i70
sibi iii liac operaiione fanmlanic. ct sua, Dei videii- A «S. Hilnrioj, ei secnndnm pieniludinem len.pormn in
cet, innnil)ra!i(e virlitle, corpoiis sibi inilia consevit, semeiipso profuiurus in Deuin h^miiiem, hiinc pcr
el exordia caniis iusliluit '^ ui iionio f\icius e\ virgine, omnia evangelici sermonis nioditni leimii, m se Dci
naimam in se carnis accioeret, per qnam iiiijus ud- Ftliiim credi doceret, el limnii.is niinrn pranlic;iret
ei
niixlinnis socieiaiem, sanctincrttum in eo universi adtiioneret, loi|uens et gerens liomo nniversa qii;^
liuinani generis corpns existeret. Et qnemadinoduni Oei suiil, Iiiquens et gerensddiide Deus nniveisa qnsc
umnes in ipso pcr id. quod corporeum se esse voluit, liominis sunl; ila lainen, utipso illo nlriusqno. geno
condereniur, ita rursum in omnes ipse per jd, quod ris sermone, nunqnam nisi cum sigitilltraiione hmiiims
ejiis est invisibile, referrelur. Dei igilur imago invi- locutns sit et Dei. Ihec f
iiaque fallendi siniplice»^
bibilis, pudorera humani exordii non recnsavii, et 3^"*^ ig»oranies, haireiicis occiisio esi, ui qu:e nbeo
pcr conceptiunem ,
parium , vagitum , el cunas, secnndum honiinem dicfa sunt, ilicia essc secundnm^
omiiesque nostra) nnturai contumeiias transcurrit. natune innrniiialem menliantur : etiinia unu&
*iiviua'
Quid tatidem digiium a nobis lanliv digaationis af- atque idem esl, ioquons omnia qua.' loquitur dc
se~
fectu ^ rependeiur? luenarrabilis eigo a Oeo originis, meiipsq, omnia eum de diviniiaie Inciitum e^se con-
nnus unigeniins Deus, in corporis humani formam tendant. Nec sane negamus, toiuin illum, qWi «
sancl;e Yirginis uiero insertus accrescit : qni omnia j^ manet. naiurte sua^ esse sermonem. Sed si iesus
conlinet, intra quem, el per qiicni cnncla sunl, Jiu- Chrislus ei honio el Deus, et neqne cnm humo »jt
mani parlus lege proferlnr. Ad cnjus vocem archart- tum priinum Dens, neqne tiim, cun» et homo sU «t
geli, atque angeli iremnni, coelnm et lerra, et omnisi Deus, tum noneiiam et D<fus, neqne posi hominem
io
hujiis mundi resolvnnlur elementa, vagilus ' iiifaniia^ Deo, non toins homo loinsDiûs, nnum:iiqne idem
ne-
andiinr. Qui invisibilis ot incomprebensibilis est, non cesseesidicaturejus esse s.i(T;imeuium, qnod
generis
vis», sensu, iaclu<|ue iuoderandus, cunis csi obvolu- Et cum in eo secundum lempns discernis
bominem
tus. H;i'c si quis indigna Deo recolit, lantose majoris a Deo, Dei tunc aique bomiuis discerne sermonem
benelicii obnoxium conliieinr, qnanlo minus h(ec El cum Denm atipie hominem in lempore conUleris
Dei convenernni mnjesiati. Non ille eguit hoino enici Dei lunc aiqne hominis lempore dicia dijudica.
in
pcr qwem homo facius esi : sed nos eguiiuus, ut Cum vero est homine el Deo, rnrsnm loiiu hominU
Deus caro (ieret, et habilaretin nwbis, id est, assnm- loiius jam Dei tempus Inicliigis siqnidem illnd ad :
ptionecarnis, uniis inierna univerîe carms incolerei. demon«traiionem temporis dirtum esl, (emnori coa-
Humiliias ejns nostia nobiiiias est ; contumelia ejus pialo, quap dicia snnt ut cum aliud sititute
:
hoiinnem
imnor nosier est. Quod ille Deus in oarne consistens, Dcus, aliud homo el Deus, aUud ît post honiinem
sii
hoc nos vicissim in Deum ex carne renovaii. Plane*^ C ^^ Deum, toiiis homo et toius Deus, non coufnndas
viiam suam nescit, qni Chrisium Jesum ut vermn lemporibiis et geueribus dispensarioiiissacrnmenium
Deum, ita et verutn ^ ignorai hominem. £t ejiis cnin pro quiilitaie g<Mierum, acnatuiaru.;i, alium
cuni
dem Jesum Chrisium, vel
periculi res est, Spiri- sacramenio hominis necesse est sermonein ftiisse non
(um sancium, Dûm non credere, vei ciriem noslri n;ito, aliuin adliiic moriluro, a!iiiin eliam ajleruo.
corporis in Chri^to denegaret (Idem S, Leo, ibidem, Noslri ijjilur causa hie.c oimii;» Jesus Christus gerens,
ax eodent S. Hilario). Omnis ergo, ait, qui confiicbitur et corporis nosiri homo nalns, secunduin cou«iuetu»
me coram liominibus, confiubor el ego eum coram Pa- dinem nalma' nostra^loculuses!, non lamen omiuens
Ire meo^ qui in coslis est : qui aulem neyaverit me co- naiura:- su.i* esse, quod Dens esi. Nam lametsj in
ram liominibus, negabo eum coram Palre meo, qui

et partti el pnssione et morie nalura; nostra*. rein per-
eslin coilis {Mattlu^). IhiMi Verbum caro factnm (S. egeril, res l.unen ipsas omnes viriuic natiirtc sua;
Joan. i) loqueb.itur, et homo Jesus Chrisius, Dominus gessii. Videsne it;i Deum et hominem pricdicarF, ui
inajestaiis docebat, medi:itor ipse in se ad saluiem mors homiui, Deo verocarnis exci.a5i« depiueiur (1) ?
EcclesiLC constilulus et ipso illo inier Deum ei homi- non tainen ui aiius sil, qui mortuus est, ei aliiis sit
nes meuiaiotis sacr.unento, utiimque unus exisieiis, per quem moriuus resiirgit Spoliala eniui carnfi.
dum i.ise ex nni is in idipsum naturis, nutnrue uliins- J) Chrisius cst moriuus ; ei rursum, Chri-lum a mortuis
que rcs eadem e»t ; i.a tamen, ut neutro careret in extiiatiS, idem Chrisius est, carne se spollafs. ?â-
niroque, ne forie Deus esse, homo nascendo, desi- turuiu Dei, in viriute resurieciiouis iniellige : di>pea-
neret : et homo rursum, Deus manendo, non es&ei. sationem hominis in morte agnosce. Et cum sint
Hiec iiaque liumame bfaiiiudiuis lides vera est, Deum utraqiie suis gesta naturis, uiium t;imen Clnisiinn
et homiuem carnem contiien
priwlicare, Virbum el :
Jesum eum memenlo esse, qui utrumquo esi. ijaec
neqiie Deum ne^cire, qnod hoioo sii neque caruem :
(\) Idem S. Leo, ihidem ex codmi S. Hiiario. E\ ,
iguorare quod Verbum sii. Nitus igilur unigenitus quibus lecinr p«M'pend:U qu:im ha^c distet purpur* a
Deusex virgine Immo {Idem, eadem epistola, ex eodem vilibus acquotidiauis mercatoris paimiculii^.
LECTIONES YARIANTES.
^ Instruxtt Laltb
d Naiii sic piam' J aUb
b Aflectni Labb « Nc sJc Labb
a A*kgilu Labif f Hinr JCnM; *
Patrol
^7j
'
S. fcllTYCHlANl PAP/h: ET MAIiTYRlS 472
i'Miur<leinonfcirJiUvlau nsepancis foerunuuliiiimsque A siollconsiituenint, super aUarc nffpranuir. Opiauiiis
natuiJ^: loiinsn» iriu.iirvin I)s»rninonosiro Jesunhrislo iginir (S. Grr.g.^ ep. 52, lib. iv), fraires cliarissiiui, et
ujeiuinissemus : quia qni uianeiji; in. lor.iui Dei, for- lolis omiiipoieoieui .Doiuinufu precibus exoramus, ut
Hiaiu servi suscdpit, i'p?vj divjiiiialem neqr.aquaui ami- dileciionem vestram in amoris sui consiauliam, fariat
sit. Cieteriim, fraires, horiamur vos, ui mooeaiis

eos mngis rtiagisque fervescere, aique in pnce Eccle>i;e
vNjnverli aii cum (1) Dnde s<;riptum esl : fUi^ ve jn una vos conccdal mauere concordia. Adinonemus
tiirdes convmi ad Oommuni, el ne diifercs de die in eiiain fraierniuuem vestrain (S. Greg,, ep. 55, UL n),
dicm, SiiiiitQ enitu it/tiei irii itiius, ei in tempore vin- ut iii conimissis vobis iHiimabus solerter invigileAis,
diciai disperdel 1(1. iSoii avxius cssein dirUii&injuslis,: animarumque m.'««is lucris, quam commodis VJla.'
niliil proderunl libi w. die obav.ciionis et vindicUf^. Non pr.esenlis inten'laus. Jn coniiocndis vero ac dispo-
ventUei u in omnem vcnliun. ei non eas in vmnivia. nendis rebus ecclesinsiicfs diiigeulescuslodes exisla-
bic enini peccaior probalm duplici liugua. Ento firmas lis, ut ex omni parle su^ceplun» vos condigne gessisse
in aa Domini, el in veritaie sensus iui, et scieniia : et pa^toris officium,viMilurus judex, cuniad juditandum
pyosequatiir te verbuni pacis el jiistiiiir.. K^to inttusUctns vefieril, debeat approbare. Omnipotens auiem Deiis
ad nudiendum verbimiDei, ut ii^.tiiUujas : ei ciwn sapien' gui vos protectione custodiai {S. Greg., ep. 50 , lib.
liu ferîesponsiun. Si eal lihi iutelUf.ius, recpoadc pro- B iv), honoremque ii Deo vobis collaium, morjbusser-
ximo : în antem^ si! mnnu^ tua saper o$ tuum, ne ca^ ^/are concedat, alque cum muUiplici fruclu animas
piaris in verbo iiidisciplinuto, el confundaris, lionor voliis tommi^sas ad pasciia aeierna adducere, sibique
el (jlbvvi in sernione sensuii : Unguavero iviprudentis, condigue repriesenlare adjuvel, vosque inler saiicios
subversio illius. Non appelteris susurro , et liiigv.a tua et eiccios suos coilocare digneiur. Daia Ji idus apri-
ve capiaris^ et confmdaris. Snpcr fnrem enim esi 1L«;, Aureliano et Marcelio '» viris clarissimis oousuli'
conlusio cl pceniiettliu , et denGtulio ••

pessima svper bus (1). ,
biUngueni : susarraiori autem odinm, et iniinialia^

EPISTOLA II.
et conlumelia. Justificu pusillum ei maijr'.nm similiter

%D EPISCOPOS PEH SICILIAM <
CONSTniiTOS.
ISoli êri pro aniico i.iriiucus proxinw. ] mprape.iium
enun et coHlumelinm riutlnii ha^rcditabit, el omnis pec- I. De modo rectpiendi accusntionem advenus clericos.
cator iaviuus ei bilinijuis. iSon te extollas in coijilatione \\. Qui non admittoniur ad accusationemreligioiorum.
unimce tHce velul taurus, ne forie etidalur vinas lua per IH. De modo procedendi in negotiis ecclesiasticis ,
sluliiiiam : et folia taa comedet, et fructus tuos perdet : :Mia pvQcedi non debeat modo swculari.
et reUnqueris velui Ugnum artdum in eremo. Aninia Q D.iiecti$%imis fr:(tribus wiiversis episcopis per SicHiaih
cn.im ue.iuum aispcrdit, (jui se Itabet, -ei in gauiUum constitulis , Etuychianus.
iniinicidiU illum, ct dediuil in sortem iinpiQrum(llccl. liensdictus Deus et Paler Domini nobtri Jesu Cliristt,
VI). Talibus ex]»Hri:\iionibub, frnires, vicisîm mo- qui bentdixit nos iEpUcs. i, tx venione mixta ex Itaiica
r.ciole, «i boua .sempcp ôctamini, oialaque yitale. el HieroHynilana]in omni bcnedictione &piriiuali in cvele-
•\jagui5 eiiim {Gelusius, ep. 9) sindiis (sccuudum bea- stibus inClirisiOf sicul elegii nos in ipsoânteinundi con-
lum Apo.;lolun!) j^necaveuduin est, ue (ides tt diaci- stilutiouiun, ul esscmns sancii et immaiulati inconsuectu
plina Dumini blasphetiwtur 'J Tifnotii., vi). Et si i|la
ejusincharitate, prwdestinansnosin adopiionem /ilioruni.
jionnumquam siuenda sunl quae (si cieierofum cou- perJesmn Chsisinm in ipsnm, secundum propositum vo-
stet inlegriir.s) so!.» ruTcere iion vaieani : iila lamcn luniatis suuL in iaudem (jioriw gratite s//a^, m qun gialijt-
suni. mavinoi.cre pr:\;cavenda, (nm recipi siue maui- catits est '^
nobis in dilecto Fiiio suo in qno liutfemub
festa de coloraiione non possunt. At si eu ipsa, qme redemptionem per Hanoutncm ejus , remissionem peccu-
liullo lieirimenlo aiiquoiir.s indulgenda cre^lenlur, vel torum, stcundusu divitias (jraiioeejus, tiuce abund(uut in
rernm leuiporumque c*»«jit imuiius, vel acceieial;*? nobis in omni sapientia el prudenlia^ ut notum facerei no-
provisionis respeciusescusai ; quanio maîs illa sunt
bis sacramentu^n voluniaiis suw, secnndum beneplttc.itum
jiullaieuus mulilanda ,
qua? nec ulla nece.ssilas, nec J) ^-^.^ ^,,^^^, p,.^^po6-,<j7 ??/ eo, in dispensatione pUniiudinn
ecclcsi;islica prorsus e\torq»cl lUiiiias? Idcirco, fra- lempoium, instunrnre omnia in Oirisio. ijuie in cielis el
ires isia pr:el\ilimus, wi um species. qu.is non licei

.qua^ in terra sunl in ipso. Iv tiun tliarn sorie vocati $u-
offtrri supc*- aliaje ju\!a consiituiionem aposiolorum mns prcedcstinoti secundnm propositnm ejui . qiii
,
eoruMujue successorum [Canon. 5, 4, 5, apasi., ex

omnia operalnr secundum consiiium voluntaits suw , ut
versione Dionijsii e.rujui). ad uouium sacerdolum de- simns nos in laudem et gloriam ejns qui ante speraii-
,
V.Tautur, ei a sa«:ordoiil;us iênedicantur, el per sim- Vius in Chrislo ; in qno el V06 , cum audiîsetis verbum
plicem bcncdiciionem benedicta, demum a popuiis vernaiUj, lli-an(ndium saluiis vesira\ tn quo et ciedeuies
bumaniur : fali:c laulum t'i uva', el ctticra, (;ua* apo- signati esta, Spiritu prdnnssionis sinicto qui est piqnui
,
inierpolaior pni innie in- hoircditalis nosine^ in redempîoncm acquisiiivuis h^

(\) Dflnceps qnxdam
,
seiii. el b«cini;i': longiore.s

ex Bibliis aliisque an-
ncclil.
(i) Anno 575, uondum defunclo Feiicc
l.KCiiONKS VAKIANTES
•'
Dt;soi'.<it" i.tii'.'
-
Mai^ Werbiius vf qlar«;e'b'i" ''''''

'
Grauii<*avu l.ahv.
- . ,
173 EIÎSTOLA Jl.

ili
laudem gloriie ipsius. Propterea et ego , nudiens fidem A ciioiwrfn fueriul , ipsis ei ja»»ua rtgni (:oe:«;;siis clnusa
veslraiu in Oomino Jesu Chrislo^ ei dileclioncm in om- -tiril.
ties sanclos, non cesso^ gralias a^ms prg vobiSy memo- l.~ Unde isla pnrcavenles (2y/.G, i\o»j itn in eecie
riam vestri (aciens in orationibns mm, uL Deus bomini &iasticis), ei slnlioroin .Muimos pra^viiiiMilcs, cnr.i pi-
nosiri Jesu CJnisti pater glorice^ det vobis spirilum m- slorali cnin ooinihus episcopis , el s:tncla: lumaoa;
pientia tt revelaiioms in aguuwnem ejns , illuminaio.s ai(|uconiv(MsaliS fuelosiaj liino^quo onlinis ii<ielibi.s,
oculos cordis vestri , ut $ciatis qucc sit spes vocatiomi^ sialuinius, naa ilA iu eccie>iaslicts agenduni esse ne-
ejus, el qmv diviiice gloriw hxrediiatts ejus in sanctts, el goiiis. siciit in sa;cularibus. Nam in .<ia;cularil)«s !ei,'i-
quie sit superemiuens mngnitudo virtulin ejus in nos, qui hus poslquam vocanis ijuis veiicrji, e.i in fme (tecci-
credidnnus secundumoperalionem potentice virlulis ejus, lare coeperii, non licei ei aoie pei aciam naus.iu) rece-
quam operatus est in Christo, susciians itlum a mattuis^ tlere; in ecclesia.siicis vero , ditia causa ri:ceileiu
ei constituens ad dexteram suam in coeiesiibus -sitper licet, si necesse fiieri», aut si se pKogravari viUcrir.
omnem principatum, et potesiatem e/ vtrtutemt et dO' , Accusaijoiiis (i) vcro orUineni t:nein « et (liciinus «
mtnnliomm,M omne nomen quod nominalur non tolum el servari luheuius, id est, si quis ciericoijiin iu cri-
iu hoc sfeculo, sed et in [ntnro. El omnia subjecit aut} unne impediiur, non siaimi eJiisiiujeiur, (pu rciis
pedibus ejus^ et ipsnm dedii capni super omvem Eccie- B accusari poUiit, ne sujtpeclam ionocvMni.uu Ihcimuus.
siam, quw est corpus ejus, pleumdo ejm qui omnia
et : Sed quistjuis iUe esi (
I q. 8, Qntt<iiUiS est Ule) , qui
in omnibuH udimplet ^. Et vos cum essetis morlni deli- crimen intendit. in judiciuni veniai -
nomeu rei indi-
ciis ei pcccutis vfstris {i'^phes. ii) , in /^vibus atnjuauM} cet : vinculuni inscripiionis arnpiat •
oufcjouiai sim;~
ambutustis secundum sacuiutn mundi hujusj secii.nduni iiludinein habila taniun diguiiaus afsiiuiaiione pt)iia
piincipem putestatis aeris hujus^ spirilus ,
qui nunc iur:nec forte * sibi Fioverit ti(vutiani lueniiot.di
operatur in fiUis '•
diffidentia', in quibus et nos aUquando Guni c.".!uinniauies ad viudiclam poscat simiiiludosup
concer&ati sumus in d*^sideriis carnis noune ^ iacieut^s plicii. ilaeretici eniin (miaes , et KU.s|»erll ei exconi-
voluniaiem ^ carnis et cogitanonum , et eramus naiura niuiiicaii, hon.icidu) [Uadr.. coii. C3 quo<pie aique
filii ifCB^ sicui et aeteii. Modo , Iratres 3,
quia cx fiiiis nialeiici V fures, sacvilegi, rapiores, veuelici , ailul-
'ir£, sua graiia et graiuiu iniseralione iecit nos Oeus ierivetqui raplum fecerini, vel falsnni tesum.'«HiUtti
filios suos : et nos, (juidigui servi non erainus, nnllU 'Jixefiul, seu qui ad sorlilcôs inagi;>que coijcurre-
merili^ pra-cedentitms , sed sâ { ut diximus ) nraiia vint, nullaienus ad accu.saiionein suul atUniliei»(li
facti sumus iiiii ejus t in quo ciamamus , Abba Paier U. — Nuili infauii uniqu;»in (5 q^ A , Nuili nmqmm
(Ilom.f vin; .^scjjuenles eju:» eiempia, siniul iilii nii- tnfami), aique sacrilego, det}uocumque- negoiio liceat
sericordite et jusiiiuE aique dileciionis, ut vert filii C adversus reiigitjsuin Curisuanuin, quanivis hnuiiiis
Dei et dici el esse, ipso auxiiiante valeamuS) depo> servilisque persona sil, tesiinioniuin diceie, nec de
nentes (
juxia f*einun apoi^toium ) omnem maliiinm ei qualih(^l re , aeiione vel inscriiuione, Chrisiiyninn
omnem dolum , et $imuiaiiones ^ ei invidias^ et omnes iinpelere. Oinujhus quoiine siiniliier airusMndi. vel
deiractiones (i Petr., n). Hi vero qui talia :!gunl/non lesiititrandi licenfa denegeiur, qui chrisiiauie religio-
filii Dei, sed poiius tiiii nequain esse coniproiiautur. nis ct nominis dignitateui, et sjiae iegis, vel sui pra-
sicul Paulus ail Aposioius . Manifestt sunt ope.ra car posJii noriuan». anl rtgul.iritcr prohihiia ii(;glexeriiit
nis, quce suntfornicatio, imrnHnditia, luxuria, idoioTum {Anianus, in Consiunt. t, ih. 7, iib. x, Cod. TiieoJ.)
ierviHiS^ ven^^cia^ xnimiciuif*, contenlionesy cenutiaiio lil- — Slmililer prolnhemus, uinuUx- causitajodi-
nes, irWy rixce, dissensiones^ secia;, invidits, homtcidta^ cihus eccle.siasticis audiautwr, quae iegibus non con-
el)rieiaieSi cumessaiiones , et iiis similiu ,
qua' precduo tineulur, vel qua.» proliibitx esiC n<igicuntur Ka:e i:on
vobist sicut pnedixi , quoniam qui lalia nguni regnum sohiin ecclesiasticac , tied et gajcuii legcs ohsetvari
Dei non nmsequemnr {Galat.y v), Grave, fraires, ver- pnecipiuut {i). Cipn enim pasîm (Couci/. Canb. n)
Luni el horrenduin nimis, quod ait : Quouiatn qtii talia vagequd bacerdotuitt accusatio dehet iifri. iNuin si fa-
agnm reqnam /Jei non consequeit(m\ tt ipsa per se cile adinitterelur, perpauci nirnis iuvcniresnur : ^'ui.-x
"Veriias dicit : Quid prodcst koininiy universum mundum j) omnesqtripie volunt vivere in Ckmto versecutionem pa-
luerari , amime vero sucs detrimcmuvi paii ( Maiih. tiuninr. lieaii autem qui persecuiionem pa.iuntnr propter
xYi)? GraMa suni niiuis, quoe pneluliinus, et pervalJe ju$tiliam. IJnde el ipsa por se Veriias ail (I Tim., 111
caveuda. Qoibus enirn regnum I>ei praBcitidiiur. pro- Matih.^ v; Joan., xvii) Paier, munifcstnhi nomen :
eul duhio el Rcclesia denegaiur. f>e quibus Doutinns tumn hominihuo, quosdeUisnmiiu de niumto. Tui erani
in Evaugeiio , poiestaiein apostoloruin , eorum<iue
successorem aonuntian^, aii . Quarum demiiêritis pec" ^ {\)
Uadr. colL 7, ex cod. Theod., lib. ix, Ui. 1 'i. ,
Cnij^t. ultiiua ut sagaciier suijjiuoraius est Anion.

vala^ diimtiuntur eis , et tpiorum alliguimlis , aUiâtQ
Aug.
eruui [Joati.y xx ; MatlU., xvin ) ^ ul est, quii>us ("2) A
qiiibusnain inipp. Iat;e iu lavirein ecclesla-
£cciesiani inierdixeritis nisl reconcitiaii per snusfa- siicoruin'' reinpore F.ulyciii.sni ejusfjue deccbsoruiu -^
LKGllO.NJiS YArUANTES
* Adiiuf.ierur labv 1 Ksse i.nbb
'o
Filiosirtfe^»: <. Didicioujs la^h
*-
Yolunâie^ iuhh ; 4/. Fiiiiii.Uir ne fcr(«j. */. FaoîMf "Ver tcfi.*:- uw{>.
:
. .
S. EtTYCHlAN! i^hl^JE ET MAinVlilb EPISTOLA li. m

elmiUi eosdedisli, el aennoHemtuHmservaverunl. ûnc A nos sumus in hoc mundo. Timor non esi in charitate ,
coynovemul quia omnia quoe dedisti mHii, abs 1-2 sunl sed perfecta charitas foras mitlit timorem , quoniam ti-
quiu verba qudi dedisli mihi^ dedi eis, el ipsi accepcriint mor pocnam habet. Qui auiem litnet , /20« at perfecius
ct cognoveruift verequia a le exivi , et crediderunt qma in chnrilate JSosergj diligainus Deum^ quoniam Deus
lit me misisti. Eqo pro eisvoijv, non pro rnuridorcrjo, sed prior dilexit nos. Si cjuis dixerit, quoniani diiigo Deum,
pro eis qnos dedisli mihi ,
qnia lui snnt, El mea omnia et suum oderit, mendax est. Qui autein non di-
frairem
luasunt, el lua mea sunt^ et ctarificatus surn in eis. tt 'igit suum quiin videt, Deum quem non videl,
fralrem
jam non sum in mundo , et lii in mundo sunt , et ego juomodo rotest diligtne ? Ei hoc mandaium habemus a
ud le venio. Palcr sancU, êrva :os in nomine tuo, Deo ut qui diligit Deum didcjdt et fratrem suuni
.. ,
quos deUisli milii et itunm sintj , sicul et nos. Cum Oinnis qui creilit , qHoniam Jcsus est Christus, ex Deo
essem cunteisêgo servabam eos innominctuo, Qv.qs de- naliis est Et omnis qui liiligit euni. qui genuit , diiigit
disti milii, custodivi '

el nenio cx his periitf nisi filius pei - et cum, qut natus esi ex eo. In hoc cognoscimus, quo-
dilionis, ui Scripiuruimplealitr. Nnnc aulemudlevenio^ niani diligemus nalos Dei , cum Deum diUgamus , et
et hcBC loqnor in mundoy ut haheant (landiuiu menm ini- mandata ejus fuciamus. Ihcc esl eniin chariias Dei , ut
pleium in scmeliijsis. l.fjo dedi eis sermonem luuni : ei mandata ejus cuslodiamus et inandata ejus graiia non
muudus odiohabuit eos, quia non suntde mundo, sicul et ]} sunt (I Joan.. v). iil per p;opliei.«m, Doiuinuii, ino-
ego non sum de mundo. JSon rogo ut lollas eos de mundo, nendo, ne Ixdautur liiscipuli sus, horuiuque suc-
sel ut servcs eus a malo. De mnnoo non suni . sicut ei ce^sores, in<juit (Psal., xxxii, ex vers. S. Hieronymi
cgo non sum de munclo. Suncti/ica eos in veritute. Sermo quani cum vetere et ItaUca permiscei) Circumdat angc'
tuus veritcts est Sicut tu me misisti in nmridum., et ego lus Domini in gijra tinienies euit^ et ei'uet eos. Gustate et
vilsi eos in mundum. Et pro eis ego sanctifico meipsuni videte.^ quoniam bonus est Donvnus. Betitus vir qui spe^
2<t sint et tpsi sanclifuaii tn veritate. Non pro eis autem -^ rat in eo. Tiinele Duminuin, oiuncs sanai ejus, quoniam
rogo tantuniy sed et pro cis qui crediluri sunt per ver- non est inopia timenlibus eum. Leones indiguernnt ^ el
bum eorum in mc, ui omnes unuui sint, et mundus cre- esuricrunt . qucerenUbits Dominum, non deerit omnc
dat quia tu me misisti. Ll ecjo cturitulem, quani dedisli bonuin. .Ambuiale , fiUi , audite me timorem Domini ,
mihiy dedi eis, ut sint unum. sicut et nos unum sumus. docebo vos. Qitis est vir qui veUt vitam, diUgit dies ri—
Ego in m, et lu in me^ ui sini couiwnmali in unum ,

dei'e bonos ? Cusiodi Unguam luam a mato^ et labia tua
iii cognoscai mundus^ quia lu me misisti . et dilexi eos. ne loquantur doluni. Hecede a malo , el fnc bonum
sicni et me dtlexisli. Pater, quos dedisti mihi , volo^ ui qucere paceni , et persequere eam. Oculi Donimi super
ubi ego ium, cl illi sinl mecum, ut vidmnt clariialem jnstos, et aares ejus ad clamorem eorum. VuUus autent
meam^ quam dedisti mihi ,
qnia dilexisti nie ante con- C Domini in fucientes malum , ut perdat de terra memo-
slitutionem mnndii Pater juste, mundus te non cogno- riam eorum. CUimaverttnt jusU, et Dominus exaudivil
viCy cgo aulem lecognovi, ci hi cognoverani, quiu tu mc eos, et ex omnibus tr',bulalicnibu.i eorum Uberavit eos.
misisii Elnoium feci eis nonien /M»i«, el notum faciam, Juxta est Dominiis coni.rHis corde, ei confraclos spiritu
tU dileclio ,
qun dilexisti me. in ipsis sii, el ego in ipsis salvabit. Mnlta mala juiio^ ei ex omnibus iUis Uberabii
El iiiem Joanues apostoliis el evangeiista, m prinia eum Dominus. Cusiodil Dominits oinnia ossa ejus, unum
sua eplslola, loquilur, «liceiis (! Joan. w) : Charissimij ex his 7wn confringetu, . Inlerficiet impium maUiia , ei
diUgamusinvicem^quiachuritasex Deo est : etomnisqui odiewies jusium culpabnntur. liedimet Dominus animay
diiigit^ cx fJeo natus est , ef cognoscit Denm. Qui non iiervorum suornm , et iibeiabit eos \'os ergo , fratres
diligit., non novit Deuni^ quia Dcus churiias est. In hoc (Psrt/. i.iv) , super Donnnuni ponile corda ccslra , ei
apparuil charikts Dei in nobis , quonium Filium suum ipSi: eniitriet vos, quia non dnbii in ceternum flucluatio-
unigenitum misil Deus in munduni, ut vivamus pcr eum ncni jusris. Deu:i auteni Dominus noster deducet inimi-
In hoc est charilas. non quasinos dilexcrimus Deuni, sed cos nostros, juxia rr^^^nhei;»'! vocea), in puieum interitm
quoniam ipsedilexit jzo.s, et misii filinm .suum propiliatio- quoniam viri sanguinum el dolosi non diniidiabunt dies
neni pro peccalis noslris- Charissiriii y ii sic Deus dilexit suo$. Vox autem semper sperate in Domino, tt ^duciam
habelole in eo, quia ipse Uberabit nos. Ipse est eniin be-
710$^ et nos debemus alterutrnni diligere. Deum nemo vl- D
umquam. Si diitgamus invictnij bcusinnobis manet nedictus a s^culo imjue in sveculum , et regni ejus
dit
etcharilasejus in nobis verfeclaest. Inhoc inieUigimasy non erit finis {Luc, 1) Data decimo terlio kalendas
quoniam in eo nianenius, el ipsc in nobis^ quoniam de ociobris ( unm» ^85 ), (aro Secundo et Carino virU
fipiriiu suo dedii nobis. Et nos vidimns et teslificumur. ciarisslniis consulibus (I)
quoniam Pater misit Filiur/i suum salvatorein mundi. (I) 13 Hnlend. oclob Caro , eic. llinc confirnia-
Qutsqiiis confessus fuerit quoniam Jesus est lilius Dei, Inr, (|uod supra di.xirnus in nolis ad ViUun Euly-
^
chiaiii, verbitj : octuv, k-.ilencL augusii, verius esse>
Deus in eo manet et ipse in Deo. Et nos vidimus et cre-
Entyclii.iiju;n se\l'.> idus dece«jibiis, non autem ocio
didimns charitati, quam habel Deus in nohiSy Deus cha- ]ialen<lasa'i.susii, decessisse. liifcC episiol.i enini post
vitas est : ei qui manet in chariiale, in Dco manet . ei aMgustmii nieuê sepiembii scripia est idecuue -
ceriissinium e^L euin -.aUem, qm»d scribil pondrn-a-

Deuni in eo. In hoc perjecta eal charitas nobiscum , ui
lisj menbo julio ex b«o viia nuu einigrasse. ShVjSK.
riduciam habeamui in dii. iudicii , nuia sicui tUe at.^ et Bipius
. ,
177 S. EIITYCHIANI PAP/E LT AiARTYRIS DKCKIiTA,

178
DEGRETik EUTYGHIANI VAPM,

Sl JN IPSO ELTYCHIANI NOMINK EUROK NON EST, QVM NON liAlJICNTLR IN PiilOIURLS
A LACBEO DESLM1»TA EX GRATIANO ET iVONE ET ALHS.
PRIMIJM. A cendin recerit, sive fieri jusserii, am iacienii conseii-

l\on esi obedienUiim episcopo^ qui pro iuvrelicis missam seiit, quouS(|ue de iiis miicuiqurf iegaliicr L-t ainica'
canere jubei bililor coraii» eiiscopo civilaiis, aiiis.|uo oivibiis, non
Si quis episcopus, aui abbas presbyloro aut ino- emendaverii, nb Ecciesia se privatuin cogiKKvcii.
, Si
nacbo suo jcisserii uiissas pro b:rreiici8 canlare, vero post sccundam ei terii.m* convenilunom,
(1) cuncia
nan iiceu Non cniu) expedii lis obedire.
m quibus arguiiur, nou eiuendaverit, tamqunm eilini-
cus et publicanus, ab omni cbriaiiauoruiit.
coilegio
SECLNDUM.
separelur.
AbOatissa prwsumens velare vinjmem , vel vlduam
cxcommumcetnr QUINTUU.
Nibiionunus eiiani in (juibusdain locis insoliiumiii- in poieslate fidelis sit , post baptumnm reapcyt
venimus usnm stuliiiitc plenuni, et eccleslastica) au- vxorem quam unie dimiserai.
cloritaii conirarium, eo quod videlicet nonnullseab- Si quis genlilis geniilem uxorcm dimiserit anie
baiissj;, cl aliquse ex sanclimnnialibus , viduis et bapiismum ; posi baptismum In pole.slaie ejus eril
l>Helli> virgiiiibus, oouira fas, velum imponcrc prie-
eam Iiabere, vel non baiicre.
sumaut:^ ei ideo nonimllfe injusie velnt« putnnt se
liberius snis carnalibus desideriis posse servire , et
suas voluniates explere. Quapropier staunmus, ul fidelis infidelem discedentem scqui 7ion coyiiuy,
si
abbatissa aut qusslibei sanclimonialis, posi hanc dc- Simili modo, si unus ex conjugaiis baptiziitus est,
liiiiiionpin , in tautam ,nudaciam proruperii , ni aut et aller gcnlilis, et sequi non vult, siciit dicii Apos-
viduam aut pnellain viiginem vciare pr;esuuiat, judi- toius ; Infidclis si discedit, discedai (l Cor.y \n).
cio cjuoiiico usiiue ad satisfaciiouem subdalur Jn •
( SEPTIMUM.
decrei. Ivo. lib. Jij, SO, q. % Statuimus ul si ahbatissa^)
Synodale juramenlum.
TERTJUM.
Fidelium consoriio careat qui pceniienfiam perjurii Episeopus synodo residens in
posi congruam ,
,
agere nolneril. aiiocniionem sepJem e.v plebe ejus « piirochiae» vel

eoamplius, prout viderit expedire, maturiores, bo-
Praedicandum est eiiam, ut perjurium fideies ca»
nesiiores , alque veiaciores viros , m medium debet
ve:^nt, ei ab hoc summopere abstincaut, scienles hoc
advocare : et iUatist> sanctorum pi[(noribos, unum-
grande sceliis esiê, el in lege ei iu propiieiis ei in
quemque iiloruin tali sacraraeuto cus/Stringere, ui
Evangelium probibiium {Lev:l.<, vi; Josue, i\\Malach.,
„ , , j. . .
^ amodo in anle quidqmd nosli,
.
«^
aut audjsii, aut
m; iiia/f//., V) Andivimus aui(MU qiiosdam parvipen- C „ ._ j
'
.
'
dere hocscelus,etlev(:niquodanimodoperjuriis poeni-

, , ..... postmodiim
•.
mquisiluius
• •
es,
,
quod couira voluiiiaien*
,
Dei et rectam christianilaiem in isia parochia, fac-

lenli.ienioduin iuiponcre. Qui nosse debenf, taicm de
tum sil , aut fuluruin erit , si in diebus tuis evenerit
perjurio jioenileutiam injponi debere, qualem et de
iantum ut nd luam cognitionem quocunniue modo
adulierio, et de fornicaiione, et de bomiridio sponie
perveniat, si scis, aut indicatum fuerit libi, syno-
commisso , et de caileris criminalibus vitiis. Si quis
dalem causam esse, ei ad mlnssterium episcopi per-
vero perpetrato perjurio, aut quolibet criminali pec-
linere, quod tu ncc propier amorem, nec proplcr
caio, liuieus poeuiieniiam longam, ad conressionem
limorem, nec propier praemium, nec propier paren-
veuire voluerit, ab Ecciesia rcjieilendus est, sive a
telam, uiialenus cele< episcopo , aut rjus misso, cui
commuuione et coiisortio fidulium, ut nullus cum eo
hoc iiiquirere jusserit, quandocumque ex hoc te
coinedn!, iieque bibal, neque orei , neque in domo
iuierrogaverit : sic te Deus adjuvet , et isla; sancio
sua cum recipiat *
rum reliqui;e , et ilhid ^ sacramei.ium ,
quod jusie
QU.4RTUM
joravit de synodali causa . quod tii iilud ex le, ita
Membra delruncans, domos incendens^ absque juiiiciali
quantum sapis, aut audisti, aut ab bac
observabis, in
aucioriiuie excommunicelur,
die in antea inquisiturus es, sic le Deus adjuvet.
Si quis membroram iruncaiiones, et domorunij in- ^
cnim et aliis malis etiam speciali oralione iicilum e£l
ii) C^.ieri coilectores addunt niorluis : pro vivis orare. L.^bd.
LEGTIUNES VARIANTES.
•^
Ipsius L«&/;. <i Burchardus legil, iiiih^ ; ei prcFpcnit fumc rubricam
^ A.llaiis Labb luramentum ceterbrum
<^
Anf(»a lahh, e fsio laM»
m^ DE SAxNCTO CAfO ROMANO POSTIFltE. igo
OCtAVCM. A sarium sumptuni sumaiu, ui juxia apostolum, sobrii
<mit et paraii ad tervhiumDel»
(£i deoreio, quod e^ Ubfordru sexcfedm, iibno deciuu»
quûrto, cspite s^scuaiio.) hEcmvu,
El maium ebrietaiu omnino vHetur. (Kx eodeni, capiie derimo.)
M<Uum Oiagfiiitn ebrieiatis, unde omiiia viiia pul- Qnales per$Qri(e. .sarerdoium epuiis intereuc debeant.
l)ilL<)a, ClinsUunis uioUis oianibus cavere prafcipimus. Observandtim esl liobis, ntet vos ab ebriftale absli-
Qai au(<Mii iioc viiare uoiuerit, excomuuiuirandum nentis, et ut plebes subdiiaj al)si»neani, prrdicetis.
ebse decrevimus, u>q«ie ad congruam cmendalloneni- Et ne(|iH? per labernas eatis bibendo, aul coinedeudi»,
NONIJM. nei|ue domosaut vicos curiositatequalil»8i peragretis,
(Ex eodem, rapiie tertio.) neque ciun feminis , aut cum (piihuslihet personis
impui is, cnnvivia exercealis, nisi forle paterfamiiins

QuQcl episcopi el Oei miimin ebtieiale non debvant
tjravari.
quiiibei vos InYiiaverii ad domum siiam, î eum
coitjiige sua , et cuin pleiie velit vobibcum spiriiali
f.piscopi et Dei ministri, non debenl comessaiio- gaudio Imtari , et verbcruni veslrornm refecuonem
iiibus m viiiuleniiis niinits incusiibcre, sed conside- accipere, et vohis refecijonem carnalem charilalis
reut sentcniiani l.)un»ini , (iicentfts : Atieudiie ^ ne ofiicio exbibere. Oporiei enlm , ut si qiiando quiiibel
graveulnr cordn veiira in crapula el ehnttate {Luc.y fidebnm carnalibus vos reficit epnlis , a vobis tcH-
\\i [ Tiiess.y 11:1. Moderale enin» cibHin, el neces- cialur «piritnaiibus epulis.
SYIVODUS MESOPOTAMIOA AftCHELAI.

Syiiodos divina el sacra pariicularis , coilecia in Zj'.>uôi, QifXf. y.ui t£p« j.i^^lkq ^wscGoîcQiiiyy <v rn
Hlesopoianiin ab ArclielaoCarcbarorum episcopo, ei MejorroTotiiia:, u.vo A/vx^^-^'*^ «trf^Txo-TfiV ii.c:&x«ouv, y.u'
Dxidoro saceidoie, (•onifa Manem iiifcnudem , et Afo«wpov aîwr, «w« Wc<ve»7w to^ s/isfiwôtff, kkl
Oiodonadt>m pi*e.sbyt<irmti.; quie maliis inodis can- iit&i^waiaoov 7T6£«-Cvts/&ov' »rc; ;TO>vT/&63Tca5' Tftwrvr
lulalos busce abdicavii. i/s^jc^ca ^,rre/i<sv?s.
DE S. GAIO aOHXANO POIffTIFIGE

KOTITIA IIISTORICA
ChU papa; poniifuaUis el cbiius. — Sanclus Caius C qwevii. Inter mariyies
, (amen ejus meinoria in non-
queni Ponlili»:ale Damasi trndj!, nalione fuisso Dal- nullis marlyrologiis recensetur. Nec inirum, cuar eo
mairm, ex genere Diocleliani, ex Paire Caio, utpuial lilulo ii eiiam aiiqnando exoruarenlur, qui etî prn
<.(! .lantius ,
qn^m sequonlur Auctores L'An de veri- Clirtsli Hde certanles, vilani chui morie non c unmu-
fier lcs dulen. in iocum Lutycbiani sonectns i'uit anno lassenl, nihiloniinns pro piciaie, dHin viviireiil, per-
Douiini 18 , die xvii decemhris^ lcriit seruhda (1). seculiones, ludibria, labores perpessi, iu pjHce quie-
/iJrflf wr magiue prudeniia:^ niugmique viriulis^ m esi vernnl : quod Caio ponlilici conligisse dnbiiari noD
in Aciis 8 Senasliani {*i). Al» eo confirnialuin uiciiur poi(^st, qiii sul) imfieraiorilnis [''iocleiiano et .M:i%Tiniano
«nsiiiuiuin Kcclesife veius, ui C.eiici per sepiein 01- poiiiiiiciiltnii teniiit. .Miuuseliam accurata csi lilu^cbii
Uintiin gradiis docnmenuini fui dantes; tendcreiti ad (ihronolo|.'ia [\ t duni annis quindocim circiter el
episcopaiuni ^5). Qu* pifeierea gessit pon?iliOeni us()ue ad sua lere lenij)ora romanain sedem occu-
agens p('r aiiiios duodecini. nienses (juaiuor, ei dicb passe ait quem annuni dcciuiuni terilum vix aitigisse
;
quMniUis liiient tcncbris <,bmla vi:iuilatis, viverc de- constat.

siil X kalendas ni.iii , Diocioliano VI et Constanlio Caii Decrefalfs subdiia. — Unic;im Caio romano
C;'r.arc U conûiibus, iil in c ..lalogo Ruchcriano lcgi-
j^ pomirici decreialeiiv, l- elici episcupo dalam, iii.-,cri-
lu; . (le quo eijjm iiidKolus dep.)?i;ioni> addil : De- p&ji Isjdoriis , sev c pila compb-cicuicm. Piimum,
amo kiU. nmi, taii in CaliiMi, CJPieruin si lides cu- pagHiios ei br«r«licos non posse ;«ccusarc cbiistianos.
t;iU)sisrom«iiormn poHlilicnm hdheniin :CQiu^liujit'ns Secmiduni (;piscopum non esse accusamliiin apud
,
^fe,6Cctuionpm inocietnml in crijpiis luibiU(,i!> con[e6sot judices syeculaies. Terl um de ejîscopo, presbytero
el diacor.o, vel roliqms clencis, apud episcopos ac-
ij) Couiani., F-pisi. n.ui. ponlif., tom. k, p. oOLs cnsandis. Quariuni d* l>is, qui ncganl Verbi Dei in-
cui «'i.iam auîipub.lur Manî m nol. ad atui.ilcs liaru-
iiii.
cmnalionem. Qiiinliiin, (pjod ad .*»pem >ita» ivlema'
,'*2) .Acf Saucioiuin, apud J?olland., dio Ô jaiiuarii perveiiiri non possit. nisi per mediai<jren) Dei et
cap 18 bojiiinuni Jesnm Chrisium. 5>exiumj de ordinibusec-
(5) Sepitiuariu.s OftnMon numerosesi in EpisioU
Coioelii Vjpo' apud Euseb.. iiiHl eccL, lib. vj,
vap. 45 (l) Euêb., Ilist. ecct.y lib. vii, cap. 7t%
!81 ft£ OEi:\mi\ C.MO ADSCHHTCKIHtA OKOiNANUOS
\S*X
clesiasiicis. Data esi k:^lendis wariii, (lirtcleli.uii» Ylel \ tesiimoaiis, «luibus ad I.ooiicm Augii5;luni constnj
Ooiistantio ii Tirigclatissiriiis coss. Qua^ vel una siil)- Epislola , fwi dubiu piocul Leo papa «inunnerassei.
scripJio fraudem prodil. Sed iinpriidcnua in>postoris Muiio niajjis eiiini Cainni ei dccessoieni, et îniiquio-
cum praYiiaie ccrial, uipoie (\iu integriiiii l.eonisMa- retn intniOMire dehnil. quaai AJ<»auasium , Ainbro-
giii capul, >quod iii Episuda 1>7, secuaduin esf, «suuni >iii!ii, Angusiinuni. quornui anciorilalem usnrpat de-
iecerii, et loiideui verhis in Decreialeni ininleiit. hellandis jr.ereiioi.s, Luupeu.
(.lua; si Leoiii Magni C;iius JVjRnerassel , in veleruin
D£ DECRSTO 01ffIG0
OUOD CAIO ADSCRIBirUR, Cii;CA OI{J»!ISANDOS.
i. Papaj liujus «0» nmdo nulla ad nos iransmibsa B Ecelesia, ac iioniinaiiin nomann , ab onuiibus e.vac-
estsinccra epistoia, sed ncc ulla usquani menioralur. luiu non esse probenius, lU sepieui priedicios i,'ra-
Tanlnin in pOiiltfi(jali iibro dicJiur consiilnisse ; < ui di>s prius obeani, quani dd episcopaumi valiianl
oninea ordiaes ia F.cciesia sic ascendeieni ; Si quis eiferri.
epi>copus fieri inereiTlur, ui esiset osii;irius, lecior, 4. Siricins cpisi. I, ad Hiiiieiiuiii, u. 9 el 10, iiec-
exorcisla, acolytlins, seqtiCns suiidiac<iniis, dii>ciiiMis, iion Zosimus episi.»0, ad Hesycliinm, u. 2 ei 5, ()ui*
presbyier, et esinde cplscopus ordiuiiretur. * l'us (juisque gradibus ad episcupi aut pre^byteri
2. Quo decreio si consiiluisse inielligatur decere, digiiilaieni proveliendus ossei deiinjenleg , rn^n iii
al qnisque per ecelesiastica ilia ofrioia, udii pr.ecipili osiiarii, sed * in leciorum primiius graiu, > ui verl»is
saltn, ad episcupaiuni adsceiul.a; jani liuc ante Caii uLivaiur '/.osimi , c diviiii rudiinciiia êrvitii i poni
lempora usu rccepiuiu fnisse fnlein iiicii Cyprianu.s, priccipiuiii. liumo duni Siiiciusde eo, «jui griindicvus
cuin Cornelii ordiiiationem legliinuim tnisse inde baptizalur, coiistiluii, ut si ad saciam miiiiiaiii per-
Vrobai ((loniH.^ ep, 10, ft.7), qnod < lion Isle ad vcnire festinai, siatim (u suscepii» baptismo) lecic-
cpiscopntHiu subiio perveni&set, sed per omnta cccie- riim auL e.«orcisiarutt) iiumero socletur, » non ab eo
siuîica ofiicia promolus, et in divinis adniia;«traiio- ulrurnque gradum, sed alieruirum taittum videiur
nibus Deum aiapa proineritus, ad sacerdolii -subiimc cxigere. Cui toucmens Zosimus do eodem decejml,
fastigiuin cnnciis reiigiouis gradibus adscendit. > Qui < ul posi bapsismum siaiim, si diviuic ruilili c desi-
anteinsiiiiilligradus. ipseuosduceiCoraelias, c«im in c, derai niiuicipari, sive inier leciores siveiult^r amr'
eccb^sia sua liinc extitisse inemoraiiii/). 9, n. -I) i prc- cist;;s teneaiur. i ^fuamquam iste 2iu:<imi iuctis ej;pli-
Sbyieros 46, diaconos 7, subdiaconos lutidem, acoly- curi, stc polesi, ut peiiitde ipsi sii « iive iuter
thos 42, cxorcisias el leclorcs cnm o.sliariis 52. » I*Kitores, sive imer exorcisias, > atituc t tum inier
Cornelium lumen oninimn tilorum graduuin (.dilciis, leelores tum , efc, > maxime cum liis pra.'mitiat :
riullo esicepto, idncniin esê., non ausiin aflir.mare. < Assue.sCAt iii Doniini,caslris, ij» lecioroni priaiiius
5. Si vero superids consiilutum vcluii lex censea- divini rudimenia .serviiii ; nec iili vile sit eNorcistam,
ittf ecclejiasiica, a qua neino, nisi p(»r etim qui ie- acolytlium, s^biiiaconum diaconum pcr ordincm
,
gem luiit > iKimuuis iiat, illud Cai(i longe reccittius beri. i lllud miruiii, quod cutn Siricius et /osimus
esse pbinbus ccemplis laoile denjoiisiraiur. Posie- in laudaiis episiolis singulos tam aceurule describaiit
riusr cst boc papa conciliuni Saidicense , ulpotc gradus, ({uibus ad sacerdotii apicem perveuiri veiini,
aoiio 547, Iiabiium, cujus caaone 10 (Isidoro Mitv- o.sliiiiiumtamen conslanler taceant. tlunc sane non
cuiori '5), siinciiur, i utsi quis ex foioslvc dives, sive prieieriissent siienlia, si a Caio decietum snperins
scliolasitcns , cpiscopus lieii dignus liabeaiur, nou prodiisset. Cum ipsis ea in re con*cnlit snpposilitium
prins constiltiainr, (pjam lectoris et diaconi el pres quidem sed tainen aniiquum Silveslri Conssiiutum
,
l>yteri niinisteriuni peregerii; > vultqne < liabeai *' geu Ivomanum JI, sub Silvestro conciliuu», cujus
nuiuscujusque ordiuls gradus non miiiimi lemporjs capile li, sUitulum est : t Ut nullus ex laica per-
longiiudinem, per ijuod et (ides et inornni prdbilas... sona ad Iionorem acolyihus » nsipiead epi.scopaiuni
posb>il cognosoi. > Tribiis iliis giadlbns suiidiaeonatuni .sublevarelur, nisi prius fuisset Icctor annis xxx,
adjicimU Gra*ci, qui tanunn Iios qualnor otdinnin deiude una dle exorcista, et posiea caperei «mns aco-
ex variis mo- lyibi, ei iaceret iii eodein ordinc acolytbi ainio'» de
•
giauus cuni cpiseopatu aguobcunl, tit
nlmentis iiquel , ac notnin:ilijn ex bis synodi Oc- cem, ui accipcrei onnssubdlaconi, etin subdiaconaiu
lavu!. ac:. 10, cap. 5 : * Si quis .. i>er omnes grauus essei aimos quinque, eic. > lli bic nidluni prj^terea
e*:oêsiasticos dfnnitis leinporibns vitam inculpat;im de osiiario fil verbnm, ila ucc iii iis cjiisdem Cunsti-
traiHisse reneriatur, iia ui in lecloris ninnere nnuni, 4nli , cap. 1 : a subdiacono usque ad iecio-
< t't
in snbdiiiconi dnos, in diaconi ires, in sacenioi.ii lem oimies subdiii essent diacono card.nali urnis
episcopalns houoroin Roinai, in Ecclesia honorcm reprajsenlans taniuni,
quatuor aiuios eKpJeverit , a J
evehalur > Nunc igitur resial, ut eiiam in latitia pontilici vero presb>ieri, subdiaconi, diaconi, aco-
LECTIONES YAIÎANTES
(•'') Forie A(?oiylhanis OulUw.d
., : ,
m '
KPJSTOLA C/iill PAP-€ AO FEUOEW EPISCOPbM. i84
\ylh\, etorcisirC) le^.lor in oainl ioeo repri^senldns A Zosimaque tempora Geiasius e\VvH. xi , c. 2, licet
obscquiuiit. t [dem lamen cousiitnium eeu conciiium osiiarir gradum agiioscnt, ibidem tnmen praescribit
cnp. 5 j oslinrii meuiiitit tibi leginuis ,< Llt non : t Si qiiis etiitm de reUgioao proposilo et disciplinls
presl)y'<»r Jidversus epi^copum , no» diaoonus adver- mrMiasieriaiiixis eruditus ad clerical'^ mniiMS acce-
sns [)resl»y'erum, non suhdi;»<'onus adversus dhico- dit... couliuuo lector vel uolarius aut certe defens<tr
nuiii , noj! pxorcisia advrrsus subdia<onum, uou le- enêctus, posl tres tueuses existai acolyibus, maxime
ci«»r juhersu^; exorci^tam-, non osiiariiis adversiis si buic npins eliam suirragaiur, sexto niense siibdia-'^
iertnreni der accusationem aliquam. j Quapropler ex coni nonien accipiat ; < adeoque non modo ostiarij^
Siririi Zosimive siicuiio minime iuOreudum est seii ct exorci:sl.« gradum praMeriii pcrmiliit. Nil opus
ip?is ignoiuiii fiiisse osliarii gradum, q4iem, ut dixi est bic exempia eorum profeire, qui aliquo prxdi-
juus. Corueiiu^ agnovit. Inde mmen coliiî potest ctorum septem grnduunv, vel elinm pluribus pr:fi-
iilns al) oi<, i\ui clero nomen dnbant, nequaquam ne- teruiissis, episcopntum adepti suiit. Quocirca decre-
cessnrio t^vige idum ceusuisse, ut ostiarii ihiuisierio tum, de quo agimus, ad Caium nihilo m;igis videtur ,
luupennlur. Ccrte infnuics, quos snrnTe uiilitix ad- pertihere, qunm periiueat nd Siivestrum isiud, quod
scribi v.ilebnnl, (;um iirevi potueriul lectorem ofiioio nomiue concilii Rouiaui ni. sub boc papa vulgatum
fuugi, lion tnm cilo iieltant validi etnd impiendn os- |^ esi : < Si quis clericnlum promereri desiderat, hoc
li.srii miuiia idouei. Eorum quippe emt ab Krclesire justum est, ul sil osiiarius aiinuiu uunm, lecioran-
adiru udignos repcllere. Augusiinus, lib. de Paito- nos viginti, exorcisla aunos decem, acolyihiis nnnos
ribus, nv.iic Serm. 4r», n. 31, dcscribil , quo pncto quinque, subdincouus annos quiuque, diacouus an-
apu:] Donaiisl.iS osiiarius, < sian>N vel sedeiis ad os- nos quiuque, etsi nd Iionorem presbylerii accednl,
lium > ba£iHc3rum,eos iiilerroget qui intrare veliut, el fnci«*ns in ordiu'^ anuossex... sic ab omui Kcrlc'
nc projiciat qui noii sinl oiusdem comiuunioais. (lui sia eiig:tmr consecrandus episcopiis. i Colstant
muncri impares ernnt infanles. Longe posi Siricii
ZnSTOhJk '
CAII WAPM
AD FELKÊM EPlSCOPliM.
QcoD PAGA?(i .NO.s POSSiST cuRisTiANOS ACCUSARB; i DE G '/«/ perscrtttautur lestimonia ejiiSy et inloto corde exqtu-
ACCDSATIONF. EPISCOPI , EJLSQUE ACCISATORIBUS . DF runi ^M»r(Psal. r.xvin) Hocergo, fraicr cliarissime,
EXPOHATIONE AUT EXPUlSIONE, ET DE LNT.ARNATlUNr propoiîlimi lua^ consuliaiionis lola mentc iraclnnies,
i>o.Mi^rL do te quoque provcnire confidiiuus, qui r<'gulnm ca-
1. Paganos el lifjcreticosnon posse acciisare Christianos. iholicae lidei iisdem siiidi^s leneie vcsiigiis, quibiis
\l. Episcopum 7ion Gccusandum apud judices sa'cu- eani tu aposiolica sede cogno-cis esse fuiuialnm. Et
lares. quamvis sonus eoritm lolo orbc diffusus , el usque ad
lil. De episcopo. presbijiero , aul diacono , vel reli' fines orbls terra; verba eorum distensa {Psal. xviii, e.v
quis clericis apud cpiscopos accusandis. vers. Hier.), dileciionis lu;c corda Cbiisto probavc-
{V. De Ids ffui ncgfint verbi Dei incarnationem. runl esse fideiia '.
lamei,i si quid ex iiis in Ecclesia
V. Quod nd svem vita' celernw perveniri non possil qinc liia' gnbernaiioiii, [)oinino nuxiliantc, connr.issa
nisi per mediatovem Dei el liominum Cliristum Jesum. esl, necduni plenn liice ciaruerii, nd cunidcm IWniem,
YI. Dc ordinibus ecclesiaslicis. de quo i!ia snluinris nianarat lyinpiia, rccuriitls, id
esl, qiiod (leliiia cbnrilnlc s\imus amplexi : quia fidu-
Dileclissimo fratri Felici episcopo Caius,
cinliter de iiis, uuue apud vosobservnniiam esse dixi.s-
T)
Dircclas ad nos iu;c charilalis (Vigi7m«, ep ^), epi- lis ambiguaiu, noslra voluisiis respousione firmari.
siolas plcnns catbolicB imjui ilionis soilicitudine Qunpropler dibciioncm luain iu Doinino saluiauies,
gralanier acccpimus, iiencdicenles Domini noslri de siugulis, (juid juxla catnolicam disciplinam te-
clemeniinni : quia inles al» ej^lremis niundi partibus neat aposiolicLC sedes aucioriins , subjeclis aii |uibus
dignaliir suis ovibus providere pastores, per qiios el eliam sanclorum capilaiis regularum, credimus ^ in-
pnsruis va!eani snlularibua nl)uiidare, ei ab initpii striiendum.
lupi " rnpaciiaie servni i , ut iusidi:is iiei|ucani ^jus 1 Primo quidein scias, pnganos (l)ei Iiaerciicos (2,
^subrepiionis iucurrere. Unde certum esi ,

quia pro- q 7. Pagani ei lia^retici) nou posse Christianos accu-
inissJC vos l>ealiiu(liiiis graiia sub>e(|nntur, qunudo a sare, nut vocem eis infamatiouis inferre.
vobis coetcsiium perlcclio docirinîrum, lam votiva ad 5i Jnuunrii. an. 35i, aitOpta-
(1) Bnr. iu noiis
suscimiione perquiriiur. Scripium esl euiin : Beat^ tum h vocc primum fuisse usum , tum P»Ui?en-
ic
lium, Aug.,eic., nec auie impp. Cbr. lempora usur-

(!) Supposiiaablsidoro. 1^\bi;. patam.
LECTIONES VAWAINTES.
* \nliqui bO!«ie.= f.abty
" Credidmius luhb
, ,
»iJ^ FPISKU.A CAH PAPi^. AD FEi.KlEM KPISCOPl!M. iSift
IK Deinile ncmi» umqitam «piscopum apu<i judices A Dei aiqualis esi Pairi {Phiiipp., ii) in fornia feervi
s;v?culares, aui alios clericos, nccusnfft pr;;'sun)ai. particvops e.sseiel uoslri, ut morlis viuculum, unius
\\l. Ei si qiiis e| iscopus, pieshylor, aul (liiconus ,
piievaricnlioue contnotuiu, uniiis mone (ipii solus
vel quilibel clerici, apud episcopos (qui;» a!il>i iion moili nihil dubuil) sulverelui'? Elfusio (;uim justi
opojiel a qunliljel persona qux rile recij>i«:nLla esi) sauguiuis Cluisii , lam fuit dives ad pretium, ut si
fue»iut accus;iii (luvc el situiliu ex co«l. The<)d. ei uiiiversitas capiivorum iii redempiorem suum crcde-
Aniano Iladr., cnp. 22 1, quicuusque fuerii, sive iile ret. uullum (ii;i!)oIi vincula letinerent: quoniam, si-
sil subliuiis vir houoris, sive uilius alierius (liguiiaiis» cut Apo.-ilolus ail : (Jbi abiuidaiil peccatum , supera-
qui hoc gcuus iliaiulaiiilis iuieutiouis arripueril ; no- bnmiavit el cjraiia (Uom., v). Etcuiu sub peccati pru^"-
verit, pn»b.»iionis doctjnienia se debere iulcrre. Si judicio uaii , poiesiaiem accepehnl ad jusiiiiani re-
quis'ergo circa hujusinodi personas non probauda nascendi, valiiiiws factum esidouum liberiaiis, quani
deiulfrii, auclorilale hujus sauctiouis iuieliigat so debitum st'rviiuii><. Quam ilaque sibi iu hiijns 5-acra-
jaciiuam iufauiia?susiinere, ul dauuio pudoris, a^sti- meuii piccsidio spem rcliuquuui, qui in Salvatore
nialionis dispendio discat , sibi alieuje verecunditii iioslro iieganLhumani corporisverilaiem? Di(anl(}UO
iuipuue iusidiari , saliem de Cfeiero non iicere. iNain sacrilicio reconciliati: dicanl quo sauguiue sinl re-
qualitcr ad coucilium veuiatur, aut quaiiier de suis B deuipti. Quis est, ut ait Aposioius, (jui traUidil semei-
rebus cxpoliati (3. q. l. Eplscoptis suis rebus expo- ipsum pro uobis oblalionem ei hosliam Deo in odorem
Uatus), vel ejecii a si^dibus propiiis, aui (jui jiccusa- suavilaiis {Ephes., v) ? Aut quod unqnam sacrilicium
lores siut recipiendi, quive nou .^îul, .nui qualiler sacraiius fnit, quam quod vcius et ieteruus pontifex
ejeciis et expoli.ais sint oinuia legibus rediutegranda, aliari crucis per iiumolaliouem suo^ carnis imposnit?
qu;v eis ablata sunt : el quia priusquaiu hoc faciuin Licel in conspcctu Domini preiiosa justorum murs fuit
fueril, nullum crimen eis objici poterit , et qualiter {Psat. c\\) , nullius tameu insoniis occisio, rcdeaip-
illis indiu ia; posi iulcgrain inslaisralionem auniver- tio fuil luundi. Acccpeiunl jusli, nou dedeiuni, co-
sariie, vel sex mensium, indulgendccsinl, ei qualiter ronas. De fortiludiue fidelium excmpla iiata suut pa-
sua omnia licenier ei paciiice, absque ullius gravi tieuti.ic, «on duna jusiiiiae. Singiilares quippe in sin-
impedimenlo disponere , et suoruiu ainioorum et ec- gulis moriis fuerunt, nec alterius quisijuam debltum
cii^siasiicorum patrum conciliis uti debeanl, sulTicien- suo fiue ptTSolvit , ciim filius houiiuis , unus solus
ler ab apostolis, eorumque successoriliu^, ac uosiris Doininus noster Jesns Ciirijstus, qui vere eral Agnus
priedece^soribus sialuium esse puiauuis. Snpei liis immaculaius, extiterii, in quo omuescrucilixi, omnes
auiem non reor amplius nunc forc dispiitandum , nlsl moriui, omues sepulil , omnes etiam suut susi itati,
si surrexerint talia, qu;^ adhuc non suui manifesta. ^' De quibua ipse dicebat ; Cum exaitatus juero a tma,
Si eorum auiem slaluia nou habiierilis mitiiie lide- omnia iraliam ad meipsum {Joan., xii). Fi(ies cie-
lissimos scriptores, qui haec coram fidelibus testibus nim jusiilkaiiS impios, et cieans jusios, ad humaiii-
excrpere, vobisque repnriare substipulaiione valeant. taiis reiracia participium, in illo acquirii saluleni
IV. Cselerum, utsatislaciam cousuliis luis de vcr- iu quo soio bomo se inveiiitiunoceniem, libeium ha-
bo incaruatioiiis et vcritaiis , quicumque illi (t) suiit bens per graliam Dei de ejus poteniia gimiari, qui
ita obciecati (2), eta lumiue veriiaiis alieni, u[ Vcrbi contra hoacni humani geueris in caruis nosiric hu-
Dei a tempore iucarnaiioiiis denegeiit veritateui, os- luilitaic congressus, his vicioriam saaui tribuil , iu
tendant iii quo sibi ciirisiiauum uomen usurpent, et quorum corpore triumphuvii. Licei ergo iu uno Do-
cum Evangelio veriiatis qua raiionc concordent, si mino nostro Jesu Chrislo, vero Dei atque homiuis
beatte. Yirginis pariu, auicaro sine deitate, aui deiias Fiiio, Yerhi el arnis una persona sit, quie iuêpara-
<
est oria sine carne. Sicut enim negari nou [;Olost biliter aicjne iudivise commuucs habeat aciioues,
evangeliMa dicente, qnod Verbum curo [actiunest, et inleHigcudic lamen suui ipsorum operum qualiiates,
habUaml m nobis {Joau.^ i), ita ncgari uon polest et siiicerio hdei cimlemplîionc cernendum esi , ad
beaio aposlolo Paulo pra^dicanle, quod Deus eral in qua^ provehaiur humiliias carnis, ei ad qme incliue-
Christo, muudvm reconcilians sibi (II Cor., v). Qu:e D lur aliitudo deiialis : (luid sit, quod caro sine \erbo
autem recoucilatio possei e?>>e qua humano generi non agit : el quid sil, quod Verbum siue carnc non
repropiiiareiur Deus, si hominis causam mediaior eifii ii. Sine Verbi enim polciilia ncjc concipercl Yir-
Dei homluiimque nou susciperei? Qiia vero raiione necparcret, ct sine veiitate carnis, obvoluta
go,
verilatem medialoris impleret , nisi qui in forma pannis iiifauiia non jacerei ; sine Yerbi poieniia, non
adorarent magi puerum , siella iudice declaraium ;
(1) Quicuwque iili sunl. H«c v^4'ba ^«ibus Pauli iu .tlgyp-

Sauiosaieni aliorunHnie ha^rolirorum Filii Dei incai- sine verilate carnis, uon juberetnr iranbferri
nalioneni neiianlitnu senienlia do("lisîmc ex Sfriptura tum pucr, ab ilerodio pejseciiiion^ subduci sine
ei ;
convinciuir a»* refutaiur, hinc usque ad fiueiaepisio. missa- de

Verbi poicnlia noii diccret vox Paiiis,
I:t» baberi epi«.tola i [.eonis ad {.conom Auizn^lum. com-
Hic est Filius mens dilectus in quo mihi
Ju maigine liujus cpisioia; Siuius aunoi.jvit. (SnvE5i coelo :
,
BlNlUS.) vUicui, ipnwi audite {Mallli. \\\ el xvii), etsine veri-
(2) S. fêo, ep. 07, ex qiia jain supraqutedam de-

tate carais non pioiosiarelur
Jaauues Eccc agnus :
Dn
libata iii I Eutvchiaiio papfs' iributa epislola. Vide
pcce qm toiii' vcccata mundi
{J oau., ^). Slnoêityy
p^g. 01LC\ ' •
.
i^^ KPISTOLA CAll PAP^. Mh lEi.iCVM EPI!*iCOPUM. m
poieniia non fierel. retlniiegraiio (lebilinm, et vivifi- A eadcmqiie persona sit, exnimtionem (amen, qm il-
caiio niortuorum et sine veriial:! carns , nec cums

, lum («iicut (ioctor gcntium dixil) : F.xaltavit D<>vs, ct
jfjuno, necsomnus essei necessarius fbiij?;itG (Maiih, domvitiHi nmnen.quod eat iuper omue nomni (Phil.,
iv;Joan., xi Marc, iv; Joan., x el xiv). Po<^lre-
; n), jhI i'am iriclligimus f>crliner*i formiJiT», qu:?» di-
»10, siiie Yerbi poteniia non se lUnninus Palri iiiuda crat lanJro glorilicatioins angmoulo. hi furnia
profiiereiur .Tiualem , cl sine verilaie «arnis non quinp»'! D'\ irq.Kdis erat Filins Palri { Jmm.. x ),
idcm «liceret Pairem se esse majorem, <iim cathoJl- ci inier }*euitorcm afrjue uuigenirMm nuihj crat in
ca rides ulrmitque suscipiat, utnimque defendal, c-.sen{i.i discieiio. nulla in ir,iaiesi«fe div<*r«iiias : nec
qu;e secundum coufessionem beaii Pe(ri apostoli ,
per lijcarnaiimiis mystfrium aiiHui«'i dccessrraiVerbo,
unum Chrhlum Dei fiimm, ei hommem credit ci Ver~ quod ei Patri^ nmnerc rcddenînr. Fcrma auiem
bum (Wfl/M., xvi). Quamvis itafiue ab illo iiiiiio ,
scrvi, per quam inipas-ahiiis deiias snciainenlum
quoinuiero Virgiiils: Verbum caro faclum esi \Joaii., i\ magiuc pieiatis implevit, immuna bumilila*? esl, qna!
nihil nmquam inter iiiramque formam divisiouLS ex- in ^'ioriain divina; potestaiis evicia, est in tantam
liiei'ii,ei per omnia iucrenienta corporea, unlus per- miitatem, ab ij>so conceptn Virginis, deiiatis el hn-
sona; fuerint toiius lemporis aetiones ; ea ipsa lanien manitatis eonserta, ni nec sine liomine di\iua, nec
ul iia dicam, ()use iuseparabiliter facia snnt, nulla B sine Deo agcreninr iiuniana. Propter qnod, siciil
perniixiione confiMtdiuius^ sed quid cujusqite foninp. D«niinus majestalis diciinr crucifixns, iiaqni ex .«em-
sii, es operum quaiiLate semimus. Dicani ergo istt pitcrnitate trqualis cst f>eo, dicilur exullatns ; quia
hypocritui, qui ca'cis menlibus liimen noluiit reci- insdpar:»blliier manenie uniiaie persoiuc, nnns al«jne
pere veritaiis, in qua forina cnicis ligim Dominns idemestei toHisbominisFiliuspropiercarncinei totus
niajestaiis Chrisius aliixus sit, <juid jr.ciierii in se- Dei Filitjs propler nnym cum l*atie deitatcm. Uuid-
pulchro, eirevoiuio lapidc monumenli, qujtMeriijdie quid ergo iii temimre acccpil Chrislus , se.cuiidum
caro resurrexerit , et in qua post resurreclionem Iioininem accepil , cui , quar non balinit , mnfcrren-
suani non credenies quosdarn di.scipulos ;irgt!eb;i!, ei itir. Nam secundum putentlam diviniiatis, indilTe-
h:esilalioiiem cunclantium confutiibat, cum dircrel : rejiier omnia, qnae habel Pater, eliam babei Fi-
Pulpate ei videle^ quia spiritns caniem ei osba uon ha^ iius ( Joan.y v) . el dua; iu foriija servi a Palre
bet, sicul me videtis habere {Joan., xix; MaUh., eadem in fornia Dei eiiam ipse donavit. Se-
a^jcepit,
xjivin); ei aposiolo Thomae : li>ier tnaunm tuam in cnndum Dei enim loi mam , ipse et l*ater unum sunt
ialui meum, el vide uuinu.^ menti c-f ;>i'des, c4 noli esse {Joan., x): secnndum formam :iiilem servi, ;wn
incredulns ., scd fidelis {f.uc.. xxiv; Joan. , x\); i'''in7 fdcere voluulalenx snam, scd roiuuiatein eiusqui
qiia ulique manilestalione corporis sui, jvini biiTelico- C m/siV envi {Joan.,\\, v, vi ). Serondmn Innnam
ruin iiMTidacia desituebai, ut universa Kcclesi:i Dei, sicut I\}ter hubet vitam in stmrtiaso^ sic dc.dn et
Cbrisii innovanda « doctrinis , hocsibi non diihitaret Filio vilam habrre in semrtipso [Jonu., v); sennulnm
credenduin, quod apostoli susceperant pri^dicandum. forniam servi , Tristis est antma ejus usque ad morteni
V. At si in lania luce vcritaiis leiiebra'; suas Iiop- {Matih.. xxvi). Va idem ipse^^st, sicul Aposlolns prae-
retica obduratio noii relinqitit, u:iie!idaiii unde sibi dual, et divesel pauper [U C<;r-, viii). /i.i-fs, qnin evau-
spem \]uv, polliceaniur a-lerna», ad quani nisi per gelisla «ticenie ; Ju priucipio erai Vtrbum^ et Ycrhum
niediaiorem Dei et hominnm d 7'im., iv), hcnninem Je- eraiapud Detim, ei Deuserat Yerbuû :hoc eratin prin-
.suni Chrisium, nou polest perveuiri. Sicul eniin ait cipio apud Dtûm. Omnia per iphum facui sunt , el sinz
bealiis Petrus aposlulus : ôn est alind nomen datum ipso factum est uihif {Joan,^ i). tûuper vern, quia
uomimbus sub coclo^ in quo oporient nos salvoa fieri propier nos Verbum caro factum est^ et hubiTauil in
{.\cl.y iv) ; nec esi redemplio capiiviiaiis huiname, nobis{lbidem},{}n3; auiem esl exinaiiilio ejus, quaive
oisi in sauguine ejus,7«i dedit semetipshni redemptiO' paiipenas, ui>\ forma» scrvitis aceeptio, per quain,
ucm pro omuibus, ct qut^ sicnl prc-cdical Apost(»Ius Verbi majesiale velala, dispen»aiio humana^ redemp-
(1 Tini., 11 : Phif., ni , cum in farma Dei essct, non licnis in;pleia est? Nam quia ciipijviiatis nosiric rc«
rapinam arbilâius est esse se irqnalem Dco.sed semct- " solvi origiualia Tincula noii pf>ieranl, nisi exisieret
ipsum exinunivit, formam scnn nccipicns, in siniilitu- homo noslri generis nostnrqne naiury, quem |icc-
dincm faclus, ei hubilu inventus ut homo, humiliavit eali prajudicia iion teiierenl, el qui immaculato san-
scnielipsnnf, facius obediens Patn usque ud tnortem, guine suo cbirngraphism {eihatc! dilncret, sicut ab
mortem autem crucis : propter quod et Deus cxaltavit initio erai diviuitus prôrdinainni. iia est in pleniln-
ilium el dauavit illi uomen, quod esi super ouine no- diue leniporis iverfectuni, nt muliis inodii> signincaia
nien^ utin nomine Jesu onine gcnu flectaiur. ctieleslium, proinissio iii (Jiu expeciamni venirei etrecinm : ncc
tcrreslrinm, et infernorum , el omnis lincjua confitca- possel esse ambiguum. quud coniinuii lestificaiioni-
iur (fuia DoniinusJeû Christusin gloria eil Dei Patri^. bus semper fuerat nnnlia»!im. In magno autem &ft-
Ciuii ergo nnus sit Domimis Jesns Cl>risliis, eJ ver;e crilegk) se versuri h:ereiicorum mauifesîat impieia^,
deiialis, verîjue humftuiiaiis in ipso una prorsus cuin sul) specie divinitalis honorandie ^ bunjan;e'
LECTIONES \ARIAiSTF,S.
* Irabuenda Labb. ^ Cum speciefl) deiiatis bwMwando TmN'
• ,
m 1>£ COMMOOlAiNO GMJEO, OmGlNE AFtiO. iOO
carnis iii Christo denegant veriiaiem : et religiose A Hs, priedicaium esi ffentibus^ cvediium tH in mimdo^
exisliinaiilcredi, sidicalurin Salvalore nosiro verum ussumptwn esi in yioria {\).
noii ^sse» quod salvat ; cnni ila secuniluni promis- VI. Oe episoopiim vero, ei presbyierorum. difieo-
sionem omnia ssecula prxcnrrentem »^ mufuluii sii nornmqiie. el seqneniiumclericoruin ordimaionibugt
Deo recoHcitiatus in Cfrristo {\ Cor., v). ut nisi Ver- saocios apostolos el siKcvssores eorum, el t»raecipue
biim dignarelur caro fieri, nulia pnssit c^ro SiHvari. An.icletiim (Episfoin; i. yuHius fidn apua doctos) ,
magno e! prceierea a'io5, sufticienier siaiuisse ct)gnosci-

Ouinc ehim sacramcntum chnsli.'»n:je ftdei,
decoioralur obseuro, lu\ veri- inns : el idcirco non esl necesse nuiic repli-
(n{ ha*relici volunt) si
puiaiur latuisse phanla^^malif.Nou

cari ^, iiisi quod illi noii siaiiierunl. (liiid lamen
lytis sub iiienil;>cio
erubescendumexisiimet Clirisiia- nos sialuenles (^) vohis el omniinis servarc inauda-

ergo quisquam sihi
qniaomnes miis, ut ad ordine.s ecelesiasluos sic ascendanl in

nus demisiri inChristocorporis veriiaie,
ei pru^clari eccle
KcclKsia qui ordinari merenuir, id esl, si quis epi-
aposioli, aposlolornmque discipnii • ;
scopus (5) esse nierelnr, s»l piimo osliarus, deinde

siarnm quiqne doctores, qui ad mariyrii coronam,
leclor, posiea exorcislM. inde S'.»crelur acolylhns,
vel ad confessionis meruernnt gloriam pervcnire, in
Imijus fidei lumine splenduerunt , consonis ul)it|ue demum vcro snbduiponns, deinde diacoi;us,ei poslcsk
quod l?omioo Jesu (ihrislo B P«esbyier, ei exioile, si mereiur, cpiscopus ordiiie-

seniemMS inioniuites. in
una conliiend:» pcisona. Qna au- lur. Et regioiics, sicul iu hac urbe fecinius, per
deilaijs ct r.xrins sil
divinornm voltuninum singulas urbes, quai p<>pulos% fuerint, diaionibus

lem rationis simililudiMe, (|ua
se evisiimai adjuvari,
dividaolur Iil quaecumque difficiles qua;siiones per
portione liaeretica impieias
singnlaspiovincia-sexorlae tuerint \tnuoceniiiis, ep, «),
qu3P veriialem negai corporis Clirisii, cum liJMic nou
Kvan- scmper ad sedcii! «p(jsinlicam releroUiur {S.Leo^
lei lestilicnri , non propheia p'.it»cinere, iiou
* ep, Lxxxiv, c. 7j Vif^Hiiis , e/). ii). Beue VHie, fraier,
gelin docere, non ip.se desiileri! t^.lirisius o.stendere
ei oia pro noliis. Data Ivalondis inartii, Diucieiiano
nu3»ranl pcr omiêiiiiêiiem Scriptnrarum, quo lene-
bcxio (4) e: Consi:;iniio i>ecuiido viri$ ciarissimis
bra.s suas, lu§»atit, ntm quo verum lumen obscnrent •
coiisulibus.
ei per omnia sa^cula ita veriiatem invenieni coru-
scaniem, ui magnum hoc et mirjbile sacramentum (I) flnc usqne verha S. Leonis, ex quibus videas
ai) iniiio videani creditum, quod esi in fine compie- aliter olert* i.Hlnio5.
{'!) Ilimi tamen uos O»iod hic et supra iu vila Oaii
lum De quo cuni souctirum l)tJeri«rum nuiia pars
de Iiieiarchiaecclesiasucaconslilnta,a Caio pomidce
siitat, sufficit qunHdam c(wisoua veritaiLs signa po- instiiiit;» dican>ur, neqoatnsam sic suni imeilijêoda.
fcuisse» qnilms diligenlia fidei In splendidissiniam C quasi ipse prirrKis inshiueril. ut ad suinmmo oiriliteni
asccnsiiru.s. per iiireriorum oidiniim gradus snbli^ne
lauiMdincm dirigrtnr , el sinceraj intelligenliie Ii.ce
sacordoiii conscenderel na.Ti eju.-.n!odi hieraiclii:R .
perspiciat ,
quod in Filio Dei, qui se incessabiliter ordinem, (cmji<Uibu-> apo.«lolorum in E' tlesia slabi-
I*Minm hominis, et hominem protiietur. non sit Chri- litum fuisse.supra plonbus locis esi enurrainm. Caii
ijiianis eruhescendunj. scd con>laniissimcgloriandum: igiiurdecrelwm nihii aiiud coiislituisse videiur, quaui
qi:od episcopalem nemo pro\eheiriur,
ad ironum
quouiam, sicut aii beatus Apostolus (I Tini., m) :
inieriorihiis ordiiubus, debiioac
nisi qni in siiigolis
Mugunni esl pictads sfnramcniuni , fjnod manifestatuni consuelo lempore niinisirnsset. Vide Daiou , anno
esl incarne^ iustificatun' esi in Spirittt, apparuit aiige "iVK», nniu-Mo Slvku. iJiMts. '-2.
(T) Wrba lîMlincalis.

(4) An. Ciirisli-296
LKCTlONtlS VARiANTCS
Percarrenieni LaM>. *» Nos repliowe uisi labU
DE COMMomANO GAZîO, ORKilNE AFRO,

PHOLEGOMENA.
AftllClILUS 1.
D nos. Va quia parum nosirarum attigerat ittterarnni
inagis illoruin destruere poiuit dogmala. (piain nosira
Ejus Vitm Sijnopsis.
firmurc. Ijiide ct «ie diviuis rt^romissionibus adver-
He Comnwdiano qnid veleres memiucrint? — Com- siim iiios vili saiis et crasso , ul iia dixerim , scusu
modiaui priiuus veieruni memiiiitGennadius, ejusque dissriuii , i!lis slopoiem ei n<t|»is despijraiioucm incu-
cnaiaclcrem satis beue liisverbisexpressil(J): iCom- liens. TeMijllianum et Lucianiium, et Papiam nuclo-
modianus, iuquit, dum inler saHulares iilienss c<.iam res secutus (I). Moralem sane docirinam , et maxime
no.siras iegit, occHsionem accepit lidei. Facius iiaqne 1) Ac sane IVipiam s^^quiliM*, probans dogma de
j
cbnslianus, el voleos aliipiid studioruoi suoruni mu- miiie aoriis eap. oliimo. Terlulliaiiuin vero in multis,
(jure diis di<iputat. De l.,ac<anli(> equid»^m
de uciinmn
ner:s oflerre Cliristo, su* saiulis auciori scripsil n:e*
diftcri sermone quasi veihU iibrum adversum paga
,
«iuhlio peidoclus Albertus Fabricius iu

i ioijuit BM
j mc.d. et infim. {atinulis, lom. i. pag. 4()ti, edit. l*aia-
vio*. i75i)- licel Gi^noadio hac ii) parte suilrag.ntus
(1) Cennad.j de Scriptor Ecchs.^ cap. 4S- orinium ert cUHm IJiâilius ( nam in cuiis secundi*
, :,
m DE COMMODIANO GaZ/EO, ORIGINE AFRO. m

voJuniariae pauperuiis amorem opJlme proseciitus . A chrlstian* exper^, etlioic;» vero sufiersiiiiahl adhuc
slu.ieniibiis inciUcavii i. Hxc Gennudiiis : ex quo addiclus esJêlConimodianu^, el in lenebris supersii-
piiucula Ilojiorius quoqiie Augusiodunensis (li. Sed liosanun ct inipiarum geniium vers.-^retur, Dei muue-
post massiiienseuj preslivienim mpminii eiiam Com- le accidit, ut sacris lilteris evolvendis incumbens ex ,
modiani G^lasius romanus poniifex, illius opus iuler earum lectione e nocte illa sensim emergerei , ac coe-
aprociyphn in suu decreto recensens. iumine collusiraius, Chrislo nom.Mi daret {\)
lesii
Auctor CazoBum $e nominat , cur vere ? -- Cujas vero qund qui.lem esenisse ilem Juslino Marlyri Taiiano, ,
fuerit hic aucior, plajje incompertum, iaceniibus de aiiisque, ex coriini uionumfMiiis probe novimus. Do-
paliia ejus anliquis scriptoribus. iNonnnlli eum (lajis ctrina iiaquc sniutari conrirmaius , fuieique zelo ac-
ac4^»omanis ascribunl. Qui eum Afrum fuisse puianl, census, ad expugiiaudos imprimis divinui veritatis
conjeciuram adlubeni jion pbtue contemnend.un. Ga- liosiiiim erio» es se convertii , operamque suam in
zceuni quidem se ipsum vocai (2) : uiruin auiem a refellendis illorum errnribus posuii; hujus igitur in-
Gaza Palu[jstinae mbe, quis luto adlirmarit? Alqui stituli caus:t iibeilum coascripsil sub lilulo: Insliu-
vero propins erudilis videtur (3), ipsum pioplerea iia cliones adcersus genliurn Deos pro chrisiiuna disciplina,
se appellasse ,
quod in chrisiianorum coeium admis- Persirinxil in ea falsa geniium niimina, pravosque
sus , e gaz.iphylacic , seu Ecciesiie ihesauro vicium 15 cultus, ei quamvis ingenii atijue artis prajsianlia heic
acciperel. Quam quidem conjeclur.i.m ipsemet con- minus appareat, satis lamen singularem sanctimo-
finnare censeiur, dum mendicum Ckrisil se nominat niam , verumque, nec simulaium erga Deum amorem
uti ex instruciionib uliimse litteris, quse versus in- declaiavit.
choant , reiro sursum iegendis, cumpcrimus. Tempus inquiritur, quo ciaruit Coniniodianus, — De
Afer exisiitnaiur, Uiui sit, Dodwtîlus Afrum fuisse rfilaie, qua vixerit Commodianus, eruditi non conre-
Commodianum ex eo conjieit (4) quod niuiia suis in- niuiii. Kigaliius (2), Dupinius (5), Ceillierius (4) flo-
strncii.uiibus habeai cum sancio Cypriano communia. ruisse eum pulaul Consljntini 5iagni iniperio, aiquo
In eymdem porro senlentia^n pra?iveial Rigjltius (5); sub poniilicalu sancli Sylveslri, cujus poniiAcis in
quo judice , siylus aucloris africance iertjciie rustici- scriplis suis Commodianum meminisse , commujii
laiem sapit; quie lamen ad acumina Tertiiiliani, Cy- erudiiorum opinione fertur. Aniiquiorem laraen ac
priani , Minucii non infieqiienler ailudil. Snadere Cypi iano vei ;equalem , vel snpparem fuisse Dodwe!-
insuper videntur judice Caveo (6), qusc usurpat vo- l»s censuii (o); quare Caveiis, cu:n in pjima Com-
cabula, afris scripioribus pene propria, Zabulus, Za- mcnlarii sui de scripioiibus eccbsiasiicis ediiione,
cones , etc inler quarli sxciili scriptures Commodiannm recen-
Ex ethnica superstitione ad fidem Chrisli conversUSy C suisset, iu allera Oxt^nicnsi ediliune Dudwelli conje-
Ubelluni cowposuit. Instruciiones adversus geniium Dcos ciuris nioius in eadem cum jpso senlenliam abiit. Ad
inscriptum. — Oriu ei culiu fuisse ethnicum. salis in- tempoia su^cuii secundi vergeniii, sive desiueulis
dicat ipse cum in praelatione (7), tum dum alibi gen- eumdem relerl Sebaslianus PauU (6) , clericus regu-
liles sic yllo(juitur (8) -
laris in (lisseriaiione itrilice edita Neapoli, i7l4, in 8
Et ego, qui moneo, idem fui, nescius erraus. de Poesi SS. Palrum grivcuruni^ laiinoTumque in pri^
mis Ecclesuv Ckrisli scucuUs.
Inde Insiruciione lxi se de cloaca levoiuni dicit
est, de saeculo, de idololatria.

,
Cum igitur religionis

, id
Cennadius expensm, — Si vero Gennadiun> audia-
mus, slaluendum videlur secuio
iv, ul nimiun)
:id i7tslrncl. xxxiii, huicsenlenli* ipse non inultum tri- vixisse Couimodianum ail eniui ipsum TertuHianum: ,
buii qui Sylveslri ponlilicis menlioneui Ufri in-

el Lactantinm^ et Papium auciorea fuisse secutum. .M-
)
struct. xxxin, v. 5, noii duhitavil; iia eniiu iilum ver-
sum iegit: Inlrale slabulis Sijlveslri ad prasepe Pas- qiie hanc fuisse quidem Connadii senieiiliam plcrique
toris. ronfer Birtiiii Advcr^-ar. i.iii 5. , existimarunt. Verum si ejus verb;» peniiius iuspiiian-
(1) Honor. Auguslod., rfe Scriptor. eccl.,\. u, a. io.
tur, non sunt foriassc de nosiri scripl<»ris a^tîl^ intei-
(i) Commod., Inatruct. lxxx. , , , . . . n-
(5) Gazceum se vi)cai n..n ab urhe aliqjia Gaza , ,
Iigeoda , sed poiius de placiiis nonnurUs, qune re vera
dicla; sed g:.zo, seu E'clesi;e ilK)s;ii:ro, ut a com-
:i D cum iis nucloribus habuissi* commnnia Commodi:mus
m..do Commodianus diceb:.lMr. Hoc iiom.M» crai "[.'0- compf.Tilur : alioqpin dicendus cs«;et prcsbyt.r ille,
tilium; illiid , ohvislia\<ns jam faclus sibi iudidit : I
massiiieusis censuisse, Papiaus Tertulliano et La
idque nou forsan ruiione
ali:i , quam qnod post con-
versionem pauper lacius, ex conmnHii Ecclesi* a^ra- cianiio fuisse posteriircm, (jucm videlicei scripioribus
rio nulrireair. Dndo et mendicnm Chrisli se uominal.
iliis sul)jici;!t; quod sanc aflirmaie non ansim : ut
C:iv., /h'.s/. liiierur., tom. i, pag. i.56 et "IM.
(4) Dodwell., disserlat. de /Etnt. Commod., § 9.
proinde, meo quidem judlci'.», iiiud solum iis verbis
(n) liigalj., pra^fai. ad Coinmod.

(6) Giveus, loco cit.
(i) Commod. in Praefat.^ Versus i — 6-
(7) Ego similiLer oiTavi lenipore inullo
(2; Rig:jU., Pricfat. in Commodianum.
Faruj rosequL-ndo p.ireni.il>us insiciis ipsis tom. 526 et
(5) Dupin., nitd. des
:
!
.-ini.ntrs, i, p.
Abstuh ine tanfJem iitde, K>i!;endo «le lege.
">28 . in Noi. edii. C.)ion. ialin;i;.
(Commod. iu Pra-fai., v. 4 --tj.) CeneruL, lom iv, cap. 0, p 179.
(4) Ceiiiier., //fsf.
(8) Commod. instrucl wxni, v/iUi, el in»iruct, [V))Dodwcll., Disien, de Cvmmodiani w ute, O.xo-
xxwi, v. 374 !
nii, 1698, in-ii\
Gens et ego sui pervorsa meriie nioraius (6» Sebasi Pauli Dissen de Poesi SS, PP. p 180.
,
,
. ,
19'' DE COMMODIA.NO GA/.LO, OUIGINE AFUO. 'jiji
iiisinuasse GennadiiiS vukjaiur, Coiimiodianiuu oli .

A slruiu intra tertii sr«cu!i limite» cssc coerceivium.
cubi seclaliuu (uisse, quu? Pajiius piiiuwni, driiuio
i Scripsii Coiniuodiiinus vel pace vixdum piene
Teriullianus , ac posiea Laciynlius iiiinus recte iraili-
reddiia , vel persecuiione mox cxpeclanda. llinc pa-
deruni.
cem subdolam vocnt, lustruct. lxv; ct perseculioneni
liigairn sentenlia mimis probadir. — Ltcuni/iuo sit,
instare dicit; a:jonia summe propinqua^ Inslruct. Mii,
liigaltius Gennatlii auclorilate, uli videlur, pennuius, V. 10. Fideles monet, ut mariyribus assistant, seu
ejus(|ue verba de Conwnodi:ini lelaie accipiens; eain
tit ipsius vcrbo ular. admarlyrizenl, lustruct. lvih,
pripierca ex ipsius aucions insiraciioiiibus conlir- V. 19, ubi eliam describit pufjnam cum trisiilia, et
niare aggressus est (1): ralus niniiruin leinpnris pulmam, qu-ie licloria' donatur, Instniel. LXii. Agit de
noiaiioneni sibi fnisse deteclani qua illuin Sylvesiro
iis,qui martyriuu) aireclare pr;e seferebanl, Insiruct.
roniano ponliiici aique aileo Cnnsi;inlino Magno Lx, V. 1 . f.*((stor se confessus ruerit, id esl, intcrpre-
coiovum stalueret. In (juani quidem rigaliianain sen- lanie Rigaliio, si de noinine inferrogaius, chire ei
lcniiam lanlum non omnes eruditi deinceps con- constinier resj.onderii , Sum Chrisiianus , si ihus
cessere.
acenc prof;morum iinponere jus.sus, fortiier ab-
Dodxveliiana poiior videtur. — Verum Henricus nuendo clamavcrit, non fucio, geminaml agonem. Ef,
Dodweilus in antiquilatis indagaiione ninaior acerri B ne phua congeram , Ca;sarem Tyrannum v<icat Inslr.
mus , posiquam venc lecuoni .. Sirmondo lainen xxin, v. li. Mec aliaque piura sa;cuIo lertio ojitime
pra^cunie, Commodiani locum resiimissei, a Hig;iliio congniuiit, quando cessunle perseculione Decianai
soUicitatum, qno suaj causa» pra^sjdiurn qiKrreret; p;!cem sub G;iiiieno redditam , infn mam quidem , el
jntt^grum deinde pcrlusirans opuscnlunK, saivieniibus insi;ibilem, persecutio sub Aure}i;ino mox inlerrupit;
adlmc Ecclesia; persecniionibus iilrjd luisse oonscri- Sylvestri vero t(^mporibus convenire nequeunt. Con-
ptum perspexit; adeoqne Coninntdiamjin Cypriano stanlino eniin rerum in Occidenie poliio, quiela ac
potius, quan» Sylvesiro exlitisse propriorem ediicuii.
Iran juilla eranl omnia ; nullus a gentilibus perse-
Ll viri qnidem Critici pleraque arguuienia siitit ejus-
cutionis melus. Vivebani Christiani sub ejus palro-
niodi, qu;c ad assensum extnrquendum plurimum
cinio tuti , legibus munili , pri\ilegiis ornati , diviijii»
valere videantur: eaque slriciim saltem in medium el dignitaiibusaucti, m;»gislraius ubique, imperaioris
proferre animus esl , cum plurimis baud pricslo sit
exemplo propiiios et bt-nevoios experti.
,
dissertailo de Conimodiani wtate^ qnam V. C. Anna-

.( Tola seribendi raiio :evi Cypriani ingenium ^
libus VcHeianis, Quintilianeis, ei Siaiianis subjecii.
mores , et disciplinam imitatur. lisdem pene cum
Oxonii, 1608, in 8\
Teriuliiano el (.ypriano lo«pieudi mocJis non raro
Oudwelii senientia sumniatim a Caveo exposiln, — ,
C utitur, ut ubique observat lligaiiius. Novaii schisma
Dodvvelli senieniiam sunnnatim expouiL perdoctus
carpere videiur, fofeiruct xui. Ileprenenult eos,
(Javeus ila disserens (2) : < Noi:indum fgilur 1''
^jun«
inslmct. i-Xh qui dum fraires adversante mumiOf sub
vimVMiWum duemtos lanium a Chrislo annos numerare
armis iaborareni, ipî [ardopibuSy ?iec pugnarent^ nec
Insiruci. VI, vers. 2» geniiles iia alloqnitur:
pugnanti sesisterent, et cum yiderent iratrem causa
Et si parvulilas sic sensit, cur aimis (iutênlib
schJsmalis absiemuro, oplabant nihilominus iu cas-
Fuisiis intanles? nomquid et sGm|)er eriUs?
iris pacem, inirnlgfc-niiam nempe lapsi-; dandam , an-
taiendum est, ducenlos hoc loco anno^ non siricte leqii.jm pax Ecclesie reddereiur. Inslruct. ivn, dis-
csse inlelligendos, quasi non luerintpardo plures. Ve- c)[>!inam non esse nimia induigeniia Iaxand:im con<
resenim nondum adinvenla accuraia a^roi christiaiirf. lendii. Inslrucl. 1.11, duo desertorum genera consii-
Kpocba, annos a Chrisu) nalo ad sunm us.tne icia- lult : Est alius nequinn, q^n sciUcet sacrilicat idolo;
!em compuiantes, numero pierumque roluudo \()(\\\i aiinsin pnrte recedii, qui pnesidi oHert libellum, con-
boleut^ ct in iine seculi proxime elapsi subsisiere cussori pccuiiiam , ne in Capitolium sacrihcaiurus
reseclo, pius mijiusque fueril, quod excurril, lesn' pertr^hatur. Respicit, inquil. Rigaliius, ihurificatos
pore. Quandoque el iia se explicai Arnoljius, !ib. i. quidem posteriores aiio.
ei ubcliancos; et hi vi.-.
ig 9 : Trccenti snnl anni ferme, minus vei pius aii' D ^^^^^^^ ^^^ Cyprianico, memorantur. Infn.ilns essem,
qno coapinius esse clirisllnni. Nec aiiler oiim
qiiid , e-x
si omnia recensercm, qua^. de pceniitntibus, de mar
Ennius, septingenti suui p^mlo plns aut minus, anni. persecutione de schi-malico-
,
lyrii zeio, de fuga in ,
Vcrum hoc numqu.im ab iis factum cst, ubi qui su-

rum studiis, d(^ pompa funerum , defiliis subperse-
pra numenun excurrunt anni inicgrum , istius s;\'culi
cuiione defunclis non lugendis, deJudaîs, elc, cum
*
sp:jtium occnpant; muUo minus, ubi allerum (^tiaiTi
Cypriano commimia habet.
comprelienduni. Eliamsi igiiur nondum «'xaciosaRculo
«Nulla; fte quidem levissima in toto hoc libello
lertio, ducenlos aniios dicere poluii Ctmrmodianus
victorke a Constantino, de Maxeniio nuiier r(^portata2,
lamcn ultra labeniem currcntis sa;culi pariem ,
nulla
nuila signi crucis in coelo miraculose apparenlis,
ratione exiendi qu(ûnt. Invlcto pl;»ne aigumeu-
liulla g!ori;e et foIiciiaiisConstantini, vel immunita-
10. nuiloque sophisjuale eludendo, auCiOrcm no- qutjd lamen
{uirt Ecclesia* toncessarum ujeniio. .'b
(\) Uieait., ad rnsiruct, wxut , vevs. W. liomine immenso su« reagionis zeio flagrantc ,
me-
(2) Cj^c, Uist litm-ar., ^"^'^
m '
^^^'^ ^^^^*' ^^'
Mio expeetan poierai.. Argitmentuni faieor negj^»»-
,
^06 bK COMMODUNO i^KiMO , OHIGINB AFHO. 4^6

vuni, sed quod non levem, apuol sequos rerum a'>sii- A gJkliio inierprete (l) : 4 Versibus faciendis nccleges
Hiitor»?s, Yun alqne aucioriiaicm liabci. necnioduios scrvai : majoiubiqueacrostichidisraiio,
i His ita exposiiis , resut , ui couuAunem lie quam metri. Acrosiicbides vero sunl ex cnjusque
lijmpore Sylvesiri papê senteuiiam breviter ex- pcemalii iitulis construciie , sic adsignaia cuiqnever-
CHiiainus. Ejus unica quideiu basis et fuiidamentum sui liiiera , ut a primo cujiisqiie poemaiii versu loius
esi ipsiîsCommudiaui iocus, prout iuediiis lial)eiur deinceps poemaiii liiulus per litieras versuum primas
liisiruci. xxxiu, Y. 5, ubi gentiles ad Ecclesiam jn- deciurat. 1 Alicubi lamen deiicil hu;e norma, ui suis
viial: locisanimadversum est a viris eruditis (2). Yersus
Intrate slabulis syhestn acl prsesepe pastoris. autem Commodiaiii ila suni comparati , ut numerus
Veruui Hexametri carminis utrumque servelur, oeglecta syi-
lucc iion sunt ipsius Cominodiani, sed in-
labarum quautiiaie, sicui in psaifno trochaico S. Au-
genii poiius iWgatiiaui commeniuin , et loiige aiiud
respicere *ideiiiiir. In codice Sirmondiano . ex quo
gustini coutra partein Douaii, qm ejus scripiis conlra
descripsit Uigaiiius verba, ipsomet laientc ita

Donatum, lom. i\ operum pra;mitiilur : vei sicui iu
, ,
se iiabent ;
'.i!iis apud illiislrem Scipi<mem Mafleium disseri.
(subjecta ejiis historiae diplouiaiica*) Sopra i versi
Intrate stabuUs syiyestpi ad jJi^sepia lauri.
B ritmici ,
pag. L86 , seqq. ct in hexametris codici ia-
Alloijuitnr geiiliies nempe , lamquam bellumis
iiuo-bibUco pra;missis circa annum Ghristi 750, a
.•^riimis, moribusijuc prsdiios. Hine versu pryecedeiUi,
Gregorio cardiiiali apud Justum Fotilaninum , in
CGid:i fem ete:âspsrala; luslriici. xxxv, v. 1, Indouiita
:ippendice yd discum argenieum volivum p;ig. 8t)
,
cervis; \\ 5, Noli pems esse (erinuiii; v, 17, Quim bea'

vel ui in carmiuibus poliiici"> recehlis liracciie solet
tius erram;. Ilos iguiir, instar taiirorum, io sylviscaro-
lieri, vel qnale carmeii hexametron grxcuin ex psal-
|iisfjue.palan;es iuvitat, ui Ecclesirt^ siabula intrarenl»
teria Ms. murhncttnsi edidil celeben imus MonifaU'
ut ad Cbristi prcesepe accederent; ubi, uf vcrbis
conius in l*al,i?ograpbia Gra»ca, pjg. SiO.
proxime sequeuiibus loqmtur, Ifiirombus tuti sub re-
Ad ratiofiem ûlem scribcndi quod ailinct^ durioc
gia lecta manerent, Um dubilo igitur . quin ciini cl.
ii!a quideni, (|nia et iiiSi)ieiUes in Latio voces passini
Dodwello levi mutaiione legendum sit : InLrciie sta-
adiiibiia' ; sed vicissim gr,Tca?i ac latina*aiitiquiiaiis
bula Syf.vesiris ad prmepia tauri : Sijkestris pluraii
sciia non vu)g;\ria interserit auelor , ut viris dociis
numero pro Sylvesircis : uiroque enim modo scn- obHervalum.
hebanl vetents. > — Hec hricienus , et forsan pliis
Operis premm^ et censura, — Cxterum in hocecclc-
saiis ex doctissimo Caveo. Hic s<»lumu.odo adbuc ob-
siasiic.e veiMstalismoiiumento spectaiur impiiaiisan'
servo quod Sirmondus legil Inirate siabUes testra
, :
^ 4-^^,,^ p,^,.^^
.
^,^,,^ ^^^.^ ^„^^,,^ ^^.^^ ^^ p^^.^jj ^.j^
ad prcesepia tauri. lu apographo a.iiem erat tntraie

:
ruiu b«mum, vere ciirislianum , ab omni glona: s.'«-
stabilis Sylvesiri ad praesepla tauri. Tandem observo,
cuiaris lasiu aiienum, e^ cbariutis , quce proprie
quod cl. Seliroeckhins in bisioria christiana parie iv >
chrisii.-mum decet, cultorem egregium. At iilud noa
pag. 48U etcl. Oelrichs (I) sententiae dodvvelliana'
est tiissimuiandum , ii;evis aliquot inspersura csse li-
accedant.
belluin, quos cum iiounuUts vetusliorum 1'atruni
ARTlClitl.S II. Ciimmunes habeiCommodiaiuis : cujusmodisanl, qu;c
De libelloquem Comniodianus composuil narrantur de Angelisdeserloribus, unde naii gjgan-
tes \7t): de ciiiliasmo, deanastasi prima, de fe.liiitalc
Opnsculi diiisiQ el scopus. -- 0[iusciiium Comrno-
lerrena, elc. (ij : qua* quidem in causa foisse vi-
diaui iHSiruLlioaet aduersus geniium Dees iufciiptum,
deniur, cur opuscuium inter Celasu apocrypha re-
octoginla {^) umver>iai compleciiuir ca|>iia ; quoruni
censcreiur : queinadmodum in eumdem cen^mn re-
priora sex et tiiginiaad bomincs polissimum dinguu'
leruntur iiem ub suos luevos Ctemens Alexaiidrnius,
lur a christiana religiune aiieuos; quibus vaniiaie
Ar.Moltius, LaclaniiuSj Sulpicius Severus, aliiqueprie-
iiiipiorura numiiium demoiihiraia, eos ad suscipien
slanii^>iiiii Aiiciore^. Verum baud iia esi acctpieoda
dam (^hrisii religioiiem lioriaiur; qme ûtem sequuii-
Gclasii censura, ut ejusmodi vestuUorum scripl(*rimi
tur u&qoe ad quadragoMioum quarlitUK Jud;\;osrcs- D opera prorsus rejiîeoda e\isiimeniur ;
perinde ac si
piciuot ,
quos auctor ad cbiisii.»ni nomimsstKiflaiem
ea summus ille ponlirex ab Ecclesia omnino proacribut,
graviier iuvnat ; ul»i îmui de anliclirisia, dejuuicio
inLiuit magims iiaronius (0), sed ut publica in Eccie-
ei resiirrectioiie verba facil : reliqua vero ad eni-
si:i lecitoiie piivoniur. Qua de re nos aiibi ei cl.
diendos pr«pcipue catecliumepos, Deiquc re.igiosos
tonianinio {b} piura oWservasse memiuiiuus , $cril>ii
cullores, et singillalim ad pcuniieiiles perliiieol; ue
(i) rtig;ili.. loc. cii.
obliii sciiicet cbrisii^norum oriicioruin ad sxcui.iiia
(^) I11 cipite acrostichis non ut in aiiis a
iiliimo
redeaiit.
primo ^d sed a posiremo ad primiim ver-
oliiuiuin
—
,
Stylus auctoris. Scripsii r.ommodiaous mcUwcri siim !eg«nda retert verha Conunodianus niendicus :
CUristi.
smnone, r/urtsi versu^ isiquitCeiius«Iius Nimirum Ui
(01 ('.ommodian., Jnsiruct. m.
(1) Malcads.tcuIuiu qiiartom rejiciiur (-onimodia- U) bl., Inslriirl. .wui. xliv.
nns. Oelncbs. (linnmtîiarii de Srriplot t.ccici) iuU" .
Baioi»., ad .mn. 31. § tiO.
(:>)
prioriun sex siPiuitn pag. 44 , f imi.»niii. Uisl At/nilei tUierut.^ lib. v. can
«(»j
("2) Scb«jruite»sch , prtjelut. ad (ôruMr^d-aiium
11, § ^, pA%. 354.
,
^97 Dl!) COMWaniANOGAZiÔ, GftlCINE AFRO. 198

|ierdornis(ifiUftndiiis (i). ex quo haecdt^prompsiiiuis. A rnnl. ; dlviiihus, ail, iic propler divilias huas menie
hidichtm d. Diipinn de sfylo, Aueioris charnctere , elaliores lianl, sed eas tiyouis iuipertianiur , illosju-
operisque prntio. — A cvngura Gallanriii nou multmio veiil , x^roa iiivisiuii , nc iiidigeulesnulriani. Filio-
ahhiilit perdocti Djipiuii (2)- de Conuuodiijnu» ejusque nim el cognulorum inoritMu nou e^se complui-ûdam
lihello crisis, Siilu:'. ejus, infjifii hic, Cftt (lurus,veiha Fuuehnîs pompas ei funera splendida dionnct,
dicil.
harbira , et cogiiaiioiies deinissie. Aucior videiur Cos acriier reprehi-ndit, (pii io i.omplo silcuuum non
fulssc bonus, slmplex, humilis, beneticus, Chfisli ohservaut. « Dixit Oomini saccrdos, » in(|uit (1) ,
aniore (Itgrautissinuis , ejus religioni addicii!<.iiimus ., 1 Corda itdDeum lolliic ; rtfSpoudeiis \os ea ad illum
luorihus ausicri^ , viiio iiift;usis:>iiuu!>» ouiiiia sicculi hahere, ei mox u promisso discedilis. Oeumorat pro
hujus boita parvi ficietiS « qui |ue opiiuius ruoanchus plebe, inlerea lahulas iuter vos vicissiui narraiia , ri-
fuissot, sicui observavii rujjalnus. Non erat l;imeu in- detis. alieiuc fauuc obireclaiis, senuones inconside-
dociiis , atque iuiperitus; niulia eiiiui erudita , ad rntos serilis,. qu;:ibi abessel Deus, qui omnia lecii, vi-
sciemiaai pndanam pfMiineuiia. in ejus opere ha- det et audit. » Deuni precaotil>us ait cor siiuin pu-
beniur ; immo nonuuUa inveniuutur de g iiHilium dils rificeni , prius pj iin ad prectts se conhTam. Uno
rara. et extûisiia. ViUetur esse menli» saiioe, acris, el verbo, haruui iusirucliouuui pars ullirna exiuiias coii-
christiaiiis piiCCCpHs moraiihus iuhtrucassjiii;*" B liuel cohorlaliones ,
quibiis Chnstiani viriuiem isec--
Operis hujus snnopsis seu analijins. — lu ircs parles teniur. ei vuium tugi^nt , cl coinmar.itiOnes adver-
dividi poiest lioc opusciiium. l*rima, (pjix Iriginia et susmorcs Christiaiiorum depravatos. ct illius s.eculi
sexstrophr.s coniinet, inscripla esigentiiibus, ([uos ad ti:»giliasa'cuii nosiri fere&unilia. lidClenus perilocius
chrisiianain religiouem amplecieodam hortaiur Dupinias.
posiquam deos, quos adoranl, (iciiiios esse demous-
AR71CLLIJS m.
travii. Socunda iusciipta est Jud«is, quos eliaai ad
{)e Commotiiani ediiiomims,
iidem chrislianam ampiecleiKiam horiaiur,osieudens
legem fuisse iiguraiivam. I)e auiichnsto ,
judicio ul- De ediiionc Wffciltiana, — Hic tract. lusComiuodiaui
limo, et resurreeiione disserii, Ijliima iuscrip/a esi diu laiuit in lenebris, ei primuui in iuceta produclns
chrisiiuuis calechumehis , iide^hus et pceniientihus , esi elapso sicculo, cum Paler Sitinoudus euni dc
quibus prxcepia moralia uplima dat; a slropha quaai|iiquo niauuscripto exscripsissei i^)> Uigallius hoc
4lragesima sexta iucipit. exempium anuo \iU\it vel potius auno iiioO, typis
Apud buiie auciorem velerum errorcs pleriquein- cxcudi JMSsit. Quanluiu vero curse aique laboris Ri^
veiiiuntur. Docet d^mones esse angelos mulieruiu galLiiis Coiumodiano impeiuterit. ipsemet bis vei-bis
aniore corruptos , ex quorum cum illij commercio Q declarat : ? Libelli vttus exiJinplar, * iuqnii (3),
gigaiites nati suot ; tnundum posi sex milie anuos U- < apugrapbum habui laniunt nb ex^mio viro Jacobo
niiumiri; Neronem esseaniichrislum, duplicem lore Sirmoido ; sed fcedjs ubicpte f<;F6 rneiuiis corruplum.
resurreciionem r reûrreclionem hunorum ante milie Ycterem scripiuram, vel ij^se îrniondtis habet, vei
.aiiuorum regnum ; ot resurrcctionem illam geuera' unde haberi qiieat, scirc non diliiteîir. £go quideiii
lem, qujj in ullimo judicio fiet : posi priorem resur- vaiiie assenlior exisiimaiuihns , fuiilein esse, aiquc
rectionem bonos mille annos iii terra mansuros; fidlacem , immo plerumque in hac iillei^âruni parte
posleaque on;ues homines jndicamios , malos in perniciosam coiijeciandi liijeniiam ; sed ex ibiius
ignem pruicipltatidos, ei loiam nalura. faciem mU' iibelli apographis coiistul, nianum iUtim aptiquam
landain. fuissQ jam pridem depravaii;>simam. liaque ((uod
Piaeccpta ejus moralia e.ximia sunt. Caiechnmenis neri soiel in desperati^, libuil m isio miêlio Coinr
coniineodai, ui viiam peccaii experiem agaiil ; poi- iDodiano (noii launpiain in ea re; nam esse prciii
irileniibus, diys nociesque orenl, vitamque scveris- duco non miniini christinnntn, ijueni iui«M* lllustrcs
sime exi;.;aMt , ad delicti veniain impetrJMtdam. censuii Ge.madius) periculnm facerii, si qua possct
}!orta(ur iideies, maiurn vitcnt, odium<:pte deponant induslria iiheUns scriploris aiUiquissimi ediiione
nosira relormari ac restauiari.— Crcierum
alfirmans oiariyrium iths non profuturum » si fraires D ,
qii;iiis-
odio h.'»berent. Aposiaiis peccati sui enorinitalem cumque isie CommoJiatiUS es&e videbitui*, ab Gen-
exhibci. Monet onmes chrisiiauos, ui cum Chrisii nadio pri?nuiu. indc ab Gelasio (iiatt^s; hoc tandem
miiiies siut . adversus affecius suos cooiinuo sa>culu in Sirmondi manibus appartiit •«tiiallidus,
dimicenl.Speciaculis profimis adesse prohil>ei. Mu~

(i) Conimodj:in . 7«*/rttci. lxxvi : HaccrdQS Domini
lieribt.s chrisiianis commeudat, ul siul modesl;;: ,
cmn surûm corda pnecepil, iu pre« e lieiida , ul Ilanl
iuxum fugiant, et ve:>tium magniHceniiam. Optinia siiiiitia vesira, limpkle respoodiS, nec lemperas
pr.cecepta dat paSioribu.s, et presbyteris, ut inmisieri > qu»que promi.>bi8. tLxorai ille Alt s-imum pro plehe
devdia. iie perejii ahquis, ei tn lo iu fabuias veriis;
i!Uo rile funguntiir, vitaui agaiit incuipalatn, clavari-
tu siihrides ibi., aut del.fâhis proylmi Iaut;e, indisci-
Miij experiem ; imprimis autem paupi;ribus succiir- pliuaie io!]U(>ris, quasi sii Deiis absens, oninia , qul
fecit, nec audiat, neque ceiiiat.
(l)Galiand. , Bibl. ve PJP., ioH'i. ui,Proiegojn ('2; Mfiniiiii ejus adhuc inedili apograplii, et duo
cap. 18, n. '2. pag. xlviu )(;ca eme iidal GilUerius Gaulmiuus ad Eu&iatliiiim dc
|2.( r>ijpjn.. Wib^ Aucivr.^ iosBi. pag 7. f;dil ia Jsij'Oititc, el Ismfruej amorilMis pag. 17 cl scq.
<'n. CArioi, t5/ Nicol HigiU f^ripfut wi ôinniodianuin

, C
m DE COMMODlAiNO GAZMO, ORlGiNE AFftO. iOO
tamquarn ex Tinculi> ac diulino apud Barbaros îtu , A propriisque suhinde aniuiadversionibus adjeriis.
vindjcias poscens. Nec vindicem safie nlimn oplare Gallandii edilioneoi secuius esl cl. P. D.tminicus
potuit praestaniiorem Siimoudo. Nam exindc osleu- Sclirainiu IJanlhensis Benediciinns in analysii SS. Pa-
siis et commuiiicalusamicis, benigne excipi ac fuveri truin , lorn. vj , Augus.tai Vindelicoruin 1784, a
coepit- Neque ipsum hac eilrtione suerare nliud veliin, pag. 485—518. Ex manuscriplo codice S. Albini
qu:»m ui oblaius iterum Sirmondo ,

piena dcmum Aiu!e>tavonsis loca quxdam Cominodiani eme^^davil
ac Jiixia apud eum manumissione prodeat, liberali BaUizius ad Cyprianiim , pag. 454, 455, 458. Ciaudit
scbemate tersus ac nitidus. luierea vero dum id rectnsiontMu opusculi bujus Caveus(l) opiimis bisce
properalur, m«gn;e auctoriiatis luanumissorem ex- Rigaltii verbis : < Usus et cfficacia libelli bujusce
oratum cupio; ac, pro viri beuigniiate, confido fore, fuerii cousians el perpeiuus amor Cbrisii; animus ad
houas ul in partes accipiat, boras aiiquot a me im- marlyriuin foriis; pieias erga pauperes maximu. Hoc
pcnsas homini christiannj pietaiis ac discipliuie san- prajierea scire vilia, qiiie eliauinum Ecclesiam de-
iiendae sludiosissimo nimiruni ut appareat hodie

:
honesianl, esse veiusii^sima : iiifinitam semper fuissc
Cypriano, siout Miuucius nuper adstitii Terlullinno : de rebus diviuis dispulanlium muliiiudinem. paucis-
et jam uterque docior suo gaudeat sequaci ulerque :

simos vcro Cbrisiiaiios. •
ilem minisier suo serviat m:igi.stro, sive sacerdoli. B

ARTICULCS IV
Svculurn isle suum malis moribus inquinaiissimum
casiigai, acer ubique et horridus moniior t qurtsi De Anlonio Canninis adversus genies auctore,
propbetico furore c^rmi lum sonos fundii, negligens
Varmen adversus genlss Commodiano subjectmny
ordiuis negiigcns eleganiiarum , asyudeta vel ana-
,
perpi'ram Paulino yulaiio attriiiutum. — Comuiodiano
coluta pjissim, ut lamcn exisial in ipso negleciu ci!r:i
adueciiLur ob argunienli afiinilaiem a pcrdocto Gai-
cl faeultas, el vis aliqua dicendi. -- Observationibus
lundio Carmen aU gentea, quod sub nomine snncli
meis hoc prnpscrlim siudui, de scripforibus ;evo
PauUni iVo/a/»' superiore sieculo desiuenie, in lucem
Commodiani proximis apponere, quod obscuris darel
Oxlulit Ludovicus Muraiorius. Al carmen hoc Pau-
lucem. Conjecturas proposui, quali'S absque esem-
linum auciorem n«m rfgnoscere, sed alium nomine
piarihus anliquis prasiare nemo debeat; quibus
Antouium , ex elbnica supersiilioue ad Ciirisli lidem
lameu uti minime pudeat, quamdiu non contradicent
conversum, priuius recle observavii Joanues Liionius
exemplaria. > Hucusrjue l\igaliius.
Beuedictiuus opcre nnno i7i7 edito ct
Recensio editionnm hujus libelli. — Primus iUjque
in Pariîis
gjÎlice inscriplo : Les Amenites de la criiiquey ou

Commodianum Jacobi Sirmoiidi apof(rapbo admo
"" "" e..'," ^ remarques nouvelles sur divers poinls
i^' o u- II- ^. 1 rr- I /^ dissertalions el
dum meu doso edidii riiCDlaus Rigaitms, Tulli Leu- > .
de i antiqniU ecclhzastiqne et projane : de quo p' leler
conun apud S. Bclgranii et J. Lanr«!ntium lypogra-
1^-4*"
Aucloiem Bibliolbecaj hisiorieae et criiicie scriplorum
grapbos regios, anuo 1650, (1), additis notis
congregaliouis S. Mauri (2) viUesis Diarium erudilo-
erudiiis. Deinde subjectus est ad caicem Cypriani
rum Parliftiense (3).
Miiiucii, Aruobii, et Julii Firmici, qui ejusdem Ri-
galtii eX Philippi Priorii cura illusirati prodierunt,
Quis fuerit AntQnius ille disqiiirilur. — Qiiis porro
fuerit Antonius iile carminis aucior, haud equidem
Parisiis, 166^), in-foi Deiode omissis Bigaliii noiis
assequi valeo. Si grifcce scripsi<sei , facile fortasse
tom. xxvii Uibiiothecce Patrum, Lugduni, 1G77,
inter Gnecos occurrerei, cui carmcu referreiur ac-
iii-fol. Ab eo lempore cum Bigaltii animadversiouilms,
cepium. Sed requirendus Auclor inier Latiios.
Dodwellinue disserialione, et praifaiione D. Henrici
Fabricii conje.ciura de Antonio Fussalensi rejecla.-'
Lconardi Scburtzfteischii recusus est Wiiteberg*,
Ei Fabriciiis quiJein a lergo inscriplionis siii delectus
1703, in-4". Supplemenium nolarum iu illum scrip-
argumeuiorum Hamburgi evuigaii anno 17:25 car-
lorem ex Ezecb. Spanbemii Bibl. cum laud;diSchurlz-
men , de quo ngimus, cuidam AntoniQ Fiissalensi
llei^chii Glo^sario ei iiidice separaiim excusum tst
adscribil, imila reddita ratione cur demuni ita ceiv
WittebergiE , 1709, m 4' Posieriori su:;c Minucii
seal. Quodsi vero Antonium illum Fuss:ji«-nsem res-
Felicis editioni Commodiauum quoque notis suis ei j)
pexerit, cujus memiuit sanctus Augustinus (4), n
Rigaltii illustratum sul)junxii vir cl.Trissiiuus Joaunes
vero ionge Nostrum enim
aberras.^jet vir erudilus.
Davisius Cauiabrigiic, 1711, iu-8\ Eumdem scrip-
Antonium priusquam Ciiristo nomen daret. impia
lorem exhibet etiam poctarum lalinorum collectio
falsorum numiiium cultui fuisse addicium variis ex ,
pisaurensis tom. vi, anno 1756. Postreaio Yeuetiis,

,
locis comperiuin babenms. Et primuiu quidem siaiim
aiino 4767. in Biblioiheca PP. lom. iii
vet. , a
ab iuiilo ait (Carmen^ vers. 1)
pag 6il — 6.53, rccusus habetur Commodianus
•
:
expressil ediiionem ad nor- Discussi , fateor, sectas Autonius omnes.

suam autem Gallandius
mam posterioris Rigaltiana; Parisiensis, cjusdem iio-
Caveus, t. i, ad ann. 270, p. !5S.
Hist. liti.,
(1)
davisianis observalionibus lexiui suppositis, (2) Bibl. Hisior. des Aule:(rs de la Conare-
crit.
tis, cum
yalion dt: Sl-Maur, p.ig. 501.
(1) Clarissimus Remigius

Ceillierius, tom. \s tiist (3) Journal des Savanls^ ann. 1717. juiu, pag. G')4
Cen^jal , cap. 6, pag. 181 mUat ediiionem Coinmo- et siiiv.
diani parisicnscm de anno 1648, el Gailandius cdi- (4) Augusiin. t'pist "200, ai. 'HA, n, 5, ci &eqq
tionem TuUi Leucoruiri, lOil*. opp. lom. n, pag. 777, edii. HR
201 COMMODIANI INSTftLCTlONES ADYEUSUS GENTIUM DKOS.
202
Deiude pluribus inierjectis postijuam deorum fa- A tms?— h) aliam porro senleniiam
,
abieruni lJi.'iji<ui;e
bulas retulissei, subdii {Ibid.y ver$, 151-154) : lilterarine galiicoc scripioresclarissimi e
cougregaiione
Haec ego cancta prius, clarum cuni lumeu adcptus, S. Matifi, alium adfereines Antonium, cujus meuiio
Neque diu incerluinT^l tot tempeslalibus actum.
iit in t^pistolis bieronymianis (I). At eorum ciiam
Sancia salulari snscepil Ecciesia porlu,
Postque vagos fluclus irauquilla sede locavil. opinaiio mera conjectura est^ nou innixa ul!i fuuda-
Ei niox (ibid., ven. 16t, 162) : mento.
Ut modo qui nobis errorera raenlis ademit,
Hlc ineliore via paradisi lumina pandat.
Qho: in eo recndendo a Callandio cura exhibiia ? —
Exegil Gallandius Carminis antoniani edilionem ad
Yerum Auguslinianus Anlonius episcopus fussa- exemplum poslerioris muratorianaj de auno 1736,
lensis, cntholicis parenlibus orius fuisse perhibelur.
typis Yeronoe , cum noiis ejusdem MunUorii, quibus
Sicenim de eo snnctus paier (I).
prseterea inlexuit observaiioues cruditns, ^jtias ad
< Fussala (2), dicilur hipponensi terrilorio confine
idem Anlonii Carmcn illuslranduni puhiici juris fe-
caslellum : antea ibi numqianTH episcopus fuit. Obtuli cerat Cornelius Yonckius [Vcnck., Specim. criiic,
iion peieniibus quemdam Antonium, qui mecum tunc pag. 1-10, edit. Trajecl. ad Tihen.^ 1744). Neque iila
erat, iu monasterio quidenri a nobi^ parvula a^late
praetermilienda Gallandius pulavit, quoe in recensione
nuiritum. > -n
Speciminis criiici Yonckiani fuerunt ab Anonymo in
Quo jure auclor existimatur Antomus Hieronymia- Aclis erudilorum lipsieusibus {Act. erud., Lips.y 1746,
(i) Augusiin. Epist. 209. al. 261, ri. 5 et seq, pag. 215 el seqq.) animadversa.
opp. lom. 11, p. 777, edii. BB.
(2) Augusiin., loc. cit., ii. 2, 3. (I) Hisi.litlSr. d>* la France^ lom. ii, pag. 193.
S|
INSTRUCTIONES
AD17ERSVS GEiaTran DEOS
PRO GHRISTIANA DISGIPLINA : PER LITTERAS VERSUUM PRIMA5.
1. — PRifiFATlO. G Fana prosequendo, parenlibjjs iusciis ipsis.
Praifalio nostra viam errranii demonstrat; Absluli me tandem inde, legendo de Lege.
Respeclumqiie bonum, cum venerit SLTCculi meia ; Testincor Dominuim ; doleo: pro civica lurba 1
iKieraum (ieri: quod discredunl inscia corda: ls)sda quod perdit, pergens deos quserere vanos-
Ego slmilitiT erravi lempore mulio, Obea perdoctus, ignaros instruo veri;^;.
:OM.\iENTARIliS.
PeB LlTTERAfi VERSULXPRIMAS. EligenluS CpJSCOpUS Fideles adnioiieo fratres de odio tollant.
Davis.
Toleunus cujus opuscula Jaobus Sirmoudus edidit,
epiiapbia duo sctipsU per liiieras versuum primas el Doleo pro civica lurba! Liiicm quod perdil. Magis
uliimas/ Galland. piacei iaterpunctioquam exliibetDodwellusin Dissirt.
liespeclumque bonnm. Sepluaginta interpreles Rc de Commodiani oelat. § ix.
spectum^ dicMml iirtfry.oTTri-jvisiimonem ; divin;ie scilicet Doleo pro ciyica turba.

graii« aul ultiouis; benediciionisiu vliam ?eiern:un ;
maledictionis in gebennam. Bunum respectum polli- Dolet nimirum, inquit, pro suob coudilionis homini-
cetur Sapientia Salomoais jnsiis ei sanciii<, cap.^ 5. bus, errorisanliqui.sociis. Siclustr. xxii, v. 277.
Et in tempore erit respectns illorum : kul iv x«tpw iiti- Heu doleo, cives, sic vos hebeiari de muudo.
(jy.oirrig ocOtwv sxâ^youort. RlG.
Legendode leg^ Legem bic et alibi passimappel- .^ Neque aliter Davisius, qui mox pro perdil rectius
I:U libros utriusque testameuii. H>g. — lia quoque

^ Perit legendum censet. Davis.
Minucius iu Eiav. cap. vii. Specia de libris. Ad queni Ignaros instruo verum. Aique biuc tilulus operi,
locum o!»serv:U Oavisius, h:iuc b)queudi rationem Inslructianes, chrisiiana) videlioet pieiatis. Habemus
scriptoribus Africanis, ei praeseriim Teilulliano, esse etiam sub eodem Inslructionum liiulo, Euclierii epis-
familiorcm. Sic ipsemet Coir^modianus iniVa Instr. copi Lugduuensis duos ad Salonium libros, sreculo
XLVii. V. 745. Theodosii junioris. Rig.
7.
Patrol. V.
, ; :
203 (V. 10.) COMMODIANI INSTRUCTIONES (v.27.) m

II. — INDICNaTTO I)EI. A Ut coinquinati non possem coelo redire.
Rebelles ex illo contra Deum verba misere.

Iij iegc pr^cepU Dommiis coeli lerrae marisque :
Aliissimus inde senieniiam mlsit in liios,
Noliie, inqult, adorare deos inanes
De semine quorum gigantes nati ferunturi
De manibns veslris facios ex ligno vel auro
Ab ipsis in terra artes prolaiae fuerunt;
Indignalio mea nevos disperdai oij ista.
Et tingerelanas docuerunt, et qusecumque geruntur.
Gens anie Mosen rudis, sine lege moraia,
Mortales ei illis mortuis simulacra ponebant.
Nesciensque Deuin, morienles deos orabant,
Omiiipoiens autem. quod esseni de semine pravo,
Ad quorum efdgies faciebant idola vana.
Non censuil iilos recipi defunctos e morle.
Translatis Judseis Dominus de terra iKgypli,
Unde modo vagi subveriunl corpora multa
Imposuit legem postmodura, et ista praecepit
Maxime quos bodie colilis deos et oraLis.
Omnipolciis, sibi soli deservire, non \\\ls.
De resurreclione quoque docetur in ipsa, IV. — S\TURNUS.

Et spe, forlunaium rursum in aevovivendi,
Salurnusque senex ; si deus, quando senescit?
mola si vana relinqanlur. neque colanlur.
j. Aut si deus erai, cur natos.ille vorabat
IH. — CULTURA DiEMONUM. Terroribus actus ? sed quia deus non erat ille
Viscera natorum rabie moiislrosa sumebat,

Cum Deus omnipotens, exornaret mundi naiufam, Rex fiiit in lerris, iii monte naias Olympo;
YJsitari voluit terram ab Angelis istam, Nec divinus erat, scd deum «ese dicebat.
Legiiima cujus spreverunl illi dimissi : Venii inops animi lapidem pro filio sorpsit.
Tanta/uit forniii feminarum qm flecteret illos^ Sic deus evasit : dicilur modo Juppuer ilis.
COMMENTARIUS.
aeos orabanU BaluzlUS iri nolis ad Cy-
Morientes aiigêlGS.sed nllosDei, de qutbus observavimus ali-
prianumde eJc codicc ms. S. Albini An-
idolor. vanit. qUHJ ad inslruci. xxxvi, Rig.
degavensislegit rfef/mcfos deo$ orabant. Quae quidem Legiiima cujus spreverunt. Mandata, leges.
leclio conlirmari videtur ex instr. xx, v. %2. Ado- Tanla fuil forma feminarum. Jiistinus, Athenago-
ratis enim stullijnalo lelo defunctos. ras, Teiinllianus, Cyprianus, Lactantius, Sulpicius,
De resurreciionc quoque doceiur. \f\ lege Doniini Sevei us el alii, consimilia iradiderunt ex ilie ajiocry-
ilocetur de resurreciione co^porUJn : docetur eti&m pbo Knoch ctiius verba ipsa Jos. Scjiliger edidit
r
de spe vitae rursum vivendoe in afivo, Atqiie hinc jam nOlls ad Gr;fiGa Euseltiaiioe chronologia;, ubi de Egre-
aucior incipil dogma suum Millenari:e lelicilalis ad- goris. RiG. —
Ex malo inielleclo Geneseos, cap. vi,
siriiere. Rig. —
Deresurreclione docetur in ipsa. Lege. 2, naio est hipc senienlia. Ji>scplius, Antiq. Jud.^ I.
Opinoni su;e siabiliendte nonnuila quitiem Genesêos C 1« C. ni, num. 1 flpXXoiya/> ojyytkai Qsov yuxztî c\t-
:
loc;j lorqueljani Cluliaste; sed quibusdanietiam pro- aoiysvrss, ijSGiO-Tas- eylvvr^cav Tc/.lrûg. Sic iieui-anctor
plieiarum ryr,(Tza-t.v el Apocalypsi Joanuis pnecipue
' Testanient. Vatriarch. Testam. Rubcnis c. v. Alio- \\\
nilebantur.' Vide Justini M. Dialogum cum Tripbnne;, rum scriptorum locos indicavii Pamclius ad Tertul-
p. 239; Irenaium, capp. xxx et seqq., el Ter-
I. v, liaiii Paradox. I. Davis.
lullianum contra .^laicion., I. iii, c. 24. Davis. Cop,lo redire. In coelum.ViRGiLius, jEneid. xi, 191.
Et spe fortunaium. Tertiillianus in hanc senleu-
liam Ubrum scripserai. De spe fidelium : et bunc li- 11 coelo clainor, viruinque clangorque tuljarum.
brum habuitolim in suo Tertiilliani codice Agobar-
dusepiscopus Lugdimensis, sicut indicice declaraiur Sic cobIo receptus apUd rhicdrum, I. iv. Fab. xi, 3.
cxemplaris anliqwi quod in bibliotheca regia serva- Vid. Thom. Munckerumijd Hygini Fab. xv. Davis. ,
lur. iUc. Ab ipsis in terra artes. Haiic opiniouein ex pseude-
Rur^nm in (svo vivendi. In sovo, in orbc lerra*, in nocho sumpseruiit veieres. Terlulliauus de Cultu fe-
hoc mundo. Rig. min.,!. i, fe.2, hane 1n rem plura suppeditabit. Vide
CuLTURAD.£^;0iMjM.Qu3B narranlur heec Instructione ei 1. II, c. 10. Davis.

de Angelis aposiaiis sive deserloribiis, unde naii gi- Non censuit illos recipi. Laclanlius, 1. ii, c. xvi.
gantes, ac de gigaiuibus da^mones anctores simiila- I Tutn coelum oh peccaia fiuiims se immerserant,
iii
crorum et idolairia;, peculiaria fere sunl CiMuodiauo. non rcccpti, ceciderunt iu lerram. Rig,
Etsi nolim insitiari, quae sunt bac de re a veteribus Subvertunl corpora mult»k Quod /iei creditur in i
Christianis iradila, originem traxisse de librc EmocIi D caducanis, epilepiicis. August., I. de Reala vila, p.
apocrypho unde aliqtiid tamcn Paulus ipse citavit.
; 215: Isti homines caducarii sunt quo nomine vulgo :
Sed tam varia sup^^r hisce ac diversa quisque com- apiid nos vocanlur, quos coniiiialis morbus subvfr-
menliis est, et sic omnes ab Auctore suo, et abs se lit. Ohservavimusad iliud Tertuiliani ad Scapulam,
invicem, disbenliuni, ul quid iraditionis inslar poni cum a dcemone pra'cipitarelnr. Id.
oporleal, valde sil incertum pnEter hoc unum valde ;
: Quandosenescil. Leg. quomodo (vel. quo modo) se-
csseiemerarium nioriali, de rebus divinis aliquid asse- nescif, Non enim qua?rii Conimodianus, quo tempore
rere,iilira quod est ab ipso domino rtOslroprodiium. scm scu ille qui deus habiius est Saiurnus. Da- ,
IaIG. VISIUS.
Cum Demomnipolens exornarel mundi nuturam. k.o<7- Cur natos ille voradat. Nota est fabula, Salurnum
y.ov y.r}/.uriy.ug, stellis angclift. Koffftov. Gru^cinoinine . tilios .suos vojasse quum
se regno auiiissei a iilio
ornamenti appellavcre : eiiin ei nos a perfecia abso- esse pellcndum, el uxorem, nato Jovo, lapidein pro
hilaque eleganlia, Mundum PUtiius initio libri se- inlanie obtulisse voraci. Servius ad lib. xm, JEneid*
cundi. iliG. —
MunCti nulu,ram. Ipvsum munduui. Infra RiGAL.
insiruct. vii, v. 80, § 2. Lapidern pro fdio sorpsii. Et lapidem oinni.ao lor-
Vifilari voluit terram ab Angelis. Moses rion dixii minalem. Rig.
: ,
m (V. 4G.) ADVERSUS GENTIUM DEOS. (y. 68.) ÔG

V. — iUPPIlEB. A Seducunt bistoriae per vates eonffetflP.
juppiler hic nalos in insula Breta Saiurno, lile autem in Creta regnavit, et ibi defecii.
Ut fiiit adultns, patrem deregno privavit. Onmipoiens vobis faclus Alcmenes amalor;
Proinde nobiliura uxores sororesque delusit. Vivos ipse rnodo sirniliier amaret, si Vivcret lUO.
Praeierea, scepira fecerat faber illi Pyracmon. Impuros orotis, et dicitis esse coelestes,
Iniiio cselum lerram Deus el mare fecit: Semine mortali natos de gigantibus illls.
Terribilis auiem iste, medio lempore natus, Audiiis, et legitis naium in terra fuisse;
Ex anlro processlL juvenis, furiimque nutrilus. Unde bene meruil corruptor ascendbre caelum^
Respice quod reruni auctor est Deus, non Jovis ille Dicitur et fulmen cyclopas illifecisse;
Immorialls enim habuU a mortalibus arma.
VI. — DE FULMiNE IPSIUS JOVIS.
Tot reruni cnmibibiis, parricidam quoque suoruu),
Dicitis fluUi, Jovis lonai: fulminat ipse: Ex auctoritate vesira contulistis in altum.
parvuliias sic sensit, cur annis duceniis
Et si
Fuistis infantigs; numquid et semper eritis? ^

VII. — DE SEPTIZONIO ET STKLLIS,
Versa in maiurum infantia, non capit aevum De circuio zonaj fallitvos imperiiia vesira,
i.uSus : puefilis reias cessir, sic et corda recedanl. B Ex eoque forte Jovem experitis orar.dum.
Moribus virilibus consilla vesira debeniur. Saturnus feriur ibi , sed sielia ; nam ille
insipiens ergo Jovem> toniiruare Lu credis; Expulsus a iove , aui Jovis in stella credatur :
Nalus hic in terris laciecaprino nutritur. Poli qui sidera traeiavit, solique sator.
Ergo si illum.devorasset Saturnus, Trojanis qui bellum fecit , Venerem almam amavit,
In isiis lemporibus quis pluebat illo defuncio ? Ipsis sideribus aut V.ars cum ipsa d^p/ensus
Praeserlim •si morlali patre deus ilascicredatur, Zelo mariiali ; deus nominalur aduliscens.'
Saiurnus in lerris senuit, et defecitin ipsis. nimium siulii, qui pulaiis Majos ab astris,
lUum non aliquis prophetavitpr^nasci. Nascentes regere , aut toiam mundi naluram !
Velsi lonat ipse, lex ab ipso laia fuisset. In vulnera posiii , et ipsi sub fala viventes
COMMENTAUIUS.
Sceptra fecerai faber ilti Pyracnion. Unus eCydo- C superscripium , uiedis Festus. Catamitum, pro Ga"
'" "
pibus. ^'= -='--
Virgilius,
^-'^ viu, v. 424
jEneid.
'^'
: uymede dixerunl, qui fuU dovis concubimis. Rig.
Alcmenes amator. Ita editio Rigallii paris., an. 1661
Ferrum eyercebanl magno Cyelopes in aniro quam sequilur witembergensis, an. 1705. Ai Da*
BfOiiiesque, Sieropesque ei luidus menibraPjraomon. visius in sua canlabrigiensi ann. 1712 . Ganyme- ,
disamator. Itisinuanie fortasse RigaUio, qui hanc

Ai aliter Hesiodus. Theoiog., v. 140. Cui consonat leciionem in noia expressit.
ApoUodHruh, BibL, I. i, c. i, § 2. Dayis.
Et dicitis esse ccetestes. N&rh et !n ooeliim dicitur
Non Jovis ille. Sic inslruci. seq. Jomslonat; et :
rapius ab aquila <ianymedes. Videatur opuscuiura
soepe deinceps usurpavii Jovis in primo casu; quod Eusebii iv, edit. Sirm. pag. 198 199. Rig.
, ,
esl etianvab aueioribtis multo etiani auiiquioribus Lapsus esi Rigaliius V. C. Non enim de Ganv-
faciitalum. Rig. mede nunc agit.Comrnodianus, sed omues genlium
De rcLMi.NE ipsiijs Jov.s. Hoc tanlum iii apographo. deos persiringit. Davis.
At in acrosiiclfide addidil Commodianus, andtie.', rj- 0E Septizonio. Sepiizonium dixere et septemzo-
dendo sciiicei: nam toio poemaiio docei, Jovem ncn nium, et septizodium , omnem sepienanura ordi-
8sse deum, non lonare, noR aruiU tonaniem. Rig. i
nem. Moles alias oiiis supersiTuctas giganleos con- ;'
Ei si parvulilas Parvulos inira annura

sic sensit. lextus. Septizonium Severr. Am,* Mtjrceh, xv :
vigesimiuu quinlum dici Cwjntlus observavii, ad l. 2. Seplizonium operis ambiiiosi mjmphmm. Jos. Scali-
de fundis patrim, qiia; esi Couslaniini, ei ad I. 1. de ger Animad. iu Euseb. , chron, , p. 209, Gall.
,„^.-. coL
fugii. „ qua>
-, _.. vero inipa
est Graiiani. Ejv „ lempora
-„...,...„ Expulsus a Jove. In apographo legitur : ^^/f^ffji
vixit Cornnjodiauus, et steGuu sui sermone usus esi ;
" expulsus a Jove. Abuudat verbu m effugit^- »
liaoue
- -
quo eiiam seriuone uiitur veius Liuerpres S. Scrip- dempio, consiat versus el acrostichis. Nam Ule
tura?. Uio^. expulms a Jove , aut Jovis in sidia credatur. .ôv\s
Cur annis ducentis. Annos ducenlos a Cbristi «aeculo in priiao casu , ut Itistr. s.—non Jovis ille. Rig.
numerai, treceusis arlhuc c«rreniib>is. Rig. v
Poli quisidera tractavlf, soiique sator. Sic emen-
Versa in maturam infantia. Veius ver>io Panii, I, danduui videtur, ui Jovem derideat, solicondiiorem
ad Cor., cap, xm, li. Cam essem parvulns^ supiebam sicnt ei pidi; qui neque solum , iieque yolum con-
ui parvulus, quando aulem laclus sum vir, evacuavi qucs diderii.Gall.
erant parvuli. A|ip()l!njiiiis j»pud Philostr., lib. 1,^ Venerem almam amavit. Sic emendavimus, quod
cap. XUI, pag. 25. rj.BtOKY.io^j f,jv J^riTrvy.a , vuv^f Q\i yô-h' est in apographo, avem morialem amavit. Mendose :
a/Aa Oiûay^ta, cu/swa. RlC. *
t,rirth, u.
nec ad rem faceret historia Leda^ in cycnum con-
Tomiruare tu credis.CAos>-ji) veteres: Tonitruum, fo- versoe. .\t Jovialis in Venerem lasciviae^^pleiia sunt
ttitrw. ôovrry. mss. ppo^trn, Tonitruum. jSpovrw,
Aliae poeiarum figmenta. Rig.
Tonilruo. j^covTatoc, TonUiuabilis. Legendum' /oni- Jpsis sideribus. h\ ipso coslo. Rig.
truaiis. Lucret., iib. 1 Aut Mars cum ipsa deprensus. Marlem n«tat iii
Neve ruani eoeli topitralia templa su{>errte. Rig.
Venere deprensum.
Cum ipsa. Venere qu» est iii c«Id, etin qumero
Lacie cnprino. Amaltheam alii capram, alii capr^ quidcm siellarum. Hinc vero lirmaiur conjeciura
dominamstMtuunt. VidesisOvidii Fast. v. 113. Lactiui- proxime allaia. Rig.
tiutn lib. 1. Divin. Jnstii, eap. xxi. et Hyginum Poel. Zeio mantali. JunoJiigenaD Vulcani. Ovid. , iv.
Astron. n. cap. xiii. Davis.
lib. Fasi.
Oanymedis amaiori. In apographo legiiur &rme , et Qui putatis Majos ab astris. In apographo legitur
, ,
COMMODUNl nSSTRlT.TlOiNES (v. IIS.) '208

<^^7 (v.M.)
curiosi, bellatores impiaj viltc; A Hem video rniram, deum cum saccello volare.
Obsce»! ,
loiidem mortales illi fecere; Currile pauperculi cnm gremio quo voiat ille
El (ilios
omnes slulii. sepiizonio fories.. Ut sacciilum efiTundat; vosextunc esioie paraii.

Terribiles ,
coliie et bis sena sigilla Respicite pirtum quoniam vobis sic ab aito
Si stellis coliiis ; ,
,
taurum geminos ferumque leonem. Jaciabimummos; vos tunc saliate securi.

Tum arieiem , , ,
in piscibus eoque probabis. Vane non insanis? colere deos picios in axe
, ?
Et dcnique vadunt : ,
sine lege fuga vestra quod vuit esse valebit. Si vivere nescis, cum besiiis perge morari.
Lex ,
Lasciva vuli esse, sine freno vivere

quajrit.
X. — NEPTUNUS.
Ipsi quod vuUis eriiis et
deos et deas oraiis. ,
dum erravi quod modo culpo. Neptunum facitis deum ex Siiturno pronalum :
Sic ego Goiui ,
Et tridenlem gerit, ut pisccs suffigere

VIII. — DE SOLE ET LUNA.
possit.
Paiei esse deum cumaiilem iilo paraiu.

iuna,licet siut prsesenianea nobis,
De sole el Trojanis non ipse cum Apolliue muros eduxil?
Erraiis, quod ego prius, puialis oranda. Unde deus factus inops cicnientarius ille?
currunt.
Suni quidem in astris , sed non sua sponte Non cyclopem genuii monsirum ? non majus et ipsc
Oninipoieu!» iib>s, cum conderet omnia primum, Vivere non poteraide suo? quod slructura gerebat.
Locavii ibidem cum slellis quaria dierum. B Sic genuii generatus, qui fuit jam mortuus olim.
Erroreui anliquus quin cum***
El quidem in iQgejussit, ne quis illos adorei. XI. — APOLLO SORTILEGUS, FALSUS.
Toi deos oraiis qui uiiiil de vita promitluni.
, Apollinem facilis citharoedum atque divinum.
Lex quormii in terra non est nec ipsi prajdicti. ,
Primum de Maia naius in insula Delo
"Vos autem seducunt sacerdoies pauci ;
Oblaia mercede posimoduu) siructor, obseculus
Numiuis quid dicani aliquid morituri prodesse, Laomedonti regi Trojanornm muros eduxit.
Accediie, legite, el discite verum. Locavilque sese, quem deum seducti puialis :
IX. — MERCURIUS. Ossibus cujus amor Cassandne ilagruvit,

Mercurius vester fiat cum Saraballo depiclus. Siibdoie quem lusit virgo, faliiiurque divinus.
bicordem.
El guleam aui piieum pinnalus, et caiiera nudus. Officiu vervecis potuit scire
:0MMENTAR1US.
fm\ eisic ubiquo constanter, ubi laraen baud du- G hidorus Orig. xix ciiat ex Publio
li"el o-apocSecpec.
bie legendum est Maios boc est Maia geniios, Ailan ,

Vi quid ergo in ventre tuo Parlhi sarabara suspen-
lis lilia. Ric .^
quidem curionias m
... derunt? Hieronymus in Haui iaiine veriii, bruccas
qu;c versio veriur viileiur ei apiior ad meuiein Pu-
:
Obicein, curmi.lnleYdmn
vilii» poniiur, sed niliil ad rem facit quam tr;»ct:U blii, Teriulliani ei Con.modiani. Rig.
Commoiliauus. Obsceni ,
iuriosi legeadiim omuino. Ueos pictos in axe» Axis iioc loco poniiur eo sensu
Davis. quo Virgilius dixit, .<En. iv, AHi :
Ei filws toiidem morlales. Hoc esi consimililer
Ubi maxinius Atlas
moriales. RiG. . . Axem bumero lorquet siellis arUeuiibus aptum,
El demque vadunt in piscibits. Eienun qu» bis
sena Zodiaci con.plecluniur versiculi vulga-

sigilla In axe, in coeio. Nam axis ocvonr^cpog. Ser.
res, sic (\eMinu\i,—Caper,
ampliora, pisces. Per- A Coinmudiani menie procui uoerravit dociissi-
rideudo Cogue p,obabis. Amece- miis Hig >l(ius. Axis enim boc in loco non coelum^ sed
git Comuiodiaiius :
eirnn A>iiiarius probabis: exp rieris, non esse asserem deitolai. Fesius in voce : Tabula sectilis
Sil :
deos, ei coquinaipsa probi.bii. RiG. axis uppellaiur. Aulus Gellius iVoc/. Ati, lib. II,
Licei sint prcesentauca nobis. Assra pricseniauea cap. xu. in legibus Sotonis iUis anliquissimis' quce
appriuie ouiniiiin.aslro- tigneis incisce sunt, Oavis, Alltenis axibus
dicil solem ei lutiam, qune
rum seiiliuiiiur a nobis t\M^ Si oivere nescis. Hoce>i , si non sa^îs ad Cbrisiuni,
sui;'. (^fliuacissima, :
vaiitlissimuel .•.pecialissir.ia. Sic divi priesenies, Vir-viue auctorem u:iernie. KiG.

gilio,apud quem ei INisus ad Lunam Cum besliis perge morari. AMudit ad bestias et :
1) ^couta, quie in Zodiacu pingi solent; arieie, tauro ,

Tu dea, tu praesens noslro succurrore labori. leone.
jEtieid., IX, 404.
Trojanis non ipse cum ApoUine. \id. Servium ad
Krralis quod ego prius pulalis oranda. Excidil vo- illud Virg. , ^Kneid. , u , (ilO :
cula scnsiii p;'»rsus necessaria. Leg. erraliSt quod , Neplunus muio.s, magooque emota tiidentil
tU e"o prius, paiuiis oranda. Davis. Fuuciaruenia qualit.
ISiiiil
nn. RiG.
de vita proimiiunt.
Promiliuni. lloraUus
^
Qiue meaicorumy promutunt :
Viti
... immortali , aeier-

iVo;t
leiiigii.
cyclopem genuil monsirum.Polypbemum in-
Vid. Homeri O.lyss. , «, 7u. Adi et Uygi-
iiuiii Fab. cxxv , ac Servium ad J£in. iii, 678. Non-
medici. Juveualis : Oculos medico nil promiltente re-
lictos. RiG. nulii lanien aiictores bunc cyclopom aliispartnubus
Cum saraballo. in Danielem : Aquila,
Hieronynms oriuiii tradtini. Vid.V. C. Jos. Barnebium au Euripidis
inquit, et Tiieodotio saiaOalla dixerunl , el non , ut Cyclup. v , 644. Havis.

'
corrupie legitur , sarabara. He^yrbius : Ta Tre^t T«f ApvUinem [acitis cyiliarcedum. Eusebius, iv, opus*
/.vrûtSa? £v50pi«Ta. lerlultiaims iib. de
Pallio , ubi de culor. a Sirnumdo edilor. pag. 199 Nonne et
,
:
Alexaiulro . in caplivtt sarabara decessit. Idem ad citharista iUe honestus? l*rimo quidem cur ciiharislas
Mariyias : Deus scilicet non andial penulatus ^ qui deos ponamus? eic.
ires butictos in fornuce Babijlunii regis oruntes cum Offido vervecis. Omcio haruspicis, qui exla ver-
sarubaris el tiaris suis exaudivit. \'e»aio laliuu vetus vecis inspexisset. Kig.
panielis, m, 94, Uabet saraballa : grajca tamen re- Bicordem. Vafrain , versulanj. Bicordem vocat.
, ; ,
209 (y. m.)

Repudiatus enim discessii inde divinns.
ADVERSUS GENTIUM DEOS
A Belligerans rouiia liianas profuso cruore
(V. 154.) m
Terruit liunc virgo specie, quam ille deberet. Exspinivit ^nim sioui ex morialibus unus
Illa prior quaj denuerat deum amavisse Rursus faio suo reddiius in aliero
venlre
Lasclviens qui Daplmem sic ca^pii amare :
Perci!)ii hoc Semele ilerun) Jovis iWiera Maia.
Ei lamen insequitur, dum vult violare puellam Abscisso cujjis uiero, prope piirlum defuncin),
Gratis amal siulius, nec poluit consequi cursu.
Tidlitur, el datur Niso nutriendus alumnus,
Vel , si deus erai , occurjeret illi per auras. Ex eo bis naiu«<, Dionysus ille voealur,
Sub leciis iila prior venit, remnnsil que divinus. Religio cujus in vacuo f:ds;) curnlur.
Faliit vos gcns hominum , nam viclu trisii luerunt. Bacch:uilur el qualia nuuc ipsi vidcnlur
ilii,
Admeii pecora quoque pavisse refertur. Aul periculones Mimuermoui^que fuiores,

Lusibus imposilis dum mitlerei discum in altum, Conspirant in malo, proludunl ftcio surore,
Sublapsum non poiuii retinere: prostravii amicum Ceieros ui fallant. dicturos
:
numen adesse.
Uiiimus iile dies fuit Hyacinlhi sodalis.
Hinc manifesle vides homines simile viventes,
Si divinus eral, moriem prjescissetamici. Vino permolaii primus quodexpresserat ille,
XU. — LIBER PATER, BACCHUS.

Sub ludicro suo honoreni illi dederc.
B
Liberum pairem cerle bis genilum dicilis ipsi, XUU — INVICTUS.
In India naius ex Jove Proserpina primum. Inviclus de petra natus, si deus habelur,
COMMENTARiUS.
qua) duplici corde fuit, fefellitque amalorem suwm. ex Philostrato eoUigere est , Nysam esise veluii fe-
Uno corde promisit amplexus suos Apollini , ut mur Caucasi hanc vero parlem fuisse consitani
:
ab ort disceret ariem divinandi : allero corde per- viie, Baccho, Dionysio atque iude fabnjam Jovis
;
fida fuii; poslquam didicil, nogavit quod promise- gestantis in lemore, ev fAJjow Bacchum. Mensores
rat. Bicors, auibiguo corde, Mesychi«»s Afû;;îa agrorum
, ; ui vertices et snpercilia moiuium , sic
KnopU' Commodianus dixisset , bkordia ei , in eiiam fefuur el surain ct civpidinem, ei corrigiam
episiolis Barnab»; et Clemeniis , S^vzos", îvvw//.os-, et pedem dixere Dndse et poeise Dionystim femori
otyvwo-ffos'. RiG. Jovis inseriiim. Rsg,
Terruit huuc virgo specie. Leg. Torruil. Rig. Aut periculones. Gloss» veleres, Piyox.tvSuvoz^ peri-
illa prior qum debuerut. A quo tam eliicacem scien- culosns. Alii dixere, parabolum el paraixdanum Pau-
liam percipere cupiebat. Ric lus ad Phipp. 7r«^«6oXrjo-«aevo? ^«xvj Versio laiina H
JSec poluil conseqni cursu. Juiius Firmicus 4 Sed : veius M-i. parabolains de anima sua. liic.
ex isto mulierun» corrupiarum gr«'ge una puclla C I
Mimnermonisque suiores. Sic bgiiur in apogra-

arViaiorem deum ei vitavit el vicit. Daphnem enim pho, Fnrteau scripserat Commodianus, MmnermO'
divinans deus et fiilura pr^dict^ns , nec invenire merigue sutores. yslojronoLoi pmoyôt (\m ex Miuiner-
poluii nec sluprare. » Euêb, qui supra : t inju- mi ei Ii(Mneri earminibos in .iiium sensum consutis
riaml \irgo ob pudiriiiaui fiigit : deus aulem qui et concitmaiis risum capiabaMt in theairi.'.. Videndus
dicitur, ob amoreni libidinis insequiiur, et iHin coai- Aihimseus iib. xm. pag, 620. ubi de hiiarodis et
prehendii , etc. » Et paulo po i: « -Sed iorte qu:edam hiIarotrag(]edis Rig.
poeia facilis ei incoiisiderale loquens nieniiius de S/m?7e viventes. \]i supra , hac ipsa Instr. bac-
diis esl talia, et non est inseculus virginem ci- chantur quulia. Juvenalis , bacchanalia vwunti. Aut
tharista, eic. > simite adverbialiler dixil, unde simiiiime. Rjg.
Nam apographo legilur bi%o,
victu irisli furunl. In Yino, permoiati. Moianiur bene poii, peipnlati.
depravaium BiG.
<'x viciu. Moiari , motari, Frequenter moveri;
freqiienier
T%'mt. Diro, misero, (tikIo, sivecrudeli. Rig. saltiire Hor. Vl festis mairona moveri jussa diebus,
Admeli pecoru quoque. Baluzius in notis ad Cy- RlG.
prianum de idolor vanit. , ntonet in ms. Ccmmodiani Primus quod expresserat ille: Bacchus in India
exemplari S. AllHui andegavensis scripium esse a primus vini usum monsirasse diciiur. Cnde ei viii-
primilia pro AdmelL Davis. saior, el viiium repcriur. Gall.
Liberum pairem cerle bis genilum. Consiinilem Ludricosuo. Ludis, orgiis irielericis. Rig.
fabiilam narrat Julius llyginus, Astrou. clxvii : Invictus. Hisioriam Ag.iesiis hujusce invicli, qui
< Liber, jovis el Proserpiua) filius, a Tiianis esl fuit magnse niairis lilius, Agdi peirae, in Phiyî»
j)
disiracius, cujus cor conlriluin, Jovis Semeia! dedit finibus , tnauditiv per oinnia vasiiiaiis nepos narrat ,
in poiiunem. Ex eo pr;f'g4ians cum esset facia Juno, ex Thiiijoiheo Theoiogo Ariiobins lib. v. adversus
in Beroen nuiiici^m
Scjnelcc se conunuiavit , el Gejiies, ad eamque historiam Commodianus nosier
aii Aluiima, pele a Jove, ui.sic ad le veniai (|uem-
: rcspexit, nec nliunde petenda est hutc insiruciioni
aduiodiHn ad Junonein , ui scias qu:(i voloptas est iux. Valde auieni abludit Timoilieus ab iis, (|ua> de
cum deo concumbere. Illa aul(mi insiigala peiit a eodem Adge.^li refiûninr in Achaicis Pausani» pag.
Jove, lulmine est icia; ex cujus uiero Jovis
et 225. Rig —
Imiclusde petranaius, Deus invicius, per-
Liberum exuit, ei Nyso dedit nutriendum. unde Dio- potuumSoIisestepitiuMon: ideoque non Agdesiis, sed
ny&ius e.>t appellaius', ei Bimaier esi dicius. » lUem Miihras deimiatur. Yide sis Insj ripl. Gruleri. pag.
num. CLXxix. Non. Dioitysiacor. viiJ> iniiio. Ru;. 55. seq. Et omnia sane qu% de invicto tradU
Jovis oUera Maia. Jovis Iiic primo cj*su , ut su- Comniodianiis , Miihrae iribnunt veteres. Hic enira
pra Clossa» Isidori Maia-, medica , obsletrix. Ric. dc peira natus feiebalur, Hieronimus iu Jovii)iaiiuni
Ex Jove Proserpina primnm. Absorpt:i esi vocula. lib. Icol. 149. cdil. BB. Narrant el genlium fabulds
Lcg. ex Jove Prosprpina primum, Davjs.
et MiTRAM et Erichihanium^ vel m lapide vel in terra ,
Ex eo bis natus Dionysus. Ha'C poeiica nominis de so(o esln libidims esse generuios. Eliam fur
origo. Aliam liadidit Philosiratus, Vii. Apoll. R. censebaiiir ^jov/loTTog dicius est Porphyrio.
: unde
Nvcrtos" yup 6 StoTjfriog «tto tv5c iv Ivôt^ vvg"/}S"- Arsaces, avTcov, pag- 2i>^. Davi^. -
T^tfA roiv 'rjufoiv
Anneniae rex paidalm sacravii ciogio: Rex Ausaces . InviciiiHde petru ntilus. Arnobius ( lib. v. Sub
DEO Nvs«*:o Stephanus : Azyzui y^vi w/.s/, lluc igitiir init. ): < Huic robur invictum, et ferocilas aniau
; ; :
2H (y. 170.) COMMODIANl liNSTRUCTlONSS (v. i83.) 2i2

iSaiic ergo reiro vos <ie islis date priorem. A Uaum qusere Deum, qui poi»i moriem vivarediai.
Yicii petra deum ; quaereiidus esi petrse crealor. Secde ab islis qui suni biothaiiaii facti.
]n&uper el fureoi adliuc depingiiis esse ; XV. — HERCULES.^
Cuai si deus esset unquiim, iion furto vivebai. Hercuies quod raonsirum.jivcniiui montis eiisit,
Terrenus uiique iuit, ei monsirivora nalura. Evaiidri qui soliius erat armenia furari
Veilebatque boves alienos semper iii anlris, Rusiica mens iiominum, indocilisquoque, pro li»ude
Sicul et Cacus, Vulcani iTlius ille, Cuin giatias agere veilent, absenli lOiianti.
XIV. — SYLVAWUS. Vovcruni hostias inepii, ui deo orando,

Silvanus unde deus iteruni apparuit esse ? Lacientes ariis in menioriam sibi fecerunt.
ind'D .forie placet, eo quod betie fistula canlal, Ex eo proveiiii de veiusio more col.uur.
Largiiur quoniarn lignum ; nam forte non esset. Sed daus hic aon esi, iicet fuii foriis in tkrmis.
Yenaiem eniisii dominum cum empseris illi. XVI. — DE UI^.DEABCSaUE.

Aspice, deOcit iignum. Quid illi debetur? Dicilis esse deos, qui sunt maniieste crueuii:
Kon te pudet, slulie, lalcs adorare tabellas 1 Ei dicitis faia êneîs adscribere vabis.
COMMKNTAKIUS.
fuerat intractabilis, insana ei fuMis et ex
libido B virdirigeniisslmns ad Hygini fab. l. 92. Davis.
uiroque sexu; vi rapta divasiare, disperdere iSi/i;«?iMS, Gloss:fiveleres: Silvanus,Pa.n, 020
ire iinmajiilas quo animi duxerat ; non deos curare, byriux, listula. Unde coimnenti sunt Syrengem^û-
rion bomines, nec priettii* se quidquam p-îcniius elhiin auiMiam Pani. Servius ad in. Ceorg. Pcmy
tredere, <îc. > lnviclusaut-mi deusetiam dictus est ruslicum numen. Ric.
Milhras, quo nomine solem appellant Pers.e,: quod Venalem emisli dominum. Commodiaiius scripsisse
in anliqul^ iuscripiionibus pussim legitur. Qau\ et videlur. Venalem emi&iideum. Sic. Instr. xvi : El
confiJudi tifiquando videutur Agdesiia cnn Mthri;M?is, qui fuhicanlur deos tibinuncupas esse. Rrc.
pricscri,ijnChrisiianorum scripiis: et Miihran virum Cum empsei-is lUi. Senipe fisiulam absque illa esse :
luisse abactorem boum tradidii Julius Firiuiotis lib, iion haberelur deus KiG.
de JSrrore profj- relig. unde ei staiuis dixit /n- : Non te pudel^ slulle tales adorare tabellas. Nou le
dignani sequi lorquentem cornua Milhran. Quod Adge- eliam pudeai, alias. quamvis couciniliores adoriuc
&ti ComjTiodianus impuUt. Rig. fabellas, sive labellas? IIig.
Atuir eyo reho vos de islis daie priorem. In apogra- Qni post mortem vivere dial, Quid si l^mmodianus
pho : Nunc Unde hanc a quibusdam
ergo reliceo. scripscril, duat? aichaice pro dederit, ut fual pro
,
video conlici scripiuram, Nunc ergo reticeo quam fuerit, et apud Feslum lluH dnderil. Glossiu veieres
arbiuâmur mi/iime ad Comumdiaui menlem facere. Duiiy ôifi buinl^ SotiV, ocoO-&'jc-iv. In npograyho, pro
iNaiii hucvuli; Dieiiis invicium de peira nauim:
sijbi emendaiaiione pouitur, post monem vnere docet.
daie igitur, hoc esl narrale dti isiis, Invicto et Pe- C Ri&. — Piocai dubio leg. vivcre dicit. Sic infra Iiistr.
tra j mide genus et ongiiieiii traxerint. Eienim qm x\i. 27-2.
relro f'iis^>e arguetur eorum paiens aut creator, is Jusliliam iegis quaere magis : illa sjlutis
huud dubie fuit prior, sut>erior, major. Iêinde ex Auxi iuin pertal, ei tleri dieit ielernuna.
hiiioria Thimoiiiei feive Arnobii subjicit : Vicit peira Sed ei ipse lilterarum ducliis emendatiotiem
deum cui.Comniodiaiius reponit : Si peira deuin vic-.t
; nostram si;roiiit ei corilirmat. Uwis. Mihi ma- —
quierendus esi creaio!' iiiius petrai , imde prognaius gis probaiur emendaiio Regaltii. Neque enim
est deus ille vesier Invictus. Rig. Davisii coujeciura lirm ilur ex v. 272. Insi. xxi.
Vicii pelra Ueum. x\rnol)ius (Lib. v. subinii.), Lex quideuj dlcit : at deus vivere dat. Minus vero
ubi deJapidibus iu orl>em vacuum a Deucalioue el placel quod liic repouit Vonkius, vwere sciat ia
Pyrrha jaclatis t Kx quibus, inquit, cum caiieris et
: Leei. Lm. lib. i ca|). ix. pag. 74.
haec , m;igim qu« dicilur, Informala «st Mater Qui suni biolhanati facti. Diothanaios dicil, idolola-
atqiie animata divmiius. Haric in vertice ipso petric iras, qui peracto viia^. suie curriculo pracipilantur
daiam quieii etbomno, quam inceslis Jupiter cupidi- iu moriem «leniam : ai Chri-tiani, de morte aj
labus appelivil, sed cuin obluctatus diu, id quod sibi pro- vitt\m vocautur immortalem. Huc nou p^rlincnt,
miserat obUner^ nequissel, voluptatem in lapidem qme apud TertulUauumde aoris et biotliahalis, siv6
fudit victus, etc. i-En Juppiier a peira viclus. Rig. de Anima. Rig.
biar.ithanalis, iib.
Inmper et furem adhuc depnigilis esse. Sic liist. Monalrum Aventius monlis. Cacum siguilicat. Ovi-
Liii. El proprium salelleni Et prc}-
dedicat esse. dius fast. I, 55L
xima inslr. Seq. de Siivano: Silvawu unde deus
Herum apparuit esse. Ric.
D Csecui Aventina: timoâtque infamia silvis.
Cum 81 deus esstil, unquam. Esl qui maUl Cum si Virgiiio/Ln. viii,^G7,sJuii/Vrus nominalur. Vid. Li-
:
deMi e$$et udque non furto vivebai. Sed lia;c parii- vium iib.i, vuei Dionyîum Halic. 1. iv, cap. \xxix.
Davis.
cula, uLique , rur»us occurrel versu proxime seq Rig.
Rusiica mens homihum. In apographo legitur;
sa.
Mitnslrivora uaiura piaccl emendatio. Monitruo-
Leonino vuilu. Piig. rustica q<ns hondnum. Rig.vlt. iNon erat cur. —
ins. ieclioiiem v. gen.% Uoniinum repudiaret RcgaU
Verltbatque
boves aiieno*. liaque Inviclus isie,
sicul Miihras, praidones abigei, indignata sequi
et lius: naniS':»iia prorsuscst sincera.Noslersupraiusir.
XI. V. 147. luliit vos GLiNS uuMiNLM. Ovidius. Amor,
lorquenies cornua, quod supra nowvimus ex Slalio.
El conlirmat Luciatius ad Theb. i. Julius Firmicus: lib. 11. lileg. iiv. 10.
Virum ver(t aiâciurem boujti colentes, sacra ejus ad (iens huUiinuui vilio deperiiuratuit.
ignis naiuram transferunl. Rig. Sicetiaui Terlullianus iu Apoloy cap. xxvi. Davis.
In aniris. In aoira. Vide infra Instruct. xxiv, AbsetttiTouanti. Iloc cs(, inortno Jovi.
vers, 55i6 5i7; Arnobius, lib. ii. pag. 6. edit. Voverunt Uosiias. \u liisiori;e lidiMn peccat Co.nmo-
Pli^nlin qui verani in orhe reUgwnem induxil. Ite-
:
dianu.s. Nom eiim Ab.uigiiies. Sfd llercules ipsf Jovi
ruiii pag. t)8 Ain veio ptrpeiuas {cbse oicuul ani-
: mactavii hosliam. Vid'' Ovid. Fasty i, 57i). Et Diony-
mas) nec ln satura posse dcgenerare moktali, lla.c simii. iialin. iib. cap. 59. Davis.
loca corruperunt critici lecenliores Plura siiuilium Et dicitis fatagenenis. ;£v£7«t; geneses, genilu- ,
•ocutionum cxempla congessii Thomas Munclêrus ras. Ric.

:
515 (V. 195.) ADYB:hSUS GENTlUiM DEOS, (v.m) 214

Dicite nunc ergo quibus primuui sacra fcraiuur. A Exiricare siiam dum quaerunt viianv;
iiiler ulri.ique vias, ruors iinmatura vagaiur, Subornnnt esse sub mysteria falsunri.
aliis
Si iribuuni fata genesis, cur deiun oratis. Inde simulanies concuii numine quDdan>,
Deciperis vane, qui nianes qu;cris orai"e> Majestaiemque caniinl, el se sub fignra fatiganu
Ei qui fabricaniur douuno.<i libi nu ncupas esse. Vidisiis s:epe Dimiynrarios, quali fragore
Aul leniinas quoque uescio quas deas oralis, Luxurias ineuiit dunt furias liiigere quacrunl,
Bellonam ei Neniesim deas, Fariam una coelestem, Aul cuin dorsa sua alliduni spurca bipenne :
Vrgines,et Yeiierem» cui conjuges vesirai delumbaju. Cum doctrina sua servaiit qiiod cruore sanaul.
Sunt alia pra;ierea d;emoiiia fanis, Respiciie quo non nomine nogunl, illos
Qust nec numeranlur adiiuc, ei in coilo feiiuUur, Ipsis qui se primum componuiu inlegra mente.
Ui nec ipsi sibi, possint rationem reiidere. Pesies Sedstipem ulioliant, ingenia lalia quaerunt*
Exportari magis ia ultimas lerras dchoj*eiu. Ex eo videle, quoniam sunt omnia ficia.
Obumbrant populum simplieem , periluri ni credaiil.
XVII. DE SmULACRIS EORUM. lies semel in vano de veiusiaie processil,
Ut vaiicinanti credaiur prodenti falsa.
Deludunt vos oauci sceleraii vatcs inanes. B Majestas autem illorum nulla locula est.
COMMENTARILS.
Dominos tibi nwtcuims esse. Sic instr. liii. Et Ei sesub figura fatigant. Sub figura, sub persona,
proprium satrellem ieîcat esse, Rig. ficte, simulaie. Pub. Syrus : Heredis fleius sub per-
Fariam. In apogpapho legitur, (uriam. Et inter sona risus est. R.'G.
deas censel Arnobius» Lavernam, BeUoaaw., Discordi- Dindymarios. Dindymarii sunl, pe-
Vidisiis soipe
</s, Furias. Hanc. vero cielestem, alii I.unam, aiii cora Dindymena; Cybeles. Aiys Catulli, ad suas Gai-
Aiargaiin, sive Aslarten, alii deam Syriam niincii- ias Agite, ite ad alla Oallee Cybeles nemora simul,
—
:
paiU. RiG. Fariam una Coelestem Virgmes. Apo- Simul ile, Dindymeuie domince vaga pecora. Marlia-
gr;<pbi leclio n<m est deserenda, si imdit locus coni- lis, XI, 82 : Spado Dindymus. Hig.
mntje disiinguaiur. Serib. Furiam, una Cvelesieu}, viry^
Aut cum dorsa sua aUidunt. Circa islorum nebuio-
7igs. Sicapud Gruierumcccxvin p. 4. «ftcerrfo/iCoELESTis
num praisiigias variant scripiores. Lucianus, iib. de
incomparabiii. Tertiillianus Apol. cap. xii. ad besiias
Dea Syrirt, Te/:xv6vTai ts xovg 77>2/.eas, y.ae Toicrt vwTOtc-j
impellimur : certe quas libero et Cybeie et Coelesti
Tcpo; camh-jg rvTVTwrui. Apuleius , iib. vin : < Bra-
applicaiis. Vide ei cap. xxiv. ac Tb. Reinesium ad
chiis suis tiumero lenus reuudaiis, atlolcntes imma-
prirn'<ie Cias&is Inscript. xxix. Da.vis.
nes gladios ac secures, evantes exsiliunl ; inciiani*»
Cui conjuges vestrce delumbant. Luxu lascivjaque tibiai caiUu lympbaiicum iripudiamv i Ei paulo posi
fraclae iumborum crispiiudir.e fluciuant. idcirco G i Ad postremum ancipiti ferroquod gerebanl, liraciiia
Percius lasciva earmina lumbQS iiurare dixit. Hinc sua dissecanl. > Ei post aiia (luiedam « Arrepio Oi* :
eiiam delmnbaii et elumiias. RiG. gro... indidem sese muliinouis coinmulcant ictibns
Quce nec numeraniur adliuc. Pliniiis Ilist. nat. inira conira plagarum dolores prxsumpttoue commu*
lib. u. < £t numina in iisdem innuuierabiliu iuveni- niii. I RiG.

inus inferisquoque in geuera Uescripios, morbisque,
: Dorsa sua aUidunt spurca bipenne, In apograpJio;
et niultis eiiain pestibus, doru e^se pLicata trepido parca bipenne. Commodianus aliquid hic propudiose
meiu cupinms. > —
in collo [eruntur. Ul solenl aniu- ol)Sceni Galli cinaedii» exprobrare videluf, Glossai
leta, Ttspio-Trza. vel pQlius, succoiluiuur. Iiaque niox veieres :
hx'-^^* Dossum, Lumbi^ Gios. aiia?, o«r^v«f?,
dicet exportari magisin ultimas tenas debereiU.Ric.
:
hx^-oi. Apuleius profeclu gladiorum»
: « Cerneres
Estricare suam dum qmtrunt vitam. Sic Horat. iciuque flagrorum, soium spurcitia &anguiius ellemio
Ser. I. Sat. ui. Merccdem aut nummos unde unde naii madescere. eic. i Rig.
exlrical, Glossie veieres i!.'xiric«je, J/.Tr&otaai, expedi,
: Cum docirina sua servant, Hoc esl t nequidquam
izTzhiov. Bibaculiis, de Yalerio Caione : Omnes docirina sua servant, neque iiem cruore suo sanant.
solvere posse qucestiones iinum difficile expedire
, Ric.
vome)i. Stipem ut loUant^ ingcnia laUa qumrmt. Supra
Subonmnt sub mysleria falsum. Hoc est,
aliis esse eadem Insir. dixii Djim vitam suum exiricare qucH' :
fraiidibus ei imposiuris sic illuduut oculis vulgi, ul j) runt. Talia yero jam xvo suo agyrtaruin ingenla
lalsitas mysierio lecia et odumbraia non deprelien- fuisse tesiaiur aucror libri de morbti sacto^ qui vulgo
dalur. Ex eo genere imposioruin Galti Mairis Magn.ie, fertiir, Hippocralis 'Av6pwtrot pitou Sgoîvoi jroXXa z«i :
Ronianis Sangarinm lluvium p(»nle uansgressis,

, Ti(/.vroi</. TSv.vfovTa/. xai 7;otxa).o0(xtv. RlG.
occiirrere cutn insignibus siiis, inquit Liviiis iib. liiqeuia lalia quairunt. Sic a{)ud Tertullianmn : in-
xxviii. cap. XIX. Vuiiciuanies fanuiico carmiiie, deam genium decoris : ingenia pdenarum : ingenia ariium, ctc.
Romauis vim bslii et vicloriam dare. lia vero scrip- RiG.
sisse Livium vim belli et vicioriam dare^ non ut
; Obumbrant populum. Falluni, objecta nube et um-
in omtiibus ediiis legitur viam beili apparel ex
: bra, fr.iudlbus, Rig.
Polybio ûGv.o-j^zig TrooirayysJlsi-j xm &sov vr/y/j xaj
: De vetustale processil. Ovidius iv, Fasi. :
y.pikros. Insignia impostorum dicit Livius, qii;e Poii-
bius, Tr/3Crcrr/i9ui« y.yl TvTroj?. RlGALT- Sensus quem — Pro niagiio lesle vctusias
Gall.
fingit liigaitius, ex hisce veibis exiculpi non poiesl, Credilur, acceplam prace niovere fldem.
iortean legendum :
Vaticinani credaiur prodenti falsa. Forlc iia&c trans-
Subornant aliis esse sub mysteria sacrmn- posiia fuere falsa prodenti. RiG. :
Majeslns autem lUorum nuUa locuia esl. Hoc de

Seu falso persuadeiu aliis sanctum aliquid et divi- simulacris genlium Commodianus, ex oraculo Psabni
num mysierium suiiesse. Davis, cxiu Os liabent et non loquenlur. Majeslas illorum,
:
; ; ,
«15 (V. 224.) COMMUDIANI INSTHICTIONES (v.246) 216
XVllI. — DE AMMUDATE KT DEO MAGNO. A Mane ebrio, crudo, periiuro erediiis viro
Ex arie qui ficie ioquiiur quid iili videtur :
Dixhjius j!tm iriuUa de supersruioue uefanda,

Severe dum ngit, sil)i visccra pascit.
Kt laiuen exsequimiir, nc fiHid prceierisse diciwnur,
Incopriat cives unus deiestabilis omnes.
AsnaiudaLfciiUjiie buum cuilores niorc colebaiil :
Adplicuiique sibi, siinili coilfgio facto,

Magnus erai illis, quando fuil aurum in acde.
Cum quibus historiam fingil, ut deuin adornei.
Miuebani capiia sub nuinine quasi pra^senli.
Ipse sibi ncscit diviuare , cseleiis audei.
Vcnunn esi ad summum, ul Cijesar toUerel aurum :
Succoliai, qiiando iibei, eum, etquando deponit.
Defocil nurr»en, aui fugit, aul iransit iiiigneni.
Veriiiura se nitans cum ligno bifiir«i;
Auctor liiijus sceleris conslai, qui lormabai eumdein
Ac si putes illuin afflatum numiiie ligni.
Tol viros ci niagnos seducit false prophelans ;
Non deos vos coliiis quos ipsi fdse prophetanl
Et modo rciicuit qui soiebai esse divinus.
ipsos sacerdotes colilis , in vano tinientes.
Eriimpeb^mt enim voces, quasi niente mulata;
Sed si corde viges, fuge jam sacraria morlisi
Taoquan» illi dens iigni lo(juereiur in aurem.
Diciie nunc ipsi, si noii sinl uumina falsa?
XX. — TITANES.
Ex eo pro({igio quoi perdidil ille prophela ? Titanas vobis Tutanos dicitis esse.
Oblilus est iste propiêtnre, qui anie solebai. ^ Iinmiies tucitos sub culmine vestro rogaiis.
Monslra adeo isla Ucta sunl per vinivoraces * Tot iares, aediculas, simulacra (icia Tilauo.
Audacia quoruni damnabilisnumina (ingit. Adoratis enim slulii inalo lelo defuncios;
Gesiabantenini, ei aruii lale sigillum : Non legem ipsorum legenles : non ipsi loquuntur.
JSain ei ipsesilel, nec ullus de iilo propbelat £t deos audeiis o^ramine dicere fusos.
Oranino, sed vos ipsos perdere vultis. Solveritis eos magis iu vascula vobis.
XIX. — NEMESUCIS VANIS. XXI. — MONTESIANIS.

Non ignominium est, viram seduci prudentem, Moiiles el deos diciiis : dornineutur in auro.
Et Colere tulem, aul Dianam dicere iignuni? Obscurali malo, aliona mente juvantes.
COMMENTARiUS.
nempe simulaci-orum de qiiibus est lnsiriiciio:iis titu- psiis esr Rigaliius. Viilt enim Commodianus , Neme-
Uis. ntitla locuta est, hoc esl, iiiliil locula esi : nulia siacuni duin severe agit, seu flagris ei gladio corpus
liiilit craciila. Rig. lacerat , viciuin sibi quaerere. Hiiic Iiisir. xvu ,
Df. ammudate. Gratulabor monstranii alium scri- G v. 213 :
ploresn qui bujnsce numiiiis niciilioneni fecerit.

, Dum furias tingore quaeruiit,
Terminalio F*ersicam vocein indicat; ui suiil, Milhri- Aut cum dorsa sua allidunt spurca blp«ane. ..
dates, Orondaies, Tiridates, Meberdaie';. Eteslapud Ouuiiibratit poiiulum simpliceui, perllUri ni Credatit.
Procfjpium in P*ir sicis uûfivoiog, :igor liaiid ignobilis, Apiileins, Meicun.^ lib.' viii, pag. 173 < Ubi tandem t
3«o«j [Lixphî ziy.orjL crraStwv «ttsj^^wv, ubi C;istr;i Persa- fatigali sno laniatu satiati, puu$nr}i carnificina.'
vel certe
runi adversus Komaitos. El apud Hesyctiiiin», Datis ^
dedere ; sTiPES cereas f immo vero et argenteas, niuUis
nonien imperaiorisPeisae sed b:RC iiuam hiintinania,
: certatim offerenlibns^ sinu recepere patulo, etc.i DAviSi
si non nliuiide conririoeotur ''
Kic. Incopriui cives. (ionviciis , opprobriis eoiispureal
Nemesiacis. L)e (-ybcles, M.i-is, Belionariis,
(i.illis et (juasi sieicore cou>pergit. Glos Isidori a Vuicaiiio
isiac.iset Nentesiacis eliau) scripta Geuiitiin profana- edit;ie Scurra, qni incupriaiur. Scurrula , qni iuco'
:
rum confuse disscrunl. Ncmesiacnni describii A|>u- priai. S<urras dicLus fuisse Gr*?co vocibulo xoTroiog',
leius Mil. viii < Insit v;Uicinaiione clamosa, couliclo
: jaui pridein cx Dionc ei Sveiouio viri erudiii^suni
mendacio , semelipsum iiicc>sire :iique vriininari, docuere. Suidas; y.oTpio; ^vrif^ w? «Trb 5r<;:ie>v, Wêi Se
quasi conlrafassancla! iciigioiiis.dcsignassei aliquid, Tov xoroo/oYOv. lu upogiaplio Ifgilur iwfopw/. ftiG.
et insuper jusias pfjcnas no.xli lacinoris ipse de suis Veitiiur n {{e rotuns. Piuius ille artiliciobgui decus-
inanibus exposcere, Arri^pio dcniqiie (lagro, elc.,i salim biluni rotat sese, ul iniperiia plebecula t«rre-
quic siipra de Diiulyinariis obscrvaviiuus ad luslr. , pluui a numiue exisiiui<.i, caducaiia passione, subiia
xvii U li de fragore quo luxurias incuut, et furias ruina, verii.uine uiraiionc diviua, axc divinocirrum-
iingunt : qui fragdr et furor eiiam Nemesiacorum actum. At n;)suli rideui impostoretn, et inclautant :
fuii, ul videre cst iu cstis Apulei;»nis e Ab ingrcssu : ^ Quoire pereyyinnm, et, ToUai te qui tton novil. RiC
primostatim absonis ululatibus constrepeutes fanaii Cum ligno bifuici. Agrimeusores terminum dixere
ce pervoianl, etci Pro|)terea Nemesin Catullusdâm bifurcium, ungul.im bifurcam. Rig.
velieiuentem esse dixil, cpigrammaie ad Liciuum : Tilanas vobis Tuianus. < Titanas Mauri pro regilnts
Ne pctnas Nemesis reposcat a te. Est vehemens dea, coluiii.i Aniob., iib. i.
lirdere hanc Cfltefo. Babrius, apud Suid;im Uc<priv§'ri : imniites^ tacitos sub culmine veslro rogntis. Tot la-
ve/jiea-i?, >3 z* aSt/' iizoTczzvet. El alia liujusmodi ibidein res. Exempi. :in ins. : Aui mutaSf lacilas; a quo ni-
in lianc seuleniiam de scriptoriiius aiiti({uis citala. miuin reccsilt Rigiltius. Forsau ieg. Ita .VIuT/E rACiTiC
Ammianus Haic, ei liujnsmodi
Marcelliiiuslib. xiv : < sub culmine^vestro rogatis. Tol iares : naiit Lares, Mu-
quidem innuinerabiiia ullrix (acinorum iiiipiorum, t.'e de;c lilii. Lactaniius Div. Inst. i, iO. Hanc (MQtaiu)
: bonoruuique prasmiatrix operatur Adrasii.i; quam essedicunt, ex qua wU

nati Lares Vide sis Ovid.,
vocabulo duplici ctiam Nemesin appcllamiis , etc» Fasi.y II, 572, 583, seqq. Siatim vero legendum
Hauc dcnique Apul., lib. de Mundo, NecesHtaiem esse lediculcB quod Laiini sermonis ratio demonsirai.
:
dicit uliionn ineffnijibHem. Rig. Davis.

Non igaominium est. Isidorus lib. iv, cap. ult., ubi Solveritis eos nvigis. Utilius iT^ramiua illa ccmflala,
de p(jenis qua^ suni iegibus constilutoe, Ignominium
, et coiiKiueficta dis>ulveritis, uude Uant urceoli, pel^
et infamium. RiG. ves, sariago^ patellce. Juvenalis , sat. x, 64. Rig.
Sibi viscera pascii. Apuleius Morsibus suos incur- : konies ei deos dicitts. In apograpbo legiiur, Monte
sant muscnlo^, brachia dissccani. RiG. Oinnino la- — sesdeos diciiis , (|uod accedere vidctur ud dcos Mon
; ; ,
217 (V. 268.) ADVEHSUS GENTIUM DEOS. (v. '287.) 21*

Nani, si purus animus ct mens sereua niauerei, A Et lamen exnlia parle mandaia praimisil
Tu libi de illis ipsi dispuiare deberes. Ciselesies lieri qui relinquuniaras eorum.
Excordaris hoino, si pjitas, ui ipsi le salvent. Uiide Mon l»oc ciiro disput.ire parvo libfllo :
Seu regant, sou minuanl.Si quid lu sani reciuiris, Lex docel, in luoilio ciel, Consulite pro vobis#
Jusliiiam legis quaere magis : illasalulis In duas inUâslis vias, condicile rectam.
Auxiliuni porl:ii, et fieri dicil ajiernum.
Nam quod in vanis sequeris, periempora gaudel. XXill. — DE UBiQUE PARATIS.
In brevi iailaris, cl posimodum plangisiii imis.
Dum venlri servis, innocentem esse le dicis,
Subtralie lc iiiis , si vis resurgere cun» Chrisio.
Ei quasi communis iacis te ubique paralum.
XXII. — HEBETUDO S.^CULi. Vie libi siulie homo, moriem circumspicis ipse.
Heu doleo, cives, sic vos bebelaii de mundo !

Barbaro de more sine lege vivere qu«ris
Excurrit alius ad sories, aves aspicil alter, Ipse tibl byiiinificas eiiam insinere de veirbo,
Balanium cruoie fuso, manu> iaspicit alter, Qui simpiicem fingis : simpliciter vivo cum isto.
Et cupii audire responsa vana creduius. Vjvere le credis, dum venlrem cupis implere.
Tot duces, et reges ubi sunt consulti de vila, Exiguus Uia in domo residere prave;
Vel porienla sua scisse quid proluii illi» ? " Paratus ad epulas, et refugiscere prcrcepia,
Disciie qua?so bonum, cives, simulacra cavete : Aut quia discredis Deum judicare defunctos
Omnipoleiiiis enim in logc quieriie cuncti. Reclorem cxW facis le ineptepro illo.
Sic ipsi complacuit Domino d^minorum in allis, Aspicis ad venlrem, quasi lu sis providus illi.
Ad probalionem noslram da^moaas in mundo vagaxi Tu modo profanus, modo sanclus csse viderls.
COMMENTARIUS.
tenses : quorum merilio sii inscrip.. quadam apud Origin.y lib. cap. ix, ne plures memorem. Immo
viii,
Gruterum pag. xxi, 3 , ubi legimus ex deoram Mon- noiiumquam buiiiauo crunre non ab-ilinebant. Vidfl
lensium praet uplo positam fuisse aram Jovi Fu!ger«- Jaiium Bit)ukhnsiuinnd TibM//n. i.Eleg. n, 45. Davis.
lori, Nihilominus lamen scribeiidum hic esse arbi- Tol diices et regesubi aunl consuilide viia. {\i\'i[isce
Iramur, Monies ei deos dichis; ut Mouiesiani Commo- arlis asiionomic* professor Jiilios Firmicus lib. ii
diano sint, qui numina quaedam in iMoniibus esse cap. uiiimo, per adulalionis aulic:e prudeuiiam disci-
credtM-ent. Meoque ait dominentur in avro Obscuiati
: piime suie priv.varicator esse maUiit quaiu peiiclilari ,
malo ; avaritiem damnans eoruiu , qui felicitiitis hu- quid eiiam circa reguum sive impeiMiorum genescis
inanai summam ponebimt in nummls ei auri congerie: C vaierei. « C:ivo, luqiiil, ue qu:mdo de si:»lu reipubli-
quod esi malorum omnium iiriLamentum. Isti. inquit, c:e, vel de viia Romaui iinpi-ratoris aii.juid interro-
dii doniinenlur iu auro obscnrati m:ilo;,quusi descri- ganli resuoudcas. Nou euim oportct, nec licet, ut de
bat deos illos Manes Meiallojum euslodes sub obscu- Slaiu reipublic:ij aliquid uelaria curiosilale disc;unus.
invidenies niorialibus,
ris 01 ritiimis iiiontium cavis, Sed nec ali(iuis Malhemulcus verum aliiniid de fato
nimium qui nemie dii si Inrift
cupidis Ihesaurorum : imperaioris delinire poiuii. Sulus enim imp(3ralor
prosint siifrodientibus moniium iaiebras nvariis, pro- sieil.irum non subjaeet cursibus : et solus t-sl in cu- ,
suMl invili, tauquam noleiiies, et aliena menie; hoc jus faio sielire deccruendi non habeni poieslaiem,
e&t, auimo prorsus alieno sic jnvynles ut dici non ,
eic. > ItiG.
debeaul dedisse, quod ui-i iJ^pina uon loUiiur ni- : Porlenla sua .scisse. Qnibus de se aliqnid significa
miruai expuguationt) ae ruirt:\ noii nioniis, midto sur ac pr.emoiisiratur. Clossui vetercs Portendiit :
igtie, aceU) mullo suffossi rupiique. IMiulus, liist. nil.

xxxiii, principio iibri « Persequimur ouines 'elluris
: Doeinonas in nmndo vagari. Baluziiis :*d Cypna-
fibras, videmusque excavaios monics., miiantes nuin de luolor. vanit. pag. 57i. euit. Paris. 17i6.
dehiscere aliquando, aqi inlremiscere iilam ceu : eslalur, in veieri codice S. Albini Aiuiegavcusis lcgi
•
vero iioii hoe eiiauj esempluiu iudigualioiiis s:vcra; dwmoni^s in ynundo'vugi. lia ipsemei Commudiaiius
pareolis exprimi possll, imus in viscera ejus, ei in liisii-. IIL Y. 56 :
sede Manium opes (juaerimus. ill;i uos ad iuleros Unde niodo vagi subverlunl corpora multa,
agunt, (ju* occuU.ivii ai<|ue demersU. Uiin:imque In duas jnlrastis vias l)e dnabu>i viis mulia college-
posset e vita iu lolum abdicari aurum s:icra l;imes, ; runi 11. Mciiardus el J B. Coleler,usad Barnabw episl.
j)
ut celeberrimi auctnres dixere, proscis.iuin conviciis c.xvHi. Iii sequeniibii^ leg. co.ndisgite recfa.'». Davis.
ab quibusque , ei ad perniciem viiic reper-
opli.mi» Kt 4jnnsi comnntnis. Ambignani esi in apogn^pho,
tum. El cap. iv. < Opem viceritgigaiilum. El .p:iulo
> comninnis l<'gi debe:il, -Micomis. Commnnem animum
posl Reliiiquunlur itaque fornices crebri monlibus
: el ievem. dixii. Terentius. RiG.
suslineudis. Occurs.mt silices hos igui et aceio : Darbaro de more. Barbiwos mores nuncupat, rilus
rum|iunt. » Ei post aiia (|u:i'd;(m < M:uies irahunlur : ac i*eiigio!ies Genlium minime Chrisliaiiarum. saiculi
ad homines, ui viiium imporleut. > 1\ig. rilus, nou EcclesiHc. RiG. .
Nurn quod in vunis seqiteris, per tempora guudet. Ipse tibi Injmnificas. In f*pograplio Icgilur, Injmnjjicis
Leg. Nam quod iiânes sequeris^ per lempora gaudes. «junsi alludai Conimodiauiis -ai hiuuiiuiu juiiienii. El
Commodiauus l^ Gr;eca phrasi di.xeril , ipse tibi hinnificas incinere. Ipsc

iusir. ii, v. :
tauieu lusiruclioue lx. dicel chorum hymnilicaium,

Nolile, inquit, adorare deos inaaes, pro Ecclesia qua», dcleciari solel hyinuis (il laudijius
Lacl:inlius Div Inst., ii, 4. Gestio enini convtctis, Dei ac Domiui uosiri. Laiiiia versio Esaiic, x, oG :
Inanibus (alii codd. .Manibus) smguluris Deiadaerere — Hinni voce ina (ilia Gallim. RiG.
mnjesiatem. Davis. ExiguHsnui indomo. Oouii tu.c exilis et pra?parcus.
Alanus inspicil alter. Legendum crcdidcrim :
Paratus ad epulas. Poieuliorum eliani ubi appo* :
nuiiiur idoloihyia. RiG. . .
BalanUina cruore fuso, manes elieil aller, Et refngiscere prcecepla Chrisli Doininl, sive disci-
plinje Ecdesiasticiv, et christianaj caiiiaiis
agapas.
Nam.bcsliarum sanguiiiem morluis evocandis adln-
bcbaal, ut paiei c.\ llumero Qdijs. A. 50, ei hidoro
.
RlG.
;
Sld (V. 50o.) COMMUDiAiNI liNSTiiUCTlONES (v. ZM.) 2i0

Iii supplicem prodis dei, sub aspeciu lyrarmi. A Vitas agrum pinguem, ct sterili semina jacias.
Seniies in fatls cuiusmodo lege juvaris. In sylva manere quieris, ubi iatro moratur.
XXIV. **- INTBR UTRUMQUE VIVENTJBDS. Tu dicis, et ego Dei sum ; et foras oberras.
Ingie<lere jam nunc toties inviiaius in .'uilam.

utrumque pulans dubie vivendo cavere,
Iiiter
Nndatus a lege, decrepiius luxu prêcedis, Maturajam messis, tempus iotidemqu<» paraium.
Ecce modo mele quid? non te poenitet?inde
Tol vane pros{;ids, qnid quaeris iniqua? :
Et quiiiquid Nunc, si non babes, collige : vindemia vina.

egisti islinc reniauere defuncio,
Respice lii siulle : non eras^ el ecce videris.
Tempus adest vilce credendi lempore mortis.
Unde processisii nescis, nec unde nuiriris Est Dei lex prima fimdamentum posieroe legis.
Tu Deum excebmn fugis luae viije i[>enignum, Te qnidem sigwiibat crediiurum in lege secund.i,
Recioremque Nec minse ex ipso, sed ex ipsa tibi potenles
luuin, qui le magis vivere velici t
:
Obslupe jam faclus, jma le credere Cbristo

Verlis le iu faciem et dorsum deo remitiis :
;
Mergis le in leneijras, uum puias tc i» luce maraH.

Nam lesiamenlnm veius de illo protlamal.
Quid in synagoga decurris ad Credere enim opus esi lanium in ipso defuucto,
pJiaris-«os,
Ut misericors Resurgere posse, vivere lempore loto.
libi iiai, quemdenegas uliro? B
Exis inde Ergo si quis ea discredis esse futura,
forJs, ilermn tu sana requiris.
Visinter uirunfique vivere, sed inde peribis. Dummodo vincetur reus in morte secunda,
Insuper et dicis ; Quis est qyi a morie redemit? Evenlura canam paucis in islo libello.
Ut credamus ei, quoniam ibi pcen» agunlor,

Nam cognosci potesi, ubi sit spes anteponenda.
Eia non sic, ut putas esse, maligne.

Tamen vos adborior quaniocius credere ChrisiQ,
Nam illi prodesl post funera, recie qui vixit. XXVI. — REPUGNANTIBUS ADVERSUS LEGEM CHRISTI DEI
Tu lamen mox moriens duceris in loco maligno ; YIVI.
In Chrislo credentes autem in loco benigno :
Blanditurque tjuibus Uxrei amGenilas ilin. Respuis infelix bonum disciplinae caelesiis^
Yobis autem dubiis, in vos sine corpore poena, Et ruis in nôrlem, dum vis sine Ireno vagari.
Suscltfii \ti fratrem l^rlorisordu clamare. Perdunl te luxuria et bievia gaudia mundi :
Unde sub
XXV. — QUl 'riMEM, ET NOIS CREDENT.
inferno ci uciaberis teirpore tolo.
Gaudia sunt vana quibusoljleciaris inepie.
Quamdiu, slulte iiunio, Cljristuin aguoseerenon vis? Non illa le rcddunt hominem luisse defunclum ?
COMMENTARIUS.
In suppikem pradis dei. fioc est, Chrisio suppbcas, C iUe purpuralus clamans ad Lazarum, ut intiiigueret
adgenlculaius slniulacro Jfmis. Rig. extremum digiii sui inaquam. Lucje, xvi.
Rig. ^^t.
Subaspeclu tijrami. Tyraonum dicit. Ciesurem non Torloris ordo. Tenlaloris, diaholi, exprobanlis
Clirisiianum simulacruin Jovis, di ib:dmn. HiG.
: dainiiaio cûBam su;o damnalionis; ul hauc eiiani
Nudatm a Lege. Vidiius operibus indictis lege Chri- adjicial damiiati suplici.» cwuumeliam. Rig.
stiana. liio. Jngredere jmn nunc toties invilatus. Inslruciione
J^rwcedis. Praecessistje dicuntnr Cbristlanl, qui sunt xxxm : Intrate stabiles Silvesiri ad prcasepe pasLoris
in ecclesi» pace dimissi ad Dominum. Kig. Leg. pro- KlG.
cedis. Davis.
Temp}(s totidemfine paraiiun, lotidem pro etiam ,
OuiU in syn. decuris ud Phariswos. In apograpbo consindliler, ut supr i. Kig.
legitiir decarris swpe bifanos. Uig.
:
Est Dei lex primu. Veius tesiamemum prse se lulit
Ouceris in loco maligno. Ad ninle Chrislianum du- :
nuibras el sicrainenla sive mysleria Novi. Rig.
ceiis, \iu\mi, in loco umlUjno. Ad vere Chrisiianum :
i\ecmince ex ipso. Deo, scilicet. Nam le .^lvum
diiceris in loco benigno. ExLra hosct^ dnos ordines san-
fieri vult Deus. Ideot|ue poslla loge inonsiravit libi
cins Eplirem S-yrus* êvo Commodiani proximus, ab
viam salutis : quam sl praviiate tua dt^reiinquas, jain
Hieronynso, libro de Scripioribns (Mciesiaslicis, lan-
ipsa tibi via comminatur f^.v.iimn. Rig.
daius, ulium non esse inedium ordinom docei. Deinde
Obslupe jani factns. Varro in lihris de Ke rust. di,\ii :
ail I Loqnor aulem de altero quidem .nperno, al-
.
Excande me feceruni, et Consue qnoque fadunt el Per-
lero vero iiiferno, inter quns mediians esi.., yarieias
differeniiuireiributioiinm. > Ulempaulouiisi: Elfngere
^ ferueita fit. Enniusaulem dixerat — Saxo cere commi-
nnam brum. Rig.
gehennam, hoc ipsuni e.sl rcgnum cfeiJfiim ingredi ;
Vincetur rcus. Convincelur.
qucmadinodum et eo excidere, (^si gehennam in-
iroire. > Hac snni a Cerardo Vosîa de Graecis non- Inmorte secunda. Post c.irporis morlem, anima
dum edilis Laiine versa alqne ul ipse Vossitis morlis ailern;e puenis addirla. .Ap(»c., n': Qui viceril^
editione sua censnit, neuli(|iiam Purxalorio pi\TJudi- non lcedetura mo)iesecunda.Ter\yi\[i:inu^ librode Euga
iii persec. In slaguo sulpfnuis ct ignis^ quod esl mon
cani. Terluilianus ad Aniinain < Aiiirinanms tc ma- :
nere post vila; dispiinciioiieni, et expcctaro diem secunda. Kig.

jndicii, proque merilis ant crncialni deslinari aul re- Disciplin(e coelesiis. Divina», Chrisiiana». Rig.
lV:;:erio : uiroqoe soinpitfjrno. > Kig. Non illaiereddunt hominem fuissedef. Coi?ilalio mor-
Quibus anKcniias ill^. Amoe.iiiaiem inlelligit
lioirct tis nonie reddit libi? non le revocat ad leineiipsum?
Milienarioruin.. Kig. t\i\ inenlcm saiiamVForleanvero legeniium, TerrebwU.
In vos sine corporc posna. Tgnis ;eiernus, qui etiam Non le i!Ia tcrrchll togiiaiio, adlore tempus, vel inlra
aiiimas lorrei, e.\uias corpore. Rig. pancos dies fuUirniM le in ilatu hcminis defnncli,
Snscilat in fratrem ciama\'e. Per fralrem, inlelligit cnjus anima corripi(;Un' a d;emone cruciand;\? Rio.
r'delem,Ciiris'iianuin.
•%«u>k/iir, \.^lll l.-!|,lc«IIUUI Suscitatin
KJUOIII in fratiem m
fl Ull Clll claniiire,
. VlUllllil Cj boc
IIWV^ Scu IVVOO
OtS«- leves ll(l/ni«ll. Oinnino scribendum, 5(?ule\is
invadii. Wlllillin»
csl, advocarc iV.ilris ;uixiiiijim, siculi laoiebal d;vcs. invaditf morhus scilicct. Davis
; ; ; ;
m (V. 537.) ADVERSUS GENTllM DEOS. fv. 39«.) 'i^2
Anni te non possuai jaiii irigiiua reddere (lociiiin? \ XXVll. — STULTE NON PEKMOftERlS DLO.
Nescius si pFimuni errasli, rcspice cunum.
Slulie, non permoreris, nec mortuus eflugis Allum.
Tu pulns nunc viiain islic perfrui l*iam
Tu licei dispoiias nihil te seniire defuncium,
Injurias inier : ibl sunt daninn luorum,
Yinceris insipiens : vivii Deus condiior orbis,
IJella, vel iniandie fraudes, cum sanguine furia,
Lcgitima cujns clamani valere delnnctos*
Ulcerihus corpus vcxalur, gemiiurque ploraiur,
Tu auiem dum praiceps sine Deo vivere quaeris,
Seu leves invadit, aul longo morbo leneris,
Exiincium in fatis judicas, eifaia'e credis.
Aui naiis orbaris, aui perdila conjuge Ueiles.
Non iia disposuil, ut tu puias, Deus (cternus,
Deseritur tolum : I»eu ! ruunt digniiaies abaiio.,
Obliviios 6sse moriuos de geslo priore.
Viiiis, pauperie, dupliciier cerie, si languia :
Nunc nobis imperilans fecit receptacula mortis
Ei dicis viiam, ubi viirea vita mortalis?
Post cineresaulen» nosiros videbimus ilia.
Respice jam landem Itoc lempus irriluin esse

Exuere siulte, qui puias per Tunera ut nonsis
Sed in futuro tibi i^pes esl sine dolo vivendi.
Rectorem dominUmque tuum nil posse fecisli :
Vivere volebani ulique parvuli rapii, Mors aulem in vacuum non esi, si corde relractes.
Sed vila privatl juvenes senesceie forte,
Opiandum noscas nam sero seniies illum.
:
LcClitios dies, perfruique ipsiparabanl; ^ caro regebat.

Rector eras carnis ; non te certe
Ei lameu invili reponimusomnia nmndo. recondiiur illa,lu Iiorsum
Exemplus ab illa, r
Gens et ego fui pervt-rsa uierue niorîus,

Recte mortalis liomo separaiur a carne :
Ei vitam isiius sseculi veram esse puiabam ;

Idcirco non poteruni oculi moriales aiquari.
Mortemque simililer sicui vos jiidicabam ndesse;
Sic habet abyssus noster de Dei secreto.
Cum semel exisbet, aniinum periisse deiunctum. Da nunc ergo Deo, iragilis dum moreris, honorem :
II;ec auiem sic non suiU, seu coniiilor orbis €t auctor
Et crede quod Chrisius vivum te de moiiuo reddet.
Retjuiiiivii enini fraircm a imtre peremptnm. Omnipotenii laudes in Ecclesia reddere debes.
Ubinam fraler?
Impie dic, inquii,
Sanguis enim fralris ad me proclamavit

ille negavit.
in allum.
XXVUI. —JUSTI RESURGUNT.
Torqueris, video, ubi nil seniire puiabas : Jusiiila ei bonitas, pax el paiientia vera
llle autem viv.ii, ei ioca dexJera tenet Yivere post faia iaciunl, el cura de actu.
Delicias fruitur, quas tii perdidii^li, nefande; Subdola mens auiem, noxia, perfida, prava,
El cuni revocasli s;3eculum ; et iile praDgresstis, Tollit se in paries, eifera niorte moratur.
nam sub lartara planges. Impie, nunc audi, quld jier malefacia liicrafis
Immorlalis erit; ui ^ ;
Vivit cerie Jêu.s, qui defuncios vivere fecil; Respice lerrenos jiidices, in corpore qui hunc
Innocuisque bonis ni reddai pr^ntia digna : Excrueiani poenis diros : aut ferro parantur
Vesanis auLeni et impiis lartara siieva. Supplicia meritis, aul loiigo carccre êre.
InLipe seniirejjijdicia Dei, seducle. Ultime lu speras Deurn iiridere coelesreni,
Recioremque poii, per quem sunl omnia facia?
COMMENTARIUS.
Dupliciter certe si languis. Si langues, si ianRuope Vinceris insipiens, Eliam invUus insipientiae leneris.
aliquo diulurno consunn^fis; atque ut supra dixitsj RlG.
longo morbo leueris. Undeillud Genus esse umericvr' :
Legitima cujus clamant. Legilima dicit letês el
diWj citooccidi. Rig.
niandata Clnisii : discipiina ex (ide cusii)dila. Rig.
Vitrea vita. Quod de [oriuna dixii veuis seripiori Valere defunctos. Vbcaios scilicet ad viiam aiieir-
hoc de viia bumana verissiine dicatnr Viia nostra :
nam.
vilreaesL : tunc quumsplendeni. frangitun Rig.
j) moriem. Davis.
Exiincium in falis. Exiiiictionem ,
LmiiiQsdies. L«iiiia3, Laeiilicos, L*'los. Yalde rnihi
suspecta est isiius vocabuli, formaiiira, nec pronun- Oblivitos esse mortaos. Oblivioni (r.idiia esse, quae
liariqiiidquam [)Oiosl, nisi inspeclocodiCoantiquo. Ve- defuncius quisqiie gessii oliiUj dum viveret in cor-
tus LilerpresLatiiius Episiola', K\yv:v. diciiiir Barnabie. pore.
jypbd^jvrrj veriil loetaiionem, In edit. l*aris. prave ie* '
Exuere stulte am puins. Qul le per moriem sic exiil
giiur : lt:yationes. Rig. puias, ut jam sis nullus, nec &mplius lui supersit
Ille negavit. Lieijim respoiidii : nescio. Negavit scire quidquam.
se, (juod certissime sciebai; nani jpse receiiS adlmc Opianduhi nnsr«.<. Illum videlicet Deum Palrem ac
erai a fratris nece; aique boc meniitus Deo in quem Pominum noslnim, Rigaltils.
non cadit ignoraulia, impudentissiine negavil Deuni; Hecondiiurilla. 'iieiiwlcro.
et sacrik'go mendacio, Dei scientiam suifurari, et y'M, Aniina lua; principalissima narstui.RjG.
quasi ocoidere conaius est optavii eripi Deo divini- : fiorsum- Horsum se c;<pessit. li>.
laiein,To ©ctov. RiG. Non poterunl (equari. Divinig.
Et cHjn revoc. swculum. Repugnans adversus legem Cura de actu. Supra dixil : De gesio priore.
Chrisii, revocasti sicculum , revocasii diabolum, cui Eoicruaant poenis diros. Sic de ipso Cbristo, In-
renuniiaveras. liiG. slruet. 3G, per crucem dirus. CIoss.t veieres : Dirus
NON PERMORERis UEO. Non sic morcris, ut vel mor- ©•o/o/.wro?-, oetvor Dirilus , ArtvoTvis-. Alia Gluss^ :
tuus, elliigias Dei mauus: ul jam in defunclum Deus hho:, Muliliosus, iniquus, scevuSf iruXf aceibus, ulrox.
iio." i'eai quid fuciat. Ric.
:
225 (V. 425.) COMMODIANI INSTRUCTIONES (V, 454.) m

Grassaris, insanis, delracias niinc ct Dei notnen ; A Vixit : ei, exlinxi. Pauper, Eucey.K, clamat-
Umle non eHûgies poenas per faciaque punet.
: Mox fiiriis ageris ctimpereas ipse, Charybdis.
Nunc \oIo sis raulus» ne venias ignis in xstunu Indisciplinati sic vos diviies esiis.
Trade le jani Ciirisio, ut le benelacia scquaniur. Legeni uaiis istis, non vobis paralis ipsis.
Exue
XXIX. — DIVITI INCREDILO MAtO.
le dives taniis malis, Deo perversus,
Subveniat utique libi quod nunc operasti, si forte.
Differes, dives» nimium lua cuncia videndo Estote comes numinis, dum tcmpiis habetis,
Insaiiabiliier, quibus iidhuc adhsrere quieris. Sicut uimus amal vitem, sic ipsi pusillos.
Yhere post isla, dicis, non spero defunclus. Terribiiem legem malis, bonis leque benignam
Ingraie summo I)eo, qui sic Deuni judicas esse ; Ob.êrva nunc sieriiis, siiblulus in prosptris esto :
Te qni nescienie proiulit, deinde nitirivit Tolliie corda fraudis divites, et sumiie pacis.
Ipse praia lua gubernai, vineas ipse, Ei speciate maluin vesirum. Beneficitis? Adsum
Ipse gregem pecorum, et quidquid possldes ipse.
Nec isiis aiiendis, aut tu regis omnia forte.
XXXI. — JCDICIBUS. •
Coeluin boc et terram et inaria sals:) qui recit, Iniuile dicta Saloinonis, judices omnes.
Reddere decrevit nos ipsos in aareo saeclo Uno verbo suo ([ualiler vos ille detraciat.
;
U
El modo si credis, viviiur in Dei secreto. Dona quam ei xenia corrumpunt jndices : inde
Disce Deum, siulie, qui vuit le imniorlalem adesse, Inde jus sequitur : datores semper amatis;
Ut gratias iiii referas in agone perennes. Cunique erii causa, victoriam toDit iniqua.
Lex docet ipsius, sed quia vagari lu qmeris, Innocens sic ego sum, nec vos incuso pusillus,
Omnia discredis, et inde in tariaros ibis : Blasphemium lullit Salomon quia aperte.
Mox animam reddis, duceris quo le poeniiet esse. Vobis autem Deus esl venter et procmia jura.
Adluitur ibi poena spiritaiis seterna ; Suggeril hoc Paulus apostolus, non ego duplex.
Lugia suni semper, nec permoreris in
Oranipotentem Deum jam nunc ibi
illa,
sero proclamans.
XXXII. — SIBI PLACENTIBUS.
Si lucus aut lempus favet, aut persona provexit

XXX. — DIVITES Hl?M»LES ESTOTE.
Judex esio novus : quid nunc exlolleris inde?
;
Disce, moriiure, bonum le ostendere cunciis. Biasphemas indocilis, decujus priegtantia vivis,
In medio populi quid te facis alterum esse ? In fragilitaie lanla non respicis uni|uam.
Vadis ubi nescis, el inscius inde recedis. Per graduset iucra avidus fortun.ie praesumis ;
Impie inictas, cum ipso corpore sitis Lcx libi non ulla est, nec te iii prosperiiate diiioscis.
Tu scmper divitias : nimium le tollis in altum, Auro licet censeanlur, bacchent aulica semper;
Et lypbiim ducis, nec respicis pauperes ullro. ^^ Cruciarium Domini si non adorasii, peiisti.
Subdiios nunc vobis, nec parenies pascilis ipsos. Et locus el tempus ei persona tibi donatur
Heu miseri ! fugiantiongiusmediocresa vobis. Nuiic, si famencredis : sin auiera, proeo timebis.
COMMENTARIUS.
SstvoTTotw, acnbo, mucerbo. El alibi : ©soxo)/I>to? dei- 466 : Intuite dicta Snlomonis. Ilerum instr. xxxix,
ralus, uis. deo iratus. El apud Festuin : Dirus dei ira v. 481 :Bacclienl aulicn seniper. Davis.
natns. Juvenalis, dis illeiraiisaenilns. RiG. Observa nnnc sierilis. De sierilibus cliristianis di-
Tr qui nesciente protuliL Leg. Te qui ceiur In-lr. lv. Rig. neacientem
proiulit. DAvns. ISeuefacitis? .Ad&um. Hoc ex persona Dei. miseri'
In aureo scpcLo. In aurea Jerusalem : illo scilicet cordiani oflerciiiis, et resipiscenli graiinm atque aii\i-
millt^n.irio inofTens;p felicitatis curriculo. Rig. liuni pr;i'sentissiiuuni snggerenli^, S"ipsum videlicel
In Dei secreto. Su|)ra dixil Sic habet abijssus "
no-:-^ omniiuodu? felilicitaiis anctorem. Big.
T de Dei secreto. Rig.
$ter -^ ôna quani el xenia corrmnpunt judices. Respicil,
Luqia sunt semper Flelus ei siridor denliiim. Ric. nli qnidem rretlo, ad Eccle., ii», iO. In (luem locurn
B.auper, €-jfjriy.</., cUnnnl. \n apographo Vixit ct sic Hieronymiis, l. v, p. 10, cdit. Vicior.
: < Mani- :
extinxit pauper lCbrca clamor. Euiendatio pr.Tchira fesiiis s<'nsiis esi, sed nuMlo iniorpreiaiioiiis ohvol-
Vixil, el extinxi. Paupe\' vjoriy.v. clamat. Ail Coinnio- viiur. Suh sole, inquii, isio yeriintem ei jinlicium
dianus veisu priecedenli Heu miseri ! fngianl longius
: e\<(uisivi ct vidi eiiam inler jiidiciim ipsa siiliselli», :
mediocres a vobis diviiibus, scilicei. Deinde diviiein

: non veriiaiem valere, sed inunera.»Vide psal. lxxxi,
tnducit obloquenfem iu funere pnuperis, quasi dum 2. Davis.
viveret imporiuni, ac nimium insUmtis : :ibegi lan- Yicioriam ioUii iniquo'. In apogiapho legitur, vicio-
dpin niagnani a me moleslinm : Vixil pnlidus iile ria lollit iniquam. Rig.
Lazarus. Extinxi misernm. Tuin de p;iuperis anima Dlaspheminm tollii Salomon. Sic in apographo le-
corpore exma, ct jam in coelum assumpia. Pauper^ gitur, iil &u[iViiJgnominiumci infamium/n\s.lT. wn. Id.
inquil Commodianus. evprr/.a c/ama/ ; quod e>t : la- Dcus esi venier. In animo liabuit Commodianus
v<"ni qiiod opiaveram, quod peiieram a Domino Te- Piiilipp.y III, 19. Davis. :
nco viam qiia itiir in ccclum. Sicautem iii ipsa lapi- Judex esto novM«. Novum nâgisir^liim adepius.
datione Siephanus Video ccelos nperlos, eic. RiG.
: De cujus pra^.<itatHia. Dei, «[iii tanta tibi tain liberali
Furiis Charybdis Angelis s:«taiix' in inlerni vora- inanu prapsi;U. Rig.
gine, nbi noii est substaniia. sed inenatabile profun- Cruciavium Domini. Sic leiîlur in apographo : Cru-
dum. RiG. ciulum Dominiy crucem Chrisli. Chrislum crncipxunK
Operasii. Hoc e?t, operatus esi. A%atx&>?, vel si Tov p.iyu'j izitvov tov ivTrjTrK^.aiCTTtvrjoivaffxo/OTrtcOivTK.
mavis burbare. Simili licentia dixit instr. xxxi, v pro cruciario, Grreci dixere Mariyrium : (juo nonnine
: : ;
22d (V. m,) A^DYERSUS GENTIUM DEOS.

(v. 504.) 226
Teinpera le Cliristo el cervicem illi dei)one. A Tunc juvai
;
in campis crtssis saliari siliquis
Isii honor reinanei et lola (iducia reriim. Et laineii iiivita doinatur utilis equa,
Blanditurquaiiao tibi tempus. caiiiior esio. Minuiturqijcferox c^se, primum dedomata.
Ullima fatorum non providens qu;c le oporiei, Gens, Iiomo, lu ivniei\ nqli peciis esse ferinum,
Sine Clirisio reviviscere non poies unquam. Erue te taiidem, et iecum ipse retracia;
XXXIll. — GENTILIBUS-. Non utique pecus, nec besiia es, sed homo nalus
Ccus sinepasiore ferox, jam noli vagaro. Tu le ipse doma sapiens, ei intra bub arma,
El ego quiioofieo idem fui, nescius, errans. Idola qui sequcris, nihii nisi vaniias a^vi :
Kuiic ideo Domini (iguram sumite vesiri : Levia vos corda perdunt pcene Iiberaios.
Tolliie corda tera ei cxasperaia sursum : ibi aurum, vestes, argentum ulnis refcrlur:
luirate stabiles Silveslri ad praesepc pasioris, Bellalur jbi, deiii caniaiurpro psalmis Amor.
Laironibus luii sub regiaiecia manentes. Yitnm esse puias, ubi ludis, airt prospicis isia ?
in sylva iupi sunt; ideo refugite sub aniro. Sorliris, ignjire, cxtincla, aurea
qua^ris^;
Bellaris insanis, nec respicis ubi moraris.
inde iion effugies posiem, iicei ipse divinus.
Uni crede Deo, uii mortuus vivere possis ; Graiiam quam misii Dominus in lerra
Itgendam,
Sufgas et in regno cum liel resurrectio juslis.
B Non requiris eam, sed sic quasi beslius errans.
XXXIV. — ITEM GENTILIBUS IGNARIS. Aurea prselala venieni tibisacla, si credis,
Indomita cervix respuit jugum ferre iaboris ;
COMMENTARIUS.
vecilatam fuisse basilicam, a Consianlino Caesare Tolliie corda sursum. Alludit ad solemncm for-
inagnince excultaui , narrat Eucjierius episcopus muhim, Sursum corda. Hig.
lugdunensis libello de Urbis Hiero&olymiiance silu. Ex Intruie slubiles. iu apographo : Inlrate stabilii «t/-
ea veio in Yaiicana iibello dociissimus Jac. Sirmoii- ad prwmpia lauri. lii prompiu fuil emendalio : m-
vesiri
dus observavil alieram quo(jue basilicam ejusdem Irate sylve&tn ad prmepe pasioris.Qiid: verba ad
Eccle-
Coiisiantini ereciam luis»e, appellaiamiiue proprio siairoman* pr?estantiam fdciuut noii mediocriler Rig.
Doinine : AnusCasin. iianc cerie latini scriptores eo iNhnium profecto recessisse videiur Rigaltius ai)
jure nuncnpaverint resurreciiouem , qiio jure gr«ci apographi leciioiie, qua) ipso leste sic se habet
criicem dixere miriyrium , basilica; illius nomen,
cujus pra^cipue meniionem fecit Eucherius. lôrro C Intrate slabilis silveslri ad praesepia tauri.
vocabuiuin iliud, «v«o-T«<Ttv, pro ipsa lidelium resur-
Sirmoudus apud Eabricium in Delect. arqunieni.
rcciione, Commodianus iiosier ad sua iatina Irausiu- .
p. 2'i9, iegebai :
lii, in>ir. xlhi. Nemo lamen idcirco basilicaj qiioque
iiomen fuisse negaverit. Sed iiummun>sub Coiistaii- luLrate sLabiles vestra ad praesepia lauri.
lin,o cusum, cnjus pars anterior exUibei viri, absque
nomine iillo, vultuui ; posierior verb, lempli inier

Ouae magis placei quam Dodwfelliana :
diios miliies siructurnm : Christi bomiui efligiem

lulrate stabula siiveslres ad praesepla tauri.
pneferre, uon alio mngis argumenio probaijitur, qMam
quod Christus ipse dixerit, desiruciuruiu se lem-
Davisius lamen Dodwelioaccedit: qui quidera pluri-
plum hoc, se ipsum demonsirans, et tiiduo posi re-
bus suam hujus loci euiendniionem lueiur in disser*
paralurum ; hoc est se quoque ipsuiii resurrtclu-
,
tatione de Conmodiani maie §§ 6 et 0.
rum, signilicans. Absque iilo cerie signiiic.au, ad-
Siib regia lecta, \\\ Ecclesia Chrisii. Sub rego
versus eos (jui forte vuiium iilum esse negaverini
Chrislo. HiG.
Christi, niulto Ifevioribus aget conjeciuris, qui con-
Refucjiiesub anlro. In cryplis Ecclesiai chrisiianaei
tradicei. Jam si veramillic csse Chrisliefligien), \niv-
Et fortcau alludii ad illud lemporis, quo Silvesier,
queaiinos treceiilos serv:'t:tm fnisse ;irci)eiy|ii lidem
ad mouicmSoraclem cum suis clericis deiiiuissc crc-
credimus, cur lamdiu prcmitur res lanio siudiv) cul-
ditur. RiG.
luque christianis oinnibus conspicienda? cwr aulem
apud illos t.mdiu iaiuit, qui luiu foriimsuu; sibi de> '''"^"''' episiolar. ii. Ep. i,
^/'T' '''"f
•
"'^î''''^'
pingi Chrisium volunt? Etenim Sirmondus q.ii num- D ''''A ''^T'

JJoniatur utilts
'''""»^' ^'^'
.r''cqua. il>c cxemj>fo n, . •
mum
.n..r.. ,M.r,. hitc .oni.Mv.
vidit, !„>.. tantum Mit
ait f^m«rr. esse ,;V;,i.
faciem ^;:c.:, viviJaiircl
,
.
'
narr;(t
PhiloslraUis
Apollouii lr;ilrem a fralre suo juiilore fuisse
gravem, Austeram alicubi dixi, ut sic qu;uii oiiniine
COrreCllini. KaXeiVOV f/iv UKrmP ol /.«T«ip(ivT£f Tovg 5*J-
dcrogvrem iradiiionibus pairum, primo illo Christi
(TYi-Jio-jg TS xat p.-o £\)ix.yfjjyo\jg rwv t/TTrwv s; TrsjTw
SiCcuio proximoruiii, quibus nec pudori fuit iieque jjyays
Twv «a«/>T>ja«Twv, elc, lib ij C. 10.
y.ul iMzspp-JOiJiLVs
fraudi, ne(|ue iiem odio, T& ojo-stSe?, 76 ^.-vj;,-, zi sv-
hiira sub arma. in c;istris' chri.sti;uiornm lias nii- :
7US; 'AV.l T5QV o-^^tv «ti7%/:i"/iv i^.IG.
Temoeru te Chriaio. Obiempera Chrisio Com- :
les Christi in Ec( lesia Chrisii. Ric.
: Uxc l')culio —
non potest id denoiare, quod vult Rigaltius. Locus
pone vitam tuam ad Christi leges, secundiini mim-
milii videtur corrupius , quem levi inulatione sic
daia Chrisii. Rig.
emendarim :
GENTiLiuus. Omoibus quidem sed iis pra-seriim, ;
qui adhuc per Iialiam passim et Roni;i' s;evieb;(niin

Tu te ipsa doiua sapiens, et inlra sub autro.
chrisli:inos, aul Christi nomen sive discipliiiam ode- Gentiles tamquam bestias alloquilur, qua ex silvis
r;int ac deridebaut. Hig. iii antra sunt compellendLC. Supra iiisir. .vxxin, v.
496.
Domini figuram sumite vesfri. luduiie Ciirislum
In silva lupi suol ; ideo refugile sub antro. Davis.
Dnmimim. Paul. ad Rom., xiii, ii, et ;!d Galat , iii,
27: In baptismo Christum induistis. Suinile ligurani, Beslins. De beslia ft^cit maseuli;ium bcstins. Rig. —
characterem Chrisii. iloc cst : Servaie m muaia et Leg. Sed sicy quasi beslius, erras : ul res ipsa do-
priccepia. Ipse Ciirisliis. MaHh., xi, 20 : Discite a cei. Davis.
me^ quia milis sum ei iiumilis corde. Cude subjungit Aurea prcefaia. ilic etiam fabuiam ingerii ftfille-
Commodianus : Tolliie corda (era. Rig nariorum, siveaureoe etgeinmalae Jerutaiein. Ric.
, : ;: .
227 (v. 518.) COMMODIANi LNSTRUCTiONES (v. ^9.) m

nursus et incipies immorlale vivere semper. A Templorum culluras, dnemonum fata vitaie
IHud quoque dntur sctre Quod ante fuisli Yeriite vos Chrisio, e.t erilis Deo sodales.
Subjecium te proebe Deo,qui cuncia gubernai. Xanta Dei lex esl, qu3c mortuos vivere dbcet.
Imnum Dominus proferre prscepil
sibi solus
XXXV. — DE EIGNO \IJM ET MORIIS.^
Zabolicam legem onmes omnino viiate.
Adam prololapsus, ut Dei praccepia vilaret,
XXXYI. DE CRUCIS STULTITIA.
Beiias lentator fuit de uividia palmae
Coniulii et nobis seu boni seu mali quodegit» Deduplici signodixi, mors unde processil;
Dux nali naiivitaiis, morimur indeque per ilium '
Ei iterum inde procedere vitam frequenler.
Ex divino (pse ut recedens exsul a verbo. Crux auiem stultitia facta esl adulteriaegenti.
Fihitis sex miilibus annis immoriales erimus. Rex seternitaiis per crucem dirus adumbraf,
Gustato ponii ligno mors intravit in orbem : Ut sibi nunc credant, o siuUi morte vivenles !
Iloc ligno morlis generamur vilae futurse. Cain juniorem occidit, nequam reperlus:
In ligno pendet vita ferens poma, praecepia. Inde Enoch suboles Cainsea nati feruntur.
Cavete nunc vitalia p#nia credenles. Sic gens iniqua increvit mundo, quce lianquam
Lex a Tigno daiaest homif»i primiiivo liraenda, Transmittii animos in Deum : credfepe crucem
Mors unde provenit neglecla lege primordl :
B Venit in horrorem, et dlcuni se vivere recte.
Nunc exlende inanun),et sumede ligno vitali. Lex in llgno fuit prima, et inde s«cmVda.
Opiima lcx Dominl sequens de ligno processil. Terribilem legem primo, cum pacerevenit.
Perdiia lex prima ; gLisiatunde licet iUi. !ii pr^varicationes vanas eiati. ruerunt :
Qiii deos adorai veiiios, maia gaudia vitGe. Trajectum ciavis Donjinumcognoscere noluut
Respuil-e gnsium ; sufflciei scire quod esset. Jadicrum cujuscura vcnerit, ibi dignoscent.
Sivivere vulUs, reddiie vos legi seciuidiie. Abel genus auiemcredil modoChristo benigno.
COMMENTARIUS.
De lig:?o \iiM ET MORTis. lu hac instriiclione non servationes ad Hesychium noviss., edit. v. ââXXetv :
servatur ncrosiicliis, sed seiies tiiierarum alphabeti sed in prhiiis Dij^sertiUioties Ihietianas a Tilladeto
Sic ei infra iii^tr. lx» ubi tnmeu deest liiiera x. cdiias, t. I, p, 93-95. Vide qiioque infra Rigallium
Adiimprotolapsus. Alludilad proiopiasium. Rig. ad inscripiioiiem y??sfrMC/. xxxvn. D.vvis.
Berias tentaior. Diabolus, bestia pro serpens. Sic DE CRUCis STLLTiTiA. A^nicomposilo vocabulo Iên-
inslr. Liii Tu libi pmierea in betiam parcerenoti.Wio.-
: (fum, crv.ci!ituUilia crTaVjOouoota -aul deoril acrosii-
;
h) lesJamentis patri:ircl»arum , sibyllinis oracuiis ei C chidi versus.

aliis mullls velerum scriptis, diabolus ^slicr.o, ut Com- Crux dutem sluliitla facta esl. Pauius ad Corinth.
inodianr.s belia^y dicilur. utraque scribendi ra-
Sed T^lr.fTt \xr.)^Lv.. Hic vero Com.modiarmis univerbim ad
ilo prorsus est viiiosa. Vei iim nomen esi beliat. Vide omiies genies quce idola coiunl, ut per gcntcm ad'
Lsserium adc. H, Episioli» art Fhilipper^ses Ignaiio ulteram significei Cainâm.
adscriptM. Davis. • Per crucem dirus adamorat. Ct supra, obumbranl
Vux vox media» sen-
naii milivitatis. Oliosa jacot poputum sirnplicem. Cruce sna Chrisius sapientes sjk-
suuique Leg. Dnxmiivitaiis: hoc esi, qui pri-
Uirliat. cifll pro* siuMis et faturs frribirix. Adnmbravii eos diri-
mus t»mniuin milus fuil^ seu prutoplasius, Davjs. late crucis.tam admiranda divin?e rnajestafis patrans
Ciivete nunc viiatia poma credenies. Super iore versu facinora. Rig. —Blasplteruiiie r*eus est, qui Salvato-
Cliri.stuin sigiiihcans dixerai Commodiamuj In ligno : rem nosirnm, dirum vocaverlt. Leg. Rex ceiern. Di-
pendel vitn ferens pomu, pnvd^.pla; cur ergo jain, niO' ros aduiUbYdt\ ut sibi nofrcredant. Sic lustrucL xxviii,
jiei, iit poma vitalia caveamus? Ommuo leg. : Cnvite v. 419. Excruciam poenisdiros. Davis. — Hac posiia
nunc pomn credenies. Sic mox
viiaiia v. 535 : Nunc emendatione, respexerri CoiT!n»odi:»nuS illiid, Luc^
extende manmn, et sume de ligno vitali. Davis. viiT, 18. Utvidenles non videant, et audientes non in-
Lege Legeui priinordialem dixil Tertul-
priniordi. leiliganl. GonPcr. el Mattlt.y xiii, 15. Et vid« mox
liauus, lib. adv. Jud.,c.2. KiG. infra, v. 577.
Optvna tex thmini sequem. Lex secunda : Novum Inde Enocli suboles Cainaâ. fn apographolegitur
Te.siamentum, Evangelium. Rw;. Inde Noliel suboles Canancei. De isto Enoch Euse-
Reddite vos le^ji secundci. S\& supra^ insir. xxvi. y^ bius, priorechronicorumlibro, quem edidit Scaliger:
'"" '*"
NQuilla teredduut.
'^ I\ig. ' « IsicEnoch alicr esi: non qui triinsposiius esi, ut
DiHraonum faia. Oracula idolonim, idololatraruin non inorratur ille enim tilius est Jareth seplimus
pnesiigias. Rig. -^ Fata quidem, <irGcuia donoiare mo- nb Adam. » Rig
:
—
Vid. Genes., iv, 17. Hunc Evwo-ov
iiet Servius ad Mneid. v. 703. Sed de respon?is
, vocai joseplius, Antiqq.^ l. i, e. iii. Et ita sane non-
deorurn non agii Commodianus. Meo pericuio I.^ge : nulla Lxx viralis liuerpreiailcmis exempiarin. Davis.
Templornm cuhuras dazrnonum fana vitale. Davis. Cum pace revenit. Qui sit borurn verborum sensus,
Xania Dei tex esi. Sancta. Sic Xantonts^ StmJoncs. equidem non video. Fortean legendum FAimiese- :
Elias Vinetus ad Ausoiiii epist. xi. Rig. cunda terribileni lcgem primo cum pace revincit. Ix>.
Znboticam legem. Src ihfra instr. lix, v. 92:2 : Abel genus aulem. Innno genus Selhi, quem ipse
Cuncta de Zabvh pompa. Ei inslr. lxviii Zacones pro : Adanius (seu poruis, ipsa Eva) aii posiium siin a Deo
Diucones. Mortib^ persecut^^ c. xvi.
Lac(.Qnli(is ds fuisse semon aliud pro Abeie, quem occiderai C;»inus.
Post itlas novem gloriosissirnas pugnas quibus ale Za- Lucas, ad Seilmm, non ad Ciiiuum (ad Abelem),
butnsviciuse!it,nunesiausus utterius congredi tecum. Cbrisii genealogiam referl. Qu« aulem de mlalga-
Alii quoiiue scriptoreR ecclesiastici eanulem loque*i(!i miu fUiorum hominum cum fiiiis Dei, qui et Egn-gori
raiioiiem usurpasse noscufUur llilarius iu c. 26. : passim in scripiis veterum repciiuntur, tot fabula-
Alaitli. ilieionymus in versione Hoiuiliariun i, iii, rum inlricaia sîni conimeiitis, ut quid afiirmari li-
VI, IX et XI. Origeiiis in Ezecliielcm utreliquos prae- : quido Dossit minini^discerjiant eiiam perspicacis-
,
iereairms. Cretcrnm de pariicula Sia in â aiolicum simi. VideiUur Suidas. in vocabulo Umyau-Mt, cuiu
inulaia, consulere prx-stai virorum eruditorum oh-
; — ;
£29 (V. 6'60.) AOYERSUS CENTIUM DEOS. (V. S8/*.) 250

XXXVII.*— QUl JUDiEIDlANT FANATICI. A Dixit ICsaias incrasâlo corde vos esse.
Aspicliis iegem, quam .Vloses allisii iralus.
Qnid? mediiis Judaeus, ^nedius vis esse profatius ?
Et idem Dominus dedit illi legem secundam :
L'nde lion effugies judlclum Chrisii defunclus
In ilia spein posuit, quod vos subsanati reicilis.
Ipse c;tcuseras, oi ad ctcos inlras, iiieple*.
Sed ideodigni non eritis regiiocajlesli.
Idciico c*cum caecus in icssam dcducil;
Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis XXXIX. ~ ITKM JUDÎS.
Discentesad docios eant dociique recedant. Inspice Liain, typum Synagogaj iuisse;
At lu ad eos vadis, uiide niliii discere possis, Tam jnlirmis oc\dis, quam Jacob in Signo recepit:
li^xis pro foribiis, iiide et ad idola vadis El tamen servivit rursurn pro minore dilecta.
Jnterroga primumqmd sitin lege pnipceptum; Mysterium verurn et typum Ecclesiae nosira),
Dicnnt ilii libi, si ju^^sum esi deos adorare. Intuiie pl^ne dicium iitebeccai de coelo :
Ignorantur enim propier quod maxime possunt. Unde similanies alien», Chrislo credalis,
At illiquoniam lêi sunt, ex ipso deticlo Deinde Thamar partum geminorum adile :
Niiiil de pnsceptis Dei nisi mirabile nafrant : Ad Cain intelidJte, primum terrae cultorem,
Tunc lamen iii fossam iêcum Vos c;eci deducunt. ^ El Abel pastorem, qui fuit immaculatus
Fuuera suni, iiinilum de iliis nota relerre. In frairis exiiio ofierior maciatus a fralre.
Aut quia coucludii agi'um oongesliis arairl. Sic ergo percipiie, juniores Chiisto probatos.
Noluil omnipotens illys iiiieliigere regem ; XL. — ITERUM IPSiS.
A scelere lanto refugit ipse cruentus.
Incredulus populus, non esi hisi vesier, iniqui,
Tradidii sese nobis superaddita iege,
Tot iocis et totiens rftprobatiis lege ciamantuni^
Inde modo laiilant noniscum regie deserli.
Etsal)bata vestra spernii et iricesiiTias Ainis
C«ierum in illis si spem esse puiaxis,,
Respuit onioino universas vesfras de iege,
In lotum erralis, si Deum el fana colaiis,
praecepta
xxxvnii
— "ûD.îS,
Ut neaacririeia
Miliere
facereiis iili
qui dixii lapidem in scandalo vesiro

Improbi semper, el dnia cervice recalces, Iniqua 8i<]ui non crediderifU morie perisse ;
Yinci vos non vuliis, sie iigeredes eriiis. Perque alias leges salvari dilectos : inde
COMMENTAUIUS.
Excerpiis scaiigerianis ex Enochi iibro i, et Colle- Quam Jacob in sifjno recepH. Supposilflm sibl, pro
ctaneis peiavirtnis, volumine de Angelis. Rig. ^ Rachelequam diligebat.
QUi JUD.ti DiANT FAAiTici. Ju«laizant. tn aniiquissi- In signo. Mysterio et llgiir.1, veteHs Tesiameini.
mis Cypriani codicibus concil. Carliiag. Exorci<!i;ire, Prominore dilecla. In apogiapho, pro minvrb de-
pro Exorcizare. Sfc ei iassir. xxxv.^ iuholicum ieijem licio. Mendos-e Gypr»anUs Minorein speciosami in ly-
:
pro Diaboiica, el passim x.a('cnes , pro dincoues. Hig. puni EcciesiiV. UigalT.
Ipse ca'cus erui. Procui dubio legeiiduui Jp&e Cie- : imuile piene diciiiin lUbeccai de cceto. Respicit au-
cus erras. Dayis. elor 6'eH. XXV. 23> Kai uixt Kvpit^ «cCtfl ('Pi-oE/xj;).
Fumera sunL Aliudii ad vulgaium ijlud, Aif x/5«fAS/2 Auo eQi/ri Iv t« yv.TToi aon il&i'' vM Bvo /ko/. iv. Triif
QavcTQ? Oa.nibe re[)Osila liHirs est : Occidit miseros
: zwXiar crov 6\««rTa.Aa3-0VT«e' xat )t«Q? ^.o5 Citspi^tc ,
Crnmbe repeiila tnagislros. Uic. •/«i usi^wv dovAsvirej tS) g),a(T<rov«. Adedluret Di Pau-
Aul cjuia conciudil agriun condeslus aralri. ACrosti- lus ad Uom., ix, l'^, 15. Uavis.
cliidos nsodus \\m capii plnra. Uic. Siinilantes alience. Yirgii. ~
Formam adtimilata
A scelere lanio. Sreius inieUigit judseorum, qui Camerli. Uigalt.
regem suuni Doininum noslrum crucifixere. Uk;. Lege cUunanlum. Scriplis Propheiarumi Slc la-
Refugil ifse cruentus. In ipsa cruce Chrislus con- slruci. Lvi. Si prophQia tanlum acclamassei in nubem,
summaiis oiuniljus quue Paier mandaveral, abuicavit Alius. Qui et Allissimus. Uigalt.
populum ingralum, coiivciiitque sesi^ ad naliones ex- Fl sabbaia vesira spernit ei tricesimas AUns. Oigituia
lera.«;. Criieniuui hic dicil, quem supra diruni. Uio. intendit Commodianus ad Esaia? i. 13, 14. jSe offe-,
Absii iil benii*>iissiinus liumani generiij Hedeinplnr, rntis ulira sacrijiciwn fruslra : inccnsum abaminatio cst
cruentus noiniuftlur. l.eg. -4 scelere iauio refugii ipse D milii. Nmneniam et sabbutum et festivUuips alias non
cruenlos seii posl lantum sceius Judceos istos .syn-
: feram : inigui sunt ccetus vesiri. Calendns x>istrus ei so-
guinolenlos aversaius esi ( eodem sensu , quo supra lemnilules bestms odivil anima mea. Pro Neomeniis et
V. 547 ). Davis. Cuiendis Conimodiiinus incesimab dixit. Sie et IJora-
Vinci voi^ non vulfis. Sie .supra insir. xxvii. Viii- tius lib. I, Sat. IX, 61>.
ceris insipiens. Al insipieas , cuin vinci se paliiuri Ho(iie iricesinra sabljSla vin' lu
resipiscit. jud;ci qui reciilciirant , vinci nuiunt. Ui£i. Cunis Judu ts oppeuere ?
Quodvo!< subs. Leg. quam. nempe iegem. Davis. Hac de re videalur Scaliger, Cctnoix, hagog.^ l|b. iii,
hispiceLiam. liis aiguinentis pugnanl, Jusliniis, pagg. 225, 264. Davis.
Tertiilliaiius, Cypri:uius et aiii Palres Cbristiani ad- Jniqua morte perisse. Moriuiim esse : sublaluin de
versus Judi«os. rehus bumanis. Humano seu pothis Ellinico niore
,
Tam infirmis Cyprianus Majoreni Liani

oculis. loquiUir. Neque enim perisse dici (ieuet, qui a mor-
oculis infirmioribus. Sulpicius Severus Liaoculis de-
:
: ivjo die terli.i revixit. Rigalt. Jniqud morte pe- — —

formior. Hancce Lfiim Coinmodianiisaii lynuni Syna- risse. De Cliristt) accepit tfrcia Ikcc verba Rigallius.
goga; fuisso al i\aclieiem junimêm ei pu'efrrJorem,
: At irfSpeclo iScripiura^ lextb, quem sane respexisse
Ecclesiu? Cbrisliauiie. Qnx sane coinparaiio dccuiit Coinniodianus conrperflur, videtur aucior locuius,
&upercilium Judceorum, (jui Sinagogce anguslias^ Ecviii' non (la Christo, sed de inctectulJs Judjcis , quos im-
$ic? lutiiudini prceferebani. Hieronymus Episi. ad , qua seu mala mbrte pertsse tradit. Conier Isd^ \iu ,
Dardanum Hi} 14, <5 cum i«a«A. xxi, 42, 44.
. : , :
m (V. 608.) COMMODlrVNl LNSTRDCTIONES (v.eaO.) 232

Suspensam in ligno vitam, nec illi credilis, A Recapiiulantes scriptoras ex eo Judaei,
Jpse Deus vila esi : pependit ipse pro nobis. Exciamant pariier ad excelsuro sese decepios.
Sed vos induralo corde subsannaiis euindein. XLIl. — DE POPULO ABSCONSO SANCTO OMNIPOTENTIS
XLI. — DE AaNTICHRISTI TEMPORE. GHRISTl DEI VIVI.
Dixit Esaias : Hic homo, qui commovel orbem, Desidereiur absconsus ultimus sanctus,
El reges loiidem, sub quo fiet lerra deserla. Et quidem ij^Miotus a nobis ubi moretur,
Audiie quoniam propiteia de illo prxdixit Per novem iribuni agens, el dimidiara nobis
Niliii ego composiie dixi, sed neglegendo. ...
Tum sciiice.t mundus iinilur, cum illeparebit. Pr;rceniique per legem vivere priscam :
In Ires imperanles ipse diviserii orbem : Vivanius nuiic onmes; novella traditio leîs :
Cimi fuerit auiem Nero de inferno levalus, Lex ut ipsa docet, apiius judico vobis.
flclias veniel prius signare dileclos. Obrelicix^ duic iribuum el dimidia : quare
Kes qiias Africae regio ei Arcloa iiaiio, lota Ab islis dimidia tribuiim ? ut manjTes essenl
In septem annis tremebit undique ierra, Beliiim cum Inf-erret electis suis in orbein :
Sed mediiim lempus Helias, medium Nero lenehit. Seu ceriesanctorum choriis propheiartim
Tunc B bylon meretrix incinefacia favilia, B Consurgeret ad plebem, qui frenum imponcrei illis,
Inde ad Jerusnlem perget, vicionjue Laiinus Obsceiii quos equi Jrucidaruntcalceremissa;
Tunc dicei : Ego sum Chrisiiis qivem semper oralis. Nec rueret lemere ad pacera manus aliquando.
Ei quidem conlaudani illuin primitivi decepti. Semolae sunt isl(e tribuum, et mysteria Chrisli
Muitasigna facif, quoniam ejus pseudoproplieia. Oinnia per istas compienJur sgbcuIo toto,
P:'aBserlim wi credant iili, loquetur imago. Suni aulem de scelere duorura fratrum enal?e,
Oinnipotens tribuit ui lalis evadat. Auspicio quorum facinus secutac fuere.
COMMENTARIUS.
Dixit EHaias. Quae sequuniur non sunl npud Esaiam observavimus, quoe huc perlineant pag. 271 el 3i3.
!it jani isihiiic verissima sit Auctoiis pracfalio ; Niliit Rigalt.
se composite dixisse. Scd est tameti apnd Esaiam de Victorque Laiinus. Iren.ieiis, iib. v, cap. 25. < Sed
Nuva Jeiusalem locus, qui ab Justino Mariyre adver- et Lateinos nomen hahet sexccntorum sexaginta sex
siis Trv^phonem citatiir pro lemporrt illo niille aiino- numerum. Et valde verisimile e-t, quoniam novissi-
ruin, ^l est prophetiic cap lxy, Uigalt, Menôria — miiin regnuin hoc ii:ibet vocabnium : Latini enira
Inpsus est Rigallius, quum ea quie sequuniur, apud C suni, qui niinc regnani. Sed non in hoc nos gloria-
Esaiam non esse conlirmaret leguniur enim cap. : biinur, efc. > Quam isie Latinus ab iilo Silvesiro di-
i i, 16, 17. Numquid i$le est vir (jui conlurbuvit terram^ versns! ad ciijus praesepe cunctoS convocat Chrlstia-
qui eoncus&iL regna, qui posnit orbem desertum? elc. nos, Inslr. xxx. Hig.
Qisod propheia de rege B ibylouio dixerat, Commo- Primiiivi decepti. Sic Inslruct. xxxv homini pri" :
dianiis ad Anticbristum detleciit. Davis. milivo. HiG.

Qui commovet orbem^ el recjes lot. Commovei orbem Loqueiur iwiaô. Apoc. , xm, 15. Hoc eliam de
el consimiliter reges. Jam s.*epe observavimus hanc Apollonii Tyan;ei imagine narralor. Id.
parlieulam /ofjdew in hoc significaiu. Hecapilulantes ex eo scripturas. Hesychius : ova-
Jn lre$ imperanies ipse diviserit orbem. Si sana sit /Sflta^vaioiJTai, cj/xTrXtjopuTae, eTravoXattâvet. Frequeu-
exeinplaris leciio, re vera Commodianus ha^c negli- ter usurpai hoc verlium Irenieus v, c. 15, de
lib,
genio dixit. Antichrisius enim ncn in ires imperdnies ipso Christo : t Recapilulans, i inquit, < in se omnia
orbim dividerey sed tres reges superarc debuii. Vide qua: in coelis, el qn^ in terra sunt. i El paulo post
Dan.^ VII, 'U; lren:«um , lib. v, c.«pp. 45, 26; et < Hivc igitur in semetipso recapiiulatus est, adunans
Lattantium , vii, 16. Forsan legendum : hominem spiritui, etc i TertuUianus lib. v, adv.
Marc. : < Siciit verbum iilud in Grseco sonai,*recapi-
In tres imperanies ipse devicerit crbem
lulare, id esi, ad iniiium redigere, ve! ah iniiio re-
scu adversus ires imperaiores pugnans, orbem sub- censere oinnia in Cliristum. i Esdr. iv, 12, 2o Qui :
jugarit. Davis. recapitulabnnt impietaies ejus ^ el qni perficient noviS'

Nero de inferno levatus. Sic Instr. lxi, de cloaca^ sima ejns, RiG.
tevatus. Depravatissime in apographo Herode inferno : Per nwem tribum agens. Leg. Per novem tribcum
kvatUS, RlGALT. agens. Sic mox, v, 658 : Obreliciai duas tribuiim et
Aledium Nero tenebil. Sulp. Severus, Hisl., n, 28, dimidia. Davis.
« Opinione miiltorum recepium fuisse ait, ipsum An- Aptius jndico vobis Haec verba levi rautatione sic
tichristum veniurum. > Rigalt. Tres annos cum — correxerim : Apertius indico vobis. Obscura scripiu-
dimidio regnabii. Irenxus iib. v, cap. 25 < Dabitiir : rariiin de iioveut tribubus et dimidia, de Autirhristo
in manu8 ejus ( Ai.lichrisli) usque ad t^mpus tempo- alii>que nonnuiis se declaraiuruin proJiteiur Commo-
rum et dimidium tomporis hoc est, trienniuin et sex
: dianus. Kig.
menscs, in qiiibus veniens regnabil super lerrain. > Sanctorum chorus prophelarum. Syuodiis episcO"
Vide sis eicapp. 2B, 30, ac Laciantium lib. vii, cap. ponim. KiGALT.
17. In eadcm senteniia fuii iiieronymtis aliique ve- Obsceni quosequi. CarpitNovati et Novatiaui scelera,
lcres. Davis. An iribus? — qui jibsienii ejectique Ecclesia plebem adversus opis-
Tunc Bubylon mereirix. Qiia in Apocalypsi Joannis topos suos accenderant. Vid. Cypr. Epist. A9. Ric.
habei in fronte noinen, aysterium; Bubylon magnay Nec rnerel lemere ad pacem. Hoc periinet ad hisid-
mater fornicutionum et abominniionHm lerrce. Teriui- riam h>psorum el sciiisinaiic<»rum, qui faciiosis pren-
lianus lib. adversus Jud;c',^ < Babylon apud Joannem : salionibus episcopos perurgebant , ul p;iiceiii indignis
nostrum Romanae urbis figura est. Proinde et magtjge eiiam inviti concedereni. Rig.
ei sui>erbaB et sanciorum debeilatricis. i Auciores De scelere duorum fratrum. Quondam fralran),
finium reguudor. Babylonem Roniam dixere ubi et : liodie apostaiarum. Ric-.
) : — : ; :
233 ( v> 649. ADVEftSUS GEiNT iliVl btOS. (V. 676. ) 25i
Noii iniriiciiio lales dlsp.Tsi sunl ipsi cnienli ; A la variis p<Buis cruciabii sibi crodenies.
Convenieiit iieruni proplep nivisieria Chrisii. Yentiim esl ad (inein, qiio lollumur scmidala munilo.
Tunc auiein properani «ompieri legis n.irraia. Iiicipiet Domiiius jiidicium dare per igneiii.
OiMnipoieiis descendil Clirisius ad suos eiecius,
\Llil. — DK S.rXCLl ISTILS Fl.NK.
Oi)}^curali noi>is qui fuerunl lenipore lanlo;
Dal iiiba coelo sigmim, subl:ito leone
Millia tot facli : illa csl gens vera coelesiis.
Kt liuiii siibiio lenebr;»: cum cceli Iriigoro.
r^'oii naUis auie pairem nioriiur ibi ne(pie doloros
Sumiiiitlii oculos Dominus ntlerra iremiscai;
In suis corporiluis senliunt, aui lubcra naso.
Adcl.imal ut el audianl omnes in orbem :
Pausanles in lecto suo niaiure receduiit,

Ecce diu lacui sulfcrens lanio lempoie vcsUa.
Omnia conipienles legis : ideoque tuiantur.
Conclamanl p:uiler pl;uigciiiesscro geinenles;
Trnnsire jiibenlurad Dominum parlibus dexlris,
Ululalur, ploratur, nec spatiumdaiur ini((uis.
Exsiccal fliivium qiiihus sicut anie irajeciis;
Lacianii quid faciei mater? cum ipsa cremaiur.
Nec minus el Dominus ipse procedilcum illis,
In flamma ignis Dominus judicabii ini.juos:
Traiisiit ad nostra ; veniunl cum rege coelesti.
Jusiosautem non t.uigel ip'nis, sed immo delingei.
ia quoruin itinere (|uid dicam quod Deus educei?
Sub uno morantur, sed parsiii senteniia llcvii.
Sulisiduni monles ante illos, ei fontes erumpuul B.Xantus eritardor, ut la|>ides ipsi liquescani;
Caiiestem populum gaudei creaiura videre.
In fulmina cocunl venii, furitiracoelestis,
Hic tumen fesiinani malrem delendere caplam.
Utquacum<jue fugii inipius, occiipatur abigne.
Rex Dutem iniiitms qui obiinel iiiam^ ul audit,
vSuppeliiim nuilum erit, nec nauiic!) puppis:
In parlem bore:e fugil, et eolligit omnes.
Fiammat Ameii genies, eiMedi Parthique fervent
Sed cum se iniidei excrcilu Dei lyranniis
In annis milie, ui rerunl operta Joamiis.
Terrore ccelesli proslernuulur milite coeli;
Nam inde post annos mille gehcnnie tradiintur,
Ipsecutn infando compn^hendiiur pseudoprophela.
Ei fabrica cujuserant, cum ipse cremantur.
Dccrelo Domini traduulur vivi gehennae.
Ex eo primores ei duces servire j^jbenlur.
XLIV. — DE KESLKKECTIONE PKlMA.
Intrabunt tunc sancli ad anliquê nliera mairis. De ccelo descendel civiias in anastasi prima
Ut aulem et illi refrigerent, quos male ille suasit, Est quod referamus defabrica lanla coelesti.
COMMEISTARIUS.
CruenlL Truces. diri, atroces. Rig. G qu» Angelus beato Martino nuniiaverat: Ctim ab eo
Propter wy&teria Cliristi. In apographo : propter de fine sasculi quwreremvs^ ait nobis: Neronem et An*
my&ieria castns. RiG. tichristitm prius esss venturos, eic. Et paulo posl:
CotupUri legis narrala. Mac Inqueudi formula usus Deniqut Neronem ab Antlchrisio esse perimcndum
est, de(|ue Aulichri^Hto et fme &:i'culi consentanea etc. RiG.
Commodiano scripsit, circa amium 560 Q.
Chrisii In flamma ignis. Paulus. II ad Ihessal., i, 8, sv ir-urA
Juiius Hilario : < Si nos imperio Dei, quod iidete (fkoyhi, ApoC,XIX, 12, 9>>o? T.'jphg. UlG.
est, audiamus, acci|)iamus necesse est quidquid nobis Ui accupaiur ab igne. Leg. occupeiur: quod ipsa
divina lex fidtMiier enarravii. eic. > HiG ,
posrulat laiinitas. Davis.
Aut tubera miso, iii apngr. ubera nalo, prave. Ozai- Flamniat Amen Amm.S evhwm Dei quo ip«;e Domi- :
n:)m signiliraif.vel potius po!ypiim. Oz:Y'na, inalum nus desigmilur: 6 Ttiavog '/mJ. vj.r/jvjfjc; u.pynzfic x-ri- -r)
ulcus in n:»>o, a poiypo pisce noncupatum : et esi (Tfw; ToO ©»oO. Apociil., 111, 14. Queniadni» (liim vero
zap>tvw5s>, nares uri,'et el slrangulat. Rig. liac Instruclitsiie Commodiaiius ail. Flummal Amen,
Pavsuules in lecio. InsQriptio veiu-i Mediolani aure- sic per Ecclesiam R »ui:«nam ad simililudinenj coelesiis
UUS, EL'SEItlU>, MATRI. COiNTRA. VOTUM. HDEL. PAUSANT. toniirui Amen rebonre dixit Hieronymus. proceuiio
Gruterus i». ml. 9. Rig. lib. 11 ad Giii. Yid. Isid. Otig, vt, cap. 19. Rig.
Transire jubentur ad Dom, Sic inscriptior.e anliqua, Vi ferunt operta Joannis. In apojjniplio iegitnr
\ienn:i^ Allobrogum. Transiit sub die... Orbis. (Jl ferunt corpora sunctis: qnod proco! diibio dcpiava-
Fau to. Viro. C. C0N>S. HlG. — tum esl. Ut ferunt operta suncli, vel
Emeiidamiis :
Feslinant mairem df(endere caplnm. Hiercsolymam potius operla Joannis. Yelerrs glossui Operium^ :
signilicat. Videsis lostr. xli, v. 023. Davis. ^ «7r6x/5V'fov Apoc.ilypsin Liuii.i dixeie licveiutionem.
Prosternuntur miHie copli. Yid. Apoc, xix. 19. Iti De Ap"caly|isi Jijamiis, Sdlpiciiis Sevetus Uisl.
apographo legiiur pro&lernunlur milites Eli. UiG.
: Eccl., 11,51, inierdiibi:» recinsei. Ilioronvnius epist.
Proslernunlur viiliie cceli. Lmendatio Rigaltii sol;e- ad Dardatium cxxix, num. 4, ubide Episioia Byroaku
cam reddit orationem : pnccesserat eiiini tynmnust ad Ilebneos Vtramgue, impiit , su..cipimus (e;>is-
:
nomeii siogulan^. Les; proslernuiHur mililes illi, vi- lolam nimirum ad llebr;*os ei .'ipocaiypsiii). Qnx
delicel Antichrlsii. Vide Lnnciaiilium, Div. tnslit., certeRevelalio mysleri:» nobisexhibet v:ddeoperia et
lib. vu, c. 17 el 19. Davls. abscoiidita. Rig. —
U(r Apoc:tlypêos (/.vfJivxicf. jejune
Pseudopropli. Ap.ic. xix, 20. * nimis Ri-fallius heic. Faililur \ero dum scnliil Apo-
Primores et duces servire. Infra Instr, lxxx, dicel ralypsin inter dubii recensere Sulpicinm SeveiMiiu,
Sub jugo serviU porienl viclunlia coUo. Sic enini ille Hist. eccl., iib.ii, cap. 31 «Uoiniiiaoos, :
Jiidicium dare per ignem. Teiiidli:inus, lib. de Re- Yespasiani fdliLs, persecutus e^l Clirisii;iiios. Quo
surr, car., c. 25 : c Debinc et i^'ne daio, Uhiverâlis leiiipore Jnaiineni Aposiolum ;aqu(' blvaiig^îislnm iri
resurreclionisceiisiini de libris judicabilur» > Rigalt. Pathmum iiisuiam releg:»vii : ui'iillearf*ai!is silti p.:ys-
teriis revelaiis, librum sacne Apoc:)lyp>is
{qni qui-
Dr Si£CULi Fi.NE. Clausulam lempqrum dixit Ter-
tuliiaiius lib. de Kesiirr. car. Alibi : Clausulum sncri- dem a |)lerisque aui siuUe aut impie non rectpiiuri
ficalionis et glorio! swculans. Rig. conscripium edidii. » Davis.

Sublato leone. Ilunc ^êronem opinabnniur
fore De coilo descendit civitos. TerluUianus, lib. iii adv,
christiani. Sulp. Severus, DiaL ii,cap. H, ubi de iis, Maic. xCoidilemur iii terra nobis legtmm rcpro-
Patbol. V. 8
, : ; : :;
255 (v. 700.) COMMODIANI INSTRUCTIONES (v. 711).) 456
Resnrgemus illi qiii tuiimJS il!i devnii A Etnlssus iteruni Dei donabitur ignis :
Et incoiTupli oniDl, yMi\ lnnc sine inorie vivenles : Dat gemiium terra verum, tuuc in «dlima fine
Sod Jier, dolor ullijs, hec gernims eri» io illa. heragenles, et tunc increduli cuncli,
VeniurisiiDi illi quoque siib Aniichns«o qui viiiCiinfc Evilantft tamen sanciorum castra suonun,
Kobusia mariyria: el ipsi toto ie«{pore vivuiil, In una namina convertitur lola natura :
KccipiuiUque bona quoniain niala passi fuerc, Drilur ab imis lerra, montesquc liquescunt:
Et gencranl ipsi per annos mille nubentcs. De mare nil remanel, vinciiurab igne poieriie.
(>)niparanlurli)i tota vectigulia terr;i?, Inteni hoc ccelum f> l asira, et isla mutanlur.
Terra quia niniiun) lundit siiie line novala. (lomponiliir aiia novitas foeii lerraeque perennisr,
Inibinon pluvia, non frigus inaurea Ciistra, Inde qui mereunl, miiiuntur in morie secunda
Obsidijc null«,sicul nunc» neque rapin»,- Interioribus auleni habiiaciiiis justi locaniur.
Nec lijcerna) iumen desideral civiias i!la XLVl, — CATECCMINIS.

Ex auctoresuo lueel, nec nou ihi parct
Per auodetiin: milli;^ st;idia h\\r, longa, sic alla Credenles in Chrislo» derelictis idoiis, omnes
Jladicem in lerra, sed cnpuicuiu coelo periequat, Adinoneo paucis proplcr sahilaria vestra.
urbe pro foribus autcin sol et luna iucebii. I^ Temporibus primisper eriorem si qua gerebas,
Iii
Malus in angore septus proplcr justos alendos, ErogatHS enim Christo lu cuncia reiinque.
Ab annii autem iTiiUe,Dous omnia perdet. Cumque Deum nosii, esio bonus liro, probatus
Virgiueusque piidor lecum veiseiiir in agno=
\LV. — i>E DiE jumcii.
Mens bonis invigilet : cave ut non deiinquas in aote.
De di« judicu propler incrednios addo. In baptismo tibi genitaie solox iavatiir.
COMMENTARIUS
sialu; utoote post Iiilerioribus nnlem habitaculis. Etenim inlrare, sive
missum; sed ante coelum, sed aho
iu civiiale divini iutroire dicuufur saiicli in regnuiu Dei, in vitani
resurrcttioneni in milie anuos ;
seieruaiu. Maliconira, eiiciuulur, pclluntur, uiiUuuiur
uperis Jerusatem, coeio d lala ; qu;,iu et Aposiolus
iii lenebras exieriores. Uig.
m;areni nosiraui sursuiu design d. » IhUUni paulo
per CATEGtJMENis. Hoc vocabulum ita. scriplum ¥iilgo
posl: <C(>:islai oibnid^ quo:|ue icstibirs iu Judaia
fuisse Hjyo Commodiani acrostichis indicdl. Sunt
dies quadragiuLa lutiuiiuis ino.iienlis civiialeiii de
ccelo pepcndisse. » eic.
autem /9t9i:/ov//6vo/., Audientes, Competentes, 5t5«-
Apoc, xx, 5. Tertullianus, lib. <3/'Jt/£"»oc. Kic
In aiuinlaai jpima.
Z (laoe ul non delimfuas in ante. Hoc est, ul vitain
de Hesurr. car: «Dialiolo in aby-snni rcloâto, priiune
'
Ex inil- nou vivas, qualem vivebus aniequam esses ad lideni

rcsurreclitmis prierog;aiva dcsaliisordiu.»iur. »
diias resurreclioiies; clirisiianam vocalus. Sic instr. seq. Undenon e/fugiet

lenariorum discipbna c;)n>litiiit
pruuain rcsiiigeniiuni ;id illaui niiiic;uin()ruiu terreii;«m peccnlnm pri&ca smar?.?. Prisca seclalur (lui, professus
reliciiaicm : alicram uuivcrsalcii!, quum uabil Deus
Clirisli uomeu, reriil ad vomiium,
el viiam vivit sa;cuH
vilus dissoliuain, moribiis ulitur quibus utebatur
l»uem toiius oil)iscouilagr;»i*)rein, ad suprcmi judicii (|ui
ccnsuratu. Et tamcn ipsc Teriullianus alibi p;tssiiu anle (idem Chrislodatam. Kig.
mariyrum aiiiiuas lu ipsa mariyi ii coroiia statiui rapi In baptismo libigenitnle solox tuva/ur. lu apographo
aliis vcro, et (idclibus quidem legilur: /// hapdsnto (ibi genilale sola lenunlnr. Prinia
ad cceluin aliirmat ;
ipsis.moraiu rcsurrcclionisopponil. iiautiipud inlcrus visione piaccbat, bapiismum geniialem diel, quo
m0(lic'HU qiiod;iue (h:':ic"um brcviore aut longioie sensu dixit Cyprianns ad Donatiim, tJndoi geniiiUis
resurgcndi l;i;inl setileniiisceric p.crpicxis anxiito superioris tpvi labem delersant,- ul h<ec senicn-
nior;! illa :
lia Commndiani lueril, novarn in Cbrisli^mo bap'

et iulricalis, ui .solcnl essc morl;iliu!ii, Dci f;ousilia
ciiriose miuib in |uirci;ti!i!ij, ve' i««inus vcrccunde
lismo n^his naiiviialem donaii, «pia nempc rcnas-
sollicitantium, Vid. lib. de Airnn.,.2i, et Scorp., cimur, depositis sordibus.Adami veieris,Oiuueseuiui
0. li, Obsei V. ad Cypr. cpisi. Lii. Kio. ex eo nascimur, ejusque peccatum quasi pcr l4>'aduces
lonj{a serie propagaium in nos dim«navii. Ai renas-
Incorrupli erunt, Lcg. vicorrnpli erimus Davis-
rimiir in Christo^ haptismo videlicel genitali. t}ni
EtqcneicuUipai.yh^cccsl^ fuil cxiniie fjluum in
seusus saiie bunus esi el verus. Sed quid llet his,
illa milicnarii lempoiis fabula. Lacianims, vii, 2S
p. qme sequunlur in apngrapho, sola tenanlur^ vel sola
cPer eosdem mille aunos inliniiuiu uiidiiludincm
^ lavaniur? Sic igiliir oplnabar: sola peccaia geniialia
gciicrabuul, et erit suboles coriim baiicla et Dco
Irivari baptismo, non ea qniB po«l hap!ismum« viulala
cara, cto Uic. Chrisli;tuPe di (iplinae fide, corniniiiiuiuir. Qui sensiis
Oljsidic unlicc. I^-.fra diccl: Obsiiliando peril. \. salis, ilideni coinmodus yideatur, ui jil gcnilale pec-
Mniusinungore. Maluiudicil, draconcui.iserpeutcm, cafum, (luod ab origine sua..quis<|uc secum infcrl.
diai^ >!uiu, salauam, Tzo-jnpv*. Uio. Vernm, ne (fuiddissimulem, displicebat ea scriptura,
Angorc. Augiua, cruciatu. genilalia sola baplismo lavari. qnas ips;« suiambiyui-
Foiic legeadum dotninabitur ignti. Seu runcta lale risimi inuvei. Itacpie p.eusiiaiiiis cogitami suh-
vasiabit. Davis. venit alia hupiscemodi. In haptisma tiki qenilale iohx

licr ufjnnieb. Pr.cfiuilum in lerra rivcndi spaliiim /wua/Mf. Quae leclio, elsi nou penitus sublaia ambi-
peragouies, vcl i»i lerra aaanles. \\u,. giiiiaie, scd lamen correcla, lavacri gentlahs ncces-
liiitnnie i£uu<?/i, Ctsupia, lusti. xnn : Jnstos aulm siialem laxal, utjani solox geuitale dicamiir surdes
Kjni Uingei ignia Uic Oii§ina]is peccaii, quas ehii baplismo credimus.
Fa usint^ et ista mniiiuiuy. Forsau repouendum, ei Solox, usiiAiiim ienulliani Pailio vocAbulum, sub
unlra vei i})H<f nin.i-iniar. lIuU sit, cuivis natcl cauaiu GoTimodiani slylum, ut plera^jife alia qu» passim
obscrvavimus veuil. Lanam cia&sam signihcare
iion essc vulgalam leclionein. Davis. ,
Mitteniur m rr.orle sfQnmdu Priuia e.si coriK)ris ipl.ov fjvrcapr)-)) Kpoôrtt^-*. Cllde
UOlal FestllS. OianneiTJ^
secund.-^ ajiimse quê esl mors reterua; ijims ceieriiu';, etSoloPcismiim dixj?re jîaiuiAaLicl etijuidquid cras-
Vid lnsir. u». Ric sum aul piugue inhonestnni et lurpe. Bifr.
: : : , :
257
Nam si
(V. 758.)
quis peccans catechumenus
ADVERSUS GENTIUM DEOS.
poeria noiauir, A Ipsis incanla, jaclura quibus est tradii»,
{V. 751.) m
inetius,
in signis illa vival., sed non sine damno. Decipiunlqne quaestuosa, ut esca, «eiiuenlc»;
Sumuia ltl)i: gravia peccala deviia lusemper Ei viiare malum nescicml, nec lege tencutnr.
XLVH. — FiDEI.IBUS.
Lex iiomini daU esl, el doclrina vilaR legenda,
Ex qua recordaiur, nt poasit vivere cante,
Fideies adinoneo fraires de odio tollatit
Suique locum : moriis et derogei ca qnae sunL
Jmpi.i niariyribus odia repulanlnr in igriem ;
Condemnat se ipsum graviler, qui regi delinquii;
Destraiiiir inaiiyr, cnjtis est confessio laiis:
Aut ferro ligatus, aut de sno gradu dejectus
Expiari niaium nec sanguine fuso doceiur.
Vel vita privalus perdit, quod Irui deberel.
Lex iiiiquo dalur, ut possil sese frenare.
Exemplo nioniii, graviier peccare nolite.
Inde debei carere dolis ; similiier ei tu,
Trauslaii lavacro mngis cariiaiem habete.
Bis Deo peccas, qui lilesiVairi proiendis
Escam muscipuli, ubi mors est, longe viiaie.
Unde non effugies peccatom prisca seclans.
Muha sunt mariyria, qnre liunl ?iue sanguine fuso.
Semet es loius, numquid poleris denuo mergi }
Alieiuim non cupere, velle marlyrii habere.
XLVIII. — FIDKLES C/lVKrt MALUM. Linguam refrenare, humilem le reddere debes,
Fallunlur volucre», et silvarum besiiie silvis, B Vim uUro non facere, nec faclam reddere coulra.
COMMENTARIUS.
Nam si qm$ peccam catech, Cyprlamis lib. lu, ad ium prisce secians, quod est in apographo ; aul, prt$ca
Quirinum, arl- 9S, Caiechumcimm peccare jam non de- sectans, parum sensus esl idem. Rig.
refert :
bere. \\\ eujus artiruii lesiimonium ciiai iex Episiola Semei es lolns, mmquid poteris denuo mergi?
Pauli adilom., eap. iii: FaciumuK mnla, dum veniant Amisisli baptisma, qu<»d uniun csi. Prr-eclara esl
bona. Quasidicercnl quidamin CalecUumenatn pnsili: ProSfXTi (ides Licel ego a donis tuis recessmm , in me
:
Ludamu.s, indulgeamus voiaptaiibus el genio, quan- lamen lufi dona manserunt. Ric.
tuiii videlMtiir elenim, quidquid percaluiu a nobis
: Jpsh incanla. jaclnra tûiOus est Irad, menlis. Disru-
fueril; }«bluet baplismns. Niiuirum, fiiere tam impll, plo vocabulo, incantameTttis. Quo i\i ul veisiis eliam
qui disiuleruil ba|»iis>mum iii extrema vitap lempora, videatiir disrupUis. ConsimilUer lusii Eugenius illc
ut maiitia sua diuiuruiore IVuerenluF, secuii de istius Toleiauus, ad queradam Joaimem, cui displicebaiit
iavacri, t-iiam iii exfreinis, cflicacja. Moc vero Cou- versus nexi,
sianiiiii Czesaris haplismo ciimiui daluin esl. Multo
0' To» verslculos uexos t|ui despieis, lianues
prudeulior el liiiior iila prosperi Aquilani confessio :
Accipe di soUurs si uosli jungere visos.
« Naiuin lue quondam sub lege peccali, ei ttansfusa
^
in mc a piueniibus ordinaria moilis coudiiione capn- ^Hsc
illius .-ftvi teclinopaignia fuere. Tmesis ilpsis m^
vum, ne longo ferocis doinini jure deiiueret', luier canumientis jactura quibus esl irudiia. iJoo esl. quai
ipsa me viii«» initia, misericors ei miserator Douiiue, objecia suut passmi el negligligenier ralicndis voiu-
iiberasti. Auie inveni lyraunicidaoi, quam iuiellige- cribus et besliis. iitcautaiueuta dicil. sophi.stoata
;
reiii seivHuieni, eiv. » I\ig
omuc genus fallaciariim capieudis volucrihus el bes-
Poena notalnr. Mox dicei sed tton sine damno. Pro-
:
liis. Qiiidni auiem et incanlamenia dixerii hujusuiodi
lalo scilicei (jaiecliumenaius soi teuipore. Paires sv- dolos objeclos, sive expositos falleudis avibus ei bes-
nodi NiCieii* cjm. 15. de catechumenis «lui piolapsi tiis iucautis? llxii vero tmesis, non esi duriur illii
sunl, siaiuerunl, tiibus aniiis eos a cafeclininenorum Euuiana Saxo cere comminuam brum. Rig, :
oialioneseparaios! posiea recipi debere. Ivic. DecipiunOjue quiestuosa^ ut esca, seq. lu apograpbo
in siyms illa uivol, Legenduiu arbiiramur, in signis Superscriptuin e<,t, Decipiunl quvb durea. Vera (orledn
ille viml. In signis, nempe cbrislianis, ut in castns,
scriptura luerit, Decipiunlqueanlra, ut esca,seqiienies,
5tt»7ifnrt /iî. Quasi dicerel: hoc in snmma tilfi sil Autra, foss« obtecia^ virgultis ei lioudibus, subruen-
animo el memoria fixum. ilin. dis beStiis inseîueulihus venaloies. Ric
Fratres de odio lollanl. Adversus haic inler (ihri- Suique locuni. Repelendum de pra;cedenlibus
Slianos odia el disseusioues sludiosissime lertullla- recordalur. Lex homini data, facil ut lecordeiurvivere
nus cgii llbello ad Martyres Jn primis ergo bene-
;
caute : facit, ui recordetui looum sui, hoc esl, coe-
dicli, nolife contristare Sptrilum suncium, eic. Fra- lum, si caute et recte vivat; inlernum, si pruve. 1'â-
Ires odio lollunt, qui per »>clia, fraierniiaiemevertuiil; dem vero lex lacil, ul deroget ea, quin sunt rnoriis :
nec tantum deamicis, fê&d^ IVatribus facmnl iuimi- jy ui deprecetur a Deo mortem, qij,.ii] peccaudo forle
cos; iiaque scribendum Ftdetes admoneo, (ratres ne promei uil, aeiernam. Ri'»•
od)o lollanl KiG. —
Imporiuna Kigaltii einendaliOv
Escam muscipuii. Sic eiuendari vidctur, quod e?tt
Sic luslruel. xxji, v. 277 :
in apogiaplio depravaium, Ei escavi muscipuli, ubi
Heu ! doleo, cives, slc yos hebetari de rnuodo mors et longa; vit(e. Ciossai veleres Mu»cipti!ufn.^ :
El Inslrucl. i, vers 6 : jUuayisa. Muscipuia, r:r/.'ft.5(s ; ei in siiigulaii feminino

Legeiido de lege. Uuicipulo, ncr.yii Pbaadrus llb. v, fab. i : Qui scepe
laqueob et musctpuia evaaeral. 15 ig.
Ad quem locum videsis adnotata. DAvis.
Expiari malnm nec sanyuine fuso docelur. Respicit. Velle martyni habere Sic legitur in apogrifjiio :
Cornniodianus ad l Corinih., xm, 3. DavIs. iiec aliud significai, quaui velie mariyrium lollere»
Lex iniguQ datur luiquum dicil eum, qui non esl sive habere : oplare mailyrium, cupere luarlyrem
.
chnsiianus, Rig. — Heic ver4> io animo habo4l aucior fieri. RiG. yfitlte..^ —
hubere. Yoluritaleiii niarlyrii
1 Tim..^ I, <) Vide sls ei Ga/. v. 23 Davis. habei e. Inriuitivus pro nomine subsianlivo. Sic Per-
Vt pussil sese tr^nare Sic eiiam dicet Insiruct. se- sius, Snt. v 53 ,
:
quenii
Velle suuin cuique est. nec voto viviiur uho.
Lex homini data est, et doclrina vitae legenda,
Ex qua recordalur, ut possit yivere caute. iîc. Multa similia veterumloca collegimus ad Niniicii Fe~
Unde non effugies pecc. prisca seetans. Hoc est licis Oclav. cap. xxxiv. Ldiderai Riâ4titit, veiU mar-
quod supra dixii peccans in aaie. Uirum legas pecca- L^num hdbere. Davis.
; ;
^!) OCu.) commouialni iNSTRiir/naNKS (rv 791.) S40
Mon? paiie.HS fuevi«, inieilige lc mirlyi-ern sssc. A Aiil si inicare poiesl, si nec ne, ne cessa :
XLISL. — POSiNJTF-aiKljS.
Undiijue te redde tnimn, luos qu'U|!ie : vicisti.
Et vigilanter age, ne quis incurrat in ilia.

r(vniiefise>i'aci;is, nociihurr (iiehusqu.: precare :
Ues infamis erit, si quis se propalai hosii.

A«i:tr)»ei} a inalre. noli disc*^deie loui^c,
Vincfre qui nescil, et occurrii iraderesese,
Kl tibi njisfjvicors p»!U.-Vil AUissiniits esse.
Nec sii)i nec pairi.e laudem remisil ineplus.
ISon iiel \n vr<c«uin confrssio eulp» ; periiKie
Tunc vivere nainit, cum ipsa vila peribil.
U\ rcnru lun disce inaniicsie deliere.
Dnmiiii si q»ns inops, ani profanus ah hosie,
'J « si vulnus Ijanes, lierbam rnediciirnque require.
Erainen souans lacli, vei ul aspidcs, surdi,
JEr innicn in pcjenis poieris im dajuua lenire.
Orare salls debeni, aut secondere lales.
iSaniqt", i.iiei>or enin», unum nic e\ vohis .ulesse,
Terroreniqne linquenuum : sens» ipse runiam. LI. — DE I.NFANTIUUS.

Idcirco conmioneo vnlncralos caulins ire.
Dueliuni iiostis subilo venit inundans ,
j5;»ri):nncornajnqne foeiiarc.in pulvere Jerr*,

Et prius quam fngercnl, parvulos occupavit inerleg.
Voi(i;nri({ue sîccis, ei pc<ere suanno de Kege .
Improperandum eis non esi, licei c:«pii videnlur :
Si»nvcniet lil>i, ne pereas (oric de p!'Vjc.

D Nec quidem excuso : oh delicla forie parentum
L. — QVl AÔSTATAVKF.UiNT DT.O.
Fuere promeriti; ideo Deu^j Iradidil illos.
([juando bellnm a«item êrlLur, niu ingrnii iiostis, Aittmea aduhos hortor in arma recurr:mt,
Yiijcere qni polerit aui Ifsiere, niiigna iropLca, N;«scanturque quasi denuo suae inîtri de venlre.
Jnfciixanteni erit, qui fucnicnpJus ab iilis, Ternbileiu legem fuglanl, seinperq«iecrucntam,
Amillit pairiarn ei regem, qni uigne pro vcrilalê Impiam, ind(»cilem ferina viia viveniem.
Pugnarc, pro patria qui nnluii, i,eque pro vita : Bellum enim aiiud cum fuerit fnrte gerendum,
0!}isse dehcrei , qM:»in ire suh barharo rege ; Viiicere qui poteril, aulceriejani scire cavere.
Serviiinmquc petat, qui hosiibus sino lege deferre
Tn si proeiiando moreris pro rcge, vicisti. LII. — DESERTORES.
Al si manns dcderis, incolwmis U-ge pcrisll. Descrtoies enini genere non uno dicuntur.
Tr.^^nsiiiivirjl |j0:-lis; U\ smj) I.ûcbra cojide : Esl aiius nequam, alius in parie recedit
COMMEiSTARILS. ^
Hioits paliens (ueris. Q.iv<d sit 'Hons paiiens, mc qui- C num qui se prnpaial ho*li, esse suiiiisius Iradilorem.
dem fiigil. Li*g mots pauens fuens, Me ilom Mue Si tanif^n incidat in hcslem. vel oppririiatur a pcrse-
pjir'^ poilor e-i hominis. pio loto homiiie posiiil queiilihus, luno pro nouiine Chiisti «^sse dehere con-
Conimodianus. VlJe supra Snrlr. xxvii, v. iOU. Da- staniissimiim. Naiu si viiam negaiulo rcdim.il, cum
VI s. ip»a vii.:i perituriini. Uic,
Painilens es faciui^. Ad pffiniieuLiam admissns. Tinic vivere nutuH. Viiam .T:ern:im viverc noluil,
Eieuiii in hij2;»rri sih: poea^teuiLe locum ajuhiehant, qui p;irum forlis coram prcsidi', cot;ini tyra^mo fnii
ionL'a pos;iiicnii;e dctM0M-^;raiio'ie. yE:^re iiftiuilc.ntia thnra dedit idoio, vel ntgavit Chrisliim ;c(crux' vilije :
da!»aJur ilii qui sie di-li [uer :t ut pn)hrt:iu iv-cle.Ni c rcanniiavll, lil momeiit ineam scrv:iiei. SiiG.
ohjiceret, reiiucaii secuni i;uTi igUfimijMO.sum pecc;i- Doniini si inis inops. Ll .-impliciipr fihnicus. Ino-
lurem, ul expcUi, ahstiueii ic prohiheii Ecclesia pem Oumini dicil. qiia forma de S:ilurno, venil inops
iuerulssi*t, qui ilccleslun delicio suo fecernt ut eru- unimi, Inslr. iv, Uic.
besciiel. J-N>rro e;»dem Ec(:l'^sia non iavidei?ul pifiui- Vet profanus ub hosia. A pcrserutorihiis nominis
leulilms aJ LiiMim couversionem, apud quem de venia chri<ii;mi suhaelns; :« (|uihus rediit nega or. Uig.
impetranda n'>n dc-perobal. UiG. JSranien soniins (ucli, 1 Coriulh xiii, i KKJ.yor
, :
A nnlrs n<ili ducederc. Ai» Ei;ci<.'si;j, domina malre,

cujus de uheribus :\'imiir. UiG. Vel Ht aspide>i turdi. Qui adversns Dei saineniiani
Si^nu ip.-ie rtiinam. ^.^-usi uie loori , seiisi unde
— :uiics suLis ol)iura:il. — Uespicil ad Psalm. lmii, 5.
ipse dccideram. Fn apogr. Sensi.^se rnin.im. UtG. Dvvis.
JL»i;;. senni^se rninam, ul est iu :ipogr:»pho, cujus hdeni Ornre sntis debent. Ita ut poenilcuiine faculialcin
j^
lemerc d'^senui Uig;»ltius, F.iteb jr, iiiqMil Commo- *-'
ah episcopo imjteirare meriâniur; Ecclesia, quam
diauus, ine ruiuam se!:»i?«e. Dav?s. neg:UM C'iris;o dehoiieîaverunt, pl;ic;ila per longam
Volnioriifiii .sari.s. jii îpogrnpho volntnrique sutis. : ;ic miserahiU*iM exomolojicsin. Uig.
Pcenitcuils hahitus, mal;i -sMi ipsius traci.ilio, exira Aul sc coudi're tales, Iia ul nuspiam posihac iu
I.eiiiiam d.^vers;ui, in asperiiudiui» s;]eci,.et iiorrore Ecchsia- caslris conspicianiur. UiG.
cineris, ab iuiiui viiii' fnig*'. «lilasi. iit &:icco et ciiiere £)e n;/'a»{{7>»<.Si'n>uscs( aperlus stahilienda tantum
volul:mlis, conciuerati el coucirnli : Tertulliaims. soripltua lnsiiuclionis in huiic niodum, quo nuuc edi
UlG. curaviiiius. IJiG.
iV^ perra:i forte de plcbp. H'»c cst, de Fccle.î de i ; El prins qntini fngere/it, pnrvulos. In apoo[rapho :
inrh:i (iilft;i'iiu, d- p «pulo Chrisli, de pMpulo sancto. El purvnius occupaiit innlcs.

pyiusq:i'i}n fugerei
Erai euimtime lemporiN Eeclesi;), eplscopus, preshy- Sascnuluriiue quasi denuo. .Meiapiioram sumpsit e\
ler, diacuiuis, piehs sive lucl. Uu;. Jonn., II!. .>, i. l>AVis.
Quam ire sub burbnro reqe. Uirbarum ie^^.eai dicit Terribiteni lcgem fugiant. \n apngraplio r Terribiieni
reiicni cinisiiunim. UiG.
no • legeni fngiens. F>igi;»iti, iiiquii, legcni ilhim lerrlhi-
>)j nvnins dederis. ThM> iu :)cerram miseris. Uig. lem cihnieam, quic sacrili* :irc idolis jnhei, euji;s le-
Lndinuc ie redde Inlmn. Dls.^cnlit ;j Trrluliiîuo gis tuiiorrs llaiumis .riernis sui;t de-îin:ili Un..
<]ommodianiis c.useiiiii :iul»'iu CypriaiiO. .Siiadet in
•
Desertnres. l)»\serloriiiu dm» genera con»liluil : Thu
perseciuiim»? fugam, aul laiebras. |mmo jn laiehris ri(ic:iioriiin erLiheiiaiicoaim. \\\g.
f<ig:i marlvrium
f-i i.M e<:se docel. OiuMmo vctai. iic Est alius nequam. Oiii saciilicat idolo ; quod CSt
qnis incurr?;, nequis sc oiVin"U. Ucniqiic aif ciirisiia apud Deutn principaic crinion. H'G.
; , , , ,
241 (V. 8U.) ADVERSllSaENTIUM OEOS. (V. 8jv.^ ^^42
Sed Uiinen uu*iq«ft jiidicia ver;) (leoerauiuiir.

A li*c gloria regis , rnilifeni videre p.vraium :
Ecce miliiaiur Chrisio, siculC*sj»ri parclur. licx adest, opialo propier siutiu »iO!.ii;ii.;uiuruin.
Refugium re«is peie, si tleiiclor ruisli lile paratdoua, ille pro vicioria lcius
Tu ilhnn implora, proslralus illi rmere : Siispicit , cl proprium saieileui dcdicai esae.
Omnia concedei, cujus snnt ei oiuuia uosira. Tii lilii piaierca in lii-liau paicere uoli :
Reposiiis casiris, ujlerius cave dellnqiias. Impigcr osio maiJiis ui reddat famam pro
, ijiorie.
Errare miles per ^pehca rerarum.
uoli diu
peccare, desisiere gesiuin iminensum.

LIV. — 1>E r.LFLClS.
Sii tlbi
LUl. — MlMTIbUS CURiSTI.

Damnalorum anima; iiiorito .seipsie secernuui.
I^x hoc ilerum ad sua recurfuui.
orogciiili
Mililiie nomen cuiii {Jedoris. freuo leneris.
Radix cain;ia, aiaiedicium sem.u eiiiiijpii,
Incipe lunc cigo dimitiere prislina gesia :
cl iii serviii ge.iie sub barbnro rege relugit

Luxuri»s vila, quouiaui lai)or imminei armis.
lîauima quos :cierna lorqoebii dio dc«;reio-
Imperio regis omni virluie parendum ,
\ult vagus errare sioe discipliua profogtjs
Tempora posirema si vis periingere la-l».
Grassari per lauces viarum lege soimus.
Ille bonus mlles, semper exspecta frueuda;
Isii ergo tales quos uulla poena coegU
Blaitdire noli tibi, desidias omnino milie, , ,
B Si vivere nolunl , ab idulis respici debent.
[]l luo pr«po«iilo coliidie praasto sis, anlc
Solicilus esto, malutinus signa revise. LV. — DE LOLll SEMlNfi.
Cum videris bellum, agonia suine propinqua. De semiue lolii, quistaiu in EccJesia mixti.
COMMEINTARIUS.
Atfus hi parte recedil Qiii ne pertrahalur in Capiio- pro SATELLITEM el propriumesse dedicdl^ ho^tni s/a*
:
iiuin saiTifii-aiurus, pacisciliii^, obiatoprcc.>tdiiibelio, bilem tinuuiu forieiuque. In ap;»graph<> .«uperiiiuia

,
concussori pecunia litc. animad\erii veierisscriptur;^ vtistigium, iieduaiti^î&iii

Jtidkia vera decernunlw\ Heic, ul et apiid opiimos heis minime convtuire arbiiramur. Ric.
scriptoros, iwjuh jdsti vel .«qli recipil potestaiein.
Ju tibi prcelerea in Beiian parcere noii. In apogra-
Videsis Broukhusium ad Propcrtii lib. in, Eleg. xiii,
pho scrlpMiiu furtr:it Tu iibi prmlerea in
: deliciis
i\. Davis. pnrcere noli. Qu:c «criptura fcrri et e:\piic:iri possei,
MilUalnr Chris!o, sicut Ceesari paretur. Miiilatur nisi ims admoneret is qui aprgraplium receosiul
Chrisio, qui s.«crilicare i«ioli) vela? ; el in sacrifican-
veiereui mauum iuisse in lieiian. Iloc esl, C>ave ne
lcs, eliam moriuos, nnimadvcrlii poei<is «lernis ; desidi:) :iut iûpinilate tua , tinnt tibi forie nitoium
paietiir C*sari, qni niori 'jutiet nou sacriflcaules
bhuidiris , desis tibi ipsi advi^rsns Rclian , sive
idoio; nec liabet. quid Cxciai inoriuis nam sie mi»r- : C diabolum : ne liiii iinprovido obrcpat salauas, ma--
tui pro Cbrislo, qui sir Cicsari parucruul u» uiorieni
ius , ii.iqmis. Rig.
foriiicr oppoiirriut pro Cbrisli nomine, vitam vivimt
impiqer emo magis. Tantum ai)sit, ul libi perni-
:cleniani. Rig.
cicm inierat Bclias tenlatiouibus suis; quin p.uius
Si delictor fnisti. Deliclorem dicit. peccaiorem : ab iis famam iepi)ri:) iia ut sts cxemplo fiambus
,
ei sic eliam loqiii Cyprianinu observavimus. Ri€. discipiiiia; ac lidt*i diiigemissime
RiG. St:rv;»i;i'.
Reposilis castris. Casliis scilicei adversus lEccle-iam
De refngis. dertjuyiisj et
!u apogniipiiO iegiuir
ruisus positis, tu ipse pos.' arceplain poeuilenilam anie oiiiuium versum appare?. Ia<'una qunsi refugia ,
rcposiius Ecclesiaj casiris, noli auipiius esse dcserior. diveril Comn.ocijînus, [fro refugis: ul serviiiu pro
RlG. seivis. Nos deesse quidiiuam non ajbllramur, ei
Sit tibi peccare, desisiere ifesi. im. Consimile est instruciioui tituiu<u fecimus, i)e refugls : sic fueiit
iiiud insiruct. xliu Siimuia libi : gravia peccata de--
:
nola iacunrî supernua. Ric.
vita tu semper. Rig.
Kx hoc pnHjemii. E:< hoc sciiicci Beiia, de quo
Incipe lunc er(jo dimitlere prisl. ge&ia. Supra dixil :
Insi. pi%ced. Rig.
CuvCt ut non deliiiquas iu ante, h\su\ xlvi. Up|Jonit Iterum ad sm recurruni^ .^d siios eihnicos, iuo-
heic. dimittere prislina., iiii quod instr, XLVit, seclari
loiairas. RiG.
prisca. I*risca seu pristina suni, nua^ anie tidem com- Rudix cainina. Ycl poiius caiiuca, ut siipra iu-
missa sunl, ei peccant. eihnici sive profani.
quaiii»
slruci. xxxvi. In apographo viliose rudix cauaiKâ,
RlG. RlG.
Imperio regis. Inlellige Christuin, Ecclesiui capul, ^v
Sub barbaro rege. Ui snpra Christum siiupiiciler
Ris.
"
dixit regem, iia heic bnrbarum regem vocat Belian,
Ul luo prceposiio cottidie prwsto sis. EnuMidavimus, Satanam, Aiitichri-tuiu.Ric.
quod iu apOgr. depravalum fueral, ul liio proposito. Die decieto. Dt-cretorio, ceusorio, dic judicii
l'ra>|iosilum vocal. qu«m Justinus el alii, Trpoecrxo^rcK ;
die respectus, in coguiiicnc auimarum, in respec-
Tertulliauus prcesidentem qui el prwposituni Ecclesice
:
Ric.
lione.
dixit, e.l prwpositum bnplisuw Ric
.S/ vioere nolunt , ab idoUs rcspici debent. in apo-
Agonta sume propinqua. Sume, prresuine, iritt llige, grapho iegilur Sydere volunt. Secuudum lj;rc vesti-
:
in proximo esse lesiuiu el soleinueceriamen, cx quo

gi:j scriUendum : Si videre volum qiios autirent deos ,
piUei in roeluiu iler. ."^gonalcm diem, et Ag«wialia
nec (id«'fn adhibere veiinl Deo vero, quia nori yi-
iftsla cerlamiita dixere Roinaui, qua: pnus Agoiiia
denl, confiiiani auiem simuitcris suis :i'neisiigueis-
diceb:jul'!r; leste Oviiiio, i Fast. aspiciani ea c»'rie qu:inium voluerioi, ocu-
que ;
Et jM*ius aniiquus dicel)at Agouia seruio. Kig. los habenl a-neos ligucosque, ucc lamLn vident ;
ergo i:ilimn fabricau>res et cultores deoruiu numi-
Optoto propter speni dounnicatnvum. Scribeudun> ,
vidoiur : prwler spem dimicaturum. Veiittirum re- niltus ipsi suis se i".»ciuitl, cl .«^Mbsaitnant
poliores
gem,id est, Chiistum, qui pra?side:il luarlyrio, ocuios deorum suorum caBtos; adtoque ob imp»c-
coriamiui. Vigilaie ulique, miliies Clirisii guia qua ,
tatem suam al) suis ipsi diis rcspui dr!)L'ni. Al, si
liora non putatis FHius hominis veniei (Lur., xii
, .
verum amamus , pr;pterenda erii Ikcc scripiura :
loia
40). RiG. Si vivere nolunt , ub idolis respici debent. Eieuiui
Cnmmodiani philosophia cst, vita aeieina: qtidin si
Et proprium sateliem dedicat esse, Sateli e.m dixit
, , ,,
; ;, ;
2-i3 (v. 818.) COMMODIANI INSTRUCTIONES (V. m.) 244

Expietis ieni!>orii)us messis, scparatur a friiciu J^ Tu si talis eris sine caûssa , videris, inquam.
Lolium Oiiraufn ,
qnod non miserat Oominus. Omnipotens miies quaerii sibi iilios es&e ,
OflHie lolium agncola colleetura separat illud. Recios corde bono , devotos legi divinae :
Lex ager nohi* esi . cjui fecerit bonum in iila Immiles auiem ]am scitis ubi demersit.
Ipsa utique nobis priesiat requiem veram
Ipse doniirjafor . nam lolium igne cr^malur.
LVH.^ — SiECUL4RIA IN TOTUM FDGIENOA.
Si ergo pulHJis ,
quoniam sub uno mor.^nlur. Si (fuidam doctores, dum exspectant munera vesira,
Erraiis : sieriles chnsiianos vos esse designo. Atti Ument personas laxant , singula vohis;
Maledicia iuit arbor sine fruclu ficulua Ei ego uon doleo, êd cogor dicere veruin
In verbo Domini; et stfltim exaruit illa. Cum caierva mali pergis ad speciaciila vaoa,
Non opcras facilis , non donum gazo paralig. Ubi saianas fragonbns circo operaiur.
Lt sic promereri Dorninum puialis inanes? Licere persuades tibi (|uodcumqiie placebit.
Aliibsimj proies ; cum niiis Zabuli mixta ^^
LVl. " DlSSiMULATOBl.
Uespicere nuin vis ,
qtreis renuniiasii , priora ?
Dissimulas legem tanio pra^conio latam ,
lu ipsis versaris iterum , quidproderii Unus?
lu lol prophelarnni coftiesri voce clamanlem? n Aut si pro langiiore datum ; (|uod slulte proianus
Si pniphet:^ Janlnni declamassel m nubern I
SuKlcerei uii<jije Domini vox rnissa per illurn. Nolile diiigere mundum , neque ambitum ejus :
In loi prophelarum volirmina lex Domiui proclaniai Tanta Dei vox est, et libi proba vjdeiur.
Malilias nulliis diiniuji : ita deque de corde Oliservas mandaium hominis. ei Dei devitas
Yis boita videre , ei fraudibus vivere quaeris. Tu fidis quo doctures ora procludunt
mimeri ,
Le% ipsa cur ergo processil tanlo lahore? Ui taceanl, neque dicant lilu jussa divina.
Abuteris Dooiini mamiaia , et le filium inquis. Me vera diceniem , sicut leiieri», prospice summum :
COMMENTARfUS.
vivere isti, inquit, nolnnt , ab idolis re«pici debent: simulandnm : neqne enim convenire Ecclesise cum
hoc esi , ab Sainn^ ininlstris , «pii nidulanlur in sap.ciilo. Ecciesia , Chrislns ; saicnhim , saianas : la-
cavis simulacroniin Uic. qiie non permiscendam esse Aliissimi prolem cum
De semine lolii* Lolii parabola legilur Maub., xiu liliis diaboli neque laicaadam esse disciplinam ni-
:
24. Divis. mia pastorum iniinlgeniia per graiiam anl sor- ,
/j«jc a(fi>r nobis «^sl. parabola signilicat iiohis

Ap,ri C des. RiG.
legem ('hrisli. (pse Chrislus Ego sum viiis vera •
Doctores. Doclores, priFposiil, pr?esjdes, pasiores,
(Joan. XV, j). episoopi. UiG.
Sieriies
chrislianos. InJVugiferos , «yovovf , spado- Cum calervu mati. Mali , id est . satanaj. Rig.
«es. honorum opernm sieriles. !!ig. IJbi safanns jragoribus circo operaliir. Teriullianns^
MalediciH.... (ivnlna. Vide Mallh. , xn , Tl). Davis. lib.de Spect. Cum erifo furor inierdiciiiir nobis , ab
Non donum gnzn puralis. Gaztim diCit thesan- , onini spectaculo anferimur , eiiam u circo , ubi fioprie
rum sacrtim corbonatn gar.am Ecclesia», gazophy-
, , fivQT pra^sidet , elc. KiG,
lacinin. hisir. r.xxii In quzo pr(eterea de Idbore niit-
: Circo operaiur. In apographo .'^cripliim fueral :
iere dphcs. Arcam dixeral TcrtnihamJi : ahi conclinni. Ubi sdtanas fraQuribus comparatus. \{\c..
Coiiimodianus steriles christianos appel-
jfeic iiîlnr Queis renunliasli jtriora. /*r;orrt dicil qine supra,
iai, qni de raouhatihuK suis ii» ustis panpprnin nihil
,
prisiina prisca ea quae in ante fKJem. Ea vero
.,
,
conrerehaul llanc sierilitfiLem Cypriauu* sncrilegani snnl diabolns pompa et angeli ejus, Terliillianus,
,
esse ail, lib. de Opere el eieemosyna. Pauliuus, et tolo illo (le Speclacnlis. D»g.
fpisl.. x\xi\% aridaa nmuus dixit coruin qui npglige- Qwd proderit unus. l.Q^. quid proderii vncllus , id
baui in JMiciPsia posiiain a Dommo niensam in- esl Chrisliis
. qni eruci rnit allixus ut homiiies a
,
digenlihiis. Idem : ('mltslis iiiilur trapeziUe litec diaboli pol«statft reirsheiei, sibiqne populum ele-
rnensa est themnrumvilai striicns el ad viargarilam .,
ciuni faceret. Sic Jnstr. Lxxn. v. H5f.
infgoiiundnm l)ei [cgnuî cxercens. Hifi. Aul si pro lunguore dainm. Ad refocillandas aut re-
l>i-;sivniL\fORi. flypocri!*, qni se chrisiiauum si- creamias animi lauj;u(^scenlis viics, ai) iis moMi.s-
iuuial, et amichrisliaua sive s;iecularia cl salnnica .,
D simis et (acillimis docioribus coucessa libi fnerint
vivit. iJlG. speciacnla. ]\\g.
Declamasset in nuOcm. Ut«c Ujclio prorsus est ab- Nodte diiufere mundum. IJoan., ii , 15.
surda. Legendiirn jiuio, declamassci in orbpm. Ut Ne(fue ambitum. Iloc est, id oinne rpiod mtindo
ruux V. 8(»r>. Viili (ômniodiauns satis fuisse, si nnns amhiiiir ei connnearr. .loanncs dixil , ea (fuoi in
tautum piopheia Domini leges mundo annuniias- iiiundo sunt. Terinl!iaiiiis pt Cyprianns dixeie,
sel. (>Avis, poinpa dfaboli. ftic.
ila wque de corde vis bona videre. Qiia niCMitc Qh.servus mundatmn hominis. ni«;cernit inter mau-
ciipis Dei benediciinuihuj et hciielaciis aflloi, ea;lem daiH Dei , et liiandaia sive iiadiiiones boininum
oplas per italniuiiiMS ei d<»los de ftalii.s tui spoliis qiiofl osiendiiniis saspissnne facimn a (^ypriano , se-
diiescer».', liio. cmidiim pr«cepln Panli RiG.
UmnipoCens mites qtioBrii Mallh,, v, 5 neaii pd- •
Qao
doctorps ora procludimt. Et finnt miiti, non
cifici, ifuoniam fiiii Uei vocabuniur. PaeificaJores v;ilentes lairare. Hio.
Of.rfjrj-fjiri, Me veru dicenlcm... prospice summinn. .\n igitur.
Immiles autcm. Paiilo ad Tiin. ii , 5, yyy;M£;o;, ayc- mendnus diristi se snmmitm dixit ? Leg. Me vera di-
X?/(//yo' , opposili beni-ûis, I»ig. cente îcnl lenerts
, prospire finmmum. :Meo monilu ,
• demersu. Dk sla^num ignis

.SnlKs uhi , ubi flctus ei dncius Deo, îcni par esl le(nt>l addicas, Davis
, ,
stridor denlnim. Ri&. Prospice 6iiinmunf Allissiuinm Deum opl. m<ix. ;
S^cuLARiA iN TOTUM Fuc. Hoc cst , non ess8 dis- qu4 esl swmmus Doclor. Hic
, , -
245 (V. 890). AUVGBSUS GENTIDkl DEi)S (V. m.) i^

Fitius cujuseras, lili ie adsigria clienUin A Awro te circumdas, aui serica vesie pu(iica;
Vivere s\ quajrls geniiliter liomo lulelis , Terrorem legis ex auribiis venio remiltls :
Gaudiaie mundi rensoventji graliij Olirisli : Kes vanas adfectas, cuncia dc Zabuli ponjpat
IndisciplinaCe qnod levelkere prgesumis ,

Ornaris ad speculum, cincinnos frontc reflexos ;
Et caros hislriones et canlica musica (jU2Pris : Ncc noii ei indocis malis medicainioa falla :
Nec Uli subolem garrire amentia ruras ; In oculif. piiris stil>ium perverso decorc,
Eum vila frunisci pusas? iniprovidus erras. Seu crioes lini^Mî, ut sini tolo tenipore nigri,
AUissimus jubet, et justa pra^cepta deviias. Kst Deus inspeclor, peneJrai qui singuia corda ,
LVill. —^HRISTIANUM TAL£i| ESSE. Ceterum pudicis isia neccssajia non suni.
Cum Oominus dical, in gemitu edere pnnem : Casio alque podico sensu perluudiie peclus.
Heic, ui quid nnnc agis, qui cupis viveiêlsetns? l.ex Dei lestriiur i^les abscedere leges.
Hescindere quieris sentenliam suinmi Dei missam Ex corde qui-credil, femnia* mariio probatoc
In protoplasium : vis frenun» prodere legis. Suiiicial esse iion cidiibus, sed bona menle.
Si Oeus omnipotens cnm sudore viverft jussit ludiiere vesies quas opial fri§us ei aeslus
Tu qui jucundaris, eris jam exlerus ilii. Aul nimiuin solis; lanlum ul pudica proberis*
Indignatum ajl Dominum scripLura !nd«is. B Ei in plcbe Dei laculihiis dona demoasira.
Ab esca refecti surrexerunt ludere lilii. Das libi momeriuni clarissima quondam.
Nunc ergo cur illos prose(juimur spunie profectos' Exaniinala jacens precibus viduarum erpcti,
Unde perierunt illi , nos cavere debemus. In dando proineruit, non conuiinis, inde levari.
Maxima pars vesirnm luxuriis dediia paret Vos malronse bon<« vanilaiis fugite decurem.
Transgrederis legem cum le fucis inficis , : in le lii feniinas congruil cuilura lunanas.
Aposiolus clamai, iinmo Dens per illum : Vincite malignum, pudifas femintie Clirisli.
Liceniia vestra vos, inquii, in ipsa «ieperdiml/ Indando, diviiias vestras osiendiie (otas.
Esio ergo qualem vuli esse te Christus.
Jflilis el m
lalis,
iflo hilaris nam saeculo irisiis.

,
LX. —ITEM IPSIS.
Excurre, labora, suda cum iristilia pugna.

, Audi vocem, qua> vjs Cbrisfiana manere
Spes cum labore venit , el victoriae palma donatur. Bealiis raulus qualiter Le orn;u'i pr»cipit;
Si reiVigerare cupis , admarlyriza, Caeliloquus iiem Esaias doctor et aucior :
Exspccta rcquiem futnram in transiui mortis. Detesiatur enim praviiatem luundi sequenles.
LIX. — MATMOMS EECLES!.€ DEI VJVI. Exuliaife, inquit, jacebnni liiiae Sion.
Mairanas visesse. cliristiana, ui saecuirdamnas, G Fas in Deo non esi Ciirisiianam coli ndelcnri.
COMMENTARUJS.
Ceniililer. Ethnice. Sic Paulus ad Gal., h; non-culiibus, sed bona mente. KiG.
Subolem garrire. Lotfuacem nidnm dixil Juvenalis, limiiblmortierium. Sic leîtur in.apo*rapho. lie-
sai. V. ^ sycii.MoaaG. *0 "hysU Moppw f</./J£y,\.r(y'f.o^ri7fjuv TOtc
Eum frnnhci. Vita illa quam Deus fidelibus
vi(a. TTCc tiJtoi? . fel y m ofogi r u m : ftl ofAj.oi. ovo u.ff. ^mvaty.o; fzsTa
suis polliceutr , frui putas? Hiv..-— /i«m vUa (ni- f9piy,M; €x Ta\)TrK tt «"pOi y.v.nc^ri^^.riCfJTMnoShrv.TTfirja-
nisci. Acrostichidis raiio legendum moncl. Oum viia wireta h.vjo^jv piopp.o).u/aV. Sicida diclio ba- Momm\ :
frunisci pitlas ^ iniprovidas erras. FrMnisd; frui. — bilus viluperaudus »ii lurpis. Feslus. et Isidorus in
Vide Fesium ef Noninm cap. ^l. lUvrs. . Glossis. Aii igiiur Conunodianus, niatronas cbristia-t
CHRiSTiANi'M TALi;si ESSE. Nou hyppcrilam , npn nas indccenler excuiias, ipsas sibi inomerium dare.
dissimulatorein non sapcularia secianiem. Uio.
, îi>d4iias iinprohiore aut lascivjore culm comptuque.
Iti qemilu, edere pan<»m. Kespicit ad Heh, iii,.J9. Hifi.
pAvis. Circumdas. induis. RiG.

Dastilfi.
Er?s jam £.rleru5 Hli. Non cobwres Chrisil , non Precihus viduanim erecla ThabiliTC iiistoriam lan-
filius Dei ,, non municeps aelernae illius civitaiis. RiG. git. Commoius vlduarum precibus Peirusoravii Deum,
Ab escn tejfecd, sutrexerunl hidere filii. Moses. Exod. nl suscitaret a morte ThabMam, ct .erecla csi cla-
xxvn , 6 Locum laodai D. I aulus l Cor. , x , 7. Davis. ^ manle Pelro: Thabita swge. Aci.^ ix. Cyprianus lib.
Sponfe profectos. Judaeos recuiitos. corlos, Aitrro- de Opereet eleomos Rio.
^zpttovg y verpos^ Ric. Non comtibus. In apograpbo noit comiiibus: etsu-
bpescum labore venil. Spcs labori conventl, Spes perscriplum, cullibus. Lucretius, i, Virgineos eircim-
alit agrlcolam. \\\g. data conttus. Uic.
Admartiirisa. Adsisle marlyri , procede ad mar- Feminas lupanan. In apograpbo, Lnpans. Lupaiias,
lyras. qui in CArcere borum necesSilati» pro ia- :
l'jy.vj^>v.q, lupas (ilossae Ho/sv/j lupanaria, merelrix :
:
cultatihus fuis adjuva conslantiam monitis, horia-

:
Hopwstov lupanarium. Uic.
tibus fove, arcende. Ipse Commodianus, lusl. lxi : Audi vocem. In truclionis istins versus sunl abecc-
(!t»rie si nou ipseipusnal, vel suggeral illis.
daria sive alpbabetica serie composlli. V\\c.
,
—
Velus inscriptio, Romae, via osiiensi. mandrosa mar-
Heic non servatur Acroslichidis raiio, sed S(?ries
TYHUMOBSEQIJHS DEVOTA TRANSEf.l FALSl SECULi VITAM. lilterarum aiphabeli , ui supra losir. xxxv. iiee^t ta-
Apod Crul., nag. MLV. Rir. meii hoc loco littcra x. Davis.
Curtcla de Zabuii pompd. Sic el Instr. seq. v. 958.
Vide anoolatasuperius ad lost. xxxv, v. 543. Davis. Bentus Pautus prtecipil. Respicil ad ITiw., ii, 9.
Crines ut sini loLo lemp.nigri Etiam cum, appropin- Vide et Episl. ad Tilum. u, 3. Davis.
Exallatte, inquil, etc, Horum verbuiiim sensus {&<
quanie senio, candidiores fiunl Jiir,.
gilur f5C.. 10, 16 24. Oavis.
Ex corde quce credit femince marito projb. Sufftciat
feminam mariio qui credil ex corde, probatam esse. Fns in Deo non esL Hoc eliam habet Commodianus
; : , :
5L47 (V. BiS.) COMMODlANt JNSTHUCTiONES (V. 971.) 248

Ceniiii rtujre quaeris prftcedere, Oei sancta ? ,\ SluUe, non iniendis uniim beilare pro multis ?
iias Dei praicones dainuaul iii icge claiuantes, In taiem pendel Ecciesia tota, si vincat.
Injiisus esse rcnuiins, qîrH se laliier oniiuU Al)siineri vides fratrem, ei puguare cuin bosle.
Caiiiiins infiriiis, oculos Culigiue reliMilis, Oplas iu in castris paceni, foras iile repugnut
Levaiis f;t>n)ulas grauitialiui , froule depicla , Misericors esio, ut sis aiite omuia saivus.
Mal^s niefiicatis quodani supeniucio rutiore , Nec ineluis Oominum pra^couio lanlc ciamaniein :
Nec riOM ei iiiaures gravissiiuo poudere peudeni iniinicis etiam qui jiiiict aiimenta praibere,
Oi)ruins colluui moniiibus, geiuiuis ei auro : Prandia ab eo prospice Tobia, qui seinper
Palmas Deo dii,'nas prnesagii; lualo legalis. Omnibus omnino diebus cum paupere sumpsit.
Oiiid luemoreui vesies, aut lolain Zabuii pompani? Pascere tu quxris, siuite, qiii le denuo pascat.
rvespuiiis legem cuin vultis inuudo placere. Yis iile mibi paret, qui compoui proponii?
Saiiaiis iii douiiluis, pro psalinis cantaiis amores. Laiiie cibatum distenio venire declamai
Tu li( el sis ( asia. nou le purg is sinisira seqiiendo ; Oppressus iuopi « fraler juxia tabescens.
Yos ideo lales (^lirisiris cum genlibus iequat; De die domiuica quid dicis ? si non anle locavit
Ymuificalo choro placiloquc Clirislo piacele; Excila de turba pauperem, quein ad prandium ducas.
Zeianies fervorc Ciirisio ofl'erie odorem. 3 lu tabulis spes esl vestra dc Clirisio refeclo.
LXI. — IN ECCLESIA, OMNl POPULO DEI.

LXII. — MARTYRIOM V0LE.NT1.
Jusius cgo non stim, fraires, de cloaca levaius :
Nec nie supcriollo, si'd doieo vesiri, qui cerno Martyrium, fili, quoniam desideras, audi.
\\\ lanlo populo uullum in agoue corouari. Ybei qualis erat esio, aui qualis Isaac ipse , aut
Certe si non ipse puguat, vcl sugijeral illis. Uectam qui diiigii Stephaiuis sit)i vitam io iier.
Cladem objurgalis; o vcnlcr eftercile lu\u, Tu quidem quod optas, res est reliciims apta.
l.aborat fraler adversanie muiido suli armis , . Vince priiis Malum benefaciis, recte vivendo.
Ct iurlus opibus nec pugnas, nec |)ugnauli tesisiis/ Ue\ ille imis cuin viderit, eslo securus.
COMMEiNTARILS.
a Teriuiriano, e» qna? dcinceps bac iusiruciione se- Absiineri vide$ fratrem. Caussa schisinalis absien-
qilUlilut-. Uic^ lum. HiG.
Jiijiisicuft>mum lujuslx snnt, qiKT damnant
esse Pugnare cum hosie. Stare adversus Ecclesiam cum
Dei manus: cxproliraul l>co, quod non aliler ipsas lioste, cum schi^maticis. RiG.
aliis
oinavpvil alTt^claiil, qi.od noliiil Deus faciiiul se : Oplas tu in castiis pacem. Autc paciun Ecclesiae da-
:
q
:uias, Oeus- (juod esl iujusium et iuve-
quam leceiii lam,opiaspraicipiienHl:iri p:iccin absientis.Cypr.UiG..
reciimium.SicTerlnllianusju^^lumesse colorcm iiegat Foras ille repugnat. lile lapsus vel altstentiis con-
de coloriimadulleriocorifccium. Aucior iiatuiail>cos, temnil Ecclesiun, aut advcrsatur Ecclesix*. Kig.
inlerpolaior salanHS. Vid. lib. ii deCullu fcuu P»iG. Misericors esto Sis innllissimocorde, pms cl bene-
<h:nlos (iiiufinerdinUh Ni}irO pulvere, quo oculo- ficus erga paupcres. Rig.
rum e.\orriia producuuuir. llu;- Prandia ab eo prosp. Tobia. Profius accedet ad
Lpuaiis comuias. Juveiiaiis in vi : vesiigia scriptnra^ qu;e est in a|)Ojiraplio: Prandia
^.Tol, atlhuc compagibus altum ab eo prospisce Tobo, Sic
iii Bibl. TlieiuJuUi pr.»"fa-
.l^difica! capul. tîc.
tione aureis liileris : Tobi. Et iii viricii Canoiie
liber
Crunudiiim Discrmuualis per aranos capillls. Gra- ScripMirarum apud Ana«lasiuni Patr. Ci*. TobeelTo-
1)0:^ inli'll ipsa crinium nagclla Vetus iulerpres
•.;«^'
bias. TobiHS, GrLCC^ Twîr xai TotÂv.;. El apud Siii-
Jiislori.r .Imliib Cnmiini discnmiuavil ^ id eil granani
:
dain. Twîr. ovoaa x-yoiov, y/.l Tr.}Ci(/.g opLOW)s» Pater
fecil. Ei iii syiiodo
Dracareusi Placuit Leclores gm- :
vocatus T&jSyjT. vei TwotT, rilius rw6c«»-. In aposfra-
vel. Graniiuni^
vos 'qeniii! ritn non dcniiUanl Cb>ss:e pho, ub eo prospice Lurna. Supra scnpium Jobbn.
wzGrunofiet cinabur Gollio-
Isi(ionis Orig.
-/"oy/i>Tov. Tobiae erga pauperes pieiatem sacris paginis^com-
rum. Jac Sinuondus. H Jo. Savaro, ad Epist. u , niendaiam in suorum Testimoniorum iib. iii Cypria-
iib. 1. Sulomi ApoHin. AHa disposilio crinium iu jjra- nns contiiiil. I{jg.
dns ruuilosU)io capiiecompio.Quinlil., XII, 10. R?c.
('i Qnitedenno puscat. Lucas, xiv.
MaUis medicans. Tcrluiliaiius Cnlinn medicunimi- :
Qui componi proponit. Componi, sepeliri, qui de
bns urfjeni: f/e/.v/s rnbore. maculant. KiG. D se reliccm juiiat, si (piam pri-
sepultura cogiiai, (|ui
Palmas Deo digna.f. Quasdignius debealis ad Deum nmm compoualur. Ilonilius: Omues coniposui. Feli-
oranles expmderd. UiG. ces! nuiic ego resto^ Conficc. Acro : Omnes composni
Privsafiw malo leiiaus, Eteuim damnationis pr«sa- Omnes in urnis sepelivi. RiG.
gium esi'- cujus csi a}Mid MaUlueum lo nmia Liga- :
Si non antelocavit. Promisii alieri, qui emn voca-
mnnibns ei ])edibus ejus millile eum in lenebras
tis vil, cui copiam siii condixil ad prandium. Ric.
i^xteriores l^JG. Excita de lurbn pauperem. \u apogiapbo, Excute.
Ihiniiiifuaio clioro. Ecclesi:^ Cbristi. RiG. Ilic vero loru^ indicai :cvo Commodiani iu Ecclesia
p'liiciioq»p Chrislo placeie. Cui i|alcr dc codo : tlie
dicbus domiuicis Agap;is in umi fuis.se. Ri(i.
luiuis mens dilecius, in quo iuihi complacui. RiG.
eai In tabuUs spes est. In labiiiis Novi Tcsiamenli. Ric.
I)c cloiica levatiis. Oe ssculo, de idololairia. Supra De Clmsto refccio. Cliristus ipse, Matlli. x\x. 55:
A^ro de inferno levatus. Ru^.
Inslr. M.i :
Eiurivi enim, et didistis mihi mauducare. etc. R g.
Nullum in agune coronari, iloc dcplorabat etiam Piectam gni diligit Slephanus sibi vilam in iter. Pro-
Cvpiiauus. UiG. cul dui)io scriliendum:
\Audem cbjurgalis Lapsorum defunnes rcliquias.
Rociain qui deiegil «iclam sibi viani in iter.
Cvpr. li!) de Lapsis. i>iG.
venter ej[trcile luxu. In apngrapbo: nvanter effi- Vide Act. vi, vii.
"JC* Vince prius Malum. Satanam, qui in sacrls Litleris
cite luxu.
Sec imgnanti te sislis. Cl obnrnies bortalu, COftS!- o TXVifirjfjg . Rui.
0, exemplo; el rcfovea.^ subsidio. Ric.

Rex ille tuns, Cbristus
;
249 (V. 995.) ADVERSUS CENTIUM DEOS. (v. 1017.) ^50

Jpsiiis esi leinpiis, ei iios in uuuiuque gereiiiea: A Non sum cgo docior, sed le.t docet ipsa clamaudo.
(Jt si bellum abesl, in paie inariyies ibunL Verba geris lanla vane, tjui sub uno iiiomcnto
Mulli (jnideni enant tiicenies : Sanguifie uosiro, Mariyrium (juaeris oliosus lolicre Cbrislo.
Viciiiius [ni(iuuni, (juo iiianenle vincere iidIuuI.
Obsi(lian(Jo peril, ei idtio senlil lni(|uus ;

LMV. — l)E /r.LO CO.NCLPlSt:F.Nri/E.
Legiiiniiis aulein non sentil prjeiias adacias. Duin cnpis, inde peris ; dum ardes proximi zelo :
Ejtilaiuqiie zeiando pecius pugnis pe« hiiule. Exnnirius le ijisum (iiiando le incendis ab iulus.
Nitnc si bcneracli"» viceris, inarlyr iii ilio. Zelans alium, iiivide, de malo laboranlem
Tu cryo ((ui (iu;cris niarlyriuni tolleie verbo, 1*^1 1(5 pareni con(;upis fieri pecuiii;e lanla;.
(n pac(j le vesli bonis ; el eslo sccurus. Lex sic noii ;isj)icil : duin illnm incumbere quaeris,
Omnia susj)ensn.s, vivis in aidore iucrorum.
LXIW. — BCLLliM (:0TTIDI\MM.
(innujue rens tibi sis, ijjsuin le judice dainnas.
Belligerare quaeris, slulte, quasi beila quiescani. Oculorum acies numquam saliaiur avara.
Ex (irotoplaslo die pngnalur in iine vobis. Nunc ergo hi redcas et cogiies, vana cupiJo esl.
Libido pra^cipiiai, i>elluin esl, pugna ciim ilio. C ,
Luxuria siiadet, aixilcre, bellum vicisti. Unde Deiis clanial : Slulie bac nocie vocaris,
B Post mors rniL cujus eruni isla lalenla?
Vino copioso parce, ne per illuin (illud) aberres. le :
M.tl(;dicii leiiiie linguam, unde Dominuni adoras. Iii snprema *dis injusia lucra condendo.
Compesce furorem : pacificuni rcdde le cunotis, Suggerel cuni Domino nnicuiqne vila diurna.
Oppressos miscriis deprimere cave niinores, Congesiei alius : lu beue vivere qu;ere.
Tuiorem accommoda lanium, et noli nocere. El Dei cor conscius, ages sujier oiniiia vicior.
Tramite vos rcclo dncile sincero pr;e zeio. Nec cnim dico ul le in irivio tinniles,
In tuis diviiiis coniem te redue pnsillis. (Uim fno die tiio vigilas, sino fraude viveudo.
De labore iiio dona, nudum vesii : sic vinces. In estia peril avis, aut li;crel improvida visco.
Insidias nulii laclas, qui Deo deservis. Ari)ilrare libi himpliciter valde cavendum.
Aspice pnncipium, unde periii invidus boslis. Excedanl alii finem : tu prospice semper.
COMMENTAIUUS.
Ipsm$est lempns. Persecnlionis et iâcis. KiG. ct vere ninrlyr, qui exlingnit inleriu> inceiidium in-
Et nos in ulrumque gerentes, Ipsi Chrislo serviainus , vidiai jwoplei' Doininuni Jesum. * El paulo post :
^" « Certaniina igltur couidiana sunt ist:!, qn;e jier dies
in j»ace el bello. liir..
Sibelluin ubest, Si persecutio cess'>t. lliG. et nccK^s sunl nobis. » Deinde apponit cxempla.
In pace mariyrea ibnnt. Ut snpr.i, Muriyres sine RlG.
sanguine qnibns cisi defuere toiinenta. elsi deliiit
: Belliymtre quonris. Temere et furioso ad inarly-
lyiannus, non defuii aninius adversiis quêlibct tor- rinin luis. iiiquieins ei inrbidns Ric.
inenla tnrfis. RiG. Compesce fnrorem. Noli conna fiirial.-e mei tis ad-
Quo nmnenle vinc, nol. Mauenle Iniquo vincere versariufu rcfnriari ; nec inaledicenli renialedicere,
noluni, deliciunl, non persDnl in iide, evcrtuutur , nec remordere mordeniem. Kig
dejiciuntur de fide. Mig. Sincero prm zelo. In apogr. sincero perscclo. RiG.
Obsidiando peril Jniquns. Ob idione dinlnrna saia- Oiiosus Clnisio. Qui nnllis operibu.s vaces qu;e
nas circa forlis.simum cbrisiianum (andem laligalur mand;<iis (^lirisii conlinentiir. RiG.
et Irangilur. Kio. bum iUum incumbere quwris. Incumbere in illum,
Leyitnnus uuleni. Foriissimus (^hrisllanus, verus tamqiiani in prrtjdam. Rig.

aibletes, |)robe lidelis, non vinciiur, non senlit p€e- Si redeas. Ad leim^ ipsum. Rig.
nas ipsa tormenia supeiat. Uig. Slnlie, hnc nocte vocaris. Luiîe xii, 20 : Tkut»; Ty<
Ejutaiuque zelanilo pect. pug. pertunde. Kjnlalum vuxr/. rryv •^•^yii-i crou u.Tzv.i-zwav^ u-h crov. Cyiirianiis iib.
snum casiignbit pngnis, ei prie zelo ei arr.ore Domini de Upere ei Elcemos. Stnlle, huc nocie expostulatur:
zelabit inoitem Sap. i, 12 HiG. , auima tua : qinv eryo parasti, cui erunl? Maiiiulis vn,
Murlyrium. Ma.ilyrium subiie marlyrem fieri. Sic : U : liape, congere, anfer, posside : relinquendum
loquitnc versio Laiina vetus Eusebii Caes. opus- ]) ^s/.
cnio de Resurr. i : Ei qui occidiiur., et ei qui mariy- In suprema ccdis Luc. in apolhecns. Rig.
rium lollit Rig. Snggeret cum Domino unicmque viia diurna. Locns
Bellnm Collidiunum. Hominis vila, mililia est. in meudo cubal, sed facile polcsliu imegium rcsiiiui.
rstc/T/jotov. Jobi vero senleniiam fnse
vii, 1. Jlanc Leg. :
exsequUnr Arrianns ad EfiHMclnm. iii, c. 24 Stpa- :
Teta Tt> so"Ttv jStor 2"/.«crT0v, xat «JTyj u.v.y.ov. vM.i. Tzot' Snggeret cum Doininus uuicui(|ue vitaai diurnam.
ziAri, eic.", pig. 174. ihv.c philosojjiius' liii* ju-olanns,
qus iiiteras nostras atiigerat. Est anlem mnlt.) jêr- \n](iMatlk. VI, 51, fAtc. XII, 29. V//«m pro victu
feciiorsapieniia Clirisli, apud fCnsebinm, sepiimoopu- posuit Commodiaims. Donaius ad Terenlii PUorm.
Acl. 1, Scen. ui. 12 Vilael mores significat, et ani-
scuiornin qudt* Sirmondns (Mlidii Lalina versione au- :
. li()ua, C«*eis «=1 non jam inioriere, adbnc lalenlibus, mam, alnnentum, et .^patium vivendi, et fortunnm
et
pag. 2n5 : « Semper peisecuiio esi, semp^T invisibile accidentem viventil>u<. Siinili modo /5tov adbibent
bellum habeinr, seni|ier corona, scmper abnegalio. Gj"36ci. Dwis.
ruimles. Capland:e plebecnbe gralia
lll le in trnîo
Ynkis videre certamina rpligiosiiaiis? Nonnumqn.im
efTerbaii «{uis ira adversns suhdilnni sibi; rcmemora- cnm liiiiinnabulo incedas. Big.— Deleio pr<>n(miine.
{)ejnsenini icffendum L't in trivio linnites. Vide MhUIi. vi, 2.
liis auieui Domini, deposuit acerbilatem
:
: "
Davis.
esl fervori incensai iraj lesisloie, iiuaui flamma; ignis
quae a foris babelur. Quia igilur mariyr esl qiii pro- SimpUciter valde cavendum. Culuinbae Simplicila-
leni, serpenlis prudenlia lemperare
debes. RiG.
pier Deum ad exieriorem ib^mniam resisiii; mariyr
; ; ;
%$i (v. m\.)' COMMODIANI INSTRUCTIONES (V. iOai.) i62

LXV. — ^Vi »E MALO DONANT, A Subdala pax vobis venil, persecuiio flagrat.
VuJnera non parent, el sic sinecaede ruitis.
Quid le bouum ringia alieno vulnere, veco^^s ?
Beliuiu iu absconso geriiur, sub pace quod ipsa
Unde lu largirls, alier coiidie plorat.
De vobis vix unus cauie se gessit.
Isia iii disoredis Dominiim vjdere de coslis ?
maie muniti, el inôccisione prfledicli!
Don:i iniqiioruin iion proi>al Ailissinius, infjuil.
Laudalis pacem subdolam, et, vobis iniqiiam.
Crumpes miseris, dum rueris iocuui adepius.
Alierius faeti mililes, non Cliribii, perisiis.
Uuuera daUilier, ui alieruni reddat inaneui.
Aut si ('(enerasii : duplicem ceuiesiuia nuuuuum, LXMl — LECTORIBIIS.
Largiri vis, ut le, quasi maium maio depurges. Lectores moneo quosdam, cognoscere tanlum,
Omnjpoiens i-aies operas oumino recusat. El dare materiam csieris exemplo vivendi
Donasll de lacrymis : capdidalus ille iiigrHiis Ceriamen fugere, liies loiidemque viiare
Oppressus uûrisdeploral lacius egenus. Terrorem premere, nec (unquau» esse superbos.
Nacius praeierea lempus capiatoribus, imsiis Oi)Sequ!H jijsia maloriim quoque delerte.
Ad prxsens pupalus; preiio lu sancius ini(iuu)i, Reddiie vos Cbrisio siiuiles, lilioli, magisiro;
Nec non et de lucro mercis vis le piare Inler agresiina beuefactis iiiia sitis
Te ipsum iniudis, non alium, inlque. B Beati facti eslis, cum ferilis edicta.
LXVl — DE PACE SUBDOLA. Vos flores iu plebe, vos ostis Christi iucernnR.
Disposllum tempiis venit nosiris pax

Servale quod esiis, el memorare polestis.
: esl in orbe ;
Ei ruina simul hlaiidienie saecuio premit. LXVlll. — «JNISTRIS.

Pra?oipiUs populi, quem iu scbisma misisiis. Mysierium CbristiZHCones exerciie caste,
Aui facite legem civitatis, aut exile de illa. Idcirco* minisiri faciie prjecepla magislri.
Conspicitis siipulam cohierentem in oculis nosiris, Nolite ludere personam judicis ajqui,
Etvesirts in ocuiis non vuliis cernere Irabem. Iniegrate iocum vestiûm per omnia docli,
COMMEiNTARlLS.
Qui de mato donant. Ignalius ad Trallianos ra- : Lnndalis pncem snbdolam. Incedilis per ignes siip
poihzl Ti'Twv rKAajwv, Mr/ê?? «ya9o? Iz^/iciOô y.ax-T) zo posilos cineri doloso. Rio.
Leciores moneo quosdum. Quibus ea non erat peri-
D(Mu uwfnQnim. Ecclesiiisiici, xxxiv. Q ti:i, qHam Cypriaiius in iis ordinandis reqiiirebat.
Eruiupeamisens. Ltsupra : 7//^»« incumbere quceriSy Episi. 24, 32"êt Vt. Hic.
omum MuspensHs. liisir. lxiv. Coqnoscere inntnm. avayywv«t : quod aCommodiano
Duplicem centesima nummum. Ex pecunia fenore trauslertur ad simplicem iioiiiiam fronlis el oris ct
occiiuala, q«ioi mcnsihus reniesiuiam exegisti ut : vutliis. RiG.
apudf Juvenaleiu Pollio. </«i tripUcem usitram prcesLave Ceriamen fugere. ConleJiliones, jiirgia. Rig.
paralHS^ circuit, et fuluos non invenit. Ei aiiiid Horat., Terrorem premere. Xou es»se miiiaces. RiG.
i Ser. s:U. 2
, Quinas qui capite mercedes exxiit.
: Obsequiu justd maloium Lpisc<)porum, alque
Centestnm. Hesdra> ii, 5. Heddite ei& ugros suos, etiam (;#ierariim. immo etiam saecularium potcsta-
ffuiu patius ei renlesimnm pecunice. Gr?eca Sixliuae edi- lum. Hic. —
Legendum :
lionjs ianlnm habeni y.ui u.ko toO uoyjrjio^j tov o-trvv

:
)ca»Tov 04VOV; xat to ziv.wj livjif/c/xt tu.v:(jl';. Pcesse

Obseqiiia jusla inali5? quoque doserle.
ahquid videiur. L:Uiilu«; iulerpres laiina sua ad pe\\ Nam vulgatnm lecliouem respuit Latiui sermonis ra-
sui usuni accomuuMluvii. Cliryôiogos : Usurn mundi, lio DAvis.
unum nd cenlHm. Vsura tJirisCi, cen!utn ad nnnm lilia. y.pi-jcr. toO u\f>o-j Matlb.. vi. 28. Ayresiina
Candidalus* Candidauiui dicil peiilmcin, rogato- Cnm feriiis edicia. Qu» ad martyrii corouailT du*
rem , ineudicuui, ei carulidaium forie;m bapiismi, CUlll. RlG.
quem Terlulliauus dicit, cnndidatum Dci. -\os flures in plebe. Krclesiaslici, xvxix, 19, FIg-
Tempus captataribus. AnoouaP UHgellHlortbus. Rig. nie flnres quast lHium. Quomodo auieni iu plebe le-
Dosiis nd prmsens populm,Qui jano avariiiam liinm „ clores, qui eiiam a Cypriano laiu sludiose velul iii
dciesiHlur sed iii liiuiruiu hat)»^bis eiiam Deuinnho-
:
gradu cousiiiuebnuiur, adbibiia iii consilium plebe ^
»«'n. Uu;. aiiL ratajn hal)(*uLe oiUiuationem? uam el iiiipr le^
i^retio lu sancttis iniquus. ILec proisus rcpugurint. cioresmat docior audieotium sive laltrciiumeuorum.
Lc^. Prelio in fnctusiniq}ius. Dxvis. F^ral igiiur lecLor iu ordiuHiiime (piideiu clerirali^ non
De lucro menis. Turj)ilcr C(HiipHrai*, tuipius re- aiiiem s:\cerdoiali, qua* abepiscopo. qu: summus erat
posriie ac reservaiop, ad capiaudiuu ex auuana? rarl- sacerdos, ultra di:>coiium xui suhdiacooifin non ex-
lal»* lucrucn, Rtc. lendebatiii'. Adeoque Ilorebai iii plebe lecior, luello-
Disposnum lempns. Patis subdo!?e. .Sa^culum a Deo proximiis sacerdoiio sive ordiiii sacerdoiali. Videau-
sic orJiiuaum. Ejusmodi vero tempus Cvpnano de- .i lur epistolai Cypriani supru cilaiae. Scripturasi sive
scriplum fueral, lil)ro de Lapsis Traditnm nobis di- : codices sacros peues leeioiem luisse, doceni Cesia
vinitus disiiplinam pax lonqa corruperat. Siudebnnt piirg:itioiiis Caecillani et teiicii sub Consiantino et
aupendo putrifnonio siuquii, elc. Rig. Couslaniio Cos<.
Pnvcipitis poputi. Qui teinere pncem dari volebal Vos rsns Cltristi luceruie. Eienirn leclores ex am-
ta(»sis, qiii «d pacem lesliuabaiil. Kic.
boue el piilpiiu Scripiiiias lepebam io ecdesia.
leqem cioitatis. Leiiiem. discipliiiam oiviiîtis
Vac.iu:
Mifsierium Chrfsfi Zacones, Idem igiialms ad Trall.
T>ei EcelesM'. Cypr. opisl'. 10, !1, Tii, 15, 14 [\]q. \il fii za< "Ovf Oio^/cv.-jc 0VT7.? {y.vTr>?pt<.Jv "Aoirjxov Vfitrw^j
ConspidUs .<^tipntujn. Respicii ad l^ûilfi., vii, 5, aiit ad y.vxu TTavTK TpoTTov ctpici7.tfj. etc. Rir..
Luc^ VI, 41. Davis. Zacunes. Oiacones. bieviala diclume Crseca, rtf/r/o-
' El iu orcivone prcvdicti. Jeremia» xLVnr, A%, ei i,
27. Mifsterimu Christi. Sacramenlum Cbnsii. Corpus
;
a53 (V. im.) ADYERSUS r.ENTlLM OEOS. (v, liO^.) iL-

Siisum iniendentes, seniper Deo sunimo devoii. A Ab unosrrpe inoneiur, quod mulli detrectanl.
Tula Deo reddile sacra nriinisieria arse, solum volo odin couveriere vesira,
In nie
Rebus in diversis exeropluni dare paraii. Omniurn ul paveanl praecordia lentalorem.
liiclinaie caput vesirum pastoril»us ipsi. Respicite dicium, quod veriias odia lollat.
Slc fiel, ut Chrisio possilis esse proi)au. Jam praidixi quidem de pace subdola quanta.
LllX. — PASTOaiBllS DEI. Btandiens duni vobis subrepsii,hcu, seducior
Vos quianescislis laqiieos insiare, ruisiis.
Paslopsl confessus faeril, geminavii agonem.
Sorbeiis oiniiina amara, sed esi saeculi ipsum.
Aposlolus auleni lales jubet esse maoisiros :
Sit paiiens recior, scial ubi frena remillai.

Non gratis agil, pro qno intercediiis, iillus,
Ab igne qui refugiL agil iu voragiue, veslro :
Terreai in primis, ei poslea melle perungat.
Tunc peiii siippelium miser deniidaiiis a vobis.
Observeique priusui faciai ipse quee dicit.
Ipsi jaiu horrescuni jiidices peculaniia vesira.
Redditur in culpa pasior saeculana servaus,
S
In fflciem cujus sis ausiusdicere quidcjuam.
De breviori Uiulo uon toi inararem,
Bullii in inrerno rumoribus ipsa geheniia
In^piciiis docenies (|uibus vos lcnditis \iUro t
Vie misera plebi, dubla quae fronie vacillai.
Si Calisaderit pasku% poene perdita sta(; B Cuin ipsis et epulas capitis, el pascilis ipsos.
Devoius auiem coniinet, recie guberiKUis.

Ob ea jam lerrae poene fundamenta iniraiis.
Exhilaraniur examina regibus aplis.

In lalibus, spes esf., et vivit Ecclesia tota.
LXXl. — INFmMUM SIC VlSlfA.
LXX. — MAJORIBUS NATIS DICO. Infirmus si fuerit fraier; de paupere dieo

Me solunt) exposcil lempus vohis dicere verum.
COMMENTAKIUS.
Cliristi plerisquein eccle^îis Diaconi offerebi^nt, quod Majoribus natis. Tales erani primores, palroni,
postea veiiium CiOncil. arelaleusi i, cap. 15 : < De locupleies, qui lenuiores in clienlelam suam recipie-
diaconis quoscognoviinus uiuilis iocis olferre, placuit banv< BiG.
ininime lleri debere. b Arelai. ii, 45: < Ul diaconus Me solum .'iolus ut plures nllare Dornini circumdubo^
in secrelario inler Presbyteros uou sedeai el corpus : jnquii Teriiillianus advcrsus psîchicorum gloriosissi»
Chrisii prfpsenie preshyiero iradere non pr;i?ûtuai.* niam inultiiudinem, lib. de Pudic. Rig.
Cnde setjuitur ahsenie presbylero, lr;uiidisse. Hoc Q Ab UHoscepc. In hanc senlentisim fabulaior Phrcdrus
veio mysieriuMi c;isle exerceri viilt Cûuiuodianr.s. Aiig., lib. IV, Fah. 5 :
tliG —Vide aduoiata superius ad Inslr. xxxv, v 543. PIus e.s-se in uuo Siepe, quam in turba, boiii.
Summ inlendentes, Adisis iidra Uigalliuui ad iustr, Hae auleminsiruciione Commodianus eorum
LXXVII. V. l-Ô^, qui inler «vi siii chrisiianos aucUsriiaie pollehanl
Itebiis in Hiversnm pnriem pro coniraria
dtversis. vilia carpit, Sed et cunctis passioi insi;uclionibus da
dixisse veterns, probe qtiideni scio sed ri:& diversas :
neglecia disciplina tanto coidis alieciu z.eloipie di>-
eo scnsu legisse me nou memini. Scribciiduiu He- : serit. ui sui >>^cuii chri tianis desperalioneni salulis
bus iu advenîs exemplvm dnre pnrnti. Davis. iucuiiai.Sensiioraculi veriialemGennadius.episcup\is
Pastor si conjessus. Si de numine inlerrogatus ciare luassiliensis, nec amoli(us cst <;uidi?in \alicinii sive
el ronslauter respunderit Snu> chrislianns. Si ilius qufiieUe trisiriiam, sed Coiiunodiauutn ipsum posif»ris
acerrae proianoriim impouere jussus, loililer ab- iradens, huc discrimine lecit insionem. Neque tameu
nuendo rlamaverii : Nou fRcio. Uig. isla fuii solius <>oinu»odiani querela. Nam ei pacein
SLVculuria serouris. (hi\ se adhiic saeculai ibns inuni- Ecclesiae subdolam paulo auie Gyprianus cipusculo
sceai. Saeculariadicilupposila Chrisl<», anlichrisiiana. suG de Lajjsis arguerat et poslinodum Sulpicius
:
ConlrHria suni Cluisius el saeculuin , sive Saianas. Severus llisioriae sacr» iibros suos liac cerie misiira-
Chrislus peisouas non respicii; 5.#culuin sive Salanas biii deploratione conclusil < Ei nunc, inquii. cum :
loquiiur nobihlalem , generosilalem magistialus. ,

inaxiiae discoidiis episcoporum turbari aul misceri
iihrislus simpliciiaiem, eisanctaiii pauperiaiem : sa*- omnia cernereuiur; cunctaque per eos odio aut gra-
Culum diviiias. Chrislus benignilatem , ir.jseric»!- lia, nielu, incousiijiitia , invidia , laclione , iibidiiio,
diam. pielalein Sai.anas regna, ulliones, perfidi/<s.

: D avariiia, arrogauiia, somn«>, desidia essenl depravHi;i;
rapinas, incendia. trionnphos. riura (ie islis osrendi- posiremo plures adversum pancos bene consuleules
miis epistola praefixa ediiioni nosirae Cypiiani , (jua* insanis consiliis el perlinacibus studiis ceriabant. «
ah sseculo Commodiani sumuium cepisse videnlur
incremenium F.iG, Omnium testatorem..,. Saianam. Ileic certe Com-
Plebi, dubia (juce fronie vncil. Ait Cominodinnus pas- modianus incutiidesperaiiuneuiepiscopis- iiiG.
tores episcopos , presbyiero.-^, Ironiem esse pofjuii
,
Quod ceritas odia loliat. l»ari:it, concillei sibi. Sic
chrisllani iiaque, ul in acie mililari, primis ordi-
:
ij>se alibi dixil, Martijrmm lollpre, ({uori est palrare,
nibus collocandos esse mililHS roriissiinos, qiii .«iiut reporlare martyrii chnsliani gloriam. UiG.
exemplo caeteris. Terlulliaims lib.de Fuga Sedqauni :
Nou graHsiKjit. Patrociniiuu veslrum venditis ma«
ipsi iluttores , td est ipst diacom presbijien el episcopi
.
gno. liiG.
fuijiunt; qiiis de (jreqario numero susdnebif, ad gradum PecuUmtia veMra. Sic legilur in apographo qux :
in acie fiijendum siiad&nifs^ eicHic. scripinra. si vera esl, pecuianlia dixeiil pccuiutnm^
nevotusauiefn. Bonusillc jwslor, qui ponit animaiu ^Lo.pTic/.yri^j. \\\C,.
suam pro ovibus. Ri&. Ei pnscitis ipsos. Devoratis. Rig.

tominoi. Toium ovile eonlinel in vesiigio fidci con- Terrce fnndanwnln. Inleros. Lr.ciis Esai-e, c- xiy,
slaniis. Hic. If>, s«*cundum Scptuag. îc iialiel >-0v os c'!r </.5r;v
;
Exumina regibuis anlis. Eieiiim apium exainma rt;- ftazc/.^T.rrj y.ul eig ra Os{/.lli&. riig yo^- Aquila el
Theodo-
gem, sivedusem. quaeque suunihabere uicuniur. Cy- lio dixere, ei^ LalinH versio vclus : in lonaa-
/r/xxoy.
prian.Ep.69 Ria. mentu laci. Cioss* veteres A«x./of Lacuna, iucus.
: ,
255 (v. 1120.) COMMODIANI INSTIiUCTIONES (v. iU3.) ^*>6
Nolile vacui taiem visiiare jacenlem. A Blandns enim sermo, proverbium nosti, derlget.
Fac sub Deo honum, obsequia leiide per nuiRnmjn Yiiicilur oflicJo elsi fuerit ira veiusta.
In«ie revalescit, vel, si conciderit ille, Si liiigua laceat, nil n»elius'invenisii.
Refovealur honio pauppr, qui non liabel rnde Sane si non fuerii ars unde vita rcgatur,.
Mercetleni libi, pro illo sed condiior orbis ei auclor Aut operam pra^tbe, ant cursum, jnssu potenlis :
Vel si pigeret ire a*d p:»uperein, setnper abosum, Non pndcai neqne pigeat procnrrere sanurii.
MiUe nunuiios, et unde se resijiiiere povsii. In gazo praiierea de labore miiiere debes;
Siiniliterque soror si panpera lecio deeumbit, Sicut singnlaris illa, quam prailtiiil uncius.
Incijiianl vesirie matronae viciu;ilia ferre.
LXXni. — FILIOS NO.N LLGENDOS.
Ciainat ipsc Deus : Frange luum panem cgeno.
Filiornin casus licel ei doliiim cordis relinqnat,
Yerbis opus non esi visilare, sed benefaciis.
. In nigris exire lamen nec piangefefas esl.
Ini{Iiinni esl, fniter inopia vicUis aigrotet.
Lex prudenter aii, animo nec pompa, dolere,
Saiagite, non verbis, esum poinmque rcquiril.
In Saloinoniaco libro sepiimana finita.
Inspicile lales, sed certe debiliiatos,
Transigere sese qui non possunt, daie snbind«.
Obliia Dominmn de resnrrectione promissa,
$i marlyrasfeceris Uiios, sic voce deflebis?
A Doniino vobis spondeo dari quadrnpium
l^ Non piidet infvenem gemiliier piangtire natos?
LXXII. — PAnPERJBUS SANIS.
Os laceras, tundis pecius. vestimenta deducis,
Panperies sana qiiid, nisi divilije adsini? Nec metuis D«.minuni cnjnsoplas regnum videre?
Ars ceriosi rnerit, jam et tu communica fialri. Luge quod fas est noli lamen ernirc pro illis.
:
IJnum praesta tibi, ne superbus esse dicaris. Vos ideo taies. qnod ininn.sqnam gt*ntes csiis :
Polliceor, qtioniam securior divite vivis : Germine zabolico facitis ul imb;e prunat;]e;
Excipe d«»ctrinam magni Salomunis in anres. Exiinclos clamalis : qua gralia? false, perisli,
Responsorem in allo odit Deus pauperem (^sse : Nec dolore duxit paler iilium maciandum ad aram ;
Idcirco le snlide, ei honorem redde potenii. Dolore nec vaies Iilium luxii defunciuni :
commf: NTAUUJS.
eisterna Item : LamK, TrMiW totioi TerHillinnus Cyprianns Ei dominicum celebrarelecredis, qui Corban
:
dixil, stagnum ignh el de Foir. liiG.

snlpliuris, lil». . uon respicis? Gon:inoil. lxi Dedie dominica auia dicisl
:
Tateni vi&iiurc jacenlem. Cliiucum, Grabbaiarium. eic. liiG.

lilG C Singularisilla. Yidna, soliiaria.
Paiiperein ^ fiemper abomm. (mporiuni diviiibiis, et IJnclus. Ciirislns. Tcriulii^mus, Apnlog., cap. 5 :
odiosi solenl esse panperes, scd ei pi-oximis eliam ei Chrisliuiius, quiiulum iinerprflutioest^ de uuclionededu-
anncis. î).o/uLt(T:Q(7ou<7t ^Douc TTT&J/oOa Prov., XIV, 20. . ciiur. Nom(_'n dc snavitaie vel bcnignilaie Ct'mp(»s>iinm.
RlG.
Unde se renumere possit. Unde ad sublev;jndam ino- In niqris inox eral gcnlinm mininui chri-
e.xire. [}i
piam suam suioere aliqnidpossil, ei snmplicuinm fa- $ii;inaruin. Paulns, Senienlianim lib. ], (i(.
Jniiiis
cere parandis sibi necessariis, (juibus doieai naiiira de Srpiilcris el Lugendis: Qui lutiei^ abstinere debei a
uegaiis ; qc laodem vires resnmet siias. Iln,. (Jnde — coiiviiiiis, ornume.ilis, purpnruel ulba veste. Alia veslis
seresnniere, etc Vircssmis recnperare. Similiipr Galli conveniciis iuciui c(?li»r, tiisiior habitns; speni resnr-
dicunl se. reprendre. Yidc Car. Dufresnii Giussanum. reciionis non iiîbcbanl , morino.s buos lugebant nl
Dayis. perdilos , nt jain iiuilos. Al cliri.>liaui, qni fidelcs
Vicluaiia ferre. Ipseliistr. nll. dicel... porlent victua- fi';ures(jiie stios ad viiam Kiiernajn miyra.sse, abiisse,
lia coilo. prHfressissrt (li(;i;b;»nl, imn exibant in iiigris, to y«o
PALPERinus sANis. Iiisiruciione pr;Pcedonii dixii, y.iAavâvaT&j^^tc.Iiamicavp.rsalianlnromniainortispriiR-
de jacenlibus j »m de valei.libns et sanis,
iiifiroiis el : sagia. Nam einigrum ilindet ieiale in tnniulisTlfoin,
sed e^ênls; qoi lamen artis sn;e qu;i'slu prtiare silii in ve le senescere , ad clii isiiaiios pcriinere et nigra
possuni, nnde se exbil»eani. Kt h(»s (luidemaliqnidde negabant, de vita post cxcttSsmn ;eterira ccrtni^. Rk..
suhsidio aiiis sn* c«»nl'erre \n[i ft alribus inlinnis. Uiu. in Suloinouiaco libro. Liber inscribilnr Eccle\iasli-
Puuperifis saua. Eccl., x\x, 14. -KXMyuq <jyLog vm cus, Sajiicutiu Jesu filiiSiracb. Saiomoniacum librum
1) vocat Coinmodianns , (iuia ^nom:is sive senienlias
hespunsorem in alto. 0»i sic respondil qnasi de- coiilinei ad exemphiMj Salomonis. lliG.
spiciat. prov., xvin, 25 Cum obsccraiionibusjocjuilur: Scpiiniuua fniiia. Rcclesiasiici, xxn, 15 Luctus :
paupcr. morlui septcm dies. .Vlorem fnisse anliqiiissimuni disci-

Blandus euim sermo. Blandns senno saepe apud mns ex histona .lacobi, G«nes., 10, et cx iis qu»* i
iraios plniimum valci, elgialia sua lacil ui sjibsidant snnt ad cum lornm, et ad Siracidem ;ib dnciis viris
iracundocrisue, nifervor d«'imneat; conrnt;il:»ninimii noiaiaex Pbiioni^ ei Arrimlaiu» Marcellino. KiG.
iracundi A^rvidum. Sic Lncilins dixil Cocjuus alU' Ccnfiliier plamjere. More gi^nsmm. Panlnsad Thes-
:
num cum fervil, paula confaiai trua. Uig saL, i/.yfy'»: v.vlhi 'j/ji.T.ui.y [J.i, ii/jj-i; ij~in(/.^ SciiicCt fji.
Dcrigel. Uigdrem .voivii, i-mnliii, fimdil. li.inefacit. resurreciionis. Kni.

Planlus eodcm sensn dixit : diriciere. in Ci^riul. C//- Qiiod Tninu6 quain ijentes estis. Legenduin : Qnid
pcaius elepliunlum ubi macha ra dirigil h«ie est. iia , minusqnam qrnles esiiî. "DxMs.
diseindil am transvei-benil, ni elTuso saaguine pni^ri- clamaus. LU snpi-a inslr. xxx, Vixil, et,
E.viiiicio.i
gida belluc nioN;s dissolvaiiir, ;»nl divisa pio:-.l(U'n.»- KxHn.ci, Lxiincios eiijnici (iicebant defnncms :Chri-
lur. Clos^;:i : uTzc-jfjJvro , Deriijo. Kic. — Uespicit sliani, praemissos ;id Dcnni h';\iisla!<.)S , evocaios a
,
Commoiliaiiijs ;icl l^rov. .w, 1. Domino. UiG.

Proverbiuin nosli. Glossu^ velercs ; 0;o7oytK, Deipro- Isec dulore duxit patcr. Ilnec Abrahami el Davidis
verbia. exempi:) ad coniinunem bnmt de iitiis noii lugendis
In ijazo priBlerea. Snpra. Insinici. iv : Non domum loinm cilavit Lnnodius cpiscopus Ticinensis Lpist.
(jaxo pan//is.Glossai : (Uiza^ /^0T,p.v.rv.. -rspr^m ^t.^liy.rro. 1 lib. n, nbi Sirinondns ho.sceCommodiani versicnlos
;
267 AV. liC6.) ADVERSIJS GENTIDM DKOS. (v. 1189.) 258

Oinnipoleiilisenij») nccllens deildcebal yhminiiin, A Sic inulios urget blaspiieinia saepe de vohis.
Seil Ueo devoius feslinariicr iun>js :jgeb«i.
lAXVJ.^ — DE 1 ABULOSIS ET SJLENTIO.
LXXIV. — J)K l»OMi»A FUNKRIS, Dum leve videiur cuicnmûe neqiic viiatur,
De funeris ponipa sollicitus esse (\u\ quieris. El qnasi lacile ruit, dum abuleris iliud,
Krras, Dei servus aUliuc in niorie placere, rahula^ snbveniunl, (|iio veiiisli liindere preces,
Pro! exnnimuin corpus orn:>ri funesluni. Aulpulsare doinuni slomachi |)ro delicio diunio
vaniias vera, cuperedefunciis honoreni. Ducciiia pra^conum clamal, ieciore legente,
Mens irtundi deionia, nec in inorie Ciirisio devoia L'l paicant aures, et lu nnigis obsirnis illas;
Proverbia nosii : por loniin efterri volebai, Lnxaris labia, qiiibus ingemiscere debes.
Adeo illi similes ei fera menie vivetiles, Ohsera nialis peclus. vel in pectore solve.
Fausinni felicenirjue dieni in exllu vuilis Iiabere , Sed quia divilibu^ faciuni pecuniie froniem,
Ul coeat populus, laudem cum luci» vldere. Indft perii omnis, quando sibi maxime /idunt.
Non provides quon;im nierearis ire defuncuis. Sicfemin:e qiioque cnennl quasi inilienl balneo;
Kcce proseipniniur ,
illi : lu jam
-
forle creinaris Ei de domo D^;i lacilis ceii nundinas, .>•
arlenl. . — , <
Uodacius in poenam Quid prodcrit pompa deliincto? ,. Teirnii s.meDominus domum oraiionis.
Incusaius eris qui ob isia coHejîa qmeris Sacerdos Domini cum siirsum corda pnccepit,
Sub Vejove cupis vivere : le deeipis ipsum. lu prece lienda, nl jiant îlentia vesira
LXXV. — CLEr.ICIS- Limpide re.spMi,des, nec lemperas quoque promissis.

Exorai iile Aliissimum pro plebe devaa,
Coni;roit in Pascha, die feiicissinio noslro,
jNe pereat aiiquis, et lu le in labulas
La.Uenlur ei illi, qui pt)SLulanl suiijpiadivina :
veriis;
Tu subrides ibi, aui deirabis pioximi famai;
Ero.êiur eis quod sullicii, vinum ei esca.
Indisciplinute loqueris, quasi Deus abseiiii,
sit
iêspicile fonte quo memorenlnr isla pio vobis,
Oinnia qui fecil, nec audial ne<jue cernat.
in modico ûmplu delicilis Cbristo donare.
Cam ipsi non faciiis, qiio modo suad«re poiesiis LXXVir. — I^BBIOSIS.
Jusliliam iegis lalibus? vei semei in anno. Ebrioso modum non pono, sed beiluam malo.
COiMMEiNTAKiUS.
Ct ipsius qnidem Commodiani nomen

, ab a«vo Cen- C dolendum est primum ipsi tibi.
Pharis.*orum esr di-
ignoratum primus indicavii. ii^nsebins
jiadii ei Gelasii cere ei non facere : impor.ere
plebi onera, quaôsi
opuscnlo de Uesuneciione Noli emmquarere, si non ; nedigiio qnidA^n veiiiii aiijngt-re.
jjjo
esl occisiisIbuac sed ex qiio proposuii paier^ niorluus
:
Sic mnltos urget blaspliemia.
Hoc de sa^ruli sui
e&l palri Isuac, pai?. 51 ediii(>jiis Sirniondi. \\\g. ciericis Commodi.-ittus : ei ChTici
vctcabuhtm iimc
Deo devolus. Gio.ss;t' Uevoiismnus, •/.c/.%(jt.oj^v.xrjc.
: periiriehai eiinm ad snc^^fdotem.
lioe de saculonuo-
Oniitia pali ei facrre paraius. ftio. que suo lesi.iinr eliani ad Eusiochinm
llier.u.yu.ns
Proverbia nosii. Sic Julianns Ca.sar Diouysio cui- Lpi^t. xxii, num. jb CUrici ipsi, : impnt, qnos in maqis-
dam : lM06ov «xrr/aa>, et. 'lG-ro^<itav iTci.TTC/.TM. IÎGALT, terio esse oporiuerat doclrincB variter
et timoris, osculuniur
Per foruin ejjerr) volebai. (Jufmadniodum ille apud capita malronarum, et exienta manu,
vi benedicere eos
iloraiiunt C;:rgilius, (pii :
puies velle, si ru^cias, prefia accipwnt
salulandi. Illitnn-
Mane plagas, veuabula, serv<.»s, terim qmv saccrdoles szio viderint indigne
prwsidio eri-
DifferUuu IraiiSire ibrutn popuiuiiu|ue jubehar. ilt»;. (juuiurmsuperbiam, eic. Quanla jam iliis tempoi Jbu's ner
Qni ob coHcgia qnanis. C<if poris arlilicnni iîhi-
isln Ecch'Siassp;itiacouft!cer.si AntifhrisMis?J
m ipsi nia--
liii.aridrum, (Pii fiinera ad riuim eihnicom niinislra- side-s indig.il)ajU
monilorls pr.csidio; el qui moniiis
Ijant nKignifico appnrnlu ; nunKTOSissima iiirha pro- sui> regend;e j)lebis
poniijiciuni susceperaoi mala
seqiKMiiium ftinus el mnjortiin im:»gines. Iîg. pra:v:.riraii<me pri^sidinm ipsi.sunm
desereb.uil. |{{g
Colleijia qiuvris Advocas, sic Insir xix. dixil COL- Dt FAiiu.LOsis.C<mgerronibus, confabnlaturibus. Bu..
jLLGiUM FACKKE : siniiU cnllegio facto. Ric. Donium stomacid. i'ef|.iis. Piig.
Sub Vejvve. Sul) Idolis. In apngr. sub vigore. Rig. Stomaclii. Cordi*,, animi, co.iscienli.r.
I{j£.
Coiuiruent in PaschUy die felicibsinio. Quo pignns Pro delicio diurno, iti .-ipogr. legilur, divino. Dc-
ct arrhabonem accepiinus re.surreclionis in viiam ijcmm diurnnm; qmuidianje incursiones. Pug.
ujlernam. lliG. Luxaris tabin. Lnbia piofaiias, violas, Jissolvis
Qni postulant sunipta divina. Ila in apographo, nb} iuxn , iKMiniiia. Ut a Uwuvh iuxuiiaii; sic a lu\u,
,
superscriplum est qni poslnlanl sabbaia divimi. Neuira

:
luxari. c/.rT(»xvjoitv.t, Luxo, luxurior. Festus : Luxan-
lectio proliabiiis mihi videlur. Isla vero srnsnm tur a luxn dictum, id e^t, luxurianiur. Hig.
etnciei hni(^ ijisiructioni convcnieniis initini Lcelen- .
Quas} innienl balneo. Qu.isi initcni bainenm. Et
Itir el illit qni po$lulant sub ucta divma. Conniion- versu sei\.Eldedomo Dei ceunundinas [acitis artent Rin.
dalur pidas eri«a panptMes; illos pneserlim, qnl --Setisns, nisi lallor, posiulal ntlegatur Et dc domo :
poslulant et rojJjant opcm uc biMidicia (idtrlinui, siib id Dei facinni cen unndinas^ artant, Davjs.
temptis ipio S(iiviiur Synnxis die Pn-cli;» ; snb id leni- Ceu nundinas. otxov iuTropioy. Jo;.n.ii, 16. Rig.
pnsquxprounnliari soie! missa,siv('. missio (»ascl)alis: Terrnit sane Dominus aomum oralionis. Cnm in-
i>iibJ(j lempu-, quo dimiliuiilur fiihdes, perncns solein- torto Il.geilo ej(»cil coUyhi.stns. Joan. u, 15. Uig.
nibns. perai-lis mysleriis, per:Mî^ rchiis divinis. Iîg. Snrsnin corda. Piisca forn.uia poscenlis :iiten-
liespiciie fonle quo memorentur isla. \\\',\\H}'^r.IU>spnes liunem ct silcniinm. CIos.s.td veieies : Sus, avoj; sur-
de forle qno mcniorentiir. Qii;i' smit corriijslissima l»iG. snw, i-y.-ju. It-em ; 'Avr^>, xaro^', sursum^ deorsuin. KlG.
Cum ipsi rwn facitis. Siqna Insir. lxix, dixil Ob- : Pro plebe devota. i*\{) ouini fraiern laie Rio.
servetqne prins^ al faiiat ipse qua^ dicil. Apollonius : Ebrioso modum non pono, sed beliuiwi v.ialo. lii
apographo iegiuir Lbrioso modum non puo, sed
:
if xov^ noXXo^? nfjiiiv^vx. iloriitius ; Si vis rne fi&rey beUua malor, Et prima quidein leciionc staiim se
; :
2^ (V. m^.) COMMODIANl INSTRUCTIONES (V. im.) ^60

Bihendo superbis, iiUerior a mente rccedis^s A LXXX. — NOMEH GAZi«I.
ncgeniis iniperium tenens a|)U(l, siulle, Cy^fopas
Iiide in historiis : Durn murtuus nun bibo, dicis. Incolie ccelorum fuiuri cum Deo Chrisio
Of»lkna niibi bibere, et corda sapere. Teiiente principium, vidente cuncta de crelo.
Subiniiiisira niagis ^quid amplius qusei is abuii ?; Siinplicilas, boniias, habilel in corpore veslro.
tnriuio pftuperclo, et eritis anibo refecti. frasci nolite sine causa fralri devoto :
Si taciasisu, extinguis libi geheniiani Becipietis enim qiildquid feceriUs ab illo.
LXXVin. — PASTORJ. Hoc placuii Cbrisio, resui*gere moriuos, iino,

Cum suis corporibus, et quos ignis ussii in aevo,
Pnscere qui quxris, et quod potuisti parasti
Sex inillibus annis compleiis mundo linito. \
Assidue pascendo recle fecisii
Vertitur inierea cceium tenore muiaio:
Sed lainen invise pauperem qui te non repascat.
Comburunlur eiiiin impii lunc igne divino
Tunc erit mensa lua pcr unuin Deuni probaia.
Ira Dei sumaii ardel ciealura gemendo.
OmnTpotons lales vel niiixime pasci priecepit
Digniores, sleminale e» generait praeclaro,
llespice cum pascis innrmos, et fenoras Alto
Nobiiesque viri sub Anlichrislo devicto
lii illo V06 Doiiiinus voluit probatos adesse.
n Ex prcecepio Dei rursuin vivenles in aevo,
LXXIV. — 0R4NTI. îitle quideni annis ut servianl sanciis et Ailo,
Opafiiem si cupias emudiri de coelo, Sub jugo servili, «t porienl vicfualia collo;
RiMfipe de Idtibuiis nequiti:p vincub. Ut ilerum auiem judiceniur regno finiio
Au) $} beiiefactis ores miscratug egenis, Nullificanles Deum, complelo millesiino anno,
Ne dui)iies (juin quod petieris deuir oranti. Ab igne peribunt, cmu montibus ipsi loquendo
Ttt^sane si nudtis beuefactis Deuni adores, lu l)Us.lis el tumulis omnis caro reddiluraclo,
fntotum iie facias sic oraiiones iuepie- Demerguniur inlerno, trabuut poinas in aevo.
COMMEKTAHIUS.
obtuleral cmenduio Ebrioso modum non pono^ sed
: El quos ignis in mo. Legibns Capsarum de
nssit
beltua tnajor. Cude apiiarebiU iste sensiis Dedltus : pjjeuis, summa iguinm poena. Chrisliani vero,
fuil
ehrielali, modjim sibi non ponil; nec ponere mo- eiiain iu cor^ôribus defunciorum, rogos et bustu
nentem audii ; sed major bCilua. maior IkIIuo inoduin exborrescebani, pra>.saga formidine ignis illrusa»irrni,
porrit corTibiboni sii », quein turbala menle cr;ipul;i lioc Igilur in primis Cfirahani, ut mariyrio devolis
conSopilum prostravii ; jym non menti"., non rationis obrirmareMtur aniini «dversus iguium tormenla. Pe-
compoieu» ; at; pcr boc belluam. Sed luec suni expo irus I, EpisL. iv, 1:2, horlalur cbristianos ne expa-
si.laet coacla nimi.';. Iiaijue placet ista simpliciwrscri;)- ^ vescant martyrium si per ignes el usiionem corporis
lura : h^brioso modnni non pono^ sed belluam mulo. Rig. arcidal nec exhorreant ui rem novam
, inaudiiam, ,
iiibendo snpi^rbia. In apograplio legiiur : supernis inu<;ilalaui , aui alienam christianis. urj ^viêaS? rij sv
vei snperius. Kig. xtiMrj T:vp('o(TH. (yyprianns Ep. LVi NotHe inirari ttT' :
ltp(ienii.s itnperium lenens apud, stuUe Cyclopas. Po- dorem accidentcm vobis, qni acl lentaliontm vemrani
iyphemi. Hig. fit, elc, ul)i eliam observavimus nonnihil. Alque
•Inde in Imioriis. U\ fabull», in Odyssea. Giosscc : h;ec parodia sic fueril chrisiiana:
'Itf-To/jr.at, moninienln. He--ych.: 'lcTopei, yi-jBivit, to-ro-
qu:uii'js a^lus, quauios paiiere labores !
Si luerinl igues res peregrina libi.

/)«a, ij.up7^jpty.., y.v.i to. o,7.ota. HlG.
Ojilimn milii bibere. Hoe ex personr* sua Commo- Sex miliihu.î unuis completis. Justinus Martyr.
Dial. cuin Tryi»'»' Ji»<I» V^^- 307. hoc se cnm ple-
Hlatius ;ipponil : iuteiligtt auiein biberc viiam ;£ter-
risque aliis recle seniiemibus cre lere profileiur
ntm per Evan?;e!ia, praBcept:i et eiempla Chrisli. HiG. :
IJyr.i ^t, xat 6i xvJt; tiîj bpQoyj/ojfiovs^ y.ar» Trorvra

Kxlincjuu tibi gehennuni. Al!u(lh ad histnriam di\itis
/pi(J7iv.'J'jf.j «vi/.araatv y.y.i îXLu err? cv lepovo-a^jjfi, elC»
ûrpin Titi, ciiju«; lingua hpud inferos lam ardenli cru-
Ciîu nrebarur,ut de Laz:iri digito in.sliliarisihi /tqu:e
Hiijusce temp(»rl^ , annornm sex mille . consumma-
taniilium pro stimmo levamine eKopiarcl. Luc, xvii.
lionem sic puiabai circa an. Chr. 369. 0- •Jnlius Hi-
Jario, qnemsarcinaioresBibltoihecae Pairum ediderunt
Pastori. CoMvivatori, ivziarQrji. RiG.
ex bibliotheca Pelri Pilhoei • A passione Oomiui :
Fuuperem qni te non rep. Lisir. LXi. Hig.
Clirlsii, exquo lempore fide in se credenlibns resnr-
Frnerns AUo (-ypri;mus lib de disripl. Halrimo
poilK-itus Dei Films, anm compleanlur
minm inum neo fenera, Chrislnm cihu. HiG.--^^\omou Ti''^^^^^^^^
"^cesse est quadrmgenli ei sepluaginia, ut conc u-
pVop. XIX. 17. Qui pnnperi uusereinr, DPo f€ne>'at : nl
<«;«"ir .^""i.ua s.x m.llmm aunon.m. Seplimo m.lle-
veius nuerores
abc^t veiuB
bantî ap
iiuerpres aou.l Cvnri;>nuin Teshm.dd
sinio incipsenle, fide vera cre lentes liberabunlur e
Qnir. iib. ui. cap. 1. Davis
Ue latibnhH. De iniimo recessu cordis de pencir^- mundo. Tunc enim erii resurreatm pnma sanctorum.
;
De quadriiiHenlis vero el sepiuaginia annis a pas-
tibus inentis iu:c. RiGalt.
Orcs misnu'us e lenis. Pauliuus. episi. xxxiv Aliud sione Domini in consulalum Caesar.s el Attici, die
:
§sl, quundo lu sohis oras pro le : el (iliud, qiiando mul-

nooo Kal. April, anni iransierunL trecenli sexaglula
vihido pro te npud i)eum trepidul. Ri«;.
novem. Resl:«ni iiaqiie anni centum et unus, ut con-
summeiWur anni sex mille, elc. >>
Ric.
NoMEN (jKiJtL Id eslCo/umof//Vi/jt; a Gaza, C.azaius ; Complelo miUefumo nnno. Epistola, quae iribuilur
Zt Commodis, Cotnmodinnns. Commoda aul.em di- Barnahae, pa». 5-4 .Ouxovv, r£>iva, cv e^ 'ij/xepatc.cv toic
Cuniiir opes, divitiati, gaza Giossa* veiercs : Com- g^c/.y.iTyit^^lnic itzcti , avtrcfei^nf^ZTat ra na.vra.. VetUS
nioda, ).'jTtre//i, jô/jft.aTa. R(C. inlerpres laiinus : JJnde scne debetts ^
qma m sex
'
Tgnp/epnVicqj/tt/MjNiilJu»; ilubiio quin ad illud Davi- witlia annorum CDnsummubuntur «mnia. RiG.
diijin Ps, cix, i, resjiexerilauctor Tecum^Mincipinm Cnm montibns ip$i touuendo. Luc- xxxm, 30: Tunc
in dievirlniislaa^.JSxtmnim prinripium,«r/j/vi,pr)ncipa- wcipxent dicerc monUbns Cadiie snper nos; et colli'
t«)8:qtiod eiiam Suetoniui principium dtxit, utad ciiati bus : Operiienos. Quod Oseas praedixerai, x, 8 (Apoc,
Psalmi lociiui meiiuil doclissimus Meidentium anii>' VI. 16). RiG.
&les Bossuetius. Omnis caro redditur acCg, HeddiUir el restituilur
; , . ; ,, : ,
261 (V. 1254.) ADYERSUS GENTIUM DEOS. (v. 1557.) 262

Oslenduntur lllis, et leguiU gesia de ooilo A Oninia non possuui comprelieudere paivu libcllo.
Meiuona prisca dei>ito el nieiila diguo. Curiosiias docil inveniul noinen in isio.
Merces in perpetuo secundun» lacta lyranuo
GOMMEN TARI13S.
una ciim actis el operil)us cuique suis; ui secuudum iremo poemaiis versu susum relegejis per litieres
ea (ju* gessil quisquc, ad coronam aul gelieunaiu versuum primas inveniet. CoMHODiANUft mendicus
nii(aiur. lUo, CuRiSTi , et pro ti(ulo Nomen Gjhmi quod esi (iom-
:
,
Curiostias docti inveniel nomen bi isto, Ab iioc pos- modiani, a gazo, sive gazophylaeio. Rtc
ANTOrSII CARWIEN
MERSDS mm
Discussi , f&teor, seoUs A^toNius omues B Post haec ipse Deum praistantem (auta negavii
Plurima quaesivi , per singnia quicqtie cucurri : * Dumque aliud numen demenii peciore quaerit
Sed niliii inveni mcliu!* quam credere Cbrisio. Ignibus incensis quod misii perdidii aurum.
Ilajc ego disiposui leni aonscribere versu: P:ir i|uo(jue Paganus lapides quos sculpsit adortt
Kt nc dispiiccut, quod taiia caru)iua paudo; Ei facit ipse sibi, qnod debeat ipse limere.
David ipse chelyii modnlata voce rogavii, Tnm simulacra coiit, quK sic ex a.Te figurat,
Q«o nos cxemplo pro canamus,
magiiis parva IJl qdando libilum est, miliai conficia monet*,
Dicenies quae sunt fugienda, sequenda colenda , Aut magis in species converiai sa^pe pudondas.
Cum tauien iu cunciis ei res, et caussa probeiur. Hinc miseras raactat pccudes mentesque deoruin
;
Judaieutu priino populum nec graiia nnvit Quos putnt irasci , calido in pulmone requirit
Mira Dei; nam lum Pharaoni ereplus iniquo, Aique hominis vilam pecoris de morie precalur.
I£t mate trausgressus pedibus, lucCnte columiia Quid petii ignosci veuiam qui sanguine poscit? ,
Cum duce, qui inergi infesios vidil equestreSj Illud enim quale est? quam stultum? quamve noiaii-
Ei cui deseriis tiibilum quoque defiiii agris, duiu?>
Mannu cui e coelo> el fons de rupe cucurrit. C Cdm Deus omnipoteus homlnem formaveril olim,
COMMEN TAftiUS.
Amonius, Quem Panlinus lieic alloquaiur, quis mo sus. Scnberem -:
doceai? Noininaiivmn pro vocativo adhibilum ab an- Marma cui e ueio, cui, foos, etc. Mun.
tiquis ostcndii Yossiu.-^, lib. iv, cnp. 5, de Arie 6'r«?w-
Quo mdirnm huic versui resiitiiant , ediior qîidem
mat. Min\TOR.
jescribii ^lanna cui e cceto^ cui font; crilicus vero la-
Taiut cinniina pando. (ôrn. Valerius Vonckius, vir
cilins Iransponii fons el. Sed nihil hoc loro mulr.n-
clarns, Obsfrvaia ud hnc Anionii carmen exhibel in
diim ob pnelie iieeniiam ijpsitudi anonymo jure
,
Speciwine Criiico^ pagg. l-IO, qnoruni noumiila re-
videlur. Callan».
censel .nnonyinns Kpsien is in Aciis erudiloW i"-l6,
Ex a'rc jignrali Terlullianns, in Anolog., cap. 15,
pa*. 215, seqq. Uride poiiora quai .id canncn islud
idem elhnicis objiciebai : « Domesticos deos quos
illnsirandnm speciant «'xcerpertt anunns est. IJeic
,
L,pres diritisdmnesiica poiestale traciaiis pigno.»
,
ilaque Vonckms legil, Taliucunnine paiido. Elei.'aniius
: ,.
lainen quam feral ifilas nc slyins nueloris. Gailam».
,
^ rando, deniiilrmdo aliiinando in oarabninm de S.'!"
lurno, njiquanuo in Iruilain de Minerva ui. quis<{ue ;
Ciiffiyn modiilaia voce rogavU. Licenliiis foriasse
C(nilritns. aiqiheyconlusns esl, (Inni diu colilur, ut
mian» par sit mnt;ii vir criiieus chelyn in Deum
,
qiiisque doininns sanctinrein tixpfitiis esi domestica

Quidni porro scripseril anctor David ipsp clieltjn ro- :
neeessiiate. Publicos icqne public«» jnre foedalis,^
miil ? Nimirnm respexerit ad Psaim. lvi ,9; cvii 5 , :
qiios in husiarin vi.-ciigales ha!'ctis. Si Capiiolium, si
iCxiiitrge, ifloria mea, exsurge psailerium ei ctihara.
oliloriuni lornnv peldnr, snb «Mdem v«»ce pr«cnnis,
VONCK.
snb cndeiii hasia , sub ea(h>.m annoiMtione qiccstoris
Qui mergi. Ni poetica lieentia Paulinns est usiis
divinitis a(j(l(Cta ccnuiucilur. » C.ic.ibntum Terlnl-
canuinis rationi aliqnid deesi. Fnnasse pro mergi
liano inemor:ilum, <piod vas^ spuriiliaruut fuit, a
lcgendum mersos. MinATOR. Cl. Muraiorius, nt labo- — Panlino modesle innuiiur per h;ec verba :
ranli inetro snccnrrerei , pro mergi repoitebMl mersoa,
Vouclvius, qiii mergi funesios. Neuira l.imen emenda- Aul magis m siiecits converialsa^je pudendas- .Mur.
lione opns. Sie enim eliam Virgilius perhiaium ejus« Mittat Lcg. miitai confracta wonetw.
confictam.
modi Eclog. iii, v. 6 :
.
\0NCK.
Menfcsiwe deormn In pecuduni ca^sarum exlis
Et suocus pecori el lac snbduciiur aguis.
deorum inentem slulte perqnirebanl Centiles. Ovid.
Atipie opiimi poetaj stepissime. Nosier mox v. 15,
iia Iib- v, Melam.
simiiiier. A. Lr.'S. Fihiaqnoqae sei»ra noias veri, muuilnsqne de(«ruui

Et fons. Heic quoque laborat aliqnaniuiuio ver- Prodideral ..
, , : , , . : ,
265 (v. 30.) ANTONii CAKMEN (V. 41.) 264

Auiiei Uoino furmare deum. Ne crimina desini, \ Quos aniiqtia juval riuiis atque incondita , viia»
llunc eiiani vendil ilominiis , sibi eomjinral emior. Namcpje unus baculum quondam, et vas fictile por-
Philosojilio^ credjun quKlqnam miionis habere, lans
Qm raiione carenl qniluis est sapienlia vana?
, IJiile fpiod sotimi, solumquc putarai habendum
Snnt Cynici canibus similes , quod nomine produni Ulud nt auxilii, aiqiie boc cssct caussa bibcndi.
Suni, et secianles incerii dogma Pl.aonis Cnm siare agricoiam , manibusqne banrirc supiuis
Qin)s quaesila diu anim» snbsl:mtia inrbal, Poiandns vidissel aquas , vas ficiile fregit,
Traciantes semper, iiec defmire valentes ; Qno procul abjecio, removenda snperflua dixil,
Unile Plaiiinis amani de Anima describere librum Ilnsticus bniic docnit quod spernere posset el islud.
Qui praeier lilulnm nil cerli continet intus. Hi neque vina bibunt, nec victu panis aluntur.
Sunt eiiam Pbvsici Naiurai nomine dicii
COMMENTAmUS.
J!unc eornmdem errorem Scneca, et ipse eihnicns, Incerti dogma. Prudeniius in Apotheosi
iin|)robal»al, Nalur. Qniest., iib. ii : < Nimis deum
Consuie l)arbaii deliramenia Platonis,
oliosuin, el pnslllfK ret minislrnm facis, î aliis snm- n Couside et lilrcososCyjiicos, quos sumniat, et quoij
uia, aliis exla disponil, eic t Consule lib. C;es. Bu- " Texil Arisioieles lorlU verlignie nervos.
iengeri, de Magia, eic. .MuRvrou.
Diuaninue Versus aliquantum laborat.Scribercm:
Eliani vendit. Ad hoc ex Ter-
speni;»nt rnrsns, qn.e
atinlimns. Firmicns, de Err. Quos anima; qua:sila diu snbslantia turbat. Mrn.
tulliaiio nuper .Jnliiis
jirof. Relig., cap. 16: «Yt*ndfthalnr dens, nl |»n»des- Qui pra^ter liinlnm, Egregiiis uiique , celehcrrimus-
set empiori , ei empior sn[ipliciter adnraUni qnidquid que Plaioiiis estv lib«*r, ubi de aninife Imniortalilatc
paiib» anie viderat snbhaslaluin.» Mur.vtou. qu:iesiionem hd)et: sed si cnm cbrisii;inornm :isser-
hanc rem tis , cenissimtsi|ue nosira^ lidei documentis compo-
Pliilosoplios credam, Eleg mier in scri-
nalur, nil cerli coniint^t intus. Homini eihnico, el Iniige
psit S. Eiicherins in Parienet. Inler ^lia ad Y.derian
a vera religione posito magnum fuii sajiienlia» por-
hu'C hahc.t; < Brcvi libi Ui|uebii, quanto biec nosira.
tenlum , non irrideiulam omnino de ejusdem animai
id esl pieialis verilalisqne preirepia. illis philoso-
pcrenniiate prolerre seiueniiam: in qua lamen quoi
phorum preceplis prjHferri debeant. In illis namque
errores erraverit, non est meum heic invesilgare,
eorum priecepiis vel adnmbrata virins, vel CaUa sa-
sed nionere taniuminodo, ibi in incertum pleraquu
pientia: in bis vero consummaia justilia, solida ve-
Theodorilus, scriptor eruditissimus, Serm. \
f'.Tri.
ritas contineiur. Unde licet dicere, philosnpliiaj alios
conira Grsecos, h.mc Plaionis .sententiam acuiissime
nomen u-urpasse, nos vit;un. Etenim qualia |>ossnnt
ex:iminal» ac nutantem s:epissiinc deprebendlt Addit
ab his dan pnecepia vivcudi? Causam nesciunt. Mor.
Sunl Ctjnici. Yulgo -/yvr/ot dicebanmr hi philoso-
phi , lioc esl canini, xno tov xvvoj a caue Dioiênes ,
L;»erl. in Anlisihenis Vjta li;ui.' ait: x«T«r4£ Tzpf7irog ci.ijolns: AiPlal) qnideni aupienlissimus ^ (jui complu-
Toj -/.uvto-fxoO , Cynicam prinius seclarn 7nstuuit el in ,
res sermones de iinmortalilule anima^ dissernit , ne Aris-
ca pnaceps luit. Hinc do illo Ausonius ca>iit
(oleli quidem auditori iuo persuadl eam positionem,
MURATOK.
Iiiventor priinus Cynices ego. Uuae ratio islha^c? Sunt eliani Physici, ûo-t, gr*ce, latinc dicilur na-
iVlcidiiS midlo dicilur esse jirior. lura:i\h\c Pbysici , sen nainrales pbilosophi Licr-
Alcida (piondain tueram docloro secuiidns, lius in Proicni. Kae . ol //sv ktto tyj? 'mpi Ôciv Trâyf/a-
Nuuc ego suin Cyniccs priums, et ille deus. Tetar ®uoT/.ot 7rpoo"nyopsO0>3(7av : Et aln, quod de nalura
reruni scripsei e ^ Puysici suui appellali. Muratok.
Idein vero Laciiius, in Pmoem., C.ynicos de ii^^nomi-
Nnmque unus bucnlum. Laeriius iii Vila Mio.seflis:
9s«o-«asv6f yjoat Trtvov, iîofjvls xii;
TraiStov Tat?
ni;i sic appelbilos asserit: K«t «tto cr/./wi/ueiTwv, w^ ot
TTOTfi
< Demeiriuin Cy- T:-tipv.<; T«v IntuUus uiuqenes aliquaudo pue-

y.orxilrfj
•/•jvtxoL Suetoniiis iu Yespaîtiio
:
:
nicum in itin«'re obvinm sihi post damnati<>nem ; :ic rum cava bibeniem numn , cotylum pera producium
ahjecit. Hoc Diogeni nniversa scnpiorum c<>hors :idju-
iieque assurgere, nequc saltitare se dignantem , obla-
Iranlem eiiam neM-io quid , satis babnil Cinem ap- dicat ac Seneca potissimum Ep. 90, ei S Hlu-ony-
,
poliare > Eleg:«nier qno(pie Aogusiintis, de Civ. J>t;i inus, advers, Jovian., lib. ii qni Paulmo comordes, ,
lib. XIV, cap. 20: < Hoc illi caiiiui pliih>>oplii hoc ,
non puerum ni Lacrtins babel, sed rnsiicum Diogeni
.
jst Cynici , non viderunt, prnferentes conlra huma- magi^trniii tuisse conseniiunl Quiim vero Anlisibenis,
naurvcrecundiam qoi^ qiMin canin.im, hoc est ^ cynic.)rum aniesignani, andhor islefuerit.ac, rynicam
iminumbun, senientiam. > Mukator.
^ philosophiam sectains, cynici snpra omnes cognomcn-
Secinntes incerti Plaio plcru u<ine Socrati adh esil, tum menierit utique miror cur Paulinis yoicos a
, «
ac idcirco inler Socr.ilicos reiertur a I-.aerlio in Pro- physicis aperiedislinguens, cnidam posiea e physicis
legom. Quia vero Tr^v y.pyyy.iKV 'A-/a'^"/i,7tav fTV(jxrir7cc~ hoc Diogenis ractum adscrib:»i. Neque reponatur, ve-
serta' novw fuuila- teres irrpariinun colnisse pbilosophiam, ac propierea
v.jvos , velereni Aciidemiam insiiiuit ,
incMia ierit. Hmc Pl «loircorom sect». Propiie l;»men pbysicam, qn:e pars e tribiis cral,cy»»ici5 eiiam com-
ii vocahaotur .\<aiiemi'*i. Laertins in
Pl;ilonis Yii» : petcre; siquidcm cynici haiic philosophiaj parlein
sv T^ 'AxzSyjttta. svâ tov r/.2t(7TOV y^povo-j 5t2- aversMb;»iitur, ac ui.i ethic:e o^Kjrain d:ibaMi. Sunt
llxu^^r)
o6iv y.at 'Axaor;y,at-/.-/j 7:f>o •riyopzJBr, ri La«'rtii verha in .MeniMlenio: Aogcr/st ouv avToi- (Kuvt-
xUi^JS ftloffofffo-j'
Trao' auTo^J atpsfft? : ScpuUus est in Acidemmy ubi plu- xoi;) Tov ).0Yt-/6v y.od t6v c&ucrty.ov tottov nsptce.tpstVy iioifOi
riinum temporis phdosopliutns fueral : nnde et qu(e ab BsTtporriyjtv tw ^&ty.f) : Plucet ergo illis {<'yniiMs) /ot/i-
eo ftux t secta Acad'mica esl appellnla. Ana:iisrmus de cain uc niuuralem pliilosopliiam lollere , at uni etlocm
Civ. D.n , cap. \%, lib. viii : Cnm Speusifjpus sororis animum intendere. Qu:«; vero P:iullniis addii , omnino
Plaionis (iUus^ el X''nocrales in scliolnm cjus quoi Acn- cv «icis, no.i pbysicis convcniuni. Murator.
Hi neque vina bibunt. Exiiresse de cynicis id Laer-
'
dem.a vocabutur^ eidem succes&issent , ob Uac el ipsi

et eorum iuccessures Acadiunlci appellabanlur. Reccn- lius tr.-^diilii in MiMiedemi Cyiiici Viia: sviot xs yovv x«t
tiores lamen pliilosuplii nobil.ssimi quibus Plaio sc- .'ioTavoia, zat TravTaTrao-t uSaTt ypoivxct.t Plerique etiam :
Ctandus plucuil , nolueruni sc dic; Periniid-licoii aul )terbt5 , cL aqua frujida utunlur. *Kl <lc Dio^êiie in ejus
Acadcmicus ,
sed Plalouicos. Vila sic ail: sv ohfo -i iSt'7a7/i oiy:vyjzWiv.', hxri xpxj^r.
: : : : :, : : :;
265 (V. SO.) ADVEHSUS GENTES, (V. S7.) 2C6

Nec lecto recubani, nec frigora veslibus arcent; Ei natam sinprasse suani, fniriqne dedissc;
^
Ingraiiqiie Dro, quod prsesiiiit ille» reciisant. lh(|ue alias caperei, propriain
variasse nguram
Qiii<i dicain diversa sacra ? Et Dis aiqiie Deabiis Nunc serpeiis, nunc tuurus erat nuiic cygnus ei ar-
Condiia Templa loquar*^ qu£ sini Capitolia priinum
[bos:
His deus, uxorque dei, ipsainque sororem Seque immiilando, qualis fuit indicai ipse ,
Esso volunt, quani Vergilius noiat aucior eornni rius aliena sibi quam pnjpria forma pl.icebai.
Diccndo: \il Soror, et Coujux. Pius de Jove feriar, Turpius liis aquilam fmxit, poeriijue iie(andos
COMMENTaRIUS.
//yr.i/zevoys", xat uSwjO TrtvovTa?. Domi
eliam minislrare
{iocibat cibo levi ac vili contenlos aqua. Murator. , el BvyKzpi ixeTcc riiv ^nxipa. A/jw,
, iAuQoy.ewj;' roO ttco-
Nec lecto recubant. Celebre Diogenis Cyniri do- T£/)ou fxuc-ovs-
. Sâxcjv '/evo^cvoB. lioc
,
y.ry.i !j.iyvvzui.
Jiuin eli:iinniini liabelur, in (]ui> pliiiosophus illeiiociu <si. Ceres peperii ; educatur /Hiu; huic
Proseriiino}
diii(|ue reciilialiat. Ilunc alii Cyoici imitaii, Cresol- (ilidf u se gp.in«B rursus Jupiter post matrem
Cererem
liiis in Myslagog.. lib. iv, cyp 210, sect. 5, de liis vnmiscetur firioris oblitus scelem, ac draconis
forma
ail: t Iiiinissimai gloii^ caiissa Cynici donniehanl iti n suscepia itlam compr.mil. H;rc aiiêm iiMlt-m
ocne
herbaceis toris, aiit niida liumo, ui ea vitie diiriiaie "
verbis Euscbius e Cle "»^"'e- Alexandr. in monii. ' '
ad
et fucaia paticniia , omniiim in s^ ocnlos coiiV4>rle- (lenu, liaosil, cui Arnoliiiim ndvers. C' ni. iih. v
reni. • Palli» iiaque siihsirato incubare eliam isii so- ffise rem hanc tracianlem addore pot* s
Ilinc liicem
lebani, quod innult Mariial. iib. iv, Epigr. 52 de Cy- accipiet Ovidii locus vi Mel amor. inquii is
Jovis
jiico agens adulteria recensens
Quemuudi tegit uxor abolla grabati.
Aureus ul Danaen, Asopida luseiit ignis,
AboUa aiilem pallinm erat. Murator. Muemosynen paslor, variusque DeoiUa serpens.
Nec frigora. lis tantuin vesiibiis caruere Cynici
qu;B Iriiôri arcendo ioserviuni tuiiica enim desii- ;
Deois heic Proserpina est. Ccreris ex Jove
011.1
luli solo iitehaniiir pallio S. Cypriaiius iii his exerii, GraHce enim A>?w «tto toO §/}(» hoc est invenio,
dici-
ac seminudi pectoris inverecuudum juclantiam arguit. liir Ceres, et inde palnmyniii nm
iiomen oVoidis
Vide Aiigiisiio. lib xiv, de Civ. Dei , cap. iO. Mur. Proserpin:e communic.iluni. Or|.|ieus (sen quis alius
Jngratique Deo. Kecle Seneca , lih. de Brev. viiae, sitaiictor) («x hoc ncfndo conciihitu Lihernm
peni-
cap. 14^,Cynicos aii ISaturam fiominis excedere, Tot
: Inm aii, cui adstipulaiur Diodorus Sic. Jib iii
Bibl
corporis ab liis pliiiosttphis qincsita incommoda sii- Hist. Mur.
perbi;e piîius , (|iiam veiic sapienii;e miracula luere. Nunc seyens. Serpenlis figuram induil Jupiier,
Dio^fiies fastiim Plaionis se aliquando calcare proli-' qnuni
,,
ptoserpimc
-
ut nnper vidimiis, se
. -_ inisciiit-
,
.
tebantur, cui Plaio: Al fahlu alio. Taiianus Assyiius Tauri, quum Eiiropam asporiavil^Cycni ciiin L«*d;»m
iii elegantissima ora£io«e adversus Graicos supra his p fefellil ac dennjiie arhori- ( nisi forie aurum pro
;
eonsnlaiur. Murator. ^ arbos heic legendum sil, qiium in ali;mi quamdam

Qwv sint capitolia, Mutila heic , ei absque inler- fentinam nefandiis :idulter procubuil. ILec et alia '
punciione ((|ua toliis Codex MS carct) mm facile Ovidiiis expriiiiit lib. vi Metam.
eniicleanda oraiio occurrit. Adderem tamen binum Fecit olorinis Ledam recuhare sub alls
estyac ita distinguerem ;
Addidit ut Siilyri t elalus iin;»îue piilcbra
Quae siat Capiiolia? Prlmum Jupi iier iiiiplmi gemiiio iN.vcteida felu :
Hic deus est, uxorque dei est, ipsaiiique sororem Amphitrion fuerit, cum le Tirynlliia cepit;
Esse volunt, etc.
Aureus ut Dannen, Aso| ida luserii iguis,
Muemosyueiu pasior, variusque DeoiJa serpens.
Ita Muraiori : Yonckius aiitem sic legit ac distinguil
Venustc eliam Grcecns quidain duobus hisce ca?mi-
Quse sint Capitolia, prinaus
His deus bus lusit
Ipsawque sororem. Virgilius heic a Panlino memo" Zeu; xuxvo;, Taupo;, ««-cupo;, %fv<tii ii' Ifuttt
aius i£neid. lib. i, sic Junonem de se loquentem Ar;^Ti5, Evipiliic»j4, Avtwici);, Aavd?);.
indiicil
Fuit Jupitor cycnus, laurus, saiyrns, aurum prop- .
Ast ego quae divum incedo regina, Jovisque ler aniorem Ledii', F:iirop;i% Antiopes Danaes. Hauc
Et soror et coujux.,..
Jovis procaciam ridet Nazi inzen in oimI. a«ivers.
Greg. Nazianz. Oi-at. i, in Julian. H/>a toO
roO ftS7«>0'J Jolian. TaTrovTa yivsrui ^t o:as\yetu-j, y.v.i uy.KhupcLrj^j
o
.Ato^- Kê\'fin. y.cci oiJLo^xiyog. Juno magni Jovin^ suror, et r\ Zevr. eic. Qnidvis etlicitnr Jupiier td)impuritalein, ac
conjux H.inc elhniciN impudenliani expro' imtAiigns- libidiueiii. Pliira pcie ex Ainohlo, Lacranii.», cie-
linus, lih. iv, cap. 10, de Civ. Dei. Minncius (]uo«tue: mente, aliis(|ue veliistis>imis Pairihu MUR.
Deos caliiis incmtos cum matre , cum ftlia , cum sorore Turpius'
us- his
hi; aquilam. Per afjuiiam Ganymudera.
conjuntos. Murator. rapuil Jupiter De hoc Viigil., lih. iii iEneid.
.
VergiUus. Ii;i Codex. Poliliaiius Miscell. Ep. 2,

Qiieni praepes ab Ida
cap. 77, ei lih. v. Ep. 5, aperlis tesiimonlis evincit
Sublimem pedibus rapuil Jovis ariuigiT uncis.
VergiUumt iioii Virgitium esse scrihendum. Iia niar-
mora pliira, ila veinslissimi lihri leriinl. C;el. R)io- Qnidam lamen ipsiim Jnvem iii a<|iiilam convf»rsum
dig. lib. VII Anli<|. lect., cap. 4, el Manut. in Or- bujus rapina*. auclorfm faciunl. Kst Griecum c;^rnien:
thogr. aliis rxemplis prolaiis coiiirariam lueiniir
Aieto; 6Ztu;r,X0tv ti:* tfvxlOiov ravjnrj^njv.
sentciitiam. Horum raiiones a))ud Dausqiiiiim iii Or-
Ihogr lecoleiidai, apud quem Virgilius reclius so- Jupiter aquila factus volavit ad pulchrnm Gaiiyme-
nat. Muratob. dem. Ovidius quoque, iih. x Metain :
Natam siuprasse. Non bic aliam iiiteliijî quam Rex superum Phrvgii quondain Ganymedis amore
Proser|)inain Jovis e Cererc liliam latebiinlur (mniv*s, Arsit : et iuvenlum
esi ali(piid, (jiiod Jurpiier esse,
qunm isia Pliitouisdeiiide fuerit inancipala conjugio. Quam quod erat. mallel. Niillo lamen aliie verli
Veriim quis illam a Jove stupratam afUrinavii ? Eu Dignalur, nisi quae poriat sua fuhiiina tcrrae.
sebius Caesar. lih. u, de Pr«p. Evang., Iiaec habet:
Ku«4 aev v? ^n'j.^r^p . arjurp9oer t/.t 8i n v.opri ' f/t/JUTar Esi h%c PauIIini noslri mens isio in loco. Hvr.
PATBOt V 9
, ;
267 (V. 67.) ANTONir CAKMEN. •

(v. 69,) 268
Veuil iiJ arnplexus. Qaid dicit turba colentum? A Janiciilum, prudens h(>mo ; qul cum mulia fuiura
Aul neget esse Joveu», aul laieaiur lietlecus istud. Pos.sei lespicere, hunc djipiici pinxere figura.
quod uec ratione proi»etur. Ei Januni gtMniiium veieres dixere Laiini.
Noi'.» 'i^ 'labei cerie,
SaciA -i'>vi faciunt, ei Juppiler opiinie dicunt, liic quia navigio Ausonias adveuit ad oras.
Hunc.ue lOganl, et Jaue Pater primo ordine poimul. Numnius huic priinum lali est excusus honore,
jRex luit hic Jauus, proprio qui nouiine feeil Ut pars uua caput, pars scalperet aiiera naveai.
COMAiENTAaiUS.
in Apo- Sed
Aut negei esse Jovem. S. Justinus martyr lib. vu. de Civ. Del, cap. iv, ideni asserunt,
priina, quai hnctenus haliiia secunda, sic l&<iui- et Virgil. lib. viii ;
lo^.,
lur i§ x\u v.Tzzht oi o-coy^c-ovovG-Vi; -liyyji; eWjiu zo/.-
)
Hanc Janns palcr, uanc Salurnus conriidit arcem .
Jaaieuium huic, illi faerat Saiurnia nomeii.

-rasa ttkvtwv. xa? «utojc Aia. rarpoyovTJ/V ts, y.ui tzck-
£>omTS zaxwv, y.ai uh/^pjp-^ Minucius: < Itaqne latebr.^m snani. quod tuio la-
too? TOtovTOv ys-iWv^t
y;(5cvWV riTT-ii V£V0ry.iV0V, ird
rOVy^MTjSjQV, '/M^ T«? ToVX».^ "luissei,vocare maluii Laiium, el urbem Sainrniym
u.oiytv(Ui<JUi r^vcny.^^g OBeu. i Absit euJin a caslu de suo nomine; et Janicnlmn Jann!« ad memoriam
inenie l/.cc de d.is cogiiauo, videlicet fpsnin eornni g nlerqne poslerilali reliqnerunt > Miror l»ionysinm
ducein et pauem ommium secundu.n eos Jovem, fialicarnass. lam accuralnm :>lio(|ni Rom.^^narnin
parricidam, el paire lali geniium, ei pra; amoris an!i(|miaium scripiorem hcriplis prodidjsse a Ro-
impi^tenrM a \y<"M< lcjedisipie voluplaiibus viclum, ad inulo ./EncaR filio. .Ascaniiqne el Keini Iralre con-
Gaaymedem i omt»lmeiiq'ie ahas «dnlteriis immuniias dilrini AtV£tav7rrMtv, «tto toO TTutphc. Tviv uctsôv. xAvj-
femnias veni^se « L;H-!.;inlins G:inymedis

raplu ine- hoc esl Urbein /Eneam a patrc deno-
Qsis-av 'iKvtx/.ov,
niornio su!>f ii Mêr qai fecil viderimus an m:>ximns, minnlam qu(C poslea Janiculum appcllata fuit MuR.
non iMura in hanc rem Augustin. Qai cum mnlla (ntura. Ksi ei h."«c almrum opiuio
oerie cpVmvuS e.st.
9. de Civ. Do». et Arnob. lib. iii

adversus genles. asserentinm ideo hirronlem Jannin hngl, quia prse-
cap.
Notiien habet cerle. Qunni Inl bml Jovis
flagiiia, lerila i-espexeril. ac fnlura prrevideril.Ovidins t;imen
lamilias exngiiei, cl saipe Jovem lib. Fast.; Macrob., Ilb. i.SiJinrn.. .îignsi., lib
ul pole qui slnpris
I
elhtiici stne ranssa inimicum habeani, nomen Jovis VII, de Civ. Dei, cap. Vin, aliique diverHtts excogi-
deo non compeiere, ait, sen, ul opinatnr Lac- larunt rnliones, quas revolere volenii ad mannm
hnic
tantins, Div. liisir. lib.i, c.»p. ii.
<Jovein Jnnoneniqne eruni eormn volumina. M.ierobins vero lib. ciialOj
esse dicios Cicero inierprclaiur, ei Jnpi- ei polissimnn eap. vii. P;iulino adsiipnlalur. .MuR.
a iuvando
lcr vmaî juvans paler dicitur: qutui nonnMiin Denni Janum Geminum. Nnma omniuin primus Janum
minime cou^raii, (piia juvarc hominis esl, opis Gemmnm dedicavii. Yeilcius, lib. ii. ila illnm V(»cal:
aiitinid confeieuiis in enm.
qm sii ahenus, ei exigui Certe pacis argnmenlmn J;uius Oeminns cl.*iusus e
demonshair pKrgtl, qn:im pannn

benehcii. « Tnm dedit. » Plin. lib. xxxiv. cap. vii < Praeierea Jnmis
summo De<> conveni;u xo<-hn um islad. Mcii. ^ Geminus a Numa rege (lirai.ns. s idem cap. ii, lib.
Ei JuDpHer opinne. i Iruis m Paneg.
Parens ail, ^ r^xxiii. i iNol:i ajrls ruil ex aliera parle Janns Gemi-
de.inde Muxiuii nus, ex allera rosirnm navis » Ad hoc respuiunt
hominiini deoruinqne opur.i priun,
Erai cngnomen lioc pr;f.cipuum Ju- sequenlia FAnilini carmina. Virle qnoqne VaiTonem.
nomine cohiur.
vis ilindque i.pud veieres scriplores sa-piNsmie lib IV de Lingna laiina Sueimi., in Neron., cap. ; :
ocruirit Nasuain ad rcm. f^ciunt

L:icl:intins hb. i. XIV, el Macrob , rap. ix, lib. i, saturn Mur.
]n';i. Div. tai». 10. um
inqnit: i Quid hornm om- iSammns huic. Pluiarchus. in QuaP.st Rom. hac de
nium pnier Jutdier, (ini in s<.iemn! prccdlione opii- de re scribil.' /lnt/. ti t6 7ra/.ac6v uou.Laiia tto uev ilys^y
niaximus nomi:.;-.lnr? » Et infra « ll;ec <}ni tavoO otTT&o^^jiiTrov stxova, 7777 oi TrAotov 7:ij'iyj</y. rj ttôw-
niiis, 0-1
fecil' viiierifius an
mnximns, cr,»ie opiiinus non jOav l'f/.iyt/[.rj.ji}.i;icci ttoti&ov ooc ot r.ui.Koi r.iyo-jfiL\ ) . (
osi: » Armi)uu3 ijuoque lib. i.

:ulversus gent. « Cum zt: LTfJLn Kpovou TTA.î^j ota.T^cOacravTo; «t? iTa/^v ; » Cur
a vobis ei JupiiC'' optimus, ei maximus antiqunin numisma ab una parie Jani bilronlis ima-
Uabeaiur. *
MUB. ginem, ab aliera navis aul protam, am pnppim
„ ,
.,
ror-
. ,
.!ane Pnf.r. Veleres ui. docel, lirissonius de inscnlplani liabel? An, qu:^ vuig;ira oplnio esi, in
precaliones :.uipicabanlar. Mar- liOfUirem hue fit S:»inrni, jniv-gio in llallam ad-
niul. hh. 1. a Jano
ii.sl. lib. X. epibî*.
-"'• -^ *'^*^ nundne agens vecli? I Ipse (juifiem Plniarchns hanc raiionem hnnd
:
onmino proiiandam ait: scd hnir acquieveie proba-

Arinor.iui, uuidique sator pulcberrime
niuntii
li'j>;imi ai;c!<!re>- i Ov:d. FasL, lib. i. cuni Jano coi-
PubUca quem prnuaiu vcia precc.ûvi cauuiii,.
Rmn In sacris omni- l quens ila cani:
Aurel. Vicior in Brcv. llisi. : <
Sed (air navalih in rere

bns primnm Io<um^ Jauo detuicruia nsque eo ;it
AUera signaia esl, aitera iorina biccps?
eliam nnnm îlii;^ diis satrilicinm lii, daio Ibnre in J)
aliaria Janns prior nomineiur, cognormnio
qnoquc J;iiiu> resjtondct :
ailiiito, i*a?.ei . » P;iulus Fesii abbrevi;:l'»r in ver-

Vnde i;uius tletiarta aspirnione nnmi- Canss;i iisiis sujierest : Tuû-ni raie vcint iii .ihineui.
bo Chnosk' »
Anie per^rralo falcifer orl>e (Jeus,
naiur, idoo (juod fnerit omninm primus, cm primo
At Ifona posiiTiiaF pujjpeni forinavii in jerc
suppl'^c.\bnlurtAriiob. hb. nc.de ipsn :ig<*ns:> Aiqwe Ht.ipilis advcfilinn losiifiiaia (Jfi.
il:t per vos Dei n«imen creddur, quem in cmiciis Vcinm cnini vero ab ;»Jiis di^.>i(i«j e vi.leiur i'aminns,
auiepouilis prftcibus * llinc, Ovid. Iib= x. Fast, qnnm ipsi advenlum in lialiam ir/hnii. (;>;.)d
Jan:»
Cur q.iarnvis aliorum immina [.iacem, alii aU SatMrnmn ref»*runt. Aihenseus, Deipno oph.,
Jane libi prinnan ilnir.i inerninqne ttro? I. XV non ItaliPR solnm, sed el Gr;eciie in nsn hiis.se
i. Sainrn. cap. 9. lior.:L asserit hnjns modi nun^mos; air eniin: Tary.aTocTr^
Consulanlur Macn»!» iib
L|». 16, lib. 1. Servius, in vn. Jineid. eic. .Mijiu- , ^yi)lcf.o y. TTo).).©:? TTO/s/.i:, y.OLi Ta<r /Mzy. tit/V IraXtav, STre
TOKi. — Recie videmr Vonckius

conjecisst^
:il , Tov voc^trraaTOc evyaiaTTitv Trooarorrov 5».yi^yA0v, xat S/t
Jane paier. Mox vers- 70 pro hunc rescnhil Hinc : 'JCy.tifjiyj iii'jfyjc Y, >; yvit.ff.-j y r. (TTSâvov. riirAOtov. (.a'I-
dupiici pinxere ',njiirn, opiimo ^n:dem jure. taleb in Gnvcia innuas, tn iiul.a. Sicituifine '.nvne^
JankuUun. Cvpri«nus, lib. de Idol. vanit., de tfim cndere
imprcsant bicipili facic et cx nllera ,
Salnrno agens, "lûwc /laiafrn», ail, koHpiiw Janiis pnrte vel rile vel coroua vel navigio.
, Siniibjs .
excepil di cnjus nomine Janiculum dictum est.

,
munini visuntnr eliaijinu:n apud antiqniiatis anialO'
Sorm.'Pclvbist.. C3p, u. \rnob. !ib. i. ei Augustin. res ei pr»seriiin apud o»ari->simum virum S. R. l.
: , .
'^'^ (^•^S.) ADYERSUS GENTES. (v.gn 270

Cujus nunc memores c,u3?cum.iue uoniismau, si- A Se,l melius paslor oasium jerv.re pudoren.
"
[gnant. Qui voluit, sprevilque iJe:un, qui saiva
viri.es
Ex veieri i.acio capila hific, ei navia dicuni. Abscidit partes, ue quando JangHrel
iiie
De Jove (juid speranl, qui esi a rege secundus, Alierius ihalamum, qui noluil ejus
adire.
Quique sacriliciis npponiiur ore piecanium? IIoc lameu, hoc egii senieulia justa deorum,
IJic habel, ei malrem captam pastoris amore Ne lierei conjux, <jui non esi faclus :uiulier'>
Nam prior esl paslor, quaiu Juppiier, aut Jovis Ipse; INunc quoque semiviri mysteria
luipia plan-ui.i .
COMMENTARIUS.
Coin Franciscum Mcdioharbum Biragiim qui am- , seu Cybele Jovis geniirix. llie impudi(!;e nolens aus-
plissimum in re numinaria thesaunnn possidelial ftu.iare deai est eviralus.
, Dc hoc Owde. lih, ^v
pneieiiiisque anfji-? laudailssiinum emisil opu:* de J asi . :
*
rs'ufwism. Impei'. ()uo Occoneii» mir.ibihlpr aoxit. Sed

heii inroriunlum nosiiuiiil Ijepms e vi\is
Pbrvx puer iu silvis facie speclal.iiis ahi^
est iioc
lurrigcrjin casto jun.xit aiiioie deanK
arui!) (A. IGH7.) vii iste doctissimus, magnumque sui eic.
desiderium virii erudiiis reliquit. Mur. t]ea> f.icinns eiboicis e.xprobra.
ômisiiialci. iSuniiama ei notnistiia diciliir Priiuuiu «Om?
0(Mv,: Cybei.s liyudima, p.ub., dic^re
c
Mim.cms in
apud li(»r;uiu!ii occiinll
ii, ep. i; t»l Marii;»! , lih. lih. «duiie.um suam .nlehdier placiium. u„a> ,
quoniaui ei w 1
I, epigr. 40. Aiiermu iu .onlitiuis glossis, el aptid deiormis et veinla, ul muliorum
d(,orum maier ad
aoctores pra;>tanUssioios. Cerie melius gr.ecaE» Orlho- stuprMm ilhcere iiun polerai exsccuii,
graphi?e accommodaiur, qiia» Sou.i(7;^.u Oiitiel. Mi;h. , Iicel lacereieunurbum. ,
m deum sc. ,
A.ig...si:n(is, lib. vi cup 7

Capila h(vc el navia. Kbi itidus apiid italos ptn-rude Uv. Dr»! , Sacia sniti mairis deum
:
ubi Vi>3 ,
los, «luem vocanl giocare a /t'A-'«, o«»//m, aul // tesUi^
:
pulcher adolescens ab ea diletius.
ei mMliehn 'zel»
croce. el a|iud CaWos jaaer ii croix ouipiic.Wiî ipse abscissus, eiiam h(»mhium abj,cis>orum,
quo., Gail.js
esl , qui apud auliquo^. Acclpe auclorilaien». Auf. vocanl. inlehcnaie deplmauir. >
Mta.
Vicior iseu (juis a!ins itle auclursii), iu iib. deOiig. ^tm prior est pa.iar. Tjiaiis ânbag.bns,
ac discor-
genL Rum « IslumeiiHm, > inquit
: « iisum s-.giiau- : dns Ge.lihum ibeologi.: coosia», ui >.e
per .llam ev-
'di ieris . ac mooeia.' in lormam mciilieudaa Jaiius os- iriCi.re nemo
lacile possi.'. Kuscfa. Cifis
lib. n. cap /, ,
tendlsse qua ab una paiiecaput ejus im-
Jrariiuir., In dePra-p. nb» de Phrygmn iheoioîa
dissorit. Cvbc-
primerelur alifc-rjinavis qua VtCius ilie eral. i Eii
, , ieinanle deorom connubia .îvrtis amore
co/reniam
ut aucior iiile lii Jaoi advenfu Paulino coMCordai. ait \eriim qiiol capiia '.oi
8ei.i.ent!<*i.
Sohdil llude îeauucs posilo mimnrm
: operb-que , Au( Jovis ipse. Joois m lecK, casu
lecie diciiur
opliiuiem coniusoiilms poniml emiQliandi, qmd pu- Prisciano testanle, apud veieres Jon.s
s.jium (lireba'
lenl subesse, caput ;«»i navem, quod nnnc vnlgo. : tnr.-^ )uvando. adjecmqiie alien>
vocabeio dicius e«t
corriimpenles navjaudi dicuiil. Tu vocem hanc na i- Jupuer, quasi Jovis pater, 9eii oi me.'ius
;irbi;raiiP^
viundt <'Oiiige, ei naoa repone. liis conS(ma! .Macio- L L;»(iant!us, J uoans puier Jovis in leclo
casn eijertui
i Com prinr.us Jaous xv.i
hius lib. i.cap. 7 Saiurn. : apiid Hygmuin Lib. faJMd. Nonnium m Marc^-lhtm .
Signaret, servavii el in hoc SatiMiii revereniiani ut : aiiosqiie quos conaulere poles. Quidam seve.i«;siniiis
quoniam ille navi fueral addocius, ex una quidcjp. cen.sor C.llus Nalalis Aiex. iib.us
q.ia:UOf de Sam-
parte sui capilis eliigies ex allera vero navis ey[>i j- boio aa Caiechum. AuûJtimo abj.idicat.
,
qmppe tûod
iih-reiur. JEs iia ('tiisbe signaiom Imdieque inielhginir dh siyius al) ai.g.isiinii.no, iimuo a gr..mm;iiicorum
i» aieie lusu, cum pueridenarios in sublimejacianles dogmatis ablmriere vi«.'einr. Inier eAcmpia ho, |......
capila. aulr.aviani, !'.isu K^sie vetuslaiis, exclan};iut.j f.ri lltic fntciiiui\ .juod idem
; Jf,vi.'i Juncacai hab»ui
Anrircas SchoUus heic mlegre legi naviam, nwji nuvim sororeui, et coujuyem ; e! ho.i.eii Jovis \n iiomin;.i.(ii
ex 4. Mss. riihaôrmn ait sed inihi poiiu-/i(U'Jo, aut ; casii iiMirpaium sugilhji : vcnim decipiiu.»', (jimm
riaviam legere p!aeerel..id versu> Pauliniaui meao hujiisce nomjnis uû.s apud grHvissimo^ aucfo.:-e.->
ob-
inroncusse docente. Cer:c Jo : Iâac. Poniaims in yius liat, ac proplerea Augu-iifjum non ije.leceai :
uus
edil. Macrob. aimi 1?>07^ navia legit. Mur. isli:> conienii ad aiias pergimus. Mmt.^T. M.^!iJiS —
A reqe secnadus. Anie Jo\eni lilium S.tlurmis re- forsan, rtf</ Jovis ipso. ti Ikmc aul .-oipimj) pio
haut
.gnavii. r.spulsiisdein (jlio reli<iiiii regni aut c;elesli.^; \e\ haad Pnor, iiupiil
Jove, non Jupi- , t>astor est
aut terreni habenas. Laclantius lib. i. cap. 11. Div. ter pasiore, ul husira poei.Te g.irriim{, Aui vero
ui
Insl. < Video alimn deuiu regem lui^se fuimis tcm-
: piiirimmii veieres avti roO haut scribere consueviisc
poribiis alium conseijmmtibu*. f*olesi ergo lieri nf
. uorMiil ernditi. Vo.vtii.
aliiis sit îo^tea fiuurus. Aujui divmum impenum, .aiii Sed ineiihs. Mag.j; ue placere. ; 6eU nieiior''' .Mcb.
seinper imniutabile est aut si esi mui:ibtie , quiid : Scnnviri. Hi suni C.lii .Mains denm sacerdolcs
jisri noii |)oiCoi,semper u.iquemulaluleesl.» lliiicSa-
D quious Viriiia i.i .Aiy.ii^ eviraii memori;'.m an.ouia-
lurnia reîia: ac aeias auieaSaiurni imperio ad<;crib»tnr b;»nlur. Lacianiius, liii. j, cap 17 i Dcmn maier.
;
MuR.Vir clariis perptMHm a râeiniehigii lie bauirnM ,

e-: fnrmo.Mim ;5;i..lesceu!em el eimuiem cum
a(.i;ivil .
qimmdenoielurJanuS, qiienisiipia y .(j7.d xeratj) i=»ri pri ice oepreiien^mn e.v-jcli» virij Imi!? SiMu.virum
pr;e J ;V:' ordiiie in pn-c;hus gaudere. 1 hpn" ad-lriiii rcddiihi. Kt uieo unucsacra eju.^ a Callis sace!0(.»lilMis
sequens y 78 Quo eljam pcrimel, pra tei scriptoie.i celebramm > MiniMMUr (iybeii.-.s .(iipuru.Mie iieicMia
cill«.»d a MMaturio ad }• 07. Caionis locus de Rc . ?»ubiil Pr.tpicr h mc rabuh.m C .m eaoi, ct >emi-
: -i
fiust. C'1». 13i:tl*niis qiiaii; pOKMiiu fe uiitiim iin- viri .>ui cor.»<...s Ûj.pliCin coiuui II. ic j.im i.on ruul
molaliis J.»n Tnm sumque Paulinmn, xN.iiah \i Mlk. -
deiniic < Ferium Jovi m<»teto, el marlato sic

; Jup- : j\ec demnt honilnes. Totus hi>i A':gtiStini!S, lih. Vi,
piter te hi>c IVrlo obmovendo bonas preces pie- de Civ. Dei, et alibi in < (miui; /iJ./bac <ii.nic«.rnir
cor, CtC. » Y«»>CK. \a..ii;iie, ;ie subterhriîo. !li labu:;»> aniles inieriiis
Qiiiifue sacriiiciis.i^mul .sitperius imiuerat r<^p«'tit ,
scaiere mysierii'?, ibique tdiiiologicas veriKM.-s lal.- re
nemiie t:i)jji\corini pnMiaii mes , voi-iwjue a Jisni in- pas<im objiciebanl; sed stiismet iili ratio..ibu.- con-
V(Malio:je incUoari , deinde ad Jovem veni^quod inuueii.iutur. c Deinde, .(it c:jj>- 8, S. Docior, f si
»
sane numiiMimmaximuDi, ouimanique .fecvoreinnuni' isiu .S;icra, (jU:e scenlcis lurpituuiuiuus tonviucunlur
qnam dcet.at. Mub. esse btMhora. hinc excusaii.nr ai.jue piirgamiir. ,
Hic hab^t et riiuireni. Ai>m paslorem deperiitHhea, quod tiaben-. interprei;:tiones .>uas . cur «on eJiûn
: , : ,
-271 tv. 87.) \mom CAftMEN (v. 99.) 27i

Nec <iesuMt i»ormnes, <(iibs haec cont.-vgia veriant, A Huucque Chronon dicunt, ficle/|ue Chronon, quia
Inui-i ei arcanuni quhldain qinsi niajns adorant [len)pus
Idque vociint sflncuini; qno si vellit ire pudicus, Quje creal absumit, rursusque ahsumia promitiit.
Iste profanus erii. Sic artior ipse sa«:erdos Cur taujen ohlique nouien pro tempore lingunl?
Femineos viiai coitus, p:«tiiunjue viriies. Hunc eiiam, quod soepe sibi da prole limebat,
mens ca-ea vinnn ! De sncris semper eoruni Ab Jove dejeclum coelo iatuisse per agros
Scena movei risus, nec ab lioc errore recedui»l. Iiali;c, Laiiumqup, ideo lunc esse vocatura.
Saluruum perhibeni Jovis esse paireni huncque vo- Magiius uterque deus! Terris esi ahdiius alter,
[rass^ Alter nou potuit terrarum scire latebras.
Natos anle suos, el niox e venire nefandas Hinc Latiare malum prisci statuere Quiriles,
Evnnniisse dapes; sed postea conjuj<is arle Ui mactuus iiomo nomen satiaret inane.
Pro Jove supposiium nierbisse in viscera saxuin: Qu.ie nox esi animi? qnae suni improvida corda?
Quod nisi fecisset, consumplus Jupileressel. Quod colitur nihil est, et sacra cruenta geruntur.
COMMENTARIUS.
poetica «limiliter excusanlur, atquepurgantur? eic. > B turno agens
Greg. N;tzi;u»zenUs, in Oral. 1, advers. JuliaQ , enti- Latiumque vocari i
nieratis <|uibusd:>m geurirnnn sui>ersiiiiornh«s h;ec Maluit. his quoniam latuissei lulus In oris.
snl)'lil •
raOra eTrstcxy/Asta-Qw rotg Oc/iDfjiuaroig rHg dso-
Lniinre malum. Criidrlissimum hoc erat Ethnicisml
"komoig ux' STrtvostc-Sw TOVTOt? uX\riyopr)U(/.zK
cf.v.por/.tvX'; .
piaculum. Jovi quem L:itiarem appeliabani, humana
y.cii TSOKTSVpty.Ta. v.v.l twv Tzpoy.SLixhctiv iy.TzvTziOi-j i koyog
imuioial)aiur hoîia. Tertullianus, in Ap«>i0};., c. 9,
dg Qu.QaBpv. yjApdroi^ y.vX y.priuvo-jg Qecopic/:g o\)y,iyô-j(7ng rem prodit : < Ecce in iila religiosissima Urbe iSnea-
?6 o-Ta^tf/.ov. hffc exiMiis, el (idiniranais divinitutis au- d;irnin pioruiu esl Jnpiter quidam, (|Ufm ludis .suis
diiaribns iwuicenf.ur^ posteaque his nUegoricc ac jwr- hnmano proluunl sangnine. i Lncum iiliisirai egregie
teniosie inferpreiaHones excogiientiir^ atque n proposilis Cerda. Minnciiis : « liodie^pie a Komanis Laii.irif
rebns nberrans oraiio in baralhra feratur, el praicipilia Jupiier homiiMdio coliiur; ei quod Saturni filio di«
contemptaiionis niliil soliduni liabenlis. MuR. gniiin est, mali ei n(»xii hi>ininis sangnin<' saginaiur. i
Paiiturque viriles, Deesse versum hic suspicor Eialibi : c Cum, Latiaris cruore perruinlilur. > Por-
sensos enini in ancipiii m;uiei. Cerie vox abscindi plivrius lib. ll, Tzepl u-rzoy^» e/xi|/. Â)X eVt xat vvv Tij
petiilus hic neccss;iria, ut sit .seosus : pniilnrque
viriles abscindt partes. MuR. — Niliil hic de^'St : quod
«yvoit y.aTa rri^t yLsyuhiv ttoXiv t^ toO A.a.Ttv.pioM Atog"
eopr^ cTTraôptsvov avQjOWTrov ; Qum et nostro ivvo quis
suspicilur Muralorius. Miruni profccio iu re tantilla 7iHsc'it in niayna Urbe Juvis Laiinris fesio immolari ho-
^^
h:esilasse n»agnum virnm Enimvero pervers:un Cy ^ minem? Prudent. lib. in Symmachum
i, :
beles s;ic^rdoium c:isiiialem ex:»gilal Antonius, qui

iemiueos viieni coUus; at, quod ne<|nius longe, Funditur humaaus Latiari in munere sauguis.
p:»ti;ininr viriles. Hujusinodi tlagiiiis iufames hiisse
Callos, Maiin:»* M;uris sacriliculos constal ex Am- .
S. Athan;»s« in Orai- conlra Genl. Kat ot TraXat : U
'Pwf/.atoi Tov xaXorifzevov Aa7r«/>tov Ata ccjQpo.TtoQxXTLdig
brosio de Virgin. lib. i, c. 4 *.
c Qnid de saciis Phry-
iQpri(Ty.z\)ov. Prisci quoque Lntmi Jovein Lulinrem vtC'
giis, Iu(iuar, io qnibiis impndiriiia (lisciplin;i est,
liniis hiiiiinuis sunt venerati. Tiiiianus conira GraTos :
alque niiujin sexus fr:)gili«nis? Vonck. i
E-opoi-j Se aev 'Pw|y.atot? tov AaTrapiov At« IvBpoig avQpw-
Scena JnL Firmieu- de enor. profan.
ntovet risus.
TTWV, Xat TOt? aTTO T(WV avSpoy.TTtfftWV ciL[lCLGt Tej07r6|X6VOV.
Relig., c. 15, li3ec Incnlenier lidbel c C) racinorosse :
item upud lioiHunos Lntmtem Jovem humnno cruore

cupidilaiis iriste solalium hoininum dedend;» per-
!
e.tsanguine per homicidia faso plncari. Dioiiys. alic., i
siiasio! Sccnam de coelo fe<i-tis, el erraiites nnimos

lib. IV,Aniiq. Rom., s:icra h;i'C Jovi Laiiari facia
per librupia priccipiiia crudeii calamiiaic duxisiis. »
commemoral, n«'que t;«men viclimaj hnjns meininil.
El infra < Ad iheairum polins lem[)ia transferle, ui iu
:
Hiiic dioe, raelins Jovem Latiarem, quam Lalialeni
.scenisreligionumisi:irum secreia «rîdantur, eiutniliii
dici quod quidam iiegaut. Mur.
,
pr;i',itMinillai ifnpici;)S, histrioues raciê sacerdoles. >
Et invictum. Quum hosce duos versus clariss. viro
Miilo Auguslinuui, E|». 5, ad Marcellin., el Ilb. vii,
doclissimoque e^piiii, Prospero M:indosio communi-
c. 26, deiliv, Dei, et rerinllianum in Apolo.!j:ct.,c 15.
c.issem, ui arcanam erndiiionem mihi n^seraret, re-
Saturnum. Rem lusf^ narral Hesiodus in Tlieogouia,
scripsii ille sihi ac illnsirissimo Ciampiiio ;)dmoduni
NaialisCom. in Mylh«'logia, lih. ii, ei rcliqu! vlUuizji
&enlenii;im probari Abh. Philippi B •narol:e \iri eru-
llieologi;^ erudilionem scriplis pro.-ecnii.
|.. diiissimi, cujns in srientia nninismatum aiiti(jU>>ruin
Hnncque Chrouon. Scri')endum fnerat Cronon ^
peritiam brevi unraoimur, liic eiiiin ;)gi desacriliciis
Graece enin^ Salunins esl Kpwog. \i qoia leminis si-
Milhr.-e asserebat. qne inaxiinam a|»ud elhnicos fa-
gnilicure dicimr. yipovog qufcpie appellalnr. I)e hoc
Macrob. lil). I, S;) urn., c. 22; Dionys. Ilalicarn.,
mam sihi concitiarnnt. Eiô igiiur, quum per viros
lantos profecerini, rem paucis aiiingam, et pra^ciaram
lib. I, Anlit|.; Cic«^r(», dc N;il. Deor., lih. i», aliiriue
expiicibo erudiiiouem. A Persis oninium maxinie
aguut. Arnobius tameu li:inc dcnoniinaiionein minime
solis cniius nsurp;ibalur. Huiic Miihram vocabanty
prol)at lib. iu, adv«'rs. Genlcs : c Nain si tempus, »
additnmqiie illicognouuM). Plura apud Gruie-
Invicli
ail, « signilicaiur hoc iiomiue, Gia;corum ni mier-
ruiii, p. 55 apnd Ueinesinm marunra occu-
el seq. el
preies anlunianl, ut quod Clironos esi , habeainr
runl Deo Invicto^ Deo Inmcto Milhrce soli Mithrce^ ^
Cronns; nullum Cst S:»itiri!ini»i nnnien. Quis eniin est
soli Inviclo, ei soli invicio Mithra: pfSiia. Jiil. Firmi-
lam (lemens. qui lempns esse dical donm? etc. >
cus, de Lrr. Pr«»f. R<l g., c 5. Jovem in dii:»s «lividi
QiAOi creni nbsnniit. Laiinum reddidii eleg:inler
,
poiesiaies, qnarnm nnam (hocesi virilem) Miihraia
Orphei, seu Onomacriti versum de Saturno, in ejus
dici asserit. Herodolns, lih. i, de Persis , ioiiuefis :
Ilymno :
0vO'J(Tt 5e ovoavir) A<j>/)0rttTy3, W
y.oHiovui Mt6/5«v. Sa-
0? âit«-/a; (wv oiravToc, xa'. au;£'.; i[i.r.a.\v/ ajTo?. crificunt veio coeiesti qunm vocnnl Millirom.
Veneri^
Oriinia qui profers, consuiuis el oiunia rursus. Nicetas, ad Slelitt^vi. lN.tzi;uiz. Tov Uihnco) ot rxsv tov
:
rTXiov 01 dc Tov vtfpo-j toO Ti-opog

, aA).ot tStxyiv rcjy.
,
Pro voce promittit legercm remitiit» ûyupLtv 07ro>ap.Socvov(Tt. Mu/iram aliisulem^ alii renem
fjaiiumtpjie ideo. Virgilius, JEueid., lib. viij, de Sa- ignis^V:V^$HuUi peculiarem quamdam potestatem eagvo
: ; ;,
275 (v. H\.) ADVERSUS CENTES. (v. 117.) m

Qtiid quod et invictura spelsea siib atra recondinil, \ Nescio quid cerie qnaeruiii, gaudentque repeiiuni
Qii:i'qije leguiil leiiehris, audenl hurio dicere soleui? Rursnset amiuinil, quod rursusqu:Rrere pGSsinl.
Qiiis colal occiilte lucem, sidusque supernuin, Qiiis ferai iioc sapions, illos qu:«si claudere soUnn
Celel in inrernis nisi rerum cuusa inalaiuin? Hos proferre |)al;im propriorum nioii^lra deorum ?
Quid quod et iNJacuin sisirumqne, capuiqne caninum Quid Serapis meruii, qui sic laccraiur ab ipsis
Non magis abscondunl, sed per ioca publica ponunl?
COMMENTARIUS.
luni, Itaqne qunm non solem lanlum, sed quid aliud inielligam. Si cui placeret emendare , legerem:
per Milhrain signiliciiri viileain, tacile gi-iiteraina:n in-
Celet in infernis ni se horuiu caiissa nialoruin.
scriplionein î. niim. l^, explicabo. liaso liabet
, p.
illa I). 1
: M. ET. soLi. socio SAC. hoc esi, Deo In- Sane in Cod. Ms. non malarum , sed malorum est
victo MUline^ el Soli Socio sacruni. l'ro Miilira hic scripium. Mur. —
Mnratorius bic ingeniose pro-
aliiid Nuiuen iiKeiiigoiKiiini esi a sole diversum. noii fecio . sed oinni emendalione facile carehimus, dum
ipsemei sol inmcjnnm alienigena^ uti parum recie opi- sic locum rile disiinguamus :
naiiir Keinesiiis ad liiscripl 48. Cl. i. Liûilur qiioque

in priscis Inscripliouibiis nann.*;. sebrcio deo m>- B Quis colat occulte lucem, sidusqne siipernum
TUR.€ qiiae verha oinnia :id solem Mitliram reftrenda Celei ? in infernis nijii reiuin caussa malarum.
C''nsel 1. de lic. ei vei.
Cies. Biilepgeiiis c. 4, lib. i,
M:igi:u Ego lamen inannor piiio,
Iriiuis Diis dicaium
Quis, lam slupidus est, nt Iiicem orciille co-
inqiiit,
lal, et sidns supernnm, solem piiia, in spciyeis oiris
ut NAiNNA sit Diance Nnnucece noinen, de qna Liberi,
aliscondal? qnum in iiifentis soius nrali anclor h^bi-
c. 6, el Liber n, c i, M:»chab. llieronymiis, ei Jose-
tet. Post mularum siib:indiendnni <?s/, ut rienio non
plius nieininere sebecils pro Jove Sabazio ini»'lliga-
:
videi. Possei Cfteroiinin locus , servaia vulgari in-

lur, de qiio Orpheus, .seu Onomacriius in Hymno
lerpnnciione, alio et cmnmodo saiis seiisn explicari,
Ka\j6i, n&rep, Kst/vou uU, £a6a'(î& xuîjiê âiiiiov. si violiii melri dicam Anionio quis scriherei ; ciijus
leges quiim loi anliqniores poet;e sn pe iieglexerinl,
Audi pater, Saturni fili , Sabacie inclyte deorum.
idein cur a noslro aliennm existinienins , nihil est
Neque enim scio, qua auciorilate Bicchum etiam qnod exig;it Si quis eriio maliierit. ita inierpreicinr :
Sabazinni dixerii Heinsius in Arisi. Sacr. Sed hsec et sidns sunHronm celel in locis abdiiis anl inleinis,
salis soperque. Mur. caiis:t? Utiia in :inferendi casu
nisi rerniii in:il:iruin
Spelea. Gr:ecuin est verbiim <77r>3/«tov, quod Latine sum:iiur caztsa, iion nomniandi. Vonck.
speiiinca dicitur; sed Griiecnm nomen ei anres Auso- jHiacum. In s;«ciis Isidis sisira qii:>tieh;>nlur, et
niai toleravere. Virgilins, eclog. 10 :
Annbidis capiilcaninnm exponehatnr. Lucan. lib. viu,
rem complectitur utrainqne :
Certum est in silvis inter spelaea ferarum, etc.
C Semideosque canes, et sistra jubentia luctum.
Claudiatius de bello Get.
Ausonins ad Paurmiini nostrum scribens, Epist. 25,
Metuenda ferarum
Spelaea.... Isiacos agiianl Mareotica sislia tumultus.
Anubis porro Cynocepiiaius eti:mi diceba;ur, nomine

Milhr.ne Sarrificia pecreiissiinis in.aniris peracra. Re- ejns formani exprinn*me. Alhanasins oiat. conira
ligioso silentro apud ejus cnliores illic acce|tta mys- Gr;«iC. 6 Tcv.p' AiyvTZTLOtg KvvoY.Sfulog 'AvovSiS-. Apud
leria servabantnr. Qnin ex iis sacris initiHri volenies,
jEgijplios cunina fucie Annbis. Ovid., Mel;im., iib. ix.
niullis crnciaiibus proiiatioiiein snbihani. Ilinc Sniias
in verh. Mithra ait : OO/ av ouv dg auTov 5uvr30-«r.T& Cuin qua latraior Anuhis
Tf.g T6)>eO"0e.rvai, zl y.ri Sta Ttvwv |3a0y.wv Traos/Gwv twv Sistraque erant, nuuquainque saiis quaesitus Osiris.
'Aolv.irioi-J ^si^SL iuvzov oo"tov, y.v.l u.nc/.Bn' iûilus uuteni De sislris consule LaureiU. Pignor. in Mensa Isiac.
poleat iniiiuri . nisi per quosclani snppUciornm cjradus eiegrcgium dissertationem BenedicliBacchini erudi-
sc sunctum et perturbutionum immunem ostenderil.
^
tiss. ei clariss. viri. Mur.
Hoc idein coiilirinanl N:izianz, Orai. Tj. Liunpiid. in Nescio quid. Locnm Minucii expressit Panlinus.
Comniodo, ac Teriull. c. 15, de Cor. Mil. Siinl hujus Iimuii ille t Mox invenio parvith» g:iudot Isis , ex-
:
verba Eruhescite Romaiii conimiliiones ejiis iion

: «
sull:ml s:icerdoles, Cyiiocephalns invenior gloriatur,
jani ah ipso judic:)ndi, sed ab aliqno Miihrse niiliie^
nec de.sinuni annis onmihus vei perdere «inoil inve-
qiii ciim iniiiatiir in siiehe^ etc. » S. Jnstin. M:iriyr
ninnl. vel invenire quod perdant. > Jnl. Firmicns,
in-Dialog. ciim Tiyphone MiihrLC s^nra peragi hisait,
]) c. 12 ( Nihii
: hic invenis. nisi qnod iierum aul qujR'
sv TOTTw s7rtxa/.ovi:itev&) T^v.a «UTotj cr7r«)v«i&> . in toco ,
ras , aut lugeas. > Ipse Pauiinus LNat., xi :
qui upnd illos spilceum ^' seu specus vocatur. Yide
Hieroii., in Ep. ad L;rtam; Reines. CI. i, n. 48. In- N:ira quid, rogo, caecius illis;
.script. ; Biilcnger. lih. i, c. 4 , de lie. el vet. Mag. Qui^non amissuiii qua^runt, nusquamque m:mentem
luveTiiuni?....
Sehien.. de Diis Svris, Svni. i, c. 6; Salmas., ad
Hist. .Mig., fol. 549. 589, eic. Qnid Sernpis meruit. Hic aqnam h.êrere mihi lu-
Qiiccque tequnt. Scrihenilum poiius vidctur quemqiie benier faifor. Aliciijns fesii diei nieininit Panliiins,
leguni levebris- Nihilo secius pl:icet sensus. Mur. quoSerapis iiiuiias indnere (igui :is cogel>auir al iiiijus :
Celel. Celopro lateo iniisitiitnm verhuin. Tegendi vestigia nnsquam reperio.Cerle Maerobins, elPlular-
tantuni aii|ne oceultandi sii;niiic:iiione nsurpainm
, chus, in lih. deOsid.,etOsir. nnllaatia tflii tnin fornia
iiivenio. Me lanseM monnil crudilissiinus vir Michael Sera|iidem f;»ciiinl qnani hmnan:i 7r«vT«%oO «v9-ow-
:
Madtiius ciaris imi vlri Car. M. Maddii dignissiinum r.oôpfov '0(TLpiBog v.yaly.u nbique simulucrum O.siri^
,
germen, apud Plauium in Bacch., Aci. 5, scen., 2, dis humuna specie osienditur. Ab erndiii<rihns ilaipie
legi : exspeeianda solinio. Mur. —
Nolum tx historiis,
qnid ^gyplii de Osiride (qiii idem cum Ser-pide)
Ut ut eris, moneo, non ce aois.
tradiderint. enm nempe a Typhone iniereinpluin, et
Eta Scholi;isle Lamhino ita explicari : non falles., non in parie> quaniorderim discerpinm fuisse. Id anieni
laiebis.Cerie si pronoinen te heic subinlelligendum in sacris suis ^gypiii repru!>eniahani : eoque respi-
contendis, el ego in Panlini versn pronomen sesub- cit Plularchus de^ Iside et Osiride ^ quaudo scribit.
: .
!>:{» (V. 122.) ANTONII CARMEN [v. 130.) 276

Per vjirios lurpesque locos? Hicdenlque semper A l>ta quidem mulier, slciiii commendal Hygiinis,
Fii fera, fiique cimis, Ui tiupe ^'<daver .'iselli, Siainine priina novo vestein conlexuil (*lim ,
jVufiC hotiio , nuiiC panis , iiur.c corpore ianguidus Nomine de proprio diclain. quani iradidtl ipsa
[a-gro. Vulcano, qui luuc il!i monsiraiMi. optTios.
Talia dnni raciuril, nihil Imnc senUre faicnlur. Cuslodire focos. Hic rursuin nuinete laitns
Quid loqunj' e> Yes'iin!. qu3)n se negat ipse sacerdos Oliiulii Uauc S«»li, per quern depreheideral anle
Scire qiiiil csi ? Jniisque tanien penelrnlibus inltis Marlis ailtilteriuin Nunc oinnis credula turba
Seniper inextinciu:? servari lingiinr ignis, Suspendimi Soii per Vnkanalia ve,sles :
Curilea, non deus est? Cur ignis fernina feriur? Uique noient Venerem,. lunc ei poriaiur Adonis
COMMENT.ARIUS.
isiiiein ininemoriarn marili Osiridis.s^cra inslilnisse, II, caji. 3 : Ceterum,
Augusto circa Vulcnnalia ait , ,
sancihsimis sacriflciia admisccns imayines indicia ei , leriia salio esl. Me.nini?etiam Varro , de lingna Lat.
exempla ûarnm e.venlontm. Vo.nck in nsii auiem a!ilii)uis fulL idoiornm ('Uilotibus veslcs
liit deninue semper Fil jftrn^ eic. f!^xisiimarijn equi- falsis suspeiidere diis. Aristopb. in .Avibus :
deni. Anloniuin qimnt n.ivissel .îgypli-s |»Iurim>»

,
S ...... TU 5i 9m;
RiriMilacra suh (i»nra diversoriim animalium r oli^re ,
er^ «iinnia ^d nnuin Seropidem refeienda censnisce..

Ci»i)oini' [*»nlinns Nutoli \]. f 08. Yide .Marliannin
.
Qnis nntem deus urbi pr(e$idebii, cui dividemvs veates?
Capeli. dc Sapi. Phihl. itb Ji, p. 45. Vo.nck. Hoc est Cui deo Nesies <>Hspendemus ? Apnlpius, lib. :
Nnnc liomo , v.unc panis. HiC versus videUn cor- VI, As Anr. 1 Videsdona sp^ciosa, el lacinias anro :
rnpms. Legendiim : lilieralas, ranîs arborum poshbnsipiesnlllxas > Alex.

ab Alex., lib. 3, cap. 18 Li alii> mysleriis iiadi- •
.
Nuuc homo, uunc sanus, luinc corpore languidus legro.
lur iiios, ni vestem in ijna quispiam iiiiliaUir, leniplis
Dlcit eiiim Poela. Seraiiidem suh fiominis i\<^\\ri\ re- el nmninibus dicirel. i H^pc , el alia cong"rit Pinlo
praesenLiri. qui nnnc annus sil , nunc (vgrinidine Inn- Harnirez, in Sjdtileg. sacr., iracl. i, cap. 4el2i ,
guidn^. Vide M:!rs!i:\mi Clivon. sv.c. \i, p. oi9. Yonck. § \b. Veruin vestes Si)li siiigul.iriier dedicai.is apnd
— UiUime. AiiOnymi» ilem lipîenî perpiacet hicc nemmem invenire polneram , qnnm erudiiissimu--
jesliiiHin. G\LL. Abhas Blanebinus, cninscnrie Lin. Ollb.»boni bibho-
Qitid luqufir et Ves!am. Veslnm es5e ipsam lerram llieca demar.dtla esl, per clariss. Ciampinnm quein-
su! l qnidain {Mhiii-ari, alii ilomortim omniinn serva- dam hac de re apud llerodoium exsiare b.ûnm me
l>icen», al'i eiiam pt*r illam pinnm cr^llipris ignem moniiit. E.sl aurem iib. n, nbi agii de Nec<^ Uege .
sigtiilicari opiria*»amur, Hine Orpheus i!Iam iioji Si- Ev rri Q£ ir;hrt7i ^^'jyz ra.vTU y.y.rEfiyr/.û.ii.zyog b:jihr,7.i
filas h'.ibitare regiones , .sed in aiihere morr.nieni vfl) '.^7ro';.).'.>vt Tsy.ys^, gjBpa-yî^îoar -zor.; Ma/iG-iojv. In ves-
iiiebat : • titu oniem cunosu>i qunni firibêi , illnm Apollini dica-
£<rT'.a tvJvviTOic Kpovcv %-;azi^ gaîXcxi,

C luin ad Brnnchiilua MileHionnn misii. MvR.
H tieo-ov otxov tjt'.^ ~-J06^ arAaoio j.v;i>r:o\i Porialur Aaoiiis. iLiaiit qnidem Adonia apud Geii-
liles, boe est fesia Adtmidi satra, dequii)ns meininil
Vpsla potentis Saturni filia regiiia,
Oua? mediaui reglouein iWheri.^N magni ignis<jue habilas ArisLophanes in Pace, ei Ovid. , Meiam., lib. x, eo
versu per Venerem prolato :
.Alii alla, nl miriim non sil, si sacerdouhus ejus igmj-
luiii qiioque (piid il!a sil, nosier aflirm»>L AuQUA piaiigoris perageL siinulainina nosiri.
(jur ifjnts femvin. Vi;liali snjira ex Orphe') Veslam
Pr«serlim vero .Moxandriae, ul asserii Nat. Comes ,
pro igne snmi add) nuttc Oviu., iib. vi, Fasi.
:
'>, cap
:
16 My;hol. AdoniJissolemnia fervebani,
Jib. .
Neeiu alind Veslam, quam vivarn iniellige llammanj. cujus imago magna cnin pompa ferebalnr. Scd beic
El lamcn is anie dixerai a|iu.d innni lempns p:«!ei, quo el Adnnidis &imnla-
cruni poriarelur , nempe in ip.«is Vnlcanaiilnj.>!i : ail
Vesta eadeni est et lerra... Tnnc
ciiim : portntur Adonis. Celebris esi Veneris,
ei
An?[usitn. !ib. iv, rap. 10, de Civil. Dei, ila falitr : et hujns jiueii fibida Mi;h.
I tiimdem leiram C**reiem. eatndem eiiatn Vestam Slncora tunr miitunt. Finio dii Genlinm d(îones-
•,olunt, ciim lamen sa*piu5 VoNiain non nisi ignem lari soieiianl. tôcii^.îmn.^.Alilias t>ianchi.iu> Otbobo-
.'sse perhibeanl quod ideni repeiil !iii. vii, c. 10
: » niaiiê biblioibec;e Priefecins per Cl, virumJo.Ciam-
Vide Ci<'«ronein dc Nal Deor ct in ii, de Lefi. t)io- ,
pinum Orphei, seu Onomacrili versiim de riln simili,
dorum aliosque Mirainr igisur, rideique Pauliuus,

,
ai»unadvcilerem m(mnil. Habeiur ille apud Na-
ut
cnr igiiis (emina dicatur. .MtR. •n zianz., in Steliievl. 1, adveisiis Juhanuui :
{filijinus. AuiMisli libeilus fiiil Jnl. Hj^ginns , ae Zi'j x-j5'.ffT£, jti-r-.ffTc Ojdiv. t'v«.'jiiÊve xiitf«.
Ovitiii i.4iniliari.s. Librnm fabulnrum scripsil, (|ni

JuppiLer gloriosissime, deum maxime, delibute sler-
eii.imnum e\ial. Veniln ibi eilalnm a Panljni) !o- [core,
t^nni namisci non i»oini. Scripsii iHe praeienâ libros
Seldeuus , 2 cap o. hunc eiim-
de Diis Syris, Synt.
fj4!niL'nio<jiurnm y ei librnm de Fennlibua. qnem landat
dein leciial vei suin sed ad Jovem Sierroreum non ,
MHCroi'. lib. iii, c ^4. Salurnal. iihrnm de jnoprie-

ningis auitiere tênsel illm! sava-jtsvoj -/oTrow quain ,
âtibns neovnni Mae.rol>io idem l<'sie li!i. iii, e. 8.
y i
Vi.i^gilii de Jove verba :
el Coitjnsuneas (juivsliones Fabiu, Gellio ai; Diomedi

!nemorai:«s, qu.e nohis omtiia lemporum voraciias 'riMainqu*^ iufusa per aruis
invidel. Ls bisre iiiiris proiu»silatu erndilionem pro- Mens Agiiat moleui, ei magiio s»' corpore miscet.
cul du!»i Paniiims nosier banêral. .Mcr,

)
Siiuli comnundiil Hytjinui. Leg. commenlal : (\\\Q\\ Onasi oln)bique .lupiler arcanis nalnrai involulns
rariu^^juiiiem, u--il;ilnm lamen. Vo.nck* dtcaiur. Verum nil rei latina carmina cumgraecis ha-
û^pendunl Soli. VuleanabH lesla eiantiii Vulc-ini bent. ei xoyrpos illc , quo deliboius rliciiur Jupiler ,
hoe.aiem. f>e hio «r>e»i'iio exsia» iii veiuîlissiinis ka- Imjusmodi ab explicaiione abhorrei. Oi'. Sleicorei
lenrtarns ap.nl Gruier , p 133, 13i, 155 el in aiio juere praeierea, ac el il)idem noiat idem Seldenus ,
.
non dissimiii apnd Dempsler.. Uom Anliq in Para- Heelzebul sooal Dominus Slercorens ei Rabbi Abra- .
ip., a^d cap. 4. lii» iv. Peragebanlnraulem tkatend. ham Benkaitun. vevsnm a.V cnp- '!"?> Lxorii ita expli-
sepieinb. Uis Coluinella coneordal, de Re Husu, lib. cal : yVon sines apnd tebuhilare, i/H! colunt deos
, , , ;
^77 (V. 13,9.) AOVEHSUS GENTES. (v. 159.) t!7»
Slercora tnnc raluuiu , ipsum pro stercore jactanf . A Rector eiiim noster sic undique cuucia gubeinai
Omnia si quajras, inagis et ridfriiia videntur. Ul modo (|ui nobis errorem ir.eniis adeiuil
Addilur tieic HfiiKJ : Vfsia» quas YirijinfS arunl Hic meliore via paradisi lumina pandai.
QuiiKjuennes epulas audis poriare Draoni, Felix nostra Fi<ies uui,cerloque dicaia*.
yui lamen aul iion esi, :)ut si est, diabolus ipse esi IJiius eniin Oeus est, siibstanlia FiUus una ,
Hnmaiii generis conirariu? aniea sunsor; Unus in utnxjue est unusvigor, una poiestas.
Et venerautur eum, qui nunc in uomine Clirisli Namque Dei Verimm p;<lrio de pecloie Cbrislus
Ei iremii» ei pendei, suaque omnia fitcia faietur. Eniicuil , semperque fuif, qui jjou qiiasi naius ,
Quae meus est hominum, ui pio verisfalsa loqu;inlm\ Ore sed egressus, cbaos iilud iuaue removit
Qui linqueuda colunl, c<iniraque colenda rtlinquunl? Et tuiit informem conlexlae noctis liiatum :
Jain sat erit iiobis vanos uanare timore';. l)isirihuit(jue locis mare, lerras, aera, coelum.
Haec ego cnncm prius , clarum enm lumen adeplus ,
Hisque dedit geminam piilsa caiigine luceu).
Neque diu inceriuui, et loi lempesiaubus aeium Asi ui)i cuncia novuui siupuenintsurgere ôlein ,
Sancta saluiari suscepil |f.ccl"sia portu, Quatuor hiPC hausit variis exordia rebus.
Poîque vagos fluctus trauquilia sede locavii : Suni liomines ierris,suni aildita sidera coelo,
Ut miiii jam liceat, delersa nube nia'orum Aere pendel avis, liquido natai aMpiore piscis.
Tempore promisso lucem spJrurti screnam. Sic eiemenia suis decoravit fingula foruiis ,
a
jam priir illa salus, ijuam })er<iidil imnienior Adam, Nexuit b{^: diversa licei, discretaque juuxit,
Tuuc vero suadente malo, uniiC remige Clirislo, Junctaque discrevit, quaenunc divisa cohseient.
Erula de scopulis semper mausura resurget. Claudit enim oceanii^ {erram mare olaudiiur, ipse ,
COMMKNTAUICS.
peregrinos vei slcrcoreos Sod cur Adonis siercora
, snm lumen adeptus ^wiciarum cum lumm adeptnm.
y
paiiebatur? Cnusam jnveuisse mibi vidtôr. NonnuHi Mihi lamen rnagis probalor lipsiensis Anojiyuii con-
Adouidem semeu irilici esse sialuerunt, inier qiios jectur;v. <j Quid. inquit, si legeres chiruui qiiam lumen
Thftocriti Sclioiiastes ita looKus esi. ASwvt? . V/yov>v adcptus ? Sic omnia bene
niierenl Hicit Anionius :
o Cthog^ 6 tTTVZLpousvo^ -gH rj.ri\</.^ sv TV3 yfi noist utto rn^ lia^cego cuncia prius cogiiavi (ju;un clarum iumen ,
iTTiooc^.g, dc. Abohiii, vidctlcei {'rvmciitum s<ituui sex men- adeptus eram, sanelaque Ecciesia nie recipiebat. »
ses huftil sub sationf decfU. rain hcne isiilur Adonidi Call.
siercora ;tpianlur, quam trilico. Quia vero inier Vulra- Ecclesia. ita effert alibi Paulinus hoc nomen ir.etri
num, Veneriscjue amasios inimicitia^ ii»ierceri<^l):uM ;
$>raiia. !n Euiiliai.
binc Adonis male habiius, quum Vob;ani sacra pera-
Graiide sacranientum, quo nubit Eccl(^sia Chrislo.
gebanlur. Has ergo propiores causas arbitror , cur C Hio vos nectat anior, quo slriiigil Ecclesia Chrisium
adeo^tiirpia tlle iu Valcan;ilibus subire coêreiui*.
MC15. in iNat. IV quoque et alibi. lla eiiam usurpavit Ano-
Ipsmu pro siercore jacumt. Leg. ipsum prt> ! ster- nyrrius. lib. i. coiitra Marcionem, iis carminibus, quoe
core JaciJMii. Heic ejiin loci pro rei imilgnationejn in* Terluiiiano adscribuntur :
dicat , ji«c pr;epositionis vice fotigilur, sed ioterjec-

Sic ef Aposlolico decurrit Ecdesia verbo. Muu.
lionis. VoNGK.
Quinquennes epulm. Qumn jnihi borum carminmn Ut morfo. Tenq us depiûâi quo !j:cc sciipiis man-
,
gernjana explicaiio i;iiei'<!l, mou;ulme.JoaunesCiam- dab;tt, neuipe anuum o95, se enim Nolam nuper ('on-
p;nus vir claius et sMaximuiU L'rl>is(iecus, soluh<»nem tulerai Pauiinus, ui ibi reiigloso pioque vivendi ins-
a Lipsio petendam cap. x de Vesi;», ei Vestal. Hunc fiimo d.trel operacn. Vide qtfsp disserui in Priefa-
equidein auclorem ante cnnsuliieram sed incurioso , liouo ad Itoc Pi)*uiw. MuR.
cliugerai luec eruditio. Inqnit auiem is « lnam!)age . Hic meliore via, eic. Muralorius sic disiiiiguebat :
vel nube esf, quod in Silvesni Aciisqnibusdam le-

Hic meliore via paradisi iinniia pandat
giiur Draconis eum or;» ciausisse, ei perpetuo er-
:
Felix Nostra fiUes uoi certoque dicala.
gasliilo rnan«:ipassc, cui Kalendis siugults a Virgini-
bus Vesia? suppedilan suiilasunl alinieMla. JNanKjuis Sed cum viris eruditis iia distiuguendus hic locus ;
veierum tale aliqiiid? eoque sperni aul abjici a m;i- n<'nui mferpunctiosit nost nomen retix, acilliiisve-
gnis viris ut lalsa video. Me Ciinclaiile an non Tcr
,
luJ Mariyris Paulino celebrali numen ad priora refe-
tullianus hiic aflspexefit ad Sjxor. cap. 6. liisce ver- -1% raiur. Vonck.
bis-Rom?e quidem qiia? igms iliius inexlinguiliilis *^ Di&trUnnlque locis cceinm. Res disquisitione digna
imagiuem Iraciant, auspicia papi>;e sua} cum ipso Dia- videlur Mnialorio, quod mare, teiras, aera etcaiiimi
cone curantes de Virgmiiate censejiiur. > Hispc Lip- eJemeutormu non ine dislinguat auctor, neque hiluin
sius. Tu vero sodes intuere (luautum pondcris hisco de igne cogitet. At pliilosophom heie egisse Anio-
omnibus a Pa«lim) accedai. Quomodo vero quin- nium uon puiem : imit.aus fopiasse veil-a .<acri
quennes epuins vocei, f;U«u)r mexmndum percej>'ssse. scriploris Gen, \ nbi nec ulbi ignis meuiio. Pru-
habetur ipiidem iu codice nostro scriplum </«<?«- dentius etiain ignem non agnoscit lam(]uam elemen-
quennis, :«i ne^pio meirujn, neqne sensus h:uic leûio- lum per se consisiens, sed quod cx alio projjigniiur,
nein paiiiinlur, scripiumquepro quihqnenneis. Muii. lib, !. Symm;>ch., v. 595.
Qui liiiquendn, SinHJis focus Mjuiuiano ; i\onne

ridiculinn esl quod Quidquid humus, pelagus, coeiuni mirabile giguit,
, vel lutjere colas, vet colere quod
Id dux(M e deos, colles, treia, tlumina, tliuuiuas
luqens? Mlr.
Ego euncla prius. Heic versum unum, pluresve Quatuor lioic bamil. var ex, reb» Leg. auxii : nm
deesse neuu) difutebitur; quippe verba priora in iu- /<«i<sif prorsusniluli. VoNCK.
cei'10 maneni similemque .senstuu »ûi coiupleantur Sic eiementa. Vix erlt quisqnam , cni nova non vi-
requirunt i}m ego cuncla piius dubia mente volve-
. dealur l*aulini seuiemia. Euaperte mare, lerras, ae-
bam^ el probare nesrieânt, clarum nnn iumoi adeplus ra foeinni eleUientorum nomiiiedisiiiiguii. ne(jue hi-
smuy etc. MuR. —
Exisiimabaiel Muratorius, h»?ic hmi de igue cogital, Ues pulchra, ei disquisilione
aliquiti dcesê. Erudilu^ Vonckius legebut, clartt$ digMa,
, ,
279 (V.179.) ANTONIl CARMEN ADVERSUS GENTES. <v.19i.) 280
Axe sub scthereo iiiedius concl«u|iiur aer. A Cuncia una cum pace leneniur.
licet disienl ,
Hoc eiiam cseluin, quod nos sublime videmus, Denique nomen habentunum, sunt omnia Mundus.
Sex nliis inlVa esl spaiio sur;;cniil)usaequo. Hunc eiiam Gr:cci Cosmon dixere priores :
Posiqiie ihfonos sepieui, posi lotfoelesiia regna Hinc ita compositnm distingnens utraque lingua
Cifitera pars oumis, qu;ecuii(iiseniinei uhra, Cosmon ab ornatu, Mundum de lumine dixit.
Qu:i' snper excodii, quoe passini lenditin altum, Nam quo soi nitel.boc lolum sordebal in umbra,
Quie iue fine i»aiei, quam nec ujens coUigit ulla ,
Ei manet exemplum, quoiiens nox omni:i foedat,
Luiis inaccessa? donius esi, sedesqne polenlis

Etdocptex ienei>ris, quje sii daia graiia lucis.
Toi bona qui qui sic 0|>er;>lus ubique est,

Sanria Dei unde procul, qu« fedl subdila cernit. fecit,
Onuii:» sic conslant , dum spititiis omnia cingil. Hic Deus de corde Dei, hic Spiriius oris,
eadeni q»>oruin nobis concedilnr usus Sancti sermo Pairis, tantarum fabrica rerum :
IJaec ,
raagna compleciitur Urbe Nec se Paganus iaudet, si vitai idnla

QtiOD polus inferior
COMMENT.\RIUS.
l/edi?<s tojdurfifur aer.Absit, ulimaginariamillam ^ ur:a.^-ng oly.ov{iivng, wo-Trep «xivog xiypug «ctu y.otvov
Quod auUm eU suia jinibm el regioni-
igms îbivrau^, quam ArisLoteles ejusque sectatores
ft77o3£oet7/*evn.
Puilinus bus urbs uliifua^ lioc Romce est lolius orbis provinciis ,
lepide excogiiaruut aceii:»!nnum probant.
.
admibcrit. Minc acrem non a comuieiniiiis iU qiusi commune tolius Piabitabili&lerroe oppidum llinc
noster
lis flammis, sed ab ailbere c;elove conclusum aflir-
Roma Claudiano dicilur, quce fundil in omnes impe"
rium.Sic Plm cap. 5 , lib. xxxv ^ Roiiiam e^se
mat. MuR. ,
Postque ihvonos sepiem. Non septem l^ntum , sed

unam cunctarum gentium m
loto orbe patruim dixit.
novein sub empyreo consiituios fuisse coelos omnino

Piura peie a Bulengero de Imp. Roin. , lib. ii,
,
cap. 5. MuR.
faiendinn. Seplem ex iis errantia sidera tencnt , ut
Hinc ita. Arriderel : Hunc ita Mur.
habei versieulus :
Cosmonab ornatu. Kocrzos Grujcisest ornamenlum.

Cyalhia, Mercuriiis. Venus, et Sol, Mars, Jove, Satur. Ab liac signilicatioiie , mundi qui Gra^cis Koc-ptos- di-
citur, noinen derivaiumcenset Paulinus, quia rt^ vera
Oeiavuin a fixis sideril)us occnpaiur; noiium vero
eî mundus vemista ornanientorum series. Alii «tto
primmn mobile esi , cni succedii empyieum. Nibilo-
x67p.ou, qui est ordo, sen modus^ nominis liujns ety-
minus sepiem ca^los anie empyreum exsiare diserle
niotogiam dediicunl , quum innndus rerum simul
Paulinus SfMiiil. Qua rnione Muccris? Poetica facul-
siqni<lemapiid poeiasin oclavoccelo,
nexanim atque ordiiiat:u-nin vere sit siatus. Terlul-
lale n*spondco ;
lianus, adversus Marcitm., lib. i, poeue noslro subs-
videlicei in si«lereo crelo I>»m summi domicilium sia-
.
cribii ; « UierjiO, > aii, < aliquiddcisio bujus mnndi

tuilur. Yiriiilius iib. 10. /Eueid.
Q indigno biqnar, cui eiapnd Gnecos ornamenti elcul-
Conoiliumtiue vocat divum pater,aique iioiuinumrex tu», non sordium noiuen est > Mur.
Sideieatn ia sedein... Alundum de lumine. lloimr. Augustodun. Irb. de
Panegyr. Aviii de deorum con- iraag. iMundi cap. i, Isidor., lib. lu. Orig , ca|)* 28 et
Sidon. Apollin. in
CiliO !
lib. XIII. cap. 1. Mmidum
quaî movcndum, quia in
perpetuo sil molu^ diciuin puiani. Sed reciiusVafro ,
Tuse pavimenium sunt sidera, jam Paler aureo Cicero, Plniius, Panlus I. C. ei 'Ant a mundiiie :ippel-
Tranquillus sesesoiio locat... latum volunl. iluic etymologiu: Paulinusaccedit,dum
Euripidt's in Jone Atog Tro/Oao-r/sov sBog, Jovis pavi- a Inmine mundum dici ail.
mentnni muliinidereinny appeHai, cui addeCiirysosl. , Hic iJeus esi. Hoc est divinum Verbum, Deique
Oral. 2 de Dci nal. aliosque. Fuil ba'c quM(jue ve- Fdiiis, perquem ui supra cecinii , onuiia factasuntet
lerum cliristianorum senlenlia. Dc coelonimdiversilate sine eo factum esl quod factum Cbt. In Ms. dici-
niliil,
Pbilastrius btixietisis episcopns ini:igin:)riam ba^relur Hic Deus decorde. Apposui verbuiu est. Adliuc
:
tainen claudicat versus pitssem alierum est adjice-

sim reuenset c:ip. 40, aitque c Sive ers:o seu coelos
—
:
:
secnndum D;ivi(i, ei sepiimuin lioc iirm:imentum acre : Hic em Spirilus oris MuR Moraiorius ob c;e-
cipere qnis volueril, non errai nam S:ilonnm Ircs :
sur;mi snpplei Hic Deus f.st de corde Dei. E4 sic s:i«
:
lis recle. (âîerum ci Virgiliusante hic elisin sprevit

coelos dicis, iia coelum, ei roelum cadi. Paulus .Tque
Aposiolns nsque ad terlinm coeluin se rapluin fate- lib. \. jEn.,\. 20 :
Inr. Sive eriô sepiem quis acccperit, ut Uavid, sive Posibabila coluisse Samo. Hic illius arnu.
ires sive duos, non errat. » Mun.
(/ rjrfe procu/. Virgilium imiiatur, ita Iib. X -«Ineid.
^
., T\ Similiier supra v. 54. ms. babebat :
'
,,. , , . .
caneniem :
His deus, uxorque dei, ipsamque sororem. '
Concdiumque vocat divum ftater,atque hominum rex Ubi itidem cl. editor additbinum esi : Hic deus est,
.Sideream in spdem, lerras uiide arduus omnes uxorque dei est. Quoniam autem in bot^ carmine tot
Castraque Dardanidum spectat..... occurruni loca, iii quibus si codicem ms. consulas ,
(:itqueni iniins?) desideralurc;«^suraanteIisisnonad-
Liceat quoque ilaIi<orum vatum principem heic au-
niiitaiur; b:i4id^san(^ credibiie mibi fii , casu omnia
dire lib. i. Hien»solym;e Liberaiue. pleri-que contra m
ilia loca corrupta fuisse Ei forie
Ouando dalT Padre elerno,

.lUo sojjlio ii inetrum pecc;irii Anlonins, iit Pi»etis illius lcm|ioris
Cir 6 nella parie piu dfl Ciel sincora, cujus se prodii nnsier. b:iud insolens. Nulhi enimom-
Gli occhj in j<iii volse. e in un sol punto, e in una uim. nobis adest ratio, cur in omnibus bisce scripli
VisLa raiio cio ch' in se 'I mondo aduna. codicis sprmaiur aoctorii;is. Vo.nck.
Complcciiiur IJrbe. Romani imperii fines eosdem ac Fnbrica remm. Fubrica pro officina proprie usur-
orbis lerrarum Poetai slaiuerunl. Ruiil., in liiner. , paiidocuit Siponiinus. ita fortecapiendum beic no-
eleganier :
meii isiud. .Me:i tamen sententia :iui errorin codicem
irrepsii,aut carmeii aliquod abesi. .Mur.
Dunjque offers victis pfoprii consorlia juris flec se Paganus. De bnc noinine plur apete ama-
Lrburn lecisli. quiprius orbis erat. gno Annalium parenit' Brtrouio in Matiyrol. :id diem
Sclioliasi. in Diony*. de siiu orb. oTrep S« ttoW roe^ 31. Januwr. Gotliofredo ad lib. t). C. Tli. lil. 10. de
aofii; IfAOf.g xoct yoiov.ig ecre, toOto riV^s ri 'Tznih.g rijg Paganis eic. aliisque scriploribus. Sivculo Chrisli
, , ; , , :
281 (V. 203.) DE SANCTO VICrORINO PROLEGOMENA. (v. m.) m

Ac satisesse putai, quod numine crcdat in uno. A Tunc prope nulius erit delicio liberabomni.
Quid coWt ille Deuni, qui Verbum non colit ejus? Qui possit meritus promissa luce poiiri ?
Qui nou Yirluieni siiuili veneratur honcre? Tang(Teiunc lajiiscoelorum regna libebil;
Quique iuvisibilem incnmprehensibilenique faleiur Tnnc poterit mors ipsa m(ui,quum temporelolo
Esse Deum, bicetiam Christum si cogilel, idom Vita perennis eril ,
quia tunc in sede beaia
Invcniet. quoniam Veibumconipreheniiero nemo, INullus peccandi btciis est, ubi nulla cnpido est.
Nemo videre putesi ; opera ejus sola videniur. Gloria lanta maiiol popuioservaia fideli.
In Palre Nalnsenim, iu INaio Paier omnia fecit, Ainplius hoc iribnit, majusdedii boc qiioque munus,
El quidquid virluie (iedii, pietale luetur. Quod peccaiorem quein pcenilet, antea iapsnm ,
Sicfuii, et sleterit veisus Salvntorin a;vum, Non facisin nnineroturba; peccanlis iiaberi
Qui tulil errores, qui leritvera videri Qnippe salis poena esl, euiii sit sua culpa dolori;
Piacatoqiie Palri pereuntem reddidil orben^. Sunplirium proprium llmor esi; tormenta reaius
Nec miruin, si cuncia rcgii, qui cuncta creavit, Timi veluli paiiiur qui se meruisse fateiur.
Qui dedil e\ nibtlo totum, lucemque tenebris Quid poierit melius, vel (|ui(< moderalius esse ?
Praeiulil, atque diem jussii succedere nocii JudicRt, iii(|nirii, casiigat, parcii, bouorat
Quod()ue in carne liiii, carnis peccata reiniltil, T^ Omniaqui vmeii, nec abipsa vinciturira.
Cernil enim , iVagilcm faeiies incurrere Ia[>sus, Qnod de prrtsfnli janj cernimusesse fulurum;
Conipiensque tamen veniam uabil oinnil.Mis unaiu , Nani cum s^pe minax borrentia nubila cogit,
(Remque novam dicam , iiec ine dixisse pigebii) Et terroie pio ruiilo nimis igne coruscat
Plusque pius qiiam jnsius erii. Si deniquc josius Trisiilins ei plnviis , ei nubibus intonat alris;
Esse veiit, nutlus fugiel sine crimine pijenam : Oinnc genns limei Inierilum; sed vita poiestas
Justus enimmala condemnat, pins oinnia donat. Desinet, ei pariter cceium menie?que serenat.
Hoc facit, ui rata sini venturi£ mnnera vilm ,
Hoc quoque lunc sperare jnbet, qui se mouo cuncia
El quod culpa tuiii, rursum indulgeniia reddai : Perdere posse probat, si perdere velle recusat.
Qua; si non fuerint plebi concessa roganti Sic ileranda salus veniuro osiendilur tevo ,
iEiernique Dei pieLas yeierna manebii.
COMMENrAtUUS.
qiiartonomen boc Ceniilibusapiaricoepii, quum iidem C raiorins errorem aliis lollendum relinquit iFabricius
ab nrbibns pulsi iii Pugis agrisque proranani adbuc j;/c/a(Onjiciebai. Geiiuina, ni lailor , leciio. est risa
religioiicui exeicereni. Mvr. potestns. Quando, in<|uit, sigiia majesiaus sna; prodit
Si viitU. \n Ms. legebaiur Siiini idola vitat. Emen-
: snpremnin iSnmen,,omne genus inieritnm Imiet : sed
davi. MuR. potestas (^jus dmul ac lisa est , vel apparult, desinet;
Niumne. Ila scribere placuil pro nomine^ quem- aiqne ila ca^ltim, aiil(»a nubibus alris incincinm» se-
admudum babet Ms. .Mu&. renat, el mcesias hoininum nieules redivivosplendore
Versus Salvaior. Ulnd versus mihi parum arridel. consolalur. Qine anlecedtinl et seijuuntur ha;c salis
Foriasse verus scrib(Mulum esl. Mlr. adjnvaiil, ni plura nddeie necesse i.on hubeamus,
Vila polestas. Errorem aliis lollendum relinquo, VoNCE. — llnic Vonckii cmendaiioni calculum ad-
MuR. -— lilud vitu potestas beic plane moriuum. Mu- jicit Anonymus lipsiensis.
DE SMCTO VKTORINO EPISCOPO PETAYIONENSI ET MARTYRE
PROLEGOMENA.
ARTICULUS I. D fluvlum erat ex oralore episcopus, ut non.unoloco
Ejus vit(e Synopsis. annnm 503, num. 16. aliisque muliis ferpbatur epis-
copns, fiinditns exslirpaio, Launftiiis Fran(ô Gallus
Qiio lempore clarus? Varia de eo Hieronymi tes-
peruliari doclaquedisseriaiione, Pdrisiis, 1655, in-8",
limonia. Quid anle liieromjmuni Optatus Milevitanus^ el in opp. Collect.. lom. ii, P. i, pag. 634, el seqq.
— Victorimim graicse originis aiii in confmio Gra;ci« Iii liac eniiii demonsiral, iii quiiiqne 0. Hieronyini
sallem oriuudnm fnisse, ex
Vidorino sermo halieiur, bis scilicei in
bicis, nbi d(;
iis, quie Hieronymus
Caialogo, cap.7-4 ei lOi. sem»I adversns Vigilaniium,
aitulii, Into saiis collegisse videiur Caveus (l). Pe- semel adversus llelvidium, ac landem seinel «n iri-
tavionensis (2) in Pannonia superiore ad Dravum gesimo sexlo Ezecbielis capite reperiri in anliqiiis
edilionibns peiabionensis, vel petavionensis, vel pic-
(1) Cave., Hisl. litler., Um\. i. pag. 147. tubiensis, vel picKibiovensis; idqiie uoinims liabeie in
(2) lla quideiu legendum docuit, errore obsoleio. Usnardi, Adonis ei aliis veiustis mariyrologiis. ul et
quo Piciaviensis Aquitaniae in Gallia a Baronio ad in priari Merlini conciliorum ediliune. atque in edi-
;
285 DE S. VICTOW-VO EP. Et MART. 284

nos docet Cassiodorus (1) circa anniiin 290, jiidice A posithne verborum. Affiue in eanidem senteniiam ad
lauiialo Cavxô, Jnxta Sixluin
autem senensem r2) flo- Panlinuin scribens (1) : Inclylo , ait , Victorinus Mar-
ruil circa annum 270. Mariyrinm subiisse dicitur tyrio coronatus, quod inleUigit , eloqui non polest (2).
secu!»duni vulgarem opinionem sub Diocietinui per- Et alibi Sanctie memorias mariyr
: Victurinus cnnt
seciilione anno 395 (3). Notante lainen Ccillerin apostolo dicere poteiat,
(4) et si imperilus sermone, non
exacle deienninari nequit lempus, qno mîrtynnm lamen Ac
scientia (5). rursiim : Viciorino Manyriin
passus fuerit. Kquidem verisimile videiiir sub Dio- libris^ licet desH eruditio, tamen non deest erudilionis
cIeii;>iio s;rculo iv , ineunle martyrio coron:itnm voluntas (4). Qmd quidein dictum Hieronymianuni
fuisse, piqiiidem suos viros enumerans sancius
illustres de s.t<;ul;n"iijin discipliuaruin erudiiione accipiendum
nieronymiis (5) Yictorinum iiostriim proxime praeesse, ex ipsius KpisioJK) argumento post Si.Miun Se-
ponit Pampliiio pre?;i>ytero, qni anno cccix. marty- nensem coliigiinS Possevinus
(.^) (6), Launoiiis (7),
riiiin su»)iisse .<;ub Maximino comperiXur, ul probe ei Call:Midius (8). Honmi si veni sii senieniia, inquii
animRdvenii Tiilemonlins (tJi. Ejus Nalale qiiono cl. Scboenemaunus quid Cassiodoro (lOj f»cia-
(9),
non3S novembris in mariyroiogiis c^lebratur. Verba mus,i!ui Yiclorinum ex oraioreepiscopum fiiciiimesse
siini Adonls ad hunc diem : € Nulalis
S. Victoiiui scriuil? Legulejusne ex plebe fuii Yiciorinus? Nam
Pit.ab;onensis Episcopi, qui perseculioue Diocletiaua
Ji oratoris professio elsi exquisitiori docirina f.icile ca-
Aiartvri) coroMatus est. > reiet, plus lainen requirebai, quam erudiiionrs vo-
Duii! iuter launos patres Viciorinum recensel luutatem, neque oquidem inodo levaer iis copiis
Ooclor maxîmus (7), Ecclesiie columnam ipsum fuissei linciiis, sine quibiis :us isia nulla jdane esse
appellai (8); qui et Ongenis Tracialua non ut
inter- puleral, qui Hieronymus in scripiis ejus omnem
pre.s, sed xit propril opms .'luctor iransttilerit (0) : prorsus erudiiionem desiderare poiuerit, video. Sed
ailamen inquJtÎO)/iou {vque Laline ui Cra>ce jwverat cum iJtni pauc«\ nec ea quideiu ceria hujns Viciorinl
undf opera eius qrandia sensibus, viiiora videntur
com- supersinl, vix hanc quff.slionem diriniere iicebit.
lione commentarii io Apoc.ilypsin , htdc nuciori Anle Hieronymuin vero meirineral VicloiinJ Oplaius
adscripii, Ex lestimoniis vyriiîque, ouas fMolert,
loi iWileviiHnus (II) illlum referens iii alhum adseriorum
rauondjus colliorii laudL-m vir dortus, Viriorinu^n
ilium, Piciuvh Epi^copum uon fuis.^^, sed
Ecclesw cal!ioHc(P, n quibus superati sunt Marcion,
cujiisdam
urbls Pannoniai. oiim Petabio, sive PeturiOy Praxeas, Sabellius, Vrilenlinus, et c«leri usque ad
nunc
veroPg,'ui', nuncupaiae. Fniiaijiem Pftlaw C;uaphiygas, lemporibus suis niuiiruin a Viciorino
Col«j>nia ei
oppidurn in Ciirnis (linibsis Slyrise et Slavonice) Tacito
Petuvhnensi, ei Zephyrino fJrbico et 3 TertuUiano
dicl;-. ; el juxla rectiulioreui* parlitioneiu in duc.-Uu
Styrlai circnli Auslriaci oppiduni ad archiepiscopatum Cartltuijinensi. Cni concinit idem Hicronyrnus, sanc-
saljsburgeoseii! seu
juvavifusem bodie spe<;!ans. Q lum Mariyrein advei sus onines luereses siyluu) acuisse
Addit iusnper Launoius Fortunalum piciuviensem
lesiaius (12).
preshyterum, qiii complures Galliae episropos earmi-
nibus cehibr.ivii suis, mullo uiag.is cerlB U.udavisse AIITICIILIJS II.
marlyrem, qui primus apnd Pictavos ctirisdanum re-

I)e scriplis S. Yiclorim Episcopi et Martyris sinceris.
iiyionem sno sunguine comiccrasset. iNeijue
de Viclo-
nno verbum uliuin .''ecil in llistoria, vel in opcre, Recensio operum S. Viciorini. — Scripsil sanclus
quod de mariyribus Cregonus Turonensis cornposuill Victorinus episcopus el mariyr Uieronymo leste (15)
Quo profuudo sileniiopiclaviensis ille Viclorini epis-
copatus obruiiur.
(1) Iri., Ef.A9, ad Paulin.. tom. iv, p. i>(>7, ct
(l)De quo Iibro (Ecclesiasie) et Vicionous de edit. Venet., Ep. 58, u. 10, lom. i, p. 526.
oraiore e|)i.scopus nonuulla <lisseniii. Cassiod., In
(2) Kx bisce locis ci^njicit perdoetus Lardnerus.
siitui. dvin. lit. C. V., lom. ii, pag. 5P2, cap. (jiuubwurdiqueii dcr cvanyelnichen Geschichle, Parl. ii,.
7,
P'ig. .^13 ei cap. 9. tom. ni. pag. 186, (juod Vicioriuus pleraque siia
(i) Sixi. seo Bihl. S., lib. iv. pag. .';08.
, opusenla Laiiue scripserii, utpuie iilius leguniis, iii
(5) Cave., tlis:. liuer., I. c; Pagius, ad ann. 505, qua Episcopus erat, vernacul.i cujus propri,ciai.em ,
not. 9; Basnage, ad aiin. 503, Gra^corum enim,

ii. IC; TiUemont, Me- ac eleg<iiulian\ parum aitigeial ;
mohe, (oui v, pag. 153. noiante (>aveo, iu quibus plnrnuum versabalur,

(4) Ceillier., llisL Gener., (oni. m, pr.g. T,V6. idiomn, L^line scribeniis siyluin niuiis. ut solel, vi-
{^y^'}^^'^*^y*^^'-^ ficScrtpt.
Eciies., c:i^. 'U. tiavit. Unde
...,v„. opera ,,..
illius w^...„
î.,.^ ........ prieelara seiiientli.<;
^^ , sed
..^.-
v6) lillemoni., Meinoir., lom. v, P. n, pag. 215, ^ ohêura sermone erani, mi ol3servai cl. Berti, lom. n,
edjt. Bnixeli., p»?. 155.
Hist eccles , di5.«;eriai. iv § 2i, p 480, edit. Au-
" ~'
O^ HitiCimyin., pr,ylat. ad commcnt»iria in Malih., gustiR Vmde!., in-8', 1761.
pag. 7, loin. V!i, odil. Veuel.. 1769. in 4",
leiî.^se (.^j) Hioronyn»-, in proloy, ilomment^ in Isai., tom,
me iaiôr in MaiibaMnn.. ei Laf.uorum IIii;'rii,\iC' fv, pag. 5
tonni, Eorlonaliani (q)uscula. Ep. nd Maqnnm. orat tom. p. 427.
(4) 16 , , § 5. i.
(8) Si ancioriia?em suo op^»ri pncsirui^bal Rulinus, (5) Sixl Seuen., Bibl. Sunct.,
lil». iv, p. 486.
v(den.^ qu.>s sequeretiir ostcnde.e, liabuii
in prompm (6) Pos&^niu., Appnral. Suc , tom. ii, p. 525.
HilariiMu c<Milessorem... Ambrosium,... (7) Lauiioi., Io«'.. cit , p. 645, seqq.
liahuii ct
Marlyrem Victoniuim, qui simplicilat..'m SMaui in eo
(8) Galland.. Bibl. veteium pulmm,
lom. iv, Pro-
probal, dum nulli mornur iusidia^. De bis onmjhus iey , cap. 2, p. 5- n. 1
tafêt, et quasi cMumnis Ecrlesiiv prj-tcrmissis, Patr. , Uislor. iiter. , cap. 5,
me (9) iJibliolh. lat
soh.iiu pulicem hominem coirseciaiur. > Hie-
et nilnl! nnm. 8. p.»g 145.
ronym. a Huliu. hi
Apoloq., lib. i, pag. 551, el edil. (10) Oassiodoj-., li^c. cit.
\cnei. toin- n, n. 2 png. 159.
(l\) OpUil. .Mdev.,d^^'c/nsm. donatist., Wh.j. cap. 9,
(9) HieronyiTi., Ep.. \{, p. 346, et edii. Venet.,
p. 8, edil. Ain-^lclOil.
Lp. ad Pammach. ei Oceun. 84, u. 7, tom.
j, p. 5^9. (12) lliiTonytn.. de vn' lilusir.y in catai-, cap. li,
(10) W., de vir iUustr.^ cap. 74, p. 914, (15) Kleio, Joc. cit.
,
m PHOLEGOMENA. ^86
Connnenturios in Getmin, in Exodum, in Leviticum, A libcllnm, sive «7ro<y3r«<Ta«Ttov qiiod(i?4m ex conmen-

r.. I,-...'....
Emhim, :.. I.* l:^'
in Ezechiciem, in
.-. U. ./.„-,.-
Hubncuc^ •. IT /.,.,;-,..<».,
in Ecclesiasten^
... ... _ ....
iti lariis in (^fn£$im«YicloriiioPeluvioncnsi vindicandunu
in Qmlica Canticorum^ in Apocalypsin Joannis, acl- Sed conreias veiim, pergit Gallandius, inprimis quae
versns omnes hwreses, iitultaqiie alia; ({ua^ laiiliifd iion
iiahet auclor § .5, de seplem Ecdebiis, ad quas Kuas
OMHMa Juiercidisse ieniporis injaria videntur. Ncque misii C^pisiolas aposioius iânius, cuin iis, qua' Vic-
Trillieinius (1) indicem operiini S. Viciorini adyugtu, lorinus e«iissei*it de iisdeui sentem fclcclesiis Pau-
sed iiujiaiu duiitaxai ordiru' illius opuscula recenset. linis, in ûis sclioiiis iu Apocalyp., i, 16, de quibus
Opcra» preiiuu) laiuen esse arbiirauiur, ul de iisdeui paulo post dicîidum.
operibus disiiiiciias disseranius. hl\ conimenlarii> in secundum et lcriium Moysis
Primitm ila(ji»e opusculiuu S. Viciorini mariyris, libros, in rzeclueiem, ilaliacuc ei Canticum liaud
cujus S. liieroiiymius in caialogo in«'iiiinii, esl (oui- qnidqmun ad uos pervenil, sed omnia iiijuria lemporis
menlarius iu libiuui primuni Moysis seu exposillo in iuleriere.
Geiiesln. A.iil)i S. Hieronymus (2) occasione <jua;siio- E.vposi!it;nis in Isaiani proplieiam menlionem fecit
nis a Oamaso papa propositaP : cur Imac vir jusins S. Hicronynms iu prologo commtniani &ui in liuiic
el Deo carus non iHi ctii voluit, sed cui noluit, decep- pro|dieiam hi^ce verlus (I) : « Magnu|ue iaboris et
tusfrrure benedtxit? adducil scriplum aii(piod sancii B operis esl, omnem Isaiie lilirum veile edisserere, ia
Vuiorini in cap. xxvii, r.enescos. •juo majoium nosirornm ingenia sudaverunl, Grie-
Tractutus de fabrica mundi, oidetur excerptum ex corum fli«;o. Cfeterum aj>ud Lnlin(!S grande sileniium
conunentariis in Genesin. — EC.v ejusdem. commenLajio esl, |)ra;ler sancta: niemori# mariyrem Vicionnmi!,
in Gencsiu, iii videfur, exceiplum supeiesse pulant qui cnm Ajioslolo dicere jiulerai, etsi impeiiius ser-
Caveus ei Lardiierus (3) tragmenium, quodin exe.a- inone, n(5n lameu scientia. » Alibi allegat inierprela-
plari Ms. ila inscribilur : indpii traciatus de Fubnca lionen? sancli martyris nosiri Yictorini êxtus isaia?,
mnndi .S, Victorini. illud auiem in iucen» extulilGui- VI, 2, mysticaui hunc in modmn (2) : Sex aUe nni, ei
iielmus Caveus ex vetusio Ijambeiiiame BiblioLhecie sex aUe uiteri. Yicioriuus nosier doodecim apusiolos
archiepiscopi canluarieusis colice 800 circiier auno- inieipretiitus esi. iieic porro illud adnoJa.^se haiid
ium dti.>cripium, iieruuique ad fidem codicls ejusdeiu, otiosum fuerit, ohservut perdoctsis Galiandins (5)
qui unus exlai. recogniium, cum aliqu(tt viroium scrip5.isse(jiiidem Victorinum in Isalam commemaria,
dociorum, iienrici iMaurtlii, et Joaiiuis iJaiteley con- acd aou juxla editioues quuiuor (scilicet juxla lxx,
jecturis inargini adposilis. Sed cum Cavei edilio Aquila;, Symmaciii, et Thcodoiionis) usque ad visio-
minus accurale ad exeinpiar Ms-. exacla visa iuerit. nem qnudrnpednm in deserlo, u; ex B. llieronymi (iro-
idem opusculum terlio recensuil J. VVaiiierus, qui el C iogo in exposilionem Jsai;e minus recie aiftnenint
uonnulias adjecit annotationes crilicas, ut nupenis Launeius (4) el Hodiiis (oj. Noa enim de Viciorino,
edilor caveanai his!ori« iiilerariie uo> cdocei (4). verum de Origene id tradidisse sancluin docioiem, ex
Uoc fragnienfnni genuinus S. Viclurini fcrjus. — il)so coiitexiu compertuiu sit : qnod jirobe perspexit
De fragmenli povro sinceriiaie, non cst profecio, cur eruditus Grahius (b).
jure (juis duhiiet» impjit perdoctus Gallandm& (5). Commentariis in Ecctesiasten Victorini. — In suo
Sive enim species veneranciam codicis antiquiiaiem : commenlario in Ecclesiaslen 0. Hieronymus adducit
sive liomen Viclotini, qiiod in Mss. exemplans fronie expo«i!lonem S. Viciorini in cap. iv, 15, hisce ver-.
conspiciiur : sive operis argumentum, quod VicSori- bis (7) : < Origeiies ei Yiclorinus non multum intei*
num perlraclas-jc, in Geneseos nimirum expositione, se diversa senseruni. Posi generalem illam senieii"
a vcteribus prodilum ; sive siylum aucloris rudem tiam, (jude onmibus palet : qiiod melior sil adolesceu-^
el incomposilum, uli ex liieronymo discimus; sive tulus pauperei sapiens, quain rex senex et insipieiis -
potissimum chiliastaruin placiia heic adserla (C), (juie el quod fre(|uentei evcmt, ul ille per sapienliam suam
sane Viclorinum iiiisse seclainm, auctor esi ideui de carcere regis egrediens, imperei pro dominaiorc'
llieronymus (7), omnia deinum aperieciamanl, hunc perverso; cl rcx insipiens pcrdal imperium, quoi)
jb lenebat : super Clirislo ei Diaholo liunc locum inler-
(1) Trilhemius, cap. 46. de scrivlor. ecclesiast. prelali sunl quod puerum pauperem et sapienlcm
,
('2) t Quouiaui aulem poljieilici sumus, etde eo quid
sigodicaiet, in ligura arijungere, liippolyii niariyris

verba ponamus, a uuo el ViCiotiiau r.Oi.wr non plu- (1) Ilieronym., Protog. in Isaiam, p, 5, et lom. iv,
rimuoi dis-cre|)ai : Nou qnod omiiia plenius execuius cdil. Venei., p. 5.
sii, sed quod possii occiisionem praebere leciori ad (2) ilieionym., ad Damasum, tom. in, pag. 51 1{,
inlPliigentiam laiiorem. p Hieronym., ad Oamas., ediU Beiied., aj. Lp. 142, el edit. Yonei., lom. j,
Q. {lag. 560,iniom. n, Bened., ai. l^p.
111, 1:^5, Kj). 18, n. 6, p. 50, de Seraphim.
et noviss. edit. Von.-i., iu-4**, Kiiu. i, Kp. 50,
iii
(5) Gallanil,, loc. cil., p. 5, ii. 2.
n. 16. p. 169. (4) Launoi., ioc. cil.
(5) Cave^ Uisl literar., (om. i, pag. 147, Lardner, (5; Hodius, de Hiblior, lexl.origin., Iib. IH, part. li,
(Uaubivurd\(j.^ parl. ii, vol. m, pag 180, elGailand., cap. 1 , § 4, p. 5 15.

Bibl)oih veterum oatrum. tom. iv, l'rcls<f. cap.i^pag.G . ((i)Grab. , de vitiis Lxx, inUrp,^ cap. 2.^12,
(4) Gave., L. c. p. 140. pag «G.
(5) Galiand.. loc cil., p. fi. {!) Hieronym,, Comme«/. in Ecvlesiasien, lom. ii,
(6) Viciorm,, de fahrica miindi. sect. iv. p. 741, in hn., el edit. Veuel., loui. m, p. 4'2o,
(7) Hieronym.; de miUusir., in catai., cap. !§. C,l). -
.
287 l)E S. VICTORINO EP. ET MART. ^88

Chrisliim veiini. » Meminii eiiam rassiodorus com- A accuraiissime perlegi; ei cum raulla in eo possem
mentarii sancii Viciorijii iia inquiens (1) : Dc quo conira reciam scribendi raiionem dicia imprnbare,
libro Êcclesiaste) ei Viclerinug... nonnulla diiseruii. tamen
iiihil fere loco mulavi , sed ea cujusmodi-
Ex boc Cassiodnri loquMnli modo verisiiuile ad- cumque fueruni, adnotavi, ui ino pf>iius vel sia-
parei, Viciorinum quitdam duniaAai loca Ecclesiaslis rent, ve) Cdderenl juilicio. Libellus cerie ejus-
exposutsse. niodi est, ui cum magnnm piis ac reiigiosis lio-
De Commenlario S. Vlclnrini in Siaiihceum.— Sanc- minibus, qui hoc genus scriptis delect^nlur, uiili-
tus Hiernnymus in (aialogo nuliam meniiooem f;icit tatem, tum vero ad ea eiiam cognoscenda quae
,
de exposilione S. Viclorini iu M;i!ih:eum. Vennn in Apocalypsi aitissimis recondita sunt sensibus,

in projogo sui commenlarii in himc evangfcli.siam adjun»enii p'ufimum sii aiiaiiirus. Si)liis -luienr
hapc habei (2j : Legisse me fateor.... et latinorum lametsi a piisco ilb» camiore lingUtR laiin.e, pu-
Hilarii^ Victorini, ForUtnalioni opuscula. Ca«isiodo- riiaieque mulium abesi quod lemporum incliua-
,
ru8 (."5) vero dlsene ait : De quo (M;aiha»o) ei Vic- laj JMm , si non prorsus cnllapsae cura imperii ma-
torinus ex oratore episcopus nonnula disseruii. l'nde je»l:ite rei liilerarie niores, ei gallic* naiionis, quae
conjicii vir perdocius Lardiierus (A) , opusculum necduin , ui nutic esi , lum ingeniis, lum pnestan-
S. \iciorini aui breves dunlaxai observaiiot.es , 3 lissimarum ariium C'»gMiiione euiiaerai, peregri-
aut exposiiiones singularium S(dummodo iocorum nilaiem reffrat : tantum tanteu anctor is:e brevl-
laudaii Evaugeiii complexum Fuisse. inte sua pr^stitU , ui ({uorumdam verborum inst>-
Commeniarii in Apocidypsiu divi j'>annls a leudam uiiliias argtimetili ubunde pensare possil.
sanclo marjyre noîro adfiruaii meminii ei D. Hie- Nns cerie cum iuem ipse k(nt verba quibus idei:-
ronymus el Casslodorus, qui uitimus de eo in minc lidem imprOi?iiis et longe ab usu recto loqusiidi
niodmn scrihit (0) : c De quo iihro (Apocaiypsi » e» seuioiis utiiur, sed sensus ipsos sequaiur; uoiui'
Victorinussrepe dictiis episcopus difricillimu quapdani
mus iu verbis eo ipso viderl dociiores. liaque
Iffca breviter iraciavit i ilisce verijis Jisdice Ca vesligils iiiius insisteuies, quie ajiim.idversione iui-
veo (6) innult Cissiodorus. Viciorinum oon i.iin prrnus digna visa S!i:;t, ijilra bic aduwtamus. »
inlegram ApOiaiypsin commentario illustrasse, quan. iiacleous cl. Basiiius Mdiar.ius eUitor j qui quidem,
difiij.iliora qiiiidam loca iractasse. Generaiim ausi ei locus liieronymianus succurrissei de Viris ilius-
lem ariimadvcrtil
. iilustri^ Ceillierius (1) : Neque iribus siiperius liObis memoratus, neque ganum fuiS'
ceritim esse, num s:uicius Viclorirms intcgros com- se Vicioriuuui , êu piciavienNcm episcopum existi-
meniaiios coiiscripseril, ueqtie lilruit» libros sacrus uiassel , neque ue styio ejus ii.compio adeo doiulssei.
a capini «sque ad c.dcem exposuerit. SHûidem s^- Hgpc auiem ex edliore i;o>iro piopterea
q impr»-
tis maniieste adseverai Cassiooorus, sanctum episco- inisdescriitenda censuiuius, inquil Gallaiiilius (1),
piini nonnisi qucedam loca Ecciesiasiis , S. Matlhaii, quou iniju^ce opuscuti editio, unica enimvcru adeo-
aiijue Apocalypseos e\p; cuisse. que perrar;» , eos ad unum omncs Uactenus lalueiit,
De S. Vicloriiii itholiis in Avocalypsin Jcannis. — qiii lum boc , lum superiore sa.'ctj!o de scripioribus
Alierum porro ex Victorini scripiis , quod ad ecclesiasiicis egisse noaeiiniur. Si enim iis perspecta
«os us.|ue pervenii , sunt ejus siiiolia in Apoca- nullus dubito, quin ejusmodi schotia
iuisset illa ,
iyp-in, qna* primus ex liibiioihecai c:isineii>Is codice

lanquam genuitium Yictorini foelum excepissent
in iiicem eroit BasiUiis :;itiinuIi2S, mon:ichus c:tsi-
ggnovisseiitijue simul, subdilitiiim oiuMino e^se, ut-
n;is: prodicnintquc BoiiOn»;i?, in-cJ" apud Ani. Ci:ic-
])iiie iidre iuieipolatum , commentarium in A;ioraly-
carellum et Per«gririum B^nardum , aiino i55S. psiu,((ui sub ejus numine Patnim
in bibii(iiheci&
Questiis equidem est prirnus liic srlioliorum edilor, circiimferlur. Ei primum qiiidem e\ Cassiodoro
codicem Ms. , quo usus est , adeo fuisse libr:irit>rum
Viclorinum de libro Apocalypseos
Oiscimus (i) ,
inscilia corrupium , ut sjipe vi\ divinando recium qu.e qui-

dijliiiilima /fueedum loca briViicr tractasse :
possei assequi sensum.

dem iiotaiio ei nosiris schoiiis a|>prime congruere
D^ opere autc;o deque illiiis auclore, nec non
,
j) uosoiiur, ei a pervuigato commentario aliena e^se
de ciira, quarn in eo illusirando iinpendit, haud comperitur; ut cuiiibet utrumque opus conrereuii
oliosum rurl:!sse fuerit ipsum audire, leitorem .suum perspicuum ilet. Deinde qiiod rei caput esi, in
alloqueulem h»s verbis : < L'l ne quid f^sset , 1 iu- nosi ris «c/<o/iJs regiii u:illcn:irii nota c«miparei (5);
quit, I in quo me agt plane iudillgentem argueres, qiHjd saue \ict<.»riuum cuiu aliis auiiqnioribus agno-
aui eiiam accusares ut audacem ainice lecior, se-
,
vissc , supeiius ex llieronymo accepimus.
dulo diligenleiqiie cavi; nuiii et cp.usculum hoc Ilaiid l;tmeu disMmul ndum vidclur . scholia
sua oimcludere Victorinum hi-> verbis : < Ergo aiidi-

l\) rassindor. , intliiut. d>im. Ut. , rap. .'>,
Prohg. emli non sunl qui mille annorun» regnum terrcnum

(2) iiiirnnyiu , in biatth. , pag. 8, et edit. ,
Venet, , t'.iti. viu , 1». 7. esse CMiliniiani ,qui cum Cerinlhuha;rclico seuliunt.>
(3) <'.:HSsi<idor. , ibid. . caj) 7.
(l) Lirdi.er, lor. cit. , ji. 101. (i; G.diaiid. , loc. cil. p. G.
(5)<!a-sio(lur. , for. ciu. cap 9. (2) Cassiod., loc. eii., c-np 9.

(6) C«\e loc. c.i.-, p. i47. (>) Victorin. . schol. in Apocalyps. y 1, 15:
(7; Ceillier. , loc, cii., p. .'iio ei /»ir». XX, 6
I
,
^8*J PROLEGOMENA. ^g^

De quibus equldein illiid primum dixenn) ciim b<xio ^ ri, «jul posi resi.rrpcilonem ainni in carnc cum san-
benensi (Ij, ab alie..a n.aiiu forlasse iia luissc ca- iiis Do.nin..n. rrgriai.irum. Teriulliai.us quoque in
bUgaiam absurdam V.ciorini senlentiam , iu ejusque lihro de spe lldeiium, et Viciorinus i.iciavoneusis,
locum eam, qua nunc habelur, repoîiaii.. Ddnde ei Lacianiins hac opii.wuie d..cu..Uir. Cuinmen*
>
vero exisiimaverim polius, verba hujubmodi reve- farius vero adscripius Viciori..o, vuUenahonim per-
ra fuisse a V.ciorino cousciipla, quo nimiru.n ab cellii «pinionem (i; Mille annoru.n
: «
regi.um noii
earegni ierre.«.(ris opin.une qua sen.ei iiiibiiius fue- aibiiror esse tem.inum
LU mei sensus c;.pa-
ral, propulsarel ,
quidquid maxinie viliosi placila îws senlit proferri quoi.iam denarius nnmerus De-
,
Cerinihiaua iu iilam invexerant : haud secus ac Ju- calogum significai, cenienaiius virîniuitis coronam
slinus mariyr, qui eamdem senieuiiam an.piexus : osiendit. Qui eDim virginiiatis imegriim servave-
< Credenles inCiirisium, ) inquii, (2) «eieorumquifi rit prop.»siium, ei Decaiogi praecepia lideliier iin-
lum ab ipso, tum a propUeiis ir.id.ta sunl , veriia- pleverit isie vere sacerdos esi Ct.risii, ei mii-
tem agnoseenles, sciunl se una cum eo in lilu lerra lenarium numerum perliciens, iniegre creuitur re-
fuiuros, et aeiernaac iucorrupu bona haerediiate gnare cum Chrisio, et apud euin recte ligams esl
accepluros. > diabalus. » Doctissimus Lampe
(2) valde pndiabile
g esse indicai, huiic comme.iiarium faiso Vicmrino
ARTIGULCS Jll,
adscribi. Econira eruditus Dupinius postquam di-
versa in niramque partem adduxit argu.ueuu lam-
De sancli Viclorini operibus aul dubiis aut sup' ,
dem conriudit (3): t Non ergo adserendnm, illud

posiliis.
coinmemarium laiso adscribi Viciorino, q.dn vero
simiiiiis esi, illiusesse geuuinum
Pervulyaius in Apocalypsin commeniarius Viciorino foeti.m. > Srioien-
ubjudicandiis. — Exiat iu SS. Pairum biblioihecis (5) 1'ssimus Tillemoniius (4) pro moie suo hniTc qua-ii.j-
commentarius in Ajiocaiypsin, cui titulusest: Vicio- nem ii.odesie ac diiigenier pelractavii. Faie.ur pri
rini pUabouensis episcopi; uuia vero illius sit genui- mo diversis ex r:itioniim momeniis ^.êo-torrh-a illius
i.us foeius, inter erudiios adhuc coniro\ertiiur. Per- commeiitarii in Apocalypsi.iinaubium revocari a non
dociu> Caveus scribit (4) : < Aui ejus non esse , aul pa"cis sed adserii dein, sibi videri miiiio pura su-
;
luire inier[)olaiuii. et mutatum necesse esi. Li suo peresse aigum.nLa, quibus ad credendum inducimur
cteuiin commentario Viciorinum chiiiastarum er-

huiiC commeniarioium tamquam geniiinmn, ex lot
sancti hujus marlyris operibus aiqueiaboribus, quod-
rori favisse, diserle tradit Hieronymus (5) ,
quem
tamen hujus commeniarii auctor sirenue impu dam KTToo-rrKo-uaTwv (reliquum) esse suspicieudum
i'»ief'»'" t''"'e(. etiam largiendum h.ca in r.vorem
gnal, dogmaqiieisiudCerinihoh;eresiarch;ead>cri-C ,
chiliasmi olim inibi obvia, suhse quis i^mpoi ibus mu-

bil. Cilat eliam The dorum , hislori e ecclesiasii-
laiionem passa fuisse (b). Quid quod eiiam cl. Tiiie-
cse sub Justiniauo coiidilQrem, cnjus coilecianea
raoniiiis alibi (6; i|ua;dam qiioque momenta suhjicial,
liabemus hudie, ul alia mitiam. Uude evidenlis-
ex quibus intelligitur, cur ea Ii;ca, qii;e .i.(*do dechi-
sime colhgilur, Viclorini sisit, egregias ioierpo-
iiascro i.i iaudato coiun.eiiLariolo iiabenit.r, vel cor-
lationes p:.ssi.m esse, ei aliam plane induisse fa-
rupia vel inlerpoiata sini. Occurruni ha-c locn ad
ciem, ex quo e Yiciorinl manu primum prtJdiil. >
fihcm prajfali op.isculi, alque cuilibet priino ii.tuilu
Basjiagiiis de laudalo Vicioriui commentario in
facije innotescii, horum stylura a praecedeniium siy-
Apocalypsin hnnc in modum pronuniiai (b) : c Mul-
lo multura dififerre. .-^d ha-c est, quod facile omnino
Us ille liber fabulis refertus est. Exisiimat Jere-
credamus, ejusmo.li alleraiioi.es diversos aniiquos
miam nondum viia abiisse; Neroi.em fulurum
SS. Paires quoad ideui dogtua subiisse (1). Nostra
aniichiisium , ei in mundi fii;e veniinûm. Eo
aniem presenti casu conjectiira magis adlmc con-
iu
inclinal clarissimus Dupin in nova sua bibliotl.e-
lirmaiur ex hoc qiiod in ipsa hac inlerpretalione
,
ca , Viftorini comraentarinm esse : il y a appa-

quajdam adhue vesiigia de njilieuariorum opinione
rence quil esl de lui. Viclorino lamen ahjudi-
l>
candum esê exi^timamus, judicemqtie damiis Hie-
(1) Viciorin. , Commeni. , in Bibl. mngna patrum ,
rouymum {in Papia , cap. 18, in Caialogo) : Hic lom III, j.ag. 42i.
dicitur mille annoium judaicam edidlsse ui-JzioiiCL-j ,
(2) < Ouod e.. inii.us congriimn, cum libriim hunc
fajvo :!«iscribi Viciorino. ... v;ii(ie probabile >ii. >
quem secuii suni Irenaeus et ApoUinarius, et cifiie-
La.i.pf», Proiegom. in Joann., Iib. i; cap. 4, .n. 12,
pag. 66.
(1) Sixl. Senen., Bibl. sanci. , lib. vi , anno- (5) Dupin., Bihl. des aut. eccles.y toin. i, p. i94
tat. 348. ci edit. lat. colon., p. 501,
(2) Justii). Marlyr, Dialog. ciim Tryplion. , c. i'9. (t) Tilleuioiit., Memoir. Ecctes., lom. v, p. 218, et
noie 2, edii. Brux., p. 154.
(5) In Bibiioi!.. Sâris. , lom. i, Lue.iun. tom 111, .
pag. 414. .\lirti hujiis Con.niei.larii editioues recen- (5) Iii., ibid.
seniur iu Jacobi le Loug , Biblioihcca sacra (6) Id., ibid., noie 3, p. iU , et eilit. Bruxell..
pag. 1005. p. 512
(i) (^ve, loc. cil. pag. 147. (7) id., Tom. n, les ^filienuires, p. 25f. Ubi ad-
(5)Hieyrouym.. in Cufa/o^. cap 18, , ci pncfat. ducit Sulpiiii Severi Dialogmn iniiiulam Gailum, et
m Comhentar. Viilvrini. S. irenjBi lib. v, adv. Ha-res. capiia qi.inque postre-
(6) Basnage, ad ann. 503, n. IG. ma , in quibus error raillenarioium ouiissus fuit.
,
f94 DE S. VICTORLNO EP. ETMART. 2fV2
omnes sancios
cuni inibi adseraUir (1) A liai confirmationein adducii argumenln, prceter ea
oirendantur ;
nosUum Jesum Chris- qua> ex Tillemontio snpra notavimus. Nostra vero

conventiiiosessc, el Domiiium
erudilissimi Galiandlus Oelrich-
lum adoraiiiros. Sive vero laudalns commenUrioUis aeiale viri (1) ,
depvelH^nduniur lamen in eo sius (2) el Sclsajnemannus (5) Commenlarium in

Viclorini sil, sive non ,
,
Huc releJl Tillemon- Apocalypsin Viclorino abjiulicant. .Mihi vero perplacel

varii ami(|uil!ais characlores.
acutissimi summiqne crilici Joanuis Launoy circa'
liusaucU)ris loûondi moduin de_Bomano Senatu ('2).
vlrl
1
auclorem bujus commtntarii judicium iia seniientis
quod nimirum ea lempesiate ille nomine suo et auc-
« Ad Viciorini coimneniarium in Apocalyiwin
sua persecmiones adversnscijrisiianos decre- (4) : ,
lorit;iie
hunc in mo- quem habtjmus in Dihliolheca Pairufn, (}Uod alUnel,
\erii. Deiu (luue de Nerone scribii (5),
Ueri polest, ut(si Cassiodoro crodiiur) parlim illius
dnm : Unum aidem de capuibus ocdsum in morle, et
yeromcu Cottstal sit, partim alierius : iHiiis quidem in iis, quaedillici-

plaijn nwrth ejns amila est, dicil.
missus a Senntu iium iocorum explicalionem coniineant: allcrius ve-

enim dum iusQ(jueretur enm equitatiis
linnc ergo snsciinuim ro, qui reliquorum locorum exposiiionem suppleve-

ipsum sibi gulam snccidisse.
In summa res isia lola in cum aduu/îa e,6t sta-
regem dignum dignis, ei Chrislum. yuatem
rit.
Deus mitfel
lum. utcertum sii, nihil esse cerli, quod vere aHir-
meruerunl iudcei. Qhlp upinio commtniior !'uil in pri-
nVuivisEr.olesi:»;soPCiiiis, quam iu subsequi.«. — Tertio g maieque dici queau »
Caeterum laudato commeniario hfec nolaUi di-

recensel Divi Pauli Kpislolas, aiium apud eum
in
dum
gua oftcndimus [uspeunle cl. Ceillierio (5). Primo:
sileniiumdeEpisioia ad HebriPOJ (4). Jam vero «late
In loU» u^ be seplem ecclesias omnes esse, ei beptem
sancli Viclormi nosiri, apud Occideauiles vulgaia
nominaias.unam essecaiholicam, Pjiulus dcfCuit (6).
opinio eral, Epislolam ad HebrGeos l> PanUim ne-
Secimdo, quod baplisma peccata auferai (Tj.Tertio,
qnaquam habere auolorem. Sic insupe;- nolaui eUam
quod, dum propiieia quod uuolailie nomeii suum acceperini a îicolao
dimium in hon commenlario,
nuUa de Eimcho Diacono; (juodqne docueriui Idolmhyta exorcizala
cuin Elia venhirus conimemoralur.
liriie mauducarl poss^, pacfmque rornicaioribus oc-
meniio Oat; sed diunlaxal, IrariaUir alKjuos MoYsen,
Quod vero lava posi lajfSom die dandHm e,<:sc(^) Quarlo, auc-
aut Elissum loro ilUus opiualos Uiisse (S).
pulavii Jere- lorenumerat viginii quatuor Veleris Testamenli libros
ipsius aucU)ris opinionem spectai, ilio
scriptura non com- (1>). iTkus iradiiioni cujiisdam Theodori (10). Ex eo-
miam fuisse, nlope cujus mors iii
memoralur. Ha?c umnia respiei possuui lanqnam sa- (I) Galland., loc. cit., p. 6, in piolegom., c;ip. in.
Verba illius superiori ariicnio dissereus «leschoUisS.
lisapla indicia aniuiaiuais huulaii commentarii. De-
Viclonni iii Apocalypsiu ad finem adiuli.
niquesiyliis in hoc opereobserviUus, cum cbaraciere, (^) i >eque genuinus com.iu-niarius (iii Apoca-
quem de VicU^nni scribendi rauone S. Hierouymus (] lypsin) qui invcniri solet iu Bibliolhecls Pa rum »
quad scilicel
Commenlarii de scnpf.. eccle.^. lat., Lipsiaj,
rudiri et im- Oelrichs.
notavil, opliuie cojjvenit •
40. 1791. p
politus lueril, tjrandia semnbus, el viliora videuntur (3) i Quj jam >uli uomin^ illius Viciorini) extat (
Victorini opera compositione ierl}vrum. iia censet vir Commenlarius in Apocalypsin iu Bibl. Pairuro, lom.
ni, eum oon iliiujs es4>e, anl oerie miPere mnulatniu
doclissiwjus Tiliennmnus de rouimentario iu Apoca-
et interpolatuui ess'.^, ex Hierooymi in eum siriclu-
Ivpsin, nlut simui eUam animadverUit, luiissnnum rib riiscimus, uhi chiliasiarum opinioui auctorcm la-
fore, si quaesiio de vcro auctore indectsa relmqualur veie dicit, quam hu- potius impui<naiel Cerinlh» hof;-
perdoc- resiu appedai. Magis eUam comtnentarius isie frau-
(6), <piod judiciura nlroque poliice subscripsil
dis m'Liucrelur, si eo uobis uii licerei. quod Caveus
liis Lardnerus (7). Econtra reverendissimus Domiuus
in Cassioduro [ue divin leci c. H.) riiauiJeslo depre-
Ceillerius adfirmiire nou duUitat. hunc commenla» hendere sibi visu«; e^î, Vicloriomn non lam inle«<ram
rinui uieriio adscribi S. Viciorino palavionensi Epis- Apocalypsin commeulario iiluslrasse, qiiam diffici-
liora (jujedam loca iraclasse i Sclujeneni., Siblioth.
copo ac niariyri (S) sed nulla alia in suai senteii-
;
Ilisior. iilerar. Palrum laiin.. lom. i, cap. ui, u. 8,
p. 115, el seq LipsidB in-8., l71t-2 ,
(i) <l3bi iili (apostoii) })rlm«m cteterunl, Eccle- (4) Lannoy, tom. ii,opp., part. i. p. 646, eiseq.
siam coiilinuavcruui, id esi, iu Jud«a ubi (unnes (.^) Ceillier., loc. eil., p. 347.
,
saucii conventuri suni, ei Doiuinum suum adoralnri.» (())S. Viciorin., Co/Hfli^rtf. in Aooca/ , apud Bihi.
*' Patnim Lugdun. ioin. iii
Viclorui., in ApoC(d., p. 415. p. A\^. Similia occurrunl .
{i) < Ki vidl, » itujuiL, < mulicrcm cbriam de san- in scholiis in cap. ii. Apoc, p 55. apud Galland.
gniue S;oKlorum, Decreio Senaius illius consummalae i7) imprnpenuin esl peccainm pMStinmn,(|uod au-
iu)(piiuae. ei oinueui conu (Idei prjijdicalioncui eliam
;< ieriuriii haptismo, el incipii vocari homotÛrlsiianus:
fatam indnlgemi;im ipse dediL dccielum in universis qu«idesl, iuvocelur nomen luiim super nos. * Idem,
geniibus. » Id., ihid.. p. 420, u ihuiem
(3) Id ibid., p. 4^20. d, ei paria habei in scholiis
, (6) .Nicolaiia& auiem erani illo lempore ficli homi-
inApoc. cap \m, p. 61. apud*Gaiiand. nes el pesUferi, qui sub nomine .Mcolai minislri le-
(.;)ld., ibid p. 413, E.
. ceriin! sibi h*resin, ut delibaium exorcirarelur, et
(5) Miill! pniaul eum Eliam esse, aut Elisaium. aut manducapi posset, el (}nicuiO(jue rornicaius essei
Movseii, sed uirique morlui siml Hieremi* auiem oclnva die pacern acciperel. Id. ibifj. Similia habpn-
nmrs non iuveniiur, «juia omnes veieres uosiri ha- lui' 10 scholiis S Viciorini iii cap. ii, Apoc.,Hjjud
dideruni illum esse Hieremlam. Id. ibid. p. 4J8 D. Giliand., tom. iv, p. t)\.
Similia occurruiit iu scholiis iii AlPOc, cap. xi. p. 59, (9) Sunl auLem hbri Veieris Tesiamenli, qui ac-
•'
apud Calland.. lom. iv. cipiniuur, viginli uualuor, t|uos in Lpilomis Ihco-
(B) Tillcm. loc. cii. dori invenies. f Id., ibid., p. 417. (^mlcr Victorini
{!) Laidner loc. cii p. 195. schol. m cap. iv, Apoc, p. 50, apud Galland.
f8> Ceillier., loc. cii., p. 7>46. 10) Qiiisnam is Theodorus. haud lacile determi-
m PKOLEGOHENA. 3,^4
deni cornmeiitnrioir^ consiai ,

Apocnlypsin luuc teni' A <'''M>t's saneto Viclorifio Pelavionensi cpiscopo nc
poris uujniiioagnilam tuisse (1). Sp«clal deniqoe iste iiiariyri llyoiiujs dn smcia Cvuce, seti de Paschate
couiuientiirius eliaii) lCpisiolani ad Uel)r:eos (S). Iii \Gi de Bapiismomiev [). Cypnnwi opera relaius (1)
appendice ad tomnm lerliurn operuin divi Augusiiui adtribnalur; euindeni(|ue jlyinnunj veuerabilis
Beda
edilionis maurinoruin irnpre?»siis liabettu* uucioris nosicr sub noruino Victorini aiieâi (^) hisce verbis:
anonymi coaunenlarius in Apocalypsin, desunspius Q«a ducius opinione Yiotornm^ pictaviensis antisies
plurimam qttoad partem ex eo, qii\ pr# se fert no- Kcclcsioj de Golgoiha scribens iia iuchoat.
nien sancii Viciorini Petavionensis (3). K^t locus ex o.nni medium, (luem ceruimus orJbe,
Huic comn»enlario in Apncalypsin pnefixa hubetur Goigolha Judasi pairio coguuujiue dicuui.
Palrum (4) prtf;faiio, nierunymo adscripta, in rpia Esl hoc carnieu admodum praiclarurn, ei spectato
Viciorinus dicitur, idein sensisse curn Papia el xNe- nostri auctoris siylo elcganiius, quam ut possil vel
pole; verum jndice viro dociissimo (5) absque omni debeai eidem adiribui. Ex iiuc carrrînc
coguosciriius
l-m.damento ille prologus seu EpisUda ad Anaiolium reierenie 'nilemoftiiu (3), quod mulii homiiies Chris-
.
D. Hiermiymo adscribiUir, iiullus(|ue Criticorum, lianam feligiouem pjoiiieii ea i»îate voiuerint uui
quod sciam, eamdem uii genuif.am admi.iit, „e quidem usque ad baptismurn in ea imnioir peise-
Aiia S. Viciorino faim tulscripta opera.— Tribuun- B verarunl,
lur eiiam sancto Viciorino nosti-o cdrmina Uuo, qux Carmen seu versus incerii auctoris adversus Ma ^'
habeniur in sacrorum poctarum colleciione Fafcrl- cionem vuigo inler Tertulliani scr.pia edi soUj
ciunade Jesu Chrisio Deo ei houtine unum, aller Viclorino vindicare siunei s#pe jam clmus TiU
liiulus esl lignum vita>; sed conjcciura pi.ne iuceria, niontius (i). Quam senienliam etsi nosiram lacere
€1 ul mihi videiur, inquii Caveus {Q}, cui consen noiumus (uipoie levi
[f,)
nixam conjeciunc/
taniea
tiunl clarissimi Duumviri Oelrichsius ei Schoene- opus ad steculmn leriium referre nou
iilud
dubilamus,
niannus (7), lalsa. quod li-actaiio ducei, maximeque index
EpiscoporuiJ
Observai Tillemonlius (8), quod in variis nhinus-
romanorum, quem continei.
Recepit aucior istlus scrrpii e
nalu. Num Latinus, vel Gra^cus Irium priinorunr sas librrs
ambiguis
culorum? Forte Gregorius Tbaumatnrgus. iioc mxi- Episiolam ad. Hebiaôs uti ex bisce constal versi-
n»ine abs S. Hieronyom dccoraius in catalago, cap» bus (6).
65. vel Tbeudoius a S. Clemente Aiexamlrioo iu es-»
cerpiis, p. 794 el 71)5, cilalus. Perdocius Du|iioius, Sanguirie uam populum, simul omnia vasa
viluii
qui uon dubiiat, quin iHudai.us conimenrarius aevo Alque sacerdolis et scripia
volumina le«ns
credlldliu^ esse puiai. cila- •Bparsit, aqua uiixlo. (CoUat. UebriBor\ rx t9^
justinianoo aiaiqulor sit,
(juodam sciolo adposiiam iuiise.

Theodori
HocDommus nosLer, qui no^ sua morle redemil
tioueiri a G Jixtra caslra voleus populi vim passu.s
Vide Tillernonl., l. v., p. 513, Dupia ioc, cil., p. 501. iniqui.
(I) Palel boc e formulis quibas Apocalypsin lalr- c- j ,

• i^'^^^ Uebr., xiu, 12)
.
Faidens Imic ctiam novi inenarrabilis
auîor
dai isiins llbelli auctor. Verbi gratia Bibl. pairum Discipuius Joannes aniuns pro U(»mijie
pa.ssas
torii. iiK p. 410; « Liber apt^rius esi, quem Joaiiiies 'lesiai.ur luli scse vidissesub ara,
vidil. Paucis verbis inieijeciis rsiurn Joanm^m v.cat
i Clamanles \}îiviudiclara pro ciede poientls.
Ap sloliim < Scd quia
: dicil se scriplurum fuisse {Sid^t Apocaiijpdii, vi,
5).
Joauuem, quanla locuta fuisseullonilr-ua, id esi, quaj-
Et ibidem, pag. 805. edii, Paris.,
cmnque iii Vereri Tesiameulo erant obscura, el prai- 4654, ac Vene-
dicaia, vetalur sci-ibere, sed relinquere ea signara; lie, 1744, pag. 657.
qui erai Apostolus, nec oporiebal graiiam sequeniis
Sic quoque Joanues sic pandil Spirilus
gradus iu primo coliocari. > Disseril porro de tem- :
illi '
lot iiuniero soliis seuioribus insuper
pore scriplse Apocaiypsis, el ad lucum Apoc, .\, il. albis
sic commtsntatur « lloc est, quoniam, quando hoc (Vide Apoc, vr, i),
vidil JoanneS; eral in hisula lâtmo, ii» metaiium dam- Sanctus Hieronymus
(7) criat commentariuni Vic-
iiatus a !)oroMiano C;ebare. Ibi ergo vidii Apocalypsiiu
lorini in DialogosM. T. Ciccronis; venini argumen-
El cmn senior ]am pularel, se per passioneni accep-
iiirum recepli{>neui, inlerrecio Domiiiano (unnia ju- tum ejusniodr materi* potius convenii
,
Viciorino Afii-
dicia ejus soluia sijnl, ei JoHunesdemetalio dimis->i!.s. cano, qui fuil rheiorices j^rolehsor.
Sic posiea tradidir brjnc eaindem, quam acceperat a
Donrino, Apocalypsrn. Hoc csi, oponet le iierum pro- P
phetare. > El ibi<iem, p. 4tiU; « Inlelligi oporlel i.y ?'?''''? f ^'/"''i/' P '^>
m^^^^' oper. Cyprran.
lempus, quo scriptuia Apocalypsisedila esi, quoniam ''''* 2> P-^^?' <>^nta-
lunc erat Copsar Domillanns. CmiS exsiai, sub quo brik rm* ''
scribilur Apocalypsis, Domilianus .«cilicel. s Confer (3) Tiilemont., loc. cil., rnaff. 134.
(4)M., ibid. 8 -«
Viciorini schoi. in Apoc, cap. xin, pag. 61, a{)ud
Gailand. (o) Quia scrlicel huic opuscuio optime
conaruif \U
lud, quoddivus Hieronymus deinodica banci?
(^2; V. c,p. -418: « Sicut igiiur cteium intelligiiur ViClo-
rinr Imgua» laijnae perkia retiilit.
ara aurea. 1 ^
(5) Vldesis Admoniiionem .Maurrnorum de.subse'

p.
(U) Inler opera
804, el edJi, Venct., 1744. p. 636.
Temdliaid Parisiis
'
edila im
queuli exposiiione i.n Apocalypsin lom. xv», opp D.
(7) llieionym iib. 1, c 16 , ad,.
,
'
Auguslini. edil. Venel., iu-4", p. <)i8. edit. Venei. 1766.
Hufin,,
' /
459.
p. *•'*'• f
(4) Bibliotluu:. Pl*, LiKjdun.. lorii. ru, p. 414.
(5) Larduer., loc cil. "p. llJc), 190.
JC) Caveus, loc cii.
(7) Gelricbs, et SchoPitemann, loc cil^
(8) Tillcmon., loc cii , p. 154
m DE S. VICTORINO EP. ET MART. 296
ARTICULUS IV. A dit in coclos exiendens dlas suas, ei proiegens plebem

Siiam, nqiiiia volans nominaius esi. Hse ergo pr;pdi->
Observatioim liieologiece in genuina S. Vieiorini optiS'
caiiones, quamvis (juaiuor sliil, iina esl laiiieii, qui
cula ei ediiionum recensio.
de iino ore processit. Oculns aiitem inius et foris
Doclrina S. Viciorini de quatuer Evangeliis, eic, — habere ea aiiimalia in praedicalione novi Testamenii,
InFiagmeiiio d« Fabrica mundi in quo de opere , provideuiiam spiriiUaiem ostendii, qiise et secreia
sepiimidiei disseril, observai S. Yictoriims inier

alia cordis inspicii, et supervenieiuia videi, quae suut
lanquam iioialu digrium, qualuor aniiualia anie ihio- inlus el foris. > Iii lioc S. Yiciorini loco omnia qua-
num Dei, qualuor Evangttlia, el quaiuor fluiiiina in tuor Evangelia, singulorumque iiiilium, vel saliem
paradiso Queulia(l), Evaugelium S. Joannis

ineodem ab iiiilio siaiim obvenientes res in iis deprehendi-
traclaiuhucmMdoadducilur('J), Joannes Evangelisla mus unde ; hic locus a nobis maxiuiu iu prelio liaben-
sicdicit:In principio eral Verbumy et Verbum eral dus est.

suis in Evangelium Jeannis quo tetupore, ac qua occasione
apud Deum, et Deus erai Verbum. In sdioliis
Apocalypsin beaii Joaniiis de ii«dem qualuor
Evan- sm>iMm )'— Ntm solum S. Yiclorinusadnoiat lempus^
geliib ila discuril (5) : Quaiuor animalia qualuor sunt quo S. Joannes suum Evangelium conscripseril, sed
Evangelia. c Primuui auimal simile leoni, ei secun- g (jua eliam occasicne permolus fuerit. Composuii sci-
dum siuiile viiulo, et teriium habeus faciem similem ijcei illud, postqnam iu Paimos iusulam Joannes re-
quarium siiuile aquiloe volauii legaius fui», eo consilio, ul eo teinpore exorlas h«-
hoiuiui, el
igilur quod differenlia suutvuiiu, hanc ha- reses refularei atque deslruerel (1). <Osiensa arundo
Auimalia
bent raiiouem ; slmile leoni animal Marcuin designat, sjmilis virgie (verba sunt S. Vicioiiiii) hxc ipâ est
quo vox leonis in ereuu» lugieniis audilur. Homi- Apotaiypîs, quam poslea exhibuii Ecclesiis: nam et
in
Maiiliaeus enuuliare nobis Evangelium perfeclae fidei nosirae salulis caiisa pos-
nis autem figura eniiiiur
unde caruemaccepil Christus. Ergo
geiius Mariie (4),
lea scripsii. Cum enim esset Valeminus ei Cerinihus,
schoi* Satanje per orbem,
dum enumeral ab Abraham usque ad David, el usque et Eljion, el cjjeieri ditfusi
ad Joseph, lamquam de homine locuius est.

Ideoprte- conveiierunl ad illum de finitimis proviiiciis omnes
dicalio eius hominis efligiem osiendit
Lucas sacer- episcopi, et eompuleruut eum, utet ipseiesiiinouiuin
dmium Z -chariae offereniis hostiam pro populo, el conscriberet. > Haud absimilia habenlur iu commen-
oppareuiemsibiangelumduui euarral, propter S .cer- lario Victorini in Apocalypsin (2).
dolium et hosli;e consciiplionem, viluli imaginem Actus Apostolorum a S. Violorino laudaii. — Ac-
Joannes Evangelista aquilae simiiis. assumpiis tuum apostolorum meminit sancius Yictoriuus bina
tulit.
pennis ad aliiora fesiinaus, de Yerbo Dei disputat. (] vice in hisce sclioliis in Apocalypsiii ; el quidem dum
iucipiens
'
Initium Evangeiii
'^ *
' iiascribil (5) : <Ei nos leglmus iu Actis Aposiolorum,
Marcu^ Evaiigelisia sic :
esl in Isaia Propdela, vox quemadmodum ioquens discipnlis suls,'rapius est iu

Jesu Christi, sicul scriplum
habet eingiem. Mailhaeus coelos. > Aiqiie alibi (4): < Sictit Peirus ad Judueos
chmantis in deserto, leoois
Filii David, exclamavii: Dexieru Dei exaltaius acceptum a Patre
aulem Liber generationis Jesu
;
Cliristi
iiominis. Lucas vero Soirilum effudit, hiinc quem videiis. >

Filii Abraham; h;EC est facies
dixit : Fuit Sacerdus nomine Zacharias, de vice

Abia, De Divi Pauli Epistolis, — In fragmento de fa-
brica muodi, quod Caveus primus
eimuiiereide filiabusAaron;lv£C est imago
vituli. edidit, occurrit in
eral Verbum, mediialiouii)us Yictorini in sepiimum diem, quoDeus

Al Joannes cumiiicipit: In principio
apud Deum, et Deus Verbum ;simi-
erat ab omni labore requievji, inter alia de boc notatu
ei Verbum erat
aquilae volm-.is osieudii (5). Non solum digiiolnumero exempla et sequens : Et septQii Ec-
litudmem
ipsum Yerbum Dei Pairis clesiie apud Paulum (5). Ubi margo ediiionis Cavei
auiem Evangeliste sed ei
omnipoieniis.quie^tFilius cjus D. N. JesusChristus, habel pro Panlum ^ Apocalypsin , sed male, el recle
sui. Cum P^m/Mm nam Cyprianus, dc exhorlaiione mariyrii,

ferieasdem imaginesin lemporeadveiitus
;
lamiuam leo, el caiulus leouis: pag, 145, edil. Amstel. et Breiuensis, pag. 179, ait:
noliis priedicat, esl
Aposiolus Pauliis, qui hujus numeri
cum propier saluiem hominum homo facius esi j) < iegiiimi el
et
universos liuerandos, ei cerii memiuit, ad septem Ecclesias scribii. » Vide el
ad mortem devincendam, el
pairi pro iiobis, vi-
quod seipsum obiulerit hosiiam
Eiquod moriem deviceril et ascen- Apocal.,
lulus dictus est. (1) Ylciorin., in schol. in cap. XI, p. 59,
apud Giilaud.
Fabrica Mnndi^ cap. ii, Gal- apud (i) Yicio. in., in Apoc, p. 418, c. in Blbl. patrura
(1) Yictorin., de
«. IV, p. ^9; ei apud Caveum, lom. i, p. 148; Lugd.
laud.
hoc voluui., p. (3) Id., in schol, in cap. xii. Apoc, p. 60, apud
ei in* hac edii. Paris.,
cap. IV, p. 50, et apud Cave, p. 149. GallanM, eliii liocvolum. Eadem hal>enli:r romment.
(2) Id., iiud ,
in Apocwl., p. 419, a. Bibl. oalrum. Lugd. Coll.
(5)Vicloriii., schoLin Apocul., ex cap. iv, p. 55,
apudGaiiaud.
aci L 9—11.
, . ,. ,
\ictorinus Maliliieum genea- (4) Id., ihid., in cap, i, p. 55, Galland. CoII.,
4) Vide, ut iradat
Mari* uon Chrisii describere, secus Aci., II, 33. Simiiia occurriiiitiu commeut. in Apoc,
loAam iiobis
maj<ir hodie iheologorum pars opioaiur. p. 415.
atque
commeniario S. Victorini (5) Victorin. Fragm. de Fabrica Mundi apud Ca-
}5) Simiiia habentut in
Jn 4nft<alvDsin aoud Bibiioih. pairum. Lugdun., veiiiu Hisl. iilierar. p. 149. a. et apud Gailaud. tom.
'V. Bibl. VV, \<V. p. .50. B. § S.
Tom lii! P 416.
;
297 proli!:gum£Na. 298

alia ii>i(ieni !uiuclocumillu*lrantia. Quod ven) Vicio- A siii : ei cuiit senior jam puiaret se per passloneiu
riuus inteiiextirit septem Ecclesias, »d «luas tot hlpi- accepiuruin rereplioiieiu, ijiteifccii» Doii.iuano oui-
stoix iu colieciione pauliua (iirecta; siuii, ex duplici nia ejus judicia soluia suut, ei Joanues, «Je
n.eialio
aucioris noslri loco, uno in sriioliis iu Apoc:)lypsiu, diiuissus, sic postea Iradidit liaue eamJein,
(jnam ao
altcro ejusdem iii cofiunentario iii Apuc-iiypsiii lua- ceperata Oeo Apocalypsiu > Coufer Commeniariuui
nifcste coiisial; in ulroque ha:c habentur (1) : c lsi:e Vicuuini iii Apocalypsiu, loui. lu. Wbl. Pairuin
sepiein sielliR suut sepieui Ecclesite, ad (|uas lecit Lugduu., pag. 420, c ei c.
Epistolas; iion quia ipsa; sola^ sunt Ecclesiie, aut Nnmerus libronwi Veteris Tesiameali.
De Veieri —
principes, sed quod uui dicit, omnibus dicit. Dude et Tesiameulo uolanda veniuui apud saucium
se(|ueulia
in loio ori)e sepiennatim Ecclesias oiunes, sepieiu Victorinum uostriim. Cnuiputat vigiuii qnnlnor Veie-
esse notninaias, el uuam esseCaiholicani, Punlusdo- risTesiamenii libros duiu aii(i}: t Yigiiui qu.jKKji-
cuit, scribens ad sepiem Er.clesias, uti ad Uoinaiios, seni(»res vigimi quatiior libri suul propl.eianim, ct
ad Coriiiihios, ad Gabias, ad Ephesios, ad Phiiip- legis rerereiiies tesiiuionia jiidi(ii, . . ai.as stNAb
peuses^ ad Colossenses, ad Thessalonicenses. Posiea lesiiuiouia suul Veteri.s Tesiaiueuli libroriim. id(io
singuiaiibus persouis scripsii, ne excedcret inoauin Vigiuli euiualuor loiideni faciiuil, (ioot sunt seuiores
sepiem Ecclesiarum* Et iu brevi coutrahens praidi- super iribuualia sedeutes. Siuil auteui iibri
cationem suam ad Timotheum ait : ut scias, quaiiier Veieris Testamenli, qui accipiuutur viginii (jiK-.nior,
debeas conversari iu Ecclesia Dei vivi. » quos in Epiiouiis Theodori iuvenies (i). > Eauem
Prima Petri Apostoli Ejnsiola a Victorino laudata, fere veiba occunuui iu Commenlario Vicionni, lu
— Saiiclum Victorinum divi Peiri Epistolam priniam Apocalypsin, iu Bibl. Pairum, Lugd., lom. iii, p. 4i7.
aguovisse pateiei ex scholiis, etconmwntario ejus iu Veteris Testameuti cum novu conuexio. — Tniiiit
Apocaiysiu; aii eiiiin ad verba h:ec Apocalypseos, i, praiterea sancms mariyr ci episcopus, quod uovuiu
() : Ei feciL iws regnum ei Sacerdotes (i). i Id esi om- foedus (idem aique fundameiiiuiu habere debijat iu
nium fidelium Ecclesiani, sicui Petrus quoque Apo- veteri foedere, cui inniiitur, ac quasi supersiruiiur
slolus dicit (5) : Gens sancUiy regale Sacerdotium. » .scriliii eniin (5) : « Nec pra^rticaiio cnm uovo popu
Apocalypsis J oanni Evnmjelislw diserle altribuitur. — (um Cbristianum siguilical cautaulem caniicnm uo-
in libeili fragmento S. Victoriui, de Fabrica inuudi, vum, id est C(MilVcllouem suam pubiice onfer.Mueui. <
eliam Apocalypsis Joannea; expressa meniio ha!)e- rôvum est, Filium Dei liomincm lieri : uovuiu est,
lur. Nam leguniur in i\i\Q isiius fragmenti verba cum corpore iii ca;ium ascendere : novum esi, re-
hiec (-i) : < ilaqiie siiie dnbio aulem diei angeli duo- missionem peccaiorum hominibus dirc : uovum,
decim, noctis augeli duodecim pro numero s<ilicot r sancto Spiiitu siguare homines :n(>vuni esi, saieiuo-
horarum ; hi sunt namque quatuor vigiuti lesles die- liHin aceipere sacne observaiioms, elregmmj expcc-
rnm el nociiun), qui sedeui anie thronum Dei coro- lare imineu.sLe repromissionis. Cilhar:t, ct oiiorda iii
nas aurcas in capitibus suis habeules, quos Avoca- liguoexieusa, signitical carnem Ciuisiipassionisilgno
Itjpsis Joannis aposloU et evangeiisioi seniores vocat. » conjunciam : Phialacoufessionem, ei uovi Saecnloiii
Tempus scripKe Apocalypsis ei locus. --• Adnotal S. propaginem : ^mgelorum auiem muiioruu», iuio om-
Viciorinus, episcopus el martyr, hiscc iii sclioiiistem- nium laus, omnium salus csi, ei lcstiiiiouium uui-
pus, quo Apocalypsis a S. Joaniie apostolo ex:irata Domino uosito refereiiliuiu graiula-
versa; cieaiiouis
fuit, dum ail iu cap. xiii, 10 : c lutelligi oporiel iiouem iiberaiionis hominum de eiade uioriis. ilesi'>
tempus, quo scripta ApoealypNisedita esi : quoniam gnaiiosigillorum apertio est Veleris Te.>i;wneiiii, et
tunc erat C:esar Domilianus ; ante ilium aniem fueiai pnLMiicaiorum pr:i:Duniiaiio in tiovi^simo icoipoi e fu-
Tilus fraler illius; et Vespajsianus, Olho, ViielUus et turoium (4). »
Galb». Isii suul quinque, qui cecideruni; unus exstat, De Jesu Chii-to Domluo uostro docel S. Vieiori-
sub quo scripta cst Ap< caiypsis Domitiauus scili- iius (5), quod sil Fdius Dei :«ule oiiguiem -;vcuii
cet (o). j Et paulo superius in cap. X, 1!, .seii- apiid Pa'.rem genilus, homo f.utus iu auima vera ei
hit(6) : i iioc dicil proiiierea, quod, quando h:ec cariie; pro salutc uosira homo iacius (6) Pam^m :
£)
Joaiinesvidii, erai in insula Paihmos, in metallodam- connieri oamipoieuiem esse diciums ( verba suni
natus a Domiiiano Coesare : ibi ergo vidit Apooalyp-
(l)Id., ihid., pair. 5-?^.
(1) Victonn.,iu schoLin Apocalyps., cap. ii, p. o5, (^) Id , ihid., pag. 56, a. Intercidcrunt siciil alia
apud Galland., et iu C<uuuieut:ir. in Apbcalyps., pleri((ue hujus 'iheodori monimeiita de ijuo, .ji id :
p. 415, D, E, iii B>hl. P;itn!m Lugdun. liiii pr<» ccrl(> refeiaui, inquii G .ll:>irdMis iu uoi:« i,
('2) Id., iii schol. in cap. i Ap<»c., p. 52. B, et h abeo

lioii nam qu<» miuus eKiuderii Heraclieiiseui,
r
comment. \f\ Apoc, p. 414, u, iii Bibl. pairum aui Aiit"'Chenuiu itlum csse aflirmem, nnio lempo-
Lugd. rum rcfragaiur.
(o) \ Petr . II, 9. (5) Victorin ., iii schol. in Apoc,. pag. ^^, v. Couf.
(4; Victoriii., Fragm. de Eabrica mundi, apud Cave Commeut. Vicior. in .^poc, p. 417, a, apud iJibl.
p. 149, et apud Gallaud.. n. vi. p. 51, et iiouin hoc Pat. Lugd., loc. cit-
volumiue. (4) Id..ibid.,p.5(», d, e, in hoc vol., pag. el Goui"
(5) Victorin., schol. in Apoe., p. 61. t apud Gal- meuiar. iu Apoc, p. 417, f.
!.md., ct iii hoc lomo, pag. (%) Id., ibid., p. 59, v.
I
iO) fd., ibid., pag, 59 m hJ , ii)id., p. 55, c.
Patrol. V^ {0
, :
m DE S. YICTOPilNO EP. ET MART. PROLEGOMENA/ 500
S. Victorinn (!)eihni»S FiliiiniChristnniianleorigi- A Ediiwnes operum S, Vielormi Petamnemis.

iieni sseculi apud Pair(»m geniunn, honiincni factuu» Traciatumsaucti Yictnrini, doPabrica muudi, prin.us
in finima ver;» el carne, ntnu[ue miseria el moriede- edidit Caveus, lom. i Hisi. HHer. de Svriplor. Eccies.,
vicla. cl lu cojIos-, cuiu corpore a Paire receplnni, ef- pag. i05, Londiiii, in foi., 1689, rccusum cum uon-
fuJisse S}/i!iiuiu sanctinu, donun» ct pignus iinuior- nullis uolis criikis cl. Walkeri, Oxonii, 1740; el Ba-
taliialis- i siiese, 1741, a pag. 148—151, in Hisl<»ria lilieraria
Septeui ilona SpirUus suncti, — In fragnienlo de Cavei. Aiqjie lianc poslreniam in recudeudo hoc Vi-
Fabricu muudi, de septem douis Spiriius sancti in clorini fragmento seculus est editionem G;ill:judiiis
htinc ni.Kium dlsser.l (;2) i Hi seplem Spirilus no- :

in Bibliotheca veterun» Pairum, tom. iv, p. 40—52,
inina sr.uL eorum Spirilus, (jui supra Chrisluu. T « (juafit more suo in aliquol feeclioues divisit, auxil(]ue
iequjcverijnt (iiiuiti?, XI). Sunnniim ergo rtjeium sa- nonnullis observ;'lioiiibus.
pienliuE^ , sccuiidum iutelleciHS , leriium consilii SchoUu S. Yiciorini Petaviotensis in Apocafypsin,
ijuarUirii virfuiis, iiuinltmi s<'ienti3e, sextuju pielaiis, Dononice, in-S, a Basilio .Miilanio, 1558, priinum
seinlfuum liui./ris l>ei. lloc igitur verbum cum lucem etlita, ei a Gallaiulio in Biblioihecam vcicrum Pa-
fecli, sapienila vocaiur ; cum coeium, inieiiectus trum recepta fuere, vol iv, pag. 5^ — 04> Analysin
<um leriam et rnn.e, cousilium : cum soleni el lu- ]j horum duorum opuscuiorum exbibet iudefessns
nam. eaîeraipie (dara virtus ; terni! ac inaris excitat P. Domiuicus Schraminius^ tom. viii, a pag. 24
scieniia ; cum homiuem linxit. pietas :cum homi- —56.
nfMu beneu(.\'i,acsauclilicat, limoi Dei nomen liabet.> Commeniariub S. Victorin in Apocalypsin, cujus
riejuniim iii Paruscevc. Diei Doniinicw ceieoiuiio edili(me!n priuiam hucusqu ii:;ooro (iia soribil cl.
Sabb.ilumqne in Doinimcani mutainm. — Meniinit Alb. Fabricius, Bibl. med. el iufwut laliniiaiis^ tom.
eiiam sriu^îus Victorinus eelenrauonis dominic*, ei. \i, lib. SJO, p.ig. 295. edil Mansi, 1754, Paiavii,
inuiati sabbui in dommicam, dum ita lo(iuilur (3) : in-4)illai«s est postea in Bibliulliecas patruin, Pa-
i iÂ ui ex ea rc ioniiius onarrem : Ecce quatuor aiii- risieiisem, de anno lli44, a pag. 507 , lo.m. i Lug-*
maliaanie tiironum l)ei, quutuor Ev.mgelia, qualuor dtiuensem, pag. 414 — 421. lom. iii.
liuniiua in pavadiso flueuiia, quatuor generationes Carmiua diio, de Jesu Oirislo^ Deo et homine unuui,
popuioriim ab Aitam usquo ad Noe, a Noe usuuc ad aiierum de Pasclia, seu iignum vii:i? inscriptum, in
Aoruham, ab Abiaham usque ad Moysen, a Aloyse Cregorii Fahricii poetarum veierum ecclesiasticoruni
nsque ad Cniistum Douiinum Filium Dei : Die quinto operibus chrisiiauis, pag. 7(>1, iiiipressa habentur.
U^rra et a(pi.« fanus sm)s ediiieruut. Die seiito creaia x\d hiec falsa Victorino aiJsi.ripta opuscul» periinet
buni, qua- deerani, ac sic Deiis hominem de humo C cditio facla Goiliae sui) prolo Reyher. p. Jo. .Mich.
iastruxiii Oominum ornnium rerum, (pKe super ter- Schallium. 1652, iu-8. Sancia» relijpiia! duiiin Victo-
ram, ct super aiiuan) i'reavil : |irius lamen aiigclos rinoium, pi(lavieiisis uimjs episcnpi maiiyiis, airi al-
alfjue arcliangeios civavit. Hic dies sextns Parasceve lerius ('aii Marii, rheioris primuni romani et cousu-
appellaiur, pr;i'paraiio scilicet regni. Jdoirco auieiii laris viri clarissimi conversi , deiude disputatoris
priu> opcra sua consummavii, (|uam artgelos crearct, suntiiissimi, hoc est chrisiiana eorumdem iii prorsa
cl hominem fabrica\ii, ne forle adjinores se fuisse (sit vilio typ. excusum) et versa oratione scripta
falfe.i dictioue assi'\erarent. Hoc ouoqiie die ob PaS' illius quideni coinmentarius in \p}>calypsin Joanni^),
aionem Dnmini A. -/(.««* iJiriaiiâui siaiwnem D-eo, aut et tria elegantissima de Jesu Chriito Deo et honiine,
jejunium faamus. Die septiino requievlt ab omnibus ejus(p.ie Pascha sau oiuce, nec non desepiem mariy-
<»pcrn)us suis, et benedixit eum, ei sauclificavit ; id- ribus iVairibus .Macchabreis, carmiiia : hujus,-cic.
( irco, ut die Douiinico cum i^ratiarum aclioue ad pa- Omnia el singula cum nolis et piijefaiione D. An-
neiii exeamus, et non cum Jud.eis s:d»b:Hin;i obser- dre* Piivini (Proi. Lips.), qui suis sumptibus excud;
v'are videamur, quia ip8(- Doiuinus esi sabbali, Pa- fecli.
rasceve solemus supjionere ei sahbaturn. Christus Oe viris Victorinis. — ProCoronide hicanimadvci -
igiiur sabbalum corpore suo rcsolvii. Jesus qiioque D tendum, 1" quoif eriidiiissimus Lamioius in altera
Nave el ipse sabbaium resolvil ; die enim sahbaii miuore^dissv^^rlatione annoteieiiam (I) ; sub eodem
pr.iM-epii liliis Isracl, ut muros civiiaiis Jericlio fu!)i- nouiine (sciliici Ywlorini) quin^pn-diversos auciores
cinibti.s (;ircumirent, et belium Allo|)hilis iitdioaront. insigiiilos fuisse; (juortim prtntus esl , opinionis
M.tlhailitas autem princeps Jiida sabbatum res(dvit; Praxere assertor, cujus meminii Teriuiliaons (2); se-
nam prrefectum ai«ti(pii regis Syri;e sabb;.io occidil, cimdus vero isie, de quo hu(-uS'|ue actum : r^mianus
ei x\liophilos sua persecuiione subjecit. (}u:ipropier quidnm rhetor, de ipjo Auûslinus (o), tertius iiunie-
\erum ii!ud sabbaium septem millia auni, in (]uo ralur :quartus;iuieni luii ille mas^îliensis, mjus men-
Christus cum cicclib suis rcgnuiurus esl. » tioncoi facii Ceimadius (4;. CUinius tiimlem sivt
{!) Launmi opp., lom. ii, 'j. 0*5, ei seq.

(i) Viclorin. , lu Schol. in Apoc. , p. .'i.^, D. Coni„ •
2) Terluliian., Ue Pra'scrhpr. ihrrciic , ca^p. 55.
Comiu., 417 eiCommeiil. in Apoc. |). 59, \.
p. (/>) .Auûst., lib vni. con{es., <;;»p 2.
('2) Vlctoiin., de Fabri(a miindi. n. 5 el t>, ;q.ud (i) Ceiiuad.. dt scriot- cccies., cap. (iO. Conf. Sidon.
Galland. p. .*>0, et in hocioico. Ep. (ib. V, Ffusi. 21. Floruii hic massiliensis, judice
(5) hi., ihid , p. 4^, n 2 el 3. C-^veo, anno 4"^4
;
301 S. VtCTORINl MARTYftlS FIUGMnNTUM. :su5

qninuis, orator quidani, cognoinine LiimiwdiMS, de A majorah;iud dixerimiis. Qnamvi^ enifo rcoieJilTinnari
quo conunenjornl Plioiins (4). Videsis hanc disserln- possil, Kcripiorcs, quo? pnngil Vlieronymns, chilift'
tioneni. 2'Quod Celasius, ronianns Pontifex, Viciorini siiinm tennisse, atqne in eo uescribemU) pa>.siin a
opusciila iriier apocrypha suo decreio recensuit (5) J oarufa Apociilypsi AhevrîBii : talsissinnini liiineuesi,
ea forlasse de cansa, quod niillenari<Muin errore eosdem viros crassis illis opiuionibus rnisse audicios,
aspersa essent, ut leslafur ilieronymus plnriltus in qnas Cevinlho alliogere soiili snnt veieres, tinabqu»»
locis Sed, judice dociissinio viro Cluist. Trider. L.trdnerus Lardner.y iit- aer iUuninmrdiijkeii rler
(
Schrnidio (5) loca Ilieronyaii «os quideiu cxcepliono evanyet. tom, P.

(jescliiclue^ n, ii, ;>. 649 ci êqfj.)
iuale faciiis, doctoriUus orilioduxis cuni Ceiintho iilo

(i) Phol., iu aibi., cod. iOl, p, 9.16.
h) Lab , CQmilior., loni. iv, p. il20i et Manî, communes fuisse arijilrAiur»
CoUect. ConcUior,, lom. vmi, coI. 152.
L!J]\U'£i<,
Chr. Frid. Sclunid., Hisloria aiuiquu et vinaica^
^ (3J
tio tanonis, p. 535, lu ooi.
S^ VIGTORINI MARTYRIS.
PETAVIONENSIS EPISCOPI^
QUI VfiRGENTE Al) FLNEM SiECULO TEKTJO FLORUIT,
FKAGMENTUM.
B sis coniinetnr, queni de conditione ipsius scripsii,

imPn rRACTATtJS mTORIKI, DE FABRICA MUNDI.
quiCenesis appeiiaiur. Tosam inoiein isWiTi, Ueos
O0GITA.NTI * mihi, ^ una cum animomeo confereiitif sex diebus in ornanienlo ^ ntajesiatis su;e expi essit,
de fabrtca miuuli istiiis, \n quo clausi teneinur, eiiairi sepiimo quii)us *^

beiiedictione <^.
eonsecravlt. id-
T<}iociias fabricse i&tiua hi&^ QSt; liicut in libro Moy- circoigitur, quoniam sepleiwio niJmero dieium et
luECTlONES VARiANTES.
^ M$. Cogiiante GaU. <» Forte QayeimHmh.
h Fmu et aUdmd. Biouitt. • Fovte suppl. Sua Roiun.
^ Forie Ontufneiuuin JUmlh-
COMMENTARIIS.
Traci^m Yieimm de Voibrica nmudi. Conunen* noiaius ibidem, n" 90, vemsiu» sane, mpote qui 80O»
edendi
tariidi (lis verbis ruionem
reddit Cnii. Cavius circiier annos babe;U. C<»uiinet intei- varios aiiorum
in BisL Lit. t. i, p 147 : 1 Exiat penesme Victo- iraclams^ hunc Victorini de FaDrica Vlundi a p. 7i,
rini ir<iaatus bactenus iueditus Ue Fahrka Mmidi, qui sine alierius codicis ope euiaculari saiiii non po'
2ueiu ex veiusto codice bibilodtecse L><mb<'iti^na) tftSl» quod inaijis eliam libris, qni uuico niumiur
ms.
eseripsit vir cl Henricus Mauriiius, S T.P. Domino codice, ut in Veileio l*a erculo, Minneio, Arnobio*
arciiiepiscapu a sacris dome»ticis« mecumque benlgne usu venit. Cuiu vcro parum .iccuraie descriptiis an-
commuuicavil. £t seciuida jam vice ad (inein iiis. lea et recoguiius fucrit, denuo ad iidem ms. codicis
codicls recugnovii vir cioctissiinus candiîssiimu que rccoiTuovii vir cLi. Walker S.T.P. el annouUuncu-
Juannes Baiteiey, 4(>ctor theologus ejusdem arclii- las insuper criiicas in grafaai iecioris ndjccii. Ac- i>
episo(^pi sacellanus. Quis fnerit iiic Victorinus, in curatissiinain auieio pnsiremarn hnnc recf-nsiouern
cod. itis. 1100 dicitur. fiosirutn Y«ro esse lum siylns, p fuisscinihi satis probavit ejusdiMu eoilaiiocum codiee
luni res ipsa ;jperle ciatw.M>t, pnesertim fum n »n eo ^ ms., qu:un rogaiu uieo insiiuiorf dignauis esi vir (1«
Clniiasiarnm error manireste defendalur, qiiem Vi- pairios<erinone lit;erisip«e hnmaniHnbns opilme me-
Ctoriiinin nqstrnin fovisse iradit Hieroiiymus {de riujs llenricus Jo»n. Tofld, qni d^mini arch;ej»isc<»pi
Script. iil.^ i\. 48). Videlur esse hic iibellns «;ro- biblioiiiecani cnsunlii. fcijnsdem deni(|ne cl. Wallveri
ci:(A(Tif.u':iq'j quoddam ex CommeHt» vel in Genesin, correciionibiis, cujus merila in tîcerone«n per Joan-
vei in .ipoculypsin decerpium ^ qood proiiid<'. tnin nem Davisiuir) saii' noti snnt. syiubobini addere
propipr veiHirandani an«iqniiatem, lum propter ee- meam consuiui, iiiiinrnin nt pnrior, si tum defu^cnia,
ierrimi mnrtyris fnmam bic subjnngam. Sic ergo iia- ev.iderel âneu inariyris «naiio Rv|»eiivii in lomo iv
i}et codtf?; Lan.beihaiins, viliuse qnideot iii noniinl- snje Biblioiliecw Patrnm Cail.uidiu-. VVaikeri el ;ipo-
iis, qua? sen>um nlicnoi minns ciarun^ reddnni. Con* giMpiinni til lioias, inque j.ccilunes Ojjiiscnium /pse
jeciuras i;uasdam, qa:i5» pr.cdicii do.lores subniinis- divisii. iiouTH.
iriirunt, iii marginem c<n)jecnnns* » II:i*c vir prse- El iinu cuiH auimo *neo ca/</t?rc'Mii. Pariicuiani ^*
sluntissimns. Posica Vfrodocins ill;e. nov;e ediiionis snpplere ansus sum. RoiJTn.
liisloria» Cavinnift adornaior, nou lanunn opuscu- Veiociias fabricas istim haec est, Sallem verno du-
lum isiud lepeienduni cuiMvii, sed et niind prieierea rins boc est, haud lenianduHi lam.u,cnni lota oralio
codicis L;;mbiUhaiii exempium necnraie descripuim scaina sit et pirum iaiina. Uoi.ru
adjecii, addita noiitia ejns, i|na; seqniuir. » Codex (londitioue. G'u*^S: \ei. Couanio ._ y.ocTUG-iocfrn. iloc
hic ms quem descripsil ilenricus M;»nritins, postea- qiiidem loco pro crentione vox adiiibiia surpius (jiiod ,
que recognovit Joannes Baitoley, nierque Domino ecclesiasucos scriptores poni.ôliia esi pro ff c;/^«/a.
archiepibcopo Cant a sacris dunics»lcis, codex est D Hwiu.
inambranaceus in quario biblioiI»ecaB Lambelhana», Seplimo,,. comecruvii. Ms. septimo quibua laborem
—
503 S. YICTORINI MA«T\lllS 304
coilesiia cl lerreslria rcguuUir, principii loco, de A n:<iijus s, usque'' ad vespcram, aulsupiirposiiious.iue
iiac septiuKUi» aJ omnium seprunananuui rigiouuui " iu alieriun dieiu fiai. iMiuwius it:».|ue isle ox ippiuor
meiibor, et proiit poiuero, virluiis ilieiu iu e;»m ^ elemeulis coustal, igne, aqiia, cotilo, leini. Hjec igi-
coiisummaii<inein couauor expriiuere. lur quaior eleiueuta lemporuHi ^ letradem raitiuut.
h\ priiicipio ifcit Deus lucem, eani(|ue duodeufirufer^ Sol «luoque et iuua per auni spaiiura (ju.aunr itmpora
die nocliiiiiie, divisil, idcirco videii- cfliciuul, veris, aistalis, auliimui liyemis et lia^c
mero horarum, , ;
cel, ut laboribiss iimniuum reqiiies « lociuu uoctem leinpora lelradem l";iciuui. Et ul ex ea re iouiiius euar*
dies siiperducerel, rursus dies superviiicerei; buc se

^'
rem, eccc quatuoraiiimalia aute throuum l)ei (.i/;oc.,
aiteru^ vice iabur ijiieiisîefoverilur, quies excicita- IV» 0). qualuor evauiêiia, quaiiior fl(uuiu:i iu p:u'adiso
Ur.ac rursus diei leuipLTareiur. Quarto die lecii duo ituculia ((ie/j.,11, 10), qu;iiiior geiieraliones populo-
luininuria in copJo^ inajns el nimus, nt ullerutn pvceesaet fiuu, al) Adaui usque ad Noc, a Noe usque ad Ahra-
diei, alieruni nocli iGenes., I, 10, 17) , soiis el lun;e; haui, ab Alirali:«m nsque ad Aloysem, a Moysc osquc
caiiera.jue sidera posuil iu coelo, ul lucerenl svj>er ad Christ(uu Ooutinum, Fiiium Uei; ei qualuor aui-
lerrani^ ti di^ceruereut lempora el aunos et meiises malia {Apoc.^ iv, ') liomiuis, viiuli, leonis, aqnilie; et
el dies et horas per si;ilioues. qualiKU* llumiu:» {G«?ji.. ii, II), Fysou, Geon, Tyjjiis,
Niinc ratio veriiaiis osienditur, quare dics iiu, te Eiipiir.iies. H(uno Curisius Jeûs aucior eoruui. quie
iras iiuiicupaiiir '

: quare usquead boiam liouam jcju- B supra memoravimus, ieiraUe ab impiii comprcheusus
LECTIONES VAHIAMTES.
« Vorle Quiele noctis W(dket
- i'0)'/(?Sepumaua au ouinium septimanaruui raiionem
WnUicr. Roulh.
f Forie Nuneupelur Ruulti-
s Forie Jejuneinus Ruulh.
i^ forte Oiviiiai RoiilU.
*•
Forie Hequielis Waiuer. iioulh.
i* Forie Aul usijue Roulh.
i furie deienU, Teuip<5riiw Walner.
ii loie Ae sic Wulkcr,
COMMENTAIUUS.
benediciione ::: consegravit, cuin c siiper g scripto. alqiie jejunium, tam quana feria, qiine tetra^ voca-
Veibn qnibns laborefu, iraiisfixa suiit lineola a recenli b.uiir, qiiam sexi;», para-Nceve dicia. DiirabauC auiem
maoii ex vesiigiis >cri|Hui:c veleris sic re^îiiuo
;
— isiaead usi|ue lioram uonam,auleiiam ad vesperam ;
seplmo (III ievil a labore ei beiiediciinn«* cousccnivit. sed, re siccomparaia, ut lempHS prodncerenlur, je/ttma
Sii*. iuira, die sepiinio re^jnievil ab omnibus operibus nou slatiiuies vocaba<iiur, prout iufra aucior :tit, p.
suis, benedixit euni. W\lker.
<'t Si b;t: viri cl. cor- — oOO, I. D, Hoc qnoque die (sexio) nut stulioneni Ueo^
reclumes iu te\lu!u debe:uit lecipi, ego ([iiidem iu ^ aui je.pniiHin lacimiii, luiino luterduiu, ul osiendil
ms. spaiium reiicium sil auic verbuiu rc»?/s^crauj^

'^ S. Vici<u'iuus. producel)alur qua rtye leriie jejunium
addcmlMiu pularitnûm. Sed, ui veruni dic:iin, ionge in cnistinuin, qiia^ Cst superposhlio. Yid. not. sopra
lecedi-rea 'liKerarijiu duclti voces lsl:e vidtulur, ut ad S. Dionysii, ep. ad Uasdidem^ vol. n, p. 419. Ad-
m;iliiu e (juieius pro quibus repoiiere, ei suu ad- dendum aut :inte us^fue ad vesperam, Houth.
dcii^ l)0sl benediction>\ lioiTH. Temporum telrudem. MoiiK deleudum esse tempo-
Sepiiniam septimam nd omnium
recjionum. i\U. runi W;»ikerus,quod ex sequentibus buc adviiclum
septimariuni regionum. Lego, dehac seplimana omnium esi,JAeposuerat leiradem pro teirude Cavii apogra-
sepiimunarum ruiionem meiibor. loiVa, (|ui exlra or- pbuin. RouTH.
dinem sepiimanui disposilionis excessurus est. Wal- Ex ea re. Iia praiclare, ait Walkerus, viri docli ad
KEKUS. marg. Cavii pio ex cere^ Igiiur lioc recepi. Uoltu.
Virtutis diemincum consummaiionem. rorlasse re- Quatuor generationes populorum, ab Adani^ elc.
puiieuduiu esl, virluiis diviue consummalionem. H:i- Quid iu menlt^ inler b:ec haberet VictiuMuus, haud
bes inlra ad p. 500, 1. 4. Dcus opera sua consum- — cai>io, nisi quiKl loi siiii geutium origine«i in singii-
mavit. KouTH lis isiis (piatuor t];euealogiis inveneril. Routh.
C.onabor. iiallandiiH ait : € Waikeru?; legebal conU' Kt qnaluar animaUa^ elc. Si il. in .\poc., i*', 6, 7,
mnr. Sed pr;ecedeuiia meitbor—proui potuero co'm- — per ipue qnideui auimalia vtilt siguari (|U.itU(U' evaa-
bor l<-goiiduiu su:»deui. Sic iidVa § 0, ut inens pnrvu g»'li>ias Commimiarins in Apnralyps., iu Bibliolli. pa-
poterii,conabor osicndp.re. > lu lus, quideni suj.cr lii- risina />a/r/mi. l. t, p. 1249, Vulormo buic iiosiro ad-
lei am o pislcrioreni io conanior scri|it;i esi lillera «, scnpius- Atque artis j^>iciur;i; professores, duni ev.ui-
6*"'*»^^='*"'"» pingeb.uu efligics, animalia eadem (|uasi
iioo a Wdkero addit. seu roposila. ilabei Cavii apo- D
giMpbum conahor. liouTU. syiuiioia sive sigua juxta eospoupre solitisiint Iinmo
Duodeuario. iJnodecinurio ms. Correxeral Cavii Ireuceus, lib. lu, c
II, gcmiua scclalns. qualuor lan-
ap:»t;ra)»li.KotTii. lum evauiêlia idcirco e\i-Jere opporlcre. ostendere
lieqnies —
suprrdfceret. C»îte \N alkerus re/juietis esl C"U:ilws. l'..v«'i'leriine a[>;id Vielorinuin vox iimilia
pr< ?c (/ui^s ; Cavii aooiJirapiuuu aupi.rduceyet pr:Lbei
k posi t//u/>«uiw, viso Joaune judices. Iioi^th.
pro .iaperdjcerel bMiioue in-;. Uiurru. Luphraies. Homo Lejiero viiil Waik<'rus et Eu-
Ihtc $e-~ lenif)e*-aietar. lluc s(i :i!iern;«' vice labor piira.es. E( llonio. Sed priori {pii«leui ioci» p:iiTicula
quiiHis relovuM^Mur, \V;ilki.'ii «-.uMMid .inui s ac aic, ct siipciUu;i essct, eisi in :i!lero iiaud lespuembi. .\Iox
quieie uoclis. commeinor.ivi. Ac sic babes iiilia ad auctor (uo nutor ex nis. moneiiie cl. Toddio, ciiidi.
p. 30 "i, I. G. RouTH. UOUTH.

Majus et minus —
nocli. Sic corre.sit Caviaoum apo- Telrade ab impiis Ms. bic el paiilo iolra teiruaem
i^jrajiliuiu pro. in;«ius ut ininu-» ni :ilt<M'Uiu prwcessit liabei. Correxeruiu et Cavii auogiapbum, m W.dke-
diei alL^îuni nociis, e.i slatiio pt)si, coiieriuiue pro ci- rus. Qji vei"o ii;»l, ui comprebeusus esse dicainr
iheraquc, quod habel ms. Rouxu. Chrisius leiiade, seu (juana rena, vix inieUiêre me
El horus per stuiiones. lu lus. leHitur ct horis prai- ialeor. Cemiua lameu haliel Cpipbauius iii Expos.
stuliones. Coujeciuram. qua'; adi/Osila erat ad C;ivii fidri Cnthol., § ii : Suva^gts-, iiiqoil, srrtTsXovasvac
-
TuyGiiaw, gtfjCJ «TTo rwv «7ro<7To>.?»fV TSirpa.oC y.xi ttô
margincm, recipi. liouTH.
Lîci iiii leiras, clc Apud veiercs cbrisliauos ba cu'SCr/.zrf> y.rxl Kv&taxri, T£T^-aot oi /«t £>» rrpoav.ôv.iui £v
beri sonl» suiit staiiones, nempe religiosus cultus vn^mitc e(os (>ip«s cvaTns. 'Bneui-nnep eni^ÔMxxrv re-
, ;
50i FRAGMENTUM DE FAimiCA MUNUI. 306

esi. lfa<)ue ob capiiviiaieiii ejus lelradeui a ob majes- A enim (niein k ail iintiginem ei sinilliindinem suam con-
tatem operum suornn), ei ^ tempora l)uui;inii:uis '
summavit. Idcireo auiem prius opera sua consuniiua-
salul>ria, frugiiiiis I.Tla, leinpesialilnis tr:uujnilla, de- vil, quamaugeios creavli, el homiuem labricavil,
ue
cnrranl, ideu aul <^
superposiliHuiein raciinns. forte adjuiores se 1'uisse falsa dictioue asscveram '».
Die quinln tena ei a()n:i foDius snos ediderunt. Die ili»c (pioi|iie die oh passionem Diunini .lesu Clirisli
sexio creat;» sunt, qua^ deeiMul; ae sic Dens lioini* aut siationem l>eo, aut jcjuuinm, facimus. Die sep-
nein de hunio iusiruxii, d«uninuin nmniuin ruruni, timo rcquievit ahouiuihus opeiihiis suis, el henedi.vit
qu;e ^ super teriam ei snperaqnain cieavil. Prins la- eum et sanclinc;»vit. lioc dic soiiinus supcrpoiierc
inen augelos alque arcliangeios creavii, quam homi- idcirco, ul die Domlnico cniu gratiarnm actioue ad
neni iinxii, spiriiaiia tfireuis aiiie()onens Prius enini panem excaums. Et parasceve superposiiio iiai, ue
Jux, (|naiu ctfiluin et terroin ^ Hic dies sexius paras- quid cuin .Indieis sahh.iinm oliservare vide;iuiur, qnod
ceve appellaiur, pri«paiatio scillicel regni; Adam ipse Domiuus sabiiati Christus per proplieias suos
iJXTlONES YAUIANTES.
^ Forle Telrade er. liouih. ^'
Legend. quas.
J> Forte V\ Roulh. * Forle fiMTij WulUcr.
* For/e lininanilali llouih. « Delet QuvAu Walker.
d Forle uddend. StaUoneu», aul Roiah» B ii Forie
.'Vdseverareni Waluer.
COM.\iELNTAUIUS.
Toc/.3c i7'jvs}.r,f6:^ o Sod de c^-nsilio iinplo
Kvptfjg, cic. canns in Chrouico supra ad (oin. ii, p, i24 , 75..-
tuni iniio a .liid:eis sceioiaiaui eHicietidrini
:id rein (prlmo die ) to rr.oorozTi-.oTov r^M^ /.«?' Key-juivo-j.
verba inlerpreiamJ;! sunt; conf. Marc, xiv, i, qu;j; HuVTU.
quidtMU Epiplwinii verl»:», ul ol»iler lioc iiol(Mn, iuier Prwparatio regni. iioc est , sahbaii uKigni,
}<ciliccl
KvsxrôTK Bil>lioihf?c;e coisliniana' male colloc:»vi( el- sive regni Chrisii, de quo iufra aliiinld videbis. IiOiitu!
Monifauconius. \id. Calalogi Pr;»'fat.. fol 5, versa p;i- Quem. Addiint iii niargine Cavel : ? i)cesi die .
gina, ei p. 1 1^. nlM tamqnam siendem fueiini Alliana sexio creulus ei<t. » S('x\ levi itiuiitiioue sie icgo,
alTeruntnr. Sed liocmisso, interpn^talli-ucin me; in
fiii, Adam eniiii .'id iniagiucm.,. coiisumuiavil. i)elelo
firmat S Peiri Alexandiini ( aiiou nliiuius, «pii luvc quem. Walker.
tra Asseverareni. Hanc Walkeri emendaiiouem com-
uiemoiavi. Ms. hahei ussecpranf. C;!vl:umnf apogra-
{ihuuidhsevercni. P;inlo supia nis. rxv/rc/ [)\o creavii
^
h.O'j -JTTO rwv Io-jSvimv IttI Tri 'ir fj 0(ô 7 ir/. tov livpioy xrr^ quodtii apographo cunecinui cs». llouTU.
Zi Trac-acrx.svflv S«i ro rrSiTovGiva/: c/.'J-:ov 'jttso iy.oyj. tijv Aul statiotieni Deo aul jejunium fac vuts. Slalio
,
,
'/«|9 K*j/>t«z/^v yûpuijCiyvn^ •/]r/.srjfi')v., «•'tc. Sic C;nion vc~ \)iiC Viciorini Imô non solum jU'o cidlecta qu;e vora-
sliineiKiiis, ui alii quuiiue iiioniiernnt, e.v velusiissi- lur, 'icd c.liaiii pio absiiticulia , pusit;» esi el niiuiis ,
mis n»ss. De ohscrva ione vero tclriulis et panisce- p diiiliini.ier.il, ut ;iiiie dixi. qu;in! jciunium. !llud
ve.=;. pliira ibidem adS. Peirnni Ale.\ noi;il»o. ilouTu. cnim i\d usque vespcram dni:»h:it , iie(|u»; sta;iouis
Telriidem ob mfijc.staie-n Tcirailcm ljal>«-l ni>. ciijus iirsl:ir, hora noiia c(uicludeb:ilnr. Iia supra ira-
ioco repoiijt Telrade. Waikeri;s, sed ego lelrade, etc. dil aucior, die quarto a ciho abslinere solitnm
IÔLTH. css(;, anl ;td hor;un nsipie noukin , aut ad ves-
El tempara decurranl. Delemiam ess particu- pennu, p. oOri. j. 17. Douth.
>
iam et, :ui VV;iikerns, et e.v ejusseme-Miia dccnrrunt pro Sioc die solemus superponere. Coucil. Eliberililium,
decurrani scrilicndiim esi. Scd ui pro et iiialiui legere, c:m. xxxv} ii'rrofvm placuit corrigi ut ojuni sabbato : .,
hunmmtaii porro pro hnnianiiu is. hor.iTn. (//e jcjuuii stiperpositioncm Ciiebremus. 'leriulliauus
Ideo aut[.-i!aiioui'maui\ tûpcy^josiliouem jacimus. Vi- »'('ro himc morein jcjunaudi sahhaio , (piem romana
desis quM- paiilo anle ad <ol. r>Oi, annotavi. nis. rele- s;ilteui cum aiiis chriîanis amplcxa esi l*]cclesia ,
rciie Wjiikcri npogr;u'ho, idiô aul superstitionem imurobavii io libro Advs. l^sgchicos c;fp. \\:i Vos ,
facinms, Corrigitur :ul ('nvii iitnrg aulem (uo aut, et etiain ( c;!tindici ) sihhalnuisi qiuiudo contiiiuatis ,
iu ipô :ipHgr;tpho posilnin esl supirposiiio)tem pro nmKpniiii, uisi in p:(scli.>, ieinnandum sccuuduin la-
super$(ilivnem, (piod in ins.- .secnmluui Walk(^ji qui- tion(un :)!i!ti ivddiiam. b lia ille. Vicii»rinus auleni
dcin rec s; ilinut n» ir'<'itnr, :iiller vcro >e rcs hahet scribcre pergil « Ei par;»srevt^ siqietpnsil;»» lial, :
lesie cl. Toddio Propier ili:i (pioipie, (ju:e uinx sene quod cum Jiubcis sabb;iiuiu observaie videa-
quuiiltir ad liu. ''1, p. 500. fJoc die quoque aui sla- —
mur. > Qu:e qnidcm verb;« ila inicipreior uui : <
lioiiiMii /><'o aul }e}nmuii> facimus, illud ausus suui ad- omnes dies festi, soie c:ulenie, iucipeie solerent,
iitri\ qu<ui it» le.xiu vidcs. iiOUTH. oporiehai christianos superponcre jcjnnio diiu sexiu:
Y^
Ac sic fJeus hominem. (,)ti;iluor ha;c veru;i in cod. qnod ad V(3speram dur;»h:»l, nc cum Jiulis, sab-
ms. anie illa diesexio ponm.tur; scd monente WaU
l>;uo leriari s litis . s;»bbaiiiiu tauiipiam fesium ce-
liero , vcrhis wi liunc ordiiuun apud Oavi m um :ipu- lebrare el observare vidcrcniur. SupiM d« die
gr;ijdu!ni resiitutis clara iiuiit »'iniiia. Uoinu. (ju:«rlo Viciorinus dix(Mai 1 (jnare u-que ad hor.un :
Quam il(M'te addiia fuisse in apogra, ho l;;cc c<in- nonani jcjuuenms, aul us'jue ;id vespci;un, aul
jnu<rio vidci nr. Paulo post siaiuitiir, iieque auie superposilio usqiie in alierum diem liai. 1 Ve-
ninndiim condilnm. nec diehus sexlmu ;iniecedcn- rumtamen Oieci , aliiqnc orieuudes qui ex more ,
lihii-; angclos ciealos fiiisse Scd denuim sexto die.

, aniiquo ohsrrvandi sahbatnin illo die non jejunare, ,
Divers:» iiuncn diverî sentiuni de re «pi:** iii sa- nisi in pascha , citnûeverunl
,
ncgotium inverlcre , ,
cris lilleris vcl liaud (u^wiino extat. vei certe liand aique ;»ccus:ireiâtinos jud.»i/;iudi postea couaii snui
liquido signilicaiur. iloiJin. ll;i i\l:itlh;cus BI:«siares in Sgntdgmale alphabclico
Terram. Sic nis. ei in uuirgine C:ivlar«i i^pograpiii Lil. A. }» 0. de Sabh;«iio Snbh 'tianorum duce iia^c
suppletun» esl <:m/t'/{ , scd WaJkeri prafero enienda- li:d>Cl, -zfi fis TTSor. Ta yji.oro ouorvxic/. /.v.l iovoatx^tv
lioiiem. Interca de re ipsa ex principio libri Ge- 7rj.i'tur/,'-iC.V^j hotiÔ. V//CTStav £V TOVTC;-» UZ^zirjrj, v.yi rrAH.u.
nesis u\\\u\ (|ui(i cidligo , quain istnd Vicioriniaiiuin» Txr/rjr/.-kcnih^r; xat 0? \<y:hot t«vOv.
r/.ivjOK: '
vcr.Oy. o£
Anie lumimiria quidein ccelestia , «pjie ipiaitu di.; fa aplid iit?ver(*gii Sijuudicuin. Hbi inos jejunaudi s:ib-
cla suiit, dic prinn» lux crc;ita est, scd non niiie bato reprehendiiur» non quod Jndêi hoc die jeiu-
eoelamelierram: r/.ofopy(/-/iaxo^f scripîi .Inliu.s Afri- nare solili sunl qui conlra epulabantu:'. sed quia
., ,
, ,,
7)01 S VICTOBIM MARTYRIS 508

<
odmenmmam suam (iicii(/«., i»i5,l'^}; quod sahliaU)^ A severiialenn ^ legi&aa deveiaado 'dlsciplinaDi forma-
corpore siio resolvit : prius autem, cum ipse Moysi rentur.
p^*ciperfc»., i;e circu«»ci>io diein «ciavum pneieriret, Ei ideo David in Psalinosexiu pro die oeia vo Oomino s
v;u» di^ salibaio^ plerouMjue iucurrii, sicul in evan- rogaiue in iray neqtie in furore {P$., vi. l),«uoarjjuai
gtjio scripiuni ieginnjs (Jo.'{«., vu, Sl2). Moyses procu[n, auijudicei; liic esi euini revem iuiuri illiu&judicii
)^pk'iens duriiiau) popuii liiius {Mai. , xix. 8), idcirco dies octavus, (jui exira orilluem sepiiiuanui disposi-
dic 3ablmiilegel)a>mis (Ea;., xvu, 9, 42; Coi., u, 14), lionis excessurus esi. Jesus quoque Nave, succes<or
elsejpsuiTi criiciiixii ^. Et praiiio qute*^. al) allophyiis Moysis, ei ipse sai)baium resolvii, die euim saljbaii
4>abI»ato (1 Mac, ii, 51 — ii), ui capereulur, et veiui prajcepit (Uiis Israel (Jo«., vi, 5), utuiuros civilatis
LEGTIONES VARIANTES.
^
Forff Sfjbbauun Wnlker. ^ Forte Severitate Bmlh.
•-
Fone Sabi)au Uouilu i Farle Deviiauduui &ouHi.
'
lorie levatiaj niarius, el sic ipsumcruci fixil Routh. 5 Forle Duminiuu ^Vallier.
^ forie UuyirebaDtur Rouili.
COMMENTARIUS.
lamqujuu sacrum diem incredubrum insiar Jndsco-
:î !„.;., !„....: : i
B in Hisi, Saci-. ex Eneadibus ejus sumpt. , lib. vi
ruui Sti)b'.)iius „.
atque Latiui sepiimum oi)Serva<- pag. 27U, ed. Lond. , Eiluiici Judajos < e nionlibus
i>aiii HouTH deUucere sunt conaii. Cieieium cuni neque borta-
QuoU Mibbalum. Ms. quod sabbau». Lego quoU iione neque miuis tlecti potui^seni, sabi)aioruin die
^:Uii»;auui corpoie 5uo resolvit. Sic inlVa AVal- quo iudaî, geniiti insliluio, pugnare prohibcl^nlur,
jtKfs. — Yid. Apoaioii iOi.'utii iu Epiai. ad Ephes. , ij, hostes luoiiibus iusinuati , imilis repuguantibus
14 15. supra railie in speiuucis ferro et igini cruJeiiicr ne-
Qme die. Scribenduui monel Walkerus dies pro caruut. Laia luui priumui lex , ut sabbails pro viia
die, dti qua
lauien eu>f*n(i;iiione dubiiandum est f-i- advorsus husles di;iiicare licerei. i Ad qua? respicit
^nalur, Joiinn., \u. 25, ubi ha*c suut Proplerea : Vicioriiius, ni liic quoque fallor, in posieriori parie
Moyseb dedil vobia circuoiciaiomwi , jion quia ex Moijae seiiienil.e. Quidoi ergo saiis iieiie iia p.ôcetlat ora-
e&i, sed ex pairibus et in sabbato arcumciditis iiolio? Hlojfses piospiciens dnriiiam popuU Hims (Israclis
minem. Adliiluiil boc ioco aucior pierumque pro el Cluisio ei iiova; legi iiirensi ac proplerea reji- ,
sa!pe; uisi si aliiuj quid persuaserii. lilii Epiplianii cuH), iucirco die sabbaii levabal tii:iniis, el sic
J(KUS in UwreHj x.\.\ uum. 52. hv/.-j-j-.u.t. yxp or^
. — ipsuiii cruci ftxil. El pnelio quwrvbanlnr ab aUopliyiis
oe TTsotrsuvovTi^ «vTo To ysvvyjvsv £v c-af>ti.«rw, iof.'j titkn-' ^nvoaio,
6iibbalo, ui cnpereniur, ci
el velul severilaie
&everiiaie legis ad
le.gis ud
ctfou iLv.pif.Q/.o-ffiCyo-.^^îfj.f T/,'j oyofjTrj Yiuz rjocj , i\jol'7/.v.i':z.: demtandnnn aiactplinain [ormarenlw\ b. e. legem cai-
£y-inxo\Ksccj Ijo-c/.oûrry,, y.c/.i -K-f^txiu-jrj-j-i- zo'^rj'j zi.pyy.-^ remonialerr. Secjuilur euiiu post ciciera c.\einpia :jI-
ci^vTO, y.'At To cioCaTOv khj-yv.^j' sv.-j t)i xtTik^/lwjbv.imif. t»-; .-, lata islud veieri sabbalo oppositum, m/ rlprMMMV/Md <?i
^fi /.-jffKt TO oy.^juv.^^fj-fy vj(/Tr, ).*-iT.rj'j — 2/0iT£|7.voucr!'. xm '-'

jusium snhbaiam .êplimo inilliurio artnomm observarc-
TTipiXiip-rrj', y.w. zî-.vacrj t//v T:epi.~o'j:r,j, y.v.i. '-rj-j 7z£o'(. auTY>? l-^r, p, 500, i. 8. C:eleruiu iii ins. sciibiiur i supcr
tojv o/.tw 7;;/.fo<iv o.oov to-u Trô&TrayaaTO^ . Mt <ii.\isse alleniui e iu develaudo. Wocrn.
f.enseaiur ViGluninis, circumrisioneiu plernmqtui (ieri /)ie octavu. Aunolalum psI :'d Caviani apographi
sabbaio, si il!e dics octavus iuerii a paiiu inlantts. nu\ig. « Ti'u!;is l^s. vi. esl jtzU tv,* oyfW.s » Ikda
:
iJOLTU. iu Ue.memero/. i i)icluni euiin eslin lilulo i^s^îuii i:i

LegHmmus , elc., € Haf^c omuia, > ail, Wallierus, iiueiu, iu l.vmnis, pro octava psttluius David,
i niendosissiina suoi. >Ad maig Caviaiii ap(»grapi^.ian- quod rte <iie juriicii scripiuui lolus se(iueutis l*salmi
no»a!umcsL >. Dee.si iori.ir^fiiujuod aiile ipsum.L-i lorleie- le.xlus doccl, in quo irain venturi judicii limeiis
geiid. vrielioqni' prnpyieiio r/urt^MMane (juideiu diliicilis jf/iopheta exdamal < judicio tuo ar-
Ihunine, iie iu
:
esl loci emeudaiio.pro laculiaie inea teui-aoda. A Viclo. guas, neijue iu iuiijie luo Ciuripias ine, elf. > p. !2i
ii.noeoiui, uiis^( Moij-ies ad Jusue:
iili! Dasiliu? Maguusiniil» i>tf S/iinnt .sflM6'/o, cap. 47, de
Elige virofi el eijrem.us /pidjnu conlra .^mulec... cnni died<uniuicnj seu, t^ aiy.ToO <7a66«Tov. ila scripseiMi:
levurel Moijês mnaus , vicisse hrad ^ sin aninn pnu- .'.v.\ ui"/. zrjvjjv r> v.\iz/i. y.ut iy^G/i, Tti^J ,v.iav ovt^)C zy.zi-
iul.uni rennilssel ^ superasse Amalec futinviique x/.v y.v.'. yj.r/)irj{,j (iyoo/.v, i)c /.</! o ya/aoxôc €v Tt^rtv eTzt-
Josne .\inalec e.]. populum eius in ore gludii. lloc au-
^
fjc/.-j'7.Lg "zrjyj 'l/v'/.-j.rjrj i-nzff.vfifjîo. ot kv.-jTiig £(xcu«viÔ'JC"«,
leu» die sabliali conli:;isse c(jll<*gil sibi vir saucius /jv p.--:'j. 'xuj /(jVj'j'j toOtov y.y.iv.T-zv.GVJ. Tiy aTry.uffTov
Vicloriiins ex siîiiouiijus foilasse in populi Israehs j> /^p.ifjv.-j ti:j Kvs!7-iOoy, t/,-/ c>.oi«oo;ôv, tov v^:rt'/.':rjj i/.u
ilineribu.s. Vel lorie (radilu)uein aiKpiain judaicaiu jo-j y.v.i vj/,ooi v.i',ivx. p. 5G ed. Denediclin.iiidem ba-
.<;erulus, Luceiu vero dabit ioio, e\posiiio (jnae vv.r- bel Asieriiis, liomd. in i's. vi.apiid Coielerii Eccles.
boium .Moysis lacia esl a l'eriuiliano in lih. in , (liafc. monurvynia lom. ii. 'lôv •jrrso Tv5..r oyoovjc y.v.l -:/,;
conira Aiar(ion. nt aiio.s auclor^?» oiuiliain, < Jam ve- r'i>v 'ji/.cirWj v.'j'/.':-y.yi<.i; •<jvX\rtrj r.vfjV/.vîi , p. 50. Sed
ro Mr;yses qood uiiipie luiic i.uiliuu cuin Jesus . aliier plerique, inlerpreiali suul lilulum isium.
adveisus A.malec pr;»?lial»alur, c.\pansis inanibus, Con.fci' Carlhay. iv ,
inierea (.'o/ic;/. de ipso ociavo
oiabai residens (juando in rebiis lum ailouilis,
. die, sive luiuro ijuod (|uidenn dogma de
sa>culo :
ma^jis utique geuibns depositls et nianibus Ciedcnli- ociHV(f sa?< iilo al) ipsis usque iniiiis Cbrislianismi
bus peclus <jl lacie buini volu:ilaie oralioiiciu coui- apiid veleres iuvalueral. Hoiirii.
m^ndare debuissei, oi.-i (juia dlio ubi iioineu Doinini 0«» e.tlra ordinem sepi.imanK diSfMsilionis, tHc.
Jes!j diniic.ibal , diiuicaiuri (juaiidoqne adversus dia- Clemens Alex. , Sirom. vii . p. 80G, ed l*otJcr< :
boluin, r crucis <pioque eial habitus nece.^^sarius '»i;Ty '/ 'j j-jT/Tvvj au.p/.lzt/syji:v.i.7:j 'jr.z yy/jt^-J h.-.iy.rx~v. T'i
« perquam Josiis vicloriam e!»bei. relatiirns, * c. iS. Tr.ocT/jyov ir.i vo /.'>s»7ttov u.ir.v.^jv.u.rji'j ei; t/,v TraTOvvc^v
H.iro T;:riullianiis. Tuiii vero aposioius l.*aiilus ila V.'j/.V,-J, ir.f. ~V,'J /.J litr/./.i,J OVTMC <]i.y T/is «*/i«r ioOO'Z«0';a
10i|tiiior 10 Episl ad Cotusa. capii, coiuiu. 14: r:~-i/^':'y.t y.ov^.v lit :»|iud i'er!uiii<infnn, de Animn , caji.
Oeldns q'iod adifer<ias noi f.rai cldrvijrnpfium decreii , 57, Tlieotloieiijii.rjue interpr. Psnlm , p. ()40, ed.
,
qiioU erui cuiiirnrinm nobi^ e! ipsum inlii de medio Se^nl.^ce, >iji.ri(ir;U. otjdoas C(eloru;n iv gn»!i!! , (j.iod
^
i>fiiii\.Ui iîud iMiici. Porr*» ul cx. .Machabaôrum jUdiCiO .S:iii|ei}i;> FUCCOi&UriiUJi-sl. iioi.ui.
iiuro pruaoe' capiie sec odo r«^m narrai Sabellicws, i.^ns .ladruryaen, cic (hi.o Jjjc rilôrUM- : roba-
,
309 FAAGMEmUM DE fABaiCA MUNDl. j40

Jlierielio luiHCjnibiiS circuirerU, ei iielluu» aliophylis A regnaiurus esi. Sepieu.
.luoque ctell s.iiU " illis Uieiius
indicarent. Mallhias (Maihailuas. inurij. Vulgai.) conveniuiii; sic enim cauiuui esi; Verbo Oouiini c<AiU
auteen princeps Judaj bal»baluin resolvil n:un prui- lirmHii 6unl, ^piriiu
; el oris ejua omnis virtu^ ,urum
fecii.m Antioohi regis Syri* subbaio occidii(l Mucc, (/>«., xxx.j, G). ili sopiem spiiitu.>. Nouii.ia suiu eo-
ii, 2G, iO. 41), et aliopliylos sua persccutioue sub riim spiriius, qui supra Christum Dei retiuieveruui,
ut
jecit. Gl apuiJ Mauha-um scripium legimus Lsaias apud Esaiam, prophelaiii caulam
;
est, Ei reijuiemt
qiioqueei c;fi!eri cDllegse ejus sablwium resolvcrunl super euni spirilus sapienlice, ei inleUectun ^ sjiiriius
iMai-t xji, 5). Ui verum iiiud et jiistum sabbalum consiln, et eiriutis, spiriius sdpieniioi et pieiaiis, ei re-
sepiimomilliario annorum olservaretur. Quamobrem plevit Ulum spirilus timoris JJei (/s., xi, "2. o). Suui-
septem diebus isii.s Domiuus singul.i niiilia annorum mutu ergo coelum sapicntia' , secuiidum iniellecins,
adsigiiavii, sic enim cauiuni esi, In oculis tuisj Do- terlium consilii, quarlum viriulis, quiitium sciemiu;,
viiney miUe /mmut dies una (Ps. lkxxix, 4). Ergo in sextum pieiaiis, sepliniun liuiuris Dei. tx hoc ergo,
ocutis Dei siuguia niiliia amiorum «onstituta sunl, loiilirua mugiunt, iluutiua extenduulur -
igues coii-
scplem cnim babeo oculos Domini {Zacli.^ iv, 10). giobiiiii^ irabes ardenies apparem, sidera radiaut,
ijuapropier, ul memoravi, verum illud sabuaium, et couKe horribiliscui abilur«».Noiiuuuquani aceeditêiiam
«epiem niillia amii « quo Chrisius cum electis suis B soi ei luua invicem vibitaniur^ aique iUauiira loiau-
LECTIONES VARIAJNTES.
* Forie Erii sepUmomiUiario aaaorum, utsupra UouiU. *i
Forte Cometffi horribilis cura agiiur HoiUn.
i> Forle delend. Sunl fValker. * iôr/e Accidit ul
ftow/A.
^ Fm'te Fulmina acceaduuiur WalKer ' Forle Visaniur Romh
COMMEjNTARIUS.
lio, ea»iersque excmnla atque argumenia adducia a guenaa puiavi nequo enim cum
; viris dociis , qui ad
Yicioriuo jiro fulura sabbaii abolilioue , exstani ea Ca\ii nomiulla amiolarunl , verba eoruui
iii;iri,'iuem
onmia , si ncne iiKMiiiiii, iiiin apud Jiisiinuin marty- spniiusm eorum spirituum muiarcm. Roltu.
rem, uim inTeriulliani opusc.iiis. Hici:uneu in lib. iv, Spiriius timoris. Ms, spiriiu limoris, scd it:i eiii.Mi-
cap. 15; conlra Marcionetn distinciione inier opus diiniimn ait Walkerus post Esaii» tc.Muni.
,
Rolth.
homnnum sive luum in Dccafogl pr;pceplo facla at- Tonilrua mugiunt, (Imnina exlenUuntur. lii uiari»iiie
que opus diviiiiini ne tnni quidevi in arcce circum-
, Cani, l<\ fulmina. Lrgo, fulniina accenduniur. Wal-
tatione cpud .leyicliuntem sabbatum destructum (uissey KER. —
Plinius, Nut. Higt., lib. ii , cap. o8 llinc :
slaluit RouTH. nubila, tonitrua et alia fulmina. Ex lioc ergo,

clc. h.
Antiochi. Cuni monuissel legendum esse islud pro r e. ex cwlo iiinoris Dei. Routh.
«n<i</u» a|)OgrapbiC;iviani inargo. ideinrecepi. Routh. lcjnes conglobant. Dubiio, uiruin rescribei.dum sit.
Esaias quoque coUegce ejus. Ubi dicuiiiur
et ceeieri ignes se congiobani, an auctor fioc sensu verbaiu
con-
Esai:is el caeleri projibclai sa{»ii:it«in solvisse? Sed gUibo adhlbeai, eisi eleganiifu- oraiio cssei, si in
seu-
l:'meo qui f';iCtuio, ut irrcoserit Es^/ms pro 0«vtd , siiui procuntUonis sive expiaiionis
acciperetur. Vide
raiio me li'gii. Apud S. Mdii., cap. xii, comm. 5, Ge.snerum in Lincj. liomamv Thcsauro. Routu.
qu*rit a pharisieis Ji'Siis : ISon legislis , </u«? fece^ Coma: horribUis curabitur. Fort:isse sciibcudum,
rii D<ivid qiuindo esuriit et qui cnm co erani? Sk\.
, comeliK horribiUs cura agitur. Sed coiijecit icponen-
SS. Marc. et Lur. llabel aulcm ms. coUegi, unde (ium esse, comaa horrihiles currunt, Samuelis Creliius.
lcgcre vull cl. Wallverus coUegii , sed ap<vgraphuni
ROUTH.
Cavianum hacquidem in re secnlus suni. Routh. Nonnunquam accedii eiiam sol et Uina invicem visi-
tjt verum. Ms, el verum. Seit C(uijecluran» virorum tantur. Legcriin , nonnunquam accidil , ut eiiam sol et
ciocl. ad Cavii apograpiium seeulus sum. Routh. Utna iuvicem (h. e. simul) vis:mlur. lii vorbis porro,
Singnlo. Singutis rorlasse leiêiiduiu, Psaimi iiiud q.KC se.juuulur, lorsilan repuiicnduui est aspectus pro
Lxxxixa \iciorino adduclum cliiliasla; .ifrerre soieiil. aspectu, ei efficiant pro e/ftciunt. liouTH.
ROUTU. Auclor autem tolius creaturoi Jesus,- Ms. efficiunt ,
JtJabeo crulos Domini. Iii margine Cavei, F. habct aueioritatem tolius crealurw justus, elc. llinc lego, el-
oculos Dominus. Scd recle hubeo id esl, teneo , in- /iciunl. Auctor autem loiius creaiuiu^ isiius; verbo
—
,
venio. \\ Ai.KEft. Z tcliariai , cjip. iv, comm, 10: coguomen est. Yel, Auclor autem totiiis creaiui;e Je-
Sepiem isli ocuU .sunl Domiiu , qui discurrunt in uni- sus. .^.«^
w.v„. Sicsupra, IlomoChristus
vii|>tu, iivriiiti ^ Jes«s
v<iiii3iu9 «f cai(d uutvr eorum.
a«ior t;i>i uiii. Vide
K luc
versmn lerram. RotiTii. ^' *
Ariemoirmin, id -• est ^
, Samuelem
•
Crellium, Prajfai.,
Et seplem millia anni. MilUa Ms. Legeudiim vide- pag. 21, aiile iniiium Evangelii Joamiis, etc, haic
iiir, est, vei rril^ scpiimo miUenio, vel poiins. ut p i.iU» pervcrse :.d hypothesin suaiu traheutem, ei cori um-
siij'ra,sepiimo miUiurio nnnornm. S»'d Waikerus de- peniem. Walker.— Iia ab irenajo, velfoita-se etiaiu
jend.iui esse monel lanliim pariicniam el. Caeieruiu anli(|.iiore
aliquoChristiauo, paier generis liumani ap-
Viriorinus posi a!ios iionnullos palKJS seplimum mil- pelb.tur \erbum Jjei. Vid. lib. i\,'lrenici, c. 51, al.
Jemiium reguo Chvisti una cum saiiciis ejus postbac 5i, p, 259, ed. Massueti. Yerba autem , auctoiiialem
ceiebrando auriiuiit. cui siibs<;cuturuiM ullimiim jti- lotius creaturce in Caviaiio apogr;ipho cum huperiori-
dicium <)gdo:>sque; quH! lannm ipsa o^doas ;ib .sliis bus coi.jimcia suiit. Et vir cl. P. Wesselingius l^ro-
ad leinpora M<'ssi^« , sive advenium primum Christi bab.^ cap. xiv, pag. 117, cum nondum edila erat
relaia est.Routh. egregia ista Walkeii conjeciura, juste vel jhsiius pri
Swu. Hoc luonct delemium esse Waikerus. Ad nu.us scriptiim fui>se pro justus staluit. Cuni venero
sepiem quod atiiiiel coelos, de quihus iiu]âii»i ViciO" propler Victormi verba, quu». supia :td pag. 505 ha-
rinus, veruu) esi <ûod v.\i Oriuenes, lil». vi Contra beuiui* , Walkeri posteriorem illam emeudaiioi.em
Celsum., uum. '21 < i\T:ro'. ^s ouoc.^jdxj^ ^ y) o/wc- trzot.M- prdfereud.im duxcnm, ipsam haud dubitavi Uuicloco
appoiiere. Siquis tumeii malueriialleiam iIlain,rtM<r/or
rov 6£ou oj/ irrayyiA/ova? yovjv.f.. Idem ab OrMêne toiius autem creaturre islius, reponeiidum mihiquidem
dicluui ad fin. fpioqu»* num.':^5. Routu. videretur, auctQri aulm, pro auciQriiaim* istius op*
lii septem sp7rit.its. Verba hitc a »equeulibus disiin-
. ,
jjH S. YlCTORINl MARTYP.IS 512
hiiiajaiiiineradianiiainacieaspcctuejUS''^, etficiunl*'. A delabra aurea {Apoc, i, 13); sepleivi ()\ici\\dd\Leiii.,
Anc{()iiu\ieni lotlus creaturce justus ^"

; Verbo iMigtio- xxiii, 18); seplein inulieres apud Esaiam (is., iv, 1);
jne« J-'3l ei, sic eniui <licit paier ejus, F.riicfaiinn est '^
septem ecch^sije apud Pauiuiu, (.4f/., vj, 5)^ sepieui
eoi- nmim verbum bonum (Ps., xlv, 1). Jo.uwies evan- di:tcoues ; sep'em auiieii {Plus semel .Apoc), seplera
geiista sic ilicit: //•• prwcipio erat Vcrbnm.el Verbuni tubas i

{Jos. , VI, vel Apoc^ vni); sepiem siguacula libri
erar (ipud Dmm, el Dens eral Verbuni ; lioc erat in (Apoc, V, 1.) sepieni sepiimana^ quilms pentecosie
principio apud Deum : omnia per ipsum facta sinU, et eoiiciudiiur, si-piem septiiuauaeapudDanieieiu {Dan.,
&iitee'o facitun esi nihil [Joan., i. i, 2, 3) Er.uo prinius IX, 25); iiein quadragmta tres sepruuau;e apud D^nie-
inctuscTe;«UinB «"esl^seûudiisliomiMis ^ liunianigene- Ieiu;apud Noe «eptcm ouniia munda in arc:> {Gen»,
ris, nt uil nposlolus (ICor., xv, -ia, {!). Hoc igi»iir VII. "2); sepiem viiidicire de Caiu {Gen., iv, i.'^); seplem
V«»ri)iiuj, cum luceiu fecii , s:»()ieuiia vocaiur; cum anui remitteiidi debili [Deut.,x\\ 1); lurema cum
caNiiu». inlelleclus; cuni lerrHuiei mare, cousiiiuiii; sepiem orificiis {2/u/i., iv, 2); sepiem cnlmnnae sa-
cum solein et luiiain ca-lpraque cl^^ra, virius; cum pieiitiae iu domum i Salomouis (Proi<., xi, 1).
lcriaui ac mv^re exciiai, scieulia; cuni luunineiu linxil, Nunc igiiur de inerr.tbili gloria Dei in providentia
•pieias; cuni homiueiu beiiedicitel «anciificai, liiuur ?, videas meniorari ; tameii, ui inens parva poierit, co-
I)ei m.meu habet. B nahor osieudere. Ut Adim iilum per septimauam

Ecce septem cornua agntili (Apof., v, 6), septem reforniaverii, aique univers;e su» creaiurLE subveni-
ccuIds i)ei {Ziich.^w. 10;; sepiem ociili-(4z?ot*., v, 6) rel ^, naiiviiiiielilii sui Jesn Clirisii Domiui uosiri fa*
siaguei ^ septeni spiritus {Apoc^ iv, o); septem faces Clum esi. Quis ilaque lege Dei doctus, qnVi, pleiiiis
anienles «inle ilHonum Oei {.Apoc, iv 5); sepiemcan- Spiritu saucto, non respiciai corde, ea die Gahriel
LECTIONES VAaiANTES.
Forle Xsof^nm Houiii t Fo)7e Timoris iloiuii.
'•
Ftn-ie Eltirkiui Routii. Forte Suni agni Cavii marif
i^ Seplem oculi Deleml.
*•
Fortc Aucior :iiUom tolius creamra* Jcsus Wttlker. muet. WuHier.
•1 Forle Eruclnvil Roulh. i Forle Tubce Rouih.
^*
Forle Crealma UoutU. i Forie Donio WalH.er.
1 Forte Homo Domiiius Roitiit. ^ Forte Subvenerit Waiher.
COMMENTAnUIS.
laverai quidem CreUius pro justus roponerf', ui einen- stel. Aposiolns Paulus qui huju^ legiiimi numer
: i
dnrot, istius vcrho cognoinen esi pi , id e.*^! ei verho , r% ei cerii meminit, ;)d seplem ecclesias scrihii. » Yide
quolsupr;* iuemor;iviuius,r(»giiomeu cst verbum Dei. et alia ihidem hiinc locuni illustraulia. Walker. —
Klenim rum ad hoc pr<>b;induiu , ('hristi veri)uui Fragmenium De Canone S. Scripinrce i\noA iirimus ,
Dei UMiitiuari adtiuc:il Viciorinus locum Jnaii., i, 1,

, ediilil Amiquitniibus Medii ^vic\. Muialorius, haec
iii
sequcrelur eum legisse, ei Dei ernt xerbum. fiaCrel- habei Cuin ipse-he:iiiis aposiolus Paulus se>;nens
: t
lluiu locum reliuxisse, »'t :ugnmeui:Uiim csse , mihi pr.edccessoris sui Joauni- onliuem, uonnisi nomiiia-
relniil antpqu:)m CieMii lihruui vidisscm Barate-
, , liiu septem eccli^siis S(ril)it ordiue tali, ad Corin-
rius iii A?ili-A»7û/o«it>, seii Initio Evanqdii Joannis

, lhio>, elc. » flouTH.
Vindicaio , pnri. i, c:ip. $i, ^ ui, o. HO, uiM ijtse Septem diacones. Cons. nolam ad Coruelii Fra-
iegeuiiuni proj;ouii : Isii verbo eoijnomcn ebt De.i. gmenia de uumero di;«conorum. De scri|tlura au-
ROITH. lem diacones Vossius iu iih. De vitiis sermonis :
Ernclntnm est cor mpum verbum bonnm , LXX. »;Diacones et diaconibus crebriim esl S( ripiorilms
''Eiicvjc/y.-zo /aoota ao-^ y.oyov 'js^'jhK'i Vulgala quideiu
T, ecclesiasticis eii;im aiili(ûis. Sed ho^ pietaiis po-
habel. Frnctavd cor nieuni verbum boiium. Nihihimi- tius hahemus magistros ipiam l.tiiiii:alis. EIeg:iu-
ni\% au Vicioriuus, qui, aucioie Iliei ouymo, supra ad liores igiiur semper diaco)ius dicuul, iit gr:i'ce est
pa;;. *2')4, non a?quc laiiue :\c gnece nover;il scribere, otazovos*. > Lib. I, cap. iO. p. 8i. Teriullianus vero
erurtnluni est $rn eruclavit p-siierii au poiiiis , cor , Cy.triauusqiie . quod ego meminerim , ft-re^semper
eruci;>!imi »'sse iii'<'Hcx«*rii, alii judici^nl. Houth. habeiit diaconi , dum res faleor, se aliter hibei iii ,
Erqo priutns facnis;. eto..liep<'siium ad m;ir!.'. Cavii ('pislolaruiu cypiiauicarum inscripiionibus , ci ubi
esl, Dotiiinus i»rohouinis. Aiuitlector emeudaiiouem. iiarrai Cypriaous in
ad Successum (|U;e o>l lCpistola .
lotum vero lociim il:i I''i;ert» velim. Krgo primns factus D Episi. 80, vei 82
Vâlerianum Imp. ad seiialum: i
crcaiura hs/. secundns homo Do.-iiinirs luunaui q<'neris, res(ripsis>e. ut episcopi el presbyicri «'l diacones iu-
ut ail apoitoius. Sciliccl iii Fp. \ ad Cor. XY. io. -47. coiitiucnli aiiim.tdvtTl;inlur. > Unde videiur nomcij
Mox :»il i. 5, p- :240, verb:^ exsi^^nt, «/ Adam illuin per diacones eo iciupore usii.itius ac vulgatius ftiisê.
sepnmanam Tejormaverit, aique uuhersoi suai creaturce RoiTH.
^Hbvruiret. /« rfouio âlomonis. Sic leiênlum monet dkeru» W
Verbuni
tloc igitur timor Dei nomen hnbet. W:»l- — pro fu domum S- Qui septeni âcr.uuciilti m Ecclcsi;i
kero les'e, vuces (iu:e scimmlur, ii;« in Ms scriplie esse s!:iimint, ui obiier id nolem, plu(iui:i honim
fm-raul, ememi:inte eas C:«vii apographo; coelu pro Stpteiiariorum iiumerorum iu metiium solt^nt addu-
coelum , terra |iro lerram , sole et luua pro solem el cere, ut ft*m vel lirmeiil, vel illiisirent. Koith,
lunam, cutn terrK ac mnris pro cuni terrain ac mare l't Aajiu itlum , cic. W.tlkerum moneulem verha
homine pro hominem. Sed rcccmiitri m:iuu tiitf ram m liyccum sequpiiiihus, naliviiaie (iiii sui, cic, conjiiii{(i
super pleraqiie h;«c veib^^ srriplam Cuisse in Ipso eo- debere non cnni pritnibiis seciitus suin is pont»
, :
dice, tesl;<lur cl. T^tildius. Ego iuterim timoris pto sufirefierii pro snbvennn vull n^pimcre. Sativitniti pro
ii/)ior in:ilim leger<*. Routii 7?a//(/<'/rt/ci))i correxerai Cavii :ipoi;raphum. Vev i>anctair.
Cornuu. Cornula, ms. correxi post Apor., v. 6. autem iicbdonuidnnt, sivt» diver.sos bi.niiaJis piofeciUs,
HorTH. piocedendum eê p:a.H'C{Mt Clemeus Ale\., supra ,
Apud Paîlum. Pro Pnnlnm margo ediiionis Cavei ad liouTH.

p. 2.*)0.
}iai)ei. F. Apornl.. sed male, ei recle Paulum ; Cy- F.Q dic Gahriel nngelum Maria\ etc, Quomodo h.vc
priauus de Exhorlaiioue Mariyrii, pag. 125, cd. Aui- aiquc caJlera ijujuscemodi &ibi r.ollcgeril Vlc.iorinus,
;
,
3i: FIÂGMENTLIM t)E FABBICA MIJNI»!
aiigeium Mariai virgini evangeliiasse, qua <ile liraco a <|"''» souioies suni ci aliis angelis et hominibiis.
Evmu seduxil; ea die Spiriliiin saiicluiii .Mnriani vii'-
•
IIXII.ICIT r«ACT\U S VICTOUIM OE FaBUICA SltNDl.
gincin inun<!asse, (|ua Incein fccil;ea (Jie in oanie
esse convorsuni, qu:i ierr;ini el nquain fecil; ea die Primuit ex codhe iambeHmno edidii Ciil. Cuvius in
iu l:»cie essc?conversuni, (jua sleilas lccil, ea dic in {lliMoria Liiler.y ioin. \, p. 148.)
snnguiiie. qua lerra el aqna rajlns suos edideruiil; ea liiierprelalioneiit qufi' sequilnr, Eanice, c. vi, comm. S,
dle in canie csse conversuin, ijua die lir»mineio de commernorai S. nicroutjimts, epist. ad Oamasiinif
bumo inslru.\rr; ca dio naluin e»sse Cinisiuin, qua lio- l. m, p. rilS, ed. Marlianwi.
minesn finxit; eaileni «*
die esse passuin, quo ''
Adani
Se.i' iilic mii i**\ ScrapliinO» sexaUe (Uteri[lM.\\, 2),
el
cecidit; ea dieresurrexil ^ a inortuis, qua lucein fecit
Vicioiintis nosier duodcciin iiposiolos inierpre-
ilucnanilalcin qu«»que sunni sept«^nario iiuincro con-
talus esi.
summat, naiivilali!^, inranli:e, piieiiiia», adolo.sc<'nli;e,
D^ S. Victorini I nierprelalione Ecclesiaslis , c. iv»
juvcnluiis, perfeclieielaiis, occasunT^. Judai^ quoque
comm. 15, ilfi S. Ilieron.y Conini. in Ecclesiast, ail
liumanifatetn suain eiiani liis niodis osteiiiii, cuinesu-
loc. 1. 11, />. 741.
rii, silit, cibum potunique dedit. cuin ambidal, eas
e.ssc scit *, cum supcr cervicaiein f
dormivit iJ/arc., g Orig.?nes ei Viciorinus non miilium inier se di-
IV, 58) ; ciini auiem frcta aul procella o pctJibus in- vwisa senscnnu. [Ntsl geueialcm enim iliain scnien-
grediiur, vculis iinperat, jegros ciiral , ci claudos liani, quie oinnibus pale!, quod mciior sil adolcscen-
vefonnal, cfecos cloqueniia insiiluil ^ videlo Dominum lulus pauper ei sapieus, quam rex senex et insipieas,
se esse nunnari ejusdem ', el (juod iVequcnior evenii, ul ille per sapieniiam
Duodeiiario iiumero dicere i ut supra memoravi, snam eiiaiu de carcere regis cgrediens impcret iiro
peivduodenas lioras bifarie divisus esl lucis ei nociis, doininatore perverso ; ei re.v insi{)iens perdai impc-
perhas nauujue lioras, menses et anni et tempora et riurn, (luod lenebat : super Cbrisio et Diabolo bunc
SJBCula compulanlur. Con*^liiuia ^ sunt ilaqiie sine locum iojerpreiaii sunt, q«od puerum pauperem et
ijubio autem i diei angeli duodecim, noctis aMgeii sapiciiiem, Cbrislumvelint piierum, juxla illud, mag-
duodecim ,
pro nuuiero sciiicet liorarum. Ili suut nuin libi esl vocari le puerum uieum (/srt., xlix, G)
iiamquexMiii lesies dierum ei iiociium (Apoc, iv% i), paupcrem vero, quia pauper facius e.st, quum dives
qui sedenl ante tbronum Dei, coronas anreas in ca- esscl (11 Cor.TJii , 9) ; el sapicnicm,quia proficiebat
pilibus suis babentes, quos in "• Apocaiypsis Joan- jeiaie ei sapientia ei gralia apud Dcum ct boutines
nLs apostoli ei evangelishie seniores vocat, idcirco (Lmc, n,com»i.?t/f.).lsienaiusesl in regnosenis, elc.
LliCTlONES VAlliANTES.
» Forte Ea WalUer. Forle excidit Sufdos faeit auuire, et niorluos resti-
C i»
i> Fo te Qua WalUer. ^

luii Roiiifi.
^*
Forte Rfsnrrcxisse Wallier i Forle Niuiliare eisdein Roiith.
*iFortc 0(Tasus Waiker. i Fote !>ics Routll.
^ Forte F.t spcp.ssii. Rontn. fc Fo/7^C.onsiiiuli Wallier.
f For/<^Ceivicalilo«//z. i Deleud. k.Mie.m ail Walker.
" /''or/(? Procellosa Veleto aut Roulli. "* Uidelend nionel Walke4\
COMMENTAIUUS.
perinde atque aiii veieres iiaciatores et e'irono!ogi, i.wcus eloqnenlia insiiiuit Eloqueniiam Ms , clcioUos
vix opera* pretium est , ui quis o^^tenoat. Panlo [)ost aniMUc pro clai(dos» Dixerat, rlaudosreformat. slaiini
in Cavii apugiapbo posilum est mundnsse pro inun- a.iie isiiid, ra^cos eloquenlia instituit, Hic vero propier
dasse. Uoinu. -seplfuarium numcnnn, do quo tol YicloniHis liabel,
lla die in carne esse cunversnni. qua (trram, eic. Non vix diibilo (piin bujusmoili qua»dam illc ad(ii<lis.set
convenirel hoc cuni ilk> ad iin. 15. ea die in curne esse surdos fiicit audire, el niorluos restilnit. Conf. Luc, vii,
ionvfrsuin^ qua die lioniinam de hunw insiruxii qiiod ,
2*2 Itiiorca .Molii'» sarden.îs in fragiiiento Libri de
facium esse «^stvMidilor libro iienesis riic sexto. duiu Incarnutione Clinsli iia scribil : Siq; yio o» oy.oO t-
tena cl atiua die ferli') appamisse tiicuniu»', uis! aias pv zai 7Vjp',i-oc tsaiioc o av-o;', ?(/.?• 3vo aOrov o'j<jiy.;.s-t-
Cbrisli uicarualioneui in ulCioB. Vlrginisliiec quidem rrToiTaro ny.h' t>3v /xiv OioTrjTK czOtou Blv. twv cr/y.si-uv
inielliî dehere. Coide» verha paulo supra ad \m. 9, h r'n r[.t.i-iv. ro y-Jra t6 iuT^-ziTfj.K, tjqv 5?
cf.-jOpoiiro7Yiru
ci nol iii Fiagnienl, I Clnonici Africani vo!. u, pag , c/.vxov. fiv Toi"' Tcf.axovTa yâo-joig toac tt/oo toO .3a-.TtC"-
259. KoMU. waro?. UOLTu!

Qua lerra ei uqna ((etus suos ediderunt. lloc factum .\untiari ejnsdem. Duodenario nuniero dicere. Lo-
^8. At vero .suh cuiu uuMido-i.s-imum iln (Mueudes JSuniiare ei*idein,
die quinto esse dicilur ad p. 250, I. :
edidisse aqua quiriem Iradilur die quinlo, terja autem Duodemirio numero dies. Lociorem cniin ad initimu
die ^-exio. Holtu. comiMcnianoli sui ad p. 505, I. 5, millil aucior.
Lapsum esse II U Tlf.
F.u di^ esse passum, qua Adum cecidit.
Adam eo ipso die, (pio illuin creHvisset Deus , omnes Computanlur cic. Ms. compuianiur constiiula sunt.
lere siaiuuni. nouTii. Ilaqui si>ie dibioaulem diei. Wilkermn verba iiit';r se
Ofcusus. De fr:orle vo^ inierdmnadbibetur. liouTii. aiiler (lisiingu<M)t<Mii, «•{ consinuti scrib.Mitom, dfleto
Vox nulem., iu;oj;is so<|uendom esse Ouco, qiiaui viros (loci.
F,as ease scil. Vvr. scriheuriuiii , ct seces>.i^.
enim secessif vet. faiino iuicrpieii soi»*un»>. V«M-bi ad Cavii marii?. (jui pariic. ei addu il anie constituta
causa, (>/m nutem ajidisset .lesus, qnod Joannes irndi SUnl IJOCTH.
tus esset, »e<essil [y.-,Eyco>m(7z/i in Goiiiwnm {Mait. iv, Onos\iii\. Del'Mi'iumaii in WallcErus. Mious recte.
--r:. :.....
apoca[qp»i m apographo Cavuiuo evsi-d. IiOltu.
l^). SertadCajvii rnaiLMnVm
'
*
"' '
leaendum esse (M^niicimr " '
lioc loco proplcre.-^

ipicns pro ea^ .Vlo.\ cervicat legenHum piilo pro (^rvica- Sex akc, otc. Viclorioum, (pieui
liouTU appellal «osfrN»i Hieronymus, quod e s(MMpt(n'ilHi^

p roceliosa, pro freta aut procella.
lein, ei freia
315 S. ViCTORINl MAKTYKIS FUAOMEiSTUM ;t6
be Vicionno ila scriha S* Hieronymus, Advers. Ud- A iê eudem Sententvt iia S. Hieron. Convm. in Kiech.t
vifiium,i,\\\p.U\, c. 56, <. m, p. 952.
Oe Yietorino iU nssero, quoU el »Je Evangelisiis, Neque euirn juxia judaicas fabnias,qiias illi OcvTe-
fralres eufi) dixisse Doniini, non (ilios Mari;»* : fiatres cwc-eib .'ippellanl, geuMnaian» et auream de enîo ex-
auiem, vo .sensu, quem iiuj[)erius expoijUiinus, pro- peciamus liierusalem, nec ruisuni passuri circumci-
pinquitaie, non italura. sionis injunam, nec oblaiuri iaurorum el arieium
De SeHieniia qmdam Vicloriui, alioiuinque, ila

victimas, nec sabbaii oiio dormiemus Quod el mniii
nosirorum, et pra^cipue TertuUiani liber, qui inscri-

S. Hieron. De Viris Jll., c. 18.
bilur de Spe fideiinm, et Lacianiii iiiglilulioHem vo-
Uie {Pa}uas) dicilur mille ainioruni judaicani edl-
lumeu sepnmum pollicetur ; ei Victorini PeiabiO'
disse 5gvri/)w(7tv, quem seculi suni Ireineus et Apol-
nensii epiic<»pi crebnK exposifiones ; ei nuper Se-
linarius el caHeri, qni post resurreclinnem ainiil in
verus nosier in dialogo, cui Galio nomen imposuit.
carne cum sancils Uominum regnaiurum. Teriuliia-
El nt Gra*cos nomineu}, el primuni exlremumque
nus quotiue in iibro de Spe iidelium, et ViciGrinus . , ,,-
r.,^f- • . • • •
o conjursgam,
^ Ireuaûs et ApoUinanus
*^
Pelaoionenmj f .
ei Laclaniius liac
I
opmione ducuniur.
,
B
COMMENlARIUS.
Ecclesiasteu inier aiios S. Scripiur c libios» aii idern transcribere suporsedeo. Rohtq.
Ifieroiiymus De Viris illasir. a lue huic Iragmenio i)e VictDrino id assero, eic. Helvidius, dum perpe-
prittllxtis. HoLTU. Luam oppuj^nabai S. .ViarisR virgiaitalcni , Vicioriui
Senis, etc, eic. Cum non con<;let , ulrius Undein verba quiedam addu.Kcrat. ilouxti.
siut verbu isi:jec , Origeuis ,an Yiclorini ,
plura hic
Commenlarimii (1) scripsisse Victorinmn in Jonnnis 14, cap. 1, Aîoe. : ei capUli erant
Capul autcin ejns
Apocidypsin, iradii. {lieronymus supra De Viris ilL., nibi. e»o., JMierpretatio isla /« capilits a//r/.s abbaium
:
p. 255, Ad lr;»<*.tatum ;uiiem qiiod alliuei in lumo i <?.s/ nuiUitudo Ileruin ad comm 18. cap. \iii ?iunie- ;
Bibliolliecce palruin purisdnce edituin, (jiii Vi<'.iorini no- rus ejus nonicn fioniinis^ et numerus ejus sexcenii sextt'
mineinscriptusesl, dicenduiucnni TiUemonlio, flfêin. yrni.a sex, posl mnlla alia lioc addilum est ; Item atiud
Kccl.f \<m\. V, nol. 2. ui S, Victorin. l.ardneroqne c.jus (aulichrisii) nonien ijothice , quod p^.r se Ixqut^.bil^
De Emufj Fide. p:ir(. ii, lib. ?, cap. 56, p. 196, elc , id e.sl Vi-JTi) ..ty.h; , (iuod eodcni niado yracis iiilc.ris
,
quidem (muu tihnnn iutsse, ei nonnuHis

inierTpolatuin conii/ulali y', ires^ s', (inJntine^ elc. Signilicalur auiem
iu locis mutaium, seu uMJorem lamen parlem ejns a Gensericus Yandalorum rex, (jui sa,'culo qiiiiito caiho-
Yictorino revera scripium, idque eo magis ipmd iu , licos iu AlVica vexarat. Alia miito , sed note.s iector,
piurimis rebus commenlarius iste cuiii iilo be l'\(brica . qua»so, in eodcm opiiscuio non taninm qm)d iii fine
Mundi rraginenio, posl Cavimn nunc ediin, piilr.lire adv<irsus chiiiasl.^s scripium e.icia!, sed scholia adi iu
^'
convenial. Courer ei Ceiilier, llistoire (jenerale de^ lotuui capui vicesimum eorumrjem senieuii3& oj)po-
Auleurs sucres el ecclesiastiques, lomie lii, cap. "21, § 5, sita ; eisl , prout de akero comnieniari(» ageiis olim
p. 540. lunavii Cavms, Viclorinus in <'t)mineniario sm», llie-

Age veio, breviora (jiKedarn Scliotia Viclorini in r^mymo id diserie Iradente, cliiliaslarum erroi-i fave-
Apocahjpsin qiiaî posl l.niinio jam reducia sunt a rii, idemipie pr(d'ecto m
rraixmenio , quod supcresi,
Gallandio, qua.' primus ex casinensi codtce edider.U i>t.' fubricu Mnndi fecerit. Sed hicc hacleiius. Poe-
.
Uasiiins Milhinins monachus cusinas, Boiionia', auno malum, (juie Victorim» aonuulli atirilmerunt. nuliunr
•15c»C>. Aiique Gallandjws, in BibliotlisCiV palruni siue pari gandel tesiimonio ;iiqu(i breve illud carmen :kI-
i. IV. p. 6, se nnllum dniiiliiri, si virisdoclis pe.jspecta iiuc e.vtans de Crnce Domini vel di'. Puschule, inscri •
hujusce opuscnli editio nuira adeoque, pcnai a ruissel, pium, cujus duvjs piiiti«*s versns Vicloriuo adscripsit
€ quiii Scliolia^tamquam genuimmi Yiciorini reiiim Beda veuerabilis iu hUti\Ui de Locis Sanciis ^ cap. 5,
excepisseiii aûoviss(»niquc simul sobdilitlum om-
; pag 489, lom. in, ed. Basil. : i ,. Qua dncius o|>i- .
nino esse, utpoie mire inlerp<.»iamm. Coimn;îila- nimie, » inqiiii iJ-jd , « Vicioriuus lîciaviensis anli-
i
rium lllmn in .Apocaiyiisin (jiii sui» (ijus noinine in, stes li^cclosia;, de Goigotiia scribcos ita iuchoai : »
pairum iJibliolbecis circumlerlur. » Sic ille. Qnan-
Est locus, ox omni raediumquein crediaius orbe,
qnarn vero vesligia nnliquioris docirinze i?» liis bre- GolgoUia Jiidêi patrio coguOiiiiue dicuiil.
vioribus sclioiiis siibinde deprchef^di inlerpolala la- ,
men islba;c ab :iiiquo male lerirtto luisse mihi vide- Yerumlameu seutenti:« iilorum liaud refragor. qui
banlur, si modo eadem ail VicKninnm leriit sfecnli ,
propier styli diltereniiaui a Vic«i>rino cirmcn abjudi-
scrijilorem vere periinerent. Hviai. iti illis ud comm. ^ carc velini ; nani latinc ioqni aiicior poemalis vnle-
tiir, idipuKlde Viciorino in iraci.aiu De Fabrica Mundi
(V) Qnainvis admisorinnis Vicloriniana scholia qofe iitc
vix diceurium. Pacnllas enini piire et emendaie scri-
nosler res!'Uil comnientuto!', inelms lurneu visum cst no-
bis notare quui "de scUutiis in ApOi*.alypi,iu Uoulh ceu-
bendi in cumulum sancii mariyris laudum, teste plu-
.suerit. ribus iocis ilieronymo, iton acccssii.
3!7 S. YiaOBINl SCHOLU LN APOCALYPSLN B. iOANNIS. 518
SANCTI VICTORINI
EPISCOPI PETAYlOiSENSlS ET MAKTYaiS
SGHOLIA m AXÔCALYPSIN BEATI JOANJNIS (*)•
INCIPIT Exposmo.
£K OilPiTE PAIMO. A hominis. Similem dioit post iiiorienri devlciam, c«m

asceiulisset in coelos, adunaiain iii siio co; poie ctiiu
i, ApQCulypsiS Jesu Ckristi, qmtn dedit illi Deus e( spiriiu glorijfi suic, quain recepii n Paire poiesiaieai,
aslendii iervis suis qucs oportet fieri d(o, el significa' 15. Quasi filium homiim ambulantem intvr wedium
%it, Beali qui lcgunt et qui audiunt sermones liujus pro- candeinbrorum aureorum. Inler inedium dicil eccle-
phctite, et servanl quce scripta sunt. Principiuin iibri siaruiii, siciil in S:!lonionedicilur:7nfgr «ej«i*fa.'! jus/o-
beutiludiuem legenii, oique audenii, ei servanti nim ambniiibo {Prov. vm, 20), cujus aaiiquitas est
promjuii, ut leciioni siudcns e.\inde opera discat, et iminori:ilitas, et mnjesiaiis origo.
prxcepta custodial. Vesiiium talari. In vesie lalari, Id est sacerdotali,
i.Gralia vobiset paxab eo qui est, el qui erat, et carnem qiKC corrupla esl (2) ad morlem, et habei
qui ventiurus est. Est, quia permanet. Kral, (|uia cuni per passionem s.icerdoiium, aperiissimo tradiinni.
Paireomniaiecit, et nuncex virgineiniliunisumpsii. Et prwcinctiis erat ud mamiilas zona aurea. Mamillrc
Venturiu est, uiique ad judtcandiim. ejusduo sunt Tesiaincnia,etzojia aureacliorussanc-
El a septem spiritibus qui in conspeclu ihroni ejns sunl^ tormn est, ut auruin per ignein piobaium. Alitcr,
Sepliforuiem spiritum in Esaia lt!gim«s (£»«., xi, 'i), zoiia amea acciwcta peciori conllainm conscicinlam,
spirilum videiicel sapieniiw el inttUecius, consilii et ^ eipurum spiritualenKiue indieat sensuni, qui iradilus
fortitudiniSf scicniioeetpislatis, spmtum timoris Domlni. csl ecclesiis.
5. jE/ ab Jcsu Clirislo qui esl teuis (ulcHs^ primoye- 14. Caput aulem ejus et capilli erant ulbi tanujUimi
nilus viortuorum. Iii Innniiie susc«'plo periiibuil tesli- lana uiba et tumjuam )iix. lu capiie candor osieiniitur,
monium in mundo, in quo etiani passns, siio nus Caput uuiem Chrisii, Dens esl {[ Coi., \i, o). \n cd'
sanguine soivli a peccaio, ac debellato inlerno, pri- pillis albis abiiaium ei't inuliiiudo {T>) , laii;B similes
ino resurrexit a mordiis, ei mors uUra ei nondomi- propieroves simplices, nivi, proptor iunumerabilem
nabilur {Rom. vi, 9) : ipso auiem regnanie inundi tutbain candidalorum de coelo dociorum.
regnum desiructum esl, Oculi ejus siciU flamma iijuis. Prx'Cepla Oei suni
6. Et fecit nos regnum et sacerdoles Deo et Pafri suo, qu;e credenlibus minislrant iumen, incredulis auiciu
}d esi omnium iidelium Ecclesiam, sicui. Peirus quo- iiu;endium.
que aposiolus dicit : Gens sancia , rcffale sacerdoiium 46. Jn jacie auteni ejus claritasul sol. Claritas quod
{iPeir., 11,9). dixit, appdritio iilius fuil qua iocuUis est homini-
,
7. Ecce veniet cum nubibus, et videbit eum omnis bus facie ad laciem. Sulis autem gloria minor est,
oculus Ouienim primoin susccplo hoinine venii oc- quam gloria Domini ; scilicet propter ortum et oc-
culius, posi paululuni in mnjestaie et gloriaad judi- ^ casum, etrursum orium, qood nalits sit et passus et
candurn veniel maiiifesius. Quid auiem dicii? resuiTcxiU Idco dedit simililudinem scripiura, assi^
12. Ei converstti vidi septem candelabra aurea, et in inil«)nsfaciem e]us glmiai solis.
medio sepiem candelabrorum aureorum simitem filio io. Pedes ejua simiies aurichalco lanquamin for-
«.OMMENlARIfS.
{{) UaJcSchoiia S. Yictoriui, Bonoiii;e, aiiuol558, Sed alicubi iia friget, ut vix iilmi homiiie docto
pnmus edi<lii Basilius Miliaiiiiis monachus (lasiiias dignum tenêas ei in dubium auctorem voces
, ,
ex ms. cotiice biblioiiiec;e Casisiensi-;, qiii ei adiio- qnod iniv-rdum videauir reccutioris ciiju-pi;im ho-
laiiones adjecit. llanc oumium priin im ediuonem miuis nou crudiii eommeiilaiionem redo-
admodum
lypis eseudendam curaviinus miie siquidem inter- : iere : ut abbaium appeliatione. iNam (juo
lieic in
poiata?» quai ii; liiiiliuliiecis Pairum nccnrrunt tempore Viclorinus ilornlt. Aiiionius prunus abbas
pauloanterior fiieraL, nisi quis dixerit moiiachisuium
(^) Carnem quee corrupia esl. riunc lociim , insi lisque eo ardenlei liomiiH^s complexos eo lempore
quid uuispiaiii affyrai jueliiis , iin cnperem emen- finsse, 111 pleriipie abbates exsuieriut, Quid qiiod
dai'i Curitem qum carruptu non esi in morie ei habet
: nbbaioruin eiiani scri|>Uim reperi ? nisi quis lurte
,
per passionem sacerdoiium, aperiismne iruduut. 1) judicet abaiorum lirgendum csse quam susfdcio- ;
Abbaium e.^t viultitudo. Opu.sculuni sane docUnrt nem mibi .saiis fuerii. ii)dica?se, cum liuilau» ceruim
(j)
et uliic si universuui aUeadas cl de quo ainare in lanla rei et corritpti escmpUiiis jgnoraiioiic ralio-
, ,
auciort>m , et ei d^f^bere te pluriinuui lubens iaceare. nem assiûaie quei)ni.

;
m S. VICTORINl 5;CH0LfA 520

nacecon/lato. Pede.s aposiolos tlicil, qai, per p:ts»io- A lora ejnssieilas sepicin dixil : qula Splriius sancins
nein. confiati, in universo orbe veibuni ejus prGetiica- sepiiforniis viiuiiis dauis esi in poiesiale ejus a l*a-
verunl; per quus eiiini ainbuiavii pra'iiir:iiio, ineriio tre. Sicut Peirng ad Judeos exclaiuavii : Dextera Dei
pedes naji)iMavii. Unde ei propWela unlicipavit di- exullaiua acrcplum a Patre Sptrilwn effuUit huncqnem
cendo : Adortiuiinns in loco v.bi sleierum pedes ejus. videiis cl mtditis (Acl., ii, 33). SeAJ et Joaiines Bap-
(Psfl/m.cxxxi, 7j. Quouiaiii ubi iiii piimuni sieieruni, ilsia anlicipaverai, diseipnlis suis dicendo : Non enim
el Eeclesiaih conliruiaveriMU, iu esi in Juua-a, ibi ad niensinam dal Spiriiuni UeuH. Pu'er, inquil, amat
oniiies sancii conventuri sunl, ei iioniiituu) suum Filiuni, ei otmtia dedil in vinnu ejus (Jann.^ ni, 34,
auoraiuii. 35). Islce sefuem sieliai son! sepiem ecciesia' quas
16. El ex oTe iUiu:i (fladins e.x uitaque parte acuius noniinat in Vijcabniis suis, et vocai eas ad quas fecli
procedens. Per gliniiuni r)is acuiuin de ore ip ius cpisiolas. Non quia ipsaj sola; siinl Ecclesiie, aul
einicanteni osiendiiur, ipsuni esse. qui et nnnc evan- principes; sed (|Uod uni dicit, oinnibus dioii. Nihil
gelii verbnni, ei prius per Mosen legis noiitiain nni- enini dineruni, ut ex ill;i raiione quis paucorum si-
verso orni proiulii. Sed quia ex eodeni verDo in oinne miliuni inajori nuniero anieponat. In toto orbe sep-
genus liuinanuin, lam Novi quain Veteris Tesiamenti j^ ieimaiiui ecclesias <mnies, sepieni esse noininaias,
vindicaiuru» esi; ideo nis acuius connneuujraius est- el unam esse calbolicatn Paulus docnit. £t primuni
Giadius enini ntiliiein arniat, giadins hosiem inierli- quidem ut servaiei et i}»se typum sepieni Ecclesia-
cii, gladius deserioreui punit. Et ui osiemierei apo ruin, nou excessil numernrn. Sed scripsit ad Ronia-
SiOlis quod judiciutu annuntiabal. ait : A'o/i veni pa- jios, ad Corinihios. ad Galalas,ad Epbesios, ad Tiies-
cern miitere, sed gladiam (Matlh., x). Et poslquain srdoniceuses, ad Piiilippenses,ad Colossenses Posiea
consummaveratparaJiolasailad iilos : inteilexistishiec siiigii!aribus perssuiis scripsil, ne excederet numerum
omnia? Ei. dixeruni^ ita. E( aajecil : propierea omnis seplein eecittsiarum Ei, ii» brevi contrali<'ns pra'di-
scriba aortus in reyno Dei similis esi licmini pairifami' caiionem si{:»m, ad Timollienni sic ait ; Uiscius qua-
lias proferenii de ihesauro suo nova et vetcra {Mauh.y liter debeas conversari in Kcviesia Dei vici (l, Tim.. iji,
xiii, 51, 52) : nova evangelici verba apo<tolorum 15). Ilunc lypum et ab Spiritu sancio per Esajam
veiera. legis ei proptielaruni pra»cepia;xe! iuee de ore pnedicare Iciiimus : De septeni muUeribus (jme appre-
suo processisse lestatns est. Seu et Petro ait : Vade hendernui hominem njium {Esa.^ iv, 1). Unus lioino
ad rnare ei niiile huinuvi, ct piscem qui primum ascen- Cbrisius est, non ex semine nalus: sepiem vero mu-
derit., iolle, et aperio ore ejus invenies ainterem , id esi (] lieres septem ecclesiie suni. panem accipienles suuin.
duos denarios, el dabispro me ei pro ie{M((tlh„ xvu, et iimicis suis velatir, quie poscuni aiiferri imprope-
26). Et David simiiiier per Spiriium ait : Semet io- rium siium, (nntmn ut nomeu illius vnceiur soper
cuius esi Deus , duo hcec andivi [Psaim., lxi), Qnia illas. Panem Spiriium sam:tum, qiii nniiii in vilam
seme! decrevii ab initio Deus, qood usque ad fmem aBternam, sibi videlieel per credniiiaieni promissam.
futurum ess. Deni(|uc cum juuex sil ipse a Paire Tunicie vero surt*, qiiibns coopeiiri ?e ojuanl, immor-
consiiinluspropier hominisassumptionem, volens os- laliiaiis est gloria, de qua Pauliis apostoliis aii :
lendere quoniam verbo pr*dicaiionis judicabnnlur Oportel^crgo corruplibile hoc induere in corruptioneniy
liomines, ail : Pitiaiis qnia ego vos iudicabo in novis et viortale hoc induere immoriutiiatem { 1 C.or.., xv,
simo die? non, sed rerbum (inqni!) quod vobis locuius 55). Auferri voro iiîproperium smiin poscimt {'!), Iioc
sum, illud vos juulcabil in novissimo die {'loan.^ xu^ esi.emmidari se a peecalis : improperium enim cil
48). Et Pardus de anteciirisio ad Tbessaloniênses peecatiim prisiinum, quod anreriur in baptismo, el

ail : Quem Dominus Jesus interficiet spirilu oris sui incipiunl vocari iiomines cbrisfiani ; qmui esl, inmO'
(II Thess.. ij, 8). Et Esaias : Spirilu (inqnil) labiarum cetur nomen tuum suprr nos. In bis ergo septem ee-
iuorum interficiel impium {Esa., xi, -i). Ilic ergo bis cle.îis, uiiiiis Eccieî;c catiioiicue, fideies sunt, quia
acutus gladius csi, procrdens de ore ejus. I) una iu sepleni per qualilaiem fidei et eleeiionis
15. Et voxejUH tamquam vox aquarummuUarum[\}. e<\. Sive ad eos scribens. qiii laborant in s.ecuio, ei
Aquai mullre, populi esse inielligmMur, seu doir.jin operanlur (5) de iVugalitaie siioruni laborum, et pa--
baptismi,'qiiod einisii per Apostolos dlcens : Ite, do- lieiiies suni ; el cum videani bomines quosdam in
cete omnes iiente&^ baplizdnies eos in nomine Patris et Ecclesia dispensalores el peMiferos, ne disseniio li.î»,
filiiet Spiritus sancii \Maith., wvin. 19). poriaiit. Admonet tameu cos de amore, ut in quinus
16. Et habebut in dexieru sua siellas sepicm. In <lex- lides eorumdeesl. agaiu poeniieiitiam. Autadeosqui
C(»MMENT\mi'S.
Et vox ejns inmqunm vox nqnarum mularvm.
(1) ralio a nobis ubioumqne aliqiii I emeiuiavimiis , con-
NoM miralniis lieie ei aliis pranere;» incis ali<|iiot liniio reddcnda hieiii; cum illud laiii liriiiiiin es» el
apnsio!i verba inverso ordinc legi < nm paalo posi , per se planiiiu , nt a quOfjuam «juin iia sit sciiben-
scvi|iioirm imnc nostriim aUirmanleni audieris, in dum, diibiidri noo possit : nam omoia per.s<*qui
iibri biijus iulerpreialione non verboriim orînem . pro|iee5set iiiliniiom, nsque adeo siiigiibi pi**ne verba
ant texius conseijueijliaui sed rerum iiileHigeniiam perlorbaia ei rorrnpia erHni.
kcioreoi sei|iii debeie. (5) Opt-runlur. (Iredniet ioi lioe verbum pro rivuh.l
(2) Auierri vero nupropcYinm snnm poscunt. Nos u.surpaium ab aucture fuisse el dispensatores pro ,
illud poscuni ex siiperi(n'e lectioui; d(» nustro addidi-' dissii-âiore^. ponant deni pro fenmt ( qua' diucvo*
nnts, ul locu!i(>nein clariorcm efnceremus, Meque ces e vesligio seqnuulur j dixisse.
: :
321 IN APOCALYPSIN 15. JOAiNMS. zn

iu locis cnKldibiis inhabitaiit iuier pttiseculores. \\i A (orles suni iii fide, ei noii expavcscuiu pf^rsecmio*
pcrsevereiil lideles. Aut rid eos qui, snb praiiexlu mi- uein ; se<l (|uiH ei in illis suni , (jui proui suiil ;id ilU-
sericordiu;, iliicifn peccala iu Eeciesia taciuiu, elaliis ciias peruiixliones, ail
facieiida oslenduui. Aui ad eos qui suui iu Ecclesia 14-, i(i. Hubes ibi tenentes doctrinani Hatauni , qul
laciles. Aul ad eos (jui nei^ligeules unuiine taiiiuni docebut in Huluc miuere scandaiuni coram (iliis israet,
chrisiioui sunl Aui ad eos qui Ijumiliier iiisirucli fdere, et fomicari : iia habes el tu teuenies dociriaam
smil, ai in (ide iorliler persevereuL Aui :id eos (jui Nicoluiinruni , sed puijnabo ciun illis in yiudio oria
Sludeiit Scrlpturis, cl i:ihor;»nt cogno^cere aiT:»!ja »'«î. Id est, ijiiid pra;cepL«riin dicani. et quid fiiceriiis
praidicationis, el Dei opiis iacere noiuiit, id est mise-- coiilerafn. Nain B.ilaam ( ISuni.^ ji ) doctrina doce-
ricordiain ei ainorein : oiUMihus pueiiiieuliam deiiun- hat Halah mii(ere scaiidaium anie oculos liliorum
tial, oninibus judiciuin anuuntiai. isiaei, esse deiibaluin , e: lornicaii; id (juod olini
accidisse notum esl. lHe enun Ikic cousilinm dedit
KX (JAHTE li.
regi Moabitarum, et scaiidaiizaverunl pupulum. Sic,
^. Scio iai)Oteni tiium , el opera et patienluim iuquii
,
, iiiler vos haheiis iaiein iieneiiles dociriuuui,
iaam. In prima episioia sic ail , scio le iuuoraie ei ut sub pra'textu niisericordia; aiios viiiiireiis.
operaiî, video paiieniem lc esse : nc putes 4ne ionge 3 17. Qui vicerU dabo iiii ,nanna abscondnum,
, et
niorari a te. caiculum
liubo iili candidum. Mhduh abscoudiiuin
El quia Hon potes poriare malos , ei qui se dlcuni imnioriaiitas ess, gemiua uiba adoptio iu iilium Dei;
Judceos esse, ei non sunl , ei invenisti eos menduces nojuen novnin in calcuio scripium
,
, Chiislianum esl.
ei patientiam liabes proptev uomea meum. Hxc uni- Qu:iria classis i;obiiitalem lideiium ()pt*f;intiuni
versa ad laudein spectiini, ei laudem non medio- quotidie, ci majora facientium opera signiflcat. bed
€reui : et lales viros , laleinque ciassem , ac lales 'el ibi esse qnoque faciles iiomines ud illiciias paces
cleclionis houiines oporiet oivinino admoneri , ne, dandas uovas propheiias atlendendas, ostemlit, et
el
istis Dei i)onis concessis, fraudentur. ii%c paiica aixit arguil, el pra^monel ca;ieros, quiuus non piacei hoc,
HQ tiabiTe adversus iiios. qui cogiioscuut nequiiiam adversam, quibus niaiis ei
4, 5. Et charilalem tuam prisiinant reiiquisli , me' doiores inducere qunerit in capiie rideiium ei peri-
mento unde excideris. Qiii cadii , de alio cadit, iueo Guia ; et ideo ail
dixit, unde; quouium usque ad novisîiuuin , ainoris 24. Nonmitlo super vos uliad pondus. Id esl, non
opera exercenda suui, quod est piincipale manda- dedi volus leges , observationes et unera quod e$t
,
tum. Deni'|ue iiisi ii.it, minatus est movere caHde- aiiud pondus.
labruin de ioco suo, id est spargere plebeni. ; 25, ti(j. Sed quoti habefis^ teneatis, dvnec veniam;
6. Sic iiabes ei lu odire opera Nicolaiiarum. Sed ei qui viceru dabo iiii potescatem super omnes gentes-,
<piouiain ct ipse oderas (enenies doclriuam iNicoiai- id est , judicem illum conslituam inier c«ieros
larum , laudem exspcctas. Odire auiem opera Nico- sancios.
lailaruinquai ei ipse oderat, hoc ad iaudem spectal.
^8. Ei dabo iili steliani mamiinam. Primani resur-
Nicolaiiaruia au(em opera eranl ilio tempore iicti
reciionem sciiicet; promisit stcllam maiuiiiiani, quaa
homines et pestiferi, ({ul sub nomiue Nitolai ininistri
lioctem fugat ct lucem annuniia;, id est, diei initium.
iecerani sibi h;eresiui, nt deliL>atum (1) exorciz;ire-
tur et in:inducari possei : el ut quicuinque foruica-
Ex CAmE ni.
Quinta classis coilectio vel conversatio sancioriun

lUH i^ssei , octavo die pacem acoiperel ; ideo collau-
dcclarat homines ncgligentes, et ali;is quam ijuas
dat ilhjs ^d qiios scribil ,
quibiis talihus ei tam
oportet ih s:'..'Culo agetiies operaiiones, nomine ian-
:aagiiis viris pruiuidit iignuin (piod est in paradiso
tuiiimoiio clirisiianos. Ei ideo hortaiur illos si quo-
Oei sui,
inodo reversi a negiigeBiia i»ossint salvi esse, ct ideo
Sequens epislolo sequcnlein conversaiiouem alte-
aii :
rius ciassis el coiisuetudiueiu detegii. Deuique ait :
9. Scio tribuiutionem tuam et pauperialem, sed dives £> ^- Esio vt%iians et Aônfirma aeiera que monlura
€s. Scit enim apudse laiibus diviiias esse recondiias, eraril non cnim inmmi opera lua plena coram Deo.
:
et detraciaiioneui deJud.eis uegaute^, dicuni se esse Noii enim satis est arborem viveie , et Iructum nou
habiue; sicui non salisest ctiristiauum dici, ei Chri-
Judaôs, et noii smit, sed synagoga siiau*, quoniam
ab auticlirislo coiligiiutur, ipiibus aii :
sium coniiteri , ijisuin vero in opere nou Iiauere , id
10. Fmo (idelis usque ad mortem. iUi perseverciU est ejus pra^cepia non fucere.
(idcles esse usque ad inortem. Sexta classis cst conversalio eleclionis optimae.
11. Qni vicerit non Iwdetur a morle secunda, lu est Consuesudo sauctorum decJaratur , horum scilicet
noii castig;d)iiur in inferno. qui humiles sunt in s«culo, et rusticani in scripiu-

Tertia classis sanciorum osiendiiesse viros ,
qui ris, ei fidem immobiliter leueni , nec oiunlno ullo
COM:viEiSTAIUUS.
pro idoioihyto,
(I) Z)(?/«6«/inn heic el alicui)! posuit expiare accipi videiur , quod esi conlra propriam
hoc estco quod simulaciis immulabaiur. Exorcizare verbi siguincalionem nam iôrjy.il?cj poiius esi ob- :
vero pro a lenieraiae seu pollulae religionis crimiue sinngere, quam solvere religione.
; : :
3S5 - S, VICTOniNI SCIIOLIA m

<HSii fracli niir (hnore, vt^fraliuniurn fide. lileo nit .'ul A bnipm se vidisse f:Uelur: ei Jumc exinde recoUt,
illos :
qn;^ per Ieg(Mn iii siiMililudinilms pr.TnmUinia ernnl,
8. Oedi anie ie ostiuni aperiiim , et quomum serel per lianc scriplur.Tm conjungil omnes priores pro-
vasli verbuin patienliw nme. In tam parvis virU)iis. phcins, et aperii scriptunis. Et qnia poslquain invi-
10. El ego le servabo ab liora tenialionis. Ul sciaiU l:ivil in coelum omnes crcdcntes in noiniiie suo Do-
h(ijusinodi gloriani suain : nec quidein ia teniatio- iuinus nosicr, stuiio Sj)iritum sancium dludii qui
neni eu$ iradi peraiitti. fertnrus cst (l) ad (oeliim, ait
12. Qui vicerii [iet columna in tempio Dei, Siout 2. Siaiim fui in sviritu, Et cuni aperiatur per Spi-
eniin coiumna deoor est ledificii, sic qui persevera- riiuni s;u(Ctum mens fideliuni ei illud eis nianifes-
verii, noljilitatem in Ecciesia coiisequeiur lelur. qiiod et prioribus cst priedicaiunij signiA-
Seplima quoqueEcclesiie coliecuodeclarai, iiorni- canteraii.
nes locupleies iu digniiatiijus coilocatos, sed credcn- Et ecce sedes posiia erat in coeio. Sedes posiia, quid
les ul iociipietes , apud quo» in cubicuio scripiune est, nisi sedes jiidicii ei regis?
quidcm traciaiUur, foris autem sunt fideles, et & ne- 3. £i supra seaem secent^ similts aspectu lapidt
mine inieUiguiUiir, jaciautes seilicet se, et dicentes jaspidi ei sardio. Supra solium ridisse aii similiiudi-
S(^ oiunia cognoscere ,

praediii fiducia lilteraiurie , jg
nem jaspidis el sardii. Jaspls aquse coloris esi, sar-
opere arUem vacaiiies, et ideo ait : dius igois. Ikcc duo judicia j)osita esse nsque ad
15. Neque frigidos neque fervenles iiios esse. Id esl consuinmalionem orbis super Iribunal Dei exinde
nequc inciediiios , neque fideles : atl omnes ennn manifestantur, quornm judiciorum unum jain con-
omnia siinl. Etqdoiiiam qui non frigiuusesl nec casum!n:uum est in cataciysmoperaquam» arnul auieui
lidus, sed tepidus esi, nauseam facit, ait : consummabitur per igneni
16. Vomam te de ore meo. Nausea quamvis odibi- Ei iris erat in circuitu throni fris autein circa so-
lis sit, tamcr. nemiiiem iirdifc : sic et liujusmodi ho- lium eosdem coiores Iialêt. iris arcus diciiur, de
niines cum fuerint projecii. Sed quia lenipus est quoeliam ad Noe ci ad fili:*s eju^; locutiis est Domi-
pOftuitenli;e , ait : nus (
(Jen y w), ne limerent ulira dihiviuin in gene-
18. Suadeo tibi ut emas a me aururn conflatuiu. Id ralioiic Oei, sed ignem Sic enim ait : Siatuam areum
esi ,
quo modo poteris pro riomine Domini paii iri- meum iii nnbibus, ut non jam aquain (imeatis, sed
buhuiones et pasiiones ignem.
Et eoUyrio inuuge ocutos iuos. LH quod libenier 6. Ei ante sedem Imnquam mare vtlreum simiie cry^
cognoscis per scripiuram, iiujus etiam opus facere stalto. Id est doaum iiaptismi» quod per Fihnm siium
coneris. Et quoniam si his modis noinines de magno q po&niienii» tempore, anteqaam jiulicium facial, elTu-
excidio ad magaam redeani pcenitentiam, non sohnn dit. ideo ante solium, Id est jiidieium. Cnm autem
sibl sunt ntiles , sed e^ niullls prodesse possnnt diciimHre vitreum simile chrysialio, aquam mundain,
niercedem non nvdiocrfcin cis promisit, nimirum se- siabileir., non venio agitaiain. non in proclivo de-
dere in .soUo judicii. iluentem, sed tamquain domum Dei immobiien\ tra-
EX CAPITE lY. ditam ostendii
Post hojc vidi et ecce ostium apenunt in cielOr Ei per circtutum sedis (juatuor animalia. Quaiuor
Ostium aperUim incoeio,Novum TeslamenUim pr;«- ammalia quatuor suut Evangelia.
dicatur. 7 — 10. Prinium anhnat simite leoni^ et seeundum
El vox prima (fuam audm , laiiquam lubte ioquentis simiie viiulo. ei tertinm habens faciem similtm homini
viecum, dicens : ascenae iiuc. Qoando apcrtum osien- et ijuarlum simite aquilee votanii; habentia alas^senas
dilur, claiisiim fuisse amea liominibus Miamlesium ei per circuilum et inluSf plena ocutis; et reqaiem non
esl. Salis ;oUem ei plen-^ paiefacium est, qu-.mdo hubebani diceniia : Suncius^ Saneius^ Sancius, Domi-
Cluisluscum corpore in eoelos ad P^îfem ascendit. nns ommpolens Ei procidentes viginii qaatuor seniore^
Vox autem piior quam audieiai cum divii illHin se- j

anie sedem adornvtrnnt Deum Vigiiiti qualuur se-
cum esse locuiam sine coniradielii-ne arguil eos , J)
niores viginli (pjaiuorlibri sunt proplietarum, et lcgis
,
<|ui aliuuV in proplieiis , aliiim iu Evijngelio 'jicunt reierûtes tesiimouia judicii. Suut autem et viagiuii
fiiisse iocuium , cum niagis ipse qui veiui , ipbe sit qa:tiuor paires, duodecim ap<»sto!i el daodeclm pa-
qiii ii) prophelis locuuis esi Joanuos enim ex cir- iriarcliK?. Aaimalia igiiurquod diirerentla .suui vullus
cumcisione erai ; et oninis ille populus qui Veteris Iiaiichabeiuratioiiein ; simile ieoni animal. Marcum
Tesiaaieiui piaidicalioiiem audierai, illa voce ledili- dcsitraai, in qiio vo> ?e iiis iii eremo rugieiuis audi-
caius esi. lur iioiaims auiem figura eaiiiiur MatUi<eu&eauntiare
llia cademque vux, inquil, quam audierumjtta miiii nobis geausM.oiie {'1), uade carnemaccepil Ctirisius.
dixit : Ascende huc. id esl spinius. «jueni paulo anle Ergo <lum eMume: ai ab Abraham asque ad David» et
tiuam fiiiuai hominis inicr caadeialaa aorea ambu' bsqi.e .td Joseph, lamquam de homine locutus est.
(:0.>1.ME.NTAUIUS.
(l) Feriuriis non ex usa grHui-

pro latiirus, ei si staift immulare noluimus
v^neiabilis eodieis
maiicorum, uii eiiain paulo anie o(/r»v. pro odisse, Uominis aiuem /iijuramiiittit Maiihosui enuniiare
(2)
Uiciuuis; icclionem t.imeu auliquL ei maxime veiu- nohis genus Mnrio', Vide ut iradal Malihieumgenealo*
325 IN APOCAUrShN B. JOANNIS. 326
uleo pr?ndicaiirt ojusoftigiom hoinims ostciulit. Litras A «onini. n*c ciiim icnel Kcrlesi^ e/ilholica qu* (»f.
sacerdolium ZaclKiria; oftei-eulis hosliam pro jiopulo, autea i>redicata eJ posica c«)iisilmmalJi sunL Ki \ola4
01 iî.pnenicm sibi angoliim dum emii r:U, proptcr <}uip|>e cl meriio lolliuir a lcnaNivum :mimal. H.fcrc-
saccni<uinui et hcsliam, Ipsa coiiscilpiioiic viluii iicis auiem tjui itjstimojiio proplielico nou iiiuuuw,
tulit imagiuem. Joaiuics Evaugelisla aquilu'. simiiis arlsuiit ct ei^ Huimalia, scii uou volaiu, ijuia sunt
assnmplis pcimis ad alliora leslinaiis do VcjIjo l)ei lcrrcna. Jndspis aiiienr. qui uou accipiuul iNovi Testa-
dispulai. Marcus. ilaque tvaugciisia, sic iiicipiens : ineiiii pipedicaliouem, adsuul al;c, sed nou voiani, id
InUium EvaninUii Jesu Clirisii, sicut scnpLum esl in esl iuaucoi viiiirii.aiioucui lioiuiuilms afteruul, facla
Ksuia propheia {Marc, i, 7>) : Vox clutiiutidfi indesoio dioiis uou cunfcrcuies. Simiameiu liliri Veieiis Te-
(£i>fl., XL, .5) lcouis lialjci elligiem. Maiiltu-wS autemt siamer.li qui lecipiuniur vii»iuti fjuaiuor, quos iii
Libirgeneri.lionisJesuClirisiilHiiDavid^liliiAbruliani Lpilomis Tlicodori inveuies CJ!). Sed ei viglnli qua-

{Matiii. I, l); ha-c est lucies l:cmiiiis. Lucas vero lunp (ui diximus) seiiion;s iVriaiclia^ cl Aposl«d(iS
dixif. : Fnu Saceidos rionune Zacharias de vice Abia, judiciiro popuiuiu suuin oportii.luieiroiianlibus enliu
€( uxor ilii de liliabus Aaron (L<<c., i, f>) , lja',c est A {)Oiiou& ei 6\cei\iibuii : iôs omniUus nostris reliciis^
inuigo viluli. Al Joauncs cum iucipil: /?i principio secuti sumuste^ </uit/ eril nobis {Mallh., >ix, 27. 28)?
tirat Verbuot, el Verbuni crnl apud Dcum, i't iJeus cral jj rtspouail Oomiuus nosier : Cjim sederit lilius hominis
Verbiun [Joan., ». 1); slmililudiueni aquil.c voiamis supiu- s<.di'>n qlorio! sme, seUi.bitis et vos snper duodecim
osicmJit. Noii solum autcm suas Evaugciisle qualer- iribunaUa judicantes duodecim uibus hrael. Sed cl de
)ias siuiiiiiuiliufs iu siiis exordiis Evangciioriun cx- pairibus qui judicalmi suul, ail Jaci^b pairiarcha :
primuui, .êd ei ipsuni Veruum Dei lâuis ommpo- Dan judicabit el ipse popuUun suum inler fraires suos,
teiitis (\A\ est iiiius«,jus, Domiuus nostcr Jesus Chri' sicut ei unairibm in israel [Gen.f xlix, 16).
sius fert easdem imiigiues iu tcmpore advenius sui. tj. Et a êde prucedebant fulfjura ei voceset tonitrua
(aim nohis pra;di( af, esi lamquam ico et calulus ieo- ei sepiem faculoi ignisardenies. Proccdijuua auleni iul-
nis. Ki cum propier saiutfjn hoiaiuuin, homo ijictus gur;i ei vorcs et touitrua a solio Dci, ct sc|.lem f;ices
csl, ad monem deviuccudam et uuiver.sos iinerandos, Iguis ardcuics siguiiicaiu praMlicaiioncs et rcpromis-
Etquod se ipsuin ohtuleiit liostiaui Paii;i pro uobis, siones adopiiiuiis, ei urtnas. iNam Sulgura advcutum
viiuliis dicius esi, Et quod luortem deviceriiet asceu- Dnmiui siguiiiciuu. Voccs autcm Novi Tesiamei;ii
dil in coelos, exieudcns al.is suas ei protegens ple- pra)dicuii<?ncs Toiiiuua auicm qu<td ccelcslia suut
hem su;au , a(|uila vtuan^ nomiualus esi. ita; ergo vcrba. Faces igu^s ardentcs donuiu Spiriius sancii
pra;dicaiioues, quamvis quaiuor sint, una est lamen, quod id ligno passiouis cst redditum. Et cum hicc
quiade uuo ore processit. Sicui ttuvius in paradiso Q nereui, cecidissc dicit universos majores natu,eiado-
ciim sii uuus, iu quatuor partes diyiûs est.Oculos rasse Dominum, cuiu dareut illi animalia tjioriaui ct
ameni iuuis ci foris Ijahere ea auiuudia iu prrcdica- liouorem, id est lilvangeiica aciio scilicel et di»ctriua
tiouem INovi Tesl.nr.cuti ;
proviueuliam spiritmiiem Dounui(3) ciuu adfUipiissei. a..te jier illos prieuuntia-
osieuuii qu:n et .secreta cordis inspicii, ei supervc- tuui verbuin, digne meritoquc ex.ûiiaut seulientes
uiculia videlqua; suni iutus ci foris. secrci;» ct yerhum Domini niinisliasse. .Vcuique et
8. Atas senas. Tesiinmuia suut Yeteris Tesiamenti *i"'** veuerat qui niortem disjuiigeret, et coronaiu
librorum. hico vigiiili ct quattior tolidem fnciuut (1), immorialilatis solus digims sumerer, omues iiabebant
quol simt scuiores supcr trilmn:dia sciicntcs. bcd pro gioria aliijua acius sui optimi corouas.
sicui aiiiiual voKire nou poicst nisi pcuuas habe:)l, 10. Ef. vrojecerunt coronas suas sub pedibus ejus*
sic, uec priedicatio Novi Tcsiamenti iidcm lial)et, l(i esi, propter eminentem gloriam victori'* Christi,
nisi Inbcal Vcieris Testameuii pricuuuliata tcs- omncs victorias suas proj(^ccruut (i) suh pedibus
Umonia, per quffc lollilur a icrra et vulal. Si.-mper eius. Uoc esi quod m evaugelio supplcvii Spiriius
enim, tiuo'.! aute diclmn esl, ct poslca faclum iuve- s.^nctus osu^mlfiido. Cum euim, passurus uovissimc,
nilur, illud iidcm lacit iuduOiial.uieuK {xursum et vcuriet Hierosoijiuas Domlmis uosJer, cl exissel illi
alaesi nou hsereaui ammaiibus, vil;)m unde irabaut, P populus obviani, alii praicisis ramis jialmarum viam
nou hglicnt. iNisi enim quai pmedixerunl prophctie, iu stcruebaut alii tuuicas suassul>jiciebant; duos sciii€el
Clirisio esscnt cousuminaia, inauis erat pr^cdiiaiio p pulos osieudoutes, unum pairiaicliarum , alium
COAIMENTAIUIJS.
giam nobis Maruc socus alque
j!on Chrisli descrihere, qnid tihi pro cerlo referam non iiaheo nam quo :
iui»it»i ijudie Thcolugoruiu pars opiuaiur, miuus cuuuiem Heiaclieusem aut Amioclicnuiu illum
(1) Ideo viginii et (fualuor loiidem faciunl , (fuot esse afnnueiu, ralio tenqxuum rcrmgalur.
sxim seniores. \\i iiuinuscripto iia iegeliatur, Idco vi- (5) Id esl evangtiLica actio et doclrinu Domini. Nos
ginli ei qualuor fncinnt loi numerum, ifnot ei seniores ; U\ qu.trto c;isu ha*cverba lcgj.ihJ.i ei jiro Eiangeiica^
qui crcor el si uon a librario, .sed ab auctore ipso Evangeiiu scnbeudum es-e c.\istimauui.^. C;cicnmi
manai^se crcdcmius est ; cumdcm lameu, qiiO(| cun) de eo suo quisque judical.-it arbitiio uaiu quid ex ca :
recla ioquenrli latioue pugoei, addiiioue adverbil strudur;» vurborum inielligas dispicere saiis iioa ,
totidem, ac, et, in sunt, verbmU; muialioue tollcuduin pos.>umus.

ceiisui. {î-)Omuesmctorias suasprojeeerun/. \erh3Lil\3i suas
(^) In epitoynh Theodori invenies. Jnierciderunt et /^ro/Vrmf/ff dc uoslro adiiiuimus, i'/(:«r/n(^,' piajier-
sicui alia plcraque vir; hujus monimenia ; de qoo e:i pro quo victoriam lcgehaiur, mdio (judicio nostru]
5^7 S. YICTORUNi SCHOLIA oiS
prophelnruni , magnonini scifTC«?t viporuni (lui quas- A quanileo coufiegiimarlem, etqiijedeeo pr»nuriliaia
cuiiique iiabebani pahcas vicloi iarum suaruui coitlra fiieranl replevii. el Ijomineiii liberavit, id esl carnem
peccatum, victori omnium Clirislo, eas sub pedibus demorie, etaccepit possessionem substamiammorieit-
jactabaiii. Palma auiem ei corona Idem signiticaiu , lis, id esi membrorum Iiuiiiaiioruin.Utsiculper uoum
qu£ non datilur nisi victori. corpns oinn<*s bominesdebili» moriis suji cecideranl,
EX CAPITE V. per uiium eliam corpus universi credentes renati in
i . El vidi in dexlera sedthlis super (ribunai librum vitaiii resurgerent. Merito ergo facies Mosi aperitor ei
icriptum inlus ei foris, sigualam sigillis seplem. Liber revelatur; ideoque Apocalypsis, Revelalio diciiur.
liic Veins TesiînienUiiit siguiiicai, quod esi daiumiu Modo enim lil)er ejus resignaiur, uiodo liosiiDe obla-
niap.ibus uourin-: nosiri Jesus Citristi, qui accepit a tionis inleiliguMiur, inodos:icerdolum chrismiefabri-
Patre juiiiciuni. calio; sed ei lesiimnnia aperle iriielligtjntur.
"2, 3. El vidi Angelum forliludinis pleuum ,
prwdi- 8, 9. Viginti qualuor seniores et quutuor aniiualia
cantemvoce magna : Quis est dignus nperire librum^ ei ciiiiaras et phialas linbentes, et canluntes camicum no-
solvej'e signoxuta ejas ? et t.emo invenius esl diguus ne- vum. CtMijuncta Veieris Tesiamenli praidicalio cum
que in Cijelo neque m terra^ neque subie. lerram aperiie iiovo, pnpulumciirislianum siguiiicat canianlem can-
libiunu Aperireauicm liorumesi, per itomineuunor- g ticuju noviim, i») estconfessioiiem suam publice con-
lem devincere. lereniem. Novum csi, lilium Dei bominem (ieri.
4. Hoc aignus facere uemo ett inventus. iSeque in Novnni est, cum corpore iu coeios ascendere. Novum
angelis dercelo, iieque ia bouiiuibus in icrra, nec est, remissionem peccaiorum homiiiibus dare. Novum,
inier anirnas sanci<»rum in requie, iiisi solus Clirislus sancio Spirilu siguMri bomines. Novuin cst, sacerdo-
Fiiius Dei, ijuemdicil viuisseaghUMislajUtirn tamquam liiim accipere sacra; observaiionis, et regnum ex-
occisunt, habeiiiem cornua sepieni. Quod non erai specLare immensic repromissioois. Ciihara ei cliorda
lunc prajdicaium, ei quidiiuid per varias oblaiiones ei in ligno extensa signiiicat carnem Christi passionis
sncrificia, iex in illum medilaia fuerat, ipsum im- Jigno coMJunctam. Phiala contessionem, el novi sa-
plereoportebal. £t quia ipseeralieFlaLor qui muriem cerdoiii prvipagiiiem. Angeiorum autem muliorum,
devicerai, ipium erai jusiuin coiisiitui iieredcm Do- iiiiino omniuni iaus, omnium salus esi, ei lesiimo-
mmi, nl possideret subiantiam morientis, id esl mein- nium universa; creationis DominonosLro rercrt-niium
bra human;). graiulaiiouem iiberaiionis homimim declade moitis.
5. Ecce vicit ieo cle tribu Juda, radix David. Hunc Resignalio sigillorum, iil diximus, aperlio esi Vete-
leonem de trlbu juua vicisse \i\ Geiieî legiiwus, ubi ris Testamenii , ei pradicaiorum pra?n^ntiatio in
Jacob palriarciia ail : Juda le laudabunt fraires rui : (^ novis.îmo tempore fusurorum; quai licel scriplura
rccubuisti, et dormisti, et surrexisli tamquam leo , et propiielica per siiiguia sigilia dicat, omnibus lamen
tnmquam caiulus ieouis iGen., xnx, 8, 9). Ad deviu- simui, apertis sigiilis , ortiinem suum habet prx^di-
cei»dum enim moriem ieo dicius est; ad paiieodum catio.

vero pro bominibus, lanquam agnus aU occiîonem
EX CAHTE VI.
ductus est. Sed quia niortem devicit, ei |.ra;venil
cariiificis ofiicium, quasi occisus dicius est. Hic ergo l, 2. Ei cum apcruissel agnus unumdesepiem sigiiUs,
aperil et re>ignat, quod ipsesignaverat lesiamenium. vidi et audivi unum de quaiuor animulibus (iicens,Veni
IIoc signiacaiis Moses legislalor, quod (*porlebai esse et vide. Et ecce eqnns albus , et qui sedebat super illum
bignaiuni eieeialum usqneadadveiuuui passionisejus, habens arcum. Aoorto >igi!io primo dicit se viuisse
veiavit tacieui suam , et sic esl popuio loculus : equum aibum eLequiiem coronaium iiabenicm arctim.
osiendens velata esse verba pnvdicaiionis asfpie ad Hoc enim per ipsum primo factum esi. Potiiquaia
advenium temporis ejus. Nam et ipse cum legtsset enim ascemiit in coelns Dominus.ei apt>ruii nniversa,
populo, acct'pta iana succina (i). sanguiue viiuli et niisit S|'irilum sanclum , cujns verb.: j^radicalorcs
a<jua aspersiL popnium unlversum dicens : Hic est inniquam sagiiia.s ad cor inimaiinm leniiigenies
san-uis iesi:imeiiii ejus, q«r, mumlavit vos Êxod.^ q emiseruni \î). ui evimerent iiicreduiiiaiem. Corona
xxiv, Zt 8). Animadvcrii igilur oporietlnmniiem dili autem super caput piajdicaioribus esi promissa per
gCiiier pradicare, etuniversa inuonm cohaTere. Nani Spiriium samtum. Cieieri iresequi, beila , fames et
non suffitii ieg«*m illam dici , sed est teslamenium pestiieniias in Evangeiio a Dumino nosiro pr.i-dicaia
iiominaia esi. Nulia enim lex lestamentnm vocalnr, moiilesiiussigniiicaiii. Ideoque ail , umim de aniiiia-
aliud diciiur, nisi quod facimit iihus di.xisse (quia omoia qnaiuor untim suiu) , Veni
nec lestanieiitum
morituri. Et quodcumque inirinsecus lestamenii esl, et vide. Veni dicilur inviiaio ad lidem. Vide diciiur
esi usqne ad diem niorlis teslaloris. Ideo ei, qui non videhai. Ergo equus albiis verimm est
siiinainm
modo nierito signaiur per agnurn occisum, qui lam- priedicationis cnm Spirilu sancio in orbcm missum.
COMiifcaNTAmCS.
seibu, resiituimus mus, et sugiuas ubi sagiaa: f»rius iegebaiur, icposul^

(I) Succina. Ex tieb. ix, Ô. legendum viuetur euc- mu^ : oitivis cerlo inclior iia,'c leciio sideri debel,
ciuea. Galiand. quam illa antiqux sciipLurai , cui nus non valde con-
Emiferunt. Dictionem hanc {emisfruni) addidi- lidinui&.
i%)
5ot, LN APOCALYPSIN B. JOANiMS. /.30
bominus Prapdicabitur hoc Evangdium A sic ct ara airea leira iiueiliîiur, sub qua est infcnûs
Aii cMiim :
remola a poinls ei iguibns regio et reipues smiicIc-

l»er loiun» orbein lerrarum in tesiimoniuni omnibus ,
ruin iii qua quidem ab impiis videnlur et audientur

geiilibus, ei lunc veniei finis.
;
secundimyimiivi jusii, sed uon illuc Iransvectari possuut. 11 os ergo

3, 4-. Et cum aperulssel »ignucutum
6tcunduni animal dicens, Vcni et vide. El exiit uUer sanctos, id esi animas occisorum expctere vindiciani
sedenti super illum dalus est gladius sanguinis, id est coiporis sui dc bitbiiaiuihus S;iper
equns rufus , et
terram» voluit nos cognosccre qui omnia videt sed
magnu$. Ecjuus rufus el qni sedebat super eum ha-
:
quia in novissimo lempore eliam sanciorum rcmuuc-

bens gladium, bella fulura significant, ul legimus in
raiio perpeiua et impiorum esi ventura dumnalio,
Kvangelio t Surget emmgenscontra genfem^ et regnum ,
dictum est cis exspeciare. El pro corporis sui sola-

ndversus regnum, et erunt terrm motus magni per loca
lio, datai smit illis singu!ai siola.»:dba}. AccLperuiil»
{Lnc, ixi, U), 11). llic esleqmis roseus.
inquii, siolas albas, id csi, doiium Spiriius saiicli»
•
Et cum upeiuissel signaculum lerlium, audivi ter-

5.
12» Et vidi cvm aperuisset &igillum sexium, lerroj
Lium animal dicens, Veni et vide. Et ecce equus uiger,
molus factus est mugnus. lu scxlo sigillo faclus terr*
et qui .sedebal in eo habens stateram in vianu sua.
inoius magims, ipsa esi ilia novissima persccuiio.
Equus nlger famem signilicai; ail eiiiin Dominns,
... „ Tj Et '"'''
^" factus esi sot niqer taiuquam saccua cilicmus. boi
lirunt fames ^ propne aulem exienditur ver- K
per loca :
I i'
''\
• ^
.., i ,..
, ,
, -, i
saccus, id est incredulis obscurabiiur s^plcnUi^r

' .
Jkm usque ad anticbrisli tempora, quando magna

docirinai.
iames est fuiura, quandoque omnes laideniur. Slaiera Luna
Et luna tota facia eU ui sanguis. saiiguinvj:»
autem in luanu libra examiiiis esl , in qua merila sin-
Ecciesia sancioium Oitcndiiur proCiuislo saiiguineni
gulorum osienderei, ait deiu.
fundere.
0. Vinum et oleum ne la^seris. Id est hominera spi-
15. Et stellai ceciderunt in terram. Slellarum casui
liiuaiem ne plagis jiercusseris, llic est equus niger.
fideles suni, qui pro Chrisio lurbantur.
7, 8. Et cum aperuisset signacuLum quartum, audivi
Quemadmodum ficus]actat grossos swjs. Agiiaia li-
quartum animal dicens, Veni ct vide. Et ecce equus pal-
cus amittit grossossuos, (juaudo perseculione lioiiii-
tidus ; et qui sedebat in illo\ nomen illi Mors. Equus
iies ab Ecclesia separauiur»
auiem pallidus, ei quiscdeljat super eum, nomcn ha-
14. Et coelum recessit tamquam liber qui invotvitur,
hcbat, Mors. lia-c eadem quoiiue inier CDeieras clades
Coilum involvi, id esi Ecclcsia ue medio fiet.
promiserai Dominus venluras, pestes magnas et nior-
Et omnis mons et insula^ de locls suis moue suni,
luiitates, cum cnim dicai.
Mons et insuliie de locis suis molai novissima perse-
Et infernus scquebaiur illum. Id est, exspeciabat
licci.iu^^
lU
^ cutione innuunt onuies recessisê de locis suis.
devorationemanimarum inuliarum impiarum liic esi . I-
•
est, boni moveburitur persecuiionem lugienies.

oquus paliidus.
9. Ei cum aperuissei quintum signaculum, vidi subtus i^x CAPiTii vji.
iillare animas interfectorum. Animasoccisorum vidisse 2. £i iîiH atterum angelum ascendentem a soiis orlii
se narrat sub ara Dei, id est sub terra. Ara enim et habentem signaculum Dei vivi. lleli;un propUciam
(oclum et terra dicitur, sicul lex ait , imagiriaria ve- dicit, qui Anticipaiurus est lempora Anlichrisii ad
riiaiis facie niandaus duas aras fieri (1), auream in- resiiiueudasEcclesias cisiabilicndas a uiagna ei inio-
Iniisecus, et a^ream exirinsecus. Ncis auiem ;:pei'(ione libri Vcicrii:
intelligi- lerabili persecuiioue. IIcCC iii
inus aram auream coeium iia dici , Domino nosiro Tesiamcnli et Novi pr;cdicala legimus, aii euim per
nobis tesiimonium perhibeule ait enim : Cum o/fers ; Malachiam ; Ecce ego mittam vobis Ueliam Thesuin:n^
munus tuum ad aram (utique munera nostra oraiio- convertere corda patrum ad fdios [M.unch., iv, 5, C),
nes sunt, quas oflcrimus) et ibi recordatus fueris ha- sccundum lcmpus vocatiosiis Judaios ad svqucnlis
berc atiquid fruirem iuum adversum te, relinque ibi populi lidem revocare. Et ideo osleudit, ut diximus,
mnnus iuum nnte arnm (Mattli., v, 23, 2-i). Utique ad numerum ex Juduils creuiiuroruiu , ei ex gcmibus
coelum ascendunt oraiiones. iirgo coelum inlelbgitur nia^nam mulliiudinem, quam nemo poierai dinume-
ara aurea quie erat inlerior : nametsacerdoies semcl ^ raie. Miiii ctiam de coelo omiioucs Ecclesi;c (-2) ab
jnanno introibant qui babebant chrisma, ad arain aiigelo, et su^cipi illos conlra iram, elTundi ei :csti-
auream, siguilicanle Spirilu sanclo Chrisium hoc mari regiium anticlirisll per angelos sancios ,
iu
semel facturum. Sicut ara aurea coelum agnoscilur, Evaugelio Icgimus ; ait enim : Oraie, iie iniretis ui
COMMENTAUIUS.
(1) Mandans duasaras fieri. Pro quo in manuscri- exercendl iiigenii occasionem accipianl. Quamquam
plo coiTupte admoduin (nisi lallor) legebaiur, Me- non inepie nobis conjcciare videmur, pro illo^,iUas, si
diante qui duas aras fecerat. Neque lameu iiauc et pro wstimari, extingui leg.unu.-- quibus si b;pc
einendaiionem ila raiam firmamque liabcbo, iil si me- elia!i» correctio accesiieriJ,ut prior iiia coujunciio (et)
Jiorem quispiam commnnsiraverit , non sim , iila posl Ecclesio! diciiouem pnnalur; iioji video cur noa
dcserl:», e;uiiquam ille docuerit, probalurus. inullo incurruplior el clarior, qtue prinjfilam obscu-
Mittieliam de cueto oraliones Ecclcshr. Locus liic
(2) ra erat eicoiilannnnia, slniotura iMa verbonim elli-
obscurusesi, iiec eum niendo vacare exisiimamus : (ialur dequa quidquid studiosiores iioniines slaluc-
:
.>cd nos quidem nolare illum, non emendare voiui- rint, si raiiouem aliquam aiiulcriui, libenier sequc
inuS; i!t abi eiiam reiigiosi homines habcant undc mur,
Patroi . V^. 11
V,l S. YlCTOniXI SCflOLlA 352
icrii;iiIoncnj- etii enwi.amiusiiamagna, qmlhnon fmi A efii sUentium in c<fiJo niedia lermr. Iiora. Per rfnorUigni-
iw orujine miuidi . et hhiabbreviaasel Dominusdiesillo!>, iieatiir initinm fnitelis êternti^ . jed parlcrn iniplit^xil,
non vssi^t saica oninis caro (Marc. xtii, IS-^SO). IIos f|uia inlonnpto silcniio fa:n pei ordinenr> repelil.Nani
ciiM» nrehanijelos inagiios septen^. ad percMtientlMni si essct iiige sileniinn» , lieit; fini^ n;irranvii ficreL
reirnnni aniichrisli minel: nani el ipse ila dixit 15 Rt vidi unnm anqelum voiamem per mediumcoi*
/nnc mittet FiHushoniinisnunrws siios {}), ei LoUigent Inm Pcr angeinni per rnedinni cneinn» volanlenri
elcvioîejnsdequanwr amjHlisventi a fmibus cceliusquf. Spirilns sanctns significatnr, in dnobns prophelis

ad ftnes ejus {Marc, xiir, 27). Nnn» et J^nle ait per conlestan^ niagnani plagarnin iram imminer^. Si «pio-
Pi*0|>!ietani Tunc erit pai terrfe novr(e^ cum surrexe'

:
niodoquisque voleus sil riovissimo lempore conver-
rini in caseptem paslores, et octo morsus hominum, et sns, ut aliquis adhuc salvus esse possit
indaijaburd AdSMr, id est anlichristnm, in fossa Neni' £x CAPrrb IX-
l)roifi iMicli., V, 5, 6j, id esl in' natione d.i;!bpli^
15, ii. Et auciivi vocem unam tx quaiuor cornwus
fAC-esi;e spirim, Simililer cnm rnoti fnerinl cnslodes
aliaris aurei quoa est lu conipaciu Dei , dicentem sexto
Dominns in arabola adapostolos,
«luniu?. Ipse aiilcm !
nntjelo qui habebiU lubam . Soive guaiuor angelos, id

cmn venissen lademn operarii, etdi.\issent Domine^ :
esi, quatuor angulos ierr;c tenenies (juaiuor venios.

nonue bonum senwi seminasti in ayro tuo^ unde crgo B
Qni liyati sunl ud fi.itV!U))i matjnum Euphrateni. Pei
ibi lotium ^ respondit eis . Inimicus Itomo lioc fecit : cui
angulos tcrra^ sivc quaiuor vcnlos traris Eupbraiem
ULcerunt^ Vis ibinins ii) e' eradicabinius illud? qui ait,
tluvium, gentes suntquatuor, quia omni gcnti Ucpa<
\on, sed slnite niraqui' crescere usque ad riiessem, et in
latns esl angelus, sicut icxdicit : Slatuit eoa per nu'
tempore messis dicam messoribh^, coUiifere lolium^ el
lueriim angelorum Dei [Ueut., xxxn, 8), dmiecsancto
facere manipulos [Mattli., xiii, 27-50), el cremare igni
mea,
rmn e.\pleaiur numcrus . suos non cgrcdiunlur tei -
.cierno, trilicnnr antern colligere in horrea lios
igimr rnessores et pas:.ore=; et operarios hcic Apoca-

mings, (juia in liovissimo cum aniiclirisio venieni
iypsis ostendit esse angelos. Tuba anteni verbum est EX CaPITE X

poiesiaiis. Et licet rcpelat per phialas, non lainen 1,2. Vidi aiterutu anqelnm foviem descendentem de
quasi bis laclnm dicitur : sedquoniiimsemel ruluruni coelo, amictum nube erat iris huper caput ejus^ el
, ei
cst, quod est a Domiiio dccrelum ut n.»l, ideo bis di-
facies ejns tamquam sol, cl pedes ejus tanujuam colum-
cilur. Quod crgo in tubi.s minus dixil, heic m pliialis
uie ignis : et habebat in manu sua librum apertum, et
csl Non aspiciendiis est ordo diciorum, rjuoiiium posuil pedein snum dexirnm supcr rnnrcy sinistrum au'
sa^pe SpiriUis sanctus, uhl ad novissimi lemporis (i-
tenisuper lerram Asuelum isium iortem queru dicii
,
neui p.'renrrcrit ,
rnrsus ad eadem tempora redil, et C fiesccndissc de C(el<ramicinm nube, Domhium nu
supplei ca (iue niinus dixit : nec rcfjuirfndus est ordo esse siguilicai,
struiii si«;(:l siiperius enarravinius.
iii Apocajypsi , sed inieiiecius se(piendiis esi corum Facies ejus sicut sol. Id e<l, dc jesurrectione
qiiic propiictata sunl. Smit igitur signilicata in tubis
Super capni ejus Judiciunr innmt quod
iris pei
el phialis aut plagarum orbi inissarum clades, aiil
iihiiii laclum cst, aul iuturum csl.
Ipsins aiuiciirisli insaniaf aul populqrmn (iclractio, Liber apertns. Revclalio operuin in luturo judicio,
.ml plagtrmn diffeieniia, aut spes in regno saacio- vel Apocalypsis quam acccpit Joannes.
ram, aut luina civilatum, aui ruina magnn BciI)ylonis,
Pedcscjus. L'i supcrins diximus,suntaposloli. Nani
id cst, civiiatis romaiiic.
calcari ab co ct marina ct icrrcna, oninia pedibus
9, l*obi inec vidi^ El ecce turba muttu quam uinuini:-
ejus suiijocia signilicaL Ahgclum aiitem dicit , hi est
rare ;irmo roterat ex omni gente, iriba, el populis cl
nuuiium, scilicet Pairis : v.valnr enini magui C(ur.silii
linrjuis, amicii sioUs albis. Quod dicit turba miilla ex Nuntius. Clamasscquoipis cjmi voce niagna ait. Vox
onini tribu, e.>: omnibus cieilciitibus ciccioruiii numc- iiiajna cst coelestis omni[)Olen<is Dei verba iiomioiDu»
rum osiendii, (|ui in sanguine Agni pCi iiapiisnium jiumiarc, cl coni;:.siaii, (}uia post claiisam pu;iiilen-
puigaii suas stolas feceruiil caiuiidas , servanies gr;'- tiam spes jiosiea (utura non est.
liam quam accepcruni B 5. Locuta sunt seplem toniirua roces suas. Septeni
EX Caimte vin. ioiiitiU:i locuta voccs suas, Spiriius sancins sepii

IbiiniS virtiitis csl qui pcr piopheias proiesialus est
] . Et cum apcruissei signaculum sepiimum , facium vumua lutura^ -di voce illiiis iii ^siccuio testimonium
€0-\i.Mf:MAiaiS:
[\)Tnnc millet fHins liominis nuntios Ita omnes ordo 'yUisi fallimor) ila deprav:aus €5?, nt difliciie
qu;e;.uinque cum ex Veleri: lum Novo Tcsiiimt;iilo, jndmuJuni sii gfrmauum ex b.is scnsum elicere si :
ciiiuiltir aiicioriiales, ri.rrujit;^* suut <;t pervers.u, iit qiiid t:iineii dodiores homiiies io mtjdi.im jsliulerinr
ciiique vitlere liceai, Victonnum houc m^sirum , (iJii- (jiiod lalioiii oiagis conseiiianeum sii, illorum senicn-
<:uuiquc ille lueiit, tiiil omiiiiiograice iiiliii scis.se, aut li;e f;icile SMbscribcmiis.
»^diiionem aliqu.im (pia p:is>im co leinpore Ecclesia (2j Vis ibimus, Qiiis licic non \idcat lalUiis auribus
ulereiur, reIi:4io-;e niiiiis s(H:ulum es>e. iN;ini (|M(mI dt' el oiiiLionis orn;ilui iisque('o male coMsukum e.^sc,ut
ijSod Nciiibrolh. el E(.cl.:Si:e Siiirilu morv îJDjmigii, î qnis auclorem io jiis voccl. c;!U>amn!ie in">:v lali-
fion paruiii diilicuU.ai> cl obsriiritîlis h;ibei pr;i:i.;r : ii;c iiiigiKi^ iiiiijcstaiis diccre coinj)cll;a, iioii injuria
tfiiim quam quoO vorb;i iila a grsecisundi- hau_-!asuiii iiil icmerc id iccisse Ytdcatur?
mnliuui uiscrcpaiM pusleiior eiiau»^ ilic vcrboruiL
000 IN APOCALYPSIN R. JOANNIS.
Joannc5 reddiiiii : seUquia (licif se scripluram (uissft A njiii ciirn, ui et ipse icsUmoniiuTi consi.fiueivj,
quania locuta fuissenl ionilriia if) esi. quaecumf|iio Meusnram auicm icmpii
,
manuauuu bouh...' bei(l),
jn Vel<jri Tesi.iincnlo erniii oitscura îruîlicaiaj ve- iiosui, Patrem conUteri omuipOKmiem v\sse Uicimus,
lalur ea scribere seJ reiiuquere ea sigiiata, quia esi et liujus liiiuin Cliristum
:
anie origiucm s.Tculi api.d
Apostolus, nec ojtoriebai graiiaai sequenlis gradus Palrem geniium humiuem lacium
, iu auima vera oi
^n priaiO collocari Tenipus^ iuquil, prope est {Apoc^ carne, uirn(j«e miseria ei morte deviciii, ei iu coelos
1, 5; xxit, 10). Apostoli eniiu virtulibus, signis, por- cum corpore a Patre recepium effuuisse Spiritum
lentis ac inaghalibus laclis viceruni iucrciuiiia-teivi. sancium, donuin ei pigniis immorlalilaiis hunc per :
Posi ilios jaui eisdeni coiisumniaiis Eociesiis Jaiuia proplicias pnedicaluui, Imnc per iegem couscriplum,
est soialium |^)ropl»eiicaruni scripiuraruni post inter- hunc esse luanum Dei, ei Verbum Patris cx Deo,
preiandarum : pnsi inlerpretanies propheias dixi. per omnia Dominum et condilorern orbis Uxt esi :
Aii enim Apostuius : Ei posua (juideni m Ecciesia arundo et mensura lidei ; ci nemo aUorat aiaui
primum apostoloti , securtdo propUeias , lenio dociores sanciam, nisi qui iiîuc lidem confiieiur.
(l Cor.f xn, 28), et reliqua. £t alio loco ait : Pro- •
2. Atrium quod est irilrinsecus lempii^ exclaae forus.
fheiai duo vel tres dicant^ ei cceteri (esiimeni (lCor.^ Aiiia alrium dicisur. vacua inier parieies ara : hos
XXIV, 29). Etaii . Omnis mulier orans lel proplieians^ B i^^vis non !iece.ssarios ejici jussii (ie Ecclesia.
delecio capite, deiurpai capid suum tl, (Jor., xi, 5). Daln est cdicari a gemibus. Iloc cst, hiijus muudi
Cua\ aulcTn dicat ,
propheKe duo vel tres dicnnly el homiiiibus, ut a genlibus vel cnui guutibus concui-
Cititeri (estimeni , nou de caiholica propheiia dicit celur. Deinde repolil de novissimi lomporis rninri ei
jnaudiia ei iucogniia. seti ct j^roedicaia et noia : ;T^sli- excidio, et ail :
meni autem ulrum ue interpreiaiio cum lesiimoniis 3. Civifatem sanctam calcabuni mensibus quadragtniu
congrual uiciionis prop!ieiica\ Constal eigo hoc duobus : ei dabo dnobus testibus meis, e.i pradicabnnt
Joanui iion fuisse necessarium supcriori viriute ar- diebus milie ducenlis sexnqiniu^ amicti ciliciis. \d esi,
Wiato; cum corpus Chrisii qu;ft csi Ecclesia, siiis trjermium et menses sex : Imec faciunl meuses qij.i
jriembris ornaium. suo h.co respoiulore debeat. diâgiiila duo. Est ergo illorum pr;vdi«^,atio tricfi
10. Accepi librnm de utanu Auiieli, et comedi Hlum. Jiium et meuses sex, el regnum anlichristi alierun»
Aocipere librum ei comedeie, osiensione sibi iacta ttntum.
inemoii* est man-.lare Ti. Si quis voiuerit eos tmctere^ ignis procedit ex or-.
Et erat in ore meo lamqnam mel duicis. Ouiceni esse ipsorum, et comedit itiimicos eorum. Do ore auiem
in (>re pra^diciiiionis est Irucius hiqueutis, et audien- illorum prophctarum exireignem coulia adver.sarios,
libos dulcisslmus, sed et pr;edicaniibus et perseve- C poiestaiem verbi dicit, Omnes eniui plaga^, quoiquot
rantibus in inand;ijis per passiouem amarissimus. i'utui'a? sunt, ab angelis eorum in voce mitieiiiur.
11. Et dicii milii . oportei te iierum proplieinre pu- Multi puiant, cum Elia EiisaHun esse, aui xMoscn :
puiis y et iingnis y ei geniibus., ei regitjus multis, lloc' sed ulrique mortui suiit. VAia) aulein mms non inve-
dicit, propierea quod quandohaMi JoanRes vidit, ei'at niiur, per quem omiies voleres nostri iradideruiii
in insula Palhmos in itieiaHo damnatus a Domitiano esse iilum Jereiniam. Nam et ipsum vcrbum quod
Cjjesare. Ibi ergo vidit Apocalypsin. Et cum jam se- facimi) est ad euin leslilicalui* ei dicens : Priusquam.
nior puiaret se per pas-iionem accepturum recepiio- it figurareni in ventre, tofinovi le^ el prtnsquam dr
.«em, interfecio Doiniiiauo, ouiuia judicia ejus soluta vulva procedereSf sanctificavi fe^ et proplietam in gen
sunt. Et Joaunes de meiallo dimissus, sic postea ira- libns posid te (Jer., i, 5). in genlibus auiem propfiel:;
didit hanc eamdem quam acceperal a Deo Apoca- non fuit r et ideo verbum Dei verax, lu-cesse habt^t
iypsin. jlioc est crgo qtiod ait : Oportei le iieruni quod promisit exhibere, ut in geniibus sit prophelu,
prLedicare omnlbus geniibus : qma cernis insurgere ^. Ui sunt duo cmdetabra in couspectu Domini 'f^rrie
anticluisii iurl>as, el conira istas siaiuJ'at sunt, et siantes. H;v;c duo cafideiabra et duas olivas ideo dixif
gUUio aiierutrum sunl cusurse. et adnionuit, «t si alibi iegens non inieliexisii, heio
EX CAPITE xt.
D iuieiligas in Zachariu enim, uuo ex duodecifu pro-
phelis, ita scripium esl : lil ^ni dmv otivoiêt duo
'S. Ei osiensu est milii arutido similis virgo:^ et stabac candelabia qui in conspeciu Dotnini trrrce adsiant
anyeius dicens Sutye^ ei meiire iemplurn Dei et altare. tZach.^ IV, \'t) : Id esl, «ûjit in p;i»adiso. iiem alio
ei eos qui udoram in illo Oslensa aruuiio siniiiis rSensu. lu conspectu Domini lerrac «dsiaiilia : id es/,
virg* : hujc ipsa e>l Apocalypsis, t|uam postea exhi- iii eonspeciu autichrisii. llos ergo i>poriet inierliciab
jbuii Ecclesiis ; nam et Evangelium perfeciai Udei aiilichriftto-
nostrai salutis causa ; poslea scripsii. Cum euiiii es- 7 El besiia qu(B ascendii de tibyHSO. Post iuullas
sent Yaleutiuus et Cerinihus , ef Ebion , ei C3;teri piagns s?ecuJo expleias, in rmo dicit ascendisse hc-
sciiol;esatan;e uilfusipcrorbein,conveneruni ad ilhnn sMam de De abysso aiitem quod
abyiso, ascensui'a
de r»nilimis provinciis omn^s episcopi, i»t compule slt, muUis leslimoniis est comprobatum : ait cuiia
COMMENTARIUS.
(1) Mensnram antein iampti Det, Prn qao tn manu> quod plane videretui Aposioli verbis repugnare,
scripto legebatur filii Dci. Nos lilui! mutavimus.
555 S. VlCTORINl SCHOLIA 556
iit XXXI cap. tizecliiei : Ecce Assur, cupressus i:i \ corona sleltarum duodecitn : ei in niero haoens, clw
monte Libani (EzecU,, xxxi, 3). Assur (iepriiuens, mans, parturiens, et lormenla auslineni ttl pariat, Mu-
cupressus exceisuii, rauiosus, id est populus mulius lier auiicia sole , ei lunam sub pedes suos Ijabeiis,
in monie Libar.o, in re;!no regnorum id esl Roiua- curonainque in capiie gestans sieliarum duodecim, et
noruni. Formosus autefn quod aii in germinibus, for- pariuriens in doioribus suis, aniiqua Ecclesia est
lem dicil ir. exerciiibus. Aqua, iuquil, nuiriel illum, palrum et prophetarum, et sanctorum, ei aposlolo-
jd esi, mulia millia homiiium quai subjecia eruiii ilii. rum ; quie gemiius et lormenla desiderii sui habuit,
Kl abyssus nuxii iilum, id cst eriiclavii eum. Namet usquequo fruclum ex plebe sua secundum carneni
Esaias penc iisdem yci bis iuquiuir. auiem
Fiiisse oiim proiiiissum sibi viderel Chrisium ex ipsa genle
eum sn regno lU)manor«m , el luisse inter Casares, corpus sudipsisse. Sole aulem amicla, spem resur-
ct Pauius ;)poslolus coiUeslaiur; ait enim ad Tiiessa- rectionis signincai, ei gloriam repromisîonis. Luiia
lonic^^nses : Qui nunc lenet, teneut, donec de medio vero casnm sanciorun^ corporum ex debiio niorli$,
fuit. ; et lunc appartbil inuiuus, ille fujus esi aUvenius quod deficere nurnquam poiest. Nam queiuad^nodum
.secundnm eflicuciam Salauie signis et porlemu menda- minuilur viia, sic ct augeiur- Nec in loium exlincia
dvus (U, Thesb., lu 7 8). Ft ui scirent ilhuii vcnlu- esi spes dormieiilium, ui quidani putant, sed habent
rum, qui tunc eral (rinccps, ailjecit : Arcanum jam _g iii lenebris lucem sicut lunn. Corona aulem siella-
mdliii(c molitur [ibia., 9) : id esl , maliliam quam rum duodecim chorum pairum signiiicat sccuDdiim
faclurusesl, arcane aiolilur, sed non sua viriute, nec carnis nativiiaiem, ex (|uibus erat Cbrisius carneni
palrissui, susciiatur, sed jussu Dei, qua de rerauius sumpiurus.

iisdein diciL : /dcj/co ijuoniam non receperiml amorem 5. Et visum esl atiud signum in cotlo : Ecce draco
Deiy niitiel eis spirilum erroris ul omnes persuadeantur rubeus habens capila septeni. Quod autem iiium dicit
mendacio, qui non sunt pcrsuasi veritais (ibid., 10). coloris esse rubei, id est coccinei, operis fruclus
Ki Lsaias ait : Susnnentibus iUis iucem, lenebroi orio!
taiem dedit ei colorem. Ab initio enim fuit (ut Do-
sunt ilUs (Esa., lix, D). iios ergo prophelas ab eo- minus aii) homicida, et oiniie genushumanum non
dcm inlerfici maniiestai Apocalypsis, et quarta die tam debilo morlis, verum etiam variis gladiis obiti-
resurgere, nc (|Ufs aniualis Deo inveniaiur. busque oppressii. Sepiem capiia, sepiera reges Ro-
8. El jaceount corpuru eorum in plaieis civliaiis
manorum cx quibus et aniichrislus est, ut in priori
macime qum vucalur spiriiuaiiier Sodoma ei /Egijptus.
diximus.
Sodoma aulem et .Lgyplum dicii llierosi.lv niam,
Et cornua decem. Decem reges in novissimo tem-
aceryum populi persccuioris eiTcCiam. Diiigenier
,
pore hos eosdem dicit, ut plenius ibi traclabimus.
crgo el cum summa aoliiciiudine sequi oportel pro- (;
4. El cauda ejus habebut iertium partem sLellarum
pheiicain pr3edicaiione:n, el inleillgere quod Spintus
coHi, et misit illas in lerram. Quod autem dicit dra-
ii\ I'aire et prajiiical, el pra^posierai(J}; ci cum
conis caudam iraxlsse lerliam parlem sieiiarum C(jeli,
pra-eurreril usque ad novissimum, rursum leinpora
bifariam hoc accipi polest; muiti enim arbiirantur
superiora repeiit. Et quod faclurus esi scmel, aliquo-
lertiam partem hominum credenlium posse cum sc-
lics (luasi facium osleudit : quod nisi inlelligas ali-
ducere. Sed quod verius inielligi dtbeat angeloruin
quolicsut facium, ali(juoucs ut fuliirum, in grandem
sibi subditorum c.im adhuc princeps essel, cumde-
oliginem incldes. Ergo interprelaiio sequeniium
scenderet consliiutioMe sua , teriiam pariem se-
dicloruia in ea monstravii, ut nonordo lectionls, sed
duxisse : ergo quod siiperius dicebamus ait Apo*
oralionii) inteiiigalur.
calypsis.
Et o.perium cst tempium Dei quod esl in ccelo.
19.
Et draco sieiil in conspectu muiieris quce incipiebat
Tcmplum aperlum manifestatio est Domini nosiri.
Fiiius esl, sicui ipsc ait
purere, ut cum peperissel, /ilinm ejus devoraret. Draco
Teiuplmn enim Dei : Solvite
templum lioc, et in lyibus diebus susciiubo iUud {Joan., riifus sians et exoplans, ut cum peperisset tiliuin,
devoraret eum, diabolus est, Angelus refuga st ilicet.

II, 19, iO, 21). Et digenlibus Judaiis, qaadraginta et
sex annis a^di/icatum esi templum istud ; iile, ait Evan^ ]) «1"'
hominum omnium iiiieriium per moriem ajqua-
geiisla, dicebal de tempio corporis sui.

iem esse opinaoaiur : sed qui de semine natus non
arca tiiumenii Domini in templo ejus. crai, nihil mc(rli debebai, propier quod devorarc
Et visn est
indulgeniia delirtorum, et cum non potuii, id est hi morte detinere, nam leriia
Evangelii pradicatio »-!
dieresurrexil. Deniquecipriusquam paterelurtentare

omnia d<ma quaicumque cum illo adveneruut, illa
etim acccssii tamquam hominem sed cum non inve- :
dicii apparuisse.
liisset illuin esse quem putabat, discessit ab iiio
EX CAPITE XII.
usque au teinpus ; iinde heic dicitur :
i,l. El signum grunde visum esl in coslo : Mulier o. Et peperit filium qui incipit regere omnes genles
umicta sole, el luna sub pcdibus ejus, el in capite ejus in virga ferrea. Virga ferrea, gladius est persecuiionis.
COMMEISTARILS.
(i) Prcpor.ternt. Pro pi:cposicio ordine ulilur, pro- tionis usum loqucndi seculus.
prium illorum temporunij et su;e fortasae eiiam na-
,
337 IN APOCALYPSIN B. JOANNIS. 35S

Omnes vidi recessiise Ue iocis suis. lloc est, hon\ \ pardo. Regnum illius leniporis Anliclirisii, cuui va-
iiiovebuiiiur perseculioneui fugieiiies. rietale genlium et jiopulun* cojninixluni, significui.
El filius rnplus est ml Deum ei ad itironum ejus. 2. Pedes ejus tamquam ursi. Forlis ct spurcissima^
Raptuin ad suliurn Dei et nos logiinus in Aclis apo- besliie : ped<'s, duces ejus inteiiigeiidi sunl.
stolorum, queinadmodum iojiuens cum discipuiis Et os ejus tamquam leoneni. Id est, ad sanguineni
raplus est in coelos. arniaium os ejus, jussio illius esi, el liiigna quai ad
6. Muiier auiem fugii in soUiudinem ; et daloe sunl iiiliilum aliud processura esl , nhl ad sanguinem el-
illi duce alce aquiice magnae. Auxilium alarum inagiiie fundendum.
aquila:, donuin sciiicei proplieiarum, Ecciesiaui iiiaui XVII, 1). Septem capiia seplem monles sunl (1), in
catholicam ex qua in novisbinio teinpore crcdiiura quibus nwlier sedet. Id cst, civiias Homana.
sunl cc>itum quiidroginia (}uatuor miliia hominum ad 10. Et reges sepieni sunl : quinque cecideruni, uuus
praedicalionem Eliui ; sed ei caeierum popuium vivum esl ^ el alius nnndum venil;el cum venerii^ brevi tem^
inveniri in adveniu Domini, heic diciu Ei Dominus pore erii (2). InteDigi opoitet lempus quo scripia
in Evangelio ait : Tunc qui in Judwa sunl^ (ugianl in Apocalypsis edila est : quoniam tunc erat Cjesar Do-
niontes (Lj/c, xxi, 21) : id esi, quotcjuol in Judaâ inliianus; ame illuni autem fuerat Titus irater illius.
fuerinl collecli, eant ad ilinm locum quem paraium B et Vespasianus, Otho,

Vilellius et Gaiba. Isti suni
habent, et nuiriantur ibi irieniiium el mcnses sex a quinqiie qui ceciderimt. Vnus exstat ^ swh quo soripiu
facie di:iboli. csi ApncaJypsis, Domiiiauus sciiicei. AUus nonduni
14. Aio! duie niagnoi. Duo sunt propiietie , Elias ei venii , Nervam dici! : ei cum venerit, brevi tempore erii,
qui ciim illo fueril propheta, biennium enim uon implevit.

1f>. Et emisit serpens ex ore suo post muHerem aquani II. Et beslia qnam vidisii , i\e septem est. Quoniam
velut fiumen, ut eam eo llumineauferret. Aquam quam
'
:^.nte istos reges, Nero regnavii.
emisit de ore suo serpens, jussu suo populum qui Kt ociava esi. Alr iiiodo (5) . cum illa advenerii
persequaiur eam, signllicat. conipula locnm ociavuin , «juoniam in illo est con
aperuit os suum, sumniatio, adjecit.

16. Et adjuvit niuUereni lerra, ct
jt absorbuit illud flumen quod draco emisil ex ore sUo. El in interiium vadei. Nam decem Reges accepisse
Apejnisse os suum lerram, et devorasse aqnas, vin- regalem po!eslaterii, cum ille moverit ab Orienle,
diciam de prujsenilbus mjsnifosiai. Ilaitc igitur licet

ail: Mitleiur ab nrbe floma cum exercilibus suis. Et
cornua decem et decera diademaia Danicl ostendiL
parturier.iem significei, posiea parlu edilo iugieniem
Et tria eradicari de prioribus, hoc esl, tres duces
ostendit; quia iion uno teinpore utraque suni facta :
pri"«ar.os ab Auliclirisio inlerf.ci. C;ele.H,s seplei.i

Clnislus em«, quod ualus esl sci.i.us; sed le.upora C
darc illi honoiem , et consilium, ct poiesiaiem, de
IViiercessisse, ut ilta unlugiai a iacie serpenlis, adhuc
quibus ait :
acium non esse. Deinde ait :
10. Hi odienl merelricem, urbem scilicet, el carnes

7 9. Faclum esl prailium in ccelo : Uichael et augeiiejus
ejus combureni igni. llnum auiem dc capilibus quasi
pugnabant cum dracane, etdracq prcelialus estet angeli
occisum niortem, et plagam mortis ejus curatam,
in
ejus : et non valuerunt, nec inventus locus eorum, amplius
in coelo, Et projectus esl draco ille magnus,serpens anli' Noronem dicil. Constat enim, duni insequeretur eum
^qiiiiatus missus a senaiu , ipsuni sibi gnlam succi-
quiis : projectuscsi in lerrani. lioc cslinitiuin Anliohristi.
anle tanieii oporlet pradicare Eliam, ot pacis lempora
disse. Hunc ergo suscilatum Heus iniiiel regeni dignum,
seddigniimqnalemmerueruntJuduii.Etquoniamaliud
esse; nc postea consnmmalis iricnnio ei sex tnen.sibus
liomen habiturus est, aliud etiam insiituturus , ut sic
'n pricdicaiione Eliai , etiam jactari eum de coeio ubi
eum lamquam Chrislum excipianl Judiei, ait Daniel
habuerai poicsialem ascendendi usîue ad illud lenipus:
et angeios reiugas uiiiversos, sic et Antichrisium, de {Dan., XI, 57), Desideria inulierum non ci»gnoscet,
infernosuscitari, Pauhisaposloiusait Nisipriusvenerit :

cum priusfuerii impurissimus,etnulluin Deurai»atruui
discessio, et apparuerit homo peccati, filius perdilioms et
suorum cognoscet. Noii enim seduceie poicrit popu-
j -n hini oircnmcisionis. in&.
'""' cirtiinitisioiuh, leuis sit judicator.
nisi icoi» Denique
^
• - .
adversarms, qui seelevavU super omne quod jwnunatur

. .
V est sed
,j
n j ,, 'II 'rr
, - >x ct saiutos non
^*" ='^"';''"^ """ *•ad idola colenda revocaturus ,
Deus, aul quod colilur »11 Ihess., ii, o, i. ). , .
ad circumcisionem suscipiendain, et si quos potuerit

EX CAPiTE XIII.
nt Christus ab eis
seducere; ita cnim faciel sibi,
'I. El vidi de mari ascendentcm bssliam similem appelletur. De inferno autem (4) illura lesurgere,
COMMENTAaiUS.
(1) Septem capiia septem montes sunt. Hoc ex cap^ ( corruptus esset : eum lamen corrigere co-
ni fallor)
xvu, 9.3uniptuin esi, usqiie eo, ubi iienim veiba 15, naius sum , (|nod an conseculiis sim , enidiliores
capiiis incipit ad, Numerus enim
interpreiari, cuin iioinines jiidicahuMi. In maniisoripto ila legebatur :
hominis est quie veiba nuilare noluiuMss ob id qiiod
: Ail modo cum advenerit, ampuias loco octuvo, quo-
ille
intorpres ipse dicii. Spintuni sancium noii servare niam in illa esl consummuiio. Ociavo ioco fîilichrisinm
verbornm ordinem, sed a postremis inierdum ad prima ventunim dioil; nam ocionario nuinen) perfectio de-
iiilerprelaiula ir.insiie. signatur, ciim mundi linis aavenerit, ideo addit : quo-
(2) Hocex cap. xvii, suinptum est. Gaix. niam in illo est consummalio.
(5) Ait modo, Hic locus me dlu tor^ll, cum fcode (I) Nunc redit ad cap. xui. Cali..
. : :
5'SJ S. VICTORtNI SCilOLIA 340

<»*?Hriias uixiniui» verho Esaise , Aqoa nuiriei illuiu , A piaut servi et liberi nolani in froniibusput in nmnibus
61 iiiferuijs auxil iiluiu: qui lamcu licet et noinine dexlris numerum uoniinis ejus, ne quis emai vel ven-
innnuUlo ei aciu iuunuiaio veniat» aii Soiritus : dal. Asperuailonem Dei et exaeeibalionem Dauiei
Xin. iH. JSumeviis ejm nome.n hominis eaty el vv.ithc- anle pra^diAierai {iJan., xi, 45). Etsiaiuel, iiujuii,
rui ejHssexceHiiscxugiuiii sex. Sicuiex lilleris i:r*cis lenipluni suum iuterSamariam, sujjer montem iucly-
coiTipuJuui iiabeiii. sic iii compiuribus -rftTKv inve- luin ei sanciuin,id est Hieiosolymis, iinagmem, sicui
niuniur. T£a«> (1; eniu» iiunc nuincruin habel, quem iV.ceialNabueliodouosor. Tunc heic subsliluit, modo
geiihle^ Soiein Plucbuiu^jue appeiiani,coinj)ulalur(jue auiem beic recolii, quod Doruiuus admoueos lucle-
gi'*re sic : r irecenti, « (juiuijue, i deceni, t irei.tenli, sias suas Ue uovisaiuii:» temporibus el pericuiis ail
«: Ufjuui, T> (juiuijuaginla ; qui simui ducii Uunt sex- Cuni auiem videritis asvernalionem qu(V dicla est per
oenli sexaginia sex . «juanluni euiiuaHiuet ad iiileras Danielem jjrophelum. slantem in loco sanclo, qui tegit
gj;veas, hunc: numeriMn iUMueu(jue txpleut : quod inielhgal {Manh., x\iv, 1=;; Dan. , ix, 27). Asper-
iiomeu bi \elis iu ialiinmi couverlpre, iuieiligiiurpeL naiio diciiur i;uaudo ex.isperaiur Deus, eo quod iuola
ani/pijrusin htCLW {"2) : (jurc iuierce iioc mouu coni pre Deo colaniur, vel cuni doguiu iKerelicorum in-
puiautur : h quippc qiiiii,ueuli (5) iigurai, uuum,
i i iroduciiur in ecciesiis> Aversi(> auieui quod stabiles
cenium, i. quimjuaginta, \ quinque, x deeem ; quod I< bomiues signis iaisis el poneniis seduoii averianlnr
comjjutaiis liilens i'.icii similiier st-xcemi sexaginia de âlule.
sC\, id esi quod ^rmcc souDt Tftrav neuipe id (juod
,
EX iWPlTE XIV.
ialine diciiU!- djclvx, quo riOiniue per aulipbrasifi
expressu inleiligiinus aulichrisium, qui cuin a luce G. Et vidi angeluni voiamem per medium coeluni,
superna abscissus sit et ea pi ivUus, iransligurai lameii Augeluni volautem piu- nieuium cujlum, quem dicii se
se iu ungenim iucis, audeus se.-<^ dicere lucem. Uein vidisse, jam supeiius traclavimus euindem lltiliam
imeniinu.s iu quotiam codice grêco esse, qui aniiiipai prccdicaiioue sua regnuin Anli-
(/.vrs'Jt.&> ; quibus
computatia liileiis invenies niimerum chrisli.
ui supra , x
unum , > quiuquaginla^ : ireccuii, « (|uiuque. ,y. qua- 8. El alius augelus sequens illum, Aiium angelutn
draginla, o sepiu;«giiila , c ducenii ; qu;e simul sex sequeuiem, emudeniquecomiiem praidicaiiouis ipsius
ceuli se."tagiu!a sex êcundum (jraicos taciunl. Ifein dicii projdieium. (ûcd auleni ait
aiiud ejus uoinen goiuice quod per ê li^juebii, id esi 15. Mille \alcem tuam acniuui ^ et linUemia boiros
VivT/iot/.oi-, qucd eodem modo gr*cis lilieris comi|.u- vinew. De geutibus jieriluris i>igniiical in advenlu
labis, y ires, s quimjue, v (jnincjuaginla, c dueenli , n
Douiiui. Elquidem pluribus spcciebus-hoc illud osien-
octo, /i ceulum, tdecom, x vigenti , o sej;iuag:nl.» , - (] dil, sicut in messes aridas, el seinen iu adventmu
iieui dueenli ; (jua; ul supra dicluin est sexconii :>e.\a- Domiui , et ccmsuiumaiionem muudi , et reguum
giala sex iaciuui. Curiui. ei ajiparitionem regni ijeîtorum iuturam.
il. Ki vidi aliani besiiani ascendenlem de lerra. .Ma iO, 2:0. El mibil angelus jalceni^ ei vindemiavil vi-
gnum iaisuuujac projuielam uicil, qui raciurus e^t neam lerr(e, ei misil in torcuUir ireu Dei: et calcaiuni
sign'j etporteiiia,etinei!dacia auie iiiuin in couspeclu esl lorcular furijris extra civilalcm. Quod dicit, missmu
humiuum. in torcuiar irie Dci, et calcaium extra civilaiem ; cal-
Et Uabebat cornua duo sinuH(( aqno . id est specieni CJlio torcularis, retribulio est peccatoris.
iniiis h(nninis, el loimcbuiar quaai draco. Lovjuilui Et e.tivit s(niguis de lorculari us(jue ad frenos equo"
autem diabolub maliiia pleuus ; hijic^ enim facturus rum. Exiet ulLio sangiiinis eilusi , sicut anle pra^dit-
«^bi 111 couspeclu iiominum, ut el mortui videantur tum est : In san(juine peccasti , el saiiguis te persequ^
resurgere. tu r (
Ezech .
, x x v , 6)
.\.
l-l. Et ignem de c(clo descendere faciel in compeclu Per slndia tnille sexcenla. Id esl, per omnes nuuuli
hominum, Sed(uidixi eiiam) iu eonspectu hoiniuum qualuor )>arles; quaterniias enii» esi couquaiemaia,
licee magi per angeios reiugas el usijue hodie faciunt sicut in quatuor faciebus et quadriformibus, el roiis
racictel ul iniago auita Auiicbrisli iii lempio Iiieio-D q"^^^'-^'^^ • ^"•'îer euim quadragies miilc sexceiiti
soiyuiis pontiiur. Ei iuiret augelus lelufâ, et inUe î'"^- EyîJeiu lepelens j-ersecuiionem ApOcaiypsis
voces et sorles reddat ; laciet etiani hoc ipse, ut acci- ^^^'^
(m\IENTARIUS.
(
1) Tij lAN. Imiuiiur heic Vicioriuu-, lrena?um,<.'o/</j-. minis arsuit liomiuem istuiu humanioris ac pnliiioris
hiereii., lib,, v. c. oO, jj 5, vel, bi niavis, Mij)j>olî!i.„
liuer;uur;ti pl;iue insciuiu luiê. Csijue eo euiui iiu'-
eju?; di.^jcinuluui, Denwtisii. de Chr. ei Anliclir., c. l jila visa est, ei \iro lioelo iiidign;» Iklm* iuleijjieiaiio,
Videsisfju;»' aniioiabamus ad cilituin bjcuiu Ilqqjolyii UL plaiie 'Uspicari iibueril eaiii in inaigiiie ab imjje'
lom. !V IJ.bl. iMirum, pag. 4"»5. Ad
subsequeureiii rit«j alifjuo ascripiim poiius, quam aiii po.stea iin-
iûiem vu-ciiu DKXVX quod auiiiet, vix dulnio qnio pei iLi(UTs couiujenlario aliexuerint, quam ab auclore
cam suuijiserita iinsiro VictunijOi\it.ol;ius L.r;iuijsiii
liadit;im fuisse.
suis PuslUL verpp.:. ad Apoe., \jii, I«.Qi,a do re D
iimppc quingculi.^ Ll beic, ita nio\ iocis ali-
coii- (5/
su!eu»i'!s H()S-«>ueuus, ilociissituus ;\Iold(iiisis jiro (juario casu iiiaiiet irigida saiie esl,
»q>isco- quoi reclus :
pu5, sur rApoc. .xiu, IK limc palet iiiijiub piovidp nieo jiidicio interpretaiio quam lauipnipsam
01 levis ;
ueic argiii saucliin- iâireiu iiosirufn a .Millani(i.

4,il' crudifioruiu iuriifio casiigandHiu reiinmiere, quam de
i'2/ OiLLVX. Hujusmodi deduciio seu (raiaiio no- ea audacier quidquam siaiuere maluimus.
; , ;
341 IN APOCALYPSIN B. JOANNIS, -^k^

EX CaPITE \V. .\ mille auieni dicii eo loquendi modo quo
, parssijfni-
licalm%a lolo sicui <'sl iiiud : Verbi, quod mandavii
J. Et vldi ullud sigiium maifnum ei mirabU^^ uiujeion
in mille ijencralioncs (Pâl. civ, 8) cum nou
: siml
sevlpm , habentea phujas scjjtem uovisshnas : quia /n
mille. Quud aiitem ail , el misil illum in (ioij6sum ,
'ipsis cousuinmaia esi indiijitulio Dei. Semper eniin ira
iioc iiiquil, (juia diabolus cxclusus a credeniium
Diî pcivuru popului» ciiiadmncciu sepleiu plagis; id
cordibus , coqjil imj.ios possidere , iii (|uorum quoii-
esl perfccle, ul iii Leviiico tlieli ( Levit. , :\.\vi, 2i) ;
die c.tcis cordibus, lanuiuam iii ahysiî proluiuio
(\u-At in ullimo iuturu» suiil, cum Ecclesia ile medio iiiclusus cst. Lt clausit, iii<|uil, et siguavil siipei
exierit.
eum ul iion sedu(XTet genlcs uonec fini;iniur mille
"2. Stantes supra mare vitreum, hubeules cilharus
amii. Clausit super eum diclumesl, id esi iiileidixil
Id esl, super |j:iplismum suum slaluiitc:- iii litte coii-
akpie coliibuit, ne seducal peninenles ad C.lirisium.
siiiisse, el confessioj.em \\\ ore siiam lialjcmes, exsui-
Siifuavit aulem supcr eum qiii;i occullum , esl ()iii
laiuros iii regiio coram Deo. Sed ad proi>osiia re-
periiiKâiil ad parlem diaiioli, et (jui ad Chrisii.
veilamur. Nam ci qni videniur siare , nescimus si casuri bini.
EX (UPITB xvu. eiquijacent, si surgani inccrium csl. Quod auiem

B ail ligatum alque iiiciusiim illum, ul non seducal
1, 6. Veuit unus e septem angelis ijui habenl septem genies : gcntes Lcclesiam sigiiilicanl ex quibus ipsa
paleras, et loculus est mecum diceus : Veniostendam conslal, quas seduclas anle lenebai , donec /iniau'
lihi judicium meretricis iUius magnw, quce sedet super f«r, inquil, mille anni id est qnod rcliciuum
, cal
aquas mullas. Et vidi mulierem ebriam de sanguine «le sexlo die, scilicet de sexta ailale, qme coiisla(
sanciorum el sajiguine mariyrum. Decrela senatiis jiiiHe annis. Posl hwc oportet eum sulvi brevi tem-
jilius semper sunlc«iis«m»mala in onines, conlra ver;e pore. Breve tempus ires annos et sex menses iigni •
iidei priedi(3aiionem. Et nunc jam, jacla induigenlia. iical, quibus lotis viribus se ulturus esl Uiabolus siib
eiiam ipse dedit decreluin in universis gentibus. Anlichrislo adversus B^cclesiam. Deinde pou dicii
o. Flt vidi ipsam muiiercm sedeulem super besliam (luod solvendus erli diabolus, et scduciurus genies
coccineum ,
pienam nominibus blasphemiije. Sedere Loto orbe lerraruni , ei aiir;iliel bellum advciû-
auiem super bestiam rubeam auciorcm homicidiorum, Ecclesiam ,
quorum hoslium numerus erit ul arena
diaboli imago est, ubi etiani de caj»iivilate ejus, de inaris.
qua periraclavimus. Memini lianc quidcm Babylonem 4, 5. Etvidi sedes et sedentes super eas , etjudiaum
propter conrusionem dici ei in Apocalypsi, el in dalum est illis : elanimas occisorum propter lestimoniuu.
Lsaia ; ei Sodomam nominavii. Denijue s\ Q Jesu,ctpropterveybumDei,etquinonudoruverunlbesiiam
Ezechiel qm \
oompares quai coulra Sodomam dicla sunt, et qua) nccimaginem ejus, neque uccepevunl scriptionem in fron-
I:^;iias contra Baliylooem dicit, quiciiue Apocalypsis, temuul in manum suam, el regnaverunl cnm Jcsu miiU
iinum esse oumia invenies annisireliqui eorum non revixerunl, doncc /inianlur milU
anni. Haic resurrectio prima est. Duai sunt resuri'jc-
EX CAPITE XiX.
liones : sed prima resurreciio nunc est animarum
H. Et vidi ceeium uperium : ct ecce equus albus , et per lidem , quai non permiltil homiues iransiic ad
qui sedebat super eum, vocabatur Eidelis et Verax, mortern secundam. De hac resmTeciione dicii Apo-
Equus et sedens super eum Doininum noslrum cum stolus : Si resurrexistis cum Chrislo , quoi sursumsuni
exeicilu coelesii advenicntem ad regmim osiendit. A qua^rile (Coioss. iii , 1).
maii eienim Aqiiilonis qaod cs4 Aiabicum usque ad (i.Uealus et sanclus qui habet in liac resurreciione
mare Piioenieis el OMjue ad liiies tenie niajores parles partem : in islis secunda mors non liabebil polesiutem,
iias in adveotu Domini Jcsii (1) mandalmi sunt, et scd erunl sacerdotes Dei et Chrisii , el reynabuni cum
omnes animai geniium cougregabuntur ad judiclum. eo mille a;mjs. Mille annoium (i) regnum uon arbi-
Iror esse leternum ; aul si iia seniienduin esl>
EX CAPlTfi XX.
D con»plelis annis mille regnare desinunt ; sed ut mei
1-5. Et vidi angeiunt descendentem dccoe.lo^ haben- seiisus capacitas sentil, proferam. Denarius nnme-
l(;m clucem abyssi , et cuienum in manu sua. Ei temdt rus decalogum significali et centenarius vjrginilalis
draconem, illum scrpentem antiquum qui cogiiominaius covoRam oslendil ; qui eitim virginilalis iiilegruiu
esi diabolus et salanas , et alUgavit illum nnUe annis - hcrvaverit proposilum, et decalogi pnecepta imple-
et misit illnm in aiyssum , et clausit y et signavit su- verit {ideliier, et leros mores vcl inipuras cogiiatio-
per eum, ut non seduceret etitim genles, donec liniantur lies iiiira cordis ciii>iculum jugulaverii, iie domi-
millc anni. Posl hcec oporlci eum solvi brevilempore. neniur ei , iste esl verus sacerdos Ciirisli , el
Illi anni in quibiis alligulus est S:ilanai , isti suiit in millcnarium numeruni perliciens iniegre credilur
adveiJtu primo Ciiri-Dii usijue ad lerminum sa-ciili regnare cuu) Christo , ei fccio apud euui Ilgaius es(
COMMF.NTARllJS.
(1j In adventu Domini Jesn mandaturi. Ouid si b;oiim cnm iis qu» subinde sequuntur coh;ererel
miutdiUun li.'g;is, iniiiis t;jnUiiii iiiiera^ mnliilionc Y iNc- verbum potuimus
iiivenire
que mi> idlum magis pvopriuiu (piod aflimiai.osylIa- «i) milie (mHQrvm regnmii i''gy iiunc locuiU; hiH
;, ;
}45 DE MAGNETE PHESBYTERO n4i

Vi^MM esL di;il>olu.s. Qu\ vero viiiis et doginalibus A a vera fide dissolvi potuerunt; propierer* auro niun*
i]:\]ri liciirum irreiitu-i es! , in eo solutus ej>l diabo- do sociantur , ex (|iiibus regis inagni civiias deco-
hi-!.. S»d quia cofn{)leils inille nnnis dicil euni soivi latur. l*laie;ii vero eorum ostenuuut corda ab om-
ei cumplelo perreclonim saiuioriiih nunuTo iu qui nibiis mundaia sordibus, perspicca luce uilgida , ul
bus roipoie cl coi<le virginiialis decus esl reiiiii ad- inerito in iis deanibulet Dominus. Fiuuieu viiai,
veniendi (I) abontiu:inui adventu, muiti ab eo aiuore spiritualis uoctriiiae per menles fidelium currere
tejreuorum scducti suppiuniabunlur, ei simul cum graliain, el niulliplicia odorum germinasse virentia
e :» igneuin ingi edlenlur siaguuni. osiendit. Lii^niiin vilx ex utraijue rspa, Chrisli se-
8-10. /-/ iiscendtruut supcr lerriE Luhudinem ^ ei cundura carnem osiendit advenlum ; qui ab uno li-
nujiernnl casira aancioruui , ei liileclain civitatem : gno crucis viiain suscipienies, populos laine con-
i.'i liescemiii iijnis de crelo a Dco, el comedil eos siimpio:5 vcrbi Dei proedicaiione saiiavit. El quia
f! diubolus cjni seducebai eos , uiissus est ia sta- dicii in îviiale solein non esse nece»sanum i evi-
ifuuui ianis el suiplnnii, ^ vbi el healia el pêudoyro- denter osiendit crealoriin liimen iuiniacui.iiiim ruK
pheUi cruclnbhntur dit a-. nocie iu sccculu swculoruia, gere in inediO ejiis , cujus splenuorein iiuiius poiui^rit
IiO( jain ;id jiuliciuu? iiovi.ssiinuin periinet , et B sensus cogilare nec iiiigua proioqui. Quod ex (jualuor
posi.inodicun» telius icddiia eslsancla, iiiique in p:trlibus porta£ dicli leruHS e>se posiias ex singuli^
u-ia dudum quieverant corpora virginea : cum irn- margarilis ,
quaiuor arbidor esse viriuies, videli-
.inori&ii rege aeiernum ^ûscipieiit regnuni, qui non cel prudenliain, roriitudinem, jiisliiiain, iemperan-
si)'urn corpore îrgines, sed cl lingna el cogiiatioiie li.im , qua; invicein sibi icerent. Et diini niuluo
j...iiiiei inviolubiiiter se a nequilia lula\eruni (-J) ,,

iiiisccnlur, duodenarium eHiciunt numeruin. Portas
quoh exsuliaturos cum Ag-y (êmonslrat perma- vero duodecim , Apo.îolorum esse credimus utime-
iiCl'*' runi ,
qui in quaiiior virlulibus ut prelios:e marga-
i;X (VPITI XXi ET XXSl. lit.ii fulgenlibus, iuler sanctos luiiien docirime su:e
IG. El civitas in quudro posita esl. Civilateni maniiesLanies civiiaiern cceiesiein ii.greui faciuni
qoain dicit quadrataio , aiiro el preiiosis respien- ut de oonversatione eoruin , angelortiin laetelur
dere lapidilius , ei pi;«ieam sanciain, ei llumen per ciiorus, Non po.sse auieni cfaudi porlas , evideuier
incdiuin , ci iig!ii;!!i viiaj ex uira(|ue parle faciens ostenditur nulla contradicenlium teuipeslate apobio-
irurtus doodecini per duodeciiii menses , et solis iorusn docirinam separari a rectiludine, etiamsi
Jiirneu ilii non csse ,
quia Agmis esl lux ejus; et Uu.ius g.nliuin , et lutrelicornm van;e superstilio-
jjoria.s ejus de singulis margarilis, leriias port:»s ex q nes coiilra fidein eoruin veraui insurre\crint : supc-
qu.iioor parlibiis . el claiidi nnr, posse. Civitaiem lati , ut spumae di>soIv(MUur, quia p^Hra Cliriîus
jnqiiain qnadral;»m siinctoruiii aduiiaiaiu lurliarn os- est , a quo el per (jucm Ecclcsia fundaiur. Ideoque
irudii, in (ju bus nullo itiodo fiiies fluctuare potuit. nullis lluclibiis insaiiieniinm linminum superattir
Sicui ISoe pr.V(ipilur {flen. \\ , li ;, ut ex qti;idra- Eigo audieirdi noii suiii (|ui inille aMnoruin regi.uiu
iis lignis ricerel :>rc;iiii , (pi:e dilosii posset inipelus leuienuin esse coifirmanl, qui cum Cerinlho li:c
fcrre, preiiosos lapides qui flucluare iiou possunt leiico êniiuiii. Nam regnum Cbrisii nunc est seiu-
iu perseculione sanctor. viros osfendit, qiii nec leni- piiernum in sanciis , cum fueiil gloria posl resur-
peslaie persetuionnn nioveri , nec iuipeiu piuviai rcciionem manilesiaia sancioruni.
COMME!STAilll'S.
a proposiio dediici
relipione' proliiberei , libenier quaoi niinime possem declinarem. Ego In bis an-
il^ T(i-i\\U\\ii^Cii\ Miile annorumregnui.i arbitror (cter-
: nolalioiiiOus qua> iiilo c;isiigare poiui, boiia lidc
num essc , aul si non ita .%enticndnm est ^ e!c. pnesiiti iieqne suni, si ipiis opiniorem iiieam iiii
:
{\) Adicniendi. Venturi, seu rtaur/ii^/i/^?, opiiior D p''«>baverit coiiliiiuo illi succensiirus , tanium il!o
,
legi oitr.riere. ,
in''lioreio ceitioiênupie aftorai; (|uaiii t;iijtuin abosi
(^l) 'i tiiaverunt. Pro tnlati sunt positum esse exi- ut rcjiciim , ul (^josdein me defensorem sim sincere
.^liau). Nos cum mcliorem {ccii.inem nou Iiabere- prolcssunis libellus certe it:i niaie a librariis ac-
:
imib.q;i:im iii veieri cx''nipi:ivi iuvcuiinus, etiain cepius cst ul vix omoi diligcnlia resliiiii poss.^
,
si iirniim.' nobis illa prol»;ueiiir , re!i(piiuius , iil viderclur quo fil, ui miiiu^ ciilpiindi simu.> si
: ,
er!i(l'iiorcs aiit C(Mijeciiiram nosii:Viu recipeceui , aut coii]eclur:im alicubi in:iliiiuuis sequi (piam cont;i- ,
locuni i| si siio arbiirio iin;uiuatiim casiigareul. Obso- minati exemplaris auctoritatem.

leta vcrba mut;ire noliii , oi ;ib aiUiipio codice
DE M AGNETE PRESBYTERO
NOTITIA IllSTOilKA, CUM FRAGMENTO,
E\ l). LUMPEK liESUMPTA.
AKTicuLUS PRiMCs. ruit. Presbijtcr Ilierosotymitanus fuisse tvadiluv. An
Ejus \iice Sijnopsis. eiiam Lpiscopus ? — M;ignes , sive Magneies , vei po-
Maquc^ qui cl Macurius Muqncs nvo 'riynpnv,' ctn- liiis Macariiis MaQn«^s, dc>ineiiie sa'Cuio lertio IJo
,
NOTITIA nisTbaicA. 346

niisse exisiimatur. Ila .|uidem prrc oancris dociissi* \ nius (1). Coniplura vero .'orumilem Aporrlticoniin
nius Till^'monlius, «{ui ilo islo i^^ccicbia; suriptore. «-o^TrafTy.aric/. e\t;ire iiosciinun iii Nicephori pairiar-
ojjscuri Tiominis licei, ipsiusque liiieraruni moau- clue conslantinopoliiuui Ubris AntirrliMicis adversus
menlis satis diligentcr edisseril (1). GuilielaiJis au- icouoinnchos: (|uai iueuuie lioc saiculo vir clarus An-
lem Civeus non solum aucloris uMateni anudiac selmus BaiKJiirius mouachus eiahhas i)enedicliniis ex
incomperlam , sed (juo cliam characierc fuerii iusi- r.giis codicihus dc^cripia, fere a se iii iucem emil-
sigiiittis, cxpiscari sibi demum liciiisse jiroiilciur. tcnda viris eiinliiis receperal {'i): addilis prailerea
Sic eiiim lilc (2): Ccrmanus patriarclia coustaniino- iioniiullis Iragmeiilis commentarii ejusdem Macarii
poliianus Dogmaljco ad Aiilhinium ms. apud d.
iii Magiieiis in Genesim , cx ms. codice olloboniaao de-
Calcuin , ubi de synodo anliocliiîia advcrsus Sauio- suaiplis.
saieuum >^gil, lia-c hahel, Julereyanl , iiKjuit, Con- JaiiKiue antea iutegrum iibruui excerpioruni ex
d//o Aulioeheuo contra iâulum Sainosaiciium Gri'iio- scriploris noslri ajmcriiicis dclexeral erudiiissimus
rius Tliaumalurgiis , Leo /"ttrse/isi* (legendum judice Joanucs Boviirius in Nicepiiori Autirrheiicis inscri'
Caveo t:>svo? pro A£&)v, levi mulaiioue, is enini erat ptum : de Teslimoniiii Macarii MagnelU, uii ipsemel
hoc tempon' larsensis cpi^-eopus, uii diserte habeut lcsiaiur (5;.
Euschi us, Syiiccllusci Nicephorus) Jiaa:irtJMis L*o&/mi- B l)mu vero ab his duumviris evulganda ejusmodi
sis, -Avi '|£oo(7oav!:awv Mayvvj, Tt; tiosu? -/at Tr/? riuzzirjc/.'; preiiosa scripioiis veiussissimi nionuuienla solliciii
Ka7rrK(Joxias îou.LMK^/n; o 0av.ac-'.or. Tiieoiecnus, Piio- exspeciab.imus , spem lecit deiuceps Magnus Crusius
tinn& , MarcelluSy eic. Claruii igiiur auno 265 , quo (i) nos ab se laiiuem eadem exceipta propedieni
liabila est aiiversus Pauiuni Aniiocliia^ syiiodus; sal- jfuisse acccpluros, «pi.ne nimirum ciim eo communi-
lem auiio uno ailerove se(pieiiti. Episcopos eiiim hac carit ispcmet Bovinius. Pelila sunl ea, inquit, ev
occasione :'.aTa y.v.ifjov ^tv.(^6oMg v.vX TzoTi/j.y.ig iii uuuin iibro iv Apocriiicornm, ubi aucior ad veritatem rcli-
coiisse refert Eus"bius lib. vii, cap. 28, quod, vel gionis chrisiian* siabilieiidam imprimis agit contra
de diversis syuodis vel dediversiscjusilem syiiodi scs- gnecum qiiemdam philosopiium speciatimque de ;
sioiiibus inielligeuUum esi. Quidquid sil, vix de alia iijonarchia divina, ejusdemquc majesiaie conlra ido-
synodo, «luam qmc anno 205, habila esi, iiileliigi lolalriam gentilium dispulal. Subdilque: Accedent
poiesi Germanus, cum hoc circiier amio Gregorius huic operi eiiam fragmenla commentarii ejusdem
ThaumaiuFgusobiissedicilur. Cum igitursacerdoslîe- Macarii Magnetis in Genesim ; in qiiibus de Adanii
riiirierosulymiianus Magnes nosier, iiymciKcuin epi- creatione , de beuediclione diei sepiimie, de plania*
scopumsuum eocomiialus esl. Plureseuim presbyteri tioue hoiii Eden , de imposiiione nominum singulis
etdiaconi huiccoiicilio inlerfuerunl. liucusipieCaveus. C besiiarum generibus ab Adamo facia, de adjutorio
De ipsius Magnetis lilterarum monumeniis. — Verum feminai ab ipso Dco insliluti) , de seduclione serpen-
ad presijyleralem Maguciis digniialem quod allinet tis , ci lapsu priniorum parenium , et denique de
oljservandum cum Tilicmoniio, ejus nomer. Episcopl tunicis pellieeis a Deo rabrefactis disseriiur. Hucus-
liiulo fuisse prieuoiatum [hov.G/r,;] in opcris exem- que cl. Crusius. Clinam vero vel inlegium Macarii
piari ab eo Iilieris consiguaii , quod sub Initium sae- Magueiis Apocrilicorum opus , vel saltem illius ex-
culi iioni fuit deteclum ab orihoiloxis, qui cum Icono- ccrpia , Gra^cis laiiuisque litleris aiiquando prodcant.
machis decertabani. Nairal Pholius (3), uti avlvcitil Fragmenlum Magnciis de Eucharislia olini u Tur-
Lequienius (4) inler Praesules, qui adversus Chry- riano ediium a Gullandio ilerum evulgalum. — Alque
sosloimim in Synodo ad Quercum Chalcedonis su- integrum sane illud opus prai nianihus habuisse^per-
burbium convenerc , aiistiiisse «juoquc Macarium uiheiur Franciscus Turrianus : ex eo siquidem muila
Magnesia; , sive Migueimu Episcopuiu , dclalorem passim delibavit ,
quibus adversus novaiorcs summa
Heraclid:e , qucm ipsemet (^hrysosiomus Ephesi lidei capita propugnarel. imprimis aulcm eo usus
Episcoi)um cieavcial. Iliiic foriasse sive fraudc, sivc est vir doclus in iractalu dc sanctissiina Eucliarislia;
jgnoranlia , Episcopi lituium addiderit librarius, Ma- quciii vulgavit adversus Andream Yolaiumi Polonum,
gnciis velusiioris opusexscribciih, J) Calvini discipuium ; uhi iucuieniissimum Magnetis
IJbri V Uesponsionum advemus Theoslhenem Dn- lestimouium profert dc reali pricsentia corporis et
masceni cevo notissimi. — Uiut est, scripsit Macarius sanguinis Christi iu sacramonlo eucliarislico Aliaris ,
Magnes libros v \\-oy.rjL~r/.r'.rj , scu responsiomnu ad- ex ejus libro ui .\pocriticoruiu deûmpium.
versus Tiieoslhcnein «.'ihnicun) , Evangeliuni ciiiim- Quem (juiJem iocum ex prima illius tractalus edi-
nianlem. Alque Iios quidcm libros liamasccni a;vo lione tlorenlina anno i^)lo descriptum excudendum
1'uisbe noiissimos , anuolavit modo laudatus Lo({uie- curavil inderessus Audrens Gallandius m Biblioiliecaj
Veierum Pairum tomo m, a pag. 54i-o42, ei re-
(1) Tiilpmonl.,Meuwir. seu lEst. des Emper., lom. cle quidem ; nam editio p:u"is:ensis anni 1577, unde
dans la Vie dt^ Ciuislautin lc Grand ,
IV, pag. 308-51 1 ,
anic. xciH, edil. Bruxcll.. piig. 127 oi sccpj.
(1) Tom. I, pag. 27i,
operiim S Damasceni. J.e-
(2) Cave, IJisL liUerar., a.i an. 2u5> lom. i, p. 1">G.
(5) Phoi. Bib!. Cod, lix. quien in Not. ad opp- Damasccui , tom. i, pag. 271.
(4) Ceijulcn. Or. Clirist. tom. ii, pag., 098. Ne ver- (2) Eabric, Uib. Crivc,
lom. v, pag, (kI 1-085^
hulom (r>) Boviii., in not. ad Nicephor. Gregoram. p. 7l)J.
lioc lu loco »ie Magncie iKcurrit, falsa cilalio
Crus., Dissert. Epistol., ^ u, pag. 8-iL
Ga!!'>;itiii. Sed h.m !iai)eniur iu Nola (5). (4)
347 l)E MAGNETE PKESBYTEftO XOTITIA UISlORICA 348
illurii liausii, ediuiiqtie Fabricius (\}, uiinus eineu- A raverit: OjToyKcav t/.s âsd-ztpac •/«trÎiv o.v.'j7ror//».it
dala esse comperitur. Sui)jecii iusupci- uovus eiiiioi- (xyy-wv rriv rrvyysvsiav 'JjxsL Quia sic t iuqniL < (ii, ul
Gallaudius gr«ca quôdaiu ab All:iliu exhibila in videatnr aiitiuis aiuicos ijuibus se aauunieral , eosqae
exctcitaliombaa adver&us C.fcijfjhlomim: (2) eatfue iu- qui sui onlinis suiit, tiiligere. » IJ*cc.s: Magucfe Tur-
super adilitlit, (ju:e proliiiil Zacliarias Cieieiisis iu riaiius, iis addeiula, iiuiuiL Galiauuius , (luie iulra suo
respousioiiibus ad Guisium cardiuaiem Lolliiiriiigi- loCO reluUuius.
cuiu (5) haud iia prideiu a Jo:sniie f/.uuio evulga-
ARTICLLUS 11,
lis (4). Taudem alia eiiam qua^lam loca a laudaio

Magnetis Fraynienlum ex litro i\i ApoLOijix evunqS'
Turriauo ex eodcm .Mai^MUiio rclala iu libris pio Epi-
Theosieneni eihnicuni apud Franc.
lioruin (lUversus
si.olis iMutilicuiu , (piui Gailaudiiis .«scrius diitcxit , in
Turriunum Traci. de sanciissima EucUurisiia conira
prolegomeuis, cap. xiii, pag. o^, iii medium pr •-
Yolanuni Polonumy pag. 95. edil. florenlinoi^ 1575
ferre opi*ra3 pr«i!ium esse du\i! . ne quid ex perve-
lusli ecclesiaslici scripuuis t'r;igmeiitis eviilgaiis , suai [. < Quod vero (l) non sii boc^cvov, -/.a< opf/j^yizc, \d
Palrum auliquoruui coUeclioui dct-ssti ' lilealur, do- esi, inaudilum et horiendutu, consider.ire licet pue-
Jicc alicuiide prodeaiii Niccpbnri (.1*. iibri Aniirrlie- rum iuraiilem, quomodo nisi manduccl cariuim el,
tici aduersus lconomachos , ex quibiis ad E<x'lesi:e g sauguiucur u.atris. nou vivit : uaiura euim sauguiuis
pr:ipsidi'im aique ornameulum imuIio p!ura i.osid osisecunduin verilatem iac. L'l auiem clarius dicam,
Magiiciis excerpia pro.-l.u.i(ut. — Suiii auicm se.juen- naiurak- ali(p.iid narrabo, ne hoc fabulam pute Ex
tia loca; Mafjneics, Iiriuil Turriiiiaiuis (i)) anctor an- lerra naii sumus secuiidum corpus, ei quodftui moJo
tifjuissimus , lib. i\\ Apolotjeiico coiilra Theinliwnem : cariie ejus el sauguinc aliinur, id e^l, frumeulo ct
«Alia eiiim , inqiiil, niactabantur sidiilibus aeris, ali.) viuo. Audi iiunc aiteuie. Priucipio creavit Filius {)t\
terrcnis, alia subieiraut.'is. Spirilibus airis iuiuiola- err.iui : ex terra hoininem furmavit : ex houiine
b;mtur volucres: £7r/./^6ovio/.r, id esi, terrLiiis, qua- carueiu sumpsii ipse. Si igitur (2) de corpore pradi-
drupedcs uigri , liiii.» sit leiia uatura nigra : vro/So- catur lerra raiione origiuisautiq-.Kc; erat autem teira
vtof^-, id est, subterraueis, iiem quadriipedLS uigri iu ralioiie ereatiouis propria (dirisii crealura ; ct ex hac
scrobibiis, sivt; fovcis.» Hacienus Magueies. panis et viuum exsliieruut; ex ip.sa rursus corpus
Ei iuCra (6) : < Magueies , velustissiiuus scnpuir homiiiis; hoc autem corpus Chrisius induit ; meriu»
ecciesiasiicus, iib. u et v, ipios coulra Theostlieucin
ciini accupisset pauem et vinum, dixit: ilocesl Cor
geulilem , discrepautiam evaugelisiaruu: ctalianobis pus mcum{M(ilih., xxvi, :2(J; I Cor., xi, 34).
falso iu Evaugeiio objicieuteiu, Sfiipsil, ait : Pro eo II Dciiide subjiiugit. < (j-) ytxp -z-J-o; (Ti)y.y.z(Ji oO oc
quiMj iiuus evangelistaiuui di.ît (7j, calamo spnngiam <-^
^07:o?ai//aroc, fk rtvsr ir^ôa-^wS/Uav TreTr/.oo),^'Msrjot, uj, '/.
circnmpouontes, di.\isse aiiuiu (8), jMopier similiiudi- xr/T' vJrMiv.^j (/l'j.t/. y.cil '7''7i!/.a Xsf.ffroO. (5* Id esl : Non
iieiu ariuiSli hyssopo circuniponeiitcs , cuui dici-uduiu, euiui iigura est corjioris aut sauguiuis, ul (|uidaui
inquit , essel cnlamo. i ilein , quod uiiiis Evangelisia
(1) Quodvcro, etc. Prieclaro huic IVagnieuto Turria
-
dixil (9), vinum , rursunii dietum esse (10) aceium in
iius isia pr;eiuiilii : « Converiam beic e gr;i'eo, qii.c
cruce ( ex codem eniin vase posilo hauserunl, cum Maguetes eccle-îasticus auctor, ei vabie vetus, libro
pervcnlum est ad («alvariauijel iu cruce) pr;v^sertim,j leriio .Apoloijiaruni arfrîaitf.s Tbeosieiiem Evangcli*.
cum iegom ruui caium:ii;>ti)re!u srrip.-îi. Dicebai erg-» isle ideiu
iiiqiiil , i hisloriie Evaugeiisiie servareul; ,
qui-d <;;»pliariiail:e ilii Durus c&t liic serUiO ; et (luis

:
iiibilque ullra .scriberent, (juaui quod tuiic diceb;ilur

polesl audire eum ? ilesjioudet Magnetes : Quo:(
iii iilo lumuliu ac furore. Sic euim exisiiniaruut , ut vero, <'ie. >
hibioria omni suspiclone careret, d w!, r.-oL-p-jo-îprn (1) Si iijilur de corpore. .\b his verbis iisfpie ad huem
Turiiaiiuiu exsriipsil (loceiiis , suppre»so t\\\s na-
«}.).' aTr/y^rov Z'j^.-/l-ir, r?,; lcrooicec to 'job.'}.'yj.\ t Id
\\\\\w. : Tlics. Cailiol.^ l. n, |>. 007 seq.
esi, < si liitera bistori:e uoii curiosa , sed simplcx {.') /up..... XpiuTuv. llepelit huiic ipsuin locuui
OO
reperireiur. j Turriaiius, ad bb. v, Constit. Clem., e. I.j, sub liiiem
A, . i-u/4i\ 1 1 ti . cx eouuo, iil videlur, Biiieiigerus, />iun'i6 111. «(/ Crt-
mini, in
'
" Apologiaruin
libro iv ' "'" ~ coiiira
'11.
Theostbeiiem,
....
.
r«cital ex Turriani loc. cit., ad Joan. Damasc.de

EvaiigeHorum caluuiuiaioiciu , reddit rationem , cur Fide orthod., lib. iv, p. 271, ubi (.bserval Damasceni
icvo u<ilissimos fulsse libros Macarii .Magiieiis coutra
se lioc loco Paulus alio(|ui viveulem mortuis auuume-
Tbi;o:îhoue!i cibiiieum, ueque praiici ire Im el illu^lre
(!) Fabric, in Dclectu argum., pag. 70-72. l<*.slii»M)ui'uu Z;icbari;c (ireeusis iii liesponsionibus ad
(2) Allal., contra Cretjglit., p;ig. 505. reverendiss. (]iaudiuiu(iuisium eardiiialem Loibariii-
(5j /iicbai. CreuMis licspons., p:ig. 77. , giuiii,ipias lukud ila priilem eiiidii vir doeli^siuuis
(i) l/auiy, ud yicclu; euanat. in Epist. ad Co- i .Io;iuues Lamius ad
Siccloi euarrat. in episl. i ad
linth., p:ui. pag. 72 ct .seipj. i , Coriuth., parii^ I, )>. 72
et se.pj. Sic i:4itur \\U'. p. 77
(.'i) Tiirriaii.,
I'^j)isi. L*o)iH\. cl (Mnouibiis Apostol. () 0£ \!ayvy/5 oi'ja.77'/.).o; v.o/atoc o>v, oorw; iv /.tzuj.w/uj.
udv. (.C'nurial. Magdebuig., Ooion., ii^TT), iib. i, cap. roO i'yj:i'jZj'i.o-i rvpoi 0cO3"6sV73v <^r,rTi., Ort ri z-j/j/.Oicrxiy.
"y, p;.g. 21. bi/:hh'»< 70iii.u., y.v.i OLiO.'/ roO \pi.<TrtjXj oO r-jr.o; fjoty.vros
(ti) Id.. ibid., iib. n, cap. 5, pag. hi.j, /.v.i vvj.fj.ro;., wc rtvir oai/MO/icav-iC 'rz7rf,or>)aviot. rov
(7) Marc, xv, 7Ak voOv e/i/ov. .Ma:;ues;iiueu!, (pu au!i(|uus iu;»gisifr esi,
(8) Joan., xi.v 'it). , ila iii Evaugcbi .\p(dogi:» ndxersus Tbeosiiieuem aii :
;\\) Marc.,.\v, 25. quod Ei.cbariblia vere c^rpus el sanguis Cbrisii est,
jH) .Maii., \x\ii, 'i8; Luc, x.mji. 36; .loai!.,xi\.29. iKUj ligura eorporis ei sanguiuib, ul niddaiu labuiau«
(Ili Turnau., lec. ci!., Jib. n, «ap. l.~. pi^y. 211. les meiiie exr;.ccali dixeiuul. »
549 DE ARINOBIO AFRO NOTITI/V HlSTOiaCA. 550
s!.upida menie nugaii siiiil, sed poiius vero corpus ei A qni illud viuuin, inimurialiiaiem iniemereraiaj divi-
saiiguis Ctirisli. » Pergii adiiuc piulosopli.iri : (Quau iiilalis pariicipami uibuitni auzohtv, id esl, e suo,
dtxjuidein vero, » inquil, rorpus c.\ leria exislii, cx Sivo ex se ipsis; ei pcr eam ad inansioiiem incorrup-
(erraauiein panis elvinuin; (juomodo noii esi altus tibilem creaioris rcducuni. Caro eniin Salva'oris
flusus dicere : Curo mea vcre est cihiia, suniiuis meus nianducala noii corrmnpiiur i\) nec sanguis liic pota-
vere esi palus {Joau.^ vj, 5Gj? Neinpc, <iuia nulln-i esl ius consumilur : (piin polius qui edit, ad incremeu-
creaior ierra\ nisi iiic : nuilius esl crcatura, nisi Filii luin virinm venii qui vero edilur, consumi non
;
Dei. Idcirco dixit : Uoo esi corpus mcuin : mea enim, poresl : (juia omnis consumplio raiioiie quadam na-
ei non ajierius, esl crealura teiTK. Omnes enim posi turai cognala esl. »
terrain geniti snni, corpus a me accipicnics ; ego veio Hoc ipsum fragmenium iiuleressus ei dociissimus
ame lerram. a nullo iianc accipiens : ex iiaccorpus, D. Paler Dominicus Sciiranimius in lonio vi Analy-
id esi, ex nica creaiura accepi, sumens carnenK K\ sis operuin SS. pairnni ei scripiorum ecclesiasli-
meo igiiur propono vol)is cbarisma. jix leira vobis coruni lypis Aiigusianis i^S-i, a pag. 418-4:20, reim-
panis ad siendum exstiiit : lerra vero crealura mea primi curavil, oinissis lanien Caiiandianis iioiis ex
esi • ex terra smiiliier exsiitit corpus, et haic inea j^ Allatio, Zacliana Cieieusi et Lequienio deprom|iiis.
niassa. Ex unione igitur, qua unitus sum, sanclus Cieieruin opiandum essei, iii inlegrum Macarii Ma-
cuin lerreno, do panem et viiium, jubons esse corjsus gnetis Apocrilicorum o|)us pubiiei aiiquando juris lie-
jueum et sauguinem. i let; sperandum quippe esstu, ex scriploris veinsiis-
lil. (Iiienimsi Abraliam,autaliusquispiamexjuslis sinii docuinenlis lidci orihotjoxa; alque disciplinui
ac sanctis dixissel : Caro mea esl cibus, el sarujuis ecciesiasiic:e iuceni magnam fore adiundendam.
iiieus potus, valde meutiri ausus essel, aui si dixis- iiUipô oquidem sieculo cl. .Mberiinus et lioc opus
sei, lioc esl corpus meumj hic est sanguis meus : non veiiicavii, iphiusque auctoris asiaiem et veiituem
enim hoc ipsius, scd ailerius esset subslanlia, ne(pie inliciatus esi (2) his verbis : c Verum, iuquii, ad po-
manducjia vitam manducaniibus prijeberet. Siquidem pulum phaieras. ûis euim veterum,iininoeiiam re-
quod non habei verbum viveus uiiiium cum corpore, ceniiornm per novem aut decem sa^cula Magneiis hii-
quod fuii lerrenum, ad a*ternani vitam edenies non jus, vei quoad nomen lanlum meminerit? Ficiiiius
adducerei. Christus ergo proprium corpus et saiigui- prorsus anctor esi, aut .sallem novus ali(juis ac i:u
nem dedit credeniibus, immisso eis vitaii pharmaco peius Craicuius, cujns seripiornm certiludo lota est
diviniiaiis. Deinde Subjungit "Af.xov yo'jv /.syo.v r/iv penes Turrianuin exigui judicii virum, lldeiqne valdc
:
^
craôxa "/.xk oivov ro u.i'j.u, iTratos-jorcV riu.dg s^j/.oyô; v/, suspeclai- Et audeiit adversarii abstpie verec.miiia
/r,c shut ro o-waa. Id est : cum igiUir eani, ipue caro ejnsmodi quistjuirMs pio veleruin nionnnieniis inm^^-
es!, vocatpanem, eteuni, qui sauguis, vocat viiiun» ; dium adducere. Proh Dei aique hoininum lidem, >
docuii nos conveuienier raiioni,ex terra esse corpus Yerum quam temerariuin luerll Aibertini liac de re
simiiiter et panem, ei unius generis substaniiam iii judicium, et perdocius Caveus observai, et ex linc-
corpurc et pane usque dictis abunde constal {'>),
IV. « Caiteruin panis communis ex teriie cuiiura

eiaboralus, elsi caro quoedam terrai esi, tamen viiaai
{{) Curo enim Salvaiori smanducata. Gi;eca hnjus luci
a^ternam pra*.bere non promiiiil, sed breve solaiium exiiibei .\llalius in Ex<-rcU, coulra Creijgllionnui, p.
praibeutibiis iribuii, cilo eo exiincio sine divino spi- 503. Ojtc xo\) 2a»T-/j_ooc ^fjoy^fjuvjf, (j>0ii(ii7'xi , ovtc
(Tccrj^
To </.lac' Trtvousvov , vX'.'

s|c/.vG:At(T/sTKi rcjfo^/oi-j aiy dc
ritu. Panis vero in beaia Chrisii terra virlule divii-
uvqrjfTfj Oiiwj ûvav.swv vlozrvt' t6 Os TOr/vyoasvov Igtvj^
nitatis unit;« coufecius, solo gustu immorlalitaiem &.0a7ravy/TOv, ZTtuor, xoig u.uv.7:u.i*rixo'j o-jcsojs" Aoyw T?vr
hoinini allert. Mysiicus enim panis cum benediciio- JiNeque vero caro Sai- c^j'f^^"jh''j7:ap/ji.y.cdu/r>if)ifj'zo-j.
vaKiris niainlucala r<nruiiipilur, nieqne sangnis po-
neni patris
'^ habeat inseparabilem, iliain dico, qua; in ,^ .
„
corpore etsai.guine ejus i\icia est, unit coniedeniem
.
.,
l'^'""^ Ci>nsuinilur
.i
sed qui e<lil, divmis viruilibus an-
jveseii ; (|uod vero ediiur, cou..umi non poiesi tiuo^
,1) .
:
i
•
i
corpus Chrisii, euinque meinbra Chri.^ti eflitit. Ut niam roi consumpiibili naiur;e. cognuium quodani-
'^^^'' luinime ab ea separahile. » Eîdeni ex Al-
euim charta vim, quam per iiiteras magisiri accepii, i"'!^^^
j. . .. , .,, latio repelil Leijujemus, loi- cit , p. 2^5.
. .
discipulo tradit, et per eam cum nu^gisiro liluin unit

(2) Alberlin., de Sacrum. EucUartsL, lib. ii, p. 400.
:
sic corpus quod ille panis mysiicus est, et sunguis, (5) Cave, Hist. litier.^ i, i, 155.
DE ARNOBIO AFRO
SYIN0PSI3.
\. Arnobius Siccosin Africa rlietor clarus sub Uic- II. Locus liieronijmianus de Arnobio cxpenditvr.
cletiano. Elhnic^ superstilioni addiclus , divinilus ad
chmiift n reUrjionemvocalur, lil. Quo (empore ttbros vii adversus gentes conscri-
, ,
551 DE AaNOmO AFRO 5fJ2
pserity inquirUur. Id vero cuutiijissc uuiw c.n.w mn A ( ciisiaiiiini viceiinalia, ipse lileronynius staiii» sub-
insequetitey ex ipso uuciore osienclilur. dii : < lluc iisquc hisloriam scribit Kusebius, Pam-
IV. Operis arhoviam preduin exponhur. Mullo iu- I»iiili mariyris coniui)ern;ilis, cui nos isla subjeci-
culeniius elhuicani supersiilionenL impuijnasse , quani mus. » Tum coniinenter : Arnobius, inquit, rhetor, eic.
chrislianam verhalem dociiiase aucior exislimaiur Neigitur iuiscbii narraiio al)rumpereiur, Hieronymus
V. De priecipuis operia edUiontbus. PnesLanlior veri)a de Arnobio, Cisjus nulla menlio apud iiium epi-
JALgduno-bGlava^ quo; tamm nwvis mendisque iiand scopum cuisaricnsem, superioribus EuseUianls suffe-
carel. Quid opetui in iwscrani adornunaani coUalum. ceril cum jam pos*iea suaui de eodem scripiore
:
sentenliani in prnprio de Viris iUusidbusoi^QreiUdm-

L Discifnus ab SIieronvmo;//f6ro?2., de Vir.illusir.., fesuim ediderii.
cap. f.x.\!\), Ainobiiini Si<-'caj, qun; AtVicai niediler- III. .>am vero propius inspicieudum. quo demum
ranea; urhs eral , ûb D;ocien;ui(> principe florenils- Jemporo Arnobius iibros vn adversus genles conscri-
sime rheioricani docuisse : quo (|uideni lenipore ido- pseril. in ejus itaque opere tres noiaiiones compa-
(oruni cullui .se fuisse addicium ipiemei depiorai his renl, quarum du:e cbnmologica», leriia vero hisiorica ;
verbis : « Yeiieraliar, o creeilas» nuj)er siniulacra..., ex quibus quod quierimus, deiiniri, utcmnjiue vaieai.
Nunc dnciore lanlo (Ciirisio
n
) ia vias veritrai^ indu- Ei priinuni (luidem sic iotjuilur aiictor : « Trecenii
cius, omnia isla <|5irje sint, scio : digna dc dignis scn- sunt anni lerme, minus vel pius aiiquid, ex quo coe-
lio {Arnob., adv. Geni.^ lib, i, cap. 15). » Quomodo pimu.s esse chrisiiani , el lerrarum in orbc eenseri v
.nnlem acciderit ul i^hrislianam iclit^îonens auipleele- (Arnub., lib. mdi). Cenl.yCap, 0), L:bi irecenii aimi,
relur, idem Ilieronymus alibi sic iradii : « Arnobius ul cum Dodwelio loiiuaiuur {Dodu\y Dissert. n Iren.y
rbeloi clarui In Africa... , ciun in civiiale Sicc:e ad § bGj pdij. lOT;, si a \i.u Augusli pro iiiorum tem-
declamanduuE javeijes erudiret, eladbuv- eihnicus ad porumclironologia suppuieniur, desinenL in annum
creduiilnieinsomniis compelleretur, neqjie ab epi- a.'ra; vuigariscc^cviii. Deinccps vero Arnobiana isi-
scopo impeirarei fidem quam senjpiT impugnavera!, iiaic nolus occmTiuU : < M atis urbs lloma cujas este
rlucubravit auversus prisiinam rcHgioncm iuculen- in :mnallbus indiciuir? Anuos ducii quinquaginia el
lis?imos ilbros; et landem velul quibusdam obsidibus millo, aiil non iriidlum :ib iiisininus » {Arnob.j tib. ii
pi.taiis focdus impetiavil {liieron., in Chron.

ad ann. •:<;/). 54). Auiio autem Urbis condil:e ml jaxla pu
MMCCCXLSI, png. 181). Tanio igiiur luniine donaius laiioiiem varronianam respoudel :er;e vuigaris anno
luii Arnobiiis, quin et sonudis divinilus immissis adeo r.cxcvn juxia capiioliuam vero incidit in annum Cliri-
p<*rcuisu;^ ut prisiinam impieialem ejurarit verumque C sli ccxcviii, ut proiiuie liuc usque fere sibi concors
Dei cultum fuerlt ampiexus. Docet enim ilie , Ciiri- videaiur aucior. At cum priore in loco addai, minus
stum « non per vana insomnia, sed ptr psinY; speclem vi-l plus aliquid; in posieriore aulem.aK^ non multunt
simplicilatis apparere {Arnob., adv. iknt., lib. i, cap, ab his7ninus :hinc dubiiaiio suboritur, iium utrobiquc
s\i) , adhuc suo teuipore consuevisse : expertus id c:)icuio.s accurate posuerit.
nimirnui, inquit DodweMus, ip-emet scripsit :ujclor : Poslhabito ii;«que uiroquecliaraciere ciironologico,
vd proplerea vere dixerit se a!> ipso Chrisio * dociore adalium iiistoricum (iuiccrtior e^.se videiur, propierea
lanio iii vias verilatis fui.sse iadncium {Dodw.y Dis- recurrendum. Sic igiiur prosequilur auctor : < Nosira
serl. Iren. n, § 57, pag. 190). » Quid aiitem post- quidem scripia cur ignil)us merueruiit dari? cur iin-
hac egerit Arnobius, quove anno e vivis excesserit, iiiaiiiier convenlicula dlrui (/(i., lib. iv, cap. d8)?
piane incomjierium babemus. Qu:ii sane verba scriiiserii Ariiobius posl annuni
li. Neque veroex llieronymi verbis inodo reciialis ccciii, quoDiocletiani persecutiosaivire coepil. < Tunc
qiiisquam arguat, ad annum sailem (x.cxxvi , vilarn enirn , iiicjuii Eus(;bius, /Edes ^ (cros solo ajquari
produxisseauctorem nosirum, propierea scilicet quod ac itimiiius subverii, sacros divinarum Scripluraruni
illa proxiine scripserit sancius Doclor post notala libros in medio ioro concremari , ocuUs nostris vidi-
tlonstiiniini viconnalia, eodem Christi auiio cccxxvi D nius {Euseb., Dist. eccles., lib.ww , cap. 8). » Alque
ceiebrala : siriuidem ex iii^dem verbis nieronymiams banc veriorem seisleniiam de tempore quo scribebat
colligeiulum essel, eo ipso ;mno conver.sum fuisse ad Arnobius, primus omnium ampicxus rsl Baronius
Chrisii lidem Arnobium , adeoque paulo ante suos {Baron., cid ann. 50i, § 1 i) ,
qoem dcinde sunt as-
conscripsisse librosadversus genies, qiiibus veluiqui- sectali Dodwellus {Dodw., loc. cit,) , Pagius {Pag.y
busdam obsidibus pielatis foedus impetraril : cum con- ad ann. 50:2, 15) alii(jue, licet eani quodaiomodo
l^
tra i5>anifesluin sit ex eodem Arnobio, ul mox vide- inlirmare aggre>sus .sil Tillemonlius [Tiliem., Mem.j
bimus, neijue oijscure pniUerea ex ipso Hieronymo tom. iv, puy. 707, not.). Quamvis auiem in hoc po-
r!pj>ar(!al (Uicron., de Vir. ilL, loc. cit.) , eos libros stremo ioco certius l0(pii videatur Arnobius. non est
lUiperanle (MDclcliano fui.«;se ab auclore perscriplos. lamen cur illum censeamus cum nonnullis viriscru-
Quo igilur MieroMymus sibi con.slct, observandum iu- ditis, iii suis reli(piis putalionilms liaud s,ibi coiisla-
teresl cum viro doclissimo [iSourr., Appar. ad Bibi. re. iSeque cnim demuin uno calami duclu inlegros
patrmn, tom. n, pur,. ^285), eo Cbrooicl Eusebiani septem suos iibros exaraverit auctor. Adeoque duos
jooo nou ifidicasse veram Amobii «latem doctorem priores perscriijens , annos (Jrbis condit-e pjimum ;
m;i\imum. Nam in Chroniro post noiaia ab Eusel)io deinde vero annos serê chriîiana*, plus alitfuid , nut
,
3:>5 NOTITIA HISTOHICA. 7>r,i
mn rîuUc minus probe puiarit :

accede.is nmein n.l A a.iieni ediuo Lngnuno-iJair.vn reli(,uis onitnvero pra!-
libnjm «v.diiojerveuattiiocleliana persecMitio, tio lis staiiii..r j.iie lialjc.ainr , haud pauris laiiK-n na^vis
eerlioribus scriptionis suic tempus nohis i^rodiderii. lypollietaruiu viiio laboial. qnin et alicuWi verba iu-
anno deniuni ccciv, aui forte iuse-
Quii)us positis, tegra penitus omissa in ea deprehendas; quibus pro-
qucnte, inlegrum suum opus Arnobius perfecisse vi- jnde mendis aliisque adhuc gravioribuB scaiei, ruuj
*^^^'"'*
illam exprcs.sii parisionsis.
IV. Nunc vero de operis Arnobiani prelio lo^jui Ducioie iiaqtie p.)iis>imum Nourryo v. cl. qui libris
placet cum viro erudito ,
in hanc ferme sententiam arnobianis emacnlandis illusiraiidisque operce pluri-
edisserente r « Recontill* hoc sapienii;T' promplnu- loum conlulit (,yourr., Apfmv. ad Dibl. pairum, lom,
ri.im quo insana gentium reiigio expiodiiur, veia n ,
pay. 257-570) , edilioni no.iru! perpoliendaj in-
conlirmaiur, omni laude niajus esl. Quis enim elo- cubnimus, selecliuribus enidilorum noiis ;id Arnol.ii
quentiac nervos, raiionum p.indera, exqtiisiias senien- textum imprimis omendaudum comparatis . nostras
lias cum per^rolvit, non ab. ipiiur iu amorem et desi- quaiescumque iniexenies. Deinde quo aucioris lectio
derium lanti auctoris? Ubique liiumphal lloreniissima ulilior iu poslerum conlingeret, simulque tojdium le-
cjiis dictio, aique ipsi adeo g/mih'S suo jugulaniur ciorum ac laborem allevaremus , arnobianos libios
^^
cladio. Caiamus iiie simui omues tacenies genlilium qui h.jclenus conjuncio conlinuatoque sei mone pro-
deos periodlt, coniecit, Verbo, Arnosjins Aleradver- nunc primum in capiia seu sectiones dislri-
dierunt,
susgentes, absirusae trudiiionisaucior, subtilis.diser- Duimus; quarum analysim prsetcrea in indice operi
lus, ingenio et ractmdia pr.tslans , eihnicismi debel- adjrtcto subjecimus. —
Hactenus Gallandius. Sed jam
.hJtor lortissioiiis » (Prwfat. ad Arnob.y edit. Lugd. de singulis editionibus cum SchtKnuemann videamus.
linL, IGdI). Hsec ille.
Quandoquidem vero Arnoblus in suis septem libris S^CULO DECIMO SEXTO.

conscriDenflis duplex sibi penstmi absolvendum pro-
15^5.
posueril, nimirum ut et falsaui gentiliuni et veram
christianorum esse religionem evincerei : multo lu- Komie apud Franc. Prisci;men. Florentinumîn-l".
culentius ethnica; supcrslilionis inipieti.tem impu- Arnobii Disputaiionum adversus geiiieslibri octOy nmc
gnasse, quam christian.Te lidei veritalem ostendisse primum in litcem erfi/i. — I:i jine : Romaj in aedibus
visus esl. Hinc sanctus Hieronymus : c Ego, > inquit Francisci Priscianensis, mdxlii.
{llieron*, episl. lxii, al. lxxvi, ad Tranquill , § :2), Princeps hiec Arnobii ediiio debetur Fausto Saba;o
« Origenem propier eruditioiTcm sic iuierdum legen- Brixiano, biblioihecne vaiicanae tuuc lemporiscusiode,
dum arDilror, quomodo Teriuliianum , Novalum ,

homine erudito et insigni imprimis versilic;»lore, qui
Arnobium, Apollinarium ei nonnulios ecclesiasiicos Francisco I, Gallorum regi , e:nn inscripsit cpisloia
eorum
scriplores, gr;Ecos pariier et latinos; ul bona ^lata Rom;i! et bibl. palatina , kalend. septembris
ciigamus, vitemusque coniraria, juxta Apostolum di- MDXLiii. Ex hac nonuiilla delibare in leciorum com-
centem Omnia probale ; quod bonum est^ tenete (1
: modum juval. Inlelleximus euim a niultis quidem
%liess.t v« 2^)' • Cielerum nonadeo incomperia fue- de hac ediiione verba esse facia, ipsam auiem paucissi-
runt Arnobio thristian:e religionis inysleria ,
quin niis lanium visam, qiiod varius passiin erroribus an-
recie de summis lidei capitibus dispuiarit; ui adversam dedit. Praecipuum, quod cuiquam animadversa-
sus nonnnllos morosiores hcmines luciilenler dcmon- tione dignum videri possit, prolecto hoc est, quod
sirarunt viri uoctissimi, Nouriyus {Nourr., Appar. jure belii suum esse Arnobium dicit, quan scilicet e
ad Bibl. patrum, tom. ii, puy. 21)0, 296 et seq.) , Ma- media barbarie non sine dispendio et discrimine eri'
ranus( Maran.^ Divin. D. N. J. 6'., lib. iii, cap. 4-, puerit. Quie si atientius aliquando perpendas et ea
§ o, et lib. IV, cap. 22, § 1 ,

pag. 326, 55i ), alii simul memoria repuies,qua) dc vita rebusque nostri
quos proinde consulerc operre prelium luerit. Iradita legimtis, id innuere velle vidctur, se Arnobit
V. Sed ut de auclore demum ejusque opere ser- D aiiquemcumque unicum, ut posiea apparuit, codi
inonem concludanius, ex uno supersiiie nis. coUice cem in terris remolis, forte in germanicis vel belgi-
bibliolhecse valicomje» octingentis et ainplius abliinc cis oris deprehendisse ac in v:ilicjuam bibl. iniulissc.
aniiis eleganii ciiar;iclere exar.uo ;

qui postea in re- Nam quod ad primam hujiisconjectutoe p;trtem ;iiii-
giam bildiolhecam parisicnsem Isansiil, curis Fausti nel, siepius in versiculis suis popuios truces el feros^
Sabipi prodilt operis Arnohiani princeps rom;»na edi- mediamque barbariein crepdi, undesummo cum discri-
tioanno 1542. Hanc vero insecutai sunt complures mine et labore ei suis adeo sumptibus codices antiqiios
virorum eruditoriim, Canicri, Crsini Elmenhorstii, ,
protulerit ,
quorum exquirendorum causa a Leone
Siewecliii , Heraldi aliorumque sludio cxpoliiae. papa el ejus deinceps suocessoribus missus esset.
Omnium cmendatlsslma exislimalur, quie Lugduni Eumdem autemii: vaiicanam ab eo fuisse reposiium,
Raiavorura, anno 1651, cx recensione viri celeber- lum officii, quod ipsi inciimbebat, rationessuadent,
rimi evulgaia est, adjectis praHerea inlegris omnium lum vero expressis Fiilvii Ursini, ipsius quoque Ar-
commeniariis : ad quam posimodum exacta fuit pari- nobii editoris, verbis, episiola anie romanam alie
siensis anni l(i6r>. Priorii et seleclis aliorum nolis ram ad Gregorium XIII dedicatioiie inspersis, coii-
lirniaiiir, quibus Arnobium priinum e vaiicana bibl.

adornaii», operibusquc Cypriani subjecla. Quamvis
356 r>E ARNOBIO AFRO 356
in luocni proMlisse tesmiur. ,\um fuil nlifjnaiido Lii- A nffirmainr in privilegio a Pnnlo iil, ipsi ooiiccsso et
(Jovici Carrionis hitô opinin i'l), oimiiuiu ileinoeps aliqjioi a limine jiaginis irupresso, iii (]uo iypotiiet;e
(lociornnj lioinin.inj :issensii connprobala, rodicein eiroic accidit, ut anni noia falso Mi>Lxn ioco xu»
Arnobii, (jUi in hibiioliieoa regia parisiensi exiat, eoin \Po}iiifif(itufi Panii anno ociavo) cxsi;ril)erei.ur. Hnjus
ipsuw» esse, ex (juo SahaMim eiiin luci (iarei, quod, cditionis exenipi;iria irin, umini cuii! emendatiom-
ijnw sil in ronwna ynirna IWrorum illorum pnblicalionc bns et variis ieciiouibus inanu .Jac Dalechauipii ex-
pnyinariim alicfuot in alienum locum (rannposiiio^ tan- aralis, aliorum cum noiis el einendalionibus a Nic,
dem !ioc in Ibro esse coiisiet. IJiitie suspicainr codi- Rigaliio exscriptis, teriimn cum glossario Francisci
ceoi hunc U!ia euin texlu lypis per Priseianenseni ex Piilicei ei iiidice rernm et verborum; necnon resii-
scriplo Francisco oiilaium fulssp;. Qiiod si recie ille tutionilius et conjecturis marginaiibu^ Jo. Passe
coiijocisse putandus esi, ut probabile sii cpioqiieiioc, raiii mss. extani in biblioih. regia parisiensi. Vi(ie
qiiod allerius roinaufe curaior Fnlv. IjrsinbS codicis, C(U., l. I, p. 307.
qut> nteretur, rneniionem nullanj lacii ; jussu ponli-
I54g.
ficis iâulilll lioc facium esse oportet. Cerie codex
regius ex omni inde leiupore pro nnico liabiius, et 3 Basilex*. apud Frobcninm , m-^", Aruobji Disp.
lanf^rjuani lulissima crilices arnobiana; reguia, diguns adversus genles tibri viu , nunc demum sic accnratim
juiiicalus est, qui ilerum atque ilcrnm a virisdocii> (ib eruditis sine ulla offensatione ei CMn majore tecliO'
excuieretnr, Sed ad SabaMim redeamus. Is igilurila iiis operce pretio eognosci possint Accessit inUex eo-
epistnlam nuiicnp:iloriam exorditnr : < JanniiHlmn rujn^ quce noiatu digna suni, Sigismundus Gelenius
bonarmn avtium sludiosi ,

qiii me non vuig.iri amorc iii episiole uuncupiaoria ad Gilberiiini Cognalum ca-
prose(|Uunlur, quolidianis exposiulalir.nibus et pene nooicnm na/,ore<e::sem, postquam comparaiionemin-
convicio infestarnnl, qiiod cum studio liiierarum el ler l.actauliimi ct .\rnol)ium inslituerat : » Sed hanc
credulilali noslrce divinai suftVagari p(jSS(!m el d(i- censuram, pcrgil, crilicis reiinîuimus, nobis nihil
berein, in dies m<uas nioris connectcrem. In causa sumpsimus uisi casligaKonis laborem^ Nam lômani
crat, qiind Arnobium pristinfc religionis — eversorein ul candoris in communicando, in transcril)endo fi-
suppriniereni ei mihi vindicarem. (iontra cgo inre- (ir) landcm proniercniur ila negari non potcsl nul-
rebam ipsnm vanis el niniliplicibu? n«cudi> ai.que liim eos adhibuisse in Jegendis priscis characteribus
erroribus rclenissimum, et muitum muialum ab illo cxerciiaium . quo sicpissimo facuim cst, ui nun lam
qui lueral quondam ora dociormn hoiniiium subler- sinci;ram lcciiouem qnaui cjus \esligiii prodidcrinic
fuiiere ei run.ue suirundi. Tunj iili — omuem operam per fpi:Ti vix pedelenlim ad vcviiaiein evadere poiui-
ei biudium in uiium convenienies adhibuere, ui— iuns. I'atel)eris nos non t'ana jaci.>re, si in uno (juo-
integer et absiersus — io publicuui prodiies : ei (pr.a vis teniione periculnm «accre Jibuerit ; nostra iia.-c
ej\is cnraiio in lofignm prolraiiebalur ((hfiir/ile enim cdiiio jdanioi sil an iJia altera. Est enim ingt.ns dis-
eral mulios diversis negotiis pr^peditos ad horain crimen et (m?mtum non facile credas nisi iiia per-
pr^sciiplam invenire elconvenire), liieronifrnu$ Fer- guslaia. » — Pra^ter indicem in iitulo iaudaium ac-
rarius et Franciscvs Priscianenîs, viri U(jclissimi et cos>ii ctiam indicuius auctorum ab Arnobio laudii-
iiigemi et judicii perspicacissimi , cmendandi et irn- loriim.
prmendl Ainobimrt piovin«:;i;im su^ceperuiu ; et iia

4o60.
fehciier sunt asseouil, ut iilum a v;»riis et enormibus
viudicariut iuin elegan\i-
RasileaR, aj»ud liierou. Froben., in-8*, /), Arnobii
viliis atque errorihus ;
stadium Afri comiuentmii in onmes psalmos, ex emenctatione

Ijhs el pulciiernmis lypis impressurn in v»ro-
diixerint , me vero a calunmiis ei luoiesliis absol-

hciîdinii Erasmi, Accedunt eJHsdcm Arnobii libri vm
Dispulationum ndDervus genies, ex recensione Sigis-
verinl. IV.ec ilie. Ex quii>us iacile uunsijuisf|ue
""""^'^ tlelenu, CnL delaBibl. Roij., l. i, p. 567,
compwnere poiesi, qiue diversa ci sibi r^^pngu.mii.i D
passim a diveisis scripla de hac edilione inviuuet, 1580.
quibusquc refeliendis operam navare nec vacai nec
P.trisiis, apud Micli. Julianum, in-foiio * Arno-
editioneui iianc lyporum el
:
luiiei. IIoc atidamus ,
bii libri oclo a Sigtsmundo Celenio primum,dein a li.

chartre eleganria esse splendidissiuuim. tndc^mmino
Laurentio cnUigiHiores emissi , cuni Tertulliuno, R.
mii-amnrcmiipmpiiraio P,i\\)X iilieraiâiiclure (l. n,
Lanr. de la Rarre. l^raicipuu Imjus ediii(Hiis dos sunt
p 1*1:2) , Immiiiciu cui nil iVequeniiiis in ore, qudm :
:!rgiimenia uuieuique iibro pnvtixa, margiualia de-

l.anoueo pi e-mio^^Sj^sumpiusad ampiafn eam niiidam-
indo. el inilcv r;Mom memor::i)ilium- Qua ralione
que cdilionemsnppeditare poiui.sse. lloc cuimdiserle
teTC.iuu rcCormaveril, cum ipse piaue si!ea(, uisi se-
mcndau., lil». t, c. 0. f.d. i8, ed. 1'an.*;,,
diilo comparaveris rum Celemana; vix dicas. Scho-
il) (r. .
158") , ii«-r\ QiKC in Scnligerani!, fed. a (.ologue, lia auiem lexini subjecia non luagni suni pretii.
; TiO?). snper hoc Arnobd codire levMm-
in-8*, |>.
'"»)
Imj ea opiimus aiicior nec curiose saiis commenia«

ins esse. nec «pji describerel, rerie lei»ib»e videlnr.
Anluer|ii.e, ex olTicina Chris! fManiiui Arnobii
(2) Vidc quoiquol ilio ex cpigrauiiuaiiOub proiuiii
:
exerppla. D. adversus ^jenies libri :>eptem, recognHi et aucli. Ex

,
3S7 NOTITIA HISTOIUCA- 1^58
bibliolhero Theodovi Canferi uilraieaim, Hijus eiiam A illis loinporibMS poluenmi iufmiias prope marulas ,
no((e adjectce 3unl ex e(i bniplore suslulissenl (l)ioium phine cor pas
<jum aeque ac Gel»Jnins oodiciNus rnanwsrri}Ui.s suo iiiinri restiluere nequiveniut. Iiauue liOinaH t^diio
desliiulns, soia iiigeuio niieiuluni .sibi iulrHicoift jam libro, el iu manus honrmum pervuij;yio, aggre.<isi
r.aniei lis, parieui fide romani <'()<lieis (o(Jiliom$ pri- suut non liali lauiuni, ttine p(M*mu»ii
, <|i,i et judicii
mae) quem td iuslar ins. silii lul>:ie el pra-elara ve- ei Iiigenii acuminc lloreiiaui : s**d Tiansalpini eliani
leris Scripiuric vesligia coniinuisse eorilentiii, par- homines Arnoluum adhibiia dili.^<mllort» eura prr-
tim eliani Cleiueniis Alexaiidrini, a quo niulia no~ polire. Au|ne ex iialis quidi m. ul iv.liquis nominan-
slrum ad veri»a <l!esurnpsi.s.se oslentlitnr, auxilio fiU* Ois supersedeamiis , uiius uiaxime , idenupie jiosi vul
tus, quid<}uiti piu*stiluin est, i»ac edilione effseit gatumexemplar primus, Joannes H:iplisla Sigbiecllus
i Kuilas auiern, inqiiil, coujeeiuras, quanivis veras liouoniensis qui pcstea episcopus iavemiuui» a i*io
,
eicerias iexlui inseruinms, si-d quiJquid a iii»bi3 niu IV. I*. M raclus esi , nmila .'âue, qii:i- n<>n vuijârem
(atum et adililuin ruil, aucioriiaie el liîe roinani co- erudiiionem , nee mediotre ingenium, desiiiiMalianl
dicis lactum esi. Veruni ubi uielius, quod suiisiiiue' in hofi scripiore correxil . restiluit ac prope desperaia
nmus, non liabeJjaiuus, secuti sumus ieclioneni Ge- sanavii. Sed dum Cii-nu^ Smyiirun imii:iius, nun-
nimium quaiuum hoe aucinre B
it^nii (((ui sibi in quain, iil aiunl, manum de labnla , nili!l<|uu ininus
emondando iiiduisit iuuno alio(]uin doelissmms el de qi!;nn de pervulgandis cinemlaiionibu.^ co£rit:iret, suum
re iiltt^rariâ opiime merilus), quamvis inieidum lal- inteiim Cormani edideruut Arnobium. lu quo s? pro
sam ei veri vcsiigiis prucui renioiam. Et quain|iiu- oinnibus suis in Romanos S:diliusetconvIciis, eadeni
limis in Ji(!cis (quod pr:tiisciae di\erim), subdoia ipsi ride in iransei ibendo exemplari , eailemque in
iiiius el adulierina leclioji.e rejecta, verani ae genui- eniendando reiigione qua liouuiui usi snnl, versaii
,
nam scripiurani reposuimus. > Ijunam vero eveuium es.ênt, majorem sine du(>i;! graii:ini a siiulinsis om-
iiabuisset quod Ue lutuio suo in iiunc auctoiem siu nil>us iniissent. iNunc aniem , dum (juodlibcl quod
.
dio poilicitus eral (1), se ampii.^simmn in Anioijiuin ifsi eorruplnm opinanlur pro libilu suo et arbitrio
coinmcniarium adornaiuruni. Nemiui prolccto Sal- ad-.lendo, tollemlo, niuiando , . nt aliqueni .sensuni
luasiani di.sideiium .iui.sset exeilalum. Naui quas iii eliciaut, cmrigere sibi /as ess'.; juiaut, lam mulla iii
pra.:seuit wddtdii noias, eit- non niî emendalioiuoa Arnobio iimnut;irunt, ut indnilis I<»cis m» vestigluui
raiionem reqdunt aut Cieuieniis Aiexandriiu iocis qniilem anliqu;e leciioni-» slt reii; tnm. lloe Incom-
comparandi.s inserviunt. iiaud raro auteni ad J«.'S. moduni l*etrns Ciacciuiitis , Hispanus, homo magni
Seaiigeri, Turuebi, Lipsii ei Mureli conjeeiuras C.u.- c iugenii doclrinreque judieio c.vculiai, cum animad
lerus provocat. ln.scrip.-ii ille Arnoiuum Va.leuli vertissei in Arnobio, Ctjeniiseltjue auciore sumnio
Guellio i:'impontio, in euri;i parisiensi .senatori, epi- viro Amonlo Car;d"a cardin;»ic, saerorutn veieiuni
5>lola dala LUiajecii, idib. novemb. lutii. rostrerno seriptorum oinni ratione perpoliendoriun ptjrcupido
nec prietereundum erii, quod i-n capiia seu se<;ii(/iies Accuyii.iins undujuc sdiia A. exctupiuria conferre eaque
ceiias texluia editor partitus sii ; a quo pr;tM:i;iro docie pariier el iugeniose coirigere., institulum Ojuis
saue institulo nescio, qui f;»ciuin sil, ut insecuti edi- eo deduxeral, iii mulils et qe.idem pra\'.lar;s Coiiec-
lores rursus Uelererint. lionibus indujtriasua illusitatuiu brevi editurus luis-
io85. sei Arnobium. Sed absoiuia lere. jam noiidum auiera

perpolila libri ernendaiione, imporluna niorie erepius,
iit)ni;'e, e.K lypogrnphia lôniinici.iJas:», in-î" ; Ar-
eidem , a quo lolus pendebai, ci.iiissimo viro, <or-
Viûi di^miaiioiium advefsus geniiHi iibri iiepiem. -'
rec(ion.,'s iMijusmodi, si ei viderelur, pubiie-.>.ndas
M. Mimicii Felicis (Jciavuis. Uatnana editio poslerior
stamenio
ti relitiuit. > Hie ilaque perpolieudi ;il(pie
ei emenalior.
pervuigandi piovinciam Ursino credidii,,qui eoriun ,
Dillicile est, de Ur.ini opera verba lacere a verbis
quam
^ ^^^^^ ^.^^^^^^ ^^ ^^ nominavimus. aliQiumque doclo-
ipsius non uti. lu.que iiimil videri niaiumu.,
^,^^^^^ i,,,,i,,„,, emendalionibus , qua. i., Arnobitmi
cliarl:e parcinHmia commitiere, ut sciiu diguum ali-
\ariis locisdispers;e circumlerebanitjr, in unum eol-
quidomiaatiir. lectiS; diligenterque examinalls, eas lanluni e\ bis
Aceipe ergo : i Quadragesinnis agiiur annus, in- iniextmnrecepisse.se allirmat, qiiuj et roulioruni
<}uit, ex quti pins bie sciipior e brnUoilifca S. l*. va-
judicio jirobalio et sine ulia eoniroversa \evx visie
liCana in lucem primuin proifiiil , non 90 ijv.u diu laUUi-
essent. (>u:e iiem non ita ccnM viilebanlur. ut luio
Titi situ^ et S(iuulore deformisy 6ca ab Innuincris pene
admitli posseni . <;as suis disiiucias numeris . In oris
sordibus^ tjKibussriualcbaf, docturum virorum inanstria
paginarnm notaiid;is curavlt , nolis simul, si qua»
pefpnnjaius. Qul euin ingenio elevudiiione , (pianltmi
erant ad conjecuiras ., conlirmandasadscriptie, a<ldi-
(1) in pvteiaiione ad lec!oi-ein aitlo nol:'S el ile- tis, ilis omnibus de suo eiiaiu nimnulla, obiter mier
nini in noiis ad lii>. sexiuni. iJuaDla vcro huj'iS leg*»n<lum animadversa adjeeil. l»eni(|Ue ex Lrsino
illa euam leiale inier <.ioclo«; expevt:itio fuerit, vei
Meiirsii verba dcclaceoi, q?!i (siruum anjoliianmn
{{) Nempe ex llde Sab;vi luec scribii Codieem
tradens iim ! inquies joric, iuijuit, nute
:
lecioriiius :
nemiqtiam Inspexil T<edet tam inepli moris

Canlernm ? unle et tihidem po iuvi-nie, nnmu vcro ju- ipsitni
benle. A^? hi meisSLm me pjus iakent injecrum iniss? rbeioriei , (piem omnes bujusievi auctores itali ulfeC'
madc^ne diriiies. tani.

, , :,
350 DE AUNOWO AFUO 360

discimub, eoddmpeneiempore, quo in Geriiiaiu;i oc- A ^Vc/^sJastira coloniensis, sed Adem haud prxstarc
(avus Ariiobii liber suo auclori rcsiituiits erai, eam- ausiin.
dem fr;iudem sensisse Sirieium cardin. ; ejusque 1598.

adeo persuasione. fiiciuin est, ul primuni in Iialia liac
cdiiione Minucii Ociavius edereiur. Lugd.-Bal. ex otf. lo. Baiduini. — lo. Meursii (Iri-
licns arnobianus iribulus in libros sepiem. ilem Hy-

1586. pocrilicusMinuiianus elKxcerptams. regii parisiensig^
in queis Arnobius adversus (jcnles et Minuciussex-
Anluerpi.-fi [cx off. Chrisi. Pianl.j in 8**; Arnobli
cenla aiiiplius locis, alii scriplores varic caslig.miur.
libri iepiem cum Godescaici Stewechii eleciis. Ilanc pri-
Quamquam negari sine invidia nequil, praiclarum
luam Slewechii editionem ipse non vidi , neque me-
ingenii acunien, etqucd ex omnimoda docirinrc copia
ujoralam in catalogoaliquo inveni, sed spoo^jore Fa-
cfUoruit ct quasi redundavii, hoc schediasniaie Meur-
i)ricio (i) cito, cui pneiaiiones Siewechii, ediiioni
sium osiendisse, ad Arnobium lamen el Minucium
anni 1604 inserlie quodammodo lidem facere viden-
non magis ilhid (|uam ad omueni anliquiiatem ei
lur. Nam dnpiex ibi comîarei episioia nuncupatoria
scripiores vaide mulios periinere recie censcbiiur.
ct ad lectorem admoniiio. Ac illisquidem, qux^ eiec- .-. . . ... ,,. ., .... ,,.
.... ft Qiiohescumque enim iih)s alligit miriuce caliiduni
lis prajinissaj sunt, annus snbscriplus est looi> ;
deiegendis et persanaudis vulaeribus se pra>buit
epislola aulcm dedicaloria , lextui praefixa , daia est
mulia acute vidit, ad qu% superiores ediiores omuino
1587 pra^falio ad lectorem anui noia caret, sed di-
,
cêcutiebant, muiia menda levissima niedela suslulit:
citibi, parum abluisse, quin elecla ex ingeuioio
I
sed mullo largius hajc quibuscunique aliis ^cripiori-
suo laniummodo naia juvando Arnobio, anle bien- ,
bus (]uam Arnobio etMiimcio ab eo suni prid.^tiia. Ac
«jum seorsum publicasset, vcruu: Franciscum Mo-
initiOf inquit, ni/n7 annolare erat decreium soli auclorii
dium dissuasisse, ejusque adeo opera ellectum esse,
valeludini curanda^ intenlOy non polui tqmen mihi lem*
ui texium quoque corrigere et resiituere sibi iicue-
peyarCy qnin aUqiioties^ loci polissimum alterius eniai'
rit. > Qnce quorsum relerenda slnt, non satis capio.
dandi occasione invitaius, excurrerem ; in quibus oni-
Conira plerique, quibusdeeiiiiionibus Arnobiisermo
niljus ut nihil aiieni sibi vindicarei nec aiiorum
fuit, inler quos diligentissimus Nuirius (2) , de ea pror-
cmendationibus adducendis vel erraiis rerelicndis
sus silent, et repugnare videtur, quuj editioni anluer-
lenipus lererel, sed snasimpliciter proponerei; caute
picnsi anno IGOi praehxa esi approbalio , qua non
ac graviier sluduil. Porro, quidquid iii Arnobio projs-
denuo typis iradi; sed jain demum inandari Arnobius
tilii, id omne abingenio neque a libris veteribus pio-
dicitur (5). Quocircaquamquam detinire nihil jam m ... ^. , .
; ... r
^ lecium esse vei non alhrmanli puio
.
^ iribuisses, sed
ausim, laieor laineu me in
*
eam .
senleuliam magis
miraberis torlasse, lam raram in iis regioniltns fuissc
yroclivem, ui ante annum lUOi Siewecbii Arnobiuni
editionem primam, ut se optare Meuisius dicat, ut
non impressum esse Uicam- Cui eiiam Auberti Mi-
plures Caniems romani codicis varianies rei)i«sen-
r;ei auctoriias accedit, qui pro explorato scribii (i),
lassei, quod plura investigandi occasionem praebilu-
Arnobii libros Vll cum notis Theodori Canicri Flau-
rum fui^sei. Quod superest, accesserunt operi huic
linum cl cum nolis Godesc. Siesvechii Trognuisium
appendicis loco excerpla exempiaris regii manuscripti
lb04 , Anluerpioe excudisse.
ex libfo Josephi Scaligeri, quem olim Luieii;c cum
lo97. regio e\emi>lari manuscriplo contulerai. Singulis ju-
dicium suum. subinde etiani animadversaiiones pro-
Genevoc ediiionem HeraUii laudai Magnu IVibi.
lixiores apposuit. Uiiiverse, virf), inquit, hac coiiatione
pLura loca uUliter augeri , nieas conjecturas aliquot
(1) in Deieciu argg. et syiiabo SS. pro veritate llel. probari, non paucas item novas inveniendi ansam dari
christ. pag, ^26. Hiuc vero Lipenius, Bibl. theol. i, qiiamvis re vtra swpenumero pro thesauro, qacm spC"
73i, et M. Bibl. ecci, Colon, p. 625, laudaut.
raraniy carbones uffenderini et merum sterquiilniuui :
(2) Appar. ad liibliolh. max. veteium Patrum
,
(3) Q-io mauis viros docios exciiem,

ui de prima , D ^ q^^ iameuy nisi me egregie judicium (aliit , aiiquas^
qu:K dicilur Slewechii curiosins dispiciaul, addita ,
ut Ita dicam, gemmaias elicui. Ciclerum ha?c excerpla
hic esio : Hsc Arnobii reslitutio auciore Godesc. Ste- ,
inscripta sunt Pctro Scjiverioamico, ui ipsedeclarai,
wechio, mullum uliiimtis sludioso iectori afferre jiolesl.
Dignam igitur quoe typis mandelur , jiidico. .\nluer-
,
diiectissimo, de cnjus Anticrilico, qua) Iladrianus
piai» 24 pnuarii. 1604. Lgbertus spitholdus, cano' Baillelus (De Aniiscripioribus , tom. ii , pag. 299),
nicui et piebanus antuerpicnsis.
memori£ prodidlt, fabuiis accensere neino du<
{l) In nolisad Hieronymum de Eccles. SS. ed.
Fabric. , anno 1718, p. 163, nec aiiier eod«in loco bitei.
ipse Faoricius, similiter Francisc. Stwechins in Athe- S.4iCL'L0 DECIMO SErTIMO.

nis Belgicis ( Anluerp. 1628 , in-folio , pag. 294),
,
iibi dum scripia Siewechii recensei, simpiiciier po-

1603.
suit Elecla in xirnobium , tyim Irognwsii. Adde
:
quod Caspi Scioppius in Arte criiica , ubi Stesvechii Hanoviai, in-8" : Arnobius cum nolis Gcverhardi
scripla laudat, Arnobiuin et elecla iu eum prorsus
Llmenhorslii , ad iliuslrem virum Josephum Scaligc-
iguorel. Ex quiims omnibus non sineaiiqua (iducia
dixeriin, prsfaiiones illas annis 1586 cl 1587 insig- rum, crudiiorum suai; :etatis facilc principem.
iiiias Faliricio fra:;c!cm fecissc. llaFabriciu^ (in Dcleciu, pai^. 226) ct cx co Mag-
361 AKlSOHil NOniiA liOlliO^CJVL S,;^
gna Wbl. EccUs. profeniul piimaiii Klmeuliorsiii. A i^"*. -- ^f- Mhiucii felicis Ociaviui. Ldiiio ..uv;. , ad
Nuirius eaiu nianibus vcrsaviL cdiiionem roina:«:im expressa, <jiiilnisdiiiM UMneii i:i
Paris, iii-S" : Anwbim cum observationibui> locis e ins. reg. anela vl eiuciMtaia. l)«-&iderii iieraldt
Uef. Ueruiai. Cilat Fabucius I. \. un rtcle, «iubiio ad Artiol)iilil»ros vii animauversioneseicastigjtiionesi.
\m. lioinanau) iniellige novL>simanK (pKe, i|u;»hio plu-

Aiilverpiae , apud Joacli. Trognx\«iuui , iii-8': les veieres leclioiies resiiiuii, lauio pra-slauiior ipsi
.hnobius.... cuni Godescalci Sitwiichu Eleciis. Cou- visa esl ac sa^pius laudaia. Quo laciuin e>i, ui non
icr quijb supra ad anuuin 1586 dicia sunt. iierai.uu iiuilis eliain in iocis, ubi illa Geleniuiii secul;* ts.>ct»
Slewechius operaui Arnobio suo impemlil, Llrciis eam desererel et vel Canleri senieuliam ampliciere
priiuum conscribendi^ , lu quo negolio solo ingenio lur vel de suo «|ua;dain inferrel. De singulis in ani-
se confisum esse lalelur ; deinJe cum codicis ins. madvcrsioml»us , sed p;tuci>simis virbis , jiKiieinm
vasiames lcctiones a rrancisco Modio ipsi esseai tnlil, reliqu;e vd senû dcciaiando vel rcbus onini-
&uppedilal:c, qnibus denuo laborem jam absidulum genis illuslrandis serviunl. In quilmsnl varia suntex
aggressus, non solum elecla nieliora fecii, sed ijisum onmi anli(|nilalis docirina deprompta neqnaquarii
quoqne Arnobii lexium iiiriiiilis locis se inleipolasse, vero <|uod deeeret, quodve alifnuui e.>iiel vel imom,
correxisse, el scepe numero lacunis magui momenli ^ obliius est. Egregio quoque insiiiuto facium cs« , ui
ouppieies auxisse affirmal. De codice iioc senicnliam lextus Arnobii seorsiin cmn iiidice rei um peculiari,
nosiram suo loco proieremus. Quod E/ecâ aiiiuei .
deindc animadversiones Hcralji ei ipsu) cum iudici
(.nam de his auilianjus oportet, antequam dc ipsa bus el auclorum, qtii varic iilii^liaMlur vclcmcmlaii-
lcxlus recensioue diceudi iOcus eili), ideo hoc no- ^«i'*. et rerum exliibereniur, beni^jue uoiari mereiur
miue appcllare visum esse imjuil , qvod e pUirimis . ^^ hoc, cpiod ammi causa opcra lia.*c insiitula sii ci
ijuiu depravala^ quce obscmu nic rejjerirety elegerii sibi *"l»*^ duorum mensium spaiium au linem perducla ;
e.v ingenio et viemuraneis codicibus vel emendanda vel •'t'"^ quod epi.sloh dedicatoria , qu.e omnino pra^fa-
i//«s»««rfa; id (juod pleruuKjue el lanlum nouuhique lionis locum suslinet , dala sil Luleliu^ iîris,kal.
ex aniiipii rouianoruni sermonis nsu ac proprieiate, «liirl, Mbcv,ut adeo vix probabile videatur, anie
iiec non ritibus apud priscos solemnibus haud siui- '*""<- animm Heraidi operam esse evulgalan^
.sire profeclo ipsi cessii, îc. quemadmodmn piuri- 1610.
mum in Varrone ad Aruobium illusirandum esl ilamburgi, in-foiio : Arnobii.,... L vn. ilcbluiri.
prajsidii, ila lucc Stcvvechii Elecia egregium, meo Elnienhorstius collaiis diversis vodicibus recensuit t?
judicio, Varroui alque omui sermonis pri'»ri doclrinaj ^^

observalionibus isic) illusiruoit.
adjumentum afferuut Quam in rem non paruin eliam Elmenhorsiius lcctori : « iJi iustiiuli nostri laUii
syilabus couleutorum pruimissusconducit. Sed neque '*^» coustare possit, .sciio me in hac nova Arnobii
cx liis, neque ex ij^sa, quam mambus teneo, edilione edilione recensenda pnecipue u.-um codice veiusto
satis mihi liquere faiteor, quo pacto (exlum ad suas Francisci Sabici Brixiaui, lionue auno io^^împiesso.
aliorurave conjeciuras refinxerit. Is cerle, quem ed. ^W »!* corruptus aul incndosu^, ad cxcerpta manu-
Troguffsiana (160^) sistii, ab Ursiuiano hand maguo- sciipti et doctoruni virorum cmendaiiones confugi,
pere differt; co sa?piusaiitcm Stewecbii ieciiones in opUmasque ex iilis desumpsi, el lexlui Aruol.iano,
niargine laudal, ila noii numquam, ul ne^cias, an <3fMaii/ûa/« raro, iiiserui; ratioue nempc ipsa jubeulei
diversa aliqua a Siewechii receusione pcr Iios typo- adjeci quoque variarum leciioiium colleciauca , in
graphos data sil.Quod si prT.cipitanlius pauioa nobis quibus cos, quorum emendalioucs proho et it;q;ioi-,
diviuaium fuerJt vereque editio Aniwerpiana anno nomiuo' .lii observalionibus lueis id poiissimum egi,
lt'04 ad ipsius Stewcchii desciiplionem expressa sitr ul sen^nm aucloris, quem edendum suscepi, edisse-
iaudabis furmsse hominis verecundiam, qui luargines reren». brevitenpic ci aperie, ubi is obscurus, diluoi-
libri emeudanonibus el coiijccluris opplere maiuerit, dareui. Cerle erudilissimum bcripioiem imiui:;.iis
quani ve! cerlissimam in seriem recipere. Nuncvero D iVedissimorum mondoruin n:cvis iiljeravi, et iujinilis
is ipsum textum iuierpoiavisse, correxisse ei inie- ejus locis maie alfecli.s salubritiT, ;it coniido, ni.di-
griorem Quamquani
deuisiic dici pos>it, videant alii. cinam-adhibm. Nec tamcii dissimulo, piurima cliam
cmm in e.ndem, uude pnccedcmia adduximus, prce- nunc residerc falsa ei corrupla, qu;e liuilo nsido jntel -
laiione de sua in lexlu adornando opera pra* se feral, ligi, aut absijue ope melioris codicis sauJtri queaut.
se summo candore , suis ubiîue locis, atque adeo ^

Ea cgo de iuduslria iutacia priclcrii ci fclicloribus
ipsi (fuoriue mariiini nomina eoruni ;idscripsisse, qui ingeiiiis corrigenda reliqui. llcl. > Nosti jam codices,
auic ipsuin manusauviiiairiccs Arnobio porrexi^.seut, quorum speciosa oslcnialione liluins siiperbii. Si de
idemque se faclurum fuiss.; iu lis, qu;r Lirsiaua pro- Elmenitorstio inlerroges, si nou iiigcnium, cerie ina-
fcrt, uii.i hicomnia,sua lilieua iniseuiss«:i :ba'C l;»men lurlias et sludium illi diduil. Textusad verbuni pene
circa lectiouis varietaleui sedalilate non ipsms if xlus ad romanam alleram dcscriplus csl. iiiuc eliaiu ron-
sospitalor sibi videii poleiat. icciuras ei emeudatioiies, quas sine auciorum nouii
1G05 nibus iu margiae posuerat Uiîuus, omnes luilvii
nomiue laudatas dcsUmp:>il, cl int(-;rmixiis aiiis ad

Parisiis, apud Marcum Orr\, via Jlacobea , ad «u-
calcem observalionum subjecii. siio iudicio saio lu-
5»gne Lconis saliemis, in-)i^' : Arnobii..... Libri hep
n
365 ARNOBii NOTITIA EDITIONUM. 3C4
lerposUo. Neqiie vero auiinadversiones iia compa- A 1666.
raUft sunl, ut viris dociis, qiiales ejus aeias rerebai, Parisiis , apud 4oann. Dupms, iiMolio, cum Cy-
adjnodum p\acere polerant. Nan) pra.4er cunftulaie ex piiani (»peribus ex edilione Rigaliii per iîoriuai. K\
(.iunibiis veterum scriplis ad verba vel res singulas Ephemeridibus parisiensibui» bnjus anni (1) inlel-
(ôogesia frusira aiiquid expecies. Crelerum salis leximus,variorum notisexcerptis, priorimoreiijslvuc-

apte baec ediiio excripia esl lypis nilidis ac luculeniis, los esse, quoU|uot ppicier Cyprianum I\ig:diianum bic
et quamquam capilum descriptio desit, numerus la- auclores evulgati sunt. Texius ex Lugduno-Batava
men liueis detiis uniiiscunque paginu: in margine m- uua-cum oronibus, auctls itideu), vitiis esi repeiiius.
leriori commode adscripius est. indices eliiuu acces- ibT7.

serunl tcxiui ires, rerum ac verborum ei locuiionum, Lugduni, apud Anissoiiios, in*foUo, in BibL Pa-
animadversionibus iiem duo, auciorum(quorum loca trum, lom. iii, pp. 450-514. Recusa Priorii. Noi»
adducia sunt)etrerum vocumque. Hujus edirtonis maximam parlem Elmenborstii suiil, raro iieraldi,
exemplari, quod bibl. rogio-acnd. servai, a Heu- Slewicbii, elc, quibus suas Priorius inlerspersit^
mnnno, quem posscssorem olim babuit, noluloD quoe- SJICCLO DECIMO OCTAVO.
dam, item emendnlioncs appictije sunt. 1715.

** apud Jo. Bapt. Delesp.iie, in^fulio, in Ni^
Tolos.%% 1612, in-8" : Jnlii Ccesaris JiidengenJulio Parisiis,
dunensis Kclogarttm ad Arnobium liber primut, — colai le ôurry Apparatu ad Bibl. max, Pairum^
Ineptum opus. Lugduiii ediiam, lom. pp. 257-5T0.

ii, Uisserii(i —
1654. in Arnoblunu in qua post analyses singurorum libro-
Duaci, ii;-S" : Stewechii Etecla cum Paratiilis seu rnm, de auctore, operis «taie, consilio, arguinenlo
srivmariis Leandri de S. Marlino, ei traciatione, slylo, erudilinne ei reliquis doiibus,
1651. de opere dislribuendo, iibrorum iniegriiate, ac textus

Lugduni-Batavorum, ex officina Jo. Maire, in-4* : corrunlione, —
de erroribus quibusdam Arnobii, de
Arnobit libri vii, cum rccensione viri celebcrrimiet Vi^rils borum Ii!)ro:um codd. mss. ediiionibus ei in
integris ojnnium commentariis. Editio novis*ima alque eos oolis et observaiionihus, fuse pro more suo, sed
omnium accuralissima. « Quod ad banc Aruobii noslri prieclare disseiil, a p, 257 ad 296, deniquea p. 296
c.diiionem, quam accuratissiniam bic exliibemus, ad 570, novas «u Arnobium observaiiuues profert,
atiinet , lypograpbus inqnit, exemplar anle aliquot in quibus vel argumenta singubi, quibus iile cum in
annos naci.i fiiimus maii'i viri celeberrlmi emenda- asserenda verilate, lum refulandis adversariorum
lum, cujus erudiiio et fama in bis ariibus, quae ab C erroribus ulilur, examiuantur, vcl poiiora antiqui-
iiuinanilaie nomen babent, veluti principaium tenel. tales monumenta illustraniur.
Curam posiniodum itidpin viro erudito commiîmus, 1768.
lil qiiirquid ad gloriam bujus edilionis colligi possel, Veneiiis, ex typogr, Jo. Bapl. Albriiii , infolio,
in mtjdium prodiiceret. llaquc omnes ct (luidcm inin Gallandi Bibl. vel. Palrum, etc, lom. iv, a pag.
tegros c<;mme!!laiorei>-, niilla parle triintala, in unum 155 ad 22i. Sisiitur lexlus ediiionis Lugduno Baiavje
curpus redegimus, ui ediliunis ratio ex iis peii possit emaculaius ei adbibitis iis, qua^ Nurrius atiuiera^,
— lia ut nibil ei desil, (|uod vci volis exopiari poisil. • perpoiilus. Siiuul consiilutum erat, nnias addiere
— Uecei^sionib bujus nuciorem fuisse pulant Salnia- seieciiores, quau|ue imprimisademendandmn tesium
«ium, ciijus eii«m commoniarius inorie inlerceplus speclarent, sed bic indusiriam a;que ac judiciuin
.sit. Ac quuRluui quidem coniparando didtcimus, non deîderamus. Cui bono, ({uaso, Priurii notie, quas
mutaiionum indicium pi )rsus nullum apj>arei, crcdo, ouiiiibus paginis incuicatas^videbis. Singularis autcm
iie decor typograpbicus iiiierciperetur, hoc viro cerie qiia piijecedcnies ediliouoj iVniobii ba^c anlecellit,
non iadigna esl. igitur a superioribus lolo cailo «[ui- eaque ncscio an summa virtus est lexlus quem ,
deni diHert, pluiiuuis lamen cx iis leciiouibus susce- pncter Caiiierum ad unam omnes conlin la serie
pii, quas Uisinus ad margiisem suaj cdiiionis propo- ]) exbibebaiii, in capiia descripiio, quorum analysis in
sui-:5e indicavimus adeoque forlasse Ciacconii ii.geuio ca!ce subjecla compendium quasi lolius scripturis
pnccipuc Salmasius liiavit. i)e rclKiuis liujus cdiiionis pra^bei.
doiibii» nou est, r'iod pluribus leciores doceamus. 1785.
luveolas Canteri, Siewecbii, Elmenhorsiii et ileraldi Wirccburgi, in oll. libr. Siabeliana, in-8" : Arnobit
commeniaria ad verbum descripta. Commcdis doclo- Ajri adversus gentes llbri Vii et JuUi Firmici Malcrni
rum boc sallem consulere poiuisseni si indicem uni- V . C. de Errore pio[. /?e/., elc.
versalem sulijecissenl.Quod. reliquum esi, procurasse lidem sub lilulo : Opera SS. Patrum lalinorum,
iianc edilionem ex parle (nempe ul singulorum ani- volumcn (luinln.uj.
inadvcr.îones riie describereulur) dicius es( /i;i/o- SJiiCrLO DECtMO NONO

nius 77i[/6m6-, l. C. , cujus eliiun in Arnobium epi- i8i6.,
gramma p:igii!a j')OSl dedicalioiicm proxiuia oiiiciulit. Lipsiaj, sumplibus Frid. Cbrist. Guil. Vi.gelii ^
Typolliciarum crroribus iique admodum losdis hanc

edilionem nilidiîsimam scaierc, iSurridS imi'!iuiis
jl) Journal des savanis. knrier, page 4i : » Le
coucpicolus csi. loui avec des remarques de diHeienis auleurs. j
;
30« DISSRKTATIO IN AHNOHllJM, CAP. 1.

50H
2 tom. in-8", quibus Tilulns : Arnobii afri Dlsputa- //, ,riorum inlerprelum ..lecl^s aUorumri.e ei .un
twnum adversus gentes hbvi septem. - Recognovil no- itlustravil, Jo. Conradns Orellius.
DISSERTATIO PR^YIA
ADVERSUS GENTES LIBROS.

(AUCTORF DOM LE NOURHY.)
CAP13T PRIMUM. A bendum ideo lautum animum

appuli ut religionem ,
Analysis liorum librorum. christianam ab inlquissirais f^lumniis vindicaicm.

Quid vero, per-ii ille, si h»c ad causas
ARTtCtLtJS riUMCS. naturalesre-
ferenda suni, ad acrem
Analysis Hbrf pfinii.
vehemenlemque elemenio-
nim irap.ilsum . ad varios siderum motus, ad ccrias
Ab ipso operls sui eiorclio Aruobius declarnt iliud
rerum vicissiiudines, ex quihus
bona ei mala fluuni,
a se Siisceplum, utveterem ac soepius lepeiilani pro-
relluunt, ac reciprocantur?
Prajierea, qiix- homini-
pulsatel caiuniniam , qua ethuini propler alidicatum
bus, omnia commoditaie sua
inelieniibus mala vi-
repudiaiuui.iue a chrisiianls fatsorumdeorumcultuus ,
denlur, ea cerie toii nalura- ei

eos publicaruro oinniuut lalamiiatuin ac malorum
mundo uiilia stmt.
Quod quidom aiiclor nosler Pialouis auciorilale, va^
causam ei auctoros esse (am falso, quum leniere ac-
riisquo naulariim, salis, lorrentis, pluvia?, hyemis,
cusnbant, Quo autein gravior esi li«c criminaiio, eo
a^siaijs, verairi, luporum, et serpentisun e;5einp!is
illemagis ad eam, seposiiis lameu partiumsiudiis, rc-
contirmac. fnde auiem ille colligitsuperbt csse hoini-
felleudam iujpulsum se luisse prolitelur ; ne cuuclls
nis has abditas cauâs rimari nisi prius uoverit
; qiii.<,
sileiiiibus chrisiianis , aui vera viderelur aliiiuibus ,
Ui
ei unde ipse , ac cur mundus creaius sit
aul etlmici causam se obliuuisse gloriarentur.
Manifeslum iuu|ue faeit n chrisiiait:ir religionis orlu
Quam pra^poslere autem eihniciincbiislianos, Ire-
ceniis circiter abiiinc aniii.s ciorlos mala omnia re-
ad sua nsque iemj)ora, elemeniorum qualiia
nihil lu • ,
fundenda esse clamitaieiti eo .idbiic iliescile coai-

libus, inloia mufidi machina, in asirorum cursu. in .
lempesLiium difjrum ac nociidin victssiiudine, in

guit, quod mediis posi eoi utii orlum annfs et lenipo
, ,
ribus innumerabilcs vicion.e reporlaia;, prolah

lellurls et auimalium ioecundiiate , io privaiis piibli- ,
cisque hominum negoliis, ac solito vivendi ger.ere

Uomanorum fines, inasimaque oiinona? fuit abun-
auimutatum, aul relaxaium, dantla.
et disso!ulum
Neque sinjl sibi ab eihnicis objici propter deos im- Conira tamen urgebaui geutiles per illa ipsa tein-
pietate, sceleribus , ae coutempiuchristianorum of- pora, lequo dcorum in chiisiianos odio> vasiaiosi
reiisos. tuuiidum pesiileniia, grandinibus steriliiate, aliqiiando sieriiiiaie agros , et beila liomiuniqiiaiii
bellis, aiiisquccalamitatibus obrui. C.v ipîs siquidem infolicitei- confecia Qui»l ergo , a.H auclor nusier?
gentitmm bisioriis atque annalibus comperuim habe- iNuiuquid dii mira planc mcon.sianlia did possiml in-
mus houiines anie audilum umquam ciuislianorum juriarumsibi a chrislianis iliatarvim allerois vicibus
iiomeu vexatos fuisseaut iisdem, aut froquentioribus, ^ meinores ei immomorcs? Pneierea cr»ri.sUr.ni ubique
alque niajoril.uis eliam claribus, lapidum imbrc, ler- tenarum cum omnibus n:uionibus permisii vivcbaitl.
rie moliiûs ei hiaiibus, diluvio , incendio , ferarum Quo ergo jure adsi:ri poiesi in eoi um uluonem a Ro-
crudeliiaie, veni^no serpenium , attjue urbiun» inle- mani.s victos luissc Alanjanniis , j*ersas et Styihas
grarum eversione ac ruir.a. Cerium quojueest lam murihus et h<cusus corrosam cousumplainque AMam
cinidelia bella ab Allanticis, Assyriis, Raciriauis -, ac Syriam , minimt; vero llispauiam ei Calliam , Gc-
Persis, Cr;ecis, Trojanis, e! Rouianis, a Nino, Zo' tulos ei Tingiiilanos hugum laborasse inopia, Mau-
joastro, Xorxe, AlexaudroMaguo, el aliis olim gesia ros veroaique Nomadab ampllssnua messe locupieia-
1'uisse, quam posi Chrisii orium iiumiuuia Im^runi los, hos denique fame eneclos alios iu eadem tivi- ,
\jnê ergo, inquiehaul eihnici, tot laiiiisque inalis tale reruoi omnium copia ahundasse? Nam si (|uae
mundus premitur, ac taulum non oppiimilur/ Quid dev/ruiii fuissel êquiias ei jiisiiiia, omniuni saoe illo-
ad me, respundei Arnoblus? Non niei muiieris est, runt populorum, cum quibus christiani .-êquiîiier de-
in-piit, occuU^s illas raUoues panderc , qui ad scri- gebanl, un^ eademque esse debcbai sors el foriupa,
,
567 DISSERTATIO lUryCViA

I
3t^8
Posi l)'.ec Arnobnis vaiiis râionihiH ilemon^liat A Al (|iiis nescil Jovem noii Soiiini traires iinbuisse, sed'
iinni in dcns iinmortales cadere omniti^) non posse. avos eiinni el avias ,
patreni el niauein, ex (|uil>us
Quid ergo diciii inagis absnulnni, (jiianj illos ob iihi- solilo hominutn niore iiaius esl? Eliniici iuujue si
las sibi a chrisliatiis injurias ira sic inciiatos ; ul ea- I]uncJovem,iioncolerenl, seduna essei illoiuni altjue
lum pooMias, tain ab ipsis, (juam ab insonlibtis, nli chrislianorujn religio, nulla aniplius forel Jovis ira
,
'
viebanl,elhnicis ulio nbsque discrimine repeiierint? aul si qu« esset, falsam patefaceret iiiius divinl-
Nan» i\:ciie poierunt separaiim reos suppliciis, ac lalem.
beiiO ineritos beneficiis adficere. Dii enini coeiestessi Insiabant nihilominus eihnici ueos suos chrisiianis
<|ui sint, non possunl aut genlilium adulalione deli- esse inrensos , non propierea quidem quod Deum
niri, aut j^ropier chrisiianorum coniempiuin ijolere , omnipoieniem venerareniur; scd quii hominein na-
alqiie irasci. Quainobrem ouclor nosier concludit tum, inf-uni crucis supplicio inierempluin, Dcumesse
has ridicuias crimi:ialiones sola haruspicum, ariolo- conlendenles, quolidianis eum snpplicaliouibus ado-
rum, et vaium avariiia csse con(iclas. rarenl. Verum ab iisdem eibnicis quairil Arnobius
Neque niinori iinpiidenii;» ethnici oi)jcclabanl dcos quinam illi sint dii, qui Chrislum a nobis coU indi
iaeoin homines sieviro;quia ciirisiiaiiiquosdamiiac- gue lerebanl. Non Janus, inquit non Saturnus ,
lenus inJiuJitos ciiiius in loium orbemierrannn invj- B Fauna, Bolta dea, Indigeles, ^4ilsCMl;»pius, Liber paler
xeranl. Unum (juippe ac verum Deum, lerumque om- Mercurius, Diana, Apoilo, Venus,Ceres, Proserpina,"' I
ninm dominum , iniimas cordis nosiri cogilaiiones Hercnles, Tilanes , Bocores, Aj)is seu Serapis, Isis ,
oognoscentcm, veneraninr, colunl, diligimt, el quo- et Opis lilii, quos humano more genitos, non seciis.
liuie invocant. Qui verohujus veri Dei cultuui dam- alque alios homin-is vixisse, et morluos esse anti-
nat, is sive Jupiter, sive ApoUo, aut alius dicaiur , quissim:e geiiiilium hisiori;je i>rodideruni. Nutnqmd
Dei nomen non nieretur. Sed quia (empus nondum eiiiin voluerunt se ab ethnicis coli, ac priîinjj con-
erat p.itelacere quinam hi aliifjue gentiiium dii sint ditionis sua: immemores, chrisiianos Christumcoien-
ibi auctor nosier pajam proliletur hanc esse lolius tes sine maximis irse motilms ferre noii valuerunt?
ciirisiiame rcligionis sumsnam. Deum illum veium et Fas vero si eihnicis fuit quosdam in deorum prop*
unicum, sicul Chrislus docuit, animo sincero ac , ter collala sibi, ut putaiant, beneticia nunierum re-
prosiiMiocorporecolere, adorare,coll;»iis((Ui^pieci!>us, lerre, Liberum sciiicet propter vini, Cererein panis ,
ab illo deposcere vera bona, et honesl;; , ac viiscmo- iEsculajiium herbarum, Minervam olcije, Triptole-
vuuHjite ijHiocenliam. Quis autcm inlicias iverit nie- mum aralri ii^veniionem, alque Ilerciaem ,
prcpler
liorem esse hormn c:uiâm, qMam eornm, qiii Gtan- C devicta m.»nsira ;
quanto magis Christus diviiio lio-
dules, Aios Loculios, Limcnlinos , Fantios, Famas nore ab hominibus h;ibendus est, qni illis longe
genios civitalum , Pausos, Bellonas ador;tnt ac reve- mnjora ei infinila abundanlissimecontulit qui vera
,
renlur? Venimlamen dii hos iin|)une fi*rnnl, sinunt- Dei cogniiione nos imbuendo, superbinn nostrani
que publica scoriis et meretiicibussacra fieri, m.igtii- frangendo, a falsis opinionibus, atqiie impio deoriim
lica felibus, scarab;\jis, el bnculis exa'dificari templa, cullu ad verain uii ipse Arnobius salularl experien-
,
cum ira in clirisiinnos pcrciii, inhil)ent ne ab illis tia nover;it, religionem traduxit?
suminus adoretur Paier, a quo illi ipsimeigeniilium Al ille, inquiebaiit eihnici, crucis palibulo aTixus
dii accipere debuerant quid juid numinis, poiestatis interiit. Quid inde? Non enim mors Christi, sicuti
,
jmmorlalilalis habere creduntur. nec P}lh;igoi3e, nec Socratis, illorum doclrirKC egrc-
Sed ut id nianilcsiiius paleat, ex efleciihus Arno- giisque fnciis uHnm aitulit deirimentum. Quid vero,
jjius probat, illnm verum Deum rcrum omnium esse qiiod nulla moriis infamia innocens homo^ quemad-
opinccns, Apoilii-.e, Mercuriu, et aliis, omnibusficti- modum A'juilius, Trcbonius, el Kegulus inuri uni-
tiis numi!»ibus :>nliquiorem , infinitum, ingeiruum , quam potest ? Quid iusuper irrisione magis dignum
immorljlcm , a.-iernuui, nulioque loco, et nulla cor- hac argumentalione genlilium, qui Liherum paireiii
porcu forr.iacircumscrij)tum. Qu.tprojilersicuii miruni D a Tiianibusmembratiin diseerj)tum. ;4isculapium lul-
jioii est, si quis, quaiis, quanlusque sil ignorelur. ita mine perculsum, Ilerculem vivum combusium, Aiyiii
sîmnue densenlio; cst dubium voc;ue ulrum ille
in abscissum, Komulum a senatoribusoccisum, snperS'
revera existat. Non defuernnt lamcn philosophi qui , titioso cultu xdificaiis(jue templis honorabani?
aul illiid negaveiuut, aui semjjer exqtiisierunt, vel Chrisius porro a summo Hege ad nos missus , in-
qui iorluilis casibus alomorunique concursiouibus numeris ;
qna3 pairavit, iniraculis l;)m cerlo, quam
-omnia hihiicaia luisse oninal;antur. Sed cum stultis eviileiiler verus esse Deus compndiatur. Nequeeoim
adseriionibus conlradicere majoris stulliiiic sil, ea magica viituie , uii quidain iinpudenlissime mentie-
propier Ariiobin». his pr;ulerini.«»si.-,, cuilibet a natura i)antur, ea- jieriecit ;
qui solo suo vei bo el noniine
insilum c^se adseiit ; ut liunc agnoscat regem sum- qu;elibetnjorborMm genera sanavit. fugavildaunonas,
mum , <;l omiiium moileniiorem. Qiiin iniino haud veniornm procellarumque sed;ivii tm bines , ricco
dubilanter adseverat fore, ul animalia ct saxa ipsaj pede mare calcavil, aiios seque ij)sum suscHavii a
si forie loquerenlur, id aperie palannjue clamaren.% mortuis, ac poste;i plurimis sesc pr;ebjiil videndum ;
Frusira igiiur ethnici Jovem sumininii deum pr*di- ijiti dedit discipulis omnium linguis, eliam sibi iiico-
cam. Summus elenim Dcus ingeuitus clxlernus cst. ôiiis, ioquendi facuUulem ;
qui tolum mundumdoc-
1
,, ,
569 IN ARNOBUJM, CAI\ l.

570
iriiia sua repeiUe complevil; qui vaiihus el liaruspi- A anliriuiins loi lauioruniqiie erroiutn ei fahularuin
€ibus sikMiiiuin iinposuil, iic niagoruui ponilus com- quibus c<»ruiii(lem gculiliuni iilni scalcnl, nialer nou
iniuuil arrogaiiliani. ^ Juerit' Quid vero, quod laisilas longe racilius in rc-
iNcque his oppoiii poJcraul cural.ic ab eliinicorum ceuiioribus sciiplis quain in auli()uissiinis, potest
al»
diis inlirmrc nonnnllorum liDminum valeliulincs. Nam onuiibus (!eprciien<li ''
hoc inlerini gralis dalo. ccrlum crai a nullo um- InslabMui ellmici libros ciuisiianorum .ib indoclis
quau) genliliwm di'n, siculi a Clirisio, a'gris liomiiii- bominibus rudi impf>li!oquc scrmcne exaraios, so!(e-
bu!i, sola adbibita inanu nut vocc, reddilam s:inii.a- cismis cl barl)ari«;uiis ubique fa'de coinfjuiuari. Eto
len». Giaiiseliam Arnobius coucedilfi(jri poiuissc, ut rcspoiidil Arni>bius. M jor prolcclo eis (ides idrirco
dciis aliijuis unum aul .illerum a?griiin bominem qui- habeuda est; quia a nitMile simpllci , ct lenociiiii
busdam niedicameniis sanaveril. Al imilia inquil , , ign:ira, prodieranl. Sermouis eniin eleganlis ei poli-
sunt iniMia hominum, (jui eisi in lemplis sicpissinie lioris lamam, pomp^ûi, alque orii:imcii!a foro rf lin-
prosliati yE^culapium aliosqne deos siepius repelilis quenda, verilas non seclalur. Deiiide hoec ijisa veiiias
precibns cl volis laligaverini ; nullum lamcn ne nii- inler sermonis vilia, sicul bonus inter vepi(.'S el spi-
nimnm qiiidem inveneriut levamenlum , quin immo j^ nas fructus , Ad liac vero,
prodest semper liomiMi,
pejus eiiam posiea se babn^rint. cum de lebus ab osleiiiaiione submoiis agiiiir, (juid
INequepaiilur sibi ab alio geiilili objici ferri a diis reipsa noii quomodo dicaiur, spt^ctari debel. Qua-
,
opem non inalis quidciit, sed bonis piis^jue bomini- mobrem nonuiilli sapieuu:e dediti lamcisi pure el ,
bus. r.brislus siquiJem malis omnibusieqiialiier ac oriiale ioqm poMjehul; omnein lanKîi scrmouis cui-
\)6i\h suecurrit. Deinde vero si dii Imns lanlum tum rejeceruiil. Dcuique nullus sermo naiura sua
aMxiiio liieruni, iil non diviucc virtuti, sed alicui ior- uii probat AtiJoi>ius, sed iiominum dumla.vai bene-
umo casui erit proculdubioirilfUendum. placito cst viiiosus,
Vera auiem esse Chrisii miracula aucior noster Il.cc porro eihnici cum negare non possenl, a cbris-
adbuc osêndil ex illa prorsus mirabili potesiaie. tiaois posialabani curCbrisius, si Deus sit liiima-
quam dedit eliam iidiina: plebis bomioiliijs, pi^cato- nam formam induit, et more iiiteiemptus csl huma-
ribus, opificibus, rusiicauis qurelibet solo ip-ius nono? Ilis Arnobius faclle salislacit, ailque Cbiistum,
mineprodigia edendi. Non ensm Jupiier, nec Zoroas- quia in primigeni;» ei iiicorporea sua natura a nullf:
tres Armeuius, Pamphilus, Apollonius, D;iuiigerus, umquam bominci videri, nec mori potuii, buman.im
Daidaniis, VcIms. Julianus, Beimius, nul quilibelalius idcirco ad>:umpsi?se foriiiam , (;ua se eis conspicien-
aliquid his prodigiis simiie edidil, sed ne pustulam dum darel , cum eis versarelur, ac landem possei
qindeui pari, ac Clwistus ejosque discipuli, uiodo sa- '
inoilem obiie. Cur vero humauam poiius quam nliani
navii. Et sane qua»ilai magniludinis et potest lis sit naluram acceperil, lalenles Arnoi)ius faietur esse
ipse Cbrisius, subiiuiis el ab iniima radice Deus, la- causas, quas obsiniaia gentilium iucredulitas ac per-
nielsi liomi!:ibus olim iiicogi:ii:i?, vei solis, (julc ipso vicacia explicari non sinebai.
morienle facia sunl, miraciilis evidenlissime demons- Al bi rursum objiciebani incredibile prorsus, ac
traium est. ' cimmeriis tenebris obscurius esse, Cbrisium Deum
Ne(}ue audiendi erani gcnliies, qui h;cc faisa esse et hominem iiumana taiitum naiura visiiin, patibuio-
iniolerabili prorsus aud;ieia ciamilabant. Tcstes que adlixum vilam fiiiivisse. Sed fuiills esl, aii Ar-
enimvero locupiciissimi , nec facile creduli. ea pos- nobius, hxc redarguiii». iNam si SibyUa, Ij.cis, Ilele-
lcris iradiderunl, (:iiae iiisi ipsa luce fuisênt cbirj-.ira nus, Mnriius, aiiique eorumdem geiitiliem vales
illi certe ea praenicando in commuue hoiiiiuum odium impie occisi fuisscnl, numquid hi, iii quibus deos suos
v.diiis ciit gralis iiicurrere. Ei sane si falsa sinl hdec loeiiios esse arbiirahantur, sua propier sceleia occi-
iniraijula, qua, qua^so, fatali desper;jtione. ccrioque sos dicerei.l? C;elerum morsCbrisli, pergit Aruobius,
capiiis pericnlo, a Chrisii discij)ulis poidjeaia suiit, ud siiinpti liomuiia jnit , nou ipsius ; (jcstuminis , non
ac ciiris!iana rîigio iis slabilita ac coniirmala, bre- geslantis. Addil vero cum aliissima propter mysteria
vissimo tempore in loio lerrarum <?rbe suscepla est? ^ sponie sua moriaum ; (juandoquidcm il!i, a (juo lot
Niillus vero nisi aiisurdissime dicere uuquam po- facla fuerant miraewla, nullus vei minimam vim
tuit ii*c eadem miracula a sciiploribus iiostris aut muUo minus viuleuias manus ad(erre unqiiam poi.uit.
scripia mend.iciter, aut nimium exageraia. Non Cbrlsius ilaque ad san:indos crudiendosque bouiines
cnim oiniiia litteris et ni' rniriie mandiveranl, <ju.Te taiiia l(3nitate, quania Libei tate passus esl se ab ini-
eilinicos in nmjorem admirationem, vel incredul.ta- piis occidi.
tem addueere jioter.inl. Si quijc vero scripta corrupia. Qiiajuopter Arnobius acriler corripil etbnicos, qui
aui adulleraia occurrani, hoc Aruobius malevoIeuli;iB lametsi tyrannis omni impietatls ac sceleris genere
ads(ril)il d;viiioiium, qui his dejiravatioeibus vere conlamiiiiiiis diviiios dcferreni honorcs, ei librorum
gesiorum Vfdebaut iiilirmare verilaiem. At sane quae saliricorumauctores suininis laudibus exiollerent,
lioslri^îii Hbris de Giuiilo scripla fuere , Unu vera donarentque siatuis; solum iiihilominus Ciirisium
sunt, quam faisa qiKC gtr.liles de diis suis tradidere. rermn maximarum ac m.ixune salularium inimnim
Sed uoslra, urgebanl illi, scripta anliquiora,alque iniquissimo atque imphicabili odio persciinebanter.
iikirco veri(»ra sunl. Quasi Ar;io!>ias. ea 0'Jid '^nim iniquius el crudelius, quiim virlulu:n
om-
vero, ai(
OISSERTA riO PU^VIA r>72
nium tluiuiuuiu , aioriisque extinctorem bello acer- j^

vis lioino veri aliquid uonnunquam pronunliaverii,
Jîssitno seniper lacessere, qui permissa rnorie sua, ei hoc ipsum pro cerio adliuc non habei.
^jorlam de fiuura aniinarum noslrarum saluie, si pie Nulla igilur raiioue aliisnon dociioreseihnici cbri- I
vixerjmus, spem onmibus fecil ? siianos divino magisiro suo credenles viluperalwui.
ARTICULUS II.
Siiê praevia siquldem fide iiullum profec lo negoiium I
a pcrogrinantibus, naviganiibus, agricolis, suscipitur.
Aoalysis iibri secundi.
Sinc lide eiiam nulbis coiijugia jungiiuf, nuUus a.'gei'
^
>*eiJia a proposiio parumper discedftiuii venia, Ar- accersil medinun vel miles bellum geiit, vel m:>gis- .|
nobiiiS ab eliinicis iiii|uiril qua de causa Chrisium, Irum audit discipulus, neqtie ullus gcutiiis deos suos
nullius iii eos peccail reum . iiaoderint, ut audilo invocal. Quin eiiam geniilcs opiîignibus credebant
tanium iiiius nomiiie; ira prolinus excandescanl. Al pijilosophorum, qui de primis lameo rerum princi-
ille sane eiinmsi cui credalur, diguus non esscl ; co piis, aliisque de rebus iiibil cerii explor.aique profe-
âmen ipso non ndspernanduseral, quoJcunciis viam runl, ac semper inter se digladianiur Nonne erj<o
ad c<ielnm ci be;»iam immorlalitalem inons.traveril. (^hristo, qui taniis miraculis docirinain suam stabdi-
ikspo.ideban» gemiles iilum summo sibi propterca vii, fequius est credere, quam Plaloni, Cronio, Nu-
esse odio, quia omnem deorum eullura, omnemque menio, aut aliis quamiumlibel ob morum integrita-
inajornm ûoriim reiigionem toio expnlit ab orhc lem, alque eloquenli*, logic*, arilhmelicai, musicie, |
lerrarum. Ergone, aii Arnobius, impius est Cbristus, geomelriie, scieniiam laudandis, q-ii nihil vel mini- T
qui impia reiigione eversa , venun indnxil, nosque inum quid bis simile facere unqnam poiuerunt? Et
docuit soium verum Deum esse colendum. qucm bo- cerie si Chrislus humauis tanium arguiiis et argu-
iiorum omnium foniem, ac cuncia creasse, alque ideo mentis usiis fuisset, omnes ei negassent (idem, qiiam
revera exsistere naiuraliter scimus el lesiificamur? dare coacti sunt ob ediia ab ipso ejusqne disfipulis
'fum di!at:i i:) aliud lempus de variis geniiiium su- miracula apisd Indos, Sems, Persas, Mcdos, Arabas, .
perstiiionibus disput;ilioiie, osiendit eihnicos prorsus J^lgypiios, G;ilai:is, Parihos, Phrygas, aique in Asia,
immesilo Chrisii dictis non cr<'dere, quandoquidem Syria, Achaia, Macedonia, Epiro, et ubique in Oriew-
eu, qna; polliceiur, se unquam reipsa daturum nos le et Occidenie, ac poiissimum Romae, ubi Simon
non convincit. Ai si nulla, inquit Arnobius, possit magiis a 1'eiro ex sublimi aere dejeclu^ , in terram
adferri futurorum ceria comprobaiio, nonne saiius fraciis cruribus praicipitams esi.
csl bis qni spem dani aiiquam, poliiis qnam aliis qiii Qiiid plura ? Non vexandi» forit», sed ideo laudanda
nullam pr;tbeni, crcilerp ? Tmn uphinc osteiidit phi- ^^ tjrat ab elhmcis ciirisli:»nornm iides ;
quia illis com-
rima nobis siippetere eorum, qua^ (^bristus proniisii, mnnes erant cuin philosophorum coryphaeis de Deo,
iiaud prorsus incertaptomisirorum argumenia.Primo de corporum resnrrectione, de salute animarum, el
ciiim illius dooirina et relitiio per miiverâs orbis fiiliiris i.Tipioruni peenis senlenlirt^. qu;imvis ab his
lerrie p:irles, alqije etiani apud geiites magis biirba- alilpr atque a chrisiianis expiiceninV. Aique ibi .11-
ras, queniiîlmodnm ille proiniscra» , brevi leniporis nobins edisêril cujiif, naturie nosira sil anima, quo
spalio fuitdisseminata. Deinde vero (juaiuumvis iiaic ex foiite printeal, el cur vaiiis «lleclibus ei viliis fiai
^
doctrina dura et aspera videaiur, iilam tainen n:a- obnoxia.
gno ingenio pia.'dili oratorcs, grammatici , rheiores, Tiim deinde il!oru!n relundii arrogaoiiam >
qni
jnrisconsulii, medicl. philosoj>hi expelebant. Teitio nosliam Hnimain ejusdem cuin Deo palre immorlJili-
illius secialorcs nuliis plane quibiislihei snppliciis .

laiis et naiune pariicipem esse insolenterjkendita-
eliam gravissimis, ad eain depouendam non soium |>anl. Simili quinpo alqne aiiimalia modo nasciinnr,
cogi poluerunt : sed iis qnoqne crcvit semper eorum vivimus, ac inorbis et soneclute solvimur Hnc acce-
i.Mjmerus. Al lia'C prius :i («hrisio promissa cum cve- dil quod uonniilli nnimas iiiiproborum post inoriem
nerint, de alionnn (pioque ab eo promissorum eveniu »» pecudum corpora migrare opinaii suni
^
•labiiandi nulla raiio esl. At divina esi, inquiebant, anima hominis, qui n\'
Neque porro tot liomincs per lolam terram chris- 1'«"« cseieris j>r*stai animalibus. Opiime quidem,
liana religioue iniiiaii, aliis obtusi, hebeies, ac falui »'•«• Arnobius, bomo hac sua vatioiie hene scmpcr
si
videri poieraiit, nisi h] se solos sapienlia et scicnlia nlerelur. Sod uhi esl bnman^ anima^ pr^staniia?
,
pra'dil»!Sj.iClitarcni. Sed quaii, inqiiii auclor noster, ûmquid qiiia bomir.es el domos et urbes coii-
sapitîiiia et bcicntia? .Nmn grammailca, j oelica, rhe- struuni? Ai si animanies h.aberent ariiiim minislras
lorica, togica n\ dialeclica? At quam vana sit harum manus, possent utitjue si.Tiilia ardilicia exstruere. Ab
discipiinariim oslenialio inde paiel , quod per sc iis siquidem alia fiunt, (ju>t> niMnquHm Iioiuiues j)o—
homo scire iieqiieat qu;e divina, vei obscura suni, lueiuut imilari. iNunKjuid besiiis anlcccllunt homi-
nHC quid ipie sit, ui ait Socralcs. nec unde. vel a nes , qnia vcslem supeDociilem , alia(|ue vitx* hu-
<juOj <'i (IU.1 de causa creaius, cur lot icrumnis et manai alend-ie necessaria îbi parare norimt? .\t ca
iT»alis opprimalur, «|ni<] in somniis .igal, i|uai som- onniia uoii scier.iia; nuinera , sed a pauperrima in-
nium intcr el vigiiias dilleêniia. qnoniodo Uat visio, venta sunt uccessiiaie.
ani o'iiiia'.ii^ . cur aoimus eisi immorlaiis in infan- Omnos porro cum artes hominam ei scicnii.i; la-
libus sloliduir, in senil:Ub sit defessus. Ijcnique quan; bore ei exnorienlia pyrlje, nihi) valde inirandufn in
!
373 »N AaNOBIUM, CAP. i,

574
se iiabeaiU ,
ncc omwes onuila cognoscaui , raHim A obnoxius, nullas inferoruni poenas periimescei, el in
profecJo et iixum esse debci !uur)u!»as animas neque omne voiupiatis fiagiiilnue genns, conlcmpiis virJuii-
divinas, neque omni scieniia eruditas ex coelo liunc bus, prx'cipiiem scse impune d:»bil.
advolasse in mtintium. Ai.jue imlo ruii ideu» aliis Eadeiu autem raiione Arnobius impugnai lundi-
tanlum verhis expressus Plajonis et aliornni quo- lusquc everiit contrariam opiuionem Epicuri, qui
rumdam pljilosophornm error quo somniaverunt , auimam nosiram mortalem csse garriebat. Ea quippe
scienliam esse rcrum ab homine, priusquam nasce- opinio si vera sit, nulla amplius eiit causa, cur jihi-
relur, cognilarnm recordalionejn. Clenim Arnoi)ius losophia mentes nostras excolamus, virtuiibus demus
falsam hauccc opinatioucm adhnc raiiurmm mo-
aiiis «peram, ac viiia rr.giamuj;.
mcnlis '•voriii. Et primo, quidem quia ead«bm lorei De oosira porro anima sic Arnoi)ius noster siaiuil;
cunciorum homiuum scientia, recordalio, senlenlia. eanj mediie cuju-dam mortalem inter et divinam na-
Secinido, detur pner allquis In deseriissima et inac- turam essc subsianiice, Deique benellcio lieri longa»-
cpssa soJiiudine naius, aiqup ibi snmmo in sileutio a vam atque Immorlalem. Quapropter tbristiani pium
niuta nufrice educaius, posiea cibo aiiquo simplicis- in hoc mundo vitai genus agentes, i^perant fore
ut
simo viciitans, nnllum unquam loqueniem audiai. ]g suam pos» morlem el in coelum, sicut desuo llluc re-
Inde posi tnginta aut quadragiuta aunos educaiur, el gressu clhnici gloriabanlur, rcmigreni, et insuper a
prodear in publicnm, lum saxo oblusior, nihil plane Deo a»tt»rii« felidtalis prajmiuro, ceriissimo miracu-
quavjs de re interrogaius respoudere polerit, nihi! lornm suorum pignore a Clirislo promissum conse-
rerum naturalium, aui earnm, qu:c hominuni usui, qnaniur.
vel deliciis et volupiali ueccssaria crcdunlur , et ab Quoniam autem modoanima, inquiebant, si medise
auctorc nostro enuinerHutur, noium habebit. Deni- iHius qualilatis sii, poiest unqUam immortalis (ieri
que nullam ille articulatim et distincie vocem emii- Uespondet Arno!)ius satis nobis iilad esse, qnod om-
tel. Nonne aulem hiiic evideuler conficiiur animam nipotens Deus, cui niliil obsisiere poicsi, nos de hac
illius in mundum non venisse omnibus scienliis ins- aninije noslrae imniortalitate ccrio leceril certiores.
truclam ? Quid vero quod ipsimet etlmicifateri eogebanttirduos
Poslea Arnobius contrarlum Plaionis argumenlum, suos sive angelos ct diemones hujusmodi iuedi:c esse
ex puero de numeris inierrogato pelitum, luculenier qualitalis; quandoquidem eosaliquando nalos, posie;»
diluit. Ab hocnamque iion solum puero, verum eiiam suprema Dei pairis voluntaie, siculi Plato docei, ini-
ab illo, de quo diclum est, (|uadragenario homine si p niorlales iactos cxistimabanl.
• 1 1 « • 1- !• !• • 1 !• •
^^
qnid de muliiplicandis, aut dividendis numeris, aut Anima iiaijue noslra a suprema quadam poiesi-ale
triangulis ei quadratis inquiras,mutusomninofril,aut 1'uit creaia, sed nec divinaj proiis, nec sunHui Dei liiia
respondebil non quidem ex licia a Plaione cognilarum est. Tanijequippe si ruissel perfecilonis nihil amplius
olim rerum memoria, sed ex iis quie quotidiano usu popset incAdesiderari, nec divers* esserl hominum
didicit. Homines enimvero magisirorum siiorum in- senieniiiie nec niia eorum anima ex beaiis sedibus in
quemadmodutn animalia usu et assiduitaie
stliutione, corpus miiti voluisset.
erudiuniur. Anima igitur humana, scienliis omnibus NoM [)alilur autem Arnobius sibi objici mundum si-
inslrucia, huc non adveniavit. Docere siqnidem polius ne homine esse imperfeclum, aique idcirco Doum,
debcfet, quam doceri. uniuscujnsque animam ex seipso geniiam in huma-
Neque dixeris aiumam , ubi corpori conjungilur, num misisse corpiis. Duplici enimyero longaque in-
priorum obiivisci, alque, ut aiunl, ex doclu ehmeula- duciioiie p:ilam ille facere conatur hominem non ad
riam fieri^ id est, priinis elemenlis iinbnendam. Pri- perfcclionem muudi, qui quidem sine illo esse potc-
mum enim illa, docenlibus iisdem pliilosopbis, sim- rai.sedad privaiam ipsiusineti-ominisntiliiaien! coni-
plicis *^t incorporeae esl subsianli*. Conjuncta ergo moditalemque esse creaium. Aique ex iis condudit
corpori nihil spiriiuaiis natur*. ci. prislinaR cognilio- divinam, noii esse animam, qu;e posimodum iu cor-
lus amiiiere poiesi. Morlalis qnii>pe et corruptibilis ^ pus :diquod a Dco summomissa fuerit.
fierel, Deinde qu«ndo illa corpns auiinal, plurium At sua, inquiunt, voluntate, non Dei jussu venit in
anle octoginta atque ampllus aunos a se {aclorum ct munduni. Cur ergo, respondet Arnobius? Numquid
audilorum. recordalur; inulto ergo magis illorum, qui.T Deusjubendo iit venial, ipsemet Deus omnium
quaeante suam corpore copni«iionem noveial, remi- calamiiaiuu), quibus homo in hoc mundo preiniiur,
nisci deberet. Poslremo si ha'C conjunciio clficiat ut alque ctiam cunctorum, qiia? perpeiral sccierum cau-
prislina scicntia excidat ex auima. quomodo dicunt sa diceretur? At millius, ail iilc, ponderisest hsec ra-^
eam scire se esse incorpoream, immorialem, oinni- tio. Quia enim non prohibet quemadinodum polesi,
que olim imbulam scientia, sed omnium quie noverat, ne Iiomu veniat in liiiuc mundum, eorumdeu) illius
lum obliiam? scelerum ei calamitaium non miuus causa dicendus

Demum Arnobius ex his ita disputaiis coucUidil crii. Scd id de illo sine niaxima impietate pronuutia-
hominem prolelarium, classicum, capile censum, ac ri noii polest.
prorsus inopem, priino ordiui, hoc esl , divino uon IJrgebant ellmici : Dic igitur nobis unde progenita
adscribendum, nec ei eanulem alque Deo Iribuendam aui prolala sit anima. Sed hoc, inquii, Arnobius, si-
immortaliiaiem. Secus eni»n nuliis forluilis casibu? cvil et alia pUira ignorare possumus , umeisi iliam
DISSERTATIO PRi€YiA :>76
liec diviorim, nec Dei progi»Miftm osse comperium no- A sunt, de mundi origine. loco, tn sim ; de iiive, solo.
)iis sli. SciM!USei>im jslhli a Dco snnmio fieri nnqiian\ luna, ac siellis ; de pluvia, veuto, lempesi.uum viois-
poiuissc, nisi nmnii;us numcris absoluinni. Nec mi- siludine, de salso mari ; de quibu>dam leiris dulci-
nns certo cogisoscimus honiincs iiihil esse aliud, nisi bus, amaris, frigidis, ac de liumanonim niembrorum
aninias corpori alligatas, qnre omniurn vilioruni ge- composiiione. Neque magis norunl quid in mundo
Mere corrunipunlur. Quamvis euim fjuidam inculpalis faciant bubones, immissuli, formice, vepres, lolium,
op'.imiHjiie sint morihus, ccr<e i»i pnncissimi suul, aliaque his similia; cur tali nec ali.i figura iriiic^mi,
nec parvo eorimi, qnos Arfjobius proponil, numero far, hordeum, c*ieraqueuMii liumanoapla, nec quid
xsiiuiajiilum esl tolnm geuus humauuin. Ecquinnm landeni sinl odor, sapor, at<|ueaii:e ejuscemodi qua-
vero, f.criai ille, perfecii sunt homines? Numquid litnles. Recie itaque Christus, verus Deus, s b ho-
p!!i'u>>opl.i! Atqui hi quolidie cum ciiiiidilaiihus et mifiis forma loculus, jnl)el nos roliciis l:isceomnihus,
variis ai.imi affeciibus pugiianies, nnimam suam ad similihu»qiie aliis qu.eslionihus, ad rerum uuiversa-
viiia proclivcm, el iufirmîm esse (iemonsirant. Non rum dominum tota meute adiolii, alque perpetuam
i'r"o <iivii:a esl illorum nec aliorum auima. ipsius habere memoriam, qui taniei-i compreheudi
Sec est qnod rideanieiiinici, si nogemus nobisin- g nequoai, nullus inmen nisi amens, illum solum es&e
f nnipei tuio 6sse quomodo ilhs creala sit. ISullus ctenim Deum amliigit. Elhnicos igitur, qui eum non agnos-
irrisioue dignusest, qui aliquid nescit, nut qui quod cuiit, manent saevi post morlem cruciatus, quantum-
jiescii, id sc nescire coufiletur. Al ille rnenlo iriiden- vis M:»gi, Eirusci, ve! alii, illis, si pie vixerint. coe-
diis, qr.i sc scirepuhU qmjdobscurum cst, ct homanam lum posi morlem palere spondeam. fn illius enim
superat Ctigniti(!nem, Pneierea qui animas ab ipso solius Dei , minime vcro aliorum, quanlumlibel dii
-ummo Rcge iu homiuis corpus desceiidere opina- dicaiitur, pot»'.slaie posilum esi conferrc immortali-
hantur, niiiil profercbanl cerli et expiorali, S(?d sus- tuiem. Quocirca Chrisius ab i!lo missus esl, ut nos
piciones tantum nc coojecturas, qu;e liihil almd suiil, ab interiui, aique exilio liberaret.
nisi ineorta opinio, ei .êi ipsius ignoranlia. • Quid ergo, arguehant elhnici, aciuni esi de eorum
Adhêc vero, ip-imetgi niiles pliilosopiii nesciebani aniuialms, qui ante Chrisii advenlum mortuisunt?
midc qualf^ve sinl eiepliniuorum, cervorum, leouum, Chri.^tus ipse, ir.quil Arnoiiius , nos docuii eas con-
aliorumque animaliuin, iinmo vero nec locustarum, venieiiii leuiporo a se fuisse conserv.ilas, nc lihera-
jimrium. soricum, etaliaium ejuscemndi hesiiolarum tns, quemadiuodum ab ipso solo didicimus quaudo in
auima;; quas quidem ex ficiiiio Platonis cratere ortis lerris essecseperil humauuuj geuus, (]uaiido piimum
sjemodixerii Necuiagisiuterphilosoplit»sc('nsinta(juo p alligatcc siiU eorporibus anim;e, el quis hominis

{•l ex qiiiliiis primis polissimum rebus nnim:c noslr?e crealor.
fnci:i: siiU.Atsi iiie el iaocle;! Plaloncadserium puiant Urgebar.t etluiici, cur ergo omnes nnimas :equnli
•ilns, non quitlem a Deo summo, sed ah minoribus beueficeuiia non !iberat?Omues, respondei ArnohiHS,
quihubdam {uiicstalibus crealas, cur nohis non licebit sequaliter vocat, et ad se veuieudi poiesiaiem feciJ.
longe ct^rtius :idsercre ipsas medine (juaiiiaiis, quiB NosU'a igilur non Doi culpa esi, si illius beneficium
qu.dem liccl a priucijialihus poieslalihus non odila», non a»lseq»ia!unr. Quod quidem Plalouis auclorilnie
morlisque legilius ounoxi:e sinl, iuuncrlalilate lamen coufirmat, additcpie Doum, cui s:ilu6 noslra nccessa-
a Deo donaniur ? ria non est, nuUi ndf(irre uecessilntem.

Neque dixeris nihil penilus sine Dei voluniate fieri. fnstabnnt, si Dcus potens ac misericors est, cur
nlave enim ue iude coucludatur Deuni lot ac tanto- non facit, lit inviti homines ipsius credant promissis?
rum, quibus homiues obru.iniur, qu:vque ex eleiuen- Vis illn, aii Arnobius, noii gratin, sed iijustitia ess.-i,
icrijiu iiKeqnaliiatc oriri nois coo.stal, mniorum esse qua ab iuvitis cxiorquerelur, qiiod nolitu ac^refu-
auclorom. Neccuriosiusetiam imjuirns unde ill:i mala gi;int, qiiodque si velinl, possiui cousequi.
oii:iiuur, et cur en Deus permittat. Nnm hoc scire S(»Ius igilur chiisiiauu.-i, :iieban! eihnici, Chpisii
vcl nescjie pai um iiueresi , modo pro cerlo plane ope et auxilio be:Uam inmioriaiitaiem impeirarc po-
hahoamus nihii a vero Deo fieri malum. viliosum, et ^
])
test. Recle , iiiquit AruoI)ius. S(di qnippe ilii hicc a
r.osium, (juodque omnibus nm ^>it saliiiare, et i-mo- Deo p:itre faculias couceditur. Nec id sane eihnicis
ris ac i:clili;e plenissiumm. NuUi aulcm niira videri debebat mirum videri. qui singulisdiissuissiugularcs
debel Tiosira de loi nliis rebus iguomtio. Quis enim quasdam poieslales datas opinab:iuiur.
nesoit tanias esseomnium ac pr:esorlim philosopho- Ad velercm deinde, ac siepius relricatam, iransit
rum, de rc (junlihoi, de mundi ortu el ijitcrilu de , Arnohius veuliiium querimoniam, qua uovellam esse
priuiis rerum primordiis, de diis, de aniui.x nrislrre chiislinnorum reli«;ioneui, atijue aniiquos ei paliios
conuitione, conteniioues, utnihil a «juofjuam adsera- rilus in barharos peregrino^que mnlaudos non esse
tiir, quod ab alio stalim non possit dcsirui ac con- exposiulahani. Yariis autem ratiimibus ostendithomi
!ul:iri ? nibus usu semper venisse, u» sahihri commuia'ione
Qir.imvis ergo oliristiaui igrior:U'eut a quo, et undo malis ei inutilibus bou;i el uiilia pncponerent. Quara-
(:rcata sit iiostra anima, unde oriaiur malum, vel cur ohiem non ipsa rei aiicujus permuimio, sed muta-
Deus illud patiatur. mhil inde adversus illos efficere tionis causa semper inquirenda esl. Deindc vero si
poterant gemiies , (|uihi)s longe plura mcomperia vetera inslituta mutare crimini verlatur, hujus rri-
?i77 IN AHNOmUM, CAP. I 378
niiiiis reos essc geniiles convincii Arnobius longn A sutisfacere ethuicis, semiMjr loganiibus cur chnsliani
ciborum, nioruni, legum, sacrorumriue riluum ;>b dcos nec colerent, nec adorarent. llespondei iiaque
ipsis miiiaiorunj ennmeralioiie. in Deo rerum omnium crealore el moderalore, quid-
T*r.elerea imnclsi christiana religio anle paucos fuiid colenduin el ;idoranduni est a ciirisiianis coli
dies disscniinala luissel, nonne res onines humana;, el adorari. Si (jui ergo dii sini, ab illo originem suam
arles, scienliie, disciplina^ qu;irnm quasdam ;iuc!or ducunl, aiqtie iu eo colunlur. Sed co.> revera esse
nosier recensct, orlnm liabuere? ISonnc, ipsisniei dcos probari iMuvjuans potuit :ib ethuicis, quibus in-
faienlilius cthnicis, eorum dii, Jupiler, :dii(iue (|uos coinpertum semiicr fu.ii aut undc nouiina sua accc-
jlle nominalim appellal, esse cseperunl? Si ergo perini, aut quanH sit illonim mulliûdo.
anie 100 annos religio chiisiiana non erai, iieqne Ulieiins vero progrcditiir aliinccx his, qu:e ethnici
eliain anie duo anuorum inillia nnihis deos suos dc^ diis suis lua^dicabant, nullos esse ;»pi'riissirae
fuisse neg;»re non poierant. demonsinit. Primo enim deos mares ei f(jeminas ve-
At consiat, inquicbanlilli,noslramreligionem chri- nerabaniur. Ai divinam naiuram non diversi, immo
Sliana longe velustiorem esse, alque idcirco verio- nullius scxus esse capacem nou solum Ciceronis te-
rem. Scd Arnobius hanc consequeniiam falsi idoo g siimonio, s<*d inde eiiam plane conficil, quod sexnum
arguit, quod utraque iniiium liabnisse dicaiur, ac divcrsiias ad gencrandam sobolem daia esi. Aiqui
duo annorum millia non mullum lesiiniari debeanl, quamvis nomen Deus masculini sit generis, lamca
sicum pracieriiis superioribus saeculis comparciJiur. dii gentilium nec generarc, nec generari pc lunt.
Ad h.cc vero, nibil omnipoiente ei aaonio Dco anli- Cum enim immoriales, et sen(icluli, aliisqtiL- inlirmi-
quius, alquc adeo iiovum recensque non esl, qu(jd l'>iibus non obnoxii fiiigantur, si generare possent,
in eo colitur. At illud si sero, ei Chrisli dumlaxat jam iidiniliis essel eorum numerus. Ad haec vero foe-
ien»pore.didicimus, nibil inde confici polcrai adver- dis volnpiaiibus ac cupidiiaiibus coulaminareniur.
sus chrislianos, aut pro eihnicis, (jui non lam longo Deniqiiodeai turpia patereniur giavidiiaiis.et parlus.
a lenipore Serapidis, Isidis, et Apollinis nomen, at- aliaque mulierum incominoda. Ciir crgoeihnici ;rgre
que Pinygiai matiis, Cercrisque sacra susceperant. fer:ii!t t;kles deos geniios et generantes a chrisliani&
Verum postulab;int eilinici, cur tJirisius lam seto reprobari, nulla prorsus est raiio.
missus a Deo fuerii. Sed ab iis vicissim petit Arno« Secuiido ildem gentiles, quemadmodum Saducaii,
hius, cur aliqunndo h}ems,a)stas,pluvia, non siuto, persiinsum habebant deos corporea hiim:innque forma
oppoiiunoque semper tempore, scd tardius reeur- ngurari, ac componi. Atcerie quidquid corpore C(m
q
rani? cur llercules, ^sculapius, Mercuriusctalii, tam slal, morlale uliquesil oportel. Quid vero, quod Ar-
sero in de<»rum girgem, nostrunujue cogniiionem nobius facia humanorum membrorum euumeratione,
venerihl ? Quamvis itaqiie ratio cur aliquid faclum his deos componi non posse osiendit? IJuc accedit
sil, reddi nequeat; non inde tanien faetuin illudiuisse quod dii sibi invicem dici deberent aut similes, aiit
negari debei. Quid pr;cterea quodnihilesi in xier- dissimiles. INon primum. Quis enim uiium ab alio
,
nilale tardum aut pr;emaiuium? Quid, si delerior possei discernere? Nou secundum nam ; aliqui, uti ab
humana conditio, et infirmiias posterioribus qu;im eihnicis repraisentabantur, capiiones esseni, fronto-
prioribus sii.'culis major, id exigebal? Deni(jue sin- nes, pneri, juyenes, senes, nonnulli liis lineamentis,
gula facla sunt quomodo, ac quando Deus imrniitHbili aliialiis couformati, quidam iiac, alii nli:i figura. At
decreio consliluerat. id non miuus absurdiim, quam animalium forinas illis
Poslremo inquirebant geniiiescur Dcus cui chri- ailribui, quod sane ab JEi^ypliis facium c;C'ieri genli-
siiauiserviebant, siomuipoiens.-i!, pa!,i;itur illns omni les merilo irridebant.
persecutiunum pc8nan;ni , ac supplieiorum genere Netjue ex his quidam audiendi, qui respondebanl
,
vexuri el opprimi? Sedvidssim ;jbillis rcijuiril Arno- luim: iiam liguram diis bonoris l:inlum caiisa :iccom-
biiis, cureoiunidil cuUoressu()ssimilibus;crumnis ac modari. Pej(U" siijuidem error, niajorque conlumelia
calaiuiiaiibus obrui paliebanlur.Al chiisliani, itiquil, esl, diis formas :ulscribere, quas haben; non oredan-
quibus nihil iu hac viia promissum esi, poenas, sup- lur. Addit haud illepide Aruobius, si i)ellua3 raiione
plici:i, eldura omnia libenler pCrfcrre edocti, cerlis- aliquando pr;cdit«i homines honorare velleui, num-
quid homines paiienter ferrent se blloina forma
sime noverant his non mali aliquld sibi alfeni, sed
veram pingi el exbiberi ? NuIIa igitur Dei, lamelsi :iudi;(l,
Iiber;itionem, qiu» «;lernr\in salulem con ecu-
vide;U, inielligat, speeies aut figura esse poiest, aut
luri sunL Ad eam porro coniparandam Aruobius
gonlilos adhoriaiu?, rmem libro iinp nit. siqu:p sil,prorsus nescinms. Uiir.m scimus nibil cor-
porei, aut humanorum rmeamenlorum ei îfTeciuum

ARTICULIS lll.
esse in Deo, cujus nalura nullo pr.tesl n]ort:»li ser-
.Analysis fibri leriii.
monecxplicari.
Quanivis chrisiiana religio lam a longo tempore ab Terlio clhnici deos indurehanl yiiqua singidos
eximiis defensorilius salis superqut> asserla fuerii, quosque nrle, el scienlia iiiformatos, ac p;^rliculalim
hunKinis olliciis, n^^goiiis, rebusque .iVn^ sive liouis

nec uilo prorsus vindice indigens, per se ipsam con-
ira omnes advcrsariorum impelus slet plano incon aul malis, sive boueslis aul lurpibus, hic ab Arno-
<'iissa; A>!!0bius lamen oper«j prcrmm essejudicaYil bio accuraie enumcraiis, priesidenies. Yerum h;i:c
;
'J'?) OISSEaXATlO rftvEVlA 3g0

fliiisUnjjis quaiUu/iUJbel iinpii ei atliei dicaniur, nul- A mlsit, singulis rebus praesiiU. cui mm siuiiiiier di!
!u3 umquani pcrsuadebil. aliqui curnrhiifs, rapis, cuiinjc, na«l«rlio, ficis, Ijb-
Quario, Arnohius luculeu:er demonsirai ficlitios taeeis, caulibns, unguibus, pilis, corporum
aliisqr.e
oiunijio esse geniiliuui deos, ex variis illonim opinio- pariibus praficiuutur? L'num siqnidem unn rna»is
nibus de Jauo, Saiurno, Jove, Juuoiie, Miiterva, Ncp- (juam alierum a vero abhorrerc, deisque proliro esse
luno, Mercurio, Magna malre, Yuleauo, Diaua el ilTe luculeuter osieudil.
aliis. Liuusenim lanmmmodo cum esse possit iHier- N.^cest (iuod aliquis objiciai illos idco deos esse
nus Deiis, quem frustra uoiuiulli munduiu htuic esse quod ub harnspicihus vocali, coniinuo veniani, cer-
putnbant, cjeierorum omuiuni, uli vocakininr, deo- laque respojisa reddiderinl. Quatnvis ei«nim hoc
rum falsitasex liac opinior.um plaue riilicuiarum vn- gratis concedaUir, quis Molloninm aut Liuientitmm,
rieiate evideuUssime osteudiiur. ul respousa dare(, aiieuis fibris ijjserlos vidii un-
QuiiUo, iiaque Arnobius ideui nou nrmus enicaciler quam? Quid si dolo ei fi-aude. vel daenjouuni arie nc
couhcitex eorunuiem ethnicorum de origii.e. ci nu- fallaciis responsa daia sini ? Ad hac vero, cuu» lanta
mero deorum sîorum, pula Musaruni, Novensilium, deorum muliiiudo ab eil.nicis proleraiur, scire non
Penalum, Larium pcrpeiuis absuruisquc couientio- g poteiani, uirum iiuus lanttim d«»y$ aliis omnibus,
nibus ac dissidiis. Nemiui quippe eihuico homini (an- quos invocabaui, non supponatur. Quis autem veius
tas inter disseiUiones licuit discerr.ere, quis ex i!lis Deus sii, rogare uon dcbeut, quandoqoidem illum
verus erat Deus, quis invocandus eihcmoraudus, quis Jilgypiii, Persie, liuii alii.jue oinr.es agooveruni,
opcm petenlihus lerre uinquam poierat. Sed insiai Aruobius, piauumque facii absurdissima
^.rrir.r,r„c ,r
al» ethiiicis produci deorum suorum monstra. tres
AnTlCGLUS 1 \ .
videlicel ioves, quinnue Soles, totidem laercurios,
Analysis libri quarli. »,. . r. • . i-.- *- i •
•^
^ Wjnervas, el liyoinsos; ires Diauas, ei .^sculapios;
Incoepiam adversus gentilium deos dispiiiationem quaiuor Vulcauos, et Yeneres; Iria gcnera Caslorum
pmseqoitur Arnobius, planeque osteudit Pietaiem, ei Musarum, sex Hereuies, tiigas Cupidinum, et
Concordiam, Salutem, Houorem, Yiiluiem, Feiiciia- Apollinarium nomiuum quadrigas. At hi onines dii
tem,aiiaque hujusmodi numina, (|uibu5 iideui g»»,nti- ejusdem nominis esse non possHiii, aut quis ex illis
les maguilica lempla consiruxeranl, nee risu aul joco,

'
verus Deiis sit, peuilusignoratur. Deinde vcro si uni,
nec serio ei affirmale dici posse vim habere divinnm, verbi j^rali:» Minervbe, nec nominaiiin appeilatai fial
et !u nuinerum deornm aggregari. !dem oiane de Q s^crificium, nonne alifc lamquam sibi f;jcUim sLuila
Vicioria, Pace, ct Êquiiaie stiUuendmn.INam ea om- contentione vlndicare ronabuutur?

nia, sicul el eorum coiUraria, in hominum actionibos Quod si quis dixeril sibi ialere an theologi aliivc
.'iirectibusque posiia sunt. Nec minus pr.Tposiere ab siiis in lil>ris cognila el explorata, ve! falsa hctaque
eiluiicis nonnulliJ, uli sonminveranl, pi opier benefacla, prolihidine scripseriiU : quid ad lios? inquit Arno-
plures dii, quemaiimodum Liiperca , PraiStana , scu bius. Suflicil ill;i omni;», <jU3e de diis dicuulur, f;dsi-
Panda, vei Panlicn, Pellonia, allseque ignotorum uu- t;Uis'convinci. De medio igitur loilendi sunt hi llieo-
minum catervae educeljanlur. Non enim bene!ici, sed logorum, poniilicum, aliorumquc veicres libri, aut
solus rcrum omnium creaior verus Deus csl. elhnici ca palef.tcerc nobis debent, quic vera in cis
Quis eliam siue indigiiatioi:e eos audire poleral, reperianinr.
qui gar!'iebaut quosdam esse deos sini^trnrum regio- At quoutodo veii aliquid in iliis indicari posset, in
num pracsides, dexterarum iniinicos ? Mundus eiiim- quibus iideiu dii summis coiUunieliis uhiquc passim
vero cum teres sit ac roluudus, pars ejus lieva et afrieiuulur. Nam ibi pradicantur dii non secns ac
dextera, oriens cl nccidens, ausier et meridies, noslri homiuesgeuili, ctlebriUis prius nupiiis, aul adTillerio
tantum, qnando quiesciniu.>, respcclu diei polest. Ab et iiicestu, sicuii Jupiter, ei filii ejus, ant ex ovis
iisdem quoijue ii;<Miiilibus lusulso omuino finL-ebinilur volut Caslor ei Pollux, aut ex pelagi S[iunia, f-icnt
D
" Veuus. Nonne ergo publicie generis humani c:ilami-
quidam dii rehus quibusd;im, na'C aliis pri^recii, vi-
delicei Laieranus, seu Genius focis, Venus MUiiaris i.'les iisdem etimicis, hajc peninacissiiue assercnii-
fi.igi«iis €;istreusihus el puernriim slupris, Perfio^, bus, haecqiic numiunm portenla impie coleniihus
Pertunda, Tutunus rebus obseenis, Pnia piil.indis iidsciihcndre suni, non auteiu chrislianis, qui ea.
arborihus, nemorihus Nemcbtrinus, Patellana el Pm- fc|no par esl, horrore detcstantur.^
lella patefacieudis aut paiefaciis osiiis, Nndniis fru- Ncque tamen ibi steiil insana genlllium opinatio.
gum nodis, iis tcrendis Terensis, Vibilia viarum er- Sed suis adhuc in iibris venditabaiUSaturnum vinc-
roribus, Orb:»na filiorwm orhatis parenlihus, Npeni;i tum. Jovem infantema Curciibus servalum, re^^Miuui
xil;r, exireniis, Ossibigo o>sibus cousoliihuidis, Peia, ex{:u!si a se palris ocrupanlem, humanis imprudcn-
Puia, Paselia .ipihus, melli Mellonia. Lncrii Iiicro, ter paslum carnihus. Vuicanuni labrum, alteroclau*
Lilientina et Lihurnus iihidini, iiminihus Limenliun^ dum pcde; iEscuiapiiim percussum fuiniine, Apolli-
et Lima, obliquilalihus T.iinus, sationi Satnrnus, nem faisis responsis loeuplelalnm, fnres Mercuiinin
moniibus Montinns, Murcida scgnibus, acperuni*et ei Lavernam, Musas M-gaclonis aiicilhilas, Venerem
divitiis (loa PeciMiia. Si enim lii aliique plures dii, mereiriceoi, Pidindinm ex Pelopis leliqiiiis faciuiu
cjuos Aucior nosier nc l^clori lajdio csset prîer- Mariis pairiam, vincula, el cum Vcnerc ydoiierium;
381 IN AKXOBIUM, CAP. I. 382
meiceiianain Herciills, /Vpolllnis el Nepluni se'viin. A essc nrhilrabauiur. Pnma esl Nuinoe Pompilii, qui
iein ; iVliiiervam iu conjugalibus secreiis inini^lram n Jove F.licio, doljs ei arliltus deceplo, ferebnlur im-
"lucis; Marlis, Veneris, Piuionis, Juiionis vulnera ; pciravissc fulminisprocuraiioiiein. Ex omuibusauiem
Jovis, Salurni. Casioris el Pollucis scpiilliirain, lios- bujus l.'isiori;c circmnsianlils inanifesium auclor
quft alieriiis vivenies ac morienies; llftrcnlem igne nosicr oninibus facii niliil posse nngi a veriuie, ei
eremaium ; ef!Va*nalnni Nepluni el Apollinis in femi- diviniialc magls alienuin.

nas ab auciore noslro nominibus suis appellaias llbi Secuiida Acdcslis el Aiydis hiisloria est, quam
dinem ; varias Jovis cam ob rem conversiones, fu- ncnio nescil lurjiissiiiiis Jovis, Malris deiiin. Nanre,
reniem hujus e! aliorum deorum ac dearum in ma- el Jie flaîtiis, igiioniinio>a .Mvdis caslialioiie, illius-
sculos pelulan(i»ni. AKpii bspc oinnia aul faisa sunt, (jueei Jic morie, aiiisijue illi adjunriiS; luisse lanio-
{iu( vera Si priinum, dii lanlas lamqne impudcnles sissiniam. Conira illam igilur Ainobiiis eodem
calumnias morle clbnicorum omnium vindicare de- proi sus niodo ac t nnir.i alias arijumciilaiur, plancque
jiucruni. Si secundum, iidcm dii miseri, infames ei oslemlil eam ab etbuicis non po&sc falsiialiscoargui.
sceleraiifisiuii homincs fiiisse conviiicunlur. Ab aniiiiuissimis siquidem illoruni scrij)loribus tra-
Quid vero, quod huniana iilorum iiatura nKinifes-
dila bieral, et ab amiuo elbnicis Malris deiim fesio
fissime comprobalur solum Knbcmeri, Nica- P maxima cum pouipa e| solemniuie celebrari coiisue-
non
gor», Leoiiii!!, TluMMlori, llipponis, ei. Diagor.r tesii- verai. Nulla auiem tanlaii solemniuui?; causa esse po-
uionio, verum etiam rebus a Jove gesiis, Minervjxj mil, nisi (juia ca omiiia reipsa lacla fuisse opinaban-
.lVian8r:que bellis, aljeciaio a Libero Indorum rcgno. tur. Si qnie vero alia illius obscura fueril ralio, caiu
alquc aliorum conriitione, opera.quajstu ei conjiigiis. certe, quandoquidem in lesto iilo lurpiiudincs ina-
Sod declarai Aruobius se id,quo(l facileerat, demon- ximic agebaniur, ohscenissiniam ac luriiissiuiain esse
sirandurn non suscepisse, SQd deos -a nemine contu oporlet.
incliosius quam ab eilmicjs vexari. Pluies atias his similcs Arnobius, cxsccraiida ca-
Quod quidem ille demonsirare porgl?, tum so rum foedJiHie deicrritu.^, se pr*iermiltere decUrat.
lemnibussiniutisque in eorumdem deorum bonoreni, Paucis lamen persirinxil Faunam, sivc Bonftm deam
quaf» quidem poelarum commenta dici non poterant, virgis ceesam, lurpem Servii ortum, ac faviissima et
sacris, mysteriis, ciercmoniis, et ludis, lum eiiam nelanda, quGC in Oniopiiagiis, Corybanlibus, Baccha-
cx jam recensiiis illorur» Hagiliis, sceleribus, vuhie- nalibus, Phrygiis sacris ac mysleriis licri solci)ani.
rihus et bellis. Eo quippe major erat eihnicorum Horum autem occasione scile oijserval lol lantaqiie
iniquiias, quod summa legum scverilale in famosi C j^^,Yis narrari adullcria. aliatjue ilHgiiia ; ui nnn aiia
alirujus dicti, carminis, ei iibelii auctores animad- caiisa videatur nalus, nisi ul in eiim omni"^ inlamiae,
verlcrent, patientissime vero ferreni tanta deorum ac ciijuslii»el foedissiiui lacinoris aique sceleris, collii-
oppiobria etdedecorascribi el decantari, eaque scri- vles derivaretur. Tum deinde alia prosequiiur sacra,
beutcs, alquc eliain hislriones el mimos eadcni in videlicct Thcsmophoria, Eicnsinia, atque Ali.muntia,
iheairis publicisque spoictaculis repnxisentantcs, inain quibus non miiior, (\m\\\\ in aliis lascivia ac jieiu-
xiina audiebant cum voluplale, ct iilos laudibus ac ianlia. Posiea vcro quam ea in oculis conspeciiiuue
praemiis rcmunerabanlur, omnium cxposuii, ab cihnicis poslulai utrum cnri-
Quis ergo dnbitaudi locus supererai, quin ex tanla «liani ad hac-c sacra agemla omni svipplicioium etiani
deorum irrisione, tant{»que ludibrio ortie fuerinl pu- dirissimoruui genere cogi dcbeaut, ac ulrum ipsimet
bliciR calamitaies? NuHus ilaque san* meiitis homo etlmici diis, quornm scclera el iTlagitia in iisdcm my-
unquam ncgabil illa fjer.tilium scripia poiius debui^se sleriis memorabanlur, similes se esse, vel eos liliis
crcmari, quam chrisliauorum libros, atque iiloruin suis aut conjugit)us proponerc in exemplum velint?
llnâtra potius, quam borum cmivetiticula dirui? In Mirum ilaque sibi videri ille ail ciun ;
qui hus deos
cbrisiianorum siquidem convcniiculis ac synaxibtis esse neget vel dnbilci, aiheum et sacriiegnm ab illis
Deiis veriis exoralur, pax ct venia pro ojmiibus, sive t) appellari. Dcniiiuc ex his omnibus illcconcluira hu-
vivis, sive morluis posinlatur, nihibjuc audiiur, nisi jusmodi deos, non christianis, eos rcspueniii>us, sed
quod humanos, miies, vcrecmuios, pudicos el caslos eihnicis lanla illcrum crimina priedicanUbus, iufcn-
laciat. Dii ergo si ira, nii opinabaniur eihnici, accen- cos csse debuisso.
rlanlur, non chrisiianis, 5cd ipsismel eihnicis, oui- Fuiilem dcindc vananique Arnc-biMs osicndit e^se
<aMilirmn) respoiisioiicm, qus omnes hasce
turpilmlincm illorum historins
nium anie ocuios dfdecus el
staiueniibus, irasci debchant. Si vero irai expertcs alle^<u'ico laittum ser.su intelligeudas esse coiitcndc-
sinl, chrislianis iVuslra irati riicuniur. bant. Ad cassiquidem explodcndas planc suflicit illas
sine impietate exuoni.

non posBC naturali s^-iisu
ARTicuus V.
piistcris
Deinde vero cur a scriptoribus li^m sevio
\nalysis libri quinii. liadit;jfrsuiJ. ul siio nalurali scnsu noii t»xplicarcn-
lur? INu!r..iuict hi sc.ipKues cas inyMiro alk-orico-

Ad aliud conlra i?eulilium dcos ar?umenluni vcnil
i.sl.licaii
A.nobms,.lludqnepctilexhislor.is.quascmuethmci qoe dumlaxai .cusu accipiendas alici.b.
h.sionai p.r-
usu quolidianu retint^repi, l«>s!is relei^rarcm annuis, sunl?Si veroplurespossinlesse ejusdem
allesorici ccculli scnsus, ub.nam .!!. uuo piscise
sim cris rrprajsentavttnl. eas prolVclo verissimas lci»
•^f^*-
5555 hlSSKKTA TIO PR.fiVlA
pfiielecenmi ? Niimqnid A h>»l)cV):in», lin-pissimis ei. diviuft rnajesiale planc in-
intelligi debebani, alioni
parios dignis vocai nominibus.
eiinm omnes, vel aliquie lanium unius liisiorite i
allegorico signilicaiu expf»nendn' suni"' Non on.mes AUTSCLLUS VI-
quidem. Neces.ê euim esset. ut ofhnici singida i\\iiv.-

Analvsis libri sexli.
que lacta, locos, regiones, donios, n.tliones, alinque
his bisiuriis comprchcusa, alicgurico sensu interpre- \n !ioc et sid)Soquenii libro aliam Arnobius geiiii-
lareniur, nec alio inlelliiii pi»sse deinousirarent. iium diluil criminaiiouem, qua clirisliano-i njaxim:e
Graiis eli;\m liugereni aliquas uniU'; hislorisc parles inipiiûiis propterea accusr.bant, quod nulla deorum
illo allegorico, alias Daiurali si-nsu accipicndas. Qwx. iiaberent tcmpla aut simuiacra, ncc ull;» unquauj iis
et<Miiu) parspoiius, quauj alia in Summani el ProSfr- sacrKicia fncerenl. .\ tomplis auiem deorum oiditur,
pime, vel .lovfs et Cereris hisioria assigt»:iri pmesi, p:il:)ml|ue faieiur iis chrisiimos caicre, non in deo-
quie :»llegorico aut nalurali seusu explicari debea»? ruiu, si modo lales quidam existanf, conlcmptun) :
Qux' r:itio reddi polerii, cur iu quibusdam sive Jovis, sed quia curu seniiier beuefici esse debeaul, omnl
sivo S»jmmani biNtoriaj purlibus explanaudis , a virlulnm iôuere perfcclissimi, nulliusqjse irai vel
naturali au allegoricum sensum necessesii iransitum periurbalionis capaces, lempla omnia magno ducjmt
iieri? Bdespicaiui. Ka nauiquo nulli ipîs usui esse possun!,
q"«»''vis exiguo bou)inum ingcuio fabricaia. iisdem
Omnia igiiur, quae una eademque bisioria compre-
solis homiuibus maguificeniissima videauiur. Primus
henduiitur, nno eodomque seusu sive nalurali, sive
rMiiem onuiiuiu Phoroneus, ve) Merops , vel .âciis
allcgoricodeijent iuleUigi. Atqui hoc sccunilo :dlego-
ea ai«!ilicasse perhibeiur. Al quautalibei niagni(ice!i-
rico siguiiicalu cuiuia in uiia eademque bistoria,
tia posl li;i c couslrucia sint, quid diis m:igis injuiio-
quomadinodum in Trojani belli vei C;<nm*nsis pugn:e
De enimvero sum ac coniumeliosum, qunm i.emere asseveraro Jo-
narrniiono, non possuni explicari^ dlis
vem, aut aiium quoinvis deum lemplo, •lugurio! •,
quai scriptis consignaia iegimus, ea inde probaulur

concbivi ei ceiiula inciudl?
reipsa ac vere lacia esse, quia de illis festa solemni:)
Slalo lomjiore celebrabanlur. llorum siqnidenj fesio-

Verum diis, inquielKsnl elhiii -i, templa extruimu,;;
ulcum i'is quodammodo prieêniibus non magna sino
rum couslans ei ceriii dei>ebat esse origo, nec illa
reveranlia oolloMianiur, atque illos de proximo iiivo-
slne aliqua ratione instiiuta fuerunt.
cauies, ab ip^îs iaciliub audiamur. Sed povper;im, ait
Fac lamen, si velis, in bislorie cujuslibet descri-
Ariiobirjs. 0::iuia(piippi% :iC taciras eli:im auinii uosirl
ptione aliud Oioniuo, quam verba sonaul, signilicaii,
co.jililioncs verus Deus cosnoscit, cuncla a^qualiicr
Nou miuus cerle illud ad deorun» dod^.^cus et coutu-
{] audi!. iiullibi :;besl, nec blcui Jupiler coemuuni v:uiii
nioliam redundabii. Qu;e eienim maior diis injuria
ad 7Eil)i(>pas, uuo verbo iuimeusitato sua ublqiM
lieri pote.sl, quam Jovis ae Ceroris, verbi graiia, ne-
prir^soiis est, neoue imi<{iiam loco movelur.
fario concubitu terram iinbremadefaciam siguilicari?
Huc accedit pleraque dcorum sumpluosisslma au-
Nonne mulio satius erat houanem esse niutimi, quain
gusti.-îmaque lempla nihii osse aliml, nisi sepulcm
ros honeslas et naturales turpissiuiis deoriim appel-
niortuorum. Talia enimvero prodimtur fuisse Cecn-
lare scelcribus? Dic autem, qua'so, quid vetabal quo-
pis, .Acrisii, Kricihouii, Dair^r, et Immari, Ceiei vir-
minas nnaqureque res naturalis proprio suo nominc, giiiuui. HyperochfS ei l.noilicos, Ciearchi, Louco-
non deorum aliquo criminesigfulicaieiur'' phrvnes, lesuiesî, CyniiTc, et aliorum quam jiin-
Neque porro dicondum deos uoluisse sua pubricari rium monumcnta ac poiyandria. Denique Capiiolium
mysieria, aique idciico eorum bislorias aliegor-ois ab iuveuto Toli capile nomcu accepil. Atqueîuiie
scriplas osseambagibws. Nam ii:e allegoricis leuehris couhcil Aroobius diis iVnslra, ac ronlra corum dctns,
involuia; piiucis quidou) cognilje oram, scil aperlis- lompla labricari.
sima omuibus proponebanlur deoruin ft gilia, quie Colendi vero rorum simulacra nnu polior nliipie
hominibus iu viiia niniium propensis dabaiii eadem esi r:ilio. Dii .n:ippe si iu coolo babilant, ad c(»s nnn
laciciidi occasionem. Doiiide vero cui nnqiKiui boiuiul w ad illonim simulacra fundembe suul precos. Si auiem
dii declaraveruiit voluisse sub allcgoricê inl.'rprct:t- iHos iiii Ijaliiiaro dubiuiu sit, fruslia rei dubi.e simu-
lionis «discuriiate adsciipla sihi obsoenissiiua llagitia Iac:um liiigitur. Pr:olcrea qui deos esse credii, hic
vendilari? Qms vero dubit.it eos uou liirpia, sed bo- ad exhiboudam iliorum pr.e.-entiam simulacris opus
nesta d«^ se dlci semper maluisse? Pi;eiere:i si Aily- uoubaltei.
dis i.oiuine solem nuiicuparuui, quid fiiclum e>t de Tum \ruobius iis {ccurrit, qui assoverabnnt se
illo, quem bistori;e perhibeut iu Piirygia uatum, ac por siniul:icradon> coIer<^ ac precaii.Numquam euini
plurima egisse, qua*, rcpr.vsenianlur iu Iheairis. et eos, si res iia s!l. vemMarcniur, si niilla osseiit hu-
anuuis solemnitalibus recoluntur? Quid eliam sol jusm«>di biimr;:ci:». Quid oliam absurdiiis, quam ouni
mcruil; ul Ailydis casirali hominis vocelm- nomine/ diis ipsis suis, uii piit:ibaut oihnici. suppiic:ire pos-
Deuique Auclor nostcr multa in deoriun bisioiiis seut, ilhvs pcr u!orlu:im ofdpiom. tanquam per quod-
lo'.:iii:'.r (KStendii, qu;e ailegorico seiiû explicari dain lidei comini:-.suiu :iliquid rogare? Quid iiamqui'
nequcunt. Ex qulbus illo coiicludit nefas piorsus esse illud esi, tiisi Deum nlterum licire, et efiiglem depre-
de(»s ab genliiibus, si ili(>s rovera exisiere persuasum caii onini soi!Su carcntem'
,
38S !N AKNOBiUM, CM\ 1. 5««

l*raiet'ca isnago rei alicnjns ipsi similis esse riehei, A Niiinquid dii iii paivis siinulacrls declicai'S corpus
alioquin iiitago iioii eril. Altioi iieino elhnicns hoino suuin eoiilrahunl, <'i. pdniguiit in n>ai;nis et iinineu'
seire polesi uirum qi;iiil)el deiis talis reveia sii, qualis sis? iNiirruiuid iinus deus, pula Vulcanus, in onmi-
ejusiuuigo. At certe sciinus taI(!sdeos essenou posê, bus suis siuiulacris ubiiiue genliuiu po!»ilis el cori-
quales sol, luna, venti, aliique K^^nniiia vel alia lacie scciaiis vel inultiplex, vel indivisus manere poiorit?
repr.Teseniabaiiliir. Ah etlinicis autem jure uieiito Quid pbira? Si dii in bis suis simulacris revera
derisi sunt ptisci boniines, qui pro diis fluvium, aci- iiabiiant, cur ea genliles, ne qua injuria adricianiur,
iiacem, laj ideni, thformc liguum, aut quid simile clauslris, cbivibus, pessulis, canibus, anferibus tuen-
coiebanl. Verum ilii ipbi non minus irtidendi, (lui tur, ac diligentissiuie cusiodiuut? Cur Jupiler et
llammonem cum cornibus aiielinis, Saiurnum cum iEsculapiub tain p:\lienter lulerunl simiilocra sua ab
falce, nudam Venerem Vuleanum cum pileo et
, Antiocbo eiDiouysio spoliail? Si dixeris de bis nibil
inalleo, cum pleciro et lidibus Apoiliuem, el Nepiu- deos curasse, ccrte Venus inciedibilem Pygmalionis
nuin cuin riiscina depiugunt. Quam enim h%c a vcra et alterius perdili bomiuis in sumiilacra sua peluian-
deorum figura abhorreanl, quis non videl? Prouterea tiam propulsare deb.bat. Niinne eiiain Jupiier Capi-
si bauc propiia sint uniuscujusqtie dei ornamenla, uhi loliiius , Juno Aigiva, Serapis , Di.ma tpbesina .,
ab uno suum delraxeris el dedeiis aiieri, ulerque B Apollo et alii dobueruut simulacra et fana, ir. quibus
discerni ampiius uon pj^terii. babitabant, ab incendio aliisque casihus intacta ser-
JXeque indigna tautum etbnici diis suis ornamcnia vare?

dederunt, sed quoruuidam bomiiium, alque etiam Ullimum porro genlilium ad reiinenda slmula^:ra
nieretricum bguiam el liueamenla. Ad Aicibiadis propuguaculum fuit, luccomnia aniiquosnon fugisse,
quippe inslar ftiercurium, ad Cralime et Plirynes sed illo sinmlacrorum cullu imperitum vulgus in
Vejierem, fabricarur.LQuid vero, quod Phidias lasci- onicio et religione contineudum. Sed boc seipso ruit
viens, in Jovis Olympici a se facti digilo PanlarceSy ct everliiur. Quid enim plebi qiuinlumvis imperita:
pueri a se amati, nonien ii.scrijisit? Eo autem p^tu- forrnidandum ex deorum simulacris spoli:iiis aut
ianliai alque audaciie dcvenii, quia iioveral suo mu- direpiis? Quid mclueudum ex Salurni falce, Jani bi-
nerc, et arle sua Jovem ab iiomiiiibus adorari. Qua- cipilis clave denlata , Jovis fomiie, ca-siu Juiiouis»
propter etbnic«»s liortatur Arnobius; ul ad saniorem Minervaigalea, Cercfis inammis, et cspieris hujusce-
nientem redeuuies, tandem inieli.gant simubicra, modi ridiculis deorum insiguihus? Quid bu^c el aliu
qu;e tanto bonore adorabaul, ossa esbc, lapides, ;es, longe turpiora poterant ad relincndani hoiuinum
argeulum, aurum, ac s.-epius vilissimam, ac qiue lur- religionem conferre? Tanlum profecio abest, ul id
pissimis usibus servierat, materiem. Quis enim accidcrit,quni poluis iiominesnuiloiegmnseverioruni

in C
aniuium inducat ut denm illum esse existimet, quciii metu, nec ullis suppliciis a sceleribus et ilagitiis
ipse ex bacce materia labricavit. pojuerint bacienus cohiberi. Posiremo Arnubius de

^
Urgel Aruobius neininem esse ila insanum (|ui .si- sacriiiciis deincepa agendumsignificat, ei librofmcm
mulacri alicujus partes separaiim posiias colat, et imporiit.
adoret. Curergo eihnici illassimul conjuucias vcuC' ARTICLLUS Vn.

rabaniur? Non majorem cerie conjuuctai, quam di-
Analysis libri sepiimi
visse, vim divinam liabent. ilucaccedit' quod si (|uis
in Olynipi:»ci Jovis, aul allerius simulacri iutimas l*rimum boc in libro Arnoblus Varnmis auctori-
partes intnueril, quid procler lamiuas, vel I.'gui 's;ixi- lale, ac deinde ratione probat nulla diis lacier.du
que parles, plumho sulTuso, aut catenis, uucis, et esse sacriiicia. Dii quippe sive veri dicantur, sive
ansulis compactas, et co:igmeutatas conspicici? Noiine corporea materia composili, sive bominuu) nianu cl
videbil capul, veulrem, aliasque partes iuius vacuas, orte facti, r.ulla sacrilicia debiderani, Veri enim si
iuanes, aique im[)erfecias? Sed ca cerncre si non qui siui , lales esse debent, qualem chrisliaui adse-
iiceai, nouue cernit paries simulacri exterii;is nidorc runi esse reriim ouinium dominum, omnipoieuiem,
et fuino decolorari, situ, rubigine, ac puiredine, aut 1) at(|ije iugenilum Dcum. Qui vero lales suni,nihil
diuiurnilate corruere, atijue a muribus, bi.uiis, ara- penilus ex terrena materi:» accipiunt, quo aul alan-
neis ei hiruudiuibus, aliistjue auimalculis foe<leri ac tur, aui delecieulur. NuUa igitur sacriliciorum diis
coinquinari? faciendi)rumcausa poiesi adlerri. Non eniui hl» siicri-
Erras, iuqniobaut ethntci. Nou simuiacrorum ma- iiciis nutriuniur; quandoquidem quidquid niitrilur
leriam, sed Jeos in simulacris, posi s;icrani eosum moriate est. Quid vero, quod ex iiis, quo; altaribus
dedicationem babilanles , colimus. Al vos ip.si, lo- admoveutur, nihii ad deos pervenit?
ponii Aruobius, genliles lota err;Uis via. Cni enim- Non voiuptaiis etiam causa diis liostia) cxduntur.
vero credihile (iiH deos , coelesiibus rciiciis sedibus Monalis siquidem îdhuce^l, qui hujusmodi adflcilur
in simuiacris babii:ue, aiqiie aliqua eoriun dedica- dclectaiione. Quu) \cvii in iimoxiorum animaltum
lionc ad ea ifsliauilanda compelii? Deinde si in eis maciatione, a qua eii;»m homine siepe abhorrent,
'^
senipcr mancant, nihil hac habil;itione miserius. Si polest diis esse volujiiaiis iliocebra
ab eis alicjuando recedanl , incerluirt utiquc crit Popularisquidem ac vulgaiis opinin erat sacriliciis
quando simulacra adorari dtJbeanl. Sed ageduju, deorum iram piacan. Sed irie motus, diis indignus,
JS7 DISSERTATIO PR.EVTA ;88
iit iinmorialeni anlmuin cadere non poiesi. Deiur A aliora nlieri liosiia iinniolaUirV Nuinquitl unu huic
lamen (Jeos iracuniiia pcrcelii, illis sane noii anie graia esl, aiia alleri injucuuda? Cur huic m;<rcs. illi
occupatum iracundia auinium immoiaudie suut bo- femiiue sacrificanlur, cum nulla sit iii diis sexus di-
sli*. iSon eniui illis sicut feris et belluis Q*tv. el cibi siinciio ?Curdiis superisalbi, inferis vero airi coloris
oflerendi, ne eoruin ira furorque conciielur. Neque victima cicdilur'^ JNuujquid unus color diis magiS;
etiam posiquam propler homuiiculorum, si fleri po- quaiii alius gr.Uus csse poslest? QuiJ vero, quod Uii
tesi, uffetisiouem ira iucendunlur. Nam prxMerijuam inieri,quemadniodum Maues , nuiii suni? Sed eos>
quod nihil ea da re dii uniquam sialuerunt, uemini esse conceUamus si hostiae nigrai illis placeanl, eur
:
probabiiur eos maciala ei oblaia aliqua pecude, aui earumdem hosiiarum denies, ossa, caro, cur liuu»,
iram pouere, aut irvjuriarum suarum oblivisci ; aut lac, olciim. el alia , quaj alri non sunl coloris, ipsis
his sacrificiis, lam.juam pacla mercede dare peccaio- otferuuiur? Nec vult Arnobius sibi responderi aliqua
ruiu in se commissorum veniam. Cresceret enini consuetudiue uiversis diis diversas viclimas sacrifi-
muUitudo peccaniium hominum, si sic veaaiis esset cari. Non enim inquirilurutruni homines, sed ulrum
deorum ignosceniium gralia. Huc accedil, quod ini- dii sanciverint aliquam hostiam uni deo magis, quam
quum videtur iunocens aoimal pro-homine aoxio et alieri convenire, et uirum ipsimet ilii dii paclo
peccaiore occidi. B ac conveulo sacrificanda animalia inler se divise-
Nec esi cerie, quod quis argual hoslias diis inimo- rini.
lari; ul i-es iribiianl prosperas, ei adversas removeajit, I*ra.'ierea quo jure dicitur Telluri matri scropham
Nam prieterquaMi ((uod dociissitni inler elbuicos gravidam , Miuerv* virgini virgiaera vilulam coiive-
jiliiiosophi falo omnla fieri ari)itrabantur , cerie nire eadeni raiione conficieiur musicos Apollini,
si penes deos sil secuiida et adversa hoininibiis .4^>culapio medicos, fabros Vulcano, ei Mercurio eio-
tribuere, cus lam ingralo aniino siimnt piurirnos ac qucntes viros congruere, aique ideo hos iilis, SiCUL
lere iunumeros, qui perpetuis sacrificiis et viciimis scropham Telluri, et Minervx vitulam, immoiaiidos.
aras iliorum onerant, ad exlremas angusiJas redigi ? Objiciebant vero eihnici diis bouis, ul prosint^ et
Deindevero diciu absurduin esl deos sacrihclorum m:Tlis nenoceanl, sacrilicjjndum. flespondeiArnobiu»
preiio beneficia sua vendere. Dives enim qui pluri- deos. omucs n.tur;» sua bonos es.ê debere. Quapro-
mas maclarel hosiias, pluia deberet a diis benelicia pler cum nullus deus natura sua sit niaius, etiamsi
accipere , nulla vero aut paucissima pauper ,

qui nulio honore ab hoiniuibus adliciatur^ maic taineii
exigiium ihus olferret. Prx'ierea si duo pupuli, bello illis idcirco laceie aut nocere nequibii. Huc aulcm
deceriantes, eadem penilus diis facercnl sacrificia, accedil, quod si vera sil iixc elhuicorum opinio^ e:v
ncuiri corijm, nec e'iam alicui sine injustilia opem Q ea sequiiur bonum deum, si debiia illi ho-lia nou
fene posseui. mncieiur, lieri malum, deum vero maluin, facto sa
Nequo poliori ralionc adserilur sacrlhcia diis ho- crilicio bonutu fieri. Quis auiem sanui meniis Louio
noris, almie ainpIiOcynd* illorum potenii;e graiia dixerii i.aiuram Dei muiari ?
iieri. Quidui enim idem de ca_neris hominiim aciio- Ciieienuu quauivis l;»s fieri posset ul tauri aiiaqiip
nii>us dicaiur? Quid iusuper, quod iionoris el polen- animaiia diis Immoiarentur, quid eis couducere vale-
h« umpliticatio homines, ut [lOie intiruios et ambi- bant irinuineia faiciiuinuni, puiiitim, liborum. el fri~
tiosos,non vero deos speciat? tillarmu genera, ab aucloie nosiro enumeraia, quai
Faicuir lameu Arnobius iiouorem habendum verc in ethnicoi um mysieriis ac sacrificii» adhibenlur ?
Deo, qui sicul ira non ardescit, ila nec collaio ho- Numijuid ea oniuia, (\ux. obscuris nomtnihus, ui au-
iiore i;audet, nec negato indigualur, nequo alienis> gusiiora foieni, appellauiur. tlcorum paiato graia, el
adulaiiombus se majorem llcri exisiimai Adde vero langueiui s-tomacho utilia suut?Curilla vel ffepara-
niliii nouoris diis accedere ex mactais auimalibus, lim, vel modo cruda. modo cocla. vel assa apponuu-
qiiorum fumo simulacra, ac sanguineetpuiore templa lur.
alque altaria coiiupHnaiilur. Tburis (pioipie eorum aris adoieudi uon melior esl
Quod si aclhuc nibilomious conleudas, hoc aninia- j[) ralid. KcceiiS quippe esl riius ille. e« anlujuis teiu
lium cruore deus honorari, cur eis non imjr.olanlur ponbus incoguiius. Quamobrem aut inuiilis censeri
elephauli, cameli, leones, aquilte , i leoni:e, ol ali;i debet, aut pcccavere prisci Jiomljies, quibos num-
aiiimalia loiige pinrima ? Nec lespondere juvat deos quam usu veJiisse conslat Quid vero quod ihurt fbto
iis lautuiu, (ju;c ad viclum uobis beiiii!;itc suppedi- diis honoiis aliquid iribui frusira jaciualuf ? iNiiiil
taiit, honeslari. Nam ei cuuiiuum, uasiuriiuir!, i;i|,a. (piippe ihus osi, uisi viscus ex (|uibusdain corticibus
ci «lia omnia, qu,je nnsiro suni usui , iisdem diis li- profiupns. Ciir ergo ex aliis arboribus coaiescens,
lari debebun».. Deiiide si fingantur canes , aut alia ipsis similiter mm liicendilnr? An qui;i noii ita suavis
auimalia , usum accepissc raiiouis , alque hominibns eslofioris? Quld iudt:? Numqiiid diis, o.ii^rnadmodum.
lanquam diis suis ea, (|uihus alunlui, oifetre et sa hominihus; n!ii odote!» grali sunl, aiii insuaves el
crilicare , nonne bomines in sui conlumeliam poims injncur.di? Miniiue qiMUem. iNam fatentibiis pb'Poso-
quam honorem id facium cersereni? phis dii incorporei sunt, nullasqiie nares habenl, r.ec-
llrget iiisuper Arn(d)iiis, deorum sicui uuiin) vjC' possuniullo ihuris aiil aiio udore mulceri.
nus, iia una esse debet senieniia ; cur ei-go uni una. Frustra eiiam, ac nuUa pariier ralione adducli
,
389 IN AUNOUIUM, CAP. ll. 590

i,^«n!ilei^ mennn insacrissiiis, lljurissociuni libabanl. A i!l'"i aliioro nd oilonieui soleni loco collocaunn fnis-
Diis cniinvero nec sil? , sicul nt-c faine labornntibus. stii , (uit. iciuiissr" res ;Ujdilas, suinplunique (le leis
nequc uiio iiKligenlibus cibo, iuulilis piane esl vini pro merilo SDjiplidiiin.
usus. Perper.ain (jnoqiic elbnici illiul aul in deoruin, Tcilio, ii.iquissiinis reipublic;je lcinporibus dira
bonorem, aut ul propilii fierenl, fundi opinabanlur ; iucs grnssnbaiur, nc Roniani ab bostibus suis pene
quandoquiilem virtulum omniuni nervos debiiitat vicii eraiit. Posi advecios nniein ex irnnsinarinis gen-
Ciisiilali, pudori, :»c verecundi.x^ adversalur, nc si nvi- lilius d(!OS, scilicet iEscnlnpii ex iLpidaiiro in tiberi-
dius sumatur, lueiitein in furorem alque insaniani liain iiisulnm, el Mnlris deum ex Phrygio Pessinuiile
prcecipiial. Quid eliam niagis insulsuni, quam cerlis iii uibeni simulacra , ac poslquam magnilica templa
verbis vim aliquid tibari, iie quodiibel aliud viuuni iis conslructa suirt, luiii coniinuo pestis sedaia est;
sncruin fiai, et iiurjianis usibiis eri}.iaiur? Nonne lex hoslis nb Ftalia pulsus, decus urbis restiiutum , fines
.^ccondiiio diissicimp<;niiur, neplusquaniiioininibus imperii longe (afeque projjagali, ac multis domi fo-
place!, vini, atque adeo lionoris accipianl? risque pruiclare gesiis , nouien ac majesias romanx
Nec diclu mlnus neiandum esse osiendil Arnobius genfis, irrconcussa firinitale sinbiliia fueruni.
deos seriis, coronis, floribos, cymbalis, lynipanis, At liis omnibus respondet Arnobius, illa quidem
sympboiiiis et caulibus oldcctari, aut boiioraii. Si- B scripiis fuisse tradila, sed miraculorum praft se ferre
niili eiinm niodo deinonslral clbnicos. irrisione ai(|ue tantum speciem. Singulis quippe hnrumce hisloriarum
comiuiseratione plane dignos esse, quibus mos erai circumstaniiis accurnie examinatis, evidentissuue de-
celebrare Matris deum lavaiionem, quasi sordescat; monstrat niliil posse unquam lingi, quod suinma deo-
Jfovis epulum quasi cibisegent; ^sculapii viude- ruin ainpiiiudine, dignitale, luajestate, atque ciiani
,
niiam ,
quasi eolai vineas ; leciisiernium Yeneris ,
noniiiie niagis indignum si' ,
quodque verilaii magis
quasi loclo opus liabent; Telluris naialem, quasi ali- rcpugnet, ei iidem minus merealur.
qunndo iu vilani primurn venejit.

CAPUT SiiCUNDUM.
Posl hirc ille eorumdem geniiiium sacra , ac ludos
floiales ei megaienses in deoruin bonorem insiituios, De auctore el celate liorum librorum , uc qua rationc
ct quibus eos pbicari garriebanl, nrerriute esagiint. ab illo composlti.
Nibil ellani a rccla a ratione inagis alienuin esse con-
AKTICULLS PBIMUS.
vincit, quam exislimare lurpihiis el ridiculis, qnoe
Ouis horum iibroruin aiictor, qua «tale ac ratioDe ad illus
lum ngebaHtur> conuDdiis et Iragtfidiis , ac nefariis
cotiUciendos aniuuim apjiuleiit.
obscenissiiuisque mimorum geslibus deos deleclari,
miligari, ac reconciyart. •
C Arnobium horum septem librorum verum essc
Planiim vero facit lot taniaquc opinionum portenia auciorem ceria coustfinsque esi onmium senteniia.
inde orla esse, quia^ eihMici penilus ncsciebant, quxi Et cerle ipsi ab Hieronymo variis in locis, mox ci-
sii veri Dei naiura, ac persuasuin lalso habebant deos landis, ac deincep.s ab aliisscri[)toribus tanto tamque
suos ejusdem secum esse suj)stan(iae, iisdem meni- nnanimi cousensu ;.;lserumur , ut id probatione aii-
liris, codenujue corpore componi , atfjiie adco nnn qiia ainplius indigere non videaiur.
secus nc homines nasci, giudcre, dolere, inuiiJnri, Ab eodeui quf-que Ilieronymo discimus Arnobiuiii
vindeinias agere, :!t()uo iisdem morbis alfligi. Ibi au- Sicca, qua) Africce mcdilerrane.T urbs et colonia erat,
leui auctor nosier eliinicoruiri cbi istianorumque opi- oiinndum , ilji(jue impi;c nddicium genliliumreligioni,
nione secum comparat, ac sibi invicem opponit, at- ac imperanie niocleliano, docuisse rheloiicam. Ipsa
qiie inde concluciit clirislianos pios esse, geniiies aulcm ilieronyiui ha'C sunt verba : t Amobius sub
vero deinenlis ,
quam illis cxprobrahanl , impieiniis iHMcleliano piincipe, Sicc;e n|.ud Afiicam rhetoricam
esse revera reos nc conscios. tlorentissinie doeuit, scripsitque adversus gentes quai
Ad everlendum poslea acccdil rulinium, el u:i vi- vulgo cxtant volumina ( Hicronym. de Scripi. EccL^
debalur. v;iLdius elhnicorum prispHgr.ncMluni qiio § 8*3 ), > qua) susceplai a se religioiiis ob>ides divnl-
,
illi ex variis miiaculorum , sicul aiebnnt, bisloriis D gavit. Ipspmel vero zVrnobiiis nef:irio deorum idolo-
probare nilebanlur deos, ob peccata hoiniuum olTeu- ruMiqtje cuUiii mancipntum se riiisse deplorat { Idcm^
sos, ira cxarsisse, sed eorum satisfaciione deinceps Cliron. Enseb'., udann. 2542) ; iiec diu auiequam Ijos
placatos. Primum enim narrnbani anlequam ludi cir- libros scriberei, se ad veritaiis luineu, Christo do-
censes, Jovi dedicati, inchoareniur, servuni queni- cenie, adducium his verbis tesiilicaiur : i Yenerabar,
daui virgis pei uiediam circi arcam c:x;siim, ac pati- CLCcitas! nuper simnlacra, inodo ex fornacibus
buli poeiia mulcinium. Tum dehiiic celcbratos bosce pronipla in incudibus deos, el ex malleis fabricatos,
iudos, quibits plnne offonsus esi Jupiter. lu tanli iin- clephnntorum ossa: picluras veiernosis in arboribus
que facinoris, uii t;iel)anl , v:miiclani pcslilenlia Civi- taenias si quaudo conspexeram, liibricilum lapidem,
talem depojiuiata est. Sed ubi ejusdem Jovis nionilu cl t\ olivi unguinc sordidaliim, (amquani iaesset vis
bi iudi rile instaurali iiiisscnl, tunc lues cess:)viL prsesens, adulabnr, adfabni', ei beneficia poscebam,
Secunuo, menioriai piodil:ir ferebani Capiiolium iiiiiil seniienie de trunco;eteos ipsosdivos, quos
iulmine ictum, et siinubicrum Jovis de sedc sua deesse mihi persiiascram, alliciebam coulumeliis gra-
iinbatura fuisse. Haruspicum auiem respouso, cum vibus, cum eos ipsys esse crodcbam ligna, iapides.
,
591 DISSEHfATIO Pll/tViA 392

aique ossa. aui in liujnsmodi rerum liaUiiare niaie- A postea, lenjporuin designari ordinem, is cerle nec
ria. iSinjc d:»cioi'e lanto in vias veriiaus iiniucins, ullns aiius dillitebiiur illun» sibi non cnnii-adixisse
onniia isl.i qua? sint, scio , digna de digiiis scnlio , verbisqne iilins polius stanilnm , quie in genuino ,
contnnielian» noniini nullaiu lacio divino; el 'juitl cni- quam qn* in alieno opere scripsil.
tjue debeaûr vel persoiuf, vel capiii , inconcussi» Sed quia ilie in siio de scripiorilms ecclesiasiicib
jî-a-.libus, atque auctoriiaiibns lrii>uo ( Amob., lib. i. caialogi) dixit quidem Arnobii nnstri libros, Diocie-
puif. 22 ei "25 ). * liano iuiperanle, editos, non aulem quo imperii hii-
Tanio iiaqne iuniine , tantr.que Chrisli gralia dona- jus anno, id a nobis accuralius inquirendnm esl. iVou
lus, acsonjuiis etiani pulsalus, prisiinoserrores eju- aiiunde auiem melius; quam ex iisdem ipsiusniet au-
randi, et cbristianam religionem puidice profiieudi ctoris nostii libris poiest dignosci. At prioris inilio
veniam ab Siccre episcopo peiiii. Sed quia iliam sem- hunc iile ioqnilur in modum : < Trecenti snnt annl
pdi\ ut ait »lieronyiiius, ac publici?» suis iii scliolis ferme, minus vel pius aliquid , ex quo coepimus esse
a!!lea impugnaveral , ad illius professioneni Episcopiis ciirisiiaiii , et lerrarum in orbe cen>eri ( Arnob., lib.
cuin prius admitlere noluit, quam sincera; ejos poeni- I, pag. 0). > Manifesle aulem inde coiligiiur, quod
leniioe certo certior facius fuissel. M.iraj iiiilur imf.>a- omnes facile concedunl, hos libros ab eo exara;os
lieiis Arnobius, atque ui vo:i eompos quam jirimum B circa 50U Chrisii amium. Sed iiulla adliuc cerla ii-
lieret, animum ad scribendos hu.s libros adjiinxii, iorum selas ibi designaiur. Quidam iiaque exislimanl
iisque lamquam lolidem iidei suaj pui^licis (jbsidibus iliam e.\ liis deprebendi posse ipsius verbis: f ISos-
daiis, ad opiatissiinam chrislian:e religionis profes- tra (juidem scripia cur ignibus meruerunt dari? Cur
sionem publice miuend;ini admissus, sacris noslris immaniier conveniicula dirui? [Lib. 4, pag. i52) »
mysieriis ab eodem episcopo iniiialus esi. Sed prx's- Nam ubi lilusebius de Dloelcliani conlra chrislianos
lal Ilieronynium iiilhuc b.ec nairanlem audire: « Ar- siiivieiiiis lempcribus disputai: < Tuiic aades sacras t
iiobius riielor, clarus in Africa babelur, qiii cum in in(|ull {tuseb,^ hb. viu, Hi&ior. eccles., cap. viii, pay.
civilale Sicca^ ad «ieclamandnm juvenes enidiret, el 20? ), i soio oeiuari, ac fiinditus subverli, sacros di-
adiiuc elhniciis ad crediiliiaiem sumniis compellere- vinarum Scripluiarum libros iu medio foro concre-
lur, neque ab Episcopo impetraret lidem ,
quam sem. mari oculis iio>lris vidimus. » Hsc auiem facla siint,
per impngnaveral, elucubravil adversus prislinam sicut alibi aanoiavimus, Diocleiiano iX, Mîximiano
religionem lueulenlisbimos iibros, ei tandem veliil Vll, aut ut nonnulli censenl Diocletiano Ylil. elMa-
quibusdam obsidibus pieiaiis foeiius imjieiravii {Uie- ximiano VI, consulibus, hoc esl, anQO Chrisli 505,
roiiym.^ in cliron. ad ann. !23ii). Quse vero poslea ab vel 5,2 {
Disserl. in Luc. Cecil., cap. 8, art. 5). Tum
co acla sini, nubis invidit aut injuiia temporuin, aut C enim laia lege saiiciiuui fuil, ut s:'cri christi:inorum
scriplorum negligenlia. Ai Cfrle quia l;im ardenli codices, aul sicuii in viia Feiicis ei-iscopi lubiacensis
siudio christianam reiigionem ampiexatus esi, nullus legimus, libri dei(iciy igni el flammis iradereiiiur
profecto dari videtur ambigendi locus, quin omnibus {Oplal. Milev,, nov. edil., pag. 227 ), illorumque Ec-
plane satisfeceril veri piique cliriatiani ofliciis. clesi;e, vel sicul auclor noster loqui amat, coiiven-
Quo autem pra.'Clse lempore hos iilc iibros scrip- ticuia diruerentur. At ex his, qux ab Augusiiiio et
serii, in controversiam discepiationemque ab erudi- Tlieoiloreio conlirmaiiiur, nonnulfi confici posse pu-
lissimis ceiatis nosine scripl»>ribus vocaturr Prolaia tant Arnobiuni conticiendis libris suis hoc ipso anno
enimvero a nobis Hieronymi verba, in chronico eu- operam dedisse [ Augusi, , lib, vii , de Bapi, conir..
sebiaiio proxime scripta sunt post notaia vicennalia Donal.f cup. 2, pag. 187; et Brevic. ; Collat. cum Do-
Conslanliiii, Niijomediie anno Clirisii , uti aiiint, 526 nat. . cap. 15, pag, 569, el 573; Theodoret. , iib. v.
celebraia. Conira taraeii idcm ipse

Hieronymus aliis, Hisl. eccles.^ rap. 59, pag. 248).
quic aniea retulimus, verbis haml ol)scure blgnili- Sed his aiii opponuni nuilam de lege contra chris-
eare videiur eosdem libros ab Arnobio lum in lucem lianorum coiiveu:ifu!a et libros daiaj sed dc com-
ediios, cum Diocbuianus Hnm.mis impiTabai. Atqui bu.îis libiis et conveulicnlis eversis faclam ab Ar-
Diocletianus viginii ciiviier annos, ab Chri.>ti sci- D noi>io mentionem. Eslo lainen , iniuiunt, ad eam
licei anm>284, ad annum 304, regn:isse perhibetur. speciaverit , iionuc biiiiilis aoiea fuerat Jii.>!iiii mar-
Nonne ergo Hieronymiis hos lihros aiite Consianlini tyris cuin geniilii>us de sacroruin librurum nosirorum
vicennalia sive annum 526 ab Arnobio editos esse proscriplj.me expo^tulalio? % Opera > ait < et insiiiiciu
arbiirmus est? Nobis tamen videlur posse ilienmy- m:ilorum djemonuni morlis sujiplicium adverûs iibio-
imim sibi ipsi faciie conciliaii. Nam in tiisebiiiio rum llyslasi is aui Sybili;£, aut piopheiarum leclores
chronico posi notaia C'.nsl:oilini vicennali;i ip<e adje- coMSlilulum est, ut per iiinorem homines ab illis^
cil: « Huc u>que historiam sciibil Eusebius, Pain- quomiiius sci ipia ea iegcntes , rerum honariim noii-
phili mariyris conlubernalis , cui nos isla subj-ci- liam percipianl , sed in serviiute eorum relineantur,
ittus. > Tum continenter : Arnobius , impin, vlielor, abslerreantur {Justin. Mcrlyr., Apolog. i, pnn. 82).»
etc. Nonwe autem dici polest li:ec ejus vei ha supe- Quid \ero, «juod Origenes memoiia; prodidii anie
rioribus Eusebii hubjecia fuisse, ne iUius sermonem Arnobii n(»stri tempora, aique Maximiiio anno 235
inierrumperci, nec ibi veram indicassc Arnobii lela- regnanie, inceuâs luisse c.clesias, alquc idtirco, ul
leni. Si quis vero nobis objicinl ab eo ibi, sicut cl aucloris no^jiri vcrbis uiamui, dinita fuibSi. chrislia-
,
59ri JN AlUNOlilUM, CAP. II. ''.0 L

59
noniin couvenlicula ? < Scimiis > inquit Origenes, A codice regio, a quo prima pagina avuisa cst limlus
< :>pud nos leita* nioluiii faciutn iii locis quibusJani iiunc pr;digil»ir. Sed iii (ine libri prinu , !:.;?;!,
<U fnctas fuisse quasd:nn ruin:is; ila ut qui erant ini- quiiili, el sepliini legiuum : ArHobii Ube: exijitcn. iu
pii exira fidem , causani terra; niolus dicereni cliri- quarli vero (ine : Arnovii oruloris lib, ijuaittu exifUcii,
siiaiiDS, piopter quod ei |tersccuiiones passj; sunt Ad se. uiidi deuii|ue calcein : Arnovii adversus NuiioneC'
ccclcsi.e et insens:£ sunl ( On^<^n., (rac/aL viii, m liber secimdus explicit. lu priiiia vcro ei sccuuila eo-
Maiili,f pag. 8ii). > Quid ergo veiai quomiiius Ar- ruin roinana ediiione, basileaua, ;»iiluerpi;i!.a , stc-
jiobius de his, qnx iouge antea nec semci conti- ^vechi:ina, parisina, heraidiaua inscribuuiur : Ar-
seraul inteliigaliir? nobii adversus yenics Ubri septeni. lu uliima pojro
Ncc mnliun» promovent, qui opinionem illam sia- Lugduni Balavorum divu]g;iia : Amobii Afri aineysni
iiilire nituntur hisce Aruobii verbis: i yElaiis urbs genles iibri septem. Nulii auleui dubilauius quiu iKec
Koma cujus csse in annalibus iiidiciiur? Annos ducit uliima inscriplio : l^rimum eniin , nihil ibi ilie cerii (
llieromjm., de Scyipl. eccies. , § 89; et cpisi. 8i„ ud
fixique lempiuis arujuid slatnit, Alio deinde silentio Magnum ). \u nuinuscnpio lanieu cotiice n-gio, et
praUermisit qui qualesve fucrint hiaunales, ac quam B '«hero cujus Siewechius meiuiui},, scripLaui esu
iilorum :iuciores sequaniur annorum ab urbe condita udrersns nationes, Sed poiior videmr ieciio, adiersus
compuiaudorum raiiouem. gentes, quain liierunjiujis in iougc autiquioribus
At iiicompcrium, luquies, illi esse non poierat, manuscripiis codicibus lirmiJ duiuo iegerai. Qfieruu!
quo aniio jacia lueriut Rouiae fundamenta. Probe quia uirmsqiie iiiscripiioiii:. idcni cst seusus, de ea
siquidem noveral non longe antequam scribendis iongioris dispuiaiionis liium texere iuulilc ju-orsu:^
libris suis manum iuimovissei , miilesimum regiai forei acsuperfluum.
iilius urbis :innuu) sub Phirip()i imperio, hoc est, Ex ulroque aulem illo liiaio facile inteUigi/uu.-.
Chrisli, uli aiuui, ilil aut^48, fuisse celebralum. non aiiud horum librorum :iigmueutuiu , ucc :iiium
Cum ergo dicit : Aut non multutu ab liis wimws, haud in iis couscribendis Ainobii scojmm riuchiquc iuisse,
ohscure significat se anno 29G vcl 297, hosce libros nisi ut ei falsam geuliiium, cl chnsiiaiioruni veiam
publicam emisisse in iucem, esse religiouem deiuousirarct. Ncque ad iii juo
Contra tamen alii hos nonnisi post trecentesimum bandum pluribus opiis est arguineMlis » quod vcl ex
Chrisii annum edilos fuisse inde colligunt, quod ea sola, quain ded;mu3, eorumdem iiluorum aiiaiyss
alibi ab .eo eiiiuici adversns chrislianos si& dispu- omnihiis manifesiissimum esse debcL
lasse inducuutur: < Anie quadringeutosannos religio Q Quidiiin vero utrumque non pari succcssii aii
vesira non fnit {Ibid.). > Nam si ante treceniesiiuum Arnobio iacium Ojduanlur. Loiige eiiim lelicius, in-
Chiisti annuin perfccti fuissent hi libri, in eis ille non qniunl, alque eflicacius eilinica^. reiigiouis f;»isiiaiem,
(mte quadringentos f sed anle Irejjentos annos chri- quaui christi;inaj verit;»lem osteudil. Cujus quidem
slianam religionem non fuisse proculdubio dixissel. hanc putant esse rationem, quia Aruobio, :uiisque
Nobis quideni non lalet quibusdam visnm oscitaniia genlilibus, adchrisii;i.nam ndem iiovissitue adductis,
librarii pro irecenlis, quadringentos posilnm. Sed haec multo ficilius fuit iinpios absurdo>que, quos por-
conjectura nullius manuscripii codicis , aui scripioris fecie noverani , ritus ei errores fundltus evcrierc,
lcsiimonio ei auctoriiaie confirmatur. Qnid vero, si quam chrisliaMa) docirina^ rujus mysteria noudLin
cihiiici luahieiiut m:)jorem , ut solei, quam minorem saiis comperia habeb:uit, deiuoustrare veriJaiom.
piolerre annorum numerum? Tum profeclo nihil Yerum quid prohihct, quominus ii ipsi quibus
inde certi concludi polerit. sacra nosira mysieria iiondum reserata suut, goiiC-
horum ribrorum aelaie
Yarianies porro isias de raliiuis argumentis, seu quemadmodum sciiolasiici
opiniones, ac quibus raiionum momenlis nilanlur, loquuntur, credibiiitalis nsoiivis, veri!ai«'iu chri-
oxaniinaudas libi proposuimus , iit ei qu;i3 vero vide- siianae religiouis invictissime adsiruaui ac dcmon-
bilur similior, luuni prnebeas asscnsum. Nobii vero d sirenl? At infra demoiistrabimus illim ab auctore
nihd certius ei exploraiius hacicnus succurrit. quain noslro vindicari validissimis rationuiu momeutis,
Arnobium cilaiis sujierius, et aliis ejus verbis de quse ab eo ducuntur ex vcris Christi discipuloruniqiie
crudeli christiauorum vexaiioue, de combusiis eo- cjus miraculis, ex admimbili sane ac pene iucredi'
rum iibris, et eversis occlesiis collineassead memo- bili mariyrum iunumerabiliuui consianiia , aique tx
ratum Diocletiani cdictum , ac proinde iilius libros celerrima religionis chrisii:in», qu;<? diu aulea :»b
circa annum Chrisli 505 publici facios fuisse juris sacris vatibus promissa fucrat, per universum orbcm
Nihii tameu :uidemiis certo pronunliare, idque alio- terrarum prop;»g;ai(me. Cicteruui nou adeo inco-
rum judicio plane relin<iuimus. gnita Arnobio fuerunt omuia chrisiiau;e religioiiis
aRTICULLS II.
mysieria, quin recte, uii suo loco dicetur, de vera
Dei natura, do Christo vero Dei filio, serv;»i<'re no-
Deyerahorum llbroruni uiscriptione, atqueargumento, et
uh'uin iilud rPcteabAriiobioiraclolur.de illiusstylo, eru- stro, aliisijue nonuuilis iHius jilicilis ct documenlis
dilione, ac lotius ojieris iu libros el ca[)ila distinctioue» Hierony-
disputaveril. Eam proculdubio oh c:tus;ini
mus lucuientissimos ejus libros apjtellal, quia iion

Nullus iii manuscripto horum Aruobii librorum
Patrol. V. 13
DISSEUTATIO 1>R^.VI\ 59
59?;
chrisiianic religionis A Jivisienem factam vidimus. Hieronymus vero d.
winu5 lu<iulenier veriiatem
desiruiM l/kTo. Arnobio nosiro in sua ad Magnum epislola scripsil
Klsiruil. quaiu ctl.niciu lalsiiaiem
' Sepieni libros adversns gei.ies lolidem(|ue discij
]ujm. , in cliron. od uun, 2545). ,
puiusejusLaclanliusconaldil. {Hleronym.,epi$l.9!Z]
aucloris nosiri libn)S propter
i
Aiquaniomagis bos
pondus exiollil Hieronymus, pay. 056 ).
arguincMtorum vim et
ac loquendi modum vi- Nuila «ulem in capiia, nullasque in sectiones l

laiito niagis ejus scribendi
haecscripsil in verlw <Ar- libri dislributi umqunm fueruai. Ai haec quidem con
tuperal. Ad Paulinum enim :
jiobiusi*na»qualis,etnii8»iusesi,al)squeoperissnipar- juncto coniinuaioque sermone scribendi ralio vi
Scd dlsplicuit deiur nur. parum ad eum C(Miiuiit,se confusionem"

tilionc confusus.'» {Epi&l. 49, p- 567).
receniioncuidaminierlieierodoxosscriptorillludHie- quam paulo ante noiavimus. Quaproptersi quis ii
ac post allaiahoec ipsiusverba con- uova ali<iua borum librorum ediiioneeos, quod noi
ronvmijudicium,
sonienliam « Mibi ita dilticile esi, in capila aut secliones disiribual
lran;im, quasi ex iripode, sic fcrl
:
videlur, etqui argumentuia is sane et iiuic confusioni medebiiur, ct tcedium ia<

diserlus auctor Ainobius
adeo accuraie et concinne per- boremquc lecioris plurimum sui)ievabii.
suum coiiira geuiiies
iractaiii, ut adversus istos meliora

dici posse, quam
ARTICtLUS III.
vix videam. »
nuae ab anliquis sic bene dispulata sunt, jg
librorum integritate ac icxius corrupiione
(Hoornob.ÊxemL iheolog., lib. ucap, 1, 5, 11 p. 131), ,
^^^^lJ^^.;';;/'^: {uitius piura Aruol/ius delibaveril : au qu£'
ul)inam Hieroiiymus Scripluije saciie i.esliiuoiiia ciiaverit.
Sed dic. quoeso, erudiie ilieologe. daiii
dixerit argumentum illud ab Arnobio non accurate et

Integrum ac piane perfectum hoc Arnobii opus
coucinneperiraciari? Curlibros ejus lucuientissimos ud nos nou pervenit. A doclis siquidem viris jani
appeiiut, nisi quia suu siabilicndai clirislianajreligionis observatum est in iiiius fme aliquid desiderari , aut
proposito abumlauiissime siuistecii? Numquid vero
delruucatum , aul librariorum incuria omissumy
operissui
negare poies illimiiiisuislibrisesseabsque aut quod, foeda priorum codicum corruptione de
partitionecojitusum? Noniie in primo ei secundo liln-o letum, legi ampiius non potuit. Nos vero jam ob'
ubique passlm occurit illa confusio? Fatemur quidem servaviiuus primam manuscripti codicis regii pu"
el accurate
in iibro tertio argonienla saiis comtiniie, gin:im subiaiam fuisse. in toiius autem operis
disiingui. Yermn in iis omiiibus clarior ulique par- aut avuisum
fiue aliquid simiiiier pra'termissum ,
liiio desideralur. Testes omnes appello, quoKiuot esse inde colligi polest, quod ibi Arnobius varias
hos iibros perlegeruni, ac nisi hanc confusiunem
eiliuicorum hisiori:is, quas miraculorum pteiias vea-
aijnoscani, illos arislaichi iiosiri lynco perspica*
ditabani, fuê iuvicieque refellit; ad eam nihilo-
ciores oculos habere laiebimur. C minus, quaui ipse ex Capiiolio ictu fulmiiiis per-
Nobis porru tiieoiogus a nobis laudaius explicel, culso, ct dejecta Jovis statua sibi objeceral {lib, vii,
quid liiseni iiomine intelligat t si doclum ac peiiium, pay. :245), niliil prorsus respoudet. Quainvis enin^^
illi Arnouium uiserium esse uiiro coucedimus ; si
suo ad priorem historiam lesponso, alias ouines
claic ac politc loquenlem si bonum lalinitatis auc-
,
funditus everti satis aperie signilicet; quia tamea
torem , negamus. Naiii scriptionis iilius genus nori
ca^teras omnes a se propositas siugillaiim cooluiat,
modo inaquale, nimium et redundans est, sed vix ulli probabile ilet hanc solam ab iilo peuitus
eliam incuUum , rude , impoiiium , alque obsoletis intactam esse, ulioque prxtermissam absque res-
qwampluiibiis verbis durum et asperum. Hujus aulem ponso. ,
ineoir.piae ioonialaque diclionis duplicem iiounuili

Prjeterea, iile posi dilula ei cversa Othnicoruial
afferunt laliouem. Primo, quia Aruobius patria
argumenia, ex iiujusceinodi bisioriis petiia , solet
Afer cum essel, africanum loqueiidi inodum eo fa-
nliquam contra illos et pro Cbrislianis elicere con-
cilius scciaius est, quo cilius iibros suos pcrlicere, clusionem. x\t sicubi unquam, eo cerie loco id ficri
eosque (idei suie , ut jaui noiavimus, (jbides daie debull, ubi quaiu goniiles vaiidi.-simam putabani,
volebai. Secundo, Iiajc ipsa eos celerius absolvendi ar^ûiiientationem dilueudo , libris suis (luem impo-J
fesiinalio probibuit sane, quominus iile sermonis l) suji, V(.iyu,(2mij.n bi quis id ipai ad iibros suos ab-'
eleganiiai el iijunditia) ubique sluderot. Negari laiuen solveudos lesiinanti excidisse ciniendat, huic si
non poicsl pluriir.a passiui occurrare apie, polile, istud r«'Cio probavcrii, non reiuctabimur. Sed prius
elegiinier et rhetorice dioia, ac gravissimis oriiau meminisse debet Arnobio a ! coiiciusioueui, ex dictis
illustraia(|ue verbis et senteniiis. suis ibi eruendaui, non multa prolecio opus iuisse
Suinmam vero eruditionem in eis pDSsim nbique mora et cunclaiione.
dissemiuntam magiiis plt-rique eCferunt Ijudibns. Longum insuper iVngmentum , duabus et amplius
Sed falcndum esl eani inagts ad res profanas qutiin pagiiiis compreiieitsup.i , legiuius libri secundi iniliOj
sacras, eo,quo diximus, inodo spcciare, nii ex ab his verbis : El von cuinuim virlutuni amore y
jufra dispulandis liel omuibus saiis maiiifesium. usqueadilla : impendeant credilnris {lib. n, pag. 45),
Totum autein opus ab ipsomel Arnobio sepiem in quod in mauuscripio codice el antiquis ediiionibus
iibrosdivisum fm! Quod quidem cum mauusiripti traiisposiium fuerai. Ibi nomque ea omnia quse ha-
codicis, uiui Hieronymi aucioriiaie luculenti^sime i-eniur, -^.ruobii textui r-ullo planc mjdo coiiaireni.
probatui Jam enim in vetcre regio codice hanc Ouamobrem in ultimis ediiionibus singuia qusequc
;^97 IN ArtNOBIUM CAP. I!. 308
ioco suo satis apposite restitula videiUur, hisexcepiis A < Numquamne itiud vulgatoui pcrstrifixii ûrcii ves-
verbis : ut non in cwictos lumen ei prceienUerit viicp ,

Iras : Sapieutiam lioujiuis sluitiliarit esso \s\\\vX
et periculum ignoraiioms amoveril ; qux quidem lo Dcum » {Arnob., lib.n, pug. 4().)? Sumpinm euini
quibusdam editionibus omissa, et in ultima edilione aliquibus haud immeiiio videbiiur, ex iiis Pauli ad
loco adhuc alieiio inserta nemo furtassis diiUiebitur. Coriuihios verbis: Sapienlia Itujus niundi stuliiiia est
Nonne aulem id indicio haud plane obscuro nobis apiid Deum (l ud Corinlfi., i, 19). UtcunKjUC auiem
est illnrum ,
qui ullimis horum iibrorum ediiionibus res se habeat, yik tilium aliud iu oinuibus Aruubii
prsefuerunt ,
propria auctoriiaie factam fuisse pra;- libiis tesiimouium iuvenies, ex sacra Scriptura loii-
posteram illius fragmenli restiiutionem. dem ipsius verbis, vel auctoris notuiue cilaium. INo»
Aliud porro anie linem libri septimi segmenlum luit ilaque, aperiaejusdem sacrafi Scriplura; auciori-
ab his verbis : Non imus inficias , usquc ad illa iu- tale, adversus ethnicos dimicare, quamvls alii iu
clusive : Post advecios, etc, in manuscriplo codice iisdem adversus illos dispuiaiionibus ieliciier usi
regio et aniiquissimis edilionibus exhibelur, in quo sint. Suam quippe adversus homiues illani asper-
plura» qu% prius dispersis in locis dicla fuerant, nanles, operam perdere haud dubie veiebaiur.
totidem verbis iterum descripta sunt. Quapropter. Quamobrem pleraque omnia Ci»risii nuracula iu
SlewecUius in sua horum Arnobii librorum ediiioue, B *ôv» Teslamenti libris descripta , tJOii t:un ex iilis
ea omnia ad operis Calcem rejecit. In postremis deprompta.quam ex certa, conslanli ac |3Ubiica fama
vero editionibus penitus omissa sunt. Sed bxc et omnium confessione probata proponil. At alicubi,
omissio iiotari, aut iilius aliqua saltein ratio reddi ut idobiter observemus, de panibus a Christo muiii-
debebat. plicatis sic loquiiur : i Sequentium se millia quinque,
Quaeret fortasse aliquis cur librarius tam absurduni quinque saiuravit pauibus, ac ne esse prfsligijB in-
fragmentum in Aruobii texiuin intrudere ausus sit. credulis iliis viderentur elduris, bis senaruui spor
Sed hujuseemodi temeritatis causam proferre diffl- tarum sinus reliquiarum fragminibus aggercbat. »
ciilimum est. Nonne tamen hadd inepte dici poterit {Lib. I, pag. 26). Al in Malihiei MarciqueEvangelio
quamdam in priori arnobiano codice, ex quo primus iegimus : Septem panes..,. el quod superfuit de irag'
librarius suutii transcripsit, fuisse lacunam , aut mentis tulerunt septem sportas plenas. Apud Lucsni
verba vetustate, aut alio aliquo casu deleta, quse vero : Acceplis quinque panibas .... et sublalum esi
ille quoquo tandem modo suppierc voluit, ut co- quod superfuit iliis cophini duodecim. Denique apud
dicem suum majore venderel pretio , et omnibus in- Joannem : CoUegerunt ergo , et impleverunt duodccim
tegrum esse persiiaderei ? Ut ut sit , baec non esse cophinos fragmenlorum ex quinque panibus hordeaceis.
Arnobii monuisse sufficiat. Q {Maiih. XV, 34 et seq.; Marc^ viii, Getseqq. ; Luc,
Pitirima autem in eodem Arnobii lextu loca passim IX, i7; Joan. , vi , 15). Atqui sepiem sporta;, ut ali=
occurrunl , a tibrario oscitante et iguaro foede cor- qui annutarunt, plus, quam duodecim cophinos ca^
rupta. Sed ea siugulatim reeensere tam nobis lacile» piebant. Yide ergo uirum Arnubius cum hjec scri- ,
quam aliis molestum liaud dubie foret. A tam longa beret, memori% lapsu, nouien sponaruui pro cophi-
itaque illorum enumeratione nunc eo lul)entius ab- orum ibi posuerii.
siinemus ,
quo inferius prsecipua errala corrigendi ART1CUL.LS IV.
et einendandi opportunior identidem dabilur oc-
Oe quibuidam erroribus AriiuDiO adscvipiis.
casio.
Observare interim juvat nec paucos , nec ignobiles Nemini certe mirum videri deberet Arnobiiijti^,
in his libris ab Arnobio auctores citari. At ex duobus nondum perfecta divinae Scripiuroe sacrorumque re-
imprimis , Cicerone et Clemente Alexandriuo , quo- iigionis nosiraj mysieriurum noiilia ittformatum , ii*
ruin prinmm alicubl espresso, atierum suppresso quosdam, cuni hos libros '
.nponebarj iuipeglsie er
noinine laudat ,
plurima deiibavit. Quani multa vero rorum scopulos.llirumauleni jure vel Jujuria illoruiw
ex Ciceroue decerpserit, disces his liieronymi ad accusetur, expeudendum est. Priinus iiaque in mc-
Magnum verbis Quos Arnobii : , libros, st legerevo- |) diuin prodeat Ilieronyiuus,qui ad Tianqiiiilinuiii htc
lueris, dialogorum Ciceronis y videiicel de Natura scripsii in verba Ego Origeuem propter erudiiio-
: <
deoruin in eis sTrtToftvjv reperies { liieronym . epist, nem sic inierdum iegendum arbitrur, qnomodo Ter^
i.xxxni, ad Magn. pag. 656). Quie aulem ei Cie- ,
tuiiiaiium, Novatum, Arnobium, Apoilinarem et .
mente Aiexandiino aucior nosier hausit, t^ <t\ ip- nonnuilos ecclesiasiicos scripiores ; ul lioua coruiu
sius ad Grsecos admouilione muiuaius est. Siugula seligaiiius , vilemusque cuntraria ,
juxta .\poîuiu >>
porro, quse ex utroque scriptore .suos in iihros irun- dicetitem : Omnia pjobaie, quod bonum esl teneie >
stulit, cum inira a nobis exponenda siut» his ne {Hieromjm., episi. 56, ad Tranquill. ^
pag. 589). Ita
eadcni repetamus , nunc reeeusendis supersedeaduni sane eximius ilie vir quiedam in Aiaobii nosiri, sicuL
duximus. et aiiorum quurumdam libris cavenda esse nos mo-
Nuila autem iiis in libris expressa, aut citaio auc- desie admonuit.
lorisnomine, testimonia sacrse Scripiurre proiulit, nisi Verum receritjores quidam non im\ aptnn, aique
iilud quud non lam cx sacro aiiquo scriptore ,

qusm llieronvmu», in antiquos iiosiros scripiores animi,
cx quodain vulgari sennone pfolecium signiiicai : audaciei aiiiruia».ii Ar noiîum non in quaieicuj.oque .
399 DISSERTATIO PU.CIVIA iOO
sed omnium gravissimos inciilisse errores. Ab lle- A nuscripius codcx,.iij locuplelissiina chrisiianissimt
ralJi) si.niidem iniolenibiiis plane igtioraiiLia? ei er- regis nosiri biblioiheca asservaius, ibique nuiiKjro
loris idcirco condeinn:»iur, quod adversu^ genliies oiiin 13U, niiiic 5975, noiaius. In eo auiem sepieo
dispntando, faieaiur se nescire qui veri siiil dii. Uaec Arnobii libris adjunclus esl Mtnucii Felicis Octavius,
r.uiem sunl Arnobii ad elhnicos verba : « Qui sunl, laniqnam ociavus Arnobii liljer. Qua de re aique de
iiiquiiis, dii veri? Ul comiuuni vobis el sinjplici res- bujusce manuscripli codicis aniiquiiale saiis in supe-
pondeamiis verbo : Non scirnus i ( ilrHo6., //6. vu, riori disserliuione dispuiavimus {Z)js«ert. i/i A/iwac,
]3u(j. -IW), iûem in locum lleraldus : f Eniinvero, Or/ar., ca/;. 2, «r/. 2). Observaium aulem a nobifj
ait, hicc igncratio lolerabilis non esl, aique binc ap- ibidem fnil plurima in boc codice passim occurrert
parelArnol)ium, cum hos libros scriberet, infidei vel librarii iaiine prorsus nescieniis erraia. Sed in lus
prcecipuis capitibus fuisse liospiiem.» Itane vero Ar- Arnobii libris longe fre(jueniiorasunt,ac poii>siinup|
iiobius non lanium in uoo ex iTiccipnis reliiiioijis in proprilsaui ininus usitalis nominibus describendis
capiiibus, sed omhiuiii primo ac fiindamento, cnm indoclus iiie scriba siepius crassiusque erravit. im^
hosce libros coniiceret, errare poiuit? Quid, oro te, tilis autem openc forei longissimam errorum illi
toio i;oc in Opere aiiud agii, nisi ui fai>os essc gen- seriem hic retexere. Mulia eniin illa errata iii varii
iiiium d;'OS, et nnum dumta\at, quem clirisiiani, iilis

^ runi notis, ci muiio piura in variarum leciionum col^
oii>;iii)us commcniitiis pcniius rejeciis, adorabani, lecianeis , in uitima horuin librorum ediiione publi-
'Deuai deoionsiref.'' Nonne inde evidentissime o^^len* caiis , notaniur. Alia lainen ibi praitermissa iiobi$
ditClirjsiianosplane imineriu) haiic ob rera ab Eih- eosdemiibros majori cura legentibns occurrerunl,
nieis vesari,el omni suppliciorum eiiain dirissimorum quai posiea, ubi se occasio dabii, indicaoimus.
genere aftici? Prajier hunc manuscripium codicem lestaiur Sie-
Deinde vero cum eihnicis inierroganiibus qui sint wecbius aiium veiustumj et nol(s perbonce {Sicwech,^
veri dii Arnobius respondei se nesciie, raiionem
, episl. ad Lect.), qiiondam in Flacci illyrici, ac dei»-
continao reUdii, quia illos numqnam vidcral. Ex etli- ceps Uenrici Pelra.-i poleslale fuisse, ex cujus varia»»
iiicis autem se audivisse i"atetur cos esse quam piulibus lectionibus, a Francisco Modio Brugensi J.-C
rinios ; qui quiuein , si usplam, ut ethnici opinaban- coliectis el ad se missis, Arnobii textum iniinitis I»
lur, exiîani; vel si veri i«int, ut Tereniius ^h'A\\& cis se correxisse, magnique momenii lacunas si^^
liubie Varro, credii, dehent proiecio lales esse qua- pievisse lestilicaiur. Ai de hujus iibri , quein videre
les nonjinantur, ingeniti, .eierni, nihil terrense vo- nobis non licuit, anti(|uitaic et eieganiia nihii cerM
iupialis appeienles , ac quaiis est Deus omnipolens. siaiuere possumus. Facta tainen Stewechiame sM»
quem christiaDi omnes sciunt attiue intelligunt Quid Q tum(]ue hnjusoperis edilionum coilatiuiie deprehen*
crgo haec advcrsus eihoicos disputaiio, ac naturae climus hunc codicem, alio, quo usi sumus codioc
diviiKc expUcatio habei intoierabile , aui liominis in regio, non esse multo correctiorem , iisdemque few
praicipuis lidei capitibus omnino hospiiis? Nonne seniper scatere mendis , foedar-i transpoîiionibus
vera est iila Dei omnipoteniis idea, explicaiio , et ei addiiionibus, ac bialibus mancum esse et lii
ilescripiio? Porro aulem sanam esse aucioris nosiri curn.

lio Deo tiivinaque naiura opinionem inira evidenier Ex autem maouscripio codice regio prinli
priore
osieuiiemus. iiorum Arnoliii librorum edilio Komai auno 1542,
At, iuquies, dicit sc noa scire qui siut veri dii, cnris Fausli Sabafi Brixiani adornaia est, aique «9
quid hac jgiiur ignoraniia minus tolerandum? Sed ea fere omnes poslea prodieruni. Secunda vero Basi-
quis non videat,hanc, ut aiuni, esseoratoris hgnrani, lCcC apud Frobeniuni. anno 154t>, excussa fuit sliidif
quia, rhetorum more, ex ipsaniei adversariornm cou- bigisiiiundi Goienii ,

qni piores bUnerioris edilionn
Jcssione laisos nuilosque es-e geniiiium deos coar- errores ab iis, qni in legendis priscis caracteri^
guit, ac proinde nemini nec sibi ccjjuiluaj, quu; ijull;i exerciiali non cracl, in Arnobii lexium intrusosl^
€sse poierai, illorum divinilaiem. correxisse afiirmat. Ciini vero ilie taceai utrum
Alii {vrofecio pinrimi sunt errores dequibus Arno- D niaiiuscriplo codice aliquo texLum emendaveri
i)ii;3 |ioslu!-''ur, nimiruni de snnimo Deo , <ie illius noiine indc coliigi poiesi liunc ipsum suis tantuMh
ira, de aninia hoininis, de peccaio, de carnis resur- inodo coiijccturis ientasse medicam iis adhibere iHf'
rectioiie, de poenis impiorum, de publicarum cahtmi- num ? Rursus vero iii Arnobii liljri ex iisdem Frobfr
taliim cansa, aiiisqne religionis clirisiian:e docnmen- nianis typis anno 15(>0, in eadem urbe, ac poslll
lis. Sed uirum jnre vei meriio vel iininerito horum Parisiih anno 1570, in vuigusexicrnnl.
omniuni errornm arguainr, nosinfra soiiiocandore Tiicodorus subinde Cauieius novam illornni, ad
examiniibiinus, ubi de iisdein iliis sacrji reiigionis maiins( ripti regii, ul ille ait, (idem , et Ciemeniis
iiosirie dogmaiibns et argumeniis dispulandi aplior Aicxandrini auxilio castiiialain, ediiionem Aiunerpis
locus nobis sese offorei. apnd iîanlinum aiino 1582, excusam piibiici jurii
ARTICULUS V. fecii. Faieiur auiem se aiiqnando, ubi uicliijra nor
De varils iiorum librorujo codlcibus manuscrlptis et edi- snppetabanl, varias Gelenii, quem conjecluris ta-
lioaibus. nien nimium indulsisse arguit, sccuiuni fuisse le-
Uiius tauium aobis superest horum iibroruui uia- c lioncs.

101 IN ARNOBlUiM , CAP. H. 402
Dehioc qufldragesimo post diviilgatani Rornae pri- 4 su.nm.jlas, quihns explanalur obseurus
Arnobii lex.
nam horum lihrorum edilioneni, annoClirisii nimi- tus, prroresîne ejns nolantur.
um 1583, Fulvius Ursinus aliam in eadem urhe cu- Desiderii Ueraldi opera et slndio nova horum li-
avit in inccm proferri. Palam anliMn declaral se brorum edilio Paiisiis, anno 1605, ad Romanam, uli
foannis Bapiisuc sigiiicelli , el Peiri Chiaconii iiis^ ille Io(|uitnr, castigaia, et quibnsdam locis ex in;iHu-
)ani emendaiionibns adjuinm, in ea plurimas Ger- scripio regio aucia et emendata divnlgaia esi. S.-,l
nanornm , qni Arnohii texlnm inriniiis locis pro ille majus in noiis scribendis, qnam tn emei.danda
ibitu et arbitrio corruperi^ni, depravationes aiqne Arnobii tCxlu, posuil stndinm. Nos aniem commone.
mmniationes correxisse. Nihil tamen in anctoris facii se ad !d impulsum fuisse, quia
phirimi sno
exlum se recepisse tesiainr, nisi (juod nianifesiis- lempore insianrandis liumanioribns Jitleris eo lcji-
[ime aique ulla absiiue controvcrsia verum erai, ac ci(»rem, quo majorem, saciis vero et ecclesiasiicis
mllorum comprobatnm judicio. Qu;e vero non ita minimum, aut nullnm laborem im-
illusiraniiis aui
|erla videbanlur, ea adjunctis ad conjeciuras conlir- penderani. Persuasum iiafjue habuit hmge utilioris
landas brevibns «juibusdam aaimadversionibus, in esse operaj ad edenUa et explnanda veleiiim Ec-
fra noiasse paginarum. clesiae Pairnm scripia cooveriere animum. Pi imnni
Duas Cebhartus Elmenhorsiius hnjns Arnolîani jîl»que de pnblicandis et emendandis Teriulliani li-
>eris ediliones, nnam Hannoviae, anno itÔS, aiie- bris cogitavit. Sed laboris inagniiudine deierriius,
im majori charactereetvolumine, Hambnrgi, anno malnii in arnobianis tacere peiieulum Aiqne rem,
;c
1610, divnlgavil. Nos aulem monitos in priori edi- inquil, ita sum adorsus ul, currenle mense, abinsii-
jone facil (£pis/.fl£fLecfoir.)se, adhuc adolescenlem, luto opere secnndo, ad libri calcem perducium me
iis edendis libris impendisse operam, ac suo exem- senserim > (epist. dedical.),
iricum Fulvii Ursini ediilane diligenler collaio, Postea anno 1651, hi septem anctoris nosiri libr
reddidisse ornaiiores. Quod autem qualeve fuerit Lugduni Batavornm, cnin receusioue, nti in liiuloin-
id exemplar, peniius s?ik'i. Al in prasvio ad secun- scribilur, Viri celeberrinu ^ el iniegris oniuium com-
edilionem moniio declirat se in ea recen-enda vientariis publicaii fnernnt. Sed lametsi relicealur
mm fnisse velusio codice Francisci Sabai Brixiani, hnjns viri nomen, Thysins nihilominns hanc editio-
ino 1542 , romanis typis ediio. Ubi vero hic cor- nem ex parle procnrasse diciiur. in ea porro quan-
ilus crat, ad excerpias mss. eldociornm emenda^ lumvis omnium accnratissima vendiietnr, plures de-
^nes se confugisse , alqnc his adminicnlis libros prehendiinus non solum typographorum lapsus, sed
[•nobii inoumeris n;evis puigasse asseverai; iia ta- qua'dam etiam verba jioeoiius omissa.
sn nlraro iilins tcxiui ali(|iiid iiiseruerit. Aperie (]
Ultima illorum edilio a Priorio Cyprianioperibus,
ilominus deciarai plnrirna adhuc snperesse falsa anno 1666 adjecia esi. Verum cum hajc sicut ei su-
Cfirrupta loca, quai qnidem, cnm sine raelioris co- periorad aniiquas dumiaxai eJiliones adornaiesint,
is ope inielligi nequeant, ea inlacia ei felicioribns jisdem procnldnbio aliisque novis lypographornm
geniis corrigenda reiiquiU Sed ille nobis non indi- mendis viiiis(jue adsperguniur ac coinquinantnr.
U qui fueiini codices illi, ex qnibus excerpiai sunl Quamvis ergo singuli quique ediiionem, cni prae-
ari.ê iike ieciiones. Al mss. etdoctorum nominibus fecii fuere,piurimum exiollani, alque infmitas alio-
ihil aliud pricier legioe biblioihecic codicem, et su- rum macnlas eluisse audacier adsevereni , consiat
erioribus edilionibus prjfiCectos, alque observaiio- nihiiominus nnllam ad nos pervenisse plane perfe-
um quoruindam auctorcs significasse proculdubio ciam, et omnibus numeris absoluiam. Talis aulem
idetur. numquim confici polerit, nisi praeter menioraium
Aliam eorumdem librorum ediiionem, Anluerpise a nobis regis nostri christianissirni. ac foiîe alterum
ino IGOi publicatam, Godebchalci Siewechii labori manuscriptum codicem , alii a librariis accuraiius
ebemus (/« ejjtst. dedicat, AngustceTrevirorum, anno sciipii reperiantur. Si qni vero ex biblioihecarnm
587).Hanc illo variis lectionibus veleris manus- foruiis alicubi crui possiai, cnm ediiis diiiiêniis-
ripti , sicuii observavimns , a Modio missis, non J)

sime componeniji suni ; atque ut loilainr texius.
uituin auciiorem mnliis in locis, sed emendaiis quoad (ieri poierit, confusio, in capiia et seciiones
liam innumeris erroribus meliorem se fecisse af- distingui, ciaraque capilum et seciionum argumenlii
rmai. Diversas autem sivelibri manu exarali, sive- proferri debent,
liarum editionuin lectiones paginarum ascripsit ARTICULUS VI.
largini : alque idem , quemadmodum iile r&ionet,
De variorum in hos libros nolis et observationibus
icturus erat in iis, quae Ursiniedilio bene restituta
rcc se feri, si lanlum aliena a suis ille secrevisset, ne- Plures arnobianis libris edendis piacposiii, atque
ue omnia , ut sua ^ uno eodemquejure usurpasset. aiii etiam viri docli nolas in eos el observaiiones
iuno auiem 1654, Leander de SancioMartino Ordi- edidernnl. Prinium eniin Latinus Latinius pancas ia
is, sancii Benedicii inoniichus , et congregationis illos cuni varias lecli^meb tnni o)>servaiiones ei notas
nglicaiKfc ejusdem oruinispnescsgeneralis, eamdem reiiijuil [Lalhi. bibliolh sacr. et profan., p. 98).
ilewechii editionem novis lypisDuaci lecudi-cnravii. Sed niliil aiiud iinbisexhibet quam suas aliunnncjue
ied ci nihi! adjecii aliud. qiiaio pnralilla, sen breves quornmdam conjeciuras. Menrsius deinde anno aela-
4ur> niSSERTATlO PR4^VIA m
iis t.iji Uecimo iiono, ChrisU amem 1598, Criiicum x exlra aleam, ei aucioris proposituni, nec pauca qui-
arnobumvm, Lugduni BcUavornm lypis eizevirianis dem quaiad granimaiicam tanium pertinent, ei qui-
injpressum ediuil. Nos aulem moniios facii se Can- bus similia arnobianis verba quandoque exbibenlur.
«ero, q«'i eadein mediiabaiur, nisi ejus permissUj trrons quoque auctorem nosirnm .lonnumquam ar-
prunre noiuis>e, ne falcem suam in alienam njefcsem guere non vereiur, an meriio vel injuria, posiea vi-
injecisse afguereinr. Eo porro in opere non alio debjmns. Posirenm ingenue connietiir plurima ge
lere coiiineavii, quam iii uriiobiani lexius errores prajiermisisse ,
quie faisa , corrupla et obscura
l^bsque ulio codice inedito, sed proprio njarle, juve- SUlll.
iii:i<|ue ingenio einendaret. Fateiur laiueii a se im- Longioi vero est iw suis animadversionibus el
poif.ire non poluisse , quin labori inlenlus, eoque nolis lieraiuus, sed freqnentius quam Klmenbors-
iiiutiiius, aliijuahdo extra pioposiios excurreret iitius, ab aqttoris propoiîto digredilur. In liis enini
iniies. Quam felici autein suecessu id egerii, probant daia citati a se alicujus scripioris occasione, ultra
irerie loieiudili scriîtores, (jui posiea manuscripio- laudati texius eiiiendationem vel explic-aiionem ni-
rum auxilio innumera iexius aucioiis iiO:>tri nienda mium excnrrit, piuraque congerit ad ciara Arnobii
et vuiiiera sanare conaii , illum adhuc errori- veiba inutiliier explicanda. Neque tauien negabimus
bas quampiuriniis defurmalum relinquere coacti |j iu illis saepe ejus eruditionem eo magis emicare, quo
sunt. breviori, sicuii di&imus, temporis iutervailo tolum
.
Quapropter is arnobianus criucus, a Meursioelu- opus se perlecisse adseruit.
eubraius , Tbeodorum Canierum non delerruit ab Duos Bulengerus in Arnobium Eclogarum libros
ede>idis iu Arnobii libros notis et observaiionibus, 1612, ediiiit. in primo variis lam sa-
Tolosai;, aiino
quas anlea, uti diximus, divulgare decreverat. Emen- crorum, qoam prophanorum scriptorum testiinoniis
daii aulem a se, aut emendandi texlus arnobiani qua.'dain stabilit ac contirnaat, quae in Arnobii libris
Talionem in eis reddit, ac mulia indicat, quie Arno- scrijiti» legimus de Deo, ejus attributis, ei buniana;
bias ex Ciemenie Altxandriuo poiissimum desum- aiiimae incorporea immorialique natura. Sed magno
psil. Pauca auiem explicat , utroque faletur alia silentio plura aiia praiteriil qu£ vel paulo liberius,
longe pluriuia superesse, quue copiosiore interpre- vei obscurjus ab illo dicia fuisse mulii conque-
iatione indiêbant Quam ob causam ampiissimum runtur.
m hos Arnobii libros commentarium brevi se edilu- Seciwido Bulengerus suo in libro haec citat Arno-
rum pollicitua csi. Sed utrum lidein liberaverit, aui bii verlia : « Hidetis teiiiporibus priscis Persas flu-
cur promissis non steterit> nobis hactenus iucom- viuin coluisse, meinoraiia ut indicant scripta ; > at-
periuni. Q que eiiaiii iila : i Et inter Assyrios et Bactrianos,
Sciipsil eiiam Stewechius duplicis generis in au- Nino quodam Zoroastreque ducioribus, non tantum
cloris nostri Jibros animadveraioncs, quarum prinive ferro dimJcareiur, ot viribus, veruin eiiam niagicis
•abeo iijllubus elecioruoi, secundai elecLu appellaulur. et Chaldicoriim ex reconditis diseiplinis > (AniGb.,
lii posierioiibus plura Arnobii verbaet sententias vel lib. VI, p. 196 ; ei lib. i, p. 5). His vero dumtaxat
es iiigcnio ei njembraneis, uli ail, codicibus emen- Arnobii verbis, tamquam bujus secundi libri sui ihe-
dare ei illusiiare, velaliorum scriptorum auciorilaie niate et argumenio proposiiis, rnulia undiquecolligii
conGrmarc pro viriii parle sua counililur. Syiiabus et accumulat de Persii», Medis, Parthis, Assyriis,
vero eleciorum est toiius operis, ui hicc fert in- Babyloniis, Magis, Chaldxis, iltorumque moribus,
compendium, quod nihil lamen aliud, nisi
scrjpiio, diis et sacris, qua; a Barnaba Biissonio in suo de
quorumdain verborum e;^ (ilicaiionem, el nonuulla in imperio Persarum libro omissa fueruul. Scd quis non
his Ai nobii libris noiatu digua exliibet. videt bac omnia non magis Arnobium nostrum spe-
Qijemadmodum vero Eluicuhorsiius duas publici ctare, quam Clemeniein Alexandrinum ,' ci alium
juris lccil eorumdem Arnobii iibrorum editiones, quemlibet scriptorem ,
qui eadem, atque etiam ionge
iia uniuscujusque variis nolis illustrandai onus sus- plura de iisdem populis niemoria; prodiderunt? Huc
cepii. In piima auiem edilione brcvissiinis anuota- J) accedit, quod ea omnia quae idem Bulengerus non
lionibus vaiias texius Arnubii leciiones indicai, aut sine labore ei vigiliis se compilasse dicii, nihil fere
ejus dicla ciiatis sa?pe jliorum aucioiuin libiis, et id illoruin aliorumve Arimbii verborum conducunl
raio \erbis corroborare moliiur. Quapropler in se- aut explicaiionem, aul intelligentiam. .
cunda ediiimie alias, his plerisqne omnibus relictis, Porro auiem ex his quaj a nobis cilra tol viro-
divulgavii. Lcciorem vero suum admonei se in novis rum, quorum labores et erudiiionem laudamus, vi-
jlli- obser\aiidnibus id polisaiuiuin egisse, ut sen- luperaiioiieiii observata suul, iiemo saiie, uli {uiia-
suiu auctoiis, ubi obscurior esi, lam breviter, quam nius, diriilebitur plura in \riiobii libris obscura ac
iifiiciliima de variis rebus proplianis, ac prxcipue
aperie exi licarei et inierpreiarelur {In moniio ad
christiana religione sairisque illius dogmalibiis
Lf.cior.). Sed ipiamvis breviiati se sliiduiase proli- ,
teatur , constai tamen in anlmadversioiiibus illis Joca reperiri, quje ab omnibus pr;ttermissa, majore
mulia inveuiri supervacaiiea alque iuulili;», quibus tamen, quain eanera oiunia expositione iudigeni.
Ad explicanda et conhimanda, aut impro-
Tes cUrissim* ac noiissimaj, ulla ab-^que necessitate <iJ3 i|;iiar
expouuniur conbrmauturQue, Plura eliam fepeiifes banda ei rejicienda lotius nostri, qualecumque sil..
, :
405 iN AHNOBfUM, CAP. lU. 400
ingenii viribus, ac soliio more nosiro e! candore a q^c niianiur. ei aU (iaem illius aurogandani conien-
couniieniiuni est. iioiiis uniia^ aiiiino>>ii4ie consiireiti. > Deieusionem

itaque illius se suscepissc dicii, non ideo quideiu,
CAPUT m.
quod i)>sa pairociuio alieno egeai, scd ue illa im-
iVoyit? iit Aynobii libros observntiones^ ac prituum exu" probis caluinuiatoribus, capiialibusque ejus iuimicis,
minuiur quibus aryumenlib Arnuolus veriiaiem chri- aliquando cessi»se vidcretur. Examiuauda itaque a
stiUiitc religionis dcuiunsirut, uobis sujit illa arguineitia, ()uibus iiiibc iile asserit ac
demoiisirat.
AUTICULLS I.
Priiiium :iuiein ab eo desumilur ex Cbrisii» disci-
Quomodo Aruobius clirisii.uia? reliîonis veriialem , prins puloruiiiqiie ejus miraculis, qux proleclo non firta,
a |iliin'bns ussLM-laui iioc iudigeineiu
\jiiiJice variis
, ,
sed vera ; non clam, sed aperie ; nou uno eodem-
Clirisii di&cipuloiuiuque t^^jus udraculis viudiceL
que semjier ntodo, scd iununterls pene modis ; non
nno in loeo,sed in ouini!>us muudi panibiis edita
Pp:vcij)tu!S Arnobii in scribondis bis, uii vidimus,
fuerani. Tot eninivero laniaque miracula siue cxtra-
libris scopus fiuiscpie fuil, ut christinn:e religionis
neoadminiculo, aul illius supersiiliosi cullus obser-
veritaleu) variis ;irgunienlis lani cvidenlibus, quaui
demousinrei. Quamvis enlm B vatione, palam et anie omnium oculos elfecta, veri
cerlis et inviciissi.nis,
documeuia sint aUia*

lauiuui Dei, qui uec lulii nec fallere polest, viriuie,
s»ncii<;sima illius mystori:) el
non saiie ad falsiialem alitjuam, sed ad vcritatem
siina, omnemque Iiuuiiukc mcniis capium su))erent
adstrueitdam, lieri possûui. Atqui certum est illa a
nulli tameu satise mcniis boiiiini dul.uum esse po-
Cbrislo ejusque uomine facta fuisse, ut comproba-
test quin piurima nobis suppel:ml cer(issin)a raiio-
ret (uudalu: a se religionis veritatem, aiiasque ooi-
num niomeul:), plures({ue prcesto sinl, quas pbilo-
ncs (aisas radicilus exstirparel. itaque bisce mira-
sopbi aj)pellare soleut demoustraiiones, quibus il-
alque adeo supersiliosi eibnicorum

cuiis quilibet, stuila obslinatione non peuitus obCcC-
Jius veril:is ,
caii, verilaieni cbristiau;^ religionis yguoscere vo-

cuUus ialsitas maiiirestissime coiiiproueiur. Eas au-
lenles uolenles coguulur.
lem TbeOiKgi scolaslici inoliia credibitiiaiis vocare
Aruobii autem ipsius banc esseargumeniationem,
malucruui, t^nx quideio prima sunt reiigionis uosine
fuudamenla el bases quibus posilis, :id omuia ejus si dubiies, ex ipsius verbis acci))c : i Nulla major
,
mysieria quanuiiultbei obscura , lirmissime cte- esi couiprobatio, quam gestarum ab eo, > Cbristo
,
denda nccessario iujjielliuju»' ac cogimur. &cilicet, i bdes rerum,quam viriutum noviias, quam
E\ eis vero qUnCdam seh^git Arn(d)i<iS , illaque omnia victa decreta, dissolui:ujue fatalia, quai po-
du\ii ex Cbrisii discipulorumque ejus miraculis, ex C P"'* gentesque suo geri sub lumine, nullo dissen-
cruuelissimis niariyi tim su)ip!iciis, ad acerbissimam tiente videre, quui nec ij>si audent falîtatis arguere,
iisque moriem constaulissime loieiaiis , atque ex quoruiu aniiquas, seu patrias legesvaniiaiisesse ple-
cbrisiianaj doctriuie per uuiverûm lerrarum orbem nissimas, aique inanissiiiKe superstitionis oslendit *
celcrrima projiagalione. At i»u'C, qiiibus tamon aiia {Arnob.^ Ub. i, p. 24 ci setjq.). Vides sane quomodo
adjuiigcre poterat, ad religitmis nosirai veritatem ilie rectissimc cor.cludat publicis Christi miraculis,
niauiiesiissime denioiistrandam salis su)»erque sibi qiiai gentiles falsiialis arguere numijuam potuerunt,
suflicere baud immerilo ariiilralus esl. non cbrisiiana; laulum religionis adseri veritatem,
Primun» aulem aperie decbirai, se ad ea relrac- sed clbnicae eiiam falsiiatem evidentissirae probari.
tanda uun ideo mcutem apiuilisse, quod cbristiauam Taiiti vero ponderis est hoc argumenium, ut eo
religionem liac sua opera aui defeusioue indigere penitus convicti gentiies quam plurimi, relictis pa-
crediderit [Arnab.y lib. iii, /). 100). Persuasum siqui- Iriis suj)ersiitionibus, el impio deorum suorum cullu
dem Iiabebai boc ariûmenium ab eximiis exceilen- rejecto, noujen cbristiaua; religioni sjionte dedeiiiit
tibusque viris, puia .lustino marlyre, Atbouagora, f Virlutes, r eteuim, « sub oculis posilic, • veiba
Tbeooliilo AuiiocliLiio, Taiiano, Clemenie Alexau- adbuc sunt Aruobii < ei inaudita illa vis rerum, vel
driiio, dc quibiis nos iu stiperioribus Apparatns uo- D Q"*' «'^
^Pô ^»^b'»t palam, vel ab ejus praeconibus
slri libiis, aque etiam a Teriuiiiauo, Ori|i[eue, aiiis- celebrabalur in orbe toto, ea subdidil appetitiouum
que j)luribus abuude traciainm ; atque doclis lot flamn)as, et ad uuius credulilalis adseusum meute
laiito-ruuique vir.rum si-ripiis ac lucubraiionibus una coucurrere genies el populos fecit, et moribus
cbristian:uu religionem a talsis etlmicorum crimina- dissiuiiilimas naiiones » [Arnob.^ lib. ii, p. 50). Quis
lionibus jdeuissime viiidicaiam. Quin iuiino pro auiem inde non perspicial iiiaudita b:>cieuus Cbristi
certo semper babiu^rat iilam ullo siue vindlce et de- discipulorumque ejus miracula tanti ad probaudam
feiisore lirmam et incoucussam se ips:i slare, i>ec fidei christian:e veriiaiem luisse roboris, taiil^qu»
ullis umquam quoruiniibct adversariorum suonim eriicaciialis , ut innumeros homines, loto tcrrarum
viribus, artibus, dolis, macbiuis posse labelaclari orbe dispersos, huicque chrisiianse religioui auiea
ut couvelii : < Suis (euiui) iila, inijuii, couienia est prorsus oppositos, ad eam lubeniissime suscipien
viribus, et veritai.s propri^fi fundaminibus nitiiur ; dau) adduxeiiiil ?
nec sjfoliaiur vi sua, ctii*msi uullum babeai vindi- Quse auiera ftierint illa ilhristi miracula, breviier
cem ; immo si liuguaj omnes conira iacjant, conira* Arnobius recensel (tb.., p. ^20). Qwo&libet; mquit,
,
407 DISSERTATIO PR^\'1\ m

surdos, siit mutos, aut quovis inorbo, febre, fame, A Christo, evanuisse. Videraiu, inquam, fidentein diis
coiciiau^ clai! jicaiione, iiydropisi, iepra, prolluvio falsis, et ab eisd^m meluentihus prodilum, poiiderft
sangiinis, paralysi, aliistiue a-griludir.ibus laboran- praecipitaium suo, cruribus jacui^se pra*fraclis : post
les sanavit , maris venturumque sedavii procellas, deiude perlaiuin Bruudam , cnicianbus el pudore
illiiis nndas îcco calcavit iiede, secreias cognovit defessnm, ex allissimi cuinunis se rursiun prajcipi-
houiinum cogiaiiones, aiios alqueetiara senieiipsuin lasse fasiigio. > Scimus quidem hoc miraculuin ab
a .liorTo revocavit :id viiam; post resurrecliOMem sc alicuibus aul vocari in dubium, aul penitus negari.
vi.Jfcndunt pra^buit , et cum discipulis Ci)nversains Etenim iiaec hisioria ab pseudepigraphis, ut aiunl,
esi ; ucniquft tit aucioris nosiri veibisuiamur «Cu- : libris. hncest procuidubio, Coiisiiluiionilms aposio-
jus nomen ;««jdilum fugat noxios spiriius, imponit licis desmnptu (lib. vi , Consihut, apBitoUc» , c. 9,
silL'iiiiuiii valibus, aru.spices inconsuiios reddii, ar- y. 279), varie a variis scripioril)us narratur. Deindc
ro^t^vUiium «ungorum (rusirari efiicit aciiones, non vero Romai valde incerta fuit fama iliius miraculi,
horforo, ui dicitis, diviuiiaiis, sed m«joris iicenlia ac de illo Justinus marlyr, Irenseus, aliiqueantiquis-
poiesiatis > (/t/rt., p. 27). guis auiem iioa videat simi scriptores peuiiussiluerunt.
r-AV.v. Yalidum sit hoc argumeninm, quo ille non so- Sed haeceadem hisioria a Cyrilio Hierosolymitaao
lum veritulem chii>iiana) religitsnis, sed supremam B his describiiur verbis : < Pelrus et Pauius, Ecclesia-
quoqiie Chrisli, ut infra osiendemus {infr., cap. 6, Deum oslenUmiem, lalem-

pra.'fecii,Siinonem sese
ari. i), diviiiitatem planedemonsiral? que existimalum, conlesiim niorte aflTeceruut. Nam
GrgeL adhuc, lamque constamer, quam vere ad- cum Simon iii aerem da>moniorunT vehiculo ferreiur.
several Chrislum discipuils suis, eisi egenis, infir- genibiis provoluii servi Dei conienlionis lelum
rnis, cl imr.critis dedisse eadein prorsus miracuia precum inierventu in magnum ejaculaii sunl, et in
iacieud! poteslatem ;
qua quidem non iu Judica ian> lerram eum dejecerunt e subiimi aere deum ii-
tum, scd in nniversi^ lolius orbis ternc parlibus inlum habiium ^n lerram dejecerunt ad inferos de-
nnmcra fecei unt, quibus iufinili pene bomines ad primendum > {CyritL^ Catech. 6, p, 54). Liileris
proiiJendam chrlstianaiu ndem suiil adducii : < Enn- quoque conîguaverunt hoc factum , sed muUo
lueiaii enim possnnt, > inquii ille, « aique in usuin breviiis, Ambrosius , Augusiinus , Isidorus Pelu-
compuiaiionis veitii e , ea qme in India gesia sunt, sioia, Tlieodoretus ei Maximns Tauriuensis {Am*
apud Ser.«3, Persas et Medos, in Arabia, iEgyjito, in bro£.^ iib. IV liexam.y cap. 8, § 33, pag. 78;
Asi:», Syria. apua Gaiaias , Parihos , Phrygas, in Augnsi.^ l. de Hceres., p. 6; hidor.y l. i, ep. xiii
Acli.jia, M 'ceuonia, Epiro, in iusuiis et provinciis p. 4; Tlteodor.f l. i, llcerei. fabuL, c. i , p. 198;

omitibus, quas sol oriens alque occidens lustrai, Q A/«a;im., honi. o, in natul. SS. Petri ei Puuii).
•pram denique apud doininam Romam, in qua, cum Quis auiem dubiiandi hicus esse poiest, quin \u
liomiues sint Numre r.gis ariibusaique aniiquis su- aiiique antiquai ac variai ceiaiis scriptores pei-
pcrstiiionibus occupali, non disluleruni tamen res suasum liabueiiiit verum esse hanc hisioriam ? At
pnirias liuquere, et veriiali coaiescere chrislianae ? > tameisi in ea aliquid faisi, vel si periinacius veiis,
[Arnob., iib. H, p. oO). nihil prorsus veri es.set ; nou indc tamen arnohiani
Nihi! ergo insana (luorumdam gentilium

lemeri- argumenii vis aut robur ullo plane inodo minuere-
fuissc garrie- tur. Christianae siquidem religionis verilas non hoc
late absurdius, qui hsec miracula falsa
bant. Fieri enim r.on poiuii, ui lot genies, lam di- quidem solo miraculo ab illo probatur, sed exaliis
versuj nationes a se invicem remoiissimrp, oc Ro- plane innumeris, qux a Christo Domino ejusque di-
luaui ipsi, sr.nima rerum poiili, ad falsa secialorum scipuiis lacta fuisse nemo, uti diximus, nisi invicu*
Cliristi iniiacula pro v«ris :.gnoscenda conspirave- prorsus obsiinalione obcecaius polerat infifiiari. Ai
riut. Quid eliam, quod innumeri illi ex lot geniiims ex iisomnibiis auctor nosterianla certiludiue quauu
homines tam Iiardi, hebetes, ei sioiidi dici non pos- evidenlia concludit veram essfe solam chrislianaiu
suni , ui qiia^ non videraut miracula, se vidisse non religionem.
solum (iiigcrent, sed iuaudita hactenus ficiione iues- J) articulus ii.

*ali, repudi.ais pairuni ac popularium snorum qui-
Qiiomodo Arnobius argumenla diluat qiiibus geutiies ,
buscum feiiciier vivere poierant, superslitionibus, ouiUia Ctirisli discipulorumque ejus miracula iiilinnarc
lenlabaul
insiiiulam a Clirisio severam vivendi raliouem, non
sine certo capitis piTiculo amplexarentur {Ibid.). Nihii est lam certum et evidens, quod homlnes
(.'.ertuin igilur {ixiimque esse debel illos miraculis ingeniosi, a reclo veriiaiisiramite aberranles,auidu-
dumtaxai aperiissimis, et luce ipsa clarioribus, pra)- bium facere, aut obscurare,aut negare malignis arii-
buissc adsensum. bus non nioiiantur.Non mirum itaque si quidam post
porro Romae quam propler summum Christi, discipulorumque cjus niorlem, illorum mi-
Ariiobius
domiiium vocat, menlioue facia, il- racula,tameisi coram iuliniiis propemodumeihnicis,
siMim iuiperiuni
lud propoiiii niiraculuin, quo Peiriis aposlolus de ei in eorum giatiam ediia,inlirmareac negare tenta-
veriut. Verumiamen ethnici primo Ecclesiai nosirae
•
proslrato Simone inago triumphasse perhibebalur
< Viderant, > ix\i{ll)id.}, < currum Simouis magi, et nasceniis lempore tot taniaque miracula, lam ceriis,
quadrigas igneas ^Peifi ore dtlftatas et nominato ,

quaminnumerisconfirmaiaiesiibus,fal5itaiisarguere.
,,
409 IN aRNOBIUM, CAP. iH. 4^0

uii aii Avnobius, nuinquam ausi suu< {Arnob.^ l. i, A Tanio horumce arguaientorum pontlere oppressi
p. 55, ei seqq.). goiiiiles eo landeni iusaniai el inipudeniiai devene-
Post Iiiec uuiem, autiaciores lacli, objicicbanl hrec ranl, ut liaic miracula a Christ..» magicis artibu^ ac
ipsa iniracula ab evangelislis, aliisquc aucitiribus prastigiis lacla luisse nobis <>bjicere noii tiiiiuerinl -.
scripla fuisse aiendaciier, aiii in iininenHuni exagge- 4 Mayus luit , } eoruin verba sujii ab Arnobio me-
rala. Quin immo plura, inquli Arnobius, el Cbrisli, moiaia , > ciaudesiiiiis yriilms omnia ilia perlecit,
ei discipulorum ejus miraciila ab iis stint oniissa, yEiiVptiorum ex adyiis Angelonim poienitum no-
ncc onuiia liiieris mantlari poinerunt. Si quift vero miiKi, el reniotas Inraius esl disciplinas » {Arnob.,
aliis in scriplis, id esi, proculdubio in pseudoevan- l. 1, ;;. :25). Sed liafc veius genlirmm criminaiio, sae-
geliis posleritMti commendaia legnntur, Ikwc d:rmo- pms lepeiila, semper confulata esi. Quis enim igno-
niiin aut itominum iliis simiiium. malevoleiiiia ei ral illnd Ciiristo a Judxis objeciiim, quod Beelzebub
fraudihus addita, interpolata, mulaia delruncaiaque nomine dujitionia ejiceret. Quam quidem calumniam
fuerunt, ui, si lieri possei, tam mirabilium gesto- eibi Christus dominus abunde conluiassel , eam la-
rum elevareni aucloriiaiem. Quid vero, quod genli- nien eibnici poslea conira ejus discipulos iinmanl
les nihil conira sacrorum scriplorum nosirorum U- prorsus ei inioieranda lemeniaie reiVicare nou du-
dem ulio modo objiciebani, quod adversus iiiorum B biiaveruni. N.sm ut alios bene mulios pr;fitereamus,
scriptores pari immo potiori jure objici non posset? Celsns, te>ie Origeue, c Servaiorem accusat, quasi
Pra'lerea, veridici auctores nosiri lanio anirni can- magicis ariiLms miracula iecerii » {Ongen,^ L i, coni,
dore, taniisque veriiaiis lumiuibus miracula Cbristi Cels., p. 7). Garriebat siquidein, ut idem Origenes
descripsere ul nuilus nec Judseus, nec geutilis, quam posiea tesiificaiur, i cum clam educatur, et ia iEgy-
lumlibet chrisiianorum inimicus , iis quando facta pio mercede lamuiaium, periium ejus genlis ariium
sunt, refragari ausus fuerit. inde reversum , quibus ireius, pro Ueo se haberi
At scripla nosira, inquieoant eihnici, libris chri- passus sii > îbid.y p. 50). Dehinc fiugit impius vir
Slianoruni longe antiquiora sunt, ac proinde lide di- se credere revera facia fuisse a Chrislo, qu;£ dice-
gtiiora. Quasi vero, respoudel Arnobius, omnes ex banlur, miracula, sed haec communia lacilTrpof ri.
lurpissimis falsissimisque deorum fabulis non agno- iV/a twv ôyiTfiiv, wj T^7rc(T%voup.£vwv 0Kvy.v.<7iiixspv.,
scautearum anliquilaiem absurdissimorum errorum -/«t Trpoj t« utto rwv /jtaSovTwv vito Ar/vTrnwv «rtTs o
fcecundissimam fuisse mairem et originem. Deinde Xou^svc. «v /xso-ats- a-ôpuig. Cum pntsilgiatorum ope-
vero, cum recentlorum actorum faciiius quam anti- ribus. qui iuirahili(;ra poilicenlur, ei cuiu circula-
quiorum, falsit.-^s deprehendatur, taiiiaj profecto te- toruin faclis in medio foro pruestitis, qui ab iEgypliis
meritaiis scriplores nostri esse non polueruul, ut C ca didiceruni {Ibid.s p. 53).
rcceiiiia miracula, et hactenns intiudita, tam(|uam Sed impudeuussimaai calumniam taui facile Arno-
verissima pradicarenl ,
quorum lalsilaiem eo citius bius, quam Origeiies, diiuit peiiilusque di.^sulvit.
genliles cognovissent, quo magis non solum nova, Priinum enim iile respondel nuilum magum aliquid
insuetaque erani, sed iis etiam falsa iliorum religio umquam vel millesiuia parte fecisse, quod Chrisli
lumiiuis everlebalur Tunc tamen ea acla, aut scri- miraculis cousiiuiie sit. Clirislus enimvero sine ulla,
pla ciim primum viderunt, quanlavis admiraiione inquit aucior nosier {Arnob.y lih. i, pag. 2o), vi car-
obslupelacti, nihil conira, nisi forie amenies qui- miuuiii, aul herbaruiu et graminum succis, sine ulla
dam muiire ausi sunt. sacrorum libaminum ac tcmporum observaiionc,
Urgebani adhuc ethnici scripta chrislianorum ab siiie uilis plaue ariibus, qiioe nuiuquam non a Magis
indociis et imperiiis hominibus profecia soloecis- adliib baniur, sed soia nouiinis sui potestaie et in-
niis scaiere, ac viiiosa locutiune foedari [Idem, p. 5i v<icalione, vel levi tactu miracula edidit. Eadem
et seqq.). Non lacile igitur fidem iis habendam. Quid quoque resptmsione Origeues slupeudam Celî auda-
ergo, ait Arnobius? numquid veritas quolibei ser- ciam compriniil frangiique : < Licet hoc aigumen-
moite, eiiam niagis barbaro, euuntiari non poiest ? tum , » inijuiebat ille (Origf., lib. i. contr. Cels.
Contra certe eo^magis fides .scriploribus nostris tri- D P^g- 7 )» « de modo, quo Jesus b«c fecerit, insolu-
buenda esi, quo magis ii sermone simplici, et abs- bile videaiur; constat tauien christianos nuila exer-
que ullo verborum fuco el lenocinio iocuti sunhNuI- cere incauiamenia , Jesu dumiaxat nomine conien-
lum quippe oraiionis ornameniuni, nuilum ariHi- los, et dictis aliis ,
quibus secuudum sacraui Scri-
cium veriias desiderat {Ibid.^ p. 55). Deuique ser- piuiaiu fides adhibealur. s A"vTi/py? §g xav oozvj avs-
mouis ornameuta , suspicanies, uii ait Arnobius, «rf- ^syxTov elvat t6 rspiTov 'ivjo-oO, ttws TauTa eTroirjc-r,
juvant : id est. eorum, qui de aliqua re dubitaut, cc<fig oTi ÔiCTtavo/. oO§S]7.ea u.ZAirn iTrwowv y^ôrJj.ajvot
augeni ct dubiialionens, et suspicionem. Timendi ivvvyûvovcri.

enim tunc locus est, ne veritas his ornameniis, at- Deinde vero tauia Chrisius miracula patrando,
que oraiionis leporibus obrula peniius, aut repulsa ail Arnubius, nihil hominibus ulsi felix el raustum
sii, el in ejus locum fnlsiuts subsiiiuaiur. Piura au- uiile prorsus el salmare coiUuiil. Conlra vero Magi
lem his, quic dicla sunl, ci adliuc dieeulur plaue si- iissuis, qu:e pulahanlur, uiiraculis nibii iiisi illi-
milia Laciaulius tradijii, uii suo loco videbimus cilum , infelix, noxium ,
perniciosum , hbminibusqije
{Dissert. 5, h^ ^ amnt., c. 9, art. 3). el beiiuis exiliale prjesiiierunl. Si quid auieni uliii
, ,
iaii» viderentui alierre ,• lioc nuii accidit iiioruni, \ -^/oyj roTo^toi; xtvoji^&if eauroOf ^TaoaêS/.v/yisvat (st(7(/.
sed alioruu», id est, (iaitnoiiuni , a se invoeaioiiii» '/ovTai-} o/o>7zaAt5f.v u^yzic.g aTayoosvojc-ay. Ouorf «?'
liOlesluie : ijuis |j;ic iieacial, > Arisoiiii vejba Siim . juurauuiu ipsi tûotfHe prîUiyla, quomuUo fjrubabile eU
I aut niorliieniH i.iriiullere, «jiiibus Jiljuerii, lalieiu, rnugus se exposuiase tol peticuiis^ qui docirinam in-
I
aul faoiiliariuni uisnunjêro ch;iriiaies, a«l in duxeruni , maijicam ailein peniius deieslanlem. Posl
fuiilcuiis eijuos deliiliuiro, inciiare , lardiiie, aul li:ec, eoiieui ruisu.sinodo Ceibuni,ea(lcin lepcieuiciu,
iixoi'ii)us et iibertc; alienii, sive illi innres sini, sivi^ reiellit , loiiini.jiie buam di.-puiati-jueui liunc coi-
liMuiljtsi.generis , inconcessi anioris flamnias , el lu- cludii in inoUuni : Qais sunw meniis conferat eum
rJales iinmiiiere cupiditaJes r anl si niile aliqiiid Chrisluin , c?<//i prtfÂ/j^/ti/t/r.T»/» proposnu ^ ac non pc-
\ideanlur audere , non propria vi posse , sed eornin lius credat juxia oracuia Demu esse conspeclum i>i hu-
qnos iuvocaiil polesiate » {Arnob.. lib. i, pag.^ô). nmno corpore^ ul in voinruni ênus exercerel beneji^
Ei b.ec quideiu inirum priilecio in niodiim his centium. ilai,- ej/.o-^w? v-j tj? aOrov 'r/j T-fjOCfj.picn twv
adhuc fconririnaiilurOrjgeni.s adver.>usCe;suni vorhi.s:
Ta t/.gv TJ^v icvtf/^fjictroyj , zat t&jv ',Tô(7::oiovy.sv'-;v Trt-TTsOoi , £v ivOpwTrivw G-yvivTO. cwfxart. fiTr' sueoyztjix.
orj6<.iictg, wj h-.udrixojy ir,o-ci/, c-v27,54c, y.v.l TioKTa /.iyi-

rryj yhojg riy.L'^. {Ibid.^ pag. ol.j
:<x.t zvjui -.^-'vovQ , ev Tracvj «:TaT>j aotztaj- Torj' i.rrjriî Plura sane ejijiegia , el ieclu digna lioc ipsiun in
R argunieniuni dispuLit Eu.êhius scd qui:i toiigius
•zgvctj fco-y/ôvTa. ca os toO X/i-ierToO xat twv i:;.a6r/7o;v :
-xCtgC xy/iTToy ec/jv, oO>. a,-:aT/-v. a//c: 7WT/iitav -i-vx&jv. essei ea hic (ie^cribere , au ejns (e iniuimus iihrum,
d? 7*0 Tov xjOctTTovK "stov, v.vl g-j7T£).>ovtc^. Ta T.o-

Qi'*^"» quidfm si adire ei pe» vt>lmare le non la-deat,
v-«xiajr ocouUv.t ir.l -l D.c/.-roy, s^/dyoi? ^'^.^tv arro h'gisse minime poenitehil (Euseb., lib. iii, Demonst.
y.ivuzY}g.ybc(j^v.t\ Aniichrisiorum , ei ad simiiiludiuem Evang. , cap. a ei C; /â^. 105, et seq.^ el pag. lOU,
.^^û discipuloium virlnicui suam e^cercere cononiiuni ^^ î''l'h }

nnruLula prodigiaque appeiiantur menuaciu. omni de-
homines
aRTICDLUS 111.
lepiione iniusiHiiey aa peraendos e\ficacia
Miracvlorum auiemChrisii ejus^jue discipulorum jruc- Quain ahsurde Eliinici objicerent eadem aulsimiliaa iliU
ius erui , non dîeinio , sea .sulus animannn. Quis suis, atiue a Chnsto iacia fuisse uiiracuia.
eidni probabiliier dicerel emendaiioneni vUce ^

ijuoii-
dianosqne a vlliis ad viriuieni prof cins^ nasci e de- Periitiaciureseiiinici ad eKirema redacti, nec ce-
cepiionibas? {Orig., Ub. ii, ?/tt^. 00). Longlus loret ;iere umqnam volenies , insiahaiu eaueni a diis .>uis,
totum hunc Origenis iocum diiscriheTe : std euin si 'juu; a Chrislo edila miracula. Ciiuni enim ex ei&
iniegrum legere vuiucrisT iecliouls te proculduhio disptKaineni Aritohlus sic inducii : ( Fruslr.i tantnm
non pigebii.
^* adroga» Chrisio, cum s«pe alios sciamus deos ei la-
r,-, .• ,-, . ,^. :.. , .!„ .,.»,„;» -v.-M.i:...- horaiuihiis plsirimi.-^ dedisse meiiicinas, cl muitorum
lerlio Chnstus toi inir;tci]la, pergit Anjoluuj> *^
^ '
j , .., ^-. ^ „ .•,... X ..,

.oi Jiiorbos , v.ileludinesque cura^se. iiAruob.. lib. i,
{Arnob,, lib. i, pag. "21), non vana uiique osteula- ' » \ - >
^''^- ^^^)" ^'^^^^^ ^^^''1*'^' inqu.ehant, iiiuU chnsiia-

tione .didit, operum nenignitale duro.s atuue
sed nt '
i.'>'u"i aiijun.enlum esi pondons, aul si quid virium

incredulos homines .id veram Uei cogniiionem et
!.;»he>l, co quoque veram esse noslram religionem
cullum addmêret : mngi vci-o, ul ah h:!C cogniiione
oonUcielui*. Dii enim iioslri non miiior.i (piam (Jiri-
ei cultu aversos , ad nefariam falsoruin deor.mi ve-
Hn^ miracuia ediderunl.
iier:.tionem inducerent, aul ii.ducios cogerenl in ea
Sed h:cc Etlinlcoriim reprehensior.b Arnohionostro
semper perseverare. Denique lantum :d)esl , utChri-
ficiliiiiie everlitur [Infr., cap. 18; arf. i, cl seqq.).
slus aliuuid uila arle magica fecerit (//?if/.) (juin ;
Esiu inim, inquit ille, <piod posiea iitrum verumîl

potius iiiani onmem sic coniJtninavei it , ut Arnobius,
e\am>[iai>iiur, qu:t;dam dii iniiaruia leceiini : n(»nne
sit uti jam vidimus, inter iniracula ejus ^compuiet
dicmonum vaium, harus- cerloceriiuse^nullum ah ullo gontilium deo, quein*
antiquaia ah illo cuncia ,
picum, et magurnm artilicia.

admodum a Chrislo domino, sine ullo niedicamine,
^. . ,. .
aui iilla , uii supra oixiiuus, externa alia re adhihita,
Neuue al)simiii plane inodo Ongiues Cclso res- n
^ .,,. •
.
nonune, aui levissimo

noiidet
'
'
:
,
Ev&i
'
dc
^. ,
ov/.
-^,
oto
«
orrwj
,.
c/.v u.&.^jo;
. ,
r,ywi.7rj.ro
.
...
scu soio
luisse inir:iCiilum
iliius
,
f
laciu euiium
^.'oaât /oyov TritOovTa ( ravTa ,i rroaTTc'.v, oi; kdzo-j

Pra.'terea eiiam>i hominem aliquem quihiisdam
y.pi-jo-jzog gV.affTOv ZT.t t:v.<si TOtV rrzzpv.yiJihote;. v.'u oj-z'j^
lemediis aut exiernis rehiis ab aliquo gentiliuni deo

o/aTtQivTa tov;- lavToC u-rjhrrzv.q, ol; i\\j.iuz '/c.(tiy.ahv.i
saniitnm esse prohaveris, quot , Deu.* hone! ostendi
otaxojotj T^? eavToO Stoai7-/.a/tai. Ego vero non inccl'
qHomodo magus poluissel dare operam^ ut pcr- pos<uiil millia hominiim, qui posl(|uani in lemplis
ligo
modvrari., /Esculapium aliosque deos s.Tpius repetiiis , ac con-

sucdr-t unumquemqu.', ita snas nctiones
reddiiarus esset rationem Deo juduî: aique tinuls precious invocarunt; nullum tamen raorbo suo
ac si ilu
invencre remedium, sed aul^pejus se hahuerunt,

discipulos suos insliluerey quibus erai usurus minislris
suce doctrime Orig. , lib i. contr, Cels. pag ."0} aut nioiiui suiii, nec umquim ullus es isiis ulilus
( ,
doi opcra a morte ad vilam revocaliis est Arnob.

Tum poslijuam vera niirarnl;! ab ejus di-cipulis ( ,
faciilata fiusse prohavil , h ec co'iliiiuo suhji-eit : itb.h p(i(h 20.)? •
\\r oi<6'j:V'.li.^ Z'?/'yj^ . irjji iyii TîhvriO-rf/rcit rr, _-/'/• Simili eiiaiu m-jdo Cyrilius Aicx.:\ndrinus, Jaliano
: , ,,
413 iiN AHNOBIUM, CAP. I|L 4i4
imperatori respondel. Objiciebat euim celeberrimus A verum Deum, et religionis suoe veriiaien^ invicUs-
ille Apostata nibll Chrisium raemoratu digiium cgisse; sime comprobavit.

nisi in Uethsaid^ pagis cecos , claudosque curasse £1 cerlc neque Jupiler uUi umquam morialiuni
et adjurasse d^monio correpios , pro magno aliquo seu Curioni , seu maximo, seu Flamini
poiilifici
facinore habealur. Cyrillus vero hanc insulsajn ca- Diali ; neque ullus magus, sive Armenius, sivePam-
vilhaionem sic relellit. Negat primo lam pauca mi- philus, sive Zoroas^res lania, ui Chrisius discipulis
racula facia fuisse a Chrisio , atque mulio i>lura , el suis miracula patrandi, immo nec minimum mor-
admiralione longe digniora ediia demonstrat. Poeta- bum depeUendi , iacuiiaiem umquam largitus est
rum deinde priiicipis teslimonio plane convinciC {nid.),
ijullum umquam nioriuum hominem, neque a Jove, ARTICULUS IV,
neque abuilo alio Ethnicorum deo ad vilam fuisse

Quoniocio ex lola hac disputaiione everiantur insuls» So-
excilaium : {CyriU. Alexand,, lib, vi, conir, Juli,, cianoruin, et aiheoruin advfTsiii» CUrisli, etdiscipulorum
w outos^, vTrarov Ata, ejus ndracula argunieulaiioiics.
pag, 493, et seqq) Katroj tov «tov,
xv.i crOv ctUTw Bi Touf aAXovj, ouj h) z«t Qsqv^ eivui 9/35 Qwibus argumentis adseriam ab Ai nobio vidimus
«SuvaToiivTaff £-j/5«(7op.eV T&iv Tou 6«vaT0u jSp6;<wv TOUJ- miraculorum a Chrisio ejusque discipulis edilorum
«AovTaf a/JTTao-at, zat Trpof ys TouTovjâs- eyi.T:eool 'ksyrov jj^
veriialem, iisdem certe recenliornm quorumdam so-
TTOtvjTwv uptcrroiiv. cinianorum, et aliorum, qui chrisiianiaudire volunt,
opiniones, sive poiius opinionum porlenta fundiius
AXa' n«ow Oavatov {i(v 6|4.oiiov, ou$^ fitointp
K«t «ptXw dvSpi Suvavta', dXaXxttxtv, ositOTS, xtv d'^ everlunlnr. Nam hi ipsismet eihnicis deleriore^ uno
Molp' 6X0:^ ««OiXrjfft tavAiYw; Oavixoto.
eodemque calami duclu omnia sive a Christo do-
Quaniqmm tuum illum supremum Jovem , aliosque rnino, sivea quolihet alio ediia miracuia convellere
cum ipso, quos lu deosesse cojUendis, infirmiores in- niiunlur, dum nulla a Deo qnideni ipso iieri posse
veniemuSy quam ut mortis laqueis impticitos eripere impudenlissime adfirmanl. Naturai siijuidem leges
queant , qua in re nos confirmat poetarum princeps uti iUi garriunl, illiusque ordo, quê ipsamet sunt
his verbis Dei decreta, nequeuni ullo umquam modo pcrtur-
Verum enioivero mortem omnibus communem neque , bari. Quanmbrem omnia Oei decreia non minus,
[dii ipsi
Etiam ab amato viro possuot arcere quaudocunique quam iile ipse Deus, immntubilia esse conclndnnt.
,
[tandem Miracuiis ergo, inqninnt, aut aliis prodigiis, si quoe

Fatum perniciosum corripueril asperae morlis.
aliquaudo lieri pomisseni, divina natura, muiioqne
Sed hxc fusius prosequitnr Origenes, quem adire magis christiaujR religionis veritas desiruilur poiins
cnilibet facie esi {Orig., contr. Cels., p 94, et quain adseriiur ei stabilitnr.
l. 1,
q
seqq. ; Arnoh.., l. 1, ;;. 29). Sed quls impiorum illorum hominum demenlissi-
Neqne sibi porro Arnobius opponi sinii deos non mam temeritatem lerre polosi? Certocerlius dcmon-
nialis hominibus, sed bonis tnlisse auxilium. Nam stravimus plurima a Chrislo ipsiusque discipulis facia
Christus, qui mortuis viiam reddidit, oinnibus el fnisse miracnla, qu« natur:e ordinem illius')ue vires
honis et malls, quod divinse est poiestalis, ullo abs- longe superant, et hi mira impndeniia ipsimcl Deo ea
que discrimine opiiulains esl. Quid vero, qnod qui faciendi adimnnt poiesuiiein ? Nonne ab actu ad posse,
legris ob merita opem a diis ferri dicii, is in dubio ul scholnstici loqunntur, valet consequeniia? Nonne
relinquit uirum ille, cui subvenitur, fortuito sanatus prinsSociniani prob:ire debebant nuHauinquam facta
non fuerit, el alius non sublevetur, quia morbus non fuisse miracula quam divinam negare ilia faciendi
,
poluit ulla deorum ope curari. potenliam? Sed quomodo i)iud infici;tri possunt, qnod
Verum Arnobius longe adhnc aerius et vehemen- £ihnici nullo unquam modo negarc, neqne etiam dis-
tius adversarios suos premit {Ibid., p. 30), urgetque simulare, nisi inloieranda prorsus ac impudentissima
Christum non modo piurima pairasse miracula, sed temeriiate potuerunt? Non minns siquidem cerla sunt
€adem omnino, sine ullo fuco aut auxilio exlerno, Christi discipulorumqne ejus niiracnla, quam conslat
suoque lantnm nomiiie faciendi piscaioribus, opifi- J) aidihcalas fuis^-e urbes Romam, Constanlinopolim
cibus., rusiicanis, aliisque, sicut antea dicebamus, Ninlven, eialias celeberrimas, quae postea destruclue
id genus hominibus, dedisse polesiaiem. Quaj aulem sunt.
illa fuerint, breviter recenset, et cum Christi mira- Deinde vero qnid nefarii iUi homines nalurai legi-
culis componit, alque inde concludit nihil quidquam bus, el ordine alind inlelligere possunt, nisi e^s qUcC
admirabile ab eo geslum, qnod illis faciendum non a principio aliijuo spiritali , ab omniqne materia di-
concesserit. Tum deinde sic argumenlaiur : e Tran- screio impositic sunl?Alqni illud principium ipseniet
scribere posse in hominem jus luun»; et qnod facere Deus esi omnipoiens, qni decretis, divina sua volnn-
solns possis, fragiiissimai rei donare, el participare tate factis, oinnia creavii, regit, adminisirat, mode-
faciendum, supra omnia sit;e est potesiaiis, conii- Mlnr. lila anlein Dei volunlas plane libera est, sui
nentisque sub sese es« rerum omniumcausas, el ra- seniper juris, nullique nlteri subjecia. Quaproj5ter sic-
lionum facullatunique natnras. i> Divina ergo po- utinatur.e leges et ordinem imposuit, iia liicc a se im-
iestaie, non magica virtute Christus discipulis mira- posila S'.!spendere, inierrumpere, ac mutare potesi.
cula, îis paria, edemli poiestatem iribuendo, el se Unde recie Arnobius de Clnisto ei de Deo dixit : i Sok
,
415 DISSERTATIO PRyEVlA 416
ipsoestclariuspalentloremilluinfmssenuamfalasuni, A njs essetaiiorum olio Ci paiientia iniemperanler ab-
cumeasolvitel vicit (juseporpeiuis nexibiis, el immo- uicniis. Nam ea ex di< lis satis confuiala , aique iis
bili nieranl necessilate devinciu {Arnob.^ lib. u, pag. quic in subseque;»ijbus disserlalioadbus noslris de ils-
28). Qmbus sane verbis sig>iiticat iios nesns lanidiu dem Cbrisii et discipulorum ejus miraculis dicenda
fuisse perpeluos, aique eara necessitalem tamdin sani, adbuc confulabunlur.

immobilem, quamdiu Deus el Chrlslus voiuii
fuisse CAPUT IV.
ipsique placuit.
Examinantur alia Arnobii arguinenta, qvibus chrisliance
Scimus quidem a qnibusdam ex iisomnium iuiquis-
religionis verilatem denwnstrat.
simis slulleouinino et insulse asseri Del nomine nibil
iiiteliigendum aliud, praeter maieriam, staiasque mo- IKTICULUS PKIIIUS.
lus illius ieges, quae a nemine prorsus mutari posse
Quomodo veritas cliristianse religionis ab Aruohio demon-
iinxeruui. Sed bi nobisedissereredeboijantquomodo strelur dirissimis, et hactenus inaudiiis pene innuraera-
vel a qno siaiutai suul ill;):- leges. Neque euim ulla biliurn eujuslibel sexus, aelails, el condilionis marlyrum
sup|>Uciis» ad exireniurn usque viiae spirilum pro Chrisli
r;»tione vel a se ipsis, vel fortuiiis maleri» mulaiioui-
coafessione constantissime lolcrciis.
bus, vel ueces-itate aliqua latas ullus nmquam dixe-
rit. Ergoabaliocoustiiulaesunt. At iileipseesiDeus, B Aiiud ad asserendam chrisiianae religionis verita-
qui illas pro arbitrio,uiidiximus, immuiare poiesl.Et tem argunieuium ducit Aruobius e\ suppliciis ,
quoe
vero eas ab eo immutaias fuisse inviciissime pro- pro illiusdcfensione innumeri marlyres cujusvis ton-
bant tot .' Hitaque Cbristi, a'que illius sectatorum mi- sexus ad extremum usquespiriium,
diiiotiis, xlalis, ei
racula, qiiae, uii vidiuius, gentilium ne quidem perti- et moriem crudelissimam constantissime perpessi
iiacissimi negare poluernnt. sunt. Quse vero, quaniaque, et quam horrenda aique
Sed reccniiores b:«Telici, nominc tenus cbrisliani, immauia fuerint b;fc snpplicia, ab Arnobio nosiro
ac qiiibuslibel eibnicis audaciores, iustani adhuc vul- discas velim. Sic autem iile Etiinicos paiam allo-
garem hauc de Christi miraculis opinionem inde or- quendo, ea exponil , ut nemo possit lidem ei dero-
laui, quod populi neque omues illorum circumsian- gare : « Yos ipsi, > inquii {Arnob.f lib. i, pag. 14, et
lins, neque veram eorum causam agnoscenies ea ,

lib. IV, png. lo8), « cum libido incesscril saeva, exni-
supra naturui ordineui facla esse crediderunl. Sed tis nos bonis, exierminatis patriis sedibus, irrogaiis
magna h:ec atque impudeutissima improborum homi- suppiicia cajiitalia, torquetis, dilaceratis, exuriiis, ct
num mendacia sunt. Nam iilorum omnium , quae in ad extremum uos feris et beliuarum laniatibus obje-
Scripluris sacris, et ab Arn()bio nostro referuntur. ciatis. } Yidesne quaniis cruciatibus , bouorum ex-
miraculorum singul« circumstantiae, nimirum ,
quu^ C spolinlione, exsilio, dislractione membrorum . igne,
a quo, quando, nbi, et quomodo facia sini. adeo gra- llammis, feraruui ac beiluarum ianiaiibus etbnlci
pbice et enucleaie exponuniur, ut niliil clarius evi- cbrisiianos ad ejuraudam suam religiouem €ogere
dentiusque desiderari possit. Aique ut plurima missa nequidqnam teniabaut. Quamobrem ille alio in iibro
faciamus, quorumnam, oro te, faclorum cifCumsUin- ubi eihnicDrum sacra exagilat, in eos sic invehilur :
li»^ planius ac dilucidius describunlur, quaai eorum € Ad iiLcccine sacra flammis, exiliis, coedibus, aiquc
miraculorum , quibus Cbristus Lazarum aliosque a reliquo genere suppliciorum compeiliii'», et crudeli-
morie ad vitam revocasse, ac quibus negatam a na- taiis meiu {Arnob.y lib. v, pay. 177)? > Intelligis sano
tura videudi poiestaiem fecisse narraiur? Ad baec his verbis , reliqno genere snppliciorum y
qunelibct
vero, noune Etbnici ac Judcei , capiiales Chrisli ac eiiam atrocissima, (]uoe iucredibllis elbuicorum , seu
iundaia^ ab co religionis inimici maxima, (â potuc- potius diemoiium, feriias et rabies ex«'ogitare poluit.
runt, diligentia pra-scrutati smit, an ulla vel miniina suppliciorum geuera comprebendi. Sed quid inler-
in Cbrisii discipulorumque ejus miraculis decsset cir~ preialione opus est, ubi ba;c apeno ab illo expiican-
cumsiaiitia, qua fraudis, aut faisi aliquid in eis redar- tur ; « Suuliis, > inîuii, < facere quid pervicacibus
guere possent? At qnamvis nulli oper.i' ei labori ad possumus? Quid iuientauiibus gladios. novasque ex-
id iuvestigandum pepercerini, nihil lameu (juod veris 1) oogiiantibus poeuas? t {Idem., lib. vi, pag. 197.) Eas
miraculis vel minimum deesset, deprebemiere um- baud dubie pceuas, quas nuiius quantumvis barbarus,
qnam valuerunt. Nrc miuus cbrisiianorum iniererai ac ferus, omnisque bumanilaiis experi ho.iio bacle-
indagare (mmes et siugulas horum miraculorum cir- nus cxcogitare et fingere poiueral.
cumsianiias, quibus ad rejiciendam palrum suorum, Neque raro quidem , sed sa*pissiu;e dirissimis
et profilendam, uli diximus, lousô duriorem cbrisiia- ejuscemodi crucialibus vexaios , necalosque fui-se
noruin religiouem addncii suut. Qua ergo frouie impii christiauos bis auclor nostcr iiaud ob>curis verbis
homiues post lot siecula audenl objicere uou perspe- '
significat : c Si tolidem nos modis, t(»tidenique sen-
clas nb iis ,
quorum
um(|uam magis inleressc
nihil tenliis, * alijue ipsimet Etbnici, < deoruiu vestrornm
poierat, illorum miraculorum circumsianlias aique , subrueremus lidem; nulli esset dubium quin ira et
iucreiiibili proisus creduliiate, iisuiimqiiam e\amiua- rabie coucilaii , igncs , fcras et gladios, alque alia
iis, cbrisiiana; religioni baud iiicerto viUe peri(ulo postularetis suppliciorum in nos genera, quibussUIui
suum prolinus dedisse nomen? Sed in refellendis lani soleiis vesiram nostri sanguinis appetilione proluere >
absurdis opiuionum rommentis dintiiismorari;,hom!- {Ideni., lib. iii, png. i'H\)

,,
An IN AUNOBIIjM, CAI>. IV. 418

Ex hoc atitern vel solo Aniobii Doslri lesiimoDio \ Dco, eorum lanios aniniorum fieii conversiones; ut
iacilc ct>lliges qu:»nly 1'uerit illius adbuc lcuipore cuiu caruilices, uuci, alii(|ue innuuieri cruciatus,
luariyruni uiuitiiudo. Quod (luidem ideo obiler no- quema.dmodiun dixiuius, impende.int crediluris, vc-
lamus, ul fjuam falsa sil de coruni paucitaic opiuio luti (]u:idam dulcediuc , aique omuium viriulum
omues iiiteliiganl. amore corrcpii, coguiius acciplani niiioiies, aiquo
Scd agcdum , attjue Arnobium noslrum adliuc au- uiundi omiiibus rebus praeponaul amiciiiasCbristi? >
diamus, dc cujusiibei couditiouis, aîalis ac sexus Tot, il!e iiit, (amque diversa exquisiiissimarum , ac
mariyribus di^sercnicm : f Ab domiuis , > ait ilic ferme incredibiiium poenarum geuera, ab infirmis
(Idem.f lib, ii, yag. 44 ei secjq.), < se servi crucialibus adeuque fragilis naiuruj viris et mulieribus lamdiu ,
afijci, quibus siaiueriut, maiuni, solvi conjuges nia- iantafiueanimiforlitudiue, divino sineauxilio tulcrari
Utuioniis, exbi£i edari a pareniibus liberi, quam fidem non poiuerunt.
rumpere chrisiiauam, et salularis miliiiic sacramenta Pricceplori suo adlmc sulfragalur proxinie laudalus
dcpouere. > Tauium auiem abest, ut tor lanlisque a nobis Lactaniius : < Nam cuui videai vulgus , > ail
cruciaiibus ellinici chrisiianorum lidem laberactave- ilie, I dilacerari bomines variis lormeniorum gcne-
rini; quin poiius illa aliiores semper, Aruobio tesle, ribus, et iiitcr faiigaios carnifices inviclam leuere
ogeiit radices, ac firmius slabiiiia, cum majori niar- B paiieuliam, existimaut id quod res esl, nec consen-
lyrum numero, magis scmper creveril. Quapropter sum lam muliorum, nec perseverauliam morieuiimn
iiunc ilie pergit in muduui : t Cum gcnera poBiiarum vanam esse, nec ipsam patienliam sinc Deo cruciatus
tania sini a vobis proposiia religionis hujus sequen- tanios posse suslsnere > (Laclam.y lib. v, cap* 13,
tibus leges, augeaiur res magis, et contra omnes nii- pag. 495}. Yides itaque quam diserle ille po^l Ar-
nas, atque iuterdicia rormidiuum animosius popuius nobium nostrum , ac ciialum a uobis alibi Minucium
obniiaiur, et ad creueudi sludium proliibilionis sli- Felicem [Dmeri. in Minuc.t cap. vi, crf. 5.), asse-
inuiis excilelur. » (Idem, pag.Al^.) veret inspiratam ab ipsomet Deo illam niirabiiem
iSeque esl prolecto, quod quis suspicetur id ab illo prursus marlyrum patienliam. Aiqui Deus liauc di-
tcniore et falso dicium, aui uimis exaggeraium. Non vinam suam opem, ct auxilium extraordioarium iis
minus eleuim iucuienier Teriullianus : < Nec quid- tanlum confcri qui vero ejus cultui, vericque reli-
,
quan:, > aii, < prolicit exquisilior quicque crudelitas gioui mancipaii sunl, non autem aliis, qui illum
vesira ; iliecebra esl magis secta». Piures crhcimur, spernunt, repelluni, el ei semper advcrsaniur. Alias
quoties meihnur a vobis : semen est sanguis chrisiia- euimvero ille sibi ipsi conlrarius cssei. Chrisliano-
norum Nec tanios inveniuni verba vestra disci- rum ergo, qui , Deo opiiulauie, toi taniaque, pro
pulos, quanlos cbristiani faclis docendo. llla ipsa C '«enda suaj religionis professione, tam consianier
obsiinatio,quaui exprobratis, magisira est. Quis enim passi suni, verus gralusijuc eral Deo cullus, ac vera
iion coniemplaiione ejus coucutilur ad requireudum eliam eorum, quemadmoduin falsa elhnicorum religio
quid intu^ in re sit?Quis non, ubi requisivii, accedit; esse debebat. .,
ubi accessil, pali exoptal {TeriuUian.^ Apologct., ikRTlCULUS u.

tap. 50 )? Nemo auteni id ipsi, paruni aitenia mente
Ouomodo Arnobius christiaiiae religionis veritaleui adhue
scnbenti , excidisse putet. Aiio siquidem in libro vimiicei ex illius dociriua , ab iiiuunieris honjiuibiis
eadem repetit : < Nec deiiciel haec secia, quam tunc deoruni cullui aUdicLis, per toluiu leriarum orbeia ce-
lcrrime subcepta.
niagis sedificari scias, cum ca^di videiur. Quisquc
eiiim lantam toieraniianrspectans, ut aliquoscrupulo Yeritatem chrisiianai religionis Arnobiiis terlio
percussus. el iiiquirere accenditur quid sit iu causa, argumeulo, ex ipsius docirina, ac prompiissima mi-
tit ubi cognoverii veriiaieiii, ei ipsestalini se(juiiur, j raque iliius pcr universas orbis lernc paries, propu-
{Idem., libr, ad ScapuL. cap. 5). SeU de bis fusius, gatiouepetiio, iucuienlissime dcmousiiai.Quaienini,
ubi de uiroque ilio Terluiliani iibio, dispuiabimus. ait ilie, esl ejus docirina ? Docet unum laniummodo
Eadem aigumeniatioue ei Leo Magiius, el alii uo- esse Deum, huucque summuui reruni oiiinium domi-
slri scriplores chrisiianae religiouis veritaieiu, uii 1) num ei priueipcm , altjuc idcirco nostri dumiaxat
nemo ncscit , evideuiissime demoustraruiit [ Leo causa oraudum cl auoraudum. Docet nihii ab co dc-
Magn.y&erm.i.deSS^Peir.el PauL). Al pi.c ca;ieris poscendum , nisi jusium , houeslum , et aadUa ejus
Laciantius, Aruobii nostri discipuius, eam conira dignum. Docel nihil tribuendum iniipiai hominum
Ethuicos ui'gei,ac quuidam eorumdeiu gemiiium ob- cupidiiaii et libidiui , sed ulrique semper obsisteu-
jecla, quibus illius vim cl robur iniirmare couab.indum; daudam iunocenii;c ac morum inicgritaii ulla
lur, diluit, ac quemadm 'dum suo ioco viUebimus, umquam siue iuiei'missi(Uie operam , noscjuc ab
penilns ?>\ihsQvi\i{Liiciant,, Lib. v, de InsL, cap, 15, omni labe .dclictorum oninium ampulalione purgan-
pag. 494, ei cap. 19, pag. 518.). dos : < iNihil sumus aliud christiaui, j Arnobii verba
Nunc itaque quam cooclusioucm inde elici it Auclor snni, ^ nisi magistro C&risto, summi i-egis ac priii-
noster, si lubet, expeiidiuius : « Nuiuquid, > iiuiuit clpls veneralores, nibii, si consideres, aliud luve-
{Arnob.j Lib. ii, pag. 45), < hajc fieri passini et ina- nies In ista religione versari. Huic lotius summa ac-
micr credilis? Foriuiiis incursibus aasumi has men- lioi.is , hic proposilus lermiilus diviuorum ofiicio-
tcs? itane isiud non divinum et sacrum est, aut sine ruin, hic liiiis. lluic omucs ex niorc pro&ierniinur
M DISSERTATIO Pli^VlA -iJO
hunc collalis preclbus adoiamus , ab hoc jusla ,

ei A pricditi oratores, grammailci, rhelores, consuUi ju-
hoiiesta , ei auditu ejus condigiia deposdmus. iNou ris, ac niedici; pbilosophique etiain secreta rimanies,
quod jpse desiderei supplices nos essc , aut auiel magisteria haec expelunt, sprelis quibus anle iide-
ei aul lot iiiiUium veiieraiionem Jiant B ( Arnob., lib. ii, pag^ 44. ).
substerui , {sive )
videre. Uiilitas hoec nostra esl, et coinniodi nosiri Sicpius vero ille repeiii totum mundum christianae
Nam quia proni ad culpas, et ad religionis sectaioribus sic fuisse repletum ( Idem.,
ralionem speclans.
sumus iuiirmiialis in- lib. i pag. 35; lib. ii paq. 50) nosque jain ani-
libidinis varios appeiitus vitio , , ;
geniiae, paiilur se semper noslris cogiiationibus niadveriimus varias regiones ad orientem occiden-
concipi;.ui dum illum oramus , et mereri ejus con- lemque solem positas, quae hanc religionem nosiram
lendimus munera accipiamus innoceniioe voiunia- profitebanlur, ab illo accurale et sedulo recenseri
,
lem , et ab onini nos labe deliciorum omnium am- ( Sup. Iioc cap., ari. 1. )*
pag. 14^M5.) At quomodo, qnseso, tot liomines, taulo locorum

puiatione purgemus. » ( Arnob.y lib. i,
praedicabant falsos esse omnes intervallo disjuncli , singulari Ingenio et doclrina

Denique ciiristiani
pra^.siantes snis opinionibus ac praejudiciis cbri^
gentilium deos, respuebant quosiibet iinpios iliorum ,
riius , superstiliosa- mysteria , sacrificia et fesia , ac stianae fidei e diameiro oppo&ilis lam perlinaciter
corruptos inores plane penitusque condemnabant. B addicti, illa brevissimo tempore deposuerint; et
Verum quanto clirisiiana religio , uii ille adhuc iianc quse nihil fere tunc in hoc mundo , nisi suppli-
ioquitur, verior , of/icioîor potentior jusiior eral, cia , ceriamque mortem secum irahebat sponte sua
^ j
lanio sane difficilius operosiusque erat hoc ipsum suoque judicio amplecterentur ? Nonne lioc maximo
geniilibus persundere. QuaniiC enim, amabo le, im- divinai providentia; miraculo veritas christianx reli-
perilis , indociis ac rudibus Chrisli discipulis niolis gionis non rainus certo , perspicue et eflicaciter,
et operae erat , eosdem gentiles avocare ab aniiquis- quam ulla huinaiii ingenii clariori argurneniatione
simo deorum , idolorunnjue culiu , et aliis supersti- demonstratur ?
tionibus ,
quas a tot siocuiis tanquain pias cum nu- CAPUT V.
iricis iacle suxerant ? Quanii laboris et difficultaiis
eral iuuumera hominum millia ad christianai reli- Etftnicorum adversut chriuianw religionis veritatem
gionis, quam novam et impiam credebant, adducere argumetUa examinanlur.
prufessioneni ? Quahla animi contentione opus erat, ARTICULUS PRIMUS

ut illos a niolli , delicalo et libidinoso vivendi ge-
ad aliud traducerent
Quam abtturde Elhnici objecerint christianam religionem,
nere, quod iiciium puiabanl ,
utpole quae nova erat, rejicieudam, servaudosque pairios
plane durum , ausierum , severum , natur;iiique ho- Q et avilos ritus, quos illi comniuiaveranl aul abrogave-
Quain denique ram in populi cbssibus , iu serv.iiis de eeelo , in obuun*

niinum appetilui peniius repugnans ?
tiaiionibus, coniiLiis, sv^nls ex arce, feciHliuus, clariga-
arduum et laboriosum , fructa victaquc ejusceniodi tione, acumiuibus auspicatis , legibus Aanariis , Gacils
Censoriis, et penelraiibus coliginis.
hominum pene incredibiii obstinatione, iliis animum
inducere, ut credereni vera esse de Chrisii summa Quamvis ad evertenda quae hactenus ad stabilien-
divinitate, humano ortu et interitu , aliaque, de quidam chrisliana; religionis veritatem reiulimus» ar-
bus infra ageinus, chrislianse fidei docuinenia ? gumenia nullum eihnici non raoverint lapidem, om-
Yerumtamen hi ipsi sectaiores Cbristi, quantum- nesque raacbinas adhibuerint ; nibil tamen fere
iibet rudes et ignari, quaninmvis humana ope desli- aliiid proferebant, nisi crambera, ulaiunt, repetitam,
luii , imo vero omnibus quibuslibel homlnibus ple- ac sxpius decantaiam semperque eversara reprehen-
beiis nobilibus, principibus, regibus, iinperatoribus, sionem. Claraabant etenini novara esse, et anle pau-
sucerdotibus , sacrisque pontificibus omni animi, ar- cos propemodum dies ortam cbristianorura relisio-
tis, roboris, furorisque, vi atque impelu sibi resisten- iiem; suam vero ab ultima aniiquitate sibl a paren-
tibus , iianc ipsam reiigiunein per universuin orbem tibus traditam non posse ab ipsis jure merito deseri
lerrarum, soia sua pnedicaiione, ac iniraeulorura et repudiuri : < Nobis, • inquii Arnobius, < objeciare
poienlia, bievissiino lemporis intervallo, dissemina- D consuestis novellara esse religioneiu nustram , et
runl. Ad eam antem non quasdam lanlum nuilieres, ante dies nalara propeinodum paucos, neque vos po-
aut ignaros adduxeruni hoinines, sed magnis etiam tuisse anii(|uam el patriam linquere, ei iu barbaros
ingeniis prneditos oratores ,
gramniaticos, rheiores, ritus peregniiosque Iraduci» {Arnob.t iib.Utpag. 90).
jurisconsultos, medicos , ac phiiosophos. At priesiai Nos vero in superiori dissertaiione ostendiraus, quo-
sane auclorem nosirum huec lo(|ueniem audire : modo hnec solita jam<]ue dudum obsolela argumenta-
i Nonne, » iiKjuit, « vel hsec saliein fidem vobis falio urgeatur ah eihnicis, et a Minucio refutetur
ciuni argumenla credendi, quod jam per oinnes ler- ( Dissert in Minuc. Felic, , cap» 44 , art. i ei ^. ).
rus, in tam brevi temporis spatio , imnieiisL nominis Sed quia varie a variis auctoribus everiitur quibus
liiijus sa-.ramenla difTusa sunt? Quod nuila jam na- rationibus ab Arnobio destruaiur, nuoc expioran-
tio esl lam barbari moris , et inansueiudiuein ne- duiu est.
sciens, qu« non ejus amore vcrsa, inoiiiveril aspe- lUanum itaque facit quantx futiiitaiis, summdeque
litatein suam, et in placidos sensus adsumpla tran- levitJtls plena sit hxc argumentatio. Oninium enim
quillitaie nii^raverii ? Quod lam maguis inijci»iis aniniis insllum et iiinaium est , ut booa maiis , et
m LN ARNOBIUM, CAP. V m
inuiilibns ulilia aiueponant, el commuroiu ( Arnob , A Inieriin sfi<|ur«niui- Arndbium : i ûmqnid scivn-
///•. 11, pu(}. yO ). Noii i|)sa igiiui muiatio , st-d inma- lis de cajiu , ;»it , aul tiios;js laciiis <.'bnm<liaiioiiibus
tionis caus:» expeudi Uebe/. AU|ui gciiiles negare iii;iiones? » Servare auiein est aliquid ex observaio
non poierani a reinolissiina boniintnn ajiaie racms a coilo nunciare •
obhumiare vero quid sii , disces ex
se lam in liumanis rebus, quain ia diviois immnla* ex his Doiiati in Tereniium verbis : i Qui malam
lioiies plurimas. Nani prioribus et antiquissimis sae- rein niinciat, obmnitiai ; (|ui bonam, annuiilial. Nain
culis, ait auclor nosler, bomines frugibus ac vesii- pioprie obountiare dicunlur augiires, qui aliquid
bus inveolis, aupie exco!»ilaia dommnn consirii- inali ominis , scujvuimjiie vidennl. Ergo obnuntio
Clion^, pristinos gbindium, arbuioruin, peilium^ casu- miilum imminens , qiiasi omen nunlio. Inde enim
larum» caveriMrum u>us reliqueniui. Ei ibi quidem eTvao/.o7ia hujusce verbi est > ( Donat. , Terenl.
ille ad Juvenalis, Lucrelii aliorumqoe poetarum A(/c//j/t., Af.'. 1, sc^n, 4 ). Ulroque verbo, ac saepius
videtur collineasse carmina ,
qn;e lacile in iUoruui primo , utitur Cicero , aique In primis ubi ad Alli-
libris quiiibet legere poierit { Juvenal. , suiir. 6, ouin ha^c scribii in verba : « Proscripsit se per om-
init, ; Lucrel. lib. \ , vers. 957 ei seqq. ^ et 957 ei nes diescomiiiales de coelo servaturum H:i^c (a-
seqq. ).' At nemo umquam dixit lias commutaiiones oien summa : Nisi Miloni C. Appius obnuntiasset
malas esse ei improbandas. Ji comitia fdtura > ( Cic. lib. i\. Epist. 5, ad Aitic,
'^^^' ^'^' ^''^ ^^'^' ^^»*^ "^' ^® au.spicio loqui-
Pr:v.ierea si qu:elibet velerum morum riluumque ^'"'^' )'
lur : i J:im vero de coeio servare noii ipsos censes

fliulatio crimen sii, hujus criminis procul dubio rei
soiitos qiii auspieabantur, nuiic iinperant pullario,
sunt Romani queniadmodum ab Arnobio probaiur
,
,
ille reijuotiai * idemy lib. ii, de Divinal.^ pag. 289,

brevi qnidem enumeratione , sed quae muitis oon
lin. 44 ). At de prorsus ueglecto vei jam aniiquaio ,
saiis clara videbitur ( Arnob., lib. n pag. 91 ). ,
illo prioii more his Lucanus versibus ante Arnobiuni

Qiiamobrcm quji ibi obscura , liacc paucis expla-
nosiruni conquei'ebatur(i!.«c«n., /. vi, vers.J^metseq.)
iianda siint Primo iiaque narrat popuium romanum
Nou quid frugibus altrix
qu5esis.se libet priuiis
oiim quinque distrlbutum fuisse in classes. (Juam Ore Jovis Dodona sonel, quis rioscere tibra
vero id certum sit, et quae fuerini illa^ romani populi Falij queat, quis j.rodai avfs, qois fulgura coî
Servei, oL Assyria scrutetur sidera cura.
ciasses, a Servio Tullio quondam insiiujtae, docent
Pergii vero Arnobius : Numquid cum paraiis betlat
nos Livius, Dionysius H;ilycarnasseus, ei A. Geilius.
signum mousiratis ex arct ; aul fecialiajura traciatis ?
Quidam autem inhujus, queinadniodum iii Aruobii
Numquid per clarigationem repeliiis res raplas ? Tria
nosiri lexiu, iegenUum censent se-x classes (Liv.t
ibi iliead beilum parandum, seu indicendum niemo-
lib. I, § 43 et lib. iv, § 4; Dicnys. Haiycar.^ lib. iv,
C '^^ ^'""^ sig.ium sive vexillum ex arce demonsira-

Aniiq. liom.. pay. 221, et seqq. ; Gell., lib. 10. Noct.
tum, de quo Yirgilius iib. viii, JEneid., vers. 1 )
Atiic. cap. 28, pag. 573 ). Sed Lipsius observat ( :
Ut belli siguum Laureuti Turnus ab arce

sexiam classem olim iuisse vaûam et leriatam Extuiit ...
{Lips.y lom. III, Ub. i, de Milit. Rom.^ diai. '^^pag. 15). < Quoniam, » uti Servius in Iiunc locum animad-^
Dirum vero id ad solvenduni difiicuUatis hujus no->
vertit : t vexilluin in arce poni solebat quod esset
,
dum sufticiai, aliorum esio jndicium. Quidquid au- .specimen imperati exercitus, i Quo etiam de more
tem sit , satis constat has classes a Homanis fuisse Injec a Festo scripia Fest ad verbum Just.) legimus
( :
niutaias.
< Jusii dies dicebaiitur Iriginta, cum exercitus esset
Tum deinue Arnobius : « Numquid magisiraius iniperatus, el vexillum in arce positum. > Piura de
per populuin creaiis? Miliiaria, urbana, eouimuoia, illo inore videbis apud Dionem Cassium, ei LipsiunK
qu* sint comita scilis? {Arnob., iib. ii, pag. 9L) i\o- ( Dio. Cass. , lib. xs.\u , p. 47 ; Lips . /i5, i , Ue Re
manis exprobrat quod h:ec ab illis non inotlo iininu- rustic.y cup. 2, p. 18 et seqq. ).
ia!:i, scd pene oblivioni tradiia sinl. Varii aulem ge- Secuiido Xniubms feciuiia jura a|^>pellat; qusa fe-
ncris erai;t comiiia, el alia quidem , ul perbibet Li- ciales beilum numine populi PiOmani indicebaut,
vius, curiata, quse rem militarem continebaiit; alia quemadnioduoi ex Livio, Dionysio Haiycarnasseo,
cenlurial:^,quibu3C0iisnlesiribuiiiquemiIiiarescrea- •'^ Geliio, ei Laciantio discere esi (Lrw., iib. i, § 24
banlnr ( Liv. , lib. i, § 60 c/ iiO. v, § 52). Quomodo el 32; D.ony. Hahjs., iib. % pag. 150; Geii., iib. 16,
autem bjuc primuin insiiiUta, ac deinceps sub cciiJGu- I>:oci. AHic y cap. J^; Lactan., iib. vi; Juil. divin.^
libas facta siiit, perspicue narrat Dionysius Halycar- cap. 9. pag. 572). De bis vero, ei clarigaiione, quam
iiasseus ( Dionys, Haiyc. , lib. iv^ Anliqnit. Honi. ,
Auclor nosier teriio ioco nominai , Serviiis in jam
pag, 224, et iib. v!i ,
pag. 474 et seqq, ) Qm: autem ciiaiis in Virgilium commentariis Imc iial)et. € Cunr\
luerinl curiata ac cenuiriaia comitia , ex Felii.e et Uo.iianl volebant Ociium indicere, Paterpatratus, hoc
Labeoue expiicat A. Geliius, aKjue Mauuiius^ ei INi- esi princeps lecialium, prolicisceiwiur ad iiosuuiii
colans Griichius qui de iliis libros edidere Geli. f.nes, et prujlaius quaidam soiemnia , clara voee di-
, ( .,
iib. IV. Noct. Aii., cap. 27; Manul. ei Grucii., lOui. 1, cebat se beilum indicere projiler certas camws, ant
Antiquit roman. » Piuia quoque de iisuem ecmiiiis quia sOLios Isserafil aui qui? rec abicpia aniina-
ohservai Alexander ab Alexandro , et Tiraqut iius ,

iia, t sive res rapiaSy ut ait Arnobius, t nec obnoxios
quos sicui et ahos coinplurcs coisulere poieiis fpjhurmd et bjfcc clarigaiio diceijaiur a clariiate
(ÂIexand. et Jiraq. Ub. iv Ccniat. dier.t c^p' 3). vocis. Pos! quani clangaUonem, h&sta in oorum lines
,
liiissa, injicabaiur jaiii pugnoe piinciplum \Seiv in \ .^.y.rv.TTSTm^-xi^r.yj Ttuoc'. xcils c"/?/ivar; Co-o-wv *
eVt: oe
iib. IV, jEneid.^ ixîvrs. 6oj. # Addit liinei» iii suij- TxOra Ss/./j 'i'oj'j.cf.i'j>-^- U c"jvto>T£» slg yjtoKg e^ccxovrt-
sequeiiieiu Virgitii librum, ubi piura iiis siiuiiia nar- ôvfft £x TOVTojv ori X(iy vcffwv Tti&t TOi? «/ooi; twv
ral : < Clarigaiio aul a ciara voce dicia esi, ijua ulc- o5i/t5"/.OJV &)w0yej «V/iTTTOVTO^ ZSr.t Ot* o)»OV TOO CTT.OaTOTTs-
JDaliir Paierp.iiraius, «;ro -riis yl/ioo-j^ iioc e»t, sorte, 00 V <7£)k; //V , oifjTZsa «TTO /a.uTraowv , /.«t /.«teot/s ':?.;
iiaiii per beiiicam sorieiu agros iiostiuiii invadeijaiii xj/.TOs STTt TTo/u. e/. TOwTOu xaT£)aSov ToO eâaaaTOt",
(iclem, in lib. x.vers, i-i). Plinius veri) de clarigalione OjffTTsi 04 Ti0«T0G"/.07r0l «TTSiatVOV, /.«t TTaCt «vSoWTTOt»
lio^c, qu% adiein noMrani faciunt, liiteris con-îgna- (rjuociUJiZfj ov yâ).£;rov /iv , otc vt*//jv «vTotj Ta^îtav,
vit : i Seuiper e legalis cum ad hostes, ciarigaiumque zat /aaTroav criU.cf.ijZt. to ^«ttjiovtov* e7rstO>i7rep «rr«v ct-
mitlcreiiiur, id esl, res erepias clare repeiiliiin, uniis xst 7ru/)t, /.«t oOoev o Tt oO;^ utto toO 7n>/ioj otaijêtOiTa!;
utique Yerbenarius vocabaiur (PUn.^ lib. xxii, i\a- {Divmjs. lib. v, Amiquii. rom.y pag. oli^j. ISon ab
/«r. hisi., cap. 2, pa^^, 179). » Piura de ciarigatioiic omni versiiuiiitudine abiiurrei Amubiuin ad hunc
et iecialibus observavit iirissonius, quai le lej,'i-se rehpexisse aniiquuiii inorem , si Dionysius dixisset
iion plane inuiilis opera; lueril (Brisson., iib. iV, dc iiiuin soiemnem fuisse, ac laiu sa^pc quaiu pubiice
Form.^ pag. .385 î seqq.). usilatutn.
i'ioseqi)iiur Arnobius . < Namquid martium discri- jj Probabilius veio quinusdun videiur liis>e signo-
nicu obeuiites, speni prseiil sumitis, ctex acuminibus rum miliJarium acumiaa, quae iongioribus conils
auspicaiis [Amob., iib.w, pag.\j\)t i Ucero auiea in.îia, rerratiim in cuspideni desii.ebant. Nain ilia
Uoinanis non semel viiio verieiai, quod biec iemeie si casiris loco molis, signifer ex hosiiii humo facile
immulaverint : < BL'ilic.»ni rem adnnnislraii. > vcrba cveliebai, inde fausium omen certaque vicioria : siii
illiiiS suiit ipsissiiha, < majores no^tri nisi aii.îiicaio veio iegre exirahebai, simsira pra»sagiiio, liaudque
noiueruni; quam muili anni suiil, cum beila a pro- inccrla clades pr«inoii»irabaiur. At si quis iianc in
praitoiibus et proc(uisuiibus adminisininiur, qui au- opinionem inciinet, observare uliqiie debet a Servio
spicia non, liabeni? Iiaque nec onmes tranêunt id fecialibus sic adscribi : < i^st teriium et iricesi-
auspicaio, nec iripudio auspicaniur. Nam ex acumi- inum diem, quam res lepetissent ab hosiibus, fe-
nibus quidem. quod loium au.^picium uiiiilare csi', ciaies h:isiam mittebant (.Se>i'., in lib. ix, ^neid.,
jam >i. Marceilus, ilie quiiiquies consulj toiuni onilsit, vers 55). > Arnobius tamen h;cc ab acuminibus per-
idem imperalor, idem augur opruiniS {Ciier.., lib. ii, ^picue di.<>iinguil. Quapropier si alicui ullima expli-
(le Divinat., pag. ^^90, Im. i4). » Alio auiem in libro caiioarnserii, debet piofecio dicere Arnobium loqui
id negiigemia nobilitaiis omissum fuisse testatur de dticibus agrum hostiiern invadeniibus, quos
in
{Idem, lib. n, de Natur. aeor., pag. 215, lin. 5). (^ ut ibidem post Varronem observat Servius, < ominis
Quj; aiitem fueriut ilia ex acuminibus auspicia, causa, prius iu eum agrum miitebant, ut castris ic-
nondiim salis exploraium, et variie de iis sunt aucio- cuin caperent. > Uirum autem iiaic opinio, aut aiia
rum opiniones. Quidam enim in Cicerunis lexiu pro dseieris prxferenda sit jam expende et pronuuiia. ,
acuininibus, suspicaniur iegendum ugininibus. Sed Prosequitur Arnobius, sicque etbuicorum ieviia-
iiuic levissiniLt conjeciurui repugn.mt onmes cum tem et iucoustantiam redarguit : < Numquid in po*
Ciceronis, lum Arni*bii nosiii codices manuscripii> ieslatibus obeundis ieges conservaiis Annarias , in
Quamobrem nonitulii puiant acumiua fuissc nioniium duiiis, in muiieribus Cincias, iu cohibendis ceiisorias
cacumina, quoe ad capianda auguria conscendere mos sumplibus {Arnob , lib. n, pag. 91j? * Annaria au-
f.iat. Aliis videiur es&e avium acumina sive rostra. icm iex vocabaiur, qua siaiutum fuerai navosma-
qu;ii ex iripudio solislimo t^baervabanlur. Veruin ulra- gislratus singuiis annis creari {Fest.y ad verbum Xy-
que opiwio superiuiibus repugnare videtur Ciceionis .varia). Simiiis auiem Ciceronis legitur de haj: iege
veibis, quibus uuapicium ex acumimbus loluin niiii- subl.sta, atque Arnobii noslri exposlulalio {Cicer.^
lare fuis.->e asseverai. Alii iiaque exisumani pilorum. Phitipp. i, pag. 565). At quis, nisi in iiisloria roinaiia
bpicuiorum, ensiuinque desiguari acumina, qua; si onmino hospes et peregrinus, ignorare polest, quiuii
iionilico quodam fulgore luicar* nt, felicem puguai srepe iia^ lcges sprelu! ac pebsumdal.e fueriut? Vi-
e.xiium. secus vero, si obtusa et so»'dida vei rubigiiie de-îs ilobertellum de iVIagisiraiibus imp. {liobert.y
obsita, infeircem piolendebanl. Atque eo respexisse tom. m, Anliquit. liom.^pag. 58).
Arnobiu'!» probari posse putant his Dionysii llalycar- Cincla vero lex a M. Cincio Iribuno plebis anno
nasseideR(unanorum cumSabinis pradio verluT» :? I*^x urbis 549, iala est, qua, ut {ul Cornelius Taciius,
piiis dehxis anle tenloria, tela suut ha.-c Llomanorum, cavebatur aiiiiquitus, ne quis ob causam orandani
qua^, primo coiigressu cjaculanlur.... e\ lii.v, imiu.Hn, pt*cunias douumv(; ricciperet (Covn. Tacit., lib. i,
piliscircasummaveruculaemicabantllanim;e, lolisque Annul. circa inil.). De ea piociildubio Piiiiiiis ad

castris lu!gorem,noualiier ac facula>',ad muiiam noc- Ruliun hxc scripsil in verba : < Suberat edicto se-
tem reddebnnt ex hoc aulem viso iuiellexerunl
; (ui el natus consulium hoc : Omnes qui quod ncgoiicm
iaiium porieiitoruui iriteipretes afliiinabaiii, ct iaciie habeient, jiirare. piiusquam agereut, jubebaniur
qiiiviaconjicerepoteiat^cii.-im îbietspiendidania Dt.o nihil se ob advocaiionem cuiquam dedisse, promi-
poriendi victoiiam quandoquiueni igni ccdunt omnia. .sisse, caNissc. iiis enim veibis ac milie pi'.ctcrea, eL
et aihii esl qîod non ignis vi absuaialur. » 'e^ rojv venireadYocationei, ctcrai vctabaiur= Perîclisiawen
îi^y IN AUNOBIUM
,
)
, CAP. V. m
ntjgoiiis perinitlebat pecuniam au.miaxat deceni inll- A gentiics aboleverani. Secundoe vero iiiua jepugiiai,
iiutn dare > (P/m., lib. v, epist. itll. ud Uuftivi). Livius quod nt ipse lalelur, nomcn culiana apuii cuintiei
vero : c Quid legeni Cincioni de donis el niuneribus Varron«m, Fcslum et Livium poiius siguiucat vas
oxciiavjt; nisi quia vecligaiis jam oi slipendiaria potorium, quo vinum in sacriliciis oflerebaiur. Ueinde
picbs esse senatui cueperit?» {Liv.y lib. .j^, § 4.) vero quid ibi Vestai iaceret connnemoratio, cujus
/ Censorirs legibus, quse et suaiptuariae et cfbariic nulium in Arnobii textu vesiigium?
vocabantur, majores coenarum ac conviviorum sum- Tola porro lenebricosi bujus Arnobiani dicLi dilU-
ptus et luxuria coercebantur. Una autem cx iiiis ea cuilas in sola potissimum voce coUginis posila est..
crat ,
quani Livius mox laudatus ab Oppio Tribimo Penetrales enimvero focos fuisse discimus l»is Ca-
plcbis daiam memorat {Ibid., § 1). At prselerea ab tulli {CaiulL^ Epigr, ad MarceL), ubi de Troja, vcr-
A. GeIlio,etaMacrobio emuneranturOrGbia^Fannia, sibus :
Didia , Liclnia , Corneiia , Syllana, Lepidana , Antia Ad quani tum properan^ ieriur simul unUique pubcs
Graeca penetrales deseruissc focos.
Juiia, et Augiisii imperaloris, sive Tiberil, ul notat
Ceilius, edictum {GeU.y lib. n Noct. Au., cap* i Servius quoque animadverlit, peneiralia a Virgilio
Macrob., lib. iii SaturnaU^ cap, 17). Suetonius tamen {VirgiL^ lib. vi JJJneid., vers. 71) dici iecrcla teniph
scribit sumptuariam legem ab Augusto sancitam aut jg

^'""*» **^*^ sciiicet versu
relractatam. Videsis Manutii et Antonii Augustini de Te quoquG niagna manent regnts peuetriilia nWns.
legibus Wbvos {Suelou.j lib. ii, de Aug., cap. 54; A/a- in iis autem perpeluos fuisse focos, quis sibi lacile
nul.y lib. de Legib. rom.^ cap» IS; Anlon» AuguUint, non persuadebit?
lib. 1 detegib., cap. iS). At Tertullianus ante Arno- Solum igitur staiuendum superest si quid iu vocis
bium nostrum cliiulcos , chrisiianai religionis noviia- coliginis locum resiiiui debeat. Ai, inquies , quiuiii
lem cxprobrantes, bis interrogaverat verbis : c Quo- legaturin culinis? A Vossio sirjuideni post Scalige-
nam iiix ieges abierunt, sumptum et ambitionem rum ex veteri inscriptione osienditur in ikrcuUs
opprimenies? qux cenium a^ra» non ampiiiis in coe- tediculis fuisse cuiinas, ubi peregre profeciuri sacri^
nam subscribi jubebant, nec araplius quam unam ficabant. Non malo forsitan, si ibi perpeiuos foeos
inferri gaiiinam, et eam non saginatam?..« Video enim olira asservatos esse probaveris. Nonne lanien iu
ct centenarias coenas , et cenienis jam sestertiis di< hujus conjecturse confirmaiionem adjicere licet ab
ceudas, et in iances (parum esl si senatorum et non etbnicis, quemadmodum infra dicemus, geniuruwi
iibertinorum vel adhuc ilagra rumpentium) argen- focos pro diisjiabitos fuisse, aique idciroo in eorunt
taria meiaiia producta > {TertuU.y Apolog^^ cap. 6). cuilum et bonorera in cuiinis et focis, siciit citalus
Sed de his nos suoloco {Disseri. in hwic /t6., cap* 19, C Varro annotavit ignem oiim servatum sed a poslc- :
arl. 2). ris negiectum hunc morem, qui illis molesiior im-
Post bscc Arnobius t « Numquid in penetralsbos et portuniorque factus est.

coiiînis perpetuos fovetis focos?» {Arnob,,, Ub. n, Non desunl porro qui retineri vebYit voceni coU-
pag, 9L) In quibusdam editis legitur : in penetra- ginis quam a v«rbo colo. id est, inhabiio, derivaiam
Ubus Ve&tas. In ultima vero editione subiaia eet par- arbitranlur(Sa/wifl*., in ExercitaL PUnian., pag.^lQ,
ticuia ei, Sed qua auctoritate bxc facta sint, nemo 587 et 914). Eam igilur vocem, coUgo, idera ac do-
nobis indicavite. Lipsius vero, a Hosweidc admoniius, mum, domiciiium, et habitationem apud .'\ucioreiu
observat in quodani manuscripto codice scripium : nostrura signilicare his visum est. Sed in textu Ar-
i\n pene impeneiraiibusetcoiignisi {Lips.^ Sgntagm, nobii demenda erat particula et, atque aliquo saltem
de Vest, el VesiaL<t tom. ui, pag. 619). Certe in exemplo p.obandum, a quibus nomen coiigo eo
manuscripto codice regio simpiiciter babetur : Im- sensu adhibitum fuerit.Virgo ergo utrum nomen ctiUnis
penetralibus et coUgnis. Non mirum itaque si cor- ad Amobii propositum magis accedere videaiur. Nthil
rupuis iile iocns doclos homines haud narura lor- enim nos sine correciioris alicujus <;odicis auxilio
serit. certi aliquid ea do re statuere audemus.
Duobus autem inodis idem Lipsius eum explicari D Tum deinde Arnobius : < Sacras, > inquit, < faciiis
posse arbitratur. Primo quidem, bsec Araabii verba mensas, saiinorum appositu, et simuiacris, deorum «
non ad Vestain referenda, sed ad privatum quesndam {Arnob,y Ub, ii, pag. 91). Salinum vero vasculum
ritum, quo ignis in interiore domorum parte et culina erat, in quo sal ad mensse sacriUciique usum repoui
antiquitus servabatur et fovebatur. in hujus vero consueverat. Porphyrion enim velus Horaiii i;iter-
coojecturse contirmationem iiie profert hxc Varrbnis pres : c Proprie, » inquii, < Saliniim est patella,^ iu
verba : Culina dicta, quod ibi colebant ignem* qua diis priinitise cum sale oiTereiântur) {Porijhtjr.,
Deinde vero ait bsec intelligi adhuc posse de Vesta in Horat, Ub, \i orf.l6). Vides sane quam ob causarn Ar-
publica, atque ilH scribendum in cuUgnis! ita ut noijius ex salini bujusapposiiusacras inensas dixerit.
Arnobii sensus sit, ignem oiim in cuiignis et vasis Quam sacrum autem cbarunique id ethnicis fucrlt,
fictilibus repositum, uti etiam nunc foveri sub cine- disces proculdubio ex hisce Livii verbis : i Quibus
ribus solet. Sed primse expiicaiioni id adversatur^ uxor lilitBve sint, singulas uncias auripondo relin-
({uod Varro de communi et promiscuo ignis usu lo* quant; argenii, qui curuii seiia sederunt; equi or-
/juAlur; Arnoblus aut dc sacro, aut eo sallem, queiu namenta, el iibras pondo;ut salinum paiciiannjue
PATROi.. V. 14
; : : . : ,
(leonim causa iiftftere iiossmi i (£/u., Iw. xxvi, § 36). A cap. 17, p.264, (um. il» Sed eihnici Im morea posiea
Vulerius vero Majijinns in C. Fabricii ei Q. iCinilii aspernali sunl, ?»c repudiarunt,
P.jpi iloiuiims ijrgeniiim fuisse inde coliigit, quia Vetus iusnper illnrum consueludo fuerai, ut « nu-
uiLrqjie pateliam deorum el saliimui ItJtbuit {\af.ei\ benlium crinem , > ait Arnobius ( Arnob,, /i6. n ,
Mftx., tib, iv, cap. i, § 3, pay. 217). lude porro illu pug. 01). < cadibari hasla > inulcerent, idest, ut
Vcrsii ironia (Persius, saiir. 3, vers. i5) scribil Piutarchus {Plutarcli.y Quwst. romau.ypug.^^h)^
JiSt tibi far inoujctirn^ puruni et siue iabe SDliiuiui discriminarent hast:e cuspide, vei hasta recurva , ^
QLid lueiuas? cullrixque ioci secura patelli». qiiomadmoduiH canil Ovidius {Ovid... lib. vi Fasi,^
Plurî de salino Lipsius iibr. i Salnrnal., cap. 2, pag. -i;)7) :
ioai. ;ii, p^g. 'iS4. Adjecit Arnobius : et simiilacris _\ec'tii)i,

qufe cu)'lda* uiaiura videU^re malri,
deornu-', iii (juoruni proculdubio tuiela eranl, vel sa- Cuuiat virgiueas hasta recurva comas.
cra^ meiisai, \el ailic, quibns elhnici, invocaiisantea liujus aiiieni umris, cujus immutationem notavil Ar-
«llis, ;«ccunjbel>aht. Nonne vero ex iiisce diis ille nohius, varia.s raiiones reddnni idem Plutarchns, ei
UMus dii, dc quocajiit .Sialius {SuiLius, lib. i, Sylv. 6, F«^slns, quosconsuie {Pluiarclt.y iiiuesi. roman..,pag.
(le liercui. vindic., vcrs. T>{) 28.'>; Fest., in verbo Celibaris).
i.asiae geuius luieiaque raensie.

B In consueiudinen! quoqne olim venerat, ul puella-
El pauio posi ( ibideni , oU) :

ram loguias^ verba suni .\rnobn fotinnam deferrcut
P«'ll3fus iiaiiebit ad vtrginaiem {Aniob., lib. ii, pag. 91). Mernoriae au-
Jlognator, iJiais nuaien venerabiie uifusis.
loni prodidit Plnlarciius {Pluiurcti ,
Quast. roman,
Vernn» etiniiei Ljec luinqu.un aniles supersliliones
proxime
p. 2Sl), a nohis iaudains, Servinm, qui imi-
posiea rejecerunu iiiuin niaxirne divinam vim Forlunae extulisse fere-
batur, varia ci condidisse iempla, ex quibus unum

A.KfICLLL'S U.
erat, Fortunoi Virginis , a/.).o ll«</;6r>0w.. Aiibi vero :
i)e riiHS luma.rani iijutationibus iu ordinanuis uubenliuni

.
i Ad foniem, i inquit ( ydf'm , lib. de Fonun. Rom.^
b;ciuiis *^t advocaudis inaritoruiu geuiis, parnnique ciiue
piig. 7i±î ei scq.), % qui ninscosus dicilnr Virginis
ba^ta t;Leiib^fi coiulo; O.i U)y;ulis jaKjliaiuiu ad ForiunRin
vii'{û;:iKMu <.le!a!is, ijiulieruiu lauiiiv iu el viui absiiuLnaia; adlinc Fortwm laniim est ily.j&6ivQu 'V^jy-n^ tcoovlo-rt.»
de tauris c:uidiilis iu Aibauo inoute luacLaus, estis per-
Hanc auiem esse exislimant, de qna Auctor nosier
•ocijs aiu setjiicruui.-; lionicieudis, atiiue iniuioianLiis
liuniaiiis capitibus. ioquiiur. Nec desunt qui pulent illam eamdem esse ,
qu:e ab Augustino diciinr dc.a Virginensis ^

quaimjue
Proseq.iiiur Arnobius aliasque redafguit etlinico-
cuin novae nnptie virgiui zoiia solvel>atur, invocare
ruiii in aliis non n'i!iinii eiiani nionienti rebus inuia-
t» inoserat {Auciusl., Ib.iy dc Civit.. cap. 11, pag. 97).
tioiics. .MJiguaiu auteni liiurnin inconsiantiafh ut ina-
.Maires vcroramilias, uti adliuc ait Ariiol>ius, quon-
gi-s n)a:-tis({U'.; paiemclal, his eos coin|)ciial : < Cuin
dam \i\ domorum aniis operabaiitur ,'et vinojnbeban-
in inairiuionia conveuiiis, loga sternitis leciulos , et
tnr ahsiinere {Arnob., lib. w, pag. 91). Addit hujus
fiiariiorom geui.os aivocails? i [Arnob., lib. ii
^
abslinenliie proiiamhe causa, jus alfinibns el propin-
p. [)[.} i.c^ctuii vero ilii, i;icuti Serslus aniiis&dverlit,
quis fuisse eas osculandi. Muliores vero non inflmi,
i iirMiiiit^ ibori proprie snnt, qui <iernun!ur puellis
sed prinii eiiam ordinis, lanificlo, coitiiciendisque
nuiieniibus, dicii a gcnerandis pueris > {Sero.în
\psl;b4S oporam dedisseex ils patel, qnse de Augusio
Hc Vi A^neid. ,
p:iy. 451 j , vel ii aii Fesius, t in
C;L's.are Suetonius narrat : < Vesie non temere alia
«enii iionoreni » {/''i-si. ad eerbum <Jeni.\us). Persua-
quam domostica nsnsesi, ab uxore, cl sorore, el filia,
suuiqnippecinnici liabeijani, quMianoioduni Augns-
nepiibusqueconleria > (Suelon., !ib. ii, tn vit. Aug.\
ijnus ex V.iieriu S-.rano y .4«r/jirf/. , (i/>. vii d3 fAvit.y
cap. 7o;. Piins vero .luod magis ad proposiiuai nos-
cat). {"iy, png, 17:1), fi Servins annoiavit, s-iiienlos
truiri lacit, de illc* Ui.xcrai: iFiiian» ol neptesiJaJnsli-
iiOiniii»:? suuin sortiios esse i^cnium , qui eliain rerum
tuii , lit clian) lanilicjo assuefacerei, veiareique loqui,
gignendarun» iraljebat poleslaieni, Mos autern eral ui
ant .igeia quidpiam, msi propalam, ei qtiod in diur-
1 uJemg^nio , nrqne eiiain Telluri ei Junoid , ui 'il nd-
li'.ic Scrvins iSfirv.^ hc. cii., p.ilOei pfig. 525), earmn D uos commeutarios relerreinr » {Idem, cap. 64). Eara
proculduhip ob rem Virgilius JCneLC togam, a Didone
pr.fiiolbu^: sacriii>-arcjn. Alid puli£s<nuinj obfjervabant
lexlam , fiis versiluis cccinit
<a niipliaruin boleiitniis, :ilqne (unc advocabanl im-
rilorinn gej.ium, ni
Tynoque ardehat niurice Iseua,
fcli.K iau.-luinfjue cssetconjijgitim,
Demiss:! ex qua^ niuncra Dido
iiuiiiViis, dive.s
ac iiberi ^nscipi pnsseut. Quamubrem Juveualis ilios, Fecerat, et iPiiui lelas di.screveret auro.
qni geiii.dcin h'ctuni, ;ôtiiumque haud dubie inarili {Viryit., iih. iv .tincid., cersus 202 et seqq.}
violabcnt, bis carminibus inseciatnr (Juven.i iutir. G, Superiori auicm in iibro, in^înorat ab Afidromaclie
vers. "11 ei 22) pluygiam chiamydem ipsins riaiiibns ccniexla:n, his-
Autiqnum que verhi.s dalam Aseanio :

et veln.s i slalienuui, Poslhume, lecunn
Concutere. el sa« ri geniuni contemuere fulcri. Accipe et hiec, uiauuiiin libi qnai nionuuienta mearuni
Siu«, puer, ei loriauiM Au.lrouiHclies lcsieulur auiureui.
Oe leciulo aulem £>;eniali, solitoque eum sleiiiend; {Idem, lib. (11, vers. iSti et seq)
.-i ornandi 'modo videsis \,pfilemni , l.ipsmin. aique neiiique, ui piura missa faciamus, AlexanderMagnus
^lios {Apul. , tib. X Meiam.j in fiu.; Lii-i., lib. u EUci .Sysii?aiijbi, Darii .oîs niulri, Jixisse perhibelur :
,
, ,
m IN AKNOBlUiVt, CAP. \. 450

Matei\ nunc veMeui, qua induius $um\ sororum non so- A tîlaiis aiilem Livii verliis inlelliges a Uoinaiii.s cxra
lum donum sed etiam opus vides. Arnubius porro mn- iioii percocia , uii sub lioimiic» ei Pompiii.s uec semi-
ire«>raniilius ar[<uii, quse uullam anipUus iii domoruni cnida , ui sub Tullio , sed cruda piane porrocl;:. siY«
atriisoperain lanilirioctarciit. Oe iiis piura Tiraquel' sacrificaia fuisse.
lus queui si lubel. adire poieris [Quini. Cur., lib v, Denique Aruobiuj; : < Ante &dveiuum iu iialiani
lonyd f)ost initium; Tiraquel.f in leij, 10, Connub.j § 58 ilerculis, cum ex Apullonis uiouiiu pairi Ijit; , ctSa-
et seif.^ pug, 202 et stjqq.). lurim humanis capilibus suppUcareiur , el hum; snni-
Testalunri vero Dionyslus Halicaroasseus facil vini liler morem Iraude calliduia, ei nominum aihbiguiiHi,c
usu a Romulo inuiieribusiiuerdiciuni.Poiybius vero, mul;»slis t (4r/iot., lib, i, pag. 01).- Tolam hanc Irau-
Plutarchns, Pliuius, ac Geliius observant proljaniJi dem relogilexpiieatque his Macrobius veibis . j Vaiui
causa ulrum vinuiu bibisseni, siaiiiiuiii, uiiaii Aruo- diu Uumaiiis capiiibus i)llem , et viri^runt Yicuiiiis
bius , luisse, ul eas cognaii sui osculaientur. Terlul- .Saiuruuni piacare se crederent, prcpici oracuidm iii
lianus porro , u( suo loco osiendemus vilio cihuicis quo erat :
vertii, quod iiune mulieruni vino abstinendi mnrein

abitlevennt {Dionys. Halic.i lib. ii Amiq. roman.,
Herculem ieruni posiea oum Geryoms pecore in Ita-
p. 95 el seq.; Poiyb. apuU Ainenwumy Ub. \ Deipn.., ^ liam reverienlem, suasisse iliorum poslei 1%, ui i'au«t'S
pag,H{) el seqq,\ Pluiarch., Quiest. rorniin.,pag. 285;
sacriiiciis infausta muiarent iiilerenies Diii noii iio-
P/m., iib. xiy tlisi. nalur., cap. 15, pag. \\i\ Gell.j
nunuui capita> sed ocilla ad humauam eitigicm ari.e st.
iib. X Noci. Anic, cap. i3, Tenult-t A)wiog , cap, 0,
mutala; eiaras S;»iuriiias non maciaudo viros, sed -ic-
pag. 7; Disseri. in Tertullian , cap. 18, url. T»).
censis lumiuibus excolenles; quia uon soium viruos ^.
lirgel adliue Arnobius, elhnicisque objeciai; cum

sed et lumina ^wr« .signilicanl > {MacrQb.^ liO. i Sa-
antiquiius candidos tantum tauros In nionle Albano
tnrnal.ycap.'-!, pag.Ôl) Ouod iile uou semei dixisse
iiumolare eis licuisset, senatus postea consulto prjn-
contenlus , io eodem adhuc libro repetit (Idem., iblu,,
scriplum, ut delnceps ruruli mactarentur.i><arrai autem
cap. 11, pag. 22i>).
Livius sub Tullio Bomanorum rege in uionle Aibaiio
VerumLaciantius,qiii aiubiguam hujus vocis sigal-
iapidibus pluisse, ac tunc, iiiquil : « Vislaudire vocem
iicaliouem noiavit {Laclant., lib. \iauK Jnst., cap, ij
ingentem ex summi cacuminis loco ; ut pairio ritu
pag. o46), lianc hisioriam pauiualiier, quemaamo-
sacra Aihani facercnt, qu:ie velui. dlis quoque simui
dum biouysius lialicaMiasscUs, eiiairal. !lli ehimjj
cum patria relictiS; oijlivioni dederunt * (Ârncb ,
.siout ab eodem Lacuuiiio ciiatus Uvidius soiius qm-
lib. ii , pag. Oi;JLiw. , ttb.i, cap. 51}. Alibl Camillum
dem Saturni meniionem liiciuiU; sed eadem seiupcr
haee ad JRomanos verba tacienlem inducit : » Yideie C slai iiiconcussa Aj nobii ai-gumcnlaiio , illiusquo vis et
quid inter nos, ac majores iniersli. illi sacra. quae-
poudus {Dionys. iiaiicar., iib.iAntiq. Homau., piUf.îj-;
dam in monre Aibano Lavinioque nohi^ facienda re-
Lact., lib. I,, cap. 'ii^pag. 114; Ovid.,lil). v Fasi.y-pag.
liquerant » {Idem.^ lib v, cap. 52). Liiieris quoque
0-i2).
a Dionysio H:ilycarnasseo proditum legimus [Dionys.
Quis autem ex hactenus dispulalls nofi vldel quami
Halicar.., lib iv , ôgf. 550), ut ictuin a TarquUiio
msulse eihnici noviiaiem religionis, ei anilf{?!A; m»i-
cum Volscis et Hehiicis iiaedus perpeiuum esset, uno
laiionein christiani.s exprohraverinl ; quandoquidciu
ommum conseusu decreium ferias quotannis in monle
iili ipsi lot lanlarmaijue iu rebus et humanis ci diYim?
&hX), Albae imminente, ceiebrandas, ubi sacra Jovi
muiaiionum rei tenebantur? U«uieliam ui recie ar-
Laiiari fierent, et coirmiuois oumiuni viclima taurus
guit Tertulhauus, nosque suoioco obsmabimus\3V?-
caederetur. Nonne amem Arnobius laurum hunc fuisse
tuiiian.Âpoiogel. cap. {}, pag.l; Dhsert. in hunc ilbr.,,
alhum innuit, ac Ue hiijus ritus irjiimitalione conque-
cap, i«5 arl.let heqq.), habiiUjVioiu>iu5tr:iciu, CQiim^
riiur?
ipso(|ue sermone nunliaiii pro^vls iemiseran^ niira-
Aiterius inuiauonis iiie eosdem cthnicos his verbls
iimnulo Pompiiioque reguaniibus
que ievslate, laudal;ant njajoi um suoruui iUiLiiiuia
accusal : : (luin
quiif aspernabaniuiv nec ampiiiis oi)servabani. Pari
percocia plane ac nndida coneremareniur diis exla ,
^
£>
quoque mo(io Ainbrosius vibraium a geoiiii Symma-
nonne rege sub TuDio, semicruda ccepiîis et leviier
cho leium in ipsum aiioscûe gentiles reiuudii Ayn- (
aniinaia porricere? » {Arnob., lib.u^ pag. 9i.) Ai
bros.êpist.i^, pag. 857 el seqq., lom ii). Sed Arno-
Livius posi descriplas Scipioius preces conliuenler
bius nosier iusoleutem iilorum pertinaciamaliisadhuc
adjecil : a Secundum eas preces cruda exta , ca?sa
rationibus comprimil at coercet. iLm\ ilaquc, si lu-
victiira , uii mos in mare porrtcit {Liv., lib. * xxix,
bet, audiamus ac subsequamur.
cap. 27). Et Virgilius :
Extaque salsos
PorriciJtm in fiuctus.
(Virgil., lib. is /Eneid., vers. 155.)
^^\
Qu» quidem ideo noiamus ium quia de viciimaruin
exiis agilur; et ulerque scriptor utitur verbo porricere
pro sacrificaie Plura aulemUe hocverbo Macrobius,
quem iegere poleris [Matrob»^ lib, n Saiurnal.y cap. 2).
; :
/*5! UlbbblilAliy rUit.YIA ôi
/VRTICULLS IIT. A quos Cicero iibros Eiruscorum vocal, hi sinl qni ab
Kudeni cutnicoium argumenUtio vo adhiic infirmatur, quod Arnobio iibri Acheronlicf paulo ante appeilaniui,
sicni cbrisliaina reli;;io noviiaLem , iia disciplinse , artes cum dixit : c Elruria in libris Acheronlicis pollice-
et scieuliie iniiiurn lisbnerial, alque aruspiciua quidera
)josi l'agem, ubi de libris AcheroiUicis, aslrologia vero
lur I {Arnob.y lib, ir, pag. 87). Servius eienim in
post Tlieutim et AtlaDiera , coeli libiciuem et deatimm , suis in eumdem \irgilium commenlariis ( Serv. in
itom quia dii genili suiil, qu4a aniiqua olim nova fue-
ruuf, qu.ia Roinanorum religio noi* aiite duo annoruni lib. VIII jEncid.^ pafj. 511), ohservat Tagem dici
iriillis, isicut chrisliaua non autc 400 auuos cxsiillt , ubi *f Aruspicin libros el sacra Acheroniia conposuisse. t
*!e priuiis Latiuorum fegibus, quia denique niliil uovum

clinsliaoi coluil.
Quibus sane verbis has Tagis lucubraliones distin-
guere videlur. At sive esedeni, sive diversae fuerinl,
I.']thnicis cbrisiianat religioiiis noviiaiem objicere
hac profccto animadversione opinio Arnobii salis
jinnqunm cessanlihus, ul os, si lieri possil, Arno-
contirmalur.
biiis peniHis occluderei, planuni adliucfacii, etiamsi
Addit ilie : < Qnando siderum niotus aut ralio
jd veruni cssei, nihii inde pro eis , ei conlra chris-
ccepiaest geneihliaca sciri? Non postTheulin ^gy-
lianos, posse unquain conlici. Qnid est enim, ail ille,
piium, aut post Ailamem, ut quidam ferunt, gesia-
Ju hijrnanis rsegoliis, artibus, disciplinis, el scienliis,
lorem, bajulum, libicinem illum, acdeslinam coeli? *
(juod aliquaRdo initiuni orlunique non habueril? Antc

B {Arnob.,Ub. ii, pag. 93.) Di; utroque illoctTheuli cl
Tageuj Thuscum nemo, inquil Arnobius, aut nove-
Ailanieaiibi disseruimus {tom. i Apparai., pag. 543,
rat , aul nosse curabal , « an fulminuni casibus , aut
1151 et 1188). Ibi autem animadverumus prioris
cxlorum aiiquid significareiur in venis * {Arnob.,
scieniiae. seu siderum moiuSf invenlionem a quibus-
lib. u, pag. 82). Tages auleni, leste, Fesio {Fest., ad
dam Aiianti , genethiiacie vero rationis, seu nataiiuni
eerlK Tages), Genii filius et Jovis nepos, dicebaiur,
dierum, primani observationein aliis i^scribi.
*j[ut ;idhuc puer, duodecini Eiruriai populis de Jeral
Qnapropier id tanlum aDnoiabimus bis qiialuor
aruspicii discipliuam. De illo siquidem hsec posieris
epithetis, geifatorem, bajulum, tibicinemf ac deslinam
jradltiii Ciccro : « Tages quidani dicitur in agro Tar-
coeli, ununi plane et Idem ab Arnohio stîuticari.
«iuiniensi, cum terra ararelur, et sulcus aliius essej,
Tibicen eienim , tesle Pauio ( Apud Fest. ad verbum
injpressuSj exTitisse repenie, et eum allatus esse,
TiuiciNEs), suinitur aiiquandopro coiumine, aul
«jUi arabal. Is antem Tages, ul In libris est Etrusco -
sustenlaculo, quo sedificium aliquod, autdomus, aul
iuai, puerili specie diciiur vlsus, sed seuili fuisse
aliiid aliquid fulcitur. £t certe eo scnsu Juveoalis
jirudeiiiia. cum obslupuisset
Kjus aspectu bubulcus,
dixil
damoremque majorem cum admiratione edidisset,
Nos urbem colimus, tenui tibicine fultam.
concursum esse factum, toiamque brevi tempore in
^ {SaUr. 3, vers. iSS.)
cum locuni Eiruriam convenisse. Tum illum plane
Ovidius quoque :
locJtum . muliis audientibus, qui omnia ejus verLa
excepcriiU , iilterisque mandaverint : omnem au-
H«c modo verrebat stantem tibicine villani.
{Ovid., lib. IV, Fasl., pag. 598.)
tcni oratlonem fuisse eam, qua aruspicina^ disci-
Eadem significatione nomeii destina a Corippo Afri^
plina cominereiur ; enm posiea crevisse rebus novis
cano accipitur hoc in carmine :
cognoscendis, et ad eadeni illa principia referendis *
{Cicer.y iib. H de Divin pag. 283 el seqq.). Quaequidem Et Thomas Lybic» nuiaatis destina lerra?.
,
(Corip., lib- 1 de Lamib. Jtiit. imper.)
Ovidius his ceotnit vcrsibus :
Nonnulli vero eain in rem cilant bxc Isidori Hispa-

Tyrrhenus arator
i-aiiiiem gicDam mediis sspexil iu arvis, lensis verba : t Ruina aduilerii excipilur desliRH
Sponle sua rimum, nuiloque agitante, moveri
j
matrimonii > {Isidor.^ liO. n Senlent. ^ cap. iO,
HuriUtrr: j-iox hoiniuis, terraeque amlttere Ibnnam,
Oraque veuturis aperire retenlia falis.
pag. 449). Sed in editis legilur, desiinatione : m qui-
jn.iii','a:e (iixece
Edocuii j^cjilcia
Tagen, qui priinus ]'.lruscam
casus apeiire fuluros.
biisdam vero mannscriplis codicihus condittone, m
allis doctrina scripiuni est. Quamobrem hunc Isidori
{Ovid., iib. XV MeUuitorpk., vers. SSoetseqq.t
iocum ultra, quaro par est, urgendum non censemus.
tucanus vero :
D Yerum Arnobius haec parva esse faietur, ac conira
Di visa secundent, ethnicos longe graviora urget. Nam quos immortales
El iibris sil nulla fides, sed conditor artis.
Fiuxeril ista Tii;e.s, flexa .<ic omnia Thuscus, deos eihnici pra»dicabant ( Arnob.f lib. 11 , pag. 92
[nvulvens, nmlta«iue tegens aiiibage 4'anebat.
et 9a), Jovem fratresque ejus, ac Junonem, Liberum,
{Lnc.y lilj, 1, vers 63.5 et scqq.) Vencrcm, Dianam, Minervam, ApoIIinem, atqueaiios,
Hervius vero sjis in Virgilium animadverslonibus hos lamen omnes aliquando coepisse, atque ab aliis,
(Scn-., m /i6. H yEneid., paij. W3) probal his Ln- ui infra dicetur (/n/V., cap. 9, art. 3 et seqq. ), pro-
crctii versibus aruspicinam a Tage in Eiruria reper- creaiosfuisseXatebantur, Quid ergo magis absurdum
lam. Vides ilaque Tagem illum, quem nonnulli obs- et iniquiim, quam in christianis novitaiem religionis
curum virum, alij aratorem fuisse tradunt. h.iud ab iis reprehendi, qui iilam cogebantur in seipsis
mmicrilo dici aruspicina^, dc qua nos alibi ( Tom. i agnoscere ac coiifiieri ?
Apparnt. , //6.111, disserl, % cap. 'il art. 1, pag, 1 187), At instabant eihnici aniiquissimam essc religiojiem
in Eiruria invenioivm suam, chrislianorum vero novam ac recentern. Sed
Ac quidam tortasbc a nobi» iicisoiiabilui ulrum iilis reponit Arnobius nibil hoc argumcnto esseleviui^
. ,
455 IN ARNUBM3M, CAP, Vl. 454.
ei imbeciUius {Arnob,^ tib* 11, pag. 95 et 94)* Quod A chrisiianBereligiomsnoviiaiempossejureaiiquo^^xprO'

«nim agunt chrisUai d, si novun) est, vetus fiet ; quent)-' brari
admodum, quod velua est eihnicis, novum olim Quid vero, quod maxima eiUiucorum mysicrla,
loei-at. Quid vero ,
quod religio non tempore, quo pergit Arnobius (Arnob,, lib, m, pay, 95 ), i« Serii-
coepit, sed Deo ipso, quem veneratur, «slimariida est pidis, Isidis, Malris deum, aliorumque bonorcm ce-
{Jbid.t pag. 94)? lebrari solita, de quibus nos alibi egimus {lom. \
Non audiendi igiiur ainplius elhnici rursum voci- Apparat.^ pag. 758 et &eq., Dissert. in Minnc.^cap. 17,
feraiiies anie iOO annos nuliam fuisse ciirislianam itrt. 1, el cap. 20, art. i et 2), et infra adhuc agendarn,
professionem. Jam enim illudex diciisfundiiusever- eorum diis ionge receivioria sunt. Ab iisdeai ergo
sum Quamobreni aucior nosier
esse quis non videat ? ethnicis, si suis principiis stare voluissent, nunqudin
ex abundanti lanium respondet ante millia annorum adintiti, eisemper rejici debebant*
duoy uti proi)aiu facilimum erat, nuiios prorsus fuisse At saltem ex uoncessis, inquiebaai gentiles, spcr*
eorumdera geniiliiun Roriianorum, seu Latiiiorum tissime coliigilurdeorumnostiorum religionem chri-
dcos. stiana esse ionge antiquiorem, atque idcirco verioreni.
Saturnus eniin Cceii et Hecatsc filius, Jovem, ac gNegat primo consequeniiain Arnobius. Sufftcit enuu
Picum, PicusFaunuin, Faunus Latinum gonuit {ibvi,). uiramquc aliquando coepisse, ut par sil utroblque ra
Qu.im autem id verum sit ex variis scripioribus, his- lio. Quid enim duo anaorum inillia, cum ca^terls cm-
»(ue potissimum Yirgilii carminibus coliigitur : nibus antea elnpsiscomparata, pro aiicujus reU|fi:ionl.-f
veritaie facere possunt ?

Rex arva Lalinus, et urbes
Jam senior long» piacidasin pace regebat. Deinde vero ille adhuc pernegat a chrisifauis coli
Hunc Fauno et Nyimpba geniium l.aurente Marica aliquid novum et eihnicorum religioiie reccniius
Accipimus, Fauno Picus pater, isque parenlem
Te, Saturne, refert : tu sanguiuis ullimus auclor. (Amdfr. , lib. 11, pag. 95). Deuni enimvero coluiit
{Yirgil.^ lib. ?u> Mneid.y vers. 43 et Hq>)

omnipoientem, m\\ modoanUquisbimum, sed ikigeul*
tum eiiam, etuuernum, ac reruin omnium fonlem et
Aiqui his iribus viris Pico, Fauno el Laiino, uti ar-
originem. Nihil ergo novum christiani in niunduui In-
guit Arnoblu&, nou longius, quam 560 unnorum, Iroduxerunt, sed quod sero didicerani a ChHslo, qui
spaiium temporis et vike concedi potesi. Nullus au- miseram hominum falsos deoscoleniiurn, veruiuqu*^
lern dubilandi locus est ; quin ille ultra, quam ne- Deuiu ignorantium cseciiaiem discussit.
cesseerat, ne quid eibnici hiscere audereQi, hoc Plura quidem Aruobius de alliis chrisiian» rc-
lemporis iutervaUura produxerit. Nam in Euscbii
^
hgionis dogmatibus ibi non proiulit, luin quiaîd depui-
«hronico mulio magis his verbis contrahilur (E««e6., iendam novic reUgionls obtrectaiionem quse dixeiui,
chron. , lib, i et lib. n, ad ann. 838) : c Primusrex piano suf^ciebaht : tum quia paulo anie supremaitk
Laiittorum post captam Trojam Êneas. Ante eum Chrisii divinitatcTi, aliaque ejusdem chrisiian?» re-
Janus, Saturuus, Picus^ Faunus regnaverunt annis ligioiiis placita alibi demonstrat, sicut postea oîcti
circiier 150; » nimirum anais ut minus lotidenaiSO demus.
quam Arnobius geniilibus giatis concessit. De his
primis Ls^linornm rcgibus videsis Dionysium iiali-
CAPUT \l.
oarnasseum, Auctorem Origin. gent. rom., Lactan- Aiiud gentilium. adm's>u& chri^lianam reiigioneiti argu^
tium, Augustinum, et alios (Diomjs.^ lib. 1 Antiquil. mentum, ecc publicii caiamiiatibus peiiiumf solviiuv.
rom. , pag, 24 et 34 ; Auci. Orig. , pag. 596 ; Lact. ,

\RTICULUS mM«is,
iib. I, cap. 22, pag: 127 ; August.^ Ub. xviii de Civit.,
vap. IT), pag. 499 ). EUinicorum adversus christianae leliîonjs veriiatesn ar-
gumemum, ex variis cladibub et calanruaUbus^ qtubus.
Alba^ aulein, pergit Arnobius, Ascanius aliique ejus , genus huuiauuui ollm divexibaair, pelilum, ppoponiiur,
..r^^^npps annis
successores nrnuP 420
nnnia prope pp^navpr.int.
19.0 regnaverunt i Arnoi>
Arnob .
" OSteiuliturque a quibUS bCriplOribUS oli.Ui dilulUUt iÔilfu^
(
latumque luerit.
lib. 11, pag. 9i; iom. i Apparat.^ in fin,). In Eusebii
auiem chronico auni 452, et a Clem.enie Aiexan- Aliud contra chrisiianae reiigionis veriis\tem ar-
drluo 422, computantur. Denique a Koma condiia, gumenlnm, saepissimeet ad nauseam usquo al^ ethnicis
ad suam usque seiatem Aucior noster annos prope- recaniatum, insignis et absurdissima fuit calumnia,
moduin 1050. Eusebiani vero chronici auctor 1140 qua chrisiianos, sicuii scribit Arnobius (/uno^.
ihixisse perhibent. De his etiam omnibus aliquid no- lib. i, pag. 1 et seqq. ), ob rejectum repiidiaiiimque
lavimus in Clemenlis Alexsmlrini chr>ooiogia. Sed deorum cullum, oinniuin publicarum cladium ei oa-
hsec uberius prosequi, ac plures alios clirouographos lamilalum, qoibus genus humanum vexa}>aiur, cau-
nomiitibus suis appellare nihii necesse esi. Non enim sam esse lam falso, quam audacier praedicabant*
omnibus numeris absolutam annorum compuiando- Summam enimvero propter clirisiianorum impieta'
rum raiionem setiuitur Arnobius, sed ipsosmei recep- tem, uli illi jaciitahanl, ab diPs meriio iratis ahjeciain
tos ab eihnicis annaliuin seripiores cilasse conientus, rerum terrenarum curara, et rnala omni:i, quibus ubi
illis phira etiam largitur, quam desiderare poierant que homines solebant conficl et oprimi, in unuiii iu-
Evideiiiissinie igilur cx his demonsiral illorum dcos vecla fuisse tcrrarum orbcin.
Don aiue annorum <l!io inillia cxUtisse, nec ab illis Quam auiem freqnens fuerit lirec genlilium n«<^'
, .
ivuoiiir* ei accusf^no. s« scue vpifs, aiiai , sl lubet. A Posiea adluic Synjinachus sieriliiaien» lerriH, fa-
TffUJii;uium : • \n ocliuin L'Onormn ol prol)oruji< inemiiue pulilitan» n»'grilis VesiHliuin sacerdoiuinque

coiispir^rit, V eihnici, < qui adv<»rsus sangiiinem la otbniconuu priviiegiis ascril>erc muj linhiiavii :
|
liooeniem eonclamani. prtoiexeniep gane ad odii ile- t iNenio luc puiet solun» causam rdigiouurn lueri
iVnsionrîji illam ipio.pic vaniiaJem, quod exisiiment ex huji!suu)ili fa» inoribus oila suni cuncla iioinani
ojnni.s public:^ cladis, omnis popularis incomiuodi gencris incommoda.... Sccuia esi iioc raciun» faiues
cfirislianos csse caus;»m. Si Tiberis s^scendii ad pablica, ei spem provlnciarum omuium me^sis :cgra
2iiC«inia , »i Niiu^ non tieseendii ad arva, si coeium dcce|)it Non suul Uxc viiia- lerrarum.... sacri'egio
:
iiieiii, si lerra ujoviJ, si iames, si iues, siatim cbri- annus aruii ; necesse enim fuii perire oumlbus, quod
jjiianos iîi Jeoriem. Taulos ad unum > {TeriuUian., religioulbus, negabalur i {Apud Ambros.. Jom. ii,
Anotog., cup. 40, puy. 56}. tiadem repeiil in suo ad pai). 851 et seqq.}.
iSailones iiL.ro {hieni^lib. i ud ?iiiiiion., cap. 9, Quam crei^ra, ac pene«pi0ijdiaiia, el diulurna lue-
puy. r>i }. Seu de ilio pluraa nobis suo ioco diceuda fii sioiida illa geuiiliuia querela, inde adiiuc conjice,
sii/il. tpiod etlmlci e;ini a cbrisiiauui relii;ionis exordio ad

Origenes vero lesJaium facit geniiles eadem ei Augusiini usciue leiupora in ore semper iiabuerinl.
«)llni ei sitoadnur- ieiuporelaisailiacrimiuaiioueabu- H Auul, qu:eso, ijisunuiiel saucium ilium docioriMu :
^05 ruiase : i Cuui Uxc * inquit, < conligerini nmudo, * Quando audiiis, > aii [AugusL iu limi. psal. lxxx,
cousetpiens, «piasi dereiinqueniibus houiinibus deo- § i, pcy- S^»^), i g.irrire blaspliemos, el diceie abun-
riiiii cultum , ui propiei muiiiiudinem chi islianorum dare prcssuras lemporibus ciiri-iliauis ; sciiis euiiu
dicaut iieri ijciia, fames, i;i pcsilieuiias. Frequenicr qnia lioc amani dicere : et veius quidem, sed a lem-
eniiu tamis causa ci.uislianos cuiparunt genliles, et poribus ciirisiianis coepit proverUum : JSon uluii
ijuu:uinqt;e baptebaiil quie geniium suni , sed ei Jftus : liuc aU chriiilanoi. Quamquam priores isia
oesiiienliaruuicausasadClirisiiEcciesiamreiuieruiii, dixcruni, isii aulem modo dicuni, ei qnia pluii DeuSy
Scimu.s auiem et apud uos t«*rrai inolum lactuin in linc ud chvisiianos. t Qu* quidem iile non solum il>i
locls qnibusdani, et lactas lui.«5se quasdam ruinas; iia uberius prosctjuiiur, sed alio adtiuc in iibro hunc re-
ul qrii eiant Impil exira lidem, causam lerrjfi nnuus pelit in moaum : t Memento autcm ine isia coinme-
dircreut lUJisiianos , piopler quod et persecutiones nmrauicm, adhuc coutra impeiilosagere, ex quorum
l),«s.s:i,suiil liicciesi.x*,el incensu; suni.Noa soinin autem im|ieriiia iiiud quoque ortuiii esl vuigare proverbium :
iiii, êd ei(|ui \idcbantur prudenies, taiia in publico piuvia deîl, causa christiaui. Suninanique, quieorum
dlccrcnt ; «iuia. propier clirisliaiios liuiii gravissimi siudiis libfiaiibus inslituli, auiant iiisloriam, qua
icrra* inntu.» > [Origen.y Trucl. iS, in Maitli., lom. ii, {] iaciliime ista noveiuut : sed ul nobis Ineruuiioruin
pag- 88 ). Teslis nobis adhuc cstLaclaniius etimicos luritus iiilesii>sinias reddant , sc iiosse dissimulanl.
eauidom suo etiam lempore cecini.ssc caniilcnam, ub". atquc Iiur apiui vuigus eonfirmarc nitunlur, clades,
Hie objeclajum pubiicarum eiadium ei miseriarum quibus per ceria iutervaiia iocorum et temporum ge-
dccusaiionem in ipsos sic rcfnndit : < Diseiie ideo nus humauum oporlel alAigi, cauâ accidere numinis
mala oinuia rcbus hanuinis quoiidie ingravescere, chrisliani, quod conlra deos suos ingenii fama, el
quiaDeus.. hujus mundi MfeCKir ct guberuaitir, depra-clarissima ceiebriiaie per cuncia ditfuuditur »
jTclicius est ,
quia suscepiu! suut, contra quam las < idem, lib. \\ deCivil., cnp. 3, pag. 55 ).
cs».; impiai leligiones ;

postreaio quia ne coli quidem A.d innc aulein importunam ac laisam criminalio-
vei a paucis Deuin smiiis * ( Laclan., lib. v, cap. 8, *itin^» lamdiuloliesqueabcis ivpeiitam, propulsandam
pm/, 47H (î .s!>//./. ». Si enim ille solus. obscrvaiis ejus ct piniliis comprimendam , erudiiissimi ieii|;i-iui^
leginuSj sicuti pi>r cst, coier-Hur non cssem, inquit, nosiraj deiimsores ei iraciaius et libros iJeniidcm
disseusiimes, beila, fraudi'>, rapin*, adiiiieria, alia- edideruul. Cuin enimDemeirianus chrisiianos piibii-
qnemala, .juibus iiumanuui genus seipsum coniicit. carum calamilaium causam esse lairarel, Cyprianus
Nos »cro anuoti.vimus qulu Maximinus impenilor, Carlluiginensis cpi^copus , ci:im! sas iliius voces ,
chrisiianis iufen.îSiiuiuf; , ini(piis civit;Uuiu aiiversus D iut^piaMpie ..ijjurgationes , priinum sperneiidas esse
cosposiulaii(»inbiisrespoi!deiil(/)ii»St'rf.i;iLa'j. /^.Vci/., censtbal Verum ille, qiuinadinoduai .\riiobius iios-
cup. i5, an. 5, lkkj 54G ;. At iii ea ,

quain ad lilas i<'r [Arnuh.Jib. i, pag.\), ne se hominis, im|)ie Deo
civiiaies scnpsji cpisiola, audacier, tcslc Eusebio obsirepeulis , ciamoribu-> vinci , ac cum chrislianis
asserebai acerbiores calamiiatcs eoniiuisse : Atd rr.v c:tusa co."idissc diceretur, deiueutissiniam illius le-
ineiiiaicm iraciaiu adversus LMimediio coereuit. iiu-

jusce aiiiein opeiis iniiio si''.- ille lotpiiiur : i Sed
tT:r.'jT(j/v.il_r . yv.t r:yj(tc-j cf.u£C/ -zv. 7:avT«/_ov vh^ oi/.Oj- enim cum dicas plurimoscompieri , quod bclla cre-
//CVV5C 'Aoyj\vt£ er.-riii. Ob peîijeruui eriorein inaiiis^ brius surganl, quod lues, quod fames sa?vianl, quod-
xiiHtvvaniiaii^ scci.eiuforuin iUoruni houiiuum ecencrunl^ qnc imbies et pluvias serena longa .suspcndanl, no-
i{uo lifhpore erYOi illr in nnimis ilhrum puUuiatu ^ et bis iu.pulari , tacerc ullra iion oporiet ; iic jam
universutti pyupcmodum ierrurumorbeniprobo uc decore non verecuadiai, sed dilideuliLC essc incipiat, quod
Qppievii { Easeb Ub n fxclea. hislor.^ cap. 7, iaeemus, el duia crimiuaiiunes cuiiieninimus reiu-
pag- 35o ). lare, videainur crinien .'«gnoscere. liesponrieo igiiur

,
437 iN AtUSOBIUM, (:;AP. VI. 45^

fii tibi, Oemeinane, rti«u*ieris, ijaos iu i'orsSif»n con- a gloais clulsliar.a» tiôiuloaasuaju •jsqoe êifueiu ir.iiil
ciusil> el adversus nos^ odia luis niaie<iicis vociiuis couirit s(.aiasu'aiiii;E ieges, m^que in eiemîtiiis, uetjue
semiiiando, cdoiiie^ lil)i plures, radicis auiue origi- in solis, luuic, «-l asiroruuj cuisu, ueque in quiuuor
ms laa.' {iuliuiarioiic iecisii , 4|U('S taiuca senuoiiis anui lempcjjlaiibus, uei]ue iu soiiia lesrie axinia-
ttosiri adiiiiiiere credo raiionem. a {Cyprian. , /id liuruijue rcecuiidiuuc, nequeiti publJds iiumauis i'ci)us
i^melr., puy. 186). et disclpliuis mulaiuiu sii. Veruui suifcriores jaii^licas
Augusrmiis vero» dc quo nos pauio anle (iicel)a calaiuilaies, rbolonca ligura paulo uiaiiuut ninpiili
mus, npv?rie deciarai se eauiUeiu ol> causam con- casse pluribus loriasse videreiur, aisi persuasiuu
scripsissc siio$ de Civiiaie Dei iibros, (pioruui (juiu- baud dubie illi fuissei loiies, uii dixiiuus, repeiiiJiui
(]ue prioriluis iianc inlideliuin iiomimun c<iluimiiani ad eihni«;is o!»treciaiiuni;m (.uiexeiupiis esse reieiien.
e.Kpressius rereliii. Ha;c autem suiu loiidiun iiiius ea dam, ul ad siienduiu, aul saiiem ad pudenauui adi-
de re verba : < irderea floiua Goiiioiuut irrupiione, gereunir. Quwinobrem TiMiuUiauus iii ioiiga eiiani
agentiuiu sub re||$e Alarico, aujue imptuu magax cia- earumdem , (]Uce aaie Cbrisii orlum coniigerani
dis eversa esi : cujus eversioueia deoruiu taisuruni cladium enumeratione diu versauir, nec sccus ac
muliorunu|ue cuiiores, quos usiicilo aoaune paga- nosier auclor posioa coiicludil : 4 Si pristinas ciuties
aos vocamus, ia cbrisliaaam reiigiontjm relerre co* ^ comparemus, ieviora nuuc accidujji, ex (juo cbris-
n:uues t solito acerbius et amarius Hemw verum iiauos a Oeo orbis accepit. ii\ co euim inuucentia
blaspiiemare CQ^pcrunt. Uade ego eârdesceas zeio sieculi iaiiiuilaies lempcravit, ei deprecaloics Oei
douius Oei, adver&us corum biaspiieniias vei errores, esse ((jbperunt ," [TerluUmi.^ Apoiog., cap, 40). Sedi
iibros de Giviiale Dei scribere insUiui.... Quonmi ba'c ilie, <ie (|uo nos suo loco , tusius aJio in iibio
quinque prlmi eos reteliunt , qui res hunianas iia projicijuiiur [idiuu, iih. ue iâiiio, cap. 27).
proiiperari voiunt, ut ati boc laultorum deoi iim cul- C(jntra lamea oi>jiciebani etlinici: 1 Pesliieiiiiab. 1
tuin, quos pagaai coiere eonûerunt , liecessarium Arnobii verba suni, v ei sicciiates, jjelia, fruguni
esse arbilrentnr, et quia proiubelur, mala ista exo- iaopiam, iocusias. mures, et graudines, resquc alias
riri, alque abuadare conlendunt » {Mujuil., iib. i.i, noxias, (luihus negotia incursauiur immana, dii im-
lietract.j cap, 45). puriaut, injuriis cbrisiiauorum aujue oileusiojabus
Neque Augustaio hos ,
quamvis eximios excelica" e.vaspcrati » {Armb.t ^^^- i» /^«(/« 2») Sed btec ratlo
tesqae iibros coafecisse saiis fuit : sied Orosium ad lam parvi ievis({ue inomenti .Ariiobio visa e^t, ut;
scribendos aunales iaipulit , quilats pulaui faccret sci{»sa, absqucuila coniutaiione, corruere persuasum
mundum oumibus s;ecuiorum lelalibus , et ame ^» omuiuo habuerit. Uw«>aiotio enim, inquit, luce cala-
oriam ctirisliauaui religionem , pubticas acce|>isse miiaiuui noinina posl ciiristiana; reiigionis pritmM Jiuia
calaniltales, hoaiinesque cominunibus cladibus nii- eliioicis cogitiia esse potuerunt, nisi amea conligc
seriis atque aernmnis fuisse aiilictos, liuic ipse Oro^ riiu? Kt cerle easomaes prius a{*cidi?se ex ipsitUiiet
sius in iiistoriarum suarum exordio pra)fauir , quai eurumdem eibnieorum anaaiibus evide.-itissimc pro-
quidem integra tiic describeic «juia longius iorei , ad b •lur. Quod quidem ille, quemadmodum posiea Au-^
ejus iibros , quemiibec ciuiosum nuttenduto saitus ûsiinus, tacia ciadium illarum enumeraiioue» os-
duximus. Ante Oiosium auteai et Augusiinum .
tcnJit [Augmi., lib. 1» de (jivit.^cap. 17, puy 75 cr
Amobius iiosier ia hisce, dc quibus aginius, iiiiris ad seqq). Ab Ori^sio autem, ai id tnaiiilostum ouiuibus
eaindem geniiiiuut obirectaiioneni plaiie penitusque iieret, septem bisioriarimi iibros, bortanle eodeiu
reprimendaui, uti superius anauiavimus, agi^res.sus Aujfusiiuo cdi!os iuisse jaia auanadvertiauis» Onam
esi. Qu:e iiaque el quam valida siut (;jiis aigumeata rccie porro id Orosius, probaverit a aobis , Deo ia-
jani, si suubet, videams. veiite, postea suo ioco examinabiiur. luterim vero a
nobis ea clarius eaucieaada suaf, quu^ ab 4rnoblo
ARTH3CLUS li.
aoa saiis ciare expiicantur-

t.:xpeadunl,ui- singiila Ainobii argu.nenta quibus insulsas
,
j) Narrat aulem primo
f gcnles
«»
iamc s*pe
r conleclas
uinnicoium, tbrisiianos [lubliciiruni oumiiuii riafiiuin 01
caiauiitaliiui eausaiu esse iiuij({uaffi not» piocltjujaniiinn At nemo est qui nesciai quot quaniaqne iiiii^!-:
,
criniiualioiifs fundiuis cveriii, ac quoui >Uo quuiu cvi- H exempla iu gcntilium lasioriis occurraal. Paiica cx
denifr deuioiisitet ul» i|>isO clu i^liautjk; rt'llgtouis exordio
ad suam usquii a;iaiem riiittl iMjMtta siaias naiLMu; b^ges
,
pluribussi libi {)ruierri veiis, ea qtue Josepbi {jairiar-
nec iii C(JL*U», neo iu itrris iuuiiulaiuii»;.su^l»ius veio aule ciiaj iem{j(U'e fiiit, pr*iei'missa [Geues.y cap. 41 et,
clirisliauoruin iciupora geul«s tiusê rame coMiVclas, per-
niciusosquf acciUisse graudiiiis casii.s, bnbres lajiidiuu, scff.), ex Livio disces tauiam tnisse, IVocuio Geganto
sifcaia tluiuiua, |)eslr^.s lunestissiujas, consuin|)las a uiu-
Macerino, el L. Meaenio Lanalo consuitbus, ramcai
rilius eilocuslis truges, inaxiiiios terra; iiiatus ct uioius.
fruguuutue iaopiam , ut < muki e^ pieiie spe amissa^
Fateiur ingenue Atnobiusgenliiium argusneniaiio- {)otius quaia nt cruciarentur traiiendo animain. ea-
nem maximi esse momciili ac cbris-
gravis plane et pitibus o|)volutls, se in Tiberim pnecipiiaveriat
lianos onmi odio habendos, aique adeo lejicitMidam {Lic, iib.i\\ cap. 12), Quamobrem pulcbre Augusli-
et extermiaandam eorum reiigionem, si ipsi {tubii- niis ab eihnicis petit uiii lunc essent dii, qut hmni-
corum maiorinn, calamiiatumqne omnium cansa fue- nibus cultul suo addictissimi opem aullam luiernnr
rinU Sed boc falsissimnm esse inde primum demons- {Augmi., Ub. la de Civil.y cap. 17, pag. 7A). S«:rii>il
irat yAnwi)., iiO. i, pay. 2 tt o^), quod ab ipso reli- quoqite Pionysins lialicainasseus aiierain i»»*^^^"^
, ^
^Z9 DISSERTATIO PRi«:VlA UO
!^3L7oi<uai, lesie lierodoio^ rum Uiu bnie laborassent, a luv, luimaniuvi genus ussenuu ac (iepopuiaia sunl.
ra landoni uiniiuni urgenie, palernis cessisse agris, {\rnob. loc. cii.}. Quis auleni, amal)0 te, id ignorare
el i>i Liubriaiu veuisse (I>/oh^s. halicar.y lib, i Anti' potest, qui exiremis digitis veterura Auciorum Livii,
quit. rom,y pag. 2i). Deniqiie, ut plura nuttamus Eusebii, Orosli, aliorumque scripia aitigeril? Au-
in Eusebiano chronicoad annum 20SS, et post ortum gusiinus quoque eadem argumentaitdi rationc premit
Christi oclavuui uoiatur, « lames, Kome iia, ingens etbnicos, pluresque ex citato a r.obis Livio pestiien-
iaciaj ut quinque luodii veiidereulur deuariis xxviij lias illis objicii. Nec paulo leviori bracino telum hoc
semis. * Tunc autem chrisiianorum nomen neque in eos vibrari poiest ex proxime laudato Seneca, qui
ibi, iiequealibi audiium adlmc fuerat. uaturalera quoque pestis raiionem reddere conalur
Frequenlissiiiios deinde graudinis casus, alque {Liv,y lib. 1, cap. 51, lUf. 111« p. 6 ; Euseb., in chrou.;
eiiam saxeos imbres aniea accidisse objicil Arnobius. Orosi.y lib. 11, cap. 42, 15, etc; Augutl.y lib. m de Ci-
£t cerie lioralius muiias leuipeslales, ae nominaiim vii., cap, 17, pag. 74, et cap. 31, pag. 88; SeneCt
dirai proraus gtaadinis nun iu cbrisiianorum , sed lib. VII Nalural, quwst.f cap, 27 ei 28, pag. 405)»
occisi a geniilibus Cx^saris vindictam, uti puiabat, Prxterea urget tiucior nosler a iocusiis et muribus
oborias his cecinii versibus :
j^ omne irugum genus corrosuoi atque consumplui»
Jaai salis lerris nivis alque diPSB

(Ar»ci6., lib. i, pag. 4). ALivio autem memorix pro-
GraudiiiiS misit PaLer, ei rubenlo ditum legimus lanias a mari iocuslarum nubes vento
Dexterii saeras jaculalus aices»
Terruit orbeni; elc.
in Apuliam repenle illataS; ut examinibussuisagros
(ilorm., lib. \. od %\ iaie operuerint, atque ad eam frugum peslem tollen-
dam missum fuisse C. Licinium prxiorem designa-
i)i»jnde vero Arnobius : « In liiteris priscis, * in
tnm (îv., lib. xlii, cap, 10, et tib, xxx , eap, 2).
quii, i compreiiensum composilum videmus im-
et
Capuam omnem agrum oppielum
Narrat insuper circa
bres saxeos lotas ssepe comminuisse regiones » (Ar-
earumdem locustrarum muliiiudin^, quas
alia ingenii
'aob., llb. i, pag. 4j- At lapidum imbres anie chrisiia-
quidem unde advenissent pdrum constabai. Sed au>
iiorum tempora memorat Cicero : < Quid cum
diendus esi Augustinus, qui ex liac locusiarum, ac
sa;pe, > ail i!le, « iapidum, sanguinis nonnunquam,
superiori pestis calamitaie eodem plune, alquc Arnc-
ieir:e inierdum, (juondam etiam laciis imber de-
bius, modo conlra gentiles argumeniatur : < Locus>
S[[\n\l > {CiCy Ub. n de Divinal., pug. Tii). Livius
tarum in Alrica, > inquit, « muUitudinem prodigii
nuiem iiarrat post Canneusem cladem pluisse lapidi- ..,,..
iiiisse, cum
. ,• i>,
•
_ . . . . \. , . , r simuem lam esset popul» nomani provm

bus : t Tempesiaies, > inquit, < loedai fuere. In Al- _,_ ..
cia, iitieris
.
mondaverunl
,
:
._ ^.._ /_.^
consumptis enim frugibus
. .
.
ijano inonie biduum conlinenler lapidibus piuic :
foiiisi]ue iignorum ingenti, atque inxstimabiii nul>e

lacta de ccelo multa, duuj in Capitolia aedes, valium
in mare dicunt esse dejectam. Quamortua reddiiaque
in casiris niullislocissujjra Suessulam, etduo vigiles
liltoribus, atque binc aere corrupto, laniam ortam
exanim.ili : murus lurresque quLcdam Cumis non
pesiilentiam, ut in solo regno Masinissae, octingenia
jciemodo lulminibus, sed eliam decuss:i. Reate
liominu;ii miliia periisse referantiir, et mulio amplius
saxum iiigens Yisum voliiare; Sol rubere solito ma-
iii terris litioribus proximis... Talis ilaque vanilas,
j,'is, languiiieoiiue similis t {fJv.y lib. xxv, cap. 7).
qualem ferimus, eique respondere compellimur, quis
Testaium qnoque lacit inspectos ^Sybillarum libros
tiorum non chrisliame religioni tribueret , si leinpO'
propler ciebrius uno codemque :mno de coelo lapida-
ribus chrisiianis viderei. > {Auijn&t., lib. iii de Ciri/.,
lum- Paulo aulca dixerai facium noveudiale sacrum.
cap. .11, pag, S8). Eadem hisce de locusiis prodidit
propttjrea quud ue ca'Io hipidalum fuisset. Phira si
Orosius, quem consule, sicut ei de aliis O^rneUum
velis, adi Tibullum, Valerium Maximuin, Strabonem,
Taciium, aiqiu^ eiiam Bocharium, qui plura de lu-
Soliiium, et Salmasii in hujus librum annotationes i- . . /^ ,l ji /• -•• .
'., ,1., rv custis dispulat (Oros., /j6. Y, c«p. 11; Con/. 1««/.,
(Idem.y
'
lib. xxix, cav. 10; ItbuU,,
11 ., i
. ,. ,.,
lib
t-
11,
c
,
eleg.
f 1-1
..
o, 1'
''^ w, poilintltuni; liochan.t
0,^11 lib. i\
1
de c.
sacr. Scripl.
•
,
verx. GS ; Vuler. l/fl.t., Ub. 1, cap, G, § o , Strab., lib

anim., cap. 1 et seqq. ),
i\ (jcogr., pag. 82 ei seijq.; Soiin.y cap. 2, pag, 12).
Prosequitur Arnobius {lib. i, pag. 4), et addit ur-
Ad ha^c vero scribit aucior noster : « Flumina in-
bes atque civitates iremefactas validissiiiiis ierr:i'
geniia limisiiiaruissesiccaiis» {Arnob.,lib. 11 fpag A).
motibus, el maximis ejus hiaiibus inlerceptas. Testis
Quod sane prailer alios Virgilius his coulirmat car-
horum nobis est PHnius, qui de moiibus terrse Iiuhc
rninibus :
scribit in modum : i> Moius terra; sileantur, et quid-
Videas et llumiiia sicca, guid est, ubi saliem busta urbium exsiant simul
Aret ager, vilio niorieiis silit aeris hcrba.
ac terr£ miracula putius dicamus, quam scelera na-
( Virfjil., Eclog. 7, vers. 56 tl seqq.)
luriB > {Plin., lib. 11 Hisi., tiatur., cap, 02, pag. 259),
Nostrum autem uA proposiium iilud maxime faeii, multo minus christianorum, ut recte auctor noster
quod Seneca non chriblianorum impielati, queutad- arguit. Prius vero idem Pliniu^ de uiroque lerra*.
ir.odum alii eihnici, êd naiuralibus causis fluminum molu et hiatu : < Varie lerra quaiitur, > iiiquit, € ei
ascribit Ricciiaiem (Senec.j Uu. lu ISIatural. (jua'$t.j mn^ eduntur opera, alibi prostratis mo^jiibus, alibi
cap. 10 6i cS'Y/r/. pag. iolh. proiunde hialuhaustis > {Idem. eodem lib., cap, 79
Pesiilentiai eiiani conlagia, slcuii Arnobius loqui- W80, pag. 231 et seqq.). Alque ibi de illis plura, quai
:
Ui IN ARNQBIDM, CAK VI 4^2

legere. poieris, inenu)n9(i mandavii {idem. lib. cit., A exempla sailssupcrque Ueiuonsiraui nihil potuisse alt
cup. 84, pag. !î). At uiaxiuiuui posi honiiuunt uie- cihnicis lingi absurdius, quam iis mundum in chri-
uioriam lerraj niotuni, imperanie Tiiierio, conligisse siianoruni poen.-im vexari. Yerum Arnohius ut iuda*
asserit,, quippe quo dnodecim Asia^ urbcs subversue milam iusanienliuui homiuum pelulaniiam veiiemen-
fuerini. Memimere eiiam hujus lerraj molus, Siiabo tiuscoercerei, aliis adhuc exeniplis illud censuitesse
ct Suelonius, aique ei adjunclnm lerrae hiaium his probandum {Aynob., lib. i, pug. i eib). Insiat itaque
Tacilus narrai verbis : « Eodem anno duodecini ce- antechrisiiauoruiu tenipora muudum incendiocon-
lebrcs Asiic urbes conlapsae, nociuruo leria; molu, flagrasse, urbes maris fluclibus cooperlas, genus bu-
quo improvisior graviorque pesiis fuii. Neque soli- uianum diluviis absorpium, aique, ul Plalo perhibet
tum in tali casu efltigium subveniel)at in aperia pro- anle aHuorum millia decem, ab Allaniica insula roa-
runipendi; qniadiduclis terris hauriebantur. Sedisse gnam erupisse hoaiinum multiiudinem, quoc iunu-
immensos mouies, visa in arduo, qu:£ plana fuerant, meias naiiones fuuditusdelevit et exsiinxit. Is aulem
eflûisisse inler ruinam ignes memorant > {Sirubo, Platonis locus in ejus Timuio occurrii, ubi ille ex
lih. XII Ceogr., p. 578; Suelon.y in vita Tiberii, §49; antiquis scriploribus narrat ex ea Atlantica insula.
Tacii.y lib. n AnnaL, §7). InEusebii auiem chronico j^
quam Lybia et Asia majorem fuisse ait, faciam iu-
h;ec ad sepiimum Tiberii annum referuniur, ac tre* gehtium copiarum irrupiionem, qua variae naiiones
decim coliupso) urbes suis ibi appellantur nQmiuibus. iu scrviluiem redaclse sunl {Plato^ tom. ni, TfmcF ,
Piurium aulem terrai motuum, qui superioribus aia- pag. li ei 25). Sed poslea diluviorum, terrajque mo-
tibus aceiderant (ii ibidcm mentio. Deuique ut mulia tuum aestu omuem Jjellicosam illain geniem, atque
laceamus, Cicero, Coelio leste ciialo, narrat « eoipso ipsam insuiam per uuius tauium noclis et diei spa-
tempore, > quo Flaminius conira Hauuibalem pu- tium fluctibus maris absorptam, et nihil planc ex
gnabat, « tanlos terrae moius in Liguribus, Gallia, illis, nisi luli reliquias comparuisse amplius. Ideiu
compluribusque insulis, lotaque Italia facios esse, ut porro Plaionis locus non solum a Plinio oi Strabonc
muita oppida corruerint, muUis locis labes facta sit, ciiatur, verum etiani a Tertuliiano, qui inde absur-
iluminaque in contrarias parles Huxerint, aique iu dam eihnicorum vgumentationem, quemadmodum
ornnes iiiare influxerit» (Cic, tib.ide Divinai., pag. Arnobius, refeliit et everiiti Sciinus quidem h.iec
!268, /m. 40 et seqq.), Sed alias nec minores quidem nounullis minus veritati, quam fabulis videri pro-
caiamitates ille postea recenset {Ibid^^ pag. 171, lin. piora {Plin., lib. ii Hist.natur.y cap, 90, p«rjf. 238;
27 et seqq.), Quamobrem Apuleius :< Immodicis, > r Strab., lib.n (êogr.^ pag, 101 ; TertuUian., Apolog.^
ait, < Iremoribus temrum dissiluisse humum, et in* cap. /iO, etlib. lad Nat.^ cap, 9, pag. 54, et lib. de
terceptas urbes cum populis s:epe cognovimus. > Pallio, cap. 2). Sed valere semper dehebat apud gen-
TerluUiauus autem, eodem plane argumento elhnicos tiles Platonis aucloritas, uec plane immerito eis op-
refellendo, his objectai Coriuthium mare motu terrx poniiur. Deinde vero Theucydides a Seueca lestis
exliaustum (Apul., lib. de Mundo^ pag. 408; TertuU submersae ejusdem insula; appeliatur haBc in verba-
lian., Apolog.j cap. 40)» « Theucydides ait circa Peloponesiaci beili teropus
Tanium porro abest, ut his et similibus inordina- Atalaniain insulam aut lotam, aut cerle maxima ex
lis casibus contra religionis chrisiiauai veritatero parte suflûsam. » Quin eiiam huic suffragaiur Am-'
aliquid confici possit; quiu potius Cleanlhes apud inianus Marceilinus {Senec, lib. vi Naiur. qumt.,cap.
Ciceronem ex iliis concludit in animis hominum iu- :24, pag. 894 ; Am. Marcell.y lib. xvij, cap. 7, pag.
formatas esse deorum, cl vis cujusdam coîestis ac 169). Sed si ulrique iidem babere adhuc nolis, audi,
divina^ notiones {Cicer., lib. u de Nat. deor.^ pag. si lubei, Senecum alios similes casus enarrantem :
215). Melius procuidubio unius xqnissimi et oiniii- i Idem Sidoni, * uii inquiebai, « accidisse crede.
poieiiils Dei notiones dixisset. Sed in huuc Ciceronis Nec ad hoc teslibus opiis est. .^Jeminimus enim ter-
locnm consulc Lescalopieri observationes , ac de
D ris inieruo rooiu divulsis, loca disjecta et campos
icriae luotibus ei hiaiibus, eoiumque efiiectibus et inieriisse > {Senec^ liif. iv Naiur. quesst., cap. r>2,
causis Seuec;3e libros, atque eiiam Strabonem qui pag. i99; Am. Marcell.^ lib. xvn, cap.- 7, pag. 469).
plurima eorum, qu% dicta sunt exempla protulit Qui piura voluerit, iilum adhnc aiibi dicenlem audiat
{ScneCflib, vi Natur. qumt.y pag. 454 et seq.êt < lieiicem, Burinque, > vel lU ait Marcelliuus, < He-
cap. 2i et seqq., pag. 451 et seqq. ; Slrabo, lib. « lice et Bura, tolas mare accepii Supra oppida
Ceogr., pag. 58, et secjq.êl ulibi). duo navigaiur : duo autem^ qiia} novimus, quie ad
nolitiam nostram memoria litteris servata perduxil.
4RTtCLLlIS III.
Quam multa aiiaaiiis locis mersa sunt ! Quot popu*
Ouibus aliis exemplis Arnobius ostendat aate chrislianap los aul terra in se, aut niaie inclusit! > (Senec, ibi
religioiiis exoriuin phires accidisse publicas calaniila-
les. inceudia, diluvia, ubi de iiisula Atlamica, et compu- dem, cap. 25, pag. 894«) Prius vero auctorem suum
laiisaMmndi exoi-dio aunis: iten» cuui l)eUuis prailia, citaverai Callisihenem. Eiidemde Sidone.aique aliis
ric heila iiiaxiuia inier Assyrios oX Bacirianos, Nino
et
Zoroasire ducihus, aliaque Alexandri, alque Roniano- inundaliouibus Slrabo nienior;»!, queni sicnl et Ovi-
runi bella, ac jiosi natuni Christiun res Uuxisse longe dinm, rursusque Senceaiu ei IMinium adiie quilibet
uiagis prospcras,
haud aigre polerit {Sirab., lib. \ Ceogr., pug. 58;
QuLC hacienus rctulimus publiGarum calamitaium Ovid.j lib. XV Meiamorph , rmMS^Gl eiseq.; Senec^
U5 hlSSERTATilJI PRi4iVlA 44-4
iiO cil.,ccip. U), paa* Ji97 ; Piin^t Ub. ii, cap. 95 ef A i» circo leunes solulos ueaii, cuui rilioi|uin aUiâii
&4, pay. âS et s^</.). dareniur, ;ui couticienclos eos uiissis a rngft Horelio
Veruui quaiiaui, rogaoii aiifjuis, raiione Aruobius jao.ulaioribus? Maui cl Poiupelmu ijriuium ia circo
dicere potuit, haecquifi ue AliaiUica iusula uarrar, elei.hautoruu» Uuoaevigiaii puijuaiu etiidisj-e, coiU'
auie di*.ceu» eouiigisse JUiuoruiu juiilia? Nuuiquid luissis nmre praL'lii uo.siis bpiftiuil>us, ad uiiam rem
igiiorabiit a cbrisiiauis ûulio brevius a luuudi crea- bouaiu periinei? Prificeps civiiulis, ei iuier anii<iuo3
tioue aufturuiu spatiuju ('.ouipuiarj. Se»i lacile sulvi- priucipes, ut iauja Ir^dioii, bt»niiatis exiniiie, lueuio-
tur hujus dirficuliaiis jjodus. Nojj ejiiiu suajji ibi Aj'- »abile puiuvii speciacuii geuus. uovu iuoi'e p. rdere
iiobius, sed Piaioui», iliideju a se ciiati, proiuiii opl- iioiuines. Depugi.aut, paruiu *. .aL ; lauciuauiur, pa-
uiuJteui, M"» s.tcerdctejjj Soloni sic loquejiieiu iudu- ruju est. It.gfuli iiiole auiujaiiuni obteruuiur. Satius
cii [Plaio, in Timê, lom. lu, pag. SS) : Ty^; /7.1 h- erat isia iii ubiivioueui ire ; ue quis posiea poleus
diicerel, invidereiqiu^ rei ujiuiiue Ijuuiauai. U quan-
liun caiiginis uu.iuibus Ijutiiauis oi>jiclt luagita rchci-
tas l iiie se supia reruui uaturaiii esso iuui creJidit,
Jaw rtTo Hosirarum rerum staius quis olim faerii un- cuu> loi luiserorum iioiiiiuuui calervas sub alio i'<je!o
J^
mrum ocio uiiUium miet in nvsirh sacris libris re- nalis beiiuis objicerei, cum beiluui iiiler laui dispa-
ceiiseHlnr: novem autem miUiaannorumseriem,qu'ibus ria animidia cojujuiuerei, cuui in coaspfclu pi»puli
illi mijores exniierunl iibi breviler uemonsirabu. lioiuaui luuiiuja s>auguiuis fuiideret, mox pius ipsuiu
^\ iiiuhdi vero, ac poiissijuuju Sodooiai et Go- luudere coaciurus. t Si quis lajueii cojiieodat Aruo-
inorrhye iucendiis Teriuiiiaiius eihuicos redai-guit, bium uun de hoc, sed de superiori Ijoininum cuu^
quemadiiiodum suo loco osiendeujus. Nec huJMS iu- beiiuisceriainjiie esse inleliigeaduin, liuic uouinul-
(cendii ioseplius laiituui mejiiioueiu fecii, sed ipse tum repugiuibiitius.
cliam bis, ut videiur, verbis Coriieliws Tacilus ; LUiiujum porro geuiiliiim argumenlum, e;|^ belio-
« ligo Judaicas qjjondam urbes igue cojiesii liagiuisse rum irequeuiia peuium, iude priuto ille diiuii (Ar-
CHiuqesserim » {Teriullian., Apolog., cap. 40, ei iib. nob., /i/'. 1, pay. ti), quod iogeuies homiuum copite
Ue FalL^ cap. 2; Joseph., iib. i Aniiquil. .luiiai., eap. ex Aiiaiitica iusuia euier^'euies, inuuiuems naiioues
42. ei lib. -v (iG Bell. JudaiCy cap. 5 ; Tacit.y lib. v prolligaveriul, ac deievorim. Sed de ijis ; aulo aute
Jiisior.f posl init.). dixiiuus.
Pergii Aruobius, ailque anie cliristianos, t cuin ^ Secuudo iiaque Anudîijs geniiiibus oiijicit (ii>/rf.)
ferid lu lla, et pradia cum leonibus jfcsta suut, > inier A^syrios ei fticiriaiios, iSino ei 2*orua.>tre du-
{Arnob., lib. i, pag, o). Ai ibi si de r.fa^liis, <juae in- cibus, uoiJ ferro laiiiommodoet viniius, sed magicis
slrucio lioiuinuiu exeicitu, cuiu ferisei belluis com- eiiam artibus pralio olim decertaium. Ai lestis |tO'
missa fueruul, tesiem desideres, iil»i A. iiellituiciiQ i>is estlûsebiiis Zoroabirem m;igum tut<c iiiclriaiiis
dabit Tiiberoiieui, qui mcmori:e maudavii i\eguium imperasse, cum apu<l Assyrios Niuus rcguaret (/su-
apiid B igradam iluvium in Africa p«)?itis casiris : «f6., iib. X Pr(jEpat,evang , cup. 9, pug. 4{j4). la iilius
« Pr*iium graujje aiMue acre lccisse iidversus uimm auleiu chrunico h%c, «jUie :tU rem uosiram condu*
serpentem iitic siabulauiem, inusiiaue immauiiatis, ccre videiitur, verba icgimus : i Z.oroabire.> magus,
eumque iniigna totius exeivitus couniciioue, ballistis rex Baciriaoorum, ciarus babetor, adversus quem
aique catapoliis diu op;;ugoaium> ejusque iuierfecu iNinus «iimicavii. » Quod (|uideui Trogi iN)uipei, Au-
corium, longum pedes ceutuiu et Yii|;inii lôiaam gusiini, iiieiooymi, et Orosii auctoritate ctûiirma-
misisse » {Gell., lib. vi Noci. Auic.^ cap. T», pag, lur \^ln chronic. ad Annum. 7: Trog.^ iib. i; Augusl..,
508). Iâdem ev Livio uarrat Yalerius Maxiiuus, iib. XXI de Civil.^ cap. 11, yag. 6.">4; iiiennym. in
aique eliam pliuius, qui rem notam esse asserit, rv ^"P- nOseie, versus ^^ pag. 12.SI, nov. eUii.; Oros.,
iieuj Seneca, Oi-osius, t^lorus, et .alii {Vuler. Max., 'ib. i, cap. 4).
lib» ij cap. H, § II), pug. 77; PUn., Ub, viii Uis(. Verumiameij hls piane adversari videiur Diodorus
natur.^ cap. 14, p..'^. 153 ; Senec^ episi. i>2, pag. Siculus, qui ubi Niiii adverûs Ii;ictri:mos ex)>ediliQ'
156; Oros.y lih. iv, cap. H ; F/or., lib, n, cap. 2). uem (iescribit, horum ducem non Zoroasircm, sed
Al si Ariiobiui» dc certamioibus agat, qjiiiius gl:i- Oxyartem appeliat [Diodor. Sicul.^ iib. ii Dibiioih.,
diaiores et aihleta* cumleouibus el aiiis beiluis pu- pag. Qij ei s^qg.). Oeiude veio nihil plane uj:igici,
gn.tturi, in areuaui desceudeiuiut, de iis forsitan iii- neipje iusoliii eo in pr%lio aniiuadvertit, tied Oxyar-
lelligendus est, quoruin spectacula Syl)a ei l*om- listanlum :jrinn et soleriiam, «jua cum parteni exer-
peius idiujue dederiint. At pj\eter ea, quai de his cilus Niui in quasdam iocoium augusiias pertiaxis-
spectacuiis alibi atiigimus, vide.sii» Pliniuio, Dionem set, iuil<» ceri:miioe, liigiivit hosies, ceutuiuque iiiH-
(lasiium, alque iu primis Senecam\/>;.'iJit;r/. in .)JinuCc lia ex iis occidit. Sed ilie po&iea a Niuo vicius est.
Octav., cap. i», ari. 2; Piin., lib. viii iSuiur. hisl.s HiiC accedii, quod piures fueiiul nii Piinius, Suidas,
cap. 16, pag. l')0; iiii Cuss.y tib. xxxix ii^st. Hom.; ei alii ol>servaui, Zoniasiris uoujine uuncopaii. Sca-»
Senec, lib. de Drevit. viuv, cap. 15. «/ 14, pag. 707), liger auteml-Jieriii lestimfuiio piubaic couaiur {Sca-
qui hauc ci udelitatem sic exagitat : c iSuiu et hoc lig., in Chron. Euseb., pag. 15;, eum, qiii maiiiis luil,
quenuiuam curure perniiitas, quod primus li. S)li^ Xerxe, alque idcirco Mno eiiaiu muiiis iâ-culis esse
: ,,
, , ,
un IN /VRNfmillM, CAP. VI. m

posierioreiY) Ceriset lamen ('oteierius Z.oroastrein A ponnlos capliviiaie 'ei scrvitio Si!>jiigfivit? Ncuio
jnagum ufnini, el euindem variato iioniino luisse, eniiu esl , «lui liis vciltis dcsignaumi nou agiios-
ac /liirum, Nazaralum, Zabrauim, Zaraiem, Zarem, cai Alexaudrum m;«guum, ut Augustini verbis
7j<)road(jm, ei Zaradem {Colel.t not. inllb. iv liecogn. ulamur, « muiiilicciuissiuuini miuiuiei|ue diutnr- ,
(Acm.^ pug. 3G8). De iiliiis vero ;i'l;»ie variu; siimI n;>u), jicjus» p<uciiliam, qua univcrsam Asiaui, iiumo
opinioiies. liÔilcxus quippe el .^rlMoiele^^, riinio pcue loiuiu «nheiii pariim vi el armis, pariim ter-
aiiesl;iiiie, illuiii IMaiouL' sex miliil)us annorum, ller- rorc subegerat » {Arnub. , lib. i, pinj. 5. .4a</jt.sf.
modolus apud Laeiiiuin, el Plularclius Troja/io ex- ///). xviu (le Civii. cup. 4i , pmj. 524). i)e illo au-
millibus, Xaulus vero apud lem praHer alms plures Plularclii dc illius tuui
eidio qulinjue aimornrri ,
cuwideui Laerlium X<:rxis iratisiiu aunis sexceiiils vii:i lum ibiiuua, Arriaui , dc .tjus expcuiiioue,
velusi..iorem ruisse prodiderunl {Piin.y tib. \\\ i\ai. cl Quiuli Curtii de iusius hisLoriis libri pr;ceipue
Insi.f cap. 1, pinj. 7!2ri; Pluiurch.y lib. de isia. el icgeudi suul. Deuique llouiaui , aii Aruobius, anie
Osiriiie, lorn. ii, pag. 309; Laen., proem., § "2). Sed iiatum Christuui uatioiies omues vaslaruiil, ei \l<i-
ha'c opiiiioiiuui diversiias Cusuitiuu), Augu.,uuum, et popiilali suiit (Aj/jo(;,, lib. i, pag. fi).
vidimus, uou prohibult, quomiuus ^^^^ M^ iiisanam illoiuui lerociam adliuc reprime-
Hieioiiymum, uti B
Aruobio nosiro sulTrag;irenlur. Suidas porro sccun- ret, ab ipsis posl Tcriulliauum jiosiuiai, uum quis
dum Zoroasirem asiionomum Niuo coaivum exisii- negare possit posi Chrisii moriem iiumiuula fuisse
niai {5i*itt., ad verbim v.rorjw.ni^ric). Quid niirum bella , ac mediis qu;c posiea fluxere leuiporibus ,
aulem si is magus, immo el magice, mi aiunl, iuven- iuuumerabiles repOiiHias viciorias, proiaios iiiipe-
lor, ii plurimis arie niagica adversus Niiium pu- rii liiies, taniamque ruisse anuoua; aliuudauiiam,
ijuasse dicaiur? lu cam omues admirali oljsiupuerint {'Feriullian,
Ut ut sit, nuUi dubium iliud esse polesl, quod ad Apoiog., cap. 4, ei de PalUo , cap. 2; Arnob.t lib. i,
confulaudos genilles asseril Arnobius, multis ame' />. 0). Noiiiie etiam alias iuuumeras, \ni\u\i {Ibid. ^
christianam reiigiouem sajculis gesta fuisse Assyrios pmj. 6) ,

prospcriiaics secuudosque eventus Clirisli
iuler et [};>ciriauos bella ac pr:i^lla, iegibus inslituiisque ucbemus, quibus m:>ium pro
minus coiisiat Troj:iuum bellum iouge eiiam mato rcpendi prohibelar, ac pr;«cipiuir iiiatas iu-
INec
aiilea confecium, ob Uelen*, iuquii aucior nosier, ]uri;is paiieuier ferri , sijumque pulius, quam aiic-
diisducibus aujue impulsoribus vnpiuiu {Arnob., lib.i^ nuiu tuudcre saiiguinem? Tam ialsum ergo est
publicaiuni caiamiiatum esse c:.usani

/?«(/. 5). Sedillud uberius ab Augusiino exposilum, q cbiisiiauos
quaro ceriiabsuie. couslat eas eliniicorum Cuiu-
coutra eofedem ellmicos pari aique ab illo latione ,
urgeiur {Aiujusi.^ iib. m de Civit., cap. ± ei 5, pag. meuiiiios deos coleuiium , impieiaii acceptas juie
60ef 6i). Nemini porrocum luec igiiola esse queaui, mcririssiu»o feierri.
atque ahUomero aiiisque quam plurimis scriptoiibus (hiod quideii» el '\i^\K^ ;\iihuc cvidciiier deiiiou?lra-
Iradaulur, fusius piosequi, supervacaneum esi. lui', quia iisdem clhnicjs noii soluin verus Deus,
Niiili quo.jiie iueoiuperium est Xerxis adversus sed ipsiuiet illormn dii despi-ctul suumioiiue ludi.
Criccos bellum, quod Arnobius pi)slh;jec ii.sdem etb- brio eraut {lbi4.,pag. 15 et scqij.). aiorlaleiu quippe
nicis meriio objcclat. Cum vcro iiiud Xerxe? illalu- utiiufra post Aniobiuin videiiimus, eorum orluui
vus essei, ab eodem Arnobio diciiur mart' terris im- jdulieriaj aii.tque iu homiiiiiuis uou lojcrauda Il;\-
rnisisse^ perfusso iiimiruni Uioulc Atlio, et gressibus giiia ac crimina impuilcutrr pr;cd;c:aules , uou po-
Iranfiivisse maria {Arnob.j lib, i, pag. 5). Qua» Luca- teraul sat gravibus poeuis, aupje calamiliilibus al>
nus his vcr^jbus ceciuil iis puuiri, Sed de his auditiidus eliam erii suo
Taics fama cauit luniidum super .'«quora Xcrvcui ioco Teriuiliauus

Coiisiruxi.sse vi;is, nnilluin cnin poiiUbiisausus
Europainque Asi;c. S» .sionquc auiiiovii. Aljydo, U ARTICUttJS IV.
luces.siique tVetuni rîpidi .sii|'i'r HeUivsponii,

jSou Eiiniiii, Zet.livniMique liinens, cnin veja ratcsque Rcspondeiur sciscilanlibusquaj nrdoruin sive pu-
ctliiiifis
:ic iirobatnr id quod uiii
ealainliatnns sil oausa,
Ju iuedium deferi ei -\ihon. i)lii'.;num
jjoiunn, akeri esse inalnm, frusU-aque objici viclosAle-
{Lucan., lib. u FharoaLyanle jinemj. pro[iier
inaun-s, larue necalos Gtnuios, et Tiugiianos,
clirisliauos cnui eis lia!>iiaales, niulioque
absunJius as-
Brevius Hierouy»uus : « Xerxes ille rcx potcmis- seri deos iisilein cUrislianls inisse ii-aios, ci
boc lueu-
(jyciuni a {luibusLlani ineuijicanlilius clhnicis
esse con-
simus , qui sulivertii monies, marla constravil. » Sed
tiClUin.
de his plTira Herodoius, I>iod.>rus Siculus, Pliuius
Juslinus iiisioricus , Juvenalis, et alii (///tioiym., E:i erat ethuicorum ciccitas , ul quamvis deos suos
epist. ad Heliodor.,, p:tg. 575; Uerodot. .,
lib. vii ruaNimorum criiuinum rcos pai:im asseveranierque
19, et seqq.] Diodor.^ iib. n Bibiioth.^ p. 243 njêreui, persuasum lamen h;iiiucriiit
uou iu sui
§
bomim^s cladi-
•:ed iii cbrisliauorum odium
pulilicis
ei seqq. ; Ptin., lib. jv tiist. nuturr ^ . cap. lU,
caiamitalibus(|ue luisse divexatos. Inslabanl
pag. 4o5; Justin. . lib. n; JuvenaL, saiir. 10, bus
pciebanl lol lantonimque
vers. 175 ei seqq. ). itaquc huporiunequc si
uon fncrint, qu;cii:im

Cm etiam notum mauifeslumque iiiud nou esl m;i!orum chrisliraii C;iusa
ct origo. J^cd quid iis^c
quod .Arnol)ius suljjungit . « Ex Macedoui;-e fmi- potuerii esse ill.irum causa
i>us uuus exorlus adolesccns, Orienlis regua et ad nos? respondei Arnobius (Ar//o6., //f' J
, W- 6
, ,, ,
4i7 niSSERTATU) PHMWk U8

qui mala A mefiicaineuto {Dmcorid., IH^. iv, cap. 146, et lib. vt,
el 7). r^bis enimvero snmcit illorum ,
omnia clirislianis anribuunl, faisam depulisse ob- cap. Tio). Cur autem venenaia^creata siut, alibi vi-
treciaiiouem. Quid auieni , si ex cleuieutorum agi- debiiuus.
tatioiie, siderum moiibus , alque maleriaj iece Denique nullum, ait Arnobius, naiuroe vitium est,
nocentissimos pesiiferosque vapores, ui docet Se- si ovilibus et laniciis iiisidietur lupus, ei serpeus
neca . exlialanle , orianlur? (Sen«c. , /i6. mi Nalur. morsu bominem occidat {Arnob. , lib. i ,
puy. 8).
qu(Bst.^ pag. 465.) Yide auiein utruui ibi iiie ad bos non coiUneaveril
PraJterea qii:e borninibus , omnia commodilaie Yirgilii versus :
sua metieiiiibus?, mala videntur, reapse ipsi mundo A(- veluli pleiio lupus insidialus oviU.
bona suut (Arnob. , ibid,), Diiuvia siquidem mundi- {Virgil., lib. vi/Eneid.j veis 59).
que confligrationes a Piaione non mundi pernicies, El alio in libro :
sed , sicui ab Origene et a nobis alibi observaium ,

Si libi lanicium cura*.
ejusdein mundi purgatio censentur {Plato.in Timceo, (Lib. lu Georg.f vers. 584.)
tom. 111, p. 22, gf lib. m deLeg., loni. ii, pag* 676, ^/ Simplici siquidem lanicii nomine uterqueoves, agnos,
seqq.; Orig, ^ lib. iv contr. Cels. y pag.ilZ; Su~ vervecesque cornprehendit. Superbi porro et nimiuia
per disseriat. in Minuc. clav., cap. i, art. i). Qmd B ^yyq^^^^Î^ hominis Arnobius esse asseveriit Deo
vero, quod temperalus soiis ardor, ut ait Arnobius, eam ferre condiliouem, ut quod unicuique placet
niultis prodest »
quein aiiquis tamen volupiuarius id coniinuo facere debeat.
co torferi soliius , nimis moderalum , aul sibi peui- Sed coniumaces eihnici, nihil adhuc remitlentes,
tus ablaiurrv conquerilur. Ibi autem od ilium Ar- insiabant non solum ante, sed post disseminaiam
nobius alludit morem ,. quo olim nioiles ethnici christianam religiouem , ac propier chrisiianos
ante cibum exerceri , ac posiea ad solem vel ignem, cum aliis permistos , beila infeiiciter geîa, agros
vcl balneum ungi consueverant. Unde Persius :
sterilitate inculios , atque enectos famc homines.
Assiduo curata culicula sole. Yerum t:aH leve rationis inomentum ab Arnobio
facile desiruilur.Nam ul sciie ilic arguit, si Alemanni,
Kt pauto post :
dc quibus Eusebius et alii ,

propter habiiantes sc-
At si unclus cesses et figas in cute solem.
{rers.fSatir. 4, vers. ISetTiO.) cum Romanis vicli sunt, eamdem
x;Iirislianos , a
profecio 00 ralioncm ipsimet Romani cum cbristianijv
Juvenalis vero :
permisli , viuci debuerunt {Arnob. , lib. i , pag.

Nostra bibat vernuni contracla culicula solem,
lilffugialque logarn, jam nuoc in balnea, salva ei seqq. ; Enseb. , in Cliron.j ad ann. iSi77 crlSlC).
Froute, licel vadas. Si mures ei iocusiac,Asiam ac Syriam allquaudo
{Juven., satir. iîi, in (in.) C
iiiresiarunt, cur non liispaniam quoque ac Galliam.
IJis itaque solis ardor tanla) voiuplaii erat ,
quantum ubi similiter plures degebant christiani? Si Getuli el
aiii cum sibi obuoxium e&istimabaiit.
Taiigiiani, qui uti Meia, Strabo, Plinius, Sallusliu.s,
Pergii Arnobius nobis non esse compertum utnim aliique perhibent , Afiic;c populi eranl, sicciiaie , et
pesiileniiae , morbi, fames, ei alix' ejusmodi calami- ariditale , vel faine alii gravissime afflictati sunt, cur
tates non ideo inierveniant ; ut quse ia mpndo vi- Mauri , ct Nomades, et alii communem cum christia-
deulur redundare, ex eo loilnniur {Arnob.., lib. i, nis viiam ageiiles, messueruni segetes amplissiinas'^
pag. 8). TerluIIiaiiussiquidem haud dubitauter scri-
FJodem .Ambrosius argumenio gcfuitem Symmachum
bii : « Revera lues , et fames , et bella , et vo- eadem oi>jecianlem relcllii {lUela, lib. i; Strab. .
ragines civiiatum , pro remedio depuianda , lam- lib. xvii Ceogr., pug. îd; Plin., lib. i\ycap.^>,
quam tonsura inolescentis generis humani t> (Ter~ pag. 027. et iib. xxi, aip. 13, pag. 15; Sulucj. de
tullian.^ iib. de Anim.j cap. 50).
Ikiio Juguri., longe posl inii. ; Ambros. , cpist. 18,
Addii aucior noster immerito concludi veratrum ,
^ i9 etseqq., pag. 838).
idesi, utait Plinius, clleborum ideo nasci non de«
Nihil ilaque verilali luagis corirarium ac repu-
V fisse quia hoininibus venenosuin iiSl{Arnob. lib. i
, '
|. gnaus iiugi poierat absurda illa clbuicorum crimi-
p. 8; Piin. , lib. xxv Uist. naiur. cup. Ti, pag. 591)
,
naliunc , qua has calatniiaies a diis ira in chri-
llomini quippesi veneUcum sit, capris et coiuniici-
siiauos iuceiisis illatas uuuquaui non vocilerabaniur.
biis ul canit Lucretius prodest
,
,
:
Yeruui lixc Arnobio s ilis uon fuerunt ,* ac duplici
Prreierea nobis veralrum cst acrf^ veneuum . adliuc argumoiKo insulsaHi hanc opiuaiionem ic
Al. capi-is adipos cl (Oluruicibus auget
lellit iArnob., lib. i, pug. D). Nam (piainvis vcruni
{Lncyet., lib. iv, circa med.)
cssei, quod laiucu, uli iuox videbimus, faisum .
Uaiiojioiu si quaM-af,, hanc reddei libi Ambrosius : csse coiiiciidii, dcos propicr accepias a clirisiianis
« ilcileborum pcriii loquunlur escam csse, el ali- injurias ira iullamuiari , iniquissiuii cerie toreni,
luoniau) coiuinicum , eo quod naiurali quodam si in earum uliionem uou solum chrisiianos, sed
liMnperamcnio sui corporis viui pabuli iioctis cvi- cliaiii etiiuicos, iioc Cbi , ut ilii opiuabantur, sontcs
lenl ) {.\mhros. , lib. iii tlex. , cap. 9 § 31) ei in.s<)uies uilo absque discriinine puniant. Si eiiiiu
,
pug. •4Xj. Dioscorides vero , illiusque iiiicrpres iMa- vcri ciani dii polcraiii uiiquc cuUores suos ouini-
,
tliiolus docent eilcboriim :iibuui muliis movbis essc bus cumiilar»' bonis , ac solos «lirislianos. sibl in-
.,, ,
441) <N AUNOUIUM, CAP. V!. 450
ieiisos, oiviitiliUS calniuitaiibus ct luiseiiis pro me- A 'uni pubiicis calaiuilaiibus, seU af> odtnicis eiifliu
rito pijiiirc, vcxarc , uccare. Non crgo aU eus plc- cxcrnciari, el inicrlici patiebatur. Nou enim ca*
ciciido8 expccinrc (Jebebaiit ntiiilo icvius ct inlir- dcin erat chrislianorum aiquc geiitiliuin dc ira Dei
uiius eoruiuclcut geiililiuiu auxiiiuui : < NuiiKiuid > opiuio. Dcindo vcro clbnicis longe dispares crant
ciiiiu (i iu vos * geJUllCb, aitA!nobius(///«V/., pag, il), ciiristiau' ,
qui fatcbautur uihil bibi ad Imnc viiam
« sêviuut , ui iniesiinis vulneribus coucilati, iu proinissuni : u Niiiil cnim , > iuqiiit Arnobius (//6. ii
ultiouem cousurgaiis illoruiu. l^rgo hiunana palroci- pag. 98), « est nobis prouiissuiu ad hanc vilam , »
jiia (lii quaerunl, el uisi vcslra fueriid asscrtionc sed ad lulurain , quam beainin expectamus. Aiquc
protecti . iUonei non suut ipsi , (pii piopuisare iude concludit : « tlaquc isla, quain dicitis , persc-
dcrcudere suas valeaut coutuuielias. Quin iiumo si cmiouisasperilas, liberaiio uosira esl, iion perse-
vcium est ardere ilios ira, permilliie illis potesia- cutio : uec pcenam vcxatio inferct, sed ad lucciu
icni sui, deiendaiil se ipsi , aKpjc iu uliionem luu- liberialis editcel. > Kadciii (juoquc est Terluliiaui
jcsiatis offeusai inieslinas excrauL experir niurquc respousio, ul suo loco ostcudemus {Dissert. in
"
virtutes. » Tcrluliian.y cap. 1(), arl, 5). Nihil ergo adverûs
V«rum llcratdus hanc argumeuiaiioucm levissi- clirisiiafios objecta ab ctliiiicis ira deoruin facerc
luam momenti esse censel, omnlnoquc
et nutiius as* b poterat.
pernalur, Sedqua, puias, ratione? Quia Dcus re- Denique auctor nostcr palam aperieque asseverat
scrvaia , iuquit , sibi perjurii picna , vutl impieiaiem diciu oiunino essc absurdum deos , uti iidem cih'
liominum ab ipsismet houjiuibus puuiri. At si plaue itici garriebaut, revera irasci {Arnob. , lib, i, p. \i).
iiilirma , nulliusque poudcris sit ha)c argumcntaiio ,
indecoios enimvero iribuebant, diis suis ira<*Diidia!
redarguciidus est Cyprianus, qui eodem planc et niolus , iniquos ac beliuinis plnne siniiies. Atqui bt
acriori niodo Uemetrianuin atiosquc gentiles insec- dii fiiissent beati et immorlates non poierant uti-
,
laiur : « Si quid, > ait itle, < diis tuis nuiniuis cipo- que his prorsus culpandis ira» njuiibus iiillammari.
lestaiis esl , Ipsi in ultioneni suam surganl, ipsi se Qui enini hujusmodi affcctibus agitantur, lcves sutit,
sua niajestaie derendani. Aui quid praeslarecoieniiiius ac modo quieti , inodo irali , sa^pius vero injusli
possunt, qui se de non coientibus vindicare non quando alios insouies la^dunt, tuncque .îiis soii-
possuqt? Nam si eo, qui viadicaiur, piuris esi ilic, tibus eliaru irascuntur. Totum porro hiijus argu-
qui viiidicaly tu diis luis inojor es. Si autem iis quos mcniationis robur el pondus uou in eo posiiuni csl
coiis* major es, non tu itlos cotere, sed ab ipsis quod ipse de Dei veri, dc quo inlra (cap. scq.^
polius coli debesel timeri» m dijminu.s.Si iltosiccsos artc 3) , sed quod cthnici dc deoruni siiorum iru
\iiiio veslra defendit , quomodo et clausos, ne pe- C priedicabantur.
rcant, lutela custodit. Pudeai ipsos coiere quos
Quapropier vix. a se impetrnre posse signilicat, ui
«Icleiidis ; pudeat tuleiam de iis sperare , (juos tu
credat hanc fuisse prudeniioruiu ethnicorum homi-
ipsc tueris > {Cyprian, ad JDemelr.y pag, 191).
num opinioncm {ilnd* p. jo). lUuidum ilaquc poiius
Condemnandus est quoque Laclantius, Aruobii
exisiimat csse niendacium ab liar ispicibus, fatidicis,
discipulus qui eodem modo arguebat frustra elhni-
,
ariotis, vaiibns ct fanaticis idco conticiun), ue tcm-
cos a diis suis expectare tutelam « uui scipsos tueri
piis suis sacrisque descrtis, stipcs aniilterent, quas a
jion valcnl. Et paulo post : Cuui cthnici , inquit
consulioribiis suis vel aliis cogere solebani {Arnob.,
« puniunt dcprelieusos in sacriiugio, ipsi dc dco«
lib. i, /70«/. ir>). Minui cnim cocperant, cl a pgiucissi-
rum suorum potcstale diflidunt. Cur enim iltis
nui gcniilibus erogabantur, postfjuam iu immensum
poiissimum iioti reliiuiuunt utcisccndi aui iocuni
crevit ehristi.Miorumnuiucrus. Dc hoc auiemniaximo
3i cos posse atiquld arbitraniur? s {Laci., iib. {,
6U0 damno cfmqjiercbantur in priuiis lenones, sicuti
pucj. ioêl 158.) Numquid ergo lleratdus hos aiios-
aitTeriultianus {TerinlL, Apolog. cap. 43), aquarioli.
que doclissimos £cctcsi;e Patres , (anluj iinpcritiai
pcrduclores, sicarii, venenarii, magi, haruspiccs,
aut csecitatis iucusuUt, ui ({uanti hêc argumcnia-
arioli, maiiicmaiici, de qniluis suo loco dispuiabi-
liosil ponderis,nonvideriut? Numquid vcro "<^- i>
,^„s. Ncmo autem diMilebitur ethnicos majorcm his
raldus ipse non vidil iilos orguntentari , ut aiuni,
posierioribus iiabuissc fidcm, qui priedicare futura,
ad hominem , atquc ex ipsa genlilinui opiiilouc,
:uii rcsponsa deoruni se dare jaciitabanl.Quamobreni
qua ducebaut deos suos ira, qua^ sc ulciscendi li-
menlicntibus mundum idco
illis lacile crcdcbaia
bido est, in christianos sic revera accendi , nt eo-
maximis opprinii calamitaiibus, qui;i chrisi.iani novls,
rum causa maximis calaniilatibus et eos, el ipsos*
suae rctigionis superstilionibus
sicuii venUilal)ant,
met geniites siinul aifligcrenl? Nonne inde n^cic
irain concitaveruntdcorum.
concludit Arnobius deos, si ita irati sinl, debuissc
putamus, ex hacteiius diciis
PoiTO auiem satis, uti
hoc maxima: iracundise impeiu pcenas de solis cbri-
cuilibci inanifestum esse debet impudens illud eihni-
stianis, eos aspernanlibus , divina sua puteniia su-
corum lucndacium, ci nlia ab iis adversus chrisiia-
merc, neque sese ulcisccndi viccs inlirmis comniit-
nain rciigionem objecia, ab Arnobio fuuditus everti,
tcrc hominibus?
raiionum momentis^demonstrari so-
ol inviclussimiii
Ncccst<ûod quis objiciat hoc argumcutuiu po
hvA liauc chrisliauoruin rcligioncm esse veram.Qux
tuissc retofqueri in chrislianoo ,
quos Deus nun so-
4{)1 lil»5»ja*tt I A IIU niyf.VlA. 45z
auleni Ulius documenia, ei qu')nioaoab eo Iradlia, nc \ ruin, ei quasi nos cernai, laeiem suLievamus ati
[>ropugnaialueriui, jam videamus. ccelum t {Arnob., lib. n, pag. 45). Quau» porro id
x^rum sii, le docebil jsjm ciiaius a uobisCicero, qui
CApy r vu.
alicuhi scripsil : < Onines esse vim el uaturam di-
Examinaniur usieria ub Aruobio christiaiue reUfjionis vinam arbitraniur. Nec vero id collo<:uiio hominum,
documenia ac prinium de Deo, aul consensus erilcit, nou insiiiuiis opinio esl cou-
iirmaia, n<>n legibus. Omift auicm in re consensio
AATICULLJS PRIMUS.
omniijm genlium icx natura? putanda e.<l > {Cicer.,
guibus ralionum niomeniis AruoOius exsisterede* Deum iib. i TuscuL^ pag. 119, lin. penuli. et seaq,, el /i&.,
mouslret, quirlve statuerii deillias naiura. et quaiu per-
spicue eaui plaue incoipoicani esse defjionsLrei, ac
u de Legib.f pag. 525, lin. 2i). Ncque id ab eo im-
iujuieriioquLcdauiejusrespousioa iiuibusUani repreheu' prudenter dicium arbilreris. quoii ab ipso aiibi re-
^*^"'*
petiiuui invenies. Quaniol)rem Arnobiusalicubi haud
Primum procuidubio ac prcecipuum, quo fundaiur dubdanter asfeveral eum esse ameniem , ac siulle
loia ciirislianorum, ei geuiiliun» reiigio desiruiiur, dosperaium, qui beum exsisiere ambigat : saiis vero
documeHinm est , unum dumiaxaL omnipoieniem esse bomini, et si alia ignorei ilium agnoscere, et
Deum cxsisiere. Aruolnns auteni id cViUPniissime jj banc summam esse scieuiiam : < Uebus , > inquii,
demonsliâi ex ipsius elTectibus {Arnou., lib. i.p. iO, « ex omnibus, qu* augustae coniinei diviniiaiis ob-
cllib.il, pag. 45», iunata cunciis bominibus ejus scnriias, solum Deum esse indubiiaiem , solum ve-
idea, et aguiiiune, ac iniima oinnium conscleutia inui, et de quo nullus ambigere nisi amens possit et
Siugnlorum enim iiuimis adeo insiia, vel j)Olius in- desperatiouis insana^, quem satis sii scire, ui niUil
niita est ea notio, nl facile aguosciint se a l)eo vei'0 aMud noveiis, slsque vei'am et maximam scieuiianv
accepisse non solum quod sinl bomiues, quod vi- consecuius, in Dco rerum capile et cognilione defixus •
vant , spirent , moveantur, sed quod loius eiiam Sed hicc superius a nobis probaia , uunc fusius pro-
mundus, sol, iuna, eiemenia, lerra, cicieraque om sequi necesse non videtur {Aruob., liO. u, pag. 86,
nia ab illo creata sint, ejusque providentia rcgantur iom. i Apparal., pag.OSS, ei disserlaL,in 31inuc.f
h! adminisireniur. In bujus vero nrgumenli coufir- cap. o, arl. 5).
maiionem sciie subjungii, hoc uuili ex commeuiitiis At vides cerle quam perspicue Deus iiii ab Arnofaio
gcniilium diis posse atiribui. iNam cuncti lios otiines dicatur rerum omuiuni caput, soius verus Deus (A/'-
dcos, siculi n muudnm certo quodam lempore orios wofr., lib, i, pag, 13). Alil)i vero non mifius diserie
essoprofitel.uutur. ab illo appellatur ingenitus, iiuinorialis, aelernus,
Tantum auie.i. in hac argumentalione roboiis, evi- C incorporeus, qualiiaiis el quaniiiaiis expers» iucir-
deuti:«; el per.-^picnliaiis esse censel; ut quamvis a cumscriptus , imiueiisus, sine siiu, moiu, et habitu.
cunclis homiuibus ignorelur quis, qualis, quaiitUS({ue omnium rerum locus et spatium, priiiia causa, fons
SJL Deus Ini dubium iaiuen, an ilie sii, a ueniine rerurn, sator saeculorum ac temporum, pater, doinl-
.san^ mentis iiomim3 vocari possit. Jam vero, insupe- nus, creator omuium, ei omnipoiens, qui ab hoiai-
liori nostra de Miuucii Felicis Octavio disscitaiiaue uibus iicc videri potest nec cxplicari {Ibid.y pay. 17,
{cap. .5, art. 5), osiendimus uou modo illum, sed Cy- 19; lib. II, pag. 45, 07,74. 75, 05; lib. iii, pag. 101).
jHianuin ctiam. Tertulliaimm, Lacli-inlium, immo Quis auiem, nobis laccniibus, inde uon agnoscic
eihuicuni quoiue Cicerouein eadein raiiune laiu quam recte iile divinam explicaveril naturam, quan-
certo, quam evidenier demonslrasse unuiu duntaxat taque diligentia, et quanto siudio omnia fere, et sin-
esse Deum, Ci»]iis iiifiuiia poiesiate oiunia creaia sunt, guia Dei aiiribuia recenseat?
ac provideniia niirabili gubcrnanlur. Ai^de Lactantio De iis [lorro quia alibi haud semel dispuiaviraus,
ct Tertolliano aiiqnid ailiuc infra dicondum. Pncp* sufriciai animum ad iliud raiionis momentum adver-
lerea Arnobius alicubi haud dubitanier pronuntiai, tere, qno Aucior a<>sier caiholicam de incorporea
quod si fieri possel, ut auimantia ipsieijue sensus sive spiriluaii Dei naiura sententiam tuetur ac pro<
expertes creatur.e (|uemdam edcrcnt vocis soniiuin, D pngnat : < Noslra,» inquii {Arnob., lib. iil, pag. 107),
lum illico magislra ac dnce nalura unum Detjui, so- I fclo hoc senientia talis est. Naiuiam omnem divi-
lumque rerum oimnuui cieafov.^n» exsisiere clama- iiam, quse neque esse cu^pcrit aliquando, nec vitaleni
rent {Arnob., lib. i^pag. iS] Quin etiani si Cieineuii ad lerrainum sil aliquando ventura , lineauieulis ca-
Alexandiiho credamus. Xeuocraies ei Dem(jcritus, rei*e corporeis , neque ulias formarum efligies possi-
quemadmodum alibi a nobi4 ubscivatum esi, docue- dcre, quibus exuiia circuinscriplio membrorum solet
runt cssc aliquam m muiis auiuianili/us Dei noiiliam coagmenia riuire. Quid(iuid enim taie est, mortale
ac cognitioMcnn {Tom, u Apparat.y iib. mi, dhi^n. '2, esse arbitraumr, et labile , nec oblinere perpeiuara
cap. (j, art. 1, puy^ 848). credimus xvitatem, quod e\tremi$ coeixitmn finibus
Cunciis auiem hominibus illa, ait Arnoliius, iia in- necessaria circumcludit evtiemiias. > Nihii profecio
iiata csi, ut omneS naturalihir Deum invocent, eum- ca raiiociiiaiione ad siabiliendam incorpoream Dei
jjue lcslem constiluant ; < Quein oiunes, iiiquiis ua natuiam firmius ei ioculentius. llecte enim ille pro
lurallier scinms, sive cum exciamamus : Deus l cerlo ei fixo ponit, (juidquid corporcum esi, vel cor-
sive cum iilum lesicm Deuo» couslituiiUij» impvobo- poris iincamcniis ac iorma compouilui, illud esse
î^)^ • IN AllNOmUM, CKV. YM. /,5;
cxiensnm, suisfiue proinde finibus ei exlroniis pnrli-
A esl, qui non facillime pefs|>.cial iisaeni Arnobli re-
i.us clausuiu ao circuinscripiuni. \i quid.inid iia cir- spousis alilsciue qnie
, reiulimus ar|,'ume.j|is s|M.i-
.•umcludiiur, eo ipso ....»riaiesi(, oporiei. Oeus aulen» 4uale.u ei incorpurcani Dei nauirani plane asscri ac
j.oii soiiiin iinnnirialis e>t, sed eu:an .ciernas, aique vindicari.
iJcirco incorporeus, ci nalura! spiritualis.
AinicuLUSii
iûai.i peisuasuni auie.n Aruobii» liiud fuerii, inde
yuajn rftcie Arnohiiis asserat iovnmn Dei noa posse ex-
ailliuc ctuiliciiur, quod eiluiicis deos suos corporeos pilcapi, ac Muomodo doceril, (|;iie sit ojus iirn.iensilas
et
scieoua inljuiia, nitjiique Ijomii.ibus siiiiile
habeat. '
ali<jao .Judaôruni S.;d(]uca;oruuu|ue lesliti.oiilo cou-
li.inare coi.aniibus hu.ic responderit iu uiodum iMiriim forlai>se alicui videbilur
, :
cur Ariiobius
< iNeq.ie quisijiiam Judaicas iu hoc ioco nobis op- elhnicis, ab ipso quae Dei lorma sii peieniibtis, ir.ge-
ponat ,
et Sadduc.«i generis (aiml;is, tanquam iorn.as nue respo.uleat Si vera.n vuliis audire senien-
: <
iribuani aique os Deu. Hoc enim puiaiur in eorurn liam : aut nulhunbabet Deus fornuim, aui si Inlorma-
libris dici, et utvel re ceria atque aucloriiaie firmari, lusesialiqua.ea quai sii, proreclonescimus » {Aniob.
quae aui nihil ad iios aliiuent ,
nec aiiqua poriione ^'^- "»• /;a^. llU).(,)u!dergo, ii.quiei nescio qui.>?nura-
quidqua.n liabent commune nobiscuni : aui si suul, quid iUenesciebat Dei naiuram non esse corporcam,
ul civditur, soci:e, quaerendi sunt vobis e«/<«im, g sed nierespiritualemÔpiimequidem^sicuiexproxime
allioris inlclligenliift dociores , per quos possilis ad- diclis palel, iiludnoverat; sed libere tlsincere
faleiur
dJscere, (juibus modis couveniel ruieraruui illarum ia»Ji;>'uessedivin;LM.aiurx\ om..iuin(]ueejuspr(/prieia-
nubes alque iavolucra relaxare 1 {IbiU. pag. iO'6). û""» ei auributorum perrecl.onom, ut iila ncc inlirmo
Sed plura ibi a receniioribus quil>usd;jm criiicis cen- bûnlnis^-liigeuio comprebendi, nec ullis ipsius verbis
soria; severitalis nota imUuniur. Primo siqaideni explicari possii. Cujus quidem l.ane dicit veram
Aruobius ab illis arguitiir quasi nimis confuse, atque cerlauKjue esse raiionem ; quia cum eu sii iiumanae
etiain periculose ioquaiur. Nam si de veieris Tesia- mcniis iiUirmiias, ui quidquid percipit, suo lanlum
menti libris verba lacit, iu)c prochldubio, inquiuiii, imiierfecto ei ilnilo modo coiiclpiat, idcirco non po-
esi Impium et horrendum : sideRabbiuorum scriptis, test perfcctam concipcre, aut exprimerc inlii.iio)
id prorsus inuiiic esi. Omnes enimve.o fatehtur ea Dei iiaiurai ideam. Audi , qu:i'so, pra^clara illius
scaierefabulis.Secuudo summamilie imperitiam, uii verba : « Qiiidqiiid de Deo dixeris, quidquid iacil:c
aiunl, prodere videiur, cum asserit Deum a Judieis nientis (^ngiiatione concepcris, iji bunnmum iransilit
corporeum cr^di et praedicari. Celso quippe re>pon- et corrumpiiur sensum ; uec habet propria; signili-
det Origenes Judaeos a Numenio Pythagoreo iii eorum cationis notauj, quod nosiris dicitur verbis, alque ad
grege aunumerari, qui Deiira oulniiio incorpoieuul Q neg<ui.i bumana eomposilis. Unus est hominis iniel-
esse exislimabant {Otig.^tib. i conlr. Cels.. jtag^. 15). iecius de Dei rialura ceilissimus, si scias, et seniias
Sed hisauctorisndSlri reprehensoribuspaulo slilen- uiliil de illo posse iiu^riafi oiatioiie depromi > (Jbid.
tius animadvcrlendum erat eum, sicui diximus,
ibi P«>g. nij. Quapropier haud dubilamer ibidem asse-
respoudere eihnicis, qui corpoream deorum suorurn verat lantum abcsse, ut Deo uiia cujusilljei corporis
iiaiurauiaucloriiaieJudieorumelSaddiic:eorumconira liueamenia iribuamus, quin potius illi iiumanas auimi
cbrisiianos slabiii.-e luiebanlnr. Docet autein dupli- nosiH virtutes, scienli;.m, inieiiigenliam, s?<pientiam,
us geueris esse illorum scripta ei liiter;ts. Qu;:e(lani sobrietaiem, probiiaiem, consi;anli;uu, ei alia.s ascri-
cnl.n ,
qualcs !)ioculdubio eiani Saddue:ci).uni, qiii, bere vereamur. INaui lioe virtutes, et ha;c luuni-
ut iu Actihtis aposiolorujn ieguiius : Dicitnt non esê nnm bou.1 ex oppositis tsinluni e(jrum vitiis, quod de
tcsnrreciionein, neque angelumy neque spiritim {Aci.t Deo dici nequit, ab eis pro imbeciliaj menlis ciiplu
xxiu,8j,aiqucidcircoomni.u neDcoqnidem excepiOj cesiimaiiiur.
osse copore:u Sed ijorum scripia nihii h:ibeii:in! ctim Niliil osi autem iu hac Arnobii nosiri docirina
chrisli;un.»nim placitis C(unmu!!e, ac proinde chrl- nisi plaue sanum et orthodoxum. N:im & theoiihilo
siiaiiis objici uon poterant. Alia vero er;uu ju- Antliiocheiio , qheiii;uim(3dum ab iilo , scripuim le-
dreonim scripla, qu:fi nosiris sacia credebaiUur, ac i) gimus {TlicophiL, lib. t ad Auioiyc, pug. 71) : To
iales proleclo sunt Veleris Testaineuli libri. Ai i]uia uh dSos- toO 0£ov v.ourirr^j, yvX uvsy.'j>pui7ro'j, /.cf.i uh ou-
iu islis meuibra Deo iribuu.iuu, inde elhuici, ut jory.svov o^fBoC/uoLg cry.pydvou- o/iaa&^vat : Dei quideui
confirmareiit deos suos esse corporeos, argumentum forma nobis orcnlta explicari nequit ^ nec corporeis
ducel)a.'ii. .Sed respondel Aruobius qureret.doS esse oculis videtur. Plurimi vero antiqiii liccIesKC pairfis
î) iVih, aUioyis iiUetligenlitii doctoreSy orA\ui\ms iiailm aperie negani oxtacK:,, sive ut aiUnt, essentiain et
oiivios, iiec ij.sis eihnicis igiioios, qui ilia Veleris srjbsianti:im Deo convenire, sed ill.uii super omnes
Tefeiaujenii veiba, quibus modis convenit^ hoc est, al- '2ssenlias, et intelligenlias iia eminere, ui quidquid
legorico , meiaiihorico , ac utvslico, non liiteralf huiuana mente intelligiiui*, ab eo iis omriibus ionge
sensu iiiieiiigenda esse piane d(^monslrab;jnl. Quld pi'cesl:inliore lolli rfebeat Nos vero id a Clemenle
auieiuin hisArnobli respouhis etdiciis reproheusione Alexandrino et libri Ue Dlvinis nominibus, qui Diony-
uignum , aut saci;^ Veieris Teslamenti auclOriiall sio Aieopagitae asci-ibitur, auciore lucnienier expli-
ei dignitaii conlrariuin, quoaque ab aliis orlhodoxis calum vidiinus. Plura ((uidoui aliorum Ecclesia; Pa-
Ecci*^siai painbusasseruirunon fucritÂt nemosane liunHettimonia bijc accumulare prtnnjilum forei ,
,
455
DISSERTATIO PRiEVlA 45(1
Thomassino et aliis anii- A est se cognoscendo onmia ac singnla, prajleriia ,

sed quia illrnl a Petavlo, ,
,
prolerendis duxiiiius esse super- pi'U3seutia ac iulura cognoscit. Al infinitam esse hanc
cipalum esl, ab iis
Apparal.Jib. disserl. 10, cap. 1, cognitionem , nuUique alii conipelere , «juis negavc-
sedendum [lom. i i,
iH, dissenat. % cap. G, art, 1, pag. 948; rit ? Quin immo ei sic propria esl, ut doctissimi qui-
§ 5, et lib.
dam Ec('lesi:e patres divinum iiiius Verbum ex hac
Pelav., lib. i Tluolog. dogm., cap. 6, § 10 et seqq.,
ipsa, procedere exisiimeni. Qua quidem de opiniunc

pag. 45 et seqq.).
quod ab Ar- alius opporluuior disserendi locus dabilur.
Observare lamen nobis adhuc liceat,
nobio asseriiur, Deum, lametsi nullo fine aut loco ARTICLLCS IIl.
circumscriplus ei immensus sit, omnium lamen re-

Utrum saivi sit Arnobii de ira Dei seuleuiia.
rum et locum esse et spatium , his pulchre confir-
mari TertuUiani verbis « Est Deus omnipoiens, qui : Toia Arnobii dc ira Dei dispulaiio parum oriho-
lolum orbem manu apprehendit velut nidum , cui doxa nonnullis videtur. Conlra gentiles eniui , qui
cujlum ihronus, el lerra scabellura, in quo omnis lo- deos suos, siculi vidimus (cap. super.^ art. 4), iin*
cus, non ipse in loco, qui universilalis exlrema linca placabili in chrisiianos iracundia inflammari nun-
est > {Tertullian., adv. Prax,, cap. 16, pag. 648). quam non clamiiabaut , sic argumeotatur : < Cur ul
Prius vero nec minus enucleala Theophilus Antio- g irasci populls chrisiianis augustissimos iilos adseve-
chenus , hxc ad Autolycum scripserai in verba raiis deos ; iia non advertilis, non videiis affeclus
{Theopli., lib. ii ad Autol., pag. 81) : esoO ^s ?oO quam lurpes, quam indecoras numinibus altribuaiis
u«itO"roy y.at nvyzQy.puropo; , 7.«t ?oO ovros' ©soO , toOt insanias? Quid est enim aliud irasci, quam insanire,
gffTi fti /zovov To rovTax®^* ^'"•'^•^

»
''^^^^ '^''•^ '^^'^'^- quam fuiere, quam in ultionis iibldinem ferri, ct iu
£'vopav, xat izcatuv «xovsiv, oti ariV jxyjos to Iv tovot alterius doloris crucem, > id esi, crucialum, < effe-
y/jiptifrBui' d ok _a/i yz, /xei^ft)*; c /wowv TOTro; «•jtoO rali pectoris alienaiione bacchari? Ubi euim csl
e-jpi^Tzra.i, fxetôv yap i(TTt t6 xw^/ooOv toO yj,^po^jy.i- ullus, sicut sapienlibus videiur, affeclus, ibi necessc
vo*j. êob yK/3 o\t ;(;wp«tT««, a)X efVTo? itnt tottos twv est esse passionem. (Jbi passio sita est, perturbaiio-
OAwv. Dei aUissimi et omnipoleiUis , et exsistentis lioc nem consentaneum est consequi. Ubi perturbaiio
quasi proprium est , ut nsn solum ubique sit ,
verum est, ibi dolor et aegriludo esl. Ubi dolor et aegritudo
vmnia prcesens inspiciat et audiat. Prcelerea nec loco esi, immiiiuiioni et corrupiioni jain iocus esi. Quoe
cupilur, Qlioqui locus qui ipsum capit , eo major inve- duo si vexant, adest vicinus interiius, mors omniu
nirelur. quod capit eo, quod capitur, majus
Nam- id finiens > [Arnob., lib. i, pag^ iO). Alqui bxc ipsa est,
esl. Deus enim toco nequaquam circumscribitw\ verum inquit Heraldus, Stoicorum opinio, cujus falsitaieni
ipse est omnium locus. Quamobreni Auioiyco oLji- Q sic Lactaniius palefecit, ut hanc Arnobii prieceptoris
cienti Deum , uii sacra Scriplura lesiificaiur, in pa- sui senieniiam perstrinxisse videalur. Quamvis enini
ladiso ambiilasse, respondet id dici de Verbo divino, iUe alicubi asserat iram non decere bominem gra-
a quo et persona Pairis assumpia est, et omuia vem ac sapientem, alibi tamen ostendit Deum revera
creata sunt» Atdso;, inquit, x«t Tr«Trj,o twvo/wv «%w- irasci.
/sr.TOS' «<rrt, x«t ev tottw o-j^ ^Jptcr/.s^Ki, oO y«o ecTt Sed illa Heraldi criminaiio frivola plane cst, el
Toror tH: x«T«7r«-j<TiW? «-jToO. Oeiis unioeisornm pa- puerili amphibologia laborat. Ira siquidem duobus
ler loco nec includiiur, neque in loco inveniiur ,
non modis accipitur , ac primum a Cicerone dennitur :
enim est locut, in quo ipse quiesca:. ( Iîbido puniendi ejus, qui videalur Ixsisse injuria >
Quid clarius et aplius desiderari polest ad stabi- (Cicer.f lib. iv Tuscut., pag. 166« tin. 8). Quid sit
liendam veram aiquc orthodoxam Arnobii noslri auiem libidosiab ipsoquaeras : « Esi, > inquit, « im-
doctrinam, qui adhuc consianlcr asseveral, veri
alibi moderai» appetitio opinaii magni boni , rationi nou
Dei proprium esse; ut omiiia vi sua compleat, non obiemperans > {Idem, lib. iii, pag. 151, ti«. 40).
partiitler uspiam . inquit, id est, nunquam divisus, Quamobrein a Seneca dicitur afrecius maxime e\
vel ut.alibi dixit (Arnob., lih. vi, pag, 19^ et pag. i04), omiiibus leier ac rabidus, qui loius conciiaius in im
pariiliter, atque in membra divisus, sed ubique totus, D peln doloris est, et quem < nonnulli sapientes dixc-
ita ut nec adsity nec vbît : verum ubicumque pr.T- runi brevem insaniam> {Senee.y lib. \ deha, cap. 1,
sens, onmes ex quacumque mundi parie ioquentes lib. II, cap. 55, et lib» lu, cap^ 5 ei 4J. Nec seiuel qui-
audiat, atque eorum tacitas inenlis cogitationes anti- dem pessiroos horrendosque ejus effecius describit.
cipata cognitione prospiciat. Augusiious vero aliquid superiori Ciceronis defini-
Prajlcrea docel rectam, dignam Deo, el quae reli- tioni insuper adjecit : « Ipsam iram, > ait, « nihil
gionem conslituit hanc esse senieniiam, qua credi- aijud esse, quam ulciscendi libidinem veieres defi-
mus illum niiiil habere homlni siroiie, nihil exspec- nierunl, quamvis nonnunquam homo, ubi vindiclae
tare exlrinsecus adveniens , nullo irie , voluptalis nullus est sensus , etiam rebus inanimis irascatur i
honoris, an^bitionis, mercedia afreclu, vcl animi per- (Augnst., lib, xiv de Civil., cap. i5, pag. 567).
turbatione moveri : ct quod illi proprium csi, sua se Nulla autem dubitandi ralio est, quin liccc ira
vi noscef hoccftt, seipsuin quanius qualisque est« rnala sit el improhanda. Nam ui recle docct Aiiibro-
pepfccte, suaque vi cognoscere (Ub, vii, pag. 222 et siijs : < Potentibus ira sua gravis est, improbis nc-
iW). Et rcclcquideui; nftiu Dgus, «juioninium causa quilia, jujilis condilionis MmiUiSi (Ambro6., lib. n
, ,
457 IM AHNOnKJM, CW, VII. 4^,5
de interpelt. Jot^., cap, 6, § 16, p«g. 65^). QiiAm- A poif.225), 1 paMMQConsUlniionen^Tioumiiliim arumu
obrem a ihedlogis schol^siicis vocatur pumo^ quai aU uliioiiem exardesce»>iis signlficaii sa^pe Jiac<avi-
aliquid sailcni ifnperfecli secnni seinper iiiiporial. mus» > Yerum Arnobius loquitur de ira non i«uc qui-
Ariiobius ;iuieni de liac ipsii procuidubio disputat dem, sed priore lanluni sigiiiricalu accepi?j quu ,
ira, quam Eihnici diis suis trlbuere non verebanlur. Ellmici deos suos inflammnri gani«ib:»nL i\\{\\w. hae
Visno iUud tibi aiiis ejus verbis probari? Cito haec ipso sensu, aJibi asserit Deum, « qtiod sjepius, » iu-
proferemus : < Et £i dermiiiunein teneainiis illam quit, I dicluni est, non ardescete irarurn llAminis. >
(]uam pcrtinuciter nicininisseconvenit nos semper, {Arnob.Jib. vii, pug, 2^-2.) Rccie aulem hancin Deum
iiiiiversos aninioruni atTectus ignolos diis esse» con^ iram cadere non posse assevcrnt, cosque rever;» !ion
soctaueniu esl credere nuniqnain deos irasci : quin esse deos, qni ea excandescere dicebniiUir.
iinino nullum aiTecluni magis esse ab his longe, quarn Ubi enim, sicuii paulo anlea annoiavimiis, dixil
qui feris et belluis proxinuis, turbat tempestaiibus irasci, nihil esse aliud quam ins.-^ntro, iurerc, in ui-
paiieiites, et nd pericuiiiin interitionis inducit. Quid- tionem libidinis ferri ei bacchari , coniiuenicr .-idjc-
quid euini vexalur alicnjus rei ex niotu, passibile
Hoc ergo dii magni nonini, pciperuinhu et cit : <
,
constai esse et fragile quod passiorii fraîlitaliquc:sentiunl quod ttvji, quod belhj.e, q.jod mortiiciai
subjecium, id necesse est esse moriale : iia aulem Bcomuienl venenaio in dcnie nutrices, > (\\\ «;si, ser-
vexat, et paiicntos se solvit, Eriô esse rnortale di penles venenum in aqua rundi^nies, de (luibus Cicero,
cend^jm est, quad pussiouibus subjectum esi ira;. > Lncanus) et alii c quod leviiaiis in huuiiue.quod
{Arnob.^ lib. vii, pag. HH.) Quid auten^ faisi aut vi- lerreno in aiiimauie culpabile esi, pra;s!aiis ijia na^
tiosi in hac argumentatione, qusH ex iis eriiilur, quiB lura, et in perpeluai viriutis lirmiiaie coif«ii;tens
F'thnici de deoruin suoruin in christiaiios ira, iliius- scirc t (ai. sentire), « nsseveraiur a voUi.-i > (ir*
qiic iniquissliiiis inoiibus nunuiuam non veudita- nob.Jib,t, pag. x; Cicer,, lib. IV Academ. auwhi,^
bant ? pag.oT); Lucun., lib. ix, vers. 772), ni«»irnn) gcMiii-
Aliud voro esi genus irae, quam anliqui Ecclesiie bus qui diis vcstris iribuilis, quidquid ira in housihi-
(âtres, ac postea scholaslici theologi niiiii aliud esse bus et belluis inaii iiabere diguosciiur. Qmd auieni
doceiit, nisi offensae et accepla; injuriie sequam , ac in tota
haearguinenialionecarpi polest» quoti non sit
sine artimi perturbaiione ultioiiem , vel justum dc- sannm ct orthodoxum? Contr» Eihiiicos Arnobins
hilJti poenic infligendLC judicium. Libenter auiem !a- docei, toiisque ingenii vinbus demon.nujie co.itemlit
tentur Deum eo modo irasci. Nam « ira Dei, » aii Au- in vcrum Deum caderc non pusse viiiosnm iran», pra-
jjusiinus (lib. xv, de Civit,^ cap. 25, pag. 409), « non vosque illius motus et elTecius. At nmnqiiam negavit
perturbatio aniini ejus esi, scd judicium, quo irroga- G in ô eam esse iram , quie sit reclun» \)mm inili
tur pcena peccaio. » Antea vero Origenes Celso obji- gemh» judiciuin, ei jusla oflensui alieujus uJiio. Quid
cientihumanos ir;e aiiosque atfectus in sacris nosiris auiem ciir,ius ab lieraido Laciaatjus (ic ir-*. Uei ih-
Scripturis Deo aliribui, respondet illarum auciores cuerif, suo loco indagabimus.
more ioqui hominum, ei uiililatis ipsorum causa,
AUTICULUS IV.
sed verum scribeniium sensum ab iiomiBe spiriiali
facilc dignosci. Tuni conlinenter adjecil [Origen.y Ulrum AriK>lHUS credideritOeum ess<> onmjun» euni ^xeuje
lum culpui malorufy uuctoreni. ^' — -
lib.i\fCont. Cels., pag.^W) :

'O/syijv ouv ovo[x«?o/zsv
6soO, ou TrccQoj 8' «vtov «vTviv stvoct. a*aixsv, aX)^« zt tzv.-

Quosdamaudire nobis videniur, qni Ar;iobiuni :-Tra-
^ct/a/x^âvojxsvov ziz tv;v 3t« orzuOpwTroTgj&ov aywywv vissimi in sua de Dci oinnipoientia disputatioue
aaty-
7raiosy<Tiv, Tot;' Tfit Tocrecas x«t TotaSs «/xk/jtjq/.oo-j. l*.rgt) ris audacter insiniiilani. Nonne enim, inquiuiit.
ali-
cum irani Dei nominamus, non affecium ejus dicimus^ quein inducit sibi Objicienleni, si Ori \olniiii\ii; oih-
sed quiddam severiore disciplina ca&ligans homiues^ nia hani, nihiique siiio illa lieri queat, »ndc .««ei.ui
lot tanlisque peccaiis obnoxios. Plures uti Ambrosium illunimalorum omnium, qulbns hon>ine;s 5|U0i;'iie
aliosque simililer loquehles inducerc possenius (Am- crucianiur, esse auciorem? Qnod quiJom
pfistqu;mi
bros.^ tib. de ?ioey cap. 4, § i), pag, 251). Sed qnia id j) allenlissimo iile aniino expendit, persnasum sib asso »
ioiigius foret, sola subjiciemus liaic Hilarii verba ; declarat ea mala neque ex eleineuiis, neque e>; eo-
« Ullio constiLula ira esse Dei crediliir; non qnia rum imcqualitaie oriri {Idem, lib. 11, pug. jjo ei seqg.),
)ndemut2il)ilis illa Dei, et quieta natura moiu iinpeins Non enim fieri posse putai , nf, qu^> sonsu:n ju,]]-
lurbidi incalescat; sed quod ille, qui per consiitiiiio- ciumque non habenl, noxia sint c( innliiiosa. Ouid
iiem poen:e maneat in pocna , seniial sibl auclorem ergo nd hccc sibi objecla ilie postea respondet? Niiiii
hujiis consiiiutionis iraium. Poena enim p:Uiciiiis ira sane aliud, nisi parnm interesse sciamnsne, un i^no-
essc crediiur decerneniis. Aique iia irasciiur Deus, remus qu:e mali cau.sa sil..linmn qtiippc' ccire oohis
cum per poense dolorem iram decreii in se seniiant sufncere arbilralur nihil a Deo nr.xiun», exiii;thi!o el
esse punili, quae non per demulationem naturae in moriifenim prolicisci , niliibjne ab eo (ieri , nisi oni-
irain ex placabililate commoia est, sed ex consiiiu- nibus saluiare, duice, oplabiic, grviiuin ei Jiicnnuis-
lione poeiue ira sit puniendis. > {Hilur.^ Tracl. in simum.
Psalm. 11, § i7, pag. 55,) Neque id semel dixii : st»d Nonne auiem lola niunt.. hac in oi,*.:.;,!^^ tait.oat
,
in ira Pei inquit adliuc {Ibid., in psalm. isîviji, § 19, el Ccccutii Ar;iObius, iitiiium culp«; a
,
malo p(en<t? non
Patrol. V,
;
m DISSERTATJO PRÊYJA m
dtsiiogu-endo . ijuib uunKine iji sactis uostris Scrip» a êus itaquc sicut ei Clirislus aeiYiinem cogit, sed
iuris non piane hvspe*, •.*c pcregriMUS . nesciat n»ali cmiies aiqualiior vocai, et cuiiciis ad se venicndt tV
C!ilp:e, L)eo persniiie.jU»^, diaboium, aifiii vero pojnai cii potestaieifi. Si quis ergo noi> vcniai, iilius sane
p^^tcainibus iiiiliciae, ipsumhiel iJeiu», recio sane ]u- non Dei culpa esl. Alqui ex hac ralioeinaiione evi-
fiieio essft auclof em ? Nonne tiiiani illud discere po- «ienter coirigiiur Aniobiuiri credidisse iftala cuip»,
uiii tix Teiluiliano, qui quideui ubi adversus Marcio- deiicii, et inaiiiia», non ex Deo, sed ex libctâ pmva-
nis dc malo deo maioruin auciore errorem disputui, jjue hoininis volunialo proricisci : niala auiem poenje.
sb: scite uiruinque iimd malum disting-uit : * îos , » uii dictuni est, ab eo quidem inlligi, sed cogenie pec-
inqijit, f atiliibiia aislinclionc utriusque forniiu, se- cantium malitia, quam impunitam dimittere nou
p«iraiis inaiis deliciij et maiis supplicii, malis cuipaj, potest.
et ii-aijs posn.e, suum cuique parli defiuinius aucio- Conira lameii objiciet aliqTjis Arnobium coaslanter
leiii : malorura quideiri peccaii et culpai diaLolum : negasse uilain caiamitatis causain posse umquain ho-
iijaloium vcfo stipjiiicii et pwn:e Deam crealorem; minibus ab ipso Deo inferri. Diserte siquidem ille
iii iiia pars ma!iti;e depuieiiii-, isia jusiiiiic, mala pronuntiat : cQuidqnid pf»tis est causam calamitaiis
condemls judicia adve?sus inaia delicli. De liis ergo inferre, quid sitprinium videndura esi, et ab Dei no-
creaior prolUeius- maliS; qua: congruunt judici. Qua; g.mine longkisima debet dilferitale seponi. i {Jdetn,
qnidem mala iliis mola sunt, qiiibus rependunlur : lib. vir, pag, :228.) Nonne aulcin hiS' ille verbis ia
cirticiuiii suo iioiuijio buoa, qiia jusia, ei bouoi um de- ipsissimmn offendii Marcionis errorem, quo garrie-
iensoria; ei deiictorum inimica, atque in hoc ordine i)at Deum quidem bonorum esse aiioiorem, mala veio
Deo digna. > (i' e^-luUiau. . lib. ii,. adv^ Marciun.y cap^ oinnia, qusecumque sint, ex alio quodam malo prin-
34, puq. 404.) Coi quidem ha:c uoerius pro.^cquenli cipio manasse?
('i asseienli sulVragiiiiiuf Origenes, .ûgusiinus et Verum qui ita argumentatirr, is profecio animum
alii i.nagno nuujeio et consensu lâtres Ecciesi:c, quos nou saiis adveriit Arnobium ibi opinionem refellere
)(t le, nulii iucogniia, iiic aiipeilare nihil necesse est gentiliiim, qui «lulte coniendebanl allos deos naluru
(Or<V'.., lib. Vt, cmO'. Ctls. ^
pag, 3214; Angusi.^ l\b. sua bonos esse et prosperos, alios vero malos et ad-
c,onu\ Adimmit.y cap. 26, etc). Numquid ergo Arno- versos, atque lios malorum omnium et calamitatum
biu? li;»?c iguoravit,^ aut si comperia habuit, our brevi quiM vera mala Ethnicis videbamur, esse auciores;
f;\phcaiione, vei duplicis niaii distinciione, non sol- ta lamen ut hosiiis, sacrificiis, aliisque supcrsiiliosis
vi; iiuJM^ce dirictiliaiis nodum? iSumquid persuasum riiibus placaii, de maiis fi-*rent boni, aut certe ho-
illi erai, quod a proxime ciiaio Oiigene dicium iegi- miiii non nocerent. Arnobr\is vero lametsi fateatur
lur : Si quls a'i js locus esi in rcbas humanis seru- Q chrisiianos iisdem alque Elhnicos opprinii calamila-
iati: Jiliiciiis nfUone nostr;fi, inter hos meriio nume- libus, ac Deo permillenle, atrocissimis suppliciis ob
."uri }>i.ic3t uialornm origo. 5 [Orig., lib. iv, conlr. iilius confessionem ab Ethnicis vexari et trucidari
0/5., p.iij. tiO:'.) Sic autem ilie grjRce lo-iuitur : ha?c tamen, uli superius vidirnus, non mala profecio,
V'!rifj cOv a/1'j; Tfi •TO/Tia TcT.v iv av&/>r'>7rot? i^Z7u<jiro^ sed bona esse asserit, quibus ad libertalis Delernic
lucem educantur. {Idem^ llbr. ii, pag. 98, cap. super.,
:. -w /ax&iv 7«/>Lv ^vvivsî,-. Non prorsns inepia tibi an. \.)
lorlassc vid<,'biiur c.a^c raiio, .î parumper aniniadver- Kecie quidem, iuquies, si Arnobius Ellinicorum
lus hanc dc iiiali origine <|uaJSlioiieni unam ex iis errorem rcfeilendo, intia veriu<tis ternnnos sese con-
Arnobio vltisri, dc qua iuler sc digladianlur homines, ttnuisscf. Sed ifie generaiem i;anc nulloque limite
nihilquc cerii u ;e sialui posse coniiienlur. Quafuop- circumscripiam profert assertiomcm : < Quidquid mile
»er ne Ioni;io'', dispuiailonis lilum ducere ei exlra , est, placidiimquc natura, au ncceudi procul est usu,
propoîtam a se ibi ue auima qu;i'siioiiein diutius va- ci cogiialione discrotum. » {.\rn.ob.^ Ub. vii, pag, 228,
5^3»; ,'()ueieinr., i.»ii.«) sii»i csse puiavit palam Ethi.icis ei beqq.) Qiiin vero ibidem ad jecit non inagis licri
omtiibn- d:?claia::j h-'t vAiuw. a chrisiianis vcito sciii, posê, utqui naiura sua boiius est, aiitiri noceat, ct
V»euui tn:di nec caus.tm esse, nec auctorem. Difiiteri I) aliquid aiTeral mali, quam ut ign is in frigus mutptur,
tamcn mm pOMSuious hawc de maii auclore disquisi- Erg(j ille revera ceusuit Deum, natnra sua bonum,
tionem iiii aL lp.^0 p'»lU'S-e clani»s cvpijcnri; quan- nulli possc uiluin poena;, calam iiaiis, aut suppiicii
floquuiem lile iti noc eodem loco, in alia sciiu miniis malnm <reare, ncc hujus essc catisam et auctorem.
«igua, i;ee ad iusiiiuium d.j anima sermoriem magis Quod sane in Marcionis errorem reci.dil.
conaiicfcnii;», h>nge excunit. At cerle (nianuimlibet geiiera Ils vide;ilur iHa Ar-
L\e>iuc iaincu in animuui inuucas iitîd omnino in- jiohii proposiiio, ad Eihnicos tanium, et eorum spec-
t:jc!i«'u ai> <iO rciwtJiui. Posloa ojiiin api-.rie asspri» t.u fa|v:.s opiniv-nes, qui pro certc poiieP)ant deos ila
Deum, tamet&i oinjiipoiens sit, ncmini 'jmqmim vim natura sua aut bonos, aut malos e.s.se; nt pro libito
ad cre(i«'i:dum aul agi n-.lum inlerrc {Aniob.^ lib. n, ac ul!a siue causn pios homines e*i iiiipios, probos et
pmj. 88, li ^<ii}'h)- Si qiicn; cnim it.viiuui aliquid iinprob!>scalaiiiii?iibusel niiserlis indifToreiiterobrue-
r«gere coL;«^rcl, nun gralia proculJuhio forol, i.ed vis rciit. Ad Ii:ec vcro, de poenis elia m et .«rjninis iile
el inm:-.lilia. «|ua v<tluiit:(5i liber.e, ad id «.fuod «n»n loquilur, qua* bonis pllsiiue hOi ninib.is acciduni,
viiii, ac i«»ugil, ;ig<>ndum npcessilas impouereiur. qu;equc non mali, sed semper boui aliquid, uli mox
I
» »
*€1 iN ARNOBllIM CAP. VII.
dicebanius/seium iipj)Ar(ar.u Qmx enim inipiis el A ^»'»irinosoinuenM:ilrarei.rehensi(>neni j^noriir •|ks

e
sccleiaii.; inniguniur, h*c diviiux- jusiiliai eos pu- ,juis Jiis
in.ililihns besiiolis origineH/detlorh
7^1 •
nieniis bonos esse eaecius inficias nenio iverii. Qnid obtincre nou esse Deo a superiore proJaias
i \'^nov l
•auiem in toia i^la aucloris nosiri argumenlaiioue oc l\b „, pag. 7o.) Quis aulem, inquil ileraldls \['
curnl, quod cion sit piane siu,u:n, orlliodoxu.n el a Deiis superior, nisibonus Marcionis deus» At neno
Marcionis erroribus prorsus alienum? Si quis tamen cerle, ne ipse quidem Heraidn. di('er^
umr(uam ,si
peninaeius conlendat, ac probavcrii, illum ^lispnta-. lui!, Mareionem aul quemlibei
alium ideo eriass.'
«ionis ;«slu raplmn, aut non saiis iiccurate verum quia bonum, sed quia malum asserueril cssr iKMia>'
Deum a faisis gcnliliun) diis dislinxisse, aut in aU- liuncriue rerum corporearum crealorem. At lum.
quem erroiem revera Impegisse, cum illico condem^ errorem ab Arnobioasserium nuUus
umquamVio.
jjLibinms. Sed vix ac ne vix quldem intbis uilus per- baie polerit.
suadebit illum, qui lam recle. ut osiendin.us, de Lrgebit aliq.iis Deum superiorem ab eo dici noo
supicma unius Dei nalura disseri!, m erroreni. Imic posse, quin alius ialerior dicaiur.
Aiqui Deus alii»
orthodox* senientiae omnino opposiium, incidibse. inferior non gravl sine errore dici
poiesi. Quid er-o ?
ARTicuLOs Noiiue Arnobius evidenils.sime docci,
V. uli vidimus, o
llrum Arnobius crediderit (pia?daui aiiiaj«lia creaia iion •
>""*»' i«imuiiija...ao esse Oi.i-
,
r»
fuisse a Deo, uec iiomiueiu naturali inQrmJliiti> inalls "'poienlem Deunj, ,
mundi rerunjque omnlum cjeaic-
eiiseobnoxiuoj, jieepeccatesua.electioiieyoluiiLatis. rem? Eo iiaque sensu Deus ab Arnobio
supcrioV
IJrgel Heraldus, Arnobiunnjiie nostrum ibi in mar» vocalur, quo poslea scriplum iegi jnus «
Oiviniiaiis ;
cioiiisiarum et aliorum, qui Deum creaioreiu nega- ipsius, > quemadmodum iile locpiitur (/(/Vjn, lib, \iv
baut, errorem incuriisse puiai, iibi ajiiniarum no- W* ^^î). « esi caput, a quo ijisa diviniias divoiiin;
siraruiu oi-iginenj, et a quo aiio, quam i)»somei Deo, omnium ducitur, > quos sciiicel biuiia gciitiliias r.ci-
crealae sinl, nec sciri, nec definiri p<is-se hoc probat peram linxerai. Superiorem ergo Deuni cum appel-
argumenio :« Non enim si negemus niuscas, scara- ^^î^» <^0"»»«uni Kihnicoium loquendi njodo se accosn-
keus, et cimices, nitedulas, curcuiiones, el lineas, modaijai, nihilque inde contra asserium ab
eo do
omnipoiealisesseopus i'egis, sequaciler posiulandum uno dumlaxat Deo documentijm poiest jure
inerito
a nobis est ut quis ea fecerit insiiiueritque dicamus. condudi.
(Arnob.y lib, ii, piig» 75.) Nonne autem hic ipse error At si Eimenhorsiio fidem hajjeas, tameisi Arno-
esi, qu; ab Hieronymo his exagiiaiur verbis : «cQuod iîu» Marcionis, unum Deum bonum, et aherum rjia-
si non puiani eorum esse parva, quorun^ ei magna ^tn" absurde praedicaniis, errore non lenej i ostemia-
buiit; aUerum miui conditorem, juxia Valeniinum, C lur, in aliam niliilominus impielatem.
sacriiegia u&
Marcionein, et Apellem, formicje, culicum. lo<:usia- ili^ ît, omnia superarsiem iapsus esi. Iiane vtio?
rum, aiterum coeli et terne, maris et angeiorum de- Eiiam, inquit ElmenhorstiiB. Palnm euim perspicue
beni iniroducere. [Hieronym.i 'prooeiv.. ad episi. Paui Arnobius asseverat hoinirifim non a Deo, sed
ii^se
ab
Lid PhUem.) Uirum veroreapse lalis fuerit Vaienuni, inferioribus nescio quibus poiesiaiibus fuis«c
cjâ-
Warcionisqueerror, scire nunc parum inieresl, et de t'""- ^^ animarum enimvero saiuie ubi disserij, ha-i;
illls satis in superiori Apparaius nosiri tomo dispu- il'^ toiiUem verbis tradidit : « Taniuin est longe, 'Jt
iaviinus(/(;m. i ApparaL.Ub. ii, dissert, i, cap. 5, §5i. Iêus isiarum aucior rerum esse credaiur; ut In sa-
Poierat auiem Heraldus Hiei-onymo Adjungere crileg« crimen impieiaiis incurrat, quisquis
ab eo
Origenem, Auii)rOfciuu», aiiosque, ae imprimis Au- conc;epe.rit hoininem esse prcgnaium, lem
inieiieejii
gusiinum, qui recie diserteque asseverat nullam in et misej'am, qui esse se doleai, qui coiidiiion(:i=j
jnhniis eiiam besiioiisesse naturam, quâDeocreaia suaui deiesletur, et lugeat; qi/i nulla aiia de causu
non iueril : t Non est, i ait, * ulla natura eiiam in s«:se procreatum, quam iie ir.uleriam liGi
inlelligii
exiremis, iniinjisque besliolis, quam non ilie consti- liabereai, per qua.Qi difiunderenl so iiiala, et
esseift
tuii,a quo est omnis inodus, omuis species, omnis niiieri semper, quoj um cruciaiibus pasceretur
nos«>!>
ordo, sine quibus nihil rerum inveniri, vel excogitari I^ qua vis iatens et humaniiati adversa cruueiiias. .;
potesi. » Etaiibi : *Neque fas esluliius natursequam- {Idem, lib, n^ patj. 75.)
libei miiiimiv. morialisque creatorem, nisi Deiim cre- Duo autem ibi, uli ait Eimenhorstius, paris impie-
dere et dicere. » {Ony. !ib. iv, coutr Cels.^ pug. 20-i; l^l'J* errores ab Piimo elefiiui hom;-
illo proreruiiiur.
Ambros. , Ub. vi liexam., cav. 6, § 38, pag. HS, el »^cin Deo proereatum plane peniinsque perneîi.
a
itb, v.cap^îfCt se({q.;AnyHsi., iib. n,de Civil., cap, 15, Secundo hoiniiiem lam njisera? infeiicisque esse con-
pag. 284; el lib. xii, de Civ., cnp, 24, pag. 522.) diiioiiis, ut non alia de causa creaium se fuisse
sen-
Ai Arnobium neque iu ne§asse., nerpie noiati ;\b tiai, nisi ut iniporiuna crii<ielii.^le inorhis malisqije
Uieronymo er-roi is reum esse inde colligi potest, quia innumeris hai obnoxius. Superiori qulppe in jibro «le
expiesse non dixit scaralwos, ei aiias hujusceiriodi Chrisli miiaculisdispuiando, siniiliierdjxerai ; « Ofo-
besiiolas facias a Deo non fuisse : sed si id negetur, nia valeludiuujn genera, qu;e hum.uia coipora susii
non iucirco posiulandujn, ul r* «juo factae sini, con- iicie nescit} qu* voiuil importuna cniUeliias, v«^r{)0
fe^tim ac necessijrio probeiur. soliius Imperjoque sanare. » {idem^ ilb, i, pay.^K.)
Insiai Heialdu» ab Arncbio ibiucn* hoa obscur« ê.- A.l Aiiiobius hoc deiirau.eaium, 'iUquii iîmeiLffOr-
465 DISSEPiTATlO PRJEVIA 464
siins, noii ex sacrisnosiris scnpicribub, sed ab Eihni- ^\ in inaia, dum bonormti ac malorum discrimen igno-
cis ac nomis.ulim Plinio el Piutarcho

delibavii, quod ranl. > {Lacian.^ lib. vi Inslil.^ cap. 14, pag. 593 )
recie a Lacunlio ex;igitatur. Cleiucoiem Aiexandi i- At uirum hêc vei alla sii Arnobil nosiri inens
eis procui(iubio subjungere poieral, qui pluri- et senieiilia, eo diclu dirficiiius , quod hic locus non
lium
scriplores ethuicos, niiscram homiuis cou- omniuo integer esi, sed magua librarii ,
qux' passim
iiios alios
diiiouem deplorautcs , iu medium, uii vidimus, ubique deprehendiiur, insciiia corruptus ac depra-
prolulil(P^/ne,/i^. v») âlur. ltisL,prO(£in., Plularcli.: valus. Nani pro seu scripsil sed, uii jam auuolavi-
lib. de Foriun., pcig. 927, tom. ii ; Lactan,, iib. iii, nius. Verum haec leclio quibusdani ab Aruobii sensu
cap. 28, el de Opific, cap. 5 ei 4 , tom. i Apparai., sic ahiiorrere existimatur ; ut iu lextu vocem seu.
propria aucloritate subsliluere non dubilaverinl. Qui-

lib. III, dissert. % cap. 18, art 1, pag. 1137; supr.,
hoc cap,y ari. \).

dam vero hcec duo verba, naiuraUs infirmiiaSf iii lex-
Ulruin aulem auclor nosler \\\b absurdis erroribus tuui inlrusa et ampulanda arbilrautur. Sed nuliaui
aileruut liujusce correctionis rallonem.
levery ducUis fueril, non niiuiuius dubilaudi locus
est. enimvero manilesium lecimus Arnobium
Jain Nos ilaque qui nihil iu Auciorum lexlu slne ma-
diserlissimis edixisse verbi^, uon soium «lundum a nuscripi) aiicujus lide, aui ceria ouiniuo evidenti((uc
Dco coudituui, sed ipsum eliam hommem g probalione mulari voiumus horum,si iucurrupla
ipsi ac- ,
sint, Arnobii verborum aiium oinnino suspicamur

ceptmn referre. (jutjd bit, quod liomo dicatur, quod
esseseusuui. In eorum enimvero opinionem pedibus
spirel ci vival. Cum eigo Arnobiuiu sibi lurpiler con-
tradixissc neminl credibiie fiat, nonne mcrito dici lii)enler ibimus, qui probaverint iiomen iitud peccaio-
polesl iilum prioribus, quiB ciiaulur, verbis eihuicos rem ah Arnobio sumi, non utique ad signiiicanduni
non niio, quam ipsoruunnet gladio jugulare, alqne hominem ,

qui aiiquid coutra diviuam agit iegeui, ac
ex falsis, quibus imbutl eiani, (Jiiiuiguare opinioni- peccatum propriedictum admiitit , sed liomiiiem qui
bus? Doceb:a)t siquiJeui animas nosiras divini esse naiuraii intirmitaie ad peccaiuiu et viiium proclivis
generis, easque ab illo missas i:i lainc niundum, ubi

est. Eam vero esse iiiius senteniiam iude confici po-
pristin» suuima^que digniialis peaitus immemores,

lest, quod ilie, sicuti pauioantea aunotavimus (su/^r.,
obruuniur. /loc. cap. art. 4), diseriissiine asseveraveril nemini
quil;u)ihel ealauiilatibus crucianiur et
Quis iiaque slbi haud ypgre persnadeal Arnobiuin ibi vim a Deo iuferri, omnes prorsusa Chrislo a^quaiiler
advei-sus Llhnicos ex falsa iliorum opiuione ai-gu- vocari, ac iiberari ,neminem ab ejus iiidulgeniia ex-
menlar? : sed alibi, sicul mox ubservavimus, suam cludi, datamque omnibus liberain agendi poie^taiem.
Quapropter erranlem iiominem hiscc corripitverbis

explicasse senientiam, palaniqne as.-everas.se homi-
.
cfeaium? C « Tu qui le verti, el vim desideras pei poti, ut id (juod

nem '.\ t>eo revera fuisse
nolis eiiicias atque arripias coactns cur rcspui&
miberaiu voro hominis ci>niliiionem quod , ;
Ad atti-
uipote aU poccalum nos inclinan- assuinere voiuniale id, quod ver>us desideras, atquc
uet, eam quoque,
Aposiolus. Sed h:e(; propeusio non ex immutalus efiicere? Nolo, inquii, et voluntatem noii
lem , dellet
iiabeo. Quid ergo crlminaris Deuin, lanxiuam ilhl
Deo, sed ex primi bomims •jcccaio proUuxit. Caeie-
nim Arnohius non viiia et pt-ccala ibi memorat, sed desit ? Opem desideras tibi ferre, cujus doiia ti mu-
nera non lantum asperueris verum inania verha co-
lenm-na-s otmtdestiaS; quae eisi a priin.o hominispec-
,
vera lamen, ut supra ex ipsomet guomines et jocularlbus faceiiis prosequaris? * [Ar-

calo cmanaveriui ;
Arnobio oslcidlinus [mpr., cap. 4), non sunl niala , nob. , lib' 11, pag. S^J.) Numquld hx'c illius verha
suhi, qui lioininem su;e necessitaie
sed bocum eliaia Hiiernum bene ulenlihus creare pos- intiriiia' iiaiui*(£
SUPt.
peccare asseral ? iinmo vero scriptoris orihodoxi
Uursum lamen insurgunl Elmenborstius et lleral- iiunc erroi'eni procul omuiuo amandantis. Cum eigo
dus, iiobisque objecuuii Arnobiuui uascruisse

homi- vcrisimile non sit Arnobium sibi ipsi ojnniuo adver-
nun vero electione sari, objocta ab Cimenliorslio vcrba, ad iltum
iiem naiuiuii inlirmiiale peccare.
iliius
voluuialis Christuiu euimveio bonis malisque opitu- proculdubio sensuin revocanda sunl, quo iiomineni
!ari huiic Ule piobai iii modum : « Hoc est proprium D ad peccatum nalurali hiiirmilaie propensum peccaCu-
Dcl veri. poU.ialiMjuc roâli^ ,

hcnigi;Iiaiem suam rem nuncupavii.
aut mi-
negare nnlli nec reputarc quis n»ereatur
, ,
CAPLT VUl.
homineni
nimc; cum naturalis inlirmltas pcccalorem
seu (manuscr. cod. reg. sed)
l)e iumma Chrisii divinitate et incarmttoui^ ejui»
faciat, non voluutaiis ,
myslcrio,
pîj;. ^29.) Qui-
ludicalionis eieclio. i {.Arnob., iib. i,
illo siguiiicari ho- \R'tlCVl LS PRIMUS.
hus sanc veruls pulal Heraldus ab
miiicm nec velle malum neo eiigere, scd nalurali , Quam validis argumeniis Arnoiiius suprcmau Ctiristi divi-
quod revera inalum est. nitateui asseral et viudicdt

Cceciiate id judicare bonum,
Nonne ergo Arnobius rccie arguilur iii liunc quo- Tania Arnobins perspieuiiaie et evidentia supre-
tumdani vftteruui philosoplioruui' orrorem incidissc, niain iilii Dei Christi doniini divinilalem asserit , ut
Cucianlius his voriria noiavit ? « Dicuni cos ,

illiRi a nemine, nisimenie captt?, vel incrcdibillpror-
.'jiicm
;'ui uiail videamur, nou sua

sponiepeccarc, Recnrala sus porvicacia obc«<?rato possiii uinquam negari.
eiisîie , scd bouorum

specio lapsosjnclaere Menii aulem ejus quaiD a((.e Inrixum fueiitpr^ciûum
potms
,
m JN ARNOBIIIM, C/VP. VIIK 46G

illiid chrisliana^ religionis documeiuinn ,
inde plane A veiim : t Eliauisi, » inquii, « essei id vernu!, locis ut
colligos ,
quod id nec Chrislianis, inc Kiuuicis ipsis iu superioribus diciiim esi, lamen pro muliis, et tain
se uinquani saiis dixisse el incuicasse sibi videa- liberalibus douis, {juai ab eo profecta in nobis sum ,
lur. Geuliles enluivero addactor, uli ille haud scuêl Deus dicideberei. Cum vero Deus sit receri:»,el sine
cdixii, ol>jiciebanl ueos suos nou idco clirisiianis uliiusrei dubilalionis (ila in mamiscriplo codiceregio
esse infestos, < quod onmipoicnieu) Deuiu coleieni iegitur^) ambiûo, iullciatuios arbilramini nos esse
,
sed, quod honuuem naiuu», crncis(|ue siipplicio inie- quam maxime illum a nobis coli, el .pr:esidem nosiri
rcuipliun, elDetiuifuissc, ci ndiMK' supcre^sei (Ar«o&., {•orporis nuncu|tari? Eigone, inquiei a!i(juis furcns ,
lib. 1, pag. 19) crederent, ac quolidic adornrcnt. iratus et pcrciius, Deus ille est Chrisius? Deus res-
Neipie id iilis viiio lauium verteb;inl , sed ob hanc pondebimus, et inicri<»rum potcuiiarum Deus : ci
quoqne conressiuueui ipsos quibuslibei sui»piiciis ex -

quod magis infidos acerbissimis doloribus iori]ueai ,
carniflcaliant lrucid;ibaut<]ue. Aniinuu) iitque nobis- rei m:iximai causa a summo n^ge missus. > Vides
cuui serio adverie quid Aniobius liaicnuniquani nou ()rofeclo quomodo ille h\> icrque repeiai, elinculcct
talmiaruiu uiore vociferauiibus rt'Spoudeai, cl con- Chri?lum non muiiine tenus ct appellaiione, sed re
lesiiin inielliges quaiu aptMle ct cerio veram Curisii ceria, alquc ulla absijue dubiiaiiouc vel auibiguitate
divinitaiein praMlicaverii. Qiiid eniin, obsecro te, !a~ B verum esse Deum corporis nosiri pr.csidem , et in-
ciliuspronipiiusi|ue illi eral,quani respondereChris- teriorum polentiarum, hocest, animi nostri omuium-
tuin nou vcrc ac proprie , sed inetonyniicc, ei imque facuitalum ejus Deum. Cuiaulem,amabote, liac
proprie Deuuj a cliristianis credi et :ippell;iri ? Ea si- omnia, nisi summo Deo compelum?
quidem cuilibet obvia responsioue Ethicis os peniius Quod auiem addidit : rei maxinice causa a sunwio
occlusisset. Sed taiitum abest, ui eani adhibeai, <|uin rege missus, hts sane verbis ijon signiiicat, Christum
ipsum Chrisium verum Deum esse inde demonsirat esse iuferiorem , sed uuum et eumdcm cum Palre,
{Ibid., pay. 21), quod summa ei inuumera lienencia summum esse Deum, person;i tamoi disiinctnn), T t
omnibus aiqualiior hominibus conluicrit : i Hoc est porro rei maxiuuv causu^ ob quam ab co n)issus iiicl
enim, > inquit [lind.^ pag. 29), « proprtum Dei vcri, lur, non alia est, quam ut homines, uii dixiums , ai>
poientia'{juc regatis, benigniiatem suam negarermlii, imjiio idolorum cultu, et falsa geniilium religione, nd
iiec repuiare quis mereatur, aut minime. » Quae au- verum Deiculium veramque reiigioiicm adductos, et
tem ca sint breviler allinglt, alque iilud iinprimis morte sua a pcccaiis sohuos salvaret. Qiiod quidem
memoral , quod Clirisius houiiiies al> erroribus et Elhnicis inlolerahile fuisseadscril {Idein, iib.n, pay.
falsa religione ad veram iiaduxerii, eos<juc docuerit 87, elc.,), atque ut ipse loquiiur , acerbissimis dolo
a quo muiidus, et hi ipsimel homiues creali siut, ac ^' ribus lorqueb:U. Sed quantumvis ea publica divini
quis post mortem status eos maneat. Tum vcro con- taiis Christi confessione torquereuiur., const:iniC'/
linenler hanc ille elicuil couclusionem : < /la ergo lamen, eliam sui capitis pericuio , alilnuaro iuui
Cljristus non luibeaUir a nobis Deus? Nec (jui om- veretur iiium summum esse Deum.
nium alioquin maximus polesi excogitaii, divinitaiis Salis vero sibi esse nou putavit lam clarls aperli:^^
anicintur cullu., a quo jamdudum lauia, ct aceepimus que verbis suprcnTam Chrisii divinilalem <!ec.]ararp .
donit vivemcs, et exspeciauius, cumdies venerit, am- eumque cx magnis ipsius iu Iiomines beneficiis, divi-
piiora. I Quid ad summam Christi diviuitatem asse- naque ejus com[)rubasse docirina , sed eaindem iliij!.-
reiidaoi expressius cl lucuientius proferri poleral? diviiiiuuem ex iuoumeris ab !j)SO, el discipulis eyc->
Ceuliks |)ersuasum habebanl Christuui ab ejus sec- cditis miracuiis evideniissime demonslrai.
taloribiis verum Dcum crcdi , 'alque id iilis crimini Qiiai autem ,quanta, quam vcra, ei certo ceriiora
i-uaximo venei)anl. ArMobius vero iisdcin etiiuicis , fueriut Ikcc miracula, maiiifesium sujira lecimus
ij;uic pcrsuasionem cuilibei christiano exprobr:uUi- (s»/;., cap. 5, art, i). Nec ts#tius pcrspicue ostendi-
bus, uou i;nuuni respoudei hanc reipsa esse chris- mus quomodc illa nullo exiorno adminiculo , nuiia
liauorum seiileniiam, sed iilius quoque veriuiiem va- nec medica, nec inagica arie, sed solo verbo, aul levi
riis raiionmn momenlis probai et adslruil. Quin taciu, quod nitili umquam gcntiliumDeo, auialiicui-
etinm consianter asseverat Chrisium eo divino culiu piam concessum est, lacia siut. iiaijue postquam iiia
lionorandum, qui m:iximus excogitari polest. Palam Chrisli discipulorumquc ejus miracuhi Aruobiusfuse
crgo ac perspicue afiirmal non laulum geutiles haud cnarravil: ex cojicessa isiis ab eodem Ci«rista ea fa-
immeriio credidisse vcram divinii;Uem a chrisli:mis ciendi potestate 'sic aigumeuialur : « Transcribere
ilii tribui, verumetiam h(tc fuisse iiisorummet chris- posse in homiuem jus luum, et quod facere solus
ii:uiorum cerium publicumque documeiuum , a quo possis , fi';»gilissima? rei douare , ei parlicipare Ii\-
nullis umquam supplieiis divelii poienuu. ciendum, supra omnia sita; esi poiesiatis, continen-
Sed agednm, et attende quomodo id ille fepetat tisque sub se cst reruni oiimiiasicausas, ei ratiojium
{Ibid.. pag. 24K novoque, nec minus per>picuo di- facullaluuique naturns. > {Arnob., lib. r, pag. Zi.}\t
cendi niodo stabiliat el courirmel Na(um infiuie': : , cujus est, oro le, nisi soiius Dei, oplimi, maximiiiiEC
baot Elhiiici, hominem coliiis. En sane e:.dem illo- sila supra omnia poiesias, qu;c subsereram omniuni
rum rursiis christiaois proj)osila exprobratio, Quid causas, el ratiouum laculuuumque luUuras conli-
ad eam Arnobius noster iterum respondeat , audias, neal? Aiqui Arnoblus Chrislum Dominum ea poies-
4G7 DISStllTATIO PR^,VIA i68
t^fe orasaiium luisse consântissimo asseiii , validis- A iungisqiieabliorrens- Niini u£c si fuissei illitis opjnio,
slinisque arguinen»is deinonstrat. Persuasissiinuni eam,sicut jaru anijnadveriimus,clare explicaiam
tigo haDJiil curn veium et supremuni esse Deuni. facile Etlwiicis persuasisset, nec tol expenus luisset
Sed auUi liiihuc, obêcro, quomouo iJlud rursum ex liim perlinaciier sil;i rorrriganies. Cdiilra ve»o ille
f}>slitsmei Ciiristi miraoulis colHgat, ac disertissime loiis auimi sermonisque sui nervis declarat, asseiii,
jjfonunilet : t Nihii , ul remini, > inquii ( Jbld.y do.cel, repeiii, proi)at,incuIcat, demon^trai Ciirislum
.>ag. 52.:, « magicum, niliiltiumanum, prystigiosum, veiuni ei summuin es>e Deum, diîme innîitnque
frawdi? deliinil in Chrisio. Deri- poiesialis, ac prîinde etiiiin uaiiir.v. Quia \ero pas-
-aui subdi»luni, nilii!
-irAixh licei t'X niore, Jdtjue in lasciviani dissolvaniini

sim ubique contra geuliiium enoreni asseverui,
raciii-Hjorum, Deus iiiesutjiiinis fuit, Deus radic.e ab prubaique unum dumtaxal esse iieum , nec pimes
i-iiima, l»eusal> iucogniiis reguis, et afeomniumprin-

esse posse, inde evideniissime coliigilur nihil ejus
viiv sospilaôr est missus, quem neque sol ipse ,

ne- n:enii iniixum aliius, quam Cbri.>ium esse unum et
q:ie uiiu, si sciuiuni, îdera, mm reclores, non prin- eumdem cum aMeino Paire suo Deuu).
cipes mundi, non deniijue dii magui, aut qui fiiigeu- Cur ergo, inquies, primum
hunc ipsius Pairein et
les se deos, genus omne uiortaliuin territant , r.iide. et prlncipem Deum

Respondemus ila ab
appellal?
aui qi.i ruerii, polueruui nosccre vel suspicari. i g eo aiiquando nnncupari, ubisei.evuig.ui accommodat
Audisii sano quoinodo ex niiracuiis, a Christo divina sermoni geniilium qui suos omnes decs , sive ma-
,
v,rorsus viriute liictis, recie coiiigat illum Deum jores, sive minores olim n(m fuisse, ac ccrto (luoiiam
f/jisse supremum, vel, ul ilie aiL,suljlimem, non ex- tempore naios faiebanlur. Quo quidem 'pusilo, arguil
lerna aliqua denoniinalione , vel specie, bcd ab in- Arnonlus hosce deos, si tales esseui qnales iili puia-
;hv;a radice, hocesl, naiura sua Deum, Luitu^que cel- baiit , a Deo priiicipe id accepisse, quod nali sinl,
sJlitis eiexceiienrnie ; ut nulla lerrona crcaiura , ne- quod vilam egerinl, quod suam, si (pi;e es?e poiuis-
i\\\t iicti ab cihnicis dii iilam capcre, et iliius Si.i, diviiiitalem habeant, et immoitatitaiem. Cnde
origineni nossc umquam valucrint. Quis auien» nisi ilie meiito contra eosdem Eilinicos concludii , lios
Mi* humma Chrisii diviuitate oinnino persuasus, ita fiisos et commeniiiios es>e deos, ipsumque psinmni,
iil!q';aiido locuius ei argumeniatus est ? et principein, aique idcirco suprcmum et unicum
Tsnii auiem rnomeiiii esse duxit summam Chrisli esse, diciijue posse Deum. N.nu pobt objecla !>ihi
oiviiiiiatcm Kihuicis pru-dicare, eoi uuique el auribus vorba «ontinenier adjecit : « Cum uivinitatis ipsius
fei 3nimis incuicare; ul id iHinnjuam satis se dixiss^ teneamus (^pul, a quo ipsa divinitas divi)rum om-
siL'i viderelur. Quapropler iliealibi geuliies injiicad- niiim, quicumi]ue suni, dicitur quicumque hi
iiuc io modum atlatur : < Ciirisius volr.is invilis^C diisunl,quos e^se nobis proponilis, si sint progt-
i)crus, Deus, iiiquam, (^hristus; Imc eiiim sirpo di- nies regia ,
principali oriunim' a capiie ct h(»c
ceMdum est , ui inlidelium dissiJiat et di«>rumpaiur qiiidem a uoIms. luerit ila prolatum, si imdo liipiet et
aiiilitus, Dci principis jussioiie loquens, sub homiiiis consiai pr.cter ipsuin regem et principem, csse aiia
lorina. j (.4rwo^., lib.n, pay. 85.) eiiamnum capila, qu;e digcsta et separala per nunie-
Yerum inquiet aliquis,

, ibi Chrislus ab Arnobio rum, voliil ([iKundam popuhim plebeiic inullitudinis
sed secundus innuim lacianl. » (Jbid., lib. ju, pag. 101.)

non piimus el suj)remus , ,
t:l '.ninor Deus appeil.imr. Quld cnim aliud Ij;cc ejus Pnus vcro dixerat : < Cum dii oinnes, vel (jui-
verba signihcant, J)ei principis jusaione . loquens? cumqiie sunt veri, vel qui esse rumore aique opi-
Quisuam ii!e Deus prlnceps, cujus;?(Ssio«5Chrisius nione dicuntur iuiinorialesetperpetui, ejus volunlate
loquilur? Is proculdubio Deus pater et summus est , sinl, ei ijeneficii niuuere; qui lieri poiis est, ui alii
qui idi'0 princeps vociilur. Ciijusautemprinceps est ,

pra^slare id quod ipsi sunl, valeanl, cum alieimm id
ni.si Chrisii, qoi ei, iii Jp;|uaUir, jubei, etcui jubenli habeani , el ni;ijori ex poieniia commodaunn? »
(^hrisius obiemperat? Chrislus ergo i)eus illo jubenle {Jbid.Jib. n, pag. 87.)
<ninoreique inferior Deus esl, ac proinde non |)ro- Quis aulem jaiu non vide:it ideo Deum prlncipem,
prie, el nalura sua, sed improprie, et dumia\at uo- D Ci primmn ab Arnohio vocari, qiiia ad Eihnicorum (ki
mine Deus. Neijue soliim Deiis princeps , sod sa-'pc diis suis respiciehai ojiiiiionem ; qua eiiam posita,
ollam ab fco nuncupaiur Deus priinus, et summus, ac hos lalsos, et ilium solum verum Deuin esse coiiiicit
]>ater : < Satis estiiobis, > inquit, < Deu5 primus ,

acdemonsirat? Is quippe i;intum verus Deus esse|)0-
Deus, inqyam ,
piimus, paier rerum ac dominus ,
tesi,quiingeuitusi'taMernus,niiiIumh;ibci pr^ncijiium.
(onslituim moderaiorque cunclorum . iu hoc ornne iSihil ergo iKccconlra diviiii Vorbi eltib.risti Dimiiiii
qiiod coiendum esl,c(dimus; quod adorari conveiiii, faciuut dlviuiuacm , riiiam cerleab Arnobi») ij>s;i Iuc<»
:'.doramus; (juod obBequnim veneratioiiis exposcii ,

cbirius el cvidcniiiis asscrt;»m vidimus. l)eiijde veK-,
v.-neralliinibus promererour. » {ibid., iib. i, paci. 43, qiiid Ariiobium piohibuil, (pnmrmus animum ad ij)-
18 ei 19; /i6. ii, pay. 45 e/ 08 ; kb, in, pag. 101 ei suinmct Verbum et Filimn Dci nltendcndo, dixerii
Nonne ergo hunc lanlum Aniobius .sinnmum
sf({.) aHermim i*;itreiii o^se jiriumm , ei piiiicijiem Dcum,
Deuin, Chrii.luni vero minoiem iêum agnovit .elcre- -qui ijuidem (juia hunc Fiiiuin snumal>:cicrno geimii,
didil ? idcirco piimus, princeps, et diviniiaiis lous et origo
Sed nihil plane ab illius inenl*j magis ali<»num , recte appeliaiur?
;
4G9 «N ARWBIUM, CAP. Ylir. yjU
(Irefebis; Cijrisias ab Arnobio uiciiur, Dei principis A neqjjaquasn orteoerii , euarranti , lidhuc, ii kifcei.
jumone loqaens. Ergo ei siibjecius, ilioque iiiinor esi. auscuileiiius. OI)JicidjRni EUiuici : More eai hominii,
Sed si atjvenns ibidoui ab Aniobio comiiienier sab- interempiun. Quid ad bsec Arnobius nosier? c Non
juiigi. sub hominis forma, nibii liac firgumeniaiiojie ipse, * inquii ( //»jd. ), « neque enim cadierf; divinn.s
jevius esse agnosces. Quis enini diUiiciur Ciirislun», iii res potesl lUfirJts occasus; nec iultirlli.jnl:;; uisjvii-
qualenus bonio esl, Deo Palri ei;:>e fcubdilunK ejusque iuiione labi id, quod est uuum ei siinpiex, nec ulia-
obiernperare voiuniaii? rum pariiuJrt congregaiioiiecoTupijctiJiii. Quisesiergo
visus in palibuio penJere? Qnis moriaus 4jj;rf ilomo
AnXICULUS 11.
queni induerai, cl. secum ipse poriobai.i Tuinoeinde:
<)uam bicuienier Aniobius docuerit Citristum lain veruni osiendii illud fideui apud Kihnicos uiereri, qui cre-
beuiu luisse, quaiu bouiiiieiu.
debani, vatibns ei. Sibyllis niorientiUus ^ ibum rton
Kon paiiiur Arnobius sibi abEihnicis objici Cbri-^ niuri, cujus afflalu oracula fudissc videbaiiluf. Qui-
Slui)! dici non posse Deum {Arnob,, lib. i, pag. 21 et bus explicatis, eosdeni Eibnicos bisce verl'is al!o«
seqq. ), uipole qui nalus, crucis supplicio vilani liiii- quiiur : « Mors illa, quani dicilis, assuiupli Utjmini.s
vil. Nam prujierqnani quort ipsi Elbnici naios bitnii- luiL, iion jj)sius : gesiauiihis , non gesl-suiis : quan\
nes, niortuoi, etsuppliciis alilccius deo.s esse g;irrie- H nec ipsau» perpeii succubuiss^t , i;in!a si non ;sgvi;,da
banl,cerle divina Cbrisli doclrina, ei miracuiu ai> njs cisei, el iueApiicabiii.s ratio i.if/i ciau.sis paiefa-
ilio, uii diximus, vivenie, nvoricuie, ct niortuo ediia, cieuda myîeriis. i ( ibiU., paij. 58.) Quis aulem vci
inauifeslissime denionslrarunliliuin laiu verunj Deiuu pr^moribus, ul aiuul, Jabiis iliCvj».'(i:orum, ei anii-
fuissii quan» boininefn , H uirius(iue divjuu; ei i.u- quoruii! Ecciesia;} pjlrum s.-ripia guslavjt, ei nesoi^t
luan* naiurae pariieipeni. Quidauiem ruinmi, si iili, cos biniiii plai-e modo ji:ei'OJ-ici.s cndem i*os(ea obji-
accepiu liumana naiura, sive buniauo corpure, quod ciennbus respontiisse? luJinUa quidem po^^seni iilu-
exigua, ul ait Arnobius (JfWd., lib. i, pag. S^), pars ium protcfri tesiimonia. Sed quia piura > a 'iheuiio-
cjus erai, asijumpio, bumanam vilam , sicut ciieri reiu, et Oei;»si(.» cilala(7'/i(»orfc'r.,a/il <;«/c. iih, m DiciL
]i(unines, egerit et amiserit? Seil praisiai ipsumn*ei impitssib.; Gt:iii&., Lnal. de 4uijb. nutitr. )., aiqwe ab
Ainobiuin audire, ut inielligas qiuan rticic. ac aliis cumijbirinns Iradiia, isemi.ni igijoia sunl; iis
pers])ieue bumanam diviuamque Cbri^li naturam , et praeiermissis, ba3e lanuim reierennii Amlrosii verba,
sanciissimum iilius, ni jam ioqui soient ibcoiogi, iu'- (juai in Leouis magui episiola , ei ct>nciiii illjai<;o.li)'
carnalionis nr^slerium expiicel. jiensJs acii.-i rcciiaJ.a el transcripla ij>.beniur : « Ouod

Roganlibus enimveio Etiiiiicis : Si Deus luil Cbri- lectinn esi, » aii eximiits il|e vir {AmOso^., lib. n, de
stiis, cur ssub bominis Unmx visus est, el n«oi'e iute- C l''iUe, eap. ^, {^ ut^, paij. 481; , < D(;j.j)iu{;iu majesia-
renipius mimano, sic ilie respoudei : * Analiiei- poiuit (is crucilixum csse. uon ijuasi \n snajeslaie sua cru-
invisiidlis illa vis, el liabens nuliam suiisianriam cor- cilixum pntemus : sed quia sdem I)eu5, i.lem bomo,
poralem, inferre et eoiiimodare se mundo, coneiliis per diviiiiiatom Mews^^ \m susceplioiicm caniishoma,
jnleresse morlalium, <|uam ut aliquod legiuen luate- Jesusrdjjislus L'oiiii»ius maje.îaiisdicii.Mr cnicjiixus,
rii« .solidioris a.ssumerei, quod ocuioruin susciperet (juia consois aniusque natujâjj idesi, burnanie aique
injecium , ei ubi se figere inertiisime possel contem- divina^ ia n;»una bominis sui>iil passionem; ut in-
plalionis obtuius? Quis est eiiim morialium, qui qui- d|sc|'ete et dcuniuus niiijcstuiis dicaiur csse, qui pas
ret eum vi(iejre, quis cerjiere, si laleui voluissel in' sus esi, et lilius homiuis, sicut scnpium est, qui de
lerre se ierris, (}uaiis el primigeni» nalura esi , et scendit do ( otjlo.. » Vidcsis quu; ih liunc Ambrosii
qualem se ip.se in sua esse voluit vel qualiiaic, vei locum aimolaviuius, ei ihi ciiaia a nobts jbal<;e.i.<i-
numine. Assumpsii igiiur iiominis formam, et sub neusis concilii acia,et AugusiiniprimmodeTiiniiate
nosiri geueiis similitudine poieutiam suam clausit iibrurn.
Ht et videri posset, et conspici, verba facei ei, et do- iôrio autem Afnobius nosier docet Glirisio, qui
rerel , aijpie omues exset|nereiur res eag, propler tol miracula edidcrai, vioienias manus, si niori no-
quas in mundum veneraj. faciendas, summi regis i^ iuissel, a iieajine umquain poiuis.se mlerri , sed ouni
i/nperio et dispoîtienc servaiis. »(//;»'(/., pug.Wt.) sua sponte et voluniale moriuuni. « Yides, » inquit,
Potuiiue snprema Cbrisii divinilns, iiiiusque cum 1 si nollei, inierri sibi a quoquam manuSj $umma illi
immana natura conjunetio darioribus verbis enun- iuisset conlenlioue niicnduiu, ut bostes ab .se suos
liari? Quis umquam p(3>il Nic;euum, el aiia gencialia vel poiCi^taie inversa proliiberci? Qui cceeis resiiiue'
couciiia, utranKjue illius naiuram dilucidiori oratioue rat iumina, i» elliceje si deberet, non poterat q-p.-
exposuit ? .41 vero ibi iiie non suan'« lajimm, sed cos ?.,... manus in se porrigi ab immanibus passus
(iommunem om!ii«m su:e ;eiatis cbrislianorum paie- est. i[Arnob.^ lib. i, pr/^. 58,) Moriuus esc ilaque,
facii sentenliam. Quis ergo negare, aut i!i dubinm qnia, ut adfmc loquitur auctor noster : « Viriutum
jure aiiquo vocare audeai uirum iili, anie ejusdem omnium dominus, aique ipsius morlis exslinclor, iio-
concilii Nic:cni lempora, id crediderint, quod in eo miiiem suum penuisii occidi. » {Jbid.^ pag. .41.)
concilio el aliis poslea de Cbrisii diviniiaie et as- Quibus iiie verbis signiOcat Cbristum sectindum iiu
surupia ab ipso huiuana natura staiutum est? mauam lanium naluram , qu;uido voiuil, occisum;
Age vcro, eique quo paclo Cbrisli divinilaii niors ita lamen ut moriendo divinam suam ntituram novis
,
;
V* DISSERTATIO i>a^'.Vl\ 47i
;.': peniius siui-eatiis puracuii» osientleriu-t Exutus A Deo Patre posi lot houiiniim SRiai^s et saeûla atj nos
c*>rpore, * iaquit ( iitid.^ pay, "#2), « quotl in exigua missus fuerit, aui quid priora^ aiite illius orlum, «ap-
S!»i cireurijierebat parte, posiquani videri se passus culameruemi, auiquid de priscorun), yetusiissimo-
e.si, 'jujas efispf uiagulludiriis sciri » uoviiate rerum rumque mortalium animabus hcium S:it{lbid., pag,
exieiiiia uuiveisa musidi siuu eiemenia lurbaia : 87). M idem prorsus argumeidum» contra oiiristia«
tellus Rioia caT.iremuil, luare fundiius refusum esi, nos a Porphyrio, aliisque Eihulcis postea refricatum,
aer giobls invoiutus est leuebrarum, igneus orbis Episcopus Deogratiai coguornifuitus, Augusiino sol«
solis lepef;iCto 'M'6ure diriguil. » Talpa sane coedor. veadauisic proposuii: t Quid egerufit loi saeculorum
a<tL iutiaxibilis obsliualiouis homo is sit oportei, qui hoaiinesauteChristum...«. Quid actuiu de tam imm-
nou vide.iJ, cl laieolur uiramijue ab Arnol)io divinam meris animis, qai omnino iu cuipa nuiiasunt: siqui-
liuiaanamque Chrisii naturam recie disiiogui, et uni- dem is, cui creJi possei» iioudam adveiiium suum
€uk|iie quoJ suuiii est, beue peailus aliribui et ex- homiaibus commodarat? i {Auyusiin. episl. iO^, pG<j,
piiciiri. 276.) Yides procaldubio iios eodem plaue modo pu-

ilie vuli, cum dicii in Chrislo
Ai, iiM{uie«, qaid sibi gnare adversus dominic% incarnalionis mysleiium}
cuisse suauiaium hominem V Aii qulppe: « Rex sum- toiiusque christianoe retigionis vet iiaiem.
nnisea.quai iu mundo lacieiida decreve»-at, sine B Sed audi eiiam quomodo Arnobius. ac iM)siea Aii-
iiija'ine siniuiaio Jinn qaibat eriicere. > {(bid.t P^9' gusiiaushDncargumenlatioaein plaiieintirmeniei di-
57.) Nunjijuidvcram non osse hamanam
paiavil luani. Primum enim Ethnici ohjiciefites auliam posse
Chrisii aaiiiram, sed ficiam ei simuiaiam? Noime alTerri lationem cur Christas posi tol s%cula homo
\oia vii* vuia ais aijcrravit iia?relicis, qai Ciirislum iactus sit , suo se gUidio juguiabant. Niiilam quippe
uOii ^crum imminem. sed iioininis, ut aiebant. phan- et ipsi, 9it auctor nosier {Arnob, /i^., ii, 90), ra-
KîsmA, ci hominem plianlasiicum fuisse stulie asse- lionem darc poierant non solum cur hyems, a^stas,
riieruiU? MiniuMi gomiam. INam ex iis, qace ab ipso aulumaus , piavia, et alia iiujuscemodi non eo, quo
de Clirisit vita et morie iradita memoravimus, luce Oi)ortet , opportuno tempore s^pc sxpiiis accidanl
meriuiaaa clarius probaiur euui certo certius credi- sed poiissimam curHercules, ^jscalap.ias , et aiii
dissf v.eram a Chrislo assampiam fuisse humanam qaos ad liominum ulililatem nalos esse CiedebAiU,
tiaiurau) verumquc humanum
, corpus. Quamoiirem iamundum tam sero prodieriat. ICumdem plane in
iis v<;(ibas, homine siniUlaio ^ idmu sigaihcat, ac si

modum Augastiaus illos ex mysleriorum , ab iis in-
diKisfcei homine expresso et exlabiio, iia ut quem siitutoruai , prima origine,qaod eodem recidii,
expi iaiel)nt ei exhilicbaj, verus essethomo. iNegare acriter refeilit < Ipsi , i inqait {Augnsiiu. loc. d/.)« : ,
l;jraen nya possumu» ibi Arnobium improprie minus- C i dicant utrum profuerini homiaibusdeorum suorum
rûe J^rcuraie ioiui. Sed quis Arisiarclias noa saiis sacra quce coasiat certis temporibus insiiiiita? Quao ,
si aegaiit aiiquid profuisse ad aaimarum sahuem,

c&siii^&lum nujusmodi io(piendi aiodam homini facile
Jiov: c(.adoua!)il , qui safpe syepius verbis atitar har- noi)iscum ea dcsiruaat, et inania esse confiten-
bai'^ et oi>iol.oiis, iicc pure et emeadale ioquitur? tur Si vero eadcfeudunt, et sapienter aique
uliliier asseruni iusiituia , qua^ro quid actum sit de
ARTICULUS ui.
his , qui antequam ha:c instiiuta essent, morteobie-
CnrClHi-i.U!^ honio fucliis cur tam sero, aec ionge an-
sit,
rant ; bac enim ulique salule atqae utiiilaie fraudati
'.«^ ; quid tJ« homiaibus aale ipsias oriam inorluis, actuia
iaerji, uLi O'- ijou<iiiilHis (iigauieo coi-^joie, eL su nloreis suiit, Si aulem polueruut aliotmodo purgari^, cur
inlaiitiaia \agitibus. noa idem moiius perseveravit in poslerus? Quid
Car Cliristus homo faetus sit, si ab Arnobio postu- opus crat iustiiuere noviiias coasecraiiones, quo)
leK.. h.iiic tibi reddel rationem : qain « Ab religioni- antiquitus non fueruat? >
iius nos lalsis religioacai traduxit ad veram ; ab siguis Respondere auiem non poterant nuilam' borum
iiieriibus, aique ex vilissimo formaiis luto, ad sidera posse dari rntioaem. Eo eniin ipso aliquam de sero
Fubievavii et cteium, et cum domiaorerum Oeo, sup- Chrisiiadventa a christiaais non siae hijuria e.\igerc
.piicalionum fecit verba atque orationum colloquia I^ convincebantur. Si quam vero proferaut, eamdem
miscere. > ( Ariiob., tib. i, pay. 22. )
Quamobrem et chrisiiani profereat. iiinc AriK^bius aoster : < lia-
U-.kV de sejpso aoii sine graii oianiao aaimi lesli/ica- lionem , > ait ( Anwb. . loc. cit. ), « aliqaam Inisse
5-ono palao; arLvdio;«l : « Naac doclore laato in vias diceiis, Uaiio eigo d liic fuit, cur noa nuper, sed
vnn!ui;sinductus, omnia ista qiuc sint,.scio : digna liodie s(iSpiiaior nostri generis adveniret. > Au-
«!e dtgais seutio , c/jniameliam nomini nuliam facio gustiiius vero : c Cur hanc qu:cstioaem christianai
diviiio; et quid cuique debeaiur vd persoane , vel reiigioni ingeruni, in quam nobis ipsi prodiissius aut
crijii»;, iaconfusis gradibus, alqae auctoritalibus tri* respondere non possant, autsi possuni» in eo ipsosibi
i)Uo. ; (/fejrf.) Verum gentiies,qaibas aihil aatiqaius, eiiam pro religionc iiosira respoadeat? > {August. .
qaam opiiiiia q(ia:'(|ae diris errorum suorum iaficere loc. cii. ) Faleri igiiur debebaul fas non esse homini
veneiM.s, iiaie sacraiissimum incajMialioais Christi scrutari consiiia I)ci , qui noverai temporis quo /lu-
mysterium vellicare coaabaalar. Chii.stianis sifjuidem maao generi subveniie debuit opportuDilalem (4r-
rrbjiciebaiil (/6?d. , lih. u, png. 06), si res ila se nob. , ibid. ). Simili (]uoque responso Augustiims
haheat, miiliim dari posse rutionem cur Chiislus a huic quaisiioni satisfacit : « Cmn non fortuito i^bi ^
, !;
^^5 IN ARNOBHJM, CAP. VIII. 474

scdcJivme provjdeiuia Kjnipnra oi-aiuari raieanlur, A IIoaH;ro nngiiur lam validntn liabulsse vocem. ut
quid cuique teinpori dpiuui ei op(>orl(U)uit» sit, Imi- <juinquaginlal»oiniuunfi clamorern adjequaret(A/omer.,
inanum consiHimi pmiergreUllur^ ei illiiic disper' lliad., T), anie fm. ). Quam sane ob causam alicubi
titxir, utide ipsa providenlia lebus con&uiil* 1
iuvcitalis cecinil :
(Auyust, j ibUl. p. 277« ) lltic eliadi accedai Am>

brosius,({ui in qnodam sermone in hsec ps^tiuii ceuti> Tu, ffiiser, exolanwts, uL SLenlora vincere possis,
slnd dcciuii oclavi verb;i : Tetupus (uckndi , Domiiie ,

(Jumi., satir. 15, ver$. 22,)
siniiliierdixerat : i Non jubendi,sed fîciendi , quia

Et hsf^c quidein idciroo anoolamus , ut ab omnibus
non legaiiis, neque ntiniius, sed Douiinus salvaiurus
itUeiliKatur qito jure Arnobius dixerii imminutas,
erai populum suum. El illc(|uidem toiupiis sclebai,
fateniibus Edinicis, homtituni vires, ac Gtrisium eo
et noudilTerebat, sed nos nesciebamus quo aielius
forsiian lenipore hoiianeiii faclum quo fracUor el
tempore subvenirei, » ( Amhroi, , sem. 16, iu ,
psat. cxviu, f 146, pag.iiSl, ) infirmior Mi buinana nalura , magisque e]us auxiljo
Pergii Arnobius, el aiiam cur ChrisUis nniea In iitdigebat.
munduni non venerii proferi raitoneiu bis expressam

Porro autem aliam ilie Insupcr reddit raticnem ^
,
veibis. Potesi Heri, ut lum domum emiserii Chri- <^"/ C»«nstus non prius hominem induerip, quia m-
4
b
mirum ille eo ipso lempore hunc in luuudum venil
sium Dominiis oinnipotens , poslquum gens homtnum
fractior, el inrtiiuioi' coepit esse nosira nalura, *
quod constiiuium fuerai inconnnutablU decrelo Dei,
{Arnob., lib. 11, pag. 07.) Arnobio nostro suffraga- cui, utpote aiterno, niliil pneinaturum aui lardum
tnr adhuc Ambrosius, qui ubi de benedictionc pa* dici potest,. Nulium <]nipi)e tempus habet serie&^
iriarcii» Josepii sermoaem fecit , ha3C citai Gene- sicuii ioiinitur [Aruob.^ lib. 11, pag. 07), ci continualto
«eos verba : \\nabal eum iacob ,

quia fiiius senectuiis imuioderata , id est , sine modo, ac sine inilio ei fme,
erat iili ; ac coniinenter adjicit : < Quod eiiam ad saxulQrwu.

Glirisidui referiur. Sduescenti enim mundo, et jaut Tunc ilaque Clirislus in nnmdum missus est»
occidenti iliucescens Dei iilius , per Marix Yirginis quundo Deus eum hominem fieri debere judicavit
parium serus advenit quasi lUius senectulis , se- c NiUil natnquc, />cmhi, adhue Antol>ius
> ul ait
,
<;unduin sacramenium suscepit corpus, qui eral ani^; (Ibid.), t cogebai necessarias temporum non exspe-
s:L'ciila seniper apud Patrem. > ( Ambros., iib» de ciare meusuras. > Nonne vero eadem fuit Augusiini
Benedict, Patriarch. cap^ U* ai^7.} senienlia, quani ille hls expiicuil verbis : t Qiiod
, § 48, /^«gf,
JScgarc autem Elbnict non poierant, aii Arnobiits dixi lunc voluisstt liominibus apparere Cliristum, el
variain pio diversitaie lemporum fuisse hominun^ Q apttd eos prafdicari doctrinam suam, quai^do sciebal,
conditlonem, aliamque priscorum, quam recentioruin el ubi sciebat esse, qui in eum fuerant Cf edituri
figuram, et majores illorum, quam istorum vircs pojcsi etiam sic dici luuc voluisse hontuies apparere
( Arnob.., lib. n, pag. 97). Tradiium siquidem scriptis Chrislum, et apud eos pmodicari doctrinam suam,
habebant fuisse oiim semideos,et heroas immani, quaiido sciebat , et ubi sciebat esse, qui elecii fu«-
sive giganteo corpore, et infantes stentoreos edi- rant in ipso anie inundi constilulicmem. » (Augustin.t
disse vagitus, eorumque ossa (aniai inagnitudinis Einst. U)2, pag, ^27«, el lib, de PrwdeM. sanci. ,
variis in regiouibus ernla , iit liurriara esse vix cre- cuv. 9, pag. 8U5.)
derenlui'. Oe his ossibus pr.eier Herodotum , Prmiunri, Quod auiejn ad homines ante Chrisuira niortuos
et Soiinum hêc A. Gelllus, quae ad Auctoiis iiostri speciat, Arnobius breviier respofidel : < Quid si
,
proposiliim faciunt, iiileris coiisignavit: < Herodo- priscis aliier subveuiri , aliier debuii poslerioribus
(us, homo fabulalor, ifi primo liistoriarum invenuim consulj. » (Arnob. , loc.cil. ) Sed quod ille expUcare
esse sub terra scripsit Oresii corpus cubiia longitu- aut noluii, aut fortasse omni cbrisiiann doctrina
diiiis hal>ens septem ,

qu.i» fiiciunl pedcs duodeciin et nondum plane inforrnatus , non potuil, hoc enuclea.
quadrantem, nisi si, ut ilometus opinatus est, va- tius et uberins a tlieologis, aique iinprimis Aiigu-
stiora prolixioraque fuerint corpora lioniinum anti- D stino in citata a nobis epistola explanatur, Ibi voro
quoruin; elnuncquasi jam muiidosenescente, leruiTt h;«c pneler alia plura scripsil : < Ab cxordio ge-
atquc hoifiiuum dccrenienta suni. > ( Herodoi. , lib.i^ neris humani, quicumqne in eum (Chrisiuni), cre-
§ 68, pag. 27; P/nu , lib. mi tiist. mtur. , cap. 16, diderunt, eumqne uicumque iniellcxerunt, et se*
pflgf. 55; Solin yCap. 10, pag.ioQ; A, Gcllius, lib.m, cunduin ejus praecepta pie et juste vixemiU, qnao-
cap. 1, pag. 9.) Ficquens aulcm esl ea Hoinerl io dolibet cl ubiiil)et fuerinl, eum proculdubio per
lliade conquesiio , qiia^ a Plinio et Juvenale adhuc salvi facti sunt. Sicut enim nos in eum credimus ,
notatur Plin. hco citaio Juven. et apud Patrein manenicm et qui in carne jam
ve-
( , ; , saiir. 15 ,
vers. 69,) nerit sie credebant in eum antiqni et apud Pa-

;
In ma/aiscriplo autem codice regio pro ?ienloreot irein niane.niem,et in carne yeninrum. » (Augnstin.,
vagiluSy legiiur cenienarics ., scd solii.t haud dubie Kpisl. 102. img. 277.) Alias porro niliones qui de-
incuria librarii , qui quideni quid stentorei vdgitus siderabit, adeat theologos in lib. iii. Senient., di-
,
etalia plura signiiicarent , peniius ignorabal. Sten- tinct. I, aique is» D. Thomam l,2,qua^st. 08, art. 6
lurei auleni vagitus ideo dicuniur, quia Sienior ah el5 part., qiia;st. % ari. 5 et d; Pftiavium, tom. iv.
,, . ,
475 DISSERTATIO PR^VIA 476

TlKiolog. liogmai. . ca|t. 17, pr»g. 108 ei 9cj\(\., ei A J''»s J*J'»tl adjicieiiuis , qiiain ea , (jui3e ab Oraiore !a-
ciiaios ab eis aiiiiquoslLCClesi.ie Patros. tioo Sdiplis consignaia , ad explicandam conflrnian-
dainquo Aiicioris iiosiii sentenliain magis condu-
CAPUTIX. cwnl. In primo ilnque Tusculan.iniin quiesiiommi

libro ii;.cc habel ; • Sunt qui discessum animi a
De hounnis Anima,
cnrpore putent esse mortem. Sunt qni nulium cen-
ARTlCULf S PRillUS. seant fieri discessurn, sed una animuiik ct corpus

occidere, animumque cmn corpore exiingui; qui
Qiias Arnobius falsas veierun», de IminaiKC aniin* nalurs, discedere animum censeut, aiii slaiim dissipari, aiii
origine ei iminorialitaic oi»iui(>Des recenscal, ao uiruw
eas recte retellat.
diu permanere, alii sempor. » [(.icer.j iib. i Tuscul.,
png.MS, Im. 4.)Tum dcinde singulas phiiosophorum
Miruni «lubio procul quiiiusdam videliir, qua Ar- de animi nalura opinioii'S expiicai- i*os{e;iqnam vero
nobius ralione iain diserie ;iSsevcral Cliri^tiiiii do- Piatonis , Socralis et C:Unnis de auimai immorla-
cuisse, < quid hoininis aniioa; advolarime ad nos liiale setilenlias relulil, his ait conlnulixisse K,»:cn-
spQfUe, aii cum ipsis s:ua sii, ei procreaia viscc- reos, aique imprimis Dic«aiThum, qni<locuil animos
ribus; morlis parliceps degai, an immorialiiaiis j| gsse moriale» : « Sioici aulem, » pergil ille ( ift/t/.
perpetuitate donaia sit, » {Ar)iob., lib. i, puq. i^.) pug. 1i7), ( usuram nobi^ larginntur iamqu:ifn co-
JSoii eniin ausus sii lam osseyeranier affinuare h;i'c tiirnicibus, Diu mansuros Miunt ;jnimos seniper, ne- ,
Chrisium docuisse ; nisi ea quai nb illo de animae ganl. » Quis vero non videiertsdem aCicerone, ei jam
origine, naiuFa et immorialiiaie nohis Iradiia smu, citaioHieronyino, alque nb Arn(>bio nostro, in medium
legerilaut noverit. At baec, inquient, si legit, aui proferri philosophorum de ani.-iia opiiiiones,alqueab
novii, cur ad varios de eadem anima errorum seo- iilis indicari qui eorum aucioresdelensoresqueluerinJ.
pulos olTendisse arguilur? Sed ntrum ilie jure vel Absiirdam vero Epiciiri seclalornmque ejus opi-
injuria corripialur, priusquam exculiamus, juvat ex ijalioiiem his Arnobius noster refeHil ralionum ino-
Uieronymo observare, quie oiim fuerinl de animarum rnenlis : * Si anima; lelhi adcarit januas, F^picuri
origine senieniiai et errores'. Ab illo auiem in sna ijt senieniia definitur, nec sic causa est compeiens,
ad Auguslinum epistola his vcrbi» recensenlur :
cur expeli phllosojdiia debeal; eli:imsi veruni est
< Super anim:c siaiu memini veslr:e qnj^stiunculai pjirg;iri bac animas, alque ab omni piiras viliosi-
iinmo maxinne ecclesiaslica; <}uiesiionis. IJiruiJi
laie praisiari. Nam sl commuuiler oheimt, et in
hipsa de cuelo sit, ut Pylhagoras phihisophus, om- ipsis corporibus sensus eis deperil, exliiignidirqiie
nesqne Piatonici ei Origisies puiant; an a propria q vilniis, non lantum est erroris maximi , vcrum sio-
Dei siibslanlia , ul Stoici, 5lanich*ns , et Hispana 'id» c;ecilalis frienaro ingeuitos appelilus, cohibcre
Priscilliani hteresis suspicantor; an in ihesauro ha- in angusiiis vitam , niiiil indulgere naturii?, noii
beaniur Dei olini coiuiiiai, ui quidam ccciesiastici qiiod cupidines jusseriiil atque instigavcriiU facere;
siulla pejrsuasioue coididuni ; aiKp.ioiidiea Deo li;iiu, ciim niiiia le pnemia lanli laborJscx|)ectcnt, cum dies
ei milianUu- in corpora . secundum illud quod iu mortis adveneril, et corporaiibus fiierlsvinculisexsi)-
Evangelio scriplum e^î; Paier meus usciuemQdu lulus. » {Arnob.ylib. ii, p.6i et f»r).)Talemporroruisse
openuui', ei ego operor; an cerie ex traduce, ut Epicuri de anima mortali assertit)nein lique^ ex Laor-
Terluili;inns, Appolliuaris maxima pais Occi-
, ei iiO[Lueri., lib. x, de vilael ddgm. Epicuriy § 03 et seq.)
deni-ilium auiuinani ; ut quomodo corpus ex corpore, eiLucietio, cujus Arnobius iniitaius esl loquendi
sic anima nascaiur ex anima , et simili cum brutis ioodum hoc in carnune adUibitum :
animaniihus conditione juhsistai? * ( liieromjm

llaud igitur lethi prieclusa est janua menti
Isp/ii.iGD, /;#D8i.)l']th:x.'cquiuem ideorclulimus.quiH
{lucrel.Jib. m, v^rs, 829.)
ri<m iniiiilem his, quie dicenda smU, facem pr*fe-
renl. jQuam valida aulem argumenlaiionc Arnobius re-
Narrat aulem Arnobius iriplicem Qllm inissc ve- D fellai hunc inipium errorcm , nemo adeo caecus esl
lerum philosophoruin de aniinarum conditione opi- qui non videat. El cerie quis nescit eam lanli esse
nionem : c liicenim, > verba illiiis suui {Arnob. momenti ac ponderis. ut ab ipsomei Paulo Apostolo
lib. II, pag. 82.), < retur ei esse p«:rpeiuas, et super- lola his p;!Ucioi ihus verbis comprehendaliir : i Quid
cssemoriabum funclioiii : superesse ille iion credil, mihi prodesi , si moriui «on resurgmu ? inanduce-
sed cnm ipsis oorporibus iiUerire. AUerius verosen- mus, el bibamus; cras enim inoriemur. > ( Lpiit. \
-^
leniiaestnihileasconiiiiuo perpeli.sed posi bomiuem ad Corinth. , xv. 52. )
posilum aliquid eis :ul viiamdari, iuortalitatis deindc Alius de anima error, uii ]am ex Ilieronymo vidi-
annol:Uum nius eral eas essc cx propria Dei suhsiaiilia ve!

in jura sueccdcie. v A nohis vero alibi ,
,
de anima eorunîdem philosopliorum opinioiies

vai ias Dei pariem, ni bene Augusiinus admonel, vel divi-
3 Cicerone, Jusiiuo mariyre, Tortuliiano, Ainhrosio iia«, vel eliam Deum, siciUi ex his Tullii verltis dis-
ei Augustino en'!d;Mia.- exponi {lom. i Apparal y lib. n, cimus ; < Animus qui , i:t ego dico ,
{iiviuus ; ut Eu-
ripides audel dicere, Deus esi. Auga.^nin. Epnt.
i!isiic\-i, % cap. 7, § ±), pti(}. .430; Justin.^ cohort.^ ? ( ,
/;r<Y/. 8, ei aHi loc. ci! .4/;/)<n".u. V Qaapropter niiiil t-Otl , pa(f. 5S4 ; Cicer. , tib. i Tuscui. , pQg- l'2a, )
) , ,
477 IN ARNOBIUM, CAP. IX. 478

FaJsnm iiaque lianc opinioncm hautl .dubie uoiavit A SGiiuam id iile dixii ; sed enmdem probaiionem aliis
Arnobius , ubi negal aHiinus liegis viaximi esse fitias. lihuen \erbis luse re|»etil et iuculcai, [Arnob., lih.i\^
(Arnub.y lib. ii, pag. 68 el seqq.) £am auleuj lioc ar- pag. Ifo et seqq, )
*4unienlo convelUi : < Qut)d si cssenl, ut fama est Ainonnulli banc argumenlaiionem censeul eorum
dominic.e proUset potestatis animce generatio priuci- csse , qui bomlnem a De.o creatum negabant. Sed id
palis , niiiil eis ad perfetMioncm doluisset virlule cerie ut rile ac prudenier aiiuolaKiut , nobis osien-
perfeciissima prooreaiis. IJnum omncs inlelleclum dere debebani , quomodo Aruol)lus ea argunn;nla-
habuissent, unujnquc conseusuu), aulam semper ii>- lione , sicul illi impii erroris dereusores , abuiatur.
oolereut regiam, nec pra^lerujissis i>ealiuidiriis scdi- Naui si ibi ilie eorusu tanlum qui animas bominum
bus, in quibjjs auguslissiu)as noverani retineb;inique el divinas, et domiuicie, uti loquinn* prolis , seu Dei
riOt:triuas, inipi lulfufer apjjciereni lerrenii baic loca, lilias esse garrieb;uif , crrorem voiiiii refellore, non
lenebiosis ul corporihus involnt;e, intt-r pituims et maie ibrsiian iiios , siculi Augusiiuus , bis ruionibus
ianguincm degerent, iuier siercuis bos utres, ei impu^navii. iNibii enirn , nisi perfeciissimmn, a Deo
saccaii olificauiissiuias serias. i ISonne vero Augusli- proiici^ci polest. Verum quia ibi iioc ipso arguineu(o
iius simili argumenlandi nlione iVIanicbroos ,
qui proljaudum in se suscepisse videlur, aninias uosiras
animam p;uiein Dei esse garriebant, aperte oblerii 3 ^'<^b ijb on»ni|)olenle Deo, sed ab aliis quibusdam
ac prosternit- iia:c autem iiiius snniad ilieronymum potestaiibus procreari , non miuus procul dubio
(!e anima scribenlis verba ; « N<uj esl pars Dei viiiosa est haec iliius proi»atio, quam faisa senlentia.
snima. Si eniiu boc ess«t , omniiuodo ineommutabi- Utruni aulem ita de auim»; origiue revera senserii
|is atque incorrupubilisessel. Quod si esset, nec de- arlieuio setjueoii invcsiigabimus.
iicerei in dcierius, nec proiiccrei in melius; nec ali- Gravioribus porro raUouum momenlis ipseet buiiC
quid in semciips;» vel inciperet babere, quod noii coMCUiit errorem ,
quo anima? nosirae Iradebantur
babebal, vel desineret bal>ere, quod babebat ,
quan- generis esse divini {Ibid.^ pag.^6 et ieqq. ) ; el
lum ad ejus ipsius affecliunes pertiuet. Quam vero aliuin , quo iidem baud dubie pbiiosoj^hi garricbant
aliler se liajjeat, uoji opus esi exlrinsecus teslimo- eas diu anlc corpus exlsirnies , iu hunc nmndum
nio : quisquis seipsum advenit, cognoscil. j { An- oninibus scieuliis , diseiplinis, el :)riibus plcnissime
yuslin., epist. lt)(i, paq. 584. iuslruclas advolasse ; aique adeo boiuiuis scienliam,
Maxima? eiiam temeritatis eos auctor nosier re- U|i somnialjat Piato , nibil esse aliud nisi priorum
darguit, qui docebanfanimas esse genitas a Deo, et recoruHUonem ( IHaio , iu PhcuUon, ^ tom. «, png.H
huc ab illo missas, ut qu;e divinse ac. peniius incor- et seqq. ; in Menon.^ lom. n , pag. 8i et seqq. ; Cicer.^
porere uauira) suul, iu bumfina corppra dflnulantur C lib. i, Tusciil. ,

pug. iM). Auimai elcuim imm:in..u
( Arnob. , lib. ii
,
paq. 55 j. Uauc vero opiuionem si esbcnl divin:fi , Cl orunia olim cognovissen^ ., nulfa
iisdem fere ac prn^cedenlem raiionibus rebiiarc uili- esse posset inler homiuos ulia de j'e di>sonsio. Al-
(ur. Nuili sifjuidem , ail ( ibiii. ,

pag. 70 et seqq. ),
qui hoc falsissinunn esse quis menlis sme compus
credibile liel . animas ill:i> a Deo iu numdum Irans- Jimqiiam neg;U*il ?
miui, ut ex feininis ori;e , omuibus ,

qmw ab ipso Piato t:imen banc quantumvis absurdam opinio-
uijcrrime expouuuiur, inlaulia? aique aliarum posiea nem, aique uiputatl-iactaniiu.^, ex poei;irum iiguien-
lelatum miseviis , ;erumnis , c:»Iamilalibns, casibijs ,

lis hausiam , coulirmaro siculi Cicero eliam ohser
damnis, iucomujodis, pravis animi affeclibus, vitiis, vat, «itilur excmplo pusionis, qui do geouieu-ica
peccaiis, sceleribus , ilagiiiis , maleliciis, aliisque dinieiisione inlerrogalus , sic respoudet, quasi siue
malis sinl obnoxi;e. magislro geomeuiam didiceril ( Pialo, in Mejion. ,
Neque vuii sibi responderi illas sua voluniale ,

loni. ji, pag. 82 el seqq.; CAcer., lib. i Tuscul. quml.y
non Dei jussu huc venisse ( ibid. ,
pag, 73 el seqq. ) pag, i^4, iin. 2i ). Verum illud opiuionis commeii-
Nam si res itasit, oi.inipoicus Deus i»r;x:vidit , nec tuin aiio simili, sed louge efikaciori exeniplo ab Ar-
«icut polerat, |>rohibuii, ne ili;c primi numiuis sobo- nobio noslro destruiiur. Sit, imiuil ( Arnob. , lib. u,
les, in JOl lanlaque laberenUjr crimiiiu, et llagilia , D pag, 57 ei seqq.) , puer aliquis iu secreiissimo loco,
neque lot tauia^jue damna , adversa , ac delrlmenia et ab bominum omnimn habitatione remolissimo
patcrenlur. Alsane quisipiis, cum polesi, mala non naU4s, ac perpeiuo In sileulio, siue ulla veste , uno-
impedii , sed permiilil, eorum causa esi. Impiu.m que tanium cibo, et aqua sola ad tricesimum vel qua-
vero dictu Demu sapleulissimum et benignissimmri drageslmum annum educatus :ic nutriliis.
rciaiis su.t.
loi t:intorumqiu.' malorum esse cauâm , eoque bicuti ll*roue;i.t deinde in bomiuum coeujm alquc inlerro- ,
polerai, non proiiibeule, animas prius feiiccs , et geiur de paue suo de sua edueaiiofie et domo dc , ,
omnis iiumaiuc conlaîonis exjierlcs, ad mlseram et varils vcsliam cibt)rumque geueribiis , de Sple,
ad omne .srcleris genus procHvem homiuum coadi- luna, terra, de geouietria, siculi Pbilouis pasio, aui
lionem milli ac redigi. ISonne Dcus periecia omuia alia qualibet disciplina , nouiie ille ea omnia iguora-
facit , ei inlegritalif, suai ^ sicul ait Amobius , conser- hilj et magis, quam piscis, mulus cril ? Si qu;im vero
vuniiamansiones (ms. nod.) mettsioneSy sen dimensio- vocem eiuiitere cogalur, quamdam minin.e articula-,
nes, sicuii tx Ciceroue probai.ur? ( Cicer. lib. Oraf., tm) reddei.
pag. 26S: ) Nec .semel quidem, nec quasi per Iran- Ad PlaiOiiis auietti pusioncm quod speciat ,
coa-
,
479 DISSEKTA nO PR/F,YIA 480

leridii Arnobius illiini, si recie interrogaiis respon- A retinmia nobis. Sfd prior leclio Arnobil nostri
(iei, noii ox iis, qurc rejniniscendo rcrognoscit , se^l :.!JCloriiatc confirmari videtur. Ibi aulem repetentia
e\ aliis . qwx, (jnoiidiano uû ilidi<:<rai, dare rf:- idem atque recordatio signilicat.
Siionsa. Qiiaproplei" iii'.»^ aiiCtor noslorc.oncIiKlillnla
aBTICCLUS u.
via erriSse Plaloneni (/'/a^, hi Tinueo , tov,t, ni
Vuiu rocte Ai'uobiusdixeril uicertam esse uumana? anima^
pag. 4i ) ,
qui op»iiriitfr aninias iioniinnni divinas v\
orJi>uiem. aiqup iu Simoiiis magi, Saiuruini, Carpoc!;i-
Scicnliis oniiiibiis iinbutas, in liune ntundiint ex vivis lis, et Soliûclanoruifi, eaui ab ;dio, quam iJoo cicalaiu
luJssR ulfiiMiai.lium, ercoi-em impeijeril, uec coguiium
prodire craiL-ribiis. S"(} faienduni esi in hac argu-
i; si rucri» oiigiualr; peccatum
inenlMtione Arnobiuni plurinin reruin , qu;xj piiruin
ad eani coi.ducobaiit , enuineraiione inuUo essc, Neino sane diiTiiebitur verum esse , quod docet
quam par erat, longiorem. Arnobius ( Aruob., llb. ii, pug. 55 ) , onmes homi-
Pressius itaque et acrius iUe Platonern sicurget. num aniinas ex uno eodemque foule pndluxisse.
Si aninia quinuslibei doclrinis crudiia , in fnunduin Quis sii antem hlcfons. unde ilhe prolliMeiint , il;«
venii, docere poiius, qunm discere deijerei ( Arnob.^ quidem explical ut gravissimi erroris , quo cum iu-
liO. 11, pag, 61 ). Neque Plalo ejusque secialores ceriuui e.sse signiiicat , haud piane immerito poslu-
respoiidere poierant eain , cunii corpore circuniiiga- B ietui'.
lur, ex docta fieri eiementariam . id est , ul ex Se- Primum enim Eliinicos inducil, qui ab ipsoexqul-
neca inieiiigiiur . priniis eiementis inform;«nd;ini ruiit, quo auctore progenit:e, el quomodo prolat*
{Seu. , cpisi. 306 , pag. 102 ). Qui enini dlsocriii sini anima! , ac uirum Deus illarum pareus et ciea-
j;os?ei uifum recordciur priorum . vei novu docea- tor (
loliL, pug iy> el seqii. ). Quid veru iiis respou-
iur ^ dere putas? JN.ane omnino aique ingenue taieuir id
Ad haec vero , aiiima incorporca et immortniis ,
non bOlum nobis, sed oiintibus etiam, qiia.' in mundo
quaiis ab cis osse asseriiur, nullo corporis inipedi- sufii , potestaiibu^ csse incompcrtum , omueimpio
lijcnto poiesi omnium prius cogoiiorum oblivisci. earuni ei nosiram superare cognilioiieni.
Si in ea eienlin taula liai muiaiio, aijijuid Ue inie- Ai inslabani Kibnici : Si lecum christiaiii nt*geiU
griiate sua perdei, atque ila corrumpi poierii , nc'- atiimas a Deo crcaias , vobi-^ saliem patefacienduin
ampiius erit immonalis. incumbit aupio sint procreai:v. Sed l»oc quoque ille
Piajlervâ, si corpus animrje ir^rerat prisiin;e omnis peniius inlicialur. Citra oinnem cuimvero reprelien-
S(';«'n!l;\i 01. cogniuonis obiivioiKnn ,
qnoniouo scire sione:n , iii^piil, nescire possmnus afiimaruin origi-
p{)ie5t se prius insiruciam scicniiis, obsiacuio cor- nem , oi srire lamen eas non esse Dei prngeuiem ,
poris, earum omuium esse obiiiam ' C iie(|ue ab illo procreatai-. El cerle qui illas a De i
Denique si senis hominis anima ab octoginia, ac si facias , cl in honiinum corpus venire exislimabanl ,
velis nonaginla et amplius annis corpurc conclusa ,

niiiil planc d:cebaiit certi et explorali; scd qund
reruni ianie qiiinqu;iginta et sexaginia annos acla- coiijcciura laiilum ac suspicione assecuti rraut.
riim, no({ui(lqi]am imped.enle corpore, meminit; inv Quii.' auicm , ail Aniobius suspicionlj et conjcctura»
oninia quae anlequam in corpus niittereiui , eaiu alijue incerl* opiniouis ct ignoraiiii;t dillercnli.i ?
opiime iiosse aiuni, ipsi poslea cxcidisse tam perii- Quid porxo niinim, pcrgil ilie ( Jbia. ,
pay. 7S ef
naciier asseveraiu ? seijij. ) , si inconiperia nobis sil aniinai huni<in:t;
Ea porro suni. Arnobii argumenia , qiire qnidem oiiyo , cum ium; magis per.*ipeclum liabeamus , unde
omnia etsi non eju.sdem sinl poiidcrisnemo tamen ,
aiiimalinm anima; orianlur ? Neijue cnim liije.ev ticlo
diniiebilur omnibus errorem Platonis plaiie poni

iis IM.iloni.s craicie , cujtis scilicct in Timajo meinini!,
tnsque destrui. Ad ipsius auiem Arnolni de honii- scd ex clemeniis origineiu «lucore perhibcntur [Viatn
nuiii aninia exjdicandam opinioncm anle(|uam :igin 'i'oi'(t'., loni.xn, pag.i[).\cvuu\ quibusex elemen
gredi;uiiur, juvai quosdam animadverlcte modos li.s. aui quomodo fiaiit , niaxima est iiitcr piiiioso-
b)qnend! , (jUdS iile in hac dispiiialione e\ I.ucfeuo phos, sicul et dc aliisnudlis (pia:sliouibus conienlio.
inuluatns est. Scribirenim, si aiiinKC corporeis in- i) E\ qiiibus ille colligit , nciiue eas scire compcndiumy
ciirsionibus cednnl : (Jsii et Hlia est vita, non viauci- neque ignorare deirimentum esse ulluniy ac Deo relin-
pio ti-adiia [ Arnob.. fib. i), png. 62 i. Lucretius vcro auendaa.
«lixeral : Si intra lio^ fincs sese Arniibius continuissei, non
Viiaque mancipio nulli debuit uliquf illa :inimi illius inoder:aio prorsus
daiui-, omniDus usu.
iLucret., Hb. Jii, rm. 084.) culpari. S;»'pc tuini sicjiius .Augusiinus sincere pro-
fessus est obseurissimam esse, el sm^ pcriculo la-
hoc esl, iiulli vilr. proprietas, sed iisus daiur.
icre aninuc origincm. Quin immo in primo Retiacia-
Kursumaulem Arnobiiis : Pnon/m, iniinit {Arnoi)..
liouuni suarum libro , (piem jam senex cotiscripsit,
lib. I!, pag, 63 ), repctenliam dciraliii. Sic aiite ciia-
aperttssinie declar.il se iiondum aiiijuid de iila com-
tum a nobis carmen Lucielius dixcrat :
jicrisse certi penilus el indubiiati : < Quod adinei, f

InliîTupla se.aiel ouin 5.iiii;r,«'teniia uostra.
inquit, < ad animi origip.cm ,
qua fil , ui sit in coj'-
{iMcrelrrlib. ni. m-s SGi }
pore, ulrum de illo uno sit , qui primns crcatus est,
Quidam lamen ibi le.gunf, rcyeniia nos^ra, alii vero anaiido facius esi homo in animaoi vivain, an simi-
,,
m IN AKNOBllJiVI, CAP. IX. A^

llier iia tiani singulis singuli , nec tunc sciebain , ncc \ sci ibil Sinioneni Magum docuisse : < IVlunduni ab
adliuc scio. » ( Arnob. , lib. ii , paij. 86; .42<j/»s//«., angeiis snis insliliiUiin. > Saiurninuin vcro (i6/<i.
ft^pjjji 102, pflf/. 387 ; ^pii>/. 1 19, pag. 101 lleliact.^ cap. 48) : Longe disianics a Deo angelos inferioreia
lib. J, cap. 4o et o(i; /if>. x, Ueiienes. ad lilier., cap. o; inunduin lecisse; » aique Carpocraiem dixisse :
lib. IV) de Anim. orig.y cap. ^ et \\ ; U'j u\, cap. 10, i Dist.uiies longe a superioribus viriniibus niunduia
lib.,L\, conlr. Julian. ^ cap'. 104; iib. i lielract.f isiuin in inierioribus pariibus condulisse. » Sed haic
cap. 1.) in sevlo siipra quadrngesiinum hujus libri capiie
Ycruni auclor nosier, ulierius progressus , lalsae scripla sunt. A nobis aulem alibi observaluin est il-
oj>inionis, errorisque scopulum oflendisse arguimr. lud, et snbsequenlia liujus libri capiia ei ab impo-
ISOM ambigue enim nec dnbitanier pionuaiiat, nos a slore aliquo fuisse adjecia {lom, 1 Apparai., pag, 8
Chrisio didicisse, < non esseanimas Uegis inaxinii,i et 15). Et re (juidem vera in uliima operum Terlul-
seu Dei sumini, < liiias, necabeo, (|ueniad(iiodum liani ediiione annoiaium esi hiec omnia in vctutissimo
dicilur, generaias coepisse se nosse, alque in sui no- Agobardi codice non reperiri.
minis essenliu (ais. reg» coJ. in sui nominis esse Nos quidem non iugit ab eodeni Tertnlliano in gc-
senientia) prHuiicari : sed alleruni qtieinpiam genito- nuino de Aninia libro hcec di^ Saiurno soriptis man-
irin his esse , dignitaiis et potenlije gradibus satis B daia Hoininem aiiinnat ab Ang«ilis facium, pri-
; <
j»iurimis ab imperatore, i id esi, Deo» * disjunctum ;

inoque opus fuiile ei invalidum, el Insiabile, in terra
iijus lamen ex aula eminentium nobilem sublimitaie vcrmis iiisiar palpit;jsse, qiiod consisiendi viresdees-
iialalium. > {Ainob., lib. i\, pag. iiS.) Suain ibi de sent. Dehinc cx misericordia summae poteslalis , ad
animarura r.ostranim origine menlem non obscure cujus efiigiem, nee Inmen plene perspeciam, temere
prorsus aperit. Primo siquidem eorum, de quibus in slruclus iuisset, scinlillulam vike. conseculum , (juie
superiori arliculo, rejicit opinionem, qui arbilraban- iliud exsuscitaril et erexeril, et consianiius aniinaril,
lur illus sumini Dei filias , etab eo generalas, nosse et posi decessum ad mairicein relatura sii. »
viiae
.sc coepisse anlequam in corpiis iftlVinderenlur. Se- deAnim., cap. 25, pag. 535.) Sed hic
{Terlull., iib.
cundo assei ii eas a quopiam procreatas luisse geni- error quantum .«b explicnta Arnobii opinione discre-
lore, qui ex ejusdem sumini Dei auia iuit, nalaiium pei, nemosaneesi qui non videat.
buorum spleiidore nobilis, sed salis plurimis digiii- Praeierea aiio in libro auimadveriimus {lom. i,
laiis et poteniiuj su;e gradibus ab ipso sejunctus. Apparuu iib.w; dissert. 1, cap. 5, art. 1, pag. 280,
jNeque id ab eo incaute aul hiesitanler diclum pu- et art. 3, § 2, png. 292; et cap. r;, § 5, pag. 517).
laveris. iSam iliud sane aiibi liaiid semel asseveran- Saturninum docuisse hominem cuiieraque omnia ab
ler pronuntiai. Alicubi siquidem : 4 Con^picimus, i ^' angelis , prceter conscientiam Pairis; et Carpocraiem
ait [Ibid.y pag. 75), « homines, id esi, animas ipsas> ab angelis, supremo parente, a quo deiecerant, long*
(quid cnini sunt homines, nisj anima; corporibus illi- inierioribus Marcionem vero ab aliero Deo creaia.
,
gatie?) su^viiate innumerabiii viiiorum ipsos se ia- Qu* proculdubio opinionum monsira ab Arnobio
dicare non esse patricii generis , sed ex mediocribus polius rejecla quam adojitaia sunl.
iamiliis procreatos. s Alibi vero {Ibid., pag. 79) : Selenciani porro, tesle Augusiino : « Nec animani
€ Non absone , neque inaniter credimus mediye qua- Deo tribuuni creaiori , .sed creaiores esse anlmarum
iilatis e^se animas hominum, ulpote a rebus non angelos voluni de igne et spiritu. » (August. , IJb. de
principalibus edilas. > Quid vero ? quod impietaiis Hicres., § 50.) Sed iii iLieretici Arnobio posteriores
tum accusai , (jui animam a Deo creaiam dixerli. videntur. Et ha^c quideiii in eonini graliam observa-
« Sacriiega; crimen impieiatis inourrit, quisfpils ab mus, qui jure inerito voluni de anliquorum Ecclesiaj
eo (Deo) conceperit hominem esse prognalum , rem Patrum scriplis et senlenliis accuraie dispulari, noc
infelicem et miseram. i iiiiis itaque dilTitebilur ratam eis aiienos, dequibiis nihii umquamcogilarunl, erro-
illi cerlamque luisse hanc opinioiiem, quain lolies ac res ascribi.
tam clare eiconstanler tradidii et nsseruit? Non alio Cajierum scire parum inleresi ulrum, et ex qnibus
nuiem fundamento nililur nisi quod persuasum, ; uii ^ h.oerelicis suam opiuioncni x\rnobius delibaverit. No-
vidimus, plaiie habuit homines, seu aniinas huioanis bis enim aosse sufficit oam falsitatls el erroris rneriio
torporibus iiliga'.as, lot viiiis obnoxias.a Deo opiiino conOemnari.AbAuguslinoqnippe, utalios laceainus,
inaximo, qui nihilnisiomnino perfecium el integrum liis verbis proscribiiur •
< Qui Piaioni suo criiduni,
iacere poiesl, creatas nou fuisse. jion ab illo summu Deo, qui fabiicaius est mundum,
Sed liuic Arnobii opinioni uon solum faisit.itis el sed ab aliis minoribus quos «juidem ipse creaverii
,
erroris, sed deliramenti etiam, horrendfeque iinpie- perinissu sive jussu ejus animalia facia cuncia csse
taiis, et blasphemiae nota abElmenhorstio et lieraldo morialia, in quibus liomo pia?cipuum, dii.*que ipsis
inuritur. Ex Simonis auiem Salurnini, Carpocratis, cognaium , leiieret Jocmn, si supersiitione careant,
Marcionis , Seleucianorum et Hermianoruio insig- qua quairunl, undc jiiste videantur sacra ei sacrificia
niuin li.ereiicorum ^cliola hunc errorem de^)» oiutum facere, quasi condiioribus suis, facile caiebunt eiiam
cxisiimant. Quod quidcm probare conaniur auciori- hujus opinionis errorc. Neque enim fas est ullius na-
laleTertulIiani, qm in libro de l'r;escriptionibub h.e- lur;e, (juaniliboi inininKe mortalisque creaiorem, nisi
relicorum (TerlaU. iib. de i*rmcr. k(£nt. ^ cap. 4f)) Dp.um credere ac diceie , ct anlequam possil inlei-
,
;
483 DISSi:fVTATiO PR^ÊVIA 484

liiî.i (AiifjHfyl.y lib. XI!, de tiifil.^cap. Hl^ pmf. 5i!2.) \ eiinm l}Clcro*loxi scrlptorcs ingcnue ac rotunde con-
Qiiotl «jiiidom Epipl»:uiius aliiijue v;uiis r.erlisque (iteniur, {Hoornb.y Exercil. tlteolog. ^ /i6. i , § Ji
sacne Scripiur* tesiimoriiis deniuiislraiil. [Epiplum.j pag. 150.)

luvres, 25, § 5, pag. 65 ei seqq.) (]ur ergo, ifiquies, lanio labore, taiila opera, lam
Porroauteni quauivis Aniobius lani pr;Tefracle ne- iougis seriuo!>il>us probare coulendil houiiuis lot
gare Niiiealur anirRas tuuuiuuui a surnuio Deo fuisse tauiisfjue uiiseriis olinoxii airuuam a Deo non po»
creai.is , in illius. lamen defonsiouern afferri h.»ud luisse creaii? Noune illud sola peccaii origiuaiis es-
forsilan inepie poteriteuniaperie, ul vidimus {Sup. posiiione, vcl proliuo lanluin nomine expiicare po-
£;tfp.), docuisse Deuui summuni esse rerum omuium, lerai? Opliine quideiiic Sed animadverlas, velim,
ac uoiniuatim soiis, Jun«, al.jue ipsiusmet hoiuiuis eum advorsus Eibuicos disputare, qui auimas nosiras
cie:»i»jrt.Mu. Ii;cc eniuivero suut totidem illius verba : diviuas, aut prolem diviuam, aut Dci partem esse
I iSoHue haic onines debeiuus , hoc ipsum primum, somnlaveraui, uihilque ne somuiaudo quidem deori-
quod suiMas ,
quod esse homiues dicimur, quod ab ginali cogilaverani peccaio, Quid ergo, si ilios ex
eo vel missi ,
vel iapsi cccitaie hiijus iu corporis ipsorum lanium placitis redarguai, aique ad liomi-
coutiueuiur? Non quod incedimus, quod swiramus, nem, ut aiuul, argumeuiaius sit , uec puiaverit ibi
et viîmus ab eoad 1108 veuii vique ipsa vivcndi , peccali originaHs sed alibi lacieudam esse men-
J5 ,
elTicii nos esse, et auimaii agilatioue moveri ? > {Ar~ lioucrn? Quid autem ex negante argumeulo coulici
mb., lib. I, pag.MJ.) At si Deus summus, de quo ibi polest coiitra reni aliquam quam usseriam liabe-
,
disputat , bii rerum omnium creator, si illi debemus mus?

(juod 6UUIUS honiiites, si ab co ad nos venit quod su- ARTICLLCS III.
mus, et viviinus, cerlc iude se^juitur quod el aniuia-

nuar fueru vera Arnouii de aiiimai luur.anê natura et ini-
rum nusiiarun» auetor sii el creaior.Niliil quippe, uL morUlit,;>te ojiiuio, et uiruui iu qut-utdam de illa ei ro'
reui iapsus sii.
ab eo »leriuiiuui observavimus \lbid.^ lib. 11, pag. 5^
et 56), aiiud suut homines, quain anima» corporibus Quid de ipsa lmnian;e anima:' natura, illiusque irn-
claus*, vel allig:uae. niortalftateseniiat Arnobius, ei ulrum iu ea dehnienda

Quid ergo ? Numquid ille tiibi non consiiiisse , sed rursus per en orem, ut quidam opinanlur, lapsus sil^,
absurde coulradisisse diceudus csl? Sed quid pro- a nobis adhua est seduLo inquirendum Ah Heraido
hibet quouiinus sine ulla plane animi iuconstautia el liiiifin docuisse insimulaiur eam corporearn es5e, et
voiubilitale asserere poiueril animas non ab ipsomet n>ori;deiii. Sed h*c gravis criminaiio examiue pro-
oiunipoienie Deo, tamqmuu causa proxima, sed causa culdubio iudigel.
iHuium reinoia, ei omiiium priina, peralium e supe- ^*'''"""» iiaqê puiai lleraldus auimas honnnum
C
rioribws poie&laiibus aiiqnem crealas? Yerum hanc corporeas ab auciore nostro censeri ,
quia illas dolo-
iiou Imsse illius opiuionem indeeonflci videlur,quod «is sensu afhci arbilratus est. Lbiuaui vero jjeulium
illa iisdein everlalur argumeulis,quibus, uli diximus, scrii»io hx'C iradidit ? ubl de Platoiie ait lleraWus ,
ip«.e prohare conaUis est, :ininias, uipote viiiis ob- haec ioquiiur iu verba : < Ueiu inenodaljilem sus»:ipit
uuxi/<s , non poiuissc a summo l>eo creari. Nonne ut cum ani.uits dicat inimori:»le.s ,
perpetuas, ei cor-
ergo verisimilius csl illuin dispuiationis lestu abiep- poraii soiiuiiaie privatas; puuiri tanien eas dicat, el
tum , extra statos iimiles argumentum suum nrgerc doluris ailiciai seuhU. Quis autem hominum non vi-
U'.i piosequi? Si quis lamen nobis cerlo probaverii det quod sit immortaie- iiuod simpiex, nullum posse
illum credidisac animas humanas nciiuaquftm a dolorem aduiiuere; quod autem seuii;ii doiorem, im-
suiunio Deo, sed ab iufeiioribus taulum quibusdam inortaiiialem habere ncn posse? » {Arnob. , tib. 11,
naialimu .Hpleudorc nobilissimis potestatibus creatas pag. TJ^.) Veriim Aruobius mentem sensumque^suun»
fuissc, nos illico eum errasse laiebimur, iiec seque- ibi nou explical : sed ostendii Plaionem secum pu-
iiiur ernuiicm. gnasse, cuni auimas elsi iminoitales, el incorpoicas,
At uon deerit fortasse aliquis, qiii noijis suggerat dohuis seusu aliici :idssever;il. Quod eniu) dolure,
.^rnubium in hunc delapiium esse errorem,quia com- j) inquii, alliciiur, mortale sit, jiiane oporlel. Quid
pertam nou habuit peccati originalis hibein , qua fac- aulem in hac confulaiiouccondeninaiidum?
tum esl, ul homo tot miseriis, inlirmilalibiis, el illi- Al, iiiqiues, ille reapse animas nosiras mortale^
cilis cupidiialibus sit obuoxius. Verum quomodo csse aperlissime ducuit. INam ibiiiem paulo posi sub-
Arnouius origiuale peccaiuui poiuit ignorarc, a quo junxil: c Sunt medi:c qualiiaii^. siculChrisloauciore
s<riplum lejîuius ; < Qiiia proni ad cuipas, et ad libi- cumperlum est , el inierire qu.ne possiut, si Deunn
dinis varios appciiius viiio sumus Inlirinilatis inge- jguoraveriul ; vit* et ab exilio liberari , si aU cjus se
nilaj , patilnr Deus se Semper nosiriscogiialionibus min^s (ins. cod. rcg. semina) alque iudulgentias ap-
concipi ; ui dum illum oramns, el mereri ejus con- plie.«rint. » (Ibid.)
temiimus munera, aicipiamus innocenti;e voluula- Postea vero philosophorum haud dubie Platonico-
tcm, el ab omni nos labe dolicioruin omnium ;unpu-- rum qui animas immorlales csê assercbant opi-
,
,
laiione purgemus. > [Ibid., lib. pag. it.) Quid es», nioneni ideo refeliit {Ibid., pag. 05 el seqqe); quia si
1,
amem, obsecro le, illud inyeuit;e inlirmilatis vitiumi id vernin sil, qiiiUbet, coniemplis virtutibus, in omnG
nisi ipsunimei peccaium originalc? Ccrle quideiu id voluptalis cl Hagiiii gciius besc sccurc ei intrfpide
:
485 l^' ARNOBIUM, CAr». iX. m

possil et spiritum suhrogare, nisi qui ininior-.
darel prjftdpiteni. NuilO siquideiu supremaD poloslatis ,V inilaiis
juoui is cohiberemr < Cui, » inquii (Uid., pacj. Gi),

:
talis el perpeluus stdus esl, et nullius lemporis (.ir-
persuasuMi lueril taui se esse iuiuiorlaieui , qnaui ip- cuuiscriptione fiuiius. > Uhi ohitcr ohserva a Pelavio
suiu Ocuui prifuuin.»Tuni iiamqui! seifa incorrupti- tradilum eo uomine iQnijtevas, idem ah illu isiguificari,
hileui esse sciret; ui uuilo prorsus doiore, el aiiimi ac sidixisset ;r.iern:is {Peiav., tunn, TUevlog. dogm.,
perlurl»alione po.ssel puls;iri el ai-iiari , ueque uDius lib. iii, cai). 5, png. 101). At iiicc porro esse vitletur
liirpis aciicmis pollui foedilate. Corparalem enimvero geuuina Arnohii noslri de aiiimx humanx iiaiuru
snbsiantiam, ufci ille aii{//)»d.), qui non habet, nnila opinio, quam cerie, uli vides,necseinei, necohscure,
plane pcccaii sorde coniaminari potesi. liide auiem explicavii.
factum dicit» ni medieias , ancepsque animaruin na- Sed piuriuai ea de causa erroruni postulatur. Pri-
lura dederit phllosophi» locuui assereudi ei hoiios mum enim decernii auimas solius Dei heneticio esse
pra:mia, et nialos pocnas nianer-e. Ea vero persua- immortaies, sua vero natura moriales, cl inorli , ex
sione uuusquisque in officio suo conliueiur. Quani- qua a Deo eripiuniur, ,ohuoxtas. At quklquid
solo
obrem ille indc cbnchidit : « Ilvccuui ita se haheaut, rooriale est, illud proculduhio corporeum csse dehel.
et cum a suunno iradituni leneamus auclore non esse Quisauicui nescii Iiuuc veleruuiquorumdam gcriplo-
animas loiige ah hiaiihusmoriis ei faudhus consiiiu- g ruui errorem esse jam a lougo tempore, ncc siue
tas; posse tameu longa^vas summi priucipis munere iijiiomiuia condemiiatum?
ac benefioio fieri , si niodo illum lenleni ac mediien- Deinde vero Aruohius puiat animas homiuum Dei
tur aguoscere.... tum deinde feriiaie alque iiihuma- lanlum heueiicio , si t[>men eum aguoverini, el hoc
nitaie deposilis , resuinani ingenia nniiora ; ul ad nieruerini heueiicium, immorlaies fieri. At inde ad-
illud quod dabitur esse posslut paraioe ,
quid esl huc sequitur persuasum ilii fuisse aniuias iinpiorum
quod a volus lamquam hruii ei sloliiii judicemur, si et infidelium iuteiire, nec a Deo irnmortaliiaie do-
propier hos metus Jiheraiori dedimus et mancipavi- nari. Secuudus auiem hicerror est, uon minori,
nius nos Deo. j (ibid., pag. 65.) quamprimus, censoriue severitaiis nota jure merlio
Neque hanc deauimarum niedietaie opinionem ah inustus.
Elhuicis rejici posse ostendil ;

quia illi deos suos ,
Quod autem ad priinum errorem spectai, diciu
quocumque nomiiie ab ipsis appellareniur, ejus- profecto fucile nou est utrum Arnohius iu illum in-
dem mediae nsiturae esse exislimahant : « Qui nie- ciderit , nisi prius constct quid medise morlalem in-
diie, * inquit (ibid. ,

pag. 67) , t quaiilaiis animas ler eiimmortalem naturx nornine ah eo iniclligalur.
esse nou Credilis, el iu medio limile viiie atque iu- At sane quamvis id ille plane ei distiucte non defini-
terilus coniineri, nouneomnes omnino ,
quos opi- C verit ; certum tamen est hoc ideo ah ipso pronun-
nalio suspiCatur, dii , Angeli, dx-mones aut nomiue tiari ,
quia constanier credidit ,
qnod ab Apostolo
quocumque suut alio, quaiiiaiis et ipsi suut mediie, asserium legimus (1 Timotli.^ vi, 16), Deum soluin
OL iu amhigure soriis couditione mutahiles. i Ihi revera esse imniortalem. Quid enim bis ejus auctoris
duiem Platonis seusuiu reiulii nou verha ipsa nosiri verhis , ut aiia niissa faciamus , ciarius et ex-
, ,
qune iu eo ,
qucm haud dubie laudavit philosophi pressius? <l Noune solus ingenitus , iounorialis , et
,
Timoeo , aique ah Aiheuagora, Cicerone el aliis ci-

perpetuus solus esl? > Arnob., lib. u, pag. 95.) Quin
ta(a invenies {Plaio, in TimwOy lomy m, pay. 41 el

immo et ipsum solum incorporeum esse asseverai :
seqq.; Ailiendg,^ leg. pro chrisiian. ,

pug. k*; Cicer.^ < Ingeuiius, n iuquii {Idem, lib. i, pag. 17), « mw
de Univcrs. in fraym., ioni. n, pay. 29). mortaiis ,
perpeiuus , solus , quem uulia deiineat
Deuique Arnohius hancsuam de illa animae nostra} forma corporalis, nulia detenninat circumscriptio. »
n^tura seiitentiam his ciarissitnis ininimeque ainhi- Al si Arnohius eo lanium sensu smiinam essa im-
gni:s verbis exposuit : < Non ahsoue, neque inaniier mortaiem negavit, quia aiio, quam Deus, modo sil.
credimijs meui;e quaiitalis esse aniiuashominuih, ut- immorialis., nihil gerte protulit nisi sanum eiortlio-
poie a rebus uon principalihus edilas ,

jurl suhjectas doxum : « Aitima quippe hominis, > ;»it Augusiiuu.*;.
mortis, parvarametiahiiium viriuin perpeiultaie do- B « immorlalis esi secundum queiudam modum suun>.
^ nari, si spem muucris tanti Deum ad principem con- Non enim oinni nuido, fcivui, de quo diclum est quia
ferant , cui soli poteslas est lalia , corruptiono. eK- SdIus hahei immorialitatem. » {Augustin^, epist. 146,
clusa, largiii i [Armb.^ Ub. n, pag.19). poif. 584). Tum deinde declarat quoniodo imima et
Noune ergo ex hacteiuus dictissaiis liquido proba- corpoiea et iucorporea dici possit : < lncorporeani
turArnobium iu ea fuisseopinione, aniiuas homiuum esse auimain , > iia ille ad Hieroiiymum scribic
niediai cujusdem mortaiem iuier ei immortalera esse {Ibid. ei scqq.) : c etsi diflicile tardioribus pei:sua-
qualitatis ei naturae ? Docel auiem hanc earum deri poiest , niilii lameu faieor esse persuasuin. Sed
medielaiem iu eo posiiam esse, quod auiina ipsa sua ne verbi controversiam vel superiluo faciam , vcl
nalura sit mortaiis , et unius lanium Dei dono ac . meriio paiiar; quoninm cuin de reconsiat, non est
beueiicio inmiortalis fiat. Quajiropier ille adhuc pos^ opus certare de nomine si corjius est omnissuhstan- :
tea perspicue declarat {Ibid., pag.Hl) : « Servare ija , vei esseuiia , vei si quid aptius nuucupaiur id,
annuas alius, niji Deus omuipotcus non potesi, nec quod aiiquomudo esi in se ipso corpus est anima. ,
prielerea quisquam esl qui ioiigu;vas facere> perpe- liem t.i oam '50l;»ni iucorpoream placet appeliare o.?.-
,
487 DISSERTATIO PR^VIA m

turkrn, qu3e summe mconimuiabilis, et ubique lota ^ pay» <J0 et seqq.). Utmm Auiem h.-BC ipsa veraque sit
ocf
est />nvniic
corpiis ai.t
esi. nnTrrn*; niiniiiain
anlma quoiuam Ifkln
tulc aliaiiiil ipsa
aliquid in<!) Ai-nrkUi; c^T.ia.iiin
Arnobii senienlia, expendas vcHni nvrvv%.wJ<v» ..î:... .„ jr!..j: r.j
,
> ac dijudices. Sed
nor\ esi. Porro si corpus noii esi, iiisi quaii per loci interim videamus utrum revera puiaverit imnmrta-
spalium aliqua lungitaUine , laliludine, alliluUine ila lem prorsus esse hominis animam,
sisiilur, vel iiiovelur, ul inajoxe sui parte majoren»
ARTICULUS IV.
locum occupct, ei hroviore brevioremj minusque sit
in parte, quam in tulo, non esi corpus aninw. Per Ltruni Aruobius docuerit animas impiorusn aliquando iu
nihilurn redigeiidas, aut fuLuraiii corpoi-uni noslrorum
toium quippe corpus, quod animai» non locali diffu-
resurreclionem negaverit.
sione , sed quadam viiali intensione porrigitur....,
Oimsdamcura Heraldo aliisque nonnullis audire
Quaproplur si anima corpus esse dicenda est, non est
nec quaie humi- videmur» qui contra e\positama nobis Arnobii
noljjs
certe c^>rpus , quale lenenum esl ,
de animae lujn«anje iininorlaliiaie opinionem acriier

dum, auiaereufn, aut aeiherennn.... linde inlelii-
urgent iihim revera e&istimavisse iinpiorum animas
auima, &ive corpus, sive corporea dicenda
sjiiur .sii»
mori acquantvisnon staiini extinguaniur, consumi

propriam quamdam hahere naiuram, omnibus
,
his
lamen longissinii teniporis cruciaiibus. Non obscure
mundaiue molis elementis excelleniiore subsianiia
siqu.dein sed clare et aperte de iis dixit a h, Ihi
«reaan>, quae veraciter non possit in aliqua phantasia ^ , :
... •
miiia flainninriirn jaciuntur,
UirrPiilia flamniaruin
min.') torremia iur>iiiniiir pt ad
et itiLiliir
-aA nihiUmt
corporalimnimaginuin, quas per sensus carnis per-
vitaque redact^ inleritionis perpetua; Irustralione vanes-
cipimus, cogitari , sed menie intelligi ,
,
cunt > {Arnob., lib. ii, pag. oi). Nec opponi sibi
senliri. >
animam hominis variis

paiiuntur ibi ab ilio minus suani, quam Piatonis sen-
Faielur ilaque Augusiinus
tentiain referri. Nain hsec ibidem subjunxit. < Et ut
loquendi modis dici posse corpoream et incorpo-
Quid ergo
quod ignotuinest paleat, lucc est hominis inors vera>
rcam , morialem et immorialem. ,
si
primu scnsu Arnobius dixerii esse corpoream, atque

hiec nihil residuum faciens. Nam ilia, qux sub ocnlis
cernitur, ;mimarumesta corpore dijugaiio, non dim
ea quoque raiione mortalem , quia ab ipsomei Deo,
abolilionis extremus. H;cc, hiquani, esthominis mors
a quo creaia est, sicuti de Tatiano aunoiaviinus
Apparai. iib. ii, disserl. 5, cap. ^, § 4> vera , cum animx nescienies Deum , per Iongi:»îmi
{lom. i,
lemporis crncialum consumentur igni lero, in quem
j;a9.539), snam immortahtaieni acceperit? ISum-
illas jacient quidam criideiiler sa^vi,' ei anie Cliristum
quid ii)um ab errore negubis vindicatnm?
incognili ct ab solo scienle [delecti. t Nonne erg<>
Aiqui lianc fuisse ejus meniem et opinionem non-
,
iile ipse ibi impiiunl, perspicue palainquc proimuo

ne ex his confici poiest verbis , quibus isiam sibi
,
Q ^"'^^"»«»s mipmrum et Denm .gnoraniiun, per

inse uroponil quuesiionem? « Et quemadmodmn
;>e ,
longissinii lantuminodo temporis iiuervallum, sed (i

po5smU incorporalibus corpora conjungere aui , a ,
niendis aIii|nando crucialibus torquendas, ac tandcni

Deo principe, res factae ab infirimoribus causis ad
u redigendas ad nihilum?
viLiorum delionesumcnia traduci i {Arnob., Ub.
quid respon- Quid vero, quod ille adhuc postea diserle tradiiiit;
pag, 53)? Ad illam enim quaestionem
advertas. Ab Eihnieis vicissim ( Qdo paclo iminorialilas largiioris esi donuni Dei
deiil, animum, velim,
arroganiiaque de- circa piolaiGs deos, et animas Imc pacto dignabilur
pelil (Ibid.) ulrum, animi iastidio
Paire immorta- imniorlalitale donare, quamvis eas mors su^va posso

posilis , unam eamdemqne cum Deo
autem rur- vidcatur extinguere ct ad nihihim redactas irre-
lilatem se pariicipare coniendanl. Posiea
,
philosophoruin Ethnicorum errorem meabili abohiione delere » {Ibid., yag. 68).

sus lUe eumdem
si homines » inquit {ibidem^ Sed in hoi posteriori ioco nihil aiiud innuere vide-
relellendo : « U»K>d ,
aut inieU tnr, nisi sn iias noslras, qunnlumvis incurporeu) et

|wg» 56), < penilus ant ipsos se nossent ,
aura, num- spiriluaiissubslantiu; sint, posse, quod nullus^negat,

Ificinm Dei snspicionisalicujns acciperent
divinam immortalemque na- a Deo, earum creatore. penilus destrui et ad nihilum
•
quam sibi adsciscerent
— -- —
aulem colligi liaud prorsus redigi. Tota auleni diflicuitas in eu versalur uirum
luram.
lUIMEII. >
r Nonne
*.w....v .- liinc -
u
Arnobii opinionem.ruisse animam credideril animas sceleratorum hominum revera pe-
ineple poiest ,
quo Deus scd proraus rituras, poslquiiin per longissimi temporis spaiium
hominis non eodcm ,
, aiii>
nimirum immortaliiate, igne cxcruciat.e fuerinl, At cerle cum auimas fide-

inodo esse imnmrlalem , ea
non sed a Deo acceperit et qnae lium el piorurn hominum , uli diximus , solo Dei l)e-
quam a se liabeat , ,
h:ec ejus sii mens neiicio immoitales Ueri .•^rbiirelnr , inde profeclo
ex llliiis pendeal poieslale? At &i
conhcitnr eua» p.ilasse aniinas infidelinm hoc Ini-
nec aliam agnoveril animse nostra;
,
et sentenlia ,
morialilalis mnncre privatas, revera aiiquaodo inte-

inediciatem , nisi eam qua inler immorlalem et
alias mortales ac corporeas rire ct omiiino exsiingni. Quamo^jrem Eihnicos his

incorporcam Dei, alque
verbis compellal Iles vesira in ancipiii siia esf,
naturas media dici |)oiest , fetendum est illum non : i
veierum Ecclesiie salns dico animarum vesiranm» et nisi vos appli-

errasse. Plurium siquidem
:
omnino
calis Dei prindpis notioni, a corpor.dibns vincuiis
Patrum auctoritaie probav.i Peiavius ;«Ieo solum
Detjni ess3 inunortalein, quia nou ab aiio accepit
exsolutos exbpecial inors sa;va, iion rcpeniinam af-
ferens extinctioiieni scd per tracium lemporis crn-
immortaiilalcm, ac prorsus innnutabilis esi {Petav., ,
ciabilis pcenai accrbitaleconsumcns» {Ibid., pag* 86).

tm.i, Jlieolog. dogm., lib. iii, cap. 4, § \0 et seifq.^
;, ,
.^89 m ARNOBIUM, CAP, X. ABCi
De eihniconim ilnqne , hoc cst, infidelinm hoinl A iiec mimnumi (juidoni pYotevvl posse mox osten-
nuin supphciis posl niorUMn hiendis loijwilnr, lan- (ieiQUS.
qiiain leterna non sinl , sed lineni cuin illoruin ani- lleraldo antem ha?rcl aqu,i,
anccpsque ot inccriUs
UKtlxiS aii({uando habitura. videiur cujiisnani dc corponim iTSinrcclioii.; <'n'oris
Venunlainen non minus plane et dilucide docet Ariiobiuui iiisimulel. Nam illum r,ii la!s;un C.fiiêtti.-;
ignes (iuosdini esse incxiiui^nihiies (piihus opiuiouem, modu ad
, ilia! gi-aviorem, modo ad Manit)nis
impiorum aniiiKe lorqueniur. Nain ellinicos haiic iusaniam acccssisse, modo nihil ceni de rc:>urrcclimiC
ciiri>iianoruni Ojiinioiiein inidenles sic alloquiJur aui iradidisse. aut compcrissi; rcdarguii.
« Audelis ridere nos , cuin gehennas dicinius , et Sed lain hujus quam Eluienhorsiii iuiqiiH^ piorsns
iiicxlinguibiles quosdam ignes , in quos aniinas ei nugatoriiHSunuensuri*^ ei ciimiualioncs. Nr.u erim
deiici ab eanini lioslibus ininiicisquc cogiiovimus ibi Arnobius daia .opcra de moriuorum horriinum ad
{Ibid.^ pag. 54). > Kt alihi, diserte appcilai, iHextin- vilam regressu dispuiat : >t d adv<^rsu3 ethuicos, ipii
(juiOilcs ijc.hcnn(e (lamimis {iib,i\\ paij. 159). Ne- t.imetsi nihil in iiegoiiis sliie iide agcrenl, umcisi
qiu! re-pondeas igues (|uid(Mn ah eo dici iiicxiiii- philosophonmi placiiis, aliquid Jionni/riuianm i:osiri^,
guihiles , sed sileulio pra;lcrmilli ulruni impiorum allinc hahcmihus, iidem darcni;
chrisiiiinos lamesi el
auim* iis semper ei in perpeiuum bini loniucnda-. B Christo, ci omuihus dt.clriiKC eius arliculis cre.iCiiks
E;iin quippe ob rationem ignes iiios acceudi as^crii; irrideb:iiit. At varios hiijusce doclrin:e ariicuU.'; piir-
iit in eos animap im|iiorum ab eanuu hosiihus , hoc cmrcndo, :ul corponmi nosin.rum rcsmre-
i!lii(l dc;
esl , dicmonibus d<'jiiianiur. Alqui si sempilcnii sinl clioiie delai»iiur. li.»i aniem 'antum ajgomcntc;, i'.l
ignes illi , el aniime lamon in niiiilum ali iuaiido re- lo(|ui amant, ad iiomiuem osleudit Ii;si]ls;im {iiorsûs
digeod:e, lum cerie inuiiles foreul, posiquam omnes esse illam ethuicoriim criminaiionem, qnh caiisiut!!!
eaîiem auim;e nou exsmhunt amplius . [u lam ab- cerlissimis Aposi(»ii ad Thessrdouicenses scrihemi^:
surd:«m aulcm opiiiioiicm ivisso Arnobium , el sihi verbis deiMtam (I Thess., \\, i'2 el seqq,) ^ eiliuir^
ipsi lam absurde couira<lixisse , (piis ut.his pcrsuade- vero dubio planc f*l:iion!S de animarum nd vil.im
l>ir? Si qtiis l;imen id ah eo as-ertum luisse recie reditu documenlo indchiiam pra^slahaiit (idcni, Quid
proliaveril, cedemus illico, ei illum lurjiitor erhassc autein !iac iu :irgiimcn!aii(uie polesl erroris, ius;tuia;,
falehimur. iuroris argui? Quid amaho le, ini:|i!is, quam Aniu-
Sed Arnobiu^ graviorisadhuc , si Deo placet , er- bium illius erroris insimulare, qucm proscriiiii ac
roris ah Eimeuhorstio et ileraldo arguiiur , uhi de repudial? Neijuc objicias inuiu suam i!)i uon expli-
corporum nosirormu resurreciiom; sic coutra Eihiii- casse seuleiiliam. Naui ex ejus .slleuiio niliil couira
cos disputat : c Audelis, » imiuit Arnob., lib. n, C iUum inferrc fas esl- l)cinde vcro itic locus siou eral
pag. 51), I ridere nos ,
quod mortuorum dicamus sehieniiam suam explicandi, uhi msulsas lamum-
resurreciionem fuiuram ; (juani quidem nos dicere niodi» gcnlilium de chrislianorum , uli diximiis ,
confiiemur : sed a vobis aliier, quam seniiamus, fide cavillationcs crimiiiaiioncsqiie rei.-ellit ci exa-
audiri. Quid iii Poliiico Plato? Nonne ciim mimdiis giiai. Sed de illa chrisiianurum fide S(Uiic fusiuj
occoeperit ab occiduis piulibus exoriri , el in cardi- agendum.
nem vergere, qui oricniis.esi solis, rursus erupluros
liomiiies leiluris e gremio ^cribit, senes, canos, de-
CAPLT X.
crepitos, et cum anni coeperiut accedere longiores, De christianorum fide, spe, eccissiis, sairris Scriptnni.,
per eosdem gr:idus ,
quihus hodie crescitur, ad in- allaribuSf simulacris, synaxibus^ ac precibus
cunahula iufantisE: exiluros? r Et hic quidem Pla- etiam pro tnortuis.
lonis locus, cujus sensum , polius(juam vcrba Arno-
ARTJCCLUS HiiMUS-.
hius exhibt^t , in citaio ejus Politico legilur {Plato.f
lom. n, PoUiic., p. 170). Ipsa auiein verba hic relcrre De clirisiianorum fide eiusque necessiiaie, ac. cfi-ri;» jiioi-urn
dp. fuiui-se viiae spe, quantumque ea geiiiiiiaiu opiuioni-
nihil necesse est ; nam ei id longioris esset opci ae
bus opifo&ila sit.
ct de iis nuila pror.sus esse poiesi controversia. l^
At mirum s^me qM^miacum/jue infamis non erro- Supremam Chrisli domini diviiiilalcm va?*iis, uii
ris (auium, sed insaui.e ei furoris nol;i Auclon nos- vidiuius, raiionum nuimfniis cum Armbius dcmon-
Iro inde liiur.tlur. Si enim Elmenhorslio credimus : slraveril, nou mirum saue si diciis cjus, l;jmquain
c Insanit cum fureulihus hominihus, M:ircione, Ha- divin.siidem ab omuibus adliiheniiam es>e firmissime
silide, ei Origeue, (pii resurreciionem non carnis, asseveret. Tolidem enimvero ;irgumeniis eum vera
sed corporis, et corporis quidem spiriiuali:^ crcde- dixisse, et illi crcdcndum essc osleudil, qunms
bani. > Toiidem haic suut ilhus Aruobium tam gra- sumniam iliius diviuilalem asscrit et vin(iicai. Sed
viter qu:'"'» leimjreaccusantis verba, qu:« ideo dcscri- qui:» gentiUiS hauc christianorum lidcm irriderc s^)-
psimus, ne «piis hsec iiobis diceniibus fidem derogaii- lehaut, hinc aucior noster brevi indur.lioiie piobat
dam censeal. Qulc autem major temeritas, quam lidem etiam humannm lanliv. essenccessiialis {Arnob.,
lantiipassimum auctorem erroris, insauiifij et furoris lib. II, p. 47) ; ut ipsimel geniijes illam suis non so-
audacter acciisare-, el nullam accusalionis afferre hm coganiup habere aucioribus aique piiilosophis,
ratiouem ? Nullam autem Ehnenhorslius profcrl sed uulla etiam negolia, navjcraiiones, len * culiu! am
Patrol. V t6
m ISSERTATIO PR^VlA AO'},
conjugia, bella, aliasque res sive humanas, sive divi- X neiUes, exisiimabant se solo conaiu suo fieri doos :
na.5, nisi fnJe prx-ein-le, suscijteiv; pra'buin;inl. Kodem r.hiistinni vero iiilinni.e natura) suae viribus dilliden-
<}iioquc argun.enio poslea Rulinus sic nsus esi, quasi tes, illain ab omnipoientis Dei niisevicordia expecia-
illudab ipso auciore nosiro delibasset. Nam eadem bani. Genldes opinabaniur alas sibi post moriem fu-
smnpsit exempla, alque ex eis hunc dispuiai iii mo- uiras, quibus in coeium convolareni. Quin imino
dum : i Ut inielligeniiai libi adiius paicscat, recle somniaverant quasdam esse polesiales, qucc secreia-
prinio omnium te credere proliieris; quia nec mare rum ariiuin suj.ersiiiionibus, et commendaiiiiis ma-
quis ingredilur, et liquido ac profundo sesc commiliit gorum precibus moUilae, facilcm in cojlum conlen-
elemenio» nisi se prius crcdat posse salvari. Nee deniibus dabanl aditum (/^/(i., pag, 52ff87). Quii
a"ricola semina sulcls obruii, et fruges spargii in de rc Plalo in genuinis sive noibis suis operibiis,
terram.^ nisi credideril veniuros inibres , alTuiurum Serviiis, et apud Augustinum Porpliyiius legcndi
(ju0(}ue Solis leporem, quibus itMTa confola, segeies iPlaio, in Ph(edun.^ tonu i, y. 107, et Axioco^ tom»
mulliplicaia fruge proJucat, ac veulis spiranlibus in^ p. oli', Serv.^ in lii. \\, yEneid.j rer*. 758 ; Aw
nuiriai. Nibil denique est, quod iu vila geri po.isit, yust. lib. n^ de civit., c. 9 et 10, /;. 2i6 et seqq.).
si non credulilas anle proecesîerit. Quid igitiir rni- Verum cliristianis incerlum est uirum viiam immor-
jani, si accedenies ad Deurii, credere nos primo jj talem accipere aliquando mereaniur. Arbiirabaniur
onmiurn proiilemin, cum .sineb(ic necipsaexigipossit denique elhnici se sponle hoa, nuiloque prohibente,
vila communis. H;ec autem idcirco in principio pr*- in dominicam, lanquam snam propiiam scdcm redi-
Fuisimus, quia pagani nobis objicere soient , quod turos. Conlra vero chrisiiani istud fieri posse non
leligio nostra, quia ralionibus defi<;it, in so!a credendi sperabani, sine rerum omnium Domiiio, id esi, nisi
persuasione consistat. Ei idco (.siendimus nec aiii, Dcu? oiniiipolens, ct Christus Dominus immoriaiitatis,
nec siarealiquid posse, nisi pr;ccesserit vis credendi. eo, quo suiierius diximus (Cap. super. art. 4), modo
Deniiiue el rnairimonia contrahuniur, quia creditur graiiam, ei seiernae feiiciiaiis priemium promerenlibus
saccessura posietitas : et pueri discendis ariibus ira- coniuleril. Yisue Arnobium nostrum ioqueniem au-
di.inl'.:r, ijuiam;:gisir()rum .'n discipnlos lr:insfundenda direVEn ejus verba : € Per hunc solum eslingressus
creditur discipiina : et imperii insignia unus suscipit, ad Li:cem, netjue alias dattim ost vcl irrcpere, vel
duui credii popuh)S el urbes, ei armalum etiam exer- jnvadere, caeieris omnibus ciausis, al<jue inoxpugna-
cilura pariliiruin j { Iluliuus, Comrnent. in aymbo!. bili arce muniiis. Licel ergo purus, el abomni fueris
posl init., p. 171). Prius vero eadem argumeniaiione, viiiorum conlaminaiione piirgatus, conciliaveris illas
iisdemquc exemplis Cel.-um Orige.ies, et Eusebius mque inUexeris poiesiaies, ad coelum redeunti ne
quosiibei eihnicos refellunt, ad fidei probant ni^ces- Q vias claud:iui, aique obsepiant transilum, adimmor-
biiaiem {Oriy. lib. i, contra Cels., puy. et 10; £u- laliiaiis aciedcre nullis poieris conienlionibus pr«-
seb.f lib. i, Prceparat. Evang.y c. 6, p. U el seqq. ). mium^nisi quod ipsam iinmorialitalem facit, Chrisio
Qua? quidein illi adhuc uberius prosequuntur. Quam- aiiribuenie, perceperis, et veram fueris admissus
obrem longius p.rofecto forct omnia eorum V(irb;i de- ad vitam ( Arnob.y lib. n, pay. 9o). >
scribere, quui ab oiniiibus in iilorum libris, faciie ûmma ergo erat genlilium demeniia, qui beataia
cuilibcl obviis, legi possunl. Ad eos porro adire qui iinmortaiilalcm a poiesialibus ncscio quibus, vel a
volucrii, orier;e iorsiian sn;e non poeniiehit, gralum- seipsis expectabani. Conira vero cerlissipia esl spes
que nobis faciet, si dei;rehendcre, iudicareqne pos.<it christianorum, qni si digiiisinl, hanc beaiam immor-
ijtrum unus ex illis ab alio sua decerpseril. De fidel taiilaiem ab omnipoienle Deo, solo iilius daiore, sc
porro necessiiate alibl dispulavimus { tom. i, Ap- nccepiuros coniidunt.
liarot., lib. ii, Disserl. "i, c. 11, arl. 2, p. 1025 ef
ARTICILUS n.
Es eadem asserta Chrisli diviniiaie efficiiur, ut De clHisiianoruni ceclesiis, sacris Scripturis, et synaxi-
Ijus,qiiove rilu Doum iu eis precaieniur, ac quld abeo
saiuiisa'iern;c, eteorum qu:e Chrisius proinisii, firma
peterent.
omniiiocerta.iuesii chrisiianorum spes ei expectaiio. D
Deus cnim ille uiiqwe csse noii poiesl, <|ui promissis .Ad alia, <ju;k chrislianos adiiuc spectant, graduni
non saiistacii. Ne.ue Arnobius sinit «ibi ab elhnicis ut faciamus, ethnicis objicienlibiis nnllns ab illis
oiqlt! v:m;«.m el cassam esse c!ui>tian(;rum spem ex;c(lificaias sacras cedes^ Arnobius sic respondet, nt
{Arnob., lib. n, p. 44); uec e:t a Chrisio impleia et id nc(pia(|uam diffileri videalur {Arnob.^ lib. vi, pog.
data, quae soepius poHicilus fuerat. Nam promissis, 189). Qiiid ergo? JSumqiiid revera christiani nui'as
constituio tempore, stotit; alque cjus miracula, el ipsius lemporehabcbant sacras ades, domos, eccle-
ai^. ab ipso divinilus facla, nec dubmm .sane. nec insi;i3, sive lemida, in quibus omnes siinul cougregaii,
C(.Tlurii aliarum cjus promissionum sunl pignus ct Dcum precarenlur? Minime quidem. Nam plures ha-
cominobaiio. buerunl, quas Apostolus ecclesias, Eusebius vero :
Osn;ndii insuper Aruobius quanlnm cluisliani et rrooa-sv/TrirwA.v to-j? oixo-j;, domos^ in quibus precaban-
eiiinicide fuiui-e animanim posi inortem salutis spe tur, ipsemei autem Arnobius conveniicula appellanl
inJer.se disscnlircnl. Gcnliies, inqnil {Idem, lib. u, {PauL, Epist i, ad Cor., cnp. xv, vers. 15; Euseh.,
p. 66), salutem animarum suurum in se ipsis repo- Ub vm, Eccl. Histor., cap. 2, pay. 295; Arnob.t fib
)3 IN \KN0BI11M, C/VP. X _ 494
,
pag. ii}'-!). Se(.l h:oc illG nl> clhn'cis dirnUj, q.iem- A logcsis jirosiorneuili vi minr.lutoai liO.iiini.^ o.j>v;j..:;ii,i
linodiiHi ciiri^linnoruni scripta ij^nibns <ialu inisse e>l (lUew, ii\ ue l'o?u}t., am. 0). ;• Sed ian>.co',jc:!
ni ainaro, qnani .'<.*<|no (ioioii!:^ sensii iiis conqneriliir dimr Ijoc de i>luribus cbrislianis in!t,'iiij.;t:.iUinn. .?tic(
jrJjis : « Noiira qjiiilem, » ait ilie, < scripia cni ininns cerium inanilesiumque csl, .|i:<.d .vrii.ii iji. <U;
niDns dari niernernnl / Cur inunaniler c<»nvenlicnl.» oinnibus generaiini dlxit citrissianis /\»i/'ii/.. Hb. t
(
rni, in <jniijus suininus orainr Deus? > Sicnt ergo piKj. lo), (jui in syii;ixibns siiis DeuiH }iri»sljal.i p'.,.
illns poluit unqnani negare chri.slianos sua liiibnisso cabaninr, ac coUuiis, ut ille ait, p,ccihu6 udmul.uiL
ripia, sacrosqne divirta^ scriplnrco libros, ila inlicias iNonne enim U:\i coilat:e pra.'ces suul, do (|UiijtJs
!ino irc poiesl eos ante Arnobii te:npiis ei ejus alibi Terlullianns : « iôrpus, i itJ.jui;, ('iiiu.t
mpore snas hainiisse occlesius, vel ui ilie lojpji ina- liait,, Apolo(j.y cap. 59, pug. oi;, n saMâj.- d.? coi-
il, convetuuula^ nbi ab eilinicis desirncia non fue~ .scienlia religionis, el discipiinx nnil;\ie, ct iidf; la^
ni. De nolaia autem ub co barum eversione, el dere. Coiinns ad Demn, quasi inana Jacia jjtec uio-
cronmi libroruin incensione snpra dispulaviinns nilius ambiamus. ilaic vis Deo graia e.ji ? ;>
At c«ji'«t.
«pr., cap. 2, arl. 1, lom. 1, Apparat.t pug. 751 el hoc precanlium agmirie gr.iiaui Ooo viij; {;.C(:.i/.iui.
j.; Dissert. in Minuc, cap. 1!2, arl. 2), l\?i!lionem utab dio, inquiiadbuc Aruobitis {ioid.), iUip.Mrarenr
oqiie aiibi reddidiinns cur Arnobius laleri videalnr JB hmoceniiie voluntalem ei ab onini lahc (imcU^vtnii vtu-
llas iuisse chrisiiaiiis ecclesias, sive nulia, qnem- nium purgaiionem.

niodnni elhm^ci, templa, tametsi conventicula ab Non mirum ergo si ilie palani asseverei jjiliii [ntwu
s e.Kirucia inisse apertissime declarei. Cum nemo in synaxibus auditum, « nisi quod ininioiu;*; h,y\i>i.
lem san;e mentis bomo id denegare queal, nnllus nisi quod niiies, verecundos. psjdicos, castos, faio>>
am inliciari poiest in his conventi(;ulis ,
quo- iiaris commnnicaiores rei, eil eum ornnibiis (.•o.uôiiii v,-
mqne nomine appellenlur, actas chiisiianorum germanitaiis necessiiudinecopulaios. .» {idciîîih. i\
iiaxes, pag. 152.) Quapropter Augnslinus brevius quijlcju,

Ui iis vero qnid agerent, sl scire desideres, his sed non niinus JucuKnicr dixii : * itôpaii conduuut
:ipe ipsis ejusdern Arnobii verbi^ : i Suminns ora- ad Ecclesias casia celebriiaie, iionesu u};ius{{uij
'
Deus, pax cunctis ei veuia posiniatur magislraii- sexus discretione, ubi andiant quam bene bic luA
s, exercitibus, regibus, [amiliaribus, inimicis {Ar- tempus vivere debeant, iu posl ijunc viiaui bci-.tc
!>., Ub. IV, pag. 152). Accedit adsiipulator Cyrillus seinperque vivere mereaniur, » [Afqjusi., ilu. ff, ,'i;
urosolymiianus, qui paulo fnsius dixit (CijyiU. Hie- civit.f cup^ 28, pay.bl.) Sed de iiis, qnai iu clffisiia"
lym., catecfi. 5, Myslag., pag. 539) : liaca-/aXoi)p.5v norum synaxibus agebanior, aiibi dissciuiniUSs H
6sov x/Tzsp v.oim'; twv 'Ezx^.yjo-twv dorrjng , -jTzsp tq; G hiec omuia ab Arnoiiio rnemorata, ciaiins adhuc lu
» y.oupLOM e-J7xv.Bciu.gf vTzsp â.atj.i(ti'j., Jizkp czpaxm- nostra deTerluIliani .Apologelico disscriaiione expll-
jf y.ui (s\i[j.u.uyjyiif JT.ip twv gv «ffGsvsiats", -jr.lp x^yi cabuntur (/om. 1. Apparai. paij, 23 ei 411,- Disseri,
:«7TOvou,aivc-jv , v.at aTraâTr^.oIis', -jTzip Travrwv SoriQcius iu TeriuUian, cap. 15, an. 2 et seqq,).
liivu-j. i Obsecraiuus Denin pro communi Ecclesia-

ARTiCULLS in.
n pace, pro iranquilliiale inundi, pro regibus, pro
liiibus, pro sociis, pro icgroiis, pro afflictis, et in
. De christiaiiorum precious pro inortui.^.
nma pro iis ornnibus, qui egent auxiiio. » Addit Chrisliani s-iicris suis in synaxibus Dei;i^^ r>ubiice
omnes christianos lum orasse patriaichas, pro- non soliim pro vivi.s bominibus orabr.ni, se<i eiiam
3ias, apostolos ei mariyres, ut iis intercedenlibus, pro moriuis. in iis siquidem € suniin.js, ?- ?h Amo'
Lis illorum exaudiret preces, et concederel posiu- bius {Antob., iib. i\\ pag. 152), £ orau;r Doijs, pax ei
u Sed de his plura anie utrumque Terluliianus venia postulalnr...... adbac viiaMi degeijili>us, et re-
suo ioco videbimus {TertuUian. , Apolog.^ cap. soluiis corporum vinctionC'. ? Tam pers|iiciu'i auir-m
expressaque suul hccc verbaj ut lieSer<.'doxi ouidam
}md autem , quove ritu et more ibi chrisiianl eorum splendorem dissimuiare nor^ potiierhii, Vc-
iiu precai-entur, sic Arnobius cxplical : < lluic i) runa quo magis clara suni, eo ningis atram biiem
nes ex inore prosternimus, hunc collatis precibus aliis moveruntj qui oplj«ne videnl inde h:\iitl incerto
iramus : ab hoc jusia, et audiiu ejus condigna colligi aliquod esse purgalorium^ sive aiiquom. quo-
loscimus. Non quo desideret supplices nos e5.se, libet nomine vocetur, iocum, ubiinorienliniv? justo-
amel substerni lot millium veneraiionem videre. rum aniivja^ quibusdain leviojum peecats.-rum ijsacu-
litas h:cc nostia est, et commodi nostri raiionem iis coinquinaise puigasitur. Quanlumvis tamen i«i
ctans {Arnob., lib. i, png. 14« el seipj.). > Tcrtul- dentil)us frendeaiU, omnesque adiiibeant juachJnaSi
lus vero, ubi adversus iVlarcionis de duobus diis nunquam sane Arnobii aueioritalem eievabunl. Cui
oreindimicat : « Inalienum, > inqnit {TertuUian,^ enim, aniabote, harum precum, <]uas iile, miniihv^
I, adv. Marc, cap. 24), < coelum rilii i)eo exten- diminutis argumenti sni viribus, pr;eierm'ilere p6i;:-
iir, In aiiena terra aiii Deo sierniinr, i .^ôbis certe ral, nienlioi»eni facit? Cur eas ellioicis 5:în arsJacler
elaiiquis hoc ullimum werhmw sterhltur, a quibus- objccial, nisi (juia certo cerlius noveral. anliquun:
« de publicain pGinilcniinm agentibus cxpiicari, coiiiniunem, ac pium fuissc clir!.siiauoruin niorc
ta iliud ejusaem Toriuiliaiii cifalum : n £.ômo- quo Deuni pro KiOf tuls honiioii>us orare miehdtnlf
:
495 DISSERTATIO PK^:VIA 4I»6
Et voro hoc chnstianorum Arnobio co:c'C|«ialiun«,

A, fc;" ii'J.Zl; VTTSp TTKVTfiJV, KTTAOi^ TwV gV ViUCJ TTOOV.SXOi-
;ilque yiuiiijuornni isiSlimium nioreuu|ue fui>ae iion •Uiy.ij'jiv^ •j.t/Kfzr,-)i ov/iatv TttffTtvovrsj e(T£ff6ae xcdg '^'J~
soluui Si riptores Aruuhio ;H.ue piires, veiuui c.iam "/jdg, j-ip drj bsriCTij a.'j</.oic,txut rf/C «yta?, /.ui •fpv/.fj^j-
ûperiures aiii phirinii, iifjue oinui fute maj.ores, 'j;<rTKr/ir Tifdy.icj.iv^g fj-jaiuc. Itoganius ornnLS pro
apcnissimc ieîiHcaulur. iNatu Tertuliiauus couira omnitus, (jui inter nos vila functi sunt^ maximam esse
l-igaujos hi^c acnl)il iu verba : i INeque prisiiuatii credentes animurum juvatnen. pro quibus ofjcriur prC'
uxon-ui poieiis otlisse, ciji eii:ûi religiosiorem re- catio sancU iUius el treniendi, quod in ailari posilnm
serv;*s affociionefn, ui jani receplê apud Oomiuum, estf sacrificii. Al lix'C Cyrilli verba ciiavii Eusliaiiu.s,
pro cujiis spintu posisilas, pro <jua ohlaiioues aiuiuas Cojistaiitiuopiditan;K Ecciesia; presbyier, in iiiiro,
leii.iis. > {TertulUaii., iib. de Exliort. caslU.^ cap. u, quem circa medium s;eculum sextuin de iisdem
pdfj. G71 ) Rursus aulem sequcuii iibio : « L'xor, > cbrisli:iuorum precibus pro raoriuis composuii, ubi
iuijuii, I pro atiiuia \m sui orat, ei refrigeiimu has aliasque Cyiilio asseruii eatecliests. Quis ergo,
*i:ih>rim ailp jslulal ei, el iu prinia •esuireclioue con- audiiis liisce iliius verbis, non mirabiiur prole.-taines,
sortiuni, ci olieri auuiiis ({iebus d<>ru:it;<ini5 tjus. > qiii serio re-pondeut fusas olim a chrisiianis h;is
(idem, tib. de Monog., cap, 10, pag. ()8'2.) preces In fidei, spei, el charit;itis lesi-er;im, nou vero
-Nec e>.t s;iue quoJ nobis beierodoxus aliquis obji- rj iu subsidium aniniarum, ac ignis purgaiorii reiri-
ciai Teriu" ''uui, cuiu hos lib^s counciebat, ad gerium ?
h'( <! . :. 1 taries defecisê, auiue ex Moutano Mirari eiiam salis non possumus Eimeniiorstiuui,
haiic* tieiiiy.. viOCiriuaiUe liui:uvero aiile(jULtij) ii;iuc qui in suis ad iiuiic Arnobii noslri iocum obscrva-
iii liv-rcslm pnilapsus eisel, s;»cros chrisli;»uorum tiouibus audacier a-^several Augustiuum in suo de
ikiii, breviJer recensendo, eadeni proisus trfididisse Cnra gerenda pro mortuis iibro iugenue faleri con-
legiUir : < Ohjaiioaes, • Inquii (Idem, Ub.. de Coron. cept.is pro morHiis pre<es soia m;ijorum niti tradi-
inint.^ cup. 5/, « pro deiunciis, pro naiaiiliis aimua tioue, nec sacris litleris firmari. iia-c (|uippe sunt
dit' raciuius. » Tauluui igitur :»l>est, ut Ijeieiodoxo- ipsis.îma, qu* iiie noii relulii, nec siiis lorie, sed
ruiu rcspoiisiouc iuiinuari pîssil iiiius <ie ids preci- alieuis oculis legerat, Auguslini verba : t lu Machj-
iius lesliuiouium ;
quit! poiius iude pleuius d<'iuon- l)u?orum iibris legmius oblaium pro mortuis s;icrifi-
»lrei«>r lioc fuisse laiu hiereiicoruui, quani cathoiico- ciiim. Sed eisi nusquam in Scrijiiuris veteribus om-
iuiii riiiisiaus, cerJuuiqtie documeutum. nino iegereiur, non p:irva esi universa» Ecciesiae,
A'.»iiqi*i>sinjus vero Coustiiuiiojiuuj Ap(ist(dicarum qiM' in liac coiisueiudine clarei a'icloriia>, ubi in
aiicior elirislianos ad Deum pro morluis fratribus pncibus saccrdoiis, qu;e domino Deo ad ejus altare
suis orauduui sic horiaiiaiur : i Pro fralribus nostris. Q fuuduutur, locum suum iiabei eliam commei datio
qai iu Chrislo requicverunt oremus nl hiuuinunt mortuorum ^[Augnsl,^ Ub deCur.ger. promori.^cap. i,
aurjus Deus, qui aniuiaui deluiicii suscepil, ei reurit- tom. 6, png. \y\^j.) iNoime enim ibi aperte iuL'enue(jue
lal onuie peccaiuiu volunlarium ac iion voiuntaiium : iatetur uarum precum in .Machaba-oriim lii)ris, quos
el prnpitius clemensque facius, cuilocei-eum iu repro canouicis babuil, meulionem (ieri? Quamvis au-
gioue pioruni, quieMteulium in sinu Abraiiumi, is:iaci tem iiegaveris hos iibros canoui sacrae scripiurai
et .iacobi cuiu omuiiius, qui a saicuio pincuerunt Deo adscribcudos, eos lamen antiquilaie sua veneraudos
ac cjus voluniateui feceruut, unde aufui-ii doior, esse uegare noii potes. QuLMuvis etiani ingeiiuinis
lristiti;i ei gemiius. > {(.omii. .ipostol., Ub. vjij,
sacTT scriplur;L* iibris nihii peuitus de iis«i(?m pieci-
rap. 40 et 41, paij. 769 el seq(f.) Deiude vero vuit hus Augu&tinus nou
ieiiereiur, conttmdit lairien rni-
iiem ab eorum uioric teriium, iionum, quadnige- nim;» aiictoriiaiis esse veleris Ecclessia» coiisueiudi-
siiuum, et auniverârium fusis simjliier precibus nem. Se(i dic, qua^so, iiobis, Elmeuborsii, ulrum qiti
cclelnaii. diserie a nrmat alicjuid iii iibris Macliaba>orum iia-
PiJL!ieres Cyjuianus ad l''uruiiauos ha?c scribit beri, atque saiis aliuude firobari, lameisi iu veieri-
€ Quud episco|ti auiecessores uostri rer.-ueruui, uu i)us Srripuiris luui legeielur, ulriim, inquain, is ipse
quis luielim ve! curaiu clericum ucmiina-
fr:iier ;id
D idcirco iiegaverit illud in s;icris Scriptmis leperiri?
ret : ;ic >i quis hoc fecissei, uou ollVrreiur pro eo, Quis uuquam, oisi errorum pr;i judiciis oiicsec-aus,
nec sairifiiîiim pro dormiiicue ejus ceb'bi-:irelur. > it;) argiimeutaius esi ? Sed dic adhuc, (|u;eso. uuiii-
{Cypricii. Episl. i, pna. 2.) i^n.v (piidi ui a uohis abbi qiiid lam pnrvi pnnderis esi uuivcrsae E«cie>i* et
cii.ii.a siml, ui)i Ambrosii, et aliorum Kcciesiie P;i- Augubliui :eLLle, el pliira, ul vidiuius, ante srecula
lr:im auciorii:iie senienii;iui ab iuepiis luvrclicorum auctoritas el consensus? Uude auiem illiid mauavil, ,
cavillaiiouilms, frivolisque re-piuisiouilms viudicavi- iiisi ex Apostoloruni discipuiis, aique ex ipsismet

nius {^01. iii Ambros.., dc obit. Valentin. consoLat.^ Apostolis?
pag. 1104 et supr., pag. llil ci 1155). Neqiie miniis a scopo aberrat idem Elmeuliorsiius,
1'rodeal eii;im Cyrilhis Uierosoiymitaiius, et quem qui iusiat Epiphauium neg;issc pariter preces pro
dtt precibus clirisiianorun: pio vi\is quibuslibel ho- iiuoriuis uIIq sacra» Scriplurac lesiimouio stabiliri
Huiiibus dissercniem superiori arliculo audivimus^ {EnipUan.. hccres. 75, § 5 e/ 7) Jam eniui cilalis iii
Tiunc dc preclbus pio mori.i'> diceulcm audiamus Ambrosium ubservaiionibu^ nostris (-V&/. in Anibros..,
(C^/n//., Catech.h, Mijstar^., pa^j. bo^) ; cîopiOo^ nv..- Lom. 1», pag. \\'j7y, plane usiendlnius ab Epiphauip
' ;
497 IN ARNOBIUM, CAP. X. m

wiholicorum propugnari senlentiam, aique opposi- A fnisse discrimen, qnocl illa hunianis, hsec vero divi-
lam in orrorum el h;»reseuin Aerii reponi nurnero. nis legibns sanciia ruerini?
Quo ergo jure» is qui preces pro mortuis fundeinias Prnerca Arnohius, ubi gentilinm sacrificia exr-.gi-
negai, hsereiicis dici pcilesl, nisi quia ejus opiuio VU, ntque explodii, ihi adhuc di-erle iradit {Ihid.,
sacris Scripiufisj el cunslauii Ecclesiiu iradilioni ad- pag. 15), nihil ab ipsismei iilorn^m diis, dc ea ra-
versaiur? tit)ne, qua ;>b hominibus c<di, et s-^cvificiis houoriiii
vellt-ni, consiiiuluiii. Ecce si luidire velis, ipsamet
ARTICULUS )V, V
ejus verba : c Num.|uid dii aliquas, > inquii {Ibid,,
png. 2i5), « lcges sanxere ali(|uando niortuiibiiS,
De chns:ianorum ac thuris usu ; utrum
aUaribus, sacrilJCiii;,
Ariu)l)iiis de calechiinnenis, sacramenlis(jiie Bapiismi,
con>iiluiunique esi ah his un(ju:un «juid eus agere
ei liucharisiiae, el diviuw graliai nec-^jssiiaic hjcutus conveuirei, vci quid non ; quid consccriui, quid ru-
gere, vel coli se saiiem quilius raiionibtis cupenni....
Clirislianiscrimenadhucfaciebanie!hnici(A/7?ot., ^^^[ î'''""'' ^^ his.niim(|uam neque consiiiulum csl

/i(;. VI, pu(/. 28-) nou solum quod nulia, uli diximus a»i'i"'J' "eque sanciium; quoniam nec visi aii-
habeieul leiupla. aut nullas sacr.ns a-des, sed nuUas M"^>'««io» "cque si suni visi, aperiissima poiuit cognl-
eli..m aras, luilla altaria, nuila sacriiicia, nulla sin.u- B •^'*|'^ dignosci. > Ncnne ergo liac quoque ar-umen-
lacra, nuilum tburis usum. Arnobius vero id peniius
^^'îi'»»^ »"e rejeciis etbnicorum sacrihciis, alia omnia,
hnmo vero palam ^"^*' *^^"^ ^ •'"*^^*-''S heii pr^ceperat, piane peni-
negare Jion videlur; Ueclaiare
nullaachrisiianisfaciasaciificia, necdebuissefacli' ^"^^l^^® comprobavit.^ At lametsi nibil omnino de
lari. Sexium enim librum suum ab his ordilur ver-

'Uis dixisset, lioc silentium ei perperam cuipjê datur.
his : < Quid ergo. dixerii quispiam, sacriHcia censetis ^^'^ pnetcrquam qu(,d lunc abrogaia eraui JuJaeo^
nnlla csse omnino facienda? Ut vobis non nosira, ^»"" sacrificia, de illis cerle, sicui diximns. non age-
sed Varronis vesiri .senieniia respondeamus Nuila. # :
baiur, seA de impiis eihnicorum sacrificiis, quas
{Arnob.., lib. vn, pag. 2U.) Sed nemo est, qui ex ficiis falsisque diis facla, cbrisiiani jure nieriio de-
citaia ab Arnobio Varrouis auctoritale et allalis lesiab.tntur.

,
deinde coutra sacrificia argumeniis, facillimo uon Quo pi>rro sensu ipse diis sacrificanduiu negai
inielligat, illum ibi de sacrificiis eibnicorum more eodem plane iis aras et simulacra exslnienda fabri-
factis, disputire, ai(iue idcirco ncgare ea diis fa- candacjue omnino inficiaius csi. S 'd de his abunde
cienda. Sed Heraldus eum imperiiiye ct siupidiiatis disseruimus in supcriore in Misiucii Ociavium disser-
ibiiiccusat; quia eibnicorum sacrilicia impugnando, taiioiie {Dissert. iii Minuc^ cap. i2, nrl. 29), Non enim
nullam sacrificiorum populi Israeiiiici fecit mentio- C alio Arnoidus inodo, quam ille, de iis conlra geniiles
ncm. In suis entm ad iibrum iliius sepiimum primis dispuiai uti ex infr«i dicendis saiis paiebit.
animadversiouibus sic enm casligai : t Vellem laiuen Ad iburis auiem usum «{uod aitinel, eibnicos i!~
dixisset aliquid Aruobius de sacrificiis populi Israe- lum a chrisiianis spretum objicienles, e<> Arnoblus
litici, quae magni illius .sacrificii, quo agnus inimacu- refellit (Arnob.^ lib. vii, pag. 25i), quod apud ipsos,
lalus pro peccatis noslris anie muudi creaiionem ut inrra quoijue osiendeiur, aniiquus non lueril. Ter-
iminolatus, peccaia nostrn purgavlt, sacramentum tullianus vero, de quo nos fusius suo loco, lamelsi
constituebant. Sed Arnobii in rermione rudit.iem ^^^^cubi nullum a cbrisiiaiiis ihus incendi faieatur;
saiis aniea deteximus. > Verum et nos ibi ipsammet tesialum nibiiominus ab iisadhiberi,
alibi facit, illud
Heraldi iit legendis, ac probe inlelligendis Arnobii cum I! oriuorum corpora sepeliebant, ei cum odor
nosiri libris rudiuuem^ si ejus verbo ull liceat, seu loci alicujus offendebal. Sed noneodem, iiniuit, ritUj
poiius iniquiim animum dc|»re!icndinuis. Non aliiid nec eodtm habiln, nec eodem nppanan, quo agilnr apud
siquidem eo in libro propositum Ariiobii fui»; nisi Idola, Vides igitur non oninem tburis uûm ab illo,
ul osienderei nulla diis genliiium racienda esse sacri- sicuti ab Arnobio improbari, sed eumdumiaxal. quo
ficia, eaque jure meriio a cbrislianis rejici. Ali|ui idolis a genlilibus tbus adolebalnr. Nos aulem de iilo
coiistai ex daia a nobis bujus libri aualysi, alque ex ^ alibi egimus {tom. \. Apparat., iib, i,disseri. 10, cap.
inlVa diceudis, boc ab illo validissimis areumenlorum ^^' «• ^''^S), el inlerius adbuc ageiidum.
nioniCiitis esse deiiioiislraium. Quis igiiur sanai men- Opinaius est ileraldus Arnobium de sacramenlls
lis boino id iili, lameisi de {sraeiiiarum sacrificiis baptismi et eucharisil* S(^rnionem habere, iib? Jo-
penitus lacuisset, satis fuisse inliciabitur? cel animas nostras po>se fieri i loiiga;vas, > sive im-
Quid vero, qnod ille apertissime prsedicat gentiles moriales, t si modo Deum lenieiu agiioscere, ac
inquirenlibus, quie sacriiiciormn suorum causa sil, deinde servitale, atque inhumaniiaie depoîlis, re-
frusira adsiguavisse corum auiifjuitatem ac ct^nsue- sumant ingenia miiiora ; ut ad illud, quod dabiiur,
tudinem Uiraque enim-ex hominibus prodierat. Nul- esse possinl paratic. > {Arnob.^ lib^ u, pag. 63.) Sed
iuin vero sacrificium riie fieri potesl, nisi divina qua, puias, raiione Heraldus putavii verbis prioribus
lege iuîiiuiinn : « T.go autem , » inquit { Ibid.^ baptismi, et posterioribus euciiarisliic sacraniejiliim
pnq, 227), € cuni posluio causam mihi depronii, au- dcsignari? Audi, qmcso, et mlraberis. Anliqui^simi,
dire desidero ccelo aliijuid lapsum. > At quis, oro !e, inquil, i^lcclesiai Paire non solum geniilium usurpa-
dubiiabit, boc inter geniilium eLJudaeorum sacrificia runt verba, quibus in cxpiicandis suis rnysieriis ute-
4^9 DlSSEftTA TIO PR^VIA 500
i)a.')tnr . 56.1 ca cliiiiri atl ciir'iSiia»orani accoinmoda- A (iinnis, adv^rsus gcntes operis Sfepitejn in libros dis-
i!uu saevaiuCiifa, iMnm illoniHi riias irarjsiuieruiu Iribuli parle.s, (piarum una clirisiiance religiouis ve^
iii fccclcs!a5«K Aiijui hju.c, jnquit, iu iiiieni Aruobius riiaiein, eiaitera eihnicaifalsiiatem demonstrai. J:im
cilKiu a iioh«:s verba ex tiis Citeronis excerpsil : vero expendimus quanli ponderis sint argnmenia,
« Mihi cuui i,;uJia exiujja divinaque videnlur Ailienai quihus demousirare c»>ntendit cljrisuanae religiouis,
iiM peperisse, aljjuein vita hornlnum attolisse, lum pra.'cipuorumque ejusdogmalum veritalem, sacrorum
mUii nielius iiii-j iuyjieriis qniDu^' ex agresli iiiima- illius mysleriorum et riluum sanciilaiem, ac eorum
i»i(j;io viia excuiJ ad huinaijiialem el miiigali sumus; qui eauj siucere êclabanlur, iniegiiialem ujorum, et
jiiiiiaquo, ul appeUantjir, iia levera principia vii;e ea omuia ab repetiiis s.x>pius ethnicorum caiumniis
<jogijovlmus > (OVer., Hi. ii, lieLegib.^ pag. 539, lin. vindicel. Supeiesi ut simili modo aiia examinemus,
Si). At iiioe lieraidus couriudit Ariiobiiun ad Ijuuc qua; ab illo in secunda operis sui parle, ad vauiis
iaiinl ot-aloris locjiincoiliueaiido, suis piioribus ver- geniilium reiigiones, inipiuscullus, acridicuias plane
bi==^ «i(* luipliimo^ posterioiibus de euciiaris>lia iocu- et absurdissiujas ^supersiiiiones iundilus everlendas
iuUk ii ose. egiêgiaui profecto consequenliam ! protulit.
<ûasi vero Arnobius aliijuid ex iliis Ciceronis verbls Prlmum itaque plurimis auctor noster aigumentis
muiuari noii poiueril, nisi de liis chrisllaiiorum sa- B lam perspicuc quam invicte probat falsos peniius ac
ri;>meiitio lotpieieup. i
commeniiiios esse omnes deos^ quos eihnici non mi-
Av niUsL {:eii*\ ab ejus menie iiiagis aiienum. De nus impio, quam antiquo cultu venerabantur. Ab co
bO-a e«Jinveiu di^putal fetioi anim >; nostra.' iniUior- autem ille, quasi pra^via velitiitione, iniiium dicendi
iaij.»ie, qdajii nisi aguiio vero lieo, ac ieriiaie vitio- iecii (Arnob.y lib, lit pag. 102),, quod ethnici nun-
,
iUi'!, «'« niorunj iniiUnianitaie depo-iitis, conscqui quam expiicare poluerint ubinam geiitiuia vilam dii
nou posi^vunu?:. Qu'.i»suui igiiur ioi coiniiiemoiaiio sui degani, aut quanta sii illorum inuUitudo. Certo
i:;iii.cjsi Uiiii, Jc qua jiOa agebuiur? Cui eiiam iricier onim aliirmare nequeuni ees in ccelo habilare ta-
,
ii?>raldu'.n hi lueniein veuire pouiit his posiremis lesque ibi esse, quales in terris coluntur. Gt.ntilium
Arijobji veibis : Ui ud dlud, (iuod dabiiur, beaiui im- siquidem nulius iliuc convoiavit unquain, et vulluin
tj^:'rla.'iiails proeniium, animu* pos&im esse payaice^
iornjamque iilorum inluilus est.
eudiaiisjiam signiiicari? Sed ,ide miriliciiii ingenii iSetpie etiani illis explorata niagis eratnominum,
iliius c^Ciiiueiu Dc c«, inquit, obscare et irejjidc Anio- quibus dii vocabaiitur, origo, ct a quibus excogital;:
i,!iis, ui poie calechumenus, ioquiltir. JMonne Jynce da!aque fueruni. Quis enim asserere audeai ulrum
perspicatior f.iil, qui id visiil, quod non uuidem dii /itL'c, inquil Arnobius, $ibi diebns imposHerint lus-
oi>ifC!'ie, uliail, £ea nullo pla.io juudo Arnomus dix^ ^ iricis, m regio codice manuscriplo iegilur, ludibriis,
»'at, nec dicere voiuit? iMhii e:jim aliud , sicui iiio-
iqaiitirpiis editionibus ludicris, in uUiin:i lusiricisy et
jiuiiiiU^, dijiit, quam anim;js ijealie Leiernitaiis nen id nielius. Flst eiiini, inquit Macjobius [Mucrob., lib.
loiC pariiCipeSj :iisi l^cam ;jgnoscant, ao pjirg.itione i, Salurnal., cap. i(J, pug. 507), luslacns-dies.^ quo
viliorum >id eam assequenJain paratai sinl. Apage iufanles luslrantur, el nomen accipiunt^ ac mares qui-
urgt.-, *ias '.;lia.>que Slmiics seriptorum quorumdam' dem nono, renjime octavo, quemadmodum a Servio
;,uiiotalioues, quas ea t.iutujnmodo ratione conge- quoque observaiur. At dii ,
quos ethnici , noii secus
iunl, ul vanos male digesice erudiiionis runiusculos ac ca;teros homines, naios esse fatebantur, tum no-
aucunei-lur mina sibi assumere noii potuerunt (Fest*^ de verbor.
Mviiij jgitur ceriius Cht agniiam ab auciore nosiro Signifi., pag. o07)o Neque etiam iis daia sunt ab
'tiviue graii;«, hcu divini auxilii ad subeundum pro hominibus. Tanla enim erai ac prorsus innunier;\-
ihrjitia;iai r^ligionis couiVssione martyriuni Tot biiis illorum muitimdo, nt magna p»rs, siculi post
fiiim dauique i>ojrenda ad uiortem usque supplicia Terluijianum osiendemus, pierisque diversis-genti-
i'jm consi.-xnier perpeii sineDeo^ imjuit non potue- bus el populis ne noinine tenus cognila fuerit.
vuut. Sed id a nobis supra explicatuni ac probatum Velim autem expendas ulrum auctor noster, haec
{inpf^ cnp. i, arf. i\) fusius probari nihil neccsse *^
scribendo, nihil decerpseril ex illo Ciceronis loco,
ubi Cotta iioc argumentum urget acrius, nullosque
C.^PUT Xi. esse gemilium deos demonsirai : c Age, el liis voca-

btilis deos essc facimus, quibus a nobis nominaniur.
Hxumiuanlur p]iora Arnobii argumenta, quibus elhni-
At prinium quot hominum liiiguie, tol iiomina deo-
iorum reiigioneni falsam esse demonslrut.
rum. Noii enim i!t la Yelleius, quoquuiuque veueris,
AIITICIILIJS rillMUS.
s.c idem iii lialia Vulcanus, idem in Africa , idem in
Exculiuntarargii.nenia, iudecontra genliiiuin religioneni Ilispania. Deinde nominum noii inagnus numerus, ne
flb Aruobio peiila, quod cllniici «ixplicare uon polue-
liiiL, ui:iu'a:u jlli)ruun.tu viianj Ui-jaat, a quibus itjiposiia in Pontiiiciis quideiu nostrls; deorum aulein iunuine-
sini ooruuk uoioiua, ..'t quauLa si.' coiuin luuiliujUo, rabl!-s. Au siiie nominibus sunt? Istud quidem ita
at.quo ex Oiceroiiis, nroesoi'i.iin de ualura deorum, «iuris,
dc i,';.uU3 qiiale ]\ij!eiuui Ariiobiiis terar. ex[»:.'JidJLur, ,ae vohis dicere necesse esl. Quid enim aiiinet, cuin
Vaiij .0« ijulieuieri, -NicaLToiie, foilxi Leoulis, 'liieudor.».
\ina facies sii, jiluia essennmina ?Qu;iin bellum cral,
iliiJi,r;uis, el ;dioraiu lebliiuouio
Vellei, conlileri poiius uescire, quod nefrcires, quam
l)a;»> su?a unium loiius hujus Arnobiani, uli osiea- isla efliuienlein nauseare? An lu mei similem puias
' ,
m INARNOBIUM, CAP. XI. 5O2

esse, aui lui Deum? Prorecio non puias. » (Cicer., A geniilium opinionibusinuignaiiqnidetn^sed « conaii,
///;. 1, de Nat. deor., png. 207, lin. 29.) Vides corie duui consuetiidineni civitalis
liujet, religionem lau-
eamdeni esse Ciceionis aique Arnoljii nostri argu- dare majorum, camqiie a supersliiione veiie sejun-
inoniaiioneni, qii^ lictitioruiri numiimm diviniiatem gerc, sed qnomr.do id possit, non invenire. 1 (Ah-
jure merilo explodit. gnst.Jib. iv deCivil., cap. 50, pug. iiO). Tum deinde
iSVqiie ibi lanlum auctor nosier premit oratoriii seipjoiiti libroait, cum illevidcret apcrlissimam esse
laiiid vestigia . scd alibi sa,'piiis, aut verba ejus, aiit insaniam, « cohliieri Deum el negaie pra^scium lii-
sonsum exprimit. Al ea hausil polissimun^ e.v tribus lurdrum, leniavii asserere, quod scriplum est: Dixil.
illius de Nalura deoruin libris, uli e.v inlra dicendi.s insipiens i.i cordc suo Non e.st Deiis sed non ex : ;
omnes iiiieliigenl. Prius igitur, qu»m niierius pro- sua persona. VTdit enim (juam esset invidiosum ei
grediamur, non inuliiis prtjculdubio oper;e pretium molesium; ideoque Cotlanj fecit disputantem de bac
erit observare, quod auctor nosier de his Ciceronis re adversum Sioicos ii^ libris de deorum naiura, et
>ibris ferat judicium, el cur eorum in primis aucto- pro Luciiio Balbo, cui sloicorum partes defeiidciidas
ritaie etlmicos reiellai. dedit, maluit ferre sententiam, quam pro Cotta, qui
De ijtsomet auiem Cicerone, in hisce libris io- nullam naturam divinam esse coniendit. 1 [Idem
quenle, sic prouuiitiat : t Ante omnes Tullius Uo- p ibid., lib. v, cap. 9, pag. 121. >
mani disertissimus generis, nuliam veriius impio- Al si Cicero liis in iibris omnes funditus rcligiones
latis invidiam, ingenue, constanter, et libere, quid sustulit, ad invidiam molesiiamque depelleudam,
si
super lali opinaiione, t nimirum de genlilium diis, verbo lantum nec sincera mente deos exisiere asse-
« sentiret, pietate, cum majore monsiravit. A quo si ruit, quo, inquies, jure A.-nobius tanla asseveratione
res suinere judicii veriiale couscriptas pergereiis, 'ÛkmiM {Aruob., iib. ni, pag. lOi) hos ipsos ^ssc
peroraia esset buec causa, nec secundas, ut dicilur, Ciceroni^ libros, < quibus chrisiiana reiigio icompro-
t aetiones nohis ah inlaiilibus postularet > (Arnob.y helur, el vetustatis onj>rima!ur auclorilas? » Respoii-
lib. 111, paij. 105.) Qiianiobrem non pauci, pergil ille, deri baud Inepte potest christianaj religionis nomine
aversabaolur librorum ejus de nalura deorum leclio- ab lilosigniricari illius de vero et unico Deo, divina-
nem, nulluque penilus modo nec in aurem volebant que illius omnia adminisfrante providenlia docurnen-
admiitore : alii vero.eos senatusconsulU) aboiendos, lum. Nam eo assertoopprimitur vetustatisaucloritas,
ae de medio lolleudos censei)ant. Cardinalis autem quaj multiplices et infinitos, sicut diximus, Deosfin-
Baronius opiiiatus esi id memoiato a nobis superius xerai. Atqui Cicero iii suis de Naiura deoruin libris
Diocleliani edicto facium, illosqAie iibros Ciceronis haec tam aperle domonslrat, quam laisas esse omnes
cmn christianorum scripiis igue revera crematos (^ gg.jiill.j^^ quosiibet deos colentlum religimies. At
{Baron. , ad Ann. 3021, § 19, 725). Sed veremur deuionstraia e.'irum falsilaie, Arnobius necessario
«e dociissiinus vir animum non saiis adverierii Op- concludi posse juitavit, solam christianam religionem
laiun» et Eusebium, quos de eodcm Diocietiani de- csse veram, et aiiis veieribus repudiaiis, ah omnibus
creto diss(»renles alibi citavimus, sacrorum dumia.val
suscipiendam,
divinaeScriplurue, seu deiricdrum nosirorum librorum
Pr i'ter Clceronem vero, mille aiios , ex quibus
fecisse mentionem. nonnuUos nominibus suis appellai, a se cilari
Porro aulem quain funditus Cicero hisce suis in posse auclor noster asseril qui deos gentilium fal-
iibris iinpium deorum cultum, omnesque falsas eth- sos peniius, ac meros homines fuisse scriplis pu-
nicorum religiones everierii, (}uidvc de iisdem diis blicis proclamaie ac probare non dubilaveruni :
senserit, iiic Lactinitius explicat verbis : Roifianie « Possumus quidern omnes istos, > iia il!e loquitur
philosophi:e princep.s, oi anipiissimo sacerdotio prce- {idem^ Hb. jv, pag. 147), « nobis , quos inducitis
ditus, comm(;ntitios ac iictos deos redarguit : quo- atque appeilaiis deos, homines lulsse nionsirarc,
rum culiiis superstitiones pene auiles esse teslatur; vel Agiaganiino Kuhemero replicaio , cujus libei-
falsis opinionibus, erroribiisque turbulentis irnpli- ios Eimius, claruu» ut ileret cunclis, sermonem in
caios esse homines queritnr. Nam loius liher tertius D italum iransliilit , vel Nicagora Cyprio , vel Pellujo
de Natura deoriim omnes fundiius religionas cverlit, Leonie , vel Cyrenensi Theodoro, vel Hippoue, ac
ac dolei. Quid ergo a nobis expectaiur linpliu^? Diagora Meliis, vel auctoribus aliis milie, qui scru-
Num eloqueniia superare possumus Ciceroneni? Mi- pulosaj diligeniiaj cura in luccm res abdiias lHser-
nime iil quidem. Svd fiducia illi defuit, ignoranii ve- t:!l.e iiigenua protulerunt. » Quam anlem id veium
riiatem. Ait euim facilius se posse diccre, quid non slt, salis liquet ex his, qncc oos de iaudaiis ab eo scri-
bii, (juam qiiid sit, hoc e.-t, falsa .se inlelligere, vera ptoribus in priore apparaius nosiri lomo , et .<î.pe'
nescire. > {LuciaaL, lib. i, Jnstit.. cnp. 47, pag. 90.) riore de Minucii Oclavio dissertatione disputavimus
Laclanlio igitur, aliisque qaampliirimis efuriitisî- {tom. i Apparat. . lib. ni, Dissert. 1, cdp. i1, arl. ii,
mis scriploribus, vismnesi hisClceronislibris falsJmi pag. 785; cl seq. ; Dissert. in Minuc. Octav., cap.
elhnicorum religionem fuudlius everti , lametsi iile et art. w///m.). Nemini porro ullus, uti pjtamus
«liam ver;un usiendero et slabilire noii valueril. dubitandi cum Ciceronem tum alios
locus esi , ,
Auguslinus vero cilalis quihusdam ex secundo quos Arnobius nominalim vocavil, eos ipsos essc ,
concludii illuin simulacroruin insiiiulioni ei fal.sis de quihus ille alibi dixeral : < Audirnus quosdam
: : ,
m DiSSERTATIO PR^VIA 504

{•hiiosnphaij.ii studio dafiuo^ partlm ullain neijare A lionem etiam Eiuipides, aliique Bacclio iributiht
vinv t-sse divii-iam, partiiri ansit, quoiidie quiie' {Euripid. -in Baccltis. vers. 277 et seq. ; Dissertal.
rent. > (AniolK , tlb, j , pog. 18.) sup. , cap, l-i , art. -l). Sed de hoc , et Cerere, de
*li> |>orro ila corisllluii.s, ad alia vewiamus argu- quihus nos iu superiori disseriaiionc, ha-c suut
jneiila , (jiiihus i!le ahsnnli^fi gculilium de diis; Lucreiii carmiua :
suis 0|tiuio;ies, :ii(jue adeo (unneni ill<»rum faisani

Noniqnp Ct^res lertur frngcs. Liberque liquorcs
religionom iude roncutit , unde illis fundHla co!!- Viiigeni laiiccni ntonalibus iustilnisse.
s{ru(;iru|ne videbaiur. Uationunj slquiueni suarum {Lucrel., lib. v, vsrs. Hetseqq.)

h]()ii'.{'[\iA ii\ i!S dedncit , liu^n eihnici tiinujnam
Ea auiem Ceres panis inveuirix, ah codem Diodoro
cei !a ct uiinime duhia jialaui ubiqjse de diis suis
Siculo dicilur serendarnm rrngnm , et toiius messis
pr6edicai)«nf. !u illis porro recenseiiJis rt cxaniinan-
rationem , imdc panis conficitur, ea lege Tripto-
dlri r>os!!u!n abjllo ordinein qnoad fieri polerii,
,
lemum docuisse , ut earn cum nniversis hominihus
sequemur. At ne eadvMii ali<juando cum eo repela-
commnnicaret {Diodor. Sicnl. , lih. ni, Biblioth.f
3i»us, ea omnia quae ad unrim ea^ndernijne rem pacj. 2j2). Quaj.ropter canit Yirgilins :
IV.ciunl, ei si ai> illo vanis iu locis triiclaia. simul

Prima C^^res ferro morlales verlere terram
semelr|i«e relraciabiinus. 1> glandes aique arbuia sacrae
Insiiluii, cuni jani
Delicerentsylva;, et viclum Dodona uegaret.
\UTICULUS ii- {YirgiL, Hb. i Geor(j.f rm. i^l cl «e^^.)
OnoiTiodo Asr.oiîus denionsiretfalsani illorum diviintaLem. Virgilio concinit Ovidius :
<.|ui dii rcmirjtiali sunl, vpI ob data lioininiltns benelicia,

Prima C'Tes, hoinini ad meliora vocato,
îciU. Lib'M' i^rui^liT viiii, (>r<is piinis, /Esculapias her-
Muiavil glandes utiliorf cibo.
bariii»!, Minervu olefe, Ti'i|>n lennis nr.Jtri invcnliouem;
IUa jngo tiiuros collum pra?berf coegil
vol«ib i^r*. l;ira (p:a:'d;!ni facia, sicnt Hercules et Komu-
his, ijui «,(i!i;i;(»r(uunianibusdilaci3ralus est.
Tum prirninn soles eruta vidil huuius.
(Ou/rf., lib. lY, Fast., pag. 348.)
Variam iilolo!;ilri:e ct impii deoruuj cnltus ori- Porro autem narral adhuc Diodorus, jam a nohis
gine-m roji?es(pn^ corrujtlissiinos jam pntereciuius laudaius , de;im Ceierem ah Atheniensihus proj)-
el cslendimus ( -om. i , Apparal. , paij. <i52 el 717, ter hoc heneficium ipsis C(dlaliim , obiafi(n»ibus vic-
e! spqq. , nc Dhsevt, svper., cap. 14, art. 5) eam limarum, aique ELleusiuiis iniliis honoratam {Diod.^
jnde polissimum manasse, quod prlsci ca»cique ho- iib. V, Bibliolli. , pag. 200).
rnines eos in aliuim d(!orum retiilcrunt , a (juihus At iile praîerea, ei qui verha ejus Iranscripsere
muNima se accerisse henelicia , aul pneclira quaj- Euscbius et Lactantius, aperlissime declarani i£s-
&.un facinora edila fuisse iiibitraltanlur. Quamob- G culapium non modo herharum , scd lotius eliam me-
lem Arnoblus insanos illos genliles his verhis dicinai credilum fuisse repertorem. At de illo nos
compeliat : i Yos Liherurn, quod usnm reperii vini; in superiore Apparatus nostri tomo diximus {Diodor.
quo.I panis Ceierem ; iEscuIapium quod herha-
, , lib. V, pag. 255; Euseb.. lib.\, Prwptir. Evung. ^
ruiis ; Minervam, quod olcre Triptoiemum, qiiod ;

cap. 2, pag. 57 ; Lactnnl. , lib, i , cap, 19, pag. 1)8;
aralri : «lcnique Herculem, quod feras ,

quo(d fures, tom. I, Apparat.^ pag. 119-).
quod multipiicium cipitimj superavii compescuiique Testaium nobis adliuc Diodorus facit a Minerva
nuiriccs, divdrurn relulisiis in ccetum. {Arnob.y lib. i, iraditam olivarum plantationem et culturam , atque
pag.^ll.) olei expressionem {Diodor., loc. cit.). Quamvis enim
At(;uid,oro ie, inde sequilur, nisi eos homi- hoc arhoris genus, sylvesiribus permixium , aiiie
nes fuis'-e , autsaliem deos aliqnando essc ccejiissc , hujus Minervai orium extilisset , nullus tamen il-
oc pidinde fahsam oninino illis divinil;item altrihui? lius cnltus et usus luctenus invenius fueral. Unde
Yera eniin diviniias .Tterna essedelxjl, nec ullum Yirgilius :
umqiiam poluit liahere ,inilium. Ole«auoMiner\a

Neqiie h:ec ab Arnobio perperam excogitaia gra- Inveutrtx, uncique puer nion.strator arairi.
liso.iie ficia dixeris. Primum enim Diodorus Siculus, X) {VirgU., Ub. i Gcorg., vers. 18.)
iCbiis ea io re sme locnidelissimus, diseriissimc tra- His autem posieriorihus berhis quidam Osirim, alii
«iidil a Dionysio, seu Lihcroâut Baccho repertum Tripiolemum, cujus Arnobius nosier meminit,
ftiisse vini usuin (Diodor. SicuL, lib. i, pag, 9 desiguari opinantur. Sed videsis in hos ct snperiores
eiiii,etLb. iii, pag. Ii2). Prius vero id nl>erins latini poetai versus Ser\ii ctimm»!ni;irium, Plinius
narravcrat , ubi fommemoratis (juibusdam^liis ejus vero dixii(P/i«. , /i6. vn, Natur. Iiisi. , cap. 56,
in homine- l>i'neficiis, ha'c adjecit (/ft/d. , /; 137 pag. 99) illain aratri invenliouem Bi:zigi x\ilienieiisi
vel Triplolemo ad^crihi. Sed de illo expres<e Ovidius

'«•JToi yy.l h-jr7L(/.'. :tooB\/'j.cî; (attc/.-jxw a.vtirjrWrzw, 5ta to Cererem sic loquentem inducil
'xiyzOoz -zrt; cOs^-ycCtc^ «7rovsiy.«vTwv T'/iv aOavaatav. Iste quidem morlalis «^ril, sed prirnus arabit,
Ilis lam ingeniibus beueliciis tanlum sibi favorfs con- Et serel, et calia, praeniia iollcl, humo.
{Ovid., lib, IV, Fwit., pag. K92.)
ciliavit, ul propensius omnium siudiis immorlaliiali
cansecranis j lamquam Deus el cullus eximios et ihi itaque Trlpiolemns exprr*ss:s veihis diciiur ara-
lictimarnm solemnitalis rectpereL Vini porro iuven- iri inveulor, sicut a Diodoro Siculo paulo anie ci-
,',
505 m ARNOBIUM, CAF. XI. ^

laio tolius agricuUura) doctriua imhuins. I)e aratri A adujlniionem , el Ijeneficiis Lenevolcnliairi gra -
porro nliurun^que .'tb Arnohio moiuoraJoiuaj iuveri- liquc aoitiii mernoiiain silji coiicilinveruul. Si suis
lionc, viiiesis Polydoruui Vergiiiuiu , alios(|ue Uo ergo la iouii)iis sieiisscul elhiiici, ni»n poleraiU saiic
reruiii Inveuloribus scripiores (DiorforJ/6. ^^ptiy.W. (^llirisii iiegare <liviniiHiein , aul rejicere religioneui,
•12, loc. cit.; Potijd. Verf/., lib. \ , de inv. rei\, c. ^21, ei in ejus seclaiores lanto furorc tlehaccliari. Qiiis
€t lib. iii, cap, 2 el o). ilaque iion videal quaîi hilile vsnuinqiie sii illud
Ex his aulein, quai j'elurunus, ilhid facile iiilel- ait^\iMienUiin? .Jiun vero vidinius qua r;Hioiie Minu-
ligiliir, (juixJ Arn«>i)ius alibi if^cribil (Ari7o6. , ///;. »( cius Feiix hunc erroreni everler»t, :ic intra osien-
ptKj 1)0) prinios homirtes non aliuni atlhihnisse ci- demus quonioiJo a Laclantio et Tenulliasio roiella-
bnni ,
quani glandes, aul ex ramis agrestihus hu- lur (Jbidem^ art. i, Disserlul. in LncUint. , cup 50,
cuUis, nec alins quam c\ corlicibus et peliihus ves- an. 5, el in TerluUiun., cap. 2'», iirt. 5) =
!es. QMO(i arthuc Diodori Siculi Ovidii Lucieiii ,.

, ,
\rticulus iii
et alionnn tesiimonio siahilitur ac corrol)orauir

Kxpeuditur aliud Aruohii conira elbnicormu religionem
inindnr
{UioaoK, lio.i,
lib i imn o
pag. ^\ •
,
uua.,tw.
Ocid lib i faslor
labioi., snh
.vt
arguiuenium, indH iliicluui, quod ellmici uixeriul deos
/m, ; Lucret.^ tib. \^vers. 951 el seqq.}. siios mares et leminas. ac oelebratis hvimano inon^ mi-
[Uiis, nlioque lurpiori luodo Uhos procreasse, ul»i de
Posl haec ah auctore nostro appellaiur nercnles , ]{ sepLinianis Uitturis, (.halcidicis, Hallespontiaco Pri;ipo,
decujus, ulaiunl, lahorihus loquitur. Sed hi lai)ores (lerere mainmosa, deoruui nupliis usu,farre,coemptioutt
celebraiis, spousalinus, tesccnninis carminibus, regia
cui igiioti es?;e possuni ? Si uUi lanien curioso in-
Opis subole, infauii Veneris Cyihorix' orlu, et merC'-'
comperti sinl, ilh^s ab eodein Diodoro Siculo et tricula Venere, a rege CypriodiiaLa.
aiiis plurimis expiicaios inveniet (Diodor. SiCut.

iib. IV, liibli. , pag. 145 et seqq.). De ilio autem et Yaiidissimum sana conlra ethnicos argumentum
Lihero eliam seu Baccho, el ;»liis qui oh exiniia indc adiiuc peiii ArnobiuS) quod ilii deos suos
facta, ei bcneUcia coihiia hominihus dii renuntiaii niares et feminas prauiicarent, ac publicis suispre-
sunl, prajler Lactaniium (Lac/ftn/., lib. i ^ cap. id y cibus prolilereuiur r « Nain consuelis, » iuquit.
pag. 98 el seqq.). siccecinii lloralins : Arnob.^ tib, iii, vag. 1,~>9) < iii precihus ; sive tu
ilomulus et Liber j.aler, eL eum CasLore Pollux,

deus es , sive dca , diccre, {^wa', duhilationis excep-
PosL ingenlia faciadporum in icmpla rect^pLi, piio dare vos diis si^xum disjunclione ex ipsa de-
Dum terras liomiumnque cohmi geuns, aspera bella Apud Varronem vero
cl«rat. * Itigimus (piomodo pre-
Compouunl, agros assiguanl, oppida conduni.
ces ilUe fieri consueverant : i Lucum b aii {\arr.,
Diram qui contndit liydram,
tib. de Ile rmii. pag. 159), « cnncnlcare romaiio
Compcril invidiam supreuioliuedomari. ,
{Horal.y lib. ii, episl. i, vers. 'j

et seqq.) Q more sic oporlet. Potco piaculo faciio. Sic verba
concipilo : Si deus, si dea es , cnjus illnd sacrum
At merito Amohius Ronianis exprohral qmui
est. Sed inec fusius probat Brissonius {Brisson. , de
hunc Romuium , quem Ifoi aiius prinium nominat
Formul. , cap. 00) , ct nos de iis ali(|uid allbi atli-
ob egregia facia ac collaia benelicia , deoriim iia-
gimus {Disserlat. in Minuc., cap. 15, art. \).
mero adscripserinl Senaiorum siquideni manibus
Ne{juesinit Arnohius sihi .'d) ihconsiderato aliquo
discerptus, inierfectusque fuerat : « iSonne ipsum
opponiclirisiianos((uoque crcdcre marem esse Deum,
Romulum pairern, $ inquit llle {Amob. , tib. i ^
quandoquidem nomen , Deus, mnsculiui generis esl.
pflj/. 2i), i sen:itorum manibus dilaceramm centum,
iô enimvero nomine non sexus , sed nsu sermonis
et Quirinum esse Marlium diciiis, et sacerdotibus
promiiur Dei siijniiicalio. Non Deus ergo , sed ejus
et pulvinaribus honoraiis,et in aedibus adoraii> am-
nomcn geiius masculinum signilicat.
plissimis, et post ha^c omnia coeium ascendisse ju-
At deos marcs ei feminas e^se non posse sic pro-
ratis. > Yilam autem Rximulo t;im crudeliler a
bat Aruobuis. Tales, inquii (Arnob. , tib. \\\ , p. 104
scnatoribus hiisse ereptam , t:)m(isi Livius (iissimu-
et seqq.) , esse neqncnnt, quin eas paries eaque ha~
lareconetur, Valerius tamcn Maximus , et Didny-
he<ini mcmbra, qnihiis uterque sexus disiinguitur.
snis llalvcarnasseus, el ahi palam aperleque falen- . j <• * •
,,. " ,„ .^ ,^ ..
inr {L)V. , lib. i , cap. 12; \aler. Max. , tib. v, cap 5,-
. n Gf cpia} ad prop:igandam soholcm facia sunt. i i i
Alipu
c:iR paries eaque corporis membra , fi in diis sint,
§ 1 ; Dionyf.. Hutic. , tib. n , Antiq. roman., p, 18).
inutiiia , sicut ctiam ait (licero, non potMernnt (C/f
Quo pitrro iile modo in deorum numerum, peje-
lib. li de JSatur. dcor. , pag. 208 et seqq ), Tania igi-
rante Proculo , relaius >\l , iii superiori dissertaiii.nc
tur deynim i!niiiortaii;iin , qui jsunKinani senescunl,
o^leiidimus {Dissert. in Minuc, cap. 1.^, ari. 2).
fiec corpoiis virihusdehilitanlnr, procre:iri dehuissel
Quis igitur, nisi plane insanial, huuc, aliosque inuliitudo, ut omnia iis jam plena forent, nec c(]elis
a nohis memoraios, qu:ecumque ant ialsa, aut innumeris posseni.amprius contineri. Eodem quo-
vera benencia conlulisse, aut iacta egregia edidisse que argumento Minucium aliosque usos fuisse jani
ferautnr, dc(iS dixerit? Nam hi pnri j>uli(jne iio- osiendimus (Disscrt. in Minuc. Octuv. , cap. iij^
mines fuerunt, sceleraiissimi. Quamvis au-

iiqne arl.i),
lem tanrsancii, qnam scelesti ei ilhgiiiosi fuissent, Quam mulia auiem ahsurda, olisciena, et diis
r.umquam tamen illi etiam omnes simni , loi lam- indigna ex diverso ipsonim sexu secîianlur, Arno-
que. nc Chrisius , ut supra vidimus, siupe.iidis faciis hius breviter explical (i4r«a6. ,///>. m, ^«51. 104).
,
607 DiSSERTATIO PR.1lV1A m

Imle eiiim , inqtiit , oriri debereni deanini men^lrua, A Videsis eumdemServiuni in lii). iv jEneid., vers.ior)
gntvidiiaies, aljorlus , soiili parUih dolores, et sepii- el Brisboniinn, lil). deveteri Rim impiiaruyn^ toii». xiii
manw ((Vlurcu, id est, dea; sepiiino niense parlu- Antiquii roni., pag. lOlGet seqij., atque iliideni
rienles. Inde dii ei deai niido corpore in chalcidicis, p. 1128 ei seqq. Hidmanni, iihrum de veteri Uitn nup-
liocesl, uli observaul Turiieims et Sc;iliger, ooe- tiarum, cap. -10 e\ Sf*qq., qui hos veieres riliis, et
naculis el rodificiis magnisy aKiue inlamis Hellespoii- quod Arnubius dt>speralis, paclis, spousisei rescouiii-
tiaci Priapi , de quo iSaUilis Comes, Vo.-sius, Hne- nis addidit, suis iii ii;.cialii)!»s explicnnl. Fescennici
lius, borrenda lurjiiludo {Turneb.Jib. xviii, cnp, 3i ; porro vcrsus dicli sunl, iuquil Fesius, vel (|Uia ab urbt?
Scalig.yin Euseb. Cfiron. ad unn. 'iiOi; ^. Conies, Fosceimina allali, vel t;ui:i fasciiium arci^re fereban-
iib. V, MijlhoL , eap lo ; Vos&ins, lib. w , de Orig. lui- {Libris citat., p 101:2, 1017, U12, iiî; fVs/., de
el Progr. idoi. , cap. 7, pag, 7"» elseqg.; iluet., De- iVi/>. .S'i{/Ji.) Q"iiaj>ioptcr resiivo Arnobius ciim mbnicis
monslrat., pag. \0d el segq.) , el ab iacho Ceres jt)cand(). .-uldeîs, quod pariicipes fesceMui' oriim ison
manunosa, aii auciur nosier, musu ut prccdicat Lu- essenl, perLuriâsse discordiii (jihnia i ^-nob^^rib.
creiH , hoc nimirum versu : IV, ;/. 1 10.) Deos aulem aliorum uuplii:. . .'arumi{ue
ceIebr;ilioiii inlerruisse varii scriploresjuqueiu piimis
At gemina et njacrjmosa Ceres esl ipsa ab lacho.
(Lucret., lib. iv, vers. 1161.) B Homerus s;j'pius memorant {Homer., iUad., xxiv).
Brevi autem ennmeraiioiitvprobai Arnobius deos,
Sed hiiic omiiia pressius Cicero exagiiai : « Quod et
f.ieniibus eilu.icis, Hlios nou solemni lanlum con-
mares > . iuquit [Cicer., iib, ii de natur. deor., pag.
.^j
^,,,,^;^ ^ ^,j^, ,^^„g^ ^„^j^j,.j.j ,,,^j^ procreavisse
2o9, /m. 19), c deos et feminas esse (liciiis, (}uid se-
Quid validius nuiem ad falsain ac comuKMiruiam
quatur, videtis. Equidem mirari saiis uon possum, illorum divinilaiem, ipso sole cl.irius paieraciciidam,
undead istas opiniones vesier ille priaceps vcneril, >
proferri poiesl'^ Primuiu ilaijue iiarrai auciur uoslcr
scilieei Epicurus.
{Arnob.f lib. ii, pag. 02 ei 91 ; iib. iv, pag. 145) me-
At cur Aruobius, inquiet aliquis , el Tullius ridi-,
iiiorij; ab elhnieis proditum fuiSseSaturnum .ib <>i»*lo
culam ipsius Epicuri sectaiorumque ejus nou refel- ei HecaJa alque ab eodem Saiurno
, ci Ope, ui alibi
lunt responsionem , (jua garriebanldeos iiou liabere
nola\ii5rus {Dissert. in Minuc, cap. 15. <jr/. 2), .lo-
quideui corpus el sauguiiiem, sed qiiasi corpus et
V(mi frairesque ejus Neptunum, cl Pluionem, ac Ju-
.S;inguineni ? Facilis profticio ralio, et obvia oni-
iioiiem sororem aiiosque gener.Uos ; servatum vero
nibus esl. Tuliius si((uidem phiue et persuicue os-
Jovciu a Cuielibus , ne a p;ilre suo, quemaiimodum
teiidit lilud Epicuri figiiienium a neiuiue umquam aeiliuc observavimus devorarelur. Quam proculdu-
,
poluisse inlelligi {Cicer., lib. de nat. deor. pag.

i ,
^ ,..^
^^^ ^^^^^^^^^ j^^^, Arnobius, Opnsoboies regius ap-
202, lin. 45). Deinde vero gent.les revera jaciita- j^û^^^j ^^,,,^^.^ /f^,,,^ ^^^. ô). Et cerle scriptuu» i
baiit dcos suos vero coijiore ci sanguiiie prx'di!os,

Diotloro Siculo legimus {Diodor., iib. \\pag. 252).
ellhenalaqiie ;tc perdil;) voiupi;»lis libidiuc pcrcilos,
Krji-^jci^j y.c/.l iî&.g iv/bxul ysVicGy.i rviv o£ Ecrriccj, y.y.l.
gigueiidis liberis dedisse opciam. Quia vero illud

.A/yy.vjTpay, /.cf.t 'Hoav. Tti ot Mot., y.v.l lloCity^jva, yy.l
saiis iiolavii AiMiobius, hihc nou ptilavit iongiiis in
Aoriv. E Salurno et ilhea., (puc Laliiiis Ops csl, Vesla,
coufutando illo insano Epii:urcurum commento tein-
Ceres, Juno, Seplnnus, et Pluio nali dicuntur. Ihwz
pus esse consumendum.
Uesioilus, etauclorlibri de Vniversilaie^ alii(jue magno
Qiiam certo aulem ethuici credereut deos suos numero et couseusu suffraganiur {ilesiod., Theogon.
vero humaiKjqiie maris el feminue corpore conslilu- vers. 455 et seqq.; Cicer., iib. de Cnivers. Append.)
los., hiiiC siiue liquel, quod ipsimel plura , ul recle Quid:iulem lurpius loeJiusque e\cogilari poluit in-
arguit Ariioliiiis, de eorum conjugiis,
solemiiibus fami Veiierio Cylheri;e oriu, quem perpeiuo sikMiiio
oc susceptis indeliberis, posteritati tamquam nii- danina?:dum, eta genlilibus depoîta oiuni verecun-
nime diibia iradideruut. Suis eniin peiie omnibus in dia publicaium i^riiobius nosler iia;c in verba eis e\-
libris venditaverant nuplias a diis suis hujuano rilu prol>ravil : « Nuuiquid a nobis > iuquil {Arnob., iib.
et conditionibus , ut aii Ainobius {Arnob., lib. iv, D iv, pa^. 145), i diciturex pelagi spuma , el ex Coili, >
pag. \\{S) ,
qutpsitis, ntque usu, farre , coemplione cujus paiilo ante mentioiiem fecimus, c geiiitalibus
celebratas. Ea auiemomnia, tesle Servio (S^/u., in anipulalis, Cylheriai Venerisconcretumcoaluisêcan-

lib. , Georg. Virg., vers. 30), ;id antiipios niiptiariiiu doreui? Sed iiocCIeuiens Alexaudriiius paulo fusius
>
rilus perlinebanl ; < Triluis enim modis , inquit, el hberius in eosdem elhnicos ul s;«lubri al quo, si ,
apud veleres nupli^p fiebaut; usu , si verbi gralia, uiiiiuam lieri poierat, pudore suffunderenlur, sicurget
luulier anuo cum viro, licet «iuc h^gibus, fuissel : {Ciemens Alexandr.^ admonil.ad Gcnt., pag. 10):'A7o-
farre; cum per Poulilicem maximum, elDialemFla- 6SVW Ss «va'âvoov Ta y.sy.p'ju.y.h</., oj/. atoovrisvoj Izyir.,
miuem per fnir;(^; . t mol;im salsaui conjuugebantur . a TrsoG-xuveiv oOx ato-;^-jvso-6s. >3 ulv ojv or.fpoyvjog t?
uude coulair;»li(.> appciiabatur , cx (juiiius iiMplii.s pa- y.y.i. zviToo^sV/ls-, vj Ktvvjoa 5/0.73, Tr//A'^,oooiT/,v ^syoj,
irimi et mairiuii n:isceb:inlur : coemplioue veio , rr/v *t).0'.>f.'ioia, ort ix(,f)Z',yj zciya.m^ri, it.mifoyi zy.zvjw*
aiquc in manum ctunenlioiie , cum ilhi in fili;e lo- ".''t-j i:7tO'Ae7i.oyLy.ivwj o-jpavov, TrTjv /uyvoi'j ':r~yj y.zrcf.
cum, maiitiH in pairi.? vcniebal, ul si (|uis prior Tviv 70'X/JV TO XVJJ'.a 'izZl'A(7'J.bj0if' OJf «ffiV/fT^V jatV Ô.Crt'/JV
fuissoi deiujiciiis. locum h:eredilaiis olieri facerei » C'.i'.03. 'AÔO'."T(j ',.'ViTJ-'.t "/.y.OTTO.; iV T/U" T6/sTK'''5« ApCVtC
;:
500 liN ARlNOBIlJiVl, CAP. XI. 510

autemdico^ quce suni occulta, mn erubescens dicere ea^ A Ilesiodo, qui Sulejn a Tlieia iiialre sua, et palro Ily-
qu(e non pudet vos adorare. Quce ergo ex spuma, el in pcrionc natuni ceciuit. Cn-ero eliani tripiicis Soiis
Cypro esl gcnitat Cinyr(e amicti, Venerem dico PliUo- patres recensei, quoruui uUer , inquit, uaius Ilype-
mcdeam, quia exorla est ex geniialibusy ex salacibus ,
rione; scd de hoc Sole ibi illc noi» plura. Nihil lanien
inquam, genitolibus, quw Coelo abttcissa snnt, qucc posl id niiriiu) , (iuando(|iiideui de Ilyjêi ione alii scrip-
abscissionem flnciui vim allulerunt : tamquam libidi- lores variant (
llesiod., TUeoyon., ve^-s. 371, et seqq.\
nosis vestris partibus dignus fructus sit Venus in sacris Cicer., lib. m de Nalur. deorum.y pay. '^My liu. 4.5).
mysteriis, Macrobius vero uhi de Saturno disseril At cuni uiro(|ue Mcsiodo el Cicerone in iis bellc con-
H unc aiunl y \nq\i\t , ai)scidisse Coeli patris pudenda, senlll Ariiobius, <jiii contineuler adjecit : « Ex La-
Quibusin mare dejcciis ^ Venerem pt ocreatam ,
quve a tona ei eodejn .)ove arcitenens i>clius et sylvarum
spuma y unde coaluit , At^rjoîzr, nomen accepit. Adi caplatri\ liiaua. > [Arnob., lib. iv, pug. 141.) Sive ut
prielcrea Ciceroucru, qui h:uic secundam Veneren» alio in libro dixerai : < Arciteuenten» Diana et Apollo
nuncupal.Cunsuleetiainsi veiis, llesioduin, Serviuni, circuinlati per fugas m:iiris, atque in ii.sulis erranii-
Cregorium Nazianzeuuu) , et alios (Macrob., lib. i hus vix tuii. » (Ibid., lib. i, pag. W , ilesiod. Tlieo'
Salurnal., cap. 8, pag, 209; Cicer. iib. ii, de Natur. gon.y vers. 917 et seijq.; Cic, iib. lu de Natur. deor.y
deor., pag. 'iiH,lin. 27; Hesiod., Tlieogon., vers. 195, B «• '^^*^? ^^"' 17 i
llomer., lliad., xiv, vers. 523 ei
et seqq.; Serv. hi Ub. i Georg. Virg., pag. 115; Gre- seqq.\ Strab.y lib. x Geogr, pay. 485; Catui. in
gor., oral. i in Juiian.y anlc fin.). carm. scecul. Dian. ; Ovid., iib. xv Metamorph., fab,
Ex eodeni porro Cleniente Alexandrino videlur 9.) De iis enimvero haec sunl Hesiodi carmina :
Arnbbius id deliberasse, quod adjecil eamdem mere-

A>iTw B' AT!«X!Xuva >.o.\ AfTijAiv , laîaifav,
Iricuiam Yenerem a Cynira rege Cyprio diialam, diiu.EpoevTa 'îvjv ittpi icivxwv oi»ji*v',o'>vo)v ,
reivat' ttp , AlYii/ôio A105 o'.X6T»,Tt Jaiy*''*

voruinque consecraiaui in numero. Quod quidem e*
Laloua autem Apoilinem et Diauaii), sagiilis gauuen-
a Julio Firmico conlirmalum invenies(ilr;iot., iib. iv,
{teiu,
pag. 145 ; Clemens Aiexandr., admonil. ud Gent ,
pag. Auiabilem rolem super omues c:eiiles,
{
Gcuuit saue, yl']g!oclii Jo\is amorc mixta.

1(); Juii. Firm., de err.prof. reiig., pag. 15). Nos
autem de illa aliquid alibi perslrinximus {Tom. i Ap- TUlius vero « Apollo tertids Jove leriio natus el
parat., pag, 729). Latona ,
quem ex llyperooreis Delphos feruui auve-
nisse. s !lis vero, pricier Homerum, Strabonein,
AIITICULUS IV.
Catullum, et alios conciuii Ovidius, ubi Apoliiuem
Ouomodo Arnolnus falsam Jovis (livinilatem demonstret dicentem iuducit :
ex ejas adulteriis cuui llyperioae, undc Sol aureus ;

p
^ Mihi Delpliica Lelius
cum Laioaa, unde aroiltMieuLes Apollo et Diaua in insu- Ki Claros, el Tenedos, Patara;aque r<jgia serviL,
lis erraniibus; cuui Leda, uiide Caslores Tyadarida3,
.jupiter e-st geuiior.
seu Dioscuri, ovorum jirogeuies, quoruui alttr equoruiu
douiilor, alLer pugillalor, el ceslu insuperabilis : ilem Ex Ilerodoio porro disces , cur idem Apollo et Diafa
aliis .lovis adulleriis. cuui Alcajena, uude Hercules
cuhi Seniele, uude Bacclius, seu BroTuius, Nisius, el ab Aruobio dicanlur, « circumiigati per fugas ma-
Evius, ex genilalibus mulris fuluiiue iclus, alcme ex tris , aique i{i iusuiis erramibus vix tuti. t Ibi enim
seuiine paLris ileruiu ualus : ileui Jovis cuni Maia, uiide
Mercurius ; cum JilecMa, unde Dardanus : cuui Laoda- ille narrai ApoUinem ct Dianam a Latoua in Chemmi
nun, unde Sarpedun, uli de Miuerva cx .lovis cerel)ro insula quie posiea innaiavii , occuitatos ct servaios
,
uala, ac de ejusdem .lovis iu varias auiuiauliuui foruias

mutalJonibus, alque de his verbis : Tisianes, et JJocores {ilerodot.y iib. ii , § 150, pog. 151 ; Arnob., Itb. i,
mauri, atquebabecaliadolescentes. pag. 20).
Subscribit iterum Ciceroni auctor nosler, cum
Jupiter cum Junone sorore sua incestas , ut aii
postea tradidii ex ipso adhuc Jove geuiios Ca.siores,
Arnobius, et antea Teriuilianus {Arnob., lib, iv, pag'
1 Gr;ece, » in(|uit (Ibid.; iib. iv, pag. 141 ) « Dios-
143; Tenuil., Apoiog,, cap. 14), aliique noiarunl,
curis uomen est. » Scriipiis eniujvero Cicero antea
nuptias celebravit, Sed magnus ille deus iibidinosis-
ha;c maudaverat : Atoa/.oupoi eliaui apud Graios mui-
simus hacuxore, iuquit auctor nosier, conteuius
tis modis uominantur Secundi Jovc lertio nati
non fuit, quanivis oris dignitaie, et uluaruni eandore, D ex Leda Casior et Pollux. d {Cic.,iib. iii de Natur,
sive ut Homerus , Gregoriusque Nazianzenus >.ow.&)-
deor., p. 147.) IJJrique adstipulator accedit Tlieo-
Xsvos albiulna , alque eximia fornja; puicl»ritudine
crilus poeia graecas his carminibus (Tlwocrii., Idyil.
caeteris oninibus esset amabilior (Arnob.^ iib.w, vag.
U) :
141 ; llomer., liiad. ig vers, 14 et aiibi; Greg. Naz.^

l'[)iVio(XK{ A^BoLi Tt xal Al-co/vi Aio? 'J'.^-
ora/, 5i« Juiian., pag. ^51). Ex variis euiin pelii- KoKTTOfa, y.aX oo^tjov Uo/.u^rjxta itu? lfiO;ijE.v ,
XsTpa; ir.t'Cs'J$avTa 'xiaoi^ poiow.v lixSfftv.

cibus et scortis , aique adeo lolidem aduUeriis , filios
Hymno celebrainus Ledse et Jovis iE»iochi lilios
suscepisse perhibetur. Neque id eihnici negare au-
Castorem, el lerril)jleui t*ol!ucem,
del)ant. Quamobrem Aruobius illos his verids allo- Cum luanu ciuxil bubulis loris.
quitur : < Ex ilyperioua, n inquit {Arnob.y iib. iv ,
Videsis prajterea llomeri hymuum in Jovis pueros,
pa^y. 141), matreet ex Jove jacuiatore fulminis Soi ac Tbeodoreluuj (Tlieodor., serm. 2 de Angel. et da-
aureus (higrantissimus natus esi. Aiibi vero ,
[{Ibid.^ mou.., pag.TAl),
pag. 155) ; < Sol secundus aeque Jovis iilius, ei lly- Arnobius veri) ambos fralres uno si.mplicinue no-
perioua proditus geniirlce. > Sed plane uiscreuai ; b liiine CasiOiCS apociiai; i tuua.. j isiquli Servius
:
G14 DISSEl^TATIO PfJ/EVIA 512
{Serv., in lih. Georg. Vmf, i'<?rs. 88, pog. 1.25), A tmn singiilaris, sine dipluhongo balteuin \eneris,
< amlio liceister et Pollnces et Casluies vocaniur, significai. » Qiiorirca Theocriius, ut j>aulo nnte vidi-
Nam et iudi , ei ieinplinn,.el siell» Casiorum vocan- nins. ceciuit jnanus Polluscis cincias Boioictv ii/.Kcrtv
lur. > bubuUs lona, sicuii redflidii fjus imerpres, iil <^si,
Priino auiem in lijiro Aniobius dixerai : tTynda- c^^siibus. Quibus adjungi poiesl Seueua, qui abcubi
y\(\m Casiores ( ms. reg. Tunc d^^ri dî Casiores,) dixil :
equos iinus domilare soiilus, ailer pugiilaior boiius ,

(eiier, Caslore cura suo
et crudo iiiexsuperahilis cttislu : Ti anes*:'i Bocores. i*ollux,, citsiibus apliof.
(lus. reg. Tisijiues ei Bucnres.) Mauri » ei ovonmi {Senec, in Medea, aci. i.)
progenios Dii Syri. > {Aniob.^ lib. i, png. *^0. ) Vides

At de ca^slu aliquid in priore Apparatus n<»stri lomo
saue quam loedc bie iocus iiuperiiia librarii depra-
valussii. Quapropier bicem.'diquamilli, quoad lieri
annotavimus {tom, i, Appurai.. lib, jii, dissei^t. %
polerii, alTerre couabimur. Pnmum ibi , et adhuc pîg. W^^êlbCLjif.).
;.libi {\i<s\i)v Qi\'Â\M\.Tyudaridiv Cnsiores, ab Ar- Major ilaque diiircuilas est in peuuilimis Amobii
nobio, ei a Ciceroue Tijndarida' laniummoclo, e' ab ^'«rbis : 7iianQs erBocores Mauri, aui ul iii ms. co-
Ovidin TyuUarid* fratres mmcupanlur^ /J.^/;.', Ub. u, B *'''^*<^
''^S'" leîlur, Tisianes el buciUes muuri {Arnob.,
piig. 05; CW. hb. n de iSotui'. dfioy., pag.-2\i\ el Ub. ^'^ ^ i^"ih ^^0). nu:e lleraldus explicari non posse
111, pag. ^24: Muid., lib. v Fnsfor., sub fin.) Nomen "^""^^ falelur. Suspicabalur auiem Stewetbius l.^geii-
aulem illud sortlii suut : quia cos »'X TyiMJaro reae ^'"" • ^9'^-^ ^'' ['^lyorcs marini ; quia Castor et Polluv
Oebali* et Leda ejus uxore progmuos cn'debaul ^^^^^-^ -^"«'t liuvigaulibus salutares. Senecie autem,
qu;unvi>ex lurlivo Jovis, cygnum couversi cum

in ,
Plii'ii, <» aliorum l(;sii:nouio iilud iirmare potciat
Leda congressu naii fuissenl. Ex .love cnini Leda \^'^îc^-'Jib.i,^'^(itur.Qu(esl.,cap.\,pog.40"^;Plin.,
duo peperii ova, ex quibus non soium Casior el Pol ''^^- •i' A^«/«r. Hist., cap. 57). S d aliis minime pla-
lux, sed ncleua eiiam ol Clyieiuiiesin» edili fcre-

^^^-^ b:ec S(e\v<'cbi) conjcciura. Meursio margis ar-
b:uUnr. Aique iianc sane ob causam Dioscuri Aio^r-

*'*^'^ ^''^>''' <iiviuaiio, qua TisirtmVa er Bucerunaii,
y.o^j[.ot, utdiximus,a voce Ato,- .Jovis, ol -/.6&04 sive scriljendam auguraijalur.Tisianira enimeslNemesis,
K0O601, filii cogiiominaii suni. Qiuipropicr nonnulii sive LeJ.! , el Jupiier Bucerus, ul poie, in t:mruin
coujiciuut iu Ari!0bii lexiu pro DH Syri, legenduiu aliquaudo mutaius. Biicerum eiiim pecus, ei bucera
/)/oj;twri. Scldenus vero peculiarem dc diis Syriis armeni.nidemac boves siguilicaul. Scd (}uamvis jovis
librum divuluavil. cognou-eii fuissei Buciuo, probari laincn deljcbfM
Ex bis :»uicm , (uiii^ paulo ante observavimus , C cur ibi Arn^d.ius nienlioiiem habuerit Jovis polius
facile iulelligilur curCaslor ei Pollux, ab Arnnbio couversi iu l:»urum qu:«m in cygnum, sub cujus
dicanlur (.'U//0&., lib.i, pag. i-2u) ovoruni progc- iorma violavii Ledam, de qua Ad ver;un
ibi dispiilal.
nies, Jujdier vero : Candidorum procreulor ovorum ''gii^'-!' Arnobiaui lexius b'Cli«uem resliluendiim ,
{idem lib. iv, pag. 14^2), de quibus pniMor alios Vos- alius c:.ric iiicorruptus codex manuscripius dcsirti^-
sius. Al istud lulbuc, et quod auctor iioster ibidem ralur.
adjecil unum equos domitare solitmu , et aiierum Pergil Arnobius (ArHo^., /it. iv, pag. 141), el alia
bonum [uigillatoreni fuisse. Iloraiius liuc versu beile Jovis ijdulteiia sic coiilra Ltlmicos uiset : c Lx
cunfirmai : Alcrnena et eodem Jovc n.aus esi llercules iile The-
Casior gaudot equis, ovo prognaltis eorlem baiius, quem clava pelli^que luiataj sunl : ex.Semcle
Pugpis.
at(pie ipSi> Liiter, qui Bromius dicitur, et ex semiiie
(Horol , serm. lib. n, vers. 2.o.)
itertim naiu-. palris ; ex ipso rursiis ei .Maia, xMercur
Alibi vero illud repeiit, eosque Ledpp. filios bi^ce car-
rius ore facimdus, et geslalor afTaliibum coUibra-
ininibus appellal :
rum, • sive dmconuiu iii c^duceo, quo belli linis, el

Bicam ci Aloidcm, puerosciup Ledie, »
Ibino equis, dlum superan^ pugnis pacis iiiiiium iudicehaiur. Sed b:ec cui igiiola essf
jNobilen). quo ev
"Dpossunl? I)e iriplici autem Jovis ndulterio,
{Idem, lib. i, od. 13, rm. 2:;.)
tribus feminis {olideui flli'»s siKcepisse f.Tinr, Il(-sio-
lioratio pulclire Ovidiiis Prnperriiisque conciouut dus ii.ec ceciiiil {lleiiod. Theogon., v, 957 ei se({q.) :
{Oi'id., lib. v, Fastor.; Vropert., lib. ni, eleg. 15).

Quid sil autem ca^.stus, quo Poliiiv in.^ûperîbilis
K.v-fji'.' a6av<i*:tr/, itfiy "/•i/.'j; slo-avaC^c-a.
dicilur, disces ex Servio in biinc, ad quem forie
Ko:o^£'>, ^' aia c'. i;£;i.iXr, tExe ca'.9'.''.'iv v.ov ,
Aiiclor nosier respexil, Virgilii vcrsum .Îl/9t";cr* '.V c.'.V>.r,T'., A'.Ovv,-ov TOVJVT/Jia
AfiavaTov SvtjtyI. vOv o' ftjAsdttMt, 6i9'. elff-.v .
'^cu crudo fidit pujjjuam rommillereco^siu. }Ckii.\xi,vr, ^' ai* viw-i îr.v H&ox>.-/;='/,v
{yirml.ylib. V /F.neid., rers CS.) .M'./6-.""t' '!•. -j-.7.o-,T,Tt A'.oj vtr^ViYiiiTttO.
Ibi siquidcm ille b oc auimadvertit : i dudo c;vsi.u : Jovi vero ALl;uni.>.lil!.i pepfril gloriosum Mercurium,
aul crudeli, ;mt duro, ul Pra'conein dtjoruiu, îiicruin Ipcluui oor.sccudeus.

sii simpliciter diciuiu, quod
r.adini tili.i voro Scuielii [»0()enl olarum liliuin,
ex corio duro sini cresius : :uii. (icr diphlbougum lieiu luui f o habHiJs, Dioiiysiuiu iiilariMU,
liuiiiorUlciii uioriaiis uiim" auibo dii suiU. :
pugiium arma siguiilcat. ilabel piuralem numerum,

Alfuiene vero pepeiiL \iin Hcrculaiieam
el cst qiiaricB forma;. iNam cwsuis Ciesij, numeri tan- Mixla ;iuiore .lovi nuiyic<)i;<>
5i5 IN ARiNOBIUM, CAP. XI. t^n
])e lioo aiitcun AlvMneurc pai'lu Clcero r Soxius iier- A :iiili!»cexccrpjuin falfijeris, quo.u auctor no^tei- sub-
cuies, inquil, ex Alcuieiiu^ qncni Jupiier (jenuif y aed i»ij»xii, ex eodeni Jovo «M Main geniinui esse Mercu-
leriius Jupiier. IMnra, siî^bei, apud Diodoiuin Si- riuin (Anioh., iib. iv, pag. 130; tom. i, Apparal.,
eulum, Hesiudusuj Plaiii.uin, et Vossiuui legere po- lib. m, disserl. 5,
9, 2, c.
757). Liileris «r/. pag.
leris. Addii vero Aucior uosfcr jujsi Cieuieuleni (juippe iaiiuub or.-aor lueo cousigitasse loîtur. < Mer-
Aiexaudriuuiu irjinsacias aJ> eocleui Jovi! uovem ruuj curius leriios Jovc lerlio iialus ex Maia , ex quo et
.\ieuiena nocles. De lioc porro aliisque ab Aruobio Penelopa Pana naluin leraul. i Djodorus aoieiu Si-
iu)5tro niemoralis Jovis aduileriis viaesis Hoiueruui culus : < iMierunl sepiein x\ilanii.... Maia naiu
fiiiic
(C/r., /, iu, de Natur. deor., p. 205, lin. idt. biodor.y rnaxima e Jovi.-, coinplexu iMercurium niuliarujo ar-
/, IV, Bibl., p. \}^1; i/(7f/()(L, dc sculo lierc. fiaiu., tiuin nrperioreiu v genuil {(yicer., lib. m, de Naiur.
in Amp/iii.; Voss., l. i, de orig. ei progv, idoL, c. li, deor., pug. 2i8, lin. G; Diodor. SicuL, Ub. \i\, Jii-
p. 16i; Arnob., L iv, p. Wo; Clenien& Alexandr., biioili., pug 155). Ulrique nuieui prieier Macrobiuui
Admonit. ud gent.y p. iO; Uomer. JUad.f xiv, ver- {Macrob., lib. i> Suturnul , c. 12, pug. 122) suirrafu-
sus 316 ei segtj.). lus est Yirgilius iiis versibus :
Explic.ila <pioque invonies, «'juai Arnobius scriliit Vobis Aiereurins paieresl, queui c:iBtJid;i Maia
'*''''''' .'"'''^
Lilieruin ,
seu Kacchuiu ex Jove el Senieie, aique ex ' *
B
" ^v''lt-o-in.^''.Hh''';;ff'
'^ !i?'
AlaidJii (auuuL^ si quidiiuaiu . ,
crediuju.s) Ailas
seinlne, seu femore palris lursus luUum; et ut alibi Idcui Ailas geueiai, coJi quis^dent toiiii.
lo<juilur, ex geuilaiibsiS mairis luiuiiue pra'ci|»iiatuiu {VirgU.ylib. vui .£ndd., rers. loHelseqq.)
{Arnob., lib. i, pug. 20 el 24; et Ub. iv, pag. i.U). ijijos iu veisus videsis Servu observaiiones.
iNiirrai eninj Diodorus Seiueiein a Jove, qui ejus Milie porro aiiis ei virgi:iibus et uiulieribus, siculi
auiore llagial)al, pr«^cibus suis exKu^sisse, ut ad se alil)i mejuorat Aniobius {Arnob., Ub. v. j:/«</. 172),
ex illo pnegnanlem, pari aloue ad Juuoneui houore, pudiciiiam iulamis Jupiler eripuit. Ibi auiem ille
id est, lonilru ci fuliuiiê armalus accederel {Dio- Liecirain ae Laudumiam uominatiui apiieUai. Al
dor. SicuL, iib. xl, Bibliolft., pag. 158, et apud Elecira uûjpiia nul Oceaui el Theibius iilia, qu« a
Euseb., lib. ii, Prwpar. Evang., cup. 2, pag. 52j. Jove consliquâia , D;irdanuuj lesle Ovidio, sive, ut
Sed cuiu iila t .iit.uu fuigoris ac fragoris vim ferre Dionysius liAli(aru:isseu.s opinalur, Dardaniuu et Ja-
nequiiissei, sUiiini exauimata a))ortum fecii. Tum s\im [ic\nit'a{Dioug., Halicarn.Jib. i, Aniiquii.rom.f
vero Jupiier iuia»iien{ suo iusult femori , eumque pag. A\)). Ovidil autem iiac sunt ea de re tarmina :
Slaio le.npoie euixus ,

ISysam Aiabiie iu civil:tlem Dardauon l->clra iiescirei Allaulide creiuoi,
deportavit. fhi a iNyujpins educatus, a palre, et ioco, Sciiicei EiecLr;un coucubulsse Jovi.
accepit noineii. Aiios tesles, {Odd.,lib. xiy Fusior., oers. 49.)

ubi naius est, D:(uiy.->» Q '
«i lil)i liari velis, cito dabimus Mouterum, Nonnum ,

^^^ Laodamia vero Beileropliontis fiiia idem Jupiier
Ovidium, et Ciceroneu», quos, cuin iuijebit, adire geiiuit Saperdoneiu, Lyciie regem, quemaduioduui
f;icile potciis {itovaer-.j lliud. xiv, vers. 255 el seqq.; can't Ilouierus {Jiomer,, itiad. vi, vers. 197 et seq.) :
Norin.y iib. i. Diouys. inil.; Ovid., Vib. iii. MelamorpU.y \a'jdo.i).trti JL6V r.a.ou.iXcLXr, ixv;i;Ura i^tu^ ,
U -J' txv.' avtiOtov 2af"to6voc ^âAxaxoflOTTv/.

^ 5, pag. 102 ei seîq.; ( 2cer.\ lib. i, TuscuL, pag. 119).
liiierim observa Liberuui ab auctore nosiro non Cuiu Laodaaiia quidem eoucuuuil Jupii.er cousiiialor,
Eaque peperil diviaum Sarpedouem aiiaiuui bellaio-
soluui Seuieleion, id est, Semeies (iliumj sed Bro- [rem.
mium quoque , ^ysiuin , aique Evium appeliati.
Taniam porro asserif, Arnoluus iamque flagiiio-
Upoutov u£, iiujUil citatus a noiiis iîodoius Sicuius,
sam, ac perditam, de qua nos aiibi {Arnob.j tib. iv,
f.TTO Tov yt&iTSC xrrj '^2Vi<r/,v kvtov yii/fju,tiô\f j6^6u.ov. ttro-
pag. U5, lom. i, Apparui., pag. 755, 805, 1242, el
mius ab excitalo circa muivilaiem ejus tonitrus fragore seqq.), fuisse Jovis libidiuem ; uiad e-an, si uuMjuam
nuucupaius esi, iNysius vero riOn a jain prajfaia , uti
poluissct, explendam in :iurum, salyruui,draconem;
videtur/ urlie Arablc Nysa, sed potius Nyso iiiius
alitem, taurum, ac formicam sese veriere non eru-
paire. Nam Cicero, post quem auctor nosler quiuque buerit. (}u:o j)auio clarius enucieaia Ovidius hunc
Di<uiysos, sive Liberos lecensei, d's;erte -asserii, J)
i-qh^w^^ •„, {noiiurî ;
quinium Nyso uatum et Tbione. Evii denique cogno-

Mu-oins eiusaa» aesignal imagiiiem lauri
nien Bacciio irtdiiuin quidam pulant ;
quia posUjuam Euiupeni.
,in li;oneiu muiatus, Uir.inniueinque ex gig;nilil)U3
Fecit et Asiorien aquiia iuclaQle teneri,
occidissel, a Jove patre sut> Ev/iion, sive bouus filius Fecit oliM iiiis Ledam recuhare snb .ilis :
cognominatus luii. Alii busp;canl.ur lioc muueu orluni Addidit, ulsaiyii ceiatus iiiiagitit: i.ulcniUi
Jupiter liiipieritgerniiioNicieiua (1; liplu :
a verl)o Evoe^ seu E\jc''j, quo Bacchautes in suis my- \iiiphyiri<iU fueril, cuui le Tiryntliia (2) cepit
Aureus iit Dauaeu Aso, ida (o) iuserilignis,
aleriis B:icclio, ut alibi anuoiavimus, palaui accla-
Mueuiosyiiem paslor : varius Dioida serpeus.
mabauL {/\rnob.f Lib. iv, pug. ili, et lib. v, pag. 170
Po?tea vero Gregorius Njizianyenus {Grcg. Nax.f
ei 177; ei loc. cit. Diodor. SicuL. Ub. \n, Bibtwl/i.,
lom. ji, carm. 01-, pag. 142) :
pag. 149; et apud Euscb., tib. n, i^nepar Evung.^
c. ^, pag. 5-4; C7cer., iib, isi, dc Naiur.deor.., pag. 2i8, (1) Aiitiopem Nictei liiiam.
/m. 2.^.), (i) Aleuinenii.
(3) Mi^xv.? est Asopi Bceoiiae regis rilia.
Ex citaio paulo anlea Cicerone illud procul dubio
515 DISSERTATK) PRiEYlA M6
CAPUT XII.
'JVj>9;, xixvo?, j^fcjffo^, Oi;'.;, ~ot;^, o.^^/.xoz, a.7:«v:7.
Oarrc. [v.-j toxu; *v«jysv spt»;, ôufo^ t* d^âraSviii,

Quonwdo Arnooius ethnicoruni religionem ex aliorum 11
i2; aOT!)'. y' iviTTOua'. 9juv sAafffiipi; d/.'.dvwv.
deorum, alque dcarum aduiteriis, et flagitUs {alsant
Cerne inilii quoinani tbrmas,,quj primus eorumesi, esse osiendat.

Induat, ardenlis Venoris dum carpilur igne ?
Nuiic laurus, mnic albus oior, nunc cnerulus anguis, ARTICULCS PRIMUS.
Nuuc aurum, ursiisque cfTicitur, nunc deuique qiiia-
[quid Quam invictc Arnobius probaverit absurdas essegentiliun»
Vult amor, infirmusquti puer, sic dicilis ipst, dn diis sui^ opiniones,ex Salurni cum PhiljTaadultcrio.'
ImUecilia juvaL quos fingere numina dextra. Mariis cum Venere; Herculis cum (|uimpiagiuia The-
stii Neptuni cum Ainnhilriie, Imymone, A!o;»e;
liliabus;
Apolliuiscum Arsinoe, Arcihusa, Hypsipyle, Mariissa,
1)0 ejusdein aiileni Jovis ridicula, ul Euryniedusa:
Zeuxippe, Prolhoe, Daphne, Slerope, alque eliam
siujiruni afferrel , niutaiione alibi ali(|uid perslrinxi- Coroniie, unde .lilsculaiiius avarilioe causa fuluiine per-
CUSSUa.
nuis {lom. j, Apparat.y lib. iii, dissert. i, c, 9, art, 1,
pa(j. 752). Yide.-is adhuc de quibusdam iliis iiefandis Non major fuil aiiorum deorum, quam Jovis ca-
Jovis conversionibus Jusiinuni Marlyreni, Clenienieni slitas et pudicilia. Nam Salurnus, uli ait Arnobius
Alexandrinuni, Epiplianiuni, Juiiuni rinnJLnin, Vos- (Arnob.f lib. iv, pag. 145), quamvis seneclute con-
sium, etalios {lualin., Cohort. 2, aci Gvoic., pag. 58, B fectus, poetarum lamen a carminibus indicaiur ab
Cliini. Alexudr., Admonil. ad gent., pag. 25 et seq.; uxore in adulierio coniprehensus, induisse formam
Epipli , Ancorat., pag. 408, Firmic, de err. profan. feri, el sub pecoris spccie hiniiiiibus evolasse jac-
reiu}.^ pag. 15; Fo6s,, lib. i, de Oiig.el progr. Idoi. lalls. I At his iile verbis fabulam notat ab Apollonio
cap. li; Arnob.^ lib. ii, pag. 95 el 118). Jihodio {ApoU., lib. if, Argon., vers. 1555 et seqq.)
Minus forsitaii inverecunduni alicjuibus videbitur, decanlaiam ,

qua Saturnus Phiiyram Oceani filiam
quod post Apollonium liliodiuin, Nonnuni , Lucia- adamasê perhibeiur. Cum iiia eteniin commixtus,
nnin, Pausaniain» Ovidluin, aliosque coniplures, nar- neab adveniente Ope sive P»hea uxore sua agnosce-
rat Aniobiiis Miuervain e.v Jovis cerebro liaiam reiur, in equum se convertit. Ex eo aulem concu-
[ApoUon.y lib. IV, Argonaut.y vers. 1505) et seq.; JSon- bi(u Chiron ceutaurus natus est, qui parie corporis
tiuSf lib. 1, Dionijsiac.y vers. 9 et seq.; Lucian., aialbg. auteriore homiueni, et posteriore equuin referebat.
deor., pag. 75 el seq.; ac de Sacrii.y pag. 185; Puu- Unde carmen

illud Ovidii :
san., lib. i, pag. 22; Ovid.^ lib. m. fastor. sub fin.y Ut Saiurnus equo geminum Chiroua creavii.
{Ovid., iib. IV Mctamorph., § 3, pug. 20-i.)
Arnob.f lib. iv, pag. 141 el seqq.J. Sed lioc tanien
suprenio joorain patrepenilus indignum fuisse nenio Plura apud Naiaiem Comitem videbis {Nat. Com.f
sane «liflitebiiur. Nonoe enim indc necessario sequi- G iib. 111, Mijihoiog., cap. 12).
lur Jovem fuisse liominenK cerebro aliisque bumanis Jam vero iii superiori nosira dissertalione illud
inembrls couipositum ; ac Miuervain anlea non c.xli-

notavimus, quod Arnobius de Marie memorat : Dum
geniluiibns insutlat alienis htesisse in laqucis involH-
tisse, et perperam in dearuiu numeruin aggregari? ,
Quis ergo noii inlelligit quam rccte Arnobius ex turn, id est, depreheusum eum Yencre in aduiierio,
iiis omnibus, qu:c a nobis bactenus enarraia bunt, alque a Yulcano, uii Giegoriiis Nazianzenus quoque
crvucludat Jovem noii potuisse niajori uinquam contu- scribit, et nos alibi notavimus, ac vinculis conslri-
meli:i vexaii, quain ab iis, qui palam, et ubjque im- clum ( Disserlat. in Minuc., cap. 18, art. ^tiArnob.y
pudenier neianda ojus adulleria pra^dicahaal. Quid iib. IV, pacf. 144, et iib. v, pag. 18G; Greg. orat, 5
cnim (Jiis n)agis injuriosum , (piain iiios i eos agero seu 1, in Juiian. ,
pag. 258 ; Dissert. in Minuc.
aduiierii, qaod ieges bumanse, quemadmodum cx cap. 17, art. 4 ).
Ju.stiiiiaisaio codioe ac Tiieodorelo pntet, et alibt Quis auieiji Hercule inieuiperaniior , ac peiuian-
aunoiavimusjCaplLalipuena puniri volueruni? {Ub. ix, tior? € Sancius Deur>, » ui lepide .\uctor nostefjo-
i.'od, JMsiin., iit. ix, ad lcg-. JuUam de adalier.; TUeo- calur , « naias quiuquaginta do TliGslio noclc una
doret.y serm. 5, de angd. ei dmm., pag, loi, lom, i, perdocuit et nomen virginilaiis cxponere , et geni-
Apparal., pug. 60'oelseq,, el 1241 et &3q.) D tricum ponderasusiinere.i {Arnob.y lib.i\,pag. 145.)
Oenique ibidem addidit Auclor nosler eunidem jani vero iminoderaiam, atqiie baciepus inaudiiam
Juvcin ea arîsse coeca jndomitaquc libidine, ut uabe- llerculis pctulantiam eilinicis similiter olijectarunt
cnli adoicscenles solent. Kt ita quidein in manuscriplo Taiianus, Cleinens Alexandrinus, Gregorius Nazian-
codice rogio, qui soiita buratii iijscitia plane cov- zenus, et Tbeodorelus (7'«n'rt/i., Orat. contr., Greec^
riiplus videlur. Quamourem pro babecaii quiu:.m pag. 459 ; Clem. Alexandr. , Admonit. ad gent. ,
,
.suspicaij 6uni lcgcndum oagarif aiii veru bacihari, ci pag. 20; Greg. /Va^. , oral. 5 seu 1, in Julian. ^
id tanlo nielius, quanlo propius ad Arnobii propo- pag. 2G5; Tlicodorel., serm. 8 , de mariyr., pag. 5U4
siium accedit. Jovis eiiim inte:uperajilian» ibi Arno- ei seqq,), Ex geniiliuin autem Scripi(»ribus Pausa-
biu^ exagitat, eumfjuc tameisi .senem ct camiin non nias rcfert ,

qu:e fuerint majorum ea de re seiileii-
Mtinori, quam auolesceules, ad icminas iiiiidinis

tia; ; atuue Ovidius ud eas respicii, ipsiimque Iler-
ardorc exarsirjse ostcndit (Idenif ioid.y pag. 715; culem sic aiioquitur .
rs'.m libi (;riuien erunt T'-uthrantia lurba sorore.s

Ar)ioh,f lib. IV, pag. 141).
Quaruiii df [lopulo imlia lelicia libi.
{Ovid.j C/isi Heroid. 9. paq 8J.) ,
j
517 IN ARNOBIUM, CA1>. \U, ^518

/.'urvcro mam, pergil Arnobius (/?fr. ly.paflf. 144), A /i^' 7, pafj. 219). DioJonis vero Siculus, ciijus
id est, iXcplunus iion uuo lautum adultrrjo polluius, vcrba Eusebius tnmscripsii, leslaluiii alicubi hicit
Ampliruitiis^ Hippotlioas, Amijonas, Menalippas^ Alo- illuni Apollinis et PlioroniJis, «toowvioos- , niclius
pas pci' furiosie cupiditalis urdorem cnslimoni(v virgi" apud Euscbiiini Koowvioo,- , vcluli , Tlieotlorelus ex
nitate privavit. llu'c autcin illo mulualus est ex Cle- AjM)lio*l<)ro observal, Ar.sisK/cs, fnissc revera filium,
huMJie Aicxaudriuo , «jui Ires alias adbuc inuiicrcs qui (jiiidcni cuin inuiios ucplurala; valeiudinis lioini-
bis subjuiixil ( (Jemens .Mexandr,, Admonil. cd goit. i.cs b.jnarcl, a Jovc, iu regrc IViienle, iclu iulminis
pag. '10 ) : K«'/;t p.ot '.ov noTerOcT) , y.v.i tov /ocov tov [crcussus csl. ( biodor., lib. jv, Bibliolh., pay. 189 ;
•j~^ '?'.0toO, xrp Eu.-ieb.
o'.c'ji'juo'j.-'j6'J ^'^.'j/irzirriv, rr,'j Apjafrivv/v, , lib. ii , Prccpar. Evaufj. , cap. ^,pog. bl;
•:y)v A/07:«v,TyiVMsv«)ir77y3v, rrrjÂlv.^JO-jrrJiTrrJ '\~Vf/i'iirJy ThSijdoret., scrm. 8, de Manyr.. pay. 595.)
~<,'J \wjr,-jy T«5 'j^ i.v.z ".v.i u-j^.iug, iv !/.ig or, xai TOcraOTari Quaproplcr alibi Arnobius iioc dc illo scripluin
ovffats, £T'. ToO Uoactoo-vo,- v/aojv e(7T4VO/&jjOstTO Ta r-xOrj. riiiijuiL : s rsunupnd cupidinis ct avaritiai causa ,
Vuca mild Neptumun , toiumque cliorum qui fuit ab .siv-ul canit lûjolius 1'indariis, iE;>cuI.ipiuni fuiini-
t'0 corrnpiuSy Ampliilrilem, Amijmunen, Alopcn, Mc- nis lran,->lixuiu csse leio ? > Siniili quo4Uc niodo Ter-
naHppPn ^ Alcionen, IJurpoilioen, Ciiionem ^ el alins liiliianus : t Est cl ille, * iutjuil, i dc Lyricis , Pin-
mnumernbiics , in quibus quideni cum loi essent, vesiri H darum dico ,
qui .•Eaculapium canit avarili.c nieriiOj
Neptuni in arclum ptiriurbntiones cogebuntur. Vcruin quia mcdicinam noccnter exercebal . fuiminejuiiica-
Ires posieriores Arnobins , sicnii et aiias iununicra- luin. Malus Jupiter, &i iuinion iliius cst, impius in
bilcs Cicnicns, r-nsisii, quia quas ulerque nouiinc spo uepoicm , invidus in aniiicejn. > Avnob. lib. iv
( , ,
appellai , cas ad iissiilulnm suum salis esse arbitra- pag. Ii5; Terlullian. , Apolog. , cap. 14, pag. 15. )
tus esl. Earudem cerie ob rationeni Julius Firmicus, i^rius vero iioc retulit Ciemens Aie>.andrinus qui
,
Aiuyoncn, Alopfu , Mcnalippen, Cliioncm , el liyp- non soium Pindari , sed Euripidis eliam liac de re
potiioen laulun) noniinat. 1)(^ his porro et aliis a caruiina reiuiiL Yidcîs prLclerea Cyriilum itidein
Mcjituno viiiaiis consuic Natalcin Comilcm, cl Vos- Alexandrinum conira Juiianuni Aposlatam dispulan-
siuni {Jul. Firm. , de Err. prof. relig. ,
piuj. 46; Jeni , et qu:e a nobis alibi adnoiaia suni , ;tc pos>lc.'i
Comes, Ub.iiy Myllio!. , cap.S, pag. 16t.l ; \oss.^ in subsfquenii dis:sertaiione dicenlur ( ClemeiiS
iib. 1, de Orig. et progr. idol., cap. 15, pog, G5 ). Alexajidr.f Admonit.
ad gem., pag. IS; CgriU..iib. vi,
Suani Arnobius proseuuiiur ironiam , et sic Apol- in Jutian-, pay. %\0 et seqi.: loai. i. x\)}pciral.,
iincin fesiive irridei : « Aiôllo Laionlus inunacula- pag. 754; Disseyi. inMinuc, cap. 15, art. 5 ). Cila-
tus ilic, casiissimus, aique purus, Arsinoas, iEiiiu- lis porro Scripjoribus unum adiiuc nobis adjicere
sas, Hypsipilas, Marpissas, Zenxippas, ei Proilioas, C iiceai Grcgoriiun Naz,ianzeuum, qui illa ei alia nc<
Dapimas et Sleropas incimsulti pecioris appciivit fanda proisus , aiquc execranJa. deorum crimiiia
itrvoribus. s Prius vcro Clcmens Alcxandrinus, cx his paucis carminiuus dcscripsil ( Greg. Naz. ..
ijuo Arnobius ea similiier dciibavit ( Arnob. , lib. iv, carm. Gl, pag. 14'^):
pag. 1-44; Clemens xXlexaudr. , Admonit. ad gent. , ^"iJTta;, dvSfosoviu;, ffxoitoy;, ir.Iojxo» ojAOuvtaj .
pag. 20 ) : Eulzi aot, ail, y.v.i tov A7r6).).r,), Aôttog Asnaâ;, adioYV.ov;, jac./ou;, £,-'.6'rJT0fa; avSfwv.
icTiv 0''j~oc , y.cf.l {/.«VTt? ayvos , x.at cvv-ôu/or Kycf.Orji;, Mendaecs, cie<iis coiislricios sai)guine, vafros,
Falsiioj tuiaiiips, fai/iores, androgynosque,
y./.V oO TaOTa "/i Stsôott/} '/.iyzL , i.jdk ii K^hfyjio. , oOo
vliua rcsoiveuLeslli.-daQii, rabiiUiue nelauda
*•/ ApGr»,v6v , oO(3i h 'LvJcxt.t.t, , oOoi ri U^joOo/, , o-jus vi Miscenles sesc pueiis, generique virili.
MaoTT/.Tâ , oOoi vi Tij>£7rt).r/' Aayvvj ya.o eijijcjys aovy?

Scd de Iioc piaue e.s.ecrarulo puerorura ainore no-
>:(/.K Tov aavTtv , xat Tvjv y^fooav. \'oca inihi eliani
sirum, si iui)ei, Ai nabjum audiamus.
Apoiimem. Is est Phcebus, et vaies castvs , et bunus
consiiiarius. Sed non lioc dicit Sieropc, nec Arellium, AKTICULLS n.
vtec Arsione, ncc Zeu.xippe, nec Proilioe, ucc Murpunij

Uu^fu tjvidenieradiiuc ArnGbius lalsos esst geniiiium aeo^.
iiec iiypsipiie. Effugit enim sola Daplme
lobavciiL e^ yuyris Caiauato, seu Gaii\?Tiede, Hila, ei vaiem el i
''^'''-' ^t i^brysippo, quos iili lurpissime

vuium. Qnamvis
^ auiem Uapiine
^ Yitiuiii fugcrii,
' f> • *
iliud •" ^^7=" ^;'>!^«
adaniaverunff et ronsLUprarunt. D
noii ininuit \rnobiani argumeiJU .vi»i , innno vero
cvidenlissiine probai Apoili.]icn* oaica elfrcni.taqufc Parum fuit in.sritiabiii prorsus deoriim iibidini lot
in eam liliidine pcrciium*fnisse, gic impitcr iiiU^nji- laoi«|iie de«csi;ibilia omu iVcmini* udjjlleria fecissc,
matum. Ovidius vero hanciabuhim cecinji. Al in.^.ii- 3ed turpissimo pnelerea puerorum amore o.\caeiati,
per iegere poieris^ Julium Firtflicum de ea, aique eis quod diclu hQrrendum , iila intulerunt s!upia,
aiiis, al) Apolline dcperdiie amalis, ac si ;idi»uc va- qii.-e suis in idsloriis puidicsre ciinjjCQi noii puduit,
cat , consnie Naialem Comitem ( Oiid. , iib u. Ab ipso enim Jgve, quem Dcuni opiimum, maxi-
uMeiamor., fab. 10 ,
pag. ^7 el sejcjq. ; Jui' Firrn. , dc mum , vocabaui ; d Catannlus puer, i ail Arnobius
err. prof. reiig, , pag. 70^; Com, , lib. i\. Myihol. { Arnob. , Ub. v, uag. 172), pudoris spolialus est
cap. 10, png. o4i ). honestati?. ) Atque at aiio iii llbro dixerai (idcm,,
Apaiiinis baud dubie iilius, el Jovi.s ncpos fuit iib. IV, paq. 145 ; CaUniUns puer : rapiijir deiicium
^sculapius , qui ab Arnobio nostro haud seinei fui.uras, ct pocuioxum custos, i Si (juuiras quis ilift
Coronide mlus diciiiir { ArnoO ., Iib. i. pu>j 20, iU Caiamitufii fuojil , respondebit *cc^{]i^ \ Fesius, dt
, :
619 WbShlUTATlO pa.ilVIA 520
Verb, sign. ) : Calamiliim pro Ganimetio (iixeruni, A qnando illuc cnm Argonaulis navigahai. Poslea vero
qni fuil Jovis ctmculjinus. i Ejiui ob causaui in cft)- cniji :i<l iiquam, ex Ascaiii») fiuiuiue , seu Calciamuis.
iiini raplus esse fertui' , idque Ovidius liis versibus lonle baurieiid:uu misil , quem iiympbar , ejus pul-
decanlavit : ciiriludiiifc capUe , rapuerunt. Hercules vero cura

illnm frusira (|u.esivissei , in ipsius bonorem sacra
Rex supepum Phi^gii quondam Gnnyinedis amoie
insiiiuii, in quilius solemniier Hyla clamabaiur.
Arsii, eL invpuiunj esl aliquKl, cjuc.i Jupiier esse,
Quam quod erai, nialleL Nnlla lainou aliie verii L'iide Virgilius :
Oignatur, nisi quae possil sua fulinina ferre.

Nec mora, percus.so nifudacibus ;iere pennis Hisadjungil Hylani, iiauiae quo fonte relictuni
Abripil Ihaden , qui nunc ciuoque pocula iniscel, Claiiiassent; uL iitius Hyla ! Hyla ! omne sonaret.
iuvilaque Jovi neciar Junone nfniii>U'al.
{Virgil , ecLog. vi, vers. 43.)
{Ovid.y iib. X MiUnn.y § i, pag. 5(k> etseijq.)
Qmos in versus videsis Servii (^bservaliones ac Sira-

Non mirnm iiaque si Arnoiiius niimane ilind ac
bonem, Apolionimn , Tbeticritnin, ei alios ( Sirub. ,
prorsus deiesiabiie facinus eiljni«is semel ei iieruni
lib. xii , Geogr. ,
pag. 564; Apollohi. , Lib. i. arg. ,
objr«cerit ( Arnob. , lib. v, fjag 187). (icero lamfn
vers. 1*207 ei segq. ; TJieocrit.^ Idyll 13 ).
iUud pneposiereab Ilomero, liumana ad deos Irans-^
g Hyacintbum autem , Amyclie regis iilinm , cujns
ferenle , liclum censci. Alicubi enini b<iC ab eo scii-
«leinde Arnobius meixjinit, ab Apolline et Zepbyro
plis iradiium fuit : t >ec llomerum niidio, qui G:»-
perdiie amatum cecinil Ovidius (Ovid., lib. 1:2,
nymedenl a diis rapuun ail pvopler foiniam , ui Jovi
Melam., fabul. 0; JuL, Firm,, de error. prof. relig.,
pocula minislrarei : non jusl:i ciujsa cur Liiomedonli
pag. 15, ei seqg. ); nee ulli id incompertum csse jio-
Innla lierel injuria. Fingebal lniec ilomerus, el liu-
ttsu At Jullus Firmicus de illo ei Hyla, et aiii^ duo-
mnna ad deo-. iraasfereiiai , divijui niallem ad nos. >
bus Pelope el*.CIirysippo eadem , aique Arnobius
{(yicer. , lib. i , Tiiscul. , p-uf 125, lin. 27. ) Sed id
iiosier, sed paulo clarins reinlii , aiqne inde (onira
non impedivil, quominus lanium scclus ab pleriS(jue
eibuicos sic dispuiat : c Puerorum aliquis delectatur
oinnibus eibnicis creditum ac veiidilatnm, cis Arno-
:iinp!exibus, Ganymedem in sinu Jovis qu;cral, Her-
biiis , el Julias Firmicus jure merilo e\prol»raverinl
culem videat Hybim iiopaiienli aiiiore (juaTentem,
{JuL. Firin.^ de err. prol. reliq., pog, \o ) Adi, si ve-
liyacinttii desiderio captuni Ap(dlineui discat. Cliry-
ii?,'Vossiuni ( Voss. , lib i. de. Ong. ei progr. idoL..,
sippum alius, alius Pelopem videat, ul per deos siios
piig. bl ), qui proplerea Ciceronem inemo. ia ibi de-
sibi ticere dical ;
qnidtjuid bodie severissime Uoma-
ceptiiHi fuisse arguii, quod Gauyinedem Laomcdoii-
nis legibns vindiealur. 1
lis filium dixerit. De Ciuamili porro ni>miite idem G
A quo auiem adamaius sit Pelops , de quo alibi
V«)ssius alibi dispulai { Idcm, in Elyniolog. , Arnob.,
idem Julius, iiis Talianus ( Ibid. ,
pa</. 20; Tatian.,
lib. iv, pag. J45 ).
oral. cout. Grcec. ,
png. 162) verbis iniiicasse vidc-
Quod auleni Aucior nosler his adjf^cil : « Et ut
lur '.rrv.p •jit.h ney.OT^ ^£r~v&v twv Ocwv ytvsTat , /at
Jovis dicalup pullus , in pariibus Fabius liduriiur
iioffatowvOj eôwtjtevos"- Apud vos Peiops deorunt c/yu»
mollibus , obîgnalurque po^licis . > liis Fe^li verbis
iis upponitur , el , seu elsi, amatus a .Sepluno pner,
paulo clarius explaualur : -* PuKus Jovis dicebaiui
Pindarus vero {Pvidar., oi. Ode i, vers. 58 ei serjq.)
Fabius, cui Lburno cogn«mi'.'n erat, propier cantlo-
rem, quod ejus naiis lulmine icia eral, Anriqui au-
iem pueruni , quom quis amal)at ,
pullmn ejus diee-
banl. > {t\st. ad verbum PuUus.)
Quem prfEpoten?,
Verum ad alia cum AinoiuD nostro perg.unus. Sic Aniavit icrrarum anibieus Neplunus.
autom ille ipsosmet eibnico> alfatur : « Qiiid iioii
conlenli feminei g^^neris altribni se diis curas, eiiam

Denique AlbensRus hnec de Cbrysippo , et pTicrorum
maivs? Hyl.im amore liadidit (A//je«., //6. xiii, pa^;'. 602 ^/ 5^(77.)
sexus adjm.giiis adamîlos ab bis ;
isescio (juis diligii. H\;.cmlbo esi aiius occupalus, D -"^'^:'"^' '^^*

r^'''^
'^^'' '^'^'^'^wv gowTw
ille Peiopis desideriis lliigral. liic Cbrysippum suspi- ra&z IlSAori, /.«i SjOa-r&ivra roO uiov aOrou X/ivciTrTrov,
{Arnob. iv pag. i'i5.) Ex Cle- ov x«t KpTzuccfJT» xat c^vaOeasvov £tV upu.a., Et\- ©/jâr
rai ardeiiiiub. ^ , lib ,
Arnobium de>u!npsi^se ^jYsiv. iloa^tAXaSe Stxvwvia Otto AtOs ^//Jfftv «C7r««T-

menie auiem Alexandrino (â iv
cx iiis facile iMlelligcs illius verbis : o-joi 'âô Traio&iV ^;y,vat rov \ov(7i7:7Tov. A//i dicunt puerorum amorem
aiv Se ortum fuisse a iâio , ud Pelopen, diversato, qui ad
«"•Tôvto 01 Tcceo uutv Otoi- rt.;, Ya/.oj.
AVn« uec a unmlum ejus (ilium Cltrysippum , cuni rnplnm impO"

iV./.ivTO'j oj l'£).07rtiV. Ofi X/3'w»!Ttrr7ro"j.
saisset currui Thebas aufngil. Praxilla Sicyonia

pueris quidam dii vestn abslinucre. Unns quidem iiqi- ,
Chryfiippum a Jove vaplnm fuisse inquit. Videsis ad-

lam , alius veyo ilyacinifium , aliui Petopem . alius
CLcmens Altxandr. Admonit. linc iElianum , si animus est, scd ibi iHe Jovis iion
Ckrysippnni amnntes ( ,
meminil ( îian., lib. xm, vir. hist., cap. o ). Ve-

ad genl. pag. 21 )
rum qnis hos tam execrando , nec ullis ignibus satis

Uylas auiem Theodamnnlis, Hriopum rcgis, liliui
umquam expiando arnore tlagranles deos dici non
fjiii, et is sane formoslssimas . quem HeiculeSj oc-
*/
liorreat
ciso paiLtj t^jus, raplum . Coiclios secum duxit
: : :
5il iN ARNOBIUM. CAP. Xll. r'v->.>
ARTICULUS 111. A Plioium cl alios {Theocr.j idyt, 5; Oviii., eplst. lleroia.,
18, piiy. 19'J, lib. 111 de Art. aman., piig. 473 Plln.,
(Juomodo Arnobius talsam deorum diviniiaiem oslendat ex
;
jinpudico illanim iu houiioes nniore, Auroiai iu Tilho- lib, 1] Natur. hist.t cap. 9, pag. 152).
uum, l.unae iu Eudyiuionciii, Nureidis iu yEaeum, The-
lidis in Aciiiliisjêuilorem, Proserpiuie iu Aduiiem, Ce-
Nereidis nomine Arnoi>ius nosier adiiuc
auieni
icris iu ruslicauum Jasiouem, Yeueris iu Vulcauum, posi Clemeniem Alexandrinum, ut jam vidiuius, di-
Phaetoutem, Martem, et Anchisem, ct cur haec Dio-
siguat Psamalhen Nerei i\l\-d\n [Clemenn Aiexauth'.,
neia, elTioici viri maier dicatur.
A.dmoml. ad gent.^ pag. 21 }, ex qua .Êacus, ut re-
Ouanta eUam lueril dearum impudicilia, his Arno- fert liesiodus, Phocum buscepii {Uesicd.^ Titeoyon.,
bius, post Clemeriicm A.lexa»dnnum exemplis ma-
,
vers. 1004 )
niCesle demonsirat : « Nonue vesiris caulum est lit-
lei isadamatum esse ab Aurora Tilhonum , arsisse Alaxov iv otAotYjTt, S'.a, y_pv»ffYjv AoasJicT/;.
in Endymiouem Lunam Nereidem in ^£acuni in , , Et saue quidem Pliocum Psamalhe peperil i^rsustauUssiiiJi
[dcarum,
Achilils genilorem Thelin, Proserpinam in Adonem, vEaci in amore, per auream Venereui.
niairem ejusCererem in /asionem nescioquem rusii-
Mulla de iiiaco et Phoco Ovidius, quem cum luLo*
cauum Yuicanum Phaeioniem Mariem in
, el post ,
,. .,, V .
!c ^'^ legere poleris (Ovid. , iib. \n Melam. ^^
, ^"24 el
Anchjsae nupiias ipsam illam Venerem, ^neadum w
.
, ° ^ t
.
'^
^ . /,. .,„
,
*^seqq.). Qiiem Arnobius dehinc .^ciuilis vccat geni-

mairem, ei Romame daminalionls auclorem > ( Ar
lorem , is recie a Clenicnie Alexandrino nppeihiiur
nob. , lib. i\ ,
pag. 145 et seqq.). Ciemens aulem
Peleus, qui euindem Achiilem .^^x Theiide. procrea-
Alexandrinus prius eisdem gentilibus objecerat
vit (
Qem. , 'oc. cit. , pag. 2i ). Jam enim ciiaUis a
( Ciemens Alexandr. , Admonit. ad gent. pag. 21 ) :
riobis Hesiodus cccinit ( Hesiod. , Theogon. , v^rs-.

H Ws ini TiQwvw, Ss/kjvw 'Evo-jairovi, Nvj^r/ti; eTrt Ai«x&),
1006):
x«t Ini Ilvi^si %ixig * irzi 3e T«5'«.jve Mii-OTnpy v.v}. iTzl
'AowvtStêoeiiarTa/Âi^lsodtT»] 5£-e7r"'Ap£t 'AV.Tt\rTyroiLvt.viriy

rsLv*-:' AyjXkiifx,.
|/jt:^)>92V errt Ktvu|5«tv, xat Ayy^tiy/iv eyijfxev -/.«t *«s9ovt« A Peleo autem subactadea Thelis, candidos pcdes haI>eos,
hhyyi.^ /.«t -^'pa 'aSwviSo?. Aarora propler Tilhonum, Genuil Achillem.
Luna propier Endymionem , Nereis prapter Macum, Sed hoc ab Ovidio fuse decanialum invenies (OvJd.,
el propter Peleum Thetis , propier Jasionem autem lib. n Melamorph., § 7
).
Ceres , et propter Adonidem Proserpina : Venus vei'0 Ferunt auiem Proserpinam ac Yenerem , Auoniin
propter Martem esl probro et dedecore a/fecia , tran- pariier deperienles, ad Jovis venisse judicium, qno
siit ad Cyniram , et nupsit Ancliisce , et paravil Phae- ille pronuniiaret cuinam es duabus coneederetur.
tonti insidiaSt et amavit Adonidem. C Dalo vero ab eo fuii liiis arbilra ei jude.\ CaCaope,
Tithonus auiem Laomedoiilis, Trojanorum regis quai conslituit, ut illum unaqu-jeque dlmidiam
iÔf
fraier, ut ait Servius (iVrvi., in mox citand. VirgiL)^ anni parlem possideret, Lege , si velis ilyginiim
, ,
ab Aurora ob lorma) pra^stanliam adamaius ei raplus Apollouorum , et Giraldum {HyghL, Astronom. ,
fuit, atque in iElhiopiam ejusdem curru adveclus, poet.; ApoU.y lib. m Bibliolh.; (Jirald.f sytuagm. 15
ibi ex illa genuit MemRonem. Cude Yirgilius cecinit: deor.y pag. 396 ).
Aut ul)i pallida surget Jasion porro ab auctore nosiro rusiicanua quidem
TithoDi croceum linquens Aurora cubile.
iiescio quis , sed a Nonno vir agricola , et Cercris
{Virgii, lib. i Georg.f vers. 446.)
conjnx, ab aliis Jovis ei Elccfrsej et ab quibusdam
£t rursus alio in libro Menois ei Phroniae filiu.s dicilnr (I^tjnn., iib^ xlviu ,
Kt j.im prima novo spargebat lumine terras, vm. 969, et seqq.), AI) iler>lodo autcm { Heaiod.,
Tithoui croceum huqueus Aurora cubite.
Theogon. vers. 969) periiibetur ex Cerere Pluunu ge-
{Idemj iib. iv Mneid.., vers. 584.)
p.uisse
De his plura Hesiodus {Uesiod.y Theogon.^ vers. 904),*
etProperlius (Propm., /iK II, eleg. 18; idemêteg.
15 ), qui de Eudymione hos fecit versu» :
Ceres quidem Piutum genuit, pra?staQli5sima dearum,
jy
Nudus et Endymion Phcebi cepisse sororem heroi mixia jucuado amore.
Ja.sio
Dicitur, el'nudae concubuisse dese.
Adi adhuc, si velis, et vacet, Tlieocrilum et Ovj-
Pastor iiie fuerat, Atblii (ilius, cujus aiuore Luna dium {Theocr.y idyi., vers. 50; Omd., lib, ix Melu-
capta, in Latmi Cariae moniis occuilavit spccu, et morpU.y § 11 ).
dormieniem, sicut Ciceroait, osculalus est, Visne Al non Jasionis solius, <ed Yulcani eliam , Mariis,
illius verba tibi Endymion
proferri? En ipsa sunt: t Phaelontis ei Anchisoe nequissimo .'tmore impudica
vero, si fabulas audire volumus, nesclo quando in Yenus flagravii. De Marie auicm pauio aiite, ac de
Lalmo obdormivit, qui esl, mons Cariaj, nondum Phaeionle, seu polius Phaoue iu .superiore A})paraius
opinor experrectus. Num igiiur eum curare censes, nostri lomo disseruimus {tom. i Apparni., pag. "itl).
cum Luna laboret , a qua consopiuis pulaiur ; ul eum Sed obêrvare htc juvat iriplicem a Cicerone dis-
dormientem oscularelur {Cicer.Jib. i TuscnL.pag. » tingui Venerein ,
quarum t terlia j isjquil (Cicer. lib.t
150, 56)? Plures autem, qui ha^c ad aniles,

lin. Hi de Nat. deor. pag. 248, lin. 28), « Jove nala el
iiec audiendao umnuaiu fabuius, non rejiciant si au- Dione, nupsit Yulcnno in quam, ut dixit au^-.lor
?
Uire desideras, adire poteris Theocritum , Ovidium nosler. ardebat. Quod quidem conlirniatur a Servio
,
PAfROL. V. 17
: : ,
523 DlSSERTATiO PRMWA m

m suis ad hnec Virgiiii carminH tsniinadversionibiis : A iutolorandas calnmnaf., lolqm oc lam turpla facino-
ra , sini fallaclier ascripia, omnes eibnicos perdere
\t VouashaU'.] animo nr<jni Iqaaiu extenita matt^r,
taurfîiluuKiue miuis, c.i duro inoli» liauuliu, debuisseuL
VuLmuuui alioqiiilur, ihaUmKniuc. U*:*; i-unjuyjs aurco
hjcipit, et dictis divimuu aftlavit auioreru.
CAPUT \ilL
mvcis liluc alqup. lunc diva lacerUs ijuam ferspicne Arnobim convincat falsos nntlosqut:
iji.veral, ei
CuiiciauLf us ;uuiHC\M mullj lovot, clc. ci>se geniiliiun deos^ ex eorum patria, fornia, fiiHiii?,
(Vi/t/jt., /i6. viii AuTieid., vcrs. 370 ef sf/jf^.)

disciptmis, ei artivuSj quibns eos opiiam irnpendisst^
Jêiiinue Venerem Auchis* eliaui nupsissc, et inde aul proifuissf eihmci jactiiabv.nt.
progualum /Eueani , :>i quis ^Wn |ir<)l>ari velil, audiat

ARTlCiJLUS PRlMtS.
ex Griecis Ilesiodnm < nesiod., Tfieoyon., cers. 1008):
Ouam juvicte Aiuobius ex assiguata ah Kthnicis deoruiii
natria, tunua, ac tigura, demou.strel faLsam esse illonim
diviuitaieiu
.'llueaiu porro pepc-rii puic.hre eorouala Lylhprea,

Aucui.'ia' hei-ui mis.la jiuuu(ii) auiure.
Onamvis Arnobius (alsos esse genlilinm deos ex i
lurpissimo eorum ortti, execraudisipie n.giiijs snlis
rvndial eliam, si velil, c.v Lalisiis Yirgiiiuiri
^ superque oslenderit ; aliis lanien rMiiuniHu momenlis
rii.rieille (]uem Dardanio Auchisce
..iiUfrâs,
AliM Venub Phrvgii gejatil Simueutis ad umlas?

nou minus <ertis et evidenlibus iilud r».rsns demon-
[Vmjii., llb. i .Eneid y drrs. ^lil ei mjq.) strai. E\
autem unnui erat, q'.iod iii.- desmuit ex
ii«
designata deorum palria et ioco ubi morlni sunt, ,

Qnos in versu.'^ leg.u Servii :tnu.>iatioiies. Kevoivai
qui
qu e neiiis maguo sniie sludio ipsimel eihnici indi-
quoijtie lil>ros Ovidii ( Ovia., tib, iv Fcmor., § 1 ),
care curavernnl. Nain inde cerio cerlius cunJiciiur
iijud <iecaniavii suis iu rasiis, et alio ia liljro, ubi aiia
cosdem deos aliqnando iion exstiiisse, ac proiinic
:is:i;u( roemurata nuu suUu.iJih Arnoljio, sed a La-
ncc srajplieruos esse pusse , ncc divina nalura pr:c-
ciaisru» (Laclan,, Uo. i iniiil., cap. 17, yuy. 02) eliam
dilos.
dearani aduiteria dnohits hi versii)us memoral
Ai primo ({uidcm (iCres, uli ai( Arnobius ( /\r/*oi7.,
jii Vcuereui Auchise.s, »n l.uuaui (l) l.admiusherits
»'.{;.'• eiviu.jMson, qui referaluf, haijel,
lib. I, pay. ^liV, Oissert,^ in Minnc, cap. 20, ari, i),
iii
\Oiid., iii'. u Trisl.y vcrs. 501 el se(jii.] ;il) geuiilibus iigscreh:«iur: « In Trin;tcria^ fiuihus nata,
aKpie, iii th)ribus legendis occu|)aJa, » priusquaju TrO'

iSoi vero paulo ex Cicerone anic oi>>ervaijaiun^ ler-
serpin » a Plulone. sicut aiioi exp)ic:iviinus, rJipere-
naui esse Veno»"i!m ,
qna; jove ci Dione nata , Vnl-
tiir. Trinacria; auiem nomine Arnoiîns Siciliam
rauo nup.il, et tio qua di>:er;it Aniohins {Arnob,, lib.
iMleliigii. A Diodcro e.enim Sicujo, et
, pa.i m: . I>iu;a;ia Venus prole., viri uiaie.lami- c
^*''''*^"^ "^"'^^^'
^^' vio discimus (

Diod, lib. v Hibtioili. .
pag. 1U9
nas Truici , atque iul^Mini doioris pnblicalrix , . id ,
Serv., in !ib. vi Georg. Virg.y pag. 265), lianc in.-u-

esl , Venus lilia luil Oioiics nymphai, ue qua Yir-
iam primum a sua figura Trinacriam, vel Trinacem,
ffillus -
po-tea a Sicaiiis cuit«.»ribus Sicaniam, ac landem a

SaciuDiOueie mairi. divisque ferebam
Siculis Siciliam fui.sse niincu():tiam. Addlt auieni
iVirgd.^j tiif. i .£m'id.; vem. {'.}.,
[Modorus tonga majorum siuuMim iridilione a Sici-

lioc csi , \eneri, aii Sccvlus, a uialre f>ioue secun-
li-ij.; ;iccepia didicis.se Ceierl ac iVoserpiuie dicaifon
duiu Uvmeruni. La autcu». uiaier fuil iroici vivi ^ sive
oiiui fuisse hanc insuiam. tMiira vero haue in lem
..'Knea'. , «juemadufOdum supr:« ;.nuol;«vimus ; ei inies-
reiulit Cicero, quem •acile adire polcrls (CiV., or«f.
iini ^ i-jusdcm /Eiice , doions pkUiiruirix .,
quia iuie-
IV 1// \'erremy pag. 171) ).
lices illius casus , inllmosque ac domesti<io*> doiores,

Qu;e vero a i^^cnliiibus de Api, qui iu Peloponcso
a Virgilio .iocautjilos [idem, iib. visi, vers, ?)ld el
^•^•'inpis nuiicupibaiur, ei de iside iu iLiiypn) pro-
ijtv/./. ) |Kilt!ic-«vit- C:etr»ru$;i aucior nosier hanc Ve-
dita surit, et ab auclore nosiro inemorainur, jani a
nerem ab :iliis nou di>ii.i\il, qui;i sive mw. sive pht-
ncbis .-:il;s cxplicala luere , nec iis repetendis alio-
n^'^. ttjt-iim,
ic satis nd
fueriiii. ..»•"= ."
irouusisum
I K suum esse
.
put;iijat
«
-j lum olio abuteuilum (Ariiut?.,
i n
/jo. i, /;a^. ""iO;
.)a . *
tont. »
dem JSirasse nuliam e.< iis poluisac deani dici , ut i>

. :
ppiiial. pag.
Aiipiiial. paif. ioi>0/.
pole qn:e omuem liuiu:tui pudoris seusuiii e\u -rai
Palam <piO(|ue fecimus Arnobium ex Cfemenie
Arnobius iJaque ex hactenus dis{»iii:>iis recie coi^
AlexautirMio ea d>:"eer[tsisse, qu;c de .M:«rlis pairia
clodJl trbi^tiauos, uiu hanc VejsCivjo, alit.sque oiu-
ei. viiicuiis narral. fbi vero cxpendimns utrum liie
iscs pior>ns iilos siv»^ vuos, sive feiiiin;is, l;inlis tla-
crroris ab licrveio jure vei injiiria posiuleuir. Nullus
giliis scelcribusqut; inquiuato^ , dctS e>ê ueg:ib:»ni ,
quotpie (iuliitandi locus videiuT, quin adhuc Arno-
iiutucriio prtirsus inipios ab eiimicisappellari. Cunira
iiius ex coileni (Ûuncnte ea dcliberavii ,
quai de ca-
enimvcrocoii=it:i»edcb.i ho.-? ipso.-? geioiies, qni ea de
nibus cl asinls eideni Marii immoialis adjecil ( Ar-
dii>sui-> pr:edicab..nt, niaxlma: coudcmn:tri impiela-
aob., lib. IV, pag. 145; Clemciu Aiexundr.^ Admonii,
lis. f :v is.iiiupie :i»lulienu.i et crimma sl vcia >int, qui
ud ijP.nl . ]ing. 18; lom. i ApptivaL, pag. 7o5 )
ca perpclr:»vcrc, dii cs-ê nequunt. Si «alâ auiem esse
Qunm viles aulcnr el divina majeslate indii^nas
piobeniur, terte proplcr U\m impudenies penllusque diis suis formas elhulci at(ribu»irint qua»
, iiis iiie ,
{l) fdesi Cmiifnnon. ad eos ii>sos facit, verbls declarai {Arnob,^ iib. \u
. :, :
525 IN ARNOBIUM, CAP. Xni. 5^6

pag. 107): iVo> deos parurn esl formaniro (juod ain- A /•^''/ ? ''''• n ^^"'7. , '"ap. 1 ; Cieer. , /<t>. i de NiUur.
plecJiniiiii meiisioiie. filo et aMermiiians humaiio, et deor.. pag^ 23 i, lliM. 19, et seqq,}.
ijnoil iufiignius mol!o esl , lerrennnim corponnn cir- Addii Aucl-oi' nosler : 4 Omentoriim membranuias,
cumcaesura linilis, t> b<ic esl, deos vesiros formarum ec gurguliones. » [Arnob., loc, cit.) UnieniyiM vero
mensione , seu (Jimensioiie vel mensnra, el lilo, sive CrcTRcis e;r£7:)>o6v, membrana esi. lenuis ac plngiiis.,
le.sinrn ct lineamcnli> linuimiis , ac cor|>t)rnm lerre- quap. iniesiinonim amlracins involvii jegiunie inle-
noium circumcyKsnra , sen exlremilale teimmalis et riores venlris paries. Unde riinius : « Venui<-nlus, >
cJrcnmscribilU. Priori aulem verbo nsns esl Clcero inqnif, « alqne inlestina j)in»ni ac iei*ui omefilo in-
(Qc, OratoT.y pa(j. 268, lin ?), el duo posceriora tegunlnr, praBlenjiiam ova gignentibus. i> Piiniobub-
desnmpia ex Lncreiio videnlur. Variis quippe ea adscribit lsidonL«. .Juvcn^lis auiem alicubi omentoruiu
hibel in locls , unde haec proferemus: in sacris nsum sic ceciml
Siinl igii.nr jarn fornâniin vesliijia coeca, .\lbaque iwrci
Qu2£ \utgo volilant suhliii pra&diia lilo.
Omenia» ^
(Lucrel.f lib. iv, vers. 85«^ isqq.) Et Persiiis :
Alibi vero: Toi tibi cnm ifi Uanuna juaitiinn orntaaa liquescani.
Specie confusa videnlur jg l)en!i|iio dii a gcinilibijs coiiHcil, babere denebaiu

Quam minimnni tilnin.
ijurqnliones, aii Arnobius. €Hi';ialio auiern ab iisidoro
Perparvum ijooddani imerdunimutare videnkir sic riescribilnr : t A gulture nornen irafiit , cujus
Allerulram in parlem lilum,
mHaius ad os et nares pertendil, iiabens viam, i;Ua
(EL lib. V, vers. 581, et vers. S88 ei seqq.)
vox ad lingiiam iransmiuiJur ; ni possil verba 00111-
Alio antem in libro nomen circumcaesnra sic adbibel
dere ; undeet garriredicimns. 9 {Plin.îib. 11 iiit>(
Exlima nterijbrorum circar»icaesma tamen se
natuT.. cap~ 57, paq, 574; hia. , ioc. cii. ; JavenuLf
fncolnmeni prafsiai.
(Lib. ui, vers. 220.) salyr. 17», bers. iiS; Pcvs. , saitfy. 2, vera. 4o; hi-
Rnrsus vero : dor.j Ub. 11 Oriif., cap. 1 , et iib. xii. cap.H.i
Exiiina mernbrorura circumc^sura coercel Alqui si dii, ait Arnobins, corpora babeani, de-
{Lib. IV, vers. Gol.) benl quoque liabere has aiiasqne foed.ssimas corpo-
Alqui nec lales esse deos, nec corporea forma , ant rnm parles. Sed nibil dictu niagis absurdum.Si vero
hniriana ligura ei .«pecie tonsiare posse plnribus raiis membris carenl, illorum corpura, tatnquain nire.s
tionum firmamcnlis Arnoblus demonsirai. Excerpta inllata erunt. sed iiianta omnino ac vacoa* Brevius
antem sunt ea lere omnia, qnse ille sunrn accommO" ac riilncidius, qu:irnvis panlo aliier Goila npnd Cice-
davit in inodnm ex primo Ciceronis de iNalura tiiÔ'' C r«nem ariversns Yilleium EpicureiiU» sie argumenla-
rum libro,nbi Cotta Academicus Velleinm Epicureum balur : « llahebii ignnr linguam deus et nuu ioque"
refeHit [Arnob. , lib- 111, pag. \{)1 el seqfj.; Cicer.., tnr ; dentcs, paialum, fance.'» ad nnilunj usum :
lib. ide Nafur. deor. .,

pa^j. 206 et seqq.). Sed haec quasque procreaiionis cansa natura corpori atiiwsit,
ex mox dieendis evidenlius cuilibet, uli credimus ^ ea frustra habebll deus : n^c externa itjagis quam In-
palebunt leriora , cor, palniones, jecur, ca-teraqne deirficfa

Brevi iiaque corporeorum memhi'or.uin enumera- utililate, qnid habent venusiaiis? qnanrio quideni
tione perspicnnm prlmo Arnobins facil deos neqne ^#0 esse in deo propicr pulciiritnuiiieni vuUis. % [Ci-
iis, nftqne ulln cnjnslibet corporis fignra coinj)4>ni. cer., iib. i de. Nalur. deor., pag. "iOB, lirt.. 'iiy,)
Sed lianc recensiemem siylo suo inflalo el lurgido JSecnndnivi Arnubii inomentum cojnnrchenuiior
proseqnilnr. ac insolilis qnibnsdam ntitiir verbis, quae hoc dilemrnate : Si sinl ahquse horumce ueornm
idcirco nec onmlbiis ohvia claraqne omnino sunt .species , formae , ac Hgnra' , vci c:edeni siinl , et sibi
nec sJne expiicaiione aiiqua debent praeiermitii. Do- invicem similes, vet plure^, ^»^' dissimiies. Ai si ni;a
cet autem deos praeier caput, aures, pedes, aliasque ead-ainqnesitdeorurri o.Tmiun'i (igurii ei liicicSj ii cene
omnibns noiissimas corporis partes , habere neqna- st* ip«os non coL^no^cinii, nrc sccTjniinl.Si plutes ac
quani posse e suspensum imbncein narinm, mun- D diversic : j Ergo, r iuguit ArnobiuSj -s dicendnm est
clionibus muccnlenlis, el spiriiali commeahiiem ira- qnosdam capiiones, siiuncnlos, ironlones, labeones
clni {Arnob. , lib. m, pag. 107) , » id esi., nannin in his aiios menlones mcvios, alqne naslcos hos , ;
canaiem, qno mncus humoresque ex capiie dellunnl. displosis naribus, illos resimis; nonnnllos turgenti-
ac spirilns dncilur. bn^s malis, aui hnccarum ciMnulationc âccibucccs,

Praeierea: « Denles irini generis, aique in officia nanos, loniôs, medios, macilentos, pingnes, crassos;
Irina composilos » (ibid.), id est, primos acuios, qui hoscapilloruni iniorsionibus crispulo:s,calvitiosalioSj
cibnm secani ; maxillares, laios, qni eum molunt, el el glahrialibns rasos. j {Arnob. , lib. ni. pag. U>8.)
caninos . qnorum media esl inler ntrosqne nainra. Qnis aulem dubilabil haec deccrpia inisse aCiccrone,
Videsis Ansiolelem, Plinium , et fsidonim. .Al Ci- si haec Arnobius nmqnain legeril iilioi; verb;» : ^ Ke-
cero dno laninm deniinm genera, adversus nimirum deo ari deos. Ecquos, si non lam strahone?, ac peluios
aculos, el iniimos , seu genninos agnoscere virielur esse arbilramar? Ecquos useYum hahcre ? i'.cquos
{Amioi., iib. lif de Part anima!., caj). 1, loip.. pag silos» tbccos, froniones, capilones .
qu« sunl in no-
1,
999; Piin., ilb. nHist, natur cap. 37, pag. 555 bis?Anomnia emendala in ilh.<J? Detnr id vobis.Kofir»
,
,
527 DISSEKTATIO PRiEVIA 528
eiiain est «na ornniuin facies? Nam si plures ; aliain A repandis, > sive sursum recurvis. Quls vero uoa fa(e-
esse alia pulciiorein necesse esi.,.. Si eniin nihil ojiur ab uiroque evideniissime demonsirari non miito-
inler deuni ei ueuni tliffort, nulia esi apud deos coii;- rein esse demeniiam Uomanorum aliorumque genii-
jiiiio, nulla percep»io. » (Cicer.,lib, ideNulu^^. deor., liuni, qui deos liumaiia facie, el cum animalis
pay. '2(^1, iin. 5.) cujusdam insiguibus repra3sentaio$ colebani, quam

La()C(»nes autem, Ue quibiis PJiiiius {Piin.^ lib. n ^gypliorum, qui animalia ipsa, tamquam deos vene-
ijm. nutur.f cay. ol, pag. 555), ex alii, ab inunodicis rabanlur.
iabiis apncliail sunl. Vide auiem utriim situnculi et Yerum Arnobius insaniam iilam aiio adhuc arieic
ncBvli, n slfil, qnos Clcero silos, ei naivum iiaberc concutit, et everlii {Amob., lib. m, pag. 109, el seq.).
dixil. Veiemur lanien ne coiri:pia sini in Ariiobii Si aselluli, inquit, canes et porci aliquid, ad discen-
t.cslM huic vocabuia. Nam in regio codice ciluticiUos das artes, humani ingenii baberenl, aique ad nos
01 ruvcinioi ie;;iitius. Nec m\\n\s depravuia vox sacci- honorandos , slaiuas Imaginesque sibi siiniles fabri-
bncccb. lii ooUem eiiim codicc regio manu>cripto carent, nonne indigne prorsus nec sine sto.macho
scripuim csi sacrivoccs aiii acrivoces , scribenduin pateremur besliarum forma nos exbiberi ? Nonne ip-
6uSi/icanu;r. Sed sine emenaaiioris alicujus manus- simei eilinici intiignareniur Uomuium asinina figura
^npii codicib ope quai vera sit lecilo quis cerlo de- B reprLeseniarl , Numam caniiia, et porcina Caionem,
linlfo poierii? sive Ciceronem , aut aiium quemiibet? Jam auiem
IJrgfU Ai nobius iicgarl ab eiUnicls non posse qua- vidimus Clemeniem Alexandrinum in Siromaturii
les d.iscripsiiuus , laies a suis efiings deos. Nam id libris eodem contra gentiles usumesse argumenlo,
eorwm ci ? produni, i uii iile ioquiiur (Arnob.yUb. iv, atque eamdem in reni ab illo ,
quemadmodum ab
pag. iuS;, « iitque indicant ofiiclnae. Si(juidem cum Euscbio, et Theodorelo, ciiari Xenopiianls cariTiina
fai iiis aiquc informaiis de-js, hos criniios effingiiis, (Tom. i Apparat. tib. iii, dissert. 2, cap, 14^ art. \,
alios ia^ves, scnes, juvenes, pucros, aquilos, cKbios, pag. 1089j.
ravos, scmlnuaos, inieclos, aui ne frigus incommo- At dii, uti assumit Arnobius, indignius ferrc debe-
dei, nuiJariJui vesi.um supcrje^:iione perfusos. » Et renl se ab hominibus hiimana ,
quam liomines se a
ha!cquo';!ie ex codem Ciceronis libro hausta sunt. bestiis beliuina facie depingi. Longe major enirn est
Post ciiaia cnim a nobls ejus verba , instiiutum ser- deorum ab hominibus, quam hominum a belluis dis-
monejii .â: prosequUur < Nobis fortasse si occiirrif, : crepantia.Ecquid vero, inquii Arnobius, c in hnraine
xii dicis , M>vem » Junonem , Minervam , Neplunum, pulchrum ? quid, quajso, admirabile, vel decorum, nlsi
Vulcanum . Apolllnem, reliquos deos ea facie novi- quod el clurino cum pecore, • ita ms. codex et ul-
cYius, qua pictor^s iictoresque voluerunt; neque so- G lima editio, c Nescio quis auctor voluil esse com-
lumfaiie, sed eiiam ornatu , aujue vestitu.... Isio minie. » (Arnob.f lib. uiypag. 110.) Apud Plaiilum
enim modo dice>*e licebit Jovem semper barnaium, quidem iegimus ciusirum pecus : sed putat Vossius
ApoilJnom semp«T imberbem, cicsios oculosMinerv», ab iiio scriptum fuisse clurinum pecus. eoque nomine
caiuleos c>se Nepluni. > (Cicer., lib. i de ISaiur.^ siinias signiilcari (Piaut* Comoed.f Truced., act, 2,
pag. 207, iin, 1^2.) Noniie auiem inde saiis aperte scen, 2; Voss.f Etymolog. ad verbum Cluiu). At cerie
conficitur quas guntliium oniciuas Arnobius vocai, hoc sensu ab Arnobio noslro accipi videlur, aique
has ipsas esse isiorum, ui ait Cicero, piciorum acfic- his verbis : Nescio quis auctor, Ennlum iaudari. Dum
lormn ,
qui deorum imagines, siatuas et simulacra, enim hsec scrioebat, in mente procui dubio habuil
quomodo merque descripsil , fingere solebant? bunc Ciceronis locum (Cicer.y iib. ide Nainr. deor,,
Bectc crgo iiide ambo conciudunt nihii Deo magis pag. 209, iin. 37) : c Ipsa vero , quum nihii ad rem
iiidigi.uni ac contumeliosum possc lunquam excogi- periinet, qme vos maxime deicciat simiiitudo? Quid?
tari. canis oonne similis lupo? » Atque nt Ennius :
Sed pressius adhuc cum elhnicis agit Arncbiiis

Simia quaiu similis turpissima bestin. nobis.
{Arnob.t lib. iii, pag. 109) , ct summas ait esse stulii-
tix ab eUinlcis irrideri renigmaia ^gyptiorum, qui D Major ergo diis fit contumelia , ciim sinriiles homini^
anlmalia vilisilma, numero ueorum adscripia, solem- bus efrmguntur, quim hominibus, ciim exhiberentur
nlbus ceriraoniis et riiibus honorabanl. Ipsosmet si- simidc, aiiisque bestiis similes.
quidenj cluaicos uon pudebat homiiium, adjecus Nccsinit Ainobius slbi ab ethnlcis responderi alias
r|Uibusdam animailHm insignibus, tamquam dcorum quidem esse deorum (Arnob. , iib. in, pag. 109),
suoruin veras efiigies colere ac venerari. At haec quam hominum formas et speqes sed has honoris ,
rursus dciibala sunt ex eodem Cicerone ( C/cer., causa illis accommodari. Nam liic error priore iongo
iib. 1 ue Nalur. deor., pug.Wl, iin, i\)) qui ea pejor est. Eo siquidem majore probro geniiles deos
ojarius huncqne in modnm explicat : c Quid igiiuy suos afUciebant his (ormamenlis dirinis, sicut ille lo-
censes? i\pim illnm , sancium yEgypliorum bovem quiiur, quo cerlius ea falsa, diisque siiis magls dissi-
nonne deum uueri JEg^ptiis»? Tam quam

Hercle l milia esse noverant. Minus enim peccat ille ,
qni dils
tibiiliam nostram sospitam, scilicet Junonem.quam lalsi aiiquid » quod tamen verum csse arbitratiir,
lu nunniuam ne in sommisquidirn vides, iusi cuni imprudens iribuii, quam ahus , qui sclens voie:isque
pelk caprind, cuni basta^ cum sculuio, cum /calccolis falsa Ipsis adbcfibit. Formamcuta aui«^m idiiiv. sonarit
: , ; ,,
5^ IN AHNOBIUM, CAP. Xili. 530

aj fignrsD et formce, siculX hU iiquei Lucreiii , quem A caia yEiieae arnia ••am ûpra Virgilii Ciiaiis cf»rmiuibus
Scripli^r nosler sa?pe sequiiur, versibus : osiemliaius. llle vero ipse Vuicauus esi, cujus iii m--
lela igueui luitjsc alibi Auclor uosler asseverai. a:
Oiunla principiorum
Forrnaunjuia queiuu iu quovis esse uiioro. tle eo uos iu superiori Apparatus uosiri toiuo {Cicer.,
{Lucrel., lil). u, t'm.8l8.) lib, m de Nuiur, deor. , pug. 248, lin. 2; Viryii ,
ABTlCliLUS II.
lib, viji jEneiu,, vers.olO etseqq. ; AruoL, lih. u.,
pag. 114; tom. i Appur,^ pag. 77G eiinfra.).
Quau) C(»iKueuiitii sint dii quos eihnici variis artibus ini-
,
bulos aut prfBteclos praidicatwul^ ubi de Apolliue vaie. Quai auiem diis nebat, ac vesies iriiice&, id esi,
fulura pnenmiliaule, iEscuiapio uiedico» Yulcano f;jbro, tribus liciis versicoloribus coufectas iis, sine oner:.
Trilouiascu Tiitogi-uia et Arachiie textrii»a, el Alalan-
tea prugeuie» sive Calyiso eieieris eloqueuliore, de aiiis,
injponebat, hu:c ab Aruobio nosiio Tiiiouia vocaiui
qui arlibus aui scieniiis prajesse iiugebauiur, uii Por- (ar/io^,, lib. n, puy. lii, ei iib. vu, pug. Hiii; injr.,
lunus navigaiioni» armeutis et gregibus PaieS; uude
cap. 14, art. 5). Pallas auleiu haic cst', s>eu Miuerva
Palitia, liuiuus sive Pau a.ii!Vialibus, l*ythius arjolaiui- ^
bus. regum gazis iocupletalus, el Tutelares tutel* Uo- quie iCleo Triiouia, live Triiouis, vel Triu.genia uun
minu/r» pi.jefecii.
cupata fiit, aul quia ex Jovis ccrebro oria, aui, ut ait
Aliud conira falsaiu llioruiu, quos geuiiies colebant, Lucanus, et posl eum Servius, a Tnione Africai pa-
diviniialem argunicniuin inde peiit A'*"**^"»^, quod B lude , juxia quam naia diciiur \Lucan. , lib. ix,
elhnici eos ariiiices , aique artiuni et scicnliarum vers. o'ki ei seq.; Serv.^ in lib. n ^neid.^ pacj. 252j,
prxsides proclaniarent : c Deos » enitn « nobis in* Ovidlo autem si fidem liabeas , leiain ilia texebai
ducilis, i verba iliius sunt ethuicos compeiiauiis, puellasque eam texeudi arleai docuit. Audi, quccio,
t alios fabros, ailos inedicos, alios ianapios, nauias, iliius carmiua :
citharislas, auisedos, venatores , pnstores , el quod Pallade placaia, lanam molUtc, pueiiai
supererat-» rnsticos. » (Anio/;. , Ub. ui, pag. ili,) Discite jain pleuas exoaerare colos.
iila etiam stantes radio perounxM-e teias
Neque hxc eihnici , a scripioribus suis su^pe sm^pius Erudil, et raruin (jectiue. deiisat opus.
dccantata , negarc polerant» Nam ut misso? quam Hauc cole, qui niaculas i.esis de vcstibus aufers^
Uanc cole velleriDus quisquis aiiena paro,
plures raciamus, hsec Hesiodus in Thcugonia cecinii.
Oeos vero rusticos ac pastores agnoscit ipse qui eos
(Ovid., lib. m Fasiof., suO fin.)
invocat Virgilius (YirgiL, inU. lib. i Georgic.).. Praiterea ille ceciuii ejusdem Paiiadis cum Arachne
Quidâuleni his absurdis opinionum commentis de ianiiicio teia({ue lexenda certauien , et quid ai>
diviua; naiunc magis opposilum? Numqtiid enim, ait utraque raciuin fuerit (/riem, Ub, vi iU-e/wm., inii.^
Aucior nosier, in coeiis sunl rura, qua) u diis colan- pag. 187 et seq,). Deniijue Julius Firmicus, ubi de va-
<ur; momes eisyivîe, ubi ilii venentur; infirmi , qui G riis Minervis : t Fuit alia, 1 inquii, & in .^gypio, Niii
ab eis curenlur; aliave loca, nbi c.eterai anes ab tp- regis lilia, texiriuai artis magisira, > (Firmic.j de er-
sisexerceantur? Quoi mnjor insuisitss, et iiisolentia, ror. propli. relig., pag. 20). Sea id gcnliles prohare
quam serio dicere iiunc deum aliqua imbui arte numquain poiuerunt.
quam »lius ignorare debeat? Quid putldius ,quum Deni(jue Aiianiea (ms. codex reg. Alanien) proye--
asserere uni d:a! laboranli, vei aegi*otaiiti opem, iiies, qua;,sicuiiiait Arnobius (Arnob.Jib.u, pag. ii'!)^
quam iila sibi ferre non poterat, abalia posse ferri? eioquil primas lulisse periiibetur o noniie ipsa esi
Frustra Ci'go, uii proseijuiiur Arnobius (Arnob., Calypso Aiianlis, uli ilomero Tibuiioque observaium
Hb. iiif pag. ll!2), ethuici opinabantur Latonium va- {Homer., Odys. v; Tibuil., iib» iv, eieg. 1, vers, 11),
ifm, nimirum Apoiiinem Jovd,ut diximus, et La- filia, apud quam nauiragus Uiysses sex uiit septem
tona natum, alio deo, id esi, Jove ipso impieium ea anuis diverisaius, postea Jovis imperio, quemadmO'
caeteris diis, qn;fi nesciebaui, prsinuntiare. Velus dum canlt iuem ilomerus, ah ea discest>it. De iiia
enim poeia oiim canebai haud se^nel Ovidius, et alii (OmL, iib. 11 Amor.,
eleg. 17, pag. 556, lib, 11 de Art. aman,, pag. 442,
ei epist. 10, pag. 555). Numquid ergo Caljpso caele-
hue venire ; namque talia

Citissiine D rls diis aut deabus eioquenlior erat?
ApoUini pater ioquenti suggeril. non opi-
Qnid ad hifcc eihnici? Deos, inquiebanl,
Videsis ea de reNatalem Comilem (Nal,Com., lib. iv lices, aut ariiiices. sed ariium scieniiarumque ma-
MgtUol., cap. 10, pag. 559;. gi>tros dlciuius Sed quam vaiia luiiiisqiie sit haec
Perperam quoque veuditabant Epidaurium, id est, responsio cx jam diCtis paiet, quibus ostendimus
/Esculapium, de quo nos jam haud semei disserui- quuLa asseveranier eiiinici iraciaias ab eis aries
mus, aiiorum luorbis et vuineribus mederi (Tum. 1 pru^dicareiit. Fac lamen deos ac deas pneluisse lan-
Apparat. ,
pag. 754 ei 1195, et sup. , cap. 9, art. 2). tum artibus. Dic L-rgo (uonaui modo illas docere po-
Quod vero subjicit Aruobius (Arnob^y lib. 111, pag. 115, luerinr, nisl iis p.ius iuibut?, ac primi fuerint arlifi-
et Ub. IV, pag. 145), Vulcanum arma fabricasse, vei ces? Pnoierea cum ijulius sil Jirtibus apud superos
ut alibi , apud insulam Lemnum fabrilia opera exer- i(k.us , ciir ctunici iVusira deos quosdarn hac vel ilJa
cuisse,U(}C sumptum procui dubio fuit ex hisce Tu!iit lantum arte et scientia e&cellere gariiebaiit? Veru?
verLis : Vulcanus terlius ex tertio Jove et Junone^ (jui enim Deus omnia sciat , nihilque peiiitus ignoret
Lemnop (atricce dicitur pra;fuisse. hh iilo auicra fafcd- oniuiao necesse est.
)
561 DISSERTATIO PRyEVIA 532

iXei. «jjiuii) tojw ;.: i.iu,n(svel..aril, ijui opinubaniur j^ Lilium Ciraidun), Turnebum, lUalios (^W/., lib. xui,
l»rl»i)us fevera piJceaSe Uons; ui eoram rur;i et admi- iVoc/. .4///c., cr/p 2i; Civald. synfagm. 1, pnf/. 45. ei
nJslralione- onjui;* nobis feliciler cedanl Arnobius si- sy«/n^. 17, pag. 625; Turneb., hb. xix Arii'. c«p. 11,
ijirinfinj iri faisissimurn esse couvincil [Arnob., lib. ui, âg. 14-0).
pat/. ho). Quot eieniin ijuaniaque, iuquii, homines Inuus vero, cujus adhno anclor nosier nieminil,
naulrajri^* rnCiuiu, Uiinelsi ForluDiis navigHlionibus idem eral, lesie Maciobio, alque PaJi, sive. u! Servius
priieief-iaj; , lesie Viiirilio, tiiciilur? De ilio siquiileui obseryai : * iuuu? laiuie appelluiur, giitce iiav ; ideui
ifji.'0 »ii8 c!jnel.>ai : ifiuATvg grtcte, laiine Incubu. Idem Faunus, idem
Ki paipr ipse in;^nu magna Poriunus eniiteni Faiuus, Faiuellus. Diciliir aulein Inuiis ab meundo
ijfjpuUt. passiin cuui omiiihus auimalibus. > Arri.ob.fiib. iii,
{VirgiL, Ob. V JEneia., vers. 240.
pfuj. 1 13: Macrob., lib. i SaluntaL, cap. t^ pag. 278;
Uviiiius vero :
Serv.y in lib.ya jEneid., pag. 44i). Audisne quam
(Jiitm nos }*'jrtu!iuiTi ûu ilngiia iîihemoiia dicei,
Kslo, [jreiin-- noslrisaeqou.s uterqaeiofjs.
heilus ille sil deus , et quam dignuni deo ejus olTi-
{Ouid.^ lib. VI Fuslor., vers. A%.) cium?

PwrlUHUS tjuipj.e grcece Palicmon, aique etiam Meli- Q'"^ piuru? [)iviuii;ais, inquil Arnobius, « <?f1en-
CiiiVA vceahaiur, ae (iiieu.:t(ln!odum Servius in cila- -S^ '-'^""' Urgiiur ariolaiaibus i'Ytbius, t uimiium Apollo,
imn Viie.ili! carmen, el alibi animadverlit. Deus ma- * ^^ ^*"" obliijua ac .lubia, i:ur obscuniali.s suimiersa
rbu(s, qui poriuOiis praieU. Dc ilio auiem ejus ;ede, caligine, dai spepius subminislralque re:>ponsa. » [Ar-
,
oi ieriis. in ipsiu.!; ijouorem insliliilis^ menHouein Itj- ni>6., lib. lii, iJtiij. ll ii. lu recle ({uideni, (^lirysippus
cit Vairo (Nijri). , in lib. i Ceory., putj. 01 ; Varro. «juippe loltnu, sii uli nairrtl Cicero ((.'i<v'r., lib. ii df
lii. 1 dclbtif. laiui.^ piiy. 50j. Scii de his nos iu se- Div.., paij. 296), vo!u»neu impleveral Apollinis oin-
:j!iehli de Laciantii iiUris aisserl.-xiione. j.ul.is ,
pariim iaisis, parlim casu veris, parijm llexi-
Ni'quceiiaai pesles el conlagiones a pecoribus, aii 10(}uis ei ot)SCuris, iniefprele indigeiuibus; pariiin
An.obius (.4n;o/j., Itb. sii ,

pfl^/. 115), averiei>aMt aiubiiJiuis, et qu;e ad dialeciicam erant relerenda.
1'iifes, lnvii!;tiac , quos Eilinici armeulis ei gregibiks ipsa vero iatinus Oralor lioc quibusdaui Crusi el
urresiuese arhiirabannir, Pales aulem fiMgehalur pas- ryniii exemplis mauilcsiissime deiiioiisiryt. Ai hi
Juriun, sive, ui. ;.it Soliniis, Piisloratiii deu {Solin. ,

pi!)Cul dubio su-ii duo rejics,de quiiuis, Ja<.*iio iioiiii-
i*oiijlnst,. ciip 1, paif. "2). IJude Ovidius, iibi de paii- ue , h;cc Aucior nosler posiea sci iptis Iradidil :
iibii.s, Sini leslo iubciam huJHSce ilca; meri.oriani XI 4 Apoliiiiem diicm iatiuiii, eus ipsos leges, quorum
kalenda.s inaias, ul notai Servius, tieri solito ha;c de- gazis iuerat locupleia:us ei donis, ymbiguiiale icfel-
c?/itav!t :
G lisse responsi. .' (Arnob.y tib. iv, pag. }53.) Similia
F.t 1)0? fyci&uius ad annnui
plane Lucianus bis verbis dixeral [Lucian., Dialorj. :
Vasioruiii do?niiu.^ .mancut lil-a i';.li.

Juiio el i.alou puy. 81) "(> o^ Attoaawv 'Kô(7<rofzix(/.t.
yOoid.^lib. iv Faslor., p«fj|.602 )
,
:
ij.h rrcrKy. i'j\vj'j.t, v.y.i. Tocjviiv, '/.'Av.fhv.oitcw y.o.i icttfjic

Virgilius ehaii! de illa ijuoque canii :
,
eivc..., y.-:'.!. '.'.yvTiVeTGy.t' z'/f. y.a":ao"T"/;c"«y.6vof £jt/YKCTri^r>f.K

Ipsa l*:i!es aeros, atqtie ipse reiiquii Ap(;!lo
{Serv. in yirgil., Hb. n» Ceorij., oen. 1, pag \^0.) rv/ir y.c/.vTtxf,f , To y.h i-j Mi^^fOlg, ro 0.5"» Iv htxf.^jfo. /.v.i e>
.ii(^-jyotV. scyrv.TaTOv? •/îj'jiU.ii/ovg a.-j-:oi, Xoâ y.ui szuu.-

Kursus r.csleui de unimaliiiu.s diclurus , sic ab iiia
yoT5^v?'rovTft. 7700;: t/.urico> T»';c ko^-irriTSO); &:7ro5;.or./o-
ordiuii :
ajvos, r.Vr '5cx;v'r.^vov -ijui to CfK/.u-c/' y.(/.i rAo-.^T£t p.iv

Tc qiioque .M;'gaa faU-s <-aueinus.
{Virtfil.^ ecloif. v. oers. 4.) uTzii T.oOtodoOTou. 7ro.'.Ao* yao oi avor^TOi. .tci 7rc.ps/;ovTs;
Quob iii versus, ac praBcipue in posicrioreivi Servius /.\>ro'jc xaTKYor,Tcv5o-67.f, Ai/oilo auleni iiniulai gaident
[sabuljiuin. csse deaia <|U:UU omiiui scire sese et iucnlari, ei ciiUara caners,, et nie-
obs«ival illam qi.oijUii , ^
îii Vcsi:*m> alii M;tirciH dc.j;u vncaliaiit. Yarro au- diciini i6se, el vuiiciaari, et erectis valicinandi labmdst
lem suum lurique Ovidlo cl Virgiiio suflragiuiii his liic iii fh'lphis, ilHc in Claro, ei DidijmiSy iiecipil can~
verbis alicubi
el feriie el de;^^ fiiim.
tiilisse lcgiiur
» Fe^lus vero
: « iîiili;»
illis
a Pale,
liunc sub-
quod*
n
salenles se, obihpia
...
proposiw incimunim respondenao, ne videiwei
ei in uiranique paritni quwslioniS
. .
erruris
scripsil iu inodum : < r;ilcs dicebalur de;> pr.siorum, possel dauina-i : aniue ita <':( lioc ifuiesiuin facil et di-
.ci!jus itrsia Palilia dicebaulur, vei ui alii vohinl, dicta iescit. /iuiii eann aw.entcs sunt, seque ip.-ios exhibent
parilia, qu(.>!jiam pro pailu pecori^ eidem «arra fic- pnjestifiiis aelndendvs. yua- quidem illealibi, aiiique
baijl h (/•VsfM.s, ad usrbuni P\lks). coulirnrt.iol {Idem, in Jove.Truqanlo^ piuj. (iSSt^/ fiO.^).
•Jam vero laud.".'us a nobis Servius moniiuni qufcm- Yei uu) hic msurgenlcs ellimci reSj.ondebaiU. Si
lihci esse voluit dcaiii lcuiiuiiu) generc Pabni n Yar- liii i.li. Jiliique 'fuieiares olficio muiieri<iue suo dcsinl,
roiiCj et :ib aliis masculino appcllari, ui nic Pales, id ii'>n 10 ipso.Sj h>ed in bomines, «pii illis non suppji-
inquil {Serv. in lib. m r,Lor(j..veis \}.Ab hac nibil- cabani, iHfuiv.lendum. Tuielarium ;unem, ui id dica-
oiiimiis dea C.esins , ab aucloie nostro posiea cila- mus, dHnium nnmine, ill«>s AuKjbi*is de-îguai (.li-
liis. discerr.it •
v l*alem, sed non illam, i ir.(|uit -,.4/- rôb.. lib. v, pay. 114), <pios Vario,. le.stc Augiistino
iiol*., hb nf, pay 1:^5), < feminam, quam vulgarilas {.\uifust., iib vj de CiDil., cap. 0, p. l»iC}, ils omni-
accpii, sed i».ascuUi)i neseio quesu generis minis- lius p-icfeclos essc dr\il qcai ad tuendani viiam Iio-
iruifl Jovis oc viilicuoi. * Videsis Auluin Geliium minib ai» ejus concepiione ad ultimarr* u.s<jue*$enec.-
: .
533 fN ARNOBiUM, CaP. XIII. 534

luleiu ac morlern periinent, Sed de his pauia posi X voleniidm. manibns ipse Deufi libernvii, ipse serva-
pfnra [Infr., arl. ?"»). Arnohius vero breviier ac per- vii. » Aiios adhiic rldicdl» iliius «Jeaj tesies si quis
spicue osiendii, niliil hoc r«'sponso levius el ijuhecil- postuiel, adeai MrjcrolHunt , noFaiium, Tereniiiiin,
liu*. lûis eulni nescial graluilaui oinnino, iiec uni- Plauiuui, qui saepius illius nieminiL, ei alios coinpiiv
qua») ineroei'ariani e«;se deiH-re deurutn in liouilues res, quos hic appt-llare superv;^cuiMn iorei [Macrob.,
benlguiiaUMU ac niaguilicenli:*ni. Elcerte Deus verust lib. vti Saiumul.^.cap. ib; tlorai. ^ iih. 511 Carm.,
(Hunibus liominihus lani bonis quain m:dis teinpora*, ud.îl; Terenf., Adelph., acl. 7>, scen. 4).
venios, phivias, ac irugcs a^qualiter suhminislriU.
^^,^ Arnobius. el « Dnciionibus, j iuqiifl (Ar^
Deinde vero tHhnici (pKidllbel sordidurn ac vile ml- nob., lib. in, pufi. \\%), t superesi Uuxin , cingulo-
nisieriuui, ingeimu homiue iudgnum, nl jum es dic- vum Cinxia replicaiioui. » Sed ul id inteUigatur, ob-
lis palet, aKpie adhuc fiei ex (lictMidis li(iuidius, hisce servandum veiusiuiu
esi 1'uisse genlilium morens ,
fidiliis Tulelarihus diis, aliisqut* siugulis privalim quo aulequJim nova nujita domutji «riarili adducere-
Irihuebaui. Al paulo (juidein ;equi«s exlsiimyre po- oruahuijl limiMS vitlis,
lurj-^lôsles illsus vel adipe
liieruul (jousum doum uosiris p: :ocsse cogil.Hionihus suilh), utaii Plinius, vel oleo, aui unguiue uipiuO; ul
lidisque consiliis. Scc iictitius ilio deus » quem huic nolal Si-rvitJS, ujiiiehaisl et obliuihutu {l^lin., lib.
lantum operi inienium soimiiaverunl; non inipedit, B ^,,,„ y^^,^ .^,,,,^, ,^^, .^^ ^^,^^ ^y^ .
^^,^^ •,, ,-^ ,^
uii ait Aru(d)ius, conir:]trios liumanis consiliis c.\iius«
A^.'uciu.i pu(j, 5't3). Quo de morc vide>is Douiaium»
ac repontiuam illormu inopinatamquti mulaiiouem. jsidorum, (iyiâldum, et plura aptui iirissojrium, qui
De hoc porro deo quaudoipiidem (n superiori egimus Arnobii nosiri senteniiam conlirmat iiis Martialis
disseriatione {Dissert. in Mimii'., cap. i(», «ri. ii;, :»di
Feiicis verbis, quibus l^liiltdogiaui cum Junone lo-
alios, si lubei, veuiamus.
queulem sic indu* ii . * C.iim nihil cout;)giouis cor-
/kHTlCULUS iit. poreie se.Kii iute(THM';«Ja pertulerim, iieitUnau), Do-
De aliisdiis, singulariVxis ylils >t'bus siutili luodo pr;cposi-

miducam, L-iixi;«ni. Cin.iiainr.uo morfaici, pucllMi
lis,l.uoiua Jauoiio parlobus, (luxia uiiciiouii>us, repli- debeoi Ju nupiias c«)uvoc;)re; ui <^rirnm et iiinera
caiioui cingulorurii Ciiixia, seu ViigitX'!!:;! aca, :><" viclui
protegus, ei.iii optatas domos ducas, et cum posies
et poluiVictua el Poiua
imgenl, latisium onuiii allig:^s. » {iJanal. in Terent.
Allos adhuc deos aiiarum privatlm rerum pratsides
iicnjr., aci. i, sccu. i ; iSidor., lib. iv Origin. , cap 8 :
ethuici lam lalso, quaui absurde iijtroduxeranl.

Girald,, ilts(. deor.; siinla(jui. o , Urislon. ^ de. RHu
QiMmobrem ilios Aruobius jiire oieriio objurgat [Ar-
impliar. uuie tlu.).
nok., lib. II!, pag. lOG, 11:2 ei 114), tpjort .juuoucm
(iiuxiaui autem cinguloriiin repitcatiant prseesse
Lucinam mulierum p<triubus prieposiiam luisse afrii- (^
arhiliabanlur , nl.que idcirco esm luvocabant. cum
m:)re non dubiliirent. Ipsa enimvtMO :ih parlurienti-
spoiisws, ui Fesius <i:,nb\i {Fcsius, ad vertj CtMctiL.
hus iiinumeris mulieribus iuvnc;U:>, suppciirts niHii-
e.s^ Ci.NXiA.), nova^ iitipi« cingulam hercul&neo nodo
4)u:im {iiiil. Quaiu auK^^m aMpia justaque sil ha^c
supersiiiiosam
vinctum soiveiel. Hanc sane oh causam Theocnsu^
obiurg:ilio, diftces ex' Tuiiio, iiui illant
cecinil {idijlL 17, vers. 60)
creduiilaiem hisce verhis irridei : « t'i apud GraMM)s
Dianam eamque Luciieram ; sie apikl nostros Juno- iiwOa f-^? Et^îiO^jiav s^îoora-'; A'j'ji'l,o>v%v
iiem Luciuam in parieudo invoc.^nt : qua; eadem Ib) euiin Luciuaui invocaoi i,ysi?.ouaro.
Diana omnivaga dicilur adhibelur autcui nd par-
Al quauivis F'esius, a nobis priLxime citaius. asserat
tus, quod ii mauirescant, niil septem ubnnumquam,
Cinxi:e (;sse Jummis nomen; :ib Angustiuo hihllomi-
aui plerumque novem Imia? oursibus Concinno-
nus Virgincnsis dea nuucup:jtur {Angasl., iib. iv de
que tii inull:) Timaeus, qni cum in hisloria dixisset
Civii., cap. \.\,pag. 07 ; ci iib. vi, cap. 9, paij, 1.^7).
qua nocle naius Aiexander csset , e;ide.m Di:inae
Lbi quippe de siuguiorum deorum ofliciis uisseni;,
EphesioP. templnm defingravjsse, adjunxit minime id
Virginensis dea; ul
ha^c hai)et : i Ei cerie si adest Viigmen
., J! .
,
cum .-/ii,^.-
Olvmpiadis)o T^ ha^cliai)et: 1
esse mirandiim,quod Diana in parli o . .

• .
*
, . ' . . ,
'n- 'rt.
*^ v rffini zoiia solvatu»-.
1
Sed quiii uescit plura iililis ,
?>
adess
ise voluissiet, abhussel domo. * {(.icer., Itb. u de ^'
>
^.., ,. ,,,. arianiuK.iut; dearum ac deorum iuisse lOiTiina, Et
, ,
1
Natnr. di>or., pag. ^'^lAy lin. 19)

certe-ex Ciccfonis verijis, paulo ante ailalis . disci-
Non immerito igilur Augustinus codcm argumeufo
inuseam, qu3i apud Latinos Juno Lucina dicebalur.
genliles satpe insectafur. Alicubt enim sic eos, pon
hanc ypud Criecos, Diauam Lucileranf^ &ppel!ari.
sine irrisione, corripit : « Quid opus er:)t, inquii,
Lege adhuc, si veiis, Ciryidum ei BHssonium jaia
pariurieniibus invocare T:Jicinam, cum si adesset fe-
laudatos, Vossiurn, alque a!io.^ ( Va^.t Ub, \i de Oricj.
licit:)S, non solum bene parerenl, sed eiiam honos? t
et progr. idoloL, cup. iC), pag. "m Bisei^q.)^

{Auyust.., lib. iv de Civii., cap. I"^, pay. 10-i.) Aiibi
Ncc Lu Ad h*c vero « Yicla et Poiua sanciissiiriie, > aii
vero, ue omnia illius dicia recenseamus
:
: «
Arnobius » victiti, poiuiqiio proc«r«nU j Ânwfi.,

cinam, » ail ille {Ibid., cap. 54, pag. 114, et prias ,
muIiertiS JutUeai invocaverunt. idi. III, pag i15.) Luodatius auleu: Donaius \\\ .sujs
cap. 11 ,
pag. 97),
quaodo eariim parlu.s, ui iniiis modis muliiplica- ad Terenliunt observationibus « Legiltir apud VaPr :
rentur, el gens illa incredihililer crescerei,al) A:§yp- lonem . iniliari pueros Eduli^ el Poltc^ el Cub«, ,
divis edendi, ei poiandi, et cubandi, ubt prur.un.

a
tiorum perseciuentium , el inianies oinnes necare
: ,
OiSSEKTATlO l'RM\U SSC
iacie ei a oauls urwisiermu. <iuod Virgiiius : Nec deus A quera si vacat, coiisule {iib, x , fflp., 49 ;
lib, xxvi
hiMio mcJisa, dea nec tiignaw culiili esi. Hoc adnoia- cap. 21; /ii». xxvm, cap» 9; Lucan., lib, vii, ;?. 847;
Tereiit. Phormion., acL 1, i/ora/., serm. 2, sa/tr. 5;.Tidui/., /ifr. i, eleg. vi; Gt-
vii P;obu:, » (Iô»flf. J>i
sf*n. 4.) AugiKiinus vero eas vocat Poiinaui ,

quas rald.y Stjniaijm. 10, p. 309 £f se^^.).
poiioasin ; ei Euucani, qu3e escaju pra^beat {Auqust., Al Virgilius ejusdem BeliouaD, Discordia^, Furiaruni
lib. 5viieOdi., cop. 11, puy. D7). At ulramque ridi- et Martis, de quibus aucior noster loquUur, UOO
cuiain ijanc diviniiatem ideo cxpiodil; quia Israeiilai eodemque in ioco sic meminii ;
iii.Kgyi.io, sine Educa, et Podna cscani, potumque Saevii medio ia CRrtamine Mavors,
'i
Caelatus lerro, iristesque ex aeihere Dirae,

sutnp^êi-uii!. Posiea vcro.< Siduas quisquum nulrices,
Et scissa gaudeus vadil Discordia paila :
hicr.vA, adiilbiriei iiifawli, qtiarum una nihii nisi escam, Quain cum sauguioeo sei|uitut- Beiloua ilagello. i
a)iera uiliil nisi potuja darel, sicul isti ad iioc duas (Virgil., lib. vm Mneid.., vers. 700 et seqq.)
adiiibuernnt dca<, Educam ei Potinam, iieuipe desi- De Discordia rursus idem Yirgilius, Lucanus, Augu-
ueij, <.'l alifjuid niinio simiie iu sua domo agere vi- stinus, et aiii (Idem., lib. vi jEneid., vers. 280, et
derctur. > (E. lib. vi, cup. 0, pay. 156.) Hu3 :»utem $eq.; Lucan., lib. vii, pag. ^87; August.y lib» iii de
ipsai jirGcnl dubio suul, quae ab Arnobio noslro , si
Civit., cap. 25, pag. 82).
Jamen nullus i:i ejus texiu subsit iiaud iasoiiius li- B cjcero aulem docet ex dearum albo delendas csse
brarii cnoc, Yicia et Patua nuncupantur. At ilie non Furias, quas Graici Eumenides seu Erynues voca-
îinori, qii un iugusiiuus, despectu et ludibrio eas, bant : < Sin Hecaie, > inquit, < dea est, cur non
fii \\ire. quidem inerilo proscribit ac rejicit. Eumenides ? Qu% si deoe suni, quarum et Albenis fa-
ARTICCLUS IV. num est, et apud nos, ut ego interpreior, cujus Fu-
rinuj, Furiai deae suni, specniatrlces , credo, et vin-
i)c- cojiinie.niiuiii aliis diis, qui non miuus absurde aliis re-
l)Usprier»ciebai!iur,uU Bellona t>pllis, Discordia eL Fu- dices facinorum et scelerum. 9 {Cicer., lib. m de
riic dissidus. Mars jDrseiiis, Mercurius oeroinii, pugilla-
Noiur. deor^ pag. 246, /i/i. 55.)Quem in iocum Legesis
tiluis, i*L ludatiornbus; boslibus pelleudis Peiionia,
quarij iionjaiiis iion lavisse pr<jbant i»rieiia ad Furcuias Lescaiopierii obseivaiiones. Vide etiam , si veiis,
CauuJu-.is, el ad Laouiu Trasyiuenum, ac Canueuses cia-
Liliuni Giraiduiii, Naialem Comiiem, a quibus piures
di.'s; uec dici |ioss«^ deos siuislris pariil)us praeesse, et
dcxiris adversari ileui de l*auso beilis opposilo, de
: scriptores cilaios videbis {Cirald., Syniagm. 6, pag.
jMoesiaua ei Pauda, seu Paulica, et Tilo Tatio, iu Capi- 215 N. Co/w. ni Uyllwt., cap. 10, pag,
et seqq. ; Ub.
to'iuui ir.tfoduclo.
îoel seqq.),
Gradiim ad nlia si faciamus, quo certe ulterius Praeliis porro Mariem ab eihnicis praeposilum
progicdiemur, eo saue pejora ac longe deieriora de fuisse, ita nolinn est, ut probaiione non indigeat.
prclicndemus. Geniiies cniiu non puduit in deorum ^ Quapropier Imc lantum ab OviUio decaniaium pr 0-
st.orum numerum illos relerre, quos, siculi Ariiol/ius feremus :
noster perliibel {Arnob., lib. m, pug. 115), truci ac Mars Latio venerandus erat, quia pfiesidet armis,
Artna fera^ genti remque deutique daiiuni.
criuleli naturn lualis liominum et gaudere el pr.eponi
iihserjHiL Qu.c ({uidcintam absurda esse existimavit, Recte igiiur Augusilnns illud iisdeui geniiiibus sic
ut lieUona^ Discordki, FuriiSy ac Iwvis numinibus piip- probro vitioque veriil : < Quia nec .Viarli aliquod eie-
lermissis, siatiui veucrit ad Mari«m, bellis praiiiisque mentum, vei pariem mundi invenire potuerunt, ubi
pr:cfccium, et in iis, uii stulte arbitraiianiur, domi- ageret opera quaiiacumque natnra', deum beili esse
jianiciu. IJciionam auicm omiiiil, quia si Mars bei- dixerunt, quod opus esi iiomiuum , et oplabiie eis
lorunit deus esse nou passil, utinox videbimus, muito non est. Si ergo pacem perpetuam Feliciias daret,
niinus lemina laniic crudclitaii, lautisquesceleribus, Mars quid agerel, nun liaberei. > {Ovid., iib, m
qure prajlia secum vehunt, prjeesse polcrat {Ibid., Fastor.y vers. 85 et seqif.; August., lib. \ii de Civ,, cap.
lib. I, pag. 15, el Ub. iii, pag. Ii5). liomai tamen li, pag. 175.) Quis ergo moleste non ferat*iaiem
verSiis porlam Caruientalem lemplum liuic bellicaj deum tain inliumanum, lam crudelem, ac multo ma-
deaj, siculi Augustinus aliique annotaruul, ab Appio gis Discordiam et Furias ab Eliinicis dcas fmgi , in-
ajdiiicaium fuer:it, uc pridie nunas .Julii consecralum

D vocari, liow)r;ipi.^
{Auiius!in., iib. m de Civit., cap. 25, pag. 82, et lib. Sed agedum , ac si tibi grave adhuc non sit, ani-
n', cup, IJ, pag. 96). Uvidius auiem bjcc slricla mnm, quaeso, nobiscun^ advcrie, quam diraj adhuc
«rrtticne ita decantavit crudeiisque miturx iiie fuerii gentiiium deus, de quo
Hac saci*atadic Tusco Beiloua duello

Arnobius: < Cunit, > inquit {Arnob., lib» iii, pag.
DtJ-uur, 6L I.aiio jirospera seiuper adest. 114), < Mercurius ceroirtas , pugiilatibus et lucta-
Appius esiyuctos', Pyrrho qni pace negata,
Multuui auiuio vidit ; luiuine cjij)Ius erat.
lionibus preoest, > quibus athlclsc sese mutuo conii-
Prosjioil a feuiplo suumiuui l)revis .irea Circum ciebant. Ea tanien erat l>ujus dei imbeciliiias; ut im-
Est ibi uoi» parvai parva coliuuua iioia-.
lliiio snlel Iiasia inauu, belli pr.Tuuucia
pedire nequiverit, quiti allera pugnaniium iuctanlium-
uiiili,
ia regem et geulus cuni placot ariua capi qiie pars vincerelur ab aliera , a\ii aliquid paierelur
lovid., lib. siFustor.,li.) deirimeiiti . Sicciue ergo hiijusmodi deos llngere iicuit ?
Hnjus autem lempb, et senalus iu eo liabiii frequens Al, inquiel aiiqui?, (|uid ea vo\, ceromas, significat?
.ipud Livium aliosipie, ac pr:eserilni poetas Lucauum, Duplex est iilius significi^tio. (eioma tnim est un-
Huraiium, Tibuliumquc menlio. Piura vero Giraidus, guenium, oleo, subaciaque cera. el iuto coiifectum,
:;
*
^rn
-
m AUNOiJIllM, CAP, XIII. 538
quo athlei« el alii ungclianiur. Oliin duleni quara A coijsules locdus cun» eis facore coacii suiit ; ila ut
couunune vulgaiumquc fuent , disceii hoc solo Juve equiijbus Kouianis sexcemis obsidibus datis, caeieri
naijs canuine , nisi aiiud quoddaui sinuie, prelioijuin amissis armis, aliisque spoli.iii, privallque legminl-
noiare voiuerit : , bus, sub jugum hosiium cum vesiimeulis singuHs
Fenuneuni ceronia, ujillerojiiur? > {Augtigi,^ lib. ui de Civii.f cap. 17,
Quisnescil?
pag. 75.)
lllius adhuc meuiiouem. faciuni Mariiaiis, et siepius
Nec ea sola fuil , uon jmpedienie Pellouia, Rouia-
Pliniiis. {JuvenaL, satir. G, ante nieU,; MartiaL, lib.
norum strages. Yerum Apud Thraiimcni quuque :
x»v, Epigr, 19; Plin.Jib, \xviu Natur. hist., cap. 4,

/acMMi, pergit aucior noster {Arnob.^ lib. iv, p. iSO),
pag. 575, ei lib, xxix, cap, i, pag. 072; at lib, xx.w, sanguinei cucurrere torrenles, In agro auleu» Perusiuo
cap. 15, pag. 247.)
s?tus est hic lacus , ubi Fianunio cousule et duce,
Aiio (juoque seusu ceroma locum significai, ubi
Romaiais exer«i;itus ab Anitibale lusus deieiusque fuii.
iidem alhlel% uugebaniur. Ab eodem eicuim Plinio Hisiorium narrat Livius, ac posiea, huuc ille ioquitur
scriptum inveuies Paiaeslras aihleiarum imagini-
: <
in modum : « Hs3ec esl uobiiis ad Thrasymenmu pu-
bus, et ceromata sua exornaiit- > A Seneca vero :
gua, atque inier paucas menôraia Rttmauorum cla-
I In ceromaie...., speclaior puerorum rixanlium se- ^ jes. Qumdeciu» millia Ucmauorum iu acie ccsa suui,
del. > (Idem, lib. xxxv, cap. 2, pag, 471; Senec^ decem miliia sparsa, fuga per onuieu» i-trurjam, di
lib. de Brevit. viiie, cap* 2, pag. 567.) Ceroma auleut versis iiiueribus ftomau» peliere. > Sed de hacciada
hoc secundo sensu ab Arnobio accipi videiur. Scribit iegero poleris Polybium , Valerium Maximum , Ovi-
enim persuasum, sed iiu>tra, ethuicis (uisse ceromas, diiim, et aiios a nobis iu disseriaiioue superlori ci-
seu poiius ceromala a Mercurio curari. Quod nuiem latos. {Liv.., iib. xxu, § 7; Ponjb., I.ib, m IUsL, pag,
adjecil hunc pugillalil>us quoque prjeesse, ct lucta- 255, et seqq.; VaL Mux.., lib. i, cnp. 0» § 6; Ouiu.,
tionibus, id probari poiest his Prudenlii carminibus :
Lib. Yi Fasior,^ pag. 085; Oiisert.in Minuc, cap. 17,
Tnm uiastigophoris, olcoqui' el gyranadis arie art. 3.)

Unctis pugilibus, miles puguaixu Etruscus,
Addii deuique A« nobius Peiloniam uou adfuisse :
Nec peiaso iusiguis poterat, Lacedsemoue capla,
Mercurius servare suas de tiade paljDsiras. ( Cum Dioiuedis campi lomanis cudaveribiis agge-
{FrudenL, iib. u, conL 5i/mm«i/*,,§4.) {Arnob., iv, pag. i^liL) De (iaiineasi
rati sunt. > iib.
Pellendorum porro {losiimH dea poiens, uii postea pugua et ciade haud duhie ioquiiur ,
quam Uvius
narrat Arnobius {Amob.f lib. iv, pag. Ii28), PÛonia scribit ab Marcio illusiri vaie ius ferme verbis prac-
pulabaiur. Quamobrem Augostinus: Si dea, iriquie- diciam : i Anuiem Trojugcuas Cauuam » Itumaue,
bat, revera sit Felicitas : < Cur esset invocauda C fuge; ue le alienigeme cogaui in cau*po Diomfedis
propter fessos diva Fessonia , propier imstes depel- conserere uianus. Sed ueque lu credas mihi , donec
lendos diva Pelloniaf » {.\ugust., Lib. iv de Civit., couipleveris sanguisjecampum, muitaquemillia occisa
cap. 21, pag. 105.) Verum Aruobius alio argumento lua deierai aumis iu Poulum magnum ex terra frugi-
falsam illius divinitatem detrudit. Nam utraque , ait fer«, piscibus, aique avibus, ferisqua, qu;e iucoitmt
iIie,hosi)uminterse puguauilum pars hujus de\e suae lerras, iis liat esca caro tua. Naiu mihi iia Jupitcr
praesidio sese iuvicem peilere debuisset. fatus esl. > {Liv., iib. xxv, § i%) Quilius ilie adje-
Nec Romani respondere poleraut suam esse, et cil: « Et Diomedis Argivi campos, et Cauuamnuuien,
non altorum , hanc dean» {Arnob.^ lib. iv, pag. 129). qui miUtaveraui iu iis iCMJis, juxla aique ipsaui cUulem
Elenim dici non poiesi iis deois fuisse, alque hanc aguoscebant. > {Ibid. c. 6, ei priu§lih, 22, c. Ao, ei
uominatim ila peculiares; ut aliarum quarumdam seqq.) Scd iiaic illc cum ibi, lum alibi fusius prose-
geuiiunj uon fueriut. Deinde vero lisec bs>na dea uou quilur, quemadmodun^ Poiybius, Florus, Augusiiuus,
modo Rouuutorum hostes sxpe sispius uou depulit, et aiii. Diomedis porro campi dicii suut, quia posi
sed aquo eiiam passa est animo iilos maximis cladi- vuiueralam Veuerem ille, pairia relicla , Apuliaui,
bus aflligi uc prolligari. Ubinam euiui Pelhiuia illa Servio aliisque bene multis teslibus, incoiuisse per-
dea erat, ait Arnobius (im«,), < {{uaudo ad Furculas ^ hibelur. {Polyb,, lib. ui Hisior.^ pag. 2oG H segq.
Cauuiuas decus pubiicum suhjugalmu csi? > Furculaj F/or., iii), u, c C; Au(fu6t., lib. m de dcit.^ c. id;
vero seu Furcae, aui Fauces. Cauiliuur a Caudo, vel Serv.^ in iib. vui yEncid., putj. 537.)
Caudio, Samnilum iu italia prope BeueTenium oppido Quid ad lucc eihnici? CleSj-uuucijant dcossinis?rs-
nuncunata^ , lusigni Rouumorum olade cclcbrantur. rum parlium esse pi:* .ideb, ei deslerarum iuiuîvos»
Ibi quippe iliorum copix-, T. Vcturiu Calviiio, et^p, Neque dixeris li;*uc nh Auctore uosiro, quani facillus
Poslhuraio consulibu» et ducibus, uudi<jue :ib hosii- reliaarei, graiis iiciani rejipouslo-iem. Litteris eiiim
bus «djsessiS?, ad cas angustias redaclix^ suut, ut po- maudalum u Vaivoiie legiums : « Qu;e siuistra suut,
siiis armis , sub iHoruii! , uti Livius uberius narravit i)ona auspicia exi:lim:uuur. A qiiO uicmiiur comilia»
[Liv,, lib. jx, inil.,ei (ih. >;xv, cap. G) , jugum Uiissse aliudve (jci.i Jii, dici av« siiu^lra; qua^ uuiic esi: id
sint. Quaproptcr AngusUuus hoe eodcm exemphf et a gf..cco C;»l , (luod iii s(uiî:'uiii voc:uU cxc-.iav. > bc^r-
argumenio eihuicos, quemadmodufu Arnobius, refei' vius vero : < Siiiisirunij » iuqi:lt, < pro^Kruj:.: quia
iit : i Dbi craut dii, > inquii, < quando iu Cauduias coelesle cst, Siui^^lruiu autem :i /iueudwS quaniuii» ac
Furculas a Samnitibus obsessi, ambo cum exercilu auguria perlliiCi ; quod lios ?sgere slnai Unde alibi
539 UlSSERTATiO PRiEVlA 540
Si quem nurr.inal^vasinani.Sinistrasauiemsepteni- Adeficit bouo plane inama raiio. .Scripiis f|uippe a
Irionales esse augurum disciplina conseiuit et ideo Livio, Dionysio Ualicarnasseo, Valerio Maximo, Pro- ;
ex ipsa p:jrle signitlv anliora fnlmina, <|uoniam alliora, perlio, Ovidio el aiiis iraiiilum est quomodo Talius,
et viciniora doinicilio Jovis, i {Varro, lii}. vi de cuin Sabinis in Capitolinum, ui aii Arnobius, collem
Ling loiin., pag, SS; Serv-, in Lib^ ii îîietd., vers. a Tarpeii filia virgine iniroducius tuerii Liv.
( ,
6^'*) iib. 1, § il et seq. ; Uionys., iib. u, pacj. 105 ft seif.;

Af. quo cerlias graviusque geniilcs li«e asserelmnl, Vuler. Mnx.^lib. ix , ca/?. G, § i; Prop.^ hb. i\
eo validius ai) Arnobio m)Sir<> rerellunuir. Mufidu^ eleti. i ; Ovid. , lib. \ Fn&i. , § 5). Djonvsius vero
enimxM-ro lous, uii iile arguii , cuin lercs lOliintlus- Hal-.carnasseus iiis adjecii virgmem illam ibi sepulcri
que sit, nuihim ncqiie dexteram , neijue sinislr.im lumore donatHm, nbi cecifieiMl, leddilnsqne ilii (juol-
parjein baiiel. ôsiri aulcm laniiim respeciu, etpo- anuis a flomanis inferias. Nonne ergo vero saiis si-
siiione, :ic duiniaxat duin qniescimus , pars laeva aut niile est eam idcirco l*andai seu Paniic;enomincdea-
dexlera dicitur. ^'am nlraque pars «luolibel mutaiur rum adscriplaiii iuisse nuinero? Nonnc eiiam eadem
oorporis nosiri molu. Ad ha^c vero, quid sinistr* et ralimie Pr«siana iii dearam raHum ai,'j<regaia esi,
dexipnc partes meruerunl; ui Iuk sine nilis diis prai- cujns ope ilomulum in jacnli emissione caeieris pnps-
sldil)us essent, qui siiiisiris lausii ac leiices senijjer B lilissc perperam puiabant. Ai> Augusiinoenim, posiea
adesse rercbanlur? Nihtl corte ybsurdius exco^llari ciiando, discimufi illuin luisse gentiiium morem, ut
poierai, deos suos iilius, quo iungi nuifnnctos esseopinaban-
Canerum memoraiis bellorum diis comrarius erat lur, ofllcii noinine apiteliarent.
lîusiiS, quein Arnooins liolloiuie impriiiiis opj>onere Qoidquid porro siide i*and;t' vci Panticyt: el Pries-
videlur, ubi de eiimici:? di\it : f l'ausos revereniur lanie eiymologia, liciitiam uuiusquc divinilatem Ar-
alque nellunas. t {Arnotf , iib. i, pucj. la.j i-ansuin nobius inde funditus cvertit, quod neutra anie Tar-
eninivero a pausa sic cognominaiuni Yossins exisii- peimii et ilomuium dea fuerit. Nain sicnti ille !u<)tiit!tr:
mat ( Vos.s. in Iuijmi>io,j.), aiqne adeo jians:>% quiells i Nisi Momnlus lennissei leli u-:ijeciione palalium,
et pacis ruissc deum, aU|ue nii Tu( nciMis .'jninsadver- niijue Tarpciam rnpi:m rex Sal)inus poioissel accipere,
lil, bellorum ei Beiionui adversariu m (7\o« <>//., //7;. nulln t^ssei^l^nntica, nulla i*ra?siana cs.-ei { Arnob. .,
XV AdiK c. 21). iiiruiu auiem is fuerit Jauus, cujus iib. iv, ung 1^28). Qnis aniem, nisi pl.iue desipiai,
|,enjp|iim i)eili lempore ciaudi-balur , aiioruin eslo veros deos esse dixerit, qui oiim nor» fnerani dii, nec
judicium. Scii cuinam, rd)Secro, sana; mehlis homini ab alii^ quam h<Muinibus casu aliquo facii sunl ? Sed
Innec sibi inviccm «^pposita numiiia rlsum, aui sioma- ab his, quos Uemenies etbnici obainnuum i»eliorum'
chmii nou nn)vebnn( ? i] que terrorcm, vel (juietis paiisque bonnin, ad alios,
Non magis piofecio probiri poterat Pra^stauLe r\on- (iuoji ob vilissima ministeria, dcus iinxeiunl, cum
d#qr'c diviniias ,
qnas Arnobius suo aU ipsosmei auctore uostro irauseaniiis.
el.hnicos converso scrmoiie sic exr-lodit : < I*ra'sl:ina
.4«TICI1>US v.
esi, nl p-^rliibeiis, dicla, qnud Quirinus, sive iiooiii-
Quoinodo 4rnobiu,s-;a'giiaieiiUin» suniii piosr(iiiatur, et
lus, in jacuii emissiom* cunrloruin pr;osiiteril virihus:
UPiuonslrct piMpirain Hngi sl) clhaieis diMiui l-ulcraiiiiia
e( quo<l Tilo Talio, Capilolinum ut capiai »'oileui, pra-sidcre rriwJis laiercuiis, Gfuiuiu Toco, ai i.>qne lons,
AiiiU! i.i;cu! iuni Hoi!)a;i;e cuîlodiit', Faui;os <a Faui;»s
viam panriere alijue aperire pcrmissa csi, dea i*anda
luiiiris rolms j,iraedireudis, l*maui arhornui jnitaUonihus,
esl apppli.a;», vei i':inlica. v (Aynob., iib. iv, p. 128.) ribiis jiPli udis l'oL;un, \eu.«.^sl.'iiiiiui utiuoril>us, rchiii
p;jiera.:iis. vcl piiUisacieudis, Palellaiiam tt PaieliiiUi,
Opinaii snnf quid;un iîiidnt de;i; meniicMicin iii^ri ci-
Noduiiai rrucluiiui iiodis, u-reiidis irugiius Tercusem,
talis a\i A. Cellio dnobus Vaironis carminii)us, qua< Saluriiuui s;iiit>ni, Floraiu tl'»iiljus, untulil-us MiHiIiuuui,
Vibillam (MioriiuiS vt;iruin, i.iinpnliuuui limiiiiljiis, co-
in ejus editi»)no lu;de corrupia , varii scriplores pro nuu cusiodice Litnaiu, obluiuilaiihus* Liuios, I.ucrios
iipêiiii acumine /'inendjire conrsti suul ((»<'//,, lib. xui tucroruni consecniionilfus , ^l oijuieuti;* deaifT i'ecu-
ni:uii.
JSoct. Allic, c. 2"2), TnrHcbus ;iutem et alii suspi-
canlnr hanc esse, quaj in veterc icxico uyfm<; biu;^ Si commeniilige deoruni pr;cfeciur;e falsam eorum
id esi, pacis dea. :ii<|ue ab urbimn porlis, pacis lem- I> diviintaiemevideuterdcmon-iranl,ilIai prnculdnbio,
pore pandendis et ;jperiendis ej nonn^n Panda» im- qiiibus eihnici ipaos vilisîmis abjeclissimisijiie rebus
positum {Turneb., iib. xix Adv. c. 11). At ccrte Ar- pra,'csse passim ubiipie pr;cdic.(banl , adlnu' elfica-
nohius lum loquitur de pacis d.ca, nec de Cercre, in cius et mûiifestiiift eamdcm l:dsii:iiem osiendnnl.
cujus tt^mplo il>, qui in iilud , ul ex «îialo Varrone Quid enim insulsius et absnrdius, quam i.attM-anuni
observfil Nonius, l;ini(|uafn azyluin conlugeranl, panis «jucmdam vendiiarc focorum gcnium ei denm?iio
dabatur i l\oni., de l'roprip.l. verbor.^ c. 1 . ad verb. lamen nominc huncpropiercavocariethnicis placuit;
PAMOtRi' ). he dea siquidem hcllica poiius dispuir.re < q»«<>d ex laleicuiis ctudis, » ul ail Arnobius, < ab
videlur, uipou^ qure quia ad caprcndiun (iapiiolinum ln)minihus caniinorum istmi cxaidjlicaiur genus i ( .Ir-
coileiu T. Taiio viam pandisse ierebaiur, idcirco ?/ oh .. iib. IV, pag i 50 et \ 7>o ; /*/•' n .
, ///) . x v \ v .Saiiir,
Pand;e nomeii cioHiia est. liis'.., eap, 1-i, pfKj. 2i8). Ai Piinius putabai a nemine
Al fatelnr Vossius suam non redii.=>se in mcmo- ignorari illiiii (jnidem crates parieium . et iatcribus
riani mide .4.{ru*bius bane eiymo! jciam scj'eperit. crudis ex>u ui.
Verum si hnjus eiymoloi;i« auctor ei lieiult , ncn Nuiii vero mirum esê debel , si ellmici geniutn
,
541
'
IN ARNOBIUM, CAP. Xll!. 542
aiiquem focis prieesse ciedeiêol. Nan» ^(minm dice' j\ Nec prorsus immerilo Arnnbins licliliis dils, qui
bcini iiniiqai, (jiKMU.iiltJiodnni lofjuiUir Sei vitis ( S:ui\, inlura prauiiccrc crodcijanliir, oonjiuigii iâinkos ei
in lib. 1 Ctiorti., pag. 8H, ei m lit>. v Êutiti.. p/(g.5G7i, F;«iiiiis, t|uns geiuiies sitnjiiier lamqtiam dt;(»s vetiera-
naluralem dedm unmsrnjnstjiie loci, ue.i rei, anl hoini- banlur. INam Dionysliis ilalicaiiiasseiis in dtibiuio
nis. Aiibi enam lesiifieaUir iiuihifrj apucl geniiles slne vocai, au vox il!a, quam diviniuis emissain ferebani,
irenio liiis&e iocum. Tesies aiios si velis, conrpsiim herois cnjusflam ;in fauni riierii, Varro auLem,ei
habebis Yirgilium, Dionysium ilaiir.irnasseuni, Tnr- Serviii^ Fauno ncimrtii^ti.aum puliint u tanflo, vel
lullianum, el Prudenilum ,
qui plina dt? «:t'i!iis ubi- quia, ul Caius Bassus apud l.acianliuin, aique ain
tjiie praesidetKibus, aif[ue de iis niHxime, (n*os Aino- auiumabanl , Faiuain nominaiani , (ju:e niulieribu.s,
bius alibi civiiaium jênlos, el ab iisdem ijvniiblius siciu Faunus viris, laia ranere perhil>ei»anUn\ Ei
adorajî soliios niemorat ( Virgil. y lib v /hneid. Vngiiius quidem Fauni respons.i laudavii. Al Cicero.^
vers. 9r>, el lib. vii, yiers. 155 ; Dionij. Hulic.y iib viii (juamvis di.verii Fauni voces saepe in pra?liis ei rebus
Anti^. roniatK, pug. ^^'^'/rerlnd., {ih.fie PaU.,cap.\: iurltiilis aijtiiuis , ui»i Uiinen C.uUj-m lJall)0 respon-
Arnvb., lib, i, pag. Ifi ; Prudenl., lik- n conl. Sijrn- dfûreni inrrvuluxit , eain Friuiii vocen* a se unit]uam
tnnch., § ). Haec autcui sunl Prudeniii carmin;* :
audiiam iuficiaUJS esi {Oiony. Uaiic, lib. vi Auniiuil.
«Juamquam c.ur gcniuui llontfie miiji lingiUs u?iuni, B rom.y pny ''290 ; Varr , lib. vi de Limj. iui.^ patj. 78 ,
Cum porus, domibus, Ibei-mis, .slaotdis soleaiis Scrv. , in Vvy., lib. i Oeury., ver.^. '\() ei 11, ei in
Assignare suos geoios, pprque omnia membra ;
Urbis pei'(jue Uko.s ger.iorum uiillia inuiia iib.xiiA^neid., vers. i5 ei seipf.; Laeian. , iib. i, cap. '2^,
Fingere^ne propria vacel anguiusullus ab umbra. pay. i%l i

Virg.y liii. vji /Eneiit, , rers. i()7i \ Cic,
Ibi auieni iile ea reJeiiii ,
qu» Sjmmnchns de diis lih. i de Divinai., p«</. 272; lib. u de Nal. dtor. ^
uibium cusiodibusijnriien.il, oiiemad.morinni ryrillns pny.^^Mêt tib.m, png. 254). VidfSis isidoruiu
Alcxandrinus aiia hujusmodi rnmmenia, quiii de ii.s- jib. vni. Origin. c«p. u. iSaiaiem Coniilem, jin. v
dem Jullanus ApostaU dixeral piane ioiHUlavii{.S'j/!>?- Myilioiog. cap. 5) : Lijiuni lîralduui, HisUn'. de.ti-.
mach., apiui Ambros. ^ lont. ii ,

png 850; CijrilL Synlag. 1.^, pag. 427; Vo.SAiuui , lib. i de Origin. et
Alexund., iniu lib. iv in Jniian. Aposlal.,pay. 115 pn.j;r. i(Joi<d., cap. 1^2; Hueiiuni, Demonslr. Evangv
et seqi].). Paiam auiein Anndjiiis (acil quain divino propos. i, cap. 9 § i, pag. 136, ei seq(|.; Alexaniir,
nuniini conunneliosum sii pr;pdic;ire dciimlociselco- aj> Aiex. et Tiraqutili nolas , iib. vi (I»:iJi?.i. dier.,
quinis pi;eposiium , per eas cursiJanieni, ac curan- cap, 8, pag. 'oio.
tem ul cibi ei puiraenta bene coquanuir ac condian- Alius pr.TBieiea Cuii, deoruin gre,\' ci coeius , <iuos
tur, Quin CLiam laiuiprocul dnhio c! plnne deliriho- ellinicl aliis rei)us praern.i raJsu aihiiral^nsiUjr. iNec
minis esl deum coinmniisci praesirtein locoruin cl iMninimauMjuidem Arnobius (.4riiot. ,//(?. iv, paf/. 151),
caminorum., non lanio.i omniuin, sed eoruin lanUjni, scd inajiiCiMn Augoslinus i!ii)ruui lurbam Congrcga-
qiii uno ccrlo modO; laleribus crudis, nec aiiter erant rtml, jjuoruiU nmnina ci «dlici;*. liihii nisi divisia na-
fabricali. tiira planc indigniun piiRbuc poierani. Ab Vrmiiiio
lo pnefaiorum forUsse genioruin, aul deosum, pro anicm nieiufraUir /'^.'î ailxuitm pulaiionihus (Ibid..
ilomanrfi urbis cusiodla \igilanuuin ,
gregein reji- /Jrtg. ir») ei 15'i), sicnli lêUi r(i>!is peU'iidi>, ISemes-
cicndi sunl Aii ijOculii, tjuos adhuc elhhici , uii cis liinius iieiuorilxis. Palciictna j>a.lclaclis {Vuguui b;!ini
exprobral ..\rnoi)ius {Arnob.. lib. i, putj. l,*>),ado-- dnl>ie inHicuHis , ac paieiaciendii Puielia ; [\adntis
rare cOflsueverant. Graeci siijnideiu iaiinique Scrip- nodis iVucni.an ac ipsisu!.'.! rrugibus iiM«'ndis ieren'-
tores Piularchus, Dionysius Halicarnasseus, Cicero, si,^ ; Sali>inu.i ii>uCn>in ^ tti tniiuribus. AJoniinas praisi-
Livlus, A. Ofliius, et alii posleris uadirierunf au- dentes. Hidi-iiis piocul iiubio h;tnc deorum >jve dea-
diiain olim negleciamque vocein uioneiuis, ui provi- lum caicrviiin, (piinn culiurie agrorum , ierne i"i u^
dereiur ne aCJallis lioma capereiur, ac posi depnlsi>s gibsis, ci monliiius j.rcee^ê av.cl prorsus geniiles
viciosijue liosie» in huj"is rei inemoiiain lemplum exisjim.abani.
aramque in nova via Aio I.oculio exaediJicata fuisse Veruni .Augusuuiis' quosdam ex liis aliostjue lunge
{Pluiarcli.. iH VitaCaniiU}, pag. xiA, et tib. de Forlu.n. ^' \A\ueii ^

quani Ainobius cisdeni oiUciis prieiecius
roman. ,
pug. 519; Uiomj. Halicar. . iib. v Antuf. enuaierai. Fa auiem i[)sa sunl iilius veii>u ciun Ar-
rom., pay. 290 ; Cn^^r., iib. \ de Dimn. ^ vaq, 272 et nohiaiil? coidV*reiida ;» N«'cagr(;ruin '.nunus uiti alicui
pag. 2Ji9 ; Lic, lib. v, sub fin. cap. 50 et 52 ; CpU., deo coiumiuenduu! arb:U"ali suui : seu rura dei*; Ku-
iih. XVI, eap. 17). Sed eam supersiiiiouem non nunus sinas, juga monUuui dco juguiinu, coilibusdcam col-
lepide Cicero ,
quam Arnoi»iu;> irridel. Sic aurem faiinam, vallibus Vaiioiiiajn iiraifeterunl. iSec saliem
Oraior illani cxagiial . » Andiia vox esL monenlis ; poUieru.iL sinam Segeiiam ia{»:;in iuvenire, cui sejnel
ul providereiur. ne a Callis iloma LMpcreUir. Kx eo segeies cummcndarent ; sed salu frumenta «juamdiit
Aio Loi{uenu aram in nova via coasecralam. Qnid s\\\s lerra essei:t. praBj»osilain voiuerunt iiaLoere dca<n
ergo V Aius isie Loqiiens^ quundo ('uju nemo nnrai. Sejam, cum vero jani essenl snper it^rrain, ei segcicui
aiebai, ci loquebaiur,el e:veonomen invenil , posiea facerenl. de;mi Sc^g.-liam ; frumeniis vero coiiectis
quam el sedem , et arani. ei Komci» iuvenil. , ohmii- dean^ Tuliiinam prir-posueruni...,. P<-;;efei:ejuni i"i'',--
uiii i {Cn\ t.ih. nde buinnt., paij. 2.SH ; .\rnob , lib, \, serpmam iVuuiciiiis gcrminanubus, geniculis nodis-
pO.L}. 15) q?ie culmorum deum ModoUjin, invoiumenti» h.Uli-
: :,
^^ DISSERTATIO PR<£V1A 5U
culonim aeam Voluiinaiu, cum faliiculi paiescunt, ui A Ab < enonibus viarumuea Vibilia Iiberai?i (Arnoi;.,
sp:ca exeî^ deaa» Paweiauajii.c. Nec omma comme* ibid. ) Noime auldm ea ipsa est de qua Varro :
moro, quia me pigel,quod illus non pude4 > (A«- « Venilia a venier.do, ac vento illo quem Plauius ,
yuu.^de Civii., c. 8, p, 95 e» *eqq.). Vides s.uie ab eo, dixit : Quod ilie dixit, qui secundo vemo vccms est
quemadmudum ab Aritobio, in buac deomm nume- iranquiilo mari, veniujn gaudeo > {Varr,^ l. iv lie
rum nominaiim refeiri Pcdeiur.am el jSodoium, nivc Ling.lat. p. 18). Augusiinus vero ciiateumdeni Varro
ui aucior nosier aii, Noduiim» Nemiiji itaque verisi- nem aiibi diceiilem : < Yenilia unda est, quse ad liiius
n<ite prorsus uon videbiiur aiios ab iîso memoraios veuii. i Nonne lamen ab ilio recedit, ubi de inlau-
iis esse anuumeramlos, quos nomiuare îcui Augu- libus dispulat, et ait De spe, qtics venii, Vemlia. :
silnum et Arnobium nosiruin pigebat» iu et iios eviam Servius Veotliam a nonnuiiis diciaui esse refert,
pigere debet. quod veniam dei e::igeniibus [Augu$t,, l. vii de Civil.,
Ahbi tamen doctissinius i!le vlr eamdem, aiquc c. 22. p, 178; ibid.^ l. iv, c. 11, p. 97; Serv.y in
auciur nosier, Saturni meiiiioitem feclt : « Satur- l. X ^ndd.y p, 577). Scd si cilaia a nobis Varron"s
nus, t inquii, < uims de principibus deus, penes verbu uia^îs ad auctoris nostri proposiium faciuni,
quem sationum onurmm domiuauis est. > FVius vero dubitatis forsitan an in hujus textu legendum potii s
< Satumum propier ipsum semen. > Ei |>auio post B : ^^^ Venilia, qnam Vibiliat At quld decernere audeu},
< Omnium scntinum Saiurnuih iiabcre potestat(»m. > ubi tanta esi rietiilorum deoruo muliitudo?
£x Varrone proculdubio Iijlh.* deiibata suui.Qiûam Opinabantur praeierea gentiles Limentinum esse
eniut illius in libro 'egirnus : < Xb satu dicULS esi pr esidem )imint>m, ei eorum cu&tudiam Limae adirl-
Sauiritus. > At non magis penes ilium sationmu butam : Sed < ouis oredat» > argiui Arnobius, < Li-
I
quam itaues Fioram, infjuit auctor noster, norum ineniinuro, quis Limam custodiam iimiuum gerere,
erat oominatus. iSon eniui prouibeiont quoruinus et janiiorun! officia sustinere, cum fanorum quotidic
*i:nc frigore vei aesiii adurerejitur. In supenori aaieui videaiuuset privaiarum domoriim conveliietsubrui,
disseriatiimc de Flora , et memoraiis ab Arnobio nec siiie his esso nagitlosos ad iupanaria commea*
Uidis Iq ejus houorem ccitjbnitis disputavimui (A«- lus? > {Arnob,, iib. iv, paa* 13!^.) ilujus auiem Li-
</!«., /. Vii dc Ciiit., c, 13, ;;. 172 ; ibid., c. "i, p. 1G3, mentiiii alibi Arnobius {Jderttt lih* :, pag. 15), el aii-
et c. 5, p. lClr Yurr., l, iv de Liug. iat.^ p. 10; Ar- cubi Cyprianus meininere (6'y/jrian., dc idol. Vanil.,
niil}.\ i^ IV, p llo; Dhicrl. in .Ûnuc, c. IC, w/. 3). p. I5j. Qaodam veroTenuiiiaiki inlibro, ubiquepassim
Cicteruni quaiuvii. Nemesirinus jtemorum, et Mon- muiiio ei iaciiius iiianie, ii-£C iegimus, quibus tameu
linus moniium dcus ab Aniobio appeilelur; Diaiia rjucioris uosiri dicta saus aperte coulirmantur :
laiiien dicitur ub tioralio :

* Taceo deo^ Forculum a foribus, ei Cardeam......
Mou;iuni cuiiLrs iieatoriuriqije vu'ô,

liibus, el liminum Limenlinum, sive qui alii inter
{Horal., lib, m Cmn., od. 22.) vicinos ap.... num janitorum adoraulur. Quid eniiu
Faunus vero et Picus apud Ovidium hajc de se Ipsi» magnuii), cum et )\abeant in iupanarlbus, in culinis,
pr^dicnni ei in imo carcere. > (Teritdlian.y iib, \i ad Nuiion.,
iiisuaius agresies, et qui dorftiaeinur ia allis
cap. 15, pag. 73.) In aiio quoquc iibro pcrfectiori ei
Moitiibus
(Oi'ia., iiu. u! fdstoi'., § 3, pug. 532.) iiiiegro scripsit : < Certi v.iê debemus, si quos ialdt
Sed cuid veuii, qiioiuliius Diat a nernorum custos, ct per igooranliam iiaer.aura? s.TCularis, eiiam oslio-
Nemesirinuji eonim deus a gcnlilibus sluite crede» rum deos apud Uomanos, Cardeftm a Cardinibus
rclur? Quid etiam prohibet quominus Faunus aut appeilatam, et Forculuu) a foribus, et Limentinnm a
Piciis iidem fuerini, ac Monlinus, diversis nominibus limine, ei ipsum Jatmm a ianua ; et uiique scimus
appeilaii? De ois porro dii» consulc, si velis, Terlu!- iicet noinina inaiiia atque coitdcta sint, cum lamen
lianuiji, Giraluum, et Vossiiim. {Teriull., l. de Spect.y In superstitionem deducutitur, rapere ad se ttemo-
c. 8, p. 95; Ciruld., Hiu. deor.^ sijnlagm. 1. p. 89; nia, et omnom spiritum iinmunJum per consecratio-
ULS obiiganienlum. > {Jdeni, lib. de JdoloL, cap, 15.)
Voss.^ l. v de Theoi, gent.y c. 48, p. 89 ei scqq.)
Ab ipso adhuc auciore noslro. qucmadmodum ab ^ £orumdem iliorum deorum mcminit Augusiinus, ai-
Augusiiito Irridentur elhniei qui Meilouiain deam que ab eibnicis haud ille|)ide rogai cur Forculus et
,
inellis confeciioni pra-fjci somuiaverani. Quasi vero Limeniinus dii masculi dica'iiur, Caruea vero f?mina
sine 111.1 mei confici immquam potulsset? Quocirca cai^diiii pi.iesidfat [Angusi., iib. iv de Civil., cap. 8,
de Judaeis recie .\ugustinus : « îtie Segetia, i iu- pag. 94; et iib. vi, cup. 7, pag. 155). Numquid eiiam
quit, < segeies, sine Bul>ona bovcs, mella sine Mel- sancti ilii dii Itip.inarium liminibus el foribus prse-
lona, pouia sine Pomora, el prorsus omnia, pro qui- positi, eas luxuriosis ac libidiuosis aj>criebsnt?
bus tanlse falsoram ufôrum iurb:e iloiiiani snppiican- Opiin.e quidem, inquies. Sed nulia illis omnibus
i'um p'Ha»oriini, ab nno vcro Deo fciici\i3 aice|ie- ift locis Lim.T. ab Arnobio appcllaia», menlio. Quam-
runt , \Ârnoh.f i. tv, p. 15i ; Aufiw.l., /, v de Civit.. obrem suspicaniur corrupium esse iiocnomen, ac
<;. li,p. 114) pro eoiLimeniiuam, aut Janura, aui ianam legen-
Quid vcro, quod eilmici alios deos viarum, limi- dum. Quid si legereiur Cardea, de qua proximc a
num, ct osiioruiii prifif.^ctos commenii fuera.at? Non nobis ciiati auciores , aut Carna, de qua plura Ovi-
enim sine ironiu er objurgaliouc dliil Arr.oMiiS : dius ceciriil {Ovid., iib. vi Fasior.y § 2 , pcg. 652 «t
: :
5^5
seq.y} Scd (;um ijifmiius fuerit,
IN ARNOBIUH, CAP,
ut dicimn esl, hu- ^suftUebiiur deain essc P«icuniain,
XIII. m
qua^ U\mc)i t£/u«
juscetnodi deuriun nujoerus, quid Jn AruoUii (exlu maximum numen^ uii loquiiur Ariiobius, elJmicorum
scripiuin ruerii, deiii)ire non audeu)us. Ei sane Ser-> iniicant lilterw (Arnob., Ub. iv, pag. 152).Frequens
vius aiicubi observaL iiujeu Vesiae fuisse cousecratum auiem occurrit imjus deae apud Augustinunt mcniio.
{Sen.y in lib. vi JSneid,^ pag. 414). Certi(»res vero nos facit ea.n ab etlmicis invccatam,
Magis vero corrupta videulur subsequeniia Arnobii ui esseiit pecuniosi, ei iilam <|U3e ab ips;» darl frusira
verba : < Quis curalores obliquiiatum Limos, > in onjii»al)antur, pecuiiiam oblinerent {August^, iib. iv
manuscripio regio, < Lemous > pessime {Âruob.^lib* iv, dc Civ., cap. 20, pag. i05, ei cnp. 24, pag^ iOtf;
pag, io2). Quia vero solus iiic nobis siiperest hortuu lib. vii, cap. 7^ pag. i6o)-
llDrorum manuscrijttus codex, ab impeiliissimo iibra> Scimus quidem a Juvenate decaniari nullum suo
rio descriptus, (ûu^ sii vera aucioris nostri leciio, tediporc consirucium Pecunia; templum, nullasqoa
diciu difOciilifiiuui. Nobis tarnen iiaud segre proba« nummis aras positas fuisse. Yidimus eninivero hajc
rciUr reponendam esse vocem Lemures, de quibus illiiis cannina :
nus aiibi, ei Ovidius jam a nobis iaudaius {Ovid*^ Kist funesta Pecuiu» leiiiplo
lib. V Fastot\t^ 5, pag. 632 el »cq.), Yerunaameji, Nondufti babiias, nulias nuiiiuioruw exslruxiniiis aras.
nisi nllerius correctioris codicis opc adjuli, nihil j^ {Juven.f myr. i ver$. Ijl et $eqq.)
adhuc ea de re ceni aliquid statui posse i>rbiiramur« Se iid nou prohibuli, quin aate Arnobii tempus Pe-
(ûldquid sit, quis, obsecro, ingeuuus, iiberalisque cunia ab ethuicis habereiur dea, atque ab lucri avl*
bomo bujusce dei muuus obire umquam veilcl ? dis, et appeieniibus, sive in aliquo ejus lemplo, eive
Neque eiiam Aruobio credibiiius videtur, i deos alibi invocareiur. Yide auieni ulrum in bujus sen-
Lucrios lucrorum conseculionibus prsesidere; cuni leniiae coniirmalionem proferri possint haec Epi-
I OK turpibus catisis frequeniissime veniani, et alio) uiu cbarmi. ciiaia a Stob;«o carmina
.semper dispendiis constent. > Qui autem fueriiU iUi

dii, si scire aveas, ali Suida accipcre.poieris. N-im
K-oooio?, inquii [Suidas, ad verbuin as/jo&jo?), Qsog q £go auiem deos uliles esse arbifror,
ArgeaUiin nosinun et auruni,
'E(>y.i}g wf Y.spô\>g TroiriTtxof y.oci <i.Yî\w §£ «VTOV {Strobwus, êrm, 89, de Lnude dvjit.y ptfg. 3250
t-ta/.oOo-t, xat x).<ii7r« , §io x«t p.KpcruTTTrov «utov rrotovcre
Quidquid auiejn deiiis versibus pronunlies, quUciim
6V.<7Ta^civ, Y.ifX «"ôf ov «vtov T!>y X6yo'J, x«t r»? yJoiriji',
Arnobio nostro non faiebitur nifemoratos a r.obis
y.at e|i7roAei&)V , ^Sôuv -/epSouj efopov. QucBStuosus deus
deos eo ipso refutari, quo vilia» Qi lurpia iUarum
MercuriuSf ut lucri sive quwslns effecior, Quin etinm
officia noijjinaiuur ?
ipsum faciuni geitare mur&upiumf ei ipsum orationist Q
(uriif €t mercniuro!, id est^ qncestus inspeclorem, Qua» ARTICULUS VI.
propter Gregorius Nazianzeuus in Juiisnum Aposia- De aliis diis ac dcai)iis, qiios iioniinum vitits
et aUis rebus
praeesse elhfuci asserefjanl, uhi de Lavei-na fuTum dea,
iam h%c scribit : < (ûolles Lucrium iuiinrk, el Loglum, ei segnium iMurci<Ja, de Venere .Militari turpissimis
fla-
6i Eii^gcnium intueor, ccuios obtego, zc spectacuii giliis; Perfica, Periunda, Tutino , &ive M ilino
oI)sca;ru.s
vohipuiibus, Libentina et Liburno iibiuirufn tulelis,
pudore deum tuum praelereo. * (Greg. Iâz.^ orai. iv, Oi-bona el Najnia eîlremitali vitae,ac funeri ndictjis
in Julian,, pag. oOd.) Quem ia locum Nonlus b.«c prcfiskltbus, ubi eiiaiu de scorlismcriloriis, Accalaureu-
lia, f icrs, et Lesena.
observavit : < Lucrium deum Mercurium Grj^ci vo-
caut, ot lucri auclorem. Uude etiam oomicus Arisio- Nemini sanequantumvis parum aequo renim sest!-
maiori, si quje tameii reciae rationis scinliila ci su-
plianes in Pluio addubiians, quo nomine Mercurius
appeilaadus sit, Siatuamus, inquit, lu;roX&:rov, id est,
persit, quidquam prorsus videbitur a diviria nalura,
qua;stus el lucri pn^sidem. »

jusiilia, et sanclitaie niagis aliemim, qmm de<)s iln-
gere homl.ium vitiis non modo favcjites, sed etlfim
Non solum autem Mercurium dcum Lucrium Gre-
prsefecios. Tales nihiloininus deos, nec paucc^ qui-
gorius vocare videtur, sed etiam Apoliiuem. Supc-
Quomodo Lu-
dem eihnici mira plane ncc saiis umquam daiimanda
riori etenim 5a oraiione iiie dixerat : <
^f'^»'**^^^^ ^«»'^'«'*-^ ^^"^* 0«^"^«^^^«» C«*^gorIus Na-
crius ipsis conslituetur, et sacculus proferetur, et D
furax dei vis alque facuUas honorabitur; illiidque ^'«'^'^zenus iiios lih, compcliat versibus (6V^<3(. Naz„
etiam Sine yere Phaebum minime vailciaari, nec tcm, 11, cann. 61, pa^., 142)
,
obolo quidquam esse prajstaiiiius? H.tb enim graves

U; |ifl^ jwuvov «•ntw dr.w xtwov, d>\d «al isltfiov
eorum ac ven^rj^ndae sunl senteniia;. » {Greg. Iâz.,
orat. 3, in Juliun., pag. 262.) Inda etiam tritumlilud Ipsaquoquc irifaiwia sacratis numina noxa,
apud Graicos iaiAibicum carmen :
Aloue alii.s aliuni viliis qui pra^sit, habeiis :
Scilicet ut crinien noii lanlum viijdice poena
Av6'j9t ]âA(.ou V'o"iSo{ o-i ti«vT&viT«'.. 8it vacuum, sed et obtiiieat iaadenujue decnsque,
Absque sare Pho3i)i muLa sunt oracuia.
Lt gratum acceptuinque Deo, cultUHique ab &Q<1ein*
Porro auiem monel nos Giraldus ApoIIinem non se- Sed audiajnus Arnobium. nostrum hos infames deos,
cus ac Mercurium ksôwovj Luciiuai seu LucrioiiCiU et tnrplssinias eorum prsefccturas enarrantem» He-
ab elhnicis cognominari (Qrscrf., Uisl. deor. syn* nuniiarunijnqult, c Laveniam deam el pra^sidenri fu-
tagm. 7, pag. 2iS). runi > {Arnot)., lib.',}ij \mg. ilo) ac latronum, at-
Longe vero dlificjiius cQ».dato cuilibijt hommi pcr- que coriiia maxime, quemadmuuuri ab aiiis ohserva-
547 DISSERTATIO Pa^ViA 548
fnm esi, qni clam occuileqii.^ fur:ii»aiUur. Tesiarmn A êsse aurem non est hic cnm Aniobio noslro [Arnob ,
siquideih noMs Varro fiicil {\i>ii)v txirncl;im fnissc lib. ni ,

pafj. Ij) appellare Vnnerem, »7/«wj, inqui!,
iiuic Lavein* de;e arnm, cx qna Lnvcrnalis poita cupidinnin mulrg/n, praereoian} amoribus, el cnpiditnlis
noinen accepii iVarr., Ub. iv de Ling. laf., pay. 40). urdori. Qnis cniin esf, qni Iwc ignoral? Quamohreia
Q!iO!i aulein fures iili, iani(juam sua' pnesidi suppli- cum Laclaniin dicere snlfirii : < OuiU loquar obscoe-
carenl, proijant IjoiC iloralii carmina :
niiaiem Yeneris, omnium libidinibus prosiiiuiae, non
Ps:lchra Laverna , deopum laninm, sed ei iiominum Qu;e primd,
Da da jusiuni snncluuique videii
mitti tallere, .
iil in hisiona sacrci conlinelur, arlem merelricianx

Noi!lun pyecalis, cL iraudibus objicc nubeui.
iiisliluil, auciorque mniierihus in C.ypro fnit, uti
{tiofui.., iiti. 1, episi. 16, rers^JoO et secfj.)
vulgo corpore qujestum facerent. Quod idciico impe-
iMura videre poleris apud Feslum, Nonium Marcel-
ravit; ne snla pr<etermuiiere3, impmlica, el virorum
ium, fl Liiimn Giralduui [Fesi. ei i\'un., ad verba
appeiens videretur. n {Laclau.y lib \ Itisiitul.,cap. 17,
Lavermones W Laveun/e; Girald.,$ijniag. 1, pag. 50;
pag. n.)
Arnob., Ub. iv, pag. 152).
Sed qnia pliires ab elhnlcis pr.Tdicabanlur impudi-
Nec minori impielaie iidem ellmicl Murcidain, La-
cilia et libidinibus ramosissim* Veneres, unam im-
Vfrna* l.aud duoie opj)osl!am, segrnum, sicuu eis . .
...
viiio .Aruttbius
. ...
\'*tr{il,
,
J*'ani vcnuit.djaiu.
, . ( Tiam ihsu-
.,
• D nnmis Arnobius, c:eieris saiie pejorem, iiis verliis
/ '^
jusecianir t Kiiamne .Miiilaris \itniis castrensilais

:
jium veiu iiuoiaiiie siipeisii;i(uiis commenium iile

plagiis (ms. codex regins ei vet edit. tla.iiiliis) pra»-
iii>n excogiiavii. .Narr.ii siquidiim, el plane ?niratui
sidei.el pneronim siupris. » {Arf7ob.,lib. \v,pog. ictl.)
AuiÛbimus publi«:a a Roinanis, qui .singulis pLMie iio-
Qnid, qnaeso, eihnicis majoii, si iinquam erube.«cere
mimnn m<iiibus deos sinynlns auiribiiobaul, insliUita
potuissenl, dedecori proiiroque esse poierai, ijuara
fuisse sacra deae Niarciie, « qu* praRier moduu), >
infamis illiu^ de* cnltiis el veneralio? Sed n^LMhis
verba ejus sunt» * noji^ moverei, aul iacerrii iiomi-
haud dubie (juie fnerit illa .Militaris Venus, cujiis ra-
nem , ui aii Pompoinus, niurcidum, id esl, niinis
rior, quam aliarum menno facla esi. Non semei ta-
desiuio.s.um , el inaciuosuni. * {.Aiifjmt., lib. iv de
men lânsanias Veneris Armalge. a<' proinde Miiitaris
CioU.^ eup. 16, pag. 100.) Teslisveri» noi)is os! Livius
memiuil {Patrsan^, lib. ii, pag. 48, v/ lib in. pug. 97
Amum Aiariium, t-uperaiis Launia, qui emn deside!n
el iOf)), ahpie bisce potissimum verbis : KvOnpu <!f
Hnm.^^norum regem appfîlaveranl, ra)mam rediisse.
TTcAis aTw.âvr/. fc?c6 Zx7vo<iLu; , oxmiol tl)? oczi' ro Zi
Tum deinde addidil : « Muliis Laiinornm in civitatem
'.-pfjv CTi^ 0\)p</-*i.9c h.-^fionu.x'/^, xat tcowv. hrroQa Afpo-'
accejiiis, oMibu? ut jungereiur Palaiin Avenlinum.
Ofr>/C nup' E/.AO^yiv iTxty , </p/'X*fr:v.xoy. a\)rn hk r\
Hd Murcia: dala: sedes. s [JJo. lib. j, § 7»'2 ei ZZ.)

C ^'60? ^cKVov oi:j Mrrp.evov. A Scandea ud ipsa Cijth.eronua
Aimnine iestîin adhuc Oesideras / En adesl Ter-
rr\(£niu adscenditur, stadium decem viu. Est iltic Uru-
tullianus, qui eidem de« ajdem aediiicaiam fuisse me-
}U(H Veneris lemptvm, eoruin ocnniHm., quct apud €r(e-
nioial : < ('on.sns, * inqnit, » apud meias snb lerra
cos y eneri dicata .swn/, maxime priscum. Dece signum
deliiescii Murcias : has quoque idoluin fecil, Mm- Nonnus qnoqne {Iônn., lib. XXXV
curn urciris esl. ;
cmin enim dcam marcuris volniil, <'ui in illa parie

J)iontj5., vers. 175 ei ^^<i'l ) ubi Venerem Marie po-
aedem vovere. » {Teriutl.y lih. de Spectuc.y cup. 8,
leniiorem canil :
pa(f. 93. j Nos quidem non rugil (|uibusdan> visnm ibi

Wti Ir.-xffTnc, en'?i)fl;, jia)fv];*ov£« ryri KoWtin
pro marcon&y legenduni amorii. lu animuin qnippe
hi sibi indiixernnl Tprlwtliasium de Venyre lo(|ui, cui Ne Spartam in.nrpdere, b<»lhcosi obi cives
/Enea.î iraagiisein habeiil armaias Veneris.
nli SCiibit Phnius, pnmum Mvrleai, deinde IV.nrci?e
nomen fuil. Addere poterant iiujus adbm a Vairoiie, Narral aulem Lactanlnis {Larian., //6. i, cap. 19,
Pliiiarclu), el ahis lieri menlioneni (/'//n., Hh. v pug 109) ab iisdem Spnrianis consiruciiim Veneri
Nalnr. hisi., cap. 19., pag.^\^\ Vinr., lib. \s de Armaise ac simulacrum. in muliernm me-
raiiiim,
ling. iat., patf. Ttl el 58; Plniurch., QnoesL. njrnan., moriain,qu* illis posi fugalos Messenios veneiant
^007. 11, puq. 268). At cerle cum in emendaliori Tei- tv obviam, el cum ipsis conci bueranl. Denique al> lle-
luiliani texlu scriplutu legamus mcfrror/.s\ eum de ea- sychicmemoralLr"Eyx££Of A<pô$trj7, KvrrpiOif. HaslaKf
dem, atijue cilaii a nobis .Scriplores, Murrlda desi Venus, Cyprus. Quid vero lam lurpe ei obscoenum,
inlelliiiendiim essfi cui vero plane simillimum non vi- cui haec Venus praeesse non crederelurV Jure igilur
deainr?Si iiuis porro recte probaveril hanc Miircidam merilo Eihnicos irridel Arnobius; quia Venerem ip-
segninm deam non aliam hsso qiiam Venerem Myr- sam turpissimis hominum Daoitiis prasesse opina-
luam. seii Murciam, amoris sive marcoiis deam, ei bantur; qnam tamen
armatam, atque , militarem
manus tanio lul>enlius rfablmus, quanio indc validius hastalam, armis quemadmodum amoribus et ttagiliis
Arnoliii sentenlin slabiliinr. prsefeciam praedicare ac venerari non erubescebant.
Vi^mie ad majorem eihnicorum ionominian), ac Pergil .Arnobius (Arnob., //t). \^,pag- 131), et rur-
Sempilernum dpdeciis, alque ndeo ad ceriam religiosus ab eihmcis sciscitalur uirum serio credani Fer-
nts eorum iuinHin el ever.<;ionem libi aiiquid profern? sicam, l*eriundam ei Tuiunom lis, quemadmoduin
NlhiV sane lacilins. Praeslo siquidem snnt ii, qm a ipsi diviilgebant, ei iile recensel , obscoenis praeOci
cDBcis illis genliiibus utio sine rnbore col*»i)anlnr, dii volupiatibus.Quem enim, nisi omo! pudoreileposiio,
ilieliis ac lurpissiinis rebus, el vitiis praeposili. Ne- lalia numina coiere, »mmo dicere non pudeaif Nos
549 IN AftNOfilUM, CAf\ Xin. 550
(Iiiidern tiuu lugii Lncreliuni Porîc», noinine (am- A mus (Dtnsert,, iu ^finnc, eap. 16, art. 2). At Laurcn-
r]iiaiii iiahiric epillieto usnni esse uhi c;inel)al : lia iila procul «iuhio osi, quaui Ariiol)iu> alilii Luper-
Dojiicuuj (seu donGc) ad excrtinuu» crescendi Porsica cani rJeaiu uujiouj/ai : « Quod abieciis,' t aii * 4 in-
iliuLMu .. ... 1, ,• I.
Koniulo Kemo, peperai,
I
l;<ul.:hiis, .^c lu:el el lupa

Onmia pfeduxitn-ruuinaUir;. oroairi.v.
[Luciiii., litf. u, ceis. liiliei seqii.) uon uiili:>, Luiien-a tU'/.\ esl , auc.lore appellaia Yar-
Veruin Arnobius eam Persieain esse disjt .
quie lur- rone 4 (Anwii., lib. iv, pay. i28). fjiide eiiam Laclan-
pissinias voluplales ducere ad exiluin , ei perlieere lius (loi\ ci>,) : i lioniuli liUUi.x lupa esi honorihus
feivh.Hur. Turpitua adhiie eraut munia lêrluiulie et a!Teei.a divinis. j Sed ue iila saiis in superiori iioslra.
Tuluni, sive Tuiiuni, luliui vel Muiini, (jui, ul iioial ui di.xiinus, disseriatione.
Augustiuus,aGivecisiufau.isPriapusvocahauir.Sed x^,i^., ^^ ,,i, ^:,,,,,.,i^ merelricihus fuil I e^Pua

de his. quos nisi Ethnici coegisseni, normnare pudel, Athen.eusis , cujus Clemeus Alex.ndriuui, n.eminii
aliquid adhuc Tenuilianus et Lacianiius dicuut, si-^ ^, ^.u Scri]Wores in nosiris. in ejus opera di.sertatiol
cuii iu s«^.(|uenlihus dissemiionihus lu.sins dicetur
dcCmL.cap.
j.ji,,,, ^^..^^^ ^^^^^ , Appai-aL, iib. n, , disseiu %
(A(.(/u.Sf., lib. IV 11, pmj. l>7, el lib. vi,
ûp.r^, urt. 5, pag. 1-250). Apud Athence.uin auleia
CiiiJ. y^puj, m: TenaUian., Apoiug., cap. ro,et DensdchiHes ineinorue manda.sse perhihetur Alhe-
lib. ji ud AV/mi/i., eap, ll ;
Lactim.. lib, i, cap. -20, B lu.nses ui Demeirio Pi.!iorccl.:e :..iulareuiar, LeuMiai,
pag. iiu). Lumiieque Veneri templa consiruxis.se (Athen., l\b»
Non minori prott-eio caiciiate ei ameniiacredehant VI, paii. 2oi.
gemiles Liheniimui» et {Jhurnum , ut adhuc rellTt
Caeierum tamelsi Orhona el Namia his duahus ho-
Arnobius, 4 jihidinutu superesse luUilis, .» Aiicuhi
nestiores et ve;i'ecundiores videreniur , nou luinus
auiem a Varrono scripiis iradiium legimus : « A li-
lumen falsa coinmenlitiaquc erani nuinina Aihilra-
bendu iii>idi>, lihidinosus , sic alia , ut Lihentina , »
banuir auiem clhnici iu prioris luiela Cbse oriâtos,
haud duhie dea illa, de qua auctor nosier luquiiur.
ul inquil Aruohius (An?o6., lib iv, pag. 151), liheris
Nam poslea dixit Augustinus : « Oe:e Lihenlina?, cui
parcnies, ei suh poîerioris pairocinio homines cou-
nomen esi. a iihitline. * Expende aulem uirum ea sit
stiiuios in exiremis lu Teriuliiani auieni lihro nui-
Lihcntina Venus, de qua Cicero. 4 Cupidinis et vo-
tiiato, cl lacunis passim hiauie icgimus : « Orbauu
luptaus, et Lui>cntin:e Veneris vocahula consecrata
quie in orhilaUMii seuiinal extMiguai. » {Teiiidluiii.,
suiii, viiiosarumrerum, neque naiuraliiuii. » {Arnobr^
II ad ) Tesiem insuper hahcmu.> uvm-
Nalio.., cap. 15
libc IV, pag. 132; Varr. , lib. v de Ling. lat., pag, 57;
triem Plinium ad a;dem Lariuni ardihcalum ruissc
August., iib. iv de Civit.,cap, 8, pug. ^5; Cicer., iib^
(^» Orhan:T» lauum [Plin,, iib, 11 Nahir. Hist.^cup.l.^ pag.
II de Nalur, deor., paq. i25, Im, 7.)
1'52). Na.'iTUie quoijue dea*, extrcmis Vita» seu (Dneri-
Quod ad .Lihurnnm attinet, ejus nomien corrupUun
bus pr?ereci«}, saceihuu exira poruun Viminalem,
videlur. In regio enim nianuscriplo codicc hahetur
stcuti ex Paulo et Festo dicimus, consecraiUiU
Burnum, *iuo«:l quidem cum lihrarii ignoraniia depra-'
lueraL
vaiiim suspicareuiur , inde feceiuut Libuniuin. iêd
quis sil isie Lihurnus, nobis indicare nou cuiaverunt Qu:ê porro de hac dea aliisqne diis ei deabus, qufH
Quamohrein Meursius hgenduni putavil Liberum hacujiius ah Aruohio appeiiaios vidimus, iicfci'. pos-
,
quem Augusiiiius ab eliuiicis iihidiui pra^.fecium ts;s~ sunt Vairouis lalciri lesiimonio, qriod Angusliiuis sic
tiricatusesi(AM<///.s/., lib. vi de invit,., cap. 1>, pag. VM\.,

proUjlit : 1 Vano commemorare ei eiiumeiare deos
el lib. vu, cap. 2, pug, KjS). Ll nos qmdem huic ^'^"epi^ ^ couceplione homiuis, eamque seriem j.ro-
conjectura; lihenier suhscrihere:nus, si pro Lihcn- duxii usijuft ad decrepiii honunis rnoriern, et deoo
lina, legeremus lihera qu:e leste auhuc Augusiino ad i})sum honuuem pertinenles ciausit ad Napuiam
,
libiduii qu Kiiic pr.cposiia cci:sel)aUu . Quia vcii> i!le

deam, quiê. m furieribus senum cantaiur. Deinde
ihi adhuc docel eani eiiam ai) eihnicis Veuerem exis-

ccepilaiios deos osieiideire-. qui periiueut non ad ip-
limari, nonne inde e:ui)dem ac LihenufiMm fuisse sum iioininem, sed ad ea quue .sunl homiui.-, .siculi
colligi p.destr Veiunuamen cuiu lot lamque n.uiu^ ^ ^'^ ^^^^«S' ^^^^'^'*«' et qu*ciunqueaiia,qua^hu.cîh«
ûiit itocosrjaria, r>6«eudeiJS Ui o.jnninus quod su cii-
plices, uli diximus, luerini apnd eihmcoscju.-iCeinwdi
uiSfjuo inursus, et propter quid deheat Ciiiquo snppii-
dii, quLO vera sii Arnohii icciio, certo aflinnare n.Mi
cari. * [August., Ith. vi de Civii., cnp. 9, pag. L';S.)
possumus.
Quid porro ad sempiiernuai eihnicic reiigionisop- Nemo autem est. qm ex iis onfnihus, qu;»^ hru lenus
prohrium ac dedecus oninihus p;itelacieiMhuri super- dispiuavimus, facile hon perspiciat quam recle Arnc»-
erat , nisi-ui scoriis et inereiri< inucs sacra, qneinad- biusconcludat faJsos omnino imliosque proisus essc
moduni aliis diis suis, iuipudeiiiissunl hoinines iace- omnes ilios diôti. Salis enim superijue proiialuiH est
reni? Alqui « in civitaiihas nuiximis, » imp.iii auctor aui eos nun.quam exstuisse . aut aliquando sunm
nostcr, t alque in poieniiorihus p;q>uliS sacra puhlica hahuisse oitum et uiilium, aut ea egis^^C; vel paSbOs
liuut scortis meriioriis quoiidam, atquo in vulgarem fuisse, qnaR a divina majesiale ei nalura penuus
iihiuiiiem prostiuuis {.Aruob., lib. pug. 15). Quihus ahhorrenl, ac siepe sa>pius honn'ne vel minimum ve-
1,
sane verhib ah i'Lo haud duhienotalar Acc;j Laureuiia recundo el pudenle prorsus indlgna. Ocnique si qui-
el FiorA, deqMibns uos m suDerion disseriat.'Oiie egi daro aiii tn medium rursus ab Aiiiohio noslro vo-^
:
^l DISSERTATIO PIU^VIA f>bt
cantur, de illis iofra diceudi locus tiabilur {Ar«o^., A Ex ejusdem Clementis Aiexandrini fonie id adliuc
tiausit Arnobius, quod de Musis ibidem adjecit :
€ Numqiiid ex nobis Myriillus estaucior, qui Macari

CAPUT XIV.
filias, Megacionis anciilulas proUteiur fulsse Musas. »
Excutilur aliud Arnobii conlra geuliliutH deos argumen'
morie
^sUnob.y Ub. IV, pag. 145.) Ex eodem quippe Myriilio,
tum, ex eorum servilutCi vincttliSt vuineribus,
seu Myrsillo Lesbio, narrat Ciemens Musas cum
ac &ei)ulcris desmnpltim,
servse essent, a Megacloue Macaris Lesbiorum regis
ARTICtJLUS PRIMUS.
tiiia emptas, quce iilis postea coiumnas templaque
(Juam valida sit Arnol)ii ad deslruemiain gentiUum ae diis consiruxit. Sed de iis aliquid iii superiore Apparatus
suisopiuionem arûmejiiaiio, petita exservitute Hercu-
lis, Jlpoinuis, etêptuui, fcedo Minervae minisierio, Mu- nosiri tomo perstriiisimus {Clemens Alexandr.y Ad--
sarum fanuilalu , Martis ac Saturui viuculis , atque a nionit, adgent.., pag. 19; tom, i Apparal,^ pag, 820).
rvgnu suo expulsioue , ac ejusiiem Martis, Veneris, Pia-
louis, Junouis, Minervaj, elHercuiis vulneribus, Servitute duriora procul dubio suni vincula, quibus
gentiles deos suos indignissime constrictos fuisse
Deos suos, quoruni niajestale nilVil subiimius ex-
opinahaniur. Quid enim a divinitate longius abest,
celleniiusque excogilari debebal , eo usque ellinici
quam quod jactitabaiit : < Parricidii causa, > Arnobii
deDrimcbaut.
uupiiinuua.n, ttt
t** eorumservituleni, viticulu,, vuinera,
vv l rz. j««y\ • .
,
; B verl)a
.
sunt <Ar?io6.
4
/j^. IV. pflfl. 143), < vincuim esse
ac mortem ubique miraque unpudeniia proeaicarent
Saturnum, et abiui diebus staiis -» (quidam editi
ac venditareuu Ab iis ctenim, ait Arnobius, memo- vinculorum compe-
codices, *u?«, cod. reg. tantis) i
n:B prodiium fuerat : « Merceuariam deos serviiu-

dibus et ievari, > idem codex regius, elevari^ AUudit
teui servisse, uk Uerculem Sardibus, amoris et pelu-
profccio Arnobius ad ea , quje Marrobius ex Apollo-
lanli.c causa ; ul Admcio Apoiliuem Deliuia ut Lao- ;
doro clarius exponit. Ex eo siqujdem refert < Satur-
incdonli Troico Juvis fratrem ; ut eidem, sed cum
num alligari per annum iineo viaculo et solvi ad .
pniruo Pyibium ; ui conjugalia secreia miscenlibus

diem sibi festum, id est, mense decembri. > (Ma-
Minervan» lucis nunisiram, et iucernarum modera-
crob.:, lib, I Saturnal.t cap.^y pag, 209.) At inde
Iricen». > {Arnob., lib. iv, pag. 144.) At Iiaac iile more
iaciie coUigitur in Arnobii textu, nisi legcndum sit
solilo decerpsit ex Clemenle Alexandrino {Clemens
diebus (estis lantuniy id alio verbo, idem significanle,
Alexandr., Admonit» ad genl., pug. 22), qui eodein
tradiium. Cur auiem Lipsius corrigi voluerit, suis
argumento conira eihnicos dijuicat, eaque omnia non li
diebus ianium, non satis inteliigimus. De memoratis
clarius taniummodoel aperiius, sed aiia eiiam plura,
subinde ab auciore nostro Mariis vincuiis , iege, si
quifi Arnobius consullo praetermisil hunc urget in ,
lubet, llomerum, ei qu^ a nobis io hac dissertaiione
'Attomwv 'ASa«T&> ev *8^0ttf , *Hpax>ij iv Sapaectv OfA

Si dii iu serviiuiem redacii sunt, et conjecii in
fvlri' Ac/.o'j.iBQ'jri oe «OviTeus IloorgtSwv, /tai^h.voilMit $
vincula, quid adhuc supererat, nisi ut, accepiis plagis,
AifAv.Ttz^ uxpSLo; oi/iTfl» , ^riBs sXcu^sptaj o-^T:ovOev So-
saucii vuluerauque dicerentur? At cerie id ethnici
vjjQei; Tjyjh 'KccpK tov apoTgôu SscrTTOTOo *
tots xett t«
repetitis ubique sermonibus divulgaverunt : < Non-
'l^tov reixjQ avr/>xooo!xiQ<T«T>jv tw */>uyt, "o^nPQS ^k tiqv
ne, > enim , ei ila quidem ethnicos affatur Arnobius
Adyivav oOv. ahyJiveTont ^Tapa^âtvetv )iy&)v tw 'oSjacet,
{Arnob., lib. iv, pag, 144), < ille vester est Yates ,
^cuorsov Av;^vov fi^^ôvc-Kv £v y^zp<Th, Swii ergv jurc ves-
qui Martem fecit ei Venerem mortalium niauibus
tri dii ialest qui servi (uere viliorum, quin eliam eorum,
vulneraios ? Non ex vobis Panyassis uous est, qui ab
quiEUoles vGcanlur a Lucedaimonii&, jugnm servitesu-
Hercuie Ditem patrem et reginam memorat saucia-
biit Apollo Admelo Pkeris, HcrculesSardtbus Omphak^
tum esse Junonen? Non viraginem ab Ornyto csesam»
Laomedonti aiitm (uitmercen<irius Neplunus etApoila,
crueulaiam, vexaiara , Poleiaoius vesiri indicanl
iicut serijus inutilh, qui nec Vibenatem consequi poiuii a
scripta ? Non ab Hippocoontis liberis ipsum SoIiLius
priori domino. Tunc etiam mÂros Trojce Fhrygi res- j)
Herculem cruciatum retulisse pronunti.')!, et iilatl
tanrarunt. Non pndetautm Homerum diccre Minerjim
vuineris et doloris? > £t haec rursus delibaia sunt ex
Vlyssi prscluxis&ey aujeum iychnum teneniem in muni'
his Clementis Alexandrini verbis {Clemens Alexandr.,
bns. Ab Clemente auiem> sicut ct ab Arnobio hsec ci-
admonii, ad. genc, pag, 25): Tex^-eotot 'o,!xvipo; ps)^
lanlur Hoineri carmiua {Homer,, Odyss.y lib, xis,
Ky.fti^d; Âfpoîxn'^ sni tw xpoi.ju.9.zi Tzupsia-uyoiy oyj xat
vers. 55 el leqq.)
fjiiya. iuyo-uauv «Otov ts tov 77o).efttxwTKTov "Ao>3 o;ro
ToO AtO|xyi5ov^ XKT« tov xevswvo; ovTacf/svov Si»jyov/x6-
joi;. IIoAeftwv 3s zctt tov AO/jvav vô Ocvvtov rpt^y^rivc^t

Aate autem Pallas Minerva
Auream luceniam teneos, iuineii perpulchrani faciebat y.iyity vc.t f/flv xar mjv 'AiS&jvsa vtto 'Hôay./eov? TOi-v^-^vat
{,homer., Odyss.t lib. xix, vers. 35 et seqq.) '0/.'-r3ooj }syst,'/at Tov "H)ietov Avysav HtrjxjiKCTCi; t(7ropZL.
Dc hac porro absurda ct ridicula iiiorum deorum wn 3e xat TTiV 'Hp«v t>;v ^vyiav tCTOoet vtto toO «jtov
servituie, siitis a nobis aiibi dispuiatum est {Dissert, *Hpax)5ovj avTO? ovto? flavvacrct? ev IVj/.oj r.vv.OosvTt.
in Miuuc., cap, 15, art. 5, ei Apparat. tom. i, pag. I0XT1C1.0; Bs y.v.l lov 'floay./ea rpor '-'wv 'irroxorf^v-tS-wv
lODO) /.KTa T«? x^tpoj ovraa^Yjvat Xiyn. Uonierus mamfcsle

: ,:
hho IN ARNOBIUM, CkV: XIV.

satis indkat Venercm propler vulnus acuia el magna A interfectum suum filium epuiauaum ei apponerei . ci, •
voceclamantem, narraique beUicoiissimum Martem fuisse •^V^Jwio womm. VitiesisOviuiuiii, Hygindu,, et Apol-
a Diomede in ventre saucialum. Polemo autem dicit lodorun» de hoc et aliis exeniplis l'aciei.us rcrxnsiiis
etiam Minervani fuisse vulneratam ub Ornyto. Quin {Ovid,, itb. 1 Metamor., fab. 7, pag. 12 ei ieqq.).
etiam Plntonem fuisse vulneratum ab Herculereferl lio- Quid landcm alind supererat ad pnihunda^M mor-
merus, sicut de Eleo Auqea refert Panyassis; qni Ju- lalein Jovis alionnnque r.dsormu deoriiin nalijram
nonem quoque conjngalem fuisse vulneraiam ab eodem nisi cuilibet paleracere ohiiani ab eis humajn; m.»rc
Hercule in Pylo arenoso referl. Sozibius autem dicit morteni, ac eorum deinde sepnliuram, uinie nuihis
eiiam Herciilem fnisse in manu sauciutum ub HippO' ad viiam revocatus esi? Aiqui , < Apud insniau! Cre •
countidis. Vides saiie quoinodo Arnobius Clemeiitis lam, » iiiquil Arnobins, < sepultujiK csse iu.fjiiia'
Alexandnni ioniibiis, ut Ciceronis, de Epicuro ei tuin Jovem nobis edituin iradilur (Arnob.. ifb.ix^
DemoiTJto loiuetiiiSj verbis ulamur, horiulos suos png. 144). > A quo auiem id iradiium sii , disces e\
jrrigaverit (Cicer., lib. i de Natur. deor., pay. 212, Clemente Alexandrino, cujus vesiigia ille rursus firo-
/i«. i4}. Manifesium libi quoque esse dcbei ab utro- sequiiur, Nam hjcc ipsa suni grêca ejusdem Ole>
que hac argumentalione hisqtie exemplis evideniis- meniis \erhi\ {Clemens Alexandr.t Admcnit.ad gent.^
sinie conHci illos nec deos esse, nec iramoriales, B pagf. 242) : Zrirst <tou tov ai« ,
/xyj tov ovpaôv , i)/,«
quoruin vuinera necsine sanguine, el quod eo pejus ttqv yfiv TroXvTroayaovsr oKisyjj ffoi oiv^yyjcreTai > -rotc' o
est, sanie cft corruptione vix umquam esse poleraut,
nec sine medicarnentis sanari. Nos auiem de ho-
lumce deorum vuineribus alibi disseruimus, de Mir-
lis, scilicet et Veneris plagis in snperiori disserta-
lione : de Minerva vero et Hercuie saucialis in prinio
Quae LaUnus inierpres sic reddidit ; e Qujsre ciium
Apparaius noslri lomo {Dissert^ super., cap. 15, arl. Jovem , ne scruLeris coeium , sed lerram. Narrabii
3, tom. 1 Apparal., pag. 7(52 et 816). Citaia aulem libi Creiensis apud quem est oepulius, CaiiimacUus
ilomeri de Junone ei Piuione carmina in qiiinla in hymnis

itliuslliade invenies {Homer.f Jiiad. v, vers, 357).
Cretenses aamque sepulcrum
(^
Kx eodem Clemenie Alexandrino ea adhuc ex- Construxere luum. »

cerpta sunl qnaj Arnobius de Vulcanoclaudo et -^s-
Sed 3 nobis ]am observalum estquam rneriiojure
culapio fulminis ictu percusso retulit. De utroque
Arnobius noster, ac qua aliorum testiunV c>.ucioriiate
auiem alibi acium a nobls fuii {AruGb. , lib. iv,
pag. 143; tom. i ApparaL ,

pay. 754, et disseri. i» G m»id eibnicis exprobraverit {Dismt. in Minuc.
cap, 14, art. 3).
Minuc, cap. 15, art. êiZ),
Fecit adhuc verborum ejusueia Clementis de
iile
ABTi€lILUS li. aliis diis compeiiuium ubi vel rriemoria iap^ûs aut
, ,
texius ejus depravalus videiur. lixfiC eajn iiie scri-

Ouomodo idem probelur exemplis Jovis, qui nescius hu-
maaas carnes comedit, ati}ue ex iilius morte, et sepul- bii (Arno6., lib.i\tpag. 144). c In Sijarianis et la-
tui'a, tratrwa Castoriset Poliucis, Sauirni , ac TjriiKer' cedaimoiiiis suppie !umnjuld
rinibus , > , c nos di-
cuiis sepuicris, atque Thebano iiercule iûe consuuipio.
eimus conditos, in cunis coalitos fratres, i Casiorem
Corporeis vuineribus pejor proculdubio cen.senda sciilcet ac Pollucem ? « Nosler ille est auctor , qui
est mentig imiêciiiitas, et ignorantia. Alqcii in Jove Patrocles Thurius scripiorum in liiuhs indicaiurg
lania reruin ignoratia t-^nts.iue ad eurn circumve* qui tumulos meaiorai, reliquia&que Saluritias êi-
niendum fuit facililas ; ul quemadmodum obscrvnt lure in Sicuia contineri ? Chaironeus .(m». cod,
,
Arnobius, linvitaius ad jusmensse, prosuiiiisviscen- reg. Hieroriymus) Piuti>rchus hosuaiJiiii esse par-
busprolem nescius Lycaonyaui pninsiiaverii(.4r?io6., liusn comprobaiur, ûi iu Mb^h vc; liclbus liercu'-
lib. IV, pag. 143). » Sed hajc iile moiesuoex Cieniente ieui post jnorborum cohiiiialium nunas liissolulism
Alexandi-inoaccepta, breviusretulii. Inliujus, enim--^*''Ciuerern prodidil? > Cleniens vero Aiexamirinns
vero ad geutes Admoniiione isiha,*c litieris eonsignala ( Clemen6 Aiexandy. , Admonit. ad gent., pag, 18)
h^mms {ClcmmsAte.Kandr., Adinonit. ud geni., p. 25): *t).6;;;p/50s oe.... Kôvov «7:ty.ctff&«t ev Xtx«).t« , v.at
fcvGKUTa, «uTov TST«^0«t. naT/soy.AWj- t£ QovpLO^ , xat

Mi-rAaSi §s -/.at TpCKni^-/:? UMBptaKbrtg TrupK ôig AtSto-
lofQylr^g h -^siixipog ev rpKji rpuyouncx.tg tcTooetTOv
'•^vj. «7r«v6pw7rou Ss y.c^.l «êaptov, auToj o Zsi;?, -Tradoc
AXty.MM T6) 'AoXOt^l £(TTiO)/Z£V0C, Totv ^jktocxouooiv {nis. reg. to-To/5£iTov tw Aioff/ou/iw
av6|5W7r£t&JV •ÔVV £V£-
yOjOStTO CKOY.MVy ov;jj; izwv ijyvoê ya.p o 626?, m^ uoa 7r£ot)* AvSowTrw Ttvs toutw tw AtoffKOu/v&i yevjyc/yjv , £i
Tw t/.«voj 7rto-Twcr«cr6«£ "Ou.ripQ; ro /s/.iyaEvov :
Au/acov Apxaf. larKx.zctip auToO, tov r'at3a xaTa-

o-'^«^«ff Tov auTOu, NuxTtfto^ ovoaa auTOu,7r«p«9«t>j otIôv
r.«.-.^:$i.r, Yal»;.
zCt Ati. Fuit autem huniancs quotûe mensoi pariiceps Ev Aaxioati*.ovi, au9'., i»i.^y; ivi.
{Honi. lliad. ni, v. 243.}

apud JEthiopeSf lum inkumance el nejarite , cum con-
Snturnum siium esse in
vivio a Lycaone Arcade exciperelur ipse Jupiter; huL^ Philochorus autem dlcit
manis quippe carnibus satur invitus. yesciebai enim Sicilia, el eumiHicfuissesepullum, Patroclen Thurius,
Sophocies scribuni de Casiore a Polluce
eos
deuSf iiuod Lycaoa Arcas^ quiconvivio excipici)ai cum, el juniQr
Patrol. V t8
:,
^55 DISSERTATIO PRyEYIA 556
Immne^ (aisse morii faiisque Qtnoxios. Qmd $i cut At«v «urow a^f^Hpax'/^*, iiv 5«»* Tu/Jtoi, ffsSicSatCo-TSfôv
possU {iiimi f&oefe HQnie^rm audiaiur quod scripiitin ojf A ts/.owxv.: U "li^^î^wu;, wgf/.tc-«t xat ^l\f(f.-îl tov
^51
. 'Au^',T/iv<ovoi .^«^»tv Tt/x«f . jXarram auleiu dum Tyiio-
Î.Lsaiitemjamtenebat arrna lalius . rum secunaai prosperajque res essefU, aoioina^n cui
ia Lacedaiiuoiie iliic dileda iti palria lerra. Ue.culi^ni Tyriurn praifeceranl. missam ai> iliisluisse
Turi> dcifide uarraiqucm iru-ronyiuus phiiosopjius et jji Uii,paula»i, ubi laiulem ipse liercuics luoriuus se-
OiucurciuiS dixerliiJ ftiisse corporis orisQue Hereulis puiUiiiûo luit. Scribit vero Slela ia Gatlliaiiii iusula ,
liabiiuni, nc C(>»iSi><>uier iidjicil (CVtiJii., ibid.) : OjTOi € Teiiipjum j^lgyplii HercuUs, coiidiioribus, rell-
ovv ii 'lia(^./c).YJ;, Z-JQ T:^hg TOt; TrsvTr.zovTa st« ps.&iwx&is îoue , veiusiaie , opibus iliusire , Tyrii conditiere
x-icTicT,'i£*/'£ ':6v j3tov, oii Tvis iv t)tTV2 Tvâ; zszrôs^!' Cur sancium sit . ossa ajus ibi :»ita , efliciuni {Meia.j
//ivo;. /^JC er</o Uerciiles cum duos et quinqiwcjinla iib.ui^ (up, Q), i Scd ibi Aiela abAriiano, ei aliis
annos vixissel, e vila. exce.ssil pcr catu, tiuiv [uii in Oela idcircQ tasligalur, ijuod Hercuiem iEgyplium ei Ty-
pljrani. jiisiis illi fuclin exctjuii.î. St?J teslci» s>uos Ibi Ci- rium , «juos Cicero aiiiquc disliiiguuni, prxpostere
iauuo Uiscrepari^ ab Arnobio no.slro non paru;nji vide- confuderit {Arriau,, iib, a deExptd»Aiex.^ pa^. 125).
tur. S;«lurnum iiniui iu Siciiia iepuiiurai maiuliîuni De Tyriu auiem ,

qui Jn liispania coleiiijtur . prai-
r;j!ssc probai PalrmiisTliurii, Clemens vero Pbilo- B ler^jam laudalos Iânsaniam ct Arriauum ,
poleris
cliori tesiimnuio- Aruoiiii.s firajierea jiuiiiiis, Cle' Q. Curiiuiu ac yoisium consulere {Arrim. , toc. cil. ,
mejis auiPin liiuuj Pairoclis Xijuni, jiiMiurii Soplio- C>. Cun.. lib. vn; Vosd,, Ub. i de Orig. et Proy. idol.,
c!is , et Homcri aucioriiale osiendii Castorem ac cap. 5i. nay» 151 ei seqq.).
l'oliuceii5 obuoîos morri rmsse ln>n>ines, et lâce- Ti.ejjauus porro Hercules, elsi Jovis et Alcuniense,
d.iMJione sepiiitos. Dcniijue Cleniens rormain Iiabi- ul a nobis aniea observaiuui esi [Diisevt. in Minuc,
tuinque llârcalis , alqne uii videlur, moriis genus, cap.ih, art.ô), adultf.rionaius, Amphitryonis lamen.
quemadinoUuni Hleroiiymus phiiosophus., el DiSviear- Tiicljiini , el ciusdcm Aicumeme mariti, iiiius babe-
cbus retuiere, Arnobius vcro , sicut C/?a;r<^//gics, slve li.iiiir. aique idcirco auueiiaiur Thebanus. Qur \cro
siii in codlco regio scripium diximus, Hierauymus aî (ûomodo in' Qeieo mmiie vivus combustus fueiii,
PiiUarclius. :»liiji eUum cxpiicavimns. Al inde e>;idauatum adbuc
Verum non lania lulcr duos noiiros scripiorcs est liabebis, (|uod rursus aucior nosier Daulo tost dixit
dis>cnsio, 5i Ariu>i)ius nulium sepullurai Casloris et « i^ôi^s Jovis, Suplioclis in Tracbiniis. Hercules
PoiluciS lesieni, piures vero Clemens alque in pri- l-esiiferi legmiuis circumreiiius indagine , misera-
nns rjomcrum ciiaverii. Sed Fsiirum foriassts aiJcui ^î^^^^ «êie iududtur eiuiaius ,
violentia doioris
videbi<ur cur nuUam uKmiionem ieccril hujus groE- G ii"n.gi ,

aique in uiiimam labem diffluenlium visce-
coruni poelarum priiiiipis qiii non solufn a C/e- i"''>» maceratione consuml* {Aiiwb., t7/».iv, pfly. loi
,
menle, sed ciiam a Ciceronc i.Mudalur iii?; toiidemqtic ei seqc..), Prius veroCicero, ct clarius : < Yidea-
Teruis ; Qwos, » Casioreni et Pollucen», « Ho.merus, mus , n inquit , « Hcrcuiem ipsum , qui tum dotor^;
f
qui recens Hh itiaruni îate fnii, sepuiUis esse dicii

IVaiigcijaiur, cum immoriaiiiaiein ipsa morte quaere-
Laced3?mof»e {Gic. de ISaluv. deor. paf}»
i)ai. 0.U3S liic vocei aimd Sopiiociem in Tracbiniis
, iib. iii , 241^
lin. ?iO). 'i SiBpiijJ. CMim Arnohiu.^ iiorum scriplorum e.dii i Cui cnm Dejaniia [gaiijjuiiio CeiMauri linciam
Besiigi» ptcmit.
lanlcam induisset , inbsesisseique ea vlsceribus , ait
Veruni in hoc magls a Clemenie disj^niii quod jiic : mulia, eic, j {Cicer.y lib. n 'fascul.^ pag. -138,
^
Saturiii sepulturiuu Pjiroclis , Cicmeiis Philociiori litu 42). Tr;«nscripli vero Sopimciis versus in ea
leotimonio conlirmai. Diversos enimvero vaiies guiii]) ille^ ciuu trag^cedia re ipsa invenijjuiur (So<
si
iiirum Ar.ncbius jue- pfioct.îii Trachiti.^ ueis. 10i>7 ei szqij.).

ihre ncluernrii, vide, (juaiso,
moria iap.sub sit, »nterr«)i in lihrarii osciiantiam vci Uuamvaiiduu) purro sit istud ArnoiîiargumHntum,
inscieniiani jtjioi iiebeai. Al cotie hijcc oscitaniia vel e.v jps^» Cicerone coliiiêi? , qui cmrt dixissei ab
Tnngis paiei in descrip!:;; pomisilhn.': CUmouewi vei Evcixemero el mortes et sepuiiuras demonUrari dao-
?!infonvfmv$ Piuiharcus. Si enifn Arnobius ibi, ijuem- ^ fu»^ ^»*^ concludil ab iliu Lolam pejiiius tolii rell-
admortum aiibi Cieineiuem sequiiur , scribenduni iîonem . scU nun aiiam proiecio s ui$i eiimicorum
erat ijiormiymus phthyôv-fv.^, qnl Ucrcuies!» in mordc (CVtVi"., iii fin. libp ide Iâlai. deor., in^y. 2t2j.
Oela 6e vivum combiississe prodidii. CAPLT XV.

C*tertnn de iiujus et alterius Herculis niortc QuQiiiodo Arnobius prubauerii omnia quce de diis me
«ucior nosicr nrimo su«> iii iibro dixerai: < Thfr^banus moraUi sunt^ mol^ in pueiu^ ah eumicis rejici^ ac
aut Tyrius ilereules hic in iinibus sepujius Hi:*pi*- fl-ôs ludis . in eoriun honoreminsliiulis , îfamari.
,
ni;c, ilammis ailerconcremaln&Oeleis > {Arnob.. lib. i,

^t aiiributa spoiiaxi dlviuiiate.
pag. !20). iVior autcu! ille Hercuits luii , do qiio AJlTItULLlS i^KlMUS.
P.i»usariias baic iilleris consignavit 'Payif.au.., lih. y,

0sU'4jiiiiiir ca ouHua. qaai d*£ diis uictaiiuut. malc rehjndl
ui prxias, atquo elbnicus (lebuisse iu illos. .ûejnadmO'-
pfuj. i7.*i) ; Hl Thaai ijuini>.m undau Tifrium t-s.se II er- d»un advertius iwmnis poientinruititJi DUinuile.s, p{ (Xihiin-
liiinkQres, .seniiûiiarii lerre aa (iiini cjs piv^cr^bcie
cuiîrti , auefn 1 hasii ab iniiio esseul oeneiali : f.ed eTiini
,
Lislriones, njiuios, ac pauioiniujos, uiu ae qmiidecim vi-

cum se iili Croecis adiuuxiaseul ., rfButoa ah iis Amphi- ris Laurtjalis.
\\vnjiii6 riiuiu fiiio hvuores h.aberi Hkovck î ev 0«7c» Taoti ponderis argumenla, a nobls exposiia , ui
,, ,,
557 IN ARNOBHIM, CAP- XY. ,^5g
eihiiici iiifirjnare , aui cerie eludere fjuoq»io modo A lulsiis injuriis. » (ArnQb.^ Ub, iv» pag. 451.) Si nuis
possetil respoudebaiu ea oninia (leorum turpissima veiil id .sijji alicujus auciorilale piobaii
, , is audiai
facia , niories ol sepuituras ligrnema esse poeiaiuin ,
(îeeronem DuDdecim labuirr > .lii oraior, < de--
: « ,
aj) iis non sanori iTieniis lioiuiitibiis ad iii>id(uein ac claranl condi jam ium solitum esse carnein quod ;
voiuptaiem coinposila, quihus iinperilurn vulgu^ de< nelicerel lieii ad alierius injuriani, Itges sauxetunt, d
ceperunl. Veruiu cui credibiic /iet , ît Arnobius {Cicev., lib. IV Tusctii. ,
pag. iU5, iin. i5.; Ai.g(r
poeias veluslaLis reiiioiissiuise eo »jiipudenli;e dove- siiuus vero lesiaiur se ex nuiic depi:rdiio ejusdem
iiisse, ul iitfauies atque oiiSUjenissinias de diis iabulns Ciceroniii <|uariD de Fiepubiica iibro iiiec de vcUk»
c;eco furpre disseiuiuaveriiit , nuilaiuque ineluei iiit aU verbum desciipsi&se. « Mosux duudecnn mijuhi:
aut u diis ipsis , aut hoininibns pojnain {Arnab., cum perpaucas res capite sanxisseni , iu liis ii;iii'
lib. »v, pay. 148 el seqq.). quoque sanciendam putaverunl; siquisocceiuavi^sei,

npinde vero , Caio , conira jus oni/ie ei fas, hsec sive carnem condidisset, quod infamiaiii faccret
cotniueiiti sini, cur ergo ilii iegtmi sevetitaie deniias llagiliujuve aiicri. Pneciare. Ju»liciis cnim magl^ttH-
tunli) soderi ^jitfinas uuii ucdertinl? Nonne gravissi- tunin, discepiaiionibus iegiiimis propusiiam Viiijm ,
uiuin criinea est [Ainaui îilcujus , inuito inDgis Dei non poeiarum ingeniis baljere dcijemus , nec pio-
jrcdere? iNoiiue niajus e;jt coaviciuin , si aiiqtiem B brmn audire; liisi ea iege ut respoudere licenl. ei
faisi crinjiiiis argtias, quam si eum ei objecles? Quid judicio delendere > (Auffusi. , iib. n lie Ciiii. , cup.9,
vero , quod ElJjjiici qul ;i dooiio taiu iurpia deorum pug. 58). Quod quidem Augusllnns SeneCoC adliuc
facinora vendiiari impune patieijantur , iiou minoris, lesliimonio iirinavit {ideniy ibid. , cop. 12, pag. iO).
quaiii iili, rei fueruut sceleris? Denique ceciiiit Iloratius :
ûae autem, ei quanti deoruiTi flHgiiia, âcrilejjia, Qum eiiam Itjx

Pobsiaque iata, malo qu;£ oollet carmiiie qucmuuaiu
vincuia , vulncra , ei iiaeritus ceciuerini ej^ jam ^ ^
Describi.
diciis , ei deiiicejDs dicetuii^ faciie inteiiigitur. At (Horat. iib. ii, episi.i, vers. 152 et seqq.)
iilud Arnobius iu primisiioc iu iocu urget, quoii iôvi
Atque iUe pauio anle tabularuin^ a duodecim viri':
adscripium fuit : « Ipac: ilie Jupiler, cujus, i inquil, sancilarum, mentionem fcterat. liuiic, si iube» .
I vus nomen eilari itoii ^hie melu decuit, et la.tius consuie, ei Golhofredi in tiiul. de famosis liljeiii?
corporisconcussioue, auiAsio (umdi>ius ins, reg» cod.) annotationes (Tom. m cod. Theod. ^ pag. 257, t<
captus ab uxore, descrlbiiur ciiuiiteri culpassuLUi, s^9Q' Quania igiiur iniquit:tle ct injusiiiia
) eiitiiic?
el velut demens, ac Jieaciuj», quas amiQuias conjugi, lam severis legibus hominuui injurias atque caium
quas uxori anteposucrl^ jueilice$> obduralus invere- nias vindicabanl, et paiienler toierabani, imniO
cundia pubiicare » {Arnoh., lib. iv, 4)ag. luO). At C verosununis laudibus exioiiebant, poetas, a quilîi
ibi ad iios iiaud dubie alludit ilomen versu;3 ,
quibus ipsimet dii iiiuumerls conviciis el coniumeiiis vexa-
Jupiter se J.xionia> uxoris, îve Diie, et Daaaes, ac baniur?
PhKnicis filiie, Semeles, Aiomenes, Cecreris, ei Neque lamen solis poeiis. sed eliam p:\/itpmimis
Lutona^ amore sc captum fuisse Junoni declorat, inimis, hisirionibus, comcedis, ac t.^âgaedis eaUem
ei coiiiiietur ( Homer. , iiiud., xiv, m$. 514, et iiceiitia data erat (Arnob., iib. iv, pag. 151). iSîm
seqq,). iii omiies in tlieaiiris eadein ipsa deorum VenerJs,
Tam eflfrfinis crgc hujus aiiorumque poeiarum li- iJylieles, flerculis, et aliopum ilagilia , turpiaque
centia, pergit Ariiohius (Ar«o&. yiib. iv, pagîÔ), ei crudeiia fecinora niajoie adiiuc impudcniia nec
iegibus, ac îebiscitis aon nunori severitaie coeiv ininore impuniiate repisesetîabant. iienilles veto
ceri ab tthnici$ debuii , quain eonmi , qui de re- nun molies lanlum ef eD'eniiu:iti, sed eiiam, omils
gibus mtirmuraverant, ^tque idoirco majesuuis rei popiiltis, scnaiores, sacerdotunt et ir.agistraMi-jm
agoiiaiuur. Ouibus sasiQ verbls iile iejjpieit ad legejn coiiegia , Poniiiices maximi , Curioites, Dlalee, Fht-
iuliaui majestaiis, quiim TheodasiusMagnug posiea inineii, Augures, ei Quindecim viri laureail lios
mititiavit. Videsis in Jusiiniauieo et Thet»dosiauo co- magiiat appiausu magnaque volupiate a:jdietaiiL
dice legesde malcdiciis iii priiicij^cui, et qUvC tA eas " Quimleciui auiem ii!i viri Silyliinorum libror»im
Goibofredus animadvertit [Cod. Just.^ iib. i, tit. 7 ei eiaul cnsiodes, quos Servius, priminn duos, deis.ue
8: ac iom. \n, cod. Tlieodo$., pag, 421, et $eqq. ). ]is decem ,
posiea quindecim luisse observai. Piura dc
autem ilUid confirmaiur, quQd ,§ubjungit Araobius his si scire avenas , consule Ciceronem, Vaierium
decreias in eumpu;jias, qu» inordinem mitgisiratuma Mavimum, A. Gellium, Piinium , Sueiojsium , Tiia-
senaiortun redigil , aut iilum convicio persequiiur. queUum el Lacianlium , a noijisaiibiciiatum (iSw.,
Quanlo ergo sevfirius iii divinai inajestatis reos saiiii Liii. vi JEneid., ver$. 75; Ciccr., iib. i de Na!,(ra
vieiidum cnu? Cur ergopQeiis veniaui dubaat ct im^ deor., pag. 2^25; Val. Max.. iib. i, cup. 1; ^l. G,//.
punitatcm? iiii. iôct. Attic, cup. 19, pag. 8>; Piin., iib. xxviii
Sed pergjjmus si placet : i Carinen nialum » addil iiisi. natur., cap. % pag. 557; Tiraq. in Aiex. ab
aucior nosier, « couscribere, quo fama aiterius coin^ Aiex.. iib. m Gcn. di^r., cap.iH, pag. )l()'J ; tom. i
quinetur, ei viia, decemviralibus sciiis evadere no- Apparat.^ pag. 254).

luisiis iinDune : ac ne vestras aures couvicio aliquis Tanlum porroabesi, ul eihnici mimoSj iiisiriunrs.
petulantiore puisaret, de atrocibus formulas consii- aliosqus ciusdeni f^ritfie hwmiifes ;

i:'m iiiianna
, ,
55B DISSEKTATIO PR.tlVlA m

deonimfaciarepr:Teseniaiues,proineriiocasiigavinfii A W- -•'•^
)' sacios esse, illisque laniquain solem-
<|tiin pctius lllis concesserinl, utrdCtc ait aucior oosier^ niuus religioiiuin ofiiciis , hoiiorari, placari , ac po-
donu et iOuner:», ab olficiis oliuiu piiblicis, innnuiii- iiia siniuiiate, recoiK-iliari opinabauiur. Liiteris
intem , vacaiionem oiun coronis > [Arn. lib. iv, j>. 52). auicm Livius, ac deiiide Valerius Maximus, ei Au-
N;«w. TiiC<i'ioreiiis aperie dixii : ToaywotKj uh y.'j.i gusiinus niaudaruul T, Suipitio Pelico, et C. Li-
ciiiio Siolone Consulibus , cum pesiis giâvissima
'.i.izvj.îyy-uTh 7WV ffte'*«voL»v e).7rt04 twv -^rivwv tcAyvizaL. leciisicniio sedaia noo fuissel, ad placandain deorum
Tiayoediaruin el comxdiapim mlmi habeni id cujus res- iram iosliiulos fuisse ludos scenicos (Lii). ,/;/;. vn,
pectit ariemexerceniy eicorouo.nm spe iaboremsusiiuent inil. ; Val. Max.y lib. ii, cup. 4, § 4; August., lib. i
Tiieodcr.y orai 9, de Provid,, putj. 429 et 454} ..\uuit de Civit.y cap. ^''ly pajf-29). Tum deiiiirc iis inêr-
vc;'c iragijcdiaruiu miniis, queuiadinodumexerciiuum (as turpes labuias, et impudicos hi^lrionum aclus.
duciuus, ailiielis, pugliibus , ei au;igis sluluas , eo Auui , (|ii;£S0, Augusiini {Lib. ii de Cii'i/., cap. 17,
ruisse ec coilocatas. pag. 75; lib. iv, cap. 26, pag. lOC, et Ub. vui, cap. 13,
(juo viceranij isabiiu decrcias
Tai.iaiu igiiur iuitiuiiatem jure meriio Aruoljius pay. 20i),verba : c Ludi scenici, spectacula lurpilu-
,jui.ucoHi:u.. Cuni Tcriuiiiano siquitiem ei Auguslino diiium,el licenlia vanilutuin,non liominum viiiis, sed
evidemissime oaiendil nuuKiUam airocius, quam B deorum vestroruni jussis Kom« instiluii sunl. Tole-
biscc com«]eJlis ei liagoeiiiis po.s>e diviiiam majesia- rabiliusdiviiiostionores deferretis ilii Scipioni,quam
li-m* ciremli, laedi ai \\oii^.rl{TeriiUtian., Apoloy., deos ejusmodi cuiereiis. » Quamobrem posiea ilie
cap, 55; Augusl., n

iib. dc Civii.,cap. d, ei secpf.;. iiaud dubitaiiier pronuniiat his majorem iudis iu-
Qa:!»iiobrei!J recie omniuo ei eam rem apposiie

iii veciuiu iuisse inorum, quaiu corporum pesiem ; la-
bCii;'.sii Laciaiiiius : i Num pejus, quam iidein ipsi meisi hojus sanandai causa cousiituti dicereiiiur.
{|ui , cuiu dcos toierc se dicant , iamen eos publice PiiusauiemLacianlius : i Ludorumceiebrationes,»
{urj.>iiei*quc deridenl , de quibus eiiam mimos cum inquit, f deoruin iesia suni; siquidem ob natales
ii<u cl voiujuale paliunturV Qualis iiicc religio, aut eorum, vei lempiuruui uovorum .edilicatioiies sunt
quanLa majesias pataiida est, quae adoralur iu tem- cuiiSiituii. £t primiius quidem veuationes, qua; vo-
p;is, iiludiiur iu ibealris? Et (jui baee fecerint noii cantur inmiera, Saturno ailribuise sunt : luiii auieni
poMias vioiaii numinis pendunt, sed honoraii eiiam, scenici Libero, circenses Neptuno. Paulalim vero el
jaudalique disceduiii » {Lactanl., lib. Inmlut., m ca:teris diis idem iionos iribui coepit, singuli^jue iudi
cap. 20, pcg.b:L\)). Nec minus acriier jam laudaius nuiiiiiiibus eorum cousecraii suiit, sicui Sisinuius
Aiigusiinus elhnicorum , qui lurpia deorum tacia Capito in iibris Spcctaciiloruin docet. Si quis igitur
a poeiis ficla esse garriebaut, iusglsiiaiem ca- G speclaculi» inierest, ad qujc religionis graiia conve-
sligaict inseciatur : « Quid buiil , » Inquit, c ad iioc niiur, disL-essit a Dei culiu, et ad deos se coniulit,
inaiom Mercurii furla , Yeneris lascivia, stupra ac quorum liatales et fesia celebravii > ( Lacian., lib. vi
turpiiuiiiues caBierorum quai proferremus dc iibris, de vero Cultu, cap. 20, pag. 621).
,
liisi <|uolidie canlaroulur ei saiiareutur in theairis? Teriuiiauus vero hicc iongefu2>ius iuiegrodeSpec-
Sed haec quid sunt ad lauium inalum , ciijus magui- taculis iibro prosequi>ur {Terluil., lib, de Spect,,
ludo maguae Mairi lantummodo competebat; prae- pag. 89, et seqq.). iu eo enim pianissime deiiionsirat
sertiiii quod illa dicuuiur a poeiis esse conficla, iilos omiies soie.Miiies .geutiiiuni liidos origine sua ,
qiiod sini diis gi'aia et accepia? Ci ergo canereniur, tiiulis, et apparalu ila ad idoioiatriam periinere, ut
ei sciibcrenlur, audacia slt , vel petuiautia poeta- uuiii chrisiiauo iis adesse, iiiosque speclare umquani
rum : ut vero divinis rebus ei honoribus, eisdem iicucrit. Quiuiiobrem Arnobius dixil eos ab ethnicis
iuipcruJilllMis, et exKjrqueutibus numiuibus adde- relinionnm inier officia depuiari , quibus deos suos
renti!'-, q'?:d es?. nisi crimen (Jeurum, immo vero houorari arbiirabauiur (Arnob., lib. vii, pag. 258).
confe!ssio diemoniorum, et decepiio miseroiun» ? i Scd quomodo, oro ie. dii ludis iionorari puleraui, qui
{\uûst. , de Ciiii. lib. vii, cap. 2«j, pag. 182; et lurpissima agebaniur obscoenitaie?
lib. IV, cap. 10, pag, 96.) Quiu ellam ha;c deorum et
u iJuos auiem lantum auctor nosier nominatim ap-
crimina esseni incredibilia , iiiî In iheairis , in eo- peiiat , Fioraies et Megalfuses , quia singuios receu-
rum honorem insiitulis , iibeiuissime speciarei>tur. sere iougius fuibsct , aique horum exemplo quid de
aiiis judicamium , Oiuues faciie iiiieliigebani.
ARTtCULUS II.
Fioraies vero, sive Floraiia ,
queinadinodum ob-
Ouo pacio Arnobiusfalsos esse geuliliuoi (Jeos (Jemonstret,
servavii Macrobius , iudi ei fesia eiaiit quie no;iien
,
e;\ luUis soloraiiibus iu eoruiu U(!uorcin exhibilis, ac
ptaesertiia 1'loralibus, ac Megalfuslbus, eldequorunjdaai ei originem duxeruut a famosa mereirice, quje prius,
iiisiauralioni': dc ooifiotcliJS, traiû-diis el AlpHanis !'a-
nuucupaia, ludos
,
sicui aiibi amioiavimus, Ctiioris lios
agebiiulur de slupidoruiu ca-
Ijulis, qiiuj iu iistlcMu luiJis ;
piiil)us ra>is, aUiue salepiiaru.u ioiiitu, et fysciuo:'uni ex pecuuia, turpi corporis qua-stu coacia, iudiiiui
rubore.
voluit ( Macrob., lib. i Saiurnal. , cap. 4 ; Disserl. in
Ficia ab einnicis deorum suorum naiura , majestas iiinui,., cap, 18, arl. 5). Sed ui infamis adeo orlginis
mcuiiia , et super.stiiiosus iliorum culius cvideniis- lucmoria obliierari faciiius possel. eam, inuiato no-
sime adhuc demonstrabantur puljliels iis iudii ,
quos miue, Fioram, appcliavcrunt, fiuxeruni(jue eaui prai-
jjdem eihuici, inquil Arnobius { Arnob. , lib. vu, siaere ilonbus. Verumiamen missam penitus noiue-
,
S61 IN AKNOBillM , CAP. XV. 56^
riail tam graiain slbi flagitiosse auctoris lasciviain. A ludos eos quonim rciiglo tauia esi, Uk ex uiiuiiia [^r-
NoDis si jiiJein iiabeiidain dabiies, iilain Ovidio haud ris act»Tsiia, iii bac uruc consederii; qui «uii iiijj,
dubie iion denegabis, cujus boec Jiuiit de boruin Fio- ne verbo quideoi ajipeliaiitur latino, ui vocauuio ijtso
raliuin instiiiiiione carniina : et appeiiia reiigio e.Kienia, eiMaiiis .njigjs;» iiomstiti
Convenere Patres, et si bene floreat anuus, snscepta deciarelur : lios iiuios servi lecejuui, servi
Nunfiiiiibus nostris annua festa voveul. speciMveruni; toia deuique, hoc tedlle, ?ferVoruin Mc
Annuiinus voiis consul cuin cousule iudos
,
Postbuiiiio Laenas jtersolvere uiihi.

gaiesla fueruuL k (L/y., Ub. xxsx, cap. 1 iXic. orai.
"
Quaerere couabar quare lascivia ujajor 30, de liarusp. Resp.^ p-tg. 45^, Un. 56 ei seiiq.).
His ioret ia ludis, liberiorque jocus.
Sed uiihi succurrit, nomeu non esse severuin, Quania auiein religionc, vel poif.ius supersiitioue,
Apiaque deliciis niuuera ferre deam. hi aliique soienines iudi ab ettinicis liereni, non so«
{Ovid., iib, V Fastor., § 5.) luni ex his liijuelCiceronis verbis, sed co pnissimuni,
liii vero ille varia in hisce iudis adnsissa lascivia^ quod si qiio vei ininimo iJellcio poliuti crederenuir,
genera describit, qu;c si vacat, lepere poleris. CoH" poslea niajori cnra ct sollicitudine iustnurari delic-
suies porro ab eo noiaiuur Posiliiimius Aiiiiuus, ei bnnl. Quapropier Arnobius ii;ecadipsosmet eilinieos
M.PopiiiusLaena, aquibus lii iudi primuni ediii suni. verba fecil: * In Ci*riuioniis vesiris, rebusque divinis,
Si pneterea quaeras cur, cujus jussu, quo Urbis cou- B posiulionibus vestris iocus esi, et |iiaculis dicitur
dit;e anno insiiiuli , ac quo auni die ngerentur, his conlfactaessecoinmissio, si pfriniprudenii;e l:rpsun),
disces Pliiiii verbis : < Fldrasia qiiarlo k;iiend;»sejus- aui in verbo quispiaut, aut sympuvio deeffarit, si
dern , > maii , < iusiiiueroiji , Urbis anno DXiV, ex cursu in soiemnilus iudis, curricuiisque divinis com-
oraculis Sibyliae, ui omnia iiene deilorescerent. Hiinc missum, omiies siaiim in religiones clamaiis sacras,
Varro detdnniual; sole Tausi pariem quartam de- M Ludius {m$. Lydius) constiiit, aut iiblcenj repenie
cimani obiineuie. Ergo si in iioc quatiiduum iiici- conticuit; aut si j)airimusîlle, qul vociiaiur puer,
derii pieniiuniuin , fruges, ei oinnia quae ilorebunl, omisil per ignorantiani ioruin, aui terraiu ienere
,
Tafdi necesse eril >(/*//«., //i;. xviu JtHst. naiur.t non poiuii * {Ariwb.y lib iv, png. Ud). Unde vero
c(ip. 19, pag. 527). io iastis autein iiaiendariis no- iuec iiie acceperii, si quis ex ncjbis scisciietVir, ia
laniur vj, ival. juiiii, el in iialendario Rusiico sub prompiu fes}«onîo esi, iiiud deiibalum ex jani citata
niaii nieusis nneni. Piura de ludis iliis niaxima ob- Ciceronis oraiione. ibi etenim •
« Si Ludius, > inquii,
scceuitute et iascivia ceiebratis si desideres, adire ( constitit, aut libieem repeuie conticuii, aul puer
poieris Varronem, Ciceroneni , Sneionium, Mariia- iiie palriinus et mairiinus, s» terrani non leuuil, aut
lem , Yalerium Maximum , aique in primis Lactan- lensani, aut iorum «misil, aui si rediiis vcrbo, aal si
lium ,
qui erroris lamen eujusdanVa Yos io arguitur, ^ nuiu aberravii, iudi suul non riie facii, eaque efraia
sed uirum jure, vel injuria suo ioco expenciemus expianlur, et menies deoruni inimorlalium, iudorum
( Varro., lib. iv de Ling. laiin.^ uag. 18, iib. Rer. instauraiione placantur > (Cicer., orat. Zi),de Arusp^
rusi. cap. 1; Cic. , orai. 4 in Veir. ,
pag. 194; Suei. Resp., pag. 452, tin. 26). Nos auiem quiU:ini momie-
in Vii. Galb. , 6, § 6; Vat. Mux., lib. ii, cap. 10, § 8; runl in lioc Ciceronis lexlu pro bis verbis, aui si nuiu
Marliat., lib. i, cpigr. 7i ei ZQ: Augnst. , lib. n de fl6^rray/l, in quibusdamcodicibus scriplum, aue st/m-
CivU. cap. 27, pag. 57). pulu aberravit. Arnobius lamen legisse videiur, aut
Mcg:ilenses vero ludi in Malris deum honorem î/mpi/vio ^/«errajjit : sedeodem significatu. Syinpulum
inspectis libris sibyliinis, decreii fuerant. Eo auiem siquidem et syinpuvium siguificani ficiilem calicem,
nomine appellatos perliibenl, quia Pessiuuute , unde quo vinum in sacriiiciis iibari solebiil. Quibusdam
dca ilin, sive ejus efiigies Ptoniam asporiaia esi vero duliium forsiia»; videiur uirum in ipso Arnobii
exsirucium fiiit celeberrimum iilius lemplum, quod, lexiu nomen posiw/io«i6MsaduUeraiuui iion sii,aclegi
Varrone ;illestante, Megalesion nuncupabatur. « Me- debeai pos/u/ationi/;«s. Nam Cicero paulo anie citala
galesia , » in(|uii iiie , < dicta a Graecis, quod ex 11- a nobis ejus verba dixeral : « Postulaiiones decrelas
bris sihyliiiiis accersiia ab Aitaio, rege Pergami, esse Jovi,Saturno,Nepiiino,TellHri, diiscoeiesiibus, >
prope miirinn Megaiesion , ubi templum ejus deaj, aiqiie etiam posiea : « Teiluri postuiatio debetur. >
unde advecta Rom;im > {Varr., hb. v de Ling. lalin., {Idem, ibid., lin. 8; el pag. 454, lin. 10; Gulher., lib.
pag. ill). Ai persuasum Scaliger liabet corrupia esse iv de Jure poniif.y cap. 15.) Gutherio lameii probaiur
ea verba Varrouis, prope muruniy et iegendum Pes- ilia Arnobii ieclio postulionibus, atquc utomnera lol-
si/iun/e, vei «770 pt>3T/3oj fx£7a).v3,-, quamquam m prio- lere scrupulum queal, coniendit postiUutiones, dWs
rem leclionem mi.gis inelinet. superis facias, et inferis postuliones, quibus petebant
De his porro ludis, quorum Livius, aliique si^pius houiinem iiis devoveri. Verum elsi res ita esset, quo
meiniiiere, sic oravit Cicero : < Quid*ego de iiiis iu- argumeulo coniicieiur Arnobium, ibi de diis inferis
dis loqiiar, quos iii Palatio nostri majores anie lem- poiius, quamsuperisfecissesennonem. SiquiJeuiin-
plum, in ipso Matris magnne cx)nspeciu, Magaleiisibus ver^ ex Cicerone, sicuti diximus, delibavii, de iisdem
iieri, colebrariquc voluerunt? Qui suitt more insli- proculdubio, aiqueilie, diis superis loquilur. Adda-
imperiio, aut festiiiaiiti librario
lutisque maxime casti, solemnes, reiigiosl (|uibus : mus, si veiis, liilnl
quam sciibendo nomen postulionibus, has

ludis pfunum ante populi coiisessum senatui locum , faciiius,
P. Afiiraiins Kerum consnl iile major dedit Ita duas lilteras, at, omiliere. Nobis quidem noa lalel
5tw DISSERTATIO PHyEVlA i64
Vain^neni noinine poauliQuh, sic alicubi usum esse, A obscoeniiaiibus, iudicra etinfenii personarum suaruin
iibi scripsJl : < DeiinjManiuni posuilionem posiulare, leprteseuUlione, aique insuper, quemadnjoduni io-
id est, iivem lorlissimnm ecdem iniiti » {Varr,, iib, quilur Arnobius, < siupidorum capiiibus rasis, sala-
iv rff /*nj^, /;^/n., juw^. 55). Sed Scaliger ibi deleiida piiarum soniiu, et fascinorum ingenliuin rubore i
Ci^nsel ba^c verba, id esty ei pQstuliiinis noniine idtim [Arnob., lib. vii, pug. 259)? In bisce scilicet scenicis
ac y-Gmlaiionis signiricari. Indis quidam mimi et hislriones, ridiculas Slnpido-
Quidquid porro proiiuniiaveris, Arnobius ex ejus- ruiu boiiiiiiuin, raîis capilibus, personas Jigeb-mt, ac
(ieni (.'.iceroais verbis eu adbuc sumpsisse videtur, srilaiiiianiin sonilu, id est, alaparurn ictibiis, sor.uni
<|Ucfi de aliurum ludorum, propter servuin, virjjis in edentibus, oiricii sui admoncbanlur. Quamobrem
tirro c:i*sum ei necatum, insiauraiioue poslfa reiu- TeriuHianus banc insanani impudeniissimornm bo-
Ih {AniGb.y iib. vii, pag. 2U). Sed h«c infra a nobii ndnuin lemerilaiem sic 'rrldei, et exagiiai : < Place-
- apijuri loco enucleanda suni. bii qui yuilus suos novacula nnual? Infidelis crtja
iÂiierum quo majori culiu el reiigione bi, aiiique laci«iM suaui, amm non conlenius Saturno, ei Jsidi,
pricfatl soienmes ludi, ab eilmicis ceiebrabaniur, eo elLibero proximam facere, insuper conlumeliis ala-
eviuenUu> inde ostcndilur deos, qui in illis coleban- pariim sic objicit, quasi de praKceplo Ddmini ludal.
lur, faisoscsse et commeniiiJos.acdepravatam pror- B Docet. scilicei H diaboins verberandam meixillam pa-
sns el cori'upiani fuisse eornmdeni geiiliiiuni leligio- lienier oiTerre? > {Teriull., hb.de Spectac, cap. 28.)
nea), Nain in bisce ludis priciei' aiia ploriina, diis Julius vero Capiiolinus narraiquomodo slupidus qui*
piane iniiigna, agebanlur tragcedi;e crudeies, et lur- dam in scena adulterum uxoris Anlonini Plnlosopbi,
pes comtijiiia;, de quibus pauiu anie disseruimus. Ab eo priesenie, nominesuo appeliaverit {Cnpiioliti., sub
Arnoldo aiucin mosUo noininauni indicaniur Si^pbu- fin. Vil. Anton. philosoph.). Ai niliil impudcnliuS
ciis Tiacbiniu!, iitrcules Jiuripidis, cl Piauii Am- i'ascino,cujusnuila uinquain,ni$i ab aliquibus,quen>-
lihHry UhiU., pag. ô^ ei &jqo .) : quib quideni co- adinoduiTi Augu>îino, e!, aucture nosiro, clirisiianoi
nif£di;jM, baud S6inel lypis edii^, iu onunuin nianibus rum cHusan\ contra eibnic(k£, de infanH deoruin suo-
versanlur. Huc accedil, quod qiiaiuor conicedi;e Te- rum inipudicilia gloiiantes, a^cntibus menilo beri
reniii nocentnr act.'» bjs ipsis, quos explicuimus, Me- debuii {Angusl.y lib. yi de tivit., cap^ 9, pag. 157).
tf;tiQuîbiis ludis. Quisaulem ncscii quanlun» iu eis Quis auiem non faieaiur blnc ab Arnobio recte
isesa irrisaque fucrii, si qui essti potuii»êni, deoruui c<mcluJi siupenda prorsus ca?cilaitt c->pios hiisse
niajesias? genliles {Arnob,^ lib. v, pag. 17t> ei i8i), qui erede^
Avidii praMcrea aucior nosier actas adliuc fuisse b;u)V deos tam inJBmit>us Indis et contoediis gaudere.
pnb.icis iii liidis Aleliunus, comoedias i.eu fabulas C ooli aniue placari? iNon aliimde d^mum orias esse
yibid.^ pa^. *2o9). Scire uuie.in si vulis, quae, ei cur censet iideo absurdas illonim opiniones, quam (|(iod
sic ct»gnuniina(a; sinl, faciie inielligcs ev liisce Livii phau^ neseierivl quid sii Deu^, atil quai sini ejus na-
verbii : < Quod genus ludoruiu ub Oscis accepium, tuia, qUribula el qnaiitales. De bis porro ludi.? co-
lonuil juventus, nec ab bisirionibus pollui passa est. irioediis ei Iragoediis, de (juibus jam dispuiavimus
Eg instituivim nK'net, ui actotes Aiellanaruiu, nec [Diasieri. iii /rfnnn;., cap, 15, «ri. 1), qni plnra scire
uibu moveaiiiur, et siipendia lamqunni cxpcries lu- cnpii, is k'gaiLilii Giraidi, Scaligeri, Camerarii, Ca-
dicra; artis faciant > {Liv., lih. vji, cap. 2). Ateila saiii^, Alberici geinibs, Fabricii, et aliortnn de illis
vero Cainpauiai oppi(bim nnnc Aversa ; Osci vero commeniaiione^. Saiis aiuoin apcrie ex bis, quae:
evant Canipani.'e popuii, qui lurpibus, quaudoquidem dicta sunt, al>on!itibiis iniel!igitur vti illis soiis gen-
verbis sa^pe sjepius abulebaniur, inde, nomen vbscce- lilium deos, lotamque eorum rebgionem fundiiits
nuin^ ad rcm aliquain lurpent significandani, deriva- everti.
iuut eî. Eorum iiaque couioedi.e Romapi adductae, CAPIT XVL
quoijiarn turpiores erani, lioinana, vel, ul ait Vale-
Qnam variiB fuerint ellinicornm de singulis diis suis
riiu Maximus, iiilica severitaie temperaiae sunt
nr "
^„^ oTjiniones. et quam recte Arnobius inde demonsiret
{} ai.
, ,,
Mjx.,
,./
lib.
r
n. cap. i, ^ ^j.
a ,\ f\
Donaius
«,
voro •ii-v
iila- ^
f)
' * '
falsam esse unicujusque divinilalem.

ru(no!»scaMniales, iiisvcrbis excusare frusira nililur :
( Atebana; salibus et joc-is composita.', qua: in se AATICLLCS PRISIII^.
non habenl, nisi venusiameleguniiam. > Nain Arno-

Kxaniinatur Arnonii contra ethnicorum deos argnmentnm,
bius merito conlendil lias faimlas ei coma'dias abis iude ductum, quod quem denn» nonnulU ex parenlibus
procrealinn dicobaiil, alii rein aiiquani natnrbbMu essc
i)('c casiiores csse, nec bonesiiores, ncque dcos mi-
.'dliimaverinl, atqnc iii primis Januin, Sialuriinni, Jovein,
nusi,:diKnc in iliis, quain aliis iraciari. .Jnnoneni. Fluviun^n», i*(jinonain, Ussipujiinain, Fejnn-
lim, Popiilouiani, Cinxiam, Caproiiuau!
Quapropler eibnicos acriier curripil, qui perpe-
ram exi^timabant bis soleinnibus ludis, ac comoediis Aliud Arnobifis. nec coeteris niinus efficax ac va-
dcos bciari, tionorari, piacari, iram et simnliatem bdurn, adv^rsijs absurdos geniiliuin de diis snis er-
deponere, ei bominibus, a quibiis olfensi erani, re- rores ^jrgunieniuni duxii cx variis et iiiicr »e pugnan-
concibari. Qua enioi dii ijeiitia peifundi, atiisque jii- libus iliorum de nno eodemque duo senienibs. Quo
cutidis molibus aflici possuni, visis lot laniisqne co* enim, in<pnt, modo tieri poiest ui ad deum aiiquem
nioedtaruin. utt jam diciaiii, et adbuc Lnfra diceiur, cognusceudum ac coiesidum bonVmes inducas , iu
:
565 IN ARISOBIUM. CA.P, XVI. 566
qiii qualis illesfl. quem colis, nec i[m sois, nev ab a Eouem piane raiiotjis momemo ille conllcit i.ui-
aliis scire uniquani libi Uaiuni esr^ ^,Miue tic uno ium esie numeu Satunii ; Quippo qui lempus iaiine
eodefiiqne geniiliuin dco loi lere .erani opiiuut>€W, ci ^'ia;te xôvo;, sive, ui aii AugusiinuSi leviporh
quol c^pUa '- lonifihido^ luis&e pcrliibealur. iSou soium auleni Ma-
At cferie id auctor nosier niorc adhuo suo ii«c in- cioiiius, ci t*ltiiarchuii, i«2ut expres&e iraUiderutit»
duciione evidentissime itemonslrftt "S i incipmmus. seii iji*:ero eiiam Ijisce tclideuigue verl>is : < Saiur-
iiiquii, Eolemulterab Jano, et nos fiaire, queiu i{m'' niuu auicm fcuni e^se voiuei uul, 4^1 cursum ei cou-
dam ex vvbib mumlum, annum alii» solem esse f>ro* vcrsioaem spaiiorum at ieuipai'um cuuliuerel. Qui
didere nuimuiti > (Arnob., lii. ni, Vttg- M*)- Neque Deus grxce Jdipsum noiiieu Uahei. Xôvog- cuink
hoc lemeiê s^h illo dicium puies* A Servio quippe diciiur, qui Cil idem ii^Qyoi temporis spaiium. >
lia^c scripiis prodiia legimus : « Alii Janum diei dO' Uursns auiem inde iuferi Aruobiuo iolieuduiu de
miuum voirint, iu quo ortus est ei Occasus ; Aii^ mcdio baiuruum, Ccfcio ediium paire (Auguof,, iib.
coiisiat esse IV de Cim.t cap. iO, /j^. 1)5.; MacrQb.^ iib. i Salurn^,
anni lolius, queui in quHinor ittmpora
ren probat» (luod cap. -«^; Vlutorch., iw. Ue isia. el Osir, iom. n,
divisarn. A-finiauieiri esse deiun iiln ,
Nam a jaim Ja^ 365; Cicer., n de.ISat. deor., p. t^li, iin. 28).
ab eo prima pars «nni «omindtur. ;;. lili.
nuariusdlciiur...... Aiii Jauum inuudum acclpimit, B Qi/id pr^lerea, quod nullus quouue umquam luisst!
dicendus es4 ejusdem Saturui et Ui>is iii.ius Jupiier,

«ujus caulae ideo iii pace clausfc sunt, rfuod nvuudus
muliqiie ciausus csi; iKilli lMni»ure aperiuniur «d iu limbus CreLeusium sepuluis? iNam huiic aiii so-
auxiiiuni petemium, ut paleant. n iJSeri., in iib. >i5i icui, aiii aiUierem esse conicndebani. Macrobius
/i^neid., vers. 60S et seqq., png. 474). Addil illum ab eniin vaiiis vsterum auctorum Lesilmoiiiis; probat
aliis, quemadmodom a Ciferone {Cicer.^ iib. i de eum mvera esst^ solem iMacrob.^ lib. i SaUirnaL^
JSniiir. deor., pag. 224), Janum seu Eanuni abeundo cap. 25). Cicero auiem aperie nobis deci&rat iliuin a
vocilari, ipsumque esse Mafriem; ab aliis aerem crc- Chrysippo ^Riher?» ceusen,aique Enimiiu^quia Var-
di, abaiiis vero Clusivfum, aut Pauiicum, autJazo- rone eiiam c:inutem ob causiim ciiaiur {Cica\i lib, i
uium, atque eLiaui yuirinuni appeilari. de jSalur. dtur^^ paif, 201, Hn. o/i, ei, iib.. 11, pag. 214,
Macrobius vero ofilendil huuo ipsuuva quibusdaiiij liru \%\lbid., pug, 2^. /iiJ. 57: Var., iib* is.de
uli nb Nijîdio, eumdem dici aique solem , et Apoili- Liuij. ir}(., pay, 16), omniuia a&seusu dixisse :
nem, a nounuiiis vero niuudum ei coeitiiii, alque iiS' Adspice iioc

Sublime caiulens, quem iuvocant onmes Joveai
d(^ni, quie Scrvius leceuset, uominiiju^, ab aliis vo*
catiim, in primisque Jauonium^ i quasi. > iiiquit, Alium adhuctesiem pmi^.n Euripiilem, quiîit mulia
i nori soium mensis Januarii, sed mensiuui omumm C prteciare, addii ille (Cicer., loc cH.) , iic hoc brevher
Jngressus leneniem. • [Mmnib.', iiu. 1 Saiurnal., Vides siihlime tusum, uniTioderalum «Uiera,
ijm leiit^.ro terraiii ciicuniveclu ampleci.itur
cap. 9).
lluiio bummuiu habeto Uivuui, liUnc periiibeto ooveni.
Aiqui 91 res ila sit, .irguil Arnobius (Ar/to6i, tib, iii,
Nos vci lûsebius moiiitos esse vciuit Jovem ab Ur-

pag, 447), cerie nulluserit Jauus, quom eilmiei 9eii-
diiairant Coeh» et HeCaiu procreaium, Juiurna? niari- pbeo. si li'ori>hyrio iides, ei mundum universum dici,
et aniiuaui eju^ uJthera {tlmeb., lib. in' Pr^Bpar,

lum, generum Vuliurni, piitrem FonJi, Jariicullcou-
diiorem, iialia) regem, cuuGlisque precjDus, ui ex Kvan^., cap, ^, pîg. 100,. ei mtq.).
Ovidio liquel, alque etiairi, ut monel <-ic*'ro, saoriii*

Falsa ci%\i esi eiiain Juuouis. divinilas, ciuani sicui
cii-s$emper prfieponendum (Oyrrf., aruuii Arnobius ( A»«o^., Hb' iw »

pîQ' il^), aerem
lib\ 1 Fasior.., §5;
pleriquo dicciiaui,^ ac poiissimum Sloici. quorum
Cicer., iib. n ae Nattir. deor., pug. 224^. iNec absimili
prorsus modo Augustinus opiuionem Cicero \u)s explirâi vyrbis : c Aer auteiu,
: iî Jauus, inquii, sititiun-
ut Sioicl dispîaut, iiitfii jecius iniex jnar& ok ccBinnH
dus, cur geniiJes falso asserebrtut :id eum rerun) ini-
Junoiiis nojuine consccraiar, quaj esL sîror. el fon-
(la, llnes, et lerrniiium reierri? Cur bifrouiem illum,
quasi duse l&uium sml niuudi partes, aut quadfi- JuK Jovis ; ^.mi^ et $imiiiiudo est îiieris» et cum eo
iVontem, qu&si ipse et nmndus gemiiius bit, liagc. J^ sujuma cîijuntiio. 4i:.i>£minaruiii.auiem^ e^^^^^
bnnt? Cur veudiiabant peneg eum csse primf*, sive- nique iribueruni; quud nihil cstca imoIUus (Cifgr.,
iiiitia fadoruiii, et summa peues Jovem, qujisi iib. n de ISaiur, deor., paî. 225, ////. 47), >
omuium regeiii ? Quid ergo lacttim est de Itoc Jove Oiaiori. autem , ante Augustiiiuin, Miicrobius sic
subscrjusit « JiiJio soror ejus, Jovi-s,. et couiux vq-
bominum deorumque r<^ge, si J.mus mufhiub esso :
dicaiur? {Augu&i., iib. vii de Civit., cap. 7 ei seffif.^ catur, £st autem Juuo aer ; et dicilur soror, quia
pag. iij^ ei &eqg. ; Diiseri, iu Minuc. cap.- 15 iiijdem iemimbus, quibus cteiuni, euam aer esi pra^
y r
art. i.) creaiua; coujux, quuji subiecta esi cobLo iAaauii.Jib. iv

dd Civit., cap. 40, p..95, iiîib, vii, coi)- It), V- "iâ:
Alia insiiper raiione Arnahius ostcndil niili.im ei-
dem Jano> «i auniis sii, tribui posse divinituienri. Hacrob,, iib. im $Qtnn, Scip.f cap. 17). t Porpby-
rius vero haic iiiieris mandavcrat. quas ab tusebio
Qiiid enim esl annus, iiisi aliquod spniium tempturis,
sic irauscripiasunt (Par»„ui/r,. afud Euseb..^ itb. ui
cerio dierum menHiumque mimcro circumscriptum?
Quis vero illud. quod iransil ac hibilur, vim divinan. Prwpar. eiatig., mp. . U
pag. 10») ; Trp p.c Hp«^
crC-otôv'v ^^^ rjrrotvixacriv, t^v vMspto-j /«t «spiov dv

habeie sibi persua<Icbit {Arnvb., iib. in, pnq, 117).
; ;,
507 DISSERTATIO PH^YIA 5R8
,3t'jtiv Hoav TTooorjirovTS?. ec-Tt yoto /«to «tOijo, otjo 6 A /i^. iv de Ling. lat., pag. 17; iiuû;/., /ii>. vii </e
M-ôjisoiiTrwzo^.JtimnemauiemJovisiixoremcsse finxe- Civit., c. i6, paf^. 174)^ Sed de hacconjeciura nostra

Tup.:, qnod Kthenayn scilicet aerininiiue riin Junonem aliorum esio jiidiciurn.
appellrii-Ciii. /Etfier enim subiiliiisirnus ac lenuissimus Depravatuin (|(j(Kjue nonnulii opinanlur subsequens
tier csi, Addit ille eam a-o rov «eoo? "Hcv.^ ai) aere ejusdem Jurionis nomen, quo :*b Arnobio Oisipagina
fun »nenirin"s>eappella!am. Macrobius laudem, queni vocatur, emendandunjque velient Opigena ^ de qua
ijaulo ariie ciiavimus , aiibi narrat Jimonem esse in- hunc Fesius loqnitur in modum : < Opigenam Juno-
ilmjm! acroiii, ufi paulo post observabinius [Macrob.^ nem mairor.se cnlebani, quod ferre eam opem in pariu
(ih. lii Suturual.y cap. 3). laboraniibuscredebant i {FesluSf ad veroum opigena).
.>i snde .Vrnobius sic argumentainr : « Si aer illa Sed iiide non satis dilucide conliciiur ulruui bx'C
e:U ':ic*inr!iim»)(Jum vos ludere ac diciitare consuestis, eadem sit, aique Osiipayina. qua), ul postea Arnobius
grujci lioiplrsis austorilMle repeiila , nulla soror et scripsii , solidatrix ossium , alquo inlaniium ossa
coiijuK OMiMiitoienris reperieiur Jovis, iinlla Fluviona, durare et solidare puiabaiur {Arnob.f lib. iv, p. 15i).
null;i PoiiHiUvi, miila Ossipagina, niiila Februlis, Po- Yossius vero lubenier assensus esi Stewecbio, qui
pul«);i: i , Giijxi:! , ei Caprolina {Arnob.^ iib. iii ,
pag. Ossipaga vei Ossipanga resiiiuendum auiumabat
118). > Etbnici siquidem tot aliasque plures Junones, B {Voss.în Etymoiog.^ ad verbum os.). Eam etenim sic
îufii}ue nomina ei immina lljixerant. Ai de Cinxia jam nuncupaiam censei, quud pangui, sive, ut aniiqui lo-
1« ii'»b;£ pauio ufitea actum esi. Qu.-e auiem Fluviona quebaniur, pagei puerorum ossa.
?It, doc;!t Fe5lns : t Fluvionam innonein , > inquit, Februiis autem, sive Febralis iano a Roinanis, ult
* muUeres colebani, quod eam sanguinis iluorem iii adhuc obseivat Fesius, ab aiiis Feuruia^ vel Februalis
c.'nct'|»iM relinere puiubanl {Festus^ ad verb, Flcvio- cognominabaiur(F«Ladi/6;r6u?MFEBRLARics;. ISomen
âIm) r Q;i:sni fjuidem nomenciaiionem .\nguslinus porro illud sortiia est a mense februuriu ,
quo sacra
\arroi!is ancK.rltale siccoidirmai : < Dea Mena men- ejus fieri solebant, aiyue ul idem Feslus ait : Ferioi
sUuI<; iTuoribns prxest , qiiamvis Jovis filia , tamen erant Lupercaliuy quo die muUeres (ebruabuniurt id
jg;!(iiMl>-;. Ei haiic provinciam fltiorum menstruorum est, lusinbanlur et purgabauiur, a Lupercis, amiculo
iii iibro selecloruui deorum ipsi Junoni idem auctor, Junonis , id est , pelle caprina. Legesis Varronem
Varro, :<ssignal, nuiuin diis seleciis eliam regina esi, Augusiinum, ei Liiium Giraidum {Varr,, iib. v de
ei hic iam;|!iam Juiio Lucina cum eadem Mcna, pri- Ling. iat.^ § 5; Angusl.f l. vii de Chit.yC, 7, p. 168;
iv^m sua , eidein cruori prafsidet {August,, lib. vii Girald.y Syntagm. 3, p. 119).
c'e Civii.y c.:p 2, pag. 165;. » Sed id ab il!o paulo Populonice vero Junonis, et lempli in iilius hono-
l»osi , sed brevins iTpeiiium , ct a Viissio iraclatum ^ rem dicati, meminit apud Maciobiuiii P. Tertius
reperifS {Ibiii., cap. 5; Voss . lib. vi de Orig. el < In Papyriano enim jure, » aiebat, « evidenier re-
proy JdoL^ cup. 26, pag. 221). iatum estar;c vicem privsiare posse iiiensam dicaiam
Oiiasnvis auiem Yarro nouiinis Pomouco originem ui iii templo, inquit, Juuoitis Populoniiu mensa dicata
lair:>; faieaiur, eam tamen ille, et Ovidius, Seivius, est > {Mucrob.^ t. iii Saiurnal., c. ii). .M boc nomeii
Angusiinus , aliique plurimi pomoruin et horlorum iili inditum peihiltent , quia niaris et feminx con-
deai?i ah eibiiicispr;e«licari iesiili< anlur ( Varr., lib. vi jnnciioni, ex quanovi popuU creaniur, Junnnem prce-
dc Lihi,. iul.f pag. Si); Ovid., lib. xiy Melam., ^ il fici exisrniiabanl. Seneca \ero apud Augnsiinum
Serv., in lib. vi Aineid.^ pag. 457; Avgusl.f iib. iv mentioneiii cujusdam Populoniu^ viduaD fecil , cui
de Civii., cup. oi, pag. MA; Fabric. in Dcscript. urb, petitorem defuisse nnn miralur {August.y l. vi de
liom., iom 11! Aniiquit. Rom., pag. 452). Al quo- Civit., c. 10, ;;. 160). Sed h;ec prociildubio Juno Po-
modo ea Juno dici potnerii, hand lacile perspicitur. pulonia non erat. I)e hac auteni, el Februii, itidem
Quapr<»pter suspicaulur uonniiUi boc iiomen librarii Junonia legendus Mariianus Capella lib. u de-Nupl.
incuri.i esse corrupium. ei ei subroganduin Sororiw; Philolog.
quanduquidem Juiio fercbaiur esse Jovis soror et Caprolina,'t vei, ut aliis placet, CapratiuiB Junoni
coiijux. In bujns auiem ojÎnionis conlirmalionem
D mulieres olim sacrilicabant ob servalam puellariim
ftdi^mgi polesi iUjinic a Sororio Tigillo constructum et niaironarnm pudiciiiam, ac Fideiiales , qui eam
Jimor.i lemplnm. quod idcirco Junonis Sororice nun- eriperc volebant , superaios. Yarro auteni de hoc
cn,.;ti',!m luit. Sed buic conjeciuroe nullius codicis sacrilicio sic loquitur : < JNonu; Caproiina^, qiiod eo
lesiimimio firmata^, si aliam adjieeie liceai, dicemus die iii Latio Junoni Caproiiux muiieres sacrificani,
el poma el frucius ad lerrain, sive lellurem quando- et snb caprifico laciunt, et e capriiico adhibent vir-
quidem perlinent, fieri potuisse ni Juno, quaj tellus gam > (Vu.T., /. V de Ling. lal,, p. i>0). Hujus porro
esse, 01 terresiria regerecrpdebalur, Po»«o?ia?, quem- sacrilicii, attjue iesti , quod Anciilarum vocabatur,
admodnm el tot aliis nominibus appellaia fuerit. causam et inslitutionem Macrobius retuiil. Illius
Quod aglem Juiio tcrra censeretur, his Yarro, cui etiaui meniinit Piutarcbus. et alii. (va^teruui plura
A«!guslinus :isiipnlatur, verbis ncs admonuit : < Jo- adhuc, ut Servius ail, eranl Junonis nnmina , iit
vis jnno conjux, el is coeiuin, biec teria, qute cadeni Curis el Lucina, quLC Arnobius , (iuaiuioquidem saiis
lellus; et ea dici:i ijuod una cum Jove juvat Juno ; multa mcmoraverat, sileniio prjDierire maluit (
Ma-
ct legiuri, quod lia^c omnia lerrestria regil • (Trtrr,, crob.yl. i Saturnal.y c. li, p. 225; Piuturch., Pa-
»
569 ^^ AI\NOBll]M, CAP. XVI. 570
rallel.f tom. ii, p. 313; Sen\ ini. i JEneid.^ vers \^l XTritogemam, qnod ler in anno naturam mutet, vere,
et \o). a'Unic y Injeme ; el Ciaucopn dici ^ non quod tflaucos
Cuiii tot ergo elhnici iiabucrint Junones, vel ui oculos hubeai {imuUuni enim hoc esse) ^ sed quia aer
Servitis ait, Jundnuiu nuujina , iiidc piofccio auclor fjlauco sititsjjectu.
nosler conficit illas oinnes, alque ipsani •judque, (jua' Seivium liuic u<jjung;m.us, qui in suis ad Yirgilil
Jovis soror ei conjux ubiijue pra^dicaijauir, deas dici itineideu conuneuiariis scripsit : < Polesi-les aut
non p(iss«, si Juno juxiagncci noniinis eiyinologiani, terrenai sunt, aut aeriie : sed quia u;iher Ignis esi,
etpjurium opinionein,aer fueril, nani acruou poiesl ideo iji auberiaruui poiestatuui leinpiis iguis est; ul
essc diMJS ; crgo nulia Juno dea est. jedisaiur eis iiuago sui eleineuii. £si auiem îi lem-
ARTICULUS il.
plo Jovis, (luia ;ciber esl Minervie, quai supra idhe-
rcui esi. IJude pairis decapiie procreata essediciiur
^noniodo Arnobius osteoclai ueain revera non esse Mlner -
{Sfrv., in L iv jEneid., p, 520). Oenique Macro-
vaui cx variis geuliliuimi opinionibus de illa e Jovis CHre-
bro orla, Mciilis et Vicioriae lilia, ubi denominis Minervj' iiius narrat ab iis, qul diligeniius, uti putabat, veri •
etyniologia.
laieiu qu;erebant, banc daiain fuisse ralionem cur
Miuervam,ac Granii lesiinionio

Venil Araobius ad Mii>erva dicia fuerit summuni ceiberis cacunien :
probat Aristoielem docuisse eam esse Lunam. Alii B < Esse, » inquil, < mcdium u'ihera Jovem, Juncnem
tamen ab bujus opinione recesserunl ,
paiamque as- vero luedium aîbera cum terra, et Miuervam suai-
serueruni illam esse aiiherium veriicem , ei sunimi' mum leiberis cacuuien, eo argumenio ulunfur, quod
taiis, ut ait Arnobius, illius summam. Aiii luemoriam Tar<iuiuius, Demarali Corinlbii lilius , Samoihraciis
esse volucrunt : < Unde, » inquit, < nonten Miuerva, religiouibus mysiice imbutus , uno lempio, ac sub
quasi quiedain Meminerva forinatum est > iArnob.y eodem leclo numina memoraia conjungit » {Macrob^,
/. lii.p. 1i8). Ad Arisioielis veio senteutiam propius L m SaiurnaL c. i). Sed vide, quaiso, quanli ro-
accessit Porphyrius , ul liquet ex verbis ejus ab Eu- boris sii boc argumenium.
sebio sic iranscriptls {Euseb.^ L m Prcepar. evang.^ INwvo auiem Vossius puiai eibn.cos Minervse no-
c. II, p, 115) :"0rs/5 o« Atzu/Jm-j h r<)iw, toOto A^/iVV} luiiie ii:ieiieAisse :eiiieris Deique vim u\ bomine , ac
poiiocimuiu meiuoriam ejusque foeiuui {.rudeuiiaia

£V (7£/riV>i. gffTt yOCQ T*^? fpOVOCTSOii^ (TU/XÔAOV, 'A6/2V« Ti, ,
oZacx.. Quod uulem in sole ApoUo, hoc ipsum Minerva (Voss., t. \ide Orig. el Prog. idotoL, c. 42, p. 275).
in tuna est^quod ilia prudeniice symbolwn inslar cu- At id, uc eamdeuj quoque Biinervau» Meniis, siculi
jusdam Minervcs sii» Augusiiuus vero utrauKjue opi- ait ArnoijisiS , iiliani iiuncupatam fuisse , confiruiari
nionem, ab aliis dereusam, et asseriaui buuc explicat pusse urbitratur bis apud A. Gelliuui Afranii versi-
in modum : < Miuervaui,quia eam humanisariibus^ bus, quibus Sapleniiam usus cl memoriix' iiiiam
pra^posuerunt, nec invenerunt «teilam, ubi eam po- cccinit:
nerent, eamdem velsummum a^tbera, vei etiamlunam L'sus luc geuuii, inaler peperil meniori;i,
dixcrunl. > Et paulo posi : < Miuerva summus ;»Hlier,

Sophiam vocant me Graeci, vos sapienliarn.
{Geli., iid.xm KocL Altic, cap. 8.)

et Minerva itidem luna, quam esse iu aetiieris inlimo
Jimile existimant > {Ai(gusL,L\u de Civil., cap. 1G, C;cierum tamelsi Porpbyrius, uti pauloanie vidimus,
p. 174). Diodorus auiem Siculus, ubi de /Egypiio- dixcrit, quemadmodum Apollo in sole esi , sic iii
iun:> prudonliie symboio esse Minervam, Macro-
rum liieologi:i, inemori;e tradidit aei i noinen Mlnerva ,
,
iîuslamen aliuJ profert illius teslimonium quo si-

daluni, et inde facium, ul virgo, ex Jovis vertice ,
guiiicavii banc ipsam Minervam e.se solis viriulem,

oria , ac Tritogenia , et Giaucopis dicla sii. Dlodori
porro verba si lcgere velis, ab Euscbio sic dcscripia q*''^prudeuiiam bominibus impertit. Ka^c enim sunt
invenies {Diodor. SicuL, lib. i Bibtioih., pag. 8; Macrobii veriia < Porpbyrius lesiatur Miuervainesse
:
Euseb., L 111 Privparal. evang. c. 5, pag. 89) : Tov Zk virlutem soiis, (juie humauis meniibus prudenliam
sub.T.inislrat. N;un ideo baic dea J..vis capite pro-
«eoa 7rpo(7ayopr:aai <ô,na AQ^vav, fxee£pav3V£vo//6v>3? ,
rr.?)i;£wr y:od^m;b^yjîp(^voylau.i'(AV'rrj,yL!f}.Tr^P'.^ unalu memoraiur, id esl ,

de summa ;clberis parie
6ivov u7rO(7Tri^«G-&ac. ot« ts t6 «tcp&apTOV gtv«f, ^vcsi ".rov edila; unde urigo solis est > {Uacrob., L i SaturnaL, ^
Kepa,, y.at Tov axooTaTOv eTre^stv tottov tou cJu.tzc^jxQ'; cr 17, p. 262).
xoffuou. (^tQirsp ey. Tvî" xopui^vjs 'ôO Aioj ^jt.v%).oyr,^r,'^vt Taniuuidem ergo elhnici de bujus nomims eiymo-
(TrfjiZo TavTv^v ^svioSat. wvov.a<76at§£«'JT/iv TptroYSVitav, logia, quaniuin de ipsa vari;ibant. Quidam e«iim ut ,
arro toO TOt? |/iTa6&.)./stv auTvj Tviiv ^vcrtv xar' i-jtv.v- ail Aruobius, uouieu a memoria, orlum voluerunl,
Tov, sof.oo;^ y.cKL îoou, y.v.I /siudvo;' Aiyza-Qcf.t Ss avT'.vv ifUfisi quwdam Meminerva. Ciceroni autem sic dicia
t/lr/vot^j -jTiAy.ô-j, videlur, quod vel minueret , vel minareiur; !sidoro,

ûlyluyy.SircJt o^jy^ oKTTcep Ivtot tcTjv
(toOto qu;».si dea ei mnnus artium variarum, jjuai ab illa in-

«TTo ToO ToOs o^6ia>.u.oOj '/)(/.•JY.Q'jg /xev •'^&.p E-lrjds;
vcndilabaiitur {Cicer., t. ii de Nalur. deor.,

•jTTc/.Oy^st ), «/./' aro' ToO tov aioa tt/^ 7:p6<T0'l>tv tyj.vj V(ii«t;e
£'/7>a-j-/ov. Aexi autem, Minervcc nomen quadam vocis p. 224, 20; isid.y L vm
lin. Origin., c. i\) : Feslo
quod bene nuineal, Ilancenim, > inquit,

inteiprelatione ntlribniise, Jovistjue fdiam honc el vir- dem(|ue, <
pagani pro sapi<MUia ponebant. Coruiliciiis vero,

ginem putari^ eo quod aer nutura corruplioni non ob- <
noxiiis si/, el summum universi locnui occupel. Unde qnod llogalur, piugatuniue minitaus armis, eamdem
etiam fnimia e Jovis vertice illam enatam. Vocari aufcw. dictnm put:«f t {Fes'., udverb. minfrva). Qua^ quidem
,
, ,,
57i DlSSERTATjQ PR^YIA 574
CornJficii eadem ac Ciceronis est , etynioix)gia , qu(» A qiia hanc alio&que iiclos a genlilibus Ueos expiodit
ajj illo explicaiur. ponUeri-, sil ac virium ,

quis o^l ,
qui confesilm
At Yossius i» Fesii senieiiLiaiu njagis inciifiJU, non animadverlai? Ai Illud prynerea perspiciie
censeique verbuin moneo , ab aniiquiori uieneu Ueri- probaiur ab Eusebio et Auguîino ,

qui ex iis-
vaiujn , et a mento, ntt^ntlo , meiuini, memor, remi- dem v.riis eihnicorum de Salurno, Jove, Juiioue,
niicor^ alque ila fac.uui nOiTieii Mcneiva , ac dciude et Miiierva opiniouibus, eos nunquam dcos iuisse
Minerva V»u, Lib. ii de Oriy. ei Proyi'. idolui. demonstrant [Euscb.^ lib. iu Prcenar. evung.^ c. 10,
( , ,
pag. 107 AuguU. lib. iv de Cirif. art. U) p. 95).

p ino
, ,
cap. A'l^ pug. ^71 el seijq,). Ihl itle piura ; ,
cuiig;e&>it , quibus ea qu;» ab Aruubio Uic;a viUi- ARTICLLUS III-
n»us, (liserLe eijucleaiilur el siabiliuMiur.

QuuDioUo Arnobius iliud aUhuc osiendat ex NepLuiio Slygii
Jajn vero elsi peuilus taccreuais, qui> est, quieio, frjlre, pislpiomii Uomiiio, mieiiarum et gurgilum moia-
qui noit viJ(iL <juo jure ideiu Arnubiui iiosicr iiiiic
tore : iiem ox Mercurialiaduceaioro, Cyllenio, verUoruni
ei nimitiium niveulure. ac miUiiiore iiuiiUiiiaruin mer- .
coiiriciav nuUaiu prorsus Xuisse Minervaiti » Meiuis liniii, et corfuuerciorutu ; aLût eiiaiuCcrere, qu;» lerfa,
aut Yiciori:e filiai» , nullani e\ Jovia natuiu ccie'-

Magua Maier, Vosla , Ops , e; Saluriii u\or vocabauir :
ubi Ub etjmologia uomiuum ^Nci.iuui , Mercuiii, Cereris,
bro, jnvtuilricem oleai, variisque arlibui et Ulsti- et Veilai.
plini.N piâeieciaui et eruUitaui, &ed n^n) naiuraleiu, ^
Nobis Arnoblum alios gcntilium deos recensen*
qui£ dea uijque esse neijuit? (Mhui>., lilf.iUf p. li$.)
tem sequenlibus occurrii Nepiniius, quem elhnici,
Ai quo ciarius , ei iiacieuiis Uiclis cunstai cliini*
inquit ille, quod uqua nubat lerram , eo nomine
cos creUiUisse illaiii Menî3 iiiiain, alqne ex Jovisk
appellaveruni [Aruob. , lib. ni, pug, 418). Neque
cerebro uaiani, eo Uifiiciiius probaiu, qua raiiune
cerle hacc eiymolngiA patrouo defensoiyque caruil.
îlia Viclorlê ab Arnobiu Uicaiur. i):on)sius si»
Quamvis euim Cicero Nepiuui nomen a nando, qui^
quidem Halicariiiisseus uarral {pion. Ihtic. ^ lib \,
busdaui litleris pauluium imiuutaiis, Isidorus a nube
pag. 26 j : Nt/viv 5s 'A/>xa5«f fiv&o/oyoC/jt Ila/scvTOi;
quasi lonanle, nlii a verbo eii.'m gr;uoo vtrTriv la-
cLv^L 0Myurif>(/ 70O Avxetovo^. Tiôf Be Tza.p' av&,ocM7r&jv
varc , abluere, deductum vclinl: Varro lamen di-
«f XOU .£X« '^VV, 'A©y;vaf ^V/Xidî 'uitU/t V«VQ/^V/iV Tr;;
serte dixii : i Nepuinus quod mare terras obnubit,
650O o"JVT/aci|>ov, o56;î*cct yi^ ev^vf «;r6 yov<;? Tf<v '.\6yivicv
ut nuf)es coeium , a nufitu, iU esl , oj>eriione , ut
aniiqui , a qiio nupii», nuplusque dictiis > (Ciccr.
«TO, rpiA'fn-^(rt. ViciQrlam auUm ArcaU^ (ahutantur
lit. i\ de 'Vfj/nr. deor.y pag, i24 ; Jsidor.y lib. viii,
/iliatn Paiafitii.. progtuui Lyctione :et tionorei qmnnmc Vatr. pag, 48).
Origin ; , //6. iv de Ling. lat. ,
apud homines fiabei^ cojiseculain ^ Minenia jubduie ^
^ Aiqui si id verum sii, ait Arnobius ; concidil

(juud (uni J^c dea wnwi educfjUa «;. A Jove enini r^*
prnfecto deus Nepiunus , ab eihnicis diclus fraiep
cen& nalam commendalcm esse Pulanti , el apud ilium
Siytjii, id esi, Piut<jni5 . ei Jovis germanus, de
cducaium,duniadoleveri,i. Quibusccrte vcrbis plauum
qiiibus jam disserunuus. Addii irouice aociur no-
ille facii Miiiervarn non esse iiljant ViclOil»>sed tan-
aier } < Tridenti armatus , pisiricum domiuus , ;U-
lUMiiiTudo cunnlla educa laui. J*ra;\iuin iiihiioiuiniis
que , mamaruiu , rex saisoruiu gurgilum » {Arnob.^
opinionis suae asserioreu» Arnubius iuibuii Pausa-
loc. cit.) , id esi , jnaiis el petagi , uti iiquet his car*
niain, qui diêrai [ Puusan. t
lib. 1, png. 40 :
J
rninibus , quihus VirgHius illum sic luqiientom lu-
K«i ircpov hruiJba «s/dov A hnytac 7767Toir,Taj., •AuXfjuijri:
duxii :
Ntx«?. Atlernni ibidan e&l deiutrum !iltnerv(ef cuj,

Vicloriai cognojneniutn. quodaui Nun illi imperiuin pelagi sievuinque iridemem,
fit aui^n» Orpbei
Sed iuihi sorle dalum.
uli inscribitur, hyinuo illa vucalur vi«>rfope fWyov,
( Virqil.îib. i jEneia., ver&. U^ el setjq j
Viclorium ferens dwnioiv iiOntims ^ lom. i Poel.

Pistrlx auiem, piscis esi magnus sen ma-
belUni
grcec, pag. oOB), Al iiiuc Aniohii narraiio plane
rina ,
quam nonnulii balenam esse nrbilranlur. De
lirni.-îur, si cjus in lexiu iogereiup : < Nulla est
pistricc piur^ in Arati phijenoiuenis, ex quibus hiac
erg.> Meniis iilia, nuMa Yici oria. ii Si vcro legen-
duni Sii, NuUa Vicioriw , vi deiicel lilia, expende,
D selegimus i
lameu e.^plorans fera quterere i>istri.x

Aiidi-oiuedarTi
qu:i'S0, ulruin ha»c opinio ii ide invaiuii, quud a
Pergii, el us(|ue sitam vBlidss aquilonis ad auras
leinpio ipîus, qiiis Vicioria n UMCupaiialur, cogno- Oeruli^ vesligal Huiia in pariibus austri.
iuiitaia esi, aut quia puiinanti;s t^ju;^ auxiiio vicio^ {In Cicer. Fragni., paq. 33 ^l $eqq.)
riaiu reporiare ferehantur. M-viia quoque marinus piscis est qui grxce ixuht;,
,
Louge porro vulgaiius ei jioii us ^si illaut, quem- a Piom.ifiis iiodie ma^nola vocalur. Cicero auiein his
r.dinoduiu alibi osleudimus (6'u^>i'., cap. 9, art. ^), verhiji iliias memiuit : 1 Qui voluniaiem ipsaiu con-
oIe:P et aiiaruui , sicut Uiodoru s Siculus lesirîur, teninunt, iis licet dicere se ancipenserem nia^ns^
plurimarujn ariium Uiciym fuisse inventricein. Nam non auiepouere > {Cicer. , lib.^ n de Finib. p. 66,
,
iude ille ConcluUii : 'a^' 'jiiv'E6ya>»r,v rvt/.v Trcoaayo- lin. 5i]. .Vtentiunem eiiam ejus facit AiheniciiS, et
/irOsffSat {Diudor. Sicul. , Ub. 111, Uibiioib. , p. iî^ sa^pius Pliiiius , qui nos docel quibus uiorbis, ^t
et llb. V, pa^'. 255), luid-j eryam'^^ 6eu opijex vo^ qiioinodo remcdia ex hoc pisceconiiciantur (Ailien. ,
citalar. lib. Yu UeinQioph.^ pag. 315; Plin. , lib. sxvi, hiit.

Cajierum quaiiium in iioc Arnobii. argumeulaiione ualur, , cup. iSf pQg. 448: tib SW; . :iip. UH,
,, : :
573 IN AKNOBIUM, CAP. XVL 574

j)og. 542, et /i^Txxxii, cap. 8 et seq.^ pag. 858 eL A Cicero [Cicer, ^ Ub. iii da Natur, deov. pag. 248,
5e^7,). Yidesis Koiideletum lib. v, cap. 15. Aliiro- lin..9), lcges et liileras iradidisse ferebaiur, de
vandum , ei aiios de duobus iiiis piscibus ,
pisirice quo nos ailibi. Deniqne , « nundinariim , mercium ,
et ni:ena. commerciornmqne inuiator; » qnia elhnici, sic-

Eiliuicos igitiir, haud itiepide ridel AinobiuS} dum uii ex Augusiino el Isidoro pauio anie annotavi-
NeptuniJin pistricuin ei niaBnanini doniinum, ac mus , exisiiinabant eum mercFbus praeesse. Unde
saisoruin giirgiium, treinebundique sali moialopem Servius : t llic eliam , > inquit , > inercrmonii deus
vocat, quia illum insani iUi honiines pelagi et esl » (Serv. loc. cii.). Quln immo Fesius a nobis
laaris regern serio appelliibanl. Nam pr*ier citaios paulo anle cilains , aibitraiur Inde formatum illius
Virgilii versus, t.criptum a Cicerone iegimus : t I>a- nomen , rnjus hanc reddii raiioriem ; « Hunc el-
tuin esi Nepiuno alterum, Jovis, ul volunl, fralri, enim negotiarum omninm e.ustimabani esse deiim. >
marilimum omne regnum, nonirnque producttmi [Fest. , ud verburn Mercurius.) Porro aulem Angusti-
ut Poriunus a portu sic Nepluinis a nando, panlu- , nus ex illa prioiietyniologia, etelhnicorum opinione
lum primis litteris imniDtalis .» (Cicer. , Hb. ii de eamdeni , atque Arnnbius , conclusionero elicit : > Si
Natur. deor, ,
pag. 2:14, lin. i). Quam beilus ergo ergo Mercurfns ipse , > inqnil , « sermo esi eiiam
ille deus, qui naiai per fluctus inaris, solumque re- B ipsis confiicntibus , deus non est > {Augusi. , lib. v
git iilius imperium? deCivit. cap. lii, pag. 173)>
Tum deinde Arnubius «lc prosequilur : < Mercu- Simili piane argumento auctor nosler Cereris di-
rius eiiani quaiii quidam medicurrius dicius csl, vinitaiem sic everiit Terram quidam e vobis, > : «
ct quod inier ioquentes duos media currat, et reci- ita iile loquitur, « quod cuncii.s sulficiat animan-
procelup oratio , noininis hujus concinnaiu est (jua- libus victum xMairem esse dherunt magnam; etim- ,
iiias > (.4nzo<j. , //>. iif , pag. 118). Favet Arnobio dem hanc aiiquot quod salnlarium seminum fru- ,
Angusiinus, qui id paulo c.xplicatius edi>seril : gem gerat Cererem esse pronuniiant; nonnnlll aii-
,
( Mercurius, > ini|uit, < quasi medius currens lem Vesiam quod in mundo siet sola, c*ierls ejus,
dicitur appellaius ,
qnod sermo cnrrai Inier ho- pariibus mobilitaie in perpetiia consiiiulls. >(Ar/2o6.,
mines medius ; idco eWtjj gra,'ce, quod sermo ,
lib.m, pag. 119.) Terram vero esfe Cererem , ei
vel intcrp;elatio ,
quae ntlque ad sennonenj perti- paulo infra observandum , et his iiunc probari po-
tinei, sp^-ovsLv. diciiur, ideo et mercibus pr.iesse , .
testCiceronis verbis, quibus aUaia abArnnblo Ccrcrls
quia inter vendentes et cmenles sermo (11 medius > elymobvgia contirmatur : « Mater autein est, .» inquit
{August., lib. vii de Cmt., cap. 14, pag. 17.!»). Quae iiie, < a gerendis frugibns Ceres, tamquam geres,
qnidem Anguslini verba, ad explicandam hujusce ^ casuque prima litlera itidem immutaia, nl n Graecis.
noniinis etymoiogiam Isidorus postea iranscripsit. Nam Tib iHi quoque ^nwhrn^ ,
qnaSi yrti^-^rr.p iiomliia-
resius vero a mercihus fioc nonien iiii impositum la est > {Cker. , de Nat. deor.Jib. n, pag. î^4). Atde
opinaiur. Aliter lamen Servius : < Alii, 1 ait Vestie nomine ibidem paulo post ha^chahel: < \est:T;
e Mercurium qnasi niedicurrium , a Latinis dictuin nomen a Gra^cis ; ea est enim , quie ab ilfis 'Ef7Tt«
volunt, quod iiiier cajlimi ei inferos semper incur- dicitur > [Ibid., tin. 15). Sic anrerii gr.uce a vete-
rai > ilsidor. , Hh. vui Orig. cap. 11 ; Feu. ad verb. ribns vocata est, alt Piiarnutus {PimrnuL , Cerer.
MEKGUftius; Serv. in-ltb. ymjEueid. vers 138 et seqq.). et Vest.) , KTTo ToO s«TT«va< ,
qnod est slare ac sisiere;
Ab illo autem ista observata sunt, in l.os Virgilii quia slat per res nniversas. El id quidemOvidius liis
versiis, quibus ea, qnne auctor nosler subjungii versibus signiricavit

,
cxplicanlur. Canii quippe poeta : Stat vi terra sua> vi slaiido Vesla vocalnr,
yobis Mefciiriiss pater esl, quem cafidida Maia Causaqne per Graii numiris esê jx)i,esi.
C^y-ilene, gelido eonceplum v»jruce ludit. {Ovid., ttb. VI Fastor.y vers 531.)
[yirQiL, lil). vw yf^neiii., vers. 138.) Ibi auiem iile non solum Ve.«>iie eiymomgiam rounr-
Quidautem , uiilocociiaio subdit Aim^bius. ex hac mUp sed eain qnoflue.eamdenj esseac ;erram scu
opinionum varieiaie, ei dissentione aliud sequitur, I) lellurem. Quod quidem prius bis carminibus dixerai
nisi quod abolelur et exiinguitur caduciipr ille Cylle-
Vesla eauem est, quae terra, subesi vigil ignis uirique,
nius in algido fusus monte^ quemadniodum patct ex Sigaificant sedein lerra focusque suaui.
mox ciiatis Viigilii carminihus , ad gnos illum co!- Et intVa :
lineasse liaud immerilo dici potesi? CaducHor vero,

Ei lelUis Vestaque numen idem est.
(//;id., tws. 271.)

vel polius caducealor diceiwlur, quia, ut ani-
Ovidio auiem adsiipuiaiores accednnt Servi^ts el
madverlit Servins, aiiique bene mulij : « Cadij-
Anguslinus ,
quos adire (acile poteris, aique eiiam
ceum illi a deo assignaiur, quod fide ntedia, hosies
Ciraidum, Lipsium , ac Vossium (Setv. , in lib. iv
in ainicitiani conducat, quai virga idô serpenlibus
JEneid., 207; AngnsL.,lib. vn de Civit,, cap 16,
illigaia est, ut sicut illi ohliii veneni sqi in se
pag. 174; Giratn. , Syniagm. 6; Lips. lib de Vest.^ ,
coeunt , ita hosles, conlempiis ct deposilis inimici-
cap. i; Voss. lib. n Progr. idoL, cap. o9), qui, pr«-
tiis, ad amiciiiam jeverianlur > [Serv. loc. cit.).
ler aiia piura ,
ho.^ tiiant Euripidis versus :
Addit auclor nosler : « Yerborum excogiialor e|

Kat kdia. •^titj, Ecrslav isi c' ol oaooi
noininum j idein Mercuri^s. iNam siculobêrvttt
,, ,
575 OISSERTATIO PRûVlA ri7G
Et terra mater, ''eslaqut' sapienuDus, A e uubibus nascitur. Unde eiiam Hoo.erus dicit euni
Vocaris, ipso cousiuens ii- t-iiicre.
de aerc pi-.ocipiiaium in lerras, «|uoU omne fuimou
Alqui horiiin siTipiorum aiquc eiiam Lucreiii , quem de aere cadit >(StJrv., in iib. viii Eneid.^ pug.
adire poieris (Lucm., iib. ii, rers. tj\)l ei seqq, 512). Uuuc pone sequiiur Isidorus , (|ui eadem priora
vers. 995 et seqq.) , auioriiale ei lesiimonio liijuet pene omnia iilius verba repetii. Quid verp, quoil
uii<|ae illud verissiuniuj esse ,
quod ab Aruobio assu- iilcm Servius antea dixerat : < Pierumque Vuicanum
iiiiiur, trina hx*c nuuiiua uulia esse, quandoqui- ponimus pro igne? * Auguslinus vero : < Vulcanum
deiij iig lerra, quac diviuic proouidubio , naiurcK voiunt ignem muudi > {Isidor.y lib. viii Origin.,
lion €Si , soia signiQcaiur. cap. 11, ; ^Serv., in lib. k /Eneid., pag. 180; Augud!..
Quaniobrern Arnobius nosier jure merilo haec lib. vn de Civil., cQp.i(),pag. 164),
couiinenler aOjecit Non ipsa Mater deum quam
: < , Neque id probalu dilTicilius, quod subjungit aucior
Nigidius aulumat mairimonium leuuisse Saluriii noster,Venerem < quod ad cunctos veniat , » nun-
,
dea recte poterit nuncupari ; siquidem uuius terra; cupalam {Arnob., lib. ni pag. ^2\9). Ex Ciceroue ,
haec suni omuia nomiua > {Arnob. , lib. iii, p. 119). siquidem iJlud desumptum videtur, qui diserte pro-
ISonueauiem idem eiiam a Yarrone hisce verbis as- nuiiiiat : < Qu3B auieiii ad res omnes venirel, Vene-
seiitur : « JTerra Ops, quod hic onme opus, et hac ij; rem iiosiri iiominaveruni, ai(|ue ex ea potius venus-
opus ad viveudum ; et ideo dicitur Ops Uiaier , quod las , quam Venus ex venuslate > ( Cicer.f lib. ii de
lerra nuiriat. Hajc euim lerris getites omnes peperit, NaUir. deor.j pag. !^24, lin: 27). Aiiis tamen de bu-
el resumit deuuo, qu% dat clbaria, ut aii Emiius, jus vocis etymo aliter visum. Nam Varro a verI)o
quae «tuod gcrii fruges, Ceres > {Varr.^ lib. wdeLivg, aniiquo viere , seu vincire , iiiud deducit ,
quod Veuus
lat., râg. 16). Quis autem nescit, ijuod eiiam a iiou quidem vincere . sed vincire et vinciri pudendis
iiobjs supra noiaium est {Supr.^ cnp. i), uri. 5)', sciiicei vincuiis ipsa veliL.( VV<rr., iib. iv 'de Ling. tal.^
Opem ab eihnicis diciam Saturni uxorem ? pag.iî). Isidorus vero : < Venus, > inquit, < iude
At quoquo nomine v(K:eiur, si lerra e^l, uec dea dicta, quod sine vi (aiiier viro) iemina esse viigo
est, ne wase polesu Hecie ergo Augusiiuus posi- non dosiniit > {isidor., lib. \m Origin. cap. 11). Sed
quam aiiis ejusdem Varronis verbis coniprob;ivii Aruobio tiaud fortîian imuierlto probabiiior visa est
eamdem essc teJlurem Niairem magnam ei Open» , , Ciceronis opiuio.
cuni Arnobio nosiro conciuait : < Si ergo uiia dea Verum quo propius ibi ad eum accedit , eo longius
esi, qute quidem consulta veriiate» nec ipsa est, in hoc lecedere videiur, quod subneclil iiide cogno-
Interiiit qnid iiur in mullas > {Auyusi. lib. vn de mma.aiii IVoserpinam, (|uia saia in lucem proser-
CiviL^ cap. 24, pag. 180)? Neque sibi siuit respon- C puiit {Arnob.y ilb. m, pag. 119). Vull quippe laiinus
deri eihitiC(»s noii absurde censuisse eas plures esse oramr Proserpinam griccorum esse Jiomen ; < Ea
dens, quoniam in unu cadeuKiue dea res piiires esse est eniin , » aii , < quai u-pTSfo-JV grajcc nominainr
possunt. Nam iiis iilico occurrii : < £i concedo, > quam iVugmu scmen esse voiuut , ab.^^couditamque
inijuii , < in uuo homine esse res pliires, uiimquid quicri ;• luaire > {Cicer., loc, cii., iin. 6). Ailanun
ideo et homines plures? Sic in uua dea esse res aliob Ariiobius iiabuit seitienli;e sua^ asseclas, ei
piures, num({uid ideo el deas plures? Yernin sicut fautores. Nam a Varrone hoc iitleris coiisignalum
voluni, divi(iaiil, confletit, muitipliceiit, repiiceni, lojiimus. < Proserpiua (Jiciu, (juoll ut serjieus, inodo
{mpliceril » {Ibia.). Tanlo euim ceriiuseverieut aliiii dexli;tin, modo in siuisiram p:irtem iale moveiur.
cujus divinit.iiem ,
quanio magis eam muiiipiicaiaiii Serpere et proserpere idom dicebuni, ut Piauius ,
voluerinl. qui scribit : quasi pioserpeus beslia > ( Varr.^ lib. iv
ARTICULLS IV. de Ling. lal.^ pag. 17). Hreviusquidein, sed ciarius,

ad auctorisque nostri mentem accommodaiius Isido-
Qua rationo Arnobius osiendai falsam esse diviniialem
Viilcani, qoi ijîiis; Veueris, quae Proseritiria ; Soiis, qui rus dixit : < Proserpiiia , quod cx ea proserpant fru-
J.iber et Apolio Diana?, quapCeres eL Luna dicebamnr;
; ges. ) Anlea vero .\ugusiinus : < proserpendo Pro- A
atque ahorum omuiuin luijiiiiiuin , quia |>iures ethuici
j) serpina dicla > {hidor., lib. viii Origin.^ cap.S\
Uiundiirn tss»' aiiiuial quo Idain, uc (ItMmi (.«sse exisiiuia-
bauL : ul»i de etyniiii()j.i;i nominum Vulcani et Venciis, Auqust.j lib. vii de Civil., cap. 20, pag. 177). Alque
ac de Apolline inurium iieruicie.
horuin scnleulia quibiisdam, eii;im Cioeronem num-
Tria alia ethnicorum nuniinn , Vuicantim , Yene- quam non admirautii)us, inagis (luamipsamet Cicero-
rem et Proseipiuaiu eodem ar£;umeniaudi geuere niaiia placuit.
Aruobius ex deorum albo eradendos esse iiquido con- Cuiu eodem porro Augusjino iiinc scile Arnobius
viucit {Arnub.,iib.ui,pnq,\\9). Vulcaiium eiiim- infert ab cihuicis tolli de meJio ts-ia ipsorum numi-
vcro ignem esse ailscrebaiii. Visne id tibi lesiibus sal- na > {Aniob., lib. iii ,,pag.Z\d). Vnlcanum ,
qucJTi
lem qijii>u>dam pro.âri? Eu adest V;>rro, cujus h«c omnes igiiis elenieiituiu ; Vouerirm ,
quaiii Jibidinem
ipsa sunt verba : < Ab ignis jam majore vi ac violen- p, r cuiicia auiuianlia difTusam ; et Pi'oser|)inaiii ,
qna
lia Vulc:>nus dioiiis » {Vm.,lib. iv de Ling. lal., fruges ac germina subcrcSi enlia inoveri veiidilabaut.
piig. 18). Accedit Servius, qui adlmc exprcssius id Qiiiiiquid euimvero dc iilis alii alitcr sentireut , falso
iradidii : < Vulcauus iguis e.st, el dictus Vulcanus, faisiiis erat illos, ({Uijs res creaias csse dicebanl,
quMsj VoIciai.uS; quod i>er aerem volet. Ignis enim suprema aJiijua diviuitaie d(>uari.
, ,
577 LN ARNOBIUM, CAP. XVII. 578

PiMseqiiitur AniohiiJS (i6/tt), ei li)sl;.L abcUuiicis A/iO. iv^yja.y. 19^; Puusttn., lib. ix, ^^ny. 285; A'ai.
passiin jacliinri etinidenj esso Soieni, at()ue Lii>cniin, Com,, lib. \i MyiiiOL., ctip. 124).
ct Apoliineni. Macrubius qnippe id non solnm Euri- Posircnio Arnobius alia generaii raiione cuncios,
jfidis el iÊscliyli tesiinionio, se<i variis quoque raiio- jani a nobis nienioraios, gentilium de diis Siiis erro-
iiibus probare conalus csi {Macrob., lib. ii SuLurntd., res concuiii ac desiruii {Aruub. lib. iii, uau,
, 120».
tvip. 18, ;?«//. ii(i5}. autem Scrvins prodidit
.Mcnioria; Philosophorum enim . iiiquit, doctis>iuii et credide-
iliud fuisseab Sloicisei Porphyrio adserium < Sioi- : runt,ei dcliiiiveruiiL mundum esse animal raiionale
ci, > inquii , < eumdem Solem , eunidem Lioerum , ei sapiens. Sed iiane arguei aliquis, res se iiabei ac
oumdem Apollinem vocanl. » Prius vero : < Conslat quinam illi sinl, nobis indica ? Nihii dictu pronipiius.
secundum Porphyrii iibrnm ,
quem Soiem appellavii, iNam ha^^c non soium Platonis, nli ex Ciceronis libris
Iripiicem esse Apoilinis poiestaiejii, et eumdem esse liquet, vcrum eiiam Zenonis, Sloicoruniqne illius
Solem apud snperos, Liberum patrem in lerris, Apol- seciaiorum, sicuii ex Cicerone, LacLaniio, Laerilo
,
liiicm apud iuferos > {Serv.în lib. i Geoyg.y ivrs. Lipsio, aliisque discimus , geimiua constansque seu-
17, pag. 59; in quint. Virg. eclog.y vers. 64, pag.ll). leuliaruit (f*/«/o, in Timoco, tom. m.. pag. 0; Cicer.,
Arnobius ilaque ex iiac vuigari genliiium persua- ii^- 1 <^^ JSatur.ileor.^pay. 409; iiem,ideruCic.yUb. ii
sione plane coniicit ab illis imminui deorum nume- ^ rf^ ^^t- deor., pag. 21t), et seqq.; ei lib. m, pag. 245;
rmn, ac nullum umquam in rerum natura exslitisse ,
Lactant.^ iib.u, cap. 5, pag. 106 ; Laert.y iib. vii,
iie(iue Liberum ex Semeie , uli supra diximus

, , ^ iî^l ei iecjCj.; Cips, disseriai. iO de i^hys, Sioic, tum.
oriundum ; neque ApOiiinem Pyihium el niuriuni^ ,

iv, pugf. 569 ef se^/r/.). Aiq.sl si mundus rationaie sil
tit idem aucior nosler ioquitur, perniciem ^ iie (luo animai, ind*^ necessario sequiiur solem, iunam, lei-
iios alibi egimus iiom. nApparat.y Ub. ui ; dissen., iurem , aiiasque mundi paries, sivesuo, siveaiio ui
cnp. 0, an. 1, pag. 754). Augusiinus vero ex iisdem vidiniur, iiomine nuncupeniur, faisoei rrusira ab iilis
genillium opinionibus colligii cx una eademque re in deornin numerum adgregari.Qui lieri enim potesl,
iiaturaii piiires quidem ab iiiis iactos esse deos , sed ut si mundus unum sit animal, siciit siugularis quiii-
laisos pianc et commeniitios. bei liomo, in varias scindalur paries, diversaque
Quid piura? Non indocli, nii ait Arnobius (Arno//., inemjjra, qua^ singuia sint aiiquod ab aiiis distinctuin
lib. lu^ pug. 119), apud geniiles viri ducebanl Dia- aniinai, atque, ut voluut , unus ei singuiaris Deus.
iiam, Cererem, ei Lunam tres non esse personas Simili quoque modo argumenlaiur Laclanlius : < Si
a se iiivicem distinctas, sed triplici hoc nomine Lu- deus mundus esi; ergo omiiia ilia , (juje suhi in eo ,
nam appdiari. At docti ilii homines eranl haud dubio îi nou suni, sed dei membra; qua3 nlique soiius
Stoici dequibns haecServiusnarrat : < Stoici eumdem ^ iêi nomen accipere non possunt. Nec enim recle
Soiein Itein Lunaiti eamdcin Dianani, eaindem (luis dixerit iuembra iiominis unius inulios bomines
Cererem , eamdem Junonem, eamdein Proserpinam csse. » Quin eiiam Cicero liunc errorein fundiius
dicuiii ; secundum quos Virgilius pio soie et luna, everiil. Lege si veiis ,
quaj ab eo , ei si aniinus esi
Liberum et Cercrem invocavit j

( Serv. ^ in lih. i qua} ab fiusebio disputata sunt (Lac/a.j^, /i^. ji , cap.
Geurg.j vers. 7) ; at Iioc quoque ultimum Macrobius 5, png. 168; Cicer.y lib. ude ISaiur. deor.^pag.ÎiOf
observavii. Augustinus vero : < Apollinem..,.. Solem el Euseb.^ lib. ui de Prwparat. Evangel.^ cap. 10,
esse dixenini, Dianamquegermanam ejus similiier pag. iOo et seqg.).
Lunain,et viurum praisideio > {Macrob.flib i Salurn.

CAPLT XYIL
cup. 18, pug. 2o6 ; August.t Ub. vii de Civit.f cap. 16,
pag. 174).
Quomodo Arnobius vana de gentiliurii diis opinionum
Aiqui si Diana et Ceres iilud revera sint asiruin, commenta ex aliis iUorum de iisdem diis suis dissen-'
qaod luna vocalur inde Arnobius optime arguil ex- sionibus adhuc evertut.
,
linguondain omiiiho , ei peniius deleiidam esse non ARTICULUS PRIMUS.

solum Cererem , frugum , uii opinabantnr, ei alibi
j) Exculilui' argumentum Arnohii , petiLuiu ex diversis , et
observavimus (Uissert. in Minuc, cap, 15, arL. 1), coiurariis elhnicofiim opiiiioj;iuus de Musarum parenti-
bus, eundiiione «^. nHrnrio, ac de diis Novensilibus et
iiiveutricem ; scd Dianam quoque , Apoliinis ger-
Indigetibus, ubi de .Enese niorte.
manarn, uii ciiaius paulo anie Augusiiui:t:, animad-
veriil. Solum enii.ivero supeiest astrum, quod luna Magna^ eihnicorum de uno eodemque numiiie dis-
quidem appellaiur , sed non potest esse deus. Tol- sensiuiies aliud evidentissimum Arnobio nostro sup-
lendactiam e medio Diana ilta, < quam, > sicut ait pediianl argumenium, quo faisa illoruin omnium
Arnobius, t quondam puris in fomibus abluentein divinitas rursus invictissime demonsiralur.Quid enim,
inenil)r()rum sordescorniger ilie venaior inspexii et quapso, tanla ilia dissidia aliud probanl, nisi eosdem
poeiiam curiosiialis invenit i {ibid., pag. 120). Qui- eihnicos nihil dequoquumque deo suo habuisse cerii
bus sane veibis labuiam adtigit Aci«oiiis, (ini proptcr- et expiorati ? Quo ergo jnre eos laniquam veros deos
ea quod Dianam lavanlem vidisset, in cervuin con- colere, precari, ct adorare poierant, dc quibus nihil
versus esse fertur. Videsis Ovidiuin , Diodorum nianifeslum et induhiiatum umquam se accepisse pa-
Siculum, Pausaniam, Nalaiem Comiiem et alios lam proiiifbantur ? Qtiis autem non mirabitur qiiania
{Ovid.^ lib. m Melamorpii., fab. 2: Diodor. SicuL. iuerini iliorum de Musarum verbi gratia parcniibub
579 .DJS5ERTATI0 PR^YIA 580
candiiiojie, et nmnero di\onia pugnae, ei conieiuio- A Qî-^^ndo aiiieni Decius soi^^suni pro Roinanis legioni-
iies? Alnaseas qiiippe, uli ait Arnohius {Arnob., lib. bus devovil, iiios cnm plmibus alii-s , lesle Livio, slc
lu, pay. 121), illas ex Cijeioei Teihue, ulii ex Jove iniploravii, ei obieslaius esi : « Divi Novensiles, dii
el.Meniuria vel Menie onas fuisse Iradiderunt. Aiiqci Indigetes, divi quoruin poiesiai» noslroiuiu, Iioslium-
eas virgines dixere, aiii isiatres; hustpburus nuoicro que > (Lir., lib. vm, cap. 9).
Lres, Muaseasquatuor, Myitillussepicm, Cratei ocio., Wuiiiiium vcro cital adhnc Aniobius (Arnt»y., loc»
ni iiesiodqs uovptu, quarum nomina aii)t$ulaiim re- f»/.j, qui quldem hosce deos, sicut Piso, novem esaC
censet. êrvius lamen h-is onmes uiversa^piuiones exifitiiuabat, sed quibussohs Jupiier fiihninis sui jac-
ad irei poiissimum redigit : « Musas, * incjuli, j muiii laudi detulerit polesijiicm. Denique nonuulli arhiua-
imveni, uiulii octo. inuiu sepifi«n dixeiuut. > Al Ci- bniaur illos ex iiominibus facios esse deos ,
quales
cero expressios docei 4)rinjas nuaiuor Jove altero, se- inquii Arnobius . eranl llercules, Uouudus , ^lîscula'
cundas Jove leriio, sive Cretensi et Mnemosyne, ler- pius, Libcr ei ^^neas. Et iliud quideni bis contirmatui
tias Jove fei lio, et Anlioua ortas. quaa Pieridab, inquil, Servii verbis : < Sane quideui veieres illos deus iSo-
elPierias solent poeue appeilare (Cic, lib. lude *Ya- veitsiics dicuut, quibus mcritrt viiiutis dederint iiu-
inr. dpar., pag. 247, lin. 41)- Sed lcjec quatsiio ionge minis diijniiaiem j iSen.^ in iib. vui JLVjdcf., i'm\
lusius ah Lilio Ciraldo peculiari de Muî^ syniaguiaie B 187, puy. ibS).
iractatur {Cirald,, ayiUaym. ile Mum, pa(j. o"A et ûod vero ad memoraios ibi ab auciore nostro
i^qq.). Mos vero de iis jani atiquidahbi adiiginms. Al Romuiuui. iEsculai)ium «î Libeiuiu spectat, deiis
certe viries uuantuiu de harum Muârum nuinero, j.upra disseruimus, Dedeoaulem sane pra'clarolier-
parentibiis, et cojiditione non iniimi, !?ed majoris uii- cuie li.ec Cicero tradidit : « (juos at) hominibus pcr-
i)ue nominis ^cripiores eiiiuici inier ?fi digliidiaren- venisse dicis ad deos, lu reddes raiionein qQemad-
i\iv{lom, i AppurtJi., |y«y.iJ'2U). Quoniam igilur modo modum idem Ueri putuerii, aui cur fieri desieril, et
li ahique eas, sibi non saiis cognitafi. et deas dicere, ego discam iibenier. Quomodounnc quidemesi, non
et illa^ iuvocare poierauiV vidoo quo iiacto ille, sciiicet iiercules. in domuni
Neque n«inur prolticiii erat iliurunt de Novensilihus rcleruam pairis sui perveueril > {Cic, lib. jII du
diis. emunuiut^ u.oinenclaliQne ^t numero, acpicinde Naluy. deor.. pag. 245, iin. 58), Seu de illo hacqnc
de illormu diviuiiaie coniioversia- Quidam enim a iuuesta, deoque ludignissima ejus inorie supra disse'
iiovenario iuunero, qui iU citaiusab Arnohio Yarro ruimus {Supr.y cap. 12, ari. 2).
iradidil \Aniob., lib' n», pag. 122), in movendis re- Superest quintus ad Aruobio appeilaius /Lneas .
bus poieulissimus hahetur, sic cognojninalQs cense- ^

quem Augusiinus tribus annis iu Laiiu regnasse tes-
iâui, aiii a nuviiate rfirum, quibus eos prjêsse opiua-
^ liticaiur seU cum post«'a in praiio, sicut Dionysius'
:
haniur; alii ah ylio noviialis genere, quo videiicet a Halicamasseus, Livius, auciur anouymus, Servius
vicioVihus, puta iloiuanis, uii alibi viuinms (
lîs&in-i. narraul, ceciaisset, ncc inveutum iuisset ejus cor-
iii Mi.nuc.y cav. 16, arL. 2), in urbes suasac lempla pus, jactiiarunt iilum ad dcos abiisse, ac ipsi tan-
adsponari, nova dedicabaniur CQUsecraiione. Sed quun» deo ad iNuuiici iUiiiiinis rlpas, ubi iri pugna
pliuâ de liujus iiumiuis eiymologia Vussiuset alii dis- occisus iucrat, lempUun aKdiucaveruni curo hac ins-
pulant ( Vos5., in £n/mo%,, a(i yer//, ISOYEM ). criplioue : i Pairi doo Indigcli, qui iNumici amDL?
Tam
diversarum auiem opinionum varios Arnohius undas leuipcrat » {Ahuu^., iib. xvni de Civil., cap.
pi'0lulilfauloros, ac primum quidem Pisoueiu, qui hos 19 el 21, pag. 502 et 505; Pionys. iialic.. iib. i
< esso credil noYem, i iia ille loquilur, < ui Sabinis Antiq. Roman.. pag. 52;£iy., lib. i Hiator.., init.;
apud Trebiam eonsiiiulos > {Arnofj., ioc cii.). Trehia auclor., iib. de Oviy. gent. rom. , pag. 59iJ; Sei'V in
auiem lluvius est non procul a Flaceniia, qui ex Apen- iib. sii:. .Eneid.y pag, 702). iia propier Tibuilu^ce-
iiino, ut scripsit Slrabo, iii Padum incidit. Ad buuc cinit :
porro lluviuin Annibal Scjpiuuein consuicm , ul nai-

Imj.Iger .-Enea, V0)i!.antis frntcF .'imoris,
lat Polybius, clado uiaxima prolligavit {Sirub., iib. v Troica qui i'ioiuuis sacra vehis lalibus.
Geogr., âti. 217; Foh^b..lib. in Hislor., pug. 220, el

^ Jain libi Lauronles assi^/ual Jujiier vgros,
Jam vooal erranles nospiia lerra Lares.
seqq.). Uinle liic Lucani canlus {Ltican., iii. ii, tm. illicsauflus rris, ciun to YeneruuUa iSuaiici
Uuda deuui oujIo luiserit JinJigeiem.
48 etseqif.) :
{Tibuii., iib. u, Eieg. ij.)
mis^rse snriis, quorl nou iu Punica nali

Teqapora Canuaruni luiaius, Trebiaique. iuventus Tibulio conciuit Ovidius ,
qui do eodem i£nea haic
metriceetiam decantavit :
De Jiovensilihus vero diis citalus al)auciore noslro

reiruuia, Minerva, Luslraiuni geniiri.v diviuo cori.us o<iore
Varro iia^c lirevissiuie scripsit : c
Luxit. el iiuiurosia, ouiii duici neciare lui.vla,
rsoveusiles a Sahinis » (VV'";, ^d). iv dc Ling. /u/., Couligil 03, ledique deuin ; queu» luiUa ûiriai
yng.Vj\Arnob.,ioc.cil.^ png. 122j. At iElius posi Nuncuuai hidigoteui, templouue aiiiuuc recepil.
(Ovid.y iib. xiv Melam., § 13.)
Granium hos Musas esse opinaius e$i; Coi-uilicius
vero povilaium prittsides, Cinciiis eus onmes, qui a Verum ibt .'Enoas a TibuUo et Ovidio, quem.Mdmo-
viclorilms, uii paulo anie monuimus. i« urhes suas dum a Virgilio (ViV^., iih. xii JEi.eid. vcrs 794), .
irausvcciQS solebant compeudii causa. ac im quis il

- aliisque,, jani a nobis ciiatis scriptorihus, noii iu No-
lo»'um omiiiereUir, hoc Novcjisiliuin nomineinvocari veiisillnm. sed iiuligcium deorum nuuicro poniiui.
,»
58! IN ARNOBIfM, CAP. XYll. 582
Ai cefle Arnobin? ins aiibi siib^cripsi!, ubi eum(l''ni A < Saiic lioc loco Virgilins, jjeculus Vttlernn» opinio
i4ilf)t'ai!i. supprcs<o i.iiuen ejus uouiiue, ci aiids dcos nem , Ni'|Uiiuiin! taulufn , ct Apoliinem lioiuinavii.
sic irriiiet : « Indigeles illi, qni tliiruen repdut, ei ln iMouiilur eiiui hi dii Penales luisse, quos seciim ad-
alveis Niimici ciiiu ramis oi piscicuiis deguul d (Ar- vexit /Eiieas ,

qunnivis diversis locis aiias opiiiioues
noh., lib. 1, pag. 20). arioruin seciiius poeia , de diis Peii.aibiis diversa
Nef|Uiialii procuitiiibio ilii Induyctes, quuu Noveii- dijieril » {Servius , pafj. i7'2 Videsis eniudeui Ser-
J.
siies dii es.se viueiiiijr. Naui siculi ail Servius, * lu- viunt aiia piiira aiibi de iisdeiu Penuubu» dispu;au-
digeies proprie «;uui dii ex hoininibuJ» facii ,
quasi in leni {Idem, in tib. i , versîa 364 ; el in lib. lu , ver-
(lir* agenles i [Sero. ui lib. i Georg., p. 94). Taies sua 14« el i()«).
aulem er.uit Novcnsiles, de quibus egimus. Addil Allera Nigidii lie uis diis opiualio ,
quani auclor
Serviug, i Abusive oiunes dii geuernHier possunt uosler inexplicabiieiii di.xit, ea tuii, qua quaiuor esse
tiici liuiigeles, tauquaiu iiullius rei egenies j Idem^ de(trau) Penatiiun geuera, aique allos jovis, aiios
(
in lib. xii ^4i^neid., pag, 702); Sed hi<^c quideui iile

JNepluui, alius iuieroruin, ei iuorlaiiutn hoiniuum ui-
uberius aiibi edissurii. Macrobius cii;un prioreui ii-

limos esse garribai. Quauiumvis «uleiu Arnobio oh-
iins explicaiioiieui Hesiodi aucioriiaie conlirniat :

scura vidcatcr ha.'cNigiuiisenienua; viueamits lumen
f Jrieîodus divinai, » inqiiit {Macrob., lib. i in Somn. h utrum lux «liqua ei netiueat aflerri. De Penalibiis
Scip.f cap. iJ, piig. lyl), sobolis asserlor, prlscos re- vero li<ec suat Virgiiii paulo aniecitaii carmina :
ges cum diis auuutnerat; Jiisque e.xemplo veleris po- Feror exs\U iu allum
Cuui ôciis. naloque, Penalibus, et mugids Uiis.
testaiis iniam iu coeio regendi res humauas assignat
ofliciuhi. Et iie cui lastidiosum sit, si versus ipsos,
{VirgU.., iib. m Sneid.t vers. ia.)
ul poela GraecuS protulii, inseranius. Rercrcmus eos, Atquid in ho§ versus animadvetiil Survius, auimunij
si piacet paulisper advertunuis Alii, j inquit
tU ex verbis ejus iu laiiua Verl;a conversa sunt : ,
: ii
( maguosdooiCQuiuui, ac Terram puiaiit, ac per hoc

Indiêles divi falo suuimi Jovis hi suul,
Quoudajn iioiuiues, nioOo cum superis humana taeiiles Jovem ei Juuouem. Dei Penates a Samoiiiracia snl>-
r Largi ac muuilici , jusi-Lguiu uuiwi quutiuo uacti. '^
laii Hb /Enea , iu Italiam advecti suiU : unde 3amb-

Arnobius vero uosier hos fuisso asseveral criideli- thraces cognaii ilomanm-um esse dicunlur; quos in-
late, stupris, adulteriis, sacrilogiis, et credibus iufa- ler Cceiera ideo niagnos appellanl, quod de Lavinio
ined (Arn66., lib. ii« p»g. 59). Videsis Giraldmn, Vos- iranslaii llomam, I>is in iocum suum redierini quod ;
siuni, Lescaiopleriuiu et aiios {GiyaiU., Symugm.i, ifnperatoreis ju provinciasiiiuii, apud eos primum im-
p. 15; Voss,, in Eiymoiog.; Lescal.^ inCicer. lib. i rnoiabnut, quod eoruru noiinina iiemo iuisci^t, quod
4e. jSiUur. deor., § 02). Quis ergo ierat hujusmodi fac- G praisentes êuiiautur... quus inimani penilus in cuitu
tos ab hominii)us deos, quorum uec paienies, nec ori- habent, quos nisi sucerdoii videie fas nulii fujt, qui
giuem, aec numerum compererant? Nurnquid in po- ideo Peiiules appeilantiir, quod iu peneiralibus aedium
testaie hominum est aliis tribuere diviiiitaiem? coeli sedeaui. Nam el ipsum peiieiral penusdiciiur...
ARTICULCS 11.
Varro eorum dicit Peuates et inaguas deos. Nam et
iniiasi scribebaiur : Macnis piis, Poies^ iiimen liocet

Quam vail£ fuenut gculiiium deuiis Penaiibus, Penelra-
pro houore dici. Nam el dii magni suiit, Jupjler, Ju-
Jibus, Coiiseiuibus , el LoiupUeibus opiiiioues , .tc quo-
nioiio uiUe «or-uin diviiiuas eveiialur. 110. Alinerva, Alercuriiis , qui Rotuse colet>anlur; Pe-
Ad dcos penaies naies vero apud Laurum Laviniuin, Mude ^pparet non
si gradiini cuni auctore nosiro
faciamus [Arnob.f tib. iii, pag. 1^5), nou ininores de esse- unum, »
illisoccurreni eihuicorurn rixoR, acront(»i>iiones. No- Toium himc locum i?|si paulo lon^jprean idea iraii
bis siquidcm osiendii ievem prorsus esse, et incon- scriusimus, quia inde paiei quiiulum inier eihnicos
scripiores de diis Peuaiibii^ varieiur. Oîudii verc
slaniem Nigidii d6 iflis senteutinm, Elcerle primum
quaedam ai> Arnol»io trAdita diserto Idc ASijeruniur.
ille censuii- Penaies deos fuisse Neptunum et Apoiii-
Commuuior autem senlenUa,, ciii nuu tanium Varro,
nem, qui pacta conditlone, ut alibi vidiiuus (Supr.,
M3liiiarJ.vass<ius,JÛi,'usiinus et
cap. A , urL. 1) , Trojai muros fecerunl, At Macrobius ^^sed eiiam Uionvfeiu^
alii suijsei ibuiit fuit deos Peujbies cos esse , quos
asserii Iiawc iion modo Nigidiij sed Conielii quoque, ,
.4iueassecum in luliam adspuriavit (Ktfr., /ri». iv rf<?

Labeonis, ac Virgilii luisse opiuionem. Cbi euiiiivero
Ling. tat., pajg. 55 X)ionys. HaUi;,, tijj. i Antiquit
de diis Pcnaiibui ^ 4eu, ut iile aii, Bumanorum pto-
;
priis, dispuial, Iiaic scribil : c rSigldiiiS de di.is iiiiro

rom., pag. 54 ; Augusi. , /;/?. x dc Qrii. , W' i^
pug. 252 ). Addit insuper Diouysius a gr:^cis, qui la-
deciino nono rcquirit, num dii PdnaleSf sint Troja-
lina/u vocem grajce reddiderunt iu)S deus a nonnul-
iioruia Apolio elNeplunus, qut inuroseis fecisse di-
iis Vi«T/&'iov»% ab aliis y£v£6/wij^ , u quibusdam v.-zn-
cuiiiur ; et uum eus iii liaiiam iJlneas advexeril. Cor-
(jwuir ab ftliis î^xô***"* » '"^ l^x^Q"iS i^PV^^^^^^^' ^^^'
nciius quoquo Labeo libro de iis PeuHtil)us eadein ,
tcrea vero Cassius ilemina , n Macrobio laudarus ^

exislimai. lianc opinioneir. Sequilur Maro ciim dicil:
ptnhibei oosdem iloin.iuorum Peuates proprie dici
« Sii? faiiis, ineriios aris uiai^labal liouores,
Qfovf //.eyw.oyf, ©soj^ x^>>?"TOv.S", 6i£oC.j auvKT&Vi ( Uu-
Taurum iNei<tUfio, iauruu,i tibl pulclier Apoiio. »
{VirijU.. tib. lu Mneid., vers. 11».) crob., lib. m Saiurnal.j cap. i, pag. 521 ).
At Quis autem ex diciis iacile non iuieili£ai cur Nigi-

isia qaoque est Servii h\ iios versus auuuaîvcrsio
;
583 DISSERTATIO PRi£VI-\ 584
dias,ab Arnobio ciiaius {Arnob. , lib. iii pag. 123), , A nos quorum iiaagiues ad forum auratae stant sex jna-
puiaveril Joveni aiii Nepiuuuui Ueos esse iêuaiea ? res, et sex feminas ; sed illos duodeciui dens , qui
Qiiis cuiin nou viUei hos a Servio lieos inagnos vo- juaxiuie agricolaruui duces suuu {\arr. , lib. i de Re
<jari? Nulli auicm uiixuu» videri debei, qaod ûJjuee- ruitic. , Hos vero singuiatim suo (juemqne
cap. i ).
lil iaen» îigidius, aiios esse Peuales iuferoruui et nuuiiue dppeilat; Jovem, Teilurem, Solem, Lunam,
uioi laiiam iiouiiuum, tamelsi id adeu luculenier pro- Cerei'eu», Liberum Kobigum Floram, Minervam. , ,
bari nequeat. iS.»u» Servius aperie deciai'at Penaium Veuerem , Lympljaui et Bonun» Evenlum. At ex hac
Jiocnina neujiiii iuisse piaue cognita. Ei vero quis sola liuuiinum reciiatione iaciie coliigitur Arnobium
deoruu) ,
quos secuui yEneas dttuiii , scire poiuil juo- de prioribus poiius , quam de posierioribus fecisse
mcu et numeiuiu? tiucaccedit, quod ipso adlmc Ser- serinonem. llii vero primi dii Conienle& , a quibus-
vio aitesiaule , nemiui nisi sacerdoii eos videre las dam dii eiiam dicunlur majorum genliu»»», quorum
fuit. Paucis ergo coiiiperii esse poiejaut. nomina duobus liis Ennii vcrsibus exprimuulur :
Posiea vero Servins non aduiOfiei eos Petietrales JuDo, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,
Meicurius, Jove, Nepluuus, Vuicauus, Apollo.
vocari, quod in peueiralibus coeii seiieant. Qua qui-
deiu de elyutologia sic seniil Cicero : c Nec ioi>ge, Legesis Giivildum et Vossium, qui plura de diis Con-
inquil , absuut ab hac vi dii Peuaies , sive a penu B ê^îiiiî adnotaveruui ( Girald., synlagm. 7, cap. 48;
duclo nomiiie, est enim omne, quo usecuijiur nomi- Voss., lib. I de Orig. et Progr. idoi,, cap. 44 el 47).
jics, peuus ; sive ab eo quod peuilus insiJeui, ex quo At, iuquies , cur Arnobius dixil hos non solum
eii.im Peneirales a poeiis vocaniur > {Cicer., tib. u Comentes , sed eliam Complices nominan Nonne ,
de ISatur. deor, ,
ya^. 2"24, lln. \h). Quid auieu» his recte Heraldus suspicaiur hoc uliiiiium nomen esse
dictis aptius el couvenieiitius adca expiicauda atqua glossema superfluum, quo imperiius aliquis priorem
biabilieiida, qux postuiodum tradidii Auciur nosier : voccia Consenlci explicare voluit? Sed ilte lameii
< Varro, qui suui ioirorsus, aUiUC iu iniimis peue- addidit notuen CompUces potuisse ab Arnobio adhi-
irallbus coeli deos esse censel, cjuos hjquiniur; iiec beri , ul :>igniticaret bosre deos , (ûi simul orjuniur
eorum numerum, nec jiomina sciri.> Ârnob.y lib. ai, ei occidunt ,. conjanclos es&e, et arclissimis nodis
pag. m) cojiigaios. Rene quidem. Noii oiiscure enim Arno-
Ad ha^c vero iiie scribit noii defuisse, qui exisii- bius innuii hanc ipsam esse rationem, propier quam
maverint iovem , Junonem, Minervam, deos esse hi uii ab Elruscis Compiices cognominaii sani. Eo
PenatcSy sine quibus nec vivere possumus , nec spi- porro senuu noiuen illud ab Ambrosio accipiiur,
rare; ui poie qui ratione., calore, ac spiriiu aos re ubi sci ipsit : < Complex honesiaiis est semper uii-
gani ( Ibid. ). At in hujusce opiniouis defeusionem ^ i»tas, et uiilaalis houestas. > ( Anibros. , tib. m dc
|
illa recie proterri possuni ,
qua; a Macrobio merio- Offic. minifii. , cap. 44 , pay, 130. ) iôniie crgo bxc
rise sic prodila legimus : < Qui diligenlius quxrunt Heraido , ad deponendam de corrupu^ aucioris noslri
veriiaiem , Penates e>se dixeiunl, per q los pejiiius lexiu suspicionem suflicere debebani?
spiramus, per quos habemus corpus, per quos ratio- Cxterum Ing nii adeo lardi puiamus esse neiui-
nem habcmus. » ( Macrob. , iib. iii Saiurn.y cap. i, nem , qui jam haud difiiciliier perspiciat, <|uid ex
p«^. 521. tam variis ac conirariis ethiiicorum hisce de diis
)
Ab iis tamen scripioribus piaue prorsusque dissi- opinionibus c<»iiciudeudum sit. Quis cnin» non videt
dere videlur citatus posiiiiec ab auciore uosiro Cae- unau) ab ulteta fusidiius everti? Deiiide vero, lam-
siui>( Arnob. , iib. lu ,

pag. lio ). Penates euim esse eisi in una aliquld essei vecl , id a nemine depre-
voluii Foriuuam, Cererem, Genium Jovialem, et Pa- hendi umquam polcrit. Nullus ergo deos illos Con-
lem quemdam, Jovis ministrum , ac villicum. De senies ei Peuaies divinis honoribus diguos censebit
Paleaiiiem superius egimus. Quid auiem inirum si

quandoquidem oiunes ingenue faleri cogebanfur sibi
,
Pfna/^seorumque nomina nemini, uldi\imiiS(Su/?r., plaue esptoratum nou esse quales illi siul, quaui
cap. U, art. 2 ), cogniia, quidam aliorum tesiiuio-

oiorialibus opem ferre valear.t, ei quid iu eis vcrae,
nio fuiti. qu(uiuo modo indicare teniaverint, aut ^"'^' ""^<^^ *^sse poiest, sitdiviniiaiis.
iinxerint ad libiium ? AKTIGULLS UI.

Dncel denique Aruobius Penates deos ab Etruscis
Quanta fuerit genlilium de diis Laribus disseusio, cur
Consentes el Complices nominari [ibid.) , sexque Grundules vocareuiur, ei Suinitiauus eis j/rjefeetus, ac
esse inares loiidemque leminas , sed ignoiis iio- quaui evideiiier deaionsiretur liullaai esse horum alio-
ruiuque aniea ineuioraioi-uiu diviuiuieni.
ininibus; qui tbmen Jovis suni consiliarii , ac si-
luul et oriuutur et conciduut. Postea vero AugU5;li- Non major fuii eilmicorum de Laribu.i, quam aliis
nus : < Deos Consenies, > inquil , < dicunt iu consi- diis sult conseusus. Vuigaris quidenii, ut ait Arnobius
lium Jovis adhiberi » ( Augusi. , lib. iv Uf Civil.^ (Arnob., l. m, p. 124), opiriio erat illos vicorum ct
cap. 32 ,
png. 104 ). Varro autem iuiiio sui de Re itiiierum esse deos ; quia vicus gi\Tce AavoK appel-
rusiica opcris hos, aliusqae deos sic invocal : < Et Ei hauc quidem gra-cai vocis signilicalionein
ialui'.
qiiouiara, ui aiuiil , dii facieuies adjuvani, prius in- Casaubonus aliique complur^^s saiis probavere ^Ca-
vocabo eos; nec ul HomertJS et Eunius Musas, sed saubon. in l. xii ; Aihen.^ c. 10). Yossius tamen no-
daodecim doos Conseuics . r.eque leuion cos uroa- men Lflr^s ab Lirusca voce, Lar, ducium fuisse su-
: : )
58.S IN ARNOBIUM, CAP. XVII. r,S*J
spicalur. Utnt sit, coiistal sanc illos cominuni eihni- A 295 et scqq.)^ ibi nobis iiiculenier exponit quosd-.n)
coruni opinione viconiin deos censeri. De Lara siqui- existimavissc animum homiiiis posi mpriem volero
dein, Lariiiin matre, ab Ovidio decantatnm legimus latina lingiia Lemurem dictiiatum ex Leniuribiis :
iilain, cuin Jovis jussu ad manes ducereliir, ab ipso auiem eum, qui p.'»caio et (luielo numine, haud du-
duce suo, postquam muta et elioguis facta iuisset, bie propter iransactic vii.,e meriia, domum possidct,
coinpressani, et inde inquit familiarem Larem ; male vero si vixerii, Larvam ; si
I*'ilque gravis, geiriinosqiie paril, qui eompita servaul, autem dubia sinl ejus meriia, Manium deum muiicU'
Et vigliaut liosira semper iu afde Lares.
pari.
(0 i/irf .ylib.M Fastor. , vers. 705 .
De illo porro errore ,
quo dsemones Iiomiuutu
Tibullus qiioque eos agrorum cusiodes esse asse- moriuoruin animas esse vendila{>niii, non senn,! a
veiat nobis dispulalum, Dc Laribus vero Liiium Glralduni
Vos quoque telicis quondam, nuiic pauperis agri Salmasiom, Natalem Comiiem, Yossium, et «Je M;.i)l-
Custodes, ferlis munera vestra, Lares. bus Serviiim legere poteris {lom. i Appurat.f p. VjTjl
{TibuU.f lib. i, eleg. 1, vers. 23 etseqq.)
et 905; Girald., Hist. deor.^ stjniufjm. Jy, ;;. 180 ^J.
MagnalameninNigidio,aitaucior nosler fuit de iliis seqq. ; Salnias, in Solitu, p. 64, Ai% et \)lii;Nai.
diisvarieiasetinconsianlia.Primum enim asseruithos B Com., /. iv Myiliol., c. "Z et i ; Voss., l. i de Orlg
esse tectorum domorumque custodes. At hoc quidem et Progr. irfo/., c. 11, p. io et seqq.; Serv.în L va
ab Ovidio expressum vidimus ; cui rursus concinit /Eneid.y p, 166).
his verbis Tibullus : Quid vero, iuquiel aliquis, sibi vult Arnobid?, cum
Sed palrii servate Lares, aluislis et iidem, ethnicis viiio vertil, quod Crundules (Ms. codj^x re-
Cursarem vestros cum tener anie nedes. gius Grunulios) Lares adorarcnt ? Sed is meniuiisso
Neu pudeat prisco vos esse a slipilefactos:
.Sic veteris sedes incoiuisiisavi. debet a pluribus jam oljservaium fuisse Lares cogno-
(Id., ibidem^ eleg. 1 1, vers. 15 et seqq.) ininari GrunduleSy ab antiquo verbo grundioy ac po
Deinde vero idem Nigidius, narrante Arnobio {Ar- stea grunniuf fanumque illis in scropiix^ quae 50
nob., l. III, p. 124), dixit illos esse Curetas, qui pue- porcos pepererat, memoriam cousirucium. Quod
ruin Jovem occuiiarunt. Deuique aliquando iradidit quidem auctorilale probant Diomedis, qui in opinlo'
hos ipso>Lares esse eosdein,atque Idseos Samoihra- nis suse confirmationem Cassium llemin:»m cilavit
cios, sive Idaôs Daciylos, de quibus alibi dispuiavi- {Arnob.t L i, p. 15 ; Diomed., L ii de Dub. verhcr.
inus {lom. I Apparat. L iii, disserl. ^, c. 19, art. 2, signif. ; Hem.f L n Histor,). Videsis Vossii eiymo-
p. 1165 et seq.). At si vera est ista Arnobii narratio, logicon ad verba grunnio et sugyrunda.
binc coliigitur Nigidium ex his fuisse unum, qui Cu- ^ Quorsum vero, rogabit aiius, inter hosce Ueoi iu-
relas ab Idxis Dactylis distinguebant, nec comper- terjecia a noslro auciore Summani dei comjnemora"
tum habuit qui Lares fuerint. lio?Facilis obvitiqueest responsio. Sauimanusenim
Simiiis fuil Varronis hxsitatio. Nobis enim auctor rex Manium summus habebalur. Quocirca ipsemet
eum alicubi scripsisse iilos esse Ma-
noster declarat Arnobius, ubi postea de Proserpina a Phiione rapja'
nes, et ideomatrem eorum Maniam. Ei re quidem disserit : Rex prosiliens Muniumy inquil, rapiuv.i vir-
vera in quodam ejus libro luec legimus lotidem ejus ginem secum vehit. Alibi imyia ilie temptl, ac Cicero
verba cVidemus Maniam matrem Larum,etLuciain
: fictilis ejus simulacri, fecerunt mentionem. Plinias
Voiumniam Saliorum carminibus appellari > (Varr.f veru docet attributa illi fuisse noctufna fulmliia .
l. vni de Ling. lat.y p. 1%). Nec illius tantum fuit Tuscorumf inquit, lilterce novem deos emitierc [Hlutina
h;cc opinio, veruin etiam Ceciunx, ex quo hsec rciert existimant Romani duos tantwn ex eis servav.nêy
Macrobius : < Aliquamdiu observatum, ut pro fami- diurna altribuenles Joviy noclurna SunimafiO. Earfi
liarium, seu familiarum, sospilate' pueri mactarentur saepe ob causam majores huic houores, quam JovL
Manise deae, matri Laiiuni > {Macrob.^ l. i Saiurn., testeAugustino, etUiiici quoniiam detnieruiit, Posi<^'
c. 7, p. 207) ; sed hoc sacrificium postea in aliud tamen sic immiiiutos fuisse perhibet, lU qui Suro»
commuiatum esse signKicat. !> mani nomen se iegisse memiuerit, vix uilus am-
Verum haec senteniia cum eidem Varroni oinnino piius inveniretur homo. Al hunc nihilomiuus eiiiniei
noii arrisissei, alibi definivtt Lares aerios esse deos, deiim, uti Varro lcsiatur, esse auiumabant. Ai quLs
et heroas : alibi vero auiiquorum opinionem sequi- inde, aique cx ils omnibus, qmv. toio hoc in capite
tur, et eos Larvas, quasi quosdam genios, ct deiun» di.sputata sunt , fiiciliime noti iiitelligat ethnicos
ctorum aniinas fuisse pronuntiat. Ab Augusilnoau' niiiil de Laribus, Penaiibus, Novensiiibus, aiiisque
lein discimus Plolinum, qui Platonem cx'teris excel- diis habuisse ceriuin et exploratum? Quis eigo eoa
lentiusintellexisse fertur, docuisse drmones esse plane falsos commentitiosquc esse difliicbiiur ? (Ar-
hominum animas, atque ex iisdem hominibus, si nob.y L III, p. 125; Varr., L iv de Ling. lat.,p. i^
bene meruerint, fieri Lares; si male, Lemures ; si et 19; Arnob.y L v, p. 175 et 185, /. vs, p. i9ii
iucertum quid merereniur, Manes evadere (Augusl., Cic.y lib. i de Dimnnt., p. 257. tin. H ; Plin., L i\
L IX de Cxml., c. 10, p. 226). Natur. hist.y c, 52, p, 206 ; Avgust., L iv de Civit.,
Apuleius quoque, ubi de Socratis deoet vario dse- <;. 25,p.l05.)
nionum geuere disputat {.\pulei , de Deo Socrat. p. Si^d urgct Arnobius , fauncque argumeniatur in
Patrol. V. 19
,
687 DISSERTATIO PRyEYiA rM

rnodurn V {Ârnob.y i. i!f, v- *-*>) Quisquis aiiciii siip- A ris : alier Uiperlorte : teilius Vnlcano NIU (ilio.....
plicul lieo, vcl fjus iji^nloi ai aaxiliuni, vcl mdi ho «luarlus is, «luem iieroicis leinporilms Achanlo Kliodi
Mliqoo Sti ab il!o icvari plano posiuial, is scirc prius peperisse dicilur, avuni Jalysi , Cauilri el Liudi :
i!ci)ci, quis ilie ueus sil, et uiruui ab illo,ah! abalio (juiuius,qui Colchisferlur .-1'>.iani et Circen procrea-
possii ea, j|iuefi)gai, impeirare. Necminu? ipsi pcr- visse '• {Cket., t. m de Naiur. deor., />. 247, /f«.
.spicuuui esse «lebet quii»us veriiis ei suppiiraiulum, 45). Neque oiqicias ArnolMuni ibi paululuni a Cice-
quove sjHijificanduui riiu. Alqui cun» fanta r-ît de rono variasse ; quippe qul tsecunduin Soleni ex Jnve
uno <leo opinioiiuui vurieias et repngnaniia, niiihis et Uiperjone, Cicero vero cx Hiperione duiniaxaL
prolccto ui scire uniqtiaut polest. Qui crgo in iiac natinn diverii.JNam lanieisi iespjjndcri possii iecium
ignoraiione versaiur, iilc (euiere deuni aiiquem, ai- ioriasse ab Arnobio in Ciceronis texiu nonien Jovis,
que unuoi sa.'pe sxqiiiis prp ailo, Summanum pro ca levissinia disciepanlia, qua Cicero Apollinis lan-
âoo, Nepiunum pro ApolJiiic, pro Laribus Curetes, Suui inairem, ei Arnobius patrem ei malreni nomi-
aui i'enaies invocabil. Taiiium igilur abest, ul sacri- nal, nidii persuadebit hunc Ciceronis locum ab Ar-
liciis, ci preribus ea, quaj ah illo peiif, exorel ei nobio non fuisse compilalum.
consequaiur , ul oDsirucias obtiuatasque aures ejus IJrgtibis quartum Solem ab Arnobio Jalysi palrem,
inveoiat, aui io illius iucurrai oitensionem alque B et a Cicerone avum vocari. Al numquid palris no-
i>diujn. mine, avus numquam significari ])Otest? Quod lan-
AuricuLU.« lY. dern (|ujnlus Sol a Cioerone ^4iietaR et Circes, et ab
Perpendilar aiiiui Arnobii contra gcnliuni deos argnmen-

Arnobio Scyiliici rcgis et Circai filius dicalur, ambo
iijuj, (luclsoij tiX innhi(>licaloeor'um<lem deoruui nuinf-ro, verbis tanlum dissentiunt. Quid enim vctat quomi-
triiuis vjJeiicei Jovi.wiis, qiiioqiie Solibiis, totidtîii Mer-
tauii.s in: ivioei vis. cjiiiiluor VulcHwi^j, tiirMis iJianis el
j)ns Scyihici regis nomine Êetas Colciionim ,
qui
/Kscuhsi-ih;. si*x ilrrcalihus, trihusqiic Casloruiuet Mu-» Scyihis oiim acccnsebaniur, rex inteliigaiur?
s.uuui gcueribus.
!n dubium autem nulius umquam vocai)it, qu% de
Ooam falsi sint geniiiifim uii cvidentissime adhuc quinqne Mercuriis sniijungit Arnobius, ea ex eodem
probai, lacia non solum ab impeiitis quibusdam, sed Cicciojie luisse delihaia. Sola siquidem vcrboruui
ab aniiquis eiiam ac pcrliiorilms illoram ibeologis descripiio ni:inifesilssimum iliud omnibus facit. Ar-
nnius eju.sdenjque dei multiplicaiio. Sed audias ve- nohii autein h%c suni : < Mercurius primus, qui in
iini ((uomodo Arnobius domonslret non mino-
lioc Proserpinam dicitur genitaiibus adhinntvisse subre-
rum (juiJcni, sed mwjorum quoque, nii jactilabant, ciis, supremi progenies Coeli est. Sub teira est aller,
deorum exemplis. Slc autem ille : « Aiunt il»eologj .,

Troplmnius qui esse jactaiur, Maia terlius malre, et
vesiri, ei veinstaiisal>sconditLecondii(u-cs,ires in re- Jôve pfocreatus leriio. Quarlus soboles Niii esi,
rum natnra Joves esse,. ex (juibns unus iEiliere sit cojus nomen .4i]gvi)lia gens horret et reveretur ex-
paire progenilus, altcr coelo, tertiui vei'o .Saturno, promere. Quinius Argi esl inierenjptor, lugiiivus ai-
apud iusulani Crelam, el sepullui"je Iradilus et pjo- que cxsul, et proditor apud i^gypium iitlerarum »
crealus j {ArnaO., l. \. p. ir^Ci). E\ Ciccrone aniem {Arnob., l. iv. p. 155). Cicero vero hunc loquilur in
jsilia^c decerpla iuisse satis probant ha^c Ipsa lalini modum : Mercurius unus Ccelo patre, Die matrena-
Oratoiis vcrba : « Principio Joves tres numerant ii, it!s, cujus obscenius excitaia natura iradiiur; quod
qui ilu3oU)gi nominanlur; ex quibus pvimum et sc- aspeciu Proserpinai cominolus sil. Alier Valeniis
cundum natosin Arcadia, alterum palre aEihere <^l tMironoridls hlius, is qui sub lerris habetur, idcm
alteius)! puirc Ccnlo.. .. leriinm Ci*etensem Saiurni Trophoniiis. Tcrtius Jovc terlio natus et Maia
filiuuj, cujus in insula iila sepulcrnin o.sienditur b Quailus Nilo p.Urc, quem iEgvptii neias habent no-
i(ji-eY., /, '.«>. ac Nojur. deor.^ //. Vtl.lvt. 5-1). At minarc. Quiiitus, qiiem colunt Phcneat*, qui Aigum
gnecurum vcterum ea luiss'.^ connucnia cx supcrio- <licitur iniercmisse, ob ea:'.u}uc causam /Egypiu prx-
ribus t iceronis verbis laciie coiligi potest ; « âm rui.sse, alque .'Egypliis irgos cl lilleras ti'adidisse r
Jovirs quoquu plme.s, .lit iile, in priscis gra^corum {(Aixr.,

(^'^'"^ /. III df Natur. deor.^ p. 248, /m. 4). \idos
^^
littens invcuimub >- \ihid., p. W,>, iin» 4f)). Nos •'^•>»î hicc proculdublo ab auctore nosiro desumpta
vero d(; hisc^' aiquc aiiis adhuc Jovibus alibi egi- luisse, «ju:o suis verbis, et l)revius quidem, sed mi-
inUS {iOtti. I Apnuiill.., ]K loi). nu^ eleganier reddidit.
Tum deindo Aiiiobius objicii quim|ue ab iisdcm i»r(»sonuiiur ille, ac quinquc etiam Minervas ab
iHhnicIs Soles produci, quorum t primus, Jovis, in- gentilibns vendimias ila recensuii:«Prima non virgo
quiv, hiius dicilnr, el >Kllieris hiibelur ncpos ; se- sedex Vulcnnn .Apollinis procreatrix.Nili aliei'a pro-
eumhis aque Jovis lilius, «it Hiperiuna prodilus ies, el qu:p esse purhibeinr /Egyptia. Stirps Salurni
uenilrice: icrtlus Vulcano, non Lemuio, scd Nili qni usum

cst icrtia, ci qu:c cx(^0£;itavit armorum. Jovis
lucrit IiI>U:> ;
quartus Jalysi paicr, (juem Rliodi pe- quarla progenies, quam Mes.senii Coryphasiam nuii-
poril lieroicis lcmi>oribus Aclianlo : qtiinlus Scyihici cupani. El ou» Pallaniem occidit pairem, incesto-
regls, et vcrsipcllis hnbMur Circ;e> {Ariiob... i.iv , />, rum appciilorein, est qninta i {Arnob., L iv, p, 15/i).
155). Al h;>jc «^tirtui hauiitu sunt cx Ciceroiic, qui Tuilius vero < Minerva prima, quam Apollinis ina-'
prins dixeciU : S;>ics '.psi quam jnulti a theologis trem sirpra diximus. Secunda orta Nilo, quam /<5gy-
pio>crumt5r. Unus eonun jovc naius, ncpos l^lthe- ptll S:»il3 colaul. Terlia, dla quam Jove generalan»
,
m 1N ARNOBIUM, CAP. XVIU. :;iji)
supra diximus. Quarta Jove naia et Coryphe Oceaiii A cia veiere sunt coilecta, plane reslstendiiiij , ne
(ilia, quaiu Aracades Coriain (aj. Corypljasiai») no- periurbenmr reiigiones. At cerle Arriohius nosier
niiiiant , et quadrigarum inventrieeni feruni. Cluinia perspicue osiendit quonain rcligiono.^ modo liio plaaa
Aâilantis, quai patrein diciinr interemissc, vjrginita- pcrlnrbentur. Nam si pluressin'., iDquii, ejijsdeni no-
leni suam violare coiianteni, cui pinnarnti\ laiaria niinis dii, a se invicem disiincti, conuirhaia ha^sllubir.
arfigunl > {Cicer.f loc. dt.^ lia, 51). r<iligio honiinum ,
qui sane ad qiiem voia preccsquc
Cleuiens eiiam Alexandrinus toiidem Minervas di- dirigaut, scire non poterunl. ()uid vero, si .sJiv^riticivuu
nuinerat (Admon. ad Geni.^ p, 17), ita ul non niinus aiiquod Minerva?, aul Jovi, a«t alteri Oai, nomie
nuclor noster adilluin, quam ad Giceronein acced^re unusqnisque ex iis sibi soliiacium ex!srin!al>ii?iNo!;?i'3
vidcalur ; Elci oe *J. revrc 'A5v,vwj uTroTtSevTat, tViV piv cumalio, si sibi fieri contendat, iilico rixabiinr, iiiquc
liyaiCTTCv, Tiiv 'AGv/vatav. Tviv os Ncuov, tjjv Aty-JTrTtwv. ainho iiiier se digladiabunlur?
:pixr,V rOV KjOOVOU, Tviv TTO/iftOV £Vp2T>?V. T5TapT«V TViV iSon paiiiur autem Arnobius sibl ab aliquoresfon-
Arjr, y]v Ala<7arivtot KojSVâfftav, «tto ti^? fJ.tiX^hq e^rtxs' deri incompertum esse, ;ai tiieologi genriies teria c«
/Ayizaflrtv. ETrt Tract, Typ Ua^^.WTO? xat TtTfifVtoo? Tv^? expiorala, aut (icta ei iaisa pro lihidiae scripscrini.
'iixsavoO, ii Tov Tûzipv. Syacaf ^w, xaTaOucaca, rrji Tva* Satis enimvero nobis est, inquit, oslendisse illos dc
TorV/j x«y.ocrpyiT«t osftxTt, wcriTs/} y.wStrji : i^ Sunt el (jui B rebus pubiicis ei vulgaribus loqui, qiiarum unaqucc-
linguni ûinque Minervad, unam ([uidem Vuicani li que se jpsam prodit, ei oamibiis njanifesia est. S>i
iiam, Atlieniensemralteram vcro iSiii * [de qua Piaio vero lii tiieoiogi menlUi snni, ab eibnicis demons-'
ab ipsoinel Arnubio (Arnob.f l. iv, p. 457 ; Plalo, iii trajuitnn esl, unde certi de diis suis aiiquid dtdi«:c-
Timwo, i. ui, ;;. %\) postea citalus] « .-Egypiiaa^ : rinti Atquomodo hoc iiemonstrabum, njsi ex eornm-
teriiam Salurni, belii inventricem : quartam Jovss, dem tiieoiogorum suorum scriptis , Ca quibns
quam Messenii Coryphasiam a raatre eognomina- acceperunt quid de diis divinisque rebus siaiuluni
rnni : posirernam, liUam Paiiantis et Titanidis, iiiiai factumve o!im fueril? D&nique si iiiiri tbeologorum,
Oceani, quae patre impie ab ipsa sacrificato, ornata pontiiicum, vei piulosophorum mendaciis fitbuiisfjno
fuit pelie patris tamquam
Uirumque Cicero- veiiere. scaieant, rejiciendi prorsus suat, at penitus aboicndi,
nisel Clcmentis Alexandrini iocum integrum retuU- omnesque eorum reiigiones exlerminandjc.
mus, quia muluam sibi et Araobio lucem aiferunt,
CAPUT XVili
ac faciiius quivis judicabit utrum ipse Arnobios aU
unum poiius respexerit quam ad ailerum, aut ad
Quam per&picuc Arnobius es^ $erii$ gravlbusque eikm"
,
utrumque, aut aliquid ab uno, ei atiud ab atio mu- corum .historiiSf marum memori» annuis disbus festis
ttratus sit. celebrabalur f ubsurdos lilorum de diis errorei^ destruaL

<j
Porro autem etiamsi ille cum utroqtie, Cicerone et

\RTict'i.us rmMus.
Ciemente Alexandrino, asserat Minervae CorypkasioSf
nomen a maire ejus Coryphe fonoaium {ArnQb. ,
Exanihiaiur priraa hisloria, qua ^mv.i pQniniljus a Jove,
Faiini et Picl Rrilbus evocaio, ruimitiis prfKiiiraiiontm
iih. iv, pag. 137); postea tamen ipse nos admonet didicissejaclitaiiatur; el aliaCVl)eles, Agdeiiiis, er, All!-
iiide etiam iliud potuisse derivaii, quia ex Jovis ver~ dis historia, annuis ct»ieljrai.aYcsUs diobnsj ubide AIj-
deiitaiioruDi slupore ei liisaiiia.
lice armaia prodiisse ferebatur. Nec forsitan prorsus
immerilo. A nonnuiiis eiiimvero observaium est Quam fals^ &k superstiaosa.gentiiiitm reiigio, aiio
graeco nomine, ko^v^^, signifieari verticem. et par- Arnobius ariûmento manifestisslme convincit (Ar^
(em capitis inter sincipul et occiput mediam
sum* et nob.^ lib. V, pag. iUi), llUui auicra pctit ex gravibu.s
mam. Nor desunt tameu , qui ex Corypltasio monie seriisquc illorum iusioriis, qi«as veras esse iia per-
sic appelialam velinl. suasam habuere; ut eas quoiidiano usu proiâias,

At ex Cicerone ea simiiiler Arnobius decerpsit, annuis celebrarent fosiis, vanisqitc simulacris leprx-
quo; de aiiis diis, .sed verbis retuiit paucioribus. Tot sentarejvt.
namque insulsas de iiiis etbnicorum fabulas fujîus Primam itaaue Aniobius ex seeundo Antlatis, .hoc
enarrare pertiesus, CD8le?a sic scrictim perstringit : J) esi, iliius Annuiimn libro exeeFpsit. ibi vero iile nav-
i Aiunt iidem ilicologi quatuor esse Vulcanos, et Ires rabat Numam, ut procurandi fuiminisscieniia inlor-
Dianas, iEsculapios toiidcm , et Dionysios quinque inareiur, Egeria) moniiu Faunum ei Picum deos
ler binos Hercuies, et qualuor Veneres, tria genera agresies, cum exiingueiid:v sitis causa ad fonien*.
Caslorum, toiidemque Musarum, pinnaiorum Cupidi- qiieuidam vfnisseni , liolo et arie ineiiriatos , sc
nnm trigas, et quadrigas Apoilinarium nominum » posle:i sopitos, a duodccimj quos Numa ipse lu insi-
{Arnob.^ lib. iv, pag. 136). AtCiceroeos omnes, sicut dils posneral , j'uve:iibus constriclos luisse vinculis.
et ajios priores singillatim recenset. Apud emii itaque Non prius aulem iilos soivi voiuii, quam a Jove, iri
reperies horum omniimi et expositionem et proba- terras evocaio, tt variis verI>orum ambagibus deliiso
lionem. Nos vero alibi de quibusdam aliqnid attigi- exiorsissent, quam rex Numa sdre voi^balp fulguiis
mns (Cicer , lib, m da N.alur. deor.^ pag, 245, %17 procurutiQncm, seu expiaiionem- l'rocurare ejaai tul-
el 248; iom. i Apparat., pag. 851). men idein est , ac soiemni expiare illo rjtu et sacri-
Colta auiem, cujus nomlneCicero ea omnia cxpli- licio, quo iilud credei>atur arccri ei removeri^ Undc
cat, inde haud dubiianter concludil iis, quae ex Grae- Seneca : « Procuranda , r inciuit, * existimani fuimi-
. .
m\ blSSERTATIO PH^ViA 502

na, et expi;Uiones non dubltant prodesse alirfuando, A suum niaximitni et omnipoleniem penltus infama-
ad snbiaovcnda penciila, aliquando ad levanda, ali- bant. Palam enim fat«M)antup illum magicis evoca-
qunndo ad differenda. » {Senec.j lib. ii Nat. (fu., lum esse carminibus, iisque coacium cedere, ac do-
cap. 36, pag. 42^.) cere fulminis prociirationem.
llanc porro historiam non solum Anliates, sed Ovi- Secunda Mngua! deorum malris, 'sive Cybeles et
dius quoque et Plularchus, aJquehic quidem brevius, Aitidis hisioria ah Arnobio, ad sempitprnum eihni-
jl!c vero fusius descripseruni. Livius auiera na.c de cornm decus dei.ude reiraciaiur {Arnob., lib. v,
iNunia scriptis trutiidii : < Qua'qne prodigia lulmini- (iaij. \ tjl et seqci.). I']am auieni a prima sua origine
])iis, aliove quo viso missa suscipereniur iuquc cura- es TimoihCD udu igiiobili iheoiogo, ei aliis cliam, ac
reniur : ad ea ^Jicienda ex mentibus divinis, Jovi recondiiis aoliquiiatum llbris, et inlimis mysteriis
Klicio ararn in Aveniino dicavit. ,; [Ovid., lib. m eruiam, sic ille descripsit . Jn Phrypix' fiuibus pelra
/asfo)., §5, piKj. .'»20, etseijq.; Ptutarcli., in Vit.ISumiey erat inauditae vastitaiis. cui ab regiouis iiiius incolis
toni. !i, puij. 7o; Liv.^ iib. i, cup. 20,? iiiimen Agdus impositum. Sumpii inîe Inpides, e\
Yerum Arijobius iiauc iiisloriam nuili, sicut etlr.m quibus a Deuealioue el Pyrrha Themidis jussu j.icta-
iaieiui' Piutarchus {Pliuaich., loc. cit.), esse credibi- tis, mngna Maier cum eaeJerls homiiiibus procreaia
iem variis probat ralioiium momeulis. Cni oiiiiir, in- A^ fnit. Jupiier veroillius posiea amore caplus, cum sibi
quii, umijuam p<^rsuaderi poterit Faunuiu ei Picum, promissa impeirare nequivissei, voluptaten» fudii in
nd fooiem, ut siliiu sedarenl, venisse, ibique illis petriim, ex qua deciino post mense orlus esl puer,
vim», pro aqua poi.ito inei»ri:iiis, et sou)iio oppressis Agdeslis coguomiuaius. Invicii auieu» hic fuit roboris
iujecta viucula, uee ab alio, quam a jove disei po- animique adeo ferocis^ ut nec homines curaiel, nec
luissc luimijiis procuraiionem V Neque fnciiius nlii deos, alque oinuia pro libidiue et innaia lerociiate
probabiturcMJuidem iovem, ul remedia conira fulmen agerel. Cfuapropier posiquiim de frangeuda ipsius
huum suppedjiarel, iHcaniameulis evocaium, ei in audacia dii deliberassent, laudem artil>u.s Liberi, qui
verricuia , iui loquiitir Ariiobius, seu parv.i verruca, ei vinum pro aqua propinaveral viiilitate privatus
id csi, loca eiiiio et aspero, sicut ex Catone docet iuit. Tum ex prolluente ejus sanguiue u.iscilur ina-
Celiius, cum homunculis convers;>iiim , alque nml>i- lum puuicum ; cujus pulehriludinem Nana,lilia
i,'uis iiioram verbis deeeplum fuisse .{GeiL , iib. m Sangarii regis, admiraia, ex eoque in sinum adiiiisso,
Scci. Aiiic, cap. 8, pnif. 2^4). Omnem deniquc li--^ pragiiaus, tanquam viiiaia in carcerem fame ene-
dem liUperat Jovem, sicuti aiebaui, crudeli liiimani caiida ctinjicilur. A deum autem Maire pomis sus-
capilissacnficio, dequonossupradisseruimus(.S?(pr., leniala, parvuium enixa est, quem Sangarius jubet
cap. 1, ari. 1), tum voluisse fulmen expiari. ^ expooi : sed a Phorl)a iacte nuiritus hircino, idcirco
Porrojmtem noiai Arnobius faciam iiKantaiiouem Attis appellatus est Lbi auiem adolevit, illum Mater
illaiu uiola falsa, inure, sanguine, verbenarum siiffl- deum et Agdesiis nefarie ac deperdite amaverunt.
tione, et ierribiliuui, id esi, magicorum, fremore ver- Midas vero, rex Pessiuuniius.. ut puerum tam infami
borum. At qu:vd;ini ex iiis expressa videbis isiis Vir- amore iiberarei, filiam suarn in matrimonium ei col-
Silii versibus :
iocaudam destinavii. Me ({uid porro indicla mipiiaruni
KUci aqiiiiifi, elniulli c.iiige hicc allaria vitti». die iliis accideretlunesli, jussil urbis portas occludi.
VerhLMiasquc adole piiigue.s, et mascula ifiura ;
Sed Deum Maler , murifc civilalis c.ipiie snblevaiis,
llonjiigis ui magicis saiio.s averlere saeris
Exfteriarsensus: nUiit bie, nisi carmina desuni urbem iugressa est. Tum omnibus abAgdesii, ira
Virijil., ecloij. 5, ver.s, 64^ et a^^tjq.)
(
percilo, iu lurorera ei insaniam actis : Marnwab, ait
Sed de pr;esiigiis ei magicis arlibus jam aliquid aliiii \rnobius, stbi demetii CialU filia pellicis, el Atlis sul»
nnnolavimus {tom. .« Appnrni., pay y-lTt^)). iNarrat piiiu slbi ampulat virilis, el morilur. E\ ciuore au-
lamen Au!.'ustinus Numam livtlromantia usum, tes tem virilium. qu.e Maier deuni veste defuucti tecu
temque cilai Varrouem, a quo ille diciiur nymphniri in lerr;ini injeeerai, viola uasciJur. Spoiisa vero At-
Algeriam duxisse uxorem ; quia aquam, unde hydro- lidis, quam Yaierius ponlifex lain vocat, fusis cum
uiantiam faceret, egesserai, seu exporlaverat {Au- Agdesti lacrymis, se ipsam iulerrtcil, et sanguis ejus
ifiist., iib, viideCivit., cap. .j5, pnij 188). Valetius vertiuir iu violas. Has cum Maier deum sulludisset,
auiem Maximus. blorus, AureUus Vicior, Dionysius inde t>rilur amygdaius. Dchinc piuum, paulo anie a
lialieajiiusseus , aliique traduut eum simulasse se nol)is memoraiam, in anlrum def.ri^ aiqjie ibi ilia et
omnia sacro facere uxoris sua^ Egeriae nymphae mo- Affdesiis lacrvmanlur, lunsuuique peelus sauciant.
nilis et consiiiis {Valer. Max., cap. 2, § 1; Florus, Postea Agdesiis Jovcm ro*?ai, ut Aiiim ad viiam re-
iib. i, cap. 1; Aurel. Vici., de Vir. illusi. rom., cap 2: vocet. Sed nihil aliud ab eo impeiravit: nisi ul cor-
Diornjs. Ualicarn., lib. u Anliquil rom., piui. Xîî). pus nou putresceret, comie crescerent semper,
iliius
Sed de his in sequenii disserlaiione yUissert. in Lac- ac miiiimus digiius viveret, perpeiuoque molu agiia-
tant,, cap. 5<}, arl. 'i).
retur
Creterum vides quaui vaiidis raiionum momentis Ad eum sane modum b:ec Cybeles ei Attidis his-
Arnobius osteudat qua insulsilalc geniiles annuis toria ab Arnobio describiiur. At certe quamvis eam
feslis ea celcbrareul, qUcC uullam prorsus habebaut ex reconditis atque inlimis aniiquitatis monumenlis,
veri speciem. Si Aalem vera esse priiarent Jovcm a se decerpiam esse significei , cerium nihilominus
,^03 IN AaNORIllM, CAP. XVIU.
g^,^
est ab aliis scnp^rii).is a nobis alil)i citaiis iDisscrt, A siupidos et insanos, nwnujuam sine irrisionc passuros
m
,». .W;n.r.. ..«.
iiinuc.y SO. art. ^L
cap. .20, longe nh,.r
2), In.... aliier «nr..r;
narrari. N.
Ne a.,},,^ i.ujnsmodi fabulas, diis indignissimas, et ia-
quis tamen illum secreiis veterum conimentariis, et cormn ludibrium co.dictas . apud se vendiiari ac
Timmheo fidem lacilius pra^buisse argual, alius lesiis prx^dicari. Et vero Tullius h:md prorsns absimili.
an(if}jiissimus proferendus est Pau.sanias, qni ad ejus
motlopost explicatam Demoeriii illins
AljfJeritani in
naiTaiionem caiteris omnibus propius accessii. Qnia suls.im de deorumnaiura el
imaginibus opi.iifincm,
vero longjjis foret hjjjus verba et gra'ce et latine adjecit < Qua?(|uidem omnia sunt patria
:
Dcmocnti^
tianscribere, hajc que ab omnibus inielliganlur pro- fjuam Dcmocriio digniora > {Cicer.. lih.
j de N(U.
feiêmus : t Alius, * inqnit, « sermo de Alle esi apud deor.,pag. 212).
ipsos, » Gallo gra?cos Pessinuniis incolas, i memoria' Nec erat sar»e ullus eihnicis respondendi locns, in
consecraiiis. Jovem fabjilanlur per somniuui in ler- tota iila bistoria niliil prorsus subesse vori. Chrisila-
ram semen protudi^se. Ex eo lerra? conceplu genium norum enimvero niiiil inierest ulrum liaic falsa aiit
hnmana (]ni(iem iigura , sed ambiguo se\u iu bicom vera dicaiur. Nam si vera sinl, qu* iu ea narrantur,
piodiisse, Agdeslim appeiialum ; deos monslro ex- dii certe irasci nou debent chrisiianis , qui lanias
Jerriios virilen» ei partem exsecuisse; ex ea atnygda illorum lijrpiiudines nec nllis nmquam scripiis pr«»
lam enatam,cu]us cum maturos fructus Jippetisset B didere, nce ullibialiquand(. divubnuunt. Si vero lalsn
Sangarii amnis lilia, e(»sque in sinum abdidisS(H, eva- sinl, jnslam sane deorum iram ethnici concilariinJ,
nulsse ilios quidem , verum puellam gravidam fae- qui b:ec in eorum opprobrium liltoris et .sempiierna'
lam ,
puerum enixam : liunc iu sylva expositum , a nicmorioe mandare ausi sunt. At dic landem, obse-
capella educaium, cum adolevi.-^set, eximia fulsse, et cro, qua isii raii<me asserere poierant h;ec alia((ue
mulio quain humana e.xceileniiore pulchriiudine. plurima eis .similia esse faisa, qu.-e, slcuii Arnobius
Qnocirca eju- ainore captum Adgestim, cum ad viri- ait, et iios aiibl annotavimus, annuis fesfis, et sacris,
lem a;taieni pervenissel, Pesslnuntem eum propinqui ac solemni, nii Apnleius, Teriuilianns el llierouymus
sui miserunl. Ilii cum i-egis filiam uxorein essel duc- tesliiicanlur, cib;»rum absiinenria celebrabant? Sed
turus, et jam nupUaie carmen cantaieiur, Agdesiis ba^c Angusjinus fusius insecialnr, cuju.s verba , qmii
in.lerveniens, lanlnm Alii iinmisil fuiorem; ut sibi qnidem longe plura sunl, quam hic referri debeani,
pudenda prajcidcret. floc item socer ejus fecit. Ag- in ejus libris le legisse non poeniiebii. [Arnob., lib.
destim facli poeniiuii Quarea Jove iinpeiravii, ne j, vug. 51 ; lom. i Apparat., pag. 75f); Disscrt. in Mi-
qua corpnris AUx pars putresceret, aut tabescerel. >
nuc, cap. 20, acL ''2;Apul., lib n Mctam., pag.ÔHci
Inielligis sane plura ibi Arnobii narralioni de Aitide W9;TcrttiU., lib. deJejun.t cap.^; Hieronijm.,epifit.
et Agdesii simllia, qua^dam vero diverâ, ac pr:i*ser- C 7, ad Lwtum, el lib. u adv. Jovin., pag. 91 ; August,,
tim lilium de deorum Matre silentium. Sed qua» sibi lib. vii de Civitf cap, 26, pag. 172.)
invicem eonveniunt, ea cerle probanl Arnobium nec
lcmere, nec Iinmeriio eihnicis Tijnotbei, et aliorum, ARTICDLUS 11.
qnos secutus esi, objecisse anciorilatem. Expenduntur vnlgatse alia.* hlstoriae de Faurja Faiua, sfiu
Bona dea, niyfleis virgis c»sa, et de turpi.ssimo Tullii
Kx oinnibus aulem hujus historiije circumslaniiis,
re.eis orin.
qnas iilc singiilatim resnmit, nee a nobis repeli ne-
Fatetur Arnobius et maierlae, a se de vera ac falsfi
ccsseest, evideniissline demonsirat niiiii plane ilngi
deo, sed cuicnmqne honesio
religione traciandie, raiionem , et susceplum cliri-
po.sse non solum cuiiib(!t
siianae religionis vindicandai niunus posiulare; ut
nioderaloque homini magls contumelio;ium , nec quo
alias similes historias sacris eihnicorum mysieriis,
proinde lola elhnicorum religio niagis pioteralur, et
ac feslis diebus repraeseniaias, prose(iuei'elJir (Arnob.^
radicitusconvellanw, Quin immo vel id soluin, quod
lib. V, pag. 16S), Yerum ne turpissima earmu expo-
de Malris deorum ortuetamore, et obscenis aliorum
silioue ipse aliique coniaminarentur, piures judicavit
faciis dicilur, invicie probat eam, ca)terosque deos.
prudenti silenlio esse pneiereundas. Rhetorica igitur
orinni aliquando habuisse, etinfames fnisse homines
nui idcirco nec auern^ nec divina. nauirai compotes B figwra se prri^miitere simul.it, quod breviter. salis
tamen ad propositum suumenarrai> FaunamFaiuam,

uinqnam esse potuerunt.
seu Bonam deam myrtcis virgis, tesie Sexto Ciodio,
Jnie igitur meriio exclamavit audor nosier : <
propieiea caesam fuisse, quia mariio siio nesclenie,

Abdera, Abdera, daies quantas vias morialibus ir-
plenam vini seriam biliissei. Cujns quidem in facti
rid(^ndi, lalis si apud le es.set fal)u!a iia conflata? »
pag. 164.) Abdera auiem urbs erat memoriam ampliora vini in iliins mysieriis ob-
[Arnob., lib. v,
tecia constituitur , nec (»lli fas est iis inferre ver-
Tbr.icia^, Demorriii philosophi. et aliorum insignium
aique benas.
virorum patria. Sedalii ejuscives erantstupori
Macrobius auiein liaec paulo enodalius, non aliquo
insa!ii:£ obnoxii. Unde Ilkid, de quo Erasmus dlsserlt
tainen sine discrimine, hnncque in modum reluiit
adagium : Abderitica mens {Krasm.^ Adag.^ cliit. 4, ei
{Mocrob., iibr. i Satnrnat., cap. H). Fan.na, inq»;lt,
cent. 6, flrfcgf. 28, pag. 877); et hocMariialiscarmen :
e! Falua a quibusdam, ae polis.îimum Cornelio La-

Abderilanae pectoia plebis habos.
{Hurtial.f Hb. .xx, epigr. 2o.)
beone, et in Pontilicnm libiis eadem dicitur at(jue
Maia, Bona dea, Ops, Terra, et .Maj^na maler, cui

Sensus itaque Arnobii esi Abderiianos, quanluinvis
;
51)5 DISSEKTATIO VnJEWX 590

"
iiicuse Maio, ipiis hnjusce njeusis llalendis, res Ui- /y Aut ftiit, aui ?isa esi, sed fuit IHa rnagis.
Jussa Ibco captiva tovet, coaceptus ab illa
vin:i agitar. Ab 'alils lamftr. eadern ac Fauni filia cen-
Servius, a cîlo semiiia gentis bai)et.
sciar, qux- cum patii:^ sni, a quo pcrdiie arnaiiiitur Signa dedit genitor tum, cum caput igne corusco
Contigit, inque coina ilaninieus arsit apex.
voluniati oUlilissei, virga aiyrlea ab iljo verberaia
{Ovia., lil). VI Fmor.y § 13.)
est. Tuji! «lle aUdii : ( Uonna onaiiuuj hoc proferuni
virgaui m}rieain in leniiilo baberi nefns
Qiiinam auiem, nisi irnpii prorsus :ic scclcrati bomi-
inilioii, »:juo<i
qua ues, hosce deos, vel poiius deoruin inonstra, colere

:m; r|uod super cnpui ejus oxiendatiir viiis,
quod poineruni? Sed irsec e<»rum irnpieias noii mintis nia-

iisaxinie eain paier ejiis decipere lenlavii; vi-
nifesie paiebat ex solemiiibus fcstis ei inysieriis,quje
ifuhi iu leujpiiini ejus nofi suo nomine soieai inferri,
Stjil vas iu 'quo vinum indiluin sit, rneilariuni nonil-

in ilioruin honorem, et factorum inemoriaui quo-
ueljv, ei vinnin lac iii.uicupeiur, serpentesque in lannis ageie consueverant , qu;e jam exculienda
ftunt.
êmplo ejus nec lcrrenies, nec limenies iinjitferenier
rippareani. *
CAPUT XIX.
i'luiarchus autîn qu^renti cur niatron.Te doine-
Bonain appellavere, sa- Quotnodo eilinicoYum mtjsteria ei (eâ in deorum lio-
siicuni nniiiebris deae, quan^
ôrein, el rerum ab iis gestaru^n memoriam insiitula
ceiluju ornanie.s , rn\riuin nou inserant, respoaUut B
uc cilebriLia faisam UemonnrareiU illorum diviniUi-
apcriani non esse iliius ritus raiioueni; fabuiu: aibi-
euni moreni inde tem.

joniinus si qua fides liabend^ sit ,
oriuai, qui^-d Fauiii (forie Faunij cujusdau» aruspicis AimCCLCS PRIMUS.

4i>;oreia , ciarn poto vino, virgis m^rieis a niariio Qoam evidenter Bacchanalia, seu Omophagia, Veneris
csesaui fuisse exlstimeut {Pluiarch., Quwsi. Uoman.i Cypriai inilia, Sabaria, Ttiesmophoria, Eleusiuia, et Ali-
niomia denionslreut falsos esse genLihum deos.
fom. if, puy. 2()C>).
Cl.idius vero apud Laclaniium refert Faunam Fa- Noa infimum inier tnrpissima gentilium mystcria
luan*, Faiiui uxoreia , proplerea quod ollam vini et festa locuni obtinebant7mmanfVi, ut ait Arnobius,
contra iiioreni decnsque regium clain ghibis>et, fuis- Jiacchanalia ^

qua) gr#co ri(m)ine Omopliagia niincu-
set«iuo iiiobnaia, viigi.^ myrieis usque ad mortern a pabaniur. Quania auiem , ac quam cxecranda lur -
viro verboraiam : sed cuni iiluin postea facti jjceni- piludine agerentur, ex hisquillbet agnoscere poterii,
iui:JS€l, nec possei uxoiis ferre desideriuni, diviuos quu^ de illis in priore Apparalus nostri lomo dispu
iionores ilii deiuiisse, ei idcirco in ejus siicris obvo- tavimus. Inde etiam facile inielliget Iia'C, quae Aucior
Juiam oiTerri vini ampfioram. Plura de illa L. Giraldus noster cnarrat, es Olemenlis Alexandrini decerptJi
ei Vossiiis, quos udire poieris, bicuii aiios a nolVis C es<»e libris (/Im., /. v, pag. 46^; tom. i Aiyfyarat. L
p:ujlo luiLo cilaios {Lactuni., tih. i Ue fuls. Helig., iii, diissert. i, cnp. 9, art. i, pug. 75€; Ctemens Alex.,
cap,'^^, jjutj. ]^Z1', GiraUL^ lltst. deor.^ sijiUayin. 4, Admpuil. ad gent.^ pag. 41).
fiuj. 157 ei seq.; Voss.. lib. i de Orig. el Proijr. Ex e.»dem proculdnbio fonie illa quoque hausil,
idoioi., Ciip. \iL; &up.y cap< li, art. B). iju:c de aliis Bacclianalibus, ubi Liber, seu Bacchns,
Porro auieui e\ liac viiriâMjui Scripiorum nar- a Tilanihus, uli ipsealihi dixerai,ac Diodorus Siculus
fiilioiat; qiiivis illwd iulcliigeic poiorit, ({uod .Aino- et .Macrobius «nenioraul, membraiim sectas cclebra-
J)5us etiadcos irridendo prius dixerai : i Fauna Fa- haiur [Arn., l. v, pmj. i60, ei l. i, pag. i5 ei seqq. ;
lua. Fauui uior. Bona dea tjuse dicitur, sed in vini Diodor. Sicut., i. iii Bibliolh.^ pag 137; Macrob.,
«lelior ei laudabilior poiu.i ( Ar/z., l. i, pag. 20. j
l. 1 in Somn. Scip.. cap. 15). De Iiis autem liac-
<,»ui.s ergo, his audiiis, rum ipso non rideai, aut po- chanalihtis ei Omophagiis si plura , qu:im a nobis
tias non deplr.ret insanaui elljijicorum lemeritaiein, d\cit( smn {tom. i Apparat., loc. «(.), legere aliiiuis
«juJ lali renjiua*, aliisquesiinilihus diviniialem iribuerc desideiabii, is adeatTitum Livium, Augusiinum, Ca-
jioij dubiiaYcrunt? Sed id alio adliuc exemplo per- siellanum , ac Johannein Nicolai, ei Meursium ,
qui
.vpicitcdemonslrau de illis lihrns ediderunt {Liv., L xxxix, î\ et seqq,;
Ad turpisîuium siquideni Servii TuHii Roniano- ^ Augtist., L VII deGvil.y cap. 21, pag. 177; CaslelL,
run» regis orluiu dohd»itur ( Arn.^ f. v, pag. i()9 ad verb. Atow^rta).

j
€t quainvis illum sc omiiiere velle significei, paucis Quae dcliinc Ancior nosler relulit de absirusis
lameu veri>is ea describi!, qua; :id d<3nionslr;nidani Cyprice Veneris initiis et sacris, eorumque conditore
huius iiisK)ri:e iidnuiiiun abunde suiii.-iunl. At i)io- Cinyra, buic quoqi;e ex eodem Clemenlis Alexandriiri
nviiuis nalicarnassous leu» loiym lelulil, proui apud liiiro desiimpia su.-.t. Juiius aulcniFirmicus deliis s:c
muhos ronian;» bisioria: sciijilorcs niemori:e iradita io(iniirir : < Audio Cyniram Cyprium lcmplum amicc
tuernl (iJivn. UuHc.^ init, L iv Anliq. Jioman,, p. 207). meretrici donnsse, el crai Venus noinon. Iniiiasse
Oviilius pono illud bi?, quihus utraque AiiKdjil, eiiam Cypri* Veneri plurimos, ol variis consecralio-
«t Dionysii narraiio connrmaiur, vcrsibus cecinii :

nibus depuias.se. Sflaluisse etiain , lU quicumque
i;iiiiari veiiei, .sccreto sibi Veneris iradito, assem in
Ny!i«nu>» jmiiTTulii Viilcauui, Ot;resiu mater,
Pfiesigiiis facitf O>riiiouiî)a fuil. Tiianu mercedis noi linti dea? darel , quod secretum
ilaiic St»i:niii Tauaqiii!, sacrisdti iiiore |)ai'aiis,
.hiS5M orjiaium fuiidefe vuiii loiûiu
lii
quale sit, omnes inteiligeredebemus; quia hocipsum
Hic ini.er ciueres oUsccni toiniaviriUs projifer lurpiiudinem explic^^re non possumtis. Bene
: .
5!)1 IN ARNOBIUM, CM\ XIX. 598

amator Cyrii^'as mereiriciis legiJiij&servU,consccralie ^ sacrilicia , et cuiiiiin iiociunu» lanium i»rm».ore
Veneii a sacerdolibus snis siipeni daii jiissit, ut ac seorcfo ,
proplcr oariuii lur()il!!Oi»iem inlruduce-
scorio, » {J.ul. Fii\ dc Error. pruj'. reiiy.^ pag. 15.) banl. fnde rursus Cioeio i i jNovos deos, t in(|ni(,
Tlieodorelus yero «i« Cynira h;:ee liiieris coiisignavit « elinhiscuIeMdisjioclurnaspervigilittioiif^ssicAn.slo
Triv <>e '/a '^'^ftu^ji.rn^j oOoi tjefiyim</.g Ttvo.r fy.rj%</fja.'j, pliJinos, racetissifniis pocia vet<«,rib conifiulia; , vexai,
(/.U7. /(ict a//jAaff».«;y/jyevy;uivriV OiOaiTxa/ov, ;/âry.a/.TVT:i3v ul apud euin Sabasius, el quiiiam aiii dii peregrini
yajv «uT/iV jjKt gTytpav .îsyev^QcrOai 'f ac"t /y.t stir,i!j.i'jrrj judicati, e civiiateeiieinnlur. * {Cicer , lib. n He. Leifib.
KtvO/iov, 62«v wvo//ax<zo't. {Theodorei.f lom iv, i><'r<;i. 5, pag. 557, iiii. hK.) DeMifpio ui i>irai)Onenj alioscjnc
rfi? 4w^t'jl, ef dwmou.y pagoW.) « Al Venureni nullius HMssos i*aciainus, Siiidas api-rie deciaral Syb;isiun{;
bcnelicii auciorein, sed iuieinperanii;!: nuigi.su-awi 2;aCa(7«ov, euujdeJU esse ac Dionysiuiu, :».'u Baccliuin
y)rosiituli siquiden» corporis niereiriceni luisseaiiiiii, {Strab.^ lib. XX (leogr. , paij. 470 ei Hi^rjg.; Suul., ad
ac Cyninie amasiani) deam lamen apiujllaiiies. De Verb. Cif^jUrri.rj^)
Cynira porro, ac Veitere \ossiuni consuie, si velis. Neque dixeris iu Arnobii nosiri lexlu liaberi Saba-
(Voss., l. VI de Oriij. ct Ptvgr. ldoL,(âp. 17, pag. 71.) diis, aul, ul quidtnn pulanl, Sebadiis. Nam aputl
Nos vero de lHis alibi dissiiruinius {loin. i Apparal., Apuiciuiu legiinus : Sanctus Sabadiu.s , liaud dubie
pug. "iid ei 1J7(»; Arnob., lib. v, pag 169). At quis B Baci-lms.Apud .\lacrobium vero i In Tluaeia eum :
non videat bisiurpis.simi$ crudeiissimisqne mysieriis, dem haberi Solem atque Libernm accipimus; quem
et leslis radicitus evclli eorum divinilaiein, quorum Sebadium nuncupantes ma^nilica religione cele-
in rionorem. innuo ignomiuiam sempiicrnam, age. Jirani > [Apui., iib. m\\ Uetma., p. 140; Macrob.y
iiantur. lib iiii SalurnaL, cap. 18, pug iGJ). Vide:; ilaquc
Breviter deinde auctor iiosier aiiigil sacra Cory- Jiacclium ab iis et SebadiunK et Subadiumy jnysieria"
bantia, quibus IVairls a iratre trucidati mors repr:e- (lueejus Snbadia cngnomiuari.Curergo, iuqiiies,ip.sa
seniari so!ei}at. Iiêd de bis in primo Apparatus no- quoqne mysieria ,
quibus Jupiter imprimis •;olebaH!r
stri tomo dispulavimus , ac si quis ea iegere veiit, SabasiaappeUantur ? JNumquid idcircoquiu.iovi eiiam
coiilesiim comperiet Arnobium bic rursus in Cle- Subasio cogtiomen luit, Nam Crulberus variasexhi-
menlis Alexandrini iftsistere vesiigiis {lom. lApparat., j)el insc>ripliones, Jovi Saijasjo. Ai nomuilli, quem-
pag. 655 et 758; Ctmens Alex.^ Admonit. adgent., admodom Vossins, existimant .lovem eumdem esse
pojf. 12), ac Baccimm seu Liberum ( Vo^sj»., lib. ndeOrig. et
Tum deinde fcBdissima illa, quibus Phryges ini- Progr. idolol.^ cap. i l, piuj. "l^X). Quid ergo mirum
tiabanlur , mysteria fusius quidem, sed propter insi lurpissima iil;». mysleria, (juiLus dupicx Jovis adtd-
terposilum Jovis nomen, inviius cxplicat (.4ni., /. v. G terium celebral>ajur, Sabasia vocareiitur? Hiu; iilud
pag. 170 el &eqq.). Eilinicos igilur ul Jovem alioscjue accedit, quod in hi;» mysleriis, uti Clemens Alexan-
deos suos obscenissimorum sceierum ignominia in- drinus amiotavit, Corybautum cl Bacciii menlio Jie*
iamare puderei, hreviter cxponit quomoUo in hi.sce i)at {Cleniens Alexandr.^ Admonil. ad <'/<'.'ii., pag. i\).
mysteriis re[)i'ieseniaJ)ani etlVa^nalam ejuijdem Jovis Qiia; vero de alijs mysleriis ,
quai Gra:ci Tbesmo-
Jibidinem, qui variis arlibus primum Cerercm, ac pboria mmcupabaui, Arnobius posiea nrirrai,lKeciIle
deinde i^roserpinam , ex Ipsius cum ilia aduiterio rursus e\ Clememe Ui^xaiidriiio deprompia , suis
progenitam conslupravit. Qkhh auiem ihi narrat, hajc verbi.s reddidii {Aruob., lib.\, pag. M^; Clemen^
si cura jam citaio Clemenlis xVlesandrini libro cou- Ale.xandr., loc. dL), Jâuca iamenMllisadje'.i{, quibus
ferre volueris, iiide deiibata csse iacile perspicies exagitandam es»e pulavit horuuiee mysieriorum tur-
{Clemens Ale.xandr.f Aamonil. ad gent.^ pag. 10 et pitudiuem, et etbnicorum ea cefebranliumcoBciiatcm
seijq). De his porro mysieriis in superiori Apparaius aiquo impudentiam. Nos vero in primo Apuaralus
nostri tomo disseruimus {lom. i Apparat., pag 759 noslri tomo de iilis disputavimus {Tom. i Apparal. ,
ei scq.)^ pluresque ibi ciiaviuius scriplores, qui ea lib. 111, disseri. i, cap. 9, art. 2, pag. 759 ('/ segij.). Suf-
enucleare conaii suni. (iciat ilaque animadverlisse ibi cilari qiiicdam car-
Non sine aliqua tamen observaiione praîermiUen- J) mina gr.eci poeia^ . quem Clemens Alexandrinus Or
duin esi hismvsieriisdaiuni a Clemenle Ale.\a^)drino pheum, et Auctor uosier Calliopes lilium appellat,
S.y.'1(A'Ci.Cfrj uvarripiM nomeii, etah:»uciort nosiro dici : haud dubit' quia Orpheus , ui canil Virgilius , Cal-
« Quibus Sabadiis nomen esi > {Arn., l. v, pag. 171]. Uope nmsa nalus ferebalur {VirgiL.Fctog. 4, in fin,),
A pliiribus auiem aunoiatum fuii Dacchum vocari Ea auêm ab lllo griece exhi!)entur, ct ab Arnobio
SaJiasium, ac mysteria ejus Sabasia. Apud Ciceronem latliie lauium : utrum aulem eo ipso inicrpreie, qiiis
quippe scriplum legimus : « Terliuui Dionysiunjv^cu deUnire audcbit? At certnm est in regio codice ma-
IJacclium, (âprio patre naluui, cmuque regem Asiie nuscripto mendose scriptum sanguinibus, meiius vero
prakjioissedicuiit, cuiusSnb:isiabi:ntiiistilula. i {Cicer.., io editis inguinibus, sed minus honesle, quam in grae-
l. II de Saiur^ deor.., pag. -iiS, /. -i5.) S; ribit etiam ci.s carmiiiibus : '/jQi r.ozTzn^^ro. -jttov.
Diodorus Siculus {Diodur., L iii, pmj. 118) allerujn Rursus vero Arnobius ex eodem Ciemenle ea mu •
proterri Dionysium, slve liacclium, Juvo et l^-oser- tuatus esl quac de Lleusiniis inysieriis subjuuifit
piua orttim, tov j-o tjv./V iâ-Cis-"/^ fj-jfjy.'j:'CoiArjO'j, {Arnob., Hb.\, pag. 175 Clemens Alexandr.^ Aduio-
quem nonnuiii Subus'ium appeltant, ac cujus orlum nit, ad getiL, pag. 15). At $i quisa iiobismquiriU cur
ji,9 DlSSERTATiO PUiCYlA 600
t^j! nterqite £ieciiiiiiUaritin icccril mentionem; imic ^naturaies, quas iliorum uuclores» aiqite ex iis posi-
\mi f)iodornm Sicuium jfXSpondeDimns adveclam modum Nalalis Comes ei Vossius enucleare couaii
Atiiejiicnsibas sierilitatis lempore ingentem frumen- sual. lit cerie ex Ciceronediscimusiianc ipsam fuisse
ti copiam ab Erticliilieo Êgypiio. (juem lanUmi Ctirysippi aliorumquepiiilosopliorum. qui pbysici vo^
jMopier ijc:u«Hciuin regem crcaveruut {Diodor.Sicul., cabanlur, cpinionem ac responsum. In sccundo eic-
iib. i BibtioUi.^ pag. 17). Summa auiem rerum po- iiim iliius deNaiura deurum lii)ro Balbus, Sioicoruni
•jius. Eleusinia, sive Cereris mysteria , riiibus ex iE- nomine, laieniem in bisloriis illis, el mysieriis pby-'
gviiio naduclis , insiiiuil. Quapropter Aiiieuieiises sicum ailegoricunKiue sensum eruere ei explauare
r,rcchiiiidie, seu iLreclithidaruni populi, ab Clemente nililur. Pnstquam vero planuni ibi feril, quid Saiurni
Aicxandriiio. Afr.obii) et aliis vocaniur. i)e illis au- a Jove vincii , el aliorum ejusdem generis factorum
leui Ji^leuslniis mysleriis a nobis in superiore Appa- nominibus pliysice ei allegorice signiliceiur, hunc in
rafiK nostri tomo acium est \î6m \ Awarat., tib, modum conciudil : « Yidelisne igilur ut a pbysicis re-
«:;•'., pag. 7''»0i.

bus,bene aique uliiiter invenlis,tracta ratio sil ad com-
unqiiam deleslanda mentilios ei fictos deos? Qusd res genuii lalsas opi-
Ei.xTanda landem, nec s.'Uis
.Mlmonrja inysieria .\rnonius, Cicmeiilis Alexandrini niones, erroresque turbuleulos , ei supersiitiones
peneaniles. > (C7cer., tih. i de iSalur. deor., pag.

scqiioster adlmc el interpres, pro nierito inseolaiur l^
(Arnoh., lib. v, pag. ilQelseq.; Ctewens Alexandr., 225 ei seq.; et Ub. i pag. 201.) Contendit ilaque res
physicas et naturales, sumina poeiarum aliorumque
AdmoniL iid gcni. , pag. 21 ef 22). Nos vero (ie hisce
sacris f-.edi^simis et icierna oblivioiie. nisi ad confu-
iicentia , ad dcos falsos et cummcniiiios iranslatas
fuisse, atque in cos pra'poslere transformatas. Contra
i?HdosgCijliies , eosque a supcrstiiioso deormn cuitu
ad veran^ religionem a«idncendo>, damnandis nos tamen Eusebius (EMsed., lib. nProipar. evang., cap.
,
C, pag. 74), Diodori Siculi el Clementis Aicxandriiii

alibi tlispuiavimus {f.od. lom. i Apparal.. pag. 774 ,
ci zeaq.).,
aucloritale fretus, coiitendit priu'^ ab anliquisîmis
geniiiibus disseminatas fiiisse lurpissiniasillasdediis
Porro auieni «piissnmc menlis homo illam tot tam-
suisopiniones, vei potius opinionum monstra acpor-
que horrcndorum nivsteriorum enarrationem audire
potost, (juin siaiim cum Auciore nostn» conciudat
lenta. Posih:ec vero cum receniiores taniarum , in-
summain csse eiiinicorum inifjuitalcmacdementiam,

quit, obscoenitaium, in iiis tam turpiier expressarum
qui ad deos taniis adeoque nefandis scolerilms infa-

puderet, nec ea lainen possent oninino aui rcjicere ,
mes colendos , niquc ad lam obsccna acdeiestabiiia aui iniiciari , aJ pbysicum allegoricup.niue sensum
mysiciia peragenda onioi sujipliciorum genere cliris confugere coacil sunl.

li-mos comptjiiere conabaniur ? Quid enim magis ini- C Verum,ulcumque resschabuerit, consiat sanelixc
cniitm, quam eos idcirco condemnarc, tamquam eliinicorumresponsa, vanasque evplicaliunes ab Ar-
.'iilieiîni convictos? Nonne ipsi gentiies potiori jure "Obio nosiro aliisque Ecclesix» Patribus stirpitus ex-
atbei dicendi er:.nt, qui, rejecio veri Dci culiu, pu- l»'abi. Quo e.nim pncto , ait auctornosler, liie inter-
idicis in festis ol niysleriis liciiiios coicbaMi deos, qui prelationes prohiiiere possunt [Arnob., lib. v, pag.\^{)
i^xecranda sua ob flagiiia nec liominum digni erant «' ^^99) '1"«" t^'* i Q"'C de diis scripta legimus ,
ii«)mincV prout verbasonant, sini flagitiosa ac omnino intpia?

Quis vero ea allegorico rantum sensu cxplicandii esse
AKTiciLrs n. probare poieril? Si liic enimvero sensus, sicuii aie-
Otioniodo elhnirorum respr.nsio, qua niysteria illa ac tur- bJiii, occulius esi , quis illum geniilibiis paiefecit?
piSsimas donnn suorom liisioriasallfgorice. expiicaudas Nonne cliam plures aflerri postunl unius et ejusdem
ess»- conioudcbaiil, ab Arii(»l)io fumJilus evertatur.
iiibtori;e , verbi gralia, de Jove el Cerereexplicalio-
magna
Noii sine ammi commotinne perseniieiânt nes? Quis ergo unam polius, qunm aliain, veram ge-
eibnici, quam <:videnter deorum suornm festa, mys- nuinamque esse certo nobis pioliabit?
Age vero; numquid omnes ejusdem historia* par-
leriiis ;5lqjie
retensnimu:,
cliam
,
iiisloriai, qoas in siqieriori capite
lal>am <'orum divioitalem demonsira- ^ ^^^ '^«"Sii ailegorico inleliigei.dai sunl?(/6id., p. m

Vi.iM i^rnob., lib. \, png. \'<)). Quamolirem argu- ^^ se././.) Sed quis iiobis umqmim edisseruitaui edis-
m(;nla ex. iis ducla tiuoquo tandem modo infirmare serere potuii quid l>rimo, quid liaubo, quid Henna*
,
conuiti-liantur. liaqmi respondei)arit ea qua; sibi ob- neinus et flores, qnid /Etnie ignis et lares, quid Ai-
tica regio, quid pagus Eleusinius, el alia ejusceinodi
jicieb.niiur, ficc ncgarcaul dissimularo polerant, lur-
pi;\ (ieorumsuormnsccienrin mysteriis rep';esenlaia, propemodum innnita allegorice signilicent'
neuiiquam dcbuiise ad iilicram, scd allcgorico altio- Ai iilud inpriniis allenlionedignum, quod in iilo-
sensu Perifmres etenim doceliant in rum memoriam ftsia et mysieria, annuis ac slalis
ri*|wn inlctligi.
quibusdam diebus ub omnii)us elhiiicis piragebaiH
iis ouinilms, qiianuimlilict lurpia obscenaque vide- ,
reiitiir, conliacri physicas, myslicas, mirabiles ac lur {Ibid., pag. 184 ei seq.). Qncmadmodum ergo
pancis cogniias ralioites. NamJovis, inquiel)anl, cum ceria et ronslans, ac iiiMgui facio aiiquo fundala es-
se del)ebal horumcc feslorum dieruin origo : iia quai
Cerere, aui iiiia .suii conciibitikJ, raptus ProserpinjB,
ei utia qiuelibct bi^ similia niiiil signittcabanl aiiud ,

solebant in eis exhiijcriâliquid reapse antea acium
nisipJuviar.!, tellurem, iml^rem, semina, aliasque res repr«seniabanl. Nccesseigiiur fuiiulqujedam saltcm
,:
m )N AP.NumnM, n\P. XIX. G02
.hisioriarum illarum paiies naluralom ci mininie nl- A ii:ini, lum eihnici, illos ex nae levissima dcfensione
cgoricum sensum ijabucriut. Ai si qusedain partes (lejecerunj.
naiurali el aliai ai;c.m»rico simjsu sunt aceipit-nda' ,

Ciccro siqtiidcm in lcrtio de Natura deorum iibro
quis. eas recie disccrncf' N'idia eiiimvero noia, nul- R.ilbuiu , bis cxpiicaiittnibus opiuiones sioicorum
luin<iue signmn esKiiio uua :d> alia seccrnaiur. pr-tpugijautem, Coiia; Ac:ideiniri numine, sic refeliii
Sed etlmicos adliuc acrius urget Arnobius. Gr^lis « .lam vcro quid vt-s, » iinpjit, z illa dt^leciat e>pli-
enini cl liberaliier iliis coucedit hu.s liisiorias, ct <|uaj f.alii) rabidarum, et euodaii(Mjojiiinum M;«gnam
in mystcriis )icb:«nl, uculiquam Uuerali, scd allego- molesti:»!n susccpit, cl niiuime ne<'ess:u'iam prinms
rico !anlum sensu posse explicari. At non inde pro- Ztmo, posl Cleanllies, drinde illirysippiis , <:ommen/'
fecu», arguil ille, minor in deos redundat intamia. 1;,;,.,^,,,^, i;,i,„ia,M„n reddere raiioiie:u vocabub.f.iin,
;
Quo enim graviori eoiivicio vcrhcrari poieraiu, (ûaui cnr niiidqiio expli<aiuni
i(a sil , causas cxplicare.
illos idcirco nominibus appi:liaic llagiiia ei bcelera Qiiod cuu» C.tciiis , illud prolecu» (•oulilemiui ionge
aperlissime signiiicaniibus, quia piures g.UTiebant lis
alitcrse rcm babere alque iiominum opiuio sii eos
i
resuaiurales m>siico seusu indicari i

enim, qui dii ;n»peilantur, reium iiaiuras esse non
,
O.uid iisdem diis magis coulumeliosum quam lur-

(igiiras«l''.oruni. Qui lanius <uror IV.ii; ut periiiciosis
pissima illorum lacla paiam ei ubique ei pr;cdicaudo, ii
^^jj^,,^ ,.^|,j^^ ,j^„j ,„^,j^, ,,^,^jj.j, (|<.o,.j,„^ iribucrctur ,
ct reiu'.'x;sentaiulo, rcs velle siguilicari graves ncc gcj ,.L!am sacra couhtituerenlur.. iM-hris cuim Ja».um
inhonestas? Eo «juippe absurdo peuilus loquendi in pal;\iio Omuis igitur talis a jdiilosophin pella-
modo turpiludo prius animum, quam sensus iilius al
lurerror; utcumdcdiis dispulamus, dicamus digua
legoricus, el religionis auctoritas persiringii. Quis diis imuiorlalibus : de quibus habeo quid scntiaiu ,
etiam inficias ire audcat iouge salius fuis.se rem non hai?e() autem quod libi assenliar > (Ck^?/-., //6.
quamlibel naluraii suo, qu;im ullius obsceni autcru- 11 de iSutiw, deor.^ pug. 248 el seq.). Audisne (juam
deiis deorum lacinoris nomine vocari? Tum enim ea rifcie TuUius has stoicorum iuterprelaiioues , tam-
et cngiiitu facilis, ei iihesa servaia fuissei cn3lc«- quam ;d»surdum peukius errorem, a pinlosophia rc-
tium numinum dignitas. peileudum, explodai"^ Nec minore facilitaie animad-
Non iiaque audiendi amplius gcntiies ,
qui adhuc vertisJi quania evideniia demonsirei iis nihii uli
,
objeetabant deos noile sua sciri mysieria , atque ea eiiain Aniubius conlendit , Dco immorlaii dignum
idcirco , ct illorum bisturias allcgoricis leclas es.se prulcrri.
ambagihus [Ibid, ,
pacj. 187). Quis enimvero nosse
Cerio auif m nobis
Kuseiiiiis vero, ei post cum Thcodoretus, Iran-
potuit ila diis fuisse placiium ?
compertum est dc6s num [uam voiuisse turpia de se C scripiis Piatonis ex ipsius Tim;p.o vcrbis ostendunl
iiiuiu diserie el explicate docuisse vulgares ill;is de
dici et pricdicari. Quid enim sol, verbi causa . lellus,
diis f;d»!il;is, sive hisiorias, omnesque allfgoricos e;i-
alia;que res naturales, si «iULedaiu siut numina, me-
ruiu seusus, quoa Ethnici ad pbilosophiam accomnuv
ruerunt ul ab ethnicis, Attidis , id esi, liominiis cas^
daio.s csse reljaiuur, exciudcudos esse prorsus et
Irati et semiviri, aiiorumi{ue sceieraiorum liominuni
coerceixlos [Euseb.^ iib. n PrieiHir. cvtuuf.^ cap. 1
nominibus nuncupareuiur? l)i.;ui<iue non solum dii
patj. 7G et svq.; Tdeodor, j .'ieirii. 5, de Angei. et d/e-
jpsi coiendi, scd iilorum etiam non.iua veneratione
iiiou., iom. jv, piuj. iiiêt seq.). Ad liaiC vcro idem
ei hon^re digna sunt, neque illa aliis proculdubio
Eusebiu.s, Dionysii [iaiicarnai.sei verl)is, ex bccunuo
lerrenis et abjectis, nmltoque miuus turpibus ac f<x-dis
jllius Aiiii.iuilalum rouianarum libro dcsumptis ,
rebus imponenda- Quis ergo his r;»tionihus riie pcr-
probiii ii jjriscis Komaijis slatulum luisse, ut uuiversa
pensis, non videl qu.im recte Arnobius probaverit ab
illa (iiACoruui pliysioiogia, tanquam plane inutilis,-
iis, qui deorum suorum instorias el mysleria ailego-
nec sibi colircreus , ab universis l!ieoi(»gia' iinibus
rico mysticoque seiisu explicabaut, noii magis reli-
cjiceretiir exierminarcUirque.
gionibus suis fuisse consuiium, quam ahaliis, qui eas
iitlcrali ohvioque seusu initilligcudas esse opinaban- rson mifum ilaque, si aniiqulssimi Ecclesiai paires
lur? Parem enimvcro uiri(pie diis suis faciuui iujti-
D lanlo aninn ardore eosdem aiicgoricos seiisus insec-
riiun , omnemque imprudcntes eis adimuiit divinila- lati suut. Nam ut Kecogniuoimm Clemculis nomine.
ten». inscripi;irum ei. ('icmenlinarum auclorcm (jui eas si-
ARTiCLLUS lU. niilibu.s alijue Arnobius nosier raiionibus impugnat,

Ouomodo ca(Jem geniiliuin res[)onsio ab aliis scrlptoribus loisaum faciainus, Aihenagora.s cvidenier demonstrat
^ peuiuis iuliruieiui' ei deslmaiur. elhisiciis, iiC noininalim sii>icos hisce allegoriis ne
l'Aposuiinus quain brevius clariusque fieri am)bis liiium quidcin ad religionis suae dcfcusionem proh-
potuil, omnia Arnobii conlra dalas ab genlilibus al- cere.Cei-tum quipjfc csse debel iis divinilaicm rebus
legoricas et r.'ys!icas deoruin mysteriorum<|ue suo- dufnliixat creaiis ei corporeis atiribui. Yeri autem
rum iulerpieiaiiones, aigumenia ul omnes facilius Dei una lanlum es.se polest iiigeniia , ijicoipor.;a et
;
inlclligaul iilas i;uilo piauius ab eo confiil;iri, quau- a.'terna subsiantia. Al Iiinc plajie conficilu;' Satur-
10 sa^piub elhmci ad t;as tonquam ad inaxiuiuin rcli- lium, Juvem, cl aiios cjusceinodi nuniquam fuisse
gionis suic propugnaculum confugiciiant. Non solus deos {C(em.,lib.x Recog}t.,cap. .'/5 et &eq., pag. 517;
<amen Arnobijis, sed alii ctiam scriptores cmn clirls- Ciement., hom. U, ~cup. 24 eL seq., pag. 6U7, etbom. 6
, ,
605 DiSSERTATIO PR^VIA 604

cup» il el seq.f pacf. G25ei5e//. ; Athenay., Leg. pro \ mereiur, ei quod exierne oculis oi)jicaur, iunesiuui 1
ckmlian., pag. S'^ el seq,), ct exiiiosum esl. > {Greg. JSaz. , orau 59, seu \ m
Eodem quuque inodo Tatiaiujs, quefuadmoduin JuUan., pag. 2aO,) Prius vero Urigejies ubi contra
iflibi annotaviuius , corripit geniiles, ac prteseriim Celsuiu dispulia, scite quidem oslendit clirisiiauorum
Melrodorum Lanjpsacenuuj, qui oomes deos, eorum- gejililiujuque alloiôrias eo iuterse diUeri-e, ijuod hje
que hisiorias, ad aliegorioum seusiim irahere moiili Dei olfendaut majestaiem { Origen. , lib. iv coulr.
sunt [Tom. j Apparat., pau. 522 el 550 ; Talian. Orat, Cels.^ pag. i96) : illse vei*o omnibus sive indocii^s,
conlr. Grcec, pag. 160). sive docils, ac quibuscumque, (jui cupiunt veros sa-
At Eusebius aliis adljuc jâlionibus bunc novam, crji'. Scri|tturai seJisus scrutari , oplime conveuiant
uli ioquiiur, et Insoientem eihuicorum coniumaciam alque ut ex Augiisliuo audivimus, noj» ijupediani quo-
rcpriinil {Euseb., lib. n Prwpar. Evang. , cap. C>y ininus verus Deus , eo , (piejn decei , riiu inodoque
pag.lA). Post invenias enimvero illas allegoricas colalur.
^
physicasque inicrprctationes, iidem eihnioi patrios C^PUT XX.

coiendorum deorum ritus non muiavere. Quiu immo Quani fruslra elhnici ex quibusdani niirficiilis^ au^ de
pecudes, homines , ipsasque huinani corporis paries, rc aliijua fulura rîponsis , probare conabanlur deos
quas nominare pudei, iisdem divinis lionoribus, Uym- B suos revera exi&iere.
nis, sacrificiis, aliisque religiosis rilibus siiul prose- ARTICHLIJS PRIMUS.
culi. A Julio auicm Firnnco eadem propemodum Quanla perspicuitate Arnobius diluat ethnicorum aj"gu-
uieniuai ex miraculis petiLum, sive cun» peslis sedata
raiionum momenia conira eihnicos adhibeuiur {Jul.
est, sive cuui luiji, moaente Jove, iustaurati, sive cum
Firm., de Error. prof. relig., pag. 1). /Esculapii siniulacruui iu iusulam Tibeiiuani transporta*-
Quamobrem tum fuit.

Augjjstinus sciie docet cuuj qui sce-
lestis lurpibusque rebus, les allas nalujales colil, bi.s Unicum eihnicis contra loi christianorum argu-
pecca;-e { Auguslin. , lib. vii de Civilal.^ cap. ^l menta, quorum vel uno solo omnis deorum culius, ct
pag. 1§5} : lum qtiia yeruuj Deum non colit, luuj quia loia illoruui religlo lundilus everlebaiur, supejej-^l
illum eoniodo uojj cr)lit, quo colendus est. Alibivero pr.nosidinm , ({uod Arnobius peniius dirult ac dejnoli-
illas allegoricas et physlcas lurpium deorum expllca- lur. Objiciebant cnim multa a diis palraia iniracula,
liones a dor.iioribus allaias explodit, quia parum in- «i reddiia de fuiuris rebus respousa, quibus cgs rc-
leresi uirum c hoc, > inquii, c iii vcracibus libris vera existere el hominum satisfactj'oue atque sacri-
homines instruai rellgiosos, illud iu fallacibus ludis ficiis placari, nec semel nec ohscme demonstjaiuin
daeiJiones deleciei injpuros, quos tanjen iUi religiosi nrbilrabantur.
, lanquann deos coiunt; etcum de illis h:]ec negant, ab C Primum iiaque narrabantedilum fuisse miraculum,
omni eos crimine purgare non possunl ;
quoiiiam Ijj- cum propter ludos circenses qjji in Jovis lionorem ,
dos ijs rilibus exhibeni, ubi Jurpitep agunlur, qu* instiluti eianl, non riie factos, pesiis uibem depopu-
velul sapienier neganlur ; et his lalsis ac turpibus dii labatur (Arnob.y lib. vii, paq. 242 elseq.). His eniiii
placHntur, ubi eisi faijula cauiat crimen nuutinum ludis eo quem alibis exposuimus, Jovis mouitu iu'
ialsujij , deleciari lanien falso crimioe, crimejj esi siauraiis, lues confestim cessavit {Disseri. in Minnc.
verunj > {Jdem., ibid.Jibr. xxvin, cap. 42, pag. 407). Ociav., cap. 17, arl. o).
Nobis porro etlmici, objicere non poterajit saci'a- Aliud miiaculnm factmn fulsse geniiles jactitabant,
rujn quoque nosira^-uuj Scriptui'ajMim abslr«jsos, la- quando ob simuiacrum iflscuLjpii Epidaui'0, qu:c
lenies , el allegoricos esse sensus. Nim hi plaue pe- Peloponnesi civiias est, in Tiberinam insulam irans-
jiilusque ab illorum exposilionibusdiscrepanl, queuj- portatum ,
pcsiis adhuc sedaia fuit {Arnob., lib. vii,
admodum Gregoj'ius Nazianzenus, liisce verbis di- pug. 248 el seqq.). Res aulem tola Ovidii decaulala
serlissijne explieat : < Apud jjos quoque, i inijuit, carminibus hunc, si qux* ei iides, se habuil ki ino-
i abdiii quideu» ei abs(]'usi sermones suni; nec eniin dum {Ovid.y lib. xv Melam., pag. .580 et seqq.) : Cum
ijdicias ivcro. Veruuj quicnnm duplicis eorujn seusus dirissima pestis nomain viciuasquc regiones devas-
est ralio, ei quae vis, quai laculias? Noc cxterna spe- D taret, Komanl post adhibila incassum hunnna me
cies indecoi'a et iuhouesia esi; et quoil occuliaiur dicamenia, Delphicum oracuium ab eo accipiunt
aehuiraudum est , iisque qui in penelr.ilia ipsa incu- /Esculapium Epidauro Romam arcessendum. Parent
diinlur, inire splendidum , ae pulcherrimi cujusdam oiMculo R4i>maui Epidaurum miiiuut.
, legaiosque
corporis inslar haud asper?ianda vesie contcgilur.

,
Eoium prccibus anuuunt Epidaurii quidam , re-
P»eriJm enim divlnarum, mea quidem senUjutia, ne nuuut alii. Sed Homani ab /{Isculapio admoniti ,
indicaliones quidem ipsas rxl(?rii:^s(iue species inho- illum in serpentis formam mulatum , in Tiberinani
nestas esse conveuii, rebosquti siguiliratis iiidiguas, insulam dolulerunt. Quo facto pesiilentia depulsa est.
ac denirjun tales , ut homines quoque ipsi eas de se El ila quidem Ovidius, ejusque narratio potesl Va-
praedicari permolesie laiuri sinl, veram aut maximam ieiii Maxliiji, Livii , Pluiaixhi , Aurelii Yictoj'is, La:
omnino pulcliriiudiueu) haiiere, aui cerie a summa f.ianiii ci Auûsiini auclorltate conllrmari , tamclsi
lurpiludiiie abcsso, ul pJMliin erudiiioies oblecienl, aul brevius, aui paulo aliier (juasdaiu illius clrcum-
pariim vul!<i animos minime labefacient. Apud vo? stainias reluiei'int ( Val. Max., Ub. i, cap. 8, ^ 2 ;
cOnira, nec quod inieliigeiidum proponilur, lidem iJy., in fin. idr "S , et iib. NXiX; cap. i\ ; Vlnio.rch.
,,,; ;
e05 IN ARNOBfUM, CAP. XX. 606
Qviest, roman., lom, ii,/»^^. 286; Aurei^ Tjc/, , ^/e A quo lilloriiin orhiiateiu fH riiorrem sensit acerbius.
Vir. ilhisL, cap. 22; Lactanl., Itb. ii , cnp^. 7, pa(j. Non minus inûlse ei incpiecoidicla fuerai /Escu-
175; A«£jfMsf., /?6. III de Civit., pag. 12 t't 17. el lih. hipii, ilpidauro Horri;mi advecti, liistoria [Ibtd.^
pcHj.Vk^)). Non ennn iiie (>oronidis lilius dici polesi,
X, i'rt/>. 16).
Elhnici itaque pr;i^dpuum , alque ui ipsis videha qui luliiiine perculsus inleriii. Sed qiiisquis illefuerii,
nihil aliud Epidauro allalum feruiil nisi laagiue
tur, palmarium pro sua , et coniia reiigionem chris- ,
ejusdemgeneris molis el immcns* proceriiaiis serpeniem. Quis au-

tianam argunieniuin ex illis aliisque
iiarraJionibus petere solebaiit. INee {iiffiletur quideni leiii siiii 1'acile persuadeai dcum vilissimi serpenlis,
Arnobius hae in re ariictilnm , sicuii loquilur, sive super lerram replaniis, iiiduisse foriiiam , membra
hujus ac quie.siiouis verli habui.«,se ad mandticaudum et digerendum necessaria,
cardinein lolius c.:ius:e
alque ui maria transnatarel nave indiguisse? Cur

(Arnob., lib. vii, pag. 243). Eo eniin illud argumen- ,
quod ha^c ethnicorum vero se ipsum lalem, qualis ipse est , videndum non
tum vaiidius videlur, in aii-
jwlibus scripia prae se ferebani jiliquam veriiaiis ac praibuit? Si auiem meniiri ei formam rnuiare votuil,
iniraculi speciem. Verum si peniius, iuquit, intros- ciirnon aliain assumpsit ,

quam horrend:»m serpentls
similitudinem ? Nonne locum dubiiandi dedit utrum

picianlur, tum deprehendes nihil habere quod diis
corumque divino numini, ac summai majeslali con- ^ revera ipse esset, vel aliud ab ipso plane diversum'
veniat. Nonne eiiam aliqua saltem ratio ab ethnicis redr

deiida erat cur serpens ille post suum ad insulam
Ad instauralos enimvero ludos quod spectai nonne ,
,
diclu, inquit, absurdum est Jovem iiluin Optimuin Tvberinam accessurn non amplius comparuerit? Nihil
Maximum, rerum omniuni, uli venditabant, crealo- quippe chrisiiani, neque ipsimel proculdubio ethnici,
aliud de liac fabuia noveranl quam quod in eoruin-
rem magna cum animi oLlectaiione e coilo
, specla- ,
tum venisse caniherios seu equos caslraios, de ve- dem geniilium scripiis iraditum invenilur?
locilaie certanies, repUcanies gyros septem^ id esi Denique elhnici negare non potuerunt himc ser-
sepiies circi metam circumeunles, tumque homines peniem generis fuisse terrer.i « quamvis, » rnquit ,
Arnobius (/Md. pftf/. 251), « luerit immanis et ni-

cum curribus everli, aut frairis inde retrahi cruri- ,
])us? (Jbid.^ pag. 245 el seq.) Quis prudens liomo liac niius, quamvis illum ab Uegulo, exerciius vi ciesum,
bmgitudine corpuris et roborU ani.eirel. > Quaniai

tamquam pueriles iudicrasque iudilicatioues non as-
pernabitur? vero moiishlcfuerit, inde judica, quod postquam
'^^^^ ^»^ ^^^'«ii ^^g^'»^ ^^''^»'^''^" '^^'''^ Br:.gadam flu-
Quid autem Jove magis indignum quam ira ideo
î''"^ »^' *"»^§*''"S ^^^^''^ posuerai, inleremplus esl
excandescere ;
quia servus in circo llagris c.esus, ac
^ iUius corium llomam postea missum, peoes 1-0
i«ortis suppiicio affectus fuit? Si enim poenas ille ,
longuiu luisse porhibetiir. Tesies Iiujus rei si qnos

meriio dedit, non debuit Jupiler ira incendi. Si vero
desideias, libi dalMmus A. GeUium,Liviuto a Valerio
innocens occisus tfsi, reus fuit iudimagisler, «jui illum
Maximo citntum, Piiniuin Senecam Florum ,
Oro-
cum posset , Jovem pronun-
a inorte non eripuit, et
, ,
sium, et aliosadhuc si necesse foret {GetL, tib. vi

liavilhtijusnece oflensum. Qui auiem lieri potuii, nt ,
ea servi morie Jupiier i;ederetur, qui dicitur pluri- Noci. Anic, cap. 5, «. 568; Val. Max., lib. i,
viii Hist. naiur.,

iiios plane innocenles in hisludisoccisos taeto animo cap. ult., § 19, pag. 77 ; Prin.\ iib.
Vlor.,
conspexisse? Falelur quldem Arnobius, si in reiigio- cap. 13, pag. 153; Scuec, ephi. M,p(uj. 456;
lib. in post. iniL; (hos., iib. iv Hisl., cap. 8).
Quis
niscontempium id anle ludos acium l'iierii,condoiian- ,
dum Jovi ,
qui sacrilegio se sperni patienier ierre ergo ethnicos non miretur, qui hujusmodi serpeniem
iiequibat. Sin autem errore ei casu facium est, debe • deuui esse dixeruntei coluerunt?
Urgebant lamen, ubi primum il!e» seu, ui aieban:,
hal utique oplimus Jupiler immana; fragiiitali et ini'
.4is>eulapius, ex libris fatatibus, id est, Sihyllinis,
Va-
prudentise dareveniam. Qnamvis porro illud , quo-
inmijue, hoc est, Apollinis respotisis, Uomam advoca-
quomodo laclum , non dtbuerit innlium rehnqui
iinius iamen propter dolictum non deliuere omnis lus est, lum pcsiem proiintis, nec inagno sme mira-
civiiaiis populus, onmes femin.e, pueri, infantes, alii- ^ culo fuisse depulsam (Arnob., lib. vn, pag. 251).
At
que innumeri insonles crudeli plecti pestis suppiicio. si iEsculapius in serpeniem conversus, uti respondel
jNoime enim iniqunm est Arnobius, ideo nccitus est, ul hanc cladeni averieret,
lol iunoxios pro uno lantiim
ubi tunc erat, quando eadem civitas eodem poslea
reo condemnari et puniri?
morbo loiies afllicia fuii, lantaque hominum miili;»
PrLCterea, si Jupiier iudos resiiiui voluit, cnrrusti-
Cur p(»st icmpla ei a?dilicaia,
cum iioininem potius, quam Consulem, autpontifi- simili peste v:erierunt?
Neqtie
ceni maximum, aut llnninem suum dialeni, horumce non prohibuit, ne Ims amplius gr/.ssaretur?
fuisse homi-
riiuum ionge periliores , vohmtalis suui adm(»nebat? dixeris subsequenii lempore cornipios
(air riisiicianimum ad morem sibi gerendum non num mores. In magnis etenim el popuhs et civiiati-
luertinl. Dieen-
prius adduxit, quam in eum lam acerbe SEevirci? At bus semper boni cum malis permisti
dum ergo aut aiiriiam ftiisse serpeuiis ad sedandas
^Munpleio, iii(iuiei)aot, anuuntianoins oflicio, ille sa-
falsa fal.:i'ia ear-
naius e?l. Ecquid inirum, reponil Arnol)ius, si is qtii postea pcstes vim ct poieslatein, ant
eis^serpentis
inmlit nialum, iilud repulit? lleddita vero sanilas mina; qnando quidem siiggeslum ah
profuit a;taie. Qmd ergo e\
ns
crudele pj ocuidubio iuit homini iili beiielicium reinedium omni ncn
»
«07 niSSERTATIO f»K.€YfA 608

omnibus concludondum, nisi gcniiles loia via emisso, Adiis; oc nulla sibi daia caus:), opes liorum frangero,
qui a Jove et -^sculapio vere cdita fuisse miracula ut illornm faulricem se exhilieret; lib^riaiem. his
vendiiabunl. aurerro, ul iilos ad supremum exiollerel domiujilio-
AP.TICLLUS II. nis (asiigiiioi, Phrygios delere, ut Romana civiias, in
Quanta evidenlla Arnobius osiendat falsa esse miracnla, huniani ueneris perniciem naia, innoxium orbcm sub
qute clhniri focta esse conieudebaul^ cuni .sinniliicruni gravissimum serviiutis jiigimi milierel.
Maliis magune cx Plirvgionjouio Houiaiu adduciuui esi,
atque aliud eliaiii Jovis iu edilioie lo«.'0 a<i Oi ienieui dI- Urgebnn! elhnici aiqiie alio miraciiio prorsus, sicut
locauiiu. ipsis videbaiui» sinpeiido probare riirsus niiebanlur
Non ninjoris profecio ponderis erat ethnicorum dcos suos reipsa exisiere, atijue i Qnitam esseeorura
argnmentaiio, ex alio et magno quidem, uii jacii- poiesiatem {Arnob., iib. vii, p. 24.^). Tesiibus enim-
tabanl, niiraoulo desnmpia (y1r/,'o6.,//^. vii, pay.^-Zo')). vero, inquiebau.% lide dignissimis memorisH proditum
Instabaiit etenim frequenl) scrmotie irilum divino erat cum Capitolium biimine icJum fuissel, luiic de
m;ign;e Mairis, sive Malris deum subsidio, poslquam sede sua deturbaiuni Jovis simul.icrum. Ubi vero
Vaium jussu signum iliias ex Phrygio monie Romam illud altiore loco ad orientem solem haruspicnm
as|iortalum fuii, tuiic hostem poieniissimum Anni- responso coiiocaliim.est, lum piiluisse res abdiias, et
baleui cx lialia pulsum, ae reportatis illuslribns vicio- B in reserata viudicalum maleiicia. Njjrrai siquidem
riis, reddiium Urbi decus, muliaque alia domi ct Cicero a Romanis n;emoriier adhuc teneri quomodo
foris proeclare gesla, qu;e Komanie fjeniis nomen el piurimis deorum sinmlacris, ex sua in Capitolio scde
majestaiem insuperabili iirmitate lundaverunt. A qni- depulsis, haruspices, ex toia Etruria accersiii, < jus-
bus auleni Sciipioribus ha;c iilieris mandata sinl, serunt simulacrum Jovis facere majus, et in excelso
abbi osleudinms {Disseri. in Minuc., cap. 19, arl. i). coilocare, el contra atque fuerat, ad Orienlem con-
Sed hoc argumenJum Ariiohius similibus, atque verlere; ac se sperare dixerunt, si illud signum,
superins, responsis refellit. Nihil quippe veri. inquit, quod vidciis, Soiis orlum, et forum, curiamque con-
in lota illa hisloiia conlinclur, nisi quod a rege At- spicerct, 'ore ul ea consilia, quae clam fuissent inita
talo, sicuii aieb^jn!. missus est ex Phrygio monie, cojitra saluiem Urbis alque imperii, illustrarentur:
et Komam inde asporlatus parvus qnidam lapis, ut a S. P. Q. R. perspici possenl. > {Cicer,, orat.
niger, durus. asper nec satis expressa simuiacri 5 in CaiiL^ pag. 3:29.)
effigie politus. Cui auiem umquam probabiiur. Auni- Qii\d ad hanc elhnicorum argumenialionem Arno-
balem, sub quo Uomana respublict lamdiu sorlissuaj liius respoiiderii, nihil plaue neque in manuscriplo
dubia coniremuit. eo iapide asportnto, lacium iliico librorum cjus codice regio, neque in ulla illormn
sibi prorsusdis.similem, ab lialia pulsum et fugaium? C ediiioiie, aui alibi legiiur. Suspicabunlur foriasse
Numquid luncnihii huniaiiisconsiliis, nihil prjestauti^- nonnulli h(ic ab illo poluisse praetermitli; quoiiiam
siiniorum miliiari virlute dueum,nihil n)agno exerci- aliis ad superius objecia responsis hoc satis confuta-
luuni roboreacium est?Numquid eiiam ilie lapis, qni tum fuetat. Sed quia jam annoiavimus ibi fragmen-
ao uno homine poriari facile poierai, auxil Romani lum ab osciiante librario pra'poslere iranspositum,
exercitus, et Ircgit ac debllitavit .Annibaiis vircs, iiiiic colligi polest Arnobium huic gcnlilium argu-
eunique viciumj et Romanos viciores reddidit •

Cui menlo. sicut el aiiis sigillatirn, respondisse, sed ea
laiidem facile persuadcbis in hujusmodi iapide Ma- omuia de medio sublata, qua; ab illo bnnc in rem
trem deum revcra fuisse; aut numen aliquod in illiu?: scripia fueraiit. Yerum iliam, si qua: sit, jactiiram ea
habiiasse venis, Irustis ac fraguientss' abiinde supplenl, qîse ex aliis ejus responsionibus
Quo ergo modo, iuqiiicbaiit ellinici, ndvcnlu iliius hactenus reiulimus, el in ejus libris integra per-
paria est vicioria. si nullum in eo lapide niimen manent.
ineral? JBespooidet .^rnobius eam tribiieudam pu- Si quid tamen huic argumenlo respondit, Diinime
gnaniium virtuti ac rorliludiui, aut foriunae mutabi- dubitamus ilUid fnisse poiissimum, quod Cicero, cx
litaii et inconsianliie. Et vero nbinam geniium illud quo plura, ul saq)e diximus. delibaverat, scriptum
egregium nuuien degcb t, cum t.tniis ftxercitibus c^- D rc!!({uit. Post alljia siquidem a nol»'.s ejus vertia
sis, Ronianisumnium periculum venerunt?
iii couliiionlor lidjecii : « .\t illud,. Jovis simulacrum,
Si quis veroreponat dciim .Matrem lum Roma ila colloonnduu; Consulos illi staluerunt : sed tanta
abfuisse per quam loiigissiuie, ab AriUjbio statim aii fuif oporis tardilas ; iit neqiie n suporioribus Consu-
dict diviuum mmien ubique semper esse pra*sens, et libus, neque a nobis ante liodicrnum diem collocarc-
sua sub poieslaie omuia semper haberc. Pr.Tterea tur f [Ibid.) Nonne cnlm bis vel soiis verbis tota
cur, oi^secro te, dea illa, priores snos cultores Phi y~ eiliiiioorum levissima profecto rntiocjialio plane pe-
gios peiiitus deseruit ; ut ad potcniiorem populum nilusque iiifirmaiur? Nonnei!!;» Consulum aliorumve
Romanun; <^.ammigraret? Talis tantaf]ue leviias Deo iieyligomia maiiifestissime probai quanlum gentiles
non compcii!. haru^picum oracula ac pr.ediclionos, alquo illud
.Ncc Romani rospoiidcre poicrant ideo hnnc deam Jovis simiilacrum parvifeccrint?
ad !)eHicosam ipsorum goiitcm trausivisse, quia res Catcruiii jam osiendimus totam haiic, qnam gen-
miiitares amabai. Divnue siquidem «qiiiialis non liles validissimnm es.ce puiabant, argumentalionem
erai, inquii Arnobius, humanis sesc imniiscero discor- alia raiione ab Miniicio relicc» aliisque anliquis scri-
i
609 ii\ ARiÔBILM, CAP. XXI. 610

ptoribus noslris everii. Muliis siqiiidem validisque A Luciaiius crgo lougo poiiori rniione suos irridet
r.uioiiuin lirnianieiilis demoosiraiil, si qiiid his in geiililos, (|ui leiiijiia diis se fabricasse iLssercljanl,
oittniiius iiiusiiaiuni, et CNtra consueluin n:)iur:e or- ne teciis aul penalibuscarerenl(Lac/a«., de Sacri/ic.^
djneiii raciuni liieril, iilud onine daînonuut JVaudibus pag. 18o). Tini«ieus auteni, lesie adiiuc Cicerone, vel
ac priiisligiis esse iribuendum. Ai-l nulJi cerle ujiriini ul narrai Plutarcljus, liegesias iMagnesius, iibere jo-
vidcri debel, si unus idcnique genllliuin orror plu- cuiabalur, ciiin dixii Dian.e i!piicsiaj lempluni (lclla-
ribus arguineniis conveibiur ponilusque desirujdur gravisse, quia cumin parlu Olijuipiadis, inalris Alexan-
{Dissen, in Minuc. Ociav., cap. 19, an, » el n)-. dri Miignl, adesse voluissel, abfuisspA Uomo, id est,
CAPUT XXL leniplo suo (Cicer., lib. i\ de ISatur. deor.y parj. 2i4,
lin. iiG; Plutarch., in Vit. Aiex. Mafjn.^ pug, G6r>).
De lempiis ijentitium.
Quainvis autein quidani pcrilJori^s eibnici haic sinii-
ARTICLLUS 1'RIMUS..
iiier irriserint; caileros tanien omiics ba.'c opinio
Quibus argiinientis Arnobiiis ostendatuulla diis iediiicancia peniius pervaseral deos suos non csse iniinensos,
esse leuipla» uoque tugui ioia, ueque couciavia, aat cel- atque idcirco quodarn loco includi ei oonipreliendi.
lulas; ubi ilc primis deoruiu leuiplis el aliis, qux* iuor-
luoruuj dnmtaxat liuiuiimiu sepulcia faerual : ilem de Quaniobrein bi iisdein diis suis nonsuinpluosibslina
abscuudiio Apidisiumuio, ci cai.iiolio, quod ab invenio j^ i:,i,i,uninod.) leinpla condederant , scd, ul ait Arno-
'
iolicapitedictum est, al(iuo de polyandrus. .
» »
bius, lugurwla, couciaiia et cellutas, id est, sacella,

Deos genliliuin nullos ac piane coinnientiiios esse seu privatas quasdani intra magninca iila templa
cuni Arnobius lol lanlisque raiionuni, uii vidimus, aedicuias, ui)i aliquod dei t njuspiam simulacrum coi-
monienlis invictissime denionsiraverilj nuila pro- locabatur (Ar?iob., lib. vi, pay, VJ\). Ex A. Geliio
teao opus erat alia argnmentatione, qua illis nulia siquidein discinius Scipionem, scilicei Africanuui,
lernpla aidincanda probarel. Verum ulira ilie pro- sulilum luisse sub crepusculuni in Capiioiiuiii in-
grediinr, idque peculiaribus quibusdam argumeniis trare, « ac jubere aperiri ceilam Jovis, ac ibi so'uin
evidenier osteudit. Templa enini, inquit, si diis alicui diu morari, quasi consultanleni de Uepublica cuni
usui esse possinl, cur pcr piurima, aniequam ledili- Jove. i (A. Gelt., lib. vii Noci.ultic.^ cap. i, pag. 590.)
careniur, sajcuia iis caruerunt? Ir^rimus quippe illo- Quod quidem ab Livio, Yalerio Maximo, el Aurelio
ruin labricaior, ail Arnobius, « aul Plioroneus /Egy- Viciore coniirmalur. Sed iiaud inlrequens apud aiios
ptius, aut Merops tibi luisse monsirabilur : aut, ut 3cri])lores liaruni cellui.truin menlio (Liv.t iib. xxvi,
iradit in Admirandis \arro, Jovis progenies iEaciis. > cap, 19; Val^ Max., iib. ii, cap. :2, § 2; Aur. V/cL,
(Aruob.f lib. vi, pug. 189 e.l seqij.y Jbid., puij. 191. de Vir. ittusi.t cup. 49). Si (juis laiiien probaverit Ar-
Anlca vero Clemens Alexandrinus dixerat [Clemens C nobium iugarioii, conclaviSf et cellula;, nomine, dc
Aiexdudr., Admonil. ad gent», cap. SS) : Etre *i>oQf.t- parvis adibus^ quaii minoribus diis consirui soleliani,
esse quoque inteiligendum, Iiuic non prorsus relra-

|>'A»i/.oui «viorry/TKv auToi^. Seu Pfioroneus iUe fuerit, giibimur. Sed necesse esl nt onines lateanlur illos
seu Merops^ seu aliquis aiiuSy qui eis posuerunt lempla veros deos non esse, quos genliies sive pnrvis, sivc
et altaria. bed de prima lemplorum origine, et de maxiniis ijcdibus ei templis includi posse exisii'
Mi\cii alibi dispniavimus (Tomi i Apparat.^ pay.l^H niaiiant
el seqq.y el pag. 1118). iSequo censel. Arnobius amiiendos esse genliles,

Qiioquo auiem lempore templa diis construi coe- qui respondebant se diis lempla aediiicare; ul cuiu
porint, quaniumvis sint inagniiica, qnanimnvis auro, eis, ihi quodainniodo praisentibus, coram ei coniinus
H ^êmmis fulgenlia ; consiat sane verum Dema colloqnerenlur, ac dii iiios de proximo loquenies
mullo unquani posse includi, Persuasum tamen audirenl. Yerus enlnivero Deus, immensus, et ulii-
ellmici habebantdeos suos iilis lotos concludi^queni- que pra?sen5 audil iiornines quoscinniil»et, quacque
adniodum in domibus suis iiomines. Falsie eniin in muiidi parle io(pjen(es el precanies, atque omnia
iiujus opliiionis testes quaih plurimos ut omiitamus. eliani eorurn cogiinta peniius cognoscii. Neqiie enirn
quid ciarius bis Ciceronis verbis? > Palruin (aliter 1) i!ie, sicut Jupiier tingllur, coenatum venit ad ^thio-
deorum) delubra essc in urbibus censeo : nec sequor pas, immo vero iotuni mulare niimquani poiest (Ho'
Magos i*ersariim, quibus auctoribus Xerxes infiam- mer.,Jliad. i, pag.îOy lAician.^ de Sacrific.y p. 18li;
inasse lempla Gra'ci:e diciiur» quod parleiibus inciu- DiodoVo Sicui.f ilb. i bibliolh., pag. 62; Athea.^
derent deos, quibus omnia dei>€rent esse patentia ac lib, viii Deipnos., pag. 565; Greg. Naz. , orat. i
libera, quorumque hic mundus omnis templuin osset in Jul., pag. 265).
ei domus. MeliusGraeci atqne nostri, qui ut augeront Instai Arnobius ex hac eihnicorum, qui deos suos
pieiaiem in deos, easdeni iilos, ac nos, urbes inco- loco rnoveri credebant, opinione sequi spem nullam
lere voiuerunt* Adlert enim haec opinio religionem hominibus reliquam fore, ui ab iiiis audianlur. PIu-
iitilem civilatibus. » [Cicer.. iib. u de Legib., pag. .i55, rima etenim uni eidemijue Deo in diversis, et a se
Itn. 44.) Sed bic acumen desideramus Ciceronis, qui invicein 1'emoiissimis terraj regionibns posilu erani
iiesciebat, aul potius nescire se dissimulabat, verum templa, quorum dumlaxai uiio iiium habitare opi-
in
Deum esse imnieiisum, nuiiiusque loci spalio posse nabantur. Non alios tiaqiie, quarn qui ju hocce tem-
ctrcumscribi. pio orabant, dcus ille audire poteral. Frusiia ergt»
,
6il DISSKHTA ffO PliyEVI^ 612

'AVi homiiies illum aliis precaljaniur in lemplis, a AetAmobii iocuni fixliibenius; ui :il> omnijjns fnr.ile
qnibus auseiis, ne(j«ubr»t illos audire, inulio niiniis inie!]igaiur illum ab Auclorc nostro lr.ins(.riptum
;ili(juid eorum conccdere postulali?- nc ialinc ita reddiluuj , ut alia ioierpieiajione iioii
S(^d auclorem noslrtioi Eiltuicos adhuc urgenicoi opiis sil. Quie au(em diversajin utriusque lexlu leciio-
seqMainur. 'Jeuijiia, inquit (.4)7J0/;., 'lih. vi, pctfj. i05), nes, ac «}U;e cbscura el diiilciiia occurrunl, alibi
ei delubra deoruiu suul luoriuoruni Iioininum se- enucleavimus { Tom i Appnnii,^ iib. ui, dissert. i,
pulcra , vel sieui ipse loquiiur, monmrum supeiiaia cnp. 7, art. 3, pag. 725 el seqq. ).
bnsiis» Geiitiles itaque iu bisce teauplis, aui pro dlis Duo addidii Arnoi/ius, ci primum quidem « Nec :
iinmorlalibus colebam morluos hombies, aui cojjlra exaciam desiderai curaiii, quam is pa^nam cousiitue
eorum Uecus, illis vivenlibiis mortuos iiomines so- rit itlgyptius in eum qui pui.ilicabsei quibus Apit
cios ailjuugebaui , vei ulrosque similiier et moriuos, jaceret abscnjMiilus ? {Jirnou. , lib. \i,png. 164),
el sepultos iuisse arj»ilraij;nilur. Q\ix autem divinae id esi , ubi sii Apidis sepuicrum. Apis autem , uli
inajesiali «*ouiumeiia majv;r fieri poieral ? Exempiis Sirai)0 aiiique tt^siilicantur, idem est atque Serapis
lamen propcmodum innumeris (;um Arnobius id pro- ei 0?iris , de cujus sepnlcro loqui Amobium , ex iis
i}are potuissei, saiisad proposiium suum e.^-se duxit piaoe demonslraiur , qu« alibi anuoiaviniu.s { Strab.t
nonnulia cerio certiora seligere, qu:e bunc propo-B/j^. xvir , pa(f. 807; Dissert. m Miituc. ^ cap. i4,
suit in modum : € h\ bisioriarum Antiociius nono, art. 4 ).
Alliijnis in .\linervio memorai Cecropem esseman- Secundo Arnobius quaiuor aoclorum, scllicel Sam-
datum lerroR. In tempio rursus ejusdem quod iu ,
ujonici, Granii, Valeriafsi, et Fabii testinvoiiio probat
arce Lariss* e>l, conditus scribilur alque indicatur Capilolii nomen deriTatum luisse ab eiTosso ei in-
Acrisius : Kiicibonius Poliadis iu iîno ; Dairas et vento in iilius iundameniis capiie Toii , quem a fra^
Innnarus iVatres in Elcusino consepio , quod civitati uis sui servis occisum , cives inhuiRatumreiiquenmt
si.i>jecium esi. Quid? Ceiei virgines non in Gereris { Arnob. , loc. cit. ,
pag. 194 ). Pluribus vcro aliis
["ilfusina; humalionls b;Umisse perhibentur ofiicia ? lesiibus id laciie potest coniirmari. Scribit enim
Non in l>ian;fidelubro, quod in Apoliinis consiiiu- Varro : « Capitolium dielum , quod iiic cum funda-
tnm est Deiii , llyperocba, Laodiceque ,
quas adve- menta fodercntur sedis Jovis caput humanum inven"
cias illuc esse fmibus ex Hyperboreis indicalur ? In lum diciiur. > Livius vero ; i Hic Gapitoiium est, i
Didyniifio Miiesio Giearchum dicil baJ)uisse suprema inquit, i ubi quondam capiie humano invento , res-
Leandrius iuueris. Leucopbryna; monumentum lii ponsura esi , eo loco caput rerum , summamque im-
iano apud Magnesiam Disna) esse Myndius proiitelur. perii fore. > Verum lirec iusius u Dionysio IJalicar-
ac memorat Zerio. Sub ApoUinis arula, quse Tel- -* nasseo et IMinio iiarrantur, quos adire cuiiil>et la-
messi apud oppidum visitur, Telmessum esse condicile et proinpium est. Qua ergo ralione Tbeodorus
lum vaiem non scriptis consiantiJuis indicatur ? Pto- Canierus aiiique nonnuili asserere poiuerunl, )io-
lemiens Ajiesarcbi , de Phiiopatore qucm edidlt rnm qni meminerii, pra?ier Arnoliium inveniri ne~
primo, Gynir;im regem Papbi cum familiaomni sua, iniiiem ? Ctii porro iionori foil Jovi tempium omnium
immo cum omni prosapia in Yeneris len'.pio siiuni maximum ba))ere non (am suo, quam iiomiois mor'-
esse iitierarum auctoriiale declarat. > ( Ibid. ) Ea tui nomine aediiicatum ct nuncupatum ? ( Varr,^
autem omnia ex groecis proculdnblo desumpia sunt lib. IV de Ling. lat.^ pug. 10; Liv.y lib. v, sub. fin.f
liisci^ Giementis Alexandrini verbis : 'ev tw vsw t^? cap. 5i ; Dionys. Halic. , lib. iv, pag. 257 et seqq. ;
ShtTJV,? :V AuptiTdri, £V Xfi Cf.V.pO-rOASl 'ZUfOC SfTTlV AV.GI' Plin. , lib. xxvni Nalur. Uisi. , cap. 2 ,
pag. 558:
cify). 'A^rrjriCt î ev «xpoT:6).ei, KixooTtOs, ws" ^yvo-tv 'Av- Cant.i tib. i Var.iect., cap* ii .) •
xio/yjg £v Tw evvaT&) toTTOctojv. ti-^ri Epr/Bwiog \ ou/l Deiiiquc peiit Arnobius , < Polyandria Varronis
f;v Tw vew rfig Moltocôg xsxr^f^sv/Tat ; "iutxupos Bi b EO- quibus in lempiis eonteganlur ? > (Arwoi». , ibid. ^
;j.o1.-ov mi AKitoai", ^^y/t sv tw Treptô/w toG 'E).svct- pag. 194. ) Polyandriun: aulem , uti ex sacris pro-
vtov ToO Otto v:/.poT.oh.zt \ v.i ^k Ks^.s-jO Qv/aTS-oSs, o\j/i fauisque scripioribus liquet, locus erat, in quo
ifvK/iJotvt c 0«i|' av TO ; Tt ffot xaTa/iE-j/oj ras "iTTSpôpi^tj-^
^ plura boujinum corpora sepebebaniur, Sensos ilaquc
/rjody.Cf.g \ '^T:zpi/ji v.cd Aao^txvj zr/AVicSov *
sv -m Arnobii est lempla deorum e.sse communia cum*
AprziMci(f} £v A/iAf.) Xs:'.vi5svff6ov. to ^s 6v tw A7r6/.).wv05 inorinis sepu[ti.sque hominibus , quos lamen in eo<
Tov AnJio'j icTtv UpM. Asu.vopiO^ Ss, iCf.io.pyoM Iv Mt- rumdem deorum iasiis ascribere ausi non fuerant.
/.//T';) '.ihUîfyj.^ hj T'!) diSvv.a/w 'fXKjiv. ivrotvOof. -rtg Asy- In superiori porro disseriatione osiendimus plura
/offlpOvvij TO u'jTiU.ito'j o*JV. actov rraog).9gtv, eTTOftsvov? fuisse tempia , in quibus eibnici dcos suos sepuitos
/.v;V'/>;iv.at Muvof.w, v^ sv Tf») UpS) tvv? 'A.OTE{/t5or £V May ossc palam prredlcabant (
Dissertat. in Hinnc. , cap.
yi,r:iv. y. iXriê vTat. ^'jot u.h tov iv T2).r/,tTC-fr) Swjlvj T0t5 15 , ari. 2 ). Quis ergo indigne cuni Arnoiiio noslrO
ATTO/Ar.jvo? , ov iK'jr,av. Zfôii /.af tg^jtov TehjLKTviMc toO jmn ferat talibus diis tempia , aBdesque sacras a^diii-
rjtaVTe'o; tTTOjSOVCt. llTo).S.a.aiOb 0€ O TOV Ayr,CCf.p/^0'Jf £V

cari ct consegrari ,
qu:e soli Deo viveati ct selerno
Kpoi-./^-j Twv re,ot tov ^tAOTaTO/sa, sv Oa^^w /£'/sr,5v zfkt tvjc debeniur? •
.\fpo*)i.74ig iiOM Ktrjpotj rt icaj tojs Ktvupov t/;7ro76voi#$
/r/v3(5£Ooâ'. [Ciemens Aiexandr. , A.dmon. ad gent. ^
m%. ^21) ). Totum pono buuc Clemcntis Alexandiim

: )
613 liN ARNOWUM, CAP. XXI. gi^.

ARTICULUS «11.
A eimsul bello Siimmiimn rovjrai, a C. Jmiio CuJurico
e/iêfliiicaiam lui^se et nb ipso IMcialore tledic;iiam
De aiVfciibas aiu virlniibds ijnpie
len)j>iis^ <jiiye huniaiiis ,
••onsfcrala luorant., nimitiDn i*ieUli, ('.oiicordiai» Sa- ( Uvy lib. IX, caf), Vj, ei lib. x, crt/>: i
).
liili, lioiiori, Virluli. relijiiali. Viclori>e, i'mn, A-iqui-
Narrat prieierea idem Livius, cui IMutarchus
lali, et apud. /Kgyplios relibus, scaralyjeis, ei. lûculiii, ac suf--
(liiam redt) prolielur t*^ kTuiloriUK evei.sioue uuliiuu .fr.'ii,âtur , Marcollum bello Gallico.ad Clastidium,
ialsis (liis iejilicantlijin.
Jlonori ei Vu-iuu vovissc sedem, cujus dedicaiio
im-
pediia esl a pomiiicibus, qui negabaot imam cellam
Nun solis boniiiiibus inorinis, setl vivoinm eiiMui
affeciionibus etevenlibns, laniqnatn voris
ampiius, quam nni deo rile dedicari (Lju., lib. xxvii,
(iiis, tem-
ivtp. -25 ; Pliuarcli.
pl.i al) Elhnicis coinlila sunl. Tain absurJam aiiiein
, in vii. MarcelHi pag- 514 ). At
Valerins M;..\imus le.siificatur memorala
ei cTeam illoruni, ac j^ra-eiputi Uoinaiiorum iiu{)ie- illa ponlifi-
cum aiimonilioiie eHecium ul Marcellus separaiis
laleni ab inilio (jnnrli sui libri Arnobius sie caiiiigai
;
iiulibus lionoris ac Virimis simulacra slaiueret

e laleiTogare vos libel, ipsosqne ante (unnia lloina- ( S'al.
âx. ,
lii), I
§ 8, pag. 9 ). lllriusque aulem lempli
nos, doniiiios rerum ac principes, nlrmnne exisiima- ,
meniionem Aicit Vilruviuj», quemadmodum Symma-

tis, Pieialem, CiOncoaJiam, Saiutem, ilonorem, Vir-
chus qui ad Atisonium h;Tec sorip.sit in verba t Oene
luieni, Felictiaiem, ouieraque ejn.smo<li nuniina, :
B ac sapienier maj«-;res nosiri ut sunt alijfi celaiis il-

quibus aras videmus a votiis cnm magnilieis exa;<Ji-
,
lius, ft^des Honori alque Viriuti gemellas junctim io-

iicatas delubris, vlm iiabcie divinam, cu^li(jue in re-
carant, commenii quod in le vidimus , ii)i esse pne-
gionibusdegcre ? i {Arnob.<, Ub. iv, pag. 127.) iâuio
mia honoris ,
nbi snnl inerita virtutis. » lUinius vero
posl vero adjecit lempla , Victorioji Pacls ei Jiqui-
ijanc Honoris ab Vespasiano Au-
at Virtuiis a,'dem
ialis f
ab iisdem Eiiinicis rui.sso similiier exsirucia.
gusto resiiiuiain fuisse tradidit. Denique ex Livio
Quam auiem hxc vera sint, breviler iuquirendun..
rursiim discimus aliud femplum Virtuiis a M. Mar-
Celei;ris est paucisquc incognita sivc plebeia;, sive
ccllo , memoraii a nobis Marcelli filio ad poriam
ingcnuae cujusdam filia^ liis:oria ,
qua; matrem suam ,
Capenam consecralum ( Viiruv. , lib. ni , cap. 1 , ct

( Val. Max., iib. n , cup, 5, § 7 ,
pag. 2(38 ei. seqq. ),
(ib. VII, in Proieni.; Symmacli., lib, i, episl. ii; Plin.,
aut ut alii Dadunt, suum palrcm , in ci!icer.j consii-
lib. XXXV Naiur. hist.. cap. 10, p. !224 ; Liv., lib. ix,
luluiii, ne inedia conhceretur, lacte suo. aluit. Narrat
cap. \\ ).
autem Piinius , ac iôst iilum Solinus in iacti hujus
Ad Feiicilatem quod speclat ; lesiis est Plinins
inemoriain condiium eodem iu carcere, C. Quinciio,
lacta iuisse a Praxitele duo signa quai ante hujus
et M. Acilio consulibus, Pieiuiis lemplum, ubi Ihea- ,
^^' ^'^^"' ^«'^*'^ i^c^v^ni Piin. Hb, xxxiv,

irum Marcelii craL Ncc desunl qui exisliment ii- ^ ^'^^"f
{ ,
lutl ,>umesse, quod Marcius Acilius Gi;(inio ,

^ ^'^^-^ ^T ^-^ ^*
Ciceroni aulem si credas , . iile
i^-
>i''"J»"»« ^
SH-mi loquitur, Thespiis ea qna^ ad
ut ait Livius, in foro Olitorio posiium dedica- ,
:«dem Feiicitaiis sunt , creieraque profana ex iilo

vil (Plin., L n JSalur. Innt. cap. 56, p. 57 ; Solin.,
oppido signa snslulit. » { Cicer. ^ oral. i\, in Verr.,
Polijhisl. , cap. ], pag. \\ ; Lin. , lib. 4U , cap. 54 /.
pag. 160, /i». 50.
Augustino, ei
) Ab Dione porro ,
Ab eodem Livio adiiuc acccpimus a C. Flavio
aliis factam adhuclegimus lempli Feiicnaiis mentio-
aedem Concordifo in area Vulcani coiKsecraiam , et
nem { Dion., lib. xliv llistor. roman., pag. "2478;
aiiam ,
quam Duumviri ad eam rem , ci eati , in arce
Augusi. , iib. iv de Civii. , cap. 48 el 25, pag, 100 ei
h)caverunl ( Jdeni, lib. vx, cap. 40, el iib. \\n , cap.
i04>
55 ). Teslatum etiain Cicero facit , Colla coiisule ,
Posihumius aulem , si Livio lides, < JBdem Vicio-

lemplum ConiorcUa^, laclnm de coelo fuisse, et illius
riiti, quani aidilis cuvulis ex mulctaiiiia pecunia fa-
quoqne meutio in Dionis bistoria, ei fasiis M;igjSira-
ciendam curaverat , dedicavit. ^^ Liv. lib. x cap.
immi roinano!nm facia est [Cicer. , lit). ii de Nutur. ( , ,
55. ) Alio adhuc iii libro alias dupiicis Vicioriae acdcs

deor. , pug. 225 , tin. .'> ; el lib. t dc Divinal. ,
pug.
iiis verhis conrmierriorai : « ^fidicuiMm Vicioriaj vir-
2S2; Dion., Ub. \L\y iloni. Iiht., pug. :^7o; etlvni: \i
Antkiuii, rom., pag, 189 Qur.mobrem canebat Ovi-

^''"'^' Pfope^dem Victorr^. M. Porrius Crdo dedica-
).
o
^'vit, bienmo |.o.Hquam vovit.
,j;..c .
» ( Jrfem , lib. xxxv,
dins :
cap. 9.) Pausanias quoque , ei DiOTjysms Halicar-

'.rc (punioe uiagoifici Cnuoordia dedicai .leai;
iiasseus de Victorm fnio loquimlur (Pausun, ,Jib. i,
Livia, quam charo praestitil illa vfro.
pay. 20; bionys. Haiicar. , lib. i Antiquil. rom.,
Uvid., lib. VI Faslor,, anle [in. )
potj. 20 |. No$ oiiam alibi aminadveriimus Symma-
Sed ha'C pro merito irridelel explodit Anjûsniius, chum , cum ab iniperatore ValentlniQno posluiasset
quem adire poieris ( 4«^.. iib' »u dc Civit., cap^ 25, avAm Vic»oii:e in curia resiiiui , ah AmbriDSio lolsse
pay. 82 ). contutaluin (Obsjrv.in Ambros. ,
epist, iS , ei Sym-
Cicero auiem non solius CtA;n'(?f(//t<;, sed Vinuiis mcwli. têial. , lom. li
eliaro , iionoris , Saiulis el Vicioruj^ lempia , lani. Discimus pra-terea ex SueloniO condituma Vespa-
qunm omnibus nola mcmoral. Nos autem i\dmonuii siaiio iniperaiore l^mplum Vacis , foro proximum ,
tcmphun lloDoris a M. Marcelio fui.sse venovalum cujiis Piinius , Xiphilinirs, ,i(>i.ephus et aiii memi-
{Cicer., iib. n de Natur.. deor., pag. 225, /i/». 6; nere. (>biinenis aulem siatua aiteslanie Paiisania,
Livius veio memonae prodidit dedem Satmis qwf^m ,

Homam m l*acis tempium deporlai.i ost [Sueton,
,
G15
DISSEKTATIO PA^VlA f.l6
m Vil. Yespas.f eap. 9, pag. 759; Plin., lib. xii A */.a« -jifh Oy.ijuu.(not, xae (ryvrjcd Trepi? vrg/5*iyavot, x.at
xxxvi, cap. \o 6/i>i5-/.£t«t ostfftoa^jtovs? y.ai y.uo"rri6twTi5£5"« Ti5>j zai

//«(. ««mr., cap. 49, pag. 36, et /i&. , ,
et alibi; Xipfiil., epist., png. ^2! Jospph. itfftovTt, y.(/.t ivoo^zicicu '/Z^you.tjoj Giwpettai 7rôTXvv&0//,i-
paj/. 309, ; ,
///;. vii de DeUojud. , cqjj. -24-

,
pag. 079 ; Puusun., VOs UUfi'jrjOC, -fl TTtOvVXOb, fiTTOOXOOit/Oi, vj ".rjor^rj^.i /3 /.u<My
lib. VI, pog. 179 {Origen.., iib. in, contr. Ceis.^ pag. 120 el seqq.). Sed
).
/'Equiiatis landero nomine Arnoblus jusliliam haud de his nos in superiori Apparalus noslri lomo, et
alibi dispuiavimus [tom. Apparut, pag. 496-767,
dubie inielliijit , de qua Ovidius videtur ha;c condi- \ ,
el Dissert. super. in Minuc^ cap. 12, ari. 2).

disse cariuina :
Principe uec noslro deus est moderulior uilus : Examinavimus eliam alind Arnobii conira deorum
vires teiiiperat ille suits.
Jus.titia lempla argumenium quod ex illorum eversione et
,
iSu|jer eain Caesar, facto de marmore tcmiiio.

. Jarn pridem posuit meali^ in iede sua:. ruina deprouipsit {Ibid.). Si quid lamen in eo novi
{Ovid., iib. lUy ex Poni., epist. 0, cers. 25 ei seqq.) occurrai, in sequenti capiie, ubi de deorum simuia-
de eo lemplo apud ido- cris, quibus iibid conjunxit, moro noslro expendetur
Quidam tamen censent nihil
alque idcirco poetam aiiu- et iliusirabilur.

nt:OS auclores inveniri ,
sisse ad Marlis uitoris a^dem , quandoquideui vin- CAPUT XXiL

-B
dicla, de qua ioquilur Ovidius , pars qua::dam est Dc Deoruni simulacris et imuginibui*
justiii:B. Verum numquid Arn(>))ius non satis ido-
ARTICULUS PRIMLS.
neus testis habendus, qui suo adliuc lempore j€(}ui'
Quibus ratiouum momeniis Aruoblus demonstret deoruut
laleni , sicul Victuviam et Pacem lemplo a Komanis imagiiies, signa, et simuiacra iuipie ab etliuicis coli el
honoraiam atfirmat? Porro antem Juvenaiis plnrium adorari quid leouis lacies iiiero ohhla minio, ac de pri-
:
mis simuiaciis et aliis humaoa figura repraeseutatis.

dcorum , ab Auclore nostro noininatim nppeilaio-
runi, lempla liis daobus versil)us comprchendit ; Ad deorum imagines signa , statuas el simulacra,
lll colitur Pax alque Fides, Victofia, Viitus,

qua:,uii paulopost osiendemus(Ar«o^.,/. vi, p. \dlel
Cjuieque saluialo cret/itai Concordia uido, seqq.)^ vei ipsosmet deos suos esse, vel in eis salicm
{Jtivenal., sulir. 1, vers. 114 et seq(j.) habiiare ethnici arbitrabautur venit Arnobius
, ,
Nos vero de iis aliquid alibi ailigimus (

lom. i Ap- \in(r.y arl. 4) , ac vario argumentorum genere con-
paral.y pag- 766 ). vincil illa, qua'- multa arte efhcta erani, impia prorsus
Jure igiiur merito Arnobius stnpidilaiem exagitat et absurda religione coli et adorari. Primum enim
geniilium ,
qui commeniiiiis ejiismodi numinibus si persu:isum E)tbnici habuissenl deos suos cxistere,
templa adilicaverant. Sed praevium haud dubie se- ^ et incoelis habiiare, debuissent ulique iis ipsis , nou
cutus esi Ciceronem, (jui haec confuiaiione nulla ^^
eorum simulacris lerre preces suas. Si illos e.\islere
indigere his declarat verbis : < Nuni igiiur censes dubitabant , ridicuium erat rei dubiic fingere siuiu-
subliliori ralione opus esse ad h.ec refellenda ? Nam lacrum.
mentem , fidem , spem, virtutem , honorem , viclo- Neque dicere poterant eorum ,
quos nuUo paclo
riam, saiulem, concordiam, cseleraiiue ejusmodi, re- videre poiis est ,
prifisonliam simulacris exiiiberi
rum vim hnbere videmus , non deoruin. Aut enim in tuncque majori pieiat^ coli, eisque officiosa pra^stari
nobismet insuut ipsis, ut uiens, ui fides, ut spes , ut munia. INam qui ha^c dicjl, quomodo asseverare po-
virius , ut concordia : aut opiandiC nobis suiil , ut lesi deos revera exislere, < cui, • uli ait Arnobius,
Ijouos, ut salus , ui victoria. Quarum rerum uiiliiate «opusest videre ,
quod ieneai,ne inane forte sil,
vidco etiam consecrata simulacra. Quare auiem in quod obscurum videlur > (i/>jrf. ,
pfl(/. 495), id esl,
his vis deorum insit , tunc inteiligam , cuni cogno- siguificat in dubium se vocare an dii sint ,
quorura
vero. > ( Cic, lib. m de ISat. deor.^ p. 248, iin. 41.) nisi videat simulacra, existere non credel.
Ast si hoec gentium impielas etlmico oratori in- At deos nostros, inquiebant eihnici, per simulacra
digna visa sii, qu;c refcllatur, quanio magis coufuta- honorainus. Sed perperam , sicuii respondet Arno-
lioue erit indigna longc major amenlia Êgyptiorum, bius. Nulla enimvero si essenl deorum simulacra ,
i[4ii, ut oit Arnobius, felibus, scarabaîs, et buculis,

D nun({uani eos coluissent. Oeinde vero quid magis
,
sive novellis bobus lempia sublimibus eiaia fastigiis iiis diis injuriosum quan» eosmeiipsos, quos existere
exstruxerunt {Amob.y iib. 1 ,
pag. 15). Quamobreni credis, non honorare, sed colere tantum per oiunis
Origenes jure merito deiuentissimaui castigr»t Celsi sonsus expertem, aliquam effigiem, lanquam per ali-
temerilatcm, qui vuit elianty inquil, conferrc nostras res quod fideicommissimi? Donique omnino futilis et
cum rebus ^gypiiorum, ad quos venienli offernnt se luigaioria erai h?ec responsio gfnlilium, qui has effi-
splendida fana cum lucis, el templa cum vestibulis nt- gies ^t imagines deos esse credciiant.
qne porlicibus , eximiu mayniludine putchritudincque Sed lios idololatras vehemeniius premit Arnohius,
mirandis, ccercmoniwque admodum reiigioscey ac mijs~ palamque facit ab iis sciri non potuisse utrum hi
ticoi : introgressus autem videbil udorari feiem , aia illorum dii , quos nunquam viderant , tales revera
simiam , aut crocodilum , aui hircum , aut canem : fuerint, quales ab eis repr.eseniabantur. Quod auiem
ilao«6a)^).4tv o£ -u. ZT,i :rt<XTiM> riuri-j tol; Atvurriaiv aiicui simile non esl , iliius nequit esse effigies , et
Oi/.ii rftKyuoit. t.(/.o oii Trooffiovrt aev earzi /auTrp». imago. Atqui elhnici solem^ ut hominem; iunam,. ut
T£u6vif}, M.i 9J.(jr,, /.v.l 7:(ioT:'SMX'M't p.i'jkhri re , x«j -/«//.»/^ - jcminaui , venios, ul homines quosdam , inilato orc
: :
. ,
617 liN ARNSmUiVJ, CAP. XXII. ^.\s
Jbuccinani animanies exhibebant. Quis amem iias iilo- A ^^^ciis, ue lectis viUelket aut peuatibus (»jil) car^dm
rum veras esse imagines d;cere umquaiu aususesi ? furmas illorum exj)rimuntj uiUdbiKi ad id vel Praxiiele,
Ttimdeinde ha»cArnobius cominuo atljecit: « Inier vel Poiycleto , vet Phidia. Al hi artiftces hahd $cio
deos videmus vesiros leonis (ms. cod. reij. leones) ubinam visam eorum effiyiem reprmenirtnt
torvissimam faciemy mero oblitam minio , et nomine Tantam porro audaciani , atiictor is«)St,er , ni ma-
friKjiferi ( ms. cod. reg, frugiferio ) nuncupari 5 gis comprimat , rem ipsacn a prima suni origine
( Ibid. ,
pag., 196 ). Mirum auiem quanlmm sic repctil : i Kidetis lemporilms priscis Pers;,s flu-
obscurus liic locus eruditorum ingenia exercuerii. vium, coluisse, ujemoraiia »3l indicanl scri])la : infor-
Laiiiius autem Latinius nodum hujusce difiicul- mem Arabas lapidem; aciojicani Scyihi;t! i).iliones;
latis seoare polius ,

quam solvere videlur, cum ramum pro Cinxiu Thospios ; Ligr.um k^rlo:; pio
hiicc verba sic corrigi voluit : « Inler deos videmus Diana indolaium ; Pesslnuniios siiicem , pro douna
leones torvissima facie, mero obiita minio» {Ldiin,, Malre ; pro Marte fJomanos basfftm, Yarroiiis nt 'm-
Uiblioth, sacr. et proph.^ pag. 98). Sed mera est con- dicant Murâe; aiquo nt Aethlius njemorai; aine usuni
joclura , qu:c nullius codicis auctoriiaje fundalur, discipiinamque ficlorumj pluien;» Srinîos pvo JuiKwte»
Quapropler qui in velerumscripiis, nibil nisi ccriis- {Arnob.^ iib. vi , pag, I9(> et smq.). So(|uiiifr ibi C:C-
sima raiione muiaium voluul , ex iis nonnull! suspi- B meniem Alexandrinnm, cujus haud dubie hiec .gneca
cawiur de Sole inteiligenda esse haec aucioris nosiri veihu legeral : flaXv.t «ev ct 2::0$Kt, tov «xtvy.y.Yjv. <<i
verba. Sed ab aliis redarguuniur, quia de Sole pri-

valim loculus esl Probabilius itaque quibu^dam •Avl Twv oii^kw av6pw7rwv ot tri T^Cid.Sf.ixspoi c,{i'K(/, locvojro
videtur ab illo indicari leones ,
qui in teinpiorum 7rsptfcc/ri\, x«4 zôvoci- tcTwv «k ).',Swv< $. oi zcd ^ôKva.
fasiigiis quandoque sculpebantur. Yerum haec ad /TjOOCr.T/OjOSV^TO, §tK t6 «TrO^sfo-G^r.TVif •J/y,-'iZU£)its-v''lx&:.^T'}
ornamentum posita potius videbantur, quam

a:dificii rog Apriuidog t6 «yc^.ax ^v).ov rrj ovy slpyKraiv-yj. jtar.
ad deorum faciem exprimend;im. Nobis ilaque faci- -yi? HiOuipoyjiccg HpQi:g 6v ©£(T7*t« Trpiy..VQv ei^xexcuusvcv.
lius persuadebilur auclorem nostrum his verbis ea- y.oct t6 tv5? 2«]xiK? "Hok?, w? fTiG-fj M&liog^ -Kpo-^pov yî
dem significare , qu;e posl Tertullianum Minucius «V o-ftvi?, ucTTojOov §£ iTTt IIpox)iov^ xkp/ovrog f/^J^^pLV.-jXOZl-
Felix dixit : De capro ei homine mixlos deos et

« , Qsg syivito ev Pw|x>3 os t6 'nvJ.of.iki oopij ©lio-t ycyo-
leonum, et canum vullus deos dcdicaiis. < Arnobius vivKi ToO '
kpsuc t6 ôc/vov Ouappwv 6 G-uyy^j-aêur.
si quidem post cilata a nobis verba adjecit : i Sine oOJeTTw Twv rsy^-JtroiV STri r/5v sxiTtpoa-oiTvov t«vtv<v y.'j:/.o-
reliijuo corpore persona est , et facies sola , freme- Tgp^vtav o>par)y.o':o}v {Clemens AiexanU. , adntonil^ ad
bundis hiatibus , lorvis nctibus , sanguineo de ce- gent., pag. 29 et seqq.). Scyiha' (jHidcm aniiquiiiia ado-
roto... atque fessi caues » {Tertull.f Apolog. cap. i<>, ^* rabant acinacernf Arabes antem lapidem; Perscu vero
el lib. i ad Nalion., cap. 12 ; Min. Felix^ pag. 2(>I ;
fluvium : et exaliis hominibus il , (]v.i adh.uc erant mi-
Arnob.f loc. cit.y pag. 19(i). tiquiores , ligna erigehani insigma , cs columnas ponc-
Quis aulem facile non concedet ulrumaîe loqui dc bant ex lapidibub qum etia.n appeliQbanCur ioocMcc , eo
simulacris, quemsdinutliim Pauis, Salyrornm, alio- qiiod eradersniur et expolirentur ex mulCiia. In Icaro
rum(|ue hujusmodi , sicut in nosira de eju^dem Mi certe iniago Dianw ligmm erat non efaboruium , et
nutii libro disserlatione oslendimus {Dissert. in Mi- €iiherom<e Junonis Thespiiio trunclus excisns : ci Sa-
WMC, cap. 1! ,Quod vero Arnobius ibidem
ari. 5). niicB JunoniSy ul ait Mlhlius, prius quidcm erai lahuia^
addidil, faciem obliiam minio ad eum eihnicorum ^ posiea autem , Archonle Procleo , in formavi siatufe
morem plane ridiculum speciatj quo simulacrorum efficta est Romw auteni anliquiius siaiuam Marth
facies minio obiinere solebaut. Scriplum quippe ab fuisse hastam ait Varro , cum iwudum pervenissent ur~
Plinio legimus : < Jovis ipsius simuiacri faciem die- tiftces ad hoc speciosum quidem , sed improbum unifi-
bus festisntinio illini solitam» (P/m,, lib. xxxv Uist. ctum. Yides sane quomodo Aiaobius, cum bsic e:;
nainr.f cap. 7, pag. 56). De Panis vero eftigie canit Clemente Alexandrino delibavii, vcrbis laiinls fuerit
Yirgilius interpreiatus, qusedam demciido et uliouid aduendo,

Pan Deus Arcadiae venit, quem vidiiuus ipsi ^ iilud nindrum quod dixii dc silice eriigiein mairis
Sanguiaeis ebuli bucci.sminioque niheiilem.
deorum repraesentanle, de quo pauio anle disserui-
{Virgil.y eclog. iO, vers. 26 et 27.)
mus {Cap. super. , ari. S) sicul de aiiis (jmnUms li\ ,
Quos in versus hai^c Servius observat : Ebulum genus superiorj appar.^ttu^ noslri tomo {tom. i Apparcj.,
est herbce sambuco simile. Minio aulem idcoy quia fucie lib. iii, dissert. 1, cap. 18, art. 1, piig. 751 et seqq.).
rtibra pingitur Pau, propler mheris similitudinem. Nobis porro iiceat iilud his oninibus adjiceje ,
quod
Arnobius itaque hinc conciucJit summai teraeritaiis Liicanns de luco, <{uem Cjcsar in Mussiliensi obsi-
esse eam deorum figurare speciem et formam, «juara dione excldi jnssit, bisce cecinit vovsibsi.s
talem esse nemo umquam probare poiuii. Quamobrem

Arborilms suus borror inest, Uiui p!uiini;j.nigris.
Lncianus alicubi diseriissime scripsit : nkoO? lysr- Fontibus uada cadii, siniulacpafiuo moesia d;'ortuii
oavTi j, r/ «VTOf ii'it avo£/.ot, u^qSs «vscrrtos SviQsV wciv, Arte carent, cscsisque exsiaul JuforiTiia triincis.
sUovag «vtwv «Trgixaô-jfft Trapay.a^.eo-avTSS^yillpaHtTAvjv, {lucan.., {Mh m, vers. 594.)
/i noAvx/stTOv , yj *c:t8t?:v. cr. î ov:-: olo ot' iSovTis c>voc- At , iiiquit Arnobius , si hirc znin iio ridebani
JzM.rro^JCft. {Lucian, , de sacrific.y pag. 185). Fanis elimici, non minori yroftclo ca:4eri onines irrisione
Patrol. V^ 20
, , ,
619 DISSIlHTATIO PR/^.VIA CiO
«ligni erant , (jiii diis iinrnoi'taiii)i»s liuinnua ôrttVA j^/fiyj/AtQj hrri x^m, Peiaswn in capitefetinmanibiis
eiilcih s\\\t\>\\c'A\)sn)t (Armb. , Ub. \iy pay. \dl). Qnis caduceum. Plûtiis vero xMercuriuni sic loquenlem
eiiiiii cred^Te uiKjuau» |M)luil ileos iiuni-rjnis menihris intlucil :
coniponi? Uuaproyîer si ilalum ,

audit ille, nohis Ego has habebo hicusque in prlaso |.uinul;.<^.
t^ssel, in intiniiiS clbuicorum cogitaliones inlrospi- {Plîut ,

Prolog. Amphir.)
cere, eos utique viderenms eaden» iiobiscuni seniire; Qnen» in versum , Lambini , si iubci , observationcs
sed id malle, quodaiiciuando absque ratione lecerunt, cofisule.
periinaciter detendere, (}uam .'*gnit;tcedere vcritati Eam sane ob causam poslea dixit auctor noster :
vriTUDLUS n. Merctmus pijtnatus Aryipfiontes [Arnob. , lib. vi, p(:<j.
, . ..
Pi 200),* in manuscriplo codice rcgio
° , Argiforoniies
jecle Ai'nobmsc(/iitra cnden. falsorum deorum si- *
, I
(.^nriin .
linilacia jvgunienteuu- ex iidiciilis ueoruiH iin:i|j;iinljiis, mendo>e : elemm Argiphontes , gra^ce \rjyeLao^jrr,c^
JiHmiiioijis cm>. aru'iiu;s rx.rmluis, Saiurni ciuu lalee
MeiTurii esl epiLbelnni , quo quidem pjjtter alios,'
nnunca, iMfrcuni |.iiiirili, Ariî|.li.'-ii'is cum liciaso. Li- ,
bGii oum meini.risii.ollibus, Veiieiis nii.laB, Vnlcahi cuin "aud semei usus esl Homerns , alque ab ejus inier-
pileo e! mjdeo, Uclii cum pleciro et tidibns Mubarum preig iHi.ne redditur, AnficUia et mlernuncius i ilo- ,
^
c:mj ubds fl psalltM;is, Applum cuin tnscuir. Jaiii cum
'
,
dei.lai:; el:!ve, Jovis ri. iriiidi cmn lumiLc, Pailadis cum "f^r., lliad. xvi, pag. 49«, ei lUad. .\.\iv. png. 418;.
militai galea, .«airi-; deu.u ciim i>m[.anu, J:uii cum du- i^
i
Mereuriuni auleni sic cognominaium nuidam Tolunt,
plici n-ijuie, Jovis cunri b;iii>a, (.ercns ciii'.i inamuus gran- ^ ... , . ,
«Jiiijs. ei JJiaiiaj ciim semiieclis iV^niorihus (jusa Argum mieriecit, vel ulaliis placel, asermonis,
cui pneesse ferelialur, perniciiaie ci vebiciiaie. Qua

Dcplorandam genlilium cipcilatcui acrius auctor
nosier inseclaUir [Arnub,, lib. vj, paq. 107 ei seqq.)^,
de re videsis Macrobium et Lilium Giraldum ( Ma- 1
crob.f iib. i Salurnul, cap. 9, pag. 2C8; Girald.
planeque o.=;'en(Jil ab cis simulacra inniginesquedeo-
.^
^
Sijntagni. deor. 0, pag. iD? et seqq.).

ru(o ca Inrm;) c.^bii>eri, qiue cuilibet cordato bommi
Prosequiinr Arnobius . < Liber membris cum mol-
lans:) niriiorem ,
quanto Irisiioreni rlsum movebant.
iibus , et liquoris reminei dissobilissimns laxitate.
Norine enirn suuima erat iijoriim deinentia, a quijjub
Venus nuda et aperla , tnmqu;:ni si iilam dicas pu-
Anifiion j seu jiipiler deoruin iimxinius fingebaiur
blicare , divendere ineritorii corporis formam. »•
cuui arieiinis, ul alibi nolaviinus {Disseri. in Minuc,

{Arnob.. lib. vi, pag. 197). F)e Libero seu Baccfio et
Ciip. \i>, urt *2), cornibns? Nec inipar sane, aui cerie
Dioiiyso Luciiinus : flu.-jrzg oIuc/.l ooi/.rz ws 6vj).'jg' y.t/.l
n.ajor nisania Alexandri LM.igni, qni «juidem queniad-
.,
Yrj9.i./ilo-; T/5V ^JG-tv, >9/^tuavyij. v.y.ejxroj i«9iV«7rorrveM^,

n»odum Aibeiiams , Clcmeiis Ab>t;«ndrinns {Auien.,
{Lucian., deor. con. png. 1096.) Oinnes , uiopinor,
hb. Mi Deipnoioph. , png. hZl ; Clemens Alexandr., ,
AdiHoni!. ad genL, pog. 50), et alii lesliucaniur. vo

vidclis quam mollis sii ei efieminatus deliciM dimidio
tanquam ejusdem Ammonis niius, <"^ iinamens suitim a summo mane merum ipirans. De
luii simiii modo ,
repra?sentari.
Venere vero Clemens Alexa»idrinns : Ka- y^j-x-j/rj iori
rig 'j:j^j:ir.(A~:roi yjwj.ly.'x^ :ii'j yjfjfjicj .i^/iootT;^ vocc. ....

Saturnus vero , « cum obunca . > ait Arnobius^,
To ay«y.p.a /iypo5tT/5s" rjv , zac yv,r/.7Ti ^v Clemens
^ faice, tusios ruris, ul aliquis ramorum iuxurian- (
AlexMudr. Admonit. uu gent. pag^ .38). Et ii quis

Mum loiisor [krmib.. iib. vi, pag. 1P7). » Kl alibi :
, ,
raleibn- et viliijstor» {Id.

nudam viderit depictam mutieiem , nuream Venerem
% , ///;. iii . pag. 117), at-
inteliigii ernt ea simulacium Veneris^ et evat «it-
que adbuc aiibi : < Faix 'messoria esi aiiribufa Sa-
dum. De illa autem el IJacclio Tiieodorelus : 'A^riO-
tnrno > [td., iih. vi ,
pttg 'SOO). Lximia aulem iil:i
oiT/iV, Triv ro\trwj OLw.rT/.tf./ov, f^juWrj , r.Kioi. K'jooi%-jro-
rusticani , vei insiiconnn dei liiûra cuin ncminl
~0'.>l, /.v.l 04 «'/',-.),« aTOY/.vvot y(/r'XfTy.£w.tov^t
ignota -it , suiHciet m illius conlirmationem brec , /.ul oOr]e
/i.rrjit/LTy.oy /.u./.jTcro^jfTf. /ori f-.ivTor v.uf o Atovoaor

M-anscribere Macrobii verba : € Observari eum (Sn- ,
turnum) jussit (/«n«».) ma;csiate religionls quasi

j'j(n'j.{}:t,g rt , /.'/i yjujog utzu xo-rzn;) xi/TacrxivauSTo:*.
, ,
(Theudor. .îerm.Z^de Anyel. et dem. lom. iv, jr 520.)

viiifc meliorisauciorem. Simulacrum ejus indicio esl,
Vencvcm liarum , meretricnm , magislram nudam fa~
tiiu iai* A*m , insigin; nicssis, adjecit. ilnic deo inscr-
ciunt siatuarii , et sculpiores , neque tunica siUteni
Itones smcuioriim ,
poniorumqne <'ducationes , et
^^'^^"''^ o/.^«ca;./..... Bacclium quoque iidem anificcs
om ninmbujuscemcidi'lei-liliuu.'iribunnldisciplinas",
molliuus uc solutis inenibris ef\ e.minatoque corporc fa-
{Macrob. , }ii L Saintu., pag. ^5). Iluc si velis
cinnl. Tortulliaiins dcnique vilio elbuicis vcrlit
accpdc' Ovidius, ijui cecinit :
Fania vd.is, lnm cnm Satuiiii;\ lerra vucala eî,

qiiodB;iCcimm clVeneiem t:im lurpi infamique specie
Talia fîidici dicia luere ilei. in iheairisexbiberenl(T<?r/tt//., /. deSpectac^ cap. lOj.
Falcityio lihale seni dno corptjra genteb'
Millile.
Quid plnra ? c Cum pileo, i inquit Arnoliins, « Vul'
{Orid., lib. ¥ Faslor., § la.) conus , ei malleo, » vel , nt posien dixil : < Mulcibc)
Tuin deinde ArnolMiis : C.inn petasn gnuius Mnia'., u[ fnbrili cnm Itabitu > {Arnob. tib. vi, »ag. 107 rl 209) ,
est, Mercurius (Arnob., Ub. vi, pug. ]97j. Al pelasus Qiemadmoduin enim a Macrobio annoialimi legimus:
graece nirftfjos, galenis orai, seii piieus, sic dicins < Miilciiier esl Vulcanus quod ignis sit et omnia
,
quod lalos baberet margines. Scrlbil auiem Albc- iuuiccal ac donict \ {Macrob. , lib. Vf Saturnul. ,
iiieus ( Athen , lib. xi: htipnos ,

pag, E]r!^7 ). Aiex;ni cip. 7). Faiirili auten» habifu i'epr:escmabalur, quia
.lium majinum aliquanuo incon\iviis gesiasse indu- illum tafM-Cirniri operibus, mi alibi diximu.s^/^îsscr^fl/.),
itienium Mercurii , et -'w r:gr:.<(70/ i':i /.gy'//yi , <«i ro prajfecium e\isi«mabant.

: , , ?
m IN AnNOBIUM, CAP. XXII. 62^

Similemolipriefeinuram, < ctim pleciro ei ridil)Ms,t A C.ui autem incognila (^si , wf/?7aH svb (jalea, ut ]o-
Airiohii adlnic verba smiL « Oelius, * scilicel Apollo, quilnr aucior nosler, puelhila deHfehccn^ { Avaob
ac Mirii lihiis el cum psalleriis Miisce, « cerneliaiiiur iib VI. pay. 209). Nemo e?jim est. qni !»anc Pailadeni
{.Xrnob.y i\b. VI, paij. 197 el !i01) ). (^[\\:)t\ sîlis a Pan- esse non fateatiir, quam Ovidm.s sic a .scmcl'psft
sania aliisque probaium esL {Vansnn.^ iib. u\, pafj. pictam ivarrat :
107 ef lib, viii, /âjf. "ifiB). Alque eliam cum fiiscnia, Al sibi dal clypfMtrn, /U! afulce ciispjdiS b;i^;;,rn,
sicut aiielor nosier loquiiur, id est , Iridenle , rejr

Dal gaieajn capili, (Jeleiulimr cesidf^ fietius.
tnoris , nimirum iNeplunus ( Artiob. , fi6. vi, ;;ay. 197 {Ovtd ,

li^. V! Mmui., pag 201. |
ei 209 ). Fnscioa aulem , qno eliam verbo Cicero Maier veio deum cum iijmpauo, ;jddii ArMot)iiis. Ex-
nsns esl , sive iridens . ISepiiini sceplnim dirilur pressa snjiii<lem etat illius imrigo, circa sa babens
{Cicer., lib. i de Nalur. Ueor. , p<Hi. 210, ///?. !6). tympana, ad lerr^ roiundiiatem, et iluo iiemispii^^ria
Onibus enimvero etiam poeris ignoli sunl hi Vir- signilicanda, iJe ea auiem ei aliis aupf>rins me-
i;il(i de Neplnno >Eolnm aHotjnenie versus :
nioraiis videsis Chartarii de deoriijn imaginibns ii-
brum.
cVou illi imperimn pelagi , saevumque tridealem,
Sed mihi i>arle daliim. Qua» landem adjectt Arnobins [Ibl/J,}., de iuriO tii-
Virgil., lib. ,€neid ners. \i1 ei seqq.)
( i ,,
jj
fronte, Hammone harbalo jove , grnndibus Gereris
Addidii Arnobins : c Tamiuam illi piiiina sil «ladia- inammls, remoribns Diamt semilectis , Ji.oer :» nohij::
(orii obeunda certamtnis; t «{uia nimirnm gladia- alibi explicaia sunl ( Olsserf, in Mhiuc. tap. \'5.,
lores , atque in primis reliaiii, Indenle armau.^ urL^).

iuutra Tnyimiliones pngnahaut, nmi*» juvenalis, Qua orgo Insulsitate ei demerttia ethnici creuere
hoc monsirum lunicali tusciuj Ciracchi
Vicit et polerani «ales esse deos suos ... qijaies h\ iinjosmodi
Lusiravuque fu§fa mediam gladibior arenam, elc.
imaginibns et simnlacris ftngebaniur? Qi\\z enim
{Jnveml sQtir. 2, vers. 143.)
scire umqnam poH:il, qnaiis revera esset fujusiibet
Videsis lu hos versus variorum observaliQnes el dei forma et figura? Demde vero s: unins dsi lir.ea-
Lip.sinni^ iib ii. Salurnai. cap. 8, lom. 3, pag. bi^, inenia, veslis babiius,
, ornamenla alleri fraoije
ec se({q. aliqna et dolo tribuaniur, nonne genlileci r>'.iud»fi
Omnium praeterea ob oculos posilus eral {Arnob. nescii unum pio .illeio deum accipient o.i adorabnni
lib. vi, patj 200) : Janus cum deniaia clavi^ ad lores Quld ergo his deonim imagini.bus et simulacds
videlicet apenendas, (juibus praeposiius credebalur. absurdius et Irisulsiiis? Ai illud cene eo inaejs dani-
Quaniobrein cecinii Virgilius nandum, quod eibniei hêc revera ipisosnêi deo5
Nec cuslos absislit limine Janus, suosesse,
Q vel in eis habitare arbiirabantur.
{Virgil., Hb. m jEneid., vers. 010.)
ARTICULIIS m.
El OvidiHS :
ille lenens de.xira baculujn, clavem(|ue sinistra.

luaminatur aliud Arnobii aigumenttim conlra deorum si-
mulacra, petitnm es: injaginibiis Merensioruris Aici- -m;
[Ovid., Cib. i Faslor.) l»i.idis liistar, S'eneiisCn)di8e, ei aliaiinri ad Cratina- ^c
Phryaes sifnililndinem reprju^êaf.aiis, inque eiiat;» j(>\is
Jupitervero, pergii Amobiiis , « riciniatns, flexlera
siiper cujtts digin> Phidias iascripsi!, favtarces pnlcher^
lomiiem susiiuens perdolalum in iulininis moretn p ac quae sigiilioia diranlar.
{Arnob.y lib. vj, pa^. 209). Riciniatus vero dicebalnr Chto magis eibnicoruin jdohj coieniium snper,îiiionet>
a ricwiio, <iuo(i \arro sic expJicat : < Anliquisfeimi invcstigamus,eoceriemajorem iilorumdcjjireljendtmus
ainictui ricinium id, quod eo utebantur doplici, ab iuipieiatem.Eoenirn ustiueillaprocessii, ui^ prodeori/ni
00 quod dimidiani pariem relrorsnm jaciebani, ab suoruni vultu et eliigie posuerini cerioium quonMOdan}
vejiciendo riciniuni dicluin t> [Yar.^lib. i^' de Liny. hominnm immo\eroi'an30sarnm loereirieum irn^ginefc
lai.y paij. 32), Servius vero : < Iticinias dicilui quod et simiilacra. Naio •<
(\v\-. est^ » ait Ariroiiiss , i i\\\p
post tergum rejicitiir; quod vulijo mavorie dicunt ^
ignoret Aiiieniei\ses ilk>.^ iicrmaij Ahibiadei ad cor-
{Sero. m iib. i Mneid..^ vers. 2S6}. Huic subscripsiC poris sioiiiiludinem iabricatos. > {Arnob,^ iio. w.
l.sid.irus (isuior., /io \\)LOrujih.,cap,m:) A ^*^'>nno
|.jg ,î haec.el qua^ sequuntur, iiie ex Cle
j^ ^^^^
)
auieni Marcello ideni diciiur ac iBasuriium ot pal- mosieAiexandiinoatcepta.ordineioverso, descripsiL

lioluin breve lemineum. Scd Festus scribit ricinium in sua quippe Clemens ad Centes Adrfloniiione
esê onine ve<li.mcnium quadratum (Fesius dc \'erb
Oi XtôHoot toy;
.
SCripsit : 'Ef/ji/.a? A0-/)*>7<?tv 71,00^* AAz/-

sign. ). Aliqnando lamen a quibnsdam, uli Cicerone, îcf.&.^jv «Ttgtv.y.cjov. {Cleniens Alexaudr, Aimonit. lui
pro vesie luguhri sumilar ( Cic. , tib. n de Lecjib. ,
geni.., pag. 55.) Lapidicldce apnd Aihenienses Mer-
paq. r>il). Sed AVnobius lioc nouien prioi i haud dubie curios ad Alcibiadis insiar repnesenlnbnni.
signiiicatu adhibuit. dixerat
Sed ]>rlus : Upuqtteln:; §.=, cja llos-wrrrrro-r
fomes anteni esl materia sicca el arida, qtvjK fa~
Ev T^ nsfi Kvtoov ^«Kcra-êc, vo xns A'i>p^jîroc 'J.y9.\u^.
cile ignescit^ vel etiam scititilhie sunt, qu* ex caa-

denii ferro excutiuntur. ['nde Virgilius :
{ItDid. Pnmteles
eioet Trotoc-tTTA/.ytov -KiTtv.nv.tv a-^xri'^ ).
Ac prirous sirtcis scinliihsm excudit Achates. aulem , ut dechvai Po$idippii& in tibro de Cnido
Suscepitque igneni folii.-s, aupie arida circum
Cjiidiii^ Veneris ef^(i;jen& simulacrum . Crufino' . qv.
Nittrirnenia dedii rapnltqae iii fomiie Jiarninaui.
(VirijiLylib i /Eneid., vees Mêtieay amahal, farmim fn ea expressii. Qtia^ Arnobius nosier.
)
. , , ,
DISSSERTATIO PR.€VIA 6i4

625
posi jai» citata a nobis ejus veri)a , sic laiine inier- *v l»orrendum ,
quam a lascivientiltus ac pelulaiuihus
staiuariis el pioioribus imp.n»e consigMala fuiiie in

prcialus esl : 7 Quis Praxilelem nescit, Posidippi
Craiin* nierelricis, quani deorum imagir.ibus cl birr.ulacris exsccraudaium li-
sirel^gat. ad formaiu
hidmum suarum moimuienla Semetipsos igiiur
jiifeiix perdiio diligebai. os Veneris Cnidi*, so-
?
cseciiaie lallebant elhuici qui ha»c si-

kniarum coegisse cerlamine > ( Amob. , lib. vi, voluularia ,
pag. 198).Vides sane post hiec vcrba, si relegai, esse muiacra venerabantur, nolebanlque quid ea essenl
hiaium, el isih^c m
libro de Cnido , libraru iojperiiia examiuitre; ne disonssa errorum caiigine ad baniorem
aut iucuria deesse, quae ex Clemenlis lextu sup- meutem redire cogereulur.
^®^ ^-^"^ adhuc urgei Arnobius, hisque verbis
pjenda sunt,
mulium ea am- compellai c Abstineiis a ribu,cum pro diis immorta-
Veru«n posihaee Arnobius ( Ibid.) ;
pliacavii quje brevissime dixit Clemens : Cum fto- libus, sigiiliulis hominum ,
et formis supplicaiis Iuh
,
Thespiaca pictores omnes Ve- manis? Quiu immodeosesê sigillaria ipsa ceusetis nec
rerst Pfirlfne meretrix ,
praeier b«ec quidquam viiu crediiis lidbere divinam ^

vnis imafjines ad Phunes instar referebunt : ^^pj-^m
-^J^v. kra,.,^ h «ecrr.axri ot ^.vâôr (.4rH , /i(;. VI, p. 197;. 1'aulupusl vero illos adhiiC bis
oc iniyjivÂ r. .
to xkuo? ^.T.E'j.r~ casiigatacrioribus verbis : < U.que adeo ludus esl, el

n^,^c<:rhs'\ôo^^-r,^ zlî^^y-c:^^^
pueriiis affeciio, sigiliaria isla lormare, adorare pro
/yoOv:;; *p >.,:!-. ll;ec eulnusic nafr.u Arnobius :
jg
Plinjne illa Tliespiam sicnt illi referaril , qui ne-,

dilsea, sai.ctilalibusaccumularc oivuiis *0W. p.i99).
Sjgiilaili autem el sigilli vocai parvas imagmes,
^jotia Ihespiw.a iscyipiilurunl , cum in
acumine ipso .la
puiihniudimn venusUHis et floris exempiunuoi qua; ariefabrih iactit repraiseniabaut «lh>rum deos, ac
essci . , ,
[uisse perhibetur cuncHvum, qtiije m opinione suni Ve^ publice vendi , aul aiiis milii solebaut. Testaiur si-
Graia? sive tsie quo fluxii amor quidem Sparlianus luec sigiliana ab Adriano lu.pe-
neram , sive per urbes ,
(a;.m'/r/«p/tf/itt.s7Me s/^norum » (ibld.^l)eauratavero ratore clientiuus ac magisiris spoute daia a Cara-
hac Pau.>ania& calla libenler ab amicis accepta iisque missa etiam

IMiivuos ( irjgi«>, a Praxiiele eaicta , ,
inopinanlibus Spar». in Vit. Adrian., circ med.

scriplis nadidit :*/i>/3?5£dx6v«£7rtxp<r'i"^n/vai;trr//3c ( ,
u.ij £tVjY«c-aro, ioac-Tvj? x«t ovtq;, uw.firr^c/: oe aOt//s- Et in Vita Caracall. , init.). Macrobius auiem putat
'Vftuv/j; i^TTtv /j dv.wv. {Pausun., lib. \, paij. o7,(d.) hujus moris originem a Saiurnalibus fesiis esse de-
Pliryncs mauralam cfligieni elaboravil Praxiieles rivaium. Si res ila se habeat, pessima esi haiC origo,
vnus ft ipse de miUieris amaioribus : ipsamet de- nec maximo sine piaculo ethnici ea sigillaria , ut ait
dicatlir Piura si velis, ab Aihemeo non sohnn Teriullianus, in caibedra , aut subseiiiis sedentes
de hac Veneris efiigie , scd Aiia ab Apelle de- adorabaut (3facro//., tib. i Saturn.., in fin. cap. i\\
picta, scriptis iradila invenies. Adire adhuc \)(}' C^TertuUian., de Orai.^ cap.H, pag. ia4 ).
teris PIuturclHim, et .Elianum, ac si lubet ,

qua; a AftTICULUS iV.
nobis in superiori Apparains lonio annolala snnl
Qua ralioBe Arnonuis ex niaieiia el arie, qua lacta fueraut
( \lhcn., tib. xm Deipnos., cap. 6, pag. fJOO ci seq.; de^rum simulacra, osieudat ea ab elluucis inijîo cullu
adorari, eorumque iui| lorai i auxilium, ac quain vaiia et
PlHturch.^ de VirltU. Alexandr. , lom. ii, pag. 55G;
eorumdeui geniiiiuni responsio, qua simulacra
futilis sit
JSiian., lib. ix Variar., cap. 52, /om. i Appnrat. , post eoruin tanlum dedicalioiiem se veuerari jji-olUtbau-
lur;ubi cle f/Jbuiis, veternosis arboribus, et riUi quu
pag. 150 el lU). eihuicisiiuulacra adorabaut.
Quinciiam « Phidias, i ait yuctor noster, c cum
extulisset •Nescireethnicinonpoterantdeorum suoruni sirau-
Olyuipii fuimam Jovis moi.imine operis
iacra quai humiles, prostraii atqiie iu faciem
rmmensi rsuper dei digito, Pantarces inscri , , ,
atque «^ «î Amoblus ( Arnob., lib. vi, pag. 200 ), proni

cher. Nomen autem fuerat amati a se pueri ,
•'^(lorrnaut, qmbus iremebuiiUi supplicabaul quorum

ohsreiia cuiuOale dilecli. » {Amoh., lib. vi, pag. m.) ,
rursum in adversis rebus opem et in prosperis, coniinua-

Ex Clemenre auiem Alexandrino h:ec ille ,
Eibnicis auippe ermiitissimus hic imnem amoris favorisque adeo submisseposiulabanl.

mulu^;ius est.
O 'hhrrmo, ab ariificibus facia esse ex auro, argento, ebore
GiTCCUs scriptar slmiliter objecera. : -j.vj
^croia- iTrr T6. oaxTO)/,. ro. Aek co. O^.^W. eTrt- D nliaquc lerreua maieria, alque eiiam mulicbri,
^^ /a.o, a^^M o 7.z<ju

'•"•"^^> êro iionnumquam mereiricio ornatu cx
-<.pa^«c, navta^.-/.«,- x«A6c. /«p ,
Ctemens Alexandr. Admonn. ad cacabiilis, ul est , vasculis, in quibus pulmenta

a^: iooiixi^jo; h- ( ,
Atheniensis qiûiem Phidias qni in coquebautur , aliisque ejusdem generis , el obsce-

ueni.., p.vj. 7fi}.) ,
lovis Ohjmpu digilo scripsit : Paniarces pnUlicr. Son nioribus vascuiis. Quam autein harc vera sini , in
puicher Jupiler, sed is qui ab eo ama- supcriori disserlatio]ie oslendimusÔ/s.serf. in hlinuc,

crnl enim ei
Quis auicm hanc
Sed de his omnibus jam m superiori appa- cap. ^l, arl. 1 ). inlicias ire potcst
baiur.
iniaginum, simulacrorum, atque siaiuaium veue-
r:ausnosiri tomo cgimus (jom. i Apparai., pag. ooO,
railouem de qua non semel abbi a nobis acium
77)7, 741 ). Ea auiem omnia reiulimus , ui uno oculi
,
quomodo ac quac Arnobiui, esi, ab Arnobio juro meniissiriio proscribi ac re-

duclu omnes vidcant,
pudiari.
tx Clemcnte Aloxandriuo decerpserit.
ima- At certe eo magis damnanda erat quod eihnici
At validissimum certe coutra clhnicorum ,
argumcninm inda cum ido eruit. sic ab lllis opem, favorem ei benelicia poscebant
gines el simulacra
Qnid namque magis impium, inquil, dicluque niagis aique exspeclatjanl , tamquam 3 diis pra^seniibus, ci
»,
;, ,
m IN ARNOBIUM, CAP. XXII. 626

qdibus divina inerai viset potenlia. ('.enfiliuni quippe \ iiunc deo proscelleniem arborem dicanl. Net? magis
juiijuis insuisa ha-c opinio adeo infixa lurrcbat auro 1'iilgeritia atque eliore simulacra quam lucos
,
ul Sieuii apud Ciceronem confiuesii luerint : i Sesft vi in iis sileniia ipsa adoramus. i ( Plin. , lib, \\i
j.un ne deos quidem in suis urbibus, yd quos (on- Ijist. nalur., cap. 1, â^. 4.) De Pbienicibns vero
fu£,'<Menl, l>aljere, aui>d oorunj simnhior.i sanclissima ha:c Pbilo e^ Sancbouialonf^ , ei hic ex Taaulo, si
(.:. Verres ex delubris religiosi^simis susiulissei'^ > Eusebio (ides, roiulii : Orrol ys ttowtoi uî^df.^.^fru^ rv.
{Cicer., orat. A, in \'err., inil.., pag. Mi.) VyAdem rr^ yhc filcc^jrniJ.uju, y.ufb-o^jc kvov.iôv, 7r:oce/Jvo»<j
quoque luiJ , lesie Livio, Aujl-.racensium logaiorum ru.vrv. < IIU ofnniiini primi (jermina terne^ > .no
iu seijatu flomaiu^ querela: « li u:\ adeujpl;i, ei (juod proiudc arbores, c consecraruul, iisque deorum ij>
se anle oiuijia fiioveai , lempla lola urbe spoliatii ioco babitis ;«<loralJouis cnhuiu iribueruul. » (i'?«.s^/;.,
orn.iojeuiis, simulacra deum , deos immo ipsos, lib. in Pnvpar. Evang^^l. , cap. -10, pofjf. 54. ) Men-
cnnvulsos ex sedii)us suis, aliaios esse p.-jrienie.-;, liouem quoijue .Arnobius facil , tnbricati lapldin ^ do
postes(!ue nudalos. Qiios adorareni , ad (luos prc- qno 5n superiore nosira dissertalione, ubi eiiam de
ceuturelsupplicenl, Ambraciensibus nonsuperesse. nrboriims aiitûid aHigimus {Dissert. in Minnc.
{Lii\ (ib. xxwui, cap. 1.1,) Quh auiem ex bis verbis cup. 19, art. '1). Declajat itaque Arnobius se olim
uon animadverlai, quwfu evidoufcr ac serio bomines B *^""' insulâs gemilium supersiiiiones scctareiur,
inier etbujcos clarissimi coram Romauo senaiu, coluisse el adorasse simulacra , arbores , el lapides
alque ipsinjeiRomani adscruerinihnec simulacra suos ^^ iUisque beneficia poposcisse, persuasumque falso
levera esse deos, vei bos iii illis, tamquam domici- b;^.buisse haec ipsosmet esso deos, ct in illis vim pe
liis suis babiiaie , iia ut subbitis hiscc simulacris, lesiaiemque inesse divinam.
nullos amplius doos se liabere credereni. Quamvis autem ille christiauus facfus, non siue
Si quis iamcn nimiau» pervicax iilud adbuc ijifi- accrbo ainmi sensu, sinceraque poenitoniia se deftrui?»
ciuri, aut in dubiuni vocare audeat, is cerle Arnobii simulacra colaisse couliteatur [Arnob.^ lib. iii, pag,
nosiri auctoriiaic , cui nemo,
same meulis sit, si lOi); laoia lamen erai geniiiium obsiiuallo, ul e;»
rofragari poiesi, plaue confulabiiur. Paiam enim, ipsn quie ex vilissimo lulo facin esse rioscire non po*
iioc sinc summo conifiti cordis dolore, asseverat teraut , in lemplis iiimen. suis posiia, pro diis habe-
( Arnob.^ lib. i, pag. 22), se cum geiiliiium erroribus, renl, ac venerareulur. Cneci euiuneio liomines , ut
stbi pli^ne cognitis, implicaius esset, persuasum a.iruid ab iis quemadraodum alt Aniobius imp e
,
,
omuino habuisse deorum simulacra , et picluratas in Irarent , < Deorum, > sive simulacrorum , < anteora
vetcrnosi& arboribus licuias ^ eos ipsos esse deos prosirati, iimina ipsa converrebant osculis i(id. iib. j.
qulluis aduiabaiur ,
quos atTabaiur , et a quibus C /^. 29). Qui quidom .'idoraulium liius oi:.!, ulsaiis ex
i.M.neficia poslulabat, tanqnani inesset, inquit, Suctoiiio, Livio, Polybio, el aliis colligitur (.Stt«?/on.
, deorum vis prasens, vel iu eisrevera inbabilareut. lib. vii, in vita Viiell., paulo post init. ;Lji'., lib. xix,
Quid hoc lesliuKmio ciarius, ei expressius' Quis cap. 8; Polyb. , lib. xv, inil. ). Quamobrem TibuIIus
autem nbmut liauc Aruobii opinioiiem , seu potius, canebai :
u( ipse fatelur, grnvisîmum errorem ipsi cum aliis

,
Nec ego lellorom genibus prorepere supplex,
communom fuisse irculiliims? Quamnbrem Torlul- £t njisoium saacto tundere posso rapuL
Noc ego si merui, dubiiem proctimbere lentplis,
liauus ante fabricaia deonuii simuiacra : « Deus, »
El dare sacialis osciila liuiinibus
inquit, « ip5e nusquimi. INoudum oiiim lunc iugenia {TlbnU., lib. i, deg. 'o.j
(ii^j^corfim, aKpir Tiiseorum fingrndis simulacris

Yerumi Lucrelius, a Laciantio cilalus ( Lactanl.^ lib. n
Urbem inmidavorrjuU [TertuHian., Apolog., cap, 25,
Insitt., cap.^, pag. ioO), impium iilum geniilium
p. 28). Sed de illa absurda geiuiiium opinione, atque
suorum cullum liis versibus cxplodit:
iiupietaie ali(|uid in primo x\pparatus nostri et
lomo perstriuximus ( Apparat., po«. 496 et seq. ^
Nec pietas ulla est velatum ssepe vidcri
Verlire mi lapiJein, aUjue omnes accedfre ad aras,
pag. 751) ei segff. ). De Terlulliano autem suo ioco Ntc |)VocumberehunrJ prosiraium, et pandere palmas,
Ageudum. D Ante fleuni delubra.
{Lucret.. lib. \ , vers. 1198 ei seqq.)
(.a^\evum Arnobius dixil lcenias ,
grj'ce Tatvta,-
id e?i, fascias^ sive, ui Servius animadvertii (Serv.., Lege adbuc , si velis , Pluiarcbum , Lucnnum , ct
in iib. V yf^neid. VirgiL, pag.^l^)^ villas , oul vil- Brissoulum, qui plura de bis geulilium ritibus ob-
t;'.rnm oxiremiiales, iu arhoribus veiernosis^ hoc esl, servnrmit (P/M<arc/i., Quwst. romun., pag. 260; Lu-
souio , seu morbo \eiere eonfeciis, ut explicat Do- can., lib. ii, vers. 128 ei seqq. ; Brisson., lib. i, de
ualus ( Donal. , in Terent., Eunucli.^ act. 4, scen. 4). Form.f pag. 46).
Siijfnilioat ilaque Aucior noster, secum elhuicus Arnobius porro hanc implelatem acerrlme oo in-
adlmcesset, coluisse sectatur, quod^si liccret > inquit, < in simulncri
iu arboribus, longa «laiecon- < ,
suuiptis, viuas el corouas .seu polius anliquas ar- aiicujus iulroire pendigines, > seu, ui clarius paulo
,
boros vitiis ei coronis rediujilas. Arbores siquidem posi joquiiur, < in onmes siuus el commissuras #
(irnoh., lib. vi, pnq. 201 et .êqq.), nihil nliud cernc-

deo alioui dicaias, sicut deos, aut eorum sedes olim
fuere retur, quam variaj iilius paries quas caien.if ferre.-e,
eibnici adorabanl. t iI:oc , s inquit Plinius , < ,
unci ansuke et sullusum plumbum reiiuobaul. Ad

numinum lempla priscoque ,
riiu simplicia rura eliam , ,
• ,,
6£7 DlSSERTATiO PR.ÊYiA m

Jt.^c ve?o iiift siAiujacra , « quorum planias ei genua \ iIhos vesiros illiidiiis , duin lapideos qui<iein , ei te-
ciliJiici oratUe.i conlrectalmnt j{ Vegel.^ «'/6.n, fftp. .44). Siaceos venerainini , cuslodibus carenles ; Touc 'M
Sf^mjplenu ei vai.ua, ac luirtitne auiinat;* ei spiiantia,
(cfriiiorufn lujuiiiS tMHresc.MU, ac dissolvunlur. !n iis
ftl.iaiiisorictji, slciiioiies, iilaU-Lenidiiioaiil, anaieis vero ( Epiiti.^ ud hioifnef.^ poit. nui.) : Arqeuter^ uuiem e<
ooinquinanLur eliuruudiidijus. Ainobius iiaque sieuli avreoi inclutliiis nociu , aut inlerdin cn^lodes appo-
•\liiuicius Felix,alii<jije, ui vidiuius {Diineri. hi 51inu(\, Jiilis ne furlo aufermiUir. Simililer Cyjuianus, nec
cap. Id arl -2j/ iCnHcsia; Talres iiiac recle couciu- rnimisacri siyli sui acule») eos (uiiigit :« Sic ilios , >
Ouiit, nihil oniiiiiio in hisce siuiulacris el :»)guis inedse urqiiii , ^ l.esos iiiiio \e>lra defeudil quoiiiodo el
,
posse diviuii.tii}». claubos ne pereaul , lulela vesiia cusiodli. hideat

miuiici verir, at iioc arguineiiluin , cujus pofjdci e tiitiilam de iis sperare, qiios tu i|ise tueris. ( Cijpnan. ,
f:*i quoquo inodo iniinnare pos-

0}ipnmi seiitiebant , iraci. ad Deuutc^ puy. l9l.)
ênt, lespoudeiiant se nuuiquam credidisse ea si- .Salis |>orro goniilibiis non erai sin>uiacra , sive
muiacr* csse per se deos : scd iu iliis Itos luiiiuni deos suos iiofninum cusiodiis, ac diurnis nociur-
f:oiere ac veuerari , c quos dedicaiio iureri sacra, nisque vigiiiis lueri, sed eanideui pergit Arnobius. ,
el Idbiilibus eiiicil iniiabiiue smiulacris s (Jrnot., fl ob causam , canes et anceres aleliaut. fA certe
iib. v5, pag. ?,05 eiaeqq.), Verum HUdor nosier illud scriptuui a Cicerone legimus : « Anseiibus clliaria
jiuiruiic opijjioiiis commenium varns raliunum mo puiilica locaiitur, et caiies aluntur iii Capilolio ; ut
oienli-i piane couiminuii ,
punitusijue dissipat. Kccui siguiftcint, si fures veneiinl. {.Cicer.j oral. "1, pro
eniiH, >i suuassit, anqujm , aii lUe, persuadebilur ilonc. \mtr. 1, pacf. 24.) Quod eJiam Livii , Miuii
dcos ridiculo quodaiM dedicaiionis l\ife, aut ad tcr- Plularcbi, .Eliani , ei alioium lexlinionio conrir-
lena siniulacra inhabiiaoda cogi , aui sideieis se- niatur ( Lii^., /it^. v, anle fm., Plin. , lib. \ Uist.
dibu^ suis. '^ponie sua reliclis, ad ca lolies conimi- ««(., cup, 42, pag. 40H, Piuiarch. , invH. Cumill. ,
i^nire quoties liomiiii slaiuam dediciie placueril? pag. iH, ei Quoisi. roman. pa^j. -2»S4; .hHian., lib.
,
Ouid veto, qjod (jii null:» vi hrunana co.-opeiii pos- \u de Aniiiial.^ cap. 35 ). Alqul hac? custodi.e, arjuit
.siHii, iJt in siiijulacris iliis semper aianeanl ? Nibil Arnobius, lam inuliles, quam dlis injurio^.x erant.
«nirn e% ncctfsiitale ffiiscTius, nihilqueneomagis in- In simuiacris siquidem si ipsi saltem iniiabiiasseui,
dignum." Deindc verc si ia eis lanidiu tantum com- illis profecto nec aliis, ea a quoliheL casu , ei iniuria
morcuiur, quan^diu ip&is libuerit , ccrle .siiuulacra prolegcndi cura rclinquend i eial. Nullus enimvero
:di({u^ni.>, illis retiedent/tai, dii esso riehinehi. In du- gentilis dicere uiuiuam poliiit illos aul dormire
J>Jo i?iiursiabitquaiidoeissacr*neii, ei c^ adorari nut non posê se lueri. L'iu!e eliani Augusiinus ex,
debeam. Piaiierea vero, cum pipra, iiiquii Arnwbius proxime memoraia anserum cusiodla, sic eosdem
«mius ejusdcmque dei simulacr.», modo parva. inodo genliliu:ii deos irridet et exptodil. « Tunc lola ro-,
ioa\i:i!i iabricaniur, nuniqutd dii in iilis aul se con- mnna urbe in hoslium |)Oiestalcin re-.lacta , solus
uahu5ii, aut se poniguni , suonu|ue corpns pro si- collis Cai'itolinus leniauserai qui oliam ipsc ijape-
,
mulacii componuni lorma ac ligura?Quid auicin ab reiur, nisi saltem anseres, diis dorjuienlihus , Niiii-
surdjus dc Deo dici aul coîian poiest? lareiit. Unde pene in superstilioncm, aigypliorum
ngedom conât sanc plinima unius ejus-
>Scd ; be^tias avesque coientium, Koma deciderat. cum
demque d»î simulacra in diverîs ei a se invicem , anseri soleninia celcbiabant. » ( Angubi. , lih. ii
iongis>iino lerraruui inlerv^.Io di<juucris rcgionibus deCivit., cap, 24, pag. ol.)
posii;» fuis?e.An in iisomuibus iieusilieade.ssepolerat? Quis autem diltiicri pniesi ex hii^ oinnibus raiio-
Non divisus quidciu, quia verus Deus divi<{i iicquil. nibus recte id) Arnobio coniici gcnliiium siunila' la ,
^!oii inl.rger : nam deus ille , uti putabani corjioi eus vei anie., vel post su;n» consecraiionem, nrT dcos
erat, ncc pi'<..«inue p;ilesi iu piufilMis simui csse iocis. esse, nec bos in iilis inhi»bilarc, mulio ininus ad ea ,
JJeiiique Si iirec simulacra aui dii osscnt , aut cop.lo relicio, inhabitanda posse coin|»elli .' In- illa
conr.ti haiiihiiio i nomie divina poiesiaie sua se ^^ porro simulacrorum dedicaiione, alibi diximus (/î«-
jpsos advi^rsus quoslibet cjsus tulari dftbcbani '*

(iur s^?''^ n< Minuc^ cup. IJI, ait. 1 ).
ei^ô ciluiici , arguil .'tuclor uo.îer {Ibid,, pag. iOj.),

AHTICIILUS V.
iila /le qua injijria ifficcrcntur, validj^simis claubtris, Kxaminaiur aliud Ainobii urlversus dporiiui siniuiaera :ir-
repauiis, pessulis ciaudchant, .ic municbani? Cur, gumenmm, indt^ petiuuo, quod illa .ib eihnicis probro
etdodecori h;ihiia, ac spoliala fuerinl neoipe ."siMiula- •
ne a fmibus clan nficii/ve rapcrHulur, tediiuis niiile» cruin Jovis ab Anliocho r.NViceno et Djonysio lyranno,
ita ille loquimr, (Ibid.) proidgebant; atqueexcubiio- yEsculapii ab eodeni Dioiiysiu, Venerls a rygmalion.». e(,
aliu .uiolpscenle , alia vcro act diiJiLa, aiil. creinata, wbi
rihus miiki. tlodeni .'lodoari^^jinijntÛjr Tiuiulhanus. *
»
06 vario Capiiohi iiicciidio
ac qui îiii ilh excubilofiis cJanus explicai : < Jan»
I
Ultimuin Arnobii adversus deorum siinulacra ar-
ulique biijis , » i:iquil , i prinio SLau.as, el iinagines,
gunienium ex iis ducitur, qua^ maxiiiic
dêeori ei
et dbdes luerenlur, quai^ ul opiiior, Citsaris oililcs
probro habila, ciim opprohrio siwfraia, ae laiidcni
Ckcubiis suis salva pr*.^l-un i ( TeriulUan., \pMq non êcus ac lenipl.t delurbîa, ci penifiis diruta
fap. 2M , pag. 49). Amea veio aucior epislol* nd
sunl. Quis enim negabit Jovts statuam «!um irrisione
l>ic^ne:'Uii sic et/ifucos affatur. et corripu : Norine
eilndihrioab Anliocho CY?iceno spoliaum? * Hunc-
. o
629 IN ARNOBIUM» CAP. XXH. 530

qui|)i»c AntiochumCysîcenuni toini, * Arnobii ver- a ^'^- » V^fl'^ /«s/. , § 8). Cur ergo, insiat Arnobms .
bis ulimur, ^ ((uindeciin oubitorum Joveni cx deiubro uiiunifjue Diotiysli lani auc!:ix Jaciihis. uuique deo
jiureuin sustulisse , et ex :rje hracleolis subsiiluiste lau» jjrobrosnui , illicn neuier viinlieavit? Cur lani
fuoatuni f {Arfwb, lih M , paif. 20".i). Kx Clenienl'^ paiieuli aniiuo loleryvii, et jillcr quiileiu (leronnari
aulein Alexandrino illud procukluluo delib.Jluin e>i. \ulluiii suuiu, alhir iMiloiu suo orrjarneiilo arteo lur-
Audi, (|ua'S0, graica ejiis veri>a , ac id l.-aud dubie piler spoliari ? Cur aiubo ilii ilii meriia ul!ii;ia; uou
ialeberis : 'Avzio/ôi o ^'ji^ty.rrjo^, inijuit, arocoO/y.svo; demousiraruni^se in simulacris suis, lui geniib-s opi-
/pr,y.yrWi xu\i Aio^ ro «ya^^/xa to /jojiToCv, -z-j~iy.y.i- iiabaiilur ,
praeseiiles ess(*, aU;ue i!!o;iMn ( usioib.s
utY9.T:ir/JwTO'/i-pho; ov, r/soo-iTa^! /wjvjor/.i. v.rj.i. -:(,; ac dereiisores? Veruui lii , " ila liuiibrio iiabili suul, s
'/jlu; r«? (/r'.,u,oT£r,ocv v)ui£ «77.).«// 7:af)UT:}.rirnri'i, iy-t.-jo) innuil Ambiosius , ut nc^^p.ifi .jiipiler ve.sleui siiaui
/zerr/Mtg AEy^pvtjMi/.hoj b.-^ju.Hivjdt.f. ;T(z/f.v. { (Jemens dereudeie poiueril., nec barbaiu yLsciilapiiis. (U'C
Alexandr., Admonil. od ge.nl. puif. .vi. ) Snlioclius Apollo adline puiiescere cceperil , i;e(jih! oniiics , (lui
Cyzii.enus, cuw eycnl pecnniis^ Joviauuream sialuaniy dicunlur dii relrabere polueriul paleoas , «jnas leuc-
quai erai maguiludinis (juindecim cuMlornm jundi jns- . bain , uon laiu birli reaiuui liiiienies , {pi;iin sensuio
sii, et ex ulia malcria statuam iUi similem iamininiuuii' iôn l.abouies. Quis igiiur eos c.olai, ipii nec deien-
ralum Yursum reponl. B dere se, ipiasi <lii, r.ec absrondere , ipiasi iioiniiies
Kx eodciu Scriplore grajco Aruubius in liDruui possuntY * { AmbYoa.., iib. w de. Vi^cjinib., car). h, ^ h
suiim ha'c adbuc iiansiulll : « Diouysius ille, sed ju- pay. \1±.)
nior, cum velamine aureo spoliarel Jovem, et pro iNecpie est sane quod etbuicus nesrio rpiis cuiu Va-
iiio laneum subderei, jotularibus eliam lacetiis lu- ierio Maximo noliis objicial, lanielsi Dioiiysius debita
denS) cum e.s?e iliud in rigoribus aigidum, boc vapo- suppiicia non exsolverit, ilium lamen dedecore nlii
rum, onerosum iilud in jcslalibus diceret, boc rurs.i.>i pccnas posi nioriem dedis.se, (pias vivus clTugerat.
sub ardoribus Oabile t {Arnob.^ loc ti<.) Clemens 'Nam ille debiia^ nou pa(ern;e sed sme crudeiilaits,
enim Alexaudrinus di.veral : Ato^j-jctrjc rJcawoi, nli ex Ai).'c<^neo, el Jusiiiio bislorico,sa!is probalur
y^wtcpOi-, -70 ''/zc/T/.Qv ':h yipvnzo'j Tîiîzj.ij.i-jo^ ruv .Ator jtouias porlulit (.-\//m-'i?., /.6. \n Deipîo.-i., paij. lÂl ;
ev If/.z.KLK, Ttpoairu^-.^J c/.')z(7i loirjw 7rsctr/,6iva^,, yj/.rni^j- 'lustin, , *'//s/. Hb. XXI, cap "2. et l>} i undeOvuiius de
:r,\' «pricrarf-TOVTO rj.t/.zcjo-w ihcr.t ToO yfi-jrTioV' , y.'A>. 'vi,ooi>r il)o b:cc eanebat :
.'.'^vcj.otE^ôv , xjf'i y..'j..ujg y^.zicjorzpft'-) [Lldin. , ioc JUe Syr,acosia uiodo lorurKiai.rss iu luDe,
cit.}. Diouysius igranuas junior cuni anream vesteni Vix iiutuiii duram reppuiii arLe rauieui.
.loviubstulissel hi Swibu jusbit euni iudui lana facete

{Ovid,, lib. IV, epist. ex Pont. Episl. 5, pag. .5^8.)
^ ,
dicens f eam esse 'lurea meliorem, ut qua^ eîsei ci testai.e C 0.ui<1 vero, (]uod Cicero ipse, etsi gentiiis , eudem
levior, el hyemecaiidior. l)c utraipie illa Jovis siatua plane modo quo auC.or nosier , aliique c:brislian«
in superiori Apparaius noslri lomo dissoruinujs Uom.i reiigionis derensmvs , ex l>iou\'sii pairis faclo argu-
Apparat.f lib. m, dissert. i, cap. 8, art. ''i ei 5 , pay. mentatur : * lluuc igiiur,, » iiujuit, « nec Olympius
757 e< 745). At in simulacri,s suis , arguii AriiObius, Jiipiler iulmine percussit, nec ./Eseui;>pius mi.Noro
,si dii babilassent^ m-que Aulioclms et Dionysins id flinlurnoipie niorbo inlabes(;enlcm iuieremit', at^pie
fe(;is.sent impune; ric^pie .lupiler laiu pa:i>;nler ferre in .suo b^ciulo mortuus , in Tympanidis roa[um iilalus
poiuissel lales taulasi]m' contumelias , sibi nU iulir- esl, eoruimpio poiesi:jtem , (piam ipse per scelus erat
mis bominibus !».'»:« sino irrisione illiiias. Jpse enim naclus, .'luasi ju.siam ei }e«ri;iiuam InerediSatis io<
illas non exspecia;.), i.-ii in superiore ai ii( ido di.\i- biio iradidil * {ilicer., loc. ri!.).
mus, ullius allcrius luixilio, slalim uUus fuis.set. NcceMiuicum rcspondere juval illas, qua; noiuiui-
Pergit auelor nosier atque eumdem Diouysium si- Ous videniur, comumelias eaipie opprobria, a diis ,
mililer adhuc jocalum (ir,se nnrral, eum /Esculaj.ium ila plane nei;ligi, el lialieri pro niliilo, u! suppliriunj
amplissima Daiba ;.urea spoliarel : s Facinus * euiin- de iilis sumere non curavcnni. Qun enim Iroule,
vero, « esse di('eb:ti iudignum, ex Ap(diine pi'ocrea.. urjjel Aruobius ,
quave auimi Iranquillilaie, seu jio-
tum ieviglabro, similbmoqueimpuberi, ita i.)arbalum D lius stupidiiate dii lolerare potuerunt non solum illa
lilium fiugi; uiin aucipili reliniiualur, nter eorum impia iUouysiorum, etWnliochi lacia ; .sed alia etiam
paler sil, uler filius, immo an siiit generis ci coi^na- exccranda , nec sinehorrore nominanda llagilia, quaj
liunis unius » {Amob.^ lio. \i, pag. :20(>). Numquid ^»- IMiilosleubano, el i*osidippo uicmori;c mandaia
:5 veio is mnltum al>err;»verii., ;iui islud ex bis VMi> suut? i'rimuseniin, <> \\\ Cypriacis, t ait aiicior nos-
i-onis verbis dec(^rplum esse opinai>ilur : •>
Mcmrjue 'cr, s auetor est rygmaJlonem, i'egemC;vpri. himula-
Dioi.ysiuh , t inquiebat Laiinus Oralm, « /Escaiapii cruin Yeueris, quod ânetiiaiis ^pud C.yprios, el iC'
Kpiiiaurii barbam auream demi jusslt. Neque euim {igiouisbabeb;uurantiqu;e, ad.iuinrseuiiVmiuam :. so
conveniro barbaluui esse iilium, cum in ouoiibus iKuus .ublevaio in «««luluinnuuiiue C(»pui.irierampie
iauis piler imberbis esset > {Cicer., Ub. \\\ dc Satur. xiinis Consiiniii raiuûe Posidippus in eo libro,
deor^fpay. ^lo^), Eadem de ulroque Dionvsii inqio .MMcm .scriplmn supepCniMo iuiiieai, superque reims
£acinore Valerius M:».Kiim!s, iaclantius, ,/Eliaiius, tiiis, adoli^sc.usiem haud iguolrtlem mcjuoral ; sed
/ilipie ailii reiulerunt {Vut. .!\iax., lib. 1 , cap. %% 5, voeabulum ejus ob.-curai, correBlam ainorit>us Vene-
pay. 'lÔ \JACiani. . h.b. u , <:(/p. 1, i>a(i. i"u : /Kiian. ris - propier Muam Cui(ius"in n.Oini/>« esl ,
ama(oria<-'.
,
65! DJSSERTATIO PBÂIA f^ZI
81 jpsun; wis^ûlssc iascivias cum ejusdem numinis A ART/CCLUS VI.
si^no, genhilibus tusum loris» ei voiupialum conse- Osienditur quam intirma sit ctbnicorum "responsio, simnb-
qi:enii's»n iisvibusj {Arnob., /f&. vii, pag. \QHet seqq,). cra deoruin ideo retiueiida ; ut imperiium vulgus eoriini
limore in officio ct religione conUneretur ; ac quid c\
At lirc rur?»5ii iile ex Clemenie Alexandi ino niutua- bactenus dicUs colHgendum.
»u»esc. Totideni quippe .hxc illius sunt verba : *o
Posirema ethnicorum ad ea, quae hacienus contra
K'j7:p('j' o TIvytAa/twv iy.ihoc sXsyavrtvov r,pufjdvi «y«)«
simulaca deorum disputavimus {Arnob,, lib. ix» pag.
_:.'-aT04:. ro aya)v-o' Aji/JoStTTjc /iv, xaf yvuvy/ -^v vtxaT«4 o
108} , responsio eral. se p.ilam docere dcos in illis
; >rrc-.Oa r.'") riyjyj.v.-î^ >:«.}. rrvjioyj-zcf.i rw ay«).tt«.T',- zat
reTidere, ipsosque esse deos, non qnidem quod ita
roOro ^t).ocrsc">'.vo' icFTOpit. h.r^pcoizn 02 «A^.ri Iv £vto&> j
rem se habere crederent, sed ut faisa hac persuasicme,
)',§&; >;v, za^ /k)>7 <r«'. stsooc r,pc(.'j0r, t«vt>5s» >'S'-? 'J.'v^'rj'
*ac pra^sentium deorum lerrore imperiia vulgi mulii-
zci Tiî /.?'y'.j. lIojtJtTTTrof torTosir' 6 v,ev rrooreooc ev tm
tudo, quae maxima omnium civitatuin pars erat , iii
r,.' iiOrcov, '!» r}2 zr-ofjg -;v toj •:T£of Kvtbou ( Cleniens
ofhcio ei religioiie contineretur. Ei certe Cicero eam-
.Atex,iu(tr.\ Adfiiijnil ad gent.^ pag. 38). fiyomaUon
dem ob rationem censebat in urhibus leuipla , ei lu-
ilh Cij}-rin$ eharveam nmtn.it siatuam ; erat pa simuta-
cosin agris , Ci)ntra Pers;irum senieniiam, esse de-
cfum SêneriSy ei erat nndum. Movelur figina Cifpriuiy
bere (Ctcer., Ub. 11 de Legib., pag. 000). Ea quippe
et coil citm iuwgiue, et hoc iiarral Plulosteplianus. B opinio, qua cuoctas urbes, ei templa, atfjue adeo
Vems fiiifem alia in Cnido e.rat lapis , ei erat pxdchra ,
simulacra incolere creduniur, reiigionem
dil aufert
iiiy.v.ii cr.rii anufvit^ et cum iapidc yeueris liabet consue-
civiiaiibus omnibus liiitem , ac huininessingulos red-
tuaineir', ni refert Posfdippits; prior quidemin Opere
dil casiiores et religiosiores-
d^. Cijpvo. alttn' vero hi Opere de Cnido. Videsis quse
Atquem, respondet Arnoblus {Arnob.., loc. cit.)
de iis hi prirno Apparalus noslri lonio adnolavimus.
terrorem malis, improbis, et sceieratis, quibus ple-
{io^n. lApparai, hb. (ii, d/ssert., i, cap. 8, «r/./i, pag.
nus semperfuit mundus, incuiere possunt falsorum
deorum simuiacra? Nonne hi, sicuii caeieri omnes ,
i iiinam igiiiir gpnuujii, nitArnobius, eratuiraque apprime noveranl illa impune a tyrannis furibus, ,
illa Yenuy., qu;f cJfreiseni et iiulomiiarn horurn juve- pr:edonibus, et aiiis, ut supra diclum est, appeiita,
liJiFj! petiilanuam p.ro!'UisareHC coercere non curavii? spoliaia, direpia, iransporlaia delurhata , ac per
,
Niijoriuid respondebuniellmici buicdeaj voluptatum summum dedecus , ei ignominiam tiactaia , tandem-

fl 1ibid'ni£ magisira», graiissimas fiiisse ejusmodi que eversa et fundilus diruia.
rrjjUonielias? Se<5 iiaec de;o, uti fatehariinr geniiles ,
Deinde vero quid ex simulacris ^ûilibei homini
Khidinosissijvia? simuiacra.et sceleraiissimi eorum metiiendura arni^lbid., pag. 209)? Numquid falx
*
sjtiaiores uU« icibus llanfimis iradi uiique debeb.uu. Saturiii messoria, ait Auctor nuslcr, numquid Jovis
C:i:\cniiM ta;?ietsi dex' molles ct volu}>{uariie haec riciuiaii fuimen, Junonis ca:slus, seu cinguium, Ma*
jibciv.er pe.^^miîssent, numquid e.idem aiiorum deo- iric douin tympana, Palladis gulea, Mero.urii petasus,
xum iUil inolliiies et socoriiia ? Si ergo major in eis
baculus j^sculapii. Cereris mamniie grandcs^For-
fjiit anij^.u .Tquims el fortiiudo", ubinamâii Arno- luii;jn, seu Afiialihe*^. ui ait Pausanias cornu, ve), ui
.hius (//&. VI ,
puQj Ôl )^ eral jupiier Fulniinator, alii dicunS, cornucopia, ac landem ridicuii Amibis.
c\uu Capliolium, et ilium ip.summet Capilolinum Jo- qiiemadmodum Diociorus Siculus, Macrobius, Liicia
vcjn cum uxore el filia »dax ignis toties corripuil et
mis et alii declarant, canina facies ( Pausan.., lib. iv ,
ahsmiipsii? (Jbi Jusm) Argiva, quando illius tpmpium pag. \'k; ettib. vu, pag. 254; Diodor. Sicttl.., lib. 1
oum SiMêrdoie Cliryside; «ibi Serapis .4i!gyptius cum Biblioth.., pri^. 55; Macrob.^ iib. 1 yielumorph., paij.
hido; ubi Liber FJeulherius cum AlheMis: ubi Diana, 201 Lucian.f de Sacrific, pag. 186)? Nemini cerie
;
cii.ti Ephesi ul)i Dodonrcus Jupiier cwiii Dodona;

; ^
Jiomini, si sane mentis unquam fuit, persu^deri a
\jbi denique Apolio diviiius cum eorum lempla, et
quoqu.mi potuit iii his qu:i! paulo ante a nohis in
,
>imui.i<'ia au». spoliaia a praedonihos, aut iiicendio

hoc capile, et dissertatione superiori i:\planala sunl
coii*îmipia sunt? af, ha^c adluic ex jam cil;ito Cle-
D^DiSsert. in Minuc.^cap. lo, art. 2). aliquid fuisse
meniis AIe\;«n(irini libro delibaia fuisse, ex iis coliigi
fdrmidandi ac tremendi, aut quo aliquis a pravo acus
poiesl, qw.v. \:\ superiore r.dhuc Apparatus iioslriioino
aliqiiando deierrerelur.
(liximus {icm. i Apparnt.y ibid,, pag. 729 ci seqq.). K\
Tanlum vero abesl, ui illa, aiiaque deoium simula-
iiil iirjque liis adjicieimj.s, nisi triplex fuisse, Capitoli
cra maios homines a sceiore aliquo averierinl; ut
incenilium : iiji 11^11 beilo civili Scipione ct Norbano nec legum severitas, ncc ullum suppiicii genus illo-
Coss. allenSm Viielliano hello, sed Capiiolium a Ves- immo
rum hacleuus compresscrit audaciam. Quiii
pasiano posieji insiauralum. Teriiuni anle Tiii Ves-
indc sa*pius pejores facii suntet deierioies, Fal.^ûm
pjsiani iilius filii morlem, ac rursus a Domiti;uio re- habHan-
est igilur simuiacrorum, sive deorum in eis
redifirasum esi. !..Cire>is Marliaimm, Panciroliim, el autconser-
lium metu sinceram religiouem îabiliri
Donrjiufi» de nrbe I\oui;i aique cituios ab eis auc-
,
vari. Neque id ipsismel etlmicis, aui iis saliem ,
qui
tores {\om Jii Anliquit. ro\nan,^ png.ll^ o»4 et 577). apud iilos snpienlia et docirina pr.tstabaul, incogni-
lum esse poiuii. Nam Cicero Coitam alicubi sic lo-
queiitem fecit : < Quid? si qui dixerunt totam de diis
immorwlibu<; opinionem ficiam esse ab hominibus
) ,, :
65?; IN AHNOBIIIM, i\M\ XXIll m

sapreulibus reipuiilicae causa, uiqnos raiio uon pos- A ces ex Macroblo, qui posi cHatos a se Trebaiiuin et
sei, eos ad oflicium religio ducoret, noniie omneni Virgiiium observai boc hosiiarum genus, cujus sola
religionem fundiuis sustuleruni? i {Qrcr., lib. ii de aniuia sacraiur, ab haruspicibus animalem hostiam
Naiur. deor.âg. 212. \ocari {Mucrob., lib. iii Salurual., cap. o, pag. 322
Al ex his omnihns, qua; in lioc et superioribus ei seqq.), Sinjbo auiem , ubi de Persarum sacriliciis
ariiculis di>pulata sunl, facilo quiiihet coliigere po- dispuut, h;ec mcinoriye prodidit : < Dicuul Deum
terit nb Arnobio validissimis raiiontm» momenlis uihil velle praHer hoslise Miiimam. > [Slrub., lib. \v
comprobari deorum iujapines el simulacra prorsus Ceogr., pag. 752.) Alqui ellinici fruslra putal)ant
damuanda essc et rejicicnda, Genliles siquidem in deusanimala, sive hujusmodi viciima nutriri •
< Nisi
animum suuiu fi nslra imluxerant e;» sive anle ?ive , , forle, i uti Aruobiusfacere aiguit, « hosliarum deus
post eorum dedicaiiunem ac consocraiioueiu deos , animus devorat, aut aris ardeniihus nidorem consec-
fieri,alqiie :ib illis couferri sibi posse opem, iavorem tatur, et fumos , pascilurque de cnissis, quas evo-
^l bcneficia. Niiiil (?nimvcro in eiserai, nisi a vera munlardeulia viscera, adhuc suda de sauguine et ,
diviniJaie prorsus ablmrrens, acsuaui plerumque ob prioribus humecta dc succis » {Arnoh., lib. vii, pag.
lurpitudinem vero ei r^plimo Deo penitus indiguum. 212). (inisso auiem, gra:ce /vtcrc-a, vel xv^c-a, esi ni-
Qure quidein adhuc mirum in modum ex iis ».'onnr- B dor, seu animaiium iu vina, et pinguedo, sive fumus
maniur, quae jam aiibi haud semel animadvcrlimus quem oun^ iioslia comhuriim , ignis exhahit. Ullimo
itbi etiam inanifesie , uii opinamur, cuivis, praejudi- auiem hoc scnsn ab auciore nosiro accipllur,
caiis opiuionibus non penifusexcrccnto, oslendimus . A.l geniiies revera credidisse deos suos his cnissis
nihil inde contra Imagiiics pie a chrisiiauis eoli so- p:isci ei saturari, ex his colliges Clemenlis Alexan-
lilas possequidquam ciinnci{D/sser/., /?/ Minnc.y cap drini verbis •
ZsO? oi vcTiOVj iTrrr^Kvzi;^ €/ Obo; ov^
i 9, art. 2; torn. i Apparat.y lib. \, disserl. i , cap. 0, art* T«%a TTOv Tii; xvtTcrvjf to)v OTrfoasv^v '/cetav pjSTa)aC»Jv.
5, pag. I^ôetseqq.). Sed de his adhuc insubsequen- /jf 5e x'} yipvs u/.yet-i op.o).oyoO<7tv jpwv oi OeU {Cle-
libiis dissertaliouihus noslris agendum. meu& Alexa7idr., Adnwnit. ad gent.^ pag. 12), Jitpiter
aniem cum ]w&fea apparuisset, si qmdem deus erat, ut
GAPL'T XXIIL ^
qui assurum carnivm cnissam forie sensissety cnjus

De genlilium sacrifkciis. Neque
prcemii se essc participes vestri dei conjileniur.
minus perspicue id probari poiest aucloriiaie Lu-
ARTICULUS PRIMUS.
ciani, qui quidem, quamvis ethnicus homo, suos ta-
Quihus argumentis Arnobiusnulla sacrilkia (iiis oentilium men deos hoc (Tapxoo-v.w, inidere ausu.s esl : « Dii
lacieiuia esse demoasirel, alque. o|)nosita.<> eoramdem P i • '
'•
j • •
^ i
.
Teuliiium rationes evertal, ubi de hosiiii -aainiali, de i»-^'^ «^-^vem adsideutes, in lerram despicmut, el quo-
rnJssa et hoslioe auima quo versum intenio capile , cinumspectant, sicunde
Si fi<:ti commenliiiiquc sint dii, si nuila proinde subvolanlem ignem videani, vel nidorem inaeresur-
iis templa, delubra, lana construenda, si illorum sint genlem, ri ava^/epoy.ivryv xvr.co-av, circaque fumum ro-
falsoe imagines, ficillia signa el simulacia, nonne inde tanimn esse. Quod si quis forie s;icrum faciai, epu-
sequiinr nulla prorsus sacrihcia debere umquam illi.s iaulur oiTines, fumo ininanles, ac luusearuui in nio»
fieri? Aiqui priuiae propositiones, uii superius vidi- rem sanguinenii exsugenics, circum nras efl'usum »
inus, ah Arnobio inviciissime prolânlu»-. Ergo et Lncian.^ de Siicrific.,j)ag. \Sb\

ultima simul rum illis tam aperte demonstraia est Scd h-unc ubsurdissimam opinionem Arnohiusideo
«l ne minima quidem :implius prohalione indigore refellil; quia nihii pliue ex imuiolata qualihel hosiia
. videalur. Verum prioiibus illis erroribus &ingiiiat!m ad deorum cubstaiiti.-.m perYcnit Quidquid enim ab
coufutalis, et huue ({uoque posieriorem Aruol.»ius gcntilibus immolabniur, remanebai in lerra, aul sur-
.«ipeciatim, ac pectiliafibus rationihus a <e impugnan- sum sublevatum atque in cineres dissblulum, , in
dum essejudicavit. eam recidehat. Ilinc rursum idem Luciiinus 'if : .r^
Maui/eslum itaque primo facit nuliam peuitus sn- .

yjifTTX Oi<77:ifnoc yvX ho(j7:rjZT:r,c yuOit '/vro, y.ut ig «Otov
crilicii ulliiis diis geniihum facieudi causam posse a

D Tov ov6av6v OiacxovyTKt f,piu</. {Luc. , ibid, ,
pag.
^quocpjamadsignari {\rnob.., lib. \\i,pag. ^l^lelseqq.}. iSG). Nidor enim ille sncer atque 'divinus sursnm
rsihil enim commodi. aut lucri, aut fructusex iis dli, feriur, aique in ipsum ccelum subvecluSy paulatim dif-
si qui sint ,
perciperc unuuam poiueruur. Faisum fnnditur.
siquidcm est cos sacrificiis ali, et nutriri. Nam quis- Quam(»brem Clemens Alexandrinus inderecle coh-
quis cibi el alimenti arujuid accipit, is mortalis sit ficil ha^.c.n christianismoritisslmo jure penilus rejici
oporiet. Dii vcro immoriaies esse tJehent. E^/OTWs* vp^ "'•> '^•'i vr/i-zâiv.j i,r)o-jo.i: 9vTf,av ov
Deindc quod deoruni nllarilms admovetur inani- Tzcocwpu.zj , zaT&) T.iy^ vr/.i ovoi y.iy.ot V;'j'-"'v r7jv
muluiv! iilud est,aut aiiimalum [Ibid.), Aldii neulro ra/vT&cTOjv. y-or/pKV 5; y.ai tovt'.)V, t:^; otv toO -/c^ttvov
ali possunl. 'Sou inaninuito quidem, nisi corporei, cf.v&.O^jutwj-.ffic fBv.-JO-joric , -t ,Tov fOcf-jzt { CiemeuB
sicuti homines diraalur, ac proiude dii non sint. Ad Alexandr., \n Slromat., pag. 707). Merilo ergo (i
h«c vero nullus difntebiCur iisanimalum potiuscon- non o/ferinms sacrificium, qid vohipUitibus non capitur,
venire quam inanimaium. Animatum enim, ut ait cnm inferius nec iisqne ad cyassissinias nubes perveniat^
Arnobius, est animalis iwstia. Qua) auiem ea sil, dis- sed longe eliam ah iis conMs(nt, quce fit per fumum
6.^5 niSSEfiTATU) PR?iV!A B36
exhalatio, si modo pernertitti. Poi^fe? vero lianc insul- A ARTirrLrs n.

sam f*ihnicorum opinioneni alio argiinicnio jprellit :
Oiiornodo Arnobius alia evert;»L rlhrjico^rum argumonla.
7SC«r UlWi T.VO fXf.rr tjujhos .'i.i<ri(i« ia dilssuispsse raciend;» yrohare nilcljaii-
K« Oi Zbi OVTt Y.tKSfXtf. £«"Tt 1(')î
l!ir, ul:i dc rilu (]uo iidoui clhiiii-i auicqiiani teuipla udi-
reiil, corpiis aiilnebanl, PL fipiicHliir <3^''A sil rrulbu,
rwc: tTvi; gOrj&rta&vty,* ^«'''^^'Tv.t. zk'. tov <Taov'<vTOv (If^gi*
lumussujus. liiiicu, Suiiinieij, uairix, cuuiitmui, ni'.siiu-
ciuni, liuibiis, cuuila, et muiacjlia.
'K-ÔJi JêU pOlluS r/<> x«;/.ivov /utav. "ooiT'/->voi/.>TsC )
l»i(i.^
Vulgaris genliiium opinio, ei uiagni, uli aibiira-
7r,ooTS'/iO'Te(>5f > 'fC/WJ.vjtci Tfi y:^KCTt} Tv.. t:oa'jt'.'/.v,t':'* l
uultin reve>a cmy.sn eal mnnits dvonitii^

hanlur, ponderis ad sacrificia diis faciend:» aigunieu-
paq. "il6). S>/»
\\\v(\^ hae luiidaiuHi erai vaua peisuabii>ne oua e\is-
ifui ap'ui itraros sunl., nir von priiis qnoatie coquos iu
limal.anl cos a sacrilieantihus plncari, alque ilioruiu
iieo^ rejcnjni. ani vequfdi diqnnnlar bPMUiuUiih^ et non
hmc LwnenbM sedari iiacundiain. Se»! Ii;iuc upinaiioneui Arnohius
ipsum udoiant caminum, qui eai tnissie
Jalsiialis c\ideu{issinie argiiii (.\r/<o//., \ib. vii, pcq.
propinquior 1
:2i4i. INnilus (juippc in vero Dim» c>.se poiesi ir;e iiiO-
Sreund;i eiijinVoiinu raiio ewv Sftrrificia diis suis
liis, quippc qui hLlhiis proxiinus, eornni (anliiin esse
f<^rereol. hjr-c crat, hoslias vo!up(nii>. gratiii iis osse
poiesl, qui luorJales ûul, iiec adliuc heali. Sed ile
CrViienVlas ; ul pule qui iâucJio el lailiua ij«(le perfiiu
B •'•» ^*^' ^'''^''^ ^" s»iisequeuJi dis.seriaiioue agendu.n

daului {hrn^b., iih. vu, ,un,. 215). .Nain, uli l.ucianus
(f)i>>i>eru in Lackinl., cap. ili^firt. i et seqq.)
A t}(Ay.h jaui laudaius «lixil : Jr-o^/ yv sh-r/.a-Hi.f/ «i';-
Fac. naiieu nu;u'. si veii.>, .lit Aiuoiiius. dcos revera
OfA< r-^-.fj oprjficv.:; :rj-ic Or.r.^j; ;
Qnis rn>n facile (onj{'c:ct
ih, pnq.
hominibus iras«.'i, hoii iude cos saeriliciis miligaudos
guuUeie deofi , ciim isia spenuni '' [\A'.cmn. ,
esse «nuuarn conlieies. Non euiin auiequain iraii
sml, sacriliciuiu cis lieri debel. fuin euim.. sicuiferis,

Ai nefniu' «MK|uaiu non msani capiiis horniui pcr-
r»e .SdHvianl , esca oiijiciliir, iia sacriticuiiu ruiinaui
Suadebis, inojiil Arnobius, deos, veiiii quoddain aui-
maL deleci;<tioue ahijua et giû-.iio adiici. Volupta^ deoruui iraiu cohil.uMcL Acque eiian^ diis j;iin iia
siquirieni «/uiu(|ue corpori.c sensihus percipihir. hii

inllaiumalis sacrihc:indum esi. Nain pnelerquani
carere de- quod ai> h<uuinihus dii l;cdi nequeiint, nulliss.tue illi
auiem. si sini iuunorijiles, sensiiius illis
beni
legihus miquam consllluerunt quodnam ah hou: ni-
fjuale ilitid esl gaudinui, (juo

hus pr.evaricaioribiiS, ue ptcnas la.'si uumiuis darenl^
Pnelerea (fuis iii-
enain
sacrmu agenduui erai. I'eiiide vero ah omiii proisiis
novioruui aiiiu»;tiiuiu c;edc i;in;itur ? Noiiue (eri
veri.îiuilitudiue abhorrel ilh»s porco, aui galliuula,
hoiuiues illoruni cMuiuioveufur alitjiuuulo coiuuiise-
aui ahis pecudihus imuiolaiis, iram (tuiieie, ei inju-
rîlione? Qiuiulo igitur niaîs dij, «juiis pios, uiiles.
acman.uelissimose.seiiuxeruuirQ.iau,ohremveiusC
''•inimoblivisci, Cnmiuuui cuiiu lam nicile redi-
Porphyrio cilaius ceciuii {Por-

mendm um liac bc.cdala, crescerel duhio proctil .^ct:-
quidam poela a ii;cc
leraloruui h.>minum muliiludo. Quod 'juidem lô? pliy-
"phfj', lih. u de .Ahwn. iinnnal., paq. ^l'A)i.
rius rusius co probat [Porpliyr. iib. ii de .\bst. animaL,
I .i wii <).C!i^'ji , ."3.\ a> i3v£',Jii/0;i ,
patj. '27)-! el seqq.)^ quod hair nilione induclus quiiihet
imjuobu^hoiuo, credci faciaui.siuiinju»(ecluiaieageii-
Oe":w nsi.^Ktn/, x*i '/''l-'f„ -Kvavuaiyr; ,
di poU:>latcm : secus vcro, si Ciislimel sua lantiuu

X«i.of.v <i'ô;vx«;, v. i.- Wsa; "/.ay/.lv -root ;
proplcr hona 0}icra mercedem a dii> acccpiurum.
Qiiis !la slullub, 1 1 i;iui i iMuissus, Aduil insnper x\riiobius luiquum omiiino vidcri, ul.,
Cr«^(5ulu.s<juc lioiniruuii, qui «pert;!. deos,

pro reo el noxio homiue innocens heslia occidaiur.
Os,-sihus (jxcainjbiis, C. bili igue cxamiiiata, seu e.K-
jcocta, Stiudi nrguuieulo Porj»li\rius osiendilnuHum aniinal
uou essenl esculenla,
cjua' caiiibus r;m.c.rM i.s
graiiiudiuisoausa, ct ad gia;ias diis rcpeudend;is c>se
Oumes gaudcre, ei pmuituuilluO cou.scqui '
.sacrilicaudum [Ideni, liid., pay. !(»."). Qui nujuque
rrius vero ille ipsemet Porphyrius dixerat malos pro ncceplo beueiicio gratias agil, is uon dehel maie
daimoues, (pii dii videri cupiunt. .'tt//, et sacrilicio^ quciuquam immerilo afilcerc nec pro no\io el cii-
rum nidorc rccreari. Qnauiohrem vir bonns, iuquit D niiui.s couscio homine ulium iniiocen^ aninial.
\\\H,eisapicnso.b('insmoUi .uicrificiiscfivebii: no ad ê Coulra vcro insiabaut \idhuc cil.mci, majorique
adlicial lales iiupieliilis luagi^lros. Ou;iiilum auteni YO<!c c!aiuab:iul i.ico cuiiibel doi) hosiias imiuoiaiidas,
iu ouinihus ac singuli-;, qujc cxposuimus, argumeiilis ut tcs nobib irihiuil prosperas, d ;ul\ersas a\eriai.
si» viriuui, fnciie ui pul;iiuus 'itiis(pie pcrspiciet. Si
Sed h.Tic ralioauciori nosiro n.oii videlnr aiiis lirmior
quis vero phira deîder:\bil, li.ec apiul F.ns.i buuu ma- aut validior (.Ar//ot>., ///». ^\.,pag 317, el seqq.). Klii-
giio siiie hihore invenic! {Knscb.^ iib. iv Pnrpar nicorum Siuuidem plniosophorum crudilissimt pr;c-
evang., cap. 22, pag. 173; lil>. v, cnp -i, pnij. 1.S5),
omuia laio faiahtpic, ut-dibi vidiuius,
fracie d(M:ch:iul
N(5muiem porro esse arhiiromur, qui ex cunciis Ar- nccessilale ileri. Ai inde apcrtc sequilur deos nihii
nohii ralioniliKS. .îiuiil colb-clis, iiou lahMlJir illis al)-
ixiniiuf; iiojniuibus aul dare posse, aul prohibere,
surdiim genliliuiu erron^m pcuitus subverh (An<(;/'.,
;tit(ue itlcirco lio>itils viclimis lihaiionibus, et s;icr< -
,
VI, paij. *204}.

lib.
liciis lcu^lra falig;i;i {Disacrl. in .Minuc, c iX ari.A),
Pr:tleie:t si dii prospera iargiuuliu'. et adversa

propeUuiil, cur inuumen liomines, aique ii eiiam,
,
637 IN ARNOBfUM, CAP. XXUI. 638

qiii pprpetui? sacrificiis aras onoram, ad exirernas A /nilahcs iieedinturnirafevnnescerc, nec manibus uUis
angusiias ori)itale, morbis, nautiHgiis, aliisque nialis ehii poicsL ((7;Ver. , fib. w , de Legih. pag. 7jZ%.)
^
el inrorluHiis ledacii sunl? Nonne auiniuin ingiaiis- Teslaliiin vcio Mariobius facit conimuneni hanc
siini esseiit ilii, si liiec cun» possinl, noUenl inipc- Inissc i^ciililiiwn con.îictiulinem, sed aspersioneni ab
dire, nihiltiiKi velU'nl piorum annuere poslulalis? ablulioitc ais4,inguit : Mlonstat eiiim , iniiiiit, diis
Al prjiis, in»|uies, hosliarnin sanguinc el sacrificiis snperis s^cra facturuin corporis ablulione purgari.
compar.mda ei emenda snnt deoruui bcnelicia. 0»'<^ Cuin vero inferis lilandun» est. satis actuni videlur,
ais, vir bone?Ouod, amabo tp. diis nâgis indignum, si aspersio sola coniingit t {^lacrob., lib. m Salur-
fjuam venaiiii babere beneraclft, ac sineillis prtKJesse nal. ^ cap. I). Mulia ibi ilie ex Virgilio , el longe
neminr.' Quitl vcro, quod si sola bujiiscemadi sacri- pliiralirissonins ex eodcm poela aliisquesciipioribus
ficia prosini, corlc homo dives, qul plura animaiia de boc geniiliuiu rilu reiulere. IIos autem adire
•niagi.o quidem, sed si opes ejus respicias, modico baud difliciliter poieris, sicut TerluHIanum ac ,
prelio empla, diis maclabit. ab iis tanto majora, Jusiinum eiiam marlyrem, qui ubi chrislianam re-
quanlo minora pauper, qui exiguum aiiqnid, sibi la- bgionem contra elbnicos lm?lur,ibi sciibit a dae-
men pro egestaie maximum, olleret. benehcia acci- g monibus ,
qui lavaiionem ab Esaia propbeU indic-
pere debebii? (juoeauiem major hac esse potesl in- tam cognoverant , elTecium fuisse ; ut genliles lem-
juria ei iuiquiias? 1'adejnvero raiione, si duo popuii pia sua ingresuri , se ipsos et aqUae aspersione hi-
secum bello dfxcrlanf'*!., eadcm omnino sacrilic.ia la- sirarenl, et loto etiam corpore lavareulur (Brisson.,
ciant, tum dii illis opem, quam nlit}ue parcni Ufeicu- itb. I de Form, ,
pay. 6 et seqq. : Tertidl. lib. de
lur^ lerre nuuiquam poteruni. BaplWH. ^ cap, S; Justin,, Apulog. ii, seu \, p. 94
Verum ea sarrilicia , aiebant ellmici, ad j).ono- etneqij.). Quapropter Lactaniius, uli suo loco vide-
randos deos , amplificanoanique eorum dignitatem bimus, eos corripit, proptcrea quod pie se sacrifi-
recle instiluia sunt. Sed id palam planeque negat casse exislimarenl , si anlea iaverint (Laclant. ,
Arnobius {Arnob. , iib. vh ,

pag, 220 ei seqq,}. Nam iib. v Insliiut. ,
cap. 20 ,
pag. 5^2).
Iionorum dignitatumque aiiribuiio ct incremenium Sed h;ec sacrificiis piaemissa lavatio , seu abhitio ,
in solis h(uninibus locum lial>et. Deu->, cnimvero •«ui aspersio non cflieiebai , ut ciesarum hostiarum
nullo prorsus modo dignitate, potentia , bononbws sanguine , et puioribus ,
quos nec ipsi sacriflcanles,
augeri polesl. Quin ctiam qni bumanis, ait Arno- sicut auclor no.slcr recle arguit (Ar?jo/?., /i/;. vn .
hius, honoribus niactatur, id est Servio , Brissmiio «• 2'2^), fene puterant dii honorareatur. Neiiue
et aliis interprelibus, quasi magis augelur , ilio iii- C dixeris a Cicerone citalis legibus cum corporis lava-
lerior est. cujus augeiiir polentia (Serv. , in IHk iv lione castum aiiiumm re(|uiri. Nam nihil de illa cu-
Aiineid. , i, pug. niti, el Ih'iii$on. , lib. i de Form. rabant gentiles. Quo aulem modo casiUs csse pole-
pag. 21). Atid, au? qui^l simile de Oeo dicere vel rai eorum animus, qui diis omni, Uii vciiditabaMt .
cugitare impium est (Cic. fragm., pag. 16i. elfreuUisslm;!; iibidinis et imj>udicitia.^ geuere con-
,
Nos itaque Deuni vere , ac maxime , ei super clc - taminatis ea qua- diximus , facieliant sacvificia ?
lera omnia honoramus ei .olimus: cum de ipso Praeterea vero , si sacrincatis animalibus houos
digne senlimus {Arnob., lib. vn , pag 22^2). Nihil diis reddilur, cur ethnicis iis non mactab;int cte'
quippe credimus in illo esse , quod solis couver.iat pbantos , ursoa , C'm\(^s , belba^ , codex ms. rei,îtis
niorlulibus, aut ipsi exirinsecus ,

quo perturijari /;d//it</s , lirteraH, pro 6 more solito posita {Ibid.,
possit , adveniat. Palam .}Uoque fatemur illmn sua paî. i3l5). Belba auteni idem significal a<que byteua,
vi se perfectissime cognoi^cere, nec ullo unquam quemadmodum episioUe a Barnaba scripl* inierpres
iracundiae , v(dup|aiis, ambilionis, cupidiiatis, aut pseudo-CIemens, Capitolinus ei Colelerius observa
quuvis ejusce modi alio.molu agilari, ruiit iÛarnab. , Epist. , mm. 10; Clem., lib. vni
Quis ergo non siue sibilo cxpiodai elhnicos {llnd.}, Recognii, , § ^5 ; CapitoL , sub ftn. ,
Cordi Z ; Coleler.,
qui existimabani se non minirnum diis suis tribuere*!^ in cilal. epist. liarnab.). Cur eliam etbnici non ini-
honorem, si sacra quadam corporis lavalione prius moiabant Imrnissulum et Putcones ,

qiii leslc Ph-
abluerenlur j
quam anle illorum ora bovem , aut nio , Ahirovando . ei aliis quiedam erant aviuiu
aliud animai occiderent illiusque effunderenl san- genera ; cur ncc so///i;gifls seu so/i>/|f//^s , scu Ijesfio-
jjuiuem? Templa enimvero anlequam adirent,t/& ias malelicas, qua? cum sol ardenlior esf ,
lum
o/nni /ffdt' se p?ovj.s, 01 ait Arnoiuus {Ibid.) , laulos acrius pungunl ; cur nec natrices , seu serpent<\«».
,
seu lavatos , casii^simosque prceslabant , aut poiitis venenum in aquam fundenlcs ,^de qiiilms idem PU-
se prjKStare arbifrabantur. De illo autem ethnico- nitjs, Soiinus , Lucauus , Isidonis .
Ciceio ,
(a)Iu-
rum sese levandi morescripsit Cicero: «Castos Jubet {Plin., xvin JSatur, niU.
mellaj ei nos alibi tib. ,
lex adireaddeos,anlmo videlicet, in quo suntomuia. rap. 1 etS; ideui , Lib. vin, cap 50; Ub. sxu cap.
Nec loltit casijmoniam corpor is sed hoc oportet in- idt lib. XXIX, cap. k; Solin. ,
cap. 4, pag. 18;
: ;
^Zl Isidor \ib xii Orig.

lelligi, cum mulium aniuius corpori pr^cstet, obser- Lncan.Jib. ix , vcrs. ; ,
vatunpie ui casto corpore adeatur multo esse cap. 4; Cicer lib, \y acad. Quiest., paq. Tt^; Co-
, ,
in animis servsndum n»agis. Nam lliud vel iflhid as- iumel. , iib. i , cap 5)-
aspersioiie aqoae, vel dierum numero foHiiur : ani- Uespondebant geniiles, uidebltas diis honos fri-
, : :
-
r»39 IJISSRRTATIO PRyEVIA fJ40
buaiur, ea esse sacrificanda, quoe ilii ad vitam su«;- A videri possini; nemo tamen dilfiiebitur iis omnibus
tenlandam nobis suppeditarunt. Ergo , inquil auciur seciun composilis, atqihe conjuuciis supersiiiiosa
nosler, sacrificandum est eis , cuminum, cujus, prae- geniilium sacrificia plane peninis.'iue subvcrii, Ad a)ia
ler alios meminit Pliiiius (Pliri. , lib. \\x Hist. ttat., iiaque, si lubet, exculieuda veniamus
cap. 8 , pagf. 613) , vol nasturcium ^ ab eo quo-jue
iRTlCULUS III.
niemoratum , et quo, ui lesiaiur, Ciccro, Pers«
Ponderalur aliud Arnobii advorsus eilmicorum sacrinfia
vesci solebant; vel bulbos., ab Ovidio, et Marliale arj:;nmoniuni, itidep<^'liiuu), qiiud bosli:c uni dco, ci aliae
(Plin., ibid., png. HWiCic.., iib, de Finib., p.b(), et alteii inimolabanlur, ubi do dii< inferis, et scroia in-
ciente.
lib. V Tuscul. , pngAd^; Ovid., sub fme Lib, Hemed.
awor. ; MarlmL, iib. iii, lipigr. 5i} decaniaios, quo-^ Kejicienda esse geniilium sacrificia ut Aruobius
rmn naliira, iesie Plinio, siserl e( pasiinacse proxima magis m^^gisqise patefacial, ab iilis poscit cur uni
esl; velodnwm, seu ocymum,ocinam elozina, dequo ^^^» laurum, aileri hcf diiju , hiiic ovcs , illi inscieii-
pra»:er jam laudaium Plinium YmTO, Cato, etTheo- iein scrofam, id esi suem gravidam,ei parlu) proxi-
phrssuis (P/?n. , lib, cil. , pag. 5î;idem^ lib. xi\ , mam , riir singnlis diis si!;guiarein quHmdam lios-
cap. 8, pag. 6li ; Yarr. de HeTUSl.y lib. i, cap. 3i ; ^mv. , aique i!ii> fo.-minini , his masculini genoris,
Caio, de He riisdc. , cap.ii^; T/ieophr. , lib. \i\ dc B q'»ibusdam albi vel rufi, aiiis nigri coloris ani-
Plaut. , cav.Z) ve\ cnmilam bubutim, cu']iis YUnm^l? Quid eiiam lelert cujus
masius (Piin.y Ub. \i\, cap. 8, el lib. x.\, cap. 15; aniiualis CcT.de aiitjuod hominis debitum luatm\ et
Columel. , lib. xvi de Re rusiic. , cap. \7) ; Salims ,
>iHle!ur deorum iracundia? NiiDiquid liis unius no-
in SQlin. , pag. 1275 et seqq.;. iius (juam alterius sanguis gralior esi et accepiior?
Urgei elhnicos {Arnob. , lib. vii ,
pag, 2^24 t>l seq/j.) Respoudebani elhnici deos mares esse et femi-
Arnol»ius : Si canes , asini , porci , moiacill*, aves nas , alios dexiros alios loevos, quosdam suporns,
«icilicet , quê ailesianle {Varr. , (ih. iv de Linq. 01 inmniillos inferos , alque idcirco illis viclimas
lat. ,
pag. l9)Varrone, caudam semper moveni , si «liveisi gcneri.s ci^dondas At id quidem a diis prê-
birundines , accepto aliqiio humaniiatis sensu , crc- cepium fuisse prohare forsitan ptUeraut imc Apol-
derenl deos nos esse , uobisijuo sacra facere vel- linis oraculo, gr:ecis versibiis cdilo. qaod ex Por-
ieni, nuinquiu bcnori duceremus ab illis fouscas phyrio Eusebius decerpsil [Euseh., l\b. iv Prwpar.
formicas, slercora , aiiaque. qnibus aiunlnr, nobis tvang. , cnp. 9, pag. itti ei seqq.). Sed qnia iliijd
sacrificari? AiqvA dii mactatis laurorum, alioium- punlo longius esl, iaiinam dumtaxal 'iiknum inier-
que animaiium, qii» mox pulrescunl , corporibus C pretaiionem profcremus.
nou magis honurantur. Terna ipjidein LarJbus, loii.leni sacraro memrnto
Caîilibiis, veriiin lioc (Jiscriuiiue : candidanf.Miii-e
Verum ailijuis nos liic morabitur, ac red:irguei
( cpiilibus, Lariuni sil coucolor lioslia leir».
ijuilius mou^.enll tsse iliud Arnobii argumentum ; nuee i.aribusfieut. i.i lcriias divitie i.artes ;
quandoquidem Jvuivi Deo vero oves , boves , ac Aique dii?>Lrebi, iHrr;^ .se!>eIilo sub alla,
Liirnanteuiquf cavis scrotyibusdi^-niiiie cruorem
phira aiia animaliu maciabant.Aiqui haecsacrincia ilii Fiiiidiie nKt .Nyinphis, oi moiiia dosia Lynei
Quie circumvoliii.ni. iiumiles vaga nuniisja terras.
graia crant, immo ab ipso imperaia, aUjue idclrco
UiîCircuuiexunduiis sijccLinD.i uitariu sanguis
in ejus lacia lionorem. Sed «iui h;i'C ol>jiciei eo ipso, IinpltMt, et .sacrcis ;»vis iwlegra redat iii igiie.s.
Seri prius infuso subiyens iuush boidea uicile,
quo l'a(Clur ilia ab ipso Deo praiivripta inisse , ««il-
Hu.'C thuii iidaiixl;!, fl âls;is super injice fruges,
vil noduni, si quissit, propi-sita.^ a se difficullaiis. num
;ii;l:iuri niaiis ;ul t- uupsiaclurusai-fnas
Veneris, iu capul excussani, loiam,:<ue profuiulos

Jam enim supra o^tendimus {Snpr. , cap. 8, art. i),
Porricilo uiilncuis viiiucrem. Queis rir.e peraclis,
ei paulo posl dlcelur, omnia elliKicorum, quodlibet Ad inagn>s exindp choros vesii;jia flpcle
(JoMiiuum. Sacer *lhcriis honor oinuihus ideirit
diis suis immoiaiuium , sacrificia idcirco ab :\rnobio.
llflusiini scaiebris atl fari'ea liba cruoreni
reprobari ,
quia nuiia prorsus eorumdem deorum ,
.Sutgnaie, eldevola <iei> apponere ineiithia,
Suinnia quiUeut fl;tinuits iinpisnerc, ca.^lera mensis.
qui uiiuue nulii er.ini, lege conslituia miquam fue-
runi. Contraauicm Juda-i vero Deo , sicuti praece- ^ Ha'c iile, sicuti et Lilius Giraldiis, qui cadem car-
peral sarrificanies, eum liiscesr.crificiisbonorabanl? mina aliier latine reddidil, ac fiisius proscquitur.
Nonne enim qui jnbenti oblempciat, eo ipso debi- Ouapropier Servins (»hserval, < sicul prosneris diis,
lum iili trilmit homuem? ut juvertt, it i adversis, nc oiisinl sacri!i.amirmn. ll
Pricterca piurimis aniiquis Ecclcsia: Pairibus , ac nigram byenii ppc.ndem . z«'piiyris feiicibus albam. *
recentioribus iJieologis nostris visum est sacrificia (iiirald., His!. deor., sipndgm. 17, pag. W) el ss(\q.
Jud?('is a Deo pr:««crip(a fuisse , non qiiidem potissi- Scrv.y in idf. jv jEneiU., pag. r>!6;.
mum ul iis lionorarelur . sed ne ipsi Jud:»;i in idolo- yerumpneicrquam quod citati oracuM falîtas,
lairi.^fe, ::'. quani propeusissimi eranl , sceius dila- ab ipbo, qui cam retulil, Porpbyiio. queinadmo-
bejentt.sr. f>oniquc Arn«)biu», ctlmicorum respiuisa dun» Lusebius lesi;ilur [Euseb., ibid. , pag: 'U8),
iis in primi? relellit rationum momeniis quibus agnila e?l, ccrle anclor noster hoc iriem oracnlum ,
,
ilii S.Q ad diis suis sacrllicandum inductos esse jacii- et aiia erranlis liumante mcnlis allala ab eihnicis
tabani. Cfelerum elsi singula hanc aliamve In rem c0M:menla faciioredarguit ac refeiiit. Faisum qulppe
ab eo proposiia , non ejusciem rolwris qtiibusddm ^rat, uii sapieniiores dot lioresque elbnici r:itei)aii-
,
64» iiN ARNOBIUM, CAP. XXIIi. 642

Hir, 0.1 fiiiperifis ille doinonsiraveral , «leos osse ma- /\ AHTJcrLUS IV.
les el Jemiiias. Nec rnimis apeile, uli viOimiis (/ir-
OuoDiodo Ariiobiusdiii «on <»sse sacrificandum demonslreL
iio/>,, /i6. vii , ;7£/^. -J2S f/ s^v^.}, osleruJw falô ah cv ipsis (\\w \n sacrificiis adbibebanlur, ubi ex-
r-ohiis,
iisJem etlinicis assesi (ieo:* (]ii;)stlaiii naJiira sua phcaiur (jui«i sj;. lan uiicu, apexaho, Inreiac;,
silicernium,
ioiiyavo, (y*(lre, ra^niu oUujina, plasea, siligo, litiila,
iiialos esse eiativeiôs; quan<l(jf|iiidenj verns Deus
, |
IniHieii, alrici.1, gratilla, catunu^.uin, conspoliuni,

cubula!
benignissimai ei benerucienlis esl nainrse. Deniqiie lilium, caro slrcbulaj pulpaiupniy, saisaiuiiia
quaurjniis
c<;pulaia fnigibus, lar ))iuui. fcudiGie, ni;ua% seu
negai ullos csse deos inlVjros, ac snb lerra in Piu- a;rum-
na^ jiurjûiio, rumiualoria saicula, augmentum, magrnen-
loiiicis regnis ciegenles {Ibid. pay. 'i±C>). Nejâl tufu, velameu saaguiiuuvi, pnesicia^, ac(|uomodo
, Auclor
nosier ostendat hiec insiicrificiisIrustraacJok-Ti.
eiiarn Juvtjnalis, eihnicus ipse poela , i(i.uliuin ho-
mineiii credorc nisi loric puer sil, iclaiis adeo te- PraMer hoslias ei victimas, ea adhuc plerar|ue
ner«, ut nondum publicis in iherniis ijes ad iavan- oinnia, qu* in sacriiiciis adhibebantur, ahrtd Arm>bio
d(im ab eo exigeretur. Ipsa auiem h;ec sunl iliius
subministrant argumentum, quo illa peniius tolienda
'jainiina :
esse apertissime demonsuaL Elhnici quippe varia
Esse alu[uos Manes, el subierranea i'ei;ria, diis suis ofrerebaui farciininum, iibornm, puiliuni, el
Ei conium, ei sivirio raiws iii guri^Mte nigias,
Aiqueuna iraiisiie \adum loi luilliacymba, filill.iri!m genera, «}u;e diis non soluin indigua, < .scd
Nec pueri crpdnnL tiisi qut nonduai a;re lavaniur. B quibus, i auctorisiiosiri eos alloquenlis verba suni,
{Jnmiul., miii\ 2, urs. U9 et setfii.) « noniina indidistis ob.«;cura, vulgoquc ut-essenl an-
Si sola piietic auctoriJas libi nou suliiciat, audi gusiiora lecislis, > et ul pauioanie dixerai, < mago-
oraiorem siinilifer ethnicum , cui procul dubio noii iu«" colnerenlia disciplinisi {Arnob,, l, vn, p. 229 el
lefragabei is , niininiin Ciceronem, qui de«iS inie- seqq.). i Quid autem h;ec ullimavcrbasignificent, non
ros exsibilat el explodil : « Dic, (|u:eso, inquit,'num Uiia est eruditorum opinio. Quidam enini putant ea
le ilia lerreul, iriceps apud infcros (Jerbcrus.,.. noniina dici, niagorum coticereniia disciptinis quia
;
Adeone rne delirare censes , ut iia esse credam... tenebrosa ei obscura erant, et iis sirnilia, quibus m;tgi
Si ergo apud inferos nuseri non sunt, ne sunt qui- iUebaniur. Sed coniendit Salrnasius nihil esse Arnobii
dem apud infcros uili. Ita prorsus exisiimo» (Cicer.f menli magis conti-arium {Salmas., exercilai. in So-
lib. i TuscuL ,
pag. H6, lin. .j5). //«., p. 128). Censei
iiaque Arnobium de variis
;
Sed esto, pergit Arnobius, cedamus esse deos larcimjnum liborunique, generibusque loqui qu« ,
inieros, rebus prailecios tnstibus et infaustis, at- ab eo dicuniur inagorum disciplinis cohsreniia •
que idcirco hosiia nigri coloris iliis UTiaciari debeat <^|noniam niaginon solida, ei iliibala taiirorum viscera
{.\niob., iib. vii, paij. 220). At quo pacto, in- diis concremabant, sed omeniorum duniaxat paries
quit, hoc lieri potesl? INonne videtis hosiiarum G etprosicias. Videautem uirum ha?c opinio conhrmari
denies, ossa ,
piuguilias , seti pingnedinem, omenia^ possit his Slrabonis de Persarnm sacrificio verbis.
ac inedullas albi esse coloris .'
At vciieraj inquie- qua^ sic laiine sonant, Xilandro interpreie : € Sacri-
bant eihnici, sicut ei animaiium setiv. , id est -flcant in loco mnndo cum imprecaiionibus, el coro-
piii crassiores , ac rigidiores , ei alia qu;^dam eo natam hosiiain siaiuunl. Ijbi niagus, qu^ sacrificiuni
rtim inenibra atra sunt et nigra. Eecie , ait Ar- enarrat, cariies in poviiones dislribtiii, sua quisqiie
ijobiiis Ucec ergo soia , non auiem iniegrai pecudes accepia, abeunt, nulia parle uiis relicia.., Dicunt
(liis iuicris delient immolari. Ouid vero iis facien- enim deum nihil velle, prujier hosliae animam : qui-
dmn , qui plura, qux sicut oieuui ct saiiguis, non dam, utleriur,omentiparlem igni iniponunt» (Sfra.,
sunt nigri coioris , diis inferis iitabanl? Nonne inde /. XV Geogr., p. o5'2}. Sed si eo sensu magicis
piiichra iiia religio solvilur? disciplinis cohairetKinl, quid velal quominas Arno-
i*r«ierea, cur ceru qu;edarn liosiia caidilur Jovi, bius dixerlt ha'c eadem verba neiandis ilsdem disci-
aut. .Baccho, aut Meicuiio, cl non alia {Ibid.yt Di- plinis coha^rere sua ob^curitaie, qua sicui mngica,
cebani quidein elhnici id aniiqua consueludine vei magicis similia, ila vuigo augusiiora fieri crede-
consiitutum- Sed ba;c consueiudo, arguil Arno- bantur.
l>ius, quanlumvis aiaiqua , ex hominibus tantuin .0 Ut ut sii, iongain auctor noster horiim seriem
icanavit- Ad âcrificia';iuiem diis f;icieiida coelicum lexuit verborum, qna; pleraijue cum mullis non saiis
et divinum praiceptum requiritur. forsiian nota sint, a nobis non sine aiiqua, si fieri
Qua etiain lcge animaiium diis immoiandorum facla queaL, explicaiione alque enodaiione debent prreier-
esl divisio, ac qua raiione taurns Jovi verbi gralia nîtii (Ar«., /. vii, ;;. 229).Primum itaque ab eo me-
potius quam alteri deo dicitur convenire? ilesjonde- moratur, f Farcimen , sive caro concisa, > inquit
bant genliles Teiiuri, uipote matri, scrofam incieu- Isidorus, < etminula, et inde farcimen dictiim, quod
tein, paulo ante a nobis memoralam; Mincrv;e vero ea inlestinurn farciatur, hoc esi, impleaiur, cuni
virgiiii vilulain virginem, et quaj nullum passa cst aliarum rernin commixiione {Isidor.j i, xx Orig.,
jugum, c;cdendam. Sed si rcs iia se habeai, argult c. 20). » Varro aulem : c Afariura farcimina in exlis
Arnobius, musici musico Apollini, inedico JEscu- appeiiaia, a quo quod in eo tenuissimum inleslinum
lapio medJci, fabri Vulcano fabro mnctari debebani. fartum » {Varro^ l. iv de Ling. iaiin.y p. 28). itaque
Quid aulem inepiius. ei insulsius fingi unquain po- farcinicn intcstinuni est concisa minute carnc alia-
luil ? que farlura oppletum et farium, cujus conficiendi

643 DISSERTATIO PR^.VU QU
varios Aptcius niodos (iescripsil {\piclus.y l. n de, Ile. A menappellaiioMC peniUft» [Arn.J. vn, p.559 ptsefjq).
coqmn.^ c. o). Sed hnec el subscqueniia verba librarli imj>eriua tcede
Apexabo^ sive ut in ms. cocL regio leglMir {Aru., corrupla sunt. Qtjamohrem alitpiis ibi legi voluil fu-
loc, cil.). Apexuones, una farcinr.Jnis pars erat, cnjiis cetOy quilius e^^caR regiae, ul ail Kuigenlius, signifi-
Uajc aputl laudalum Varroiicm ntenlio : t QuoU in caiilur (Fnl., de Voc, anli, sub fin.).
hoc, t iuquil, c farciniine suinnio qiiiddani eminei, Verum haec nihil fariunt ad aucloris noslri propo-
nl in capile apf.x einineL apexabo dicia * ( V«rr., siiiim. Saimaîus auiem emendaodnm suspicalur,
Ibid.). qiiid laxia? qnid iuenice'/ ibique nos vidmonel nomiutj

llirdfB sive Ircn, ul scribit PêsUis ,
qiioddam laxea,sfu la\ia, unde ab indocfo librario nedtf, scri-
adhuc erani gnnns [arciminis iu sacrificiis adhibiii phim opinaiur, idem significari .Utpiearvina et lardo
(FestHS, nd verb. Iitcr.n. {Satmas.^ exercHal. in Sodrt., p. 158) An vcro sco-

SiUceniium, quidam diclnni censenl a silice, alque piim ille altigent, coujicere poieris ex daia ibldem
co noiiiiiie senem decrepnum. incurvnm, ac siiices illiiis nominis ab Arnobio hac explicaiione : « Pri-
cernenlem vocari. Al. sigiiificat Htiam co^nam, qnas, mum m exigua» i iriquit, « arvina esl micnlas caiiU
ni ait Donalns, < inlerlur diis Manibus, quod eam Umlnum insecta de more » (Arn.^ l. vii, /). ^.^0). In
silenles ccinJiut, Id esl, umbr.T possiueanl : vel quod J5 ûj cofiice regio leaimus, catiilaminuam. \n quibns-
qui hffic inferuiU. rernani lanlmn, ueipse desnsienl. dam editis, al illa unmlini, \n aliis, et ilia nunafiin,
Nam quae libantur iuferis, quisquis comederii,

<le his, )'rimAm auleiu lectiouein a vera propius aiiesse indt
aui biheril, funesiatur. (Oonal., in Terenl.
Adelph.,
liquet, quod lihrario lalinse lingu;« ignaro prodivfc
ac(. 4, scen, "i, in fin.) Nonius vero primam expli-
fnil miam iilterani noimni sibi incuguiio addere,
cationem explodil, etsecnndam his comprohal verbis :
Caiitlaminn aulem, et allo Arnobii in libro {
Ibid., et
4 Silicernium pessinie inicUigontes iia posuisse Te- L II, p. 75), CasfeUamenta tucanica., qusdam adhuc
reniium puianl, quod inrurviiatesiru.ef; cernai senex. farciminis species sunt, quae eliam longe uoUori bo-
Siliternium est proprie convivium lunebre, quod lulorum nomine nuncupabaulur. Sensus itaque iJiius
senibus exhibelui. * Atque eodeni signinralu urcipi- esl arvinam, sen sebum inier animalis cutem et
lur a Teriuiliauo, qm siliceruium ciim -lovis epulo
viscera interjeclum, nonuiissimas in parles divisum,
cumponil {TertnUian., Apolng.^ cap, 15; Ftst., ad
al^jue in boiulDrum formam composiium, Jiacriliciis
verb. Sn.iCEBMiiM). deorum adoleri {Ibid., p. 229). f)e lucanicis haud

Terllo laiidem P.uilus, el Verrius, a Feslo iaudalus, semei .Martialis^ aique in hoc poiissimum cpigram-'
observant silicerniuin signihcare quoddam farciminis male :
geims, quo familia ob alicujus morlem purgari so- (]

Filia Pieonse veuio Inciuiica porcae :
jebal. Eo autem sensu ab Ainobio nosiro sumi Puilibus hiuc iiiveis grnla corona dalur.
inde coHigiinr, quia de variis farciminum speciebus {Munial., lib. xut, epigr. 35; et iit). iv, f^ngr. 4G.)
dispntat. Sed dehis nt>s plura sub hnem hujus dissertationis-

ms. cod reg. longoBvi, corrupie, melius
l.cmjavi, Secuudiuu bolulorum , sive ejusmodi farciminun!,
longavo, vel longano. jNam ab Apicio scripium iegi- gcnus in mannscripto codice el antiqnis editionibiis
mus : : Lor.gauonesporcinos farlos ex jurcTareniino appeilalur uieniie {Arn., L vn, p. 2'29). Sed ullimse
cocloSConcisosWArn., /. vu.p. 2!^9; Apicins., L i^
ediiioni pricposilus, Scaligcri conjeeuiram secuius,
de Quidam autcm pulant longanou
Rti eoquin., c. 2). scribi malnii lanice. iiujus lamen correctionis imme-
censei lertiuiu
esse iniesiiuum rectum. Sed Varro mor, cuiu cjcleris ediiiimibus, ci codice nosiro ma-
quam duo {Varr.y
esse «fartum, quod iongius
hiiLJ ..
nuscriplo paulo posl n(>men n(enias reiintiit. Al

l. IV delAng.lai., p. 2«) Recl*^ quidem ,
el saiis
eliamsi de hac iectione noi: conslarei, nobis sane
appi)Siie ad rneniem Arnobii, qui haec qualuor, a no- sufficit iradiia ab ipsomel auclore haec illius-explica-
bis memoraia, declarat esse *
farciminum geneia.
lio : i Quod in s<iCundo siium est, iniesiini est por-
hir(|uino, » sive hirci., * alia sanguine,
comminulis
rectio ,
per qiiam prohivies edilnr succis exsiccaia
inculcala pulmonibus, » id esl, Yt-iiemenler in- 1)
alia ^.i;.^||jj,,^^ , ^-^,.^ i,revius rolon. :na intesiiuum recium
Sinuata,atque, diximus, infarta. Vides sane uilei
uli ^y^^-^^ ^^^ .^SI). ônnulll auiem prohari posse pu-
<|uatuor illa farcimina nori magnun.
profecio, ac
^,^^^^ nomine menia, iUud significari his Flaiiii versi-
iiominis polius, quam rcM e^se discrimen. Nam alia,
^^^^ .
inquii, iiirci sanguine, (lucm nounuUi sanguiculum

Si hbi esimacliaira. et nobi.s vPivina domi esl,
vocant, alia inuninulis puimombus confaria erant. Qua quideui te laciaiii, si nie irriiuveris,
nisi subauiJiri velil hirci
Confos.sjori^m .Mirlciua nceiiia.
Tacet auiein cujus animalis,
{Plautu!<y Baccliiiid.y Act. iv, sceii.8.)
ibi loquitur. Forlas.MS.etiam nobis
de cujus sanguine
sni)iuielligemium reliquit duo priora hirc.ii. et p'>sle- id est, juxia (piorumdam iuiv^rprelaiioncm, le ma-
comminulis ojns pulmonibus. Tur- gis confossum laciauj, quam Soricls in muiicipula de-
riora lacia Inisse
pr3'ierca luiiei cl vacat consule . prelicnsi, ct cerla quadsim machinaiioue perft^ssi in*
nebulum ,
si ,
Adven., c. 6). leslinum.

{'fiirn., XXII
Pergil Arnobius : * Quid hedse. quid toeniai (ms. Dehiuc ab tuiclore nustro memorantur t olia pe*
no^ niia, ipso enaf rame, esl cum pariicula vis-
coJ. nainiae) quid ofTa^ non vulgi, sod quibus
<jsl i qu.ir »
: .
64S iN AHlNOUIIJM, CAP. XXIIl. m

ceris cauda pecoris arupuiaia i {Aiu, L vii, p. 250). A Servaiur doaiino.
(JuvemU., 6atir. CJ, vers. 69.)
Al nntifiui, lui Feslus el Pauuis aiunt, c penein co-
«iiHii vocubaiil : i\ rjua aiiliquiiaie eiianiuuni oifa pof' Piura de siiigine Seneca, Plinius, Isidorus. iâsea
cina ciirn cauda in coeui^ purU oila peniia vocatur. <
itaque erai caiida bovis, opiima, niveaque larina el
{l''eslhb et Paul.j ad verbn Pems et 1*bnita). Addidit saiiguine deiibula [Senec^ epist. 119 el 425, p. 220
Penilain oirani Nieviits appeiiai absegnieii ct 25-2; Piiii., lib. xviii, c. 8, p. 462; hidor.y xia
Feslus : I l.
carnis cuin caud.i, * P4auius veio tlicil :

Onijin.^ c. o).
luni deinde Arnobius : Quid in deorum sacrinciis

Aufer iliam oflampeiiUani probus liic eongor iVigidus.
{^Plaut.tMiL glurws , Acl. m, scen. i.) juvant, Filillu, fnment qnaj quideni- divcrsa eranl
puiliuin gencra, Plinius euiin baiid obscuresignilicaf,
Al diclu oinnino aiisurduni e»t, sil ArnoMus, diis
jricliUani, seu, ut alii scribunl, rriiilbm, quoddam
gialas osse liasce niLMiias olTasque peniias, nec
esse pullis geiius, in sacris adhibituni. Ha'C quipj>e
t prius iras «tque aniuios ponere, ni.si sibi adoleri
ipsa sunt ejus vei ba : « lui hodie sacra prisca atque
paratas conspexerinl ji,ienias otlasque redtinptas *
naiaiiuin pulie Irililla coiiliciunlur videiuique lani

(Ani., l. v/i, p. 1231). bed <pjid,in(juie6, tiibi viiil hoc ;
puls igiiola Gnecix», quani Ilalia* polenla. * llieronv-

uiUiiio liOinine redempiasî Polius enini dicere de
'"^'^ ^"'^"' '^^^^;^"'^'^" ^''^'*^ ^''»*''^ «1"^'^ ^»' popiiu.s ei
buissct redeiiipuices, quibus videlicei ellinici, s^cut B
ipse ibideni argunientatur; deoruin graiiani se re-
fritiUas se conlcrrel. Quo quidem verbo friiUluh., sL
diiiiere existiniabant. Nain ibidein di.vil, dii nl pro-

laiueii geiiuiiinm esl, puUes delicaias inielUgii. Yi-
desis Scaligeri in Varroneni animadversioiie.s Ar^
sini leilicuUs pecuduni redintunlur. Sed quiii »iaiuas (
nob., lib. vn, /;. 230; Plin., iib. xviii Naiur. Iiist.^ c:
eoiiira unicuni, qui siiperesi, codieenV? Uuid vero, si
Arnobius has offas redempius vocaveril, quas plerique 8, p. oGi; Hicronym., tib. i, m Jovinian.; Scaiiif., iu
iib. v; Varr., da Ling. ialiii., p. <S2).

oifines diis lihandas enieianl?
Sed vide, quajbo, quousquo processerit gentiliuui Frumen veio queniadmoduiu DonaUis, Serviu>j,
Isidorus doccni, esi emincns aui sunima gulse pars,
supersiilio. Hiis suis olferebaiu non soluin caiuias
per quain liiigua cjbuiii in vejuu'em demiilit {Donal.
aniinaliuin, sed eiiani polinnna. JNe quis autein ne-
in Terenl. Adelpft.^ acl. v, sccn. 8, ei Pliormi.y
scirCl, qiiid ea sinl, ao quaiilum indign», qu.e iilis
acl. ij, scen. 2; Sercius in Virij.,'iib. iieory..
oirprrentur, ha»c aucior noslcr sic describii : » Sunt j
pag. (>0, et iib. i A^neul., pag, 181 isidor., iib. xx

ea, quije nos proles verecuiidius diciinus ; a vulgari- ;
biis aiileiu adsolent cogiiouiioe lesiium nuiicup;iri i

Orig.^ cap. 2). Donalus vero vyrbum /V?ior, et Scr-
(/6n/.p. 220). Eadem ilaque eraul ac poiinienta.quai vius iiomen frmmntnm a frumine facta esse arbiuan-
Verrius, Fcstiis, ac deinde Paulus hiinc explicanl in C '"»"• ^'^'^ ^^^^ miruni, si ab aiiis ad signincandum
modum : « Antiqui dicebanl (esiiculos pecorum, cuin aliquod puliis genus usurpaium luepit? De puliibus
eos casUabanl, a politione scgctuni, aut veslinien' porro videsis Apici-jrii (Doiiul. in Terenl. F.unacli.^
'lorum, quod siuiilitor alque illa curenlur > {Festua acl. ly, scen. 7; Apic^ iibr. v de Recoqtiin.^ cap. 1).
Paui., ad verba Pollmemaj. Sod ligec, ail .^rnobius, etbnicos, diis suis sacri-
cl t.xplodil quidem liaiic
elyiuoiogiani Scaliger, aliamque prolei lieames, non magis juvabanl, «iuam afncia (jrtilitla,
l, sed qna' ab
alio vicissim
calunieum, conspolium, cubuia, qu:e quidem iiborurfi,
cxplodilur (Scai.., in iib. jv de Ling.
specie» esse saiis perspicue significai {Arnub., lib. vii,
int., p. 41). Quia vero niliil b;cc ad iio.strum propo-
siiuiu eouducun!, saiis crit animadverlisse poiiniina
pag.. 259). Libum auiem a Libero, seu Bacchodicium
biisse Ovidius his carniinibjs canit
non alia esse, ac polimcnia, quae jioianlur hoc Plauii
Carininc : NoMiiu& ab aucloris ducunt libauiiiirt nouietj
Libaque, quodsacris pHfs daUir inUe iocis,
Aul polimcnla porriiift, aui aUquid ad eum moduiri.
Lib.'i <{co iaciuni, succisquia diilcibus ille
(PkM^, Mun.. uft. I, scen. o.)
Gaudet. et a Baccho uiella reperta ferard
tlhnicis adhnc Arnobius objicitoblatumdiisor/iît- [Ovid.i tiO. iii Faslor., § 10.)
lum^ gr;ecc iTTbAoov. .Membr;»na auiem esi leuuis et At Varro, cui alii sum-agautur, hoc nomen indc
pinguis, qnu inlcriores vei.tris parles Utcruntur, et D dnclum p\>.lrA, (piod libandi causa fial. Alibi vcro
inU'hl:iiorum iuvoivuniur anrraclus. Aniea v<^ro, scripsil : Libum, qnod iibarelur, prhisquam esset, seu
Omentorum membranulcn, ab illo nuncupanlur, de essent, ut erat coctum, iit eU, quou coctum prius
quibus legere poleris Persium, Plinium, ei Isidoriim libabalur, qu.-im illud comedrssent [Varr., lib.wide
{Arji., iec. cit., et i m, p. 107 .; Pers., saiir. 2, vers. Linij. lat., png. 80;' Ihid., tib. i, p<^/. 2^, et seqq.)»
47; Ptin., lih. ii Uist. nalur.y c. 57, p. 574; hidor.) Quai vero liba sinl, et quibus ex rebus flcreni, sic
lib. 11 Orig., c. \).
exjilicat Scrvius Liba suni placentce de farre, melle,
:
Ab aucloredeinde nostro patasea, sive sicut n qui- et oleo, sacris apia. iSec seinel hoe cfi.\ir sed prius
busdam vocabalur « piasea, > sic delioitur, « cauda asseruerat liba esse piacentas (Serv., in Virgil.,
bovis siiigine et sanguiue dr^libuJa j {.Arn., i. vji, p. iib. VII A^neid., vers. 108; idem, tu eciog. 7, ve^s. 3.o).
^.^>0). At diiigo esirariiia ex oplimo trilico exaciissirjie âU) lameii piacetitain n libo dislinguil, aitqiie libum
a rurfunbus repurgala. llmie hie Jiivenalis dc pane fieri t'x caseo, farina siligiiiej, sive siuiiiagine et ovo
versus :
uno, quibus bene peririistis, et subjecto folio, leniter
Sed lenei- et Dfveus, niollique siligiuc facius, coquuiitur (Caio, de Re rustic, ca\j. 54 et 7G). Tun»
:
647 DISSERTATIO PK^VIA 648
deinde docei qnoinodo placenta fiat ex farina siligi- A menium, a pulpa proculdubio derivari. Pulpa auteni.
nea, alica primn, aquae infusa, recenii caseo ovillo, uii aiiimadveriii Donalus, c proprie ea esi caro, qua:
nielie bono, quibus inler se coinmiitis, et lauri foiiis manducauir, eo quod pulsetur, et consciudatur. >
suppusitis, pl.«cenia componiiur, beue ei oiiose per- Lidorus vero : * Pulpa, > inquit, « dicia, quia cum
coquenda. Sed hxc libi ei piacentae tania, uti vides, pulte oiim commixia veiicei>atur. f Sea alibi, et, ut
iion est diCTereniia , quin ad unum idemque genus nuiitis videiur, raelius : < Pulpa esi caro sine nin-
ne<iueant referri. Mygis quippe a Caione explicatur guediiic, dicla, quod palpiiet; resilii enim siepe.
quo lianl modo, quam uirum re ipsa iuler se discre- Hauc pierique et viscum vocaut, quod glulinosa sii i
peni. Quamobrem Isidorus : < Piacentae, > inquit, {Doual., in Terent, ilecyr.^ act. ni, scen. 4; hidor.f
« sunt, quse fiunt ex farre, quas aiii iiba dicunt, eo lib. XI Origin.y cap, 1 el libr. xx, cap. 2).
quod libeant, et piaceant > {Isidor., lib, xx Orig ,

His iia observatis, pariicuia negativa non Jn
cap. 2). Arnobji lexlu nobis suo loco mota apparel, et repo-
C;cierum quamvis iibum ct placeuta parum adeo nenda anie nomen pulpamenta^ aique anle verbum
intcr se discrep:ireni, si Caio tamen ea disiinxii, exta mi subaudienda, aut iierum coilocanda; ita ut
nihil profecio prohibere videlur, quominus ai) Arno- sic scribaiur : Non piacet nominare carnem Sirebu-
I)io distincia fuerinl alia, nou mulliim a se iiivicem B laui, ...... non pulpamenla assa, qux in verubus suni
divcrsa liborum genera, quoc ab illo -
Afncia, gra^ non exta animala, elc. Sic enim apertus erit bic Ar-
tillay calumeum y conspotium, el cubula vocanlur iiobii sensus : In sacriliciis frustra adoleri assa iu
{Arnob.^ lib. vu, pag. 230). Non aiiud enim inlcr iila verubus puipamenta, boc est, moiles et deiicalas
omnia discrimen iniercessisse vidclur, nisi ex mate- carnis siiie pinguediue partcs, qusc suam propier
ria, et ralione qua (ieri solobani. Suum autem nomen moiliiiem paipitant. Fruslra etiam litari auimalium
vcl inde, vel a loco, ubi primum facia sunt, vel a di- exta, prius animala, ei carbonibus torrefacta, quu;
versa sua forma et ligura acceperunt. Nostra auiera quidem non in verubus, sed succensis tanlum car])o-
sciro parum iuierest uude derivata sint luec nomiiia, nibus torreri poterant. Ea autem diis obiala fuisse si
aut quid revera significent, sed quanta insulsitnle dubiies, certiorem Festus te faciet, qui inde nomeu
genliles biec ficiitiis diis suis, quasi esurieiilibus suum sortita esse existimai : < Exia, > ait, < dicia
libaYerini. quod ea diis prosecenlur, quoe maxirne extant, emi-.
Miiiia alia, u^que ridicuia. Arnobius consuilo omit- nentque. > {Feslus, ad verb. Exta.)
til {Ibid.)^ aitque sibi non piacuisse carnem slrebu- Addit Arnobius : < Non saisamina, quae sunt una
lam nominare, quiB tauroruni coxendicibus demitur. commixlio quadrinis copuiaia frugibus > {Aniob.^
At, Fesiosi credimas, boc nomen abUmbria* popu- C Ub. vii, pag. 230). Nonne vero bis vcrbis salsas fru-
lis orlum babuit; quia iilis magis quam iômauis ges inleliigit, p,uas in saciiliciis elhuici adhibebani?
nsiiatum erat {Feslust ad SxREBtJLA). Observalum Sinon quippe apud Virgilium ha^c dixisse fertur :
siquideu) ab eo iegimus ; < Sirebula. Umbrito no- Jamque dics infauda aderal, niihi sacra parari,
Biine Plauius appellat coxendices liostlarum, quas Et saisse fruges.
dicuiit, quic iu aliaria imponi solebant, {yirgil..i lib. ii Mneid.., vers. 129.)
gneci uLTjrjiv.
ul Piautus ait in Frivoiaria. > Nulli iiaque dubium Piinius auiem docel a Numa rege iustiiuiuin < Deos
esse poiesi, quin ea caro in eihnicorunj sucris adiii- fruge coiere, et mola salsa supplicare. > Servius vero
Lereiur. Nam ei Pollux ubi varias loquendi formulas in citaios Virgilii versus observal sal et far dici mo-
ad sacra perlincnles recenset, lianc memorai u/ioiv. lam salsam, quam Piinius in omiiibus sacriticiis, et
4'rthuv(ii.i {PoUux Onomast., iib. i, § 14, cap. 1, eam solam a pauperibus homiiiibus liiatam affirmai
pag. 8), coxendices imponere. Ad id aulem facere {Plin., lib xviii Hist. mtur.,cap. 2, pag. 473; Pro-
jiounullis videiur hic, tainelsi corruptus a libraiiis, log.., lib. i, pag, 5, el lib. xxxi, cap. 7, pag» 801)).
Yarronis locus, ulu diversas Plauti comoedias ciiat : Sed Tibui>*s ab omnibus uirumque far el sai sa^pius
( In Cestione, cerasliboia, ut de lumbo obccenabis. adhibiium canit :
Cerastibola Opiiius scriliit circunj coxendices suni ^

nobis : id gnecum esi ab hujus loci versura > ( Varr., Et vanLKn meiaens bominuiu geous, omnia uoetis
Farre pio placant, et salieule sale.
lib. VI de Ling» tat., pag. 85), Ibi enim legendum
{TibuU.,lib. \m,eleg.i.)
putant caro strebula. de qua auclor noster disserii.
Videsis Scaligeri in h;ec \arronis verba annoiatio- Quomodo autem, a quibus, ei quo tempore mota
nes, ac si velis, Turneb» Adversaria {Turneb.y lib. xxiii. salsa /ieret describit Servius, qiiem consule. Ariio-
tap. i8). l>ius porro dccbrat esse quadrinarum seu quaiuor
Dehinc vero Arnobius : < Nec placet, > inquit, frugum commixtionem. At Virgilius ciiato jam car-
i nominare pulpamenla non assa, quac in verubus mine plures iudefii>"«ie frnges memoiat (Sery., m
exta sunt, animata prius et toriefacta carbonibus > Virgil. eclog. 8, pag. i6).
{Arnob., lib. vii, pag. 250). Sed hujus texius obscu- Vult quoque Arnobius rejici fendicas, seu utaliijtii
ritas illum ab imperito, aul oscitante iibrario adul- iegendum putaut feudican {Arnob., lib. vn, pag. 230).
teralum esse satis ostendit. Qnapropter ul lux aiiqua, Ex variis aulcni nominilius ah illo recensiiis, boc
is fieri qucal, ei afferatur, observare juvat, pvlpa- nonnulli ujium esse putanlj quod nunc ignoratur.
m \N AKNOBIUM. CAP. XXllL 65f»
Alii opiiKinlur, illud a \ erho findo orUiin, quia len- A secla, e«v siguilicAiu -^
Lucretio hau«! sciuel usuiiiv.ii--.
dicae ex Hssis carnibus racl:fi eriuit. Veruui ipsemtH Alioaljj euiiii cecinil ;
auctof, quid sint lendicjR his eiiisseril verbis : Quw

cl ipi(V sunt hiroi (MS, cnd. et alliv cdil. dira'^ scd (Imrel Jib, n.verc. lOTo.)
inendose), quas plebis oralio ilia (MS. codices el quiid est, be)luarum geueni. Ei, j.aulo pocii -
dam ediii 2//a, sed Irgonduui hilla) solett cmu eloqid' Qwiu cujusqu(! siiuif secli pfîir.iaiaquc varU^îi
i\i)\ mmcupare, Hira ;jut.'m a Fesl«> {iut verb, liiiw) .SiU), geuertv in [hMiu.^ inuutaiibus. luf.ice UMT.i»'
Hira^
Ud., ver^, 1078.)
sic deriiiiiur : qiio! diminulivc dicilur iidia. quuni
grwci dicunt i/yja-rtv, inleSiinum esi^ qnod jejuuum vo- Ai uoinen iUud .s*«'pii!S hnc sigMiil?:a;lor.*< ub ilio, et
cani : Macrobius vero iria inlestiua esô docet, quo- aiiis accipilur, quaui ul. iJ io<;/M;n jurbHlionc iu-
iiuin piiiumn dissipiuui, alias dissepluiu nuncupalur, digealc
et a gr;i*cis otai-oor^y.a : secundum niedium v.sîvriott.v, Quid lu(n deiiide auctt>! nosicr V ^^ A'i»n iu;:g'r^.'ri.la, >
el leri um : quod vetercs itiram voiuverunt, hnbelurqne iuquit, «f tiou auguiina, uofi mille ^^pciji**^ vf^l lyrciisn-
pra^cipuum iniesiinorum omniuni, et abi rrtrimcnut imr.i , vel lUiiiartuu t {Arnou. ^ lib. vji, pat'. *?';();.
deducii (Macrob.^ lib. i, in Somn. Scip., cap.. b, El ii;« quideiu j!» uin'.-. .* i.lii-^ 'i;-. •;> fuieris vcko
pug. 44). Ariiobius ilaque dixil lendicas easdeni essc B oninii*us, v.i ujanu.seriiurt irjiio » i dice, tcinmaH hna-
ac hiras, qua; uoiuiue plei»eio vocid):uUur hili;e, ni- fjuiiUini, v<l [iiii-nrin:^. O^.ijd sil .•iuiom ur.it»n».euiu*tj et
hilque aliud suul; qumu inie^tinun; jejunuui. a^ginîTjiuui, iiis ilisce.-^ VajruMis vrrl>is : « .\u,gu'.cn-
Queuiadiuoduni auieu) Aruoluus ren-ii«'as et hiras luuu ijuod os iuinio'ai;! iic\i\\:' 'le.sc.Jum iu jecorc
s.icriliciis adîiiiendas esso negai, iia vt -i C^rumna?, impiuieudo augchui c.ui.-;u >?.=^::iieu!uni, a .-ijjgis^
(ju3esuni, > iuquii, < priiua in gurguliouihus eapisa, quod ad rciigioijtius n.ag.s piiriiuci ii"»que proiilei"
;j|ua dejice:e c.lbi»s, ei reicno lUHfira est rumluiilori- hoc mojilau'! lauu cout^rruia i-.c s c.eriis. quo iii iui
jjus s;>'CUii.<. I {Arnob. . iih, Vii. pfu}. 230 ) Al couslat pwuereuir luata;, :;b co qu«'d [iceci 'jtikri.ui ./j.i va-
s.^^ne ibi ab iuiperito librario depravaliuu esse iuunesi -w» » \\'urr.y lib^ sv de LiiHj. /uj., p.//?. 28)- Qiuun
iM'h'umnaSf ac leiieudtuu rumas, ljl)i eriiui .VriujJiius in i<>cufu .'JuiHiiidveriii Scaiiger jii;.guieut'iiu esse da-
ipse eaoeui iioniiua puulo post rep>-ti i (ifeif/, /Kf/(. iZ\)t pcm, qu;e a ru.sii<;<s .litiii:, Siivîsio, 'slijru, Jov.; t):i.
ibi riimiij cousliiulcr iu inautiscripto codice regio, paii, el aliis j.roraii;d!a5ur. S;iiui;i5i«iS auicui nos mo
onuiiijusqiie editinuibus legitur., net corrupium essc Varrouis leMuiu, et ex veleri
liuma auiem duplici seusu a variis anciorihus acti- c.odice \l.* em-u.daiidum ; « iiauiie juopfer lu.Hrncig-
pilur. Nam < Uiiiuim, s ut aii Noirius Maiccllus, cui n»en«aria caria consiiiuia locis « i.-nis, quo id iuipu •
Viirro, Fesius, ei Plinius adslipulaniur, i veiercs i^ nereiur » (.S«/«fG&., exercitm. in Soiin. , png. 129)^
manjmam «lixerunlo i (iVon. MurcelLy de propriet. Caua vero magmciiiari;! j.uiai f .ssc caui.sira vcl iau
aerni.., cap. ''1; \arr.^ iib. ii de He rust., cap. 1^/1!; ces, niiiiius magmenia in aras i!i.^{'r{.'i.i!:i iuiuonebau-
lesi.y ad verb. Uhmî.w.m, Piin., hb. xv Naiur. lur. VidcsiSj qiine aiiTu Jiebi», ei Hrissoi»io de
Idst..^ cap^ 18, paq. i08 ) Sed in l'linii lexiu rumen magiuenlo adnol;«ia suru \rur-ub., ilb. \\n Aiivers.,
pro vuma ie;.iiinus. Alio aulem seusu rM»?fl, seu ru- cap. 0; Ihisson., id'. \ dc iônn., paq, iiJ(> ei seqq )
iuen ci rumis significiit c;»vmn guituris locum, sive Pri5 corruplis landem tiis, ui djxiiuus, z\ru(diii
\il Auctor nosier ioquilur gurgnlio^ds caput., qao vcrbis, velamen sainjuinumt ui(iin;c lihn>?uut iîm
certa qua^dam animaiia cibos reT€M:ani et ruminaiii cdiiioui prvfeclus projiri;; auctoniatr- subsiihiii,. vA-
liine Festus : « Kumen est pars coili, qtia esca devo- farciminum, haud dui>ie qaiit Je iis pauloaute meuio-
raiur, uude rumaredicebatur, quod nunc rumiuaie > raiis \fuobium agere op!ual»j«tur. Sed (»oleral qui-
(FesiuSy loCo cit.), Servius vero : < iiuminatio dicia a dem notari l?aic conjeciura, sed ijoii idcirco leiius
ruina, eminenle gulluris parlc, jier quam deuussus tasu autlacler iiuu.utbri deouii Quidaui vero piif2;uui
cibus a cerlls revoc;iiur animalibus > ( Serv, ad iilud verbum veiuinen, sic divsdendsini ce:jsent, vet
Virtjii. Eclog. 6, pag, 55). De gnrgulione porro. et ameu, nosque admouenl iliud ihi ideiu sonare, nlque
rtmza, seu ruraine, ha'c Isidorus observat : « Guigu- ^^ apud lic.- ychium elooj^ TrW.ojvrojr, speciem placenia-
lio a guiluie nomeu irahii, iûjus meaius ad os vi rum. Sod quiii, qu;«.so, ibi siguilicabii subciiuens
iiares pertendit, habens viam, qua vox a»i linguam noiuen sanguiutihi': Quid cum plaieuiis coinmuiie
iransmiuiinr, ui possii verha collidere. Unde et gar- h;d)i'l? Alii porro arbiiratilur auieu, idei.u sigiuficare
fire dicimus. Rumen proxlmum gurguiioni, quo ci- atquj; amcnlum. sivc iorum, ei viucaium. Vt-ium
bus et polio devoratur. Hinc besiiae, quaj cibos re- osiendere debiibiint -ijuid amen, vcl ;imcni;i sangui-
vocaut ac remandunl, ruiDiuare dicumur. » (7jj?rf., num facere poleranl ad Arnobii de m-igmeutis,
lib. XI Orig., cap, l.) Rursum autem Servius ahbi augminihus el fiuliis proposiiuui. Saiius esi igiiur
dixil:4 Cuicuiio. V;irro ail hoc nomen per aniisii- roiunde fateri eorrupia e>se ha.'C duo nomiua vela-
chon dicium, quasi gurgulio, quonhtm pene nihil esi men sangutnum^ aique cx alio emcndaiioii todice
nisi guitur > {Serv, ad Virn., lib- i Georg ^
pag. 75). qiUFreudam esse veraui aucioris uosiii leciiourm. Si
Quivis porro ex diciis lacile inteiligi^l his Ariujiui conjeciuris tamcu iuduigere iiceret, suqiicaieuiur
verblSj ruminatoribus saculis, signihcari ea omnia im scriplura ab ilio vel saisaminum Nnm ibi dictii
A»iiuiaiia.. quoe ruminani Nomea enim secula vcl renelil- ac paulo anie saUaminci dixoiâi- Sed acu-
Patrol. V. 21
, ,
e5i DISSERTATIO PHi«:ViA 652
lioribus, qui meliora videriju , facileni prnebebimus ^ Et Lucreiius :
assensum. Araque Pancliaeos exhal^t propter odores.

fingi gratas diis esse, om- iLucrel.Jtb.n, vers. 417.)
Acldit Arnobius frustra
nes fias purlis, quas ilU ^mftcias, (iiiMS. cod. pr(e- Consulft adliuc, si velis, Tibultum ,
Chuidianum el
sicias) vocabanl {Arnob , lib. vi[, pag. 251). At pro- alios {Tibui.^ lib. iv, eleg. -^; Clandiau., de lerl. lio
siciiXJ seu prosicies et prosiciuin

eriuu exta animaliunl nor, cons., in fin.j,
secia, vel profectic eormu parles, quae aris iiiferc-

' Panchaic.e autem resiuui.ii, sive liuiris in sacris
banlur. Nnrral aniem Soiinus eos, qui in Vulcano geniiiiuiii et srtcriliciia usum plane insulsum ac su
colle sacris operanlur, cuni proscias iniuieruni, si persiiliosum fuisse hiiw, Arnobius Oslendll, qnod re-
sacrum probeiur, surmenia licci viridin, ai) ipso nu- ctns sii ac noveiliis- Pev plura cnimvero post mun
mine, ac milio injlngyanle lialiln accendi {SoUn,^ Po- duin c.onaitum Sieoui.i Hibnicis prorsus incognilus:
lylmt., cap. o, pag. 20j. riura auiem de pro.>iciis erai. Nuila (juippe illiiis, inquil, ne niinima quidem
Salmasius bunc in locum dispuial, quem adire pole- lempnribi^s heroieis, seu Trojanorum aetalo ullibi meiv
ris, non secus atque ernililum Brissojuuni {Bri^son.. lio occunit {Arnob., lib. vii, pag. 235^). Quo aulem
lib. I de VormnL, pag. 28). aiiclore h.oc lirmîiri queal. si percuncteris, libi Pli-
Ea porro omnia, a nobis liacienus coiumemoraia, p iiiuiii dabimus, qui de ungucnlis brec inemori* man-
diis fruslra oflcrri, vel eorum ailaribus adoleri, faciie davil : « Quis primus inveneril, ncm tradilur. Hiacis
Arnobius convincit (Anio6., lib. yit.pag. ^5i). Cur lcmporibus non eriint, nec thure supplicaiialur. »
enim hajc diis libenlur, nulla plane raiio, vel causa, {Plin.., iib.. II Natiir, hisl.. cap. 1 ,
pag. 55.) Deinde
quoi tiunen, uli dictuin esi, in sacris faciendis niaxime Tlieophiasius, cujus vcrba a Porphyrio el Eusebio
dcsiaeralur, ab uUo unquain proferri potuit. Dii sinon sine variaiuilfus leciionibus transcripta siint
quiden. si vcri ilii sint, neqne opipare epuianlur,

,
idem fusius ejkplicat : îVjo.ntfiuog /xsv 'zig eotxsv £tvaf
neque stomacbo aui fame iaborant, neque saporuni y^ôvos, (/.'ji' wj -^Vj/i 'R'c.vT'.)V /'y/iwTC^.T&v ysvo;, nyg M-/ioi
«l eis niodo cocia, inodo se- ©soypc.Tr&^, /ai T/iV iiff':o':a.77iif 'iTro Toii NsO.cj -/'tijîr-
quicrunt (ideclamenla ;
modo assa, alque \m vel aline animanlium rrav /fjifj^j.. x.y.TOivtoOv, /iVvâTu ttowtov £«59' io rtcts" TOt;" ovftj.-'
inicruda,
carifs aponajilnr. Ecquid vero, :dt Arsiobius. pro
.mnvibus mmeolis y sive ul Mariialis, Teriuliianusquft yoQv.y './.iyjii-j':'.)^ ;/.T:f/.rj/J/.:' r.6jJ.oi.i.g yap yejiul; v(Trs/>ov
lib. x, Kpigy. \S; Teriuli., iib. /ra|Os)v)^0v> /{/.£ Tt<'.ra, /ctr iT/.c.Vijj €p.^svvT3T'/,? uuc^rio
iofiuunlur {J/fir/7«/.,
m:iuyis,id esl, cibis delica- 'j.-/jpo,—rjC yiyv./i jvOs "fi:, i.vayv.ata/ ?Wii"» tiSTOL ttoa'
deTesiim. nnim., cap. -i),
,
i.oij 7:fiv'»>v, >.(/.: ^t'/.yf,jfuify Ttayovi.j, ^:7r/j6£aT0 701*1: 6cO?;.

de quibus inlra [Infr., cap. uU., ari. 5),
lissimis.
C ^'^ to>tm.. o-w c'>jov ttoot^cov. </U(/ y/oyj^, olu.si Ttvy.
sumere unfjiuun poUierunL? Qitid diciu absurdius,
pecuilum icsucuiis, eaii- Tii* '^rj-.jfj.>jyi o-..rri.'t>i /yrt\iv 'zu.tc /îrjfit-) «pa.v.iVOt, (Por-
quam deos ol.laiis ac lilâlis
rel)usque aiii^ siniilihus, phgr.y itb. it ue Abstin. uni.nul. pug. i2i ; F.useb.^
dis, rumis , na-niis, oflis ,
enûimus. deleciari, plaoari aui (ib. i Pifepai'. ivahg.., Ciip. V*. pag, 28 ) J nuhnwrabilo
"{uns jiaciemis r.u ,
propiiio.s?
uiiifiern aiiiinoU essc tevipi.s v,deiir ^ ex quo sapicntis
fleri
CAPCT KXiV, f:ima oniniurn gens ^ ui aii TnecpJtrasnis , ct sanccissi'
Oc llhi.ris el viiii in aeutiiinm sacrificiis usv, ei de aiiis mam illam.^ a JSiif jannniumy legiouem incolcns , diit
coelcstibn^ intru pyivmoi: lares sncrificare prima ccepil

nonauUis eornm absnrdis riiibus, et dieuus feslis,
non myrrlia\ neque casuv, uoque ilnois mixtis cumcroco
ARTICULIS I^RIMUS.
primitii>:. MuUis euim mtatitus posirriorn ',ar. in usu
Qulbus rationnni iuomHntis Arnobins conliciat explodeu'
hon faeranl, cum homo percgrinnior efjeclas^ el neces
duut esse in geniiliuni saoris (*l saerilioiis sjperstiliostpn
Ihivis. seu Vanih;iii-H? rcsiiiiil.c usuni, eiinique tnissp. i,iiatnm viiie plinimib cuni liiUoribus, el Uurymis inda
jncd^^nitiin» htioicis, e\ Aili;moruni regiinilempoiii.us,
ijatov. harum, quas dixi, pUcitnruni slillu.'. diis obtvlii.
olqiVr fliisni l^t.rusnis, tiincpi'.* |.iuni far adhihiluni; iihi
ex[.ii' niur (piiilsii Uius niu.sculuiiij acde llu.iis in elhni- Taua igilur unleu humines non cijeiebanl., seti grumcn.
COIUUi '.'(ir^". linc »i-'M.
quod veiut quumdam ferlilit» no.:rtv priniievmn •iinugi
Non ea la.il.nn, qua; in superiorinus .'^rliculis enu- £> ,i.jjn man.bus olferebaiu. Qu;e <!niu.:m Porpiiyrius fu
nicratr» suiiL scd Ihus elinni el vinum in suis elhnici sais pr(rse(|uilnr, qiUim nt onmia a nobis describi dc-
sa<îi^ i<t'. ^.u rili. ii.^ S'j:pissime adhil»eb;MiL Thus au- beanl. Quaniolirem illius, si iuiiei, librum revolê,
foui ; b Avc.obio vne.Uur resiuula Panc*iaica. a Pr,n- e' agu«>sces al» co luculenier ;.dêri u.stim liinri&. et
rb;ra vitieliect Arabia^ Troglodilan.e paiie, qua^ oslio lieroicis, ei priiuis mumli lemporibu? riiis.<e incogiii-
.<in'is Av.>l'i!i adjacel (Arnob. . lib. vii, pag. 251 et uuu. Verumi;in;en Aruoniiis id oiujiiiio ailliriinirc
jcfiv/.). Vii- ii!a servius in suis librorum Virgiiii coin- ausus noi esi, sed adjecii, qnemadmodam neîiur, (i
nieiil»rii>. * P:;ncli:\i:i , inrpiil, S^diconim geu; est perUibetur {Arnoi)., uii. vii, puc,. iTi^l). Perpe i •.?.«"» ir.îi'v.
.'ipud qn;uii il.us inseilur : ul solis e^ Ihurca virxM ilium (iuid:iin ibi erroris :ii'giUiiif.
S:.h;ris. Il«ûuuie *
rotaqin'^ ihuriieris Pancliiiia piu- Negarii porro niilti s poiesi liiini verum essc, (juod
miis a:'c 1;-. (S('rr. in Virgu,,., Ub. a fiiOig., ad~ major,
>
ipse icstit;, cerle Jâv iii re <inini exeeiilione
icrb. iin, />"«;

1^'*"*. Similiier Ovidius :
-idjeiil rrc' iuem in sua regioue, novelluniqnc fniss^
.'M.'lM',.'iue lii;iMt UKpiii
Ihuris iisuiu. iNeque clrauj hlr-irtu ,jenUrix
Tliiii^t iVUil. lioresqiu: îlio-- l';nniiai.i iuiies.
{Oirni., hi^'. X .M-Km' .
jub 0.) {niih. 1 Kpparnt., pitif \\')^). ei m.<f;» âper^'i*i<*''^
: , , ] ,
655 IN ARNOWUM, CAP. XXI V. ^r4

agiiovenU. Kiruria autein recte ab eo Apotuii? Prîerea fjuis qualisvo ex
liriinilus ilhiii)
oremati iliuris 5(1
siipessiiiioms magisii-a et maler vocainr, uli ex iis csi, visci ex nrboris cnriicibus pmfluenlis
odore (?iis
paiel, quu; de illa aiibi adnotavimus, aique iis eliaoi, lionor reddilur ? Cur nou ex aliis qu.hjjje odoiilMis t^t
qu«abOvidio. Servio, Dionysio Halicarnasêo, Ter> vaporibus? Ntunquid quia iiicftnsi odoi llMjris iljis
tiilliano iiiieris cnnsisnaia sunt {Ovid., lih. xv Me- magis. quani aiius graius esi? Sed dii nares noa ha-
tam.y j)iicf. .^77; Serv., in \h(jii., lib. n A^^neid.^ bem, quibus auras, amosqne spiriins ducnnt. {juld-
patf "259 ; Diovys. lialic, lib. ix pa<i. 565; TeKull.^ quid eniiu eo modo spirat moriale osi. Ai d(*(is im- ,
lib. d^ SpeC.ac.^ ca]7. A). Al hisce scriuforlbus in pri- morlalcs €sse debcro quis non fateUir? Nuijn jta.
,
Tnis accefserdus Cicero, qui in sua de liarusptcum que ihuris .uji alio odoro capiiiulm* Tamcisi
; tmile.
responsis oratione Imnc loquilur ia modum : « Ego inquil ArDobius, in pomiera fmi^culi fliuris imendas
vcro primumhabeo auctores ac magisirus r/»lJgionuni {Ibid, poij. iU). Thui auleua n.asruluui, qu»>.ruad^
colcndnrum qui porlentorum explauationes >uodum lliriius. Servius(|uc obscfrvSini (/Vj;/., lib.yiw
Etruscoruifi discipiiua.contineri puiaverunl. »
(Cjrcr., Unl. mUfr., cfr;?. 11, pay. 2(1; Serv., vt ci(, yirgil.
orat. XXX de harusv. resp , ;>«5f. 451.) eersm)^ a specie iest)Culoru!u diclum pulaiur. u-aWxc.h
Atqui, prinus eornmdem Elruscorum temporibus, vcro appelJalur : enccm riutte. vol oUban, Ije jllo Vi!-
nullum in ijenlilium tacris liius adhibituui esse du- B giiius caiifabai •
plici aucior nosler ralioue demonsiral (Arnob., tib. vn, ^j^-., ,,^,,,,,^ ^.j r.Milli cinse h;£C .Karia vilta,
pag. "23^). PKuno enim hoc saceUorum , inqHit, indi- Verii-^nascpui w.lAv. j.iijg.icx, j^ fnascdlii ilmra.
cant rikis, ubi llrus non inceudebalur. Deinde vero ( >i'f iiil , erLi.') .
8, verfi. i) i et sry.ia.
uullus illius i'sus fult, quadringeulis ., inquit, annis Porro auteui quamvii o.iiincedaiur, quod sarnen fjU
qvibus Albana res vigait ., ac quamdiu Homulus , el sum est, ;*liquom diis osse odornluoi , qu-i, qureso,
Nuu)a ; religionum , uti salis ex historlae Konianae raiione. probari poiesl fiUjus ilnuis «.•doreut llji.'; est.e
scripioiihus liquet, anilex, Romanis imper^rttrU AU gratum ac suavem? iNuMiqnid (|wr« houiinibi-s fûavi^
hanorum auiem rHsnum iuilium duxil ab ^nea, vel est? Noune fieri ficHe pf>tt»st , ui quii^ i>fs amspna o.r.
poiius ab Ascanio ejus Oiio, a quo Alba lon?a oondita jueunda videnlui, diis, quorum piane diversa esê
esl. Livius aulem alios «îngiilalim recenset (liy., debei>al substaniia, displiceanl. iisque mulcîa siiM
lib. I, posi inil.)y qui ppst illum reguaverunt, eosque a!queinjucunda? Vldesis Golliofredl comuieuiari^ iu
ex eodem lavio , Ovidio , Dionysio et Eusebio Sieo- Tlicodosii Magni edichim, quo gcnniibu.s fhuris usus,
niiis In suis ad Livii hisioriam adnotationibus. eidlii sacrificia, et omuis «iforum cuUus prohibeiur (iom. vj
cbronographi designani Cod. Theod.y leg. 12, p:ig. 275 ei aeqq.].
Ad ea porro usque tempora nullum in sscris thus G Uiunn landem his addere liceat, qufj^J ?J) ûclore
ddtun) fuisse. « Pium, > inquit Arnobius, < far mon- nostro recte iradilur : i Thtira cum c<^rnihus esse
sirat, quo peragi mos fuit sacrificiorum soiemnia pateutaiibus coiijuuctissima Miorluornia. » {Arnob.,
munia t> {Arnob.y loc, dt>). Exiimveio prisca, ul per- iib. vn, pay. 2i^! Ellmicts siquideuj mos ^ral , vd
hibe! Ovidms, aetaie, agrestes adhuc homines farre suis parentanics, mortuorum rorpoia liiure oeiasu-
el saie, sivc mola falsa, de qua nos superius, diis ii- derent , sive ea creuiareniui . sivc manciaienjar sc-
tabant et sacrifi^cabant. Sic auiem ille canebat puituras Narn \irgilius ubl desccibit iuuus i^.Viierii
AiUe, deos homlni quod conciliare vpleret, et quoniodo cremaium sit ejus corpus, ihi dixii :
F.u erat. el puri liicida mica salis

Nondun». pertiiierai lacfymatas corlice mvirhas Cougestit cjf.nsiiiif.ir
Acta pcr sequt^reas Uospiia n.ivis aquas. j"burea dona, dapes. luso cj;nej e.s olivo,
Thura uecEuphrates, nec miserat ladiaconum, {VirgiL, tib, si Mneid., vers.'2tiet segg.)
Nec fueraulrubri coguiia fila croci.
Feslos vero scripsif acerram csse araai. ar.ie mot-
{Ooid.y tib. j Fastor., § 8.)
tuum poni solitam, udI odores iii' c uderianti v»>j ?
,
Moris aulem imjus causam post Varronem, Plinius arcam ubi thus reponcbaut {Fesiun, mi i'erh. AcrcRA^
reduidii , nimirum quia veteres sal curo pane esila- Ouapropler Cicero. ubi iegos de sepidrhris ci ruribiis
bunt. Vaierlus vero Maximus, cum frequentior, in- Bmemorat, AVc acernn, ij^quit ,
prffierpaniur [Ocero,
quit, apud eos pultis* quam panis usus esset, iu sa- lib. II de iegih., pay. 541). Legesiâpud Biisboidtim
crificiis omnibus inola salsa , id esi, farre ei sale yarias veierum de ihnre diis daniio fornmias (.//r/s-»
composila ., non auteni ihure , utebaniur ( f^/m. son., lib. I de Fvrm .

yng. 2y el ÎO). At certe ex liis
lib. XXXI Uist naiur., cap. 7., pag. 801) ct seq ; Va/, quJie dicta s<»ul, piane cojiiicilui' inulilejn piorso.s ei
3/ax , //6, II, eap 5, § 5, pag. 102). super>iiiiosum futss^ thuris, iiciiiiis geuiiliuTi diis
Itaque Arncbius inde sic argumenJatur : Si dii in- incensi, ustun et moiem. Ai de illo in superioribus
censo tbure plao.antur, peccavere homines anliqui. a nostris disquisiiieniftus disputavlmus.
qnibus is ritu.î omissus est. Si vero diis oiim, aut no« ALfiCULUS Jl-
placuil, aui indiffereHS fuil, frostra ac perperam

No» iTjiiius pervtraii.i luiaoe vioi in eiliiMCvruf.i s-itTis et
adbibelur (Arnob., lib. vii, pag. i35). sarrificiis libaudi aioreih, lluiris sociuui, ei e.vpcniiuf
quid sit, Lr:j», siu.tjuvium, musci vt^nejabti^js. f\ Macius
Neque dicendtmi est dcos ihtite dalo honorari.
biferiovinc tsio.
Non euim quiKfJiur utrum homines, sed ulrum dii
persuasum illud habuerinl. Ar quis unquam in scire In priViiiis sclen,i'.ib.-i»qu<- geniiliuu, Siic."»^ mt-
o
655 DiSSKRTATiO PH/EVIA 656

rinii, an Arr!ohi!i.H, ihuni sociam eiat (Atnob,^ llh. vu, \ iiiqnis turiC hornin.tua confemjilov numi!ijs' Aui qui>;
Svrnp!i\;jiii rKieic -Suine, nigriiai^<if Jii.nunk
patj. io^/- Solftbuiit t'.fi\m v.ntun in ilms llainmis da-
£i Vauranu Ir^giles de. uiODle palcliai.
;»m proriiiidere, vel» sicut loqiniur C.actaniius, odo- Ausus erat
(Juvenal, mair, 6, Ders 540.)
raii ac ve<eris vini profusione njadefacere Jocos {Lac
tojii-f i>t. VI, cap. J, p«9. 542). Quo quid-Mii de rilri Viane aiiuni adliuc iiujus tnons lesteuj? Audi Pi».-
prp-ler varios auciorey , h{«c ab Horauo (iicia le-

iiium ; « iu sacrisj * inquii , i etid!:s inter irtc opos II
giini»s :
jiodie, non ruurrliinis, crysiallinisve, sed liciilibus
proiibanlur Synipuviis {Plin.^ lib ivxv, c. 1.2,
Verbenas puen pontto, iharaque
patera iii»iri.
Oifril <:>im f?flg. ^45) # Pulaui auLem idem sympuviun) esse ac
MuLiuia vcuiel ieiDor Ih^^siia.
:>inipt{iun), de «|uo Varro, Pauliisel alii (VW., Hb iv
(JiTorw/ , /i&. T, Of/^ 19.)
t^.3 îKgf. /flj., pug. 51 ; Paul.y iit Yocabul. «o* Simpu-
El /*b Ovidio Imn). N«»s vero de il!o aliquid r*A ipso wuriorc noslro,
Cunnque meri patei'» tbsiris acerra fuit. acCicerone pnfdibiviinus {Supr., «;. io, tnf.2)
ThitfJi )ocis viiiJj.T.ijue iledu. PraMerea eiiiuic; ., sicui aii Arnobius, m det»ruui
{Ovidjib ly Faslor , sub fm.) fc;ior««ni h-morem excilabani venerabile$ uiuscos car-
Aiibi vero ,<tjl de usoris su*.. pro qua i>ene precaiurj £ bonwns exsnnLtis \.\rnob., i\b. yu, 'pag. ^55). .1^;. co-
jiainlx celehrando ; dice regio ct anliquis ediiionibus pro i/<«5r05 iiabetut
0? imhi ihura, puer, f4(i.?«ie< iacjeal;a Usinmas, mtt^cas, rjUlio. ul videlur. sensu - in aliis ediiis
Ouodiiae piolusum sifidaj ûigae mflrum. cnissasy ju?e hau<i mullo poU.ui : quidam in iftargiue
Alils e-ir*ni In lil.uls hunc niorem aiiigit , de quo addiderj.ur ,s.'i//i/«.i , êd ôhus haiid dubic expiica-
^liau: TeriuJharios. ct plur;» Krissonsub (Ot.'ht., iib. v tionis graiia, Magis iiaque ucd>!S arridei \ox fr.u^coi:.,
'T'iit., pfeg. 't. pag. 471 ; ei hb. sui MeianiOY.. fab. 4, aul moitcho^ , «juo non»'ue preliosuu'. .iliquoil odora-
Wj: ff iw, n Fo<i., § IS* TerinUian., Apolog., jneniuin sign ficaiur. Nau» diud ex ihure, ac viuo
faq.
Mp= 20: Brisson. lib.\ de Formrd.^ paij. 50<?; seq^j.). odo» ato confecium in flammas el incensos carh<uies
,
AtqiU Arn<d>ius vari»s raiionum momentis demon- jnjicicbini, al ex eo suavi*; pr^cul dubio odorescita-
strai huuc vini , quemadnu^dum ijiuris, Ithrtudi pra- retur. Nihil lamen de vero Arnobani 'exius IfCiione
\'}\\i porverj-anique oonsurnidincm ai> omnd)«« es?e sine airctonUle correciioris alicujus codicis a Jiii mare
repu<iiendam. Ac prinjv^ quidein quia nulia hujus audemus
,
rlJus causa pouiit ab ollo unquam afierri. iNon enim Qu-dquid porpo de ill.-i sialuas, ipse auclor nosier
dii, ui pf}ir- immoriales, sit! alupiafitio laborant, aul eiimiros nuHo prorsus modo censet arjdiendos, qui
v,n«>.m oir pro.^<rtandimi, uicib(JS dit;ejant couliciani- C peisuariere CK-imbus couabautiJr, vii.um iilud «Mioia-
q-iv. .Kadeiu prorsus rallojie L.icirmilus , Arnohii lum i; cie diis llban lionoris ergo» et ui propiiii lie-
oo«tr» discipuhis, hunc cthnicorur.i erroreu. proili- ieui. Quis iMiini, ait ille, diis h'jno3,curr» < vmi
trai : € Maclaiii, » inquil, t opiinas ac pingues noslias exiyui rores snper vividam jifceris alqne insiilia-
ddo, qu«i esurir-uli; profi.nduMr vina lanquam si- veris pruuam •

> {Ibid. el 6eq(f ) (}\ini rerl*. laiioni
tieoli. i {Laciant., lib. vi, rap. i. ptm. 54i et 'i47.) J«<agis o|Tnns;lum, ac diriu rfif^p,^ absurdufn, qu.mi
/:aii'" inde sic arc?umenl;.?nr ; ^ kaque diis non cae- <it^'J5 Ijonorari, aut hominihus fa\ere eiTuso \ino,
<.'.s!cin seusuuaj ?,ed humanum poliu.«i atiribount :

quod virlininn nervos dehiliiai,quiid pudori,casi!taii,
ide»^pirfi iljis necessafia, 81 grata creduni esse quit^ et verecundie iuimicum est, qood, si avidius hau-
opus cst cibo, aui si- bcris, in in««aniam et iuroren» tc praicipiiabit?

iiohis, quilujs Rut esurieiiiibu.s
i.;^})t;Kn.s pot 1, ani veste olgej.llbas, atri, c'uin Sol de- Sed eo usque homiues falsa religionj« specic de-
ccs^pril, iumlfie., ui videre po.->simus. iSuUis igisnr e.K ceptos ^'rriu' pervaserat u. o.demnibu^ veibis, qnioMs
yebus lam proburi c< inteiligi potcsi ueos islos. cum vinnm diis iibabaai, maguum honoiem illis se>iUJetfi i
oltquaudo vixer>iu, moiluos e&sc, qîam e\ ipso i itu. pruGtereniur. Nam illud his ipsis S!gr>ilicabain, qtiae
nu! est loius e ierra. » Arnobnis ibidem reiulit , verbis : i Marius hoc viuo
irnobius iiaque eiiiuicos tam scUe, quam venusie D inniruêsio » ijbid., p.256} S^^rvius Aiuem, ei posiop.
n:seriiiiu& •. <. L>a!c, «[U.cmj. » ..il, c Immortaiihu? diis Isidurus ies-.iacnnlui liiec ii\ PoiMilicaiibus, seu Pon-
bib^ni, :cypho:«. bnas, |jaieras, sym;Mi\iaque dei.ro- lificum libris sic scripta priesciipiaque fuisse * « In
vnitp (Ar-Ho6., hh. vn. pag :25'i). > IJna amem erat p<uiliiicahbus, > iiKpiU. * saciiiicanl^s dicebanl deo :
quoddam merisuiai, seu vasis, ei poculi gcnus, fro- -Macie hoc inierio vino eslo p(Serv.,in Virgii.., l. ix
ziuni vini cunlineiifl*Mpium. indc in veteri sjlossario .£neid., p. .^64; hid.., L x, Etwnolog ., ad oerb.
hl'no grn^co le.înHi.* £^r;^-% cr^'if/c iy7-:'o;, jwPH.smi </N(^- Mactus; Caio de , Kl' rj/s/?c., c 432: el 1.34) Quud
dam. Legesis lexicon Mariiuii , ei Cangh glossarium quidem haud semel a Caione. el aliis memoriai pro-
Stjmpuifuim vas quo(|UH erai ligneum, ui nil Moniiis- ditum est. Inlerium anlem vinum, uti e.x Feslo, Sca-
vel iiciile, ut ahis j^bcel. quod sic coguomiuaium ligero, ei Brissonio disces, iliud eiai quod inha
volunt, quoniam in co sacerdotes omnes bibibani paterae labrum enundebaiur (Fesius, cd verb. infe-
(Son. dc. ProDfw:. r.cnu.,t tIO, ^"-29) fn varris vero riom; Scaliyer., conjedun in Varron., ;>. 80 ;
Bris-
illud 1 N'.uaa adhibjium ex his coiligunt Juwenaiis aon., L \ Formul , p oQ et ol). Macfis vero, sicul
laniiinibus jam diiimus, gignihcabat magis auctus. Horuna iia-

657 m ARNomnM , cap. xxiv. «58
que verbornm sensus erat :
Ta Jnpiier, aut alins A ?« Minv.c, c^9, 2
Arnobius itaque liosce
art. et o).
quivis detis, e&lo magis ancius IjOC inforio vino, qnod absurdos eijmicorum riius haud invenuste exsijjilai.
inira iabruji» palera* irai)>fusitui , libi iibiiiur. Ex Ab iisdein quippe cihnicis poscii ulruin dii audiiis ,
'Ircbaiio nuieiiii Arn«»bius aniiua<iv;M!ii .uljecinjn iliis crepilibus el sonliibus, liouorifice s<'CU!n acluui
fnisse l\o(i veihuin hiferw^ ne vinuiu condiiuniin exislimenl, vel niulceaniur, alque ir:»ni iuni revera
CfHis el ;»|)OtiieciS, OK quihus illud iiousjtini fuerat, depouaul, vel sicui pur;iouc3 his exterreautu.-. Sl
sacruno (irrei, ei usibus buruatiis eripe!en«r. Papne, ita seuliunl, nihil cerle liugere poierant his ruhcuiis
quatiturn hoc vere'-dt3iu er;U! opinionibiis uiagis leinerarium, el diviure maie.suiii
iSed nudianius Aîdurem nostrum inde adversns injurium?
eihuicos riisptManieui, Quo > imiuii, houore deus Tum deinde auctor' nosier simiii nf.odo exagiiat
augeri poicsi, ourn ei !ex a sacriUeanie imponiiur, ne matuiiniis eorumdem geniilium exciiaiione.? , ac vi-
plus peial, quarn vinuai iiliid iiJeriuu'? INiiui;juid giJias, ut maiic, quem.idmoduui vespere, deos rûos
iduiiuni V(u;ix« ije!!iio , ei gulosus er.ii eximias ilie irput s:Uuiafum {Arnob., l. vuj p, '257). De usiiaio
dei»s>- ui liac pra^strijjlione cupidiias ejus rin.erciijr? auteth iilo deos niane Shluianiii nmre hunc Apuielus
Niliil t|U'Ppe li.Tc verb.^, Mactm hoc vim inferto esto. lotjuiiur iu inodum ; ? Tenipli maiuun;is aperiione:-
aliiid sigmlicabaot. quam. esto maciu?, hoc esi, ho- B opnenebar. Ac dum velis candentibus reducir>, in
iiore aucius ei amplilicatus, quaninm dumtixat volOj diversum dere venerabilem conspecinm apnfecainur,
nee magis qua;n jubeo. Nou enim amplius Isonora- et disposiia^ aras circnmiens sacerdos, rem divinam
beris, quam v<«lo plus mi niiuu-s vini m paier^ ia- proeura?. suppiicamenils soh^mnihus de peneir;»!'
brum inferius ^'frundi. J)«'um eigo, qui poterai pluia fonte peiiium spondeo, cousum
Jiliat. Kebus jam riie •
posiuiare, ea lex cl presciipiio non honore, sed igno- inaiis, ineho;ytce lueis saluiaSiojdiûs, religiosi primam
minia afliciebal jiiintiantesboram perstrepunt s {ApnL , /, n Meiam„,
ARTICULUS m. p 5:07). Vcrum Seneca maiuiinas «ilas salurationcrj
hisce lolideuique verbi'; proscribenda-i f»rohiheadas-

Ouam recte Arnobuis f^x^gilPl aiquf^ ejiciJil alios Jnsulsos
«'ihnicoruni iitus, '^M.iiMisd<v»s suos s;'riis et eoronii exor- que esse declarJî " «. Acce?;dere ariquam Juretuain
n;^b:!:U, uiebauuir LA^rnbaUs tynipanis, syrnphoiMis yt
scabiilis, iilostfof^ maiie saliUabaal . ai; quarn ridifola et
Kabbatis prohibeamus ; quonbun nec iunilne dii egenr,
absijftia nierii lavatio Alatrisdeum Jovis ejiuiurn, vinde-' el ne bomiues quidem deieeianlur l'ulig*me= "Vetemus
nnia.1isculapiiiereri.sel alioruiu Jeciiblernisi, Telluris
salut:Uionih!js mr-luiinis fnngi , et foribu* assiderj:
Hique aliorum oataits djes.
lefuplornrii.. iIumana*ambîio isiis. oftlciis capilur.
Ali« erant ethnicorum in sacris suis cerimoniGe, Deum cojil, qui novit ?> {Sencc.., episL 95, p.. 191).
var iifiue riius, ca^leris hactcnus meumratis nou minus Q jp^j^^,t^j ^.^^^.^ supersiitione obci^^cati, non solunt
^^^^^^^
Hiuilies, supeisiitsosl» el absurdi (Arnob.^ /. vn, singulis diei iioris deos suos,
mane, ae vespere, sed
p. 257). Deos enim snos, jîve illorum signa, ac sinti TertuIIianus tessilicatur , salutare solebant :
muhtcr;> sertis et coronis exornare consneverant. At coinendis et in aris ornan-

i Qui iVi iiloiis, i inquii, «
hmic lientilium morein quam merito jure Arnobius dis, ei ad siuguias horas saluiandis adula iiur, cura-
improbaveril, alibi oec semel ostendimus (tom. i
lionemfaceredicuntur » {TertuU.J.de Jejun., c. 16,
ApparaL. p. 802, et Dissert. in Mimic., c. 19, an. 2).
p. 715).,
Ridetadhuc Arnobiut. eosdem ethniros, qui in suls Onid mirum ergo, ss Arnobius has, de quihus plura
mysieriis, fesiis, alque soienmilaiibns adhihebant Ob-
Brissonins, Salmationes jocando sie explodat? «
cymhala, lympana, symphonias, et scabilla, quic dorrniscuni superi, remeare ut ad Tigiiias debeant?
erani crepitaculi quoddam genus. Tum auiem pra»- Ouid dormiliones illae, quihus ut bene valeant, au-
cipue bis musicis ahisque instrumenlis abutebantur, spicabiii saluiatione mandatis? Somni qisiete dii sol-
cum sacra Matris deum, seu Cybeles, mysieria festa- Yuntur, occuparique hoc ul possiiit, lenes audiendce
que peragentes, iilius simuiacrurn per urb.s circum sunt liieoiie ? {Arnob.tloc. dL;Bri.sson.,L j FcrtnuL,
ferebiuU. Quain vero hiec ridicula essent , his satis seqq.u Quid autem boc «Uimo nomine sibi
p. 58 et
agnosces Ovidii carminilms :
I) ille veiit, si roges, rcspondebimus plures jiiias esse
il.uni seminriares, ei inania tyinpana lundeni," signiriciaus. iS;ienia' eni?n primo sumunrur pro in-
Aa'aq!Uj liuuilus icre fepuisa dabunt.
leslino aui edulio in minutissimas paries concjso,
(Oiirf-, lib. IV FasiGi\f § o.)
de qi.o nos siipra Secundo, pro re frivoia. Teriio,
Atque e\ iis adhuc, quje paulo post adjecit :
pro quolibet cantu inutili. IJnde lloralius :
Priscique imilamina facti

yEra dese cornites, raucaqise terga movent Roscia, dic «odes, melior lex, an puerornm
r.ymhflta pro jraleis pro scnlis tynipaiiin pulsani, îema, qu;Te rocto rfgnum laciemibus ofr^^^rt.
"^Tibiadai Plivygio'^;, nt dedit anle, sono.s. {IlQraL. l i, ep. 1, od Mwcen., v. iaUlseq.)

{Uid) mortnorum laudem. aut ut
Ouarto pro cantilena in
Simililer quoque Lucretius canebai :
puerorum somnus alliciaiur. At vos na;nia videtur
Tympana tenta lonant |/aimis, ei cymbala circum <ihrqu;>rla, vel terlia signincatione ab Arnobio usur-
Coneuva, raueisonoque niiuaului' co» nua canlu. ah quam dormier'
pari, Quid porro al:.surdius, ille,
i-ll Phrvgio stinuiJal nsuiuro cava !il>ia mer.tes.
iMcret.^ hh, n. vers. G18 el iPqq.) les deos fingere, ae post somuum vigiianies?
non minuH supersiilioscs s^ûtiiluin liJus

Sed de his jam qua5dam( alibi annotavimus (Disseri Ad alios
: ,,
65t> DISSKRTATIO PR^V!\ 660
sU: ille piogreditar ; « Lavalio dcurri Matris est lio- A li-icic ahsijida geniiliuui sacra sic postea irridehai :
dse > {Aniob.y i. vii, p. 257), st^xto scilicei kalendas < Qnin eliam saoras dapes apparant, eiexquisiias epii-
apriils, cjuemadinodurn his Ammiaiil Msrcellini ver- las, qiiasi aliquid, inde delihaiuris ciTeruiil \ {Lac~
Ins discimus : < Anl(i dicm sextum kalend., quo latî-y l- vi InstiL divw.. c. l, p. ?)4^j.
Uorns Malri deoruin pompai celehrantur annales. et Longe porro illiid difncilius esl, quod siihjmigil
earper.luivi, quo vchiiur &imul3crum Almunis undis , AnvohiHS : t.^.sciilapii geriiur celebrauirque vinde-
abhii pcriiihetur » (Amm.. MarceiL, L win c. 5, , mia > {Arnob., iib. vii, pn-j. *258). Non enim dc fes-
p, r>55}. Al non solum iliius carpentum, sed ipsuui tis vinallhiis Ibi loquilur; qiiippo qu» prima Jovi ,
e'd.'un iliinr; simulac^'um ibi lavari his versihus Luca- posleriora Veneri sacra fiiisse Varro , Festus, Ovi-
iius ceciniJ, dius, aliique testilicanlur ( Vi^/n,, lib. ydpLit^g. lut.^
pug. 40 et 1*0 ; Fcstus od verbu Ven.4I.ia; Ovid. ^

qiii fM.ta deuni, seorel.ique carmina servant,
t «niti
Ei loUiu parvo revoeaju. Almoue Cybeieii). lih. IV Fasior., piuj. 616^1 ?^</a.). Alohservandumwt i
(Lucan,^ lib. i Phar»aL, pag. 124.) alia fuisse fesia, «juge Mediirinalia vocabaniur , de
fJrevius vero MaMiaiis :
quibus Varro : «Dies,» inquil, -
« diclus a medendo ,
qua qiiod ui Flaccus flamen Mariialisdicebat, hoc dieso-

Capena graudi porta, pluit fiûtls,
Phrygiceque mairis Aiino qua lavat ferriim. B iiium vinum novum, ei vetus libari el degusiari me-
{Martial., lib. ui. epigr. 47.) dicamenti causa. Quod facere solenl eiiam nunc
Ferrum SA\'&sacrum. hocus iiaque, quo Malcr deum muili, cuin dicani : Novum vetus viniim hibo : novo
quolannis lavishatur, is erat ubi Alirto fluvius, ante veieri morho medeor > {Van\^ tib. v de Liug. lat.,
poriam Capeuam iu Tiherim influit.Videsis Ovidiuin pu(). r>l). Sed Fes^^ûs ,

qui ha^c uiiima veiba retulii
(/. iv Fastui., p. .^0), ac iiotas f ulvii llrsini in ka- Mediirinaiia a Meditrina dea nomen aceepisse asse-
lcndisrium rusticum, et Valesii in cilata Ammiani verat (Fes/., ad verb. Meditrinai.ia). Pluiarchus aii-
\erba obscrvationes. Al iegcndi Ui primis Prnden- tem narrat olim cos, quj vinum novum gusi:>hani ,
tius, 8tqii<^ Augustimis, qui turpissimns hujusce ia- voia fecisse ; ui illius usus innoxius . medicamen-
vaUoJu.s xiius actrrime exajîiat, ac taudem sic con- luinque salulare lorel (PlularcU, , lib. iii Sufnpos.,
cludit : i Quifc .simt sacriiegia, si isia snm sacra? qnmt, 7, pag. C51). Verum id dicil ea die iaciuin ,
aui quae inquiuatio, si iila lavatio? j {P>udeni., in qiiam Pilhoegiam appenabant. Ai hoc iostum, uiido- jj
Marliyr. S. Romani; August., L ii de Ciyff., c. 4, cet Meursius , in Baeehi tionorem celehratiauir
p. !»4. ) Recte igiiur Arriol>iiis diciu oinnino ridi- {Meurs. Lib. i iMrcec. feriatw., pag. 719; Anttq. grac,
culum esse conieiidil deos sordescere, alqtic ad sor- <om. vii). Uirum \ero medicameuii ratione id qiioquc
des eiueudas l;ivyniil)us aquis, ei aniiqua frixionc C .^sculapio saerum fuerit, aliQrumestojudicium.Nos
cineris imiigere. porro non lugii, imum ah Theodoreio .Escul.ipii fes-
Tmn deinde iiie : « Jovis, > inquit (Aniob., L vii, tum nolari, quod i!le 'Air/K-tc;/ coguominai {Thfo-
p. 258), « epuhim cras esl, > nimirum idibus iio- dor., serni.7), de sacrific, lom. iv, pag. 585). Sed il-
veinhris, uii in lialendario ruslico annolatur. Flaud iud idem fuisse aiqiie .4i!scuiapii viiidemiam si rcclc
vero inlrequens hujus eouli apud varios scriplores prohaveris, lihi iliico s«ibscrihemus.
meiuiQ. Apud Livium siquidem h%c aiicubi iegimus : C#terum Arnohius evidenter oslendit h.ec <ieo-
< Ludi j)!ebeit per biduiim instaurali, et Jovis epulum ruin, qui vineas coiere falso credi>b:iniur , fe^ta, lam
fuJI. ludoriim causa > (Liu., L xxv, c, 2, ei L xxvii, superstilio>e ceiebrari , quam leclisterninin Cereri.^
€, 36» ei t. X.VXI1I, c 42). El rursum alibi idem repciit. (Arnob., Ub. vii, pag. 458). Et requidem vei"a eianl,
Cicero aatem docel hoc epulare sacrif»cium, et tres ut ait Apuleius, « etpuidicarum epularum apparatus,
ei>ulcne5, qui ei praiesscnt, a iNuma insiiiutos : et ieciisternia deorum, ei dios fesli » {ApuLy Lib. i d^
Poaiifices voteres. d ioquii, « propier sacrificiorum Mund. , pag. 409). lu liunplis sifjuidcm « ieoti, i in-
rtiuUiiadmijin ires viros F.pulones csse voluerunt, quil Auguslinus , « stcrnebaniur in honorem deo-
cum esseuL ipsi a Numa, ai eliarn iiiud ludorum epu- rum, nnde boc sacruni, vcl potius saciilegium no-
lare sacrificium facerent, instiiuti » {Cicer., L iii de f> men accepii > {Aucjunt. _
lib. in de Civit., nip. 1
Orol.^ p. 187, Ln 30). Livius auiem Trmmviros Fpu- pag. 74). Primiim aiiiem ieciisiernium, tesle Livio
iones primum Romst a iiomuleio, seu Bomulio, crea- l\om;e iartum est , ad pesiem :*»stale gia.*;saniem se-
lus iuisse iradil (iJy., /. aWiu, c. 'i!2). l>e iis et dandam ,
posuiuam senatiisronsullo iihri Sdtyllini
Jovis epulo Valerius Maximiis , Teriullianus ct alii adili siiut :t I)oiimviri sacns inquit, faciundi6 per ,
.lermojiem receruni : sed de lilo plura Gullierius, diesocto Apoliinem , LalonamquH, ct Dianam, Mer
quem adire poleris \'Vft/. Hax.^ L ii, e. 1, § ?>, et ciilem, Mercurinm, alque Neplunum, trihus , (|uam
L IV, p. 2, \Z . TerLulOiu.y Apolog.. c. 13; Vuihe.r.y ampliisime lum parari poierai, siraiis leclis , p!aca
l, IV ris Vet. jtire Ponlif.^ c. 25), Nonne ergo deplo- vere j (Liv., tib. v, c<fp i3L
randa prorsus erat caJciJas genlilium, qui serio dice- Tuu-j dftinde lecf.iiiernia freqMenticslme facia
banl Jovem magnis impleri dapibiis, aut ul ail Vale- fuisse, quis nescire poiest ? Ex illis aulem omnibus,
rius Maximus (abi mpra), in lecluium, ac Junonem illud laninm commemorahimus , de quo idem Livins
et Minervam in celUs ad cosnam invilari? Quaprop- ita loquitur. Cuin Annibal agros ilali.T depopuiare-
ber Lactantius, Arnobium praeceptorem suum secutus. tur, inspectis Sybillinis iibris , ac volo nle nancu-
1
,
mi IN AflNOBIlJM. CAP. XXV. 6««^
l>alo : « Lecti.sterniuin , » aU ille . *ppi triiluumhabi- A crinare , seu giamnieiicas leiês au» rheiorici.u ci
luni, Heceinviris sacrorum curainihus ; sex pulvjna- dialeriicaii» ap|niine noverani^ (/6?rf pag.îiet 'ieti)
via io conspeclu luere :

Jovi ei Jiwiooi unoio , alle- SeU (piai iude nis» piions \:m:\ snenlije iyr.ialio ?
runi N^ptuho ar Mineiv;e, lerliuoi Mai li ei Veoeri, Nuni qoia eornm vel ab
iinirtia? ipsa siia oria;iue aiii.s
quariuio A|>o!iini ac l)i;u»r« , tjuiiiluio Yu!e:mo ac quihuslilêi scicniiis el dornmt? imbtil.e M.ierun{/' St «\
Ves/<»» , .-jCaIuiu Mt^M-uno ao i'..û-{i p {Jd^'ii ^ iib iiuuct r»'oreuis.ilis ;ib ijiso Arihibio ctuiiulaliiiu luissc
xxu, § 10). Vides cerle lu iiiS lerii>iernus deo> io osl-endiiu(is (Su)»-., cup, ^Kuti. {\.. rNiinujuia seie!ili:iij
lecdb et luilviiiaribus coUocaios, oi illis ,

ul nuUuiu eL;iiles labore et f>r;er<nî!v)!ie eoinpaiavcnud-' Vc
nli<}UtHl avcrtercnl, i»u|)j»riealii:u„ Arnobins veri>(le- niin ([iiam ejciauy sil illa liomKuuu .scieMli;i, inde col-
rens i<»nluui nieminil, sed eAenipii caiiâ. iNeriiK» iijâs, i|Uo<i posl ij)i elaps:is ah muii(ii ovoidio Lel.-îe!» ,
enim el soli leclislerninin lucluui imssc si^nllicai. uou muiia .-sidiCv seu perpaucu ;ulmodu!«» cviin co'
Ellinicorum veio insani.un juri^ oieriiu redaiguii gnoijcaui. Nouue enim tSoci-nies .» «juemadnioduni
iil pole (iul dcQS suos eo. ((uo dix.imus, niodo in inoi- loquiiur au^lor uosii^r , « comprebendeic neqml ]\i
libu.s l.-ciis et pujvinanbus palaiu ac pu]>iice stialis i*iuvdoni' [iw^, leg. V ed fo\ innwo quid sit , .iui uiide
cubaie opinibantur. sil, anceps, \urius, uud»ilis, pt.Uaji, muitipiev, niuili
liciiiquc ille simili plane inodo alios exsibiial e.v J{ rormJs^ Ji «pios nsus p.oiaiiis sli ,'Cuju.s exrogiiauis
plodilque leslos dies, quos propter deoruin suorum iugeuio, (juiuiu inuudo luciut i:ur uialormn i.iulaev-
natales celebrare eibnieoniin moserai. Ci.icoaulem peiiiiiur exainina ? » [ibid.. p. 4<)c j Vcruni cur ihi
feliuris c.sLemplo, c:«leios omnes damnandos esse iia pro l*h€edro ^ iu edili:-, posiium sii P/dVdone , uiiJi::
osiendil '
; Telluris nauiiis 6.4 Dii euiin ex uJeiis ncque tii cdiiionibi."S, netpie in aduolaiiouibus ralic
prodeuiiJ, et habent dies luRlus, «|uibus eis ascripium iitlGrtur, lu IMalonis tameu Pluedro .Socralcs Tud'ui
esi aurain usurparc viiaiem * {Aniob.^ iib. \ii, ijatf. Uin {Plalo iu Phtvdr , loiu. io, //. i^jO;, se ip.-um con
iJ58). Al uon unius tanlum Teliuris nalaiis dies, sed siderando, inquirereutnun sii ijeliua, Typhoneniagi^
varioriiu) quoque deorum, uti Meicurii, Minerva' , ot muliipiex, deiiieus, ei ruriosa ; vei qwoddam anuua!
Jovis Ainmonis , in veteri noianlur Kalendario, iis niansuclius ;ilque siinpiicius, divur.e eujusd;iiii, ei a!>
qiiod Lambecii noias legere poieris. IJnde l.acian (MiHii iastu et iuSideiiK i aiieiue -onis ae nalur;e |>;ii'i.i
lius : « J.iidoruin , > inquii , < celeurajiones deoriim ceps. Ulruu! vcro auciwr m)S!er iiimc Piaionis loeui.;
fesla sunl; siquidein ob nutales eorum vcl leinplo- .Ta.5.5<:^j&«'7T4/.«>>s' exposuerit, vei. iiiumciUveriL ,
e.-k
iiiun novorum dedicaliones suni- constiiuii > \Lac- peihio, (lUJtiô, ci prouuulia.
iimt.y lib. VI, cap. 10, paij (r21). Quiu vero, quod bouio nou sojiuu li.et: igoorat, s«;u
Uijele ergo Arnobius insulsissiinum illuin genii- (^ (piibug eiiam niodi-s, veiba aunt Arnooii, < liaiH iu
limn niorein non sine nieriia irrisione inseclalur. somnia; « ininio « amnigiL ir; TiieoJtcio im'^, cod.
Nam qui deos aliquando, aiebai i!le, non exstitisse , et TUewtone , vides quam corrupie; r*l;'.lo vigilemus :;li-
ex aliis orios dicebant, hi eosdein, uialibi cum eo- quaudo, anipsum vjgilare, qutid diciiur , summi sil
dem auctore nostro inviclissime demonstravimus , periieiui purlio, c< quid agere videamur , insomuium
non vcios, sed faisos, conimenlitiosque diôsesse ne- cuin videre nos dicmius. p iAnwb.^ lib. ii, i;. 40). Kl
cessariocoulitebanlur. Quis igiiur iis oinnibus ,

quct,* re quidem vera ille pbilosopborum coryplixus iu Ji
liacieuus dispulala siinl, rile expensis , oUro non i'a- bro citato scripsil ]>erobscuram esse qu.eslioneni ,
lebilur soleuiuibus gentiiium leslis, sacris et niysle- utriim vigilando doriniainus, :iut cogilando somuie-
riis rundilus everli ilioruni omnium , in ({uoruni ho- inus. 'Oq5.; o--jv otc. tri ys c:!JLyL(juriTh(T(/.L rtJ yvMitov, >:•:
iiorem agebantur , jactitatani ab iisdeingenlilibus di- y.ur. roTe/JOv giyTtv C~o.ff rj ovao v.pLft^f^rtxsirc/.L' <'y.i. <i-'i
\iuitaiem? tcro-j ovTOs TOv ;^p6yo-w» ov /{«GsOSouiV, m ey|ay;-^(>0K/xiV ,
CAPIT XXV. sv ky.rjt.iip(ft Ziu.yi.u'/^zxui riurMi^ >j

^'^X*^» ''^ if.zi Tzc/.pi-iXV:
Quain cxi<jn:i el exilis sil hotnlnum scientia. ôyy.oLxc/. TravTOf p.«).).ov sivc/.t cda/Jrt' ctgxs Ttov v.jv /ôo
VOV T5C02 ^KftSV OVTOC glvKt, ^C/OV og IyH-jv.' yc/.t 'oy.oioi^

APiTlCtJLOS HUMCS.
t) l(f iyMxipatg oi:i<T/^'uptZ6iJ.(i9. {Plaio in Thecet.., toni. i,
0'iiirn padra
Jioino scial, eiîuo essc iiieoui()erUiru quid ipse
p. 168). Videsenjo qiiam non difficilesit hacdere anibi-
sii, quojii.Kio ol qiiaudo iiiul iusouuiia ; quomodotijl visio,
iM sapo." porcipialur; cur pili oauescant, et oleuiu liquo- gsrc, (fuando quideni illud ambiijiiur uirum res vera sit,
ril)us iiou uu.scoalui; cur aniiuus iii a-gris sil ;cgoi-, iu
an insomninm ; el cinn cequule c-it tcmpns , quo dormi'-
aliis slolitlus, aui dolirus el quis parlium iiustri cov[)0-;
ris silus, aequorsuiu b:co Arnul>iu< dixei iu mus, ei (luovi(jila)uus^ iuutroqiw animus uoslerdecenatf
Ea erat elhnieorum iiisulsa plaiic opiuio, qna chris- prcesentes sentenlius omnino vcras ease : quare {c^juali
liauos omites iudiu^los omnino idiotas ei illilera- lempore hwe esseaffirmahimux, a-quali fero /7/r/, ef pef-
, ,
10'«, ut vidimus (Oissm. iu Jii..«c., cap. 5, an. 1) .

*C'/He de uirisque rem coiisiituemus.
se vero omni sciciitiarnm genere insiruclisslmosi iNeque inaijfs iioium (^st, aii Arnobius, utrum < P«&-^
esse lam Tiiso qu:uu audacler veuditab;;ut. Suriis diorum et iuminis iulenijoue videamus , an renini
,
im.igiues advoleut et nostris in pupillis sul;;nl *

iiaque laiionum lirmaineniis vaiiam illaiu osienla- ,
lioucm Ariiobius noster leiuudii (ArHo6,, ///'. u, pn<j. {Aruub., iidd.).Variabam enimvero ea de re pbiioso-
•i^) , ae proierii, Unde eniiu , iu.piit , iila gloiaiio V pliontm seiHenli*. tîias A. GeKius perjpicue liis vei-
^'um quis verba el .nomii),'* perrasus ac lemuora de- bis exphcai •*

n Stoici c;«usav; vid^^niti b.i« e.«Sf dicuiii ,
' , ,
6n? DlSSRRTAnO PR/EVIA fi64
i':itiiAj'airi ex orulis in ea, Qii?! vtdeii queuni , eniis- X{tom. i Apparai., lib. iii, rfisfer^. 2, cfl/7. 12» arL i,
siojjf i»\ ;'.eris^»ne sinjiil inieJuioneiTi. Epicurns anlem p. 788). Cur autem oJeum jtliis liqunribtis nunquam
aifiuere semper ex oimubus oorpQrihus simui;»cra nii>ceatur, raiionem fiuiarchus reildii, quii maxime
ijnx'da;u corporuui ip>orum, eaque se iu oculos iu- iiumidum est. nec ullas siccas partes, nec ullos
feric, Hiquc ila fif ri seusum pui.u. IMato exisiimat proiude habei meaius, .'ûi ulla spaiia, quibus aiia
gcnua quodd.-^m ignislucisquede exire; idque corpora admiiiaL Alibi lamen monitos nos
o:>njnr,ciuuj coniiuijalumqu») cum
(iculis
luce Solls, vel cuni

liituida
csse voluit id ab aliisiiliws densiiati a«.crii)i, lameisi

I
aUerius iKnis !u!ui!ie sns» vi ci exlerua uixmn elii- h is Arisloteit^s refrngutsir (P/ja«rc/>., ^/fr. v. .Sf/i?/pos.j
v:?rL\ nt qii.:ec»5!i)qucoffen;{er'n iilusiraveriiqnc , cer- qu(esi. iO, /). 096; lib. vii, qucesi, 5, p. lOi).
luuHus i [f^Tp! , iib, V Aoi/. AiL^ cap, 16). H;»s quo- Vust liiec vero Arnobius addidii eos, qui animnm
ijumanum immortaleui
M.i^ (:.\
ues Piidaicbus
aiias uhiiosoplior-un
rect.MiS<^t {iHntarch,,
de videodi cau<a opiuio-
lib. iv de Piaclt, enarrare nobis non posse, cur
et Deum
ille
esse
ii»
diicueruut,
a"gris a»ger sif,
I
pirtioa.nrJi.^ rap. 1";, p. 901). Ltierlius vero Sioi- in inianiibus sU^lidus, ac in delira corpori< senectute
orun^ ac Pylliagora- (Laert , dc Vii. el docjm. pliitos.^ et ipse deliret [Arnob.., lib. vii, pag. ATj. Nemo aulem
/•<;. VI!, § I.jT, ei l\b. iiw, § ^0} , ei I-ucreiiusEpi- dr.biiare potesl banc igiioraiionem oriam esse ex va-
cun:onun his versihus reiutii : B riis opioionibus de animse natura, el immortalitaie,
quas recenseul Cicero, Piuiar<!hus, Tijeodorplus, et
.V)ioa igiiur reruuj efllgjes lenucsque fignr.ns
Viiliier a;> i ubu.^ .suiiiuio de coraco fârum : liii {Cicer.. itb. i Tuscul. qitcesl.^ p. \^'^ ei seqq.\
quasi jn.'>ubra:ia vei coftex norniniii.nda est,
<,)u:b
Mi.wd sprt.i '!U ac f.» 'inani siinilpifi gerit ejus imago,
Pluiarclt.^ iib. iv de Piacit. pliilosopli. , cap. 2 et seqq..
«'M]usciin:qi;e df iuol cor,!orf; lusa va-:ari? p. 808 ei S'^qq.\ Ttieodor.f serm.o, de JVfl^ hum.^
Irf lice! Uiae qoHUivis !it>beJ.i ciiguoscere corde.
p. 540 et seqq.). Tania autcm, ut ait Jusiinusmariyr,
[Lncrel.-. lib. v;, Vt>rs. -JG cl .seqq.)
est eoruiu dissensio, ut iu hoc uno conseniire vi-
Oi):do .|Uiii;o$ Lu\cm-i seitentiam fiisjus prol>arc deauiur, quud se ipsos dccipiant, errorisque vicissim
iouuirnur. SjuI cdm iÎaciol.ius fciellii, ot Piaiouem nrguaui ac conviucnut. Sed de his nos snpra, el in
s^.juinir {Mucrob., iib: \ii Saiuryud., cap. U).. Ve- suijsequenli disserlaliode (JMsJin.. co/ior/. ad Grffc,
nnn dn hisce <liver.-ir> piiil.isophonmi opinionilms p. 7 ei 8; s«pr. , cfl/;. 7, ar/. 1). Porro auiem Cicero,
cuaj Lacianiir.s Tuslus disputei, iilas iu subêqiienti sicuii aucior nosier nii, tam exiguam esse bominis
dssenat-our; ocrunstii!?- exaoiluandi iocus opponu- scientiam, oniniaque adeo ciassis occuHaia ^'t cir-
rii«M' (}:.i)i!ur [^Dhseri. in Laciunt., eap. 40, nn. 2). cumfiisa ;enei>rib faieiur ; ui quoe sint corpora nostra,
lu<ei'luni lidhiic ?\utlru uosicr e.^sc coniesiatur : q»>i situs pariium, ac quam vim unaqnaeque pars ha>
^ Viriiuj snpcrin fciMis sii, au palaii conragionibus, i ^ lêai, ignoremus (Qcer. , iib. iv 4fflrf. qutpsi. , p. r,*2),
^,eu prJali coi:t:.<'ta i flal i {Aaiob., i:b. u, pag. /iO). At.iuorsurn. inquies, specini loia haec Arnoiui no-
A! hrjv: spcunda (^pinio Epicureonim luii, cx aiomis siri de hoiuinum ignitrantia. uispuiatio? IJt nimirnm
f«ci{icei. l*^vi!»a{iset roiundis palaium, dum iranseuni, oninihus demonsirei chrisiianorum iidem. ci iiis, qua*
jucuii(j;\ .«^jficieniiiiiis, sapurem graium ac sur«vcm Cliiistus docuerel, ciedendi facilitalem .'ib elhnicis
Mqiic e.v lj:«niaiis et asperis, qu« linguam ac palatunt immeriio pror.sus Ex haclenus enim dispu-
irridcri.
I:ci!un5, iusoaveu» H injucundum sapcuêm oriri. Qua^ latis recle concludit nos omnino ei coni-
nihil certi
quHicm uisclpuius Epicuri Lucrptiu> liis ver.sibus P«^>'ii iiabere, nisi quod ab eodem Christo Dei filio,
eNpiCSsii ^'^ ^^^** *P"^ nol)is iradiium esi.
Neque lamen in animuni inducas .'irnonlurff ne-
Hm!C Mbi i.cvia sun»: tuaiianus corjiora su« ci
.SuaviJer ;<i;liigiuit, i .s:t;<vjier oiiiuia iraclanl.
* gas.se scieniiam ah liominibuslahore, ei exerciiaiionc
lliuuida t.!jLai;ii circinosiitiaiiiia leinpla.
couijinrari ; sed oam adco exnem esse, ac lenuem ;
At C'.'«U\i , uiiguiil s(M.si".:i:, iacraiUque coorta,
<.)u;{i:lo iiiieqi.tr jiia^/is 'juul asperllate re{tlela. ut nuiia etlinicis inde gloriandi possit e-sc*causa.
Deinde voliipiys esl e msci.j la iiic pa{:)ii.
Nihii n:imquc tam ccrlum perspicnumque esl, quod
Cum VfiO dpitr.sijui pei iauces »)rj'Lipiiavil,
Niiila vulu|.tas e8. et soqq.) nandum esl.
Alcmco autem, oli na;'j;i. ('luiaiclius, pul&Mat bumi- .VRTICULCS il.
di':iie iinguK CL lcpore discerni sapores^ Dlogcnes

()ij3m rocLO Arnoijius probaverit exigiiam e.sse hnminum
voro rar!i..le, c:. moHiiic iingua-, ac nci vorum con- '
scieiiiiani ex [.'hiiosophorum dissendoniinis, et V3riis
saporcs ii;n<iuam a spougia ailruclos. opiuii-nibas Thaleiis , ileraciiti, Pvihagtjia', Archylai

laciu diiiiiridi ,
rar(MUii»i , E|'icuri, et Oeuiocriii d»' priuils reruni prin-
Scd de linc qua:s'iiwntt i« iiobis in i>iibseq;icnu ulsser- ripiis, J*iaionis de anima. i'auaiii, Ciiry.sippi, el Zenouis
de (le ntiiiuJi iuceiidio; Carn«'adis, ArccsiJa; ei. Acu.icuiict^-
tatiOiiC K-MUi LaC(ai:iio fjgcoduii) {lîidnrcli., iib. iV
riun. (uii mliil s» iri j)«)Sae titlirmaiianl ; ac (jula uihil ad-
Placi'. phiiosopli.t cap. 18: Viiiseri.. in Lmiant.y tiijc coiiijik riiim haOelur, unde veriia* oriÛur, aui cur
cr /tO, art, o).

saKuiu siL niare, ac utrian h<e aliseque siniiies quajstio-
ii(^s reiju»iuend:e sinl
'
\oii niagis :ui!eii« ul»': c.xplor.^tMijn esse ail Arno-
bius, qi:;« de cansj piU pnrihiilm ojuescau?, ei oicum Oii^m paruin ccrta, constan^. staiiilisque sii ho-
nullis aliis liquorilius misceaiur. De cauiilei c:iusa minuni sclentia, alio Arnoiuus .irgumenio, ex variis
<{uid phiiosophl quidai)i icuseriiUj aiib\ osieaaiojus philosopboruui una eademque (J« re opiniocibus
m IN AUNOBIDM, TAP. XXY. 660
a tJiiiCosiliis petitoJeriionsuaL (4rr<o6., f.i!, /;, 4.S). A ptibiiem assennirnnt. iluno, si Inbet, plura disse-
Dmn cnini hostili porvicacia inier se digladiautoi', renfein tiousule, el ipsiusmel Platonis libros, ubi
ihim alier ailerius decreia ac pliiciia htbeftcial. el hanc senientiam propnguare conainsesi {Plat.,Tim.,
desiriiiu l«is di>>eji>ioisiJ>ns cuneta feceruui iMcerta, 59
l. i, ]). ; el Ph(edr., p. <2U, aclum, m, Phcedon.,
e{ îiiHl se cerio scire po.uisse piajtc couinionsir-ont. p. m el lOG).
Eninivero tuiicuique arguuiema iion desunl, quibus Quid plura ? Carneades, et Arcesilas, seu Arcesi
senleiiliam suam asseral ac tueaiur [Ibid^, p. S2 et ians, ei Acaoeinix» secundaj ac leriiae cup.ores, au-
se(jq.],\<Si nuiein quia prohaliiliiate sua now c;Ment, dacter attirmaliant omnia involvi ohscuriialiB maxi-
iiitje efftritur, ni ViTum :i falso discerni ne({ueai, al" ma) iaiebris , ei nihil posse comprehendi. Utrumtpie
tjue idcirco illis aiuhigua ei obscura sinl oinniiu pono Canieadem ei Arcesilam schola» academicai
Priniuin i(a«]ue aiulor noster ob oniniuuj oculos socialores, ei bnjus opinionis defvnsores fuisse a
ponii diversas phil .sopborum de priinis rerum prin- nobir: ifi superiori Aiiparatns no>lri lomo demon-
cipiis opiniones (Ibld.^ p. 48). A Thaleie et llera- .stratum est (Ibid., p. 1151 ei scqq.). Plura deulroque
clito orUiiur, qui primain rerurn origiuem igneni et in suis academicarum ({nteslionum libris Cicero, ubi
aquain, quein:ulinoduni Pyibagoras nnmcros, consli- scribii Curneatjem qnaiuorcomposuissede susiinen-
tucbant. S'd de bis jam disputavlni.is (t. i Ai>parat., B <lis assensionibus liberos, nibilque fuissc quod ci
p. A7t'i el seqff. , ac Disserf. siiper.^ inc. /kyari. I). Dhimo probaretur {Ciccr.^ L iv Academ. ijiicesi.y p. 29 el
aulom huicphilosopiio Arnobius Archyiam, hand i}\i

57). Arcesilas vero, uti ille adbuc narrat : « Nega-
hic Tarentinum. recie conjunxit. Nain ul ex Laertio hat csse quid-iuam qaod sciri possei, ne illud qui-
discimus : Pyihagoricus el ipse fuii : nM^Jy.yrjpt/.oc /at dom ipsum, quod Sucrates sihi reliquissel. Sic om-
wj-Jj^. Aliuin lesiem si posiules, adest Cicero, qtii iiia latere censebfatt (id est acadeniici , aliis lamen
ha?c de illo memorat : t Piatoneni fernnt, ut i*ytiva- cciisebfd, pnia Arcesil;ss)in occuito.neijue esse qnid-
g(n*eos cognoscoret, in haiiam venisse, et in ea cum quam, qnod cerni aut intelligi passil : (juibns de cau-
alios miiltos, tum Archyla u , Tinuieumque coi^nosis nihil oportere nejûe proliieri , neque affirmare
visse, ei didicisse Pyibagorea omnia ? {Arnob., L ii, qucmqiiam , neque assertione probare, cnhibereque
]}. 48 ; Laevi.^ L m de VlL el do(jm. philos.y § 79 ; semper, et ab on^ni lapsu coniinorc lemeritatem,
Cicer., TuscuL i, p. 121). quoe 5um essct insigiiis, cum aui faisa aui incognita
Tuni deinde Arnobius ait Epicurum, Democrlluni, res a| probaretur; neque Iioc quidqnam csse rurpius,
ct Meiroiiorunt, quorum senleiitiam , laciio eorum quam cognitioni et perceptioni asserlionem appro-
nomine, prius iciuierai, sensisse primans rerurn ori~ baiionom praicurrert:. j Porro aniem Carnendis et
;inem esse atotuos, sea indiviiiua corporn, <juj.bus G Arcesihx^ viiam descripsit Lacriius [iaeri., L iv de
fatiricaium fuis.se mundum sonmiaveraut {Aniob. Vit. el doijm. philosop., § 28 et 6e(}q.^ el § ()2 el seqq.).
L II, p. 4-8, et L 1,7.1. 18). At de lus qufique disse- Deiiique non rnajor erai eibnicorum de ipsismel
ruimus; sicut et de Aristoieie, quem aucior noster diis sui.'; consen.^ûs. Aiiqui enim, inquit Ariiobius,
dixil principalibus causis qninium addidi-ise eicmen- eos exsi-iere negabant, alii dubiiabant , alii assere-
lum [i. i Apparat.^ p. 45.o, 4.->0 ><?( 770). bauiL, alii humana ab iis admiidstrari diceb.»rit, alii
Alii vero phiiosopbi, Inquil, opinaii suni snundum irniciabaislur. Al de variis iiisce opinionibus, et su-
iicque fialum, iKHpie periturum, atque adeo esse pra 5 alque enam in primo noslri Apparatus tomo
jpternum : alii c conirario geniinm, et periiurum ; di.-iS^jriiimus {Arnob.y L u, p. 82; supr., c. 9, art. 1;
alii ex quatuor, aiii e.x paucjoribus factum elcineutis
tom. i Apparat.^ L lu, disserl, iy«\ 2 el seqq., p. 781 ei
{Arnob.. L p 82). ?Nos auleuj de iiis divcr.sis piii-
i?,
scqtij.
lo.sopuoruui placitis, aique eoriim paironis el aiicio-
Mulias alias (pixsiiones enumerai^rnobius, verl)!
ribus, cum iocis ciiaiis, lum aUbi egimus (LiAp- oriatur, et cur saisum sit mare,
gratia, unde ventus
paral.y loc. cil.^ p. Iil7>. nequeunt. At-
qu;e al> nominibus solvi explicarique
Ad hacc auiein P?\na.*ilus , Chrysippus, ei Zeno
que ex his el c.Tieris omnibus, quae ethnici ignora-
rnundam aliquando arsuruni, ait Arnoliius, asst-ve- 1'^
baui., concluiiil al> iis iniquissime verecundiam vexari
rarunt. Sioux)rum aulcm seclam, cnjus aucior fuii
christianorum, qui ea quo(}U8 se iiescire, nec inve-
Zeno, illi sequebaniur. Qnnd quidern ei osiemjimus,
slig:«re velle (iltro falehanlur {Arnob., L 11, p. !^5 el
et asseriam ab eis iuis.se dc inumii contlagr.tiione
f^rqq.). Cbrislus eniin verus Dei liiius jussil hasce li-
opinioneni jam aniiuadveiiinius ivm. i Apparat.,

(
iitiiosas, aique inlrucluosas <iua'Sliones et dispula-
p. ii2r>, ll4i> 01 iil7). •
Ijoces a dlscipniis suis relinqui ; ut ad rerum om-
Pranerea Piato sicut auclor nosler Inquiinr, poiesl, altol-
,
liiuin DoMiinum, t.Ua menle, quoad tieri
< animam dividit,.ei incorporales coiistiluii fornius»
adhaireant. llle enimvero ipse esl, de
ianinr. •'iqut^
{Arnob.^ L n, p. 48).. Nam, ui sciie animadverrii homo du-
quo nuilus nisi aouMis, aut planestupidus
TheoiioretUS : li"/.aT<.»v yv.l li^jOaycoa- , TO p.sv "/.o^r/^riv
solum scire surficit, et ejus
bitare queat. Ai iilum
ao^îôrov £tv«t, ciG:<,o-.ov oi to r/j.fjyj-^j iiheodor,<,
cognitio scieniia esi maxima.
(/.xjTTi^
serm. a, de ^'ai. /tom., tom. iv, vng. r;46). Piato et
Pytiiagoras ralionalem quidem anima^ parieni Iti^
corrnpiihilem esse, quse siiitesn ratione carci., corru-

667 OiSSEKTAriO ^^R^:VIA 668
OAPUT XXVI. A Sorpfii^s quA<|ne. /*»« Avnobius, *- fjviiau.c «;;iae ju-
Oc quibus virh iHusnibus, vatibn:^, ficripforiljus, nv.os iJioio daiurialiis, <apita4 aneclu<; csi pt^-ii.» > iArnoh,^
Ar)iol)itis ciiadl^ iic lie {eib}> biabaris, cj-o^/fVv, ob- l. i. p. 25). At euih .1 ( jviMus stii^ V^ttenieuciiiiis;
'^curis. qwbus usus tat ifiorle <0!iile!iM!aiu(n, oioutam l>il>issf'. ab btrijxr.ri-
bns Lueriio, Plaione, aiiisque <|uaiupioiimi . .M'eir:0'

iUlil (,( LS rP.iMLS.
riui protliluui esi : uo.^que ue iiliu» nece <j"..ei}Hiu
Di' P.ylnagora, qui in rauo concreHiaius liut , tW "^'ocraiis..
Trel»onii, he-Mili et Aiîiiiii crudeli m^ce; «jiiibsis
aiibi aoluiddveiiimus {lneit.^ L n in Vit. Stjn .^
.'ir rl..'.
d;«ni inaîs, Zoroastre |rfr iîieuiii /ôiiam «'xeiu».. Ji* Ai § i2 ; l':Ul.. in PlnVd,^ t. .«, n. H7 ; Afoloq. Socrai.
mcnio Zo.<Ui;!(:i iiepole . Pamphiio Cyri , Aj.oJloir.o. iJu-
el 'itibi .. Di>>serl* ia Miuut., c. 6, mL- ii). IMura jjrilur
nii^mo, Velj, ./uli;ino el Bebul(K
eougeicre inulile superacaucuuujue rurei.
fMurcs AnfObiU'? siiis iii /ibris oitavil el faciis et Piosequilur .\ruobius. ac Trel.>oiiiu!ii simiii sup-
scri|)li.<; illiisires viros, qiiorum <^xerrip!o, vel nuilo- [•licioruni geiiere i;uer<'in|.Uim asserit. (-(insuiari.s
jjiaie (locuniejii.i siia lueiiir ac connnuai. Seti (piia iilt" vir iuil, et opiinius, imiuil (Vicero, civis, ac .«no-
iiiuiiis liosce iil>ros legenliijus quMani pcnitiis ignoii, deralissiuius lionio , queiu perfidus Dolabeila liclre
ei uiii noii saiis cogniii esse possunl, de his seor-^ siiuulaiieque aiuiciii.e insiulis : i Consulareiu hOiui-
sin., nociiiie lo loco ageuduni duximus; ne oraJiouis B »«^"1, > ipsa sunl eji.ssdem (.iceronis vcrba, > consu-
h«.s»:;v liiiiin iti siijierioribur. disjiul.itionibuN sa'pl(is ^-^^^ iiupt^rii» pioviiiciain Asi.nn obiineiilein, S:::uario
inieirinnpereiur. Ab iis auteni iticipieMjus. quorum cisi.l. tiadidii : inierlicere sialim oapuiin iioiuil, n*j
faeiis el6Aeiuplis aucioi iiosier e»iinK:o>:ooniutal, ac niiriis. creio, inviiu;nis iiberaiis videreiur, (aim
revincil. veii>oruiu eonlunieliis optimam viium inceslo ure
rriinus e.x hissese nobis oHerl Pyth.ignrns Sausius, iacerassel, (um vtrhi libus ar lornienii^ qaics.iuncm
qiii 1 suspicione, inquil, doniinaiionis injust;i, yivus iiabuii peounia: pubiica', idqoe per biduum, pos£ cer-
to.Mcremaius in fano est » {Arnob., L h, p. ^7}). Va- vicim.s capu. abscidii, iuque ii.vum geMari jiissil tii
naj aulem fuerum de Pyibagora' mvrle oi-miones, pilo, reiiquuin corpus iraclum. aique laceratum ab-
quas Laerlins, T/ei/cs, Suid-^s, aliique »eiu;eruul jeeit ia inare > [Cic, Philip. n, p, iiU, iin, 30). Tum
[LuerL.L vin , /« Vii. Pi///i«^., § 59 ; Tzetz., chi- •Ivimie hunc Trelônium cnm Kegulo, quemadnjo-
liad. XI, />. 44-3 ; Suld., ad verb. llji/cryooa.;), Prini» diini auclor noster , sic conjungiL , et conipuiiiL i
esi, iilum iii domo .Milonis Croloniatie ciim essci, < Cruciatus esi a Dolabeila Trebonius, el (juidem u
tujusdam ex illis, quos iliuc ad/niltere noluil, mvi- Cartiiaginensibus Uejolus In qua re cum ciudells-
dia, vel {iroionialarum sus}iici<iiie meiuque lyian- simi Poeni judicali sint iti hosle, uuid iii cive Uola •
nidis, eadem domo incensa, flaminis iuisse sulToca- C !)e!la judicandusesl? > {Ihid., p. 045, /m. ry;Arnob.,
tnm. Alii vero Iradiiul iilum, inde erepluni, inagio L i,
fj. 23.) E.xstani eiiamniim inierCiceronis Opcra
f;ibis plcno jugulum persequentibui dedisse. DiccO inuiiue epislohe Trebonii ad Cicoroiiem et (iueronis
archus vero opinaiijs esi ipsuin in Miisarum delu- ad Trebonium , aiqiie ibi eiiam Lcninius dala ad
bro, quod Meiapouii esl, per qiiadragiuta dies ab- eumdem Ciceroiienj epistola, t Trebonii inilignissi
scondilum, fame et inedia egis.se animani. Alias ad- niam c;edcm> appellal {Cicer.t L xu, ep. 15,;i. lii).
huc Liiertius de ejusdem Pyiiiagorie inieriiu senten- De Uegnii auiem, ijuem iil pro.vime dictum <^sl, au-
Kermippi feuariai (Laerl.y loc. cil.)..
'lias lleraclidis et cior iiosier Tlirelionio conjungil^crudeii etiam c*de,
Al hrevius Pliiiarchus :T6//£v';a TOMcOTaffVjXTrT-wwaTCf nos in superiori dissertalione egimiis {DisserL in
zoyjY.uAO)'jy.u.i cf.yuBo)'j ccjorjoii/, rito-j r) I'j)y.p<f.zQ\/g y.uTUîycr,, A'"*'»UC. Octuv., C. 6, arl. 5, et C, 19, arl. 4).
ycr.l a n-jO(x.'/op'j-j 'C/.i-j-Tog iy.rzpncj-j.rj; jtto Tfov K//ojvcir,av .ûnniis eb Arnobioinemoralur Aquilius quidiris-
{Plutarch., de Sloicor. repugnanl., lom. u, p, iOal). siniis crucTlililius a Mithrldate occisus esi i sed de
.lani liHJusceniodi prarlaroruni vircrum calanuta- eo quoque in eadem superiori disserlalioiie dispuia-
tes^ qualis fitii iondemnatio Socrati& , quoU Pylha- \'\un\>, {ibid., c. Q, art. 7)-, Meurs., cril. Arnob., l. i,
gorce vivo a Cyloneis est illatum incendium. Sed c. 10, p. 19). Al inde liqiiel vanam esse Mciirsii con-
ulrum hic in domo ;iliqua, vel in lano concrematiis ^ jeclurain, qui in aucloris noslri texlupro AquiHus,
fiierit, penitus lacct. Vcrii!.) de illius morle :»li(piid lcgendiim suspicatur Aci//MS, eumque es.sc vult, (|ui
.nlibi observavimus {t. i Apparul., p. W^Z, et seqq.) siciit cecinit Juvenaiis , ab iilo cilalus, a êroue
Adi adliuc,.si placet , .Maichum Jamblicum , Tzo- .îeva morie e rnedio sublalus esL Ex ibi quippe do
Izem et alios in Pylhagora; vilam, atque Menagii, Aquilio diciisevidenler coUigilur, niliil in Arnobiano
ei aliorum in cilalum Laeriii iociim annoiationcs lexlii mut;uidum.
{JambUc.J. i de Vii. Pijtha(j.,c. .55 ; Tzelz., tlist., Lbi vero ;iuctor nosler christianae religiotiis veri-
chiliad. \\,v. ii) ci seqo.). Denique quod suljjmixit laiem innumeris, atipie huc usque inauditis Chri-
Ariiohius liosler Pyihagoram vivmn combustiim , sli miracnlis demonstrat, ibi nullum piane ab elhni-
< siispit lone dominaiionis injusia, > boc coniirmari corum magls aul pcr se, aut per alios simiHler fa-
potcsi rc.i5iilli;ini te.^liiiionio, uui lnmd aubitanler as- rium n.-cie contenuil. (jiioil ipiulem iliornni probat
severai alleciaiam ab eo Cui.^sc ivr.iniiidtim (.Amuh., evenqiio. qui cicteris arlc inagica antoceiiuisse ferc-
/. I, ;-•. :ir>; Tthiuiliau., Apoltq.. <.. 46/. Scd de lise. b.ifiiur. Er.s aoieiH suis nominlbus cic appellal : i.Xiê
re n os sno ioco nl enus di«:puiaUiuius. nonc, veu-ti, quif-soper ign^^sm ônain.inagMS ii\-
,
CAP. \XVI. 670
leriore ab orbe Zoroabircs, llerjnippo ui jssseniianiur A < jam vocabulis ular, quibus aucirix opinionum isia-
atjctori, BjiClriasMiS : el ilie conveniai, ctjjus (Uesias rum inagia sofial, llostaues, el Typhon, ei Danbnius,
res g^stas ijisioriarudi exponit in priirio, Armoiiiiis H Damigcrou, et Nc^tabis, el Dcicnic.* » [TeriuU.^
Zossrianiocpos, ct rnmiiiaris Pjiiniifiilns (yri. Apol lib. de Anini., cap. o7). .
loniiis, J):)n:iono, ei Dnnl:iiios, Velus .Jtili:iiius ct Tres ilaqiie ;»!) i!lo ei Apuleio memoraiitiir, sicui.i
B(pJ)u!us » {Ariiob., l. i, /'. T)! I. Sc! r.liiriioi oiwkj-ic- el «b aucloie noslro uifriUMin Apolbuiius, Damigero,
ruisiur !op.'Je corruplurn cssc liuiic loruiu. iTiiJKi ei D:ir(iauus ( A/"H'j6,, iih. i, pag, 51 ). Plures :uiieni
euin» licraidus :u))ilratur iiiec verha, supcr icjiiudm nooieti A|io!lonii cuin sorliti luerinl , uumquid hic
zonam uHerpretauuMili vice a<ljecta csse, ai.quc ibi dici pi»!esl Apoilonius Tyanaûs, qui ti;sie Suida, ab
Azouacis, qui le.sle Plitiivi niagus, el Zoroaslris proi- .1'/.<y|)tiis, Dabyloaiis, ;«lquH Arabibus, qiios adicral,
ceplor Tuil , njcniionen» lieri {Plin., l. xxx Ifi.^t. na- iuliuilas pr««;iij;i:is «'olletîi? Noune id scriptis a Phi-
fiii-.t c. i , p. 725). Quaprojjler sic censet lexlum losiraio dc hujus Apollonii vila libris confirmari pos-
esse resiiluendum : « Veuial quis Ay.onaccs inagtis set,, nisi iiios tabulis anilibus scaiere erudili plures
inlcnore ab orhe, Ilcrniippo ul assennaniur aucloi i. viri ceuserem? Horum igilur auciôiilaiem non urge-
BacJrianusel ilie convenât,» iil csi, /oro:»sires, qui !>imus. Al certe oemo, uli opiuamur, neg;<biieunidem
pauia Bacirianus crai, Yeruin b:e iiicwn conjeclune B Apolloiiium magum ab Apulei'*, aique ;ib euctore
sunt, (juse uec manuscfipti, nec ullius editi codicis nostro :ippel!ari.
aucloriiale siabiliuniur. Iluciius lauieu, Abriucen- Ad Ii3dc vfro, I Dardanuin, > iuquil Pbnius, < e
sium oliin episcopus, vidclur ileraldo suuni tuiisse Phaeni(e lilusiravil Democritus, volumiuibus Dardani
snflVagiun^ nec aliud pulal ab Arnobio signi(ic;ui, iii sv;puichnini ejus petitis (P//u., l\b. X5x llut,
nisi : i Ex r[:llliiopia inlt^riore per iguefim z<uiani \e- naiuf., cap. 1, pai^. T21 ). iMagieft aulem dediiis bunc
nisse JlJoroastrem » (Uuel., Demonstr. Evung.^ pr<)- ab Apuleio C! Terhilliano annumt^ralum vidimus.
poait. i, c. 5, p. 89, d). Pulabai enim vii- ille do- fc-am sane ob causam magicfp, artes a (lolumella Dar-
Clus, sicut cl alii plujes, huuc ab Aruobio palria daui;e liis appellantur versibus :
(iici t^.Mbiopem (Ar//oi>., /. i, p. h. :iup , c.A', nrl.A). Al si nuHa valet inedictna rfpellere pestein,
Quidui vero <redamus euin ab Arnobiodici Baciri;i- Dardauice vpnlaal artes.
observaviinus, {ColnmeL, lib. x de CnUnhortoy., aers. 250.)

ntirn, (\*m\] supra Baclrianis, uii iiu-
perasse, ei adversus Ninum magicis aiiibus diiui- Quis il:»que Aniobium de hoc Dard:uio loqui abnuel ?
casse dixeral ? Nec referl (juod noiuen Bachianm, Post Clemeniem vero Alev:iudriuinu ilie alibi Darda-
ullinio ei remotlori ioco, iu aucioris fiostri lexlu nuui compellat, ipji Pbrygipt^ sive deonim Mairis
posilum sii. Peculiaris :-}quideui,illius est loijunndi C mysteria pau^recisse credebaiur. Sed de illo in supe-
modus, quo' b) perbaiis pa&sini ubi(pie utilur. riore Appar;iius muin tomo diftputavimus (t.V«m«/is
Zoroaslres vero nou solum nia.gu:^ fuil , sed iili a AUxundf., Admonii. ad (jenl, , puq. 05; lom. i Ap~
quibusdani, uti alibi vidindiS, niagia^ eliam iribuiliir parai., p(i<j. T.')^ }.
inveuiio. Cum atiient Arnobius liliim ab {nieriore orbc Neque eliam inlegra el incorrupia videnlur ha)C
per i(fncam zonant elbnir.os irridendo evocat {tom. i subsequculia Ai nobii verha Armeuius Zosiriani
: <
Apparat.., pag. 545 el WU^ ) ,

lamne ad illud alludere nepos et iamiliaris Pamphiiiis Cyn. ? Quis enim ilie
videlui', quod Sijidas naiiat [Stuid. , ad verh. ZMCoa- esse polest Armeuius Paniphilifs Cyri , haud dubie
<rT^'»?c ), Zoro;)strem precibus peiii.'.se ut ii^ne con- iilius, c» Zomiani nepos? Dictu adhiu.; diriiciiius quis
iuniplus abiret. Aucior vero Kecogi.itiouum (>!e- iile fuenl Zosirianus. Quidam, verosnspicantur legen-
mentls nomine inscriplarum de Zoroaslre bunc scrl- dum nou (piidem Zoslriuni, sed (hlanis, sive llosianiSj
bil in moduia : k h •pius isla > , id est, sciniiHas de quo paulo ante citalt Apuleius et Teriuliiauus,
quasdaui tix sfellis, * producercmolieb.itur. usqueijuo nosque nlibi egimus (fôJ. tom. i Appnrat., poo. ?).*)0).
ab ipso da^mone, quem nnporttjuius IVequeniabit At si obseurmn esl Zostnani nnmen . plurimis sane
fcucixmsus crcmarelur » {Reccgml. {Hh. iv .,

cap. "il). cogniia est fabula Heri Armenii, quem, sicut ab Ori-
Tamclsi enim Opus isiud lahulis rerertum sii, li;cc 1) geiie, Cyrillo Alexandriuo atque a nobis observalmn
lamcn ideo vid«:;ntur ab illius auclore iradiia, (jui;i fuil, uudecima post obitum dio reviAisst». narrahaut
pleri(|ue exisiimnbant Zoroasirem igiie fuisse cou- {Origen., lib. ii conlr. Cels., p. 70; Vyni. Alex., lih.
sumpium. Quid eigo vetat, quoiiaiuus Arnoiîus hoc vu cont.Jufin., /.'. ^SO: tvw. i Apparat . p. il6).
etbnicis ea. uti divimus, acri «rouia objecerit? De illoaui«im haec sont loiidem Clemealis Alevandriiii
(>a'lerinn ApuleHib et Teriullianus liujus Zoroaslris verha, ab ICusebio accurale descripla : Plaio, inquit,
mHgi , ct alionim ibidem.. ab Arnoblo cilalorum,

n)entioiiem fecerunt ; et Apuleius (juidem bis verbis : iott 7ujpoc/.axpric; [Clemcas Alexandr., Ub. v Stroivnt.,
t Si quambbel riiodicum enu^bimentuui probaveri* p, f;09- Enêh., lib. xin Pro-\par., c. 13, p. 075):
Memimt Ueri Armenii genere PaniohHi, ijui qui-
tis; ego 111« sim Carifuondas, vt;l nismoses, vel fiUf,
iobannes, vcl Apollonius, vel ipse Dardauus, vfd dem esi Zoroastres. Si ergo Aruobuis more suo Cle-
quicumque aliu^ post Zoroasirein vei iloslanaiu meulis Alexandrinum ibl secutus esl, aul memoriae
,
h#c noniinct lurbavir., aui ab liwperilo librario

inter magos celebralus esi > ( ApaL, Anofoy. ii, lapsu
pag 375). TecluiliDnus vero : « Ul ipsis, » jjiquit, depravata sunt. Vcrum cum ille tesiem suum Cte-
,
671 DISSERTATIO PR^VIA 67-2
siam, alque prinium historlarum ejiis libruni, qui am- A ARTICULUS II.
plius i»on eistal,. nominalim ciiaverii, nn»' genuina Oe vai iis valiiius, sive Jiomioibus niniirum Sil>ylla, BacJdn,
Ileieno, Myrlio: sive diis Jove Doilonu'0 Apoliine Cl.i»
sini ejus verb:», quis asserere riudeat? ,
rio, Pyihio, Didyniceo, Philesio, quorum meutioDeU! Ar,

Nec miniis arlnlit^faia ossc cen^-ewi, quoft in iliius uobius feL-il.
textn sequunlur nomina* Vehts Julianus elBeebulus.

QuJHlruplici vatum exemplo Arnobius conilrmat liu-
Q;iid:im igilur rescribendum ;«uiu»iant, Niiits et
maManj Cinisii naturam, divina tamen imegra perse-
IuIciiiiur; quandoquHiem Lacrijtis dixit • f v?*^g\Mlii
verante. niorluam revftia fulsse {Amob,^ l. i, p. o8),
Vnlc.iwum Nlli riiiiHii fiiisê iraoMni, qui philosdpiiite
Nani qui v;iies illos afflabant. ac per eos loquebanlur,
>perneiit pr^pceutn i {LuerL Proop.rA., § 1). Sed ibt
Cinn ipsis nionentibu.*;, vila dici non possiuit privaii.
philosophia^ nomine rnagiam iiiteiiigeudam nulli um-
Prima auiem ex liis valibus ab auctorc nostro ap-
qnain pn)i>avenial. Alii itaque pro Setns emi^ndan-
latur Sibijda, de qua non seuiel dispiil:nimus (/. i
duin pniriol Beivi. Nec jure quislem pror.su>; immerito.
AppriraL, l. in, disaert. 2, c 2. p. 20 art, 2, p.MlQ). ;
Primre eteoim uiriusque nomijjis iiiirrrc B el V
Secuudus nnucupatur Bacis. At dc illo a nobis eiiam
soepissime a liluarii^ cummuinnlsuv Bfius vero, nt
alibi actum ^si. Diouem tamen Chiysostomum prse-
narrat Di(.dorus Siruius,, Fljmii>eSj a4-.gypiiorum
terea, si vacat ei luliei, consulerc poleris {DionJ)rat,
niore, pul)lieis oneribus el impensis exempios instl- g 15, de EoraiL'}.
tnir (Dwdoi. Sicvi.fiib. t Bibliolh.. p. 17).. HiauJem.
Bacidem excipil Helem% liaud dubie Priami et
quos liai>y](riiii vocaijt 'Chaidreos. soleljani in /Egy-
Hecubre. filius, qni a Cicerone in aliorum vaium nu-
pto, (liiemadmodnm sacerdo!e> phiysici ei astndogi,
merurn merilo ;iggrcg:ilur \Cie.^ 1. 1\ de Naiur. deor.,
slelias ohservare. Quam proeuidubio ob cau<a:n Be-
p. 214 , iin. 41), lUe eniin vero cum Pyrrhr» n:».ufra-
lus a Plinio et Solino sideraiis scieniife diciinrinvi-n-
giiim praidixissel, l'yrriius ei Andromachen uxorem
tor, afqne ah llieronyiuo idem, qui ab ncbr.Tis Hel,
in malrimoniun),ac re;-Mii paricm cuucessit. Un«le Vir
3 Sidooiis et Phrfnicihtiî Baal, appeiiaiiir, aique a
gilius Ijfec, quse a l'aus:>uia couiprohaniur {P«?/sfl/?.,
Nioo illius lili»'^ }!J deorum ordinem relafus {Plin.
/. I, /;. 10, ei l. 11, p. 06), cccinisse legiiur :
lib. VI ^ntur. hisi,, c. ^l , p. 71-2; ôlin., c. hij,
llic incredibiils reruni f;inin occup-U. anrrs,
p. 87 . Hieromjm.Jn Oseam^ c,-I. v. 46, p. 1251, /?or. Priavs)i(lr;ii Heleiiuin Gr3i;is '.M^gnarf; pnr urbes,
edit ). Coujugio /iLacidie {'vrjJ!! sceplriîqup poliluiiJ.
,
Va patiio --\ndroiiutciirJfi iierum ci-ssisso inarilo

Fatetnrauiem Heraldfis se de Jnliano nihil bnbuisse
cornperli. Nibil eliarn de eo in :>lionmi ad .'Xrnobii li-
(Virgil.^ lib. m Juneid., vers. 294 ei seqq.)
brosobservaiionibusoccurrit. Ex pluribr.siamen, hoc Qvia auiem vaticinandi scieniia pollerel, ideia ppeta
nomen pr;f;ferentibu«5, duo»pr»'seriim a Sfjid;» me- Q his versibus postea explical:
mor^niur, quorum unus Cbaid:?i.is, el pbilosophus,
Troji.Ren:., inf.rpres divum, qui numin;. Phoebi,
qui libros qualuor de d»Ten»onibus fdideral- Alter vero Qui lripo<i;is, Cl;uii lauros, qui sidcra .sfnlis,
Et volucrurn luiguas, et prepetis omina peunae.
lipjus filiiis .scrlpsil vcrsibus Ihenrgica, initialorin,
(IMrf., vers. 3o'J el seqq.)
oracula, el a!ia qua*cuui<jue hnju'^ .scienliie arcana.
Sed hapc ad deorum culinm magis, qnam ad magiam Legesis lios in versus Servii anuotatioues,
speei-is.se qiiamvis nonnuliis vlderi possini, si quis Quarlus tandem et uliiiuus Mariius ab auclore
tamen Arnobinm de iiio, aui ejus pairo locutuin esse

nostro vocaijir, quem Civius. et A?nim uius Mareelli-
probaverit, Imic noa njulium profeclo repugHabi- linus valem illusirem appellant {Liv., lib..ii\\\ c, 12;
mus. Amniian. Marcell. , lib. \iv, p. 5). Duos aulem il-
De Baehnto denique nihil plane ah ullo annotalur. lius versus Livius cxbibci, quorum priore, inquil
Quid aiiiem si pro Boebulus, in Arnohii iexlu Bnbiliis Caunensem cladem pr;edixer.il : posteriore vero
Boinanos, quemûimoduin «tiani Macrobins lesiilica-
legatur? Narrat eiiim S»u^!oniuH Claudio Nerone im>
pernnte, cum sl«îla crinii:i per c<nitinuas uocies oriri
tnr, ad ludos Apollini vovendos laciendpsque induxil
coRpisset : « Anxius INero ea de re, > inquit, -

ut ex [Macrob., lih. i Salurnui., c. 17, p. 2ri4 c( seqq.).
Babiloastrolocjo didicli solere reges talia osleiua Ciede j) *" ^•^^^"^' P'»''''^ uientionem quandoiprulem inridi-
aliipia lllusiri explare, ahpie a semel in eapiia pro- mus V non iuulile foi s;in , nec a pnq)osito nostro
ceriim depeliere, nobilissimo cuique exiiium «hislina- prorsus alienum erll, aliquid de iis dicere, qu:e Ar*
vit > (Sueton.^ iib. vi m Vii. Neron., cap. 5.^.)

nobius de divinis quibusdam, siculi geniiles opina-
Verumtamen utrum hic, et alii a n«d)is recensiii, b:\niui-, v:aihus, sen falidicis . ei diviua oracula
ii revera m:!»! fuerint. qui :ib Arn<d)io comjêlbiniur. fuudentibus hune in moduin ennrral :< Troplionius..
vel utrum aliquid, et qiiomodo iu illius lexlii emeu DodoM;eus. aui Jupiier,..; Indius Aptdlo, vel (.larius.
dandiim sil, nos sane nihil, nisi altcrius iuiegrioris Dulym;ims , Pbilesius, Pytliius , ct is habeiidus di-
codicis opc adjuii, certo staiuere audemus. Quapio- viniis {Ar)'ob., lib. \ , ;;. 11). ll:i san.^ in quibusdam
pter maluinus aliorunt ea de re exspectare, qiiain horum hbrorum ediiiouibus. Sed in lutiquioribiis
pro Trophonvs legimus pYo\u)ti&, cl profunus; in

nosirum ferre judicium.
f egio codice nianiHcriplu piiiua ;ii:!!iu /;rc>/«;ii^s.Tam
foede auiem i.duliei'aium est hoc nomen,- ut vix

ibsqae aiio meliore codicr- lesarciri posse videatur.
,;
073 m AKNOBITJM, CAP. XKVI. C74

Al fii de Trophonio irtcutiini itjkse AiMi»hinii> A alia delubra . quae liujus Apoliinis oraculum ct sacra
recle piobeiui', id (oiilirinari polerit lesiiinonro vele- conlineni. Ciraldinn ciiani , sl animus csi, ;idirc
runi Si*ri|»loruiu » qui iJKMiioriaj profihicrno! iilms haud dilllciliier pnteris [Sirnh. , lib. xiv, pa.g. C34;
orarula ^ e.v quodaoi L:U>a(ii:«; speou oliin feddita Ciratd.. Siiiilag»n. 1 dc dm gml. ,
pog, iiî). Deni-
fiiisse, NaiT^t vcro l';uj?a(ii;iS (|(ulius rilihus ii , qiii qiic de vaii!< Apollinihns h*c Siaiius ccciuit ;
TrophojjiiuM consiilc(»aiil, iu hanc specinn descfî;- J^)uidqi!!(i c«, H»teriius iqju-bn doU.v, el m.va f-ladc5
Siiiupt^r tris, uiiilis.tiif (Jm pluijihci-c hHlpUi:,.
derein!, aujue aniea debereui expiyri. De hoc auicii»
fitfc 'IVjjerloii. Cvirlianrjqut' uies, paini>iiieligaiyni
ora< ulo prajler Slr;»hnnPHi. Ciceroiiein, I/iviom. Ori- neloii, ei iiuons! olaiidel |.<(ielralK. iii^^nchi :
JNco Clari;is li;u' iuce iorcs, Didyin.xaqiie quisquam
genein , Suiuam , lcgendus esi Erhsmus, qiii varias
iiniina, lic c Lyciain .supplex con.sisKor adihis.
de iilo opiniones reiuiil. Al de illo etiion lerlnHia-
iStui., lib \i\i Thebidd.i Ijngepou inil.)
nus egil, ul suo loco videbimus. ( Pansan, , lib. ix
Snid.^ ad serh, Sirub,, ARTlCliLUS lil.

paif. .^13, et seq,; T.oo<pcl»v»oc ;
lib . IX Geogr., pag Ai'i., 4iJI , ei lib. xvi. pag. IGi: .

Dc variis •Ncnirtotibns 'Jt .4riiobio cil;iiis, quorum nomina
ordinc aiphabclico cxhibt:*i>ltu
Cicer. » lib. f Tnncnl.^ pug. 154'; et lib ti, ae Nal.
(teor. ,
pag. 2i7 ; Ltv. ,
lib. xi.v, cap. 27 . Origen. ^
Plures Arnohius suii in libris ciiavii 3crij»lorcs,
tib. iii conir. Cels. .,
pug. 151 ; Erasni., Adug, Cliii.., B buonuii i<-.snriionio ei auLoriiaie aui dogmaUi sua
cenl. 7, Adag. 77, l>tsser( hi TerHiHmn., cap, l^ siabliii ei ijonlimat, aul genJiiiuni errorcs con-
UfL 5. )
fui;î ei desiruii, Eos auiem ordine, ui aiuni, al-
Tum deinde Arnobiiis appellal Jovern nodonaeun- phalieiico C;clcris onuiibus (aciliore el ciariore ruiac
fejusqne t>racul;\, de qnibus pneier a!ios fneniioneia appeiiahin.us, ei quid de i!lis ab .diis aucionbcs
Jecerunt Pausanias, lib. i, pag. io;Cicero, lib. i de tradiium .sir.. breviier, ac pro virili p;»rie nostra es-
Dioin(ilione,[>i\o. iiGS > Plinius, lib. iv //i.s/, [iat,. ini- poncri^ conabimur.
lio, pag 404 ; Solinus Polyhisi., cap. 7. At plura de iEliu.-> it;i{juc .sisupliciter ab A»nobu> noslro iau-
iUo Servius in sius ad Virgilii canoina annotatiuns- d;!iur, diiiiunjue in aliau», qu.im Piso el (ia
bus, ubi observat lebeles »n lemplo Uodonsei JoviSj Nnvcdsiiibuh diis el de Blnsis ivisê scnieniljun.
in finibus ./Elolorum, iJli et Veneri a veierihus fuisse Sed diio in jjrimis ruerunl .^lii nomine nujicupaii.
consecratos { VVrgfi/. , lib. ni JS.neid l ven. 14-6). Piiums enim enim est C. /Elius Siilo, quero Yarro
Jndeeiiam aes Dodonaaum, de quo a nobis alibi aciiiru a Pisone de lacu Curiio dissenslsse his verbis (csii-
L'Sl ( lom 1 Apparul, , lib. i\\ , diuerl. i , cup. 10; iicaiur : < In ibro lacum Curliuiri a Cnrtio diclum
'iui: 1 , pîg. 770 tiseq. ). quemadinodnui .ie Apoiii- cOMSial, De eo iriceps historia, Nam ei Prociiius noa
nihus Clario, Pyihio, et Didyniaio, Jib Ariioiiio ciia- ^ idcm prodidij quod Piso : nec quod is C. ^lius
tis. Qui vero plura de ApoHine Clario voluept, is Siilo secutus > (Van. .. L «v de Ung. lat., p. 36)«
adeai PHnnm jib. ii NaiuT: hisior., cap. 105. p;jg, ^5 1

Aiibi vevo as.^êrit eum In laiinis liiieris fuisse e.a*r-
Slraboneui ^ lib. aiv Geograph., pag, 642. ei Cor- ciiainm , cilalque iljius interpreialiimem caiminuui
iitilium Taciium, iib. u Annai ,
post med., nbi dc Gct- Saliorum, et aliud ejus commeniarmm sed ulro})i»
inanico disserit. De Didyj»jff;n auieui, eurridem Sira- que G. /EHubvocalur {Idem^ L vi, p. 70, 1'6).
bonorti, lib. ciiaiOj pag. 654; Pausani;ini, !ib« i, pag, 15; Duplex veio Jf,lii rni.sse cognomen perhibct Sne
Melatn, Hb. i, ubi de Jouia; Apulciinn, sul« {isj. Hb. w lonius qui iiaec de illo memoriie prodiiib!; < Lu- ;
MelaiRtirpii., pag. 70, Piiniuni, !ib. vi Naturai, hist.j cius Allius fognomine dupiici fuii. .Nam et Prai-
eap. 16, pag. 078, Sozojnenuiu , lib. i, cap. 7 conins, quod paier ejus praeconium feceial voca-
pag. i09. De Pytiiio, Ovidiisro, iib. i Meiamorph., baiur ; el Stiloquod oraiiones nobilissimo cuique
,
circi^ med.; Dioiioruin Sicuium, liu xvi P>iblioih., scribere solebat : lanlus opiimaluro faulor, ut
pag. 5"2o, ei seq., Herodoluni, lib, i, v^ 65; Pausaniain, QumJum Meieilum Numidicum iu exilluin corniia-
iib. x, pag. ?^0, el seqq,; Pluiarchumjii?. .:lePyihipe tua Sii. i/ {Suefon. dc Itlusirib. Grammai., cap. Z.)
^
or.jcuhs, pag.394,etseq., Ptlacrobiuai, lib. iSaiuru^L, De Pi;cconinl quoqne cogi>omine sio scripsit fMinius :
cap. 17 ; atqucOrig.vneni, iuiili» lib. viiconiraCelsuui. *^ « Vulgo purpuralajioie tuniice usos invenimus ctiam
Ai- juciore nosiro adlsuc apjiellaiiir Philesixs , dc praecsuies. sicui pairem L. .îii Siih.nis Pra'.c<uiinr,
q\u) Macrobius lidec lilleris mandavit : < ATroX/wy <î- ob i<t coguominati ^ (/'//«., /, .vxxin Aw^fwr. /iisf.,
XvjTtof quod iumen ejus exoriens amîbiie amids- t:. i. p. \(); ct L VII, c 1, p 558), Unde pos-
sirna veneratioue oculorum consalulainns » (Macr. , tea solo Siilonis Piacouiui 'nomine iaudalur. lianc
iib. i Saiurnal. , cap. 17 , pag. 259). Piinins vero - A. Cellius h. iEilani,aui*4Cliuin sin.ipjiciler, sed do-
< Ciiuachus .\puilineni nudu.mfecit, qui Phiiesms ctuu) , cl aiibi crudilissimnm, ae Varroiiis inngistruni
cognorninaiur, in nidynrifeo , îginetica airis tem- appellai. Simili quoque modo /Elius Slilo, aui
per;iinra { Pluu. lib. m tiisi. nal. ^ i:ap.,7t^ ..'Eliiis lanlum quando(}uea Fesio nuncupaiur {CeU..,
pag. 12, Ej.Euauieiuprocuidubio iâusanias mi^moiai l. ri Nocu ait.., c. il , p. 158, et L iii , c. 3>
{eneuin in Branchidis Apolliiiem, a Xerxe Darii filio, p -lli^ , ei L V, c. tiO, pc 557.. el L xvi , c. S; l^t&l.^
et {'ersarum rege abhuun», quein Mtlesiis Seieucus ie vierbor. Sujm\.\. Noniie porro ei, ilie ipse e."?, de
post annos mnhos remijît {Pmt&an., iib. vui , n. Tl^). quo Cicevo sciipsii : Phiiosopliica dogmaia , < pD.st
Sljabo auiem addidiijbi esse lacuni preuo5um,el L. /Elii nosiri occasu..m , ne a J_aiiiiTs quidein pt^.ti
, ,
; . ,
675 DISSERTATIO PK^flYiA G75

poteMiil? » {Cker., lib. i Acadtm. pag. i, lin, /i4). A (iHbi; Uv. , Itb. xxxiri; P///i., ^b. xin , c. 13, p. 58;
At cene de illo Lucio i£lio Stilone hiec idem Dion. Uulicarn. , Ub. i
,
/j. 6; Aucl. Orig. gent, rom.^
(Jicera scriplis rnandavjt : < CoU.t'! pro se » (quidym p, ^99;,
delendiim suspicannir iliud se) « lege varia,qii;« Aiiliochum leslem producit Arnobius , sed post
iriscriliihir, eam L. .tlius scribit Coiize rogalu. Fult Cjetrênfem Alexandrinum , uli a iiobis aiicubi ob-
is omniuo vir egregius ,
et eques Koinauus, cum seivalum, ubi de hoc scriplore agemli sese occasio
primis honestus , idcmque enujilis.simui , et gra*cis ohhiiit {Anwb. , lib. \i, p. i95; lom. i Apparat. ^
lilleris el huinis : anliqintatisipie noslrae, et iu in- p. 725«?/ 817).

veulis rebus, ei in aclis , scriploruniquo veierum Apoilodorura eodcm plauc modo leslem Arnobius
Jitteraie fKTiius; qiiam scieuliam "Varro nosier ac- adiiibel ; sed oslendlmus plures eo nomiue fuisse
c.eplam ab illo, aiicUmque ])er se vii inij-enio pr.u- Hpp llalos {Arnob., lib. i\, p. 114; lom. i Appar..,
stans , omiiique docirma plurtbus et iilusiriojibus p. \\n et 1250).
Jjlieris explicavii. StMl idem .4£lrus sloicus esse vo~ AriJiuu? Epicieii , sicui aucior iiosler atlesiaJur.
Juil , oralor autem nec siuduil unqu;^m, ner liiil. docnmenia approi>averai. El recle quidem. Nam
Scribebal lamen oiationes ,
quas a!ii dicerenl , ut ille , qni pairia Nicomedieusis fuil , hisforicus el
O. MeleI!o,ut Q. C;ppioni ,
ui Q. Pompeio rJufn; B pbilosopbus, Epicieli dissenaiiones rtiGessil Qmn-
quAm.jiiHm is eii:mi ipse scnpsisMM cas ,
quihiis post |,„„ aulem eavum librum A. Cellius cilai : sed qua-
se esl usus, se<) non sine /E!io. His euim scriplis inor lanlum lypis ediibK nobis supeisuni. Videsis
etiam ij>«e inltirui , cum essem apud /Elium ado- Vossium , Gesnerum , et in ciuios Celiii locos nn-
lir^scens, eumque audire persludiose solcrem j (C/f , iiolaliones (ylrno^. lib. i\
, p. 90; f>eU , lib.i ^ c. 2,
Brnt., pa,j. ^251), /m. 10). lib. xxvii c. IfJ; lib. xxix^ t. ^; Voss^ Ub. \i de
, ,
Fuilaller iEii'.i.s coirnomine Tuboro, qui . nl Hial. grcEC. r. H.

, p. 15).
jdem Cicero eodem in lihro perhihel, otaiiones in Ibiias ah Arnsbio, in CntisaUbiis scripsi.ssc tra-
,
Gracchuni habnji, sed liumo duni? erai, secia sloi- ditur ias muileribus non fuisse niyneas verbenas in
cns, medionis in direndi», (loctissi:nus id dispu- fiome dpae inierre sacellum. Af qnidam ibi non
lando. Quafdam aiilem ejns verha a Cicerone Iran- thitns, sed Pln/arclius legendum suspicaninr. Nec
scrijila relerl A. Gejljus , a quo ejiiS iiisioriarum lorlassis immenlo iArnob,^ lib. v. p. 188;/*/«-
libri, alia^que luciibraiioues sicut a Dionysio lln-
,
/arch. , (om. v, , p. !26j<}. Nani Pluiarchus id re-
licarnasseo, Fesio, alque aliis eilantur. Pcieris vera in Quaslionibns homanlhj quae graece l^wpaira
praeterea Vossium consulere [ibid. p. 219 liit. 51 inRCiibunlur eam quafslionem proponit
, ,
, , ac sol*
A. CeU., Iih. XIV Nnci. at.t.,c.'l, p. 703 //6. vt, C
:
vit Ciir aut.em hauc qua^stionem An.obius (I?6. i.
cap. 3, p. 368, eap. 4, p. 370, lib. x, cap. i8 p. Zl) Cansnatia vocaverit, ea forsiian rario red-
p. 57?; ; !ih. XIV ,cap. 2 />. 763 Dionyn. llalic, lib. i,
,
;
di poiest , quod proj)o$iiarum qu*siionum cau-
p. 6 d 67 ; Vo$s. , Ub. i de Hisl. lif. , Ub. i , cap. 0). sas et raiioiies alferre nililur. Si quis tamen Bu-
Quis aulem ex hls duobus ab Arnobio iaud*!iui-, tie CnusuaUa nobis Indicaveril, in eo prolinus ac-
Si quaeias, respondebimus vero esse similius pn-
quiesccrrius-
mum .4^.liiiin Sliionen» ab eo ciiarl. Cujus sane iu
CaBSCilius grammalicus celebraiissima lectionurii
opinionis confirmalioiiem prolerri possunt cilaia a anliquarum cornmentaria , ab A. rêllio s*pius ci-
nobis Varronis verha, (juibus discrepantem iiujus
lata ,
pnblici jmi-^ fecl!. Huic aiitein coguoineu Vin-
iCiii a Pisone, quemadmodum 'ait Arnobius nos- diri fuisse lesiificnûr ((7^//., Ub. u Nact, aU. , c. 16;
ler, sententiam relulii. Mec multum sane inierest /;/;. <t. 16 /?ii. v!i f. 11, //6. n, c. xi
III , ; , 1 4 ; iifr.
utrum ab codem Varrone C. ^lius, aui ab aliis c. \b\ Ub. xxviii, c. 11 , //{Mi,r. 2).
L. y4)lius nominedir. Una enin) liifera in uliam po- Cajsii Romen duo m priinis poei* praeluieruni'
luit facile a librariis commulari. {Atnob. lib, iu , p. 125). Ilorum unus luii qui in-
,
yf^lhlii testimonio posi Clemenlem Alexandrinum sulsus maiusque poeia his Caiuili ad Calvum Lioi-
Arnobius, ul supra vidimiis, usus esL \)t i)!o au- ^* nuiî oralorem versihus noJalur .
tem Vossius , et nos jam aliquid in superiore Appa- Nainsi liixerit, ad libr^riorum
ratus noslrl tomo diximus (Arnob. Ub. vi, Curram scrinia, CaBSios, Aqiiinos,
, p, ii)6;
SiiWanum. oinuia coliigiiiii venena.
Yossws^ lib. \n de Histnr. grac.., p. 516; lom, i Ac te his 5uppliciis cenuineraboi
Apparat. p. 735). (Caluli., epiyr. 13 )
,
Anlias, sec Q. Valenns Anlias grande annalium cognonieato Sussns

Aller Cossius y , poeta lyricii.S,
opus ediderat, cujus tibersecundus ah auciore no- Neronis aelale iloruil. qiiem Peisbis sic a.lalur:
slro el Macrobio {Arnob Ub v, p. tS{; Mnrra})., , Admovit jam briima feco le, Basse, Sabino,
Ub. 1 Saiurnal-, rap. 15): vicesimus veio qiiarius Jamne lyra, ei teirico vivuiit libi ppftorfi cUordae,
.
Mire opifex, nnnieris veleruoi prifnordia rerurn,
quadragesionus quartus ,
ac sepluagesiinus quintus Atque marem slrepilum Odis inlendisse latinae;
bicA. GeJJio citanlur âepeeiiann ab auclor a Livio, Mox Juveises agitarejucos,, el pollice lionesto
Egreaios iiisisse sencs.
etPlinio, atque aiicubi a Dionvsio Halicarnasseo (Pen sutir. 6.)
,
et Originis seniis romaiice scriplore laudatus e8t Britannicus aulem \n suis ad baec carmina annn
(G«//. ,
lib. I Nact att. . c. 7, et Ub. vn, c. 9 , «£ lioribus observat Fabiiim de illo sic snripsisse
,,
677 IN ARNOBIUM, CAP. XXVI. 678

fi Lyricopum Horaiiiis fere soius legi (fignus. iNam A Rhet.y § 5, p. 841). Et lisec quldem Cicerouis verba
iiisurgii aiiquando , ei. pleriu» ]ucunditaiis et grnli;o iu illius lMiilipi>iea secunda adliuc occurrnnt (Cjc,
«Lvaiiis veil»is et leiieissinie audux. Si queui ad- Pltilipp. u , f). 495). Alqui ijuic rbeioj-i , iiti vides
jicere velis , is IJ.fsius Jiasbus oul ,
quoui uuper non inodo liiemoialiiui al» Amobio iionieu ac C(*gnO'
vjdiuius. ,» juen couipeiil, sed illud eli;\in , quod gra;ce doclus
Quis auieui ex Iti^ duouus , aui cx aliis , si qui aU dicaiur Uiruni vero is ipse sii , qul jibros^ de ihln
lils diversi fueriui , ab Arnobio ciieiur, diclu iiuud grajce edidisse perhibelur , expeude , qu.ncso, el pro-
factle. Si larueu iliuu) de Cuesio Basso loqui prolju- nuuiia.
veiis, jion rerrngaijijnu!'. Yidoiiis Vos-siuni de pue Cornilicii singulai'eni de Novensilibus dns scn-
ih iatims (V'ui,s, , Poet. iai.y p. i7 ei 'ii). lenliajn j-elwlit Aruoliius {Arnob.^ lib. iii ,' /). l:i2).
tiiucii ab aucioriiaie plura Arnobius jepeiU. Ye- Teslaiuni auiejii nobis Alaci-obius
ab fecii pbir<«s
tustissiniis ;tuiefn blsxprici*> a Dionysio Ualjcaruas- illo editos luisse Eiynioruin iibros, cnjus terlium
seo his verbis aiinumeraiur : ,i Nec absjiniies bisio- bisce uuideinque ciiavit verbis : c (jornilicius Ely-
rias edideruiu quoUjUOi lioniani iMuiijics url>i.s su;i: moruni lili. jji Cicero , c inquit, < non J.iiMun
rei, geslas grx*co .seriuoue ijcripscrMjii, qiioruia ve- sed Faiiuni n<»miiia aj> eundu » {Mnaob., ilO. Sa-
lusu.^simi (J. Fabius et K, iilncius , Aivx.o,- tr^/.y.c:, B turnat., c. 6, p. ^12). Alibi vero quosdam de Ccn-
ambo aMjualcs beiM» iUmicis- lloruni uierqueca qui lauris vei*sus ab illo hi (jIuuco decanlatui iranscri-
bus ipsc iuurfuli, ut probe bibi cos;niia, iiiligentcr p3ii [Ibid, , iib. \i , c. 4, p, 48b). At nonne hinc col-
aiandavil iilicns. Q,u;j' vero olim posi C.<'iiein con- llgi poiesl ipsuin esse de quo Eusebius in Cbroiiico
dilam dciuccps consecut;i suui, conlCiUtis fuit num- sic ioquilur : < Cornilicius poela a miliiibus Ueslilu-
niatim percuirore # [Arnoh.., Ub. lii , ^. i"H] /Jion> tusinieriil, quos s;\;pe lugicntes galeaios leporesap-
llaiic,, iib. j, ^. (» ei iti). Ab eo posiea vir miuio- pellabat. flujus soror Coriiilicia, cujus exsiant itj--
rii ordiuh^ CJ a l/ivio uiaxiinus auclor apiiellalur, signiacpigrammala * {Euiieb.^ Curon. ad ann. ioTG).
nisi jn iioc Livii loco,, pro maximus ., ut Ju quii>us- Noh dubilat Vo.ssius quin is idein 4.11, aiqiic Virgiiii
dam edilis maxiniB cenpeas iegendujii i/Jv. , Hii. xm, oblreclaior, de quo in vita ejus apud bo.oatuMJ
<;» i^S). lllius porro Jmrum dc bastis citavll Macro (Vuis., de PoeL lat. , p. 2^). Sed dubius imiî ai.
bius Geilius vero varia iibri cjui; dc re iniliiari ille fiieril , ad quem adhuc ieguolur Catulli epi-
iVagnicnta traiiscriiisil. i-'iur;i de eo Vossius queiu i»runinia (Calutl. epigram, TS) , ac Ciceronis t^pistolae:
,
si li.bcl, udire poleris {Maaoi.^ Ub. i SalurHui. ^

ulrniu eiiym ab eo profecla .sini Uhelorica ad He-
c. \"I\ Cc'//. , iib. xvi JSoc'.. /i//. , c. 4; Voss., de renniuni, qtiai falso Ciceionis nomine inscrlbui-iur..
IhsL yrac., iib. iv , c 13 , </ de flm. lai. , lilj. i ^ ôlns porro haiid «^gre persuadefciiur liunc Con.tn-
cium, de quo Arncduus loquilur, ipsum es.ie, cojus
(.ilodius pr-aenomine Seavwji , abArnobio, iii eo- libros Llymonmi paulo aniea observabamus a Ma
rum, (pj;je ile F»uno (ilccbat, icsiis imncciiaiur in crobio titari.
modum . ISexfus Ciodiu^ ind.icut in sc.xio dediis gra'-co, Crates adhucab auciore nosti-o laudalii?, baud du-
Sed suspicaii suut aiiqui .corruptiini esse hoc ulti" die gr;«mmaticus iile fuit , de quo alibi Uisseruiinus
miim verbum .ac , restiiutiiidom Grioioruin^ Sed hi (Ar/jo6., lib. iii, pnif. iM ; loin. i Apparai.,p(ifj. iA7
noii iegerant illum Lactantii JviCjuni , ubi Aruobjum el 1259 ).
no^tuim pr;cccploreni suum , sicsciiUJtur ; :f Sextus Crouius in ultima Ubrorum Arnobii editione no-
f^.lodius in eo libro quem gra:ce scripsii, refert Fauui mliiatur, ubi lilec ille dixit : < Vos Plaloni, \os Cro-
bam; iixorem i'ui>se t (Aruab., iib. v, p. KiB; Jâci.^ nio, vos Numcnio creditis > (Arnob., iib. ii. poif. A^).
tib. 1, c. i^, p. ji7). iSam inde •
faciic colligitijr Scd in manuscriplo regio codlce pro Crotiio iegiiur
in Arnobii lexlu ^cripiuiu nou fui$se Croecorunt, Croionio. Is i»uleiii quis luerit , cum ignoretur , cor-
;icd poiltj.-i grwcc scripiu^ vel quid simile. ruplum nouien csse putaveruni. Ai quomodo eineu'
Ad Clodiiiiu , quod speciat, quidam auiumant dari debeai, ,
pro suo unusquisquc ingenio cooiecii
< uio esse cnjusiiber, luuex tcutpornm inscripti lerus qnippe opinatur Jegendum Prolonio , seu
a riiilarcbo laudiUiir {Piutarcii.., in \ ila Nuiil Prolliouto , xei potiuai Proifiomio , de quo Apuleius ;
PoHin.^ /». ai;. 8ed ulrumque hic .Si'.r/o fuerit prai- c Sai € Prolomo, i inipiil , « gh)na oiî, qui lalis fiiiij
uomcn, neiiio probavif, \rm-> atUem , cui uirtimqiie «il ejus nepoiem non puderei. »
(
Apui. , lib. de beo
pra?nomci. , ci n<>men coitvcnit , a Suelouio cb\ris Socrai. , sub. fm.) \erum quid ad Arnobii insiitu'
liietorijjt.s udiuuîjur : v Sexlu:-; , » inq.uil , v Clodius lum liaec Apuleii verba condtic.inl » nobis certc iiim
e Siciliii , lalinaj ssmul cl grur.**' eloqoei^lia» prole.s- liquet. Qu.imobrem plures alii scribendum piitant
fiOr niitle oculaius , ei... Anionio graius, qt;o mox Pioliuo , atque in suspici«mis hijjus contlrn.aiMu.em
conûic , ;nj:cn> •;iiiim conîwiaui acccjnl , ui ei in proferri possunl haec Theodoreti verba : Ava/c< rci-
iMiilippicis Cict:ro onjicit ; .Auhibes joci ciusa u\:\
p.istruin sti<lr;«gio iuo c» canipoloiiuu inoruuv jhcto- Tivoc, K'A .V'ju//.ypto^ ( liieodor., senn. 2, de piiucl-
rem — tiiio miiiia jugeruio campi Lftuuiii.-j Sc.vto pio y ,'om.(V, ;j.'iv/. .jOi» ). 'laijUt^ Piolintjs el Nume"
Clodio ili-ion as^tguasii, et qutdem imfnunia : ui »UH6 , Piatoni.$ rnenfem expiican/'i?. No/uie eiiim . iii-
taiua mercedemhii saperedisreres d (SiiPL, de Cluy. jjuiiuii, tres iii sun! receiuiores philosophi. quorum
, ,,
670 blSSERTATIO PRifiTa 680
nieniionem Arnobius lecit? Sed de ^fuibiislibet philo- x Epicieius pliilos!>phas prx^cepior fuit Arriani , qui
suphis emn agere quivis hunc iocun» auenie legerit , iliius diiseriaiiones, ui paulo ariie ex A, Gellio ani-
nou difntebinir. Nonne eiiawi Jmperiio, ui saepius niadveriimus , dige.-sit. Piura Suidas narrat de ejus
diximus, librario faciliiis ruil pro Cyonio , scribeie viia, et scripiis ( Suid. ^ adverb» iirU-zYirog ), Cesne-
Cvotonio, quaui Ploihio? At certc si prior leclio, rus vero, (lUiO ex his aui edila, aui ntui ediia si«l
Cronim , oninino non displiceat , oolerit Euêbii indicnt ( Oesner in Bibiwlh. ). Denique Str.baMis va-
auci(>rii:*ie stabiliri. De Origene eicuijn sic scribil : rias ejus , aujue Efi.ciiaruii sejilenlias el pra;clare
c Nunie«iri quoque, etCronii, No'j;//;v'o-j, y.v.i K.rjfjAoj , dlcia deacripsit.
ApollO})lianis , et Longini, Mi)de'r»ii eliaui ei Nico- Kuhemeri libros de diis , sicnti proxime inonui-
n.achi , et alioruan ,
q«iiinier PylU:.gori<:os pr;i'Ci|>ui niKS , Ens:ius laiinum Iransiuiit in sennonem. Sed
h.ibeutur, scripta quoJidie in nianibus habcbat > de hoc [Cuheuiero qu.nedam superius annolavimus,
( Euseb., lib. vi Eccles. hiilor., co.p, iO , fmg, iî) ).. <|uoii!aumoduni in superiore Apparaius nosiri toino.
Si crgoCrojiins elNumeniuspra*cipui inl«^r Pyilrago- Lactaniius vero «teciar.d illum iMi^ssana civiiaie
ricos rev< ri fueriui ,

quid pndubet qu«!fninus ii dl- oriundum , suam hisioriain ex liiuiis ei sacris insli-
canlnr, qnibusethnici , uli aii Arnobius , {idem ha- tuiionibus c«mdidisse {Arnob., /i6. iv, nag. 147;
hchm\1 (Arnob., l. p. ofjov.i. \ Ap{)araL, p. iiLl9.) B 5/<p. , cup. 9 , art. 1 ; lom. i .\pparat. , pag. 785 ;
r/esiit^ priuins hisiDriarum liher ab illo eiiam ci- Lnctanl,, Ub l Insiiiul. , cap. U, p/tg. 62 ei hb. de
l.<M\v. De lioc auicm scripiore a nt»l>i5 aiiiti acium iva Det, cap, 16, pag. 794 ).
€,<t. Varia amom librorum p]us rr;»g!uefil;i posi Hij- Fabius :>b Arnubio unus ex iis nuncupalur ,
qiii
rodoii iibros coliect» repeiiv:s. ijiuii.j de Toli palre, palria, et morie j.osieris tradi-
De Diagora qu'.qne M* lio , (}ui ti; us , sjluI .mI Ar* dcruul ( ArnuO. , lih. vi, paq 194 ). Sed plures eo
nol.ius , lioniines iUfS>c existimabat, ablji alque in noiniue sunt vocaii ,
quonnn duo iiis Ciceronis vcr-
hac !liam dlssertalimie dispulavimus {.Xrnob., ilh. bis ct'lebr;intur : « Ser. Fabius Pitior, et juris ei lit-
w , pao. 147 : &upr., cap. J^, arl. 1 ; Disserl, in J/i- ierarum , ei aniiquliatis bene perilus. Quiniusque
nuc, cnp, tO, art. uli.; ct Apparat. tom. i, pag. 147). Fabiu-S Jâbco iuit ornaius iisdem fere iauuilius t
Eiiriii ceUdiris est apud anli(inis:sinu).s scriplorcs , ( Cicer, , in Brul ,

png. 214 ). Ahus adhuc luisse
Livium. A. Geiiium, el p<»eias Ovidium, Lucreliuiii, pci hibelur Fabius iViaiinms Servilianus Pontilex ,
atque aiios, sed su-pius apud Ciceronem menli.o. qui Macroblo aiiesianie in libro duodecimo nega-
Narrat aulem ArnMoius, ac }M)St eum Lacfanlius , nb baiaho dn- parent-inclum {Macrob. lib. i Saturnal.^
ilio laiine reddiios Eubemeri Agrigentini librf^s, cap. li) ,

pcicj. 257 ). iiunc auiem quidam cum Fabio
quUuKs deos homines fuisse dern«.nstrabal {LactaDi, C Picfore confudis-ê n."guunlur. Alii quoqne Fabii lue-
lib. 1, cap. 11. pu(i, 0-2, ci lib. de Ira Dei , cap. II ,

runt , ul Fabius Cieciiianus , ei Fabius Rusiicus. At
p!hj, 794 ), S»'mI id drlib »lum est ex Cicerone ,

qui Fabium Pictorcm ab Arnobio citalum fuisse probari
dixeral ; < Qu;ij raiio maxime traGiata ab Euhemero poicst Ciceronis, Plinii, ei A. Gelii aucloriiale, qui
cst quem iio?l*T ci interpreiauis eivsecunjs esi, fcCnpios ab eo Annaies memorani. Quid vero , quod
,
IwAtier caacroSjEuniu.? i (Clcn. L i dc iSatvr. deor,, ab Dionysio Halicarnasseo ei Homanorum Scripio-

rtun aniiquissimus ei histori;is composuisse dicilnr.
p. il2, liu. 7A).
,
Epiiorus (juid de Musarum numero censuerit, ro- i'eiaique Geilius legerat ho.s Fabii Picioris Annales j
fcri Aruobii.s. Sed do hoc Scriplore non ijemel d>s-

boiKV. aique sincene, ui ille ait , veiusiaiis libros ,
seruimus (Ann3&. lib. iii parj. 12; /ojh. Appa- , ,

j quos veiidiior sine mendis esse jaciiiabat, Es iibro
rat., pag. 545 et ri92 ),

auieiti iliius primo excerpsit Dionysius verba , quie
Epicadius lamquam grammaticns iilustris ab eo Poniifican .Maximum dicere opportebat, cum viigi-
dem Aniobio nosiro laudatur {Arnob., lib, i, p. 57) nem capii. Alihi vero longum ejus fragmeulum cx-
INonn»' autem is ipse esi quem in Grammalicorum liibei {Cicer. . lib. i de Divin., pagf. .2(39; Plin.
,
numero Sueionius hic verbis reposuii ? iib. X liist. nalur. 4,

, cnp. pag. 416, et lib, xiv.
celebriim»
i Gurnelius Epicadus , Lucii Cornelli Sylhe dicialvj- i^ pag. iH; Gell., HbANoct. Auic, cap. 12 , pag. CO,
calaiorque sacerdoiio auguiMli hliuque et /:/;, v, cap. \. pag. o2-2^ etlib. x, cap. ?>, pug. ^-27;
ris libertus ,
ejus Fausio gratissimus fuit ;

quare iiunK|u:»m noa Dionijs. Ualic, /.-6.1 Aniiquii, roni.yp. 5, et tib. vii,
ntriustjue se lihertum edidil. Librum autiMu ,

quem pag 475 ).
Sylla novissimum dc rebus suis imperfecium nî- Flaccus , quem ob grammalic.e periiiam Arnobius
querat ipse supplevit > ( Sueton. , de iUusms. laudavii ( Arno^,, llb. i, pag, 37, et lib. v, pag. 1G9 ),
,
Oramm., is M. Verrius Flaccus est - qui quidem quis hieril

§ 12) •
Epicharmi de Marte sententiam post Clementcm auiqim teuipore vixerit, his Sucionius verbis enar-
Aliixandrimim Arn(d)ius, ut .supra vidimns ,

eilinicis rai : ; Verrius Flaccus liberiinus , docendi geuere
objicil. Al de bocpoela , et d« vanis ejus (q)ini(.ni- niaxime inclaruii. Namque ad exercilan^da discen-
bus el facti>, in primo Apparatus nosiri turno sermo- tium inyeuia , ^qualcs iuter sc coiniuiliere solcbat,
Arnob., pag. i45; proposria noa solum maieria, quain scriberent sed
nem sucpius fecimus { lib. iv, ,
lom. I Apparat. ,
pag. 801,866, 867, 869, lOoi, pr.emio quod vlctor auierrci. Id cral iiber aliquis
1114, 1205, el Arnob., lib. ii, pa^j. 90 ). aiuiquus, pulciiîf, aul rarior. Quiire ab Augusio itc
, ,
681 iN ARNOBIUM, CAl>. XXVI. d^^

poiibus ejus praeceplor elecliis , transiii in palaiium A Leandri seu Lean(Jrii tesiimoi)iuiii .
ex Clemeni'^
cuna lota.srhola; verum ut ne queui anVpliu:» posi- AlexBudriuo Aruobius, uli <Ji\imus, prouilil. Sed
liac discipuluni reciperel : docuiique iu atno Cnli- jam iiiius in priiuo Apparaius n(j&iri »oi»»() «ueuii«i a
hiun douiu«, qu.x pars paiaiii luuc erat, el NesierUa nobis facia- esl {Arnob.^ lib.
p vi, iUo; supr. ,
tenleua iu anuum accepit. Deoessit ietaiis exacia^ cnp. XIX, art. i ; lom, i Apparai., p. 870,

Migne. Patrologiae Cursus Completus: Series Latina. 1800. Volume 5.

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Migne. Patrologiae Cursus Completus: Series Latina. 1800. Volume 5.

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Digitized by tiie Internet Arciiive

in 2011 with funding from

BIBLIOTHEGA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNIUM SS. PATRIIM , DOCTORUM SCRIPTORIIMQUE

QDIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGOLORUM LIBRORUM SGRIPTURifi

ACCURANTE J..p, MIGNE, (PTltt^Unnt €0mpUt0mm IN SINGULOS SCIENTI^

PARISIIS, EXCUDEBAT SIROU

S. FEUCIS» S. EUTYCfflAW, CAH, COMMODIAMI, ANTOWl,

AD INTEGRAS D. COUTANTII , GALLANDII, ORELLII EDITIONES EXPRESSA,

qV/E IN HOC VOLUJMaWE CONTINENTUR.

SiXTI papae 11 Epistolae dubia cuoi Dionysii Alexan- nandos.

de Sabellianismo accusaii rabiium anno cctxiii, Fragmenium de Fabrica mundi.

aoliqao codiee Yalicano- sepiem.

S. A.F Snfcursai^, ati Peul-lioriironge, de l'imprwn«rie de Sirou,

DE VISIONIBUS, UTQUE ViSIONUM SUARUM FIDEM GOMPROBARINT VETERES, etg.

§ 10. Conira post imperium Commodi^ eo ipso ar-^ bere momenti.

illudjam {uissei extinctum. — § U . ItaAsteriusUrba" aposlolorum lemporibus visiunes in Ecclesia derece-

jf\ DODWELLl DISSERTATIO C7PRUNICA 12

sit poiitjs fidendiim. pliiensis et ipsa quoque propheiissa ad Montnni ortum

TivSs eSAr/C-av rr/ccvyiffat

y.at Ta xov;rTa skiy/^u '

Tov L».£pt7p.ov TtvcT» /^.')'itv TaCra. Mt'.iTV? Se f/ot (reclius leliigunlur.

15 DE VISIONIBUS PROPHETICIS. '14

Euseb. ib.). Hrs quid dici poluit manifestsus ? Apoliooium.

laisset verum/foremartyrum censu nume-

sentemiam , sed ab ipso nsque TertuiUano Africa cendos putant ,

lictum put^nt nionlamslls ab Ecciesfa venim non ,

nnquanf! credlderunt in^cclesia prophetaram suc- quJdem pro Eeoiesia habenda.

,ii D01>W£LLI DISSERTA-^-iO CYPBiAMOA (G

erat con.plexurds quan.]uan. cer(um..<;t

xal MaStfitXA«o> &y^O'^(n lianc inierprelalioneni ad nienlfcjn MaKimill«aco<jin-

scriptore illum b;ec imperiie descrif^sisse.

auclor, qiiicumque fuii, mariyrum conleniporaneus ,

N. Te.s- B »»o»lanisia Saturum Pcrpetuamque in propheiannn

vlrlules SpiriUis Saucii ad iii.^tirumenium EcclcL-ige in loialiac dc prophetiarum perpcluiLilc arguujenta*

nium ci-eiieniilms iu tjenefscisim (/>* Prafai.). > Eo

vit. saae manifesiumest qu;e hie pioiuleral esse

apud *uos in confesso qiiod a monlinisla scrihi ,

i-i m V!S10NIBI'S PfiOPflKTICIS. 1S

1'uisse fra irlbus legeudaiu. I a cerliuu do evemu liiisse

^yjTSvOevra "utto rwy 7ra/>* «Orots' rr.oo^riTiviv {

«VTO» otSev oTt ou ^s\iSoyi«.i '

quod dubiteuius, fuisse visioncs aiiasque prouhetiaij, ea : «Ohiemperandume.stnamqueostensiouibus aiquc;

non niuiias comes. De Pvniio? At jani aiue marlj^rii dieni

rnodo, sed ei manifestas ; nec iilas

aJt, clarioribus ; iion video

bus derogare. lermi&suros, puiaut esse verisimile? De somiiii iia-

§ 27.--Diio auiern erani

duo erautgenera quse hoc dono esscnt

hac, quam repriEsenlavimus. hypoihesi; id cerlum exii'in>eea suppiessent ,

Nec lesiiuiouiis. Neutri lestimouiis iulriusecis sivc

cordium iniidelium i.aieraciis occuliis, sive i\iiuro-

iauieu quod itropheiarum mutii;» proplj-. lie») siul

ioi;ge ceriiores spiriiui iribuenda. Nc buc »iiiiu»?m juda-i de suis,

ApOSiciUS iu qu;^ Se :l0!i Dojili-

27 DODWELLI DISSERTATIO CYPaiANICA 28

gico-Politici aiiclor, hnruin Uiriusque disiinclio occnrrii meniio ,

quicquam facientibus , sive stitc memori;je l:»psu abrogandam.

S9 J)E YISIONIBUS PROPHETICIS. 50

uniiAlem attinebant. Qurn polius, ea iusa ratione

Couipa^es Luuiaua iahat, puibusque Deorum

luTsset. imiia fmsset mcdiorum aduibendorum obli- L equidem

principiam? Quin exorcismos bapiizandis .idhibe-