Таърих ва илмњои љомеашиносї История и общественные науки

же время обстоятельства, побудившие арабов идти походом против стран и

народов, далеко расположенных от Аравийского полуострова, затронуты в
литературе недостаточно. Ряд исследователей связывает это со спонтанным
желанием исламизации народов, исповедовавших христианскую и зороастрийскую
религию. Автор также ссылается на мнение В.В. Бартольда о том, что «как
только ислам переступил границы Аравии, он неизбежно должен был подвергаться
влиянию более образованных инородцев и иноверцев». В конечном итоге населению
Ирана, Хорасана и Мавераннахра все же удалось переплавить деспотию Оммеядов
и Аббасидов, и в конце VIII в. они создали основу для полного и окончательного
освобождения страны от влияния арабов.
Usmonov N.N.
Origin of Islam during first years of Arabic Khalifat
The author of the article on the basis of numerous sources considers causes and
consequences of Islam spread in Central Asian territory. He has brought B. B. Bartold’s
point of view who confirmed and proved the beginning of Islam as a religious-political
movement in Arabic peninsular at the end of VI and early VII centuries. But there is no
sufficient proofs of the circumstances striking Arabians to go against the country and
nation, located far from Arabic peninsular. Some of the researches connect it with a
spontaneous desire of islamization, confessing Christian and Zoroastric religion.
The author also quote to Bartold’s opinion that “as only Islam crossed Arabic
border, it must be subjected to influence of more educated heterogeneous and foreigners”.
As a result Iran, Khorasan and Movarennahr population prevented Ommeyads and
Abbasids despot and create new base for full and final freedom of the country from
Arabics influence.

Шокиров Фарход Шамсиддинович,-

аспиранти Донишгоњи давлатии њуќуќ,
бизнес ва сиѐсати Тољикистон.
ХУСУСИЯТЊОИ КОМПЮТЕРИКУНОНИИ РАВАНДЊОИ ТАЪЛИМЇ
ВА ИДОРАВИИ МУАССИСАИ ОЛИИ КАСБЇ

Мухтасар мехоњам оид ба яке аз масъалањои мубрами соњаи маориф -

хусусиятњои компютерикунонии равандњои таълимї ва идоравии
муассисањои олии таълимї ба таври мухтасар ибрози андеша намоям.
Имрўзњо дар раванди глобализатсия ба њама маълум аст, ки иттилоот ва
намуди олии он – дониш дар љомеаи муосир маќоми њалкунанда дорад ва он
самтњои асосии тараќќиѐти умумии љамъиятро муайян месозад. Яке аз
механизмњои муњимтарине, ки тамоми самтњои тараќќиѐти системаи
маорифро фаро гирифтааст – иттилоотикунонии (компютерикунонї,
информатизация) он мебошад, ки њамчун шарти зарурї ва ќадами асосии
иттилоотикунонии љомеа дида баромада мешавад. Барои равшан намудани
моњияти масъала дар аввал бењтар аст, ки бо асосњои автоматикунонии
системаи азхудкунии дониш шинос шавем.
Системаи азхудкунии дониш ба доираи системањои мураккаб ѐ
системањои калони кибернетикї дохил мебошад, ки аз миќдори зиѐди
зерсистемањои иттилоотї иборат буда, дар фазо ва ваќт пањн гаштааст ва
- 105 -
АХБОРИ ДДЊБСТ №2(42), 2010 ВЕСТНИК ТГУПБП №2(42), 2010
функсияњои гуногунро дар асоси критерияњои зиѐди сифат иљро мекунад.
Объекти идорашавандаи системаи азхудкунии дониш – љараѐни таълим
мебошад, ки онро њамчун раванди технологии азхудкунии дониш дида
баромадан мумкин аст.
Љараѐни њосилшавии дониш дар муњассилин – ин амалан мунтазам ва
пайдарпай њосилшавии структураи муайяни иттилоот дар шуури ў мебошад.
Барои њосилшавии чунин структура иттилоот аз олами атроф лозим аст. Вале
дар шароити имрўза иттилооти олами атроф бенињоят зиѐд шуда, интихоби
иттилооти лозимї якчанд маротиба душвор гаштааст. Азбаски аз љињати
физиологї психикаи инсон дар самти коркарди якваќтаи иттилоот номањдуд
нест, зарурати аз уќѐнуси калони иттилооти имрўза интихоб намудани
заруриаш ба миѐн омадааст. Барои тасаввур намудани суръати афзуншавї ва
њаљми иттилооти дар љањон гардишкунанда як ќатор тадќиќотњо низ
гузаронида шудаанд.
Дар самти муайян кардани њаљми афзуншавии иттилоот, чї тавре ки
ќайд кардем, дар љањон њоло тадќиќотњои махсус гузаронида мешаванд.
Масалан мувофиќи яке аз тадќиќотњои охирин бо номи «Муњити раќамии
афзуншаванда: афзоиши умумиљањонии њаљми иттилоот то соли 2010»
(Растущая цифровая среда: прогноз всемирного роста объѐмов информации
до 2010 года» (The Expanding Digital Universe: A Forecast of Worldwide
Information Growth Through 2010) доир ба суръати афзоиши иттилоот чунин
хулосањо пешнињод шудаанд:
 Њаљми умумии иттилооти раќамї дар соли 2006 нисбати тамоми
китобњои аз ибтидои таърихи инсоният навишташуда таќрибан 3
миллион маротиба зиѐдтар аст.
 Дар муддати солњои 2006-2009 бошад, ин иттилоот 6 маротиба афзудааст.
 Мувофиќи аќидаи коршиносони соња дар худи соли 2010 иттилооти
раќамии мављудбуда боз 6 маротиба афзуда метавонад. (Агар иттилооти
ракамии аз тарафи инсон то ин вакт хосилшударо ба формати китобњои
оддї гардонем, таќрибан 12 рафи китоб њосил мешудааст, ки дарозии њар
як рафи китоб масофаи аз Замин то Офтоб (150 млн.км.)-ро ишѓол карда
метавонад. (Маълумотњои корпоратсияи EMC. WEB:
http://russia.emc.com).
Нишондињандањои мазкур душвории интихоби иттилооти лозимиро аз
уќѐнуси иттилоот равшану возењ инъкос менамоянд.
Дар самти азхудкунии донишњо, фишори афзоиши пуршиддати
иттилоотро пеш аз њама љараѐни таълим эњсос карда истодааст, ки
моњиятан барои ташкил ва идора намудани њосилшавии дониш дар
муњассилин пешбинї шудааст. Яке аз роњњои асосии њалли ин масъала –
истифодабарии системањои иттилоотии автоматикунонии љараѐни таълим
мебошад.
Дар шароити имрўза ягона роњи идора карда тавонистани шиддати
афзуншавии иттилоот ин истифодабарии дурусти технологияи компютерї ва
дар нињояти кор автоматикунонї ѐ худ иттилоотикунонии љараѐни таълим

- 106 -
Таърих ва илмњои љомеашиносї История и общественные науки

мебошад. Вале ин амал дорои хусусиятњои хоси худ аст, ки дар њолати ба
назар нагирифтани онњо автоматикунонии раванди таълимї самараи дилхоњ
намедињад. Барои равшан намудани ин масъала принсипњо ва талаботи асосї
ба системањои иттилоотии автоматикунонии љараѐни таълим кор карда
баромада шудаанд, ки асоситаринашон аз инњо иборатанд:
1. Системаи иттилоотии автоматикунонии љараѐни таълим бояд аз њаљми
зиѐди иттилоот заруриашро људо карда тавонад;
2. Ба меъѐрњои умумиљањонї мувофиќ буда, њуљљати расмии
тасдиќкунандаи сифатро дошта бошад.
3. Таркиби модулї дошта, вобаста бо таѓйирот ва навоварињо
мукаммалшаванда бошад;
4. Базаи ягонаи технологї дошта бошад, ки дар асоси ядрои ягона дар
чорчўбаи фазои иттилоотии муассисаи олии таълимї амал намояд;
5. Дастрасшавии фавриро ба базаи маълумотњои ягона бо таќсимшавии
њуќуќи дастрасшавї таъмин намояд;
6. Ташкили дастовардњо (портфолио)-и донишљў ва нигоњдории он дар
базаи маълумотњо то интињои тањсили донишљў таъмин гардад;
7. Бонки ягонаи маълумот доир ба муомилоту гардиши њуљљатњои
муассисаи таълимї таъмин гардад;
8. Функсияи тартибдињии нишондињандаи рейтинги донишљў аз рўи
картањои технологї мувофиќи системаи Болонии таълим таъсис дода
шавад;
9. Низом функсияи тартибдињии нишондињандаи рейтингии њайати
устодонро бо назардошти системаи ќавии пардохти музди мењнат доро
бошад;
10. Њангоми пайвастшавї ба шабакаи Интернет – бехатарии худро таъмин
карда тавонад.
Њоло дар баъзе муассисањои олї системањои иттилоотии
автоматикунонї то андозае ба љараѐни таълим ворид карда шудаанд. Вале на
њамаи принсипњо ва талаботњои болотар номбаршуда дар онњо татбиќ
гаштаанд. Илми муосир диќќати бештарро ба тартибдињии назариявии
дурнамо ва моделњои структурї-ташкилотии компютерикунонии системаи
таълим дода истодааст, вале то њол дар ин самт мавќеи ягона мављуд
намебошад ва компютерикунонии реалї дар муассисањои таълимии олї ба
таври мустаќил амалї гашта истодааст.
Компютерикунонии љараѐни таълим бояд на танњо барои тараќќиѐти
умумии донишандўзии муњассилин, балки ба рушди ќобилияти индивидуалї
ва хусусиятњои фикрронии њар як иштирокчии раванди таълимї нигаронида
шавад. Ягона роњи дар њаќиќат баланд баровардани сатњи таълим ва
тадќиќотњои илмї ин на ба таври стихиявї, балки ба таври фундаменталї дар
ин раванд татбиќ намудани системањои автоматикунонии љараѐни таълимї
мебошад ва дар ин росто ба тамоми талаботи љањони муосир љавобгў будани
он њатмист.

- 107 -
АХБОРИ ДДЊБСТ №2(42), 2010 ВЕСТНИК ТГУПБП №2(42), 2010
Ѓайр аз ин, дар ин самт њамкорї бо муассисањои тањсилоти олии
пешрафтаи љањон самараи дилхоњ ба бор оварда метавонад. Барои ин пеш аз
њама доир ба мавќеи муассисањои тањсилоти олї дар рейтинги умумиљањонї
доимо маълумот доштан лозим аст. Мувофиќи тадќиќотњои маљаллаи
"Times Higher Education", ки замимаи рўзномаи "The Times"-и Британияи
Кабир мебошад, рейтинги њарсолаи 200 бењтарин донишгоњњои љањон
барои соли 2009 (QS World University Rankings 2009) нашр шудааст. Дар
рўихати бењтарин донишгоњњои олии сайѐра 2 донишгоњи Россия низ
љойгир шудаанд: дар сатри 155 –ум Донишгоњи давлатии Москва ба номи
Ломоносов ва дар сатри 168-ум Донишгоњи давлатии Санкт-Петербург.
Сатри аввалинро бошад, якчанд сол инљониб Донишгоњи Гарвард (ИМА)
ишѓол намуда истодааст. 10 љои аввалро мисли пештара донишгоњњои ИМА
ва Британияи Кабир ишѓол намудаанд. Лекин мувофиќи аќидаи коршиносон
дар солњои охир омили суст шудани мавќеи донишгоњњои Амрико аз
афзоиши нуфуз ва тараќќиѐти муассисањои тањсилоти олии Осиѐ ва Аврупо
ба назар мерасад.
Дар ваќти тартибдињии рейтинги мазкур маљаллаи "Times Higher
Education" аќида ва хулосањои зиѐда аз 9 њазор (9386 нафар) олимон ва беш
аз 3 њазор (3281 нафар) коршиносону мутахассисонро доир ба сатњ ва
сифати кадрњои омодашаванда дар муассисањои тањсилоти олии касбї ба
назар гирифтааст. Маъмулан њангоми тањияи нишондињандањои рейтингии
донишгоњњои љањон асосан чунин нишондињандањо ба назар гирифта
мешаванд:
 миќдори кормандон ва хатмкунандагони муассиса, ки барандаи ин ѐ он
љоизаи мўътабар ва арзишманди умумиљањонї монанди Љоизаи
Нобел, Филдз ѐ Тюринг соњиб гаштаанд. Нишондињандаи мазкур
25%-и холи умумии љадвали 100 баллии рейтингиро ташкил медињад;
 миќдори дастовардњо ва таълифоти илмии кормандони муассисаи
тањсилотї, ки дар маљаллањои илмии сатњи љањонї нашр шудаанд ѐ
дар маќолањои ин маљаллањо ба онњо ишора шудааст (дар 5 соли
охир);
 дараља, сатњ ва сифати татбиќи имкониятњои техологияњои иттилоотї
ва муосир дар фаъолияти муассисаи олї.
Мувофиќи аќидаи коршиносони маљалла яке сабабњои асосии
баландравии сифати фаъолияти донишгоњ на мављудияти системаи
автоматикунонии љараѐни таълиму идора, балки сатњи татбиќ ва
самаранокии он дар раванди фаъолият ташкил медињад, ки љавобгў будан ба
талаботњои умумиљањонї шарти асосї ва нишондињандаи баланди пояњои
моддиву техникии њар як муассиса мебошад.
Вожањои калидї: компютерикунонї, иттилоот, глобализатсия, информатизация,
автоматикунонї, чорчўбаи фазои иттилоотї, рейтинг.
Ключевые слова: компьютеризация, информация, глобализация, информатизация,
автоматизация, рамки информационного пространства, рейтинг.
Key words: computerization, information, globalization, informization, frames of informative
space, rate.

- 108 -
Таърих ва илмњои љомеашиносї История и общественные науки

Адабиѐт:
1. Видинеев Н.В. Природа интеллектуальных способностей человека. –
М., 1999.
2. Гершунский Б.С. Компьютеризация в среде образования. –М., 2007.
3. Гусев В.В. Управление качеством подготовки специалиста: опыт
системного моделирования. Монография. - Орел: ВИПС, 2009.
4. Образцов П.И. Психолого-педагогические аспекты разработки и
применения в вузе информационных технологий обучения.
Монография. – Орел, 2007.
5. Образцов П.И. Дидактический комплекс информационного
обеспечения учебной дисциплины в системе ДО. // Открытое
образование. - № 5. 2006.
6. Web: http://www.ict.edu.ru/
Web: http://www.rusedu.info
Шокиров Фарход Шамсиддинович,-
аспирант ТГУПБП.
Особенности компьютеризации учебного процесса и управления вузами
В статье речь идѐт об очень важной проблеме системы образования, т.е.
компьютеризации процесса обучения и системы управления вузами.
Информатизация, как отмечает автор, в период глобализации играет важную роль
в обществе и определяет основные направления прогресса человечества. При
огромном объѐме информации в информационном пространстве автор излагает
свои заключения по основным требованиям и условиям информатизации и способах
эффективного управления процессом автоматизации в системе образования. При
этом отмечается, что внедрение новых технологий в учебный процесс не должно
ни в коем случае производиться стихийно. Автор придерживается мнения, что
единственный и верный путь повышения качества знаний и научных достижений -
это фундаментальное внедрение автоматизированных систем в процесс
образования.

Shokirov F.Sh.
Computerization features of educational process and high establishment
management
The author of the article raised significant problem of education system, i.e.
computerization of educational process and high establishment management system.
Information, as the author underlines, plays important role in society and defines the main
directions of human progress. The author gives his conclusions on demands and conditions
of information, effective ways of automation management process in education system.
The author supports the opinion, that the only and the truth way of improving the
quality of knowledge and scientific achievements are fundamental implementation of
automated system of educational process.

- 109 -