33388

Азербайджанский язык для стран СНГ
Учебник подготовлен Институтом стран Азии и Африки Московского государственного

университета имени М.В.Ломоносова (ИСАА).
Авторы – Исмайлова Л.Г., Насилов Д.М.

Оглавление
Урок 1. ................................................................................................................................................... 8
Буквы и звуки речи. .......................................................................................................................... 8
Классификация азербайджанских гласных звуков. ......................................................................... 8
Классификация азербайджанских согласных звуков. ...................................................................... 9
Части речи: ........................................................................................................................................ 9
Служебные части речи. ................................................................................................................... 10
Порядок слов в простом распространённом предложении. ........................................................... 10
Урок 2. ................................................................................................................................................. 15
Специфические звуки азербайджанского языка. ........................................................................... 15
Имя существительное ..................................................................................................................... 16
Единственное и множественное число существительных. ............................................................ 17
Именное сказуемое (3- е лицо) ....................................................................................................... 17
Собственные и нарицательные существительные. ........................................................................ 19
Отсутствие грамматической категории рода. ................................................................................ 19
Урок 3. ................................................................................................................................................. 26
Специфические звуки азербайджанского языка. ........................................................................... 26
Личные местоимения ...................................................................................................................... 27
Именное сказуемое ......................................................................................................................... 28
Показатели лица у глагола .............................................................................................................. 29
Слово bir. ......................................................................................................................................... 29
Урок 4 .................................................................................................................................................. 35
Ударение.......................................................................................................................................... 35
Слова да – bəli, hə; нет – xeyr, yox; не – deyil ................................................................................. 35
Отрицательная форма именного сказуемого.................................................................................. 36
Вопросительный аффикс: - mı, - mi, - mu, - mü. ............................................................................. 36
Урок 5 .................................................................................................................................................. 43
Закон гармонии. Сингармонизм. .................................................................................................... 43
2
Аффиксы принадлежности. ............................................................................................................ 43
Слово var(dır)................................................................................................................................... 46
Урок 6. ................................................................................................................................................. 53
Склонение имени существительного ............................................................................................. 53
Именительный падеж ...................................................................................................................... 54
Родительный падеж......................................................................................................................... 54
Урок 7 .................................................................................................................................................. 61
Глагол. Неопределённая форма глагола. ........................................................................................ 61
Повелительное наклонение 2- го лица ед. числа............................................................................ 61
Дательный падеж ............................................................................................................................ 62
Урок 8 .................................................................................................................................................. 70
Винительный падеж ........................................................................................................................ 70
Непереходные глаголы ................................................................................................................... 71
Урок 9 .................................................................................................................................................. 77
Местный падеж ............................................................................................................................... 77
Исходный падеж ............................................................................................................................. 77
Урок 10. ............................................................................................................................................... 83
Отрицательная форма глагола ........................................................................................................ 83
Прошедшее категорическое время глагола. ................................................................................... 83
Урок 11 ................................................................................................................................................ 89
Прошедшее повествовательное время глагола .............................................................................. 89
Многозначность глаголов: .............................................................................................................. 90
Урок12. ................................................................................................................................................ 94
Настоящее время глагола. ............................................................................................................... 94
Повелительное наклонение глагола 1- го и 3- его лица. ................................................................ 95
Урок 13. ............................................................................................................................................. 103
Будущее время глагола ................................................................................................................. 103
Категорическое будущее время .................................................................................................... 103
Изменение неопределенной формы глагола ................................................................................ 104
3
Урок 14 .............................................................................................................................................. 109
Имя прилагательное ...................................................................................................................... 109
Степени сравнения прилагательных............................................................................................. 111
Урок 15. ............................................................................................................................................. 121
Неопределенное будущее время. .................................................................................................. 121
Склонение местоимений. .............................................................................................................. 122
Урок 16 .............................................................................................................................................. 131
Количественные числительные. ................................................................................................... 131
Порядковые числительные. .......................................................................................................... 133
Неопределенные числительные. ................................................................................................... 135
Дробные числительные................................................................................................................. 135
Урок 17 .............................................................................................................................................. 141
Незаконченное прошедшее время. ............................................................................................... 141
Давнопрошедшее время глагола ................................................................................................... 143
Изменение имен существительных по лицам в местном и исходном падежах. ......................... 145
Урок 20. ............................................................................................................................................. 166
Причастие настоящего времени ................................................................................................... 166
Причастие прошедшего времени. ................................................................................................. 167
Причастие будущего времени ...................................................................................................... 168
Урок 22 .............................................................................................................................................. 184
Наречие ......................................................................................................................................... 184
Виды наречий по значению. ......................................................................................................... 184
Урок 24. ............................................................................................................................................. 199
Послелог. ....................................................................................................................................... 199
Союз. ............................................................................................................................................. 202
Урок 25. . ........................................................................................................................................... 212
Частица .......................................................................................................................................... 212
Модальные слова .......................................................................................................................... 213
Урок 26. ............................................................................................................................................. 219
4
Междометие .................................................................................................................................. 219
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT HİMNİ.

Azərbaycan! Azərbaycan!
Ey qəhraman övladın şanlı Vətəni!
Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!
Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!
Üçrəngli bayrağinla məsud yaşa!
Minlərlə can qurban oldu!
Sinən hərbə meydan oldu!
Hüququndan keçən əsgər,
Hərə bir qəhraman oldu!
Sən olasan gülüstan,
Sənə hər an can qurban!
Sənə min bir məhəbbət
Sinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməyə,
Bayrağını yüksəltməyə,
Cümlə gənclər müştaqdır!
Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!
Azərbaycan! Azərbaycan!
ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ГИМН АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ

РЕСПУБЛИКИ.
Азербайджан, Азербайджан!
О, колыбель славных сынов!
Нет земли милей отчизны,
Нет ее родней
От истока нашей жизни
До скончанья дней!
Под знаменем Свободы верши свой путь!
Тысячи нас, павших в бою,
Защищавших землю свою.
В час роковой станем стеной
В нерушимом ратном строю!
5
Пусть цветут сады, твои!
Созидай, мечтай, твори!
Сердце, полное любви,
Посвятили мы тебе.
Славься, славься гордой судьбой,
Край наш древний, край наш святой.
Каждый сын твой движим мечтой
Видеть мирный свет над собой.
О светлый край, заветный край,
Музыка: Узеира Гаджибекова

Слова: Ахмеда Джавада
Русский текст: Сиявуша Мамедзаде
27 мая 1992 года парламент Азербайджана принял Закон "О
Государственном гимне Азербайджанской Республики", согласно которому
"Азербайджанский марш", составленный великим композитором Узеиром
Гаджибековым и поэтом Ахмедом Джавадом в 1919 году, был утвержден в
качестве Государственного гимна Азербайджана.
Флаг Азербайджана
6
Основные идеи государственного герба, отобранного правительством
АДР по результатам конкурса, перекликаются с идеями национального флага
Азербайджана. На щите в форме круга синяя окружность символизирует
тюркство, красная - современность, зеленая - идеологию ислама. Поверх
окружностей изображен символ райской сферы - восьмиугольная звезда. В
середине звезды помещен символ Страны Огней - пламя. Щит – символ
героической борьбы азербайджанского народа – обрамлен снизу колосом и
веткой лавра, перевязанных лентой.
7
Урок 1.
Грамматические темы:
1. Буквы и звуки речи.
2. Классификация гласных звуков.
3. Классификация согласных звуков.
4. Самостоятельные и служебные части речи.
5. Порядок слов в простом распространенном предложении.
Буквы и звуки речи.
В азербайджанском языке 33 звука, 32 буквы.

В настоящее время азербайджанский алфавит построен на основе
латинской графики.
Кроме звуков ğ, ə g, ö, ü, h, c все остальные звуки сходны со звуками
русского языка.
Классификация азербайджанских гласных звуков.

В азербайджанском языке 9 гласных звуков: a, ı, o, u, e, ə, i, ö, ü.
Из них шесть /a/, /о/,/u/,/e/,/i/, /ı/ в основном соответствуют русским
гласным, а три /ö/,/ü/,/ə/ являются специфическими для азербайджанского
языка.
Классификация гласных звуков:
1. По месту образования.
Гласные переднего ряда, или мягкие гласные: /e/,/ə/,/i/,/ö/,/ü/.
Гласные заднего ряда, или твердые гласные: /a/,/ı/,/o/,/u/.
2. По участию губ:
Губные: /o/,/ö/,/u/,/ü/.
Негубные: /a/,/e/,/ə/,/i/,/ı/.
3. По способу образования:
Открытые: /a/,/e/,/ə/,/o/,/ö/.
Закрытые: /ı/,/i/,/u/,/ü/.
Гласные /a/,/ə/,/i/,/ı/,/u/,/ü/ употребляются в начале, в середине и в конце

слова: ata, iki, əmək, məktub, əlcək, uzun, quzu, üzüm, üçüncü.
Гласные /е/,/о/,/ö/ употребляются только в начальном слоге слова: etmək,
eşitmək, getmək, odun, ocaq, böyük.
Гласный /ı/ не употребляется в начале слова:qız, qış, payız.
Аффиксы образуются при участии гласных: /a/,/ə/,/ı/,/i/,/u/,/ü/:
- lar, - lər: uşaqlar, rəfiqələr;
- maq, - mək: almaq,vermək;
8
- dı,- di,- du,- dü: aldı, verdi, oxudu, gördü;
Классификация азербайджанских согласных звуков.
В азербайджанском языке 23 согласных звука:

/b/,/c/,/ç/,/d/,/f/,/g/,/ğ/,/h/,/x/,/ j/,/k/,/q/,/ l/,/m/,/n/,/p/,/r/, /s/,/ş/,/t/,/v/,/y/,/z/.
По участию голосовых связок согласные делятся на:
1. Глухие согласные: /k/,/p/,/s/,/t/,/f/,/x/,/h/,/ç/,/ş/.
2. Звонкие согласные:/b/,/v/,/g/,/ğ/,/d/,/j/,/z/,/y/,/q/,/l/,/m/,/n/,/r/,/c/.
Согласные пары:
Звонкие:/b/, /c/, /d/, /g/, /ğ/, /j/, /v/, /z/.
Глухие: /p/, /ç/, /t/, /k/, /x/, /ş/, /f/, /s/.
В азербайджанском языке наблюдается оглушение звонких согласных в
конце слова. Например: kənd(t), qənd(t), dörd(t). Эта тенденция иногда
отражается в орфографии. Например: get, et. Однако когда слова принимают
аффиксы, начинающиеся с гласных, эти звуки становятся звонкими: kəndə,
qəndi, dördü, gedir, edir.
По участию шума и голоса согласные делятся:

1. Шумные глухие согласные:/k,/p/,/s/,/f/,/x/,/h/,/ç/,/ş/.
Они образуются при помощи одного только шума.
2. Шумные звонкие согласные: /b/,/v/,/q/,/ğ/,/d/,/j/,/z/,/y/,/c/,/ç/.
3. Сонорные согласные: /l/,/m/,/n/,/r/.
Для заднеязычного /к/, представленного в русских заимствованиях, в

азербайджанском алфавите нет особой буквы. Для передачи этого звука на
письме используют букву /к/ азербайджанского алфавита.
Части речи:
По своим лексическим значениям и грамматическим признакам слова
азербайджанского языка объединяются в лексико- грамматические разряды
слов, которые называются частями речи:
1. Самостоятельные части речи.
İsim- имя существительное: oğlan(мальчик), qız (девочка), kitab(книга),
dəftər(тетрадь), Bakı(Баку).
Sifət - имя прилагательное (böyük(большой), gözəl (красивый), yaxşı
(хороший)).
Say - имя числительное (bir(один), beş (пять), on(десять), çox(много),
az(мало), xeyli(много)).
Əvəzlik - местоимение (mən(я), sən(ты), bu(это),öz(сам), həmin(этот
самый), kim (кто),nə(что)).
9
Fel - глагол (oxumaq(читать),yazmaq(писать), getmək(уходить), gəlmək
(приходить), danışmaq(говорить))
Zərf - наречие (tez- tez(часто), yavaş- yavaş(медленно), irəli(вперед),
geri(назад), qəflətən(неожиданно).
Служебные части речи.

1. Qoşma – послелог (üçün(для), qədər(до), dək(до), ötəri(для), kimi(до)).
2. Bağlayıcı – союз (və(и), ki()что, çünki(потому что), amma(но),
lakin(однако)).
3. Ədat – частица (bəs(а), yoxsa(или), bircə(только), axı(ведь)).
4. Modal sözlər – модальные слова əlbəttə(конечно).
Особая часть речи:
Nida – междометие (ah, pəh- pəh, eh).
Порядок слов в простом распространённом предложении.

Простые предложения в большинстве случаев начинаются подлежащим
и заканчиваются сказуемым.
В простом распространенном предложении все второстепенные члены
предложения находятся между главными членами предложения.
Определение находится перед определяемым словом.
Дополнения находятся перед глагольными сказуемыми.
Место обстоятельства свободно.
Например:
Anam qırmızı don alır.
Моя мама покупает красное платье.
Oktay maraqlı kitab oxuyur.
Октай читает интересную книгу.
Səməd Gəncədən gəlir.
Самед едет из Гянджи.
Arif dostuna məktub yazır.
Ариф пишет другу письмо.
Текст.
Kim? Nizami.
Nizami nə edir? Nizami oxuyur.
Nizami nə oxuyur? Nizami kitab oxuyur.
Nizami necə kitab oxuyur? Nizami maraqlı kitab oxuyur.
Kim? Füzuli.
Füzuli nə edir? Füzuli yazır.
Füzuli nə yazır? Füzuli hekayə yazır.
10
Füzuli necə hekayə yazır. Füzuli maraqlı hekayə yazır.
Kim? Vaqif.
Vaqif nə edir? Vaqif alır.
Vaqif nə alır? Vaqif dəftər alır.
Vaqif neçə dəftər alır? Vaqif iki dəftər alır.
Kim? Sabir.
Sabir nə edir? O yazır.
Sabir nə yazır? Sabir məktub yazır.
Kim? Lalə.
Lalə nə edir? Lalə oxuyur.
Lalə nə oxuyur? Lalə nəğmə oxuyur.
Lalə necə nəğmə oxuyur? Lalə gözəl nəğmə oxuyur.
Nə? Quş.
Quş nə edir? Quş oxuyur.
Quş nə oxuyur? Quş nəğmə oxuyur.
Nə? Ördək.
Ördək nə edir? Ördək üzür.
Hara? Bakı. Şuşa. Gəncə. Sumqayıt.
______________________________________________________
Комментарии к тексту.
- ır, - ir, - ur, - ür – аффиксы глагола настоящего времени, которые
прсоединяются к корню или основе глагола: oxu+yur - читает, yaz+ır пишет,
al+ır – покупает.
O – местоимение 3л. ед. числа – он.
_______________________________________
Упражнение. Прочтите вслух:
əmək, düz, dünən, böyük, ördək, gözəl, gün,hərf, hörmət, bahar, ac, bacı,
balaca, ağac, ağ, bağ, qənd, dərd, söz, ölkə, kömək, gecə, sərgi,
nəhəng, pələng, şəhər, şah, hava, dağ, nağara, bağca, qoca, dalğa, oğlan.
Упражнение: Прочтите вслух:
Tələ - dələ, taxıl – daxıl, zaman – saman, qapaq – qabaq, pərdə - Bərdə.
Упражнение: Прочтите вслух:
1. O, ox, oxu. Dayaz, ayaz, yaz, az.
əl, ələ, ələk. ələk, lək, ək.
Al, alt, altı. Çiçək, içək, çək, ək.
2. Qaz, qız, göl, gül, qaş, qış, aş, iş, əl, il, gec, güc, it, at, duz, düz, səs, saz,
boz, buz.
Упражнение: Пользуясь словарём, запишите в один столбик
прилагательные, в другой существительные.
11
Gözəl, yaxşı, qız, dəftər, yaşıl, qələm, qara, kitab, maraglı, ev, böyük, qışa,
bağ.
Упражнение: Вместо точек вставьте подходящие по смыслу слова,
указанные ниже.
. . . kitab, . . . film, . . . yoldaş, . . . dəftər, . . . karandaş, . . . ev, . . . qız, . . .
otaq.
Слова: maraqlı, böyük, gözəl, təzə, bu, əsl, qara, bədii.
Упражнение: Переведите и обратите внимание на словосочетания.
Böyük şəhər, böyük bacı, böyük bina, bir adam, bir dəftər, bu şkaf, bu kitab,
bu paltar, maraqlı jurnal, maraqlı ekskursiya, maraqlı kino.
Упражнение: Напишите и правильно произнесите имена известных
писателей и поэтов Азербайджана:
Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsimi, Molla Pənah Vaqif,
Seyid Əzim Şirvani,
Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavid, Abdulla
Şaiq, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Süleyman Rəhimov, Mirzə
İbrahimov.
Упражнение. Прочитайте и обратите внимание на порядок слов в
предложении.
Nizami oxuyur. - Низами читает.
Lalə yazır. - Лала пишет.
Vaqif dəftər alır. - Вагиф покупает тетрадь
Vaqif təzə dəftər alır. - Вагиф покупает новую тетрадь.
Mehriban gözəl nəğmə oxuyur. - Мехрибан поёт красивую песню.
Sabir maraqlı hekayə yazır. - Сабир пишет интересный рассказ.
Sabir dəftər alır. – Сабир покупает тетрадь.
Новые выражения:
Salam – Здравствуйте
Sağ ol. Sağ olun - Спасибо
Necəsən? Nə təhərsən? – Как поживаете?
Nə var, nə yox? – Как дела?
İşləriniz necədir? – Как дела?
Sabahınız xeyir – Доброе утро
Axşamınız xeyir – Добрый вечер
Tanış olun – Познакомьтесь
Gəlin tanış olaq – Давайте познакомимся
Sağ olun – До свидания
Allaha şükür – Слава Богу!
12
Allah qoysa – Бог даст
Allah xatirinə - Ради Бога
_____________________________________________________________
Словарь – Lüğət
Kim - Кто?
Yazır - пишет.
Nizami - Низами (мужское имя)
Nə - Что?
Hekayə- Рассказ.
О- он, она, оно
Necə? - Как?
maraqlı - интересный.
oxuyur - читает, поёт
Lalə - Лала (женское имя)
kitab - книга
nəğmə - песня
alır - покупает, берёт
dəftər - тетрадь
iki - два
Sabir - Сабир ( мужское имя )
Məktub - письмо
Gözəl - красивый, (- ая, - ое)
quş – птичка
ördək - утка
üzür - плавает
Bakı - Баку ( столица Азербайджана)
Şuşa - Шушу ( город)
Gəncə - Гянджа (город)
_____________________________________________________________
Прочтите стихотворение.
Ana yurdum
Çöllərindir şən, Bağdır,əkindir
Hər yerin gülşən. Hər bir bucağın.
Sən nə gözəlsən, Qızıl təkindir
Ey ana vətən! Sənin torpağın.
Qəlbim, canımsan,
Ey ana yurdum.
İsti qoynunda
13
Şən yuva qurdum!
Пословицы и поговорки.
Hər kəsə öz Vətəni əzizdir.
Всякому мила своя Родина.
Vətəndən əziz yenə də vətəndir.
Нет ничего милее Родины.
Самед Вургун
«Азербайджан»
Çox keçmişəm bu dağlardan,
Durna gözlü bulaqlardan,
Eşitmişəm uzaqlardan
Sakit axan arazları;
Sınamışam dostu, yarı. . .
El bilir ki, sən mənimsən,
Yurdum,yuvam məskənimsən,
Anam, doğma vətənimsən!
Ayrılarmı könül candan?
Azərbaycan, Azərbaycan!
Я ходил по горам, я глядел меж лугов
В журавлиные очи родных родников;
Издалека выслушивал шум тростников
И ночного Аракса медлительный ход…
Здесь я дружбу узнал, и любовь, и почет.
Можно ль душу из сердца украсть? Никогда!
Ты – дыханье мое, ты – мой хлеб и вода!
Предо мной распахнулись твои города.
Весь я твой. Навсегда в сыновья тебе дан,
14
Урок 2.
Грамматические темы.
1. Специфические звуки азербайджанского языка.
2. Имя существительное.
3. Именное сказуемое 3 л. , ед. числа.
4. Собственные и нарицательные существительные.
5. Число имени существительного.
6. Отсутствие грамматической категории рода.
Специфические звуки азербайджанского языка.
Звук / Ə /.
Звук / Ə /: переднеязычный , негубной, открытый, мягкий гласный.
Произносится продвижением языка вперед и подъемом средней части его
спинки к твердому небу.
Этот звук произносится близко к русскому / я /, занимающему среднее
положение между / а / и / э /, хотя полного его аналога в русском языке нет.
Прочтите следующие азербайджанские слова:
Ən - самый
nə - что
ər - муж
mən - я
nəm - влажный
fərə - курочка
nənə - бабушка
nəfər - человек
nəvə - внук
pərvanə - бабочка, мотылек.
Звук /Ü/
Звук /Ü/ переднеязычный, губной, закрытый, мягкий гласный звук.

Отсутствует в русском языке. При произношении губы округлены и
вытянуты вперед к небу, кончик языка упирается в нижние зубы. Он
произносится как мягкий вариант русского /у/ и /ю/ в середине слова после
согласных.
düyü - рис
ütü - утюг
yüz - сто
süd - молоко
15
üz - лицо
üç - три
üzüm - виноград
sürü - стадо
Звук /Ö/.
Звук /Ö/ переднеязычный губной открытый мягкий гласный.

Отсутствует в русском языке. Произносится как мягкий вариант русского
звука /о/. При произношении /Ö/ губы округлены, но не вытянуты вперед как
при /Ü/. Средняя спинка языка слегка приподнята. В передней части полости
рта образуется небольшая щель.
dörd - четыре
döşək - матрац
döşəmə - пол
çörək - хлеб
şöbə - отдел
söz - слово
ölkə - страна
çöl - степь
Имя существительное
В азербайджанском языке существительные отвечают на три вопроса:
Kim?- кто? nə - что? hara?- куда? (в значении что?)
В азербайджанском языке на вопрос kim?- кто? отвечают имена
существительные, обозначающие только людей: кто?- Ali, adam- человек,
sürücü - водитель, tələbə - студент, fəhlə - рабочий, qız - девочка, şagird -
школьник, oğlan - мальчик, kişi - мужчина, qadın – женщина.
Все остальные неодушевленные и одушевленные существительные, не
обозначающие людей, отвечают на вопрос nə – что? pişik - кошка, it - собака,
ağac - дерево, su- вода.
В азербайджанском языке круг употребления вопроса nə? - шире, чем
вопрос kim?
Слова, обозначающие местность, отвечают на вопрос hara? (в значении
что?) Bakı, Sumqayıt, Gəncə. Если в русском языке в предложении Баку
красивый город (Bakı gözəl şəhərdir) слово Баку отвечает на вопрос что?(
nə?), то в азербайджанском языке это существительное отвечает на вопрос
hara?(куда?)
16
Единственное и множественное число существительных.
Имена существительные имеют единственное и множественное число.
Единственное число совпадает с основой существительного.
В азербайджанском языке для образования множественного числа
существительных к корню слова прибавляются двухвариантные аффиксы –
lar, - lər. Если в последнем слоге слова твердый гласный, к концу слова
прибавляется окончание – lar, если же последний слог имеет мягкий гласный,
то прибавляется –lər.
Например:
Oğlan – мальчик. Oğlanlar - мальчики
Qapı - дверь qapılar – двери
Zavodlar - заводы
Gəmilər - пароходы
Ütülər - утюги
Kişilər - мужчины
Qutular – ящики
Некоторые слова указывают на множественность без прибавления
специальных морфологических показателей.
Xalq, qohum, sürü, qoşun, хотя к ним можно прибавить аффикс –lar, - lər:
Xalqlar (народы), qohumlar (родственики), sürülər (стада),
qoşunlar(армии).
Именное сказуемое (3- е лицо)

Сказуемое может выражаться не только глаголами, но и именными
частями речи – именем существительным, именем прилагательным, именем
числительным и местоимением. К именной части сказуемого в 3- м лице ед.
числа присоединяется четырехвариантный аффикс сказуемости - dir,- dır,-
dur,- dür, который соответствует русскому глаголу- связке «есть». Этот
аффикс безударный, ударение падает на последний слог слова, к которому он
присоединяется.
Во множественном числе прибавляется аффикс множественного числа –
lar, - lər
Bu qız Lalədir. – Эта девочка – Лала
Bu quş sərçədir. – Эта птица- воробей
Bu bina evdir. – Это здание - дом
Bu kitab maraqlıdır. – Эта книга интересная
17
O oğlan Fəriddir. – Этот парень - Фарид
O quş ördəkdir. – Эта птица – утка
Аффикс - dır/- dir/- dur/- dür может следовать так же за аффиксом
множественного числа:
Mətanət və Murad dostlardır.
Матанат и Мурад друзья.
Mahir və Sevinc şagirdlərdir.
Махир и Севиндж школьники.
Ед. число Мн. число

qadındır - женщина qadındırlar - женщины
Quşdur - птица quşdurlar - птицы
Gözəldir – красивый (- ая, - ое) gözəldirlər - красивые
Yazır - пишет yazırlar пишут
Işləyir - работает işləyirlər - работают
Изменение гласной в аффиксе зависит от последней корневой гласной

слова, к которому тот присоединяется, и определяется правилами гармонии
гласных. Так,
после гласных –a,- ı (твёрдые гласные) следует суффикс –dır:
balta(топор)- baltadır;
после гласных –e, - ə, - i (мягкие гласные) следует суффикс - dir:
əl(рука)- əldir;
после гласных - o,- u (твёрдые гласные) следует суффикс - dur:
bulud(облако) - buluddur;
после гласных - ö, - ü (мягкие гласные) следует суффикс - dür: ütü(утюг)-
ütüdür.
Bu, Füzulidir - это Физули
Bu, kitabdır - это книга
Kitab maraqlıdır - книга интересна
Bu, almadır - это яблоко
O, məktubdur - это письмо
Bu, hekayədir - это рассказ
Hekayə maraqlıdır- рассказ интересен
Bu, Bakıdır - это Баку
Bu, Vaqifdir - это Вагиф
Bu, dəftərdir - это тетрадь
18
Собственные и нарицательные существительные.
Собственные существительные, обозначающие индивидуальный
предмет или событие, пишутся с прописной буквы.
Имена людей: Natiq, Nail, Elşən, Sevinc, Vüsalə.
Клички животных: Alabaş, Bozdar, Dürat, Qırat.
Географические названия: Yer, Mars, Yupiter.
Названия исторических событий: Gülüstan sülhü, Çaldıran döyüşü.
Названия научных, художественных произведений:«Azərbaycan dili»,
«Fizika», «İdeal», «Köç».
Названия газет и журналов: «Azərbayçan gənçləri», «Ulduz», « Ana sözü».
Нарицательные существительные пишутся со строчной буквы.
Например: paltar (одежда), insan (человек), kədər (печадь), qayğı (забота),
ümid (надежда), qoşun (армия), gün (день), qənd (сахар), iş (работа), həyat
(жизнь), çörək (хлеб)
Отсутствие грамматической категории рода.

В азербайджанском языке нет грамматической категории рода имен
существительных.
Lalə tələbədir . – Лала студентка.
Fərid tələbədir. – Фарид студент.
Zərifə gözəl qızdır. – Зарифа красивая девочка.
Mirzə gözəl oğlandır. – Мирза красивый мальчик.
Прилагательные, числительные, местоимения не могут согласоваться с
существительными в роде. Это значит, что прилагательное «gözəl» в
азербайджанском языке означает и «красивый», и «красивая», и «красивое»,
и «красивые», а числительное “ikinci” - «второй», «вторая», «второе»,
«вторые»:
Omər gözəl oğlandır. Омар красивый мальчик.
Gülnarə gözəl qızdır. Гюльнара красивая дувочка.
Sərçə gözəl quşdur. – Воробей красивая птичка.
İkinci bina gözəldir. – Второе здание красивое.
ikinci hekayə maraqlıdır. – Второй рассказ интересный.
Bu qız Lalədir. – Эта девочка – Лала
Bu quş sərçədir. – Эта птица- воробей
Bu bina evdir. – Это здание - дом
Bu kitab maraqlıdır. – Эта книга интересная
O oğlan Fəriddir. – Этот парень - Фарид
O quş ördəkdir. – Эта птица – утка
19
Существительные после количественных числительных употребляются
в единственном числе:
İki quzu – два ягнёнка
Üç bina – три здания
Beş kitab – пять книг
Текст.
Bu, kimdir? Bu Pənahdır. Pənah gözəl oğlandır.
Pənah tələbədir. O, kitab oxuyur. O, universitetdədir.
Bu , kimdir? Bu, Gülnarədir. Gülnarə gözəl qızdır.
Gülnarə də tələbədir. O, hekayə oxuyur. O da universtitetdədir.
Bu, nədir? Bu, quzudur. Quzu heyvandır. Quzu ot yeyir. Quzu tarladadır.
Bu, nədir? Bu, sərçədir. Sərçə quşdur. Sərçə uçur. Sərçə budaqdadır.
Bu, nədir? Bu, ördəkdir. Ördək quşdur. Ördək üzür. Ördək göldədir.
Bu, nədir? Bu, almadır. Alma meyvədir. Alma qırmızıdır.
Bura haradır? Bura Bakıdır. Bakı şəhərdir. Bakı gözəl şəhərdir.
Bu, nədir? Bu, nardır. Nar meyvədir. Nar dadlı meyvədir.
Bu, nədir? Bu, üzümdür. O, meyvədir. Üzüm şirindir.
O nədir? O, zanbaqdır. Zanbaq güldür. O, yaşıldır.
Bura haradır? Bura kənddir. Bura böyük kənddir.
Bura haradır? Bura şəhərdir.
Ora haradır? Ora qəsəbədir.
___________________________________________________________
Комментарии к тексту:
1. Слова da, də - также/тоже. Они пишутся раздельно и безударны,
da cледует за словами с твёрдыми гласными в конечном слоге,
də следует за словами с мягкими гласными в конечном слоге.
Lalə də tələbədir. Лала тоже студентка.
Pənah da tələbədir. Панах тоже студент.
2. - da,- də - аффиксы местного падежа, обозначают местонахождение
предмета, пишутся слитно и находятся под ударением.
Sərçə budaqdadır. Воробей на ветке.
Quzu tarladadır. Ягненок в поле.
Ördək göldədir. Утка на озере.
___________________________________________________________
Упражнение. Прочитайте и повторите.

Bu nədir? Bu nədir?
Bu, nardır. Bu, quzudur.
20
Bu nardır? Bu quzudur?
Bəli, bu nardır. Bəli, bu, quzudur.
Bu nədir? Bu nədir?
Bu,otdur. Bu, ördəkdir.
Bu otdur? Bu ördəkdir?
Bəli, bu, otdur. Bəli, bu, ördəkdir.
Упражнение. Прочитайте и обратите внимание на порядок слов в
предложении.
Nizami oxuyur. - Низами читает.
Lalə yazır. - Лала пишет.
Vaqif dəftər alır. - Вагиф покупает тетрадь
Vaqif təzə dəftər alır. - Вагиф покупает новую тетрадь.
Mehriban gözəl nəğmə oxuyur. - Мехрибан поёт красивую песню.
Sabir maraqlı hekayə yazır. - Сабир пишет интересный рассказ.
Sabir dəftər alır. – Сабир покупает тетрадь.
Упражнение. Составьте диалоги со словами: gül, sərçə, meyvə, zanbaq.

Упражнение. Переведите диалоги.
- Кто это? Кто это?
- Это студент. - Это Гюльнара.
- Это студент? - Это Гюльнара?
- Да, это студент. - Да, это Гюльнара.
Кто это? Кто это?

- Это девочка. - Это мальчик.
- Это девочка? - Это мальчик?
- Да, это девочка. - Да, это мальчик.
Упражнение. Переведите на русский язык:

Maraqlı kitab, maraqlı film, maraqlı hadisə, iki yoldaş, birinci gün, iki kənd,
iki quş, bu kənd, bu karandaş, bu küçə.
Упражнение. Переведите на русский язык.

Bu küçə, bu kənd, maraqlı hekayə, iki yoldaş, bu qələm, maraqlı kino.
Beş dost, üç quş, birinci küçə, maraqlı kitab,
beş adam, böyük şəhər, böyük qardaş, böyük bina.
21
Упражнение. Переведите следующие словосочетания на
азербайджанский язык.
Интересная книга, интересный рассказ, интересное стихотворение,
широкое поле, широкая улица, широкий проспект, это дерево, это окно, два
брата, три сестры, второй сын, три дерева, третье дерево, этот сын, эта дочь.

Bu hekayə yaxşıdır. O təmsil yaxşıdır. Bu şəhər böyükdür. Bu bina gözəldir.
Упражнение. Прочитайте слова и запишите в три столбика. В первый

столбик слова, отвечающие на вопрос kim?, во второй – на вопрос nə?, и в
третий – на вопрос hara?
Asiman, Uzeyir, kitab, inək, alma, Bakı, paltar, adam,Nizami, Vaqif, hekayə,
Lalə, nəğmə, Mehriban, dəftər,Moskva, kişi, su, oğlan, ağac,
pişik, it, qadın, qız, sürücü, Gəncə, fəhlə.
Упражнение. Прочитайте и обратите внимание на словосочетания:
Maraqlı hekayə - интересный рассказ
Maraqlı nağıl- интересная сказка
Maraqlı məktub - интересное письмо
Упражнение. Прочитайте слова и задайте к ним вопросы.
Alim, adam, oğlan, nağıl, kitab, ağac, Bakı, dəftər, məktub, Gəncə, kişi, su,
şagird, qız, Şəki, it.
Упражнение. Вместо точек вставьте пропущенные гласные:

Bu, kitabd. . r. O, hekayəd. . . r. Bu, dəftərd. . . r. Bura Bakıd. . . r. Bu,
Nizamid. . . r. Bu, almad. . . r. Bu, məktubd. . r.
Упражнение. От существительных oğlan, qız, dəftər, ördək, hekayə, kitab,

quzu, gül составьте предложения.
Упражнение. Переведите на азербайджанский язык.

Это тетрадь. Это книга. Это Низами. Это яблоко. Это Баку. Это письмо.
Это рассказ. Это Вагиф.
Упражнение. Напишите, прибавляя к существительным

соответствующие аффиксы –dır, - dir, - dür, - dur.
Şəhər, müəllim, mühəndis, ağac, quzu, üzüm, tələbə, hekayə, məktub, Bakı,
Vaqif, alma, balta, dəftər, nağıl.
22
Упражнение. Прочитайте, выберите собственные существительные и
запишите.
Çaynik, səhəng, xəyal, şəhər, Mingəçevir, çay, göl, Kür, dəniz, Araz,
meydança, Xəzər, şagird, Gəncə, təbiət, şair, Nizami, raket, duman, boran,
Azərbaycan, azərbaycanlı, Quba, Lənkəran, müəllim, alim, Bakı, küçə, yarış.
Упражнение. Прочитайте.
Qarabağ, Şuşa, Qobustan, Xəzər, Kür, Zərifə, Çingiz, Bakı, Xəzər, Kür,
Bozdağ, Qırat, Alabaş, Məstan.
Упражнение. Заполните таблицу.

Traktor, televizor, Lənkəran, limon, Çaykənd, dəmir, adam, Azərbaycan,
Bakı, xalça, Xəzər, qatıq, Muğan, bakılı, bostan, Gəncə, albalı, Vahidov, çay,
qəzet, Mingəçevir, mütaliə, məqalə.
Собственные существительные Нарицательные существительные
Упражнение. Поставьте существительные во множественном числе:

Alma, quzu, heyvan, kənd, ördək, ot, şəhər, tarla, qəsəbə, zanbaq, sərçə, gül,
quş, armud, bina, meyvə, məktub, quş, ev.

Heyvand. . . rl. . . r, quzud. . . rl. . . r, sərçəd. . . rl. . . r, üzürl. . . r.
Упражнение. Напишите под вопросами kimlər? nələr? haralar?, стоящими

во множественном числе, соответствующие существительные:
oğlanlar, qızlar, sərçələr, dəftərlər, almalar, zanbaqlar, kəndlər, şəhərlər.
Упражнение. Образуйте от следующих слов множественное число

существительных:
Fəhlə, ağac cücə, ceyran, qardaşlar, bacı, mahnı, çay, yarpaq, qoyun, meydan.

Həkimlər, cümlələr, yumurtalar, qocalar, uşaqlar, paltarlar, tələbələr,
çiçəklər,, kitab, sürücü, dülgər, qərənfil, söz, nar, dövlət, sərçə, cavan, siniflər,
jurnallar, qadınlar, kişilər, pəncərələr, atlar.
Упражнение. Переведите на азербайджанский язык:
23
Рабочие, заводы, врачи, города, дома, птицы, цветы, студенты,
женщины, мужчины, журналы, окна, старики, дети.
Упражнение. Пользуясь словарём, переведите на русский язык.

Alma və naringi
Nailə naringini soydu və ondan soruşdu:
- Nə üçün sən dilim- dilimsən?
Naringi cavab verdi:
- Ona görə ki, hər dilimimi bir dostuna verə biləsən.
Nailə almadan soruşdu:
- Bəs sən nə üçün bütövsən? Ona görə ki, səni bütöv yeyim?
Alma dilləndi:
- Yox, ona görə ki, sən məni dostuna bütöv bağışlayasan.
Gün aydın – добрый день
Çox şadam – очень рад
İcazə verin – разрешите
Adınız nədir? – как вас зовут?
Çox yaxşı – очень хорошо
Çox gözəl – прекрасно
Buyurun – пожалуйста
Salam здравствуйте
Üzr istəyirəm извиняюсь
Əlvida прощайте
Görüşənə qədər до свидания
Gülə- gülə доброго пути
Xoş gəlmisiniz добро пожаловать
Yaxşı yol доброго пути
Sağlıqla qalın счастливо оставаться
_____________________________________________
Tələbə - студент gül - цветок

quzu - ягнёнок bura - это место
heyvan - животное sərçə- воробей
ora- то место
kənd- село meyvə- фрукт zanbaq- тюльпан
24
uçur - летает nar- гранат
üzür- плавает dadlı- вкусный
hara?- что за место qırmızı- красный
ot- трава şirin- сладкий
Gülnarə- Гюльнара(жен. имя) qəsəbə- посёлок
yeyir- ест tarla- поле
şəhər- город bəli- да
_____________________________________
Прочитайте стихотворение.
Uşaq və dovşan.
Uşaq:
Dovşan, dovşan, a dovşan,
Qaçma, dayan, a dovşan!
Qaçma səni sevəndən,
Can kimi bəsləyəndən.
Dovşan:
Dayanmaram, a qardaş,
Yanında var Alabaş.
Xəbərdaram işindən,
Qurtarmaram dişindən.
Abdulla Şaiq
Ağac bar verəndə başını aşağı əyər.
Чем больше плодов на дереве, тем ниже его ветки.
Ağac götüyündən su içər.
Без корней и полынь не растёт.
25
Урок 3.
1. Специфические звуки азербайджанского языка.
2. Личные и вопросительные местоимения.
3. Личное спряжение именных частей речи.
Специфические звуки азербайджанского языка.

Звук /G/
Среднеязычный звонкий смычный согласный G в азербайджанском
языке произносится так же, как и соответствующий звук русского языка,
обозначаемый буквой «г», в словах типа гид, Гете.
Прочитайте следующие азербайджанские слова:
general – генерал
gerb – герб
gips – гипс
gitara – гитара
gavalı – слива
gah. . . gah – то…, то
gəz – гуляй!
gəl – приди!
göz – глаз
göy –синий
göl - озеро
Звук /H/
Азербайджанская фонема /h/ является глухим гортанным согласным
звуком. Образуется путем энергичного выдоха – придыхания при активном
участии задней стенки глотки.
В русском языке этот звук отсутствует. Звук /h/ в русском языке в начале
слова передается посредством буквы г, а в середине и в конце слова
посредством буквы х.
Həsən – Гасан
Əhməd – Ахмед
Əhmədli –Ахмедли

hava- воздух hekayə- рассказ
heca- слог sabah- завтра
səhər- утро zəhmət- труд
şəhər- город hörmət- уважение
bahar- весна hadisə- случай
hərf- буква hakim- правитель
26
həftə- неделя hamar- гладкий
həkim- врач hamı - все
fəhlə- рабичий hündür- высокий
Звук /C/.
Звук /C/ является переднеязычной звонкой аффрикатой (в русском языке
ему соответствует сочетание дж. В конце слов произносится как /ч/.
Например: ağac (ç) - дерево , kərpic (ç) - кирпич, çəkic(ç) – молоток и т. д.

can – 1) душа, 2) тело corab – чулки, носки
canavar – волк cümə - пятница
сəm –сумма cümlə - предложение
сənub – юг cüt – 1) пара, 2) четный
сib – карман cücə - цыпленок.
Личные местоимения
1. Личные местоимения –mən, sən, o, biz, siz, onlar - отвечают на вопросы
kim? nə?
Личные местоимения первого и второго лица обозначают людей и
отвечают на вопрос кто? (kim?)
Ед. ч. Мн. ч.
1- е л. mən - я biz - мы
2- е л. sən - ты siz - вы
3- е л. o - тот onlar - они
bu – это bunlar - эти
Местоимения 3- го лица обозначают не только человека, но и другие
одушевленные существа и неодушевленные предметы, которые отвечают на
вопрос nə? что?
Личные местоимения склоняются.
После местоимений- подлежащих o и bu, если они стоят перед членами
предложения, выраженными именными частями речи, ставится запятая, а
перед глагольными сказуемыми - не ставится:
O, Fəriddir. Bu, ördəkdir.
O, tələbədir. Bu, quşdur.
O, kitab oxuyur. Bu, binadır.
O oxuyur. Bu oxuyur.
O yazır. Bu yazır.
Местоимения o и bu в качестве определения являются указательными,
поэтому o и bu пишутся без запятой;
27
O oğlan Fəriddir. Bu ördək çox gözəldir.
O bina məktəbdir. Bu ev çox hündürdür.
Аффикс - dır/- dir/- dur/- dür употребляется в 3- м лице единственного
числа; а во множественном числе к нему прибавляется - lar/- lər:
Lalə və Sevda tələbədirlər. Лала и Севда студентки.
Sərçə və ördək quşdurlar. Воробей и утка птицы.
Именное сказуемое
В азербайджанском языке именные части речи, выступая в качестве
именного сказуемого, изменяются по лицам (в отличие от русского языка).
1 лицо ед. ч. – - am,- əm (- yam,- yəm);
Mən həkim +əm. Я врач.
Mən direktor +am. Я директор.
Mən usta +yam. Я мастер.
Mən tələbə+yəm. Я студент.
Mən ikinci+yəm. Я второй.
2 лицо ед. ч. –san, - sən;

Sən həkim+sən. Ты врач.
Sən direktor+san. Ты директор.
Sən usta+san. Ты мастер.
Sən tələbə+sən. Ты студент.
3лицо ед. ч. –dır, - dir, - dur, - dür;

O, həkim+dir. Он врач.
O, direktor+dur. Он директор.
O, alma+dır. Это яблоко.
O, ütü+dür. Это утюг.
1лицо мн. ч. –ıq, - ik, - uq,- ük; (- yıq, - yik, - yuq, - yük);
Biz həkim+ik. Мы врачи.
Biz direktor+uq. Мы директора.
Biz usta+yıq. Мы мастера.
Biz tələbə+yik Мы студенты.
Biz təqaüdçü+yük Мы пенсионеры.
2 лицо мн. ч. –siniz, - sınız, - sunuz, - sünüz;
Siz həkim+siniz. Вы врачи.
Siz direktor+sunuz. Вы директора.
Siz usta+sınız. Вы мастера.
28
Siz sürücü+sünüz. Вы водители.
3 лицо мн. ч. –dır, - dir, - dur, - dür + - lar, - lər;

Onlar həkim+dirlər. Они врачи.
Onlar usta+dırlar. Они мастера.
Onlar oxucu+durlar. Они читатели.
Onlar sürücü+dürlər. Они водители.
Если слова заканчиваются гласным звуком, то перед аффиксом
1 лица ед. и мн. числа вставляется буква y :
Mən tələbə+y+əm. Я студент.
Biz tələbə+y+ik. Мы студенты
Показатели лица у глагола

Приведенные выше аффиксы лица именного сказуемого могут совпадать
с показателями лица глагола в некоторых временных формах. Например:
Ед. ч. 1- е лицо Мн. ч.
Yazır+am пишу yazır+ıq пишем
Tikir+əm шью tikir+ik шьём
Uçur+am летаю uçur+uq летаем
Üzür+əm плаваю üzür+ük плаваем.
2- е лицо
Yazır+san пишешь yazır+sınız пишите
Tikir+sən шьёшь tikir+siniz шьёте
Uçur+san летаешь uçur+sunuz летаете
Üzür+sən плаваешь üzür+sünüz плаваете
3- е лицо
Yazır пишет yazırlar пишут
Tikir шьет tikirlər шьют
Uçur летает uçurlar летают
Üzür плавает üzürlər плавают
Слово bir.
В азербайджанском языке слово bir (один) употребляется для выражения
неопределенности существительного в позиции между определением и
определяемым. Оно придаёт определению повышенную степень качества:
gözəl bir çiçək - красивый цветок, soyuq bir su - холодная вода, doğru bir söz -
правильное слово. В этих случаях оно чаще всего остается без перевода.
Текст.
29
Mən Məmmədova Sevdayam. Mən universitetdə oxuyuram. Sən Səfərova
İradəsən. Sən də universitetdə oxuyursan. Biz maraqlı fənlər keçirik.
Bəs sən kimsən? Sən Cəfərova Laləsən. Sən də universitetdə oxuyursan. Biz
maraqli kitablar oxuyuruq. Bəs o kimdir? O, Cəfərov Mahirdir. O, həkimdir. O,
xəstəxanada işləyir. Bu, Əlieva Kamalədir. O, da həkimdir. O da xəstəxanada
işləyir. Onlar müalicə edirlər.
Bəs siz kimsiniz? Biz məktəbliyik. Mən İsmayilov Vugaram. O isə,
Məmmədov Vusaldir. Biz məktəbdə oxuyurug. Maraqli kitablar oxuyurug. Biz
yaxin dostlariq. Biz futbol oynayırıq.
Bəs onlar kimdirlər? O, Vahidov Səməddir. O, dülgərdir . O gözəl mebel
düzəldir. Bu isə Əhmədov Mədətdir. Mədət gözəl dərzidir. O gözəl paltar tikir. Sən
Babayev Farizsən. Sən mühəndissən. Bu isə Salmanov Şahindir. O da
mühəndisdır. Siz zavodda işləyirsiniz.
Bu Kamal müəllimdir. O, alimdir. Bu isə Oruc müəllimdir. O da alimdir.
Bu Firuzə xaladır. Firuzə xala sağıcıdır. O, gözəl insandır. Bu, Mehman
dayıdır. O, ustadır. O, da çox gözəl insandır. Onlar kənddə yaşayırlar.
______________________________________________________
Məktəbli – словообразующий аффикс –li –lı изменяет лексическое
значение слов, к которым присоединяются и образуют прилагательные.
Ağıl – ağıl- lı
Ум – умный
_____________________________________________________
Упражнение. Переведите.
Əhməd xəstəxanada işləyir. Validə tələbədir.
O kitab maraqlıdır. O, ağıllı oğlandır. O, sürücüdür. Mətanət ağıllı qızdır.
Portağal.
Portağal ətirli və dadlı meyvədir. Ondan mürəbbə və şərbət hazırlanır.
Portağal şirəsi dünyada ən dadlı içkidir. Qrip və angina xəstəlikləri olanlar
portağaldan istifadə edirlər. İştahanı artırmaq üçün portağal ən xeyirli meyvə hesab
olunur. Respublikamızın Lənkəran və Astara rayonlarında portağal daha çox
yetişdirilir.
Foto - 79
Упражнение. Поставьте существительные во множественном числе:

Alma, quzu, heyvan, kənd, ördək, ot, şəhər, tarla, qəsəbə, zanbaq, sərçə, gül,
quş, armud, bina, meyvə, məktub, quş, ev.
30
Heyvand. . . rl. . . r, quzud. . . rl. . . r, sərçəd. . . rl. . . r, üzürl. . . r.
Упражнение. Напишите под вопросами kimlər? nələr? haralar?, стоящими

во множественном числе, соответствующие существительные:
oğlanlar, qızlar, sərçələr, dəftərlər, almalar, zanbaqlar, kəndlər, şəhərlər.
Упражнение. Образуйте от следующих слов множественное число

существительных:
Fəhlə, ağac cücə, ceyran, qardaşlar, bacı, mahnı, çay, yarpaq, qoyun, meydan.

Həkimlər, cümlələr, yumurtalar, qocalar, uşaqlar, paltarlar, tələbələr,
çiçəklər,, kitab, sürücü, dülgər, qərənfil, söz, nar, dövlət, sərçə, cavan, siniflər,
jurnallar, qadınlar, kişilər, pəncərələr, atlar.

Рабочие, заводы, врачи, города, дома, птицы, цветы, студенты,
женщины, мужчины, журналы, окна, старики, дети.
Упражнение. Существительные tələbə, həkim, təqaüdçü и прилагательные

gözəl, maraqlı проспрягайте во всех трех лицах в единственном и
множественном числе.

Я студент. Ты студент. Он студент. Мы студент. Вы студент . Они
студент .
Я девушка. Ты девушка. Она девушка. Мы девушки. Вы девушки. Они
девушки.
Упражнение: Образуйте формы именного сказуемого для всех лиц.

Mən həkiməm. Mən sağıçıyam. Mən adamam. Mən tələbəyəm
Упражнение. Припишите соответствующие аффиксы и переведите.

1. O, tələbə. . . . , 2. Siz həkim. . . . , 3. Mən müğənni. . . . , 4. Onlar bələdçi. . .
. , 5. Sən mühəndis. . . . , 6. Biz adam. . . . , 7. Onlar həkim. . . . , 8. Biz tələbə. . . . ,
9. Mən sağıçı. . . . , 10. O, adam. . . . , 11. Sən Kamal. . . . ,12. Siz bələdçi. . . . , 13.
Onlar mühəndis. . . . , 14. Biz müğənni. . . . , 15. Mən bələdçi. . . . , 16. O, sağıçı. . .
.
31
Упражнение. Вставьте соответствующие местоимения и переведите.
. . . . tələbəsən, . . . . müğənnidir, . . . . Arzuyam, . . . . bələdçisiz, . . . .
mühəndisdirlər, . . . . İradədir, . . . . həkimsən. . . . . müğənniyəm, . . . . tələbədir, . .
. . Kamilsən, . . . . bələdçiyik, . . . . tələbəsiz, . . . . sağıçıyam.
Он – гид, она – студентка, они – инженеры, мы – певицы, ты – гид, это –
яблоко, я – студент, это – письмо, они – доярки, мы – врачи, она – инженер,
вы – доярки, он – Анар.
Это вкусный хлеб. Это свежий хлеб. Он школьник. Она студентка. Это
красивое платье. Это новое платье. Это высокое дерево. Это красивое дерево.
Это молодое дерево. Это широкая улица. Это узкая улица. Это красивый
город. Это старый город.
Упражнение. Прочитайте и переведите.

Bu, Nigardır, o Kəmalədir. Bu, Babəkdir, o, Kamrandır.
Bu, atadır, o, anadır. Bu, məktəbdir, o, kitabdır.
Bu, almadır, o, nardır. Bu, əldir, bu, kitabdır.
Диалог.
- Sən kimsən? - Bəs siz kimsiniz?
- Mən tələbəyəm. - Biz məktəbliyik.
- O kimdir? - Onlar kimdir?
- O, müəllimdir. - Onlar mühəndisdirlər.
- Siz kimsiniz? - O kimdir?
- Biz bələdçiyik. - O, həkimdir.
- Bu oğlan kimdir? - Bu qız kimdir?
- Bu, Sənandır. O, xəstədir. - Bu, Sevdadır. O, tələbədir.
- O, Elmandır. O, ustadır. –Bu, dəstədir.
- Bu, dəftərdir. – Bu, kitabdır.
___________________________________________________
Примечание: В словах usta (мастер), xəstə (больной), dəstə (отряд), şaxta
(мороз) и др. согласный звук t произносится как d.
Пишутся: Произносится:
usta usda
Xəstə xəsdə
32
Şaxta Şaxda
Dəstə Dəsdə
Dəftər Dəfdər
______________________________________________________
Упражнение. Переведите текст на русский язык.
Sürü və qurd
Sürü otlaqda otlayırdı. Boz köpək də onu qoruyurdu.
Bir qurd kol dalında dayanıb fikirə getmişdi.
Tülkü qurdu görüb dedi:
- Ay qurd lələ, nə durmusan? Tez ol! Qoyunları görmürsən?
Qurd cavab verdi:
- Mən qoyunları çox yaxşı görürəm. Sən də yanlarındakı yaramazı gör.
Hələlik – пока
Əla – отлично
Babat – так себе
Əyləşin – садитесь
Salamat qalın –будьте здоровы
Görüşərik- увидимся
Xahiş edirəm – прошу
Sizi görməyimə şadam – рад вас видеть
______________________________________________________
Словарь – .
Fənn - предмет
Keçirəm - изучаю, прохожу
Həkim - врач
Xəstəxanada - больница
Işləyir - работает
Müalice - лечение
Müalicə edir - лечит
Məktəbliyik - мы школьники
Dost - друг
Oynayırıq - играем
Dülgər - плотник
Düzəldir - изготовляет
33
Dərzi - швея
Paltar - одежда
Tikir - шьёт
Bələdçi - гид
Müğənni - певец
Quzum
Mənim balaca quzum, Böyü,səni otarım,
Mənim alaca quzum. Dağa, daşa aparım,
Gəl sənə yonca verim, Ancaq bircə şərtim var,
Su da doyunca verim. . . Yun ver, borcunu qaytar.
Məmməd Araz.
Ağıl yaşda deyil, başdadır.
Мудрость в голове, а не в бороде.
Ağıllı düşməndən qorxma, qorx axmaq dostdan.
Глупого друга бойся больше, чем врага.
34
Урок 4
1. Ударение.
2. Слова да –bəli, hə, нет – xeyr, yox, не – deyil.
3. Отрицание именного сказуемого.
4. Вопросительный аффикс: - mı, - mi, - mu, - mü.
Ударение.
В азербайджанском языке ударение в большинстве случаев падает на

последний слог слова. Если слово принимает аффикс, то ударение переходит
на него. Например: yaxşı – yaxşılıq, oxu – oxuyur, qapı – qapıcı. Исключение
составляют некоторые аффиксы: это – аффиксы сказуемого (- dir,- dır,- dur,-
dür), отрицания (- ma,- mə), деепричастия (- madan, - mədən,- kən) и др.
В азербайджанском языке ударение не имеет смыслоразличительного
характера в широком плане, хотя иногда от перемещения ударения иногда
меняется и значение слова. Например: qazma (не копай, не рой) –
qazma(бурение, шахта,землянка), gəlin (приходите) – gəlin (невеста).
Слова да – bəli, hə; нет – xeyr, yox; не – deyil
В азербайджанском языке при утверждении или отрицании мысли

употребляются слова bəli // hə - да, yox // xeyr - нет , deyil – не.
Слова bəli // hə (да) обозначают утверждение, согласие. Эти слова
синонимы и заменяют другдруга. Соответствуют в русском языке слову «да».
В литературном языке чаще употребляется слово bəli.
Например:
Sən həkimsən? – Bəli, mən həkiməm.
Ты врач? – Да, я врач.
Bu, məktəbdir? – Bəli, bu məktəbdir.
Это школа? – Да, это школа.
Bura xəstəxanadir? – Bəli, bu xəstəxanadir.
Это больница? – Да , это больница
Слова- синонимы yox, xeyr (нет) тоже заменяют друг друга, обозначают
отрицание. Соответствуют в русском языке слову «нет». В литературном
языке чаще употребляется слово xeyr.
Например:
Sən həkimsən? - Xeyr, mən mühəndisəm.
35
Ты врач? - Нет, я инженер.
Bu, məktəbdir? – Xeyr , bu universitetdir.
Это школа? –Нет, это университет.
Bura xəstəxanadir? – Xeyr ,bura məktəbdir.
Это больница? – Нет, это школа.
Слова bəli // hə, yox // xeyr заменяют всё предложение и больше
употребляются отдельно.
Отрицательная форма именного сказуемого
Эта форма именного сказуемого образуется при помощи отрицательного

слова deyil или deyildir, означающего « не есть», « не является».
Bu, Əli deyil, bu, Akifdir.
Это не Али, а Акиф.
Əhməd mühəndis deyil, o, müəllimdir.
Ахмед не инженер, он учитель.
Tofiq sürücü deyil, o, dərzidir.
Тофик не водитель, он портной.
Bu, sərçə deyil, o, ördəkdir.
Это не воробей, это утка.
В сочетании с именными частями речи отрицательное слово deyil
употребляется как именное сказуемое. Оно тоже спрягается и принимает
аффиксы 1- го, 2- го, 3- го лица единственного и множественного числа.
Личные аффиксы при спряжении слова deyil – те же, что и при спряжении
именных частей речи.
Mən bələdçi deyiləm.
Sən bələdçi deyilsən.
O, bələdçi deyil.
Biz bələdçi deyilik.
Siz bələçi deyilsiniz.
Onlar bələdçi deyillər.
Вопросительный аффикс: - mı, - mi, - mu, - mü.
В азербайджанском языке вопрос выражается либо при помощи

самостоятельных вопросительных слов, либо же передаётся вопросительной
интонацией.
Bu kimdir? Кто это?
36
Bu nədir? Что это?
Bu, Asimdir? Это Асим?
Samir nə tikir? Что шьёт Самир?
Для выражения вопроса широко используется так же
четырёхвариантный аффикс - mı, - mi, - mu, - mü, который соответствует
русской вопросительной частице ли:
Bu, sərçədirmi? Воробей ли это?
Bu, ördəkdirmi? Утка ли это?
Выбор одного из вариантов аффикса - mı, - mi, - mu, - mü зависит от
гласного предшествующего слога.
Tək ağac
Altay babası ilə qonşu kəndə gedirdi. Onların yolu meşədən keçirdi.
Ağacların sərin kölgəsi ilə getmək adama xoş gəlirdi.
Hava hələ qızmamışdı. Ağacların arasından keçdikçə Altayın üzünə yaşıl
yarpaqlardan şeh çilənirdi. Onun ayaqları da şehdan islanmışdı.
Bir qədər getdikdən sonra ağaclar seyrəlməyə başladı. Qabaqda böyük bir tala
göründü. Onlar tələsirdilər. Ona görə talanın içindən keçən kəsə yol ilə gedirdilər.
Talanın lap ortasında tək ağac bitmişdi. Onlar ağaca çatanda Altay dayanıb, ətrafa
göz gəzdirdi. Burada ot solmuş, tək ağacin yarpaqları da saralmışdı.
Altay babasının ətəyindən tutub dartdı.
- Baba, ay baba, bir bax, payız buraya nə tez gəlib, oraya isə hələ gedib
çatmayıb.
Babası bir yaşıl meşəyə, bir də yarpaqları saralmış tək ağaca baxıb dedi:
- Meşənin ağacları bir- birinə həyan olur, bir- birini küləkdən, doludan
qoruyur. Bu ağac isə küləyə, yağışa təkcə sinə gərib. Onun heç yerdən köməyi
yoxdur. Ona görə də payız ona belə tez təsir edib.
Упражнение. Прочитайте, переведите текст и ответьте на вопросы:

1. Altay babası ilə hara gedirdi?
2. Onların yolu haradan keçirdi?
3. Adama nə xoş gəlirdi?
4. Qabaqda nə görünürdü?
5. Onlar nəyə görə talanın içindən keçən kəsə yol ilə gedirdilər?
6. Talanın lap ortasında nə bitmişdi?
7. Altay babasının ətəyindən tutub nə dedi?.
8. Babası tək ağaca baxıb nə dedi?
Ələviyyə Babayeva.
İki dost.
37
Tural:- Salam, Fərid.
Fərid:- Salam, Tural, necəsən?
Tural:- Mən yaxşıyam, sən necəsən?
Fərid:- Məndə yaxşıyam. Səni görməyimə çox şadam.
Tural:- Məndə səni görməyimə çox şadam.
Fərid: - Tanış ol, bu mənim qardaşımdır. Onun adı Elçindir.
Tural:- Salam, mənim adım Turaldır. Mən Fəridin dostuyam.
Elçin: - Sizinlə tanış olmağıma çox şadam.
Tural: - Elçin, siz məktəblisinizmi?
Elçin: - Xeyr, mən məktəbli deyiləm? Mən tələbəyəm, universitetdə
oxuyuram.
Tural: - Bu nə kitabdır? Dərslikdirmi?
Elçin: - Xeyir, bu dərslik deyil, bu, şəkil albomudur.
Tural: - Baxmaq olarmı?
Elçin: - Bəli, əlbəttə, olar. Buyur bax.
Tural:- Elçin, bu, kimdir? Nə gözəl və yaraşıqlı qızdır.
Fərid: - Bu gözəl qız mənin bacımdır.
Tural: - O, tələbədirmi?
Fərid: - Xeyir, o, tələbə deyil, məktəblidir.
Tural: - Nə gözəl mənzərədir. Bura haradır?Bura Şuşadırmı?
Elçin: - Xeyir, bura Şuşa deyil. Bura Gəncədir.
Tural: - Gəncə gözəl şəhərdir.
Elçin: - Bəli, Gəncə gözəl və qədim şəhərdir.
Tural: - Sağ olun.
Fərid: - Sağ ol.
Elçin: - Hələlik.
______________________________________________________
Комментарии к диалогу. .
Fərid - in dost- u - - in, - ın, - un, - ün – аффикс родительного падежа:
kitab- ın üzü, ütü- n- ün altı, unun torvası.
Əlbətdə - модальное слово.
____________________________________________________
Упражнение. Вместо точек вставьте пропущенные гласные и
переведите.
Sürücüy. . . m; sürücüs. . . n; sürücüd. . . r; sürücüy . . . k; sürücüs. . . n. . . z;
sürücüd. . . rl. . . r; şəhərkiy. . . m; şəhərlis. . . n; şəhərlid. . . r; şəhərliy. . . k;
şəhərlis. . . n; şəhərlid. . . rl. . . r.
Упражнение. Допишите аффиксы.
38
1. Bu, səhv deyil. . . 2. Mən tələbə deyil. . . 3. Sən xəstə deyil. . . 4. O,
məktəbli dey. . . 5. Biz həkim deyil. . . 6. Siz məktəbli deyil. . . 7. Onlar burada
deyil. . . 8. Otaq işıqlı deyil. . . 9. Onlar evdə deyil. . . 10. Sən xəstə deyil. . . 11.
Siz söhbətcil deyil. . . 12. Qız tarixi abidə. . . 13. Onlar idmançı deyil. . . 14. Bu
bina hündür deyil. . . 15. Mən səndən üç yaş balaca. . . 16. Kim yox. . . ? 17. Bu
şəhər çox gözəl. . . 18. Onlar həyətdə. . .
Упражнение. Добавьте аффиксы сказуемости.

1. Bu, səhv deyil. . . 2. Mən tələbə deyil. . . 3. Sən xəstə deyil. . . 4. O,
məktəbli dey. . . 5. Biz həkim deyil. . . 6. Siz məktəbli deyil. . . 7. Onlar burada
deyil. . . 8. Otaq işıqlı deyil. . . 9. Onlar evdə deyil. . . 10. Sən xəstə deyil. . . 11.
Siz bələdçi deyil. . . 12. Qız qalası tarixi abidə. . . 13. Onlar idmançı deyil. . . 14.
Bu bina hündür deyil. . . 15. Mən səndən üç yaş balaca. . . 16. Kim yox. . . ? 17. Bu
şəhər çox qözəl. . . 18. Onlar həyətdə. . .

Ты не учитель, он не учитель, вы не врачи, я не студент, они не
молодые, эта не тетрадь, это не море, это не село, эта комната – небольшая,
эта книга – неинтересная, этот поэт – немолодой.
Упражнение: Образуйте вопросительные предложения от следующих

повествовательных предложений при помощи аффикса - mı, - mi, - mu, - mü:
Zəminə bələdçidir. Sərçə quşdur. Fərid tələbədir.
Fəridə dərzidir.
Упражнение: Переведите на азербайджанский язык сочетания

существительных с прилагательными:
Здоровый мужчина, здоровые женщины, здоровая женщина, здоровые
мужчины, умный мальчик, старательный инженер, старательная девушка,
старательные инженеры, старательные девушки.
Упражнение: Проспрягайте в единственном и множественном числе,

употребляя соответствующие варианты вопросительного аффикса,
следующие существительные:
azərbaycanlı, mühəndis, toxucu
Диалог.
- Bu, hekayədir? - Это рассказ?
- Xeyr, bu, hekayə deyil. - Нет, это не рассказ.
39
- Bu kitab sənindir? - Эта книга твоя?
- Yox, bu kitab mənim deyil. - Нет, эта не моя книга.
- Bu, kitabdır? - Это книга?
- Xeyr, bu,dəftərdir. - Нет, это тетрадь.
- Bu gün hava sərindir? - Сегодня погода прохладная?
- Bəli, bu gün hava sərindir. - Да, сегодня погода прохладная.
- Bu otaq sənindir? - Эта комната твоя?
- Yox, otaq mənim deyil. - Нет, комната не моя.
- Bura kitabxanadır? - Здесь библиотека?
- Yox, bura kitabxana deyil, - Нет, здесь не библиотека,
bura məhkəmədir. здесь суд.
- O sənin bacındır? - Она твоя сестра?
- Xeyr, o Əhmədin bacısıdır. - Нет, она сестра Ахмеда.
- Bura məktəbdir? - Здесь школа?
- Yox, bura məktəb deyil, - Нет, здесь не школа,
- bura baxcadır. - Здесь детский сад.
Sabahınız xeyir Доброе утро
Günortanız xeyir Добрый день
Axşamınız xeyir Добрый вечер
Gecəniz xeyirə qalsın Спокойной ночи
Təşəkkür edirəm Благодарю
Çox sağ olun Большое спасибо
Minnətdaram Благодарю
Zəhmət olmasa пожалуйста (будьте любезны,
если не составит труда и т. д. )
Bağışlayın извините
________________________________________________
Qonşu - сосед tək - одинокий

Yol - дорога islanmaq - промокнуть
meşə - лес Bir qədər - немного
keçmək - проходить seyrəlmək - становиться редким
sərin - прохлада başlamaq - начинать
kölgə - тень Qabaqda – впереди
hələ - пока tala - поляна
40
hava - воздух görünmək - виднеться
qızmaq - нагреваться tələsmək - торопиться
ara - между iç - нутро
yaşıl - зеленый kəsə - (здесь) короткий
yarpaqlar - листья lap - очень
şeh - роса orta - середина
çilənmək - опрыскиваться
bitmək - расти ot - трава
çatmaq - дойти solmaq - увядать
dayanmaq остановиться saralmaq - желтеть
ətraf - сторона tez - быстро
göz gəzdirmək - осматривать
ətək - подол bir- birinə - друг другу
tutmaq- схватиться hayan - защита
dartmaq - тянуть külək - ветер
payız - осень dolu - град
qorumaq - беречь yağış - дождь
təkcə - одинокий sinə - грудь
kömək - помощь tə`sir - влияние
Səni körməyimə çox şadam - рад тебя видеть

Tanış olmağıma çox şadam - рад знакомству
Dərslik - учебник
Baxmaq olar - можно посмотреть
əlbətdə - конечно
mənim - мой
yaraşıqlı - красивая, изящная
mənzərə - пейзаж, вид
qədim - древний
və - и
________________________________________________
Bala dadı, Bala şirin,
Bal dadı – baladadı. Kim qatıb bala şirin?
Nə balda. Nə şəkərdə, Can hər şeydən şirindir.
Heç olmaz bala dadı. Candan da bala şirin.
Gözəl gözəl deyil, könül sevən gözəldir.
41
Не та красива, что красавица, а та, что до смерти понравится.
42
Урок 5
1. Закон гармонии. Сингармонизм.
2. Аффиксы принадлежности.
3. Слова var (vardır), yoxdur.
Закон гармонии. Сингармонизм.

Уподобление однородных по определенным признакам звуков в слове
называется законом гармонии.
Закон гармонии имеет два вида:
1. Гармония гласных.
2. Гармония согласных.
Гармония гласных имеет две разновидности:
Уподобление мягких гласных мягким, твердых гласных твердым -
небная гармония, уподобление гласных a, ı, o, u друг другу и гласных ə, e, i,ü,
ö друг другу. Например:
а) ağac, aşıq, qulaq, odun, otaq, yaxşılıq, bahar, payız, yazıçı;
б) ərik, əlcək, əkin, yemiş, gözəl, günəş, əziz, içmək, dəmirçi, üzük, ördək.
Уподобление губных гласных губным, негубных негубным - губная
гармония, уподобление гласных o, u, ö, ü друг другу и гласных a, ə, e, ı, i -
друг другу. Например:
а) odun, üzük, öküz, bulud.
б) açıq, bağlı, əkin, kitab, işıq, yeşik.
Гармония согласных есть уподобление глухих согласных глухим,
звонких согласных звонким. Это явление наблюдается на границе между
последним согласным звуком слова и первым согласным звуком аффикса.
Например: kəskin, küskün, satqın, gərgin, vurğu, vergi, durğun. . . . . . .
В азербайджанских словах заднего ряда употребляются q, ğ; в словах с
гласными переднего ряда употребляются k, g; с. В заимствованных словах
это правило может нарушаться.
В конце слова, при присоединении аффикса с гласным в начале, глухие
согласные (если они оказываются между двумя гласными) озвончаются.
Например: к переходит в у: kəklik - kəkliyi, gəzmək - gəzməyə; q переходит в
ğ: danışıq - danışığı, oxumaq - oxumağa.
Звонкие согласные на конце слова в речи никогда не оглушаются: iz,
güc, qaraj, od.
Аффиксы принадлежности.
1. Для обозначения принадлежности предмета кому или чему- либо
используются специальные аффиксы.
Лицо, которому принадлежит предмет, обозначается личными
местоимениями, а предмет, принадлежащий тому или иному лицу – именами
43
существительными. При этом личные местоимения принимают аффикс
родительного падежа - im для 1- го лица, - in для 2- го лица, - un/- ın для 3- го
лица; существительные – аффиксы принадлежности:
Mənim anam моя мать
Sənin anan твоя мать
Onun anasi его/ее мать
Bizim anamız наша мать
Sizin ananız ваша мать
Onlarin anası их мать
Mənim sözüm моё слово
Sənin sözün твоё слово
Onun sözü его/ее слово
Bizim sözümüz наше слово
Sizin sözünüz ваше слово
Onlarin sözü их слово
Mənim qonşum мой сосед
Sənin gonşun твой сосед
Onun qonşusu его сосед
Bizim qonşumuz наш сосед
Sizin qonşunuz ваш сосед
Onların qonşusu их сосед
Mənim dəftərim моя тетрадь
Sənin dəftərin твоя тетрадь
Onun dəftəri его/ее тетрадь
Bizim dəftərimiz наша тетрадь
Sizin dəftəriniz ваша тетрадь
Onların dəftəri их тетрадь
Mənim ütüm мой утюг
Sənin ütün твой утюг
Onun ütüsü его утюг
Bizim ütümüz наш утюг
Sizin ütünüz ваш утюг
Onların ütüsü их утюг
______________________________________________________
Примечание: В 3- ем лице ед. числа ütü- s- ü - s- – это соединительный
звук (он вставляется в том случае, если слово оканчивается на гласную). В 1
и 2 лице ед. числа в этом случае гласная в суффиксе выпадает: ütü + üm =
ütüm,
44
ütü +ün = ütün.
______________________________________________________
Варианты аффиксов принадлежности для существительных,
оканчивающихся на согласные:
Ед. ч. Мн. ч.
1- е л. –ım/- im/- um/- üm - ımız/- imiz/umuz/- ümüz
2- е л. –ın/- in/un/- ün - ınız/- iniz/- unuz/- ünüz
3- е л. – ı/- i/- u/- ü - ı/- i/- u/- ü
Варианты аффиксов принадлежности для существительных,
оканчивающихся на гласные:
Ед. ч. Мн. ч.
1- е л. – m - mız, - miz, - muz, - müz
2- е л. – n - nız, - niz, - nuz, - nüz
3- е л. –sı, - si, - su, - sü. - sı, - si, - su, - sü
Поскольку эти аффиксы указывают на принадлежность
существительного тому или другому лицу, наличие личных местоимений в
родительном падеже не обязательно; например, слово qardaşim и без
местоимения mənim означает «мой брат»
Если существительное берется во множественном числе, то аффиксы

принадлежности ставятся после аффикса –lar/- lər:
Mənim dostlarım мои друзья
Sənin dostların твои друзья
Onun dostları его/ ее друзья
Mənim sözlərim мои слова
Sənin sözlərin твои слова
Onun sözləri его/ее слова
Bizim dostlarımız наши друзья
Sizin dostlarınız ваши друзья
Onların dostları их друзья
Bizim sözlərimiz наши слова
Sizin sözləriniz ваши слова
Onlarin sözləri их слова
Личные местоимения в родительном падеже согласуются со

следующими за ними существительными в лице как в единственном, так и во
множественном числе:
Sənin dostun sizin dostunuz
45
Sənin kitabın sizin kitabınız
Sənin sözün sizin sözünüz
Sənin sözlərin sizin sözləriniz
Для существительных с аффиксами принадлежности, как и для других

существительных, характерно личное спряжение. Аффиксы лица следуют за
аффиксами принадлежности:
Mən sənin qardaşınam. Я твой брат.
Mən onun qardaşıyam . Я его/её брат.
Mən sizin qardaşınızam. Я ваш брат.
Mən onların qardaşıyam. Я их брат.
Sən mənim dostumsan. Ты мой друг.
Sən onun dostusan. Ты его/её друг.
Sən bizim dostumuzsan. Ты наш друг.
Sən onların dostusan. Ты их друг.
Biz sənin qardaşınıq. Мы твои братья.
Biz onun qardaşıyıq. Мы его/её братья.
Siz mənim dostumsunuz. Вы мой друг.
Siz onların dostusunuz. Вы их друг.
Употребление личных местоимений как в именительном
(mən, sən, o, biz, siz,onlar), так и в родительном падежах
(mənim,sənin,onun,bizim, sizin,onların) в подобных случаях не обязательно.
Слово var(dır)
В азербайджанском языке var(dır) /выражает или утверждает
существование того или иного понятия и выступает в функции сказуемого.
Слово var(dır) соответствует русским словам есть, имеется, которые в
некоторых случаях опускается.
Mənim kitabım var. У меня (есть)книга.
Stolun üstündə çay var. На столе(есть) чай.
Məndə kitab var – Mənim kitabım var. Оба предложения выражают

принадлежность предмета. Предложение Məndə kitab var – это значит, что у
меня имеется книга, она может быть моей собственностью или нет. Я просто
утверждаю, что она имеется в моем распоряжении. Поэтому мы не можем
сказать так о своих родственниках: *Məndə bacı(qardaş, ana, ata,ər. . . . ) var.
«У меня есть брат» переводится как Menim qardaşım var. То же самое
относится к таким предметам принадлежности, как квартира, дом, дача и пр.
46
Слово yoxdur выражает отрицание, выступает в роли сказуемого и
соответствует русским словам нет, не имеется.
Arifin qırmızı qələmi yoxdur. У Арифа нет красной ручки.
Nizavi Gəncəvi
Azərbaycan xalqının dahi şair və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi 1141- ci ildə
qəlim Gəncə şəhərində anadan olmuş, orada yaşamış, 1209- cu ildə həmin şəhərdə
vəfat etmişdir.
Böyük şairin məqbərəsi Gəncə şəhərindədir.
Nizami dünya ədəbiyyatının ən böyük nümayəndələrindən biridir. Onun
poeziyası səkkiz yüz ildir ki, oxunur və sevilir.
Nizami beş böyük poema yaratmışdır. Həmin poemalar bunlardır: “Sirlər
xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə”.
Bunlar birlikdə “Xəmsə” adlanır.
Nizamidən sonra gələn sənətkarların çoxu özlərini Nizaminin şagirdi hesab
etmişlər. Nizaminin əsərləri Azərbaycan, rus, Ukrayna, özbək, türkmən, gürcü,
habelə ingilis, alman və s. dillərdə dəfələrlə çap olunmuşdur. Dünyanın ən böyük
kitabxanalarında “Xəmsə”nin əlyazmaları saxlanır.
Bakıda, Gəncədə Nizamiyə böyük abidə qoyulmuşdur. Ölkəmizdəki bir çox
küçələrə, meydanlara, institutlara, muzeylərə, məktəblərə Nizaminin adı
verilmişdir.
47
Etmişdir: - miş – аффикс прошедшего результативно- повествовательного
времени, обозначает законченность действия, передаваемого в
повествовательном плане.
Nizamidən: - dən – аффикс исходного падежа, обозначает действие,
направленное в сторону от предмета.
gələn: - ən – аффикс причастия настоящего времени, обозначает признак
предмета.
______________________________________________________
Ответьте на вопросы:
1. Nizami Cəncəvi kimdir?
2. Nizami hansı dövrdə yaşamışdır? Neçənci ildə və harada anadan olmüş,
neçənci ildə vəfat etmişdir?
3. Nizaminin məqbərəsi haradadır? Siz həmin məqbərə haqqında nə bilirsiniz?
4. Nizami hansı əsərləri ilə şöhrət qazanmışdır? Onun poemaları birlikdə necə
adlanır?
5. Nizaminin əsərləri hansı dillərdə nəşr olunmuşdur? Nizamiyə haralarda
abidələr qoyulmuşdur?
Упражнение. Переведите текст.

Kərpickəsən qoca
48
Keçmiş zamanlarda Şam şəhərində bir qoca kişi yaşayırdı. O, kərpic kəsər,
bununla da gündəlik çörək pulunu qazanardı. Bir gün qoca yenə də kərpic kəsirdi.
Bu zaman onun yanına bir cavan oğlan gəldi. Qocaya salam verib dedi:
- Ey qoca, nə üçün bu qədər zəhmət çəkirsən? Bu ağır iş qoca işi deyildir.
Özünə başqa bir iş tap. Heç kim səndən bir tikə çörək əsirgəməz.
Qoca kişi cavan oğlana cavab verdi:
- Oğlum, mən bu sənəti ona görə öyrənmişəm ki, heç kimdən çörək pulu
istəməyim. Öz əməyim ilə dolanım. Əlimin zəhməti ilə gözüm tox, könlüm şad
olsun.
Bu sözləri eşidib cavan oğlan çox utandı və qocadan üzr istədi.
Упражнение. Образуйте формы принадлежности всех лиц в

единственном и во множественном числах от существительных
Ata, ana, quzu, ütü, yurd, vətən
Упражнение. Поставьте вместо точек соответствующие личные

местоимения в родительном падеже:
…qızım; . . . qızımız;. . . qızın;. . . qızınız;. . . qızı. . . qızları
Упражнение. Переведите сочетания существительных с другими

частями речи:
Bir oğlan qözəl dost yaxşı dostlar
Bir qız qözəl qadın yaxşı qadınlar
Bir bina qözəl kənd yaxşı kəndlər
Sizin eviniz bizim dostumuz sizin evləriniz
Sizin məktəbiniz bizim anamız bizim məktəblərimiz
Sizin kəndiniz bizim binamız bizim kəndlərimiz
Упражнение. Переведите на азербайджанский язык следующие

предложения.
1. Наша школа красивая. 2. Ваше здание высокое. 3. Их друзья –
хорошие друзья. 4. Наш сад – хороший сад. 5. Ваша республика – богатая.
Упражнение. Проспрягайте:
Mənim ailəm var. Mənim ailəm yoxdur.
2. Переведите следующие предложения.
Mənim iki qardaşım var. Sizin maraqlı kitabınız var. Bizim yaxşı mənzilimiz
var. Mənim anam yoxdur, atam var. Əhmədin anası deyil, atası var.
49
1. Onun çox az vaxtı var. Sənin yaxşı dostların və gözəl ailən var. Onun pişiyi
var. Bizim üç otaqlı mənzilimiz var. Sizin çox mehriban ailəniz var. Mənim çox
qohumum var. Bu ölkədə çoxlu dağ və göl var.
2. Mənim on yaşım var. Sənin on beş yaşın var. Onun on səkkiz yaşı var.
Bizim iyirmi yaşımız var. Sizin iyirmi beş yaşınız var. Onların otuz yaşı var.
3. Mənim kitabım yoxdur. Sənin dəftərin yoxdur. Onun qələmi yoxdur.
Bizim kitabımız yoxdur. Sizin dəftəriniz yoxdur. Onların qələmi yoxdur.

У нее две дочери. У Фуада две сестры. У вас красивые часы. У нее
темные волосы и голубые глаза. .
Упражнение. Проспрягайте предложения по лицам.

Məndə kitab var. Məndə xəritə var.
Məndə rəf yoxdur. Məndə alma yoxdur.
Məndə nar var. Məndə üzük var.
Məndə palto yoxdur. Məndə armud yoxdur.
Упражнение. Прочитайте диалоги.

- Məndə təzə fincan var. Bəs, səndə?
- Bəli, məndə də təzə fincan var.
- Məndə gözəl naxışlı boşqab var. Bəs, səndə?
- Xeyr, məndə gözəl naxışlı boşqab yoxdur.
- Sizdə kitab rəfi var?
- Bəli, bizdə kitab rəfi yoxdur.
- Sizdə qab- qacaq şkafı var.
- Bəli, bizdə qab- qacaq şkafı var.
Упражнение. Прочитайте и переведите диалоги.

- Səndə kitab var? - Bəli, məndə kitab var.
- Səndə karandaş var? - Xeyr, məndə karandaş yoxdur.
- Sizdə saat var? - Bəli, bizdə saat var.
- Sənin qardaşın var? - Bəli, mənim qardaşım var?
- Sənin bacın var? - Xeyr, mənim bacım yoxdur.
- Sənin xalan var? - Xeyr, mənin xalam yoxdur.
- Sənin bibin var? - Bəli, mənim bibim var.
- Sənin dayın var? - Xeyr, mənim dayım yoxdur.
- Sənin əmin var? - Bəli, mənim əmim var
50
Mənim ailəm.
Mənim adım Mahirdir. Mən universitetdə oxuyuram. Bizim ailəmiz
böyükdür: atam, anam, babam, nənəm, bacılarım, qardaşım və mən. Atamın adı
Məhəmməddir. O, tikintidə mühəndis işləyir. Anamın adı Fatimədir. O, isə
məktəbdə müəllimə işləyir. Babam və nənəm təgaüdçüdürlər. Babam bağda gül-
çiçək əkir, nənəm isə corab toxuyur. Böyük baçımın adı Lalədir. O xarici dillər
universitetində oxuyur. Balaça baçım Dilbər isə tibb universitetində oxuyur.
Qardaşım Tural isə hələ balacadır. O, məktəbdə oxuyur.
Bizim dostlarımız tez- tez bizə qonaq gəlirlər. Biz söhbət edirik. Babam
maraqlı əhvalatlar söyləyir. Biz maraglı kitablar oxuyurug.
Mənim çox mehriban və xoşbəxt ailəm var.
1. Mənim adım nədir?.
2. Mən harada oxuyuram?
3. Bizim ailəmiz necədir? .
4. Atamın adı nədir?
5. Atam harada işləyir?
6. Anamın adı nədir?
7. Anam harada işləyir?
8. Babam və nənəm nə əkirlər?
9. Böyük baçım harada oxuyur?
10. Balaça baçım Dilbər harada oxuyur?
11. Qardaşım Tural harada oxuyur?
Словарь- Lüğət
Dahi şair - гениальный поэт “Yeddi gözəl” – «Семь красавиц»
Mütəfəkkir - мыслитель “İsgəndərnamə”- «Искендернаме»
Qədim - древний dəfələrlə - неоднократно
Məqbərə - мавзолей əlyazması – рукопись
“Xəmsə” – «Пятерица» abidə - памятник
“Sirlər xəzinəsi” – “Сокровищница тайн”
isə - а toxuyur - вяжет
Tikinti- стройка bacı - сестра
Mühəndis- инженер qardaş - брат
Müəllimə - учительница xarici dillər – иностранные языки
işləyir - работает Dilbər – ж. имя
baba- дедушка tibb universiteti – мед. университет
nənə- бабушка balaca- маленький
51
bağ- сад tez- tez - часто
gül- çiçək- цветы qonaq - гость
əkirlər - сажают gəlirlər - приходят
corab - носки söhbət edirik - разговариваем
əhvalat – истории söyləyir – рассказывает
Vətən.
Çöllərindir şən, Bağdır, əkindır,
Hər yerin gülşən. Hər bir bucağın.
Sən nə gözəlsən, Qızıl təkindir
Ey ana Vətən. Sənin torpağın.
Qəlbim, canımsan,
Ey ana yurdum!
Isti qoynunda
Şən yuva qurdum.
A. Şaiq
Ana ürəyi – dağ çiçəyi.
52
Урок 6.
1. Склонение имени существительного.
2. Именительный падеж.
3. Родительный падеж.
Склонение имени существительного

В современном азербайджанском языке имеется шесть падежей.
Аффиксы и вопросы падежей существительного нижеследующие:
Adlıq hal - именительный падеж – kim? nə? hara? - кто? что?
Yiyelik hal - родительный падеж – ın- 4(- nın- 4)- kimin?nəyin?haranın? -
кого? чего?
Yönlük hal - дательный падеж - a- 2 (- ya- 2)- kimə?nəyə? haraya? - кому?
чему?
Təsirlik hal - винительный падеж - ı- 4 (- nı- 4)- kimi? nəyi? haranı? кого?
что?
Yerlik hal - местный падеж - da- 2 – kimdə? nədə? harada? - у кого? у
чего? где?
Çıxışlıq hal - исходный падеж - dan- 2 – kimdən? nədən? haradan? - от
кого? от чего? откуда?
Например:
Ad. (им. пад. ) məktəb школа kitab книга
Yiy. (род. пад. ) məktəb- in школы kitab- ın книги
Yön. (дат. пад. ) məktəb- ə школе kitab- a книге
Təş. (вин. пад. ) məktəb- i школу kitab- ı книгу
Yer. (мест. п. ) məktəb- də в школе kitabda в книге
Çıx. (исход. п. ) məktəbdən из школы kitabdan из книги
Ad. (им. пад. ) pəncərə окно
Yiy. (род. пад. ) pəncərə- nin окна
Yön. (д. пад. ) pəncərə- yə окну
Təş. (в. пад. ) pəncərə- ni окно
Yer. (м. п) pəncərə- də в окне
Çıx. (исх. п. ) pəncərə- dən из окна
53
Именительный падеж
Именительный падеж не имеет специального падежного аффикса.
Отвечает на вопросы кim? nə? hara? В предложениях обычно выполняет
функции подлежащего.
Например:
Əli bizim qonşudur – Али наш сосед.
Kitab stolun üstündədir- Книга на столе.
İmtahan saad doqquzda başladı – Экзамен начался в девять часов.
Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır – Баку столица Азербайджана.
.
Родительный падеж.
Родительный падеж обозначает лицо или предмет, которому
принадлежит что – либо. Другими словами, родительный падеж выражает
отношение между двумя существительными, из которых второе является
принадлежностью первого. Первый компонент такого словосочетания
принимает аффикс родительного падежа и отвечает на вопросы
kimin? nəyin? haranın? (чей? чья ? чьё? чьи? кого? чего?).
Например:
Evin damı qırla örtülüb – Крыша дома покрыта иром.
Məktəbin direktoru bizim qonşumuzdur – Директор школы – наш сосед.
Для образования родительного падежа используются аффиксы
- ın, - in, - un, - ün.
Kitab- ın cildi – Переплет книги.
Qəzet- in səhifəsi – Страница газеты.
Quş- un yuvası –Гнездо птицы.
Qöz- ün rəngi – Цвет глаза.
Если слова заканчиваются на гласные, то перед аффиксами
родительного падежа ставится согласный n.
Например:
Ana- n- ın səsi – голос матери.
Tələbə- n- in biliyi – знание студента.
Quzu- n- un ayaqları – ноги ягнёнка.
Существительное, стоящее в родительном падеже, является
определением к другому существительному, которое, как определяемое
слово, всегда следует за существительным в названном падеже:
Məktəbin binası. – Здание школы.
Azadın qonşusu. – Сосед Азада.
54
При наличии определения, выраженного существительным в
родительном падеже, определяемое существительное употребляется с одним
из вариантов аффикса принадлежности 3- го лица –ı,- i, - u,- ü,- si,- si,- su,- sü.
Личные местоимения первого лица единственного числа mən (я) и

множественного числа biz (мы) в родительном падеже принимают аффикс –
im: mən- im (мой, моя, мое, мои),bizim (наш, наша, наше, наши).
Двухсложные слова, заканчивающиеся на q и k в родительном падеже
имеют соответственно ğ и y.
Например:
papaq – papağın
köynək - köynəyin
В азербайджанском языке существует другой вид определительных
словосочетаний, в которых существительные – определения употребляются и
без аффикса. Безаффиксная форма существительного обозначает
неопределенность или родовое понятие
Məktəbin direktoru Директор школы (конкретной)
Məktəb direktoru школьный директор (как должность, специальность)
Univesitetin binası Здание университета (конкретного)
Universitet binası университетское здание (вид постройки)
MOLLA PƏNAH VAQİF

Molla Pənah Vaqif 1717- ci ildə Qazax mahalının Qıraq Salahlı kəndində
yoxsul bir kəndli ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini molla məktəbində almış,
getdikcə məlumatını artırmış, zamanın ən savadlı adamı olmuşdur. Xalq arasında
Molla Pənah adı ilə tanınmışdır.
1759- cu ildə Vaqifin ailəsi Qarabağa, Cavanşir mahalının Tərtərbasar
kəndinə köçür. Həmin illərdə o, maddi cəhətdən əziyyət çəkirdi. Vaqifin
müəllimlik məharəti, şairlik istedadı haqqında nər yerdə söhbət gedir. Onun
yazdığı şerlər əldən- ələ gəzməyə başlayır.
Şairin şöhrətini eşidən Qarabağ xanı İbrahim xan onu saraya aparır. Yeni
xarici işlər vəziri təyin edir. Şair ömrünün sonuna qədər sarayda yaşayıb yaradır.
Qarabağ xanlığı ilə Rusiya arasında ittifaq bağlanmasına çalışır.
Vaqif xalq ədəbiyyatını gözəl bilirdi. Öz şerlərində ondan çox istifadə edirdi.
Şairin “Görmədim”, “Durlar”, “Pəri”, “Bayram oldu” və s. şerləri dillər əzbəridir.
Ağa Məhəmməd Şah Qacarın 1795- ci ildə Şuşa üzərinə hücumu zamanı
Vaqif qalanın müdafiəsində böyük fəaliyyət göstərir. 1797- ci ildə Qacar Qarabağa
ikinci yürüşü zamanı Şuşanı tutur və Vaqifi zindana saldırır. Lakin Qacar öldürülür
55
və Vaqif həbsdən azad edilir. Hakimiyyət İbrahim xanın qardaşı oğlu Məhəmməd
bəy Cavanşirin əlinə keçir. Vaqif bu zaman sıxıntı keçirir, təqid edilir.
M. P. Vaqif 1797- ci ildə Qarabağ xanı Məhəmməd bəy Cavanşir tərəfindən
öldürülmüşdür.
Ответьте на вопросы
1. Molla Pənah Vaqif kimdir? O neçənci əsrdə yaşamışdır?
2. Onun məqbərəsi haradadır?
3. Vaqifə haralarda abidə qoyulmuşdur?
4. “Bayram oldu” şerində şair nədən şikaətlənir?
5. Ailənin kasıblığı şerdə hansı zözdərdən məlum olur?
Qoca bağbanın vəsiyyəti

Səməd kişinin bağında üzüm, əncir, tut, alma, armud, gilas və başqa meyvə
ağacları var idi. O, hər il bağdan bol məhsul götürərdi.
Səməd kişi bərk xəstələnib, yorğan – döşəyə düşdü. O, ömrünün sona
yaxınlaşdığını hiss edirdi. Bilirdi ki, ondan sonra oğlu bağa baxmayacaq, ac qalıb,
pis yollara düşəcək. Buna görə də oğlunu yanına çağırıb dedi:
Ay oğul, bağda qızılla dolu bir küp basdırmışam. Ancaq xəstələnəndən sonra
huşum başımdan çıxıb, onu gizlətdiyim yeri unutmuşam. Sən küpü axtarıb
taparsan.
Oğlan qızılı tapmaq üçün bağı qazmağa başladı. Heç bir sey tapa bilmədi.
Aylar keçdi. Qış getdi, yaz gəldi, ağaclar çiçəkləməyə başladı. Bir az sonra
meyvələr göründü. Oğlan anladı ki, atası bağda qızıl gizlətməyib, onu işlətmək
üçün elə deyib.
O, həmin gündən tənbəllikdən əl çəkdi və atası kimi gözəl bağban olacağına
söz verdi.
______________________________________________________
götür- ər- di – аффиксы глагола давно прошедшего времени - ər, - ar + di
выражают незаконченное, долго продолжающее действие в прошлом,
соответствуют русскому «бывало».
xəstələn- ib - - аффиксы деепричастия - ıb,- ib, ub,- üb обозначает
добавочное действие как признак основного действия.
yaxınlaş- dığ- ını – аффикс причастия прошедшего времени –dıq
обозначает признаки предмета.
baxmayacaq – аффикс - ma, - обозначает отрицание,а аффикс
- acaq будущее время глагола.
______________________________________________________
56
Упражнение: переведите и составьте из этих слов предложения.
Məktəb, dəftər, ev, stol, jurnal, mənzil, qazet,kitab, vərəq, dost, bacı, insan,
yaddaş, qələm, dərnək, müalicə, fənn, tale, pəncərə, şuşə, qanad, avtomobil,
paytaxt, tənqid, dostluq.
Упражнение. Спишите предложения. Подчеркните существительные в

именительном падеже.
1. Koroğlu xalq qəhrəmanıdır.
2. Kitab bilik mənbəyidir.
3. İş insanın cövhəridir.
4. Uzeir Hacıbəyov görkəmli bəstəkardır.
5. Qarabağ gözəl diyardır.
6. Gəncə gədim şəhərdir.
7. Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır.
8. Mehriban balaca qızdır.
9. Rüstəm ağıllı oğlandır.
Упражнение. Переведите данные предложения на азербайджанский

язык.
1. Лес красивый. 2. Баку – столица нашей республики. 3. Хлеб – наше
богатство. 4. Мой отец – учитель. 5. Моя мать – врач. 6. Погода холодная. 7.
Мой старший брат спортсмен.
Упражнение. Вместо вопросительных слов в скобках поставьте

существительные в именительном падеже:
(Kim?) yaxşı oxuyur. (Kim?) hekayə yazır. (Nə?) uçur. (Nə?) maraqlıdır.
(Hara?) qözəl kənddir
Упражнение. Вместо точек впишите соответствующий вариант аффикса

множественного числа:
Toxucu . . . işləyirlər; O tələbə . . . dil öyrənir. . . ; Mühəndis. . . . zavodda
işləyir. . . ; Qız. . . məktub yazır. . . ; Uşaq. . . həyətdə oynayır. . . ; Müəllim. . .
rusca bilir. . .
Упражнение. Вставьте пропущенные аффиксы и переведите на русский

язык.
Ovçu. . . tüfəngi, pələng. . . nəriltisi, meşə. . . havası, ağac. . . budağı,
küçük. . . zingiltisi, qış. . . soyuğu.
57
Упражнение. Вставьте пропущенные окончания и переведите на русский
язык.
Günəş. . . istisi, qum. . . üstü, ağac. . . yarpağı, alma. . . dadı, ceyran. . . əti,
şəhər. . . işıqları, kitab. . . üzü, pəncərə. . . qabağı, dəniz. . . sahili, qoyun. . . dərisi,
göz. . . giləsi,camaat. . . əgidəsi.

Азербайджан – моя Родина. Столица Азербайджана – город Баку. Баку-
древний и красивый город. В Баку есть много парков и садов. В Баку много
памятников.
Упражнение. Добавляя соответствующие слова, дополните

1. Nizaminin _ _ _ Bakıdadır. 2. Mən Azərbaycan _ _ _ çox sevirəm. 3.
Uşaqlar “Azərbaycan” _ _ _ əzbərləyirlər. 4. Bakıda çoxlu _ _ _
evlər var. 5. Qardaşlar _ _ _ gedirlər. 6. Müəllim _ _ _ Nəzrindən soruşur.
Слова : dərs, hündür, şəhər, heykəl, şer, dil.

язык.
Lalə Vaqif… kitabını verdi. İradə kitab. . . vərəqini səliqə ilə yapışdirır. .
Məktəb. . . həyəti başdan- başa gül- çiçəkdir. Müəllim Sevinc. . . dəftərini nümunə
göstərir.
Kitabın rəngi, ailənin evi, atanın saatı, sürücünün adı, otağın stolu, paltarın
rəngi, gəminin adı, həkimin otağı, tələbənin çantası, maşınınsürücüsü, qrupun
bələdçisi, kitabın adı, Arzunun üzüyü, mənim atamın evi, sizin evinizin pəncərəsi.
Ağacların yaşı
Ağac həyatımızın yaraşığıdır. Bəzi ağacların ömrü xeyli uzun, bəzilərininki
bir az qısa olur. Ağacın yaşını necə təyin edirlər? Bu, asan işdir. Kəsilmiş ağacın
gövdəsinə baxanda onlarla, yüzlərlə halqalar görünür. Bu halqaların hərəsi bir ili
göstərir. Gövdədə neçə halqa varsa, ağacın yaşı da o qədərdir. İnsanlar bu yolla
öyrənmişlər ki, sərv ağacı dörd min il, palıd ağacı iki min beş yüz il, şabalıd, sidr
və küknar ağacı dörd min altı yüz il, cökə ağacı min yüz bir il, şam ağacı beş yüz
yetmiş il, ağcaqayın və qovaq ağacları əlli il yaşayır.
58
Oduncağı bərk olan ağaclar çox yaşayır.
Цвет стены, чашка Мамеда, словарь переводчика, рука мальчика, пальто
моего друга, деньги его семьи, деревья нашего сада, дача его тёти, цвет
чашки Анара.
Словарь
dolu – полный batmaq – погружаться
cuval – большой мешок noğul – конфеты
düyü – рис şəkər – сахар
yağ – масло axta zoğal – сущённый кизил
tükənmək – иссякать mal – здесь: состояние
motal – сыр в бараньей шкуре sahibcamal – красавица
naşükür – неблагодарный öyünmək – хвастаться
bəndə - человек kamal – здесь: ум
dəxi (daha) – уже Allaha şükür – Слава Богу
əncir- инжир
yaxınlaşdığını hiss edirdi- чувствовал приближения
alma- яблоко pis yollara düşəcək - испортится
armud – груша Buna görə - поэтому
gilas - черешня küp – небольшой глиняный кувшин
bol məhsul - много урожая basdırmışam - закопать
bərk xəstələnib – сильно заболев yorğan – döşəyə - постель
Bayram oldu
Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim,
Bizim evdə dolu çuval da yoxdur.
Düyüylə yağ hamı çoxdan tükənmiş,
Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur.
Allaha bizmişik naşükür bəndə,

Bir söz desəm dəxi qoymazlar kəndə.
Xalq batıb noğula, şəkərə, qəndə,
Bizim evdə axta zoğal da yoxdur.
Bizim bu dünyada nə malımız var,
59
Nə də evdə sahib- camalımız var.
Vaqif, öyünmə ki, kamalımız var,
Allaha şükür ki, kamal da yoxdur.
Molla Pənah Vaqif
Yazana baxma, yazdığına bax!
Не смотри на пищущего, смотри на написанное им!
60
Урок 7
1. Глагол. Неопределённая форма глагола.
2. Повелительное наклонение 2- го лица.
3. Дательный падеж.
Глагол. Неопределённая форма глагола.

Неопределенная форма глагола (инфинитив) называя действие, не
обозначает лицо, число и времени. Отвечает на вопрос что делать? что
сделать?
Yazmaq – писать gəlmək - приходить
Oxumaq – читать görmək - видеть
Demək – сказать vermək – давать.
Неопределенная форма глагола образуется прибавлением к основе
глагола аффикса - maq, –mək. Если основа глагола твердая, прибавляется
аффикс - maq, если основа мягкая – аффикс - mək.
Baxmaq – смотреть Açmaq – открыть
Qaçmaq – бежать Yatmaq – спать
Oxumaq – читать Yazmaq – писать
Аффикс – maq произносится как - max:

Oxumaq – oxumax Açmaq – açmax
Qaçmaq – qaçmax Baxmaq – baxmax
Yatmaq- yatmax Yazmaq – yazmax
Повелительное наклонение 2- го лица ед. числа

Повелительное наклонение выражает приказ, просьбу, повеление,
наставление. Корень всех глаголов соответствует форме повелительного
наклонения 2- го лица ед. числа:
gəl - иди, приходи, oxu - читай, yaz- пиши, de - скажи, söylə -
рассказывай, iç - пей, ye - кушай.
Для образования отрицательной формы повелительного наклонения
глагола к корню прибавляется аффикс отрицания – ma,- mə:
yaz- пиши yazma - не пиши
get –уходи getmə - не уходи
öyrən – изучай öyrənmə - не изучай
qaç – беги qaçma - не бегай
61
При образовании повелительного наклонения 2- го лица
множественного числа к основе глагола с исходом на согласные
прибавляется безударный четырехвариантный аффикс –in,- ın,- un,- ün:
yazın - пишите,
oturun –сядитесь,
götürün - возьмите.
Обратите внимание на чередование t- d в двух глаголах:
et - делай
edin - делайте
get - уходи
gedin - уходите
При конечной гласной основы глагола перед аффиксом 2- го лица
множественного числа вставляется соединительный y :
hazırlayın –приготовьте
oxuyun – читайте
bürüyün – укутывайте
Дательный падеж
3. Дательный падеж обозначает лицо или предмет, к которому
направлено действие. Отвечает на вопросы kimə?(кому?) nəyə?(чему?)
haraya?(куда?) и образуется при помощи двухвариантного аффикса - a, - ə,
после существительных, оканчивающихся на согласные:
Anam qardaşıma məktub verir.
Моя мать даёт моему брату письмо.
Anam kimə məktub verir?
Кому даёт письмо моя мать?
Seymur teatra gedir. Seymur hara gedir?
Сеймур идёт в театр. Куда идёт Сеймур?
Qızlar məktəbə gedirlər. Qızlar hara gedirlər?
Девушки идут в школу. Куда идут девушки?
Если существительное оканчивается на гласный, то в дательном падеже
перед аффиксом –a, - ə появляется y:
Onlar binaya baxılar. Onlar hara baxırlar?
Они смотрят на здание. Куда они смотрят?
Tələbələr kitabxanaya gedirlər. Студенты идут в библиотеку.
Tələbələr hara gedirlər? Куда идут студенты?
Дательный падеж при определённых глаголах показывает направление
действия и соответствует русскому винительному падежу с предлогами в, на,
отвечает на вопросы куда? во что? на что? на кого?
62
Глаголы, требующие дательного падежа:
Baxmaq (смотреть), minmək(садиться),qoymaq(положить),aparmaq
(уносить), daşımaq (носить), qayıtmaq(возвращаться), getmək(уходить), gəlmək
(приходить), qəbul etmək (принимать), ümid etmək (надеяться)
Qaytarmaq (kimə?) –возвращать (кому?)
Etibar etmək (kimə?)- доверять (кому?)
Azərbaycan dili
Hər xalqın, hər millətin dili onun ana dili adlanır. Çünki bu dil dünyaya
gəldiyi ilk gündən insanın canına, qanına, beyninə və ürəyinə ana südü, ana laylası
ilə daxil olur. Ona görə də təsadüfi deyildir ki, uşaqların dil açarkən dediyi ilk söz
ana sözüdür. Ana dili həm də vətənin rəmzidir. Azərbaycan dilinin çoxəsirlik tarixi
var. Ozan- aşıqlar ədəbiyyatımızın möhtəşəm abidələri “ Kitabi- Dədə Qorqud”, “
Koroğlu” eposlarını bu dildə qoşmuş, Həsənoğlu, Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai,
Füzuli, Vidadi, Vaqif, M. F. Axundov, Sabir, S. Vurğun, Şəhriyar kimi qüdrətli
sənətkarlar dünya xəzinəsinə töhfə olan söz incilərini bu dildə yaratmışlar.
Azərbaycan dili hələ Şah Xətai dövründə dövlət dili, diplomatik yazışma və
hərbi təlim dili kimi işlənmişdir. O, da qədimdən Şərq ölkələrində geniş
yayılmışdır. Rus şairi M. Y. Lermontov Avropada fransız dili kimi, Asiyada da
Azərbaycan dilini bilməyən zəruri olduğunu qeyd etmişdir. Azərbaycan dili türk,
türkmən və qaqauz dilləri ilə ən yaxın qohumdur. O, özbək, qazax, tatar, başqırd,
uyğur, qırğız və s. dillərlə də qohumdur. Yazıda qədim zamanlardan ərəb
əlifbasından istifadə olunmuşdur. 1929 –cu ildə Azərbaycanda latın qrafikasına
keçilmış, 1940- cı ildə kiril qrafikası əsasında yeni əlifba yaradılmışdır.
Müstəqilliyimiz zamanı yenidən latın qrafikasına keçmişik.
Ümummilli liderimiz Heydar Əliyevin fərmanı ilə avqust ayının biri
Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi təsis edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni
1920- ci il yanvarın 30- da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası

Cümhuriyyətin milli himninin hazırlanması haqqında qərar qəbul etdi və bu
məqsədlə Xalq Maarif Nazirliyi tərəfindən müsabiqə elan edildi. Lakin 1920- ci il
aprelin 28- də Xalq Cümhuriyyətinin süqutu Azərbaycanın milli himnini qəbul
etməyə imkan vermədi.
1992- ci il mayın 27- də parlament " Azərbaycan Respublikasının Dövlət
himni haqqında" Qanun qəbul etdi. Qanuna əsasən, 1919- cu ildə böyük bəstəkar
Üzeyir Hacıbəyov və şair Əhməd Cavad tərəfindən tərtib edilmiş "Azərbaycan
marşı" Azərbaycanın Dövlət himni kimi təsdiq edildi.
63
Getdin gördün.
(Azərbaycan xalq nağılı)
Boz canavar acmışdı. Xeyli gəzib dolandı, əlinə bir şey keçmədi. Bir
qamışlığa girib gizləndi. Gördü ki, balaca bir quzu təpənin başında otlayır.
Quzunun yanına gəlib dedi:
- Quzu, acam, səni yeyəcəyəm.
Quzu qorxa – qorxa dedi:
- Mən hələ balacayam, ətim də şitdir. İcazə ver, gedim istiot, duz gətirim,
ətimə səpib ləzzətlə ye.
Canavar rası oldu:
- Yaxşı get, amma tez qayıt.
Quzu cəld təpədən aşıb qaçdı.
Boz canavar az gözlədi, çox gözlədi, quzu gəlib çıxmadı. O, təzədən
qamışlıqda gizlənib gözləməyə başladı. Bir də nə gördü? Bir kök qoyun otlaya –
otlaya gəlir. Canavar onun qabağını kəsib dedi:
- Aha, yaxşı əlimə düşmüsən. İndicə səni yeyəcəyəm.
Qoyun dedi:
- Canavar qardaş, səndən bir xahişim var. İcazə ver, ömrümün axırında bir
doyunca oynayım, sonra məni parçalayıb ye.
Canavar rası oldu. Qoyun ounaya- oynaya təpənin başına çıxdı, cəld təpəni
aşıb gözdən itdi.
Canavar gözlədi, qoyun qayıtmadı. O, kor- peşman qamışlıqda gizləndi. Elə
bu vaxt bir atın gəldiyini gördü. Canavar qamışlıqdan çıxıb, atın qabağını kəsdi. At
qulaqlarını şəkləyib kişnədi.
Canavar dedi:
- Heç o yan- bu yanı yoxdur. Daha səni əldən buraxan deyiləm, bu saat
parçalayıb yeyəcəyəm.
At əvvəl duruxdu, sonra fənd işlədib dedi:
- Mən razıyam. Ancaq dal ayağımda nalın altında bir parça şokolad var.
Əvvəlcə onu ye, ağzın dada gəlsin, sonra məni yeyərsən.
At dal ayağını qaldırdı. Canavar atın arxasına keçdi. O, ağzını atın ayağına
uzadanda at ona elə bir təpik vurdu ki, canavar yerə sərildi. At isə ilxıya tərəf
qaçdı.
Xeyli vaxtdan sonra canavar özünə gəlib, dərdli – dərdli dedi:
Getdin gördün quzu,
Neyləyirsən istiotu, duzu?
Ye, qalsın iki buynuzu.
Getdin gördün qoyun, Getdin gördün at,
Neyləyirsən oyun- moyun. Neyləyirsən şokolad?
64
Ye, qalsın quruca boyun. Ye, oradaca yat.
Ac- mış- dı – аффикс сложного давнопршедшего времени глагола mış +
dı, он обозначает действие, которое произошло раньше, Употребляется в
повествовани.
Qamış- lıqda - аффикс - lıq образует отвлеченные имена
существительные.
məni - аффикс винительного падежа - ı обозначает предмет, на который
переходит действие.
Arxasına - аффикс дательного падежа - a обозначает лицо или предмет, к
которому направлено действие.
______________________________________________________
Упражнение. Прочитайте. Переведите глаголы на русский язык.
Yazmaq, oxumaq, görmək, bilmək, oturmaq, durmaq, öyrənmək, gəlmək,
getmək, danışmaq, qaçmaq, baxmaq, yumaq, sevmək, istəmək, açmaq, bağlamaq,
örtmək, baxmaq.
Упражнение. Дополните следующие слова, прибавляя аффиксы

неопределенной формы - maq, - mək. Переведите эти глаголы на русский
язык.
Eşit . . . , qorx. . . , saxla. . . , kəs. . . , as. . . , dinlə. . . , düş. . . , çat. . . , ver. . .
, ək. . . , iç. . . .
Упражнение. Прочитайте. Переведите глаголы на русский язык.

Yazmaq, oxumaq, görmək, bilmək, oturmaq, durmaq, öyrənmək, gəlmək,
getmək, danışmaq, qaçmaq, baxmaq, yumaq, sevmək, istəmək, açmaq, bağlamaq,
örtmək, baxmaq.
Упражнение. Дополните следующие слова, прибавляя аффиксы

неопределенной формы - maq, - mək. Переведите эти глаголы на русский
язык.
Eşit . . . , qorx. . . , saxla. . . , kəs. . . , as. . . , dinlə. . . , düş. . . , çat. . . , ver. . .
, ək. . . , iç. . . .
Упражнение. Вставьте пропущенные гласные и переведите:

Atam saat. . . baxır. Qardaşım quşlar. . . dən verir. Onlar qonşu. . . kömək
edirlər. Bacım dərziyə parça verir.
Упражнение. Переведите предложения.
65
Təyyarə Moskvaya uçur. Anam mağazaya gedir. Biz kinoya baxırıq. Uşaqlar
şəklə baxırlar. Avtobus parka gedir. Tələbələr universitetə gedirlər. Anam qonağa
xörək verir. Atam zavoda gedir. Uşaqlar dağa çıxırlar. Nənəm bazara gedir. Atam
işə gedir. Mən müəllimə dəftər verirəm.
Упражнение. Переведите .
Kitabxanaya.
Yunis və Orxan kitabxanaya gedirlər. Onlar küçədə Kənana rast gəlirlər.
Kənan:
- Salam, uşaqlar.
- Salam, Kənan, necəsən?
- Sağ olun, yaxşiyam. Siz necəsiniz?
- Biz də yaxşıyıq, sağ ol.
- Uşaqlar, hara gedirsiniz?
- Kitabxanaya gedirik. Orada vətən haqqında şerlər oxuyacayıq.
- Nə yaxşı! Mən də kitabxanaya gedirəm. Siz hansı kitabxanaya gedirsiniz?
- Biz Köçərli adına kitabxanaya gedirik. Bəs sən?
- Mən də ora gedirəm. Bu kitabxana çox zəngin kitabxanadır.
- Avtobusla, yoxsa trolleybusla gedək?
- Trolleybusla gedək. Trolleybus kitabxananın yanında dayanır.
- Lap yaxşı. Gedək.
______________________________________________________
Упражнение. Ответьте на вопросы.
1. Yunis və Orxan hara gedirlər?
2. Onlar küçədə kimə rast gəlirlər?
3. Uşaqlar hansı kitabxanaya gedirlər?
4. Kənan hansı kitabxanaya gedir?
5. P. Köçərli adına kitabxanaya necə kitabxanadır?
6. Uşaqlar kitabxanada nə oxuyacaqlar?
7. Onlar kitabxanaya nə ilə gedirlər?
__________________________________________________
Аффикс – la, - lə является сокращенной формой послелога – ilə. При
присоединении гласная – i- после согласных выпадает, а после гласных
переходит в – y- Сокращённая форма обычно присоединяется к
существительным и притяжательным местоимениям мой, твой, наш. Полная
форма пишется отдельно. Можно употреблять оба варианта.
1. Maşın ilə - m – maşınla, avtobus ilə - avtobusla, bacısı ilə - bacısıyla, Arzu
ilə - Arzuyla.
66
2. Mən – mənimlə, o- onunla, biz - bizimlə.
______________________________________________________
Mən qardaşımla gedirəm. Sən kimlə məktəbə gedirsən? – Mən dostlarımla
məktəbə gedirəm. Arif anası ilə yaşayır.
Suleyman işə maşınla gedir. Mən bacımla mağazaya gedirəm. Şərafət qatarla
Gəncəyə gedir. Saidə trolleybusla evə gəlir. Mən tez- tez atamla görüşürəm. Sən
evdə dərslərini qardaşınla edirsən.

Apzuman:
- Leyla, zəhmət olmasa, tanış ol, bu mənim anamdır.
Leyla:
- Çox şadam. Mənim adım Leyladır.
Dilbər xanım:
- Salam, qızım, mənim adım Dilbərdir. Səninlə tanış olmağa çox şadam.
Arzuman:
- Leyla, tanış ol, bu isə mənim atamdır.
Teymur müəllim:
- Salam, qızım, mənim adım Teymurdur. Səninlə tanış olmağa çox şadam.
Leyla:
- Çox xoşdur.
Arzuman:
- Leyla, mənim anam həkimdir. Atam isə müəllimdir.
Leyla:
- Mən tələbəyəm. Universitetdə oxuyuram.
Dilbər xanım:
- Leyla, sənin bacın var?
Leyla:
- Xeyr, mənim bacım yoxdur, mənim qardaşım var.
Teymur dayı:
- Leyla, sənin qardaşının adı nədir?
Leyla:
- Mənim qardaşımın adı Yusifdir. O, şagirddir .
Boz canavar – серый волк cəld – быстро, живо

Acmışdı- проголодался buynuz - рога
67
Qamışlığa – камышовые заросли doyunca - досыта
gizləndi - спрятался parçalamaq - разрывать
yeyəcəyəm - съем kor- peşman - раскаивающийся
qorxa – qorxa – не бойся qulaqlarını şəkləyib -
şitdir- несоленый kişnəmək - ржать
istiot - перец duruxdu - был в недоумении
səpmək- посыпать fənd işlədi
ləzzətlə- с наслаждением təpik – удар ногой
rası oldu - согласился sərildi - развалился
ilxı - табун dərd - горе
Kitabxana – Библиотека Nə yaxşı – Как хорошо
Rast gəlirlər – Встречают Adına - Имени
Necəsən? – Как ты? Ora - Туда
Siz - Вы Zəngin – Богатый
Biz – мы Yoxsa – Или
Haqqında – О, об, про
Прочтите стихотворение.
Durna.
Ay havada uçan durna,
Bizi qoyub qaçan durna,
Get xoş gəldin, səfa gəldin!
Gələcəksən haçan, durna?
Göy çəməndə gəzən durna,

Su üzündə üzən durna,
Gəl bir gözüm görsün səni,
Al- qırmızı bəzən, durna!
Getmə- getmə, gözüm durna!

Sənə var bir sözüm, durna!
Sən gələndə necə sənin
Həsrətinə dözüm, durna?!
Rəşidbəy Əfəndiyev.
Yüz ölç, bir biç.
Сто раз отмерь, один раз отрежь.
68
69
Урок 8
1. Винительный падеж.
2. Переходные и непереходные глаголы.
Винительный падеж
Винительный падеж отвечает на вопросы kimi?,nəyi?, haranı? и nə? hara?.
Винительный падеж с вопросами kimi?,nəyi?, haranı? обозначает
определенность предмета, а с вопросами nə?, hara? – неопределенность
предмета. Например: Lalə kitabı oxuyur означает, что Лала читает
определенную, известную книгу. А предложение Lalə kitab oxuyur означает,
что она вообще читает книги.
При обозначении определенности предмета винительный падеж
выражается аффиксом, а при неопределенности предмета аффикс
отсутствует.
Аффиксом винительного падежа является четырехвариантный –ı, - i, - u,
- ü, который присоединяется к существительным, оканчивающимся на
согласные:
Asiman kitabı oxuyur. Асиман читает книгу.
Solmaz şeri öyrənir. Солмаз учит стихотворение.
Oğlan buzovu otarır. Мальчик пасет теленка.
Qız gülü dərir. Девочка срывает цветок.
Если существительное оканчивается на гласный, то в винительном
падеже перед этим аффиксом вставляется сонорный n:
Atam ustanı çağırır. Мой отец зовет мастера.
Mən quşunu əzizləyirəm. Я ласкаю птицу.
Sən məni görürsən. Ты видишь меня.
Bacım ütünü alır. Моя сестра берет утюг.
Исключением из этого правила являются существительное su (вода),

винительный падеж которого имеет форму suyu, а также вопросительное
местоимение nə?. Он имеет форму nəyi?
Имена собственные всегда принимает аффикс винительного падежа
Переходные глаголы
Переходные глаголы выражают действие, которое переходит на объект.
Эти глаголы требуют прямого объекта, который отвечает на один из
вопросов kimi? nəyi? nə? haranı? – кого? что?
70
Demək (nə?)
Yazmaq (nə?)
Bağlayın (nəyi?),
Düzəldin (nə?),
Gəzdim (haranı?),
Переходные глаголы:
Almaq, aparmaq, bitirmək,bürümək, dərmək, yaratmaq, yemək. Köçürmək,
göndərmək, görmək, götürmək, otarmaq, oxumaq, öyrənmək, sevmək, seçmək,
sürmək, tamamlamaq, tikmək, çağırmaq.
Непереходные глаголы
Эти глаголы не требуют объекта. К данной группе, например относятся
глаголы: adlanmaq, baxmaq, yerləşmək, getmək, gəlmək, gülmək, məşğul olmaq,
oynamaq, oturmaq, uçmaq, üzmək, hirslənmək, çimmək, çıxmaq.
Balaca qara balıq

Çillə axşamı idi. Qoca Balıq dəryanın dibində nəvə- nəticələrini ətrafına
toplayıb onlara nağıl danışırdı:
- Biri var idi, biri yox idi, bir Balaca Qara Balıq var idi. O, anası ilə birlikdə
kiçik bir arxda yaşayırdı. Arxın suyu dərəyə axırdı. Balaca Qara Balıqla anasının
bir qara daşın dalında, yosunların arasında evləri vardı. Ana və bala səhərdən
axşama qədər bir- birinin dalına düşüb üzür, hərdən başqa balıqlara qoşulub şürətlə
balaşa bir yerdə gəzişir və geri qayıdırdılar. Qara balıq anasının bircəsi idi.
Bir neçə gün idi ki, o, fikrə dalır, az danışırdı. Könülsüz və tənbəl- tənbəl o
tərəf- bu tərəfə gedir, geri qayıdırdı. Çox vaxt anasından xeyli geri qalırdı. Anası
əvvəlcə elə bilirdi ki, sadəcə olaraq balasının kefi yoxdur, bu kefsizlik tezliklə
keçib gedəcəkdir. Lakin. . . Demə, Balaca Balığın dərdi varmış. . .
Bir gün səhər tezdən, günəş doğmamış, Balaca Balıq anasını yuxudan oyadıb:
- Anacan, - dedi, - sənə bir neçə kəlmə sözüm var.
- Eh, sən də vaxt tapdın! Danışmağı sonraya saxla. Yaxşı olar ki, gəzməyə
çıxaq, - deyə Ana Balıq gözlərini ovuşdurdu və əsnədi.
- Yox, anacan, mən daha belə gəzməyi istəmirəm. Gərək buradan gedəm, -
deyə Balaca Balıq etiraz etdi.
Anası heyrətlə ona baxıb soruşdu:
- Doğrudan getmək istəyirsən?
71
- Bəli, anacan, hökmən getməliyəm!
- Axı, alaqaranlıqda hara getmək istəyirsən?
- İstəyirəm, gedim görüm, arx harada qurtarır. Bilirsənmi, anacan, uzun
müddətdir ki, fikirləşirəm, görəsən arx harada qurtarır? Amma indiyə qədər bir
nəticəyə gələ bilməmişəm. Dünən gecədən gözümü yummayıb hər seyi götür- qoy
etmişəm. Belə qərara gəlmişəm ki, özüm gedim arxın qurtaracağını tapım. Bilmək
istəyirəm başqa yerlərdə nə var, nə yox. . .
______________________________________________________
Könül- süz - - süz - словообразующий аффикс, выражает отсутствие
признака, представленного основой.
Eh – междометие, выражает чувство сожаления.
Getməliyəm - malı, - məli – долженствовательное наклонение глагола,
выражает действие, совершение которого является обязательным.

1. Usta evi tə`mir edir. 2. Çoban sürünü otarır. 3. Direktor Kamili çağırır.
4. Əməyi sevmək lazımdır. 5. Lalə gülü sulayır. 6. Sevirəm Qavqazı mən. 7.
Abbas baltanı (mişarı, bıçağı, qayçını) itiləyir. 8. Xidmətçi otağı (həyəti) süpürür.
9. Mən rəisi gözləyirəm. 10. Sara qaşığı yuyur.

Дедушка сажает дерево. Бабушка вяжет чулки (варежки).
Фарид играет на сазе, поет и рассказывает сказки. Хабиль читает газету.
Упражнение. Ответьте на вопросы. Переведите.

1) Oğlan nəyi aparır? 2) Tələbələr kimi gözləyirlər? 3) Usta nəyi rəngləyir? 4)
Poçtalyon nə gətirir? 5) Tələbələr nə oxuyurlar? 6) Azad kimi çağırır? 7) Sən
haranı görürsən?
3. Переведите предложения на русский язык:
Kitabı oxuyun. Məktubu verin. Pəncərəni açın. Otağı təmizləyin. Qapını
örtün. Məhsulu vaxtında yığın. Fəhlələr bizi gözləyirlər. Məktubu bu gün göndərin.
İşığı söndür. Mən çörək yeyirem. Vətəni qorumaq borcumuzdur. Samir mahnı
oxuyur. Xalqımız sülh istəyir.
Упражнение. Переведите предложения на азербайджанский язык:
72
1) Иса видит Вагифа. 2) Маляр красит стол. 3) Алим дарит розу. 4)
Маленький мальчик пьет молоко. 5) Девочка зовет отца. 6) Учитель любит
своих учеников. 7) Моего брата пригласили играть шахтаты. 8) Я пишу
письмо.
Упражнение. Прочитайте.
Otaqda şkaf var. В комнате шкаф (есть)
Kitabda maraqlı в книге есть интересные рассказы
hekayələr var. В магазине – сахар, мука, рис,
Mağazada qənd, un соль.
Düyü, duz var. На стене картина.
Divarda şəkil var в городе широкие улицы.
Şəhərdə albom var. У меня альбом
Kənddə su kəməri yoxdur. У тебя пила.
Direktor haradadır? Где директор?
Məndə kitab var. У меня книга.
Dağlarda qar var. На горах снег.
Bakıda çoxlu park var. В Баку много парков.
Azərbaycanda on altı ali məktəb var.
В Азербайджане шестнадцать высших учебных заведений.
Упражнение. Прочитайте. Переведите предложения.

Uşaqlar həyəti təmizlədilər. 2. Mahmud quzunu gətirdi. 3. Bulağın suyu çox
sərindir. 4. Atası İsanı çağırdı. 5. Orxan öküzü tövləyə saldı. 6. İnək ağzını ota
vurmurdu. 7. Mən otu arabaya atdım. 8. Kamil kitabı Mahmuda verdi.
Упражнение. Вставьте слова по смыслу ( в винительном падеже) и

переведите на русский язык.
1. . . . dəstəyə qəbul etdilər. 2. O, . . . ilk dəfə görürdü. 3. . . . təmirə
göndərdilər. 4. . . . gülərüzlə qarşıladılar. 5. . . . alaq otları basmışdır. 6. . . .
Qubadaki istirahət düşərgəsinə göndərdilər. 7. Qızlar . . . səbətə yığdılar.
Упражнение. Спишите предложения, добавляя соответствующие

аффиксы.
1. Ceyhun paltar. . . geyindi. 2. Seymur yer. . . bellədi. 3. Uşaqlar ləklər. . .
yumşaltdılar. 4. Ramiz ütü. . . elektrik xəttinə calaşdırdı. 5. Aydın naxır. . . otlağa
apardı. 6. Kamran ferma. . . etdirdi. 7. Xidmətçi klub. . . süpürürdü. 8. Bağban bağ.
. . suladı, ağaclar. . . budadı.
73
Упражнение. Спишите слова, добавляя аффиксы винительного падежа.
Çay, göl, qarğıdalı, armud, alma, liman, pəncərə, qapı, gəmi, ütü, quyu, dərə,
Lalə.

1. Günəşin ilıq şüaları torpağı qızdırırdı. 2. Ana layla çala- çala beşiyi
yırğalayırdı. 3. Çoban köpəyi çağırdı. 4. Malabaxanlar otu tayaya yığdılar. 5.
Kababçı kömürü yandırdı. 6. Külək zəmini dalğalandırırdı.
Упражнение. Прочитайте слова и задайте им вопросы.

Məktubu, atasının, evini, kitabı, şagirdin, müəllimə, dənizi, şəkildə, oğul,
dirriyin, çobana, uşaq, naxırı, hovuzu, məktəb, məktəbi, dəftər, taxtanı, biliyini,
kömürü, şirəni, parta, gölü, inşa, meşəni, çəkic, partanı.

Asif dəftəri Laləyə verdi. Anam dibçəyi pəcərənin qabağına qoydu.
Tofiq təyyarədən tarlanı aydın görürdü. 2. Xəyalə bacısından aldığı məktubu
sinif yoldaşlarına oxudu. 3. Ovçu ayını mağaradan çıxanda görmüşdü. 4. Əsmər
Arifi ilk dəfə görürdü. 5. İnqlabçılar şəhərə yaxın kəndi ələ keçirtdilər. 6. Şagirdlər
Nabrandaki istirahət düşərgəsinə göndərdilər. 7. Müəllim kitabı çantaya qoydu.
Упражнение. Прочитайте предложения, обращая внимание на аффиксы

винительного падежа:
Məktubu yazmaq kitabi oxumaq
Gülü sulamaq məruzəni yazmaq
Dəftəri götürmək suyu içmək
Vətəni qorumaq dostu görmək
Borcu qaytarmaq yeməyi hazırlamaq
Məktubu yazmaq hadisəni unutmaq
Pulu xərcləmək uşağı tərbiyə etmək
dili öyrənmək girovu azad etmək
cinayətkarı cəzalandırmaq qızı tanımaq
məsələni araşdırmaq çayı dəmləmək
dərsi izah etmək binanı bərpa etmək
tapşırığı icra etmək
74
1. Mən onu tanımadım. 2. Anam xörəyi hazırladı. 3. Vətəni müdafiə etmək
hər vətandaşın borcudur. 4. Biz dilimizi sevirik. 5. Sən məktubu yola saldın? 6. Biz
məsələni araşdıracağıq. 7. Biz tezliklə torpağlarımızı azad edəcəyik. 8. O, bu
hadisəni unudur. 9. Heç vaxt ana borcunu qaytarmaq olmaz 10. Siz tapşırığı yerinə
yetirdiniz. 11. Mən pulumu xərcləyirəm. 12. Şəkil çəkmək onun sevimli peşəsidir.
13. O, cümlə təhlil edir. 14. Şer əzbərləyin. 15. Onlar məsələ həll edirlər. 16. Sülh
yaratmaq lazımdır. 17. Onlar ev təmir edirlər. 18. Biz çay içdik. 19. Bu torpağın
hər qarışında vətən görürəm. 20. Siz çoxlu ərik ağacı əkdiniz.
Выражения
Başım ağrıyır – у меня болит голова
Mən özümü yaxşı (pis, xəstə) – я чувствую себя хорошо (плохо, больным)
hiss edirəm – чувствую
Mən xəstəyəm - я болен
O dünən xəstələnib - она вчера заболела
O heç vaxt xəstələnmir - он никогда не болеет
O tez- tez xəstələnir - он часто болеет
Mən soyuqlamışam - я простудился
Arxda – в канаве
dəryanın dibi - глубина моря geri - назад
nəticə - здесь: правнук bircə - единственный
toplamaq - собирать fikrə dalmaq – задумываться
dərə - овраг Könül - душа
axmaq - течь tənbəl - ленивый
Daş - камень dərd - горе
Yosunlar - водоросли kəlmə - слово
Qoşulmaq - присоединяться çıxmaq - выйти
şürətlə - со скоростью əsnəmək - зевать
gəzmək - гулять götür- qoy etmək - рассуждать
nəticə - здесь результат etiraz - возражение
VƏTƏN
Martda bizim torpaqdan
Bənövşə ətri gəlir.
Apreldə yaşıl yarpaq,
75
Göy meşə ətri gəlir.
Yayda yetişmiş sünbül,
Payızda sarı heyva.
Meyxoş nar ətri gəlir.
Qəşda ocaq qoxusu,
Təzə qar ətri gəlir.
Uca dağlar nəfəsli,
Sərin dəniz havalı
Qara neftin vətəni.
(M. Dilbazi)
1. Cücəni payızda sayarlar. (Цыплят по осени считают).
2. Hər kəsə öz vətəni şirindir. (Всякому мила своя родина).
3. Yıxılanı vurmazlar. (Лежачего не бьют).
76
Урок 9
1. Местный падеж.
2. Исходный падеж
Местный падеж
Местный падеж показывает место совершения действия или место
нахождения лиц или предметов. Он образуется при помощи аффикса –da, - də
, отвечает на вопросы kimdə? у кого? nədə? в чём? harada? где?
İlkin məktəbdə oxuyur. Илькин учится в школе.
Əhməd mədəndə işləyir. Ахмед работает на промыслах.
Əli Moskvada yaşayır. Али живет в Москве.
Zərifə xəstəxanada işləyir. Зарифа работает в больнице.
Məmməddə kitab var. У Мамеда есть книга.

Məmməddə dəftər yoxdur. У Мамеда нет тетради.
Arifdə qələmlər var. У Арифа есть ручки.
Arifdə qələmlər yoxdur. У Арифа нет ручки.
Слова var и yoxdur сочетается с существительными в именительном
падеже.
Kitabda çoxlu maraqlı hekayələr var.
В книге много интересных рассказов.
Исходный падеж
Исходный падеж означает исходный пункт движения или действия лиц
и предметов. Он отвечает на вопросы kimdən?, nədən?, haradan? Он
образуется при помощи двухвариантного аффикса - dan, - dən.
Sel dağdan axırdı- С горы бежал поток.
Qardaşım məktəbdən qayıtdı – Брат вернулся из школы.
Mən yoldaşımdan məktub aldım – Я получил от товарища письмо.
Mən Muraddan dərman istəyirəm – Я прошу лекарство у Мурада.
Firəngiz Çingizdən məktub alır – Фирангиз получает письмо от Чингиза.
Mahir mədəndən gəlir – Махир приходит с промысла.
Qizım universitetdən gəlir – Моя дочь приходит с университета.
77
Bakı
Bakı Azərbaycan Respublikasının paytaxtıdır. O, dünyanın ən gözəl və böyük
şəhərlərindən biridir. Bakıda iki milyondan çox əhali yaşayır. Bakıya hər gün çoxlu
qonaqlar gəlir. Turistlər Qız qalasına, İçərişəhərə maraqla baxırlar. Şəhərin geniş
meydanları, küçələri, muzeyləri onların çox xoşuna gəlir. Onlar boş vaxtlarında
Dənizkənarı parkda istirahət edirlər.
Bakıda nəqliyyat vasitələrindən biri də metrodur. Adamlar şəhərin ən uzaq
yerlərinə metro ilə gedirlər. Bakı metrosu hər gün yüz minlərlə sərnişin daşıyır.
Şəhərin əhalisi də, Bakıya gələn qonaqlar da metronun xidmətindən çox razıdırlar.
Şəhərdə metronun stansiyaları çoxdur: “Sahil”, “28 May”, “Nizami”, “Cəfər
Cabbarlı”, “İnşaatçılar”, “Xətai”, “Gənclik”, “Əhmədli”, “Memar Əcəmi”.
Metronun stansiyaları çox geniş, təmiz, işıqlı və bir- birindən gözəldir.
ən gözəl – посредством частицы ən образуется превосходная степень
прилагательных.
xoşuna gəlir – слово xoş переводится как приятный, благоприятный,
употребляется и как существительное «приятное чувство», изменяется по
падежам и лицам. Xoşuma gəlir – мне нравится, xoşuna gəlir – тебе нравится.
Bakı metrosu.
78
Bakı nəqliyyat vasitələrindən biri də metrodur. Adamlar şəhərin ən uzaq
yerlərinə metro ilə gedirlər. Bakı metrosu hər gün yüz minlərlə sərnişin daşıyır.
Şəhərin əhalisi də, Bakıya gələn qonaqlar da metronun xidmətindən çox razıdırlar.
Şəhərdə metronun stansiyaları çoxdur: “ Sahil”, “ 28 May”, “Nizami”, “Cəfər
Cabbarlı”, “İnşaatçılar”, “Xətai”, “Gənclik”, “Əhmədli”, “Memar Əcəmi” və s.
Daha hansı stansiyalar var? Bəlkə özünüz deyəsiniz! Metronun stansiyaları çox
geniş, işıqlı və bir- birindən gözəldir. Hansı stansiya sənin daha çox xoşuna gəlir?
Bunu deyə bilmərəm. Ancaq mən “ Nizami” stansiyasından daha böyük zövq
alıram. Məncə, siz də mənim fikirimlə razılaşarsınız.
Ramazan ayı
Biz ilin on ayinda yeyib- içirik. Amma nəfsimizi saxlamağı bacarmalıyıq. Axı
həyatda bolluq da olur, qıtlıq da. Ona görə də Allah ilin bir ayını oruc tutmağı
buyurmuşdur. Ramazan ayı oruc tutulan aydır. Oruc dan yeri ağarandan günəş
batana qədər bir şey yeyib- içməməkdir.
Oruc - ürəkdən yerinə yetirməlidir. Oruc tutan adam sağlam olmalıdır. O, heç
kəsi aldatmamalı, yalan danışmamalı, insaflı, ədalətli olmalı, böyüklərə hörmət
etməli, kiçiklərə qayğı göstərməlidir.
Bu ayda oruc tutan adam bütün günahlardan təmizlənir.
Oruc tutmaq insana bir çox yaxşı sifətlər bəxş edir. Oruc aclığa, susuzluğa
dözməyi öyrədir. Bu zaman aclığa, susuzluğa dözən adam, yoxsulların nələr
çəkdiklərini daha yaxşı başa düşür və onlara yardım edir. Beləlikdə birlik və
qardaşlıq yaranır.

Qışda
Indi qış fəslidir. Qışda qar yağır, havalar çox soyug olur. Qışda təbiyət
dincəlir. Bəzi çöl heyvanları, cücülər yuxuya gedir. Mal- qaranı tövlədə, pəyədə
saxlayırlar. İnsanlar isti paltar geyinirlər.
Nadir və Mətanət qışı çox sevir. Onlar gartopu oynayır, xizəklə sürüşür,
qardan adam düzəldirlər. Qışda hava təmiz olur.
Ответьте на вопросы.
1. İndi nə fəslidir?
2. Qışda nə yağır?
3. Havalar necə olur?
4. Mal- qaranı harada saxlayırlar?
5. . Qışda hava necə olur?
79
MEŞƏDƏ.
- Bura haradır?
- Bura meşədir.
- Bu meşədə hansı ağaclar var?
- Meşədə palıd, şam, cökə, qovaq ağacları var.
- Meşədə söyüd var?
- Xeyr, meşədə söyud yoxdur.
- Meşədə hansı heyvanlar var?
- Meşədə ayı, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal var.
- Meşədə pələnk var?
- Yoxdur.
- Meşədə hansı meyvə ağacları var?
- Meşədə qoz, alma, armud, zoğal ağacları var.
- Meşədə köbələk var?
- Bəli, var. Meşədə köbələk çoxdur.

1. На заводе собрание. 2. В комнате шкаф, диван, стол, стул. 3. В книге
интересные рассказы. 4. В саду нет абрикосов. 5. В кабинете нет директора.
6. В книге нет рисунков.
Упражнение. Составьте 10 предложений, используя слова: var, yoxdur.

язык.
1. Mən. . . Azərbaycan dili kitabı var. 2. Onun qardaşı zavod. . . işləyir. 3.
Ağıl yaş. . . yox, baş. . . olar. 4. Mən teatr. . . “Hacı Qara” komediyasına baxdım. 5.
Uşaqlar park. . . oynayırlar. 6. Qardaşım Kiyev. . . oxuyur.
Упражнение. Составьте предложения со следующими словами,

употребляя их в местном падеже:
Küçə, Gəncə, iş, fabrik, dəniz, qış, kənd.

Mənim kitabım məktəbdə qaldi. Qız tarda gözəl çalır. Babam bağda işləyir.
Anam fermada sağıcı işləyir. Biz bu gün teatrda onu gördük. Balıqlar hovuzda
üzürlər. Usaqlar dənizdə çimirlərə. Babək qatarda Bakıya gedir. Kitabxanada sərgi
açılır. Onlar qatarda görüşürlər.
80
Упражнение. Составьте предложения с данными словами.
1. Mən, müəllim, cavab verir. 2. Aysel, mağaza, beş, dəftər, al. 3. Uşaqlar,
bağ, alma, heyva, nar, yığır. 4. Gündüz, bayraq, goy, yaşil, qırmızı, rənglədi. 5.
Uşaqlar, məktəb, həyat, mübahisə edirdilər. 6. Rəfiqələr, Arzu, kömək etdi.
Диалог.
Tural və Kamran
- Salam, Tural, necəsən? İşlərin necədir?
- Salam, Kamran. Sağ ol, mənim işlərim yaxşıdır.
Sənin işlərin necədir?
- Sağ ol, mənim də işlərim yaxşıdır.
- Sən haradan dəlirsən?
- Mən teatrdan gəlirəm. Bəs sən haradan gəlirsən?
- Mən kinodan gəlirəm.
______________________________________________________
Paytaxt - столица
Əhali – население
Yaşayır – живет
Hər gün – каждый день
Qız qalası – Девичья башня
İçerişəhər – Ичери – шехер (древняя часть города)
Meydanlar –площади
Xoşuna gəlir – нравится
Boş vaxtlarında – в свободное время
Istirahət edirlər –отдыхают
Nəqliyyat – транспорт
Vasitələr – средства
Uzaq – далеко
Yüz minlərlə - сотнями тысяч
Sərnişin – пассажир
Daşıyır – возит
Xidmətlər – услуги
Razıdırlar – они довольны
İnşaatçılar – строители
Memar – архитектор
Geniş – широкий
81
Bir – birindən – один – другого (одна – другой)
Palıd - дуб Şam- сосна
cökə - липа qovaq- клен
söyud- ива heyvan- животное
ayı- медведь canavar- волк
tülkü- лиса dovşan- заяц
çaqqal- шакал pələng- тигр
köbələk- гриб
Bakı.
Adın gəzir dodaqlarda, Buruqların gəlməz saya
Yaxınlarda, uzaqlarda, Ucalırsan günə, aya,
Şöhrətin var hər diyarda, Səs salırsan bu dünyaya,
Gözəl Bakı, gözəl Bakı! Gözəl Bakı, gözəl Bakı!
Zeynal Cabbarzadə
Şirin söz baldan da şirindir.
Доброе слово слаще меда.
Şirin söz ilanı yuvadan çıxardar.
Ласковое слово и змею из норы вытянет.
82
Урок 10.
1. Аффиксы отрицательной формы глагола (- ma,- mə).
2. Прошедшее категорическое время глагола.
Отрицательная форма глагола

Отрицательная форма глагола образуется путем присоединения к основе
глагола, совпадающей с формой повелительного наклонения 2- го лица в
единственном числе, двухвариантного аффикса –ma/- mə, который
соответствует русской отрицательной частице «не»:
Ед. ч. Мн. ч.
yazma не пиши yazmayın не пишите
oynama не играй oynamayın не играйте
gəlmə не приходи gəlməyin не приходите
işləmə не работай işləməyin не работайте
Ударение в отрицательной форме глагола стоит на слоге,

предшествующем аффиксу –ma/- mə: yazmamaq - не писать, gəlməmək - не
приходить.
Oynamamaq не играть
Gəlməmək не приходить
Işləməmək не работать
Yazmamaq не писать
Прошедшее категорическое время глагола.

В азербайджанском языке имеются как простые, так и сложные формы
прошедшего времени.
Простыми формами прошедшего времени глагола являются
«прошедшее категорическое» и «прошедшее повествовательное».
Прошедшее категорическое время обозначает определенное, конкретное,
законченное в прошлом действие. Оно образуется путем присоединения к
основе глагола четырёхвариантного аффикса – dı/- di/- du/- dü.
Ovçu quşa güllə atdı. Охотник выстрелил в птицу.
Quş uçdu. Птица улетела.
Alma stolda qaldı. Яблоко осталось на столе.
Onlar ağacda bir quş Они увидели на дереве
83
gördülər. птицу.
Глаголы в прошедшем категорическом времени, как и в других

временах, изменяются по лицам. Аффиксом 1- го лица в единственном числе
является –m, во множественном –q, - k, 2- го лица в единственном числе - n,
во множественном числе –nız, - niz, - nuz, - nüz. Однако в 3- ем лице
единственного числа это время специального показателя не имеет, а во
множественном числе оно принимает аффикс - lar/- lər:
Yazdım я написал, написала yazdıq мы написали
gəldim я пришел, пришла gəldik мы пришли
Oxudum я прочитал, прочитала oxuduq мы прочитали
Gördüm я увидел, увидела gördük мы увидели
Yazdın ты написал, писала yazdınız вы написали
Gəldin ты пришел, пришла gəldiniz вы пришли
Oxudun ты читал, читала, oxudunuz вы читали
Gördün ты видел, ты видела gördünüz вы видели
Yazdı - он написал, она написала Yazdılar - они написали
Gəldi - он пришел, она пришла gəldilər - они пришли
Oxudu - он читал, она читала oxudular - они читали
Gördü - он видел, она видела kördülər - они видели
Məşğul oldum - я занимался

məşğul olduq - мы занимались
Məşğul oldun - ты занимался
məşğul oldunuz - вы занимались
Məşğul oldu - он занимался
она занималась
məşğul oldular - они занимались
Аффикс отрицания –ma, - mə всегда предшествует аффиксу времени

глагола.
Yazmadım - я не написал yazmadım - мы не написали
Gəlmədim - я не пришел gəlmədik - мы не пришли
Yazmadın - ты не написал yazmadınız - вы не написали
Gəlmədin - ты не пришел gəlmədiniz - вы не пришли
Gəlmədi - он не пришел gəlmədilər - они не пришли
Yazmadı - он не написал yazmadılar - они не написали
84
Azərbaycan
Azərbaycan dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Azərbaycan
xalqı dünyanın qədim mədəniyyətə malik xalqlarındandır.
Doqquz iqlimə malik vətənimizin zəngin təbiyəti, təmiz havası, göz oxşayan
mənzələri, şəlalələri, dupduru gölləri, başı qarlı dağları, sıx meşələri, bərəkətli
torpaqları, bol sulu çayları, buz bulaqları, mineral suları, meyvəli bağları, qızıl,
gümüş mədənləri var. Azərbaycan torpağında pambıq tarlaları, üzüm bağları, çay
plantasiyaları var. Bu ölkədə dadlı, ləzzətli meyvələr yetişir.
Bakı uzun illər dünyanın neft paytaxtı hesab edilmişdir. Indi bu şəhər nəft
şöhrətini yenidən özünə qaytarır. Respublikamızın əldə etdiyi müstəqillik, əmin –
amanlıq, sabitlik, dövlətimizin sülhsevər xarici və daxili siyasəti nəticəsində
dünyanın ən böyük neft şirkərtləri, iş adamları Azərbaycana üz tutur. Bakı nefti
dünya bazarına çıxır.
Azərbaycan Avropa ilə Asiyanın kəsişdiyi yerdə yerləşir. Bu iki ərazini
birləşdirən qədim və böyük ipək uolu Azərbaycandan keçir. Xəzər təbii
sərvətlərinə görə dünya suları içində xüsusi yer tutur. Bu zənginlik, əlverişli
geosiyası mövqe bütün tarix boyu əcnəbiləri maraqlandırmış, bu torpağa sahib
olmaq uğrunda mübarizələr, qanlı müharibələr getmişdir. Zaman- zaman
torpaqlarımız işğal olunmuş, sərvətlərimiz talanmış, xalqımız var- yoxdan
çıxmışdır. Lakin xalqımız heç vaxt ruhdan düşməmiş, öz qəhraman övladlarını
rəhbərliyi ilə azadlıq uğrunda mübarizə aparmış, bəzən ona çatsa da, əldə saxlaya
85
bilməmişdir. Nəhayət, 20- ci əsrin sonlarında Azərbaycan xalqı imperiyanın əsarət
zəncirini birdəfəlik qıraraq əbədi azadlığa qovuşmuşdur.
1991- ci il oktyabrın 18- də müstəqil Azərbaycan dövləti yaranmışdır. Indi
onun üçrəngli bayrağı, gerbi, dövlət himni var. Azərbaycan dili dövlət statusu
qazanmışdır. Ölkəmizə quruculuq işləri ildən- ilə genişlənməkdədir.
Упражнение. Прочитайте, переведите и ответьте на вопросы.
Упражнение. От следующих глагола образуйте отрицательные формы и

поставьте ударения:
bax baxın baxmaq
çağır çağırın çağırmaq
ye yeyin yemək
istə istəyin istəmək
tik tikin tikmək
Упражнение. Составьте предложения, используя следующие глаголы в

отрицательной форме:ver, verin,al, alın.
Uşaqların köməyi.
Ata işdən qayıtdı. Uşaqları onun yanına qaçdılar. Ata soruşdu: “ Bu gün sız
ananıza necə kömək etdiniz? ”
Dilarə dedi: “ Mən evi süpürmüşəm, stəkanları yumuşam”.
Gülüzar dilləndi: “ Anam qabları yudu, mən onları silmişəm. Çiçəklərə su
tökmüşəm”.
Növbə balaca Eldara çatdı. O, atasını bu şad xəbərlə sevindirdi: “ Mən
toyuqlara dən vermişəm”.
Ata uşaqlarından razı qaldı.
Упражнение. Вставьте пропущенные гласные так, чтобы получить

формы прошедшего категорического времени 3- го лица единственного
числа:
Yed. . yeməd. .
Çıxd. . çıxmad. .
Köçürd. . köçürməd. .
Uçd. . uçmad. .
86
Упражнение. Прочитайте текст. Выпишите глаголы в прошедшем
категорическом времени, укажите лицо и число.
Ad günüm.
Dünən ad günüm idi. İyirmi bir yaşım tamam oldu. Atam, anam, qardaşım və
bacılarım məni təbrik etdilər. Axşam qohumlarımız və dostlarım bizə gəldilər.
Onlar məni təbrik etdilər.
Dostum Arif mənə maraqlı bir kitab hədiyə verdi. Arif dedi:
- Bu çox maraqlı kitabdır.
Atam diqqətlə kitaba baxdi və dedi:
- Bəlı, bu kitab “Azərbaycan tarixidir”
Bu ən gözəl hədiyə idi.
______________________________________________________
Слово İdi – является глагольной связкой 3- его лица прошедшего
времени (он был), имеются все формы лица. Например: Payız idi. – Была
осень.
Mən orada idim. Я был там.
Sən orada idin. Ты был там.
O orada idi. Он был там.
Biz orada idik. Мы были там.
Siz orada idiniz. Вы были там.
Onlar orada idilər. Они были там.
Упражнение. От составных глаголов təbrik etmək, şəkil çəkmək образуйте

формы лиц прошедшего категорического времени.
Упражнение. Прочитайте диалог.

- Sona, sən dünən axşam harada idin? – Сона, где ты была вчера вечером?
- Mən dünən axşam teatrda idim. – Я была вчера вечером в театре.
- Bəs sən harada idin? – А ты где была?
- Mən evdə idim – Я была дома.
- Tamaşa maraqlı idi? - Представление было интересным?
- Çox yaxşı idi? – Очень хорошее.
Güllə
Ovçu nişan aldı, çəkdi çaxmağı,
Güllə boşa getdi, ceyran yox oldu.
Hirsindən ovçunun əsdi dodağı,
87
Mənimsə ürəyim fərəhlə doldu.
İlk dəfə sevindim güllə səsindən,

Unutdum qüssəni, unutdum dərdi,
Bir güllə azaldı yer kürəsindən,
Güllə bir canlını yıxa bilərdi
Ələviyyə Babayeva
Tək əldən səs çıxmaz.
Один в поле не воин.
Birlik harada – dirilik orada.
Где единство, там и жизнь.
88
Урок 11
1. Прошедшее повествовательное время глагола.
2. О многозначности азербайджанских глаголов.
Прошедшее повествовательное время глагола

Прошедшее повествовательное время употребляется для выражения
прошлого действия, результат которого наличествует в настоящем.
Прошедшее повествовательное время образуется путем присоединения к
основе глагола четырех вариантного аффикса – mış,- miş, - muş, - müş: gəlmiş,
baxmış, oxumuş, görmüş.
Аффиксы лица те же, что и при именных частях речи, оканчивающихся
на согласные, причем аффикс –dır, - dir,- dur,- dür в 3- ем лице
множественного числа опускается.
Mən gəlmişəm yazmışam
Sən gəlmişsən yazmışsan
O, gəlmişdir yazmışdır
Biz gəlmişik yazmışıq

Siz gəlmişsiniz yazmışsınız
Onlar gəlmişlər yazmışlar
В речи во 2–ом лице единственного и множественного числа в аффиксе

времени согласный ş чаще всего опускается:
Gəlmişsən – gəlmisən
Gəlmişsiniz – gəlmisiniz.
Во 2 –ом и 3 – ем лице единственного и множественного числа вместо

аффикса –mış, - miş, - muş, - müş в разговорной речи преимущественно
употребляется аффикс - ib, - ıb, ub, - üb:
Sən gəlibsən, baxıbsan, oxuyubsan, görübsən,
O gəlib, baxıb, oxuyub, görüb.
Siz gəlibsiniz, baxıbsınız, oxuyubsunuz, görübsünüz
Siz gəlibsiz, baxıbsız, oxuyubsuz
görübsüz
Onlar gəliblər, baxıblar, oxuyublar, görüblər
89
Прошедшее повествовательное время часто употребляется со словами bu
gün, səhər, gündüz, axşam, indi и носит повествовательный характер.
Отрицательная форма этого времени образуется аффиксами –ma, - mə:

Girmişəm – girməmişəm
Tikmişəm – tikməmişəm
Girmişsən – girməmişsən
Tikmişsən – tikməmişsən
Almışam – almamışam
Almışsan – almamışsan
Многозначность глаголов:
Girmək – 1. Войти , 2. поступить
Otağa girmək – войти в комнату,
universitetə girmək – поступить в университет
Almaq – 1. брать, взять, 2. купить
Kitabı al – возьми книгу
Kitab almaq – купить книгу
Oxumaq – 1. читать,2. учиться, 3. петь.
Kitab oxumaq – читать книгу,
Məktəbdə oxumaq – учиться в школе,
Nəğmə oxumaq – петь песню
Tikmək – 1. шить. 2. построить.
Don tikmək – шить платье.
Ev tikmək – построить дом.
Dəymək – 1. трогать,2. поспеть, 3. навестить.
4 попасть.
Gülə dəymə – не трогай цветок.
Tez dəymək – быстро поспеть
Nənənə dəy – навести бабушку
Ürəyinə dəydi – попал в сердце.
90
Füzuli.
Füzuli XVI əsrdə yaşamış dahi Azərbaycan şairidir. O, 1494 – cü ildə İraqın
Kərbəla şəhərində anadan olmuş, 1556- cı ildə həmin şəhərdə vəfat etmişdir.
Füzuli Azərbaycan dili ilə bərabər ərəb və fars dillərini də mükəmməl bilirdi.
Əsərlərini üç dildə - Azərbaycan, ərəb və fars dillərində yazmışdır.
Füzulinin bir sıra poemaları, nəsr əsərləri, çoxlu lirik şeirləri var. Ən böyük
əsəri “Leyli və Məcnun” poemasıdır.
Böyük bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov Füzulinin “Leyli və Məcnun” poeması
əsasında eyni adlı opera yaratmışdır. Azərbaycan operasının tarixi bu opera ilə
başlanır. Respublikamızda Füzulinin yubileyi böyük təntənə ilə qeyd olunur.
Azərbaycanda dahi şairin adına rayon, şəhər, küçə və meydanlar var. Bakı
şəhərində onun böyük abidəsi ucalır.
1. Füzuli kimdir?
2. Füzuli neçənci əsrdə yaşamışdır?
3. Neçənci ildə və harada anadan olmuşdur?
4. Füzuli hansı dilləri bilirdi. Əsərlərini hansı dillərdə yazmışdır?
5. Ən böyük əsəri hansıdır?
6. Ona harada böyük abidə ucalmışdır?
91
İki kotan
(nağıl)
Dəmirçi bir parça dəmirdən iki kotan qayırmışdı. Kotanın birini əkinçi alıb
apardı. O biri isə dükanda qaldı. İki ildən sonra əkinçi onu da alıb tarlaya apardı.
Kotanlar görüşdülər. Əkinçinin əvvəl aldığı kotan gümüş kimi parıldayırdı.
Dükanda qalmış kotan isə paslanmışdı.
Paslanmış kotan soruşdu:
- Ay qardaş, ikimizi də bir dəmirdən, bir vaxtda qayrılmışıq. Ustamız da bir
olub. Bəs nə üçün mən pas atmışam, sən isə par- par parıldayırsan?
İşlənmiş kotan cavab verdi:
- Qardaş, əkinçinin əlinə keçdiyim gündən heç rahatlığım olmayıb. Hər gün
işləyirəm. Ona görə günü- gündən parıldayıram.
Упражнение. Ответьте на вопросы:

1. Dəmirçi bir parça dəmirdən nə qayırmışdı?
2. Kotanın birini əkinçi nə etdi?
3. O biri kotan harada qaldı?
4. İki ildən sonra əkinçi nə etdi?
5. Kimlər görüşdülər?
6. Əkinçinin əvvəl aldığı kotan nə etmişdir?
7. Dükanda qalmış kotan nə etmişdir?
8. Paslanmış kotan nə soruşdu?
9. İşlənmiş kotan nə cavab verdi?
Упражнение. Вставьте пропущенные аффиксы – mış, - miş, - muş, - müş.

Oxu. . . , yaz. . . , gör. . . , gəl. . . , get. . . , bax. . . , qoy. . . , səslə. . . , anla. . . ,
hazırlaş. . . , sözləş. . . , güclən. . . , çat. . .
Упражнение. Прочитайте предложения и переведите.

Qardaşım maraqlı kitab aldı. Kitabı al. Mən bu kitabı alıram. Sən bu kirabı
haradan alıbsan. Dəftərləri Lalədən al və Seymura ver.
Samir maraqlı kitab oxuyur. Mahirə universitetdə oxuyur. Təranə gözəl
nəğmə oxuyur. Tural dərslərini oxuyur. Mehman məktəbdə oxuyur. Samirə mahnı
oxuyur.
Anam təzə don tikir. Atam təzə ev tikir. Fəhlələr ev tikirlər. Qızlar don
tikirlər.
Mahir güllərə dəyir. Meyvələr yavaş- yavaş dəyir.
Süleyman tez – tez nənəyə dəyir. Güllə əsgərin ürəyinə dəydi. Almalar dəyib.
92
1. Yaşıl yarpaqların arasında qırmızıyanaq almaları görəndə balaca Sevincin
ağzı sulandı (B. Həsənov). 2. Qoçaq alpinistlər sal qayalara dırmandılar. 3. Yazı
dərsində düzgün, gözəl, təmiz və səliqəli yazmağı öyrənirik. 4. Bütün insanlar varlı
və şən həyat sürməlidirlər. 5. Məktəblilər qızmar günəş altında qaynar qumun
üstündə uzandılar. 6. Yaşadığımız hündür evin pəncərələri uca dağlara açılır.
Словарь.
eyni adlı – одноименный
mükəmməl - совершенно bir sıra – целый ряд təntənə ilə - торжественно
nəsr – проза
Dəmirçi – кузнец əvvəl - раньше
Parça - кусок gümüş kimi – как серебро
dəmir - железо parıldamaq - блестеть
kotan - плуг Dükan - магазин
qayırmaq – сделать qalmaq - оставаться
əkinçi - земледелец paslanmaq - ржаветь
tarlaya - поле vaxt - время
görüş - встреча Bəs - а
Usta - мастер rahatlıq - покой
günü- gündən –изо дня в день
Упражнение. Прочитайте стихотворение и найдите глаголы прошедшего

категорического и повествовательного времени.
Payız yetişəndə
Əsdi xəzan yeli, payız yetişdi,
Bağların əhvalı tamam dəyişdi,
Küləklər taladı bağçanı, bağı,
Söndü al güllərin yanar çırağı.
Arxlar kənarında otlar sapsarı,
Töküldü reyhanın şux yarpaqları.
Sanki ağaclıqda odlar qalandı,
Əlvan yarpaqları alışdı, yandı.
Oxuyan quşlar da lal olmuş çoxdan,
Yelin ayağına dolaşır xəzan.
Güllərin yerini tikanlar almış,
Yarpaqsız, meyvəsiz bağlar boş qalmış.
Nizami Gəncəvi
93
Урок12.
1. Настоящее время глагола.
2. Повелительное наклонение 1- го и 3- го лица.
Настоящее время глагола.

Настоящее время глагола выражает действие, совершаемое в момент
речи. Оно образуется путем прибавления к основе глагола с окончанием на
согласные четырeхвариантного аффикса –ir, - ır, - ur,- ür. Если основа
оканчивается на гласный, то между основой и аффиксом настоящего времени
вставляется полугласный y. Личные аффиксы следуют после аффиксов
времени и обозначают лицо, к которому относится действие.
Личные аффиксы настоящего времени:

Ед. число Мн. число
1лицо – - am, əm (- yam, - yəm) - ıq, (- yıq), - uq,(- yuq),
–ik,(- yik), - ük,(- yük)
2 лицо – - san, - sən - sınız, - siniz, - sunuz, - sünüz
3 лицо – - dir, - dır, - dur, - dür - lar, - lər.
Mən alıram. Я покупаю
Sən alırsan. Ты покупаешь
O alır. Он покупает.
Biz alırıq Мы покупаем
Siz alırsınız Вы покупаете
Onlar alırlar. Они покупают
Mən oxuyuram Я читаю

Sən oxuyursan Ты читаешь
O oxuyur Он читает
Biz oxuyuruq Мы читаем
Siz oxuyursunuz Вы читаете
Onlar oxuyurlar Они читают
В многосложных глагольных основах, оканчивающихся на согласный t,

при образовании настоящего времени t переходит в d:
Qayıtmaq – qayıdır – qayıtdı
94
Yaratmaq – yaradır - yaratdı
Спряжение отрицательной формы глагола настоящего времени

происходит по общему правилу спряжения глаголов. Различие только в том,
что в отрицательной форме гласный a,ə аффикса отрицания опускается.
При отрицании ударение падает на последнюю гласную корня слова:
Yazırıq – yazmırıq
Gəlirik – gəlmirik
Повелительное наклонение глагола 1- го и 3- его лица.
Глаголы в повелительном наклонении изменяются по лицам. Личными

аффиксами этого наклонения в единственном и множественном числе
являются:
Лицо После основ, оканчивающихся на После основ, оканчивающихся
Согласный на гласный
В ед. числе
1- е л. - ım, - im, - um, - üm - yım, - yim, - yum, - yüm
3- е л. - sın, - sin, - sun, - sün - sın, - sin, - sun, - sün

Во мн. числе
1- е л. - aq, - ək - yaq, - yək,
2- е л. - ın, - in, - un, - ün - yın, - yin, - yun. –yün
3- е л. - sınlar, - sinlər, - sunlar, - sünlər - sınlar, - sinlər, - sunlar, - sünlar
Когда основа глагола оканчивается на согласный, в 1- м лице

единственного числа употребляется четырехвариантный аффикс –ım, - im, -
um, - üm , а во множественном числе двухвариантный: - aq, - ək:
yazım мне писать, напишу- ка
yazaq нам писать, напишем- ка
verim мне отдать, отдам- ка
verək нам отдать- ка
uçum мне летать
uçaq нам летать
görüm мне видеть
görək а нам видеть
95
Если основа глагола оканчивается на гласный, то перед аффиксами 1- го
лица в единственном и множественном числе вставляется полугласный y
Yaşayım поживу
yaşayaq поживем
Işləyim поработаю
işləyək поработаем
Oxuyum почитаю
oxuyaq почитаем
Sürüyüm потащу
sürüyək потащим
В 3- ем лице единственного числа глагол повелительного наклонения

независимо от окончания основы принимает четырехвариантный аффикс –
sın, - sin, - sun, - sün, а во множественном числе к этому аффиксу
прибавляется –lər, - lar.
Yazsın пусть он пишет yazsınlar пусть они пишут
Uçsun пусть летает uçsunlar пусть летают
Görsün пусть видит görsünlər пусть видят
Yaşasın пусть живет yaşasınlar пусть живут
işləsin пусть работает işləsinlər пусть работают
oxusun пусть читает oxusunlar пусть читают
sürüsün пусть тащит sürüsünlər пусть тащат
Личные аффиксы повелительного наклонения, кроме аффикса 2- го лица

множественного числа, принимают ударение. 2- е лицо повелительного
наклонения (как в единственном, так и во множественном числе)
вопросительного аффикса не принимает.
Русским выражениям типа «Дай- ка я поговорю, давайте поговорим» в
азербайджанском языке соответствуют словосочетания со словом “Qoy” или
«gəl» (повелительные формы глагола qoymaq- положить, разрешить, и
глагола gəlmək – прийти).
Gəl (qoy) mən atanla danışım- Пусть (дай) я с твоим отцом поговорю.
Gəl sən atamla danış- (Ты) поговори с моим отцом, пожалуйста.
Gəl (qoy) biz atanla danışaq- Давай (те) мы погорим с твоим отцом.
Gəlin siz atamla danışın- Давайте, вы поговорите с моим отцом.
96
В азербайджанском языке повелительное наклонение широко
употребляется в случаях, когда в русском языке употребляют
неопределенную форму глагола, чтобы выразить приказ или просьбу.
Oqtay mənə dedi ki, (mən) avtobusla ofisə gedim.
Октай сказал мне поехать в офис автобусом.
Cavanşir
Cavanşir 616- cı ildə doğulmuşdur. O, İran imperiyası qoşunu ilə birlikdə
vətənindən uzaqlarda ərəblərə qarşı vuruşmuşdu. Ərəblər onu igid və cəsarətli
döyüşçü, ağıllı və səriştəli sərkərdə kimi tanıyırdılar.
Cavanşir çox erkən, 21 yaşında Albaniyanı iradə etməyə başladı. Onun
hakimiyyətinin ilk dövrü mürəkkəb siyasi şəraitə, ərəblərin hücumu ərəfəsinə
təsadüf edirdi. Tarixçilər onun hökmdar və sərkərdə kimi keyfiyyətlərindən
iftixarla danışırdılar:
- Cavanşir İran müharibəsindən ad çıxarıb geri qayıtdı. Hökmdarlıq paltarını
geyinib taxta çıxdı.
Ərəb qoşunlarının ilk dəstələri Albaniyaya soxulduqda Cavanşir Bizans
dövləti ilə ittifaq bağladı. Bizans dövləti bu ittifaqa ğörə Cavanşirə qiymətli
hədiyyələr bağışladı.
Əsas düşməndən yaxa qurtarmamış ikinci bir təhlükə meydana gəldi. Xəzərlər
ərəbləri məğlub etdikdən sonra Albaniyaya soxuldular. Cavanşir qoşunu ilə Kür
çayı sahilində xəzərləri sıxışdırıb geri oturtdu. Xəzərlər bu məğlubiyyətdən
sarsılmadı, yenidən Albaniya üzərinə hücuma keçdilər. Bu zaman onlar Kürü keçib
Araz çayına qədər irəlilədilər. İki düşmənə qarşı müharibə aparmağın çətinliklərini
görən Cavanşir xəzərlərlə sülh bağlamalı oldu. Tarixçilərin yazdığına ğörə, o, on
yeddi igidlə birlikdə xəzərlərin düşərgəsinə gəldi və orada hökmdarın qızı ilə
evləndi. Bu, Albaniyanın xəzərlərdən asılı vəziyyətə düşməsinə işarə idi. Sülh
bağlanasına baxmayaraq, xəzərlər sonralar da Azərbaycana yürüşlər etdilər.
Hadisələrin sonrakı gedişi göstərdi ki, bir müttəfiq kimi Bizanslar xeyli
zəifləmişlər. Azərbaycana isə xarici hücumlardan qorunmaq üçün güclü müttəfiq
lazımdır. Belə şəraitdə Cavanşir ərəblərə qarşı münasibətini dəyişdi, onların
ittifaqını qəbul etdi.
Cavanşirlə görüşən xəlifə onunla şam etdi. Hökmdarın dərin biliyinə heyrət
etdi və ona bəxşişlər verdi. Araz çayının o tayındakı torpaqların da idarə edilməsini
ona tapşırdı. Cavanşir bu təklifdən boyun qaçırtdı və öz ölkəsinin üzərinə
qoyulmuş ağır vergilərin yüngülləşdirilməsini xahiş etdi.
Xəlifə Alban hakiminə xeyli güzəştə getdi. Onun ölkəsinin daxili
müstəqilliyinə toxunmadı, vergilərin üçdən biri azaldı.
97
Beləliklə, Cavanşirin ağıllı siyasəti vətəni basqınlardan və talanlardan
qoruyub saxladı. Ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni inkişafına şərait yarandı. O,
mədəniyyət və sənət adamlarını sarayına toplayaraq onları mühafizə etdi.
Cavanşir 681 – ci ildə bədxah adamların qəsdi nəticəsində öldürüldü.
Payızda
Qızıl payız gəlir. Günlər get- gedə qısalır. Gecələr uzanır. Havalar soyumağa
başlayır. Göydə bulud topaları bir- birini qovur.
Günlərlə göyün üzünü sıx bulud örtür. Tez- tez yağiş yağır, güclü küləklər
əsir.
Ağacların yarpaqları rəngini dəyişir. Qayın, ağcaqayın, cökə ağaclarının
yarpaqları limon kimi saralır. Ağcaqovağın yarpaqları isə köz kimi qızarır, elə bil
od tutub yanır. Palıdın sıx və qalın yarpaqları misə bənzəyir. Ağacların yarpaqları
yaşıl atlas kimi parıldayır. Meşə ala- bəzək görünür.
Quşlar isti ölkələrə uçmağa hasırlaşır. Hamıdan əvvəl qaranquş, bülbül,
sarıköynək köçür. Onların ardınca sağ- sağanların, vəhşi ördəklərin, qazların səs-
küylü dəstələri köçüb gedir.
Durna qatarı dağların üstündən aşıb gözdən itir. Qarğa, qaratoyuq, sığırçın,
dolaşa, çil kəklik, qırqovul, turac, ağacdələn, sərçə isə heç yerə köçmür.
Meşədə bəzən canavarın, çaqqalın ulaması, ayının nəriltisi eşidilir.
Şələquyruq tülkü oğrun- oğrun kəndə gəlir, hinə girmək,toyuq- cücə aparmaq
istəyir. Yazıq dovşan hürkür, koldan- kola atılır, düşmənlərdən canını zorla
qurtarır.
Payızın axırlarında havalar soyuyur, çən olur, qırov düşür.
Упражнение. Проспрягайте глаголы oturmaq, gəlmək в настоящем

времени и образуйте от них соответствующие отрицательные формы.

Mən məktəbdən gəlirəm. O mağazaya gedir. Anam kitab oxuyur. Bacım
həyətə çıxır. Nənəm pəncərədən baxır. Sən maraqlı hekayə oxuyursan. Biz bu gün
yoxlama yazı işi yazdıq. Siz onlarla danışırsınız. Onlar qülürlər. Mən onunla
vağzalda görüşürəm. Sən nənənə paltar aparırsan.

Günel oxuyur, sonra yazır. Elman yazır, sonra şəkil çəkir. Ülvi məktəbdən
gəlir, sonra əllərini yuyur. Çinarə əlini təviz yuyur, sonra almanı yuyur.
Упражнение. Составьте предложения со словами.
98
Baxır, alır, gəlir, yazır, oxuyur, yuyur.
Baxıram, alıram, gəlirəm, yazıram, oxuyuram, yuyuram.

Sevil televizora baxır. O, televizora baxır.
Elman şəkil çəkir. O, şəkil çəkir.
Aysel və Elvin dərs oxuyurlar. Uşaqlar dərs oxuyurlar.
Uşaqlar çiçək alırlar. Onlar çiçək alırlar.
Şuşa.
Vaxtilə Pənah xan Bərdə xanına qonaq gəlir. Bəldə xanı möhtərəm qonağın
rəğbətini qazanmaq üçün onun şərəfinə ov təşkil edir. Onlar Qarabağın tərifli
atlarını minirlər nökərləri ilə yaxındakı uca dağlara, sıx meşələrə ova çıxırlar.
Pənah xan bu dağlardan ətraflı müşahidə edir, heyran qalır və öz- özünə deyir: “
Bu nə gözəl yerdir. Nə gözəl, aydın, şaf havası var. Elə bil şüşədəndir. Uzaqdan
hər şey ayna kimi görünür. Burada gözəl bir şəhər salmaq lazımdır”.
Belə də olur. Rənah xanın məsləhəti ilə Qarabağın bu yüksək, səfalı, şüşə
kimi aydln, təmiz havalı yerində Şuşa adlı şəhər salınır.
Упражнение. Прочитайте и обратите внимание на повелительное

наклонение глагола.
1. Kərim, gəl bağa gedək və orada istirahət edək.
Керим, давай поедем на дачу и там отдохнем.
2. Qoy Kamal bu stolu köhnə evimizə aparsın.
Пусть Камал отнесет этот стол на старую квартиру.
3. Sevil, gəl sən bu gün evdə qal. Mən saat 2- də gələcəyəm. Gedək
dənizkənarı parka.
Севиль, ты оставайся сегодня дома. Я приду в 2 часа. Давай пойдем в
приморский парк.
4. Sevil, tələs ki, biz tamaşaya çataq.
Севиль, поторопись, чтобы успеть на представление.
5. Sara, qoy Lalə Mehmanla danışsın və öyrənsin stol haradadır.
Сара, пусть Лала поговорит с Мехманом и узнает где стол.
Упражнение. Обратите внимание на формы повелительного наклонения

и по данным образцам постройте предложения.
Gəl mən radioya qulaq asım. Давай я послушаю радио.
Gəl sən radioya qulaq as. Давай ты послушаешь радио.
99
Qoy o, radioya qulaq assın. Пусть он послушает радио.
Gəl biz radioya qulaq asaq. Давайте послушаем радио.
Gəlin siz radioya qulaq asın. Давайте вы послушаете радио.
Qoy onlar radioya qulaq assınlar. Пусть они послушают радио.
1. Gəl mən çörəyi kəsim, sən bax. 2. Gəl mən bu şeri oxuyum, sən qulaq as. 3.
Gəl mən ərzaqı yerbəyer edim. 4. Gəl mən meyvə- tərəvəzi seçim.
Упражнение. Перепишите, вставляя нужную букву. Переведите.

tel. . . vizor, tel. . . qram, tel. . . fon, təbi. . . t, tə. . . ccüb, tə. . . rübə, təsər. . .
üfat, s. . . naye, təs. . . ih, ti. . . b, tr. . . buna, f. . . ntan, un. . . vermaq, üz. . . , üm. . .
d, s. . . tun,üf. . . q, ter. . . ometr, fə. . . n, fə. . . r, fi. . . m.
Yayda Meşǝ
Yayda meşə çox yaxşı olur. Uca şam ağaclar öz iynəli başlarını sallayırlar.
Yaşıl küknar da tikanlı budaqlarını əyir. Ətirli yarpaqlarıolan ağcaqayın ağacı
gözəl görünür. Bozumtul ağcaqovaq yavaşca əsir. Yekə palıd ağacı isə naxışlı
yarpaqlarını ətrafa yayır. Otların içində çiyələk qızarır. Uzun yarpaqların arasında
incigülünün ağ sırğaları yırğalanır.
Упражнение. Вставить вместо точек нужные аффиксы.

Oynayır- oynamaq yetişir- yetiş- mək
Danışır- danış- maq tələsir- tələs- mək
Yığır- yığ. . dinləyir—dinlə. .
Toxuyur- toxu. . köçür- köçür. .
Soruşur- soruş. . istəyir- istə. .
Qorxur- qorx. . tikir- tik. .
Olur- ol. . əriyir- əri. .
tamaşa edir- tamaşa et. . təmizləyir- təmizlə. .
Упражнение. Переведите, вставляя нужные аффиксы.

Al. . (покупать) işlə. . (работать)
Başla. . (начать) istə. . (хотеть)
Qalib gəl. . (победить) ye. . (кушать)
Qurtar. . (кончать) yaşa. . (жить)
De. . (сказать) get. . (идти)
Oxu. . (читать) kömək et. . (помагать)
100
Упражнение. Переведите диалог.
Sona – Lalə, Anara de, mən bazara getmişəm.
Lalə - O nə vaxt gəlir?
Sona – Saat 5. 30- da. Qoy o, saat 6- ya qədər evdə qalsın. O vaxta, mən
gələrəm. Anara de, evdə nahar etsin. Hələlik. Unutma. Mən gedirəm.
Lalə – Salam, Anar. Sona dedi ki ,sən evdə qal və nahar et”.
Sona saat 5- də gələcək. Nahardan sonra sənin vaxtın olacaq.
Sən böyük otaqda istirahət et və televizora bax.
Anar – Çox sağ ol, Lalə. Ancaq nahardan sonra mənim vaxtım yoxdur.
Mənim işim var. Qoy Sona Azneft meydanına gəlsin. Mən onu 6- ya qədər orada
gözləyəcəm. Ona de ki, tələssin.
Lalə - Yaxşı. Ancaq mən indi evə gedirəm. Siz ona mesaj yazın.
Мурад – Привет, Рена. Что ты сейчас делаешь?
Рена – Я с собачками. Они играют. Где ты?
Мурад – Я сейчас иду домой. Будь дома. У меня свободное время. Давай
пойдем в ресторан и пообедаем. Скажи Лейле, пусть пойдет домой и придет
на следующей неделе.
Рена – Лейлы нет дома. Она сказала мне оставаться дома и ждать твоего
звонка. Мурад, зайди в магазин и купи немного продуктов. Нам нужно много
продуктов, овощи, фрукты и зелень. Завтра, ты знаешь, наш национальный
праздник. Пусть Лейла купит немного продуктов, а мы пойдем на базар.
Мурад – Ладно, хорошо. Оставайся дома.
Словарь - Lüğət
Cəsarət – смелость müttəfiq - союзник
Irəliləmək – идти вперед şərait - условия
səriştəli- опытный Hökmdar - государь
hakimiyyət - власть təklif - предложение
məğlubiyyət - поражение güzəşt – уступк, компромисс
Vaxt - время
Bərdə - Варда tərifli atlarını –- прославленных коней
minirlər- садятся
Möhtərəm – уважаемый nökərləri ilə - со слугами
Qonağın rəğbətini – уважение гостя yaxıın - близко
Qazanmaq üçün – чтобы заслужить uca dağ – высокие горы
Onun şərəfinə - в его честь sıx meşələr- густые леса Ov təşkil edir –
организовал охоту heyran qalır - восхищается
101
ətraflı müşahidə edir –наблюдает вокруг öz- özünə - сам- собой
saf- чистый hava- воздух
elə bil – как- будто şüşə – стекло
uzaq - далеко hər şey – всё
ayna kimi - как стекло salmaq lazımdır- проложить
məsləhət – совет
Yay.
Qızmar günəş parlayır, İriləşir, sulanır

Hava saf, göylər açıq. Alma, armud, heyva, nar.
Bizi bağlar çağırır, Ağırlaşıb sallanır,
Deyir:- Durma, seyrə çıx. Yerə dəyir budaqlar.
Budaqları bəzəyir Günəş qızır, çimirik
Qara gözlü albalı. Hər gün dənizdə, çayda.
Ətirli, bal kimidir Bizə mahnı söyləyir
Qaysı, ğöyəm, şaftalı. Axan bulaq da, çay da.
Mirmehdi Seyidzadə
Пословица.
Hər kəsə öz vətəni şirindir.
Нет краше, чем Родина наша.
Verirlər al, döyürlər qaç.
Дают бери, бьют беги.
102
Урок 13.
1. Будущее время глагола.
2. Категорическое будущее время.
3. Изменение неопределенной формы глагола.
Будущее время глагола

В азербайджанском языке имеются две формы будущего времени:
1. Будущее категорическое время.
2. Будущее некатегорическое предположительное время.
Категорическое будущее время

Категорическое будущее время обозначает действие, совершение
которого представляется несомненным, очевидным. Образуется путем
прибавления двухвариантного аффикса –acaq, - əcək к основе глагола,
оканчивающейся на согласные.
Almaq – alacaq - он будет брать,возьмет, купит
Gəlmək –gələcək - он придет
Если основа глагола оканчивается на гласный, то между основой и
аффиксом времени вставляется полугласный y:
Oxuyacaq - будет читать
Işləyəcək - будет работать
Когда прибавляются аффиксы 1- го лица в обоих числах, согласный q
временного аффикса переходит в ğ, а согласный k в y:
Mən yazacağam Biz yazacağıq
Sən yazacaqsan Siz yazacaqsınız
O yazacaqdır Onlar yazacaqlar
Mən gələcəyəm Biz gələcəyik

Sən gələcəksən Siz gələcəksiniz
O gələcəkdir Onlar gələcəklər
Mən oxuyacağam Biz oxuyacağıq

Sən oxuyacaqsan Siz oxuyacaqsınız
O oxuyacaq Onlar oxuyacaqlar
103
Mən deyəcəyəm Biz deyəcəyik
Sən deyəcəksən Siz deyəcəksiniz
O deyəcək Onlar deyəcəklər
В случае образования отрицательных форм категорического будущего
времени временной аффикс связывается с аффиксом отрицания –ma, - mə с
помощью полугласного y:
Mən oxumayacağam Biz oxumayacağıq
Sən oxumayacaqsan Siz oxumayacaqsınız
O oxumayacaq Onlar oxumayacaqlar
Mən gəlməyəcəyəmBiz gəlməyəcəyik

Sən gəlməyəcəksən Siz gəlməyəcəksiniz
O gəlməyəcək Onlar gəlməyəcəklər
Изменение неопределенной формы глагола

В азербайджанском языке неопределенная форма глагола (инфинитив)
близка к существительному: она склоняется (только в единственном числе), а
также может принимать аффиксы принадлежности.
При присоединении аффиксов родительного, дательного, винительного
падежей и принадлежности согласный q аффикса - maq неопределенной
формы глагола переходит в ğ, а согласный k аффикса - mək – в y.
Adlıq yazmaq işləmək danışmaq
Yiyəlik yazmağın işləməyin danışmağın
Yönlük yazmağa işləməyə danışmağa
Təsirlik yazmağı işləməyi danışmağı
Yerlik yazmaqda işləməkdə danışmaqda
Çıxışlıq yazmaqdan işləməkdən danışmaqda
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev .

Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli
nümayəndələrindən biridir. O, ali təhsilini Peterburq Yol Mühəndisliyi İnstitutunda
almış, eyni zamanda Peterburq universitetinin şərq fakültəsində oxumuşdur.
“Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini”, “Dağılan tifaq” adlı məşhur əsərlərinidə
burada – Peterburqda yazmışdır. Sonralar o, “Bəxtsiz cavan”, “Pəri - cadu”, “Ağa
Məhəmməd şah Qacar” kimi dram əsərlərini, “Ata və oğul”, “Ayin şahidliyi”,
“Xortdanın cəhənnəm məktubları”, “Şeyx Şəban” hekayələrini yazır.
104
O, ilk Azərbaycan opera tamaşasında dirijorluq etmiş, sonralar geniş ədəbi –
ictimai fəaliyyət göstərmiş, yeni mədəniyyətin yaranmasında və inkişafında fəal
iştirak etmiş, universitetdə ədəbiyyatdan mühazirələr oxumuşdur.
Ответьте на вопросы.
1. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev ali təhsilini harada almışdır?
2. Peterburq universitetinin hansı fakültəsində oxumuşdur?
3. “Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini”, “Dağılan tifaq” adlı məşhur
əsərlərinidə harada yazmışdır?
Diş ağrısı.
Bir gün Hacı Rüstəmin dükan qonşusu Usta Həsən gördü ki, budur, Hacı
Rüstəm başı, gözü sarıqlı, yaman bir halda gəlir.
- Ay Hacı, olmasın azar, sifətini niyə sarımısan?
- Usta Həsən, ölürəm! Bu gecə səhərədək ulamışam.
- Nə olub, de görüm!
- Nə olacaq, dişim məni öldürür.
- Mən də dedim görəsən nə var? Diş ağrısının bircə əlacı var: kəlbətin!
Usta Həsən Hacı Rüstəmi apardı diş həkiminin yanına. Həkim təmtəraqlı bir
qadın idi, Hacını əyləşdirdi kürsünün üstündə.
- Ağrıyan dişinizi göstərin.
Hacı dedi:
- Xanım mən tacirəm, qabaqca buyur görək nə alacaqsan?
- Diş çəkmənin taksası on şahıdır.
- Mən heç bir girvənkə kələmi taksa ilə almıram, taksa ilə diş çəkdirəcəyəm?
Sənə bircə abbası verəcəyəm, dişimi çəkəcəksən, vəssalam!
- Bura sənin dükanın deyil, çənə bazarına çıxasan, istəmirsən, gedə bilərsən.
Hacı dayanıb fikrə getdi. Bir azdan sonra dedi:
- Eybi yoxdur, çək, ağrıyan dişim budur.
Həkim dişi çəkib qoydu yerə.
Hacı üzünü Usta Həsənə tutub dedi:
- Usta Həsənə, Allah sənin evini bərbad eləsin, məni yaxşı həkim yanına
gətirdin. Bu ki baytardır. Belə də həkim olar? Allah bunun evini yıxsın.
Həkim soruşdu:
- Nə olub?
- Nə olacaq? Allah sənin bəlanı versin! Ağrıyan dişimi qoyub, salamat dişimi
çəkdin!
- Özün göstərdiyin dişi çəkmişəm.
Di gəl, evi yıxılmışın qızı, bax, ağrıyan dişim budur.
Həkim onu da çəkib yerə qoydu.
105
Hacı ilan çalmış tək yerindən qalxdı:
- Ay sənin adını həkim qoyub bura göndərənin atası it olsun! Gərək dəlləkliyi
bizim başımızda öyrənəsən? Səni həkim yazanın qələmi sınsın. Yenə salamat
dişimi çəkdin. Ağrıyan dişim bax, budur, bu!
- Bu dəfə həkim ustanın agrıyan dişini çəkdi. Hacı on şahı verib söylənə-
söylənə çıxdı çölə və çöldə Usta Həsənə dedi:
- Usta Həsən, bax, əsl ticarət buna deyərlər. Dişim bir abbasıya çəkməyə razı
olmadı. Mən dişin birisini ona 17 qəpiyə çəkdirdim.
(Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev)

1. Mən yayda kəndə gedəcəyəm.
2. İndi hamı onu tanıyacaq.
3. Biz bir bu şəhərdə yaşayacağıq.
4. Biz evə gec qayıdacağıq.
5. Dostum indi gələcək.
6. O, bizi kitab haqqında məlumat verəcək.
7. Suala sən cavab verəcəksən.
8. İnanıram ki, siz qalib gələcəksiniz.
9. Mən həkim olacağam.
10. Müəllim bizə tapşırıq verəcək.
11. Yarışda biz qalib gələcəyik.
12. Onlar kəndə yola düşəcəklər.
13. Sən tapşırığı yerinə yetirəcəksən.
14. Biz Vətənimizi həmişə qoruyacağıq.
15. Siz qarşıda böyük binaya rast gələcəksiniz.
16. İndi məktəblilər çıxış edəcəklər.
17. Biz buradan tezliklə gedəcəyik.
18. Uşaqlar həvəslə şer deyəcəklər.
19. Siz gələcəkdə müəllim olacaqsınız.
20. Bizim dostlarımız bizə kömək edəcəklər.
21. Müəllim şaqirdlərə çox şey öyrədəcək.
Упражнение. Прочитайте стихотворение. Найдите глаголы в форме

будущего времени.
Öz taxtını tapşıracaq gecə gündüzə,
Qadır günəş əridəcək o vaxt zülməti,
Yer oğlunu boğmayacaq yerin möhnəti,
106
Göy üzünə çəkiləcək soyuq və azar:
Səhralarda çiçək açıb gülən arzular
Dodaqlarda şərqi kimi səslənəcəkdir.
Futbol oynamaq, voleybol oynamaq, skripka çalmaq, skripkada ifa etmək, tar
çalmaq, tarda ifa etmək, musiqi alətində ifa etmək, danışmaq istəmək, yatmaq
istəmək, yazmağa başlamaq, danışmağı bacarmaq, oxuya bilmək, əlaqə saxlamağa
müvəffəq olmaq, təkrarlamağa çalışmaq.

1. Поздно, все хотят спать. 2. Ребенок боялся остаться один. 3. Я хочу
есть, идем скорее обедать. 4. Мне хочется пить. 5. Я привык работать поздно.
6. Я не успел прочитать газету сегодня утром. 7. Ты не имеешь права
отказываться. 8. Имейте привычку заниматься систематически. 9. Имейте
терпение дослушать до конца, но постарайтесь никого не приглашать на наш
праздник! 10. Он продолжал ничего не делать.
Упражнение. Просклоняйте глаголы oxumaq и çimmək, стоящие в

неопределенной форме, составьте предложения с ними.
Balaca Fatimə.
Bu gün bizə bibim qonaq gəlmişdir. O, mənə ona yazdığım məktubu verdi.
Mənə çox maraqlı idi. Mən məktubu oxumağa başladim.
«Salam, mənim əziz bibim. Mənim altı yaşım var. Mən hələ məktəbə
getmirəm, çünki balacayam. Amma gələn il sentyabrda mən məktəbə birinci sinifə
gedəcəyəm. Orada mənim çəxlu dostlarım olacaq. Onları mən tez- tez evimizə
qonaq çağıracağam. Rəfiqələrimlə oynayacağam, onlarla gəzməyə gedəcəyəm.
Mən indi balacayam, amma mənim çoxlu arzum var. Mən məktəbi
qurtaracağam. Ali məktəbə gedəcəyəm. Bibi, mən sənin kimi həkim olmaq
istəyirəm, və ona görə, mən tibb universitetinə daxil olacağam. Sonra xəstəxanada
xəstələrə kömək edəcəyəm.
Bunun hamısı gələcək zamanda olacaq. Indi mən məktəbə hazırlaşmalıyam.
Məktəb üçün gözəl dəftərlər, qələmlər alacağam. Anam mənə təzə çanta alacaq.
Əziz və mehriban bibi, mən isə söz verirəm yaxşı oxuyacağam».
Упражнение. Придумайте и разыграйте краткие диалоги.

- Эльман, ты едешь в Москву?
107
- Да.
- А туристы?
- Они едут автобусом.
- Эльман, как ты едешь на работу? Пешком?
- Нет. Сперва автобусом, а затем троллейбусом.
- Севда, завтра ты куда идешь?
- Я иду к Лале.
- Ты туда с кем идешь?
- С моей подругой.
Упражнение. Прочитайте стихотворение.

Mənə bir sevgili qonaq gələcək.
Gələcək, bilmirəm haçan gələcək.
Gələcəkdir babam mənim yanıma,
Baxacaq allı- güllü bostanıma.
Gəzəcəkdir qədəm- qədəm bağımı,
Görəcəkdir üzümlü çardağımı.
Dərəcək, dadlı meyvələr yeyəcək,
Mənə min dəfə sağ ol deyəcək.
Abbas Səhhət
Qismətdən qaçmaq olmaz.
От беды не уйти.
Bir dəfə görmək, iki dəfə eşitməkdən yaxşıdır.
Лучше один раз увидеть, чем два раза услышать
108
Урок 14
1. Имя прилагательное.
2. Превосходная степень прилагательного. Образование превосходной
степени прилагательного при помощи слов ən, lap, çox, daha.
Имя прилагательное
Имя прилагательное обозначает признак и качество предмета. Отвечает
на вопросы necə? nə cür? hansı? ( какой? какая? какое?): təmiz (чистый), yaşıl
(зелёный), dərin (глубокий), xoşbəxt (счастливый)
В азербайджанском языке прилагательные всегда употребляются перед
существительными. В отличие от русского, они не имеют специальных
морфологических показателей и не согласуются с существительными ни в
числе, ни в падеже:
Böyük ev большой дом
Böyük evlər большие дома
Böyük məktəb большая школа
Böyük məktəblər большие школы
Böyük bina большое здание
Böyük binalar большие здания
Единственное число.
Adl. Böyük şəhər большой город
Yiy. Böyük şəhərin большого города
Yön. Böyük şəhərə большому городу
Təs. Böyük şəhəri большой город
Yer. Böyük şəhərdə большом городе
Çıx. Böyük şəhərdən с большого города
Множественное число.
Adl. Böyük şəhərlər большие города
Yiy. Böyük şəhərlərin больших городов
Yön. Böyük şəhərlərə большим городам
Təs. Böyük şəhərləri большие города
Yer. Böyük şəhərlərdə в больших городах
Çıx. Böyük şəhərlərdən с больших городов
109
В азербайджанском языке имена прилагательные по структуре делятся
на простые, производные и сложные.
Простые прилагательные не имеют особых словообразующих аффиксов,
и состоят лишь из корней: pis/yaxşı adam – плохой / хороший человек,
şirin/acı söz – сладкое /горькоеслово, gen paltar – свободная одежда, isti hava –
жаркая погода, gənc fəhlə - молодой рабочий, uzun yol – длинная дорога и т.
д.
Простые прилагательные:
Gözəl qız, gözəl insan, gözəl fikir, gözəl həyat, gözəl arzu, kiçik həyat, kiçik
uşaq, kiçik ada, uca ağac, uca bina, təmiz hava, təmiz otaq, təmiz su, təmiz vicdan,
isti su, isti hava, isti paltar, isti otaq, isti yemək, ağıllı adam, ağıllı söz, ağıllı
hərəkət, güclü insan, güclü yanğın, yeni maşın, yeni söz, yeni məktəb, yeni qazet,
soyuq hava, soyuq münasibət, soyuq silah.
Rənglər - Цвета
Ağ белый
Mavi голоубой
Sarı желтый
Yaşıl зеленый
Qırmızı красный
Çəhrayı розовый
Qara черный
Qəhvəyi коричневый
Narıncı оранжевый
Bənövşəvi фиолетовый
Qızılı золотой
Gümüşü серебристый
Boz серый
Göy синий
Çalar оттенок
Rəngli цветной
Açıq (rənk) светлый
Tünd темный
Saya одноцветный
Füruzəyi бирюзовый
Производные прилагательные
110
Производные прилагательные образуются при помощи аффиксов от
имен существительных и глаголов.
От имен существительных образуются в основном с помощью
аффиксов:
- lı, - li, - lu, - lü: yağ- lı - жирный,enli - широкий,duzlu - соленый, yüklü -
груженный,sözlü - имеющий слово
- siz, - siz, - suz, - süz: yağ- sız - нежирный, ensiz - узкий, duzsuz –
несоленый, yüksüz – негружённый.
От глаголов образуются в основном с помощью аффиксов –ıq, ik, uq, ük,
- ağan, - əyən и др.
Например:
Açıq - открытый,kəsik - резаный,uçuq - разрушенный,çürük -
гнилой,qaçağan - бегун,küsəyən - капризный, - обидчивый и т. д.
Сложные прилагательные образуется из двух слов:
- ağsaqqal - белобородый, старейшина, пожилой ,göygöz - синеглазый,
beşillik - пятилетний, beşmərtəbəli- пятиэтажный, qozbel - горбатый и т. д.
Степени сравнения прилагательных.

В азербайджанском языке прилагательные имеют три степени
сравнения: положительная степень, уменьшительная степень и превосходная
степень.
Положительная степень сравнения прилагательных – это их начальная
форма. Другие степени образуются в сравнении с этой формой.
Положительная степень сравнения не принимает никакого морфологического
показателя, т. е. употребляется без аффикса. Например:
Yaxşı – хороший (- ая, - ое) , pis - плохой (- ая, - ое), göy – синий (- ая,-
ее) , acı – горький
(- ая, - ое) , qırmızı – красный (- ая, - ое) , hündür – высокий (- ая, - ое) ,
şirin – сладкий (- ая, - ое) ,qara – черный (- ая, - ое) , ağ – белый (- ая, - ое) ,
qoca – старый (- ая, - ое) .
В азербайджанском языке существуют формы, обозначающие меньшую
степень качества или признака предмета в сравнении с положительной
степенью. Они образуются морфологическим (с помощью аффиксов) и
синтаксическим (в сочетании с другими словами) способами. Эти формы
малоупотребительны и большинство из них относятся к прилагательным,
обозначающим цвета:
qırmızı – красный, qırmızımtıl – красноватая
göy – синяя göyümtül – синеватая
111
ağ – белая ağımtıl – беловатая
uzun – длинный uzunsov – длинноватый
qara – черный qaraşın – черноватый
Cəlil Məmmədquluzadə.
Böyük demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə XXəsr Azərbaycan
ədəbiyyatında ölməz sənətkarlardan biridir. O, 1866- cı ildə Naxçıvan şəhərində
anadan olmuşdur. İlk təhsilini Naxçıvanda “Russko – tatarskaya şkola” adlanan
məktəbdə almış və 1883–cü ildə Qori şəhərindəki müəllimlər seminariyasına daxil
olur. 1887–ci ildə oranı bitirmişdir.
Cəlil Məmmədquluzadə 1903–cü ildə Tiflisə köçmüş, orada Azərbaycan
dilində çıxan “Şərqi - Rus” və rus dilində nəşr olunan “Kavkazskiy raboçiy listok”
qəzetlərində əməkdaşlıq etməyə başlamışdır. “Poçt qutusu” adlı hekayəsini bu
dövrdə yazmış və çap etdirmişdir.
C. Məmmədquluzadə 1905- ci il inqilabından sonra “Molla Nəsrəddin” satirik
jurnalını nəşr etməyə başlamış, 1906 –cı ildən ömrünün axırına kimi həmin
jurnalın redaktoru olmuşdur. Ədibin “Molla Nəsrəddin” adını daşıması da bununla
əlaqədardır.
C. Məmmədquluzadə realist və satirik yazıçıdır. O, kiçik hekayələr ustası və
görkəmli dramaturq kimi şöhrət qazanmışdır. Onun “Danabaş kəndinin əhvalatları”
povesti, “Poçt qutusu”, “Usta Zeynal”, “İranda hürriyyət”, “Qurbanəli bəy” və s.
hekayələri, “Ananın kitabı”, “Ölülər”, “Danabaş kəndinin məktəbi” kimi pyesləri
məşhurdur.
İstər “Molla Nəsrəddin” jurnalında, istərsə yazdığı hekayə və pyeslərdə Cəlil
Məmmədquluzadə ictimai bərabərsizliyə,mülkədar vəkapitalistağalığına qarşı
amansız mübarizə aparmışdır.
1920- ci ildə Cəlil Məmmədquluzadə Bakıya köçmüşdür. Bu böyük
sənətkarın yaradıcılığı qiymətini almış, əsərləri qardaş xalqların dillərinə tərcümə
edilmişdir.
Cəlil Məmmədquluzadə 1932- ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
112
Poçt qutusu
Noyabr ayının 12- ci gün idi. Hava çox soyuq idi. Xan İrəvana getməyə çox
tələsirdi. O, qələmi götürüb İrəvanlı dostu Cəfər ağaya bir kağız yazdı.
Xan kağızı qoydu paketə, üstünü yazıb markasını yapışdırdı. Bu zaman qapı
döyüldü. Xan çıxdı və gördü ki, qapını döyən öz kəndlisi Novruzəlidir.
- Novruzəli poçtxananı tanıyırsan?
- Ay xan, mən kəndli adamam, mən nə bilirəm poçtxana nədi?
- Çox əcəb, nəçərnik divanxanasını ki, tanıyırsan?
- Bəli xan, başına dönüm, tanıyıram, niyə tanımıram. . .
- Qulaq as, gör nə deyirəm: nəçərnik divanxanasının qabağında bir yekə
damdaş var, qapısının ağzında divara bir qutu vurulub, həmin qutu poçt qutusudur.
Bu saat apar bu kağızı sal o qutunun içinə və tez qayıd gəl!
Novruzəli hər iki əli ilə qorxa- qorxa kağızı aldı. Bir az baxdı kağıza, bir az
baxdı xanın üzünə. . . sonra istədi uzaqlaşsın, xan onun dalınca çığırdı:
- Novruzəli, bilməzsən, kağızı verərsən başqasına ha! Heç kəsə vermə, heç
kəsə göstərmə. Tez sal qutuya, qayıt gəl.
Novruzəli ucadan cavab verdi:
- Niyə, mən uşaq deyiləm ki, kağızı başqasına verəm?! Məni o qədər xam
bilmə. Heç nəçərnik də bu kağızı mənim əlimnən ala bilməz.
Novruzəli bu sözləri deyəndən sonra gözdən itdi.
Bir azdan nökər gəldi və xana dedi:
113
- Xan, bu ulaq (eşşək) kimindir, bu şeyləri kim gətirib?
Xan cavab verdi:
- Ədə, o şeyləri yerbəyer elə. Onları bizə itqapanlı Novruzəli sovqat (hədiyyə)
gətirib.
Nahar iki saat çəkdi. Xan Novruzəlinin bu qədər yuvanmağına təəccüb elədi.
Nökəri çağırıb dedi ki, getsin poçta tərəf və görsün Novruzəli harda qalıb. Xan
çıxdı balkona bir papiros yandırdı. Ona yəqin oldu ki, Novruzəlinin başına bir iş
gəlib. Elə bu vaxt polisin yasovulu dayandı qapıda və xanı görcək dedi:
- Xan, pristav buyurur ki, gələsiniz polsaya və kəndlinizə zamin olasınız.
Xan bu sözlərə oqədər təəccüb elədi ki, üzünü yasovulun üzünə tutub heç
bilmədi ki, nə desin:
- Balam, o kəndli bir fağır adamdı, o nə edib ki, pristav onu tutub saxlayıb?!
Xan Novruzəlinin əhvalatını pristavdan öyrənib, ona zamin oldu və kəndlisini
özü ilə gətirdi evə. Novruzəli həyətə girən kimi başladı ağlamağa və divarın dibinə
oturdu. Xan evə girdi və bir papiros yandırıb çıxdı balkona. Novruzəlini yanına
çağırıb dedi:
- Di indi əhvalatı nağıl elə, Novruzəli!
Novruzəli durdu ayağa, xana yaxınlaşıb, gözünün yaşını sildi.
- Başına dolanım, xan, məni bağışla, heç günahım yoxdu. Mən nə bilirəm,
kağız nədi, poçt nədi? Başına dönüm, xan, bir qələtdi eləmişəm. Mən ölənə kimi
nökərəm sənə.
- Novruzəli, heç ürəyini sıxma, mən sənə nə deyirəm ki? Sən nə pislik
eləmisən ki, mən səni bağışlayam?
Xan, qurbanın olum, bundan artıq daha nə pislik olacaq? Kağızı əlimdən
verdim, o dinsiz qoydu cibinə, çıxdı getdi.
- Bəs sən kağızı qutuya salmadın?
- Necə ki, salmadım?! Elə kağızı qutuya salan kimi o dinsiz gəlib qutunu
nətəhər açdı, kağızı götürüb apardı.
- Qutuda sən saldığın kağızdan başqa daha kağız yox idi?
- Necə ki, yox idi? Çox kağızlar vardı. Elə onların hamısını yığışdırıb apardı.
Xan qəhqəhə çəkib güldü:
- Yox, Novruzəli, gərək hamısını nağıl edəsən başdan axıra kimi.
Novruzəli başladı:
- Xan, başına dönüm, mən buradan getdim nəçərnik divanxanasının yanına.
Qutunun qapağını qaldırdım. İstədim kağızı salam qutuya, bir kağıza baxdım, bir
qutuya baxdım. Doğrusu, bilmədim salım, salmayım, çünki yadımdan çıxmışdı,
səndən soruşum ki, kağızı qutuya salandan sonra durum yanında, ya gəlim evə.
Fikirləşdim ki. . .
- Di, sonra necə oldu?
114
- Kağızı salmadım. Qutunun qapağını örtdüm, çəkildim bir az kanara.
Oturdum divarın dibində ki, bir az dincəlim. Aha, gördüm ki, bir erməni uşağı
getdi düz qutunun yanına, qapağını qaldırdı. O da bir kağızı saldı qutuya, qapağı
örtdü, getdi işinə. Nə qədər o nainsafı çağırdım soruşum ki, bəs kağızı qutuda
qoyub gedir, bilmirəm dilimi başa düşmədi, nədi, heç üzümə də baxmadı. Elə
erməni uşağı uzaqlaşmamışdı ki, mən bir az ürəkləndim, öz- özümə dedim:
“Vallah, görünür, elə bu qutuya salınan kağızlar gərək qalsın qutunun içində”. Mən
o qədər ürəkləndim ki, cəsarətlə gedib qutunun qapağını qaldırdım, kağızı saldım
qutuya. Qutudan azca uzaqlaşmışdım ki, başqa bir nəfər gəldi qutunun yanına.
Mən əvvəl elə bildim ki, o da qutuya kağız salmaq istəyir. Amma gördüm ki, sağ
əlini uzadır qutunun içinə. Mən əlüstü duydum (hiss etdim) ki, kişi istəyir kağızları
oğurlasın. . . Mən tez qaçıb yapışdım urusun qolundan. Dedim: - A kişi, hara
aparırsan? Belə işlər yaxşı deyil! Axırda yalvardım ki, xan məni öldürər, barı onun
kağızını ver. Dedi ki, vermərəm. Hirs vurdu təpəmə, ikiəlli yapışdım onun
çiynindən, üzü üstə elə yıxdım ki, ağzı qanadı. Sonra nəçərnikin divanxanasından
tökülüb məni döyə- döyə apardılar dama. Sənə qurban olum, xan! Sən olmasaydın,
məni indi çoxdan göndərmişdilər Sibirə. Damda məndən başqa da bir neçə dustaq
vardı. Mənə dedilər ki, o kişi qulluq adamıdı. Daha mən nə edim, xan? Sənə
qurban olum, de görək günah kimdədir?
Xan çox güldü, çox qəhqəhə çəkdi.
Hava qaranlıqlaşmışdı. Novruzəli ac- acına yola düşdü, getdi kəndə.
Ay yarımdan sonra məhkəmə Novruzəlini çağırıb, ona üç ay iş kəsdi. Xan
bunu eşidib, bir az peşman oldu.
(Cəlil Məmmədquluzadə)
115
Novruz el bayramıdır
Respublikamızda il ərizində müxəlif bayramlar keçirilir. Novruz bayramı,
Ramazan bayramı, Qurban bayramı və s. Həmin bayramlar istirahət günləri elan
olunur. Hər kəs bu bayramları xüsusi olaraq qeyd edir. Qohumlar, dostlar bir-
birinin evinə qonaq gedərlər. novruz bayramı əslində yeni il bayramıdır. Bu zaman
gecə ilə gündüz bərabərləşir, il yeniləşir. Günlər yavaş- yavaş uzanır, gecələr
qısalır. Novruz yeni gün deməkdir. Bu bayram ərəfəsində il təzələnir. Qış öz yerini
yaza verir. Təbiət oyanır. Hər tərəfdə canlanma əmələ gəlir. Novruzgülü, bənövşə,
yasəmən məktəbli balaların sinəsini bəzəyir. beləliklə, Novruz ümumxalq şənliyinə
çevrilir. Bu bayramda bütün küsülülər barışırlar. Çünki bu bayram səmimiyyət,
mehribançılıq bayramıdır. Novruz Azərbaycanın bütün kəndlərini, obalarını
dolaşır. Kəndlərdə, hətta böyük şəhərlərdə tonqallar qalanır. Qızlar, oğlanlar tonqal
üstündən atlanır, bir növ paklaşırlar. Bir çox cavanlar isə sübh tezdən başına, çay
kənarına qaçır, bu taydan o taya tullanır, novruzu qarşılayırlar.
Упражнение . Переведите на русский язык.

Könüllü iş, bərəkətli torpaq, günəşli hava, susuz çöllər, düzsüz xörək, dünənki
hadisə, bugünki qazet, cümlədəki söz, həyətdəki uşaq, açıq qapı, sınıq gab, qırıcı
təyyarə, kəsici alət.
116
Acgöz, girdəsifət, çoxsaylı, uzunsaçlı, şəhərlərarası, hazırcavab, gülərüz,
həyatsevər, açıqürəkli, stolüstü, istiqanlı, sözdəyişdirici.

Ağ çala, qara toxum Nə gözəl ellərim var.
Əlim ilə əkərəm. Ördəkli göllərim var.
Dilim ilə biçərəm. Şirvan, Muğan düzündə
(Tapmaca) Məhsullu çöllərim var.
(Bayatı)

Счастливые люди, великая победа, знаменитый художник, известный
композитор, красивый танец, национальные традиции, официальная
церемония, официальный визит, иностранные гости, демократическое
государство, последние сообщения, внимательная ученица, интересный
пример, новый музей, следующая осень, длинное объяснение, предыдущий
сезон, активный человек, следующий раз, официальная беседа, открытая
дверь.
Упражнение. Составьте предложения со словами:

Şirindil,mehriban, cəld, acı, gözəl, atıcı, cəsur, mərd, soyuq, möhkəm, yaşıl,
hündür, varlı, şöhrətli, dahi.
Упражнение. Напишите вместо точек нужные прилагательные.

1. Usta şagirdləri . . . . bir sexə gətirdi. 2. Uşaqlar. . . nəğmə oxuyurlar. 3. Biz
. . . mənzilə köçəcəyik. 4. Xəvər . . . şaqirddir. 5. Biz Azərbaycan dilində . . .
kitablar oxuyuruq. 6. Kərim dayı oğluna . . . kostyum aldı.
Упражнение. К следующим прилагательным найдите синонимы.

Uca (dağ), kiçik (bacı), qüvvətli (oğlan), cəsur (adam).
Упражнение. Найдите к следующим прилагательным прилагательные,

противоположные по значению (антонимы).
Образец: şirin – acı
Şirin, böyük, uzun, isti, ağ, dadlı, hündür, yaxşı, geniş, qoca, balaca, qısa, pis,
dar, ağır, alcaq, dadsız, qara, acı, yüngül, soyuq, cavan
Упражнение. Подберите к этим словам подходящие по смыслу

прилагательные и запишите.
117
Tarla, kağız, həyat, gecə, qara, hava, ana, bağban, bağ, nar, xasiyyət,prospekt,
aerodrom, meşə, meyvə.
Ağ, narın, yumşaq. Turş, sulu, yumru, qırmızı. Göy, uzunsov, dadlı.
Sarı, yumru, ətirli, şirin.
Упражнение. Перепишите предложения, вставляя аффикс –li, - lı, - lu, -

lü. Переведите.
1. Nərgiz üz… qatıqdan boşqaba töküb stola qoydu. 2. Anamın əlləri, üstü
un… idi. 3. Maşınımız en… küçə ilə irəliləyirdi. 4. Müharibələr günah…
insanların qırılmasına səbəb olur. 5. Ürək… görülən işin nəticəsi pis olar. 6.
Bazar… hay- küy adamı bezdirirdi. 7. Bilik… insan qanad… quş kimidir (Atalar
sözü). 8. Dirrik… pomidorlar qızarırdı. 9. Cəmil can…, qüvvət… oğlandır. 10.
Yolumuzun çoxu su… səhralardan keçirdi. 11. Tarixi abidələr bizə dil… əsrlərdən
xəbər verir.
Упражнение. Спишите, вставляя нужные слова по смыслу.

1. . . . ağaclar . . . meşənin görkəmini dəyişmişdi. 2. Çoban sürünü . . .
çəməndə otarırdı. 3. Kamil baba bizə . . . nağıllar danışdı. 4. Anası Günelə . . .
çəkmə almışdı. 5. Rəfiqəsi Aygünə . . . kitab verdi.
Слова: sökük, uçuq, açıq, çapıq, çökük, kəsik, boğuq.
Упражнение. Переведите. Выпишите прилагательные и составьте

1. Uzaqdan kəndin uçuq daxmaları görünürdü (Mir Cəlal). 2. Mə`ruzəçinin
sönük nitqi, boğuq səsi dinləyiciləri əsəbləşdirirdi. 3. Mirzənin cırıq papağı yolda
qar üstündə qalmışdı. 4. Günəş kəsik parçaları yığışdırdı.
1. Xəstə başını yumşaq balınca qoydu. Yumşaq danışıq hamının xoşuna gəlir.
2. Duzlu xörək adamı tez susuzladır. Duzlu söz ürək açır. 3. Ağır daşı tək
götürməzlər. Ağır həyat darıxdırıcı olur. 4. Qalın meşədə kəndə gedən cığırı itirdik.
Qalın insan tez sınar.
Упражнение. Переведите. Обратите внимание на значения

прилагательных. Составьте предложения.
118
aydın səma – aydın fikir təmiz paltar – təmiz söz
yüngül taxta – yüngül məsələ açıq qapı – niyyət
uzun ömür – uzun ip ağ parça – ağ gün
yaxşı yoldaş – yaxşı fikir qara paltar – qara xəbər

göy üzü – göy çəmən ağır daş – ağır xasiyyət

Gözəl, səbirli, dadlı, əlvan, qoca, səmimi, mehriban, zəhmli, bacarıqlı,
zəhmətkeş, gülərüz, cəsur, qəhrəman, fərəhliyırtıcı, igid.
Упражнение. Спишите, раскрывая скобки.

1. Köşkün dörd yanı (ən yaşıl, yamyaşıl) ağaclarla örtülmüşdür. 2. Gölün
(gömgöy, ən göy) səthində bir dənə də olsun ləpə yox idi. 3. Kəndimizin (ən
böyük, daha böyük)üzüm sahəsi vardır. 4. Pələng (ən yırtıcı, çox yırtıcı) heyvandır.
5. Sinifimizin fəalları (ən yüksək, çox yüksək) mükafata layiq görüldülər.
Yaşlı, xırda, igid, qorxaq, qoca, narın, qoçaq, qocaman, cəsarətli, ağciyər,
gözəl, ürəkli, cəsarətsiz, qəhrəman, yaraşıqlı, cəsur, qəşəng.
Упражнение. Переведите синонимичный ряд слов.

səmimi – mehriban – xeyirxah - əliaçıq
kiçik – balaca – körpə - xırda
daşlı, fırtınalı, silahlı, bilikli, mehriban, nəzakətli, əliaçıq, xeyirxah, çirkin.
yağmurlu, qara, diqqətli, pis, çirkin, kobud, yaxşı, düşüncəsiz, geniş, səsli, təmiz,
dar, yağmursuz, diqqətsiz, ac, səssiz, qalın, güclü, nazik, mehriban, gücsüz,
çalışqan, fikirli, düşüncəli, fikirsiz, tənbəl.
Novruz bayramı
Açın qapıları gələn sabaha,
Günəşli bahara çıxırıq daha,
Deyirəm min şükür böyük Allaha,
Güldən çələng hörmək əyyamı gəlib,
Yurdumuza Novrnz bayramı gəlib.
Küşmüşlər öpüşsün, barışsın bu gün,

Xoş söhbət etməkdə yarışsın bu gün,
Qoy Fərəh – fərəhə qarışsın bu gün,
119
Xalqıma tanrının salamı gəlib,
Yurdumuza Novruz bayramı gəlib.
120
Урок 15.
1. Неопределенное будущее время.
2. Склонение местоимений.
Неопределенное будущее время.

Неопределенное будущее время выражает действие, совершение
которого в будущем предполагается, но не утверждается категорически. Оно
образуется путем присоединения двухвариантного аффикса –ar, - ər к основе
глагола, оканчивающейся на согласные. Аффиксы лица те же, что и в
категорическом будущем времени:
Mən yazaram Biz yazarıq
Sən yazarsan Siz yazarsınız
O yazar Onlar yazarlar
Mən gedərəm Biz gedərik

Sən gedərsən Siz gedərsiniz
O gedər Onlar gedərlər
Если в конце основы глагола стоит гласный, то между основой и

аффиксом времени вставляется полугласный y:
Mən oxuyaram Biz oxuyarıq
Sən oxuyarsan Siz oxuyarsınız
O oxuyar Onlar oxuyarlar
Mən deyərəm Biz deyərik

Sən deyərsən Siz deyərsiniz
O deyər Onlar deyərlər
При спряжении в отрицательной форме гласные a и ə отрицательного

аффикса –ma, - mə опускаются. Во 2- м и 3- м лице единственного и
множественного числа согласный r аффикса неопределенного будущего
времени заменяется согласным z:
Mən almaram Biz almarıq
Sən almazsan Siz almazsınız
O almaz Onlar almaz
121
Mən gəlmərəm Biz gəlmərik
Sən gəlməzsən Siz gəlməzsiniz
O gəlməz Onlar gəlməzlər
Склонение местоимений.
Личные местоимения склоняются так же, как существительные. Однако
родительный падеж личных местоимений 1- го лица в единственном и
множественном числе имеет падежный аффикс - im, а не - in (mənim).
Местоимения 3- го лица o и bu перед падежными аффиксами и аффиксом
множественного числа принимают сонорный n. Например: onun, onlar.
Личные местоимения в родительном падеже соответствуют русским
притяжательным местоимениям.
Adlıq hal mən я sən ты
Yiyəlik hal mənim мой sənin твой
Yönlük hal mənə мне sənə тебе
Təsirlık hal məni меня sənə тебя
Yerlik hal məndə у меня səndə у тебя
Çıxışlıq hal məndən от меня səndən от тебя
Adlıq hal o он. она

Yiyəlik hal onun его. ее
Yönlük hal ona ему, ей
Təsirlık hal onu его. ее
Yerlik hal onda у него у нее
Çıxışlıq hal ondan от него, от нее
Множественное число.
Adlıq hal biz мы siz вы
Yiyəlik hal bizim наш sizin ваш
Yönlük hal bizə нам sizə вам
Təsirlık hal bizi нас sizi вас
Yerlik hal bizdə у нас sizdə у вас
Çıxışlıq hal bizdən от нас sizdən от вас
Adlıq hal onlar они

Yiyəlik hal onların их
Yönlük hal onlara им
Təsirlık hal onları их
122
Yerlik hal onlarda у них
Çıxışlıq hal onlardan от них
Указательные местоимения.
O - тот; bu - это; elə, belə - так, такое, такая ; həmin – тот самый (этот
самый) ; например:
O adam – тот человек; bu uşaq – этот ребенок ; elə (belə) işlər – такие дела
; həmin ev – тот самый дом.
Указательное местоимение o, bu выступая взамен существительного,
склоняются и принимают аффиксы множественного числа:
Ad. bu этот o – тот bunlar эти
Yiy. bunun этого onun bunların этих
Yön. buna этому ona bunlara этим
Təs. bunu этот onu bunları эти
Yer. bunda этим onda bunlarda у этих
Çıx. bundan об этом ondan bunlardan от этих
Bu - этот; o - тот; elə, belə - такой; bu qədər, o qədər –столько
Вопросительные местоимения.
Kim? – кто?;, nə? – что? ;, hara? – куда?, где? ;, hansı? – который?(- ая, -
ое) ;, necə ? – как?(какой?, какая?) ;, neçə? – сколько? ;, neçənci? – который? ;,
nə vaxt? – когда?. . . вопросительные местоимения;
Местоимения kim? – кто? , nə? – что? , hara? – куда?, где? заменяют
имена существительные и принимают аффикс множественного числа.
Например:
Ad. kim? nə? hara?
Yiy. kimin? nəyin? haranın?
Yön. kimə? nəyə? haraya?
Təs. kimi? nəyi? haranı?
Yer. kimdə? nədə? harada?
Çıx. kimdən? nədən? haradan?
Kimlər?, nələr?, haralar?
Местоимения hansı? (который?, которая?, которое?, какой?), necə?
(какой?) заменяют прилагательное, местоимения neçə? (сколько?), neçənci?
(какой?, который?, - ая, - ое) заменяют числительное.
Hansı kitab? - какая книга?,necə uşaq? - какой ребенок?,neçə adam? -
сколько человек?, neçənci sinif? - какой класс? и т. д.
123
В азербайджанском языке имеются следующие определительные
местоимения: öz - свой, сам, hər - каждый, - ая –ое, bütün - все, bəzi -
некоторые, - ая, - ое,eyni - одинаковый.
Öz evimiz - свой дом, hər söz - каждое слово, bütün kitablar - все книги,
bütün sinif - весь класс, eyni kitab - одинаковая книга, bəzi adamlar - некоторые
люди, hər axşam - каждый вечер,hər dəfə - каждый раз.
Неопределенные местоимения: kimsə - кто- то, nə isə - что- то, biri -

один, hamı - все Неопределенные местоимения, как и личные местоимения,
заменяют существительное и склоняются как существительные. Например:
Kimsə qapını döyür – кто- то стучит.
Hamı məktəbə tərəf getdi – все ушли в сторону школы.
Biri mənim tanışımdır – один из них мой знакомый.
Ad. Kimsə nə isə biri hamı
Yiy. Kimsənin nəyinsə birinin hamının
Yön. Kimsəyə nəyəsə birinə hamiya
Təs. Kimsəni nəyisə birini hamini
Yer. Kimsədənədəsə birində hamıda
Çıx. Kimsədən nədənsə birindən hamıdan
Возвратное местоимение указывает на говорящего, слушающего или

лицо, о котором говорят. Возвратное местоимение образуется от
определительного местоимения öz (сам) при помощи аффиксов
принадлежности:
Öz- üm - я сам, öz- ün - ты сам, özü - он сам, она сама, özümüz - мы сами,
öz- ünüz - вы сами, или özləri – они сами.
Возвратные местоимения также склоняются как существительные.
Отрицательные местоимения –образуются путем прибавления

отрицательной частицы heç - не к местоимениям и к некоторым другим
словам: heç kəs - никто, heç nə - ничто,heç bir şey - ничего, heç hara -
никуда,heç bir - никакой…
Отрицательное местоимение склоняется как существительное.
Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev (devam)

1899- cu ilin yayı idi. Peterburqda təhsil almış Haqverdiyev Şuşaya qayıdırdı.
O, vətənə nə gətirirdi? Rusiyanın paytaxtında gördüklərini.
Fayton hərəkət etdikcə ədibin xəyalı geriyə, Aleksandrinsk teatrının səhnəsinə
dönürdü.
124
Faytonçu gödək boy, zarafatçıl bir kişi idi. Sərnişinin xəyala daldığını
gördükdə soruşdu:
- Ağa, nə fikir edirsiniz, şükür olsun ki, gözəl vətənə qayıdırsız. Haqverdiyev
gülümsədi:
- Qardaş, mən ağa deyiləm. Ancaq düz düşünürsünüz ki, budur, oxuyub
gəlmişəm. Uzanan zəmilərə baxdıqca ürəyim açılır. . .
- Bu nə sözdür, ağa?!
- Yenə dedin “ağa”? Ay qardaş, mən ağa deyiləm. Sadəcə adımı de:
Əbdürrəhim.
- Baş üstə,ağa.
Əbdürrəhim bəy bu dəfə qəhqəhə çəkdi.
- Adəti tərk etmək çətindir. . . Nə isə, de görək bu torpaqları kim əkir?
- Bağışlayn, bu nə sualdır? Əlbəttə, əkinçi.
- Bəs yer kimindi?
- Hacı Səməd ağanın.
Əbdürrəhim bəy yarıciddi bir tərzdə sözünə davam etdi:
- Hacı Səməd ağa kimdir ki, yer onun olsun? Nə üçün torpaq əkənin olmasın?
Nə üçün o, yaz əkinçi, qış dilənçi olsun, Hacı Səməd ağa da əkinçinin hesabına
yaşasın? Nə üçün axı, nə üçün? Düzdürmü qardaş?!
- Düzdür, amma nə olsun ki?. . Dünya belə gəlib, belə gedəcək. Kasıb həmişə
döyüləcək, - deyə faytonçu onun sualına cavab verdi.
- Yox, dünya belə gəlibsədə, belə getməyəcək. Kasıblarda ayağa qalxacaq. . .
Fayton Şuşaya çatdıqda günəşin sıx şüaları dağların dalına çəkilirdi. . .
1. Haqverdiev haradan qayıdırdı?
2. Faytonçu ilə Haqverdiev nə barədə söhbət edirdilər?
Bomba
Qaradovoy Kərbəlayi Zal iyirmi beş ildən artıq idi ki, polis idarəsində xidmət
edirdi. . .
Bir dəfə Kərbəlayi Zalın ovqatı təlx idi. Dəftərxanada pristav çağırıb demişdi:
- Kərbəlayi Zal, səndən narazıyam. Sən köhnə. . . qaradovoysan. Bununla belə
dünən Rusiyadan gəlmiş qaradovoy, görürsən, bomba tapır, tüfəng tapır, patron
tapır. . . Həm ağasının üzünü ağ eləyir, həm özünün. Amma sən indiyə dək bir
sınıq bomba da tapmamısan. Görünür, sən rüşvət alırsan, ya da qocalıb zay
olubsan. Əgər belə getsə, bizim bir yerdə qulluq eləməyimiz tutmayacaq.
125
Bu sözlər bir ox kimi Kərbalayi Zalın bu tərəfinə dəyib o biri tərəfindən çıxdı.
Axşam bikef gəldi evə. Arvad soruşdu: “Nə var?” Dedi: “Heç bir az başım ağrıyır.
..”
Kərbalayi Zal gecədən xeyli keçmiş bir küçənin küncündə durub pristavın
sözlərini xatırlayırdı. Birdən gördü ki, usta Feyzullanın qapısında bir kişi dayandı.
Yedəyində də bir at, atın üstündə bir cütçuval və çuvalın içində bir növ girdə
şeylər. At sahibi ilə ev sahibi çuvalları atın üstündən yavaşca götürüb apardılar və
sonra atı içəri çəkib qapını bağladılar. . .
O saat Kərbəlayi Zal fit çaldı, yaxındakı qaradovoy Patap gəldi.
- Vot, Patap, bomba rabatay!
- Qde?
- Dom Feyzulla bomba pirinesom.
Patap İvana xəbər elədi. İvan oqolodiçniyə. . . Yarım saatdan sonra usta
Feyzullanın evini qazaq, saldat, qaradovoy bürüdü. . .
Gecə yarısı. . . Evin altını üstünə çevirdilər. Heç nə tapa bilmədilər. Axırda
otaqların birinə girib gördülər ki, küncə iki çuval qoyulub.
Kərbəlayi Zal çuvalları görən kimi qışqırdı:
- Barin, vot, vot, bomba!. .
Heç kəs yaxın getməyə cürət etmədi. . .
Feyzulla birdən səsləndi:
- Ay ağalar. . . izn verin qollarımı açsınlar, o çuvalların içindəkiləri bir- bir
çıxarıb sizə göstərim.
Feyzullanın qolunu açdılar. Gəlib çuvalın ağzını açıb içindən beş dənə qarpız
çıxartdı.
O biri çuvalda da qarpızdan başqa bir şey yox idi. Səhər Kərbəlai Zalı işdən
çıxartdılar.
( Əbdülrəhim bəy Haqverdiev)
1. Kərbəlai Zal niyə fikirli idi?
2. Gecədən xeyli keçmiş Kərbəlayi Zal nə gördü?
3. O nə etdi?
4. Kərbəlayi Zalı nə üçün işdən çıxartdılar?
QAÇAQ NƏBİ
Bir gün Nəbiyə xəbər verdilər ki, Xocahan və Şuşa qalası tacirləri
İrandan çoxlu parça gətirirlər. Nəbi Bozatın belinə qalxıb kiçik bir dəstə ilə
çaya tərəf endi. Onlar tacirlərin qabağını kəsdilər. Nəbi tacirlərin üstünə qışqırıb
dedi:
- Dayanın, yoxsa birinizi də sağ buraxmayacağam!
126
- Ay Nəbi bəy, sən Allah, bu dəfə bizi salamat burax.
- Bəy sizin babanızdır! Parçaları atlardan düşürdün. Qorxmayın, sizi
öldürməyəcəyəm.
Nəbi tacirlərin parçalarını alıb üst- üstə yığdı. Ətrafda olan çobanları,
yoxsulları çağırtdırdı, hərəsinə xeyli parça verib dedi:
- Yoxsullara xəbər verin, gəlib parça aparsınlar.
Çobanlar yaxın kəndlərdə olan yoxsullara xəbər verdilər. İki saat içində
Nəbinin ətrafı yoxsullarla doldu. Nəbi parçaların hamısınıyoxsullara payladı.
Birdən bir nəfər qaranəfəs gəlib Nəbiyə dedi:
- Ay Nəbi, tez ol get! Nəçənnik böyük dəstə ilə gəlir. Qoşunun qabağı Aşağı
Molluya çatmişdır.
Nəbi bunu eşidən kimi atlanıb Alyanlı meşəsinə tərəf getdi. Bir neçə
dəqiqədən sonra nəçənnik qoşunla gəlib çıxdı. Nəbini soruşdu. Camaat onu aldadıb
başqa istiqamətə göndərdi.
1. Qaçaq Nəbi kimdir?
2. O, kimlərə qarşı mübarizə aparırdı?
3. Oxuduğunuz mətndə Qaçaq Nəbinin kimlərə köməyindən danışılır?
4. Nəbi nə üçün tacirlərə acıqla belə cavab verir: “Bəy sizin babalarınızdır!”
5. “Nəçənnik” böyük dəstə ilə kimi axtarırdı?
6. Nəbini kimlər və necə xilas etdilər?

1. Heç kim bununla maraqlanmır. 2. Biz heç vaxt bunu unuda bilmərik. 3.
Heç kim bizim sualımıza cavab vermədi. 4. Bunları heç kim xatırlamır. 5. Yer
üzündə heç kim ananın yerini verə bilməz. 6. Onun heç nəyə həvəsi yoxdur. 7. O
heç nə ilə məşqul olmur. 8. Heç bir yerdə belə güllər bitmir.

I.
1. Он ничего не добьется. 2. Она ни о чем не думает. 3. Ты ни на что не
обращаешь внимания. 4. Она никогда не лжет. 5. Я никогда не говорил с этим
человеком. 6. Они больше никогда не виделись. 7. Я его нигде не вижу. 8.
Она его нигде не находит. 9. Он никуда не идет. 10. Ты ни в чем не уверен.
11. У тебя нет никаких оснований беспокоиться. 12. Это не имеет никакого
смысла. 13. Больной ел без всякого аппетита. 14. Поиски продолжались
несколько месяцев, но не дали никаких результатов. 15. Его игра не
127
произвела никакого впечатления на публику. 16. Ты не имеешь никакого
права делать ему замечания. 17. Никакие трудности его не пугают. 18. У меня
нет никакого желания продолжать спор. 19. По правде говоря, здесь нет
никакого секрета. 20. Они не получают никакой помощи. 21. Они еще не
приняли никакого решения.
II.
1. Он никогда не шутит. 2. Ты никогда не принимаешь участия в наших
обсуждениях. 3. Я ничего не понял. 4. Я вам ничего не запрещаю. 5. Мы
ничего не посадили в нашем саду этим летом. 6. У вас нет ничего серьёзного.
7. Для него нет ничего трудного. 8. В сегодняшних газетах нет ничего
интересного. 9. Я никак не понимаю тебя.

1. Bu bizə lazım olacaq. 2. Bunun səbəbi nədir? 3. Mən buna razı deyiləm. 4.
Bunu evvəlcədən düşünməli idik. 5. Bunda heç bir səhv axtarmaq lazım deyil. 6.
Bundan olduqca razı qaldım. 7. Bunları müəllimdən soruşmaq lazımdır. 8. Ondan
məhərətlə istifadə etdilər. 9. Biz ona öz münasibətimizi bildirdik. 10. Onlar həmin
binada yaşayırlar. 11. Bu hadisə bizi çox düşündürdü. 12. Bu şagird məktəbin ən
fəal şagirdidir. 13. Oqızın ailəsi rayonda yaşayır. 14. Ovaxtdan onlar bir daha
görüşmədilər. 15. O tələbələrin arasında çoxlu istedadlı gənclər var. 16. Həmin
Vəziyyət hamının başına gələ bilər. 17. Belə hallar səni ruhdan salmamalıdır. 18.
Belə adamlar həmişə qalib gəlirlər. 19. Bu cür vəziyyət bizi narahat edir. 20. Bələ
gənclər bizim ehtiyacımız var. 21. Elə kitablar var ki, biz hələ onları oxumamışıq.
22. Elə binalar bu şəhərdə çoxdur. 23. Elə abidələri qorumaq lazımdır.
Упражнение. Спишите. Вместо точек вставьте нужные по смыслу слова.

1. Aşpaz … şorba bişirdi. 2. Cavad . . . xörəyi çox sevir. 3. . . . . havada
təyyarə çətin hərəkət edir. 4. Tahirə . . . və . . . qızdır. 5. . . . əsgər əli ilə. . . faşistin
boğazından yapışdı. 6. Maşınımız . . . və . . . yolla irəliləyirdi.
1. Yaşıl yarpaqların arasında qırmızıyanaq almaları, uzunburun armudları
görəndə balaca Nərgizin ağzı sulandı. 2. Qocaq alpinistlər sal qayalara dırmandılar.
3. Yazı dərsində düzgün, gözəl, təmiz və səligəli yazmağı öyrənirik. 4. Bütün
insanlar varlı və şən həyat sürməlidirlər. 5. Məktəblilər qızmar günəş altında
qaynar qumun üstündə uzandılar. 6. Yaşadığımız hündür evin pəncərələri
ucadağlara açılır.
Упражнение. Спишите. Вместо точек вставьте нужные аффиксы.
128
1. Yaraşıq… məktəb binası yeni ildə istifadiyə veriləcək. 2. Güc. . . külək
irəliləməyə imkan vermirdi. 3. İş. . . adam darıxar. 4. Kök. . . ağaç tez yıxılar. 5.
Mingəçevir dənizi su. . . çəllərə həyat verir. 6. Gül. . . – çiçək. . . . ağaçlar xoş ətir
saçırdı. 7. Bağ. . . ağaclar yaşıl dona bürünmüşdü. 8. Qrafin. . . su çox sərin idi.
1. Balaca uşaqlar yaçıl çəmənlikdə şən nəğmələr oxuyurlar.
2. Bizim Bakida yaşıl parklar, enli küçələr, geniş meydançalar, uca və
yaraşıqlı binalar çoxdur.
3. Əlvan çiçəklər, zərif güllər, yamyaşıl otlar şən uşaqları heyran qoymuşdu.
1. Sizə kim lazımdır? 2. Kimi gözləyirsiniz? 3. Nə fikirləşirsiniz? 4. Kiminlə
görüşəcəksiniz? 5. Harada yaşayırsan? 6. Haradan gəlirsən? 7. Sizə necə kitab
lazımdır? 8. Saat neçədir? 9. Hansı məktəbdə oxuyursan? 10 Hara gedirsiniz? 11.
Nə qədər maaş alırsan? 12. Neçə yaşınız var? 13. Nə vaxt anadan olmusunuz? 14.
Necəsiniz? 15 Məksədiniz nədir?
1. Кто тебе дал этот совет? 2. Кого они ищут? 3. Кого вы хотите видеть?
4. Кому он помогал? 5. У кого ты это спросил? 6. Кого вы предпочитаете? 7.
Чего он боится? 8. Из чего состоит это задание? 9. Чем он занимается? 10.
Очем он думает? 11. Чем вы пользуетесь? 12. Чем она недовольна? 13. Чего
вы стыдитесь? 14. Кто его разбудил? 15. Что его разбудило? 16. На кого она
рассердилась? 17. Что здесь происходит? 18. Что он тебе предложил? 19. Что
интересует твоего соседа? 20. Что его ожидает? 21. Чего вы ждете? 22. Дайте
мне карандаш – Какой? Красный или синий? 23. Какая из этих статей вам
кажется более трудной? 24. Которую вы знаете лучше всех? 25. Каким из
этих словарей вы пользуетесь? 26. Которому вы отдаете предпочтение? 27.
Один из ваших друзей мне много говорил о вас . – Который? 28. Когда мы
уезжаем? 29. Почему вы отложили свой отъезд? 30. Какое решение ты
принял? 31. Какие страны вы посетили? 32. Сколько экзаменов ты уже сдал?
33. Где вы покупали цветы? 34. Когда ты хочешь уехать?
dönmək – вернуться qəhqəhə çəkmək – хохотать

gödəkboy – низкорослый adət – привычка
sərnişin – пассажир tərk etmək – здесь: оставлять
xəyala dalmaq – задуматься əkinçi – пахарь
ağa – господин yarıciddi – полусерьёзно
129
şükr olsun – слава Богу
ovqatı təlx olmaq –быть в nalbənd –человек, который
плохом настроении подковывает
dəftərxana – канцелярия cüt – пара
tüfəng – винтовка çuval – большой мешок
rüşvət – взятка girdə - круглый
zay olmaq – портиться fit çalmaq – свистеть
bikef – грустный izn vermək – разрешать
künc – угол cüdəretmək – осмелиться
tacir – торговец, купец çoban – пастух
at – лошадь yoxsul – бедный
salamat – живой lüt – здесь: бедняк
parça – ткань xəbər vermək – уведомлять
qorxmaq – бояться qaranəfəs – здесь: запыхавшись
öldürmək – убить
Səhər- səhər. Dağ dalından günəş gülər,

Yaşıl ördək uçar gölə,
Mahnı səsi düşər çölə
Bizim yerdə səhər- səhər.
Çəkilməmiş duman hələ

Yaşıl ördək uçar gölə,
Mahnı səsi düşər çölə
Bizim yerdə səhər- səhər.
Çaylar axar daşa- daşa,

Al geyər çöl başdan- başa.
Quşlar qonar daşdan- daşa
Bizim yerdə səhə- səhər.
(Əhməd Cəmil)
Tək əldən səs çıxmaz.
Один в поле не воин.
Bilməmək eyib deyil, öyrənməmək eyibdir.
Не стыдно не знать, стыдно не учиться.
130
Урок 16
1. Количественные числительные.
2. Порядковые числительные.
3. Неопределенные числительные.
4. Дробные числительные.
Количественные числительные.
1. Количественные числительные отвечают на вопрос neçə?, nə gədər?
(сколько?) и не имеют никаких морфологических показателей. В
азербайджанском языке существует десятичная система счёта.
Простые числительные:
bir один
iki два
üç три
dörd четыре
beş пять
altı шесть
yeddi семь
səkkiz восемь
doqquz девять
on десять
iyirmi двадцать
otuz тридцать
qırx сорок
əlli пятьдесят
altmış шестьдесят
yetmiş семьдесят
səksən восемьдесят
(Числительное «восемьдесят» именуется также həştad)
doxsan девяносто
.
Yüz – сто
Min – тысяча
Milyon – миллион
131
Milyard – миллиард
При образовании составных числительных десятки занимают первое

место, за ними следуют единицы. Азербайджанские числительные от 11 до
19 включительно являются составными. Эти числительные пишутся
раздельно.
On bir - одиннадцать,
On iki - двенадцать,
On üç - тринадцать,
On dörd - четырнадцать,
On beş - пятнадцать,
On altı - шестнадцать,
On yeddi - семнадцать,
On səkkiz - восемнадцать,
On doqquz - девятнадцать.
Азербайджанские количественные числительные от 21 до 100 по своей

структуре соответствуют русским: iyirmi bir - двадцать один, iyirmi iki -
двадцать два, iyirmi üç - двадцать три, iyirmi dörd - двадцать четыре, iyirmi
beş - двадцать пять,iyirmi alti - двадцать шесть, iyirmi yeddi - двадцать семь,
iyirmi səkkiz - двадцать восемь,iyirmi doqquz - двадцать девять и т. д.
При образовании сотен числительное yüz следует за единицами: iki yüz -

двести, üç yüz - триста, dörd yüz - четыреста, beş yüz - пятьсот, altı yüz -
шестьсот, yeddi yüz – семьсот, səkkiz yüz - восемьсот, doqquz yüz - девятьсот.
Таким же образом употребляются и min, milyon, milyard, iki min - две

тысячи, üç min - три тысячи, dörd min - четыре тысячи, beş min - пять тысяч,
altı min - шесть тысяч, yeddi min - семь тысяч, səkkiz min - восемь тысяч,
doqquz min - девять тысяч, iki milyon два миллиона и т. д.
Количественные числительные употребляются и с нумеративными

словами nəfər, cüt, dəst, dənə, baş.
Например: iki nəfər tələbə, iki cüt ayaqqabı, bir tikə çörək, iki dəstə şüyüt, üç
dənə qələm.
В азербайджанском языке некоторые количественные числительные

произносятся не так как пишутся:
Пишутся: Произносятся:
132
Dörd / dört /
Səkkiz / səkgiz /
Doqquz / dokquz
В азербайджанском языке сложные количественные числительные

пишутся раздельно: 6275 - altı min iki yüz yetmiş beş.
Порядковые числительные.
2. Порядковые числительные, обозначающие порядок следования или
расположения, в азербайджанском языке отвечают на вопрос neçənci?
(который?) hansı?
Они образуются от количественных числительных при помощи
различных вариантов одного и того же аффикса, изменяющегося в
зависимости от характера конечного гласного основы: при конечном слоге,
содержащем a, ı (- ncı/ - ınci ); e, ə, i (- nci/- inci); o, u (- uncu); ö, ü (- üncü);к
основам количественных числительных, оканчивающихся на гласные,
присоединяются варианты – ncı/ - nci:
Ikinci - второй, altıncı - шестой
Варианты - ncı/- ınci/ - uncu/- üncü присоединяются к основам,
оканчивающимся на согласные:
qırxıncı сороковой
altmışıncı шестидесятый
birinci первый
beşinci пятый
doqquzuncu девятый
onuncu десятый
üçüncü третий
yüzüncü сотый
При образовании порядковых числительных от составных
количественных числительных аффикс принимают только последние
компоненты: otuz ikinci - тридцать второй, yüz on altıncı - сто пятнадцатый,
iki yüz on altıncı - двести шестнадцатый, beş min altı yüz iyirmi doqquzuncu -
пять тысяч шестьсот двадцать девятый.
Аффикс порядковых числительных является ударным: otuzuncu -
тридцатый, mininci - тысячный.
По правилам азербайджанской орфографии, когда порядковые
числительные пишутся арабскими цифрами, после них ставится дефис и
прибавляется один из вариантов –cı/- ci/- cu/- cü в зависимости от характера
133
гласных конечного слога основы: 6- cı- altıncı - 6- й, 2- ci- ikinci - 2- й, 10- cu -
onuncu - 10- й, 3- cü - üçüncü- 3- й
Аффикс порядковых числительных, присоединяясь к некоторым
простым словам, может образовывать новые (производные) слова с
порядковым значением:
Orta- ncı средний
Axır- ıncı последний
Son- uncu последний
əvvəl- inci начальный
В азербайджанском языке числительные (количественные и

порядковые), как и прилагательные, употребляются перед исчисляемым
именем и в сочетании с существительными не подвергаются никакому
грамматическому изменению, т. е. не склоняются, не принимают аффиксов
принадлежности и множественного числа.
Ad. Beş kitab пять книг
Yiy. Beş kitabın пять книг
Yön. Beş kitaba пяти книгам
Təs. Beş kitabı пяти книг
Yer. Beş kitabda пятью книгами
Çıx. Beş kitabdan о пяти книгах
Числительные, употребляющиеся без существительного, склоняются как

существительные и принимают аффиксы принадлежности и множественного
числа.
Ad. beş mənim beşim mənim beşlərim

Yiy. Beşin sənin beşin sənin beşlərin
Yön. beşə onun beşi onun beşi
Təs. Beşi bizim beşimiz bizim beşimiz
Yer. Beşdə sizin beşiniz sizin beşiniz
Çıx. Beşdən onların beşi onların beşi
В отличие от русского языка существительные употребляемые с

количественными числительными не принимают аффикса множественного
числа.
Beş kitab – пять книг
On tələbə - десять студентов.
Запомните выражения:
134
Az немного, мало
Çox много
Bir çox много, многие, целый ряд
Bir qədər немного
Onlarla десятками
Yüzlərlə сотни
Xeyli много
Bir sira ряд
Bir neçə несколько
Неопределенные числительные.
3. Неопределенные числительные обозначают неопределенное,
приблизительное количество предметов, отвечают на вопрос nə qədər?,
образуются с помощью лексических единиц az, çox, xeyli, bir qədər, bir neçə,
bir az и аффиксов –lu, - ca, - acıq, - larla/- lərlə/- larca/- lərcə, а также
повторением одинаковых числительных: xeyli adam, bir qədər meyvə, bir neçə
nəfər, çoxluca, yüzlərlə, onlarca, on- on, min- min, milyon- milyon.
Дробные числительные
4. Дробные числительны обозначают определенную часть количества
предмета, отвечают на вопросы nə qədər? neçə hissə? В дробных
числительных знаменатель ставится в местном падеже –da/- də, а числитель в
именительном падеже beşdə bir, üçdə iki, при математических действиях в
уменьшаемом знаменатель ставится в исходном падеже –dan/- dən: beşdən üç,
ondan iki, altıdan dörd.
İGİD PARTİZAN
1943- cü ilin qışı idi. Mehdi partizanlara qoşulmuşdu. O, dəsətəyə qoşulan
kimi əynindəki alman paltarlarını çıxarıb ayaqlarının altına atdı və dedi:
- Daha bəsdir! Bu paltarlar mənə yaraşmır!
Mehdi minaçı idi. O, özü də yaxşı minalar düzəldə bilirdi. Partizan dəstəsində
Mehdi kimi kəşfiyyatçıya böyük ehtiyac vardı. Bir dəfə təklikdə yerinə yetirmək
üçün Mehdiyə tapşırıq verildi. Mehdi yenə də əyninə faşist zabiti forması geyib
yola düşdü. Onun yeganə silahı saat mexanizmi ilə işləyən mina idi.
Mehdidən uzun müddət xəbər çıxmadı. Bir gün dəstənin komandiri şəhərdəki
zabit aşxanasının partladılması xəbərini eşitdi. Aşxanada təxminən 30 nəfərədək
hitlerçi ölmüşdü. Bunu Mehdi Hüseynzadə etmişdi.
Mehdi qayıdandan sonra komandir zarafatla ondan xəbər aldı:
- Aşxananı partlatmazdan əvvəl bir şey yeyə bildinmi?
Mehdi gülümsəyib dedi:
135
- Əlbəttə, özüm üçün bahalı xörəklər sifariş eləmişdim. Minanı isə almanlar
üçün qoydum. Lap möhkəm partladı. Öz canımı güc- bəla ilə qurtara bildim!
Çox keçmədən Mehdinin şöhrəti İtaliyada bütün partizan zonalarına yayıldı.
Faşistlər Mehdi Hüseynzadəni ələ keçirə bilən adama böyük mükafat vəd etdilər.
Lakin Mehdi ələ keçmədi.
1944- cü ilin noyabrında Mehdi növbəti bir tapşırığı yerinə yetirməyə
getmişdi. Tapşırıq çox çətin idi. Mehdi onu yerinə yetirdi. Lakin o, qərargaha
qayıdanda gözlənilmədən düşmənlərin müharisəsinə düşdü. Mehdinin çıxış yolu
yox idi.
Qızğın atışma getdi. Mehdinin gülləsi qurtardı. Cəsur qəhrəman ayağa qalxıb
son gülləni öz ürəyinə sıxdı.
İtaliya partizanları Mehdinin cənazəsini döyüş meydanından çıxardılar. Onlar
yaylım atəşi altında bu igid və mərd qəhrəmanı Çapovani kəndində dəfn etdilər.
1. Mehdi nə vaxt partizanlara qoşulmuşdu?
2. Ona hansı tapşırıq verilmişdir?
3. Mehdi bu tapşırığı necə yerinə yetirdi?
4. Mehdi nə üçün gülləni öz ürəyinə sıxdı?

Otağa on nəfər tələbə girdi.
Anam mənə on dənə dəftər aldı.
Nənəm bizə beş çüt corab gətirdi.
Mağazadan özümə bir cüt ayaqqabı aldım.
Упражнение. Произнесите вслух.

On beş, on səkkiz, altmış altı, min doqquz yüz səksən üç, min doqquz yüz
altmış beş, yüz səksən doqquz, beş min dörd, yüz altmış iki.
Упражнение. Напишите цифры словами.
11, 25, 77, 108. 234, 288, 304, 469, 1960, 1986, 5607,
1342, 12764, 754985.
- Zaur, sənin qardaşın var?
- Mənim qardaşım yoxdur. Mənim bacım var.
- Neçə bacın var?
- Mənim üç bacım var.
- Onlar səndən böyük və ya kiçikdirlər?
- İkisi məndən böyük, biri isə kiçikdir.
- Böyük bacılarının adları nədir?
136
- Birinin adı Zenfira, o birisinin adı Nəzakətdir.
- Bəs kiçik bacının adı nədir?
- Lap kiçik bacımın adı Rəfiqədir.
- Bəs Rəşid, sənin qardaşın varmı?
- Bəli, mənim iki qardaşım var.
- Böyük qardaşımın adı Əşrəfdir, kiçiyin adı Sərdardır.
- Sənin, yəqinki, bacılarında var?
- Xeyr, mənim bacım yoxdur.
Упражнение. Переведите. Составьте с этими словосочетаниями
Dörd otaq, altı tələbə, səkkiz budaq, doqquz şer, iyirmi cərgə, qırx dəftər, yüz
maşın.
Я живу на шестом этаже. У меня пять братьев. Он мне дал один цветок.
Он был на втором месте. Ирада учится на пятом курсе.
В саду было много цветов. В нашем городе много кинотеатров.
Упражнение. . Переведите.
Səkkizinci, əllinci, yüz on üçüncü, yüz iyirmi doqquzuncu, yüz qırx altıncı,
iki yüz dördüncü, dörd yüz qırxıncı.
Упражнение. Добавьте нужные аффиксы и спишите.

İki… sütün, on. . . adam, yetmiş. . . kol, altmış. . . bina, on üç. . . mərtəbə, iki.
. . görüş.
Упражнение. Прочитайте и напишите цифрами.

Yeddinci – 7 – ci, otuz birinci, qırx doqquzuncu, əlli dördüncü, yetmiş
yeddinci, yüz iyirmi ikinci, iki yüz üçüncü.
Упражнение. Вместо точек вставьте нужные слова.

1. Mən . . . ildə anadan olmuşam. 2. . . . ildə . . . sinifə qəbul edilmişəm. 3.
Hazırda . . . sinifdə oxuyuram. 4. Həftənin . . . günü anamın istirahət günüdür. 5.
Qardaşım . . . sinfi qızıl medalla qurtardı.
Упражнение. Напишите словами.

16 –cı, 21- ci, 130- cu, 123- cü, 214- cü, 1326- cı, 367- cı, 1119- cu.
137
Упражнение. Добавьте к следующим числительным необходимый
вариант аффикса – (ı)ncı и переведите на русский язык:
Elli üç, yetmiş dörd, iyirmi səkkiz, üç yüz dokkuz, min dokkuz yüz yetmiş
yeddi, səkkiz.

İki kitab beş qız, üç dəftər on tələbə, az adam,
az iş, bir çox insanlar, bir çox məsələlər,
bir sıra suallar, bir sıra problemlər, onlarla şagird,
çox kitab, çox adamlar, yüzlərlə tələbə,
bir qədər meyvə, bir qədər iş, xeyli iş, xeyli məhsul,
üç- dörd tələbə, beş- on şagird.

Tərs keçilər
Çayın üstündə tirdən bir körpü var idi. Iki keçi tirin üstündə qarşılaşdı. Gərək
onlardan biri qayıdıb o birisinə yol verəydi.
Keçilər belə etmədilər. onlardan biri dedi:
- Yol ver mənə
Ikinci qışqırdı:
- Buna bax a, gör kimə xox gəlir!!!
O biri keçi hirsləndi:
- Rədd ol buradan! Geri çəkil! Körpüyə əvvəl mən çıxmışam!
- Geri çəkilmərəm. Mən yaşca böyüyəm.
Keçilər qızışıb kəllə- kəlləyə gəldilər. onlar buynuzlarını bir- birinə ilişdirib
dal ayaqlarını tirə dirədilər. tir yaş idi. Tərs keçilərin ayaqları sürüşdü. Hər ikisi
kəlləsi üstə suya düşdü.
Şagirdlər əlliyə qədər bitki toxumu toplamışdılar. Rayon mərkəzindən kəndə
on səkkiz kilometrdir. Babamın altmış beş yaşı tamam oldu, avtobusda otuz
sərnişin var idi. Şirəli baba yüz yetmiş ilə qədər ömür sürdü. Məktəblilər küçələrdə
dörd yüz altmış yeddi ağac əkdilər.
Упражнение. Спишите, вставляя нужные аффиксы.

Qardaşım 8. . . sinifdə oxuyur. Səməd Vurğun 1906. . . ildə anadan olmuşdur.
1991. . . ildə Nizami Gəncəvinin 850 illiyi təntənəli şəkildə qeyd edilmişdir.
Stadionda 19. . . sırada əyləşmişdim.
138
Упражнение. Спишите предложения, числительные напишите словами.
Böyük bacım Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin (5) kursunda oxuyur.
Kiçik qardaşım bu il (1) sinfə gedəcək. Mən (4) sinifdə oxuyuram. Biz (9)
mikrorayonda yaşayırıq. Mənzilimiz (7) mərtəbədədir. Rəfiqəm (6) mərtəbədə
yaşayır. O, (3) sinifdə oxuyuruq.
Упражнение. Переведите предложения. Составьте предложения.

Qatar saat 9- da gedir. Turistlər saat 10- da gedirlər.
Çıxır- düşür, alır- verir, oturur- durur, soruş- cavab verir, aparır- gətirir,
danışır- susur.
Диалог.
- Salam, Adil! Necəsən?
- Salam, Ramiz! Yaxşıyam. Çox sağ ol. Sən necəsən?
- Məndə yaxşıyam. Sağ ol. Sən haradan gəlirsən?
- Mən universitetdən gəlirəm. Bəs, sən?
- Mən kitabxanadan gəlirəm.
- Kitabxanada çox maraqlı kitablar oxudum və dərsi yaxşı öyrəndim.
- Sən də oraya get.
- Mən də oraya getməliyəm, çünki kitabım yoxdur. Dərsə hazırlaşmalıyam.
- Mənim iki biletim var. Gəl axşam tamaşaya gedək.
- Mənim vaxtım yoxdur. Ancaq Lalə tamaşanı çox sevir. Sən ona təklif et.
- Sən bilmirsən o, haradadır?
- Mən bilmirəm o, haradadır. Ancaq ünvanını bilirəm. O, Üzeyir Hacıbəyov
küçəsi, 1- ci döngə, ev 8, mənzil 35- də yaşayır.
- Yaxşı, bağışla, mən indi evə tələsirəm. Səni görməyimə çox şad oldum.
- Mən də səni görməyimə çox şad oldum. Sağ ol! Görüşənədək.
- Bağışlayın,saat neçədir?
- Səkkizə on beş dəqiqə qalıb.
- Təşəkkür edirəm.
- Mümkünsə bu küçənin adını deyin.
- İstiqlal küçəsi.
- Çox sağ olun. Sizi narahat etdim.
- Əmican, xahiş edirəm bu pulu xırdalayın.
- Buyur.
- Minnətdaram.
139
qoşulmaq – примкнуть partlatmaq – взорвать

bəsdir – довольно vəd etmək –обещать
kəşfiyyatçı – разведчик qərargah – штаб
ehtiyac – нужда mühasirə - осада
aşxana – столовая cənazə - труп
sifariş – заказ yaylım atəşi – залпы орудий
bahalı – дорогой
BİZİM ELLƏR
Al- əlvan çəmənlərdə Ətirli bənövşələr.
Uçuşur kəpənəklər Uçuş sərt qayalardan,
Gülümsəyir qəlbaçan Süzür məğrur tərlanlar.
Zərif güllər, çiçəklər Qaçır geniş düzlərdən
Bizim yaşıl meşələr, Xumar gözlü ceyranlar.
Şəfəq rəngli lalələr,
(M. Seyidzadə)
Yüz kərə ölç, bir kərə biç.
Сто раз отмерь, один раз отрежь
Yüz biliyin olsa da, bir bilməz ilə danış.
Пусть у тебя будет сто знаний - поговори все- таки с одним незнающим
Səksən, doxsan, bir gün varsan, bir gün yoxsan.
80 лет, 90 лет, сегодня жив, завтра нет
140
Урок 17
1. Незаконченное прошедшее время.
2. Давнопрошедшее время глагола.
3. Изменение имен существительных по лицам в местном и исходном
падежах.
Незаконченное прошедшее время.

В азербайджанском языке незаконченное прошедшее время образуется
от глагола настоящего времени прибавлением к нему вспомогательного
глагола idi , причем при образовании глаголов начальная буква i
сокращается, остаются лишь аффиксы – dı, - di, - du, - dü. Например yazır + dı
= yazırdı, gedir + di = gedirdi. При спряжении глаголов незаконченного
прошедшего времени к основе глагола настоящего времени прибавляются
личные окончания.
Незаконченное прошедшее время обозначает действие незаконченное,
регулярно повторяющееся в прошлом.
Единственное число:
1л. Alırdım – Я покупал
2л. Alırdın - Ты покупал
3л. Alırdı – Он покупал
1л. Gəlirdim – Я шел

2л. Gəlirdin – Ты шел
3л. Gəlirdi – Он шел
1л. Oxuyurdum - Я читал

2л. Oxuyurdun - Ты читал
3л. Oxuyurdu - Он читал
1л. Gülürdüm – Я смеялся

2л. Gülürdün - Ты смеялся
3л. Gülürdü - Он смеялся
Множественное число:
1л. Alırdıq - Мы покупали
2л. Alırdınız – Вы покупали
141
3л. Alırdılar – Они покупали
1л. Gəlirdiq – Мы шли
2л. Gəlirdiniz – Вы шли
3л. Gəlirdilər – Они шли
1л. Oxuyurduq - Мы читали

2л. Oxuyurdunuz - Вы читали
3л. Oxuyurdular - Они читали
1л. Gülürdük - Мы смеялись
2л. Gülürdünüz - Вы смеялись
3л. Gülürdülər - Они смеялись
Отрицательная форма глаголов образуется прибавлением к корню
аффикса – ma, mə.
Гласные аффикса выпадают. Ударение падает на основу глагола:
1л. Almırdım – Я не покупал
2л. Almırdın - Ты не покупал
3л. Almırdı – Он не покупал
1л. Gəlmirdim – Я не шел

2л. Gəlmirdin – Ты не шел
3л. Gəlmirdi – Он не шел
1л. Oxumurdum - Я не читал

2л. Oxumurdun - Ты не читал
3л. Oxumurdu - Он не читал
1л. Gülmürdüm – Я не смеялся

2л. Gülmürdün - Ты не смеялся
3л. Gülmürdü - Он не смеялся
1л. Almırdıq - Мы не покупали
2л. Almırdınız – Вы не покупали
3л. Almırdılar – Они не покупали
1л. Gəlmirdiq – Мы не шли
2л. Gəlmirdiniz – Вы не шли
3л. Gəlmirdilər – Они не шли
142
1л. Oxumurduq - Мы не читали
2л. Oxumurdunuz - Вы не читали
3л. Oxumurdular - Они не читали
1л. Gülmürdük - Мы не смеялись
2л. Gülmürdünüz - Вы не смеялись
3л. Gülmürdülər - Они не смеялись
Давнопрошедшее время глагола

Давнопрошедшее время глагола выражает действие, которое произошло
давно, раньше другого действия, причем в момент совершения второго
действия результат первого был налицо.
Примеры сравнения давнопрошедшего времени с прошедшим
категорическим и прошедшим результативно- повествовательным временем:
Mən bu kitabı oxudum – я прочитал эту книгу
Mən bu kitabı oxumuşam – я читал эту книгу
Mən bu kitabı oxumuşdum – я (давно, раньше) читал эту книгу
Давнопрошедшее время образуется путем присоединения к основе
глагола ударного аффикса –mış, - miş, - muş, - müş и вспомогательного
глагола idi (- dı, - di, - du, - dü) и личных аффиксов прошедшего
категорического времени.
Например:
1л. Almışdım – я покупал

2л. Almışdın - ты покупал
3л. Almışdı - он покупал
1л. Bilmişdim – я знал
2л. Bilmişdin – ты знал
3л. Bilmişdi – он знал
1л. Durmuşdum – я стоял

2л. Durmuşdun – ты стоял
3л. Durmuşdu - он стоял
1л. Görmüşdüm – я видел

2л. Görmüşdün – ты видел
3л. Görmüşdü - он видел
143
1л. Almışdıq – мы покупали
2л. Almışdınız – вы покупали
3л. Almışdılar – они покупали
1л. Bilmişdiq - мы знали
2л. Bilmişdiniz – вы знали
3л. Bilmişdilər – они знали
1л. Durmuşduq – мы стояли

2л. Durmuşdunuz – вы стояли
3л. Durmuşdular – они стояли
1л. Görmüşdüq – мы видели
2л. Görmüşdünüz – вы видели
3л. Görmüşdülər – они видели
Отрицательная форма давнопрошедшего времени времени образуется
путем присоединения к основе глагола аффикса –ma, mə.
Например:
1л. Almamışdım – я не покупал
2л. Almamışdın – ты не покупал
3л. Almamışdı - он не покупал
1л. Bilməmişdim – я не знал
2л. Bilməmişdin - ты не знал
3л. Bilməmişdi - он не знал
1л. Durmamışdım – я не стоял

2л. Durmamışdın - ты не стоял
3л. Durmamışdı - он не стоял
1л. Görməmişdim – я не видел
2л. Görməmişdin – ты не видел
3л. Görməmişdi – он не видел
1л. Almamışdıq – мы не покупали
2л. Almamışdınız – вы не покупали
3л. Almamışdılar - они не покупали
1л. Bilməmişdiq – мы не знали
2л. Bilməmişdiniz – вы не знали
3л. Bilməmişdilər – они не знали
144
1л. Durmamışdıq - мы не стояли
2л. Durmamışdınız - вы не стояли
3л. Durmamışdılar - они не стояли
1л. Görməmişdiq - мы не видели
2л. Görməmidiniz – вы не видели
3л. Görməmişdilər – они не видели
Изменение имен существительных по лицам в местном и исходном

падежах.
3. Имена существительные или местоимения, обозначая
местонахождение лица, стоят в местном падеже и изменяются по лицам:
Mən küçədəyəm. – я на улице
Sən küçədəsən. – ты на улице
O küçədədir. – он на улице
Biz küçədəyik - мы на улице
Siz küçədəsiniz – вы на улице
Onlar küçədədilər – они на улице
Аналогично они спрягаются в исходном падеже при обозначении

местности, откуда происходит лицо:
Mən Şəkidənəm – я из Шеки
Sən Şəkidənsən – ты из Шеки
O Şəkidəndir – он из Шеки
Biz Şəkidənik – мы из Шеки
Siz Şəkidənsiniz – вы из Шеки
Onlar Şəkidəndilər – они из Шеки
145
“KİTABİ – DƏDƏ QORQUD”
“Kitabi – Dədə Qorqud” Azərbaycan ədəbiyyatının və dilinin ən qədim yazılı
abidəsidir. Bu dastan 7- 8- ci əsrlərdə və daha çox əvvəllərdə Azərbaycanda baş
verən hadisələrlə səsləşir. “Kitabi – Dədə Qorqud” 12 boydan (dastandan)
ibarətdir.
Dastanlarda xalqımızın qəhraman tarixi keçmişi, yadelli basqınçılarla
mübarizəsi öz əksini tapmışdır. Vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq motivləri “Kitabi –
Dədə Qorqud” dastanlarının əsas qayəsidir.
“Kitabi – Dədə Qorqud” dastanlarında həm yaşlı (Qazan xan, Dirsə xan,
Qazılıq Qoca, Bəkil, Qara Günə və b. ) həm də gənc (Beyrək, Basad, Buğac, Uruz,
Qanturalı, Qarabudaq, Əmran və b. ) nəslə məxsus qəhrəmanlardan söhbət açılır.
Dastanlarda gənclərə daha geniş yer verilir. El adətinə görə cavanlara qəhrəmanlıq
göstərməyincə ad verilmir. Dədə Qorqud gəlir, gəncin qəhrəmanlıqlarını sayır və
ona ad qoyur. Bu gənclər doğma yurdlarını basqınçılardan qorumaq naminə hər cür
fədakarlığa hazır igidlərdir. Oğuz igidləri qəsbkar deyillər, özgə torpaqlarında
gözləri yozdur, müharibənin və qan tökülməsinin əleyhinədir. Buradakı qadınlar da
igidlikdə, mərdlikdə kişilərdə geri qalmır, onlarla çiyin- çiyinə hünər göstərirlər.
Burla xatun, Banıçiçək, Selcan xatun və başqaları namuslu, tədbirli, ağıllı, təmkinli
və dözümlüdürlər.
“Kitabi – Dədə Qorqud” da ana- ataya, ağsaqqallara hörmət, dostluq, sədaqət
kimi xalqımıza xas olan mənəvi sifətlər tərənnüm edilir.
146
Ana surəti Vətən rəmzi kimi ümumiləşdirilir. Ana haqqı Tanrı haqqı kimi
qiymətləndirilir.
Dastanda eyni zamanda xəyanət, həsəd, qorxaqlıq, fərarilik və s. kimi mənfur
sifətlər kəskin tənqid olunur.
“Kitabi – Dədə Qorqud” Azərbaycan dilinin tarixini öyrənmək baxımından
zəngin mənbədir. Bu dastanın motivləri əsasında N. Xəzri poema, Anar kinodastan
yazmış, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında ikiseriyalı bədii film çəkilmişdir.
1. “Kitabi – Dədə Qorqud” dastanı nə vaxt yaranıb?
2. Dastanın əsas motivləri hansılardır?
3. Dastanda qadın surətləri haqqında nə bilirsiniz?
4. Məzmununu danışın.
KOROĞLU YADLAR MƏCLİSİNDƏ

(“Koroğlu” dastanından)
Keçəl Həmzə Koroğlunun Qıratını hiylə ilə qaçıtmışdı. Qıratı düşmən əlindən
xilas etmək üçün Koroğlu Toqata yola düşdü.
O, xeyli gedəndən sonra Hasan paşanın imarətinə yetişdi. Gördü ki, imarətdə
toydur. Koroğlu əyninə aşıq paltarı geymişdi ki, onu tanımasınlar. Toydakılar
eşitdilər ki, aşıq gəlib, sevindilər.
147
Koroğlunu məclisə apardılar. Məclisdəki paşalardan biri dedi:
- Aşıq, hara aşığısan?
Koroğlu dedi:
- Uzaq yerdənəm, ağrın alım.
Paşa soruşdu:
- Koroğlunu tanıyırsanmı, aşıq?
- Çox yaxşı tanıyıram. Koroğlunun bir atı var. Adına Qırat deyərlər. Çox
yaxşı atdır, amma ki, dəlidir. Bir gün atın dəliliyi tutmuşdu. Bir nəfər dedi ki, bu
atın yanında üç gün, üç gecə saz çalıb söz oxumaq lazımdır. Belə olsa bəlkə at
sağala. Məni itələyib saldılar atın yanına. O üç gündə anadan əmdiyim süd
burnumdan gəldi.
Hasan paşa tez soruşdu:
- At necə oldu, sağalmadı?
Koroğlu dedi:
- Bəli, sağaldı.
Hasan paşa aşpazı çağırdı. Aşpaz gəldi. Paşa əmr elədi:
- Apar aşağı doydur, sonra məclisə gətir.
Qırat tövlədə idi. Bütün mehtərləri şil- küt eləmişdi.
Aşpaz Koroğlunu gətirdi aşxanaya. Bir böyük qazan plov çəkdi, bir qab şərab
töküb qoydu.
Koroğlu yeməyə başladı. Aşpaz Koroğlunun əlini tutub, təəccüblə soruşdu:
- Bir de görüm, sən kimsən?
Koroğlu elə bildi ki, aşpaz yaxşı adamdır, dsedi:
- Koroğlunun adını eşidibsənmi?
Aşpaz Koroğlu adını eşidib bağırdı. İstədi xəbər versin. Koroğlu boğazından
tutub onu boş qazanın içinə basdı və ağzını örtüb oturdu üstündə. O biri qazanı
çəkdi qabağına. Qərəz, neçə qazan boşaltdı bilmirəm. Yağlı əlləri ilə bığlarını eşib
yerindən durdu və gəldi paşaların məclisinə.
Hasan paşa soruşdu:
- Aşıq, doydunmu?
Koroğlu dedi:
- Bəli, doydum.
Çalıb oxumağa başladı. Qıratı təriflədi. Hasan paşa durdu ayağa, dedi:
- Gedək, aşıq.
Bəli, hamı birlikdə gəlib çıxdı tövlənin qabağına.
Koroğlu sazı sinəsinə basıb oxudu. Qırat Koroğlunun səsini eşitcək az qaldı
ki, tövləni uçurtsun. Koroğlu sözünü qurtaran kimi Hasan paşa dedi:
- Aşıq, tez ol, gir içəriyə. Nə istəsən verəcəyəm. Atı sağalt.
148
Qapını açdılar. Koroğlunu itələyib saldılar Qıratın yanına. At Koroğlunu
görcək bərk kişnədi. . .
Koroğlu Qıratın üstündə tövlədən çıxdı. Böyük dava oldu. Koroğlu
düşmənlərini qılıncdan keçirib Çənlibelə yol aldı.
1. Düşmənlər Koroğlunun atını nə üçün qaçırtmışdılar?
2. Koroğlu toy məclisinə hansı paltarda gəlmişdi?
3. Hasan paşa aşpaza nə dedi?
4. Koroğlu nə üçün aşpazı boş qazana basdı?
5. Hasan paşa Koroğlunu haraya gətirdi?
6. Koroğlu Qıratı necə xilas etdi?
Məhəmməd Peyqəmbər elm haqqında

Beshiqdən qəbrəcən elm öyrənin.
Elm öyrənmək hər bir müsəlman kişiyə və müsəlman qadına vacibdir.
Hər kim mənə bir hərf öyrətsə, mən ona qul olaram.
Uşaqlıqda qazanılan bilik daşa həkk olunan yazıdır.
Elm dünyanın uzaq ölkəsində olsa da, ona yiyələnmək üçün yola çıxmaqdan
çəkinməyin.
Elmindən fayda gələn adam min abiddən üstündür.
Bir saat elm öyrənmək altmış il ibadətdən üstündür.
Alimin qələminin mürəkkəbi şəhidin qanından daha üstündür.
Elm öyrənin, çünki elm sahibi yaxşını pisdən seçməyi bacarır.
İnsan elmlə xoşbəxtliyin zirvəsinə çatar.
Elm üçün səfərə çıxan yolda ölərsə, müqəddəs sayılar.
Alim kimdir? Elmin qədrini bilən və onu işlədən.
Alim öldü – aləm öldü.
Ömrünü elmə sərf edən adam heç vaxt ölmür.
Bir ölkədə zəlzələ olsa, ölkənin bir güşəsi xaraba olar.
Elmsiz isə bütün olkə xaraba olar.
Bilikli adamın üzünə baxmaq, onunla oturub- durmaq ibadətdir.
Hər bir qabı doldurmaq olar, elm qabından başqa.
Bilik tükənməzxəzinədir. O xəzinənin açarı isə soruşub öyrənməkdir.
Biliyi ilə öyünən adama düşmən olun.
1. Bina uzaqdan görünürdü. 2. Uşaqlar bağçada oynayırdılar. 3. Külək ağacın
budaqlarını bir- birinə çırpırdı. 4. Mən yorulmadan irəliyə doğru addımlatırdım. 5.
149
Sən dünən çox yorğun görünürdün. 6. O, dostlarına nəsə danışırdı. 7. Biz hər
zaman imtahanlara birlikdə hazırlaşırdıq. 8. Sərgiyə gələnlər əsərlərə diqqətlə
baxırdılar. 9. Siz həmişə onun sözlərinə inanırdınız. 10. Onun səsi güclə eşidilirdi.
11. Çiçəklərin ətri duyulurdu. 12. Onun başı ağrıyırdı. 13. Onun sürəti getdikcə
artırdı. 14. Sən ki, bunu çoxdan bilirdin. 15. O, müəllimin sözlərinə diqqətlə qulaq
asırdı. 16. Hava yavaş- yavaş soyuyurdu. 17. O isinmək üçün yer axtarırdı. 18.
Dayım “Neft daşları”nda işləyirdi. 19. Çayda xırda balıqlar üzürdü. 20. Siz şəhərin
mərkəzində yaşayırdınız. 21. O, uzaqdan bacısına bənzəyirdi. 22. O, dostlarına
kömək edirdi. 23. Mən yatmaq istəmirdim. 24. Hamı onunla məsləhətləşirdi. 25.
Parlaq günəş şəfəq saçırdı.
Упражнение. Переведите диалоги.

- Bu kimdir?
– Kimsə. Mən onu tanımıram.
- Bəs, mən onu tez- tez burada görürəm. Mənə elə gəlir ki, o, mənə haradasa
rast gəlmişdi. Mən dostumla danışırdım, o yaxınlaşdı və nəyisə bizdən soruşdu.
- Bəlkə də.
- Hə, hə. O, qaz peçi və soyuducu almaq istəyirdi. Biz ona dedik ki, o mağaza
haradasa yaxındadır.
2.
- Sən şeyləri yerbəyer etdin?
- Bir şey var ki, yerbəyer edim?
- Atan nəsə alıb. Bax, nədir. Sabah bayramdır. Ana bayram xörəyi
hazırlayacaq.
- Kartof, göyərti və bir az ət. Onlardan başka nə olacaq. Nə olur olsun, ancaq
mən kartof yeməkdən yorulmuşam. Haraya gedirəm, mənim qabağıma kartof,
çörək, ağ pendir və göyərti qoyurlar.
- Nəsə mən səni başa düşmürəm, sən nə istəyirsən.
- Heç nə! Sabah bayramdır, yox? Mən də dadlı xörək istəyirəm.
- Ata bazardan gəlib. Indi sən mağazaya get, ərzaq al. Ana dedi ki, ərzağı
seçsin, görsün təzədir, ya yox. Sən satıcını tanıyırsan, yox? Ona de ki, unu, yağı,
pendiri, qəndi düz çəksin. Ata artıq meyvə- tərəvəzi alıb. Mən isə otaqları
təmizləyərəm, hər yer təmiz olsun.
Şah və xidmətçi
Keçmiş zamanlarda bir şah varmış. Bu şah həmişə bir neçə qüvvətli köpək
saxlarmış. Şahın bir nəfərə acığı tutanda onu itlərə atarmış. İtlər də o saat onu
parçalayar, dağıdıb yeyərmiş.
150
Şahın cavan bir xidmətçisi də vardı. Cavan fikirləşirdi ki, cəllad şah bir gün
qəzəblənib onu da itlərə atdıracaqdır. Buna görə də o, itlərə baxan xidmətçi ilə
dostlaşdı. Cavan hər dəfə itlərin yanına gələndə özü ilə bir parça ət gətirər və
köpəklərə atardı. İtlər cavanı gördükdə onu mehribanlıqla qarşılayardılar.
Günlərin birində zülmkar şahın cavan xidmətçiyə acığı tutur. Əmr edir ki, onu
itlərə atsınlar. Cəllad gəncin əl- qolunu bağlayıb, onu itlərə atır. Lakin itlər onu
dərhal tanıyır, quyruqlarını bulayaraq boyunlarını bükürlər. Sonra itlərin hamısı
gənci dövrəyə alıb, sanki onu şahın bəlasından qorumaq istəyirlər.
Упражнение. Спишите, вставляя союзы və, ilə, da,də

1. Bizim bağda alma. . . , armud. . . , ərik. . . , heyva. . . yetişir. 2. Hər kəs
böyük həvəslə yaşamaq . . . yaratmaq istəyir. 3. Könül . . . Gülşən bacıdırlar. 4.
Məktəblilərlə görüşə bəstəkar . . . şairlər gəlmişdi. 5. Bizdən qəzet . . . jurlallarda
çox yazdılar. 6. Əminə . . . , Solmaz . . . mənim yaxın yoldaşlarımdır.
Упражнение. Спишите, вставляя союзы və, da,də.

1. Müəllim tələbələrin . . . , Məşədi bəyin . . . tanımadığı böyük Sabir idi. (M.
Hüseyn)
2. Xəbər aldım ilk bahardan
O . . . səni verdi nişan.
(N. Rəfibəyli)
3. Qurban . . . belə getdi (A. Şaiq). 4. Fəxranın . . . bu günlərdə on bir yaşı
tamam oldu. 5. O məni . . . unutmamışdı (Ə. İ).
6. Cahangirlər dünyasından
Qalmasın bir yadigar . . .
Qoy ağlar . . . , qaralar . . .
Səadətlə nəfəs alsın.
(S. Vurğun)

1. Zəfərşan və Kərim dərsə birlikdə hazırlaşırdılar. 2. Rəşid kitab və
dəftərləri çantaya qoydu. 3. Qüdrət fikirləşdi ki, Vəfa işə gələ bilməyəcək. 4.
Səyavuş ilə İlham yarışda fərqləndilər. 5. Bu dağlar da, dərələr də bizimdir. 6.
Özüm söz vermişəm, amma gütməyəcəyəm. 7. Rəşid bu gün hökmən gəlməlidir,
çünki sabah dərslər başlanır. 8. Müəllim Sədaqətdən keçmiş dərsi soruşdu, ancaq o
dərsə hazır deyildi. 9. Səməndər stansiyaya getdi, lakin qatar gecikirdi.
Упражнение. Спишите, раскрывая скобки.
151
1. Dost dosta dar gün (də) lazımdır. 2. Bizim rayonumuz (da) gürcülər(də),
avarlar(da), ləzgilər(də) mehriban bir ailə kimi yaşayırlar. 3. Nərgiz (də) gözəl
şe`rlər yazmaq qabiliyyəti var. 4. Şahmar (da), Nəzər(də) ali məktəbdə oxuyurlar.
5. Koridor (da), sinif (də) dibçəklər qoyulmuşdu.
1. Yolun hər iki tərəfi yaşıl ağaclarla örtülmüşdü. 2. Dağın döşünü lalələr
qırmızı rəngə boyamışdır. 3. Biz bağdan şirin alma, dadlı armud dərdik. 4. Sarı
heyvanın ətri ətrafı bürümüşdü. 5. Meyxoş nar, qara gavalı insan üçün çox
faydalıdır. 6. Səid mağazadan boz kostyum aldı.
Упражнение. Перепишите предложения, вставляя по смыслу слова.

1. Aşpaz … şorba biçirdi. 2. Cavad … xörəyi çox sevir. 3. … havada təyyarə
çətin hərəkət edir. 4. Tahirə … və … qızdır. 5. … əsgər əli ilə … faşistin
boğazından yapışdı. 6. Maşınımız … və … yolla irəliləyirdi.
Cловарь – Lüğət
yazılı abidə- письменный памятник təmkinli- выдержанный

səsləşmək- звучать mənəvi sifətlər- выразительные лица
boy- здесь: часть эпоса Tanrı- Создатель, Творец
basqınçı- разбойник fərarilik- дезертирство
fədakarlıq- самоотверженность mənfur- ненавистный
qəsbkarlıq- захватчик mənbə- источник
GÖY GÖL
Dağların qucağlnda Bürüyur bu gözəli
Bir nazlı gözəl yatır. Payızın xəzəli də.
Bu gözəlin başına Kaman çalır burada
Fəsillərin hərəsi Ətirli dağ yeli də.
Bir rəngli örpək atır. (M. Dilbazi)
Ağac bar verəndə başını aşağı əyər.
Чем больше плодов на дереве, тем ниже его ветки.
Ağac götüyündən su içər.
Без корней и полынь не растет.
152
Урок 18.
1. Наклонения глагола.
2. Желательное наклонение глагола.
3. Долженствовательное наклонение глагола
1. Наклонения глагола выражает отношение говорящего к

действительности, реальности действия. Это отношение устанавливается
говорящим. С этой точки зрения в азербайджанском языке имеются
повелительное, изъявительное, желательное, долженствовательное,
обязательное, условное наклонение. Изъявительное наклонение
соответствует времени глагола.
Эти формы спрягаются по лицам и различаются специальными
морфологическими показателями (аффиксами).
2. Желательное наклонение глагола.

Желательное наклонение глагола выражает желание, намерение.
Образуется аффиксами – a, - ə:
Al - a - m – лишь бы я взял (брал)
Gəl - ə - sən – лишь бы ты пришел…
Gəl - ə - лишь бы он пришел
Для усиления желания перед глаголом употребляются слова kaş (хотя
бы), təki (хотя бы, лишь бы), gərək (должно, надо, нужно). Эта форма глагола
принимает личные аффиксы, По своей семантике относится к будущему
времени. Например:
Mənə heç nə lazım deyil, təki sən sağalasan.
Мне ничего не надо, лишь бы ты выздоровел.
Kaş bu il instituta daxil olam – Лишь бы в этом году поступил в институт.
Gərək oxuyam gərək oxuyaq
Gərək oxuyasan gərək oxuyasiniz
Gərək oxuya gərək oxuyalar
gərək alam gərək alaq

gərək alasan gərək alasınız
gərək ala gərək alalar
153
gərək oxumayam gərək oxumayaq
gərək oxumayasan gərək oxumayasınız
gərək oxumaya gərək oxumayalar
gərək almayam gərək almayaq

gərək almayasan gərək almayasiniz
gərək almaya gərək almayalar
2. Долженствовательное наклонение глагола выражает действие,
совершение которого является обязательным. Образуется путем
присоединения аффикса - malı, - məli к основе глагола. Это форма принимает
аффиксы лица.
Mən oxumalıyam Я должен читать
Sən oxumalısan Ты должен читать
O oxumalıdır Он(она) должен читать
Множественное число
Biz oxumalıyıq Мы должны читать
Siz oxumalısınız Вы должны читать
Onlar oxumalıdırlar Они должны читать
Отрицательная форма долженствовательного наклонения глагола

образуется путем присоединения к основе глагола аффикса –ma, - mə.
Единственное число
Mən oxumamalıyam Я не должен читать
Sən oxumamalısan Ты не должен читать
O oxumamalıdır Он не должен читать
Множественное число
Biz oxumamalıyıq Мы не должны читать
Siz oxumamalısınız Вы не должны читать
Onlar oxumamalıdırlar Они не должны читать
Mən baxmamalıyam Я не должен смотреть

Sən baxmamalısan Ты не должен смотреть
O baxmamalıdır Он не должен смотреть
Baxmalı deyiləm Я не должен смотреть

Baxmalı deyilsən Ты не должен смотреть
Baxmalı deyil Он не должен смотреть
154
Deməməliyəm Я не должен говорить
Deməməlisən Ты не должен говорить
Deməməlidir Он не должен говорить
Deməli deyiləm Я не должен говорить

Deməli deyilsən Ты не должен говорить
Deməli deyil Он не должен говорить
Для образования сложной формы долженствовательного наклонения к
глаголам прибавляются вспомогательные глаголы idi , imiş и личные
окончания прошедшего времени idi, употребляется в форме - dı,- di,а
вспомогательный глагол imiş – в форме - mış, - miş. При этом между ними и
окончаниями –malı,- məli появляется согласная буква y.
Abdulla Şaiq.
Abdulla Şaiq Talıbzadə 1881 –ci ildə Tiflisdə anadan olmuş və ilk təhsilini
orada almışdır. O, hələ uşaq yaşlarında ana dili ilə yanaşı, rus və fars dillərini də
mükəmməl öyrənmişdi.
Abdulla Şaiq 1901 –ci ildə Bakıya gəlir, burada müəllimliklə məşğul olur.
Gənc Şaiq müəllimlik edərkən bədii yaradıcılığa başlayır, dövrün maraqlı və vacib
hadisələrini əks etdirən əsərlər yazır. O, inqilabdan əvvəl, yazdığı hekayələrində
keçmiş dövrün dözülməz hadisə və əhvalatlarından bəhs etmişdir.
Abdulla Şaiq uşaqların sevimli yazıçısıdır. O, uşaq həyatından bəhs edən
onlarca maraqlı şer və hekayələr yazmışdır.
Azərbaycan ədəbiyyatında Abdulla Şaiq bir dramaturq kimi də məşhurdur. O,
“İldırım”, “Nuşabə”, habelə uşaqlar üçün yazdığı “Xasay”, “Eloğlu”, “Vətən”,
“Fitnə” pyeslərinin müəllifidir.
Görkəmli şair, nasir və dramaturq Abdulla Şaiqin xidmətləri hökümətimiz
layiqincə qiymətləndirərək ona əməkdar incəsənət xadimi fəxri adını vermiş, onu
bir neçə orden və medallarla təltif etmişdir.
Abdulla Şaiq 1959- cu ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir.
Qızıl
Yaylaqda idik. Kərim babanın Qızıl adlı bir iti var idi. Bir gün alaçıqdan
çıxanda Qızıl üstümə cumdu. Qorxumdan iti çubuqla bərk vurdum. Kərim baba
bunu gördüsə də dinmədi. Amma anladım ki, hərəkətim xoşuna gəlmədi.
Bir gün yenə iti qovlayırdım. Kərim baba dedi:
- Oğlum, iti vurma, o mənim vəfalı dostumdur. O, yüzlərlə heyvanı
canavardan qoruyub.
Kərim baba itin başını sığallaya- sığallaya əlavə etdi:
155
- Cavan vaxtım idi. Axşam düşmüşdü, qoyunlar isə otlayırdı. Necə oldusa
gözümə yuxu getdi. Ayılanda gördüm ki, sürü yoxdur.
- Qızıl!, Qızıl! – deyə qışqıra- qışqıra səhərədək gəzdim.
Səhərə yaxın dərədən səs gəldi. Gedib gördüm ki, Qızıl sürünü iki qayanın
arasına yığıb. Özü də al- qan içindədir. O saat bildim ki, sürüyə canavar girib.
Ətrafa baxanda üç canavar cəmdəyi gördüm. Sən demə, Qızıl səhərə qədər
canavarlarla vuruşub, sürünü qoruyub.
Kərim baba burada dayandı, dərindən nəfəs aldı. Sonra gözlərimin lap içinə
baxıb, mehribanlıqla dedi:
- Oğul, Qızıl belə itdir.
Bundan sonra mən Qızılı sevməyə başladım.
Abdulla Şaiq
Məktub yetişmədi
Soyuq bir qış günü. Varlılar qalın paltar geyinmişdilər. Yoxsulların isə əl-
ayaqları donurdu. . .
İrandan Bakıya işləməyə gəlmiş Qurban donmuş halda Molla Fərzəlinin
yanında oturmuşdu:
- Molla, yaz ki, Anaxanım və Mətiş necədirlər? Sonra yaz ki, mən hələ bir
təhər dolanıram. Qazandığım qəpikləri onlara göndərirəm. . .
Molla Qulamhüseyinə də salam yaz, yaz ki, mən gəlincə uşaqlardan göz-
gulaq olsun.
Qurban məktubu aldı və Molla Fərzəlinin haqqını verdi. O, birbaş yerlisi
Qulamrzanın yanına getdi ki, məktubu onunla göndərsin. Qulamrza evdə yox idi.
Qurban iş yoldaşlarının yanına qayıtdı. Onların qazdıqları neft quyusu dərinləşirdi.
Quyu dərinləşdikcə ölüm qorxusu da artırdı.
Bu zaman Qurban quyunun dibində idi. Birdən quyuda partlayış oldu. Qurban
öldü. Fəhlə dostları onun cibindən ailəsinə yazdığı məktubu tapdılar.
Biz səhər saat 7- də yola düşməliyik. Sən bu əsəri oxumalısan. Biz ona hər
şeyi söyləməliyik. Bu ağacları çoxdan əkməli idim. Mən atama bazardan nar
almalıyam.
Упражнение. Допишите предложения глаголами в соответствующем
наклонении.
Yerinə yetirməli, tabe olmalı, qazanmalı, görüşməli, başlamalı, hazırlaşmalı,
çıxmalı.
1Biz tapşırığı . . . . . . 2. Mən onunla . . . . . . 3. Sən işə vaxtında . . . . . . 4. Siz
küçə hərəkəti qaydalarına . . . . . 5. Bu il imtahana yaxşı . . . . . 6. Donu tikməyə . . .
. 7. İdman yarişlarında birincilik . . . . . 8. Biz tapşırığı . . . . .
156
1. Adamın gərək ürəyi ilə dili bir ola. 2. Kaş nər yer belə gözəl ola. 3. Gərək
bu gün işlərimi qurtaram. 4. Kaş müharibə tezliklə qurtara. 5. Xoşbəxt olasınız. 6.
Sağlıqla işlədəsiniz. 7. Gərək anamızın qədrini bilək. 8. Gərək hamı öz dilini yaxşı
bilə. 9. Gərək sən hamıdan yaxşı cavab verəsən. 10. Kaş yarışda dalib gələk.
1. Она сегодня должна приехать. 2. Ты должен следить за своим
произношением. 3. Ты должен ответить мне. 4. Я должна знать. 5. Вы
должны знать правду. 5. Они должны подумать. 6. Я должен знать правду. 7.
Дети должны спать. 8. Отец должен мне все сказать. 9. Мы должны уехать на
несколько дней. 10. Они должны уехать вместе. 11. Он должен написать мне
письмо.
Упражнение. Прочитайте и переведите текст.

Xan:
- Bu gün çox xoş havadır. İstəyirəm dərya üzündə bir az seyr edəm, könlüm
açıla. . . Mən gərək min- min adamın qəmini çəkəm, dərdinə yetişəm.
Vəzir:
- Tutdum ki, əyləyib qulluğuna gətirəm, əlimdən dartınıb çıxıb getdi.
Xan:
- Teymur ağa, sənin qərəzin budur ki, mən vilayətlər içində bədnam olam?
Nisa xanım:
- Doğrudur, xan Teymur ağaya bir şey edə bilməyəcəkdir, amma qorxuram ki,
Teymur ağa ilə mənim arama elə ayrılıq sala ki, ölümdən bədtər ola.
Teymur ağa:
- İstəyirəm qaçam.
Vəzir:
- Belə olan surətdə, aya, sənə lazım deyilmi ki, təmiz adını itirməyəsən? Bu
sözləri ondan ötrü sənə deyirəm ki, elə durub- oturmayasan ki, sənin xüsusunda
xana bir söz deyələr. (M. F. Axundovdan)
Я мечтаю, чтобы сын хорошо учился.
Отец хочет, чтобы мы навестили больную бабушку.
Мать хочет, чтобы, я отнес эти вещи моей тёте.
Мать хотела, чтобы я отнес эти вещи моей тёте.
Упражнение. Переведите. Перескажите текст.

157
1. Balaca Fatimə həyətə endi. 2. Dənizin suyu ilıq idi. 3. Qalın meşə
rütubətli olur. 4. Qoçaq inşaatçılar gecə də işləyirdilər. 5. Leyla səmimi qızdır. 6.
Fərid qayğıkeş adamdır.
Lüğət
Dözülməz – невыносимый nasir – писатель
əhvalat – случай layiqincə - по- достоинству
Quzu
Bir obada körpə quzu,
Mələr- mələr, qaçar düzü,
Ananı axtarar gözü.
Dedim:- Qaçma, gözəl quzum,
Səni mən bəslərəm özüm.
Qoyunları çoban yığar,

Badyalara südü sağar.
Quzum mələr,durub baxar.
Dedim:- Qaçma,gözəl quzum,
Anasını quzum görər,

Ayaqları yerə dirər,
Məməsini tapıb əmər,
Dedim:- Qaçma,gözəl quzum,
(Abdulla Şaiq)
Пословицы и поговорки
Dost dar gündə tanınar.
Друга познают в беде.
Dost dosta tən gərək,
Tən olmasa, gen gərək.
Дружбу водить, себя не щадить.
158
Урок 19.
Грамматические темы
1. Обязательное (необходимое) наклонение глагола.
2. Условное наклонение глагола.
3. Указательные местоимения elə, belə.
1. Обязательное наклонение глагола выражает необходимость,

совершения действия. Образуется путем присоединения к основе глагола
аффикса –ası,- əsi (- yasi, - yəsi) и изменяется по лицам.
Mən ged- əsi- yəm//oxu- yası- yam
Я должен идти//читать
Sən ged- əsi- sən //oxu- yası- san
Ты должен идти // читать
ged- əsi- dir //oxu- yası- dır
он должен идти// читать
Biz ged- əsi- yik //oxu- yası- yıq
Мы должны идти // читать
Siz ged- əsi- siniz //oxu- yası- sınız
Вы должны идти // читать
Onlar ged- əsi- dir- lər //oxu- yası- dırlar
Они должны идти // читать
Yaz- ası- yam yaz- ası- yıq
Yaz- ası- san yaz- ası- sınız
Yaz=ası- dır yaz- ası- dırlar
Gedəsi deyiləm gedəsi deyilik
Gedəsi deyilsən gedəsi deyilsiniz
Gedəsi deyil gedəsi deyillər
Yazası deyiləm yazası deyilik
Yazası deyilsən yazası deyilsiniz
Yazası deyil yazası deyillər
2. Условное наклонение глагола

Условное наклонение обозначает действие, которое служит условием
для совершения другого действия. Образуется присоединением аффикса - sa,
- sə к основе глагола и изменяется по лицам.
Mən alsam eсли я возьму
Sən alsan если ты возьмешь
O alsa если он (она) возьмет
159
Biz alsaq если мы возьмем
Siz alsanız если вы возьмете
Onlar alsalar если они возьмут
Mən desəm если я скажу

Sən desən если ты скажешь
O desə если он скажет
Biz desək если мы скажем
Siz desəniz если вы скажете
Onlar desələr если они скажут
Отрицательная форма условного наклонения глагола образуется путем
присоединения к основе глагола аффикса –ma, mə.
Mən deməsəm Biz deməsək
Sən deməsən Siz deməsəniz
O deməsə Onlar deməsələr
Cavad xan.
Cavad xan Gəncə xanları nəslindən olan Şahverdi xanın ücüncü oğludur.
Atasının dövründə Gəncə xanlığı Qarabağa tabe idi. Odur ki, Cavad xan girov kimi
Şuşada yaşayırdı. Tarixin hökmü ilə 1785- ci ildə o, Cəncəyə hakimiyyət başına
dəlir. Cavad xan hakimiyyətdə olarkən Qazax, Şamxor və başqa yerlər Gəncəyə
daxil idi. Bundan başqa, o, Nadir Şah dövründə gürcülərə verilmiş Azərbaycan
torpaqlarını geri almışdır. Cavad xan dövründə camaat əmin- amanlıq şəraitində
yaşayırdı.
1793- cü ildə özünü İran şahı elan Ağa Məhəmməd Şah Qacar Şuşaya hücum
edir. Oranı tuta bilməyib Gəncəyə gəlir. Qacar Tiflisə yürüşedərkən Cavad xan ona
qoşulur. Qacar İrana qayıdandan sonra Gürcü çarı II İrakli ilə Qarasbağ xanı
İbrahimxəlil xan Gəncəni mühasirəyə alır. Bunu görən Cavad xan qan tökülməsin
deyə ibrahim xana xərac verir.
Cavad xan Azərbaycanın azadlığı uğrunda şəhid olmuş xalq
qəhrəmanlarından biridir.
160
Gəncə
Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biri də Gəncədir. 12- ci yüzillikdə
Gəncədə təxminən 500 min nəfərə qədər adam yaşayırdı. Bu dövrdə dünya
ölkələrində Gəncə kimi böyük şəhərlər olduqca az idi.
Gəncədə çoxlu dövlət- idarə binaları vardı. Uzun müddət paytaxt şəhəri olmuş
Gəncəyə sultan sarayı, ayrı- ayrı hökmdarlara, ruhanilərə, dövlət məmurlarına
məxsus olan saraylar, imarətlər, həmçinin məscid, mədrəsə, hamamlar və başqa
binalar tikilmişdir. Dövlət başçılarının varlıların gözəl sarayları şəhərin mərkəzində
təhlükəsiz yerdə tikilmişdi. Bu isə şəhərdə memarlığın və bununla əlaqədar olan
bir çox sənət sahələrinin inkişafına təkan vermişdi.
12- ci yüzillikdə Gəncə bütün Şərqdə ən məşhur ticarət və sənətkarlıq şəhəri
idi.
Gəncə ətrafında dəmir və mis şıxarılırdı. Bu isə Gəncədə müxtəlif sənətlərin
meydana gəlməsinə və inkişafına səbəb olmuşdu. Burada dəmirçilik sənəti xüsusılə
geniş yayılmışdı. Dəmirçilər müxtəlif silahlar, əmək alətləri, dəmir və mis qablar
düzəldirdilər. Gəncə dəmirçilərinin yüksək sənətkarlığını onun qala qapıları sübut
edirdi. Bu qapılar həm də gözəl sənət əsəri idi.
Gəncənin ətrafı bağlar və meşələrlə örtülüdür. Burada dadlı meyvələr- üzüm,
əncir, tut və s. yetişdirilir.
Gəncə bir neçə dəfə zəlzələ nəticəsində dağılmışdır. 1139- cu il sentyabrın 30-
da cümədən şənbəyə keçən gecə Gəncədə böyük bir zəlzələ baş verdi. Şənərdə
161
çoxlu dağıntılar oldu. Gəncə elə dağılmışdı ki, sanki burada əvvəllər heç vaxt şəhər
olmamışdı. Zəlzələ zamanı Gəncə əhalisinin təxminən 230 min nəfəri, diğər
məlumata ğörə, 300 min nəfəri həlak olmuşdu. Zəlzələdən Kəpəz dağı uçaraq Ağsu
çayının qarşısını kəsdi və Göygöl əmələ gəldi. Bu göl indi də Azərbaycanın
mirvarisi sayılır.
Göy- Göl
1139- cu ildə baş verən güclü zəlzələdən Kəpəz dağı uçdu və bunun
nəticəsində də çoxlu göllər əmələ gəldi. Bunlardan ən böyüyü Göy- Göldür. Bu göl
Gəncənin 44kilometrliyindədir. Gölün orta dərinliyi 30 metr, ən dərin yeri isə yüz
metrə yaxındır. Suyu təmizdir.
Göy- Göl dəniz səviyyəsindən 1576 metr hündürlükdə yerləşir. Göy- Göl
dövlət qoruğudur. Göldə xallı balıqlar yaşayır. Gölün ətrafı meşələrlə əhatə olunub.
Bu meşələrdə ceyran, cüyür, dağ keçisi və başqa heyvanlar yaşayir.
Göy- Göl Azərbaycanın ən gözəl güşəsidir.
A zərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağı
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağı haqqında ilk hökumət qərarı

1918- ci il iyunun 21- də verilib. Həmin qərar: Azərbaycan bayrağını qırmızı
materialdan, üstündə ağ, aypara və qırmızı fonda ağ səkkiz guşəli ulduzun təsviri
verilmiş bayraq kimi qəbul etmək.
Bu qərar qəbul edilərkən Azərbaycan hökuməti hələ Gəncə şəhərində

yerləşirdi və Bakıda fəaliyyət göstərmək qeyri- mümkün idi. Azərbaycan hökuməti
Bakıda yalnız sentyabrın 15- də - şəhər türk qoşunlarının köməyi ilə düşmən
qüvvələrdən təmizləndikdən sonra fəaliyyət göstərə bildi.
Göründüyü kimi ilk dövlət bayrağı qırmızı rəngdə, Türkiyə- nin dövlət
bayrağı formasında olub.
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti- nin Bakı- da fəaliyyətə başlamasından az

sonra, bayraq haqqında ikinci qərar qəbul edildi.
"Milli bayraq haqqında Azərbaycan hökuməti qərarları dəftərindən 9 noyabr

1918- ci il tarixli çıxarış:
Eşidildi - Nazirlər Şurası sədrinin milli bayraq haqqında məruzəsi.
162
Qərara alındı - Yaşıl, qırmızı və mavi rənglərdən, ağ aypara və səkkizbucaq
ulduzdan ibarət olan bayraq milli bayraq hesab edilsin".
Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı bərabər enli üç üfüqi zolaqdan

ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir. Mavi
rəng - Azərbaycan xalqının türk mənşəli olmasını, qırmızı rəng - müasir cəmiyyət
qurmaq, demokratiyanı inkişaf etdirmək istəyini, yaşıl rəng - islam sivilizasiyasına
mənsubluğunu ifadə edir. Qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ
rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna
nisbəti 1:2- dir.
Bayraqdakı göy rəng türkləşmək ideyası ilə bağlıdır. Türklərin göy rəngə
üstünlük verməsi ilə bağlı müxtəlif izahlar da mövcuddur. Orta əsrlərdə islam
dinində olan türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərdə saysız- hesabsız qədim abidələr
də tikilib və bu abidələrin əksəriyyəti göy rəngdə olub. Bu baxımdan göy rəng həm
də simvolik məna daşıyır. Göy rəng həm də XIII əsrdə Elxanilər dövrünün
əzəmətini, onların zəfər yürüşlərini əks etdirir.
Bayraqdakı yaşıl rəng islam dininə mənsubluğu ifadə edir. Böyük mütəfəkkir
Əli bəy Hüseynzadə "Qırmızı qaranlıqlar içində yaşıl işıqlar" əsərində yaşıl rəngin
geniş izahını verib.
Bayraqdakı qırmızı rəng müasirləşməni, inkişafı əsas götürür. Məlum olduğu

kimi XVIII əsrin sonlarında Fransa Burjua inqilabından sonra kapitalizmin inkişafı
ilə bağlı Avropa ölkələrində böyük irəliləyişlər baş verib. Həmin dövrdə
proletariatın kapitalizm quruluşuna qarşı mübarizəsi olub. Bu illərdə qırmızı rəng
Avropanın simvoluna çevrilirdi. Ə. Hüseynzadə yazırdı: "Avropalaşalım,
firəngləşəlim deyirsiniz. Lakin ey qare (ey oxucu), müraciətdən müraciətə fərq
vardır. Biz avropalıların ədəbiyyatına, sənayelərinə, ümum və maariflərinə,
kəşfiyyat və ixtiralarına müraciət etmək istəyiriz, özlərinə degil! Biz istəriz ki,
islam ölkəsinə onların beyinləri, dimaqları girsin!"
Qırmızı rəngin üzərində ortada aypara və səkkizguşəli ulduzun təsviri verilib.

Aypara bir vaxtlar Bizans imperiyasının paytaxtı Konstontinopolun gerbi olub.
Türklər 1453- cü ildə həmin şəhəri aldıqdan sonra həmin gerb Osmanlı İmperiyası
tərəfindən islam dininin bir rəmzi kimi qəbul edilib və həmin dində olan başqa
xalqlara da keçib. (Bax: M. Əliyev. "Qobustan" jurnalı, 1989, N3).
Müxtəlif guşəli ulduzların təsvirlərinin izləri dünya sivilizasiyasının ən qədim

məskəni hesab olunan Mesopotomiya ilə əlaqədardır. Ulduz təsvirlərinin
yaranması astronomiya elmi ilə bağlıdır.
163
Böyük yazıçı C. Cabbarlı şerlərinin birində yazırdı:
Bu ay, yıldız boyaların qurultayı nə demək,
Bizcə belə söyləmək.
Bu göy boya, göy moğoldan qalma Bir türk nişanı
Bir türk oğlu olmalı.
Yaşıl boya islamlığın sarsılmayan İnamını ürəklərə dolmalı
Şu al boya azadlığın təcəddü, fərmanı,
Mədəniyyət bulmalı.
Azərbaycan Milli Qurtuluş Hərəkatının ideoloqu M. Ə. Rəsulzadə 1918- ci

ildə Azərbaycan Parlamentinin yığıncağında demişdi: "bizim qaldırdığımız
bayrağın üç rəngi: türk milli mədəniyyətinin, müsəlman sivilizasiyasının və müasir
Avropa demokratik əsaslarının simvoludur".
1. Toy bu günlərdə başlanasıdır. (C. C. ) 2. Bahar,sən şəhərdə qalasısan. (S. S.

A. ) 3. Üstünün küləşinə bir kibrit vursan, şam kimi yanasıdır. (M. Ə. ) 4. Ana,
Əlibəyin heç vaxtı varmı? Vallah, gələsiydik bu həftə sizə. (S. V. ) 5. Daha ikinci
dəfə əlimi ağrıdıb bu divarı da sökəsi deyiləm. (S. R. )
Упражнение. Дополните предложения.
1. Atam icazə versə, …. . 2. Mən evdən tez çıxsam, . . . . . . 3. Əgər yağış

yağsa, . . . . . . 4. Tələbə imtahanlara yaxşı hazırlaşsa, . . . . . 5. Bütün xalqlar sülhü
müdafiə işini öz əllərinə alsalar, . . . . .
1. Od olmasa, tüstü çıxmaz. 2. Bir şey lazım olsa, mən sizə deyərəm. 3. Şər
deməsən, xeyir gəlməz. 4. Bir az yatsam, dincələcəm. 5. Bir daha təkrarlasam,
yadımda qalar. 6. Mən bu barədə indi fikirləşməsəm, sonra gec olacaq. 7. Biz bir
şey eşitsək, sizə xəbər verərik. 8. Siz kimdən soruşsanız, hamı belə cavab verəcək.
164
9 Onlar vaxtında gəlsələr, biz içlasımıza başlayarıq. 10. Ona müraciət etsəniz, o
sizə cavab verər.
1. Afiq namə`lum adamın relslərin altına qızıl şey qoyduğunu gördü. O,

şübhəli adamla əlbəyaxa oldu. 2. Oğlan qırmızı pomidorları yeşiklərə yığdı. 3.
Hava sakit və aydın idi. 4. Ac və quduz canavarlar meşədə vurnuxurdular. 5. Dağ
keçisi sıldırım qayadan keçib, çiçəkli dərəyə endi. 6. Biz durna gözlü saf çeşmənin
yanında əyləşdik.
1. Başından əssə də min acı külək,
Dayanmaz sinəndə çırpınan ürək.
2. Zülmət oynasa da bir an göylərdə,
Tutulmaz günəşin üzünə pərdə.
(S. Vurğun)
3. Gündə milyon dəfə də girib- çıxsanız suya,
Getməz əllərinizdən, getməz oqan ləkəsi. . .
(S. Rüstəm)
4. Bəzən hamarda da büdrəyir adam,
Oxuyun üzümə nə günahım var.
İttiham etsəniz, günəş sanaram,
Güzəştə getsəniz – ittiham olar.
(M. Araz)
165
Урок 20.
1. Причастие настоящего времени.
2. Причастие прошедшего времени.
3. Причастие будущего времени.
Причастие настоящего времени

1. Для образования причастия настоящего времени к основе глаголов с
окончанием на согласные прибавляется ударный аффикс –an/- ən. Если
основа глагола оканчивается на гласный, то перед этим аффиксом появляется
у:
Yazmaq – yazan oynamaq - oynayan
Durmaq – duran oxumaq - oxuyan
Gəlmək – gələn işləmək - işləyən
Götürmək –götürən bürümək – bürüyən
В азербайджанском языке причастие, стоя перед определяемым
существительным, не изменяется ни по падежам, ни по числам, в отличие от
русского языка, где причастия согласуются с определяемым словом в роде,
числе и падеже.
Им. uçan təyyarə
Род. uçan təyyarənin
Дат. uçan təyyarəyə
Вин. uçan təyyarəni
Местн. uçan təyyarədə
Исходн. uçan təyyarədən
Moskvadan gələn qonaqları qarşılamağa gedirəm.
Я иду встречать гостей, прибывающих из Москвы.
Pəncərənin qabağında bitən ağac yaşıllaşmışdır
Дерево, растущее под окном, уже зазеленело.
Bu axşam yola düşən gəmi səhər Krasnovodskda olacaqdır.
Судно, отходящее сегодня вечером, утром будет в Красноводске.
Причастие настоящего времени вместе с относящимися к нему словами
может быть переведено на русский язык придаточным предложением:
Işləməyən dişləməz.
Кто не работает, тот не ест.
Universitetdə oxuyan bacım sabah Moskvaya gedəcək.
Моя сестра, которая учится в университете, завтра поедет в Москву.
Pişik olmayan yerdə siçanlar ova çıxır.
166
Там, где нет кошки, мыши выходят на охоту.
Zəhmət çəkməyən rahatlığın qədrini bilməz.
Кто не трудится, тот не знает цены отдыху.
Причастие может субстантивироваться; в этом случае оно изменяется по

числам и склоняется.
Kənd təsərrüfatı sərgisinə gələnlər arasındea əcnəbilər də var idi.
Среди приехавших на сельскохозяйственную выставку были и
иностранцы.
Oğru qalana yanar, ev sahibi gedənə.
Вор жалеет о том, что осталось, а хозяин о том, что ушло.
Действие, выраженное причастием настоящего времени, может

относиться и к прошедшему времени. В таком случае время причастия
определяется контекстом – главным образом, сказуемым или наречием
времени:
Üç gün bundanqabaq Moskvadan göndərilən məktubu bu gün aldım.
Письмо, посланное три дня назад, я получил сегодня.
Некоторые причастия могут употребляться как обычные

прилагательные:
Keçən il прошлый год
Gələn il будущий год
Причастие прошедшего времени.

2. Для образования причастия прошедшего времени используется
ударный аффикс –mış/- miş/- muş/müş , который прибавляется к основе
глагола:
Işləmiş работавший, ая, ее, ие
Durmuş стоявший, ая, ее, ие
Görmüş видевший, ая, ее, ие
Başlamış начавший, ая, ее, ие
Bolqarıstandan gəlmiş numayəndələrlə görüşdük.

Мы встретились с приехавшими из Болгарии делегатами.
O, görülməmiş bir hadisə idi.
Это было невиданное событие.
Imtahan vermiş tələbələrin siyahısı divardan asılmışdır.
Список студентов, сдавших экзамен, был вывешен на стене.
167
Причастие прошедшего времени с аффиксом - dığı, - diyi, - düyü, - duğu.
Причастие прошедшего времени с четырехвариантным аффиксом -
dığı/- diyi/- duğu/- düyü обязательно принимает личные окончания.
Для обозначения 1- го лица единственного числа к названному аффиксу
прибавляется - m, а во множественном числе –mız/- miz/- muz/- müz. Для
обозначения 2- го лица в единственном числе – ın/- in/- un/ün, а во
множественном числе –nız/- niz/- nuz/- nüz:
Ед. ч. Мн. ч.
Aldığım aldığımız
Gəldiyim gəldiyimiz
Durduğum durduğumuz
Gördüyüm gördüyümüz
Aldığın aldığınız
Gəldiyin gəldiyiniz
Durduğun durduğunuz
Gördüyün gördüyünüz
Aldığı aldıqları
Gəldiyi gəldikləri
Durduğu durduqları
gördüyü gördükləri
Например:
Aldığım kitab – книга, которую я купил
Gəldiyim ev – дом, куда я пришел
Durduğum yer – место, где я стоял (стою)
Gəldiyimiz qatar – поезд, которым мы приехали
Getdiyiniz yol – дорога, по которой вы ушли.
Отрицательная форма причастия прошедшего времени образуется при
помощи аффикса –ма, - мə ПРИМЕРЫ
Причастие будущего времени

3. Для образования причастия будущего времени к основам глагола с
конечным согласным прибавляется аффикс - acaq, - əcək.
Если основа глагола оканчивается на гласный, то перед этим аффиксом
вставляется полугласный y:
Alacaq adam человек, который возьмет
Gələcək qatar поезд, который придет
Işləyəcək mühəndislər инженеры, которые будут работать
168
Süleyman Sani Axundov.
Süleyman Sani Axundov Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. O, uzun illər
müəllimlik etmiş, bununla yanaşı bədiiyaradıcılıqla da məşğul olmuş, gözəl dram
və nəsr əsərləri yazmışdır.
S. S. Axundov ədəbiyyat tariximizdə hekayə janrında ən yaxşı əsərlər yazan
yazıçılardan biri kimi tanınır. Onun 1912 - 1914- çü illərdə yazdığı “Qorxulu
nağıllar” silsiləsinə daxil olan “Əhməd və Məleykə”, “Abbas və Zeynəb”,
“Nürəddin”, “Qaraca qız”, “Əşrəf” hekayələri yazıçıya böyük şöhrət
qazandırmışdır. Həmin əsərlərdə yazıçının məqsədi uşaqlara həyatı öyrətmək,
qəddarlıq, acgözlük, xudbinlik kimi rəzil sifətlərin mahiyyətini başa salmaq, onları
doğru yola çağırmaqdır.
S. S. Axundov bu əsərlər vasitəsilə uşaqlara xeyirxah, nəcib, bilikli, mərd,
cəsarətli olmaq kimiəxlaqi sifətləraşılayır, həyatda xeyirin qələbəsinəinamhissi
oyadır. Məhz bu cəhətdən “Qorxulu nağıllar”la şifahi xalq ədəbiyyatı nümunəsi
olan nağıllar arasında sıx bağlılıq, əlaqə vardır.
Qaraca qız
Piri kişi qapını açıq qoymuşdu. Bu halda Qara köpək içəri ğirib evdə bir
adamı yatmış gördü. Qulaqlarını şəkləyibheybətli bir halət ilə ona tərəf yönəldi.
Sonra Qaraca qızı tanıyıb quyruğunu buladı və irəli gəlib yanında uzandı, əlini
yalamağa başladı. Bu vaxt qaraca qız gözlərini açdı və hələ yuxulu olduğu üçün
qara köpəyi tanımayıb qışqırdı. Onun səsinə Piri kişi cəld içərigirib dedi:
- Qızım, nə üçün qışqırdın? Kimdən qorxdun?
- Baba, burada ayı var.
- Yox, qızım, Qara köpəkdir, qorxma, burada ayının nə işi var? Sonra Qara
köpəyə: “çəkil” – deyib onu bayıra qovladı.
- Yat, qızım,hələ tezdir.
- Yox, baba, daha yuxum gəlmir, mən həmişə tez dururam.
- Çox yaxşı edirsən, qızım, adamgərək sənər tezdən dura ki, bədəni sağlam
ola.
Qaraca qız paltarını geyib dedi:
- Baba, əl- üzümü harada yuyum?
- Budur, daxmamızın yanında su axır, get orada yu.
Qaraca qız üzünü yumağa getdi. Piri kişi də süfrəni salıb pendir, çörək və yağ
qoydu, sonra çaydandan iki fincan çay töküb süfrəyə qoydu. Bu vaxt Qaraca qız
üzünü yuyub içəri girdi.
- Al, qızım, üzünü sil, otur çay içək.
- Piri kişi Qaraca qıza dəsmal verdi. Qaraca qız da əl- üzünü qurudub süfrəyə
oturdu, hər ikisi yeyib- içməyə məşğul oldular.
169
Çaydan sonra Piri kişi Qaraca qıza dedi:
- Dur, qızım, gün qızmamış həm bağımızı gəzək, həm də ağalar üçün meyvə
dərək.
Piri kişi özü bir səbət götürdü və Qaraca qıza da bir cəvərən verdi. Evdən
bayıra çıxdıqda Qara köpək də onlara qarışdı. O, quyruğunu bulaya – bulaya
Qaraca qıza yanaşdı. Qaraca qız onun başını sığallayıb cəvərəni onun boynundan
asdı. Qara köpək başını bulayıb cəvərəni yerə saldı. Qaraca qız götürüb yenə
keçirdi. Qara köpək bu dəfə də başını əyib cəvərəni yerə saldı. Piri kişi dedi:
- Qızım, zəhmət çəkmə. Qara köpək azadəliyə öyrənmişdir, o, təlimə yatmaz.
- Yox, baba, yatar, bir gör onu necə öyrədəcəyəm.
Bunu deyib Qaraca qız Qara köpəyin qabağında çöməldi və onun gözlərinə
baxaraq dedi:
- Qaraca köpəyim, ağıllı köpəyim, cəvərəni götür.
Qaraca qız cəvərəni yerə onun boynuna saldı. Bu dəfə Qara köpək cəvərəni
yerə salmayıb Qaraca qızın üzünə baxa- baxa yanınca getdi. O da sevincək dedi:
- Afərin, Qaraca köpəyim! Baba, gördünmü?
- Görürəm, qızım və çox da təəccüb edirəm. Qara köpək indiyə qədər məndən
başqasının əmrinə tabe olmamışdı. Indi isə hətta cəvərəni də aparır.
- Hələ bu nədir ki, baba, gör ona nələr öyrədəcəyəm. Mən qaraçı dəstəsində
olan zaman ayını, meymunu və qeyri heyvanları öyrədəndə ğörmüşəm, ancaq baba,
adam heyvanı əzizləyə- əzizləyə öyrətməlidir, yoxsa döymək ilə bir şey olmaz.
Amma qorxutmağın eybi yoxdur. Bax, Yusif ayını döydü, o da onu parçaladı.
Piri kişi Qaraca qızın əhvalatını balaca eşitmişdi.
İndi isə Qaraca qızın kim olduğunu, bu vaxta qədər necə yaşadığını ona ətraflı
nağıl etdirdi. Qaraca qızın ürək yandırıcı faciəsindən rəhmdil Piri kişi xeyli qəmğin
oldu və ürəyində bu yetim uşağa məhəbbəti artdı.
Упражнение. Переведите на азербайджанский язык следующие

предложения:
1. Книга, прочитанная Ахмедом, лежит на столе. 2. Мальчик, ушедший в
школу, пока не вернулся. 3. Хлопкоробы, перевыполнившие план,
награждены. 4. Студенты, окончившие институт, распределены по
различным районам республики.
Упражнение. Допишите предложения, вставив сказуемые по смыслу.

1. Aşılmış qapı . . . . . 2. Görüşən dostlar . . . . . 3. Dəhlizdə gəzən . . . . . 4.
Teatra gedən tələbələr. 5. Yorulmuş adam . . . . . 6. Yazdığım ərizə. . . . . 7. Olmuş
170
hadisə . . . . . 7. Təmir olunmuş mənzil. 8. Yuduğum paltar . . . . . 9. Qurumuş
yarpaq . . . . . 10. Dinlədiyin musiqi . . . . . .
1. Yaşıl yarpaqların arasında qırmızıyanaq almaları görəndə balaca Sevincin
ağzı sulandı (B. Həsənov). 2. Qoçaq alpinistlər sal qayalara dırmandılar. 3. Yazı
dərsində düzgün, gözəl, təmiz və səliqəli yazmağı öyrənirik. 4. Bütün insanlar varlı
və şən həyat sürməlidirlər. 5. Məktəblilər qızmar günəş altında qaynar qumun
üstündə uzandılar. 6. Yaşadığımız hündür evin pəncərələri uca dağlara açılır.
Pambıq, ot, meşə, çiçək, duz, üz, motor, dil, kamal, meyvə, yağmur, yağ,
tufan, könül.
İÇƏRİŞƏHƏR
171
Içərişəhər Azərbaycanın ən qədim tarixi abidələrindən biridir. Onu əzəmətli
qala divarları əhatə edir. Bu divarlar düz 800 il əvvəl tikilib. Orada xırda deşiklər
var. Bu kiçik deşiklər düşmənin hücumunu gözləmək, onlara atəş açmaq üçündür.
Içərişəhərdə tək adamın güclə hərəkət edə bildiyi ensiz dalanlar, dar küçələr
vardır. Evlərin belə yaxın olması qədim zamanlarda adamların bir- birinə arxa
olduğunu göstərir.
O vaxtlar Bakı yalnız qalanın içində olmuşdur. Onu yağılardan qorumaq
lazım idi. Ona qörə də qalanı əhatə edən dərin və enli xəndək qazılmışdır. Bu
xəndəyə su buraxılmışdır ki, düşmən keçə bilməsin.
Içərişəhərdə qədim ticarət mərkəzi, karvansaray, məscidlər, hamamlar, xalça
sexi var.
Burada Şirvanşahlar sarayi kompleksi də vardır. Bu komplex 500 il əvvəl
tikilib. O zaman Bakı Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı idi.
Içərişəhəri gəzərkən elə bil nağıllar aləminə düşürsən. buranın hər bizim üçün
əzizdir.
Урок 21.
1. Залоги глагола.
2. Деепричастие.
1. 1)Взаимо- совместный залог образуется путем прибавления к основе

глагола, оканчивающейся на согласный, аффикса –ış/- iş/- uş/- üş.
Yazmaq писать
Gəzmək гулять
Vurmaq бить
Gülmək смеяться
Yazışmaq переписываться
Gəzişmək прогуливаться
Vuruşmaq биться, сражаться
Gülüşmək смеяться (совместно)
К основам глагола, оканчивающимся на гласные, присоединяется –ş:

Ağlamaq – плакать.
Ağlaşmaq – совместно плакать.
Mələmək – блеять.
172
Mələşmək – совместно блеять.
Глаголы взаимно- совместного залога обозначают взаимность или

совместность совершаемого действия.
2). Глагол в понудительном залоге показывает действие, совершаемое
другим лицом. Понудительный залог образуется путем прибавления к основе
переходного глагола, оканчивающейся на согласные, аффикса –dır/- dir/- dur/-
dür:
Yazdırmaq заставит писать
Tikdirmək отдать шить
Vurdurmaq заставит бить
Böldürmək заставит разделить
Sevil məktubu Xavərə yazdırdı.
Севиль заставила Хавер написать письмо.
Если же основа глагола оканчивается на гласный, присоединяется - t:
Işlətmək заставить работать
oxutmaq заставить читать (петь),
отдать учиться
2. В азербайджанском языке деепричастия образуются специальными

аффиксами:
1). - ib, - ıb, - ub, - üb:
Alıb- взяв
Gəlib- придя
Vurub- ударив
Görub- увидев
Başlayıb- начав
Işləyib- поработав
Oxuyub- прочитав
Sürüşüb- поскользнувшись
Эта форма обозначает действие, предшествующее другому действию:

Doktor onun yarasını bağlayıb, getdi.
Доктор ушел, перевязав его рану.
Onlar Moskvaya gəlib, sərgini gəzdilər.
Приехав в Москву, они посетили выставку.
Bir az dincəlib, yola düşdülər.
Немножко отдохнув, они отправились в путь.
İşimi bitirib, gəzməyə getdim.
173
Окончив работу, я пошел гулять.
Qəzeti oxuyub, qonşuya qaytardım.
Прочитав газету, я вернул (ее) соседу.
Деепричастие также может обозначать действие, происходящее
одновременно с другим действием:
Diviziya komandiri bir təpə üstündə durub, polk komandirlərinə əmr verir.
Стоя на холме, командир дивизии отдает приказы командирам полков.
O, divanda oturub, qəzet oxuyur.
Он, сидя на диване, читает газету.
Деепричастная форма может быть образована при помощи

двухвариантного аффикса – anda, - əndə после основ, оканчивающихся на
согласный, и –yanda, - yəndə после основ с окончанием на гласный:
Çatanda - дойдя
Görəndə - увидев
Başlayanda - начав
Işləyəndə - поработав
Эта форма обозначает действие, происходящее одновременно с другим

действием:
Yaz gələndə, axar sular.
Когда наступает весна, текут ручьи.
Misal tapmayanda, çətinlik çəkirəm.
Когда я не нахожу примера, я затрудняюсь.
Деепричастие образуется путем присоединения к основе глагола

двухвариантного аффикса –araq/ - ərək после согласных и – yaraq/- yərək
после гласных:
Vuraraq - ударив oxuyaraq - читая
Görərək - видя işləyərək - работая
Деепричастие может употребляться для обозначения действия,

предшествующего другому действию:
Ölkəmiz gerilik və orta əsr cildini üzərindən ataraq kökündən dəyişmişdi.
Наша страна в корне преобразилась, сбросив с себя груз отсталости и
средневековья.
Qoca bütün qüvvəsini toplayaraq yoluna davam etdi.
Старик, собравшись с силами, продолжал свой путь.
174
Оно может обозначать и дополнительное действие, происходящее
одновременно с другим действием:
Müəllim gülümsəyərək məni salamladı ,
Преподаватель, улыбнувшись, поздоровался со мной.
Деепричастная форма olaraq от глагола olmaq вместе с предшествующим

словом образует различные словосочетания, которые обычно соответствуют
русским наречиям:
doğru правильный doğru olaraq правильно

səmimi искренний səmimi olaraq искренне
yadigar память yadigar olaraq на память
başlıca главный başlıca olaraq главным образом
ilk dəfəпервый раз ilk dəfə olaraq впервые
4. Аффикс деепричастия –kən присоединяется не к основе глагола, а к

аффиксам времен: yazarkən, yazırkən, yazmışkən.
Одновариантный аффикс – kən является безударным.
Образованные с помощью аффикса - kən деепричастия выступают в
предложении в роли обстоятельства времени и вместе с относящимися к ним
словами в русском языке чаще всего соответствуют придаточному
предложению времени с союзными словами: в то время как, когда:
Parkda gedirkən dostuma rast gəldim.
Когда я шел в парк, я встретил друга.
Bizdə yeni- yeni məktəb binaları tikilərkən, kapitalist ölkələrində bir çox
məktəblər bağlanır.
В то время как у нас строятся все новые и новые школы, в
капиталистических странах многие школы закрываются.
Böyük Vətən müharibəsi başlarkən mənim on yaşım var idi.
Мне было 10 лет, когда началась Великая Отечественная война.
Это деепричастие в русском языке может соответствовать также

деепричастию настоящего времени, а иногда и отглагольному
существительному с предлогом «при»:
Müəllim mühazirəni bitirərkən əsas ədəbiyyatı göstərdi.
Заканчивая лекцию, преподаватель указал основную литературу.
Teatra girərkən biletimi göstərdim. .
При входе в театр я предъвил свой билет.
175
5. Деепричастие с четырехвариантным аффиксом - dıqca/ - dikcə/- duqca/
- dükcə:
aldıqca başladıqca
gəldikcə işlədikcə
vurduqca oxuduca
gördükcə sürüdükcə
Оно (вместе с зависящими от него словами) соответствует русскому
придаточному предложению с союзными словами по мере того, как, чем
больше… тем больше:
Ölkəmizdə sənayə və kənd təsərrufatı artıqca siyasi və iqtisadi
vəziyyətimiz daha artıq yaxşılaşır.
Наше политическое и экономическое положение улучшается по мере
того, как в нашей стране развиваются промышленность и сельское хозяйство.
Деепричастие olduqca и getdikcə употребляются также в качестве

наречий со значениями «очень», «исключительно», «в высшей степени»,
«крайне», «все более и более»:
Xəstəlikdən sonra atamın vəziyyəti olduqca ağır idi, özü də getdikçə
ağırlaşırdı.
После болезни состояние отца было крайне тяжелым, и при том оно все
более и более ухудшалось.
Süleyman Rəhimov
Azərbaycan xalq yazıçısı Süleyman Rəhimov 1900- cü ildə indiki Qubadlı
rayonunun Əyin kəndində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini kənd məktəbində
almış, sonralar isə Qubadlıda rus məktəbində oxumuşdur. Azərbaycanda Sovet
hakimiyyəti qurulduqdan sonra S. Rəhimov Şuşada müəllimlər kursunu bitirmiş və
1928- ci ilə kimi Qubadlı və Laçın rayonlarında müəllimlik etmişdir.
1931- ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirdikdən
sonra bir müddət Şuşa pedaqoji texnikumunda direktor işləmiş, Laçın, Şahbuz,
Noraşen rayonlarında partiya komitələrinin birinci katibi vəzifəsində çalışmışdır.
1938- ci ildə Bakıya qayıdan S. Rəhimov müxtəlif məsul vəzifələrdə isləmişdir.
S. Rəhinov ədəbi fəaliyyətə 1931 –ci ildə yazdığı “Şamo” romanı ilə
başlamışdır. Sonralar yazıçı bu romanın üzərində yaradıcılıq işini davam etdirmiş
və üç cilddən ibarət eyni adlı böyük epopeya yaratmışdır.
S. Rəhinov “Şamo”dan başqa, “Saşlı”, “Ağbulaq dağlarında”, “Aynalı”,
“Medalyon”, “Mehman”, “Ata və oğul”, “Mahtaban” və s. roman və povestlərin
müəllifidir.
S. Rəhinova 1960 – cı ildə xalq yazıçısı fəxri adı verilmişdir.
176
Hökumətimiz yazıçınınəməyinə yüksək qiymət vermiş, onu bir neçə orden və
medallarla təltif etmişdir.
Sovet ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərinə görə S. Rəhinova Sosialist
Əməyi Qəhrəmanı fəxri adı verilmişdir.
O, 1983- ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Упражнение. Ответьте на вопросы.

1. Azərbaycan xalq yazıçısı Süleyman Rəhimov nə vaxt və harada anadan
olmuşdur?
2. S. Rəhinov təhsilini hansı məktəblərdə almışdır?
3. O, hansı vəzifələrdə çalışmışdır?
4. Yazıçının hansı əsərləri məşhurdur?
5. S. Rəhimovun ədəbi fəaliyyəti necə qiymətləndirilmişdir?
Mehman
Təbris hissə müdiri Məlikə xanım kamal attestatını Mehmana təqdim edib,
bərk- bərk qucaqladı. Məlikə xanımın qar kimi ağaran pərakəndə (dağınıq) saçları
Mehmanın qara qıvrım saçlarına qarışdı.
- Oğlum, - deyə müəllimənin gözləri doldu. – Düz on ildir ki, sən bizim
məktəbdə oxuyursan. Düz on il əvvəl sən buraya balaca bir uşaq kimi, çantanı
yerlə sürüyə - sürüyə gəlib, indi cavan bir oğlan kimi gedirsən. . . Bu illər ərzində
mən də sənə dərs demişəm. . . Sən mənim sevimli balam olmusan. Bu on ildə
məktəbdə mən səni həm əxlaqda, həm oxumaqda bütün uşaqlara nümunə
göstərmişəm. Bu gün mən səni yola salıram!
Məlikə xanım çəkilib Mehmana gözlərinin içinə diqqətlə baxdı.
- Mənim sənə analıq tövsiyəm var: hansı sənəti ürəyin sevsə, onun dalınca da
gedərsən, deyə qeyd etdi. –Bu sənin öz işindir!. . . Ancaq mənim sənə çox mühüm
bir tapşırığım var. . . Hər halda, hansı işdə olursan, ol, daxilən vicdanı pak, təmiz
ol!. . . Mənəviyyatını gün kimi saf, ay kimi parlaq saxla! Heç bir zaman, bir balaca
nöqtə qədər də olsa, öz ürəyini ləkələmə!
Məlikə xanım qaynayan gözlərini silib əlavə etdi:
- Sənin bu dunyada iki anan var, birisi səni doğan ana ki, sən ona həmişə
hörmət eləməlisən, ikincisi də sənə təlim verən anadır!. . Bil ki, bu sözləri sənə
ikinci anan deyir!. .
- Anama qəti söz verirəm, - deyə Mehman başını müəllimənin qarşısında
ehtiramla əydi. – Söz verirəm!
- Bəli, oğlum, daxili təmizlik, vicdanı saflıq insan üçün böyük vüqardır!. . O,
adamı cürətli, alnıaçıq, başıuca edir!. .
Ağsaçlı müəllimə Mehmanın boynunu təkrar qucaqlayıb:
177
- Mənim öz övladım olmayıb, - deyə həyacanlandı. – Səndə mən özüm üçün
doğma bir bala sifətini tapmışam!. .
Mehman müəllimənin əlini eyni ehtiramla öpüb attestatı götürdü.
Ağsaçlı müəllimə titrəyən şəhadət barmağını uzadıb:
- Unutma ha!. . – deyə, son tapşırıq verdi. – Iunutma, ləkə çox pis şeydir, heç
unutma!. . Ləkə insanı cürətsiz, başıaşağı edər, adamı xəcalət tərinin içində boğar,
onun rahat yuxusunu göylərə çəkər!. . Bu sözlər indi yersiz görünsə belə,
ürəyindən gəldiyi üçün bir övladım kimi sənə deməli oldum, oğlum!
1. Onlar indi xoşbəxt yaşayırlar. 2. Hadisə dünən baş vermişdir. 3. Qatar
stansiyaya yenicə çatmışdır. 4. Səhərlər quşlar şən nəğmələrini oxuyurlar. 5.
Maşınlar tezdən yola düşdülər. 6. Mən Məliklə çoxdan görüşmürəm. 7. Bayaq
nahaq yerə təbiətdən narazılıq edirdin. 8. Gülşən hələ pambıq yığır. 9. Maarif evə
gecə qayıtdı. 10. Bildir havalar isti keçmişdi.
Упр. Переведите следующие предложения.
1. Öz xalqımla fəxr edirəm. 2. O, öz sözünün üstündə durdu. 3. Öz dilini
mükəmməl bilməlisən. 4. Öz ailəmlə birlikdə başqa şəhərə köçdük. 5. Hər xalqın
öz adət- ənənəsi var 6. Bütün tələbələr həyətə toplaşmışdılar. 7. Hər tərəf qaranlıq
idi. 8. Hər fəslin öz gözəlliyi var. 9. Bəzi insanlar bizimlə razı deyillər.
Упражнение. Вставьте нужные по смыслу местоимения и переведите.
1…. gülün öz ətri var. 2. Biz . . . . dəfə bu məsələni müzakirə edirik. 3. . . . .
sözlərinə fikir ver. 4. . . . . müəllimlər bizimlə razıdılar. 5. . . . komanda yarışa ciddi
hazırlaşırdı. 6. . . . vəzifəni layiqincə yerinə yetir. 7. . . . gün biz saat yeddidə evə
qayıdırıq. 8. Rəssam . . . əsərlərini nümayiş etdirdi. 9. . . . . gün evdə istirahət
etdim. 10. O, . . . ömrümü bu şəhərdə keçirmişdi. 11. . . . kitablardan yalnız bunu
seçdim. 12. . . . vaxtlar biz bura gəlirdik. 13. Onun . . . . fənlərə böyük marağı var.
14. . . . sözlərin tərcüməsini lüğətdən axtardıq.
Упражнение. Переведите следующие предложения.

1) 1. Каждый четверг и субботу я хожу тренироваться на стадион. 2.
Каждый вечер после обеда он приходит ко мне. 3. Он останавливается через
каждые сто метров. 4. Каждое утро она заходила к матери. 5. Каждые
пятнадцать минут дверь открывалась. 6. Каждый раз он забывает что-
нибудь. 7. Всякий нормальный человек сделал бы то же самое. 8. В течение
двух дней больной отказывался от всякой пищи. 9. Всякое сопротивление
будет бесполезным. 10. Всякая работа имеет свои трудности. 11. Некоторые
люди теряют в таком случае всякий контроль над своими поступками. 12. Я
против всякого вмешательства в личную жизнь людей. 13. Они шли туда в
любой час дня. 14. Это может начаться в любой момент.
178
2) 1. Он всегда останавливается в одной и той же гостинице. 2. Мы
родились в один и тот же день. 3. Она всегда встает в одно и то же время. 4.
Мы хорошо понимаем друг друга – у нас одинаковые вкусы и одинаковые
привычки. 5. Та же мысль высказана всеми членами кружка. 6. Эти
выражения имеют одинаковый смысл. 7. Я повторил тысячу раз одно и то же.
8. Мы пользуемся одним и тем же словарем. 9. Мы говорим об одном и том
же.
Упражнение. . Переведите предложения.

1. Kimsə birdən çağırdı. 2. Hamı bizimlə razıdır. 3. Nəsə onu yaman
maraqlandırır. 4. Hər şey onların hərəkətindən asılıdır. 5. Onların hamısı tədbirdə
iştirak edirdi. 6. Onlar harasa yollandılar. 7. Biz hər kəsə dəvət etmişik. 8. Bu
hamının arzusudur. 9. O, fikirlərini kiminləsə bölüşmək istəyir. 10. Hər biriniz
imtahana yaxşı hazırlaşmalısınız. 11. Usta Zahir gənc nefçilərə dedi ki, bu əllər . . .
faydalı işlər görəcəkdir. 12. Tarlada . . . qızğın iş gedirdi. 13. Bu gün . . . maraqlı
bir kinofilmə baxdıq. 14. Dənizdə . . . dərin quyunu bizim neftçilər qazdılar. 15.
Pələngin . . . qorxulu düşməni fildir.
Упражнение. Вставьте нужные по смыслу местоимения.
1. . . . onu çağırdı. 2. Bu məsələyə . . . öz münasibətini bildirdi. 3. Biz bu
xəbəri . . . çatdırmışıq. 4. Biz . . . bu ölkənin vətəndaşıyıq. 5. Birdən . . . yerə dü.
dü. 6. . . . məsələnin həllini gözləyirdi. 7. Sizin . . . məsələlərin müzakirəsində
iştirak etməlisiniz. 8. . . . güclü partlayış səsi gəldi.

1) 1. Вам что- нибудь нужно? 2. Тебе что- то нужно. 3. Я тебя уже где- то
видел. 4. На лестнице кто- нибудь есть? 5. Я куплю что- нибудь на завтрак. 6.
Кто- то ходит по двору? 7. Разве я тебе когда- нибудь или что- нибудь
обещал? 8. Ты это когда нибудь, кому- нибудь показывал? 9. Он запретил
мне кому- нибудь, что- нибудь говорить о ваших встречах. 10. Это что- то
новое. 11. Когда- то леса покрывали большую часть этого района.
2) 1. Каждый из них задал ему несколько вопросов. 2. Каждый из вас

высказал свое мнение. 3. Каждый сделал это. 4. Каждый работал за двоих. 5.
У нее три дочери, каждая из них помогает ей. 6. Каждая из этих женщин
захотела поговорить с ней. 7. Каждая из этих проблем представляет большой
интерес. 8. Они уверены в своей победе. 9. Некоторые удивились этому. 10. В
некоторых случаях смысл прилагательного зависит от его места. 11.
Некоторые считают, что этот поэт талантлив. 12. Некоторые животные спят
всю зиму.
179
3) 1. Все ясно. 2. Все зависит от нее. 3. Все улажено. 4. Она готова на
все. 5. Он способен на все. 6. Она не понимала всего. 7. Он, может быть,
знает не все. 8. Ты все перепутал. 9. Теперь ты все видел и все слышал. 10.
Все надо начинать сначала. 11. Я сейчас вам все объясню. 12. Я сказал все.
13. Вы все нам показали? 14. Я тебе советую все от него скрыть. 15. Он все
хорошо делает. 16. Все приготовления заняли у них много времени. 17. Она
взяла весь риск на себя. 18. Все эти замечания несправедливы. 19. Он
старался не думать обо всех этих неприятностях. 20. Я прождал его весь
вечер. 21. Дождь шел весь день. 22. Почти весь год он провел в больнице. 23.
Он выучил наизусть целую главу. 24. Художественные книги занимают
целую полку в моем шкафу.
4) 1. Все были уверены в победе. 2. Скажите всем. 3. Подумаем об этом
все вместе. 4. У нас есть правило – все за одного, один за всех. 5. Все
недовольны этим результатом. 6. Все интересуются современной музыкой. 7.
Я провел несколько опытов. Почти все дали тот же результат . 8. Все они
будут спасены. 9. Все они хорошие спортсменки. 10. Я их всех видел. 11. Мы
все пойдем туда. 12. Я хочу купить все это. 13. Вы все его простили. 14. Мы
оба хорошо помним об этом. 15. Я предупредил всех троих. 16. У обоих был
усталый вид.

1. Onun özünün vaxtı yoxdur. 2. Kitabı mənim özümə qaytar. 3. Biz sənin
özünün cavabından razı qaldıq. 4. O, sizin özünüzü görmək istəyirdi. 5. Mən sənin
özündən soruşdum. 6. Konsertdə onun özünün mahnıları səsləndi. 7. Onların
özlərinin bundan xəbərləri yox idi.
Упр. Переведите предложения.
1. Они сами нам это говорили. 2. Он говорил с самим капитаном. 3. Этот
стадион построили сами жители города. 4. Мы сами вернулись домой. 5. Ему
самому надо заниматься днем и ночью. 6. Я сам не пришел на встречу.
180
Neft Daşları
N eft Daşları Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərinin Əzizbəyov
rayonunda şəhərtipli qəsəbədir. Abşeron yarımadasından 42 km, Bakı şəhərindən
isə 100 km cənub- şərqdə, Xəzər dənizində polad dirəklər üzərində salınmış
əfsanəvi neftçilər “şəhəri”dir.
Müharıbədən sonrakı quruculuq illərində xalq təsərrüfatının yanacağa.
Xüsusən neftə olan tələbatı getdikcə artırdı. Yeni neft yataqlarının tapılıb istifadəyə
verilməsi çox mühüm məsələlərdən biri kimi qarşıda dururdu. Bu məqsədlə
neftçilərimiz Xəzər dənizinin dibindən neft yataqları aşkar etmək üçün kəşfiyyat
işləri apardılar.
1949- cu ilin soyuq yanvar günlərindən birində bir dəstə neftçi dənizdə Qara
daşlar adlanan bir yerə çixdılar. Burada buruq qurmaq, neft çıxarmaq lazım idi.
Bunun üçün köhnəlib sıradan çıxmış gəmilər buraya gətirildi, bir- biri ilə yan- yana
lilə batırıldı. Beləliklə, süni liman yaradıldı. İlk neft quyusu 1949- cu ildə qazıldı.
Quyudan güclü neft fontan vurdu, zəngin neft yatağı aşkar edildi. Elə o vaxtan bu
yerin adını “Neft Daşları” qoydular.
Упражнение. Преведите.
Нефтепровод Баку — Тбилиси — Джейхан
181
Нефтепровод «Баку — Тбилиси — Джейхан» – это трубопровод для
транспортировки каспийской нефти к турецкому порту Джейхан,
расположенному на берегу Средиземного моря. Официальное торжественное
открытие всего нефтепровода прошло 13 июля 2006 в Джейхане.
Нефтепровод проходит по территории трёх стран — Азербайджана (449
км), Грузии (235 км) и Турции (1059 км).
Строительные работы начались в апреле 2003 года. Нефтепровод
вступил в строй 25 мая 2005 года, когда был открыт его азербайджанский
участок. 12 октября 2005 года состоялось торжественное открытие
грузинского участка.
Предполагается, что в дальнейшем нефтепровод будет продлён до
восточного побережья Каспийского моря и по нему будет перекачиваться
нефть и из Казахстана.
Решение о строительстве нефтепровода было принято ещё в 1994 г.
Нефти, добываемой на азербайджанских месторождениях, недостаточно
для обеспечения рентабельности нефтепровода. Поэтому крайне важно было
обеспечить участие в его работе Казахстана, который в настоящее время
экспортирует свою нефть на Запад через трубопровод КТК (Каспийский
трубопроводный консорциум) и российский порт Новороссийск, а также по
системе «Транснефти». По мнению президента Казахстана Нурсултана
Назарбаева, «Баку — Тбилиси — Джейхан» явится одним из важных путей
транспортировки казахской нефти на мировые рынки. В 2004 г. Казахстан
добыл 60 млн тонн нефти, а в 2010 г. году эта цифра составит уже 100 млн,
что заставляет Казахстан налаживать транспортные энергетические
коридоры с сопредельными странами. Эксперты не исключают, что в
перспективе новым маршрутом транспортировки может воспользоваться и
Туркмения.
Переговоры между государственной нефтяной компанией Азербайджана
ГНКАР и казахстанской компанией «Казмунайгаз» о подключении
Казахстана к проекту БТД начались в ноябре 2002 года.
16 июня 2006 Нурсултан Назарбаев подписал договор о присоединении
Казахстана к проекту нефтепровода. Договор предусматривает организацию
танкерной перевозки казахстанской нефти из Актау в Баку через Каспий и её
дальнейшей транспортировки по нефтепроводу БТД. На первом этапе
Казахстан намерен отгружать по БТД до 7,5- 10 млн. тонн нефти в год.
24 января 2007 казахская национальная компания «КазМунайГаз»
подписала меморандум о взаимопонимании по проекту создания казахской
каспийской системы транспортировки нефти, которая позволит
экспортировать нефть с месторождений Кашаган и Тенгиз через Каспийское
море в Европу по маршруту Ескене—Курык—Баку—Тбилиси—Джейхан. На
начальном этапе система трубопроводов должна обеспечить ежегодную
транспортировку 25 млн т нефти, а впоследствии — довести её до 38 млн т.
Проектирование, строительство и ввод проекта в эксплуатацию должны быть
приурочены к началу добычи на Кашагане в 2010—2011 годах.
182
Словарь- Lüğət
Məsul – ответственный
Yaradıcılıq işi – творческая работа
Davam etdirmək – продолжать
Pərakəndə - разбросанный ləkə- пятно
Tövsiyə - рекомендация, совет həyəcan – волнение
Mənəviyyat – моральность cürət- смелость
Vüqar – гордость saflıq - чистота
Qüdrət – могущество şəhadət barmağı – указательный
Xəcalət – стеснение палец
Üç cilddən ibarət – в трёх томах
Gözəl Bakı
Adın gəzir dodaqlarda,
Yaxınlarda, uzaqlarda,
Şöhrətin var hər diyarda,
Bilməmək eyib deyil, soruşmamaq eyibdir.

Bir dəfə səhv etməkdənsə, min dəfə soruşmaq yaxşıdır.
183
Урок 22
1. Наречие.
2. Виды наречий по значению.
Наречие
Наречие обозначает признак, обстоятельство, время, место, образ и
количество действия, состояния. В азербайджанском языке одни и те же
слова могут употребляться и как прилагательные, и как наречия, и как
числительные. Как прилагательное и числительное употребляется перед
существительным, как наречие – перед глаголом.
Например:
Arif yaxşı oğlandır – Ариф хороший мальчик.
Arif yaxşı oxuyur – Ариф учится (читает) хорошо.
Çox adam – много людей.
Xeyli, (az, biraz) getmək – пройти много (мало, немного).
Çox danışmaq – много говорить.
Виды наречий по значению.

2. По значению наречия в азербайджанском языке делятся на наречия
образа действия, времени, места и количества.
1). Наречия образа действия обозначают образ совершения действия или
состояния и отвечают на вопрос necə? nə cür? nə tərzdə? ?
Maşın sürətlə gedir – машина едет с большой скоростью.
Tez – быстро.
Yavaş – медленно.
Sürətlə - быстро (с большой скоростью).
Birdən – вдруг.
Diqqətlə - внимательно.
Qəhrəmancasına – героически.
Qoçaqcasına – храбро
Cəld – быстро
Göz – gözə -
Laybalay – слоями
184
2). Наречия времени обозначают время исполнения действия, состояния,
отвечает на вопрос nə vaxt? haçan? nə zaman?
Sabah – завтра.
Dünən – вчера.
Bu gün – сегодня.
Gələn il – в будущем году.
Keçən il – в прошлом году.
Indi – сейчас.
Inişil –позапрошлый год
Gec- поздно
Gec- tez – рано или поздно
Həmişə - всегда
Sonra - потом
Hərdənbir,arabir – иногда, временами
3). Наречия места указывают на место совершения действия, состояния,

отвечают на вопрос harada? где?, haraya? куда?, haradan? откуда?
Geri – назад.
Irəli – вперед.
Aşağı – вниз.
Yuxarı – вверх.
Sağa – направо.
Burada – здесь.
Orada – там.
Uzaq – далеко
Yaxın- близко
O elə indicə pilləkənlə Он только что поднялся наверх
yuxarı qalxdı. по лестнице.
Rafiq, tez ol, buraya gəl! Рафик, скорей иди сюда!
Bacım bağçada kitab oxuyur. Моя сестра в садике читает книгу
Sən oraya- buraya baxma Не гляди по сторонам, слушай
mənə qulaq as! меня!
4) Количественные наречия обозначают количество действия, состояния,

отвечают на вопрос neçə? nə qədər?
Az – мало.
Çox – много.
Bir az - немного.
Az- çox –немного
185
Qismən –
Xeyli –много
Dəfələrlə - не раз
Təkrarən –повторно
Çox- çox – много раз
Bir –bir – по- одному
Beş – üç – немного
Bir – iki dəfə - пару- раз
5). Наречия причины называют причину действия, состояния, отвечают

на вопросы niyə? Nə üçün? Nə səbəbə?
Qorxudan – от страха
Sevincdən – от радости
Qəsdən – специально
Heyrətdən –от восхищения
Açlıqdan – от голода
Mirzə Ələkbər Sabir

Xalqımızın satirik şairi Mirzə ƏləkbərSabir 1862- ci ildə Şamaxışəhərində
anadan olmuşdur. Sabir onun təxəllüsüdür. Mənası “səbrli” deməkdir. M. Ə. Sabir
ilk təhsilini mollaxanada almışdır. Sonra o təhsilini şair Seyid Əzim Şirvaninin
Şamaxıda açdığı yeni üsullu məktəbdə davam etdirir. Bu məktəbdə ana dili, rus və
fars dili ilə yanaşı tarix, coğrafiya da tədris edilirdi.
M. Ə. Sabir bu məktəbdə oxuyarkən S. Ə. Şirvanidən şer yazmağın sirlərini
öyrənmişdi.
M. Ə. Sabir 22 yaşında səyahətə çıxır. Bir müddət Aşqabadda qalır. Şair
Aşqabadda atasının ölüm xəbərini eşidib vətənə qayıdır. Ağır maddi vəziyyətdən
çıxmaq ücün atasının işini davam etdirir. Sabun bişirib satmaqla böyük ailəni
dolandırır. Bu illərdə yazdığı satirik şerlər ruhanilərin xoşuna gəlmir. Onlar Sabiri
çox incidirlər. Odur ki, M. Ə. Sabir Bakıya köçməli olur. O, Balaxanı kəndində
müəllimlik edir. 1906 –ci ildə Tiflisdə “ Molla Nəsrəddin” jurnalı nəşr olunmağa
başlayır. M. Ə. Sabir “Hop- hop” imzası ilə şerlərini bu jurnalda çap etdirir. 1911 –
ci ildə şairin xəstəliyi (qara ciyər iltihabı) şiddətlənir. O, müalicə üçün Tiflisə
gedir. Lakin xəstəlik artıq öz işini görmüşdü. Odur ki, şair vətəni Şamaxıya qayidir
və may ayının 30- da vəfat edir.
Xalqımızın böyük satirik şairiM. Ə. Sabirin yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən
yüksək qiymətləndirilmiş və 1922 –ci ildə aprelin 28 də Bakıda birinci olaraq
şairin heykəli qoyulur. M. Ə. Sabirin yazdığı bütün şerləri “Hop- hopnamə”
kitabında cəmlənmiş və dəfələrlə çap edilmışdir.
186
M. Ə. Sabir “Ata nəsihəti”, “Məsləhət”, “Qoyma Gəldi”, “Tək səbir”,
“Satıram”, “Bakı fəhləsinə”, “Bərəkallah”, “Arzu”, “Oxutmuram, əl çəkin” və
başqa satirik şerlər yazmışdir.
Fəhlə
Fəhlə, özünü sən də bir insanmı sanırsan?!
Pulsuz kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
İnsan olanın cahü calalı gərək olsun.
İnsan olanın dövləti, malı gərək olsun.
Himmət demirəm, evləri ali gərək olsun.
Alçaq, ufacıq daxmanı samanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
Dövlətliyik, əlbəttə, şərafət də bizimdir,
Əmlak bizimdirsə, əyalət də bizimdir,
Divan bizim, ərbabi- hökumət də bizimdir,
Ölkə dərədəylik deyə xan- xanmı sanırsan?
Asudə dolanmaqda ikən dövlətimizdən
Azğınlıq edirsiz də hələ nemətimizdən,
Boylə çıxacaqsızmı bizim minnətimizdən?
Ehsanımızın küfrünü şükranmı sanırsan?!

Uşaq sırıqlı pencəyini çıxarıb cəld qapıdan çıxdı.
Avtobus dayandı, adamlar tələm – tələsik düşdülər.
Упражнение. Прочитайте и определите наречия.
Упражнение. Прочитайте и укажите наречия.

1. Yox,aşna, sən də dil pəhləvanına oxşayırsan, işin irəli getməyini istəyən
oğul bir dəfə çıxar meydana. İşə mane olanlara deyər,çəkil kənara, əl- ayağımıza
dolaşma.
2. O, acından ağır- ağır danışırdı.
3. Ay Yarməmməd, qalx yuxarı, keç içəri.
4. Qoşunlarımız şəhərin girəcəyində xeyli dayandıqdan sonra gecə hücuma
keçdilər.
Упражнение. Составьте предложения, используя приведенные наречия.
187
Tez, ağır, yavaş, heyran, acı, bərk, tərs, çiyin, əyri, təkrar, sakit, mehriban,
məyus, diri, üz, boş, asta, yan. Asta- asta, sürətlə, cəld, dinməzcə, yavaş- yavaş,
inamla, qəflətən, birdən- birə, qoçaqcasına. Təzəcə, gündüz, gec- tez, səhər- səhər,
bu gün, sübh, hərdən.
Упражнение. Переведите предложения на русский язык.
1. Bu gün birdən- birə xəbər verdilər ki, sabah ekskursiyaya gedəcəyik.
2. İçəri keç, çayımız indicə hazır olacaq.
3. Küçədəki səs- küy axşam kəsdi.
4. Qara Kərəm sakit hərəkətlə və yavaş- yavaş danışdı, özü də söhbəti çox
uzaqdan başladı.
5. Uşaq sırıqlı pencəyini çıxarıb cəld qapıdan çıxdı.
6. Dünən qrupumuzun tələbələri meydançada xeyli işlədilər.
7. Natiqin səsini eşidib irəli yeridi.
8. Maşın yol boyu yuxarı qalxırdı.

Ordu Qərbə doğru xeyli yepidi.
Yaralı tüfəngi əlinə alıb kolluğa tərəf az- çox sürünə bildi.
Gözlərin sevincdən yaşardı.
Heyrətdən quruyub – qaldım.
1. Nərgiz geri çəkildi. 2. Oğlan əvvəl fikirləşdi, sonra danışmağa başladı. 3.
Qardaşım yuxudan gec oyandı. 4. Məsud irəli atıldı. 5. Bənna aşağı endi. 6. Axşam
hava soyuq keçdi. 7. Direktor pilləkənlərlə yuxarı qalxdı. 8. Qonaqlar sabah
gələcəklər. 9. Sərdar tez maşına mindi. 10. Cəlal düz danışdı. 11. Ana qaranlıq
otaqda tək qaldı.
1. Tahirzadə astadan danışırdı. 2. Maşın sürətlə gedirdi. 3. Şirzad sakit
görünürdü. 4. Qış çox sırt keçdi. 5. Əbil qızın sözlərindən bərk qəzəbləndi. 6.
İsrafil hadisəni təkrar soruşdu. 7. Səttarxan qəzəblə danışırdı. 8. Malik aramla
addımlayırdı. 9. Ənvər Müşviqə həsədlə baxırdı. 10. Rübabə həzin- həzin
oxuyurdu. 11. Həkim xəstəyə gözaltı baxırdı.
təzəcə işıqlanırdı. 12. Əvvəl- axır həqiqət qalib gəlir. 13. Əkinçilər gecə-
gündüz işləyirdilər. 14. Həkim arabir pəncərəyə yaxınlaşırdı.
1. İçəriyə bir dəstə adam daxil oldu. 2. Rüstəm əmi oraya yollandı. 3. Muzey
yaxınlıqda yerləşir. 4. Aşağıdan həyəcanlı səs eşidildi. 5. Turistlər burada istirahət
edəcəklər. 6. O qara günlər geridə qalmışdır. 7. Səkinə meyvələri içəri apardı. 8.
188
Maşın sağa- sola burulub gözdən itdi. 9. Qonaq yan- yörəsinə baxdı. 10. İçəri tam
sakitlikdir. 11. Məcid qabağı görmürdü.
Məhəmməd peyğəmbərdən yaxşılıq haqqında
- Kimsənin qəlbini qırmayın, bir- birinizi sevin
Bir- birinizi incitməyin. Xoşsifət olun.
- Bir- birinizi vuruşdurmayın.
- Camaat arasında qarışıqlıq salmayın.
- Kimsənin haqqını yeməyin.
- Bütün insanlar üçün faydalı işlər görün.
- Özünüzü başqalarından üstün bilməyin.
- Bir- birinizdən qüsur axtarmağa çalışmayın.
- Üç gündən artıq küsülü qalmaq müsəlmanlığa yaraşmaz.
- Böyüklərə hörmət, kiçiklərə məhəbbət göstərməyən bizdən deyil.
- Sizi bir- birinizə bağlayan sevgi bağını qoparmayın.
QURBAN BAYRAMI
Quban bayramı müsəlmanların bayramıdır. Bu bayramda müsəlmanlar qurban
kəsirlər. qurbanlıq ətin bir hissəsini qonum- qonşuya, qohumlara, bir hissəsini isə
yoxsullara paylayırlar.
Bayram günlərində hamının qazanı qaynayır, ac qalan olmur.
Qurban bayramında qohumlar, qonşulsar bir- birinin bayramını təbrik edirlər.
uşaqlar, gənclər ana- atalarını, nənə- babalarını, yaxın qohumlarını təbrik edir,
qucaqlayıb üz- gözündən öpürlər.
Qurban bayramı inam və insanpərvərlik bayramıdır.
Qurban bayramını “İsmayil qurbanı” da adlandırırlar.
Təxəllüs – псевдоним səyahətə- путешествие.

Mollaxana- религиозная школа incidirlər- причиняют боль,
Sirlərini- секреты qara ciyər iltihabı- восполение
Heykəli – памятник печени.
Calal – здесь: пышность dərəbəylik - самоуправство, произвол
Ufacıq(kiçik)- маленький minnət- благодарение
Şərafət – почести ehsan- благодеяние
əmlak – имущество küfr –богохульство
əyalət – провинция şükran - признательность
divan – суд
189
***
Şair ürəyinə toxunmayın siz.
Günəşdən içıqlı, çeşmədən duru
Yer kimi ətirli, göy kimi təmiz,
Düzlər genişliyi, dağlar qüruru.
(M. Arif)
Kasıblıq eyib deyil.
Бедность не порок.
Səbr ilə halva bişər, ey qora, səndən
Bəsləsən atlas olar tut yarpağından
Терпение и труд дивные дива творят.
Урок 23.
1. Простые наречия.
2. Производные наречия.
3. Сложные наречия.
Наречия по структуре бывают трех видов:

1. Наречия, неделимые на составные части и сформированные как
корневые слова, являются простыми:
gec, tez, cəld, bərk, asta, yavaş, həmişə, hələ, erkən, indi, içəri, bayır, sonra,
bayaq, dünən, axşam, səhər.
2. Производными называются наречия, которые образуются при помощи
словообразовательных аффиксов.
Производные наречия образуются при помощи следующих аффиксов:
1. – ca, - cə: - yavaşca, indicə, astaca, sakitcə, yenicə;
2. – la, - lə: inamla, təbəssümlə, zorla, diqqətlə, ehtiyatla, sürətlə;
3. –ina, - inə, - una, üna: - tərsinə, düzünə, uzununa, eninə;
4. - dan, - dən, - ucadan: - bərkdən, qorxudan, birdən, çoxdan, axşamdan,
bürküdən;
5. – yana: ərkyana, zarafatyana, ağayana, saymazyana.
3. Сложные наречия образуются согласно нижеследующим правилам:
190
а) Повторением одинаковых по значению слов и простых наречий: tez-
tez, üç- üç, asta- asta, yüngül- yüngül, əyri- üyrü.
б) Повторением слов- синонимов:
dinməz- söyləməz, mat- məəttəl, qabaq- qarşı.
в) С помощью слов- антонимов:
gecə- gündüz, azdan- çoxdan, gec- tez, səhər- axşam, əvvəl- axır, zor- güc.
г) Повторением подражательных слов:
Hönkür- hönkü, şır- şır, ding- ding.
д) Повторением существительных:
Baş- başa, qol- qola, göz- gözə, əl- ələ, üz- üzə.
е) Сложением слов, выражающих различные значения:
dilucu, dodaqaltı, əlüstü, addımbaşı.
2. Ударный одновариантный аффикс - ki, присоединяясь к словам в
родительном падеже, выражает принадлежность и заменяет определяемое
слово:
Sizin dəftəriniz burada, mənimki isə evdədir.
Ваша тетрадь здесь, а моя – дома.
Mənim köynəyim göy, Əhmədinki isə ağdır.
У меня рубашка синяя, а у Ахмеда – белая.
Direktorun iş otağı kiçik, müəllimlərinki isə böyükdür.
Кабинет директора маленький, а учительская – большая.
Эта форма, заменяя существительные, изменяется по падежам и числам:
Bu karandaş uzun, səninkilər isə qısadır.
Этот карандаш длинный, находящиеся же у тебя (карандаши) короткие.
Слово с аффиксом - ki ставится во множественном числе, если оно

заменяет определяемое слово во множественном числе:
Mənim kitablarım rəfdə, səninkilər isə şkafdadır.
Мои книги находятся на полке, а твои – в шкафу.
Слово с аффиксом –ki ставится в том падеже, в котором стоит
заменяемое им определяемое слово:
Sizin otağınız iki pəncərəsi, mənimkinin isə üç pəncərəsi var.
В вашей комнате два окна, а в моей – три.
Kitabı öz portfelimə, jurnalı ilə Lətifəninkinə qoydum.
Книгу я положил в свой портфель, а журнал – в портфель Латифы.
Otaqdakı şəkillər mənimdir.
Картины, которые находятся в комнате, - мои (принадлежат мне. )
Bu kitabın iki yüz səhifəsi, Naziminkilərin isə iki yüz iyirmi səhifəsi var.
191
В этой книге двести страниц, а в (книге), находящейся у Назима, двести
двадцать страниц.
Məndəki kitabda şəkil çoxdur, səndəkilərdə isə azdır.
В имеющейся у меня книге много рисунков, а в (книгах), находящихся у
тебя, мало.
Аффикс –ki, прибавляясь к словам, показывающим время, образует

прилагательные, выражающие приуроченность к определенному времени:
Bu günkü qazetiniz varmı?
Есть ли у вас сегодняшняя газета?
Dünənki mühazirə çox maraqlı idi.
Вчерашняя лекция была очень интересной.
Bu ilki sərçə bildirkinə cik- cik öyrədir.
учит чирикать.
Все эти формы с аффиксом –ki могут выступать в предложении в роли
именного сказуемого:
Bu jurnal mənimkidir.
Этот журнал мой.
Bu şəkil Əhmədimkidir.
Эта картина принадлежит Ахмеду.
Bu qazet bu günküdür.
Эта газета сегодняшняя.
192
Azərbaycanın musiqi mədəniyyəti tarixindən
Sənət adamları ilə əlaqədar hamıya yaxşı məlum olan belə bir fikir var.
Deyirlər: sənəkarın necə sənətkar olduğunu sağlığında dəqiq müəyyən etmək çox
çətindir. Sənətkara ən ədalətli qiymət ölümündən sonra verilən qiymətdir. Sözsüz
ki, bu fikirdə müəyyən qanunauyğunluq var. Lakin həqiqətdən doğan hiss də
güclüdür. Məgər incəsənət tarixində hələ sağlıqlarında özlərinə ədəbi heykəl
ucaldanlar, ümumxalq məhəbbəti qazanıb elin, obanın sevimlisinə çevrilənlər azmı
olub? Açığını deyək ki, Azərbaycan incəsənəti tarixində belələri istənilən qədərdir.
Artıq hamının sevimlisinə çevrilmiş Üzeyir Hacıbəyov, Bülbül, Qara Qarayev,
Niyazi, Fikrət Əmirov məhz belə sənətkarlardandır. Onlar hələ öz sağlıqlarında
ümum xalq məhəbbəti qazanmış və bütöv bir xalqın fəxrinə, vüqarına çevrilmişlər.
Azərbaycan musiqisi öz milli zəmini üzərində yüksəlmişdir. Bununla yanaşı,
Azərbaycan musiqisi qabaqcıl dünya mədəniyyətinin gözəl ən- ənələrindən də
müəyyən dərəcədə təsirlənmiş, daha da inkişaf edərək müasir səviyyəyə çatmışdır.
Musiqi şən günlərdə, bayramlarda, iştərsə də ağır və iztirablı anlarda xalqa
mənəvi dayaq olmuşdur. Azərbaycan musiqisi gələcəyə böyük inam hissi aşılayır
və insanı cəsur, mübariz olmağa ruhlandıran motivlərlə zəngindir.
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin və xalq incəsənətinin çoxəsrlik ənənələri
vardır. Görkəmli incəsənət ustaları, xüsusilə xalq xanəndələri bu ənənələri
nəsildən- nəskə yaşadaraq böyük və zəngin bir irs yaratmışlar. Klassik
193
xanəndələrin təcrübə və irsini not və səsyazma sayəsində öyrənmək isə yalnız
bizim əsrdə mümkün olmuşdur.
Azərbaycanda, bütün türk dünyasında və müsəlman Şərqdə ilk operanı Ü.
Hacıbəyov yazdı. Bu, böyük bəstəkarın 1908- ci ildə tamaşaya qoyulan “Leyli və
Məcnun” operası idi. Onun sayəsində Azərbaycan bütün müsəlman Şərqində opera
yaradılan birinci ölkə oldu. Ü. Hacıbəyov həm də Azərbaycan musiqili
komediyasının yaradlcısıdır. “O olmasın, bu olsun” və “Məşədi İbad ” musiqili
komediyası onun şöhrətini daha da artırdı. Üzeyir bəy “Koroğlu” operası ilə bu
sənətin zirvəsini fəth etmişdir. “Koroğlu” operası Niyazinin dirijorluğu ilə olduqca
qeyri – adi təsir bağışlayırdı.
Maestro Niyazi həmçinin Müslüm Maqomayevin “Nərgiz” operasının, Qara
Qarayevin “Azərbaycan süitası”nın və bir sıra simfonik əsərlərinin ilk dirijoru
olmuşdur.
Niyazi 1930- cu illərdən başlayaraq kino və teatr musiqisi sahəsində
diqqətəlayiq nümunələr yaratmışdır. O, “Almaz”, “Kəndlilər”, “Fətəli xan”,
“Mahnı belə yaranır” kinofilmlərinə, “Dağılan tifaq”, “Pəri cadu”, “Vaqif”
tamaşalarına musiqi bəstələmişdir.
Azərbaycan musiqi tarixində muğamların mövqeyi və əhəmiyyəti böyükdür.
Bülbül muğamların inkişafını məhz xanəndəlik sənəti ilə bağlayırdı. O, haqlı
olaraq göstərirdi ki. Azərbaycan klassik muğamlarının inkişaf tarixi onların
ifaçıları ilə sıx bağlıdır. Səttar, Cabbar Qaryağdıoğlu, Şəkili Ələsgər, Seyid
,Şuşinski, Xan Şuşinski görkəmli muğam ustaları idilər.
Xan Şuşinski daim xalq yaradıcılığından qidalanan xanəndə idi. Onun vətəni
Şuşaya həsr etdiyi “Şuşanın dağları” mahnısı dillər əzbəri olmaqla yanaşı əlli ilə
yaxındır ki, xanəndələrin repertuarından düşmür.
M. Füzulini, H. Cavidi, Ü. Hacıbıyovu, Cabbar Qaryağdıoğlunu, Bülbülü,
Niyazini, S. Vurğunu, F. Əmirovu və Xanı yetirən bir millət bu cür istedadları yenə
də yetirəcəkdir.
Üzeyir Hacıbəyov
Bir gün Üzeyirin anası qəribə bir hadisənin şahidi oldu. O, bazarda idi. Birdən
qulağına oxumaq səsi gəldi. Bu, Üzeyirin səsi idi. Arvad o tərəf- bu tərəfə
boylandı, oğlunu görmədi. Tələsik evə qayıtdı. Əri Əbdülhüseynə dedi:
- Üzeyir bazarda oxuyurdu. Ancaq nə qədər baxdım, özünü görə bilmədim.
Əbdülhüseyn gülümsündü:
- Necə yəni özü yox idi?
- Mən də baş tapmadım. Birdən uşaq məktəbi buraxar, oxuyan olar ha?
194
Əbdülhüseyn buna əhəmiyyət vermədi. Bir gün o, bazardan keçirdi. Bu
zaman doğrudan da oğlunun səsini eşitdi. Dayanıb qulaq asdı. Səs gələn tərəfə
getdi. Çayxanada qramofon oxuyurdu. Əbdülhüseyn kişi çayçıdan soruşdu:
- Oxuyan kimdir?
Çayçı gülə- gülə cavab verdi:
- Tanımırsan? Sənin oğlun Üzeyirdir. Səsini vala salıblar.
Üzeyir Hacıbəyov Şuşada məktəbi bitirib, Gürcüstanın Qori şəhərinə getdi.
Orada müəllimlər seminariyasına daxil oldu. Üzeyir burada musiqinidə öyrənir,
erməni, gürcü yoldaşlarının mahnılarına maraqla qulaq asırdı. O, tar və skripka
çalmağı da öyrənirdi.
Üzeyir Hacıbəyov 1904- cü ildə müəllimlər seminariyasını bitirdi. Dağlıq
Qarabağın Hadrud kəndində müəllim oldu. Bir il erməni uşaqlarına rus dili dərsi
dedi. Sonra Bakıya köçdü və müəllimlik etməyə başladı. O zaman Bakıda müəllim
çox az idi. Üzeyir müəllim istəyirdi ki, azərbaycanlı uşaqlar rus dilini öyrənsinlər.
Elə buna görə də o, rusca- azərbaycanca lüğət tərtib etmişdi. Üzeyir müəllim həm
də hesab dərsi deyirdi. O vaxt hesab kitabını da Üzeyir müəllimin özü yazmışdı.
Üzeyir Hacıbəyov xalq musiqisini çox sevir, musiqi sənətini daha dərindən
öyrənmək istəyirdi. O, Moskvaya, Leninqrada musiqi təhsili almağa getdi. Orada
görkəmli rus bəstəkarlarından dərs aldı və onlarla dost oldu.
Üzeyir Hacıbəyov ilk Azərbaycan operasını yaratmışdır. Bu opera
Məhəmməd Füzulinin “ Leyli və məcnun” poeması üzrə yazılmışdır. Opera da
“Leyli və Məcnun” adlanır. Üzeyir Hacıbəyov Bakıda musiqi məktəbinin təşkili
üçün də böyük əmək sərf etmişdir. O, gənc musiqi həvəskarlarını bu məktəbə
toplayıb, onlara oxumaq, çalmaq və bəstəkarlıq öyrətmişdir. Üzeyir Hacıbəyov
konservatoriyada da müəllim olmuşdur. Azərbaycan bəstəkarlarının çoxu Üzeyir
Hacıbəyovun tələbəsi olmuşdur. Böyük bəstəkar çoxlu musiqi əsərləri yaratmışdır.
( Bayram Bayramov)
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni
1920- ci il yanvarın 30- da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası

Cümhuriyyətin milli himninin hazırlanması haqqında qərar qəbul etdi və bu
məqsədlə Xalq Maarif Nazirliyi tərəfindən müsabiqə elan edildi. Lakin 1920- ci il
aprelin 28- də Xalq Cümhuriyyətinin süqutu Azərbaycanın milli himnini qəbul
etməyə imkan vermədi.
1992- ci il mayın 27- də parlament " Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni

haqqında" Qanun qəbul etdi. Qanuna əsasən, 1919- cu ildə böyük bəstəkar Üzeyir
195
Hacıbəyov və şair Əhməd Cavad tərəfindən tərtib edilmiş "Azərbaycan marşı"
Azərbaycanın Dövlət himni

1. Qabaqda bir işıq yanırdı. 2. Oradan topların gurultusu gəlirdi. 3. Biz
hadisəyə yaxından tamaşa edirdik. 4. Traktorun səsi uzaqdan eşidilirdi. 5.
İpəkqurdlarını kənardn müşahidə edirdik. 6. Cəmil arxadan onu səslədi.
Упражнение. Вставьте приведенные ниже слова.
1. Tükəz rəfiqəsi ilə . . . danışırdı. 2. Mən onu . . . göndərdim. 3. Yoldaşları
Mahiri . . . gözləyirdilər. 4. Əziz . . . oturmuşdu. 5. Xəstə çox . . . görünürdü. 6.
Muxtar Zeynalovla . . . danışdı. 7. Polad səsini . . . kəsdi.
tə`cili, dinməz, astadan, halsız, xırp, qəsdən, təklikdə.
Упражнение. Вставьте нужные по смыслу слова.
1. Ənvər adamların . . . göründü. 2. Qız . . . bacısını çağırdı. 3. . . . qadın səsi
eşidilirdi. 4. Mən . . . qalmalı oldum. 5. Mehdi . . . dayanmışdı. 6. Mürşüd . . .
gələcək. 7. Poladzadə . . . sizə zəng çalmışdı.
Упражнение. Составьте предложения с данными наречиями.
Acı- acı, sür`ətlə, gözucu, üz- üzə, səssizcə, hiyləgərcəsinə, yavaş, yaman.
Tez, ucadan, gizlicə, gec, təzədən, səhər, düz, axşam, irəli, əyri, yavaşdan,
yaxın, sərt, astadan, geri, gecə, aşağıda, yaman, gündüz, həmişəlik, çətin, əvvəl,
gec- gec, uzaq, asan, sonra, hələlik, tez- tez, yuxarıda.

1. Ordu cəsarətlə irəliləyir. 2. Ananın sevicdən gözləri doldu. 3. O sakitcə
evdən çıxıb getdi. 4. İnstituta daxil olmaq üçün gecə- gündüz çalışır. 5. Birdən qapı
taybatay açıldı. 6. İçərdən səs- küy eşidilirdi. 7. Biz təəcublə onun üzünə baxdıq. 8.
Xəstənin vəziyyəti birdən- birə pisləşdi. 9. Mən kitabı almadığım üçun təəssüf
edirəm. 10. Onlar doscasına ayrıldılar. 11. Havalar günbəgün istiləşir. 12.
Həyacandan onun əlləri əsirdi. 13. Mən bu barədə çəxdan düşünmüşəm. 14.
Dostlar xeyli söhbətləşdilər. 15. Şagird müəllimən diqqətli qulaq asırdı.
Упражнение. . Вставьте нужные по смыслу слова.
1. …. fikirləş, … danış. 2. Qoca bağda . . . işlədi. 3. Telefonda səs . . .
eşidilirdi. 4. Onlar . . . qayıtdılar. 5. . . . nəfəs almaq olmurdu. 6. Körpə . . .
ağlayırdı. 7. . . . hava çiskinli idi. 8. O evə . . . qayıdır. 9. O qonaqlarla . . . görüşdü.
10. Cavan oğlan bu sözlərdən . . . sarsıldı. 11. Kitab oxumağı . . . sevirlər. 12.
Vətənin igid oğulları . . . vuruşurlar. 13. Yaman günün ömrü . . . olar. 14. O . . .
rayona yola düşəcək. 15. Biz . . . gəlmişik. 16. Müəllim dəftərləri . . . yoxladı. 17.
196
Özünü . . . yorma. 18. Məsuliyyətli şagird dərslərə . . . hazırlaşır. 19. Dostlarımız
təklifimizi . . . qəbul etdilər.

1) Мило улыбнуться, откровенно обсудить, сухо отвечать, слепо
повиноваться, лично знать, кратко описывать, специально прийти, грубо
прервать, вежливо обратиться, тихонько позвать, храбро защищаться, крепко
заснуть, быть тяжело раненым, быть легко раненым, быть тяжело больным,
быть абсолютно правым, блестяще отвечать, постоянно обманывать, зло
смеяться.
2) Горячо защищать, войти с шумом, постоянно обманывать,
реагировать по- разному, часто встречаться, нетерпеливо ждать, терпеливо
объяснить, достаточно знать кого- то, сильно ударить, осторожно войти.
Упражнение . Переведите предложения.

1) 1. Температура внезапно поднялясь. 2. Я поговорил с ними об этом
лично. 3. Я регулярно читаю эту газету. 4. Он тихонько подошел к постели
больного. 5. Прочтите этот отрывок и кратко изложите его. 6. Эта новость
полностью меняет наши планы. 7. Обращайтесь прямо ко мне. 8. Она тяжело
больна. 9. Его поведение глубоко возмутило нас. 10. Она редко бывает
довольна собой. 11. Все это действительно странно. 12. Я полностью
согласен с вашими товарищами. 13. Говорю вам откровенно. 14. Они слепо
ему верили.
2) 1. Он постоянно ошибался. 2. Надо действовать осторожно. 3. Он

терпеливо ждал своей очереди. 4. Они недостаточно активны. 5. Эта сцена
повторялась часто. 6. Они по- разному реагировали. 7. Он бегло говорит на
четырех языках. 8. Эти слова пишутся одинаково, но произносятся по-
разному. 9. Это выражение часто употребляется в разговорной речи.
ədəbi heykəl – памятник mənəviyyat - нравственность
milli zəmin–народное достояние nikbinlik - жизнерадостность
gözəl ənənələr- прекрасные традиции xanəndə- певец
ümidvarıq- надеемся.
Durnalar
Bir zaman havada qanad saxlayın,
Sözüm vardır mənim sizə, durnalar!
Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz?
197
Bir xəbər versəniz bizə durnalar!
Sizə müştaq durur Bağdad elləri,

Gözləyə- gözləyə qalıb yolları,
Asta qanad calın, qafil telləri,
Neyifdir, salarsız düzə, durnalar!
Xeyli vaxtdır, yarın fərağındayam,

Pərvanə tək hüsnün çırağındayam,
Bir ala gözlünün sorağındayam,
Görünürmü, görün, gözə, durnalar!
Çox oxuyan çox bilməz,
Çox gəzən çox bilər.
Не много читай, да много знай.
198
Урок 24.
1. Послелог.
2. Союз.
Послелог.
1. Послелогами называются служебные слова, которые присоединяются
к различным частям речи и, уточняя значения падежей, соединяют их с
членами предложения. Послелог всегда стоит после тех слов, к которым он
относится.
Послелоги, сочетаясь со словами, передают различные значения:
а) Послелоги, выражающие пространственное (расстояние, направление,
конечный пункт) значение.
Послелоги sarı, tərəf, doğru обозначают направление движения: kəndə
tərəf, kəndə sarı, kəndə doğru- к селу.
Послелоги kimi, qədər (до) обозначают последний пункт действия.
Kəndə kimi, kəndə qədər - до села.
б) Послелоги, выражающие временное значение: qabaq, əvvəl(до)
обозначают опережение во времени: yeməkdən qabaq (əvvəl) - до обеда.
Səndən qabaq Əli gəlmişdi – до тебя пришел Али.
Послелог sonra - после обозначает порядок следования действия:
Dərsdən sonra kinoya gedərik – после занятия пойдем в кино.
Послелог qədər, kimi (до) обозначает предел во времени: səhərə qədər
(kimi) səni gözlədim – до утра ждал тебя.
в) Послелоги, выражающие причину и цель: üçün, ötrü - для, görə - из- за.
Bu kitabları sənin üçün (səndən ötrü) gətirmişəm – эти книги я принес для
тебя.
Dərsə gecikdiyinə görə (gecikdiyi üçün) ona töhmət verdilər – ему объявили
выговор за опоздание на занятие.
г) Послелоги, выражающие сравнение: kimi, tək - как, Uşaq kimi (tək)
sakit - тихий как ребенок.
Большинство послелогов пишется со словами раздельно. Слитно
пишутся послелоги – can,- cən, - dək, - tək: evəcən, axşamacan, evədək.
Послелог ilə со словами, оканчивающимися на согласный звук, может
писаться слитно и раздельно. При слитном написании в соответствии с
законом сингармонизма этот послелог употребляется в форме –la, –lə: Kərim
199
ilə, Kərimlə, anam ilə, anamla, sənin ilə, səninlə. Со словами, оканчивающимися
на гласный звук, послелог всегда пишется раздельно:ana ilə, Lalə ilə.
В азербайджанском языке послелоги требуют определенных падежей
существительных.
Послелоги требующие падежа:
Bunu mən etdim.
Я сделал это ради вас.
Qızım dərsi xəstəliyinə görə buraxmışdı.
Моя дочь пропустила урок по болезни.
Vağzala gədər iki kilometr qalır.
До вокзала остается два километра.
O məni məktəbə qədər ötürdü.
Он проводил меня до школы.
Mən axşam saat beşə qədər işləyirəm.
Я работаю до пяти часов вечера.
O otağa nisbətən bu otaq geniş görünür.
По сравнению с той комнатой эта выглядит просторнее.
Maşının yanında dyrma!
Не стой около машины!
Səhərə yaxın yağış dayandı.
К утру дождь прекратился.
Послелоги , требующие исходного падежа:

Biz onunla məruzədən sonra söhbət etdik.
Мы побеседовали с ним после доклада.
Mühazirə bir saatdan sonra qurtaracaq.
Лекция закончится через час.
Məktəbi qurtardıqdan sonra o ali məktəbə daxil oldu.
По окончании школы он поступил в ВУЗ.
Iclasdan əvvəl Əhməd buraya gəlmişdi.
Перед собранием Ахмед заходил сюда.
В азербайджанском языке представлены также имена существительные-

послелоги, которые употребляются в дательном, местном и исходном
падежах:
Həsən ağacın altında oturmuşdu.
Гасан сидел под деревом.
Evin dalında bağ var idi.
За домом находился сад.
200
Günəş dağın dalğndan göründü.
Солнце показалось из- за горы.
Şagird dəftəri stolun üstünə qoydu.
Ученик положил тетрадь на стол.
Sərçə kolun üstündən uçdu.
Воробей улетел с куста.
Onlar mehmanxananın yanından keçdilər.
Они прошли мимо гостиницы.
Dağların arasında kənd yerləşir.
Среди гор расположено село.
Biz dənizin kənarına çıxdıq.
Мы вышли к берегу моря.
Meydanın ortasında abidə ucalır.
Посреди площади возвышается памятник.
В азербайджанском языке во многих случаях русские предлоги не имеют

соответствия в виде служебных слов:
Əhməd kitabxanaya getdi.
Ахмед ушел в библиотеку.
Mən bir saatlığa gəlmişəm.
Я зашел на час.
Mən universitetə beş dəqiqəyə çatdım.
Я дошел до университета за пять минут.
Universitetdə məşğələlər iyunda qurtarmışdır.
В университете занятия закончились в июне.
Mən sevincimdən az qala atılıb düşürdüm.
Я чуть не прыгал от радости.
Şofer şəhərdən gəllir.
Шофер едет из города.
Ev daşdan tikilmişdir.
Дом построен из камня.
Səhərdən yağış yağır.
С утра идет дождь.
Denizdən külək əsir.
С моря дует ветер.
Mən yolu keçdim.
Я перешел через дорогу.
______________________________________________________
Buraya сюда uzaqda в далеке
201
Oraya туда indi теперь
Aşağı вниз indidən от ныне
Yuxarı верх az- çox понемногу
Uzaqdan издали üst верх
Yuxarıda наверху верхняя часть
Aşağıda внизу предмета, поверх
Sağ правый ность предмета
Sol левый
Sağa направо
Sola налево alt низ, нижняя
Soldan слева часть предмета
Altında под iç внутренность,
Axır конец внутренняя часть
Arxasında за предмета
Qabaq, qarşı, ön перед, передняя сторона предмета
Yan бок, боковая часть предмета
Ara промежуток
Orta середина
ərəfəsində накануне
arasında, aramızda, aranızda – между.
önündə, qarşısında,
qabağında – впереди.
ətrafında – вокруг.
Ortasında - посреди
Arasında - среди
xaricində - вне
yaninda – при: institunun yaninda - при институте
haqqında, barəsində - о, об, обо: həkimlər haqqında - о врачах.
Союз.
2. Союзами называются служебные слова, которые служат для
грамматической связи между однородными членами, словосочетаниями,
составными частями сложного предложения.
По составу союзы бывают простыми (gah, ki, və, əgər, lakin) и сложными
(həm də, hərçənd ki, bir halda ki ).
Союзы в азербайджанском языке делятся на две группы.

1. Сочинительные союзы.
202
2. Подчинительные союзы.
1. Сочинительные союзы обеспечивают синтаксические связи между
составными частями сложного сочинительного предложения, членами
1. Соединительные союзы: və, ilə, - la, - lə.
Talıbxan yüzbaşı özü də dəyişir və günü- gündən sərtləşirdi.
2. Комитативные союзы: həm, həm, də, habələ, həmçinin, da, də, həm də ki.
Usta Zeynal həmçinin bir arif kişi idi.
3. Отрицательные союзы: nə - nə, nə də ki, və nə də ki.
Nə mazut iyi verən qabarlı əllər tərpənir, nə də bir kimsə dillənirdi.
4. Противительные союзы: amma, ancaq, lakin, halbuki, bəlkə.
Pal- paltarı səliqəli idi, ançaq görkəmi cılızlaşmışdı.
5. Разделительные союзы: ya, yaxud, gah, ya da, gah da, və ya, ya da ki, gah
da ki, yaxud da ki, istər, istərsə də.
Pıçıltı gah eşidilməz olur, gah da ucalan dalğa kimi yayılırdı.
6. Изьяснительные союзы: yə`ni, yə`ni ki, məsələn; Üzümə tərs- tərs baxdı,
yə`ni ki durub gedə bilərsən.
2. Подчинительные союзы.
1. Изьяснительные союзы: ki, belə ki;
Rüstəmə elə gəldiki, uşaq təmiz havada dəyişib qızarır, əhvalı bərkiyirdi.
2. Причинные союзы: çünki, onun üçun də, bunun üçün də, ona görə də,
bundan ötrüdürki, o səbəbə ki;
Danışmağım xoşuna gəlmədi, o səbəbə ki, bu söhbətləri artıq eşitmişdi.
3. Сравнительные союзы: guya, sanki, necə ki, nə cur ki;
Sən də işlə, necə ki, mən işləyirəm.
4. Условные союзы: əgər, həpkah, indi ki, madam ki, yoxsa;
Əgər istəsən, səni də apara bilərəm.
5. Уступительные союзы: hərçənd, hərçənd ki, indi ki;
Ряд союзов могут сочетаться с другими союзами: ya da ki, nə də, yəni ki,
ona görə ki, indi ki.
Перед второй частью двойных союзов: həm, həm də, ya, ya da, gah, gah
da, nə, nə də и др. ставится запятая. Например: O həm oxuyur, həm də işləyir.
Перед союзами ставится запятая. Например: Göy guruldadı, amma yağış
yağmadı. Körpə dincəlmirdi, çünki qulağı ağrıyırdı.
При повторном употреблении союзов da, də после них ставится запятая.

Например: Uşaq da, cavan da, qoca da azadlıq istəyir.
Слитно пишутся союзы: yaginki, nəinki, sanki, habelə, halbuki, həmçinin,
hərgah, hərçənd, çünki.
203
Раздельно пишутся союзные сочетания: belə ki, bununla da, buna görə də,
və ya, və yaxud, daha da, demək ki, yoxsa ki, gah da, guya ki, madam ki, odur ki,
ona görə də, onun üçün, onun üçün də, tutaq ki, həm də.
Hərçənd ki, bu barədə onun fikrini bilmək istədi, lakin müdirin cingiltili
səsindən səksəndi.
Ifadələr:
Bildiyimizə görə
Oxuduğuma görə
Dediyinə görə
Oxuduqdan sonra
Gələndən sonra
Oxuyandan sonra
Deməzdən əvvəl
Yatmazdan qabaq
Oxuduğum üçün
Bildiyim üçün
Mənim fikrimə görə

Mənim zənnimcə
Mənim düşüncəmə görə
Onun rəyinə görə
Onun fikrinə əsasən
Mənim üçün bizim üçün
Sənin üçün sizin üçün
Onun üçün onlar üçün
Məktəb üçün, ev üçüm, insan üçün.
Mir Cəlal
Mir Cəlal Paşayev 1908 – ci ildə Cənubi Azərbaycanda kəndli ailəsində
anadan olmuşdur. Onun uşaqlıq illəri Gəncədə keçmiş və o, ibtidai təhsilini də
burada almışdır. 1928 – ci ildə pedaqoji texnikumu bitirdikdən sonra Gəncədə və
Gədəbəydə müəllimlik etmişdir. Mir Cəlal 1930 –cu ildə Kazana getmiş, orada
Dövlət Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsində təhsilini davam etdirmişdir.
Sonralar Bakıda aspiranturanı bitirmişdir.
Mir Cəlal 1928- ci ildən bədii yaradıcılığa başlamışdır. “Hərim Cinayətov”,
“Mirzə Şəfi”, “Badam ağacları”, “İclas qurusu”, “Oğul”,
204
“Ərəb qardaş”, “Gülbəsləyən qız” və s. hekayələri; “Dirilən adam”, “ Bir
gəncin manifesti”, “Yaşıdlarım”, “Təzə şəhər”, “Yolumuz hayanadır” kimi povest
və romanları ilə məşhur yazıçı kimi tanınmışdır.
Mir Cəlal həm də görkəmli bir alim və müəllim olmuşdur. O, ali məktəblər
üçün bir sıra dərsliklərin müəllifidir.
Mir Cəlal 1978 – ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Baharın sonu
Bu yerlərdə az təsadüf edilən şaxtalı qış günlərindən biri idi. Yer donmuşdu,
ayaz kəsirdi. Göy xəlbirindən ələnilmiş kimi tökülən qar dördüncü gün yağışa
cevrilmişdi, bir gün sonra isə bərk ayaz başlanmışdı.
Bahar köhnə çarıqlı, yalınqat, qödək paltarda qəssab dükanının qapı sında
əsim - əsim əsirdi. Dişi dişini kəsirdi.
Məşədi Baharı qapıdan qovmuşdu.
Bahar buna da dözürdü, çünki gedəsi yeri yox idi. Yetimlik, qız və ehtiyac
onu zəncirləyib saxlamışdı. Nə qardaşından xəbər xerən, nə anasına xəbər aparan
var idi. Yazı, havaların qızmasını gözlıyirdi.
Bu gün uşağa yeni bir fəlakət üz verdi. Qarınların birini sata bilməmişdi.
Qorxudan qayıda bilmir, sallaya – sallaya əlində aparır və müştəri şağırırdı.
Qəfildən bir qara it qapını alıb götürüldü. Divarı aşıb bağlar arasında yox oldu. . .
Bahar bunu söyləyəndə məşədi Abbasın gülməyi tutdu:
- Dünən yumurtadan çıxan cücənin mən yekəlikdə kişiyə kələk gəlməyinə bir
baxın! Qarını ikiayaqlı it yeyib, mən yaxşı bilirəm! Özü də böyük it yox, küçük!
Əlini Baharın ciblərinə salıb axtardı, sonra qoltuğuna baxdı:
- Neyləmisən, - dedi, - bir manatın yerini de! Nəyə verib yemisən, düzünü de!
– Xozeyin uşağın ağzını iylədi və bərk qışqırdı: - Qarını kimə vermisən, ay it
küçüyü?
Uşağın dil- dodağı tutuldu, altdan yuxarı baxan qara, məsum ğözləri böyüdü.
And- aman elədi ki, it aparıb. Qəssab onun qolundan tutub eşiyə itələdi:
- Get, bir manatı gətir, sonra gəl!
Bahar qorxusundan cınqırını çəkmədi. Küçəyə çıxdı. Soyuq adamı qılınc kimi
kəsirdi. Kqçədə bir adam da görünmürdü. Köhnə çarıqdan çıxan baş barmaqları
çoxdan keyimişdi. Başını çevirib gah sağa, gah sola baxır, hər xışiltı və addım
səsindən kömək istəyirdi. Bahar onsuz da kiçik vücudu ilə büzüşüb yumağa
dönmüşdü, sığınacaq yer axtarırdı.
Qorxa- qorxa bir də ağasının dükanına gəldi. Məşədinin məşəl kimi yanan
gözləri uşağa sataşanda oğluna işarə verdi: “Gör pulu gətirdi?” Qəssabın oğlu,
Baharın qabağını kəsib soruşdu:
- Manatı gətirdin?
205
- İsfəndiyar dayı! Ay bəy!
Məşədi özü qışqırdı:
- Gətirməyibsə qoyma!
Bahar titrəyə- titrəyə onun üzünə baxdı. Məşədi Abbas səsləndi:
- Get, pulu gətir, haydı!
Bahar yalvardı:
- Məşədi ağa, qardaşım gələndə alıb verərəm. . .
İsfəndiyar qapının arasında dayanıb gah atasına, gah yalvaran uşağa baxırdı.
Onun yazığı gəlirdi. Atasından xahiş eləmək istəyirdi. Qəssab irəli gəlib qapını
basdı. Baharı eşiyə saldı. Bahar soyuğun şiddətindən özünü itirdi, bilmədi nə etsin.
Küçədə iki addım yeridi. Ayağının yerə yapışdığını görüb yüyürdü. Ayaqları
gəlmədi. Dişləri bərk- bərk şaqqıldadı. Balaca, nazik əlləri, göyərib qurumuş
barmaqları ağzında, bükük dizləri bir- birinə dəyirdi. Bel sütununun əyildiyini,
kürəklərinə iynə sancıldığını zənn edirdi. Şaxta elə bil iliyinə işləyirdi. Bahar
özünü hamamın dəhlizınə saldı.
Dəhliz də soyuq idi. Ancaq içəri qapı açıldıqda isti hava buğ kimi dəhlizə
vururdu. Bahar özünə təskinlik verdi, əlində bağlama yuyunmağa gələnlərə qarışıb
içəri girdi. Bahar hamam qulluqçularının gözünə görünməmək üçün adam çox olan
tərəfdə bir az dayandı. Küncdə samovar qoyub çay satan kişinin yanında boş bir
səki gördü. Fürsət tapıb pişik kimi səssizcə səkiyə çıxdı, səki isti və rahat idi.
Bahar gəlib- gedənə baxır, çay verməyə məşğul olan yumru, araqçınlı kişidən
gizlənmək üçün daha da kiçilmək, bir kömür parçası olub közə soxulmaq, qızmaq
istəyirdi. Xeyli saat belə keçindi. Lakin onu görən olmuşdu. Hamamçı maşa ilə
Baharın böyründən bizləyib deyirdi:
- Ədə, ehey, həmşəri! Düş, nə soxulmusan bura? Çıx!
Hamamçının səsinə hamı Bahara baxdı. Bahar başıaşağı qapıya tərəf yeridi.
Hamamçı camaatın diqqətini görüb bir az da ucadan danışdı:
- Dadanıblar, hər axşam küncə - bucağa soxulub gizlənirlər, gecə durub pal-
paltarı yığışdırırlar. Gözdən tük çəkirlər!
Bu sözləri Bahar eşitmədi. O, qapıdan çıxmışdı, dəhlızdə idi.
Bahar dəhlizdə, məhkum qılınca baxan kimi, eşiyin, qış gecəsinin ayazına
baxdı. Sonra dala döndü. Onu təqid edən olmadığını görüb dayanmaq istədi.
Duruxdu, mərhəmət uman məzlum baxışları ilə adamların üzünə baxdı. Heç kəsin
bir söz demədiyini gördükdə sevinib içəri sürüşdü, küncə qısıldı.
Bığı xınalı kişi buğlana- buğlana hamamdan çıxanda Baharı dəhliz ağzında
görüb acıqlandı:
- Adə, sən nə üzlüsən, ay sırtıq maça! Bir şey çırpışdırmamış itilib getmək
istəmirsən?
Bahar yalvardı:
206
- Yerim yoxdur, əmi soyuqdan ölürəmş mən oğru deyiləm!
“Əmi” geri qayıdıb hamamçını səslədi:
- Kəblə Qurban, hərif burda dayanıb ha!
Kəblə Qurban başmaqlarını yeyin- yeyin şaqqıldadaraq dəhlizə tərəf gələndə
Bahar yalvardı:
- Vallah, yerim yoxdur. Soyuqdan ölürəm, qoy burada durum, əmi, sən Həzrət
Abbas!
Kəblə Qurban Baharı itələyib çölə saldı:
- Rədd ol burdan, Həzrət Abbas qənimin olsun!
Səkinin istisində canı yumşalan Bahar, qışın kəsərli soyuğuna düşəndə elə bil
ürəyinə xəncər sancıldı, içindən ufuldadı. Özünü itirdi.
Külək qalxmış, boran başlamış, hava lap qaranlıqlaşmışdı. Bahar bir də
qayıdıb hamama girmək, ağlamaq, donan barmaqlarını göstərib yalvarmaq
istəyirdi. Yadına düşdü ki, “özgələrə yalvarmaqdansa, öz xozeyininə yalvar, bəlkə
ürəyi yumşaldı, bəlkə buraxdı, bəlkə. . . ”
Упражнение. Прочитайте, найдите послелоги и переведите.

1. Dağın döşündə tikilmiş iki evdən savayı kəndimizin bütün evləri
bizimkindən aşağıda idi. 2. Mərdanın əynində dizəcən gələn sarı kürk vardı. 3. Bu
dəqiqə sənin üçün nadir bir mahnı çaldıracağam. 4. Onlar pəncərənin önündə
heykəl tək durmuşdular. 5. Xatirə ondan aralanıb evlərinə doğru yollandı. 6. O, atın
başını kəndə sarı döndərdi. 7. Qumru ruhən Bünyaddan başqa hələ kimsəyə qarşı
belə yenilməz meyil və maraq duymamışdı. 8. Mənim xahişimə görə Səməd məni
müəllimin yanına apardı. 9. Göytəpə kəndinin yastı qazma daxmaları Kürün
sahilinə qədər səpələnmişdi.
Упражнение. Вставьте необходимые послелоги.

1. O səhərə … yatmadı. 2. Nazimdən. . . heç kim bu sualın cavabını bilmirdi.
3. Onun əlləri buz . . . soyuq idi. 4. Biz yorulduğumuz. . . bir az dincəldik. 5. Mən
dostum. . . məsləhətləşdim. 6. Moskvaya təyyarə. . getdik. 7. Özün. . . bir neçə yeni
kitab aldım. 8. Konfrans ayın ikisinə. . . davam etdi. 9. Biz instituta . . . piyada
getdik. 10. Onlar meşəyə. . . yollardılar. 11. Gəcə yatmadığıma . . . özümü çox pis
hiss edirdim. 12. Azərbaycan Konstitusiyasına . . . Azərbaycan dili Azərbaycan
Respublikasının dövlət dilidir. 13. Bir neçə il bundan . . . onlar bu şəhərdən
köçüblər. 14. Bir az dincəldikdən . . . işimizə davam etdik. 15. İnstituta daxil
olduğuna . . . özünü çox xoşbəxt hesab edirdi. 16. Ondan. . . heç kim evə qayıtmaq
istəmirdi. 17. 90- ci illərdən . . . Azərbaycanda çox böyük dəyişikliklər baş verib.
207
18. Füzuli Azərbaycan dilindən . . . ərəb və fars dillərini dərindən bilirdi. 19.
Laboratoriya . . . yeni avadanlıq alındı.
Упражнение. Вставьте по смыслу союзы və, ki, amma, ancaq, lakin, çünki
и переведите предложения.
1. Çayı keçə bilmədim, . . . körpünü su aparmışdı. 2. İlk söz böyüyündür, . . .
Məmməd birinci danışdı. 3. Mən düşünürəm . . . həyatımızın mə`nası Vətənimizin
səadəti üçün çalışmaqdır. 4. Daşkəsəndən səhər çıxmaq istədim, . . . mümkün
olmadı. 5. Mən mağazaya getdim . . . maraqlı bir kitab aldım. 6. Ana oğlunu
çağırdı, . . . o eşitmədi.
Упражнение. Переведите предложения. Подчеркните послелоги.

1. Səndən başqa heç kim məni başa düşmür. 2. O, bundan əlavə, suallara da
cavab verdi. 3. Mən instituta avtobusla getdim. 4. Uşaq anasına tərəf qaçdı. 5.
Şagirdlər məktəbə doğru gedirlər. 6. Səhərəcən yata bilmədim. 7. Onu qapıyadək
ötürdüm. 8. Biz evə qədər söhbətləşdik. 9. Vətən üçün əlimizdən gələni etməliyik.
10. Səndən ötrü tez gəldim. 11. Gecikdiyiyimə görə üzr istəyirəm. 12. Mənə bunun
kimi kitab lazımdır. 13. Dərsdən sonra evə getdik. 14. Biz iclasdan əvvəl bunun
haqqinda məsləhətləşdik. 15. Bir dincəklikdən sonra işimizə davam etdik. 16.
Yağış dayanacan biz gözlədik. 17. Axşama qədər bütün işlər göruldü. 18. O,
sözünü bitirəndən sonra əyləşdi.
Упражнение. Переведите предложения. Выберите нужные послелоги.
1) 1. Вы можете оставить эту книгу у себя до тех пор, пока вы ее не
прочтете. 2. Он ничего не сможет сделать, прежде чем не получит эти деньги.
3. Я остаюсь здесь до тех пор, пока не получу их ответ. 4. Я обещаю быть
здесь раньше, чем вы вернетесь. 5. Чтобы вы не забыли его адрес, я его
записал в вашу тетрадь. 6. Я буду вам повторять это до тех пор, пока не
поймете. 7. Не беспокойся, я верну тебе твою книгу раньше, чем она тебе
понадобиться. 8. Чтобы вы поняли эту историю. Необходимо, чтобы вы
вспомнили, что я вам говорил об этом человеке. 9. Чтобы я мог его спасти , я
должен знать все. 10. Они не тронулись с места до тех пор, пока к ним не
пришли на помощь. 11. Он проводил его до двери и пожал ему руку.
2) 1. Я дам вам ответ, после того, как поговорю со своим отцом. 2. Они
вернутся к этому вопросу, после того как мы выполним свой план. 3. После
того как она узнала эту новость, она уехала. 4. После того, как он всех
предупредил, он успокоился. 5. После того, как он принял решение, все
показалось ему проще. 6. Как толшько она успокоилась, она поняла в чем ее
ошибка. 7. Прежде чем отказывать, следовало бы изучить это предложение.
8. Прежде чем принять решение, пусть он хорошо подумает.
208
3) 1. Прежде чем вам что- нибудь сказать, я должен быть уверен. 2.
Хорошенько подумайте, прежде чем что- либо решать. 3. Прежде чем войти,
они постучали в дверь. 4. Вчера мы долго разговаривали перед тем, как пойти
спать. 5. Проходит несколько минут, прежде чем она замечает, что машина
исчезла. 6. Я хотел бы дать тебе еще несколько советов, прежде чем ты
примешь это предложение. 7. Я ничего не буду предпринимать, прежде чем
не станут известны результаты наших опытов. 8. Он ничего не сможет
сделать, прежде чем не получит эти деньги. 9. Прежде чем они
поблагодарили ее девушка исчезла в толпе. 10. После того, как он убедился,
что дверь хорошо заперта, он поднялся в свою комнату.
Упражнение. Вставьте нужные послелоги- существительные.
Akif üzünü Ayaza … çevirdi və soruşdu: - Sən öz adının mənasını bilirsən?
Ayaz ona . . . baxaraq dedi: - Bəli, bilirəm. İcazə ver, zəngə . . . fikirləşim, tam
dolğun cavab verim. Akif dedi: - Mən sənin təklifin . . . razılaşıram.
Ayaz bir qədər də fikirləşib dedi: - “Ayaz” sözünün mənası “qışda, buludsuz
gecələrdə quru soyuq, şaxta” deməkdir. Son dövrlərə havanın soyuqluğundan asılı
olmayaraq buludsuz qış gecəsinə “ayaz” demişlər.
Bundan . . . mən sənin adının mənasını da bilirəm: Akif – “çaləşqan”,
“peşəsinin vurğunu” deməkdir. Onun bir mənası da “tək yaşayan”, “heç kəsə
qoşulmayan” deməkdir.
Упражнение. Прочитайте слова и заполните таблицу.

Rövşən, ata, yavaş, mən, dərdli, ancaq, qorxur, qorxaq, ehtiyat, da, ilə,
intiqam, xalq, vəfa, xəyanət, xəyanətkarlıq, ev, göz, gözləyir, sür`ətlə, yetmiş, uca,
aralıq, ora, sınaq, keçir, keçid, çox, tərəf, şəkil, pasport, valideyn.
İsim Sifət Əvəzlik Fel Zərf Bağlayıcı
Упражнение. Прочитайте диалог.

- Alo.
- Bəli
- Salam.
- Kimdir? İlahədir?
- Bəli, mənəm, Kamil.
- İlahə, bu gün kitabxanaya getmişdin?
- Bəli, Kamil, getmişdim. Kitabxanadan iki kitab aldım.
- Hansı kitabları aldın, İlahə?
- “Azərbaycan nağılları”nı və Səməd Vurğunun “Şeirlər” kitabını.
- İlahə, indi hansı şeri əzbərləyirsən?
209
- “Azərbaycan” şerini əzbərləmişəm. Bir qulaq as:
El bilir ki, sən mənimsən,
Yurdum, yuvam, məskənimsən.
Anam, doğma vətənimsən!
Ayrılarmı könül candan?
Azərbaycan, Azərbaycan!
- İlahə, mən də bu şeri bilirəm. İndi isə “Ananın öyüdü” şerini əzbərləyirəm.
Bu şer mənim çox xoşuma gəlir.
- Yaxşı. Sağ ol, Kamil!
- Sağ ol, İlahə. Hələlik.
Упражнение. Вместо точек поставьте нужные буквы и перепишите.
Az. . rbaycan, Bak. . , A. . şeron, Gən. . ə, p. . ncərə, par. . xod, k. . ridor, sək.
. iz, yed. . i, st. . kan, a. . tomobil, k. . nsert, k. . nfet, par. . voz, k. . mandir, kar. .
on.
1. Хумай почистила доску. 2. Кухня чистая. 3. Лейла чисто помыла
посуду. 4. Сегодня я пошла в библиотеку. 5. Севиль сегодня дежурная. 6.
Мама открыла дверь. 7. Ситара отвечает учителю.
1. Через два часа я уже все закончу. 2. Завтра в это время меня уже не
будет. 3. Через неделю он уже все забудет. 4. Прими лекарство, и через
полчаса тво головная боль пройдет. 5. После обеда она поднялась в свою
комнату. 6. Через три дня он сможет встать. 7. Поторопись, из- за тебя мы
опоздаем. 8. Благодаря счастливой случайности мне удалось встретить его
еще раз несколько спустя. 9. Благодаря усидчивой работе, ему удалось
догнать своих товарищей. 10. Из- за чего вы отложили свой отъезд? 11. Из- за
своей медлительности ты теряешь столько драгоценного времени.
Yaylaqlar.
Dağlar rəngarəng, Çiçəklərə bax:
Qüvvətli, nəhəng. . . Sarı, yasıl, ağ.
Kimsə dağlara Onlar gülümsər,
Rəng çəkibdir, rənk. İşıqlı, parlaq
Başı buludda, Xalıdır, xalı,
Yatıb sükutda. Dağların yalı.
Buludlar çökər, Bir gözdür bulaq,

Göy haray çəkər. Bir şözdür bulaq. . .
Bu dağlar üstə Axar, elə bil
210
Gur yağış tökər, Budaqdır, budaq.
Yağar hər yana, Özü buzdur, buz,
Dönər leysana. . . Hər damla – ulduz.
Bu yaylaq gözəl,
Dərə, dağ gözəl,
Çəməndə hər gül,
Hər yarpaq gözəl.
Buyur, dağa gəl,
Gəl, yaylağa gəl.
Tofiq Mahmud
Axşamın xeyrindən səhərin şəri yaxşıdır

Утро вечера мудрее.
Alim olmaq asandır, adam olmaq çətindir
Быть ученым легко, но быть человеком трудно.
211
Урок 25. .
1. Ədat – Частица
2. Модальные слова.
Частица
1. Частицы – это служебные слова, которые придают предложению или
отдельным словам различные смысловые оттенки.
Например:
1. Qatarın gəlməsinə lap az qalmışdı.
До прибытия поезда оставалось совсем мало.
2. Qoy əvvəlcə ağsaqqaları ddinləyək.
Давай сперва послушаем старейшин.
3. İndi axı aşkardıqdır, hər şeyi açıq söyləmək olar.
Сейчас ведь гласность, все можно говорить открыто.
4. Təki sülh olsun.
Лишь бы был мир.
5. Məgər bu zəhərli zavodu şəhərdən uzaq yerdə tikmək olmazmı?
Разве нельзя построить этот отравляющий завод далеко от города?
6. Bəli, səni görmək üçün gəlmişəm.
Да, я пришел чтобы увидеть тебя.
По значению частицы можно разделить на следующие разряды:

1. Şiddətləndirici ədatlar – усилительные частицы : lap, hətta, ki, nə (же,
совсем, даже, то, и, ни, ведь).
Mən ki bu haqda sənə demişdim.
Ведь я же об этом тебе говорил.
Əhməd lap yaxına gəldi.
2. Məhdudlaşdırıcı ədatlar - ограничительные частицы: yalnız, bircə, tək,
təkcə (лишь, только, один).
Təkcə bundan xəbərim yoxdur.
Только об этом я не знаю.
Kollektivin adından yalnız mənə söz verildi.
От имени коллектива дали слово только мне.
3. Sual ədatları – вопросительные частицы: məgər, - mı, - mi, - mu - mü.
(разве, неужели, ли).
Məgər bu işdən rəisin xəbəri yoxdur?
Разве начальник не знает об этом деле?
212
Adam da yaxşılığı unudarmı?
Неужели человек может забыть доброту?
4. Əmr ədatları - побудительные частицы:
Bax, qoy, qoyun, gərək, di, gəl, gəlin ( посмотри- ка, пусть, да, ну, же,
давай).
Qoy var olsun ana vətən.
Да здравствует Родина - мать.
Di danış görək.
Ну, говори же…
5. Təsdiq ədatları – утвердительные частицы: bəli, hə (да).
Bəli. . . Bakılıyam, öz şöhrətim var.
Да, я бакинец, имею свою славу.
Hə, elə mən də onu düşünürdüm.
Да, я тоже о нем думал.
6. İnkar ədatları - отрицательные частицы: yox, xeyr, heç (нет, ни, совсем,
не)
Atam bu işə heç razı olmazdı.
Отец совсем не согласился бы с этим делом.
Yox, biz bu işi belə qoymarıq.
Нет, мы так не оставим это дело.
Xeyr, yanıldınız, ona dil verən

Gözilə dünyada alovlar görən
Kəndistan yeridir,
Bəzən də ağ olur insan. . .
S. Vurğun.
Di ver cavabını, nə durmusan? Din.
Hə. . . yenə böyürür sarsaq gözlərin.
Модальные слова
Модальными называются слова, которые выражают отношение
говорящего к сказанной мысли. Модальные слова имеют следующие
семантические разряды:
Выражают утверждение: əlbəttə,doğrudan, həqiqətən, əslində, doğrusu,
şəksiz, şübhəsiz, mütləq, yəqin, yəqin ki. Doğurdan da, dostluq böyük qüvvədir.
Дейстивительно, дружба – большая сила.
Выражают предположение, вероятность: bəlkə, bəlkə də, guman ki,
ehtimal ki, zənnimcə, ola bilsin ki, yəqin, gərək, görünür.
213
Görünür, bu il qış sərt olacaqdır. – Видимо, в этом году зима будет
суровая.
Выражают результат, обобщение: demək, deməli, ümumiyyətlə, beləliklə,
xülasə, bir sözlə, müxtəsər, nəhayət.
Deməli, sabah tezdən ova gedəcəyik. –Значит, завтро рано утром пойдем
на охоту.
Выражают эмоциональное отношение: təəssüf ki, hayıf ki, demə, qəribədir.
Təəssüf ki, hər şey gözlədiyimiz kimi olmadı. К сожалнию, не все было так
как мы ожидали.
Наиболее употребительными в азербайджанском языке являются
следующие модальные слова:
Doğurdan da (и в правду, действительно, на самом деле), əlbəttə
(конечно), şübhəsiz (несомненно), görünür (очевидно, видно, по- видимому),
beləliklə (таким образом), məsələn (например), demək (значит), ümumiyyətlə (в
общем), məncə (по- моему), deyəsən (наверно) və s.
В большинстве случаев модальные слова употребляются в начале и
середине предложения.
В начале предложения после модальных слов ставится запятая:
Nəhayət, həkim gəlib çıxdı. - Наконец, пришел врач.
В середине предложения модальные слова отделяются запятыми с обеих
сторон:
Onun bu işdə, şübhəsiz, təcrübəsi çoxdur- В этом деле он, несомненно,
имеет большой опыт.
Ənvər Məmmədxanlı
Ənvər Məmmədxanlı 1913 –cü ildə Cöyçay şəhərində anadan olmuş və
ibtidai təhsilini də orada almışdır. Gənc Ənvər 1931 –ci ildə Bakı sənaye
texnikumunu bitirmiş, 1931 – 1936- cı illərdə Azərbaycan Neft İnstutunda, 1936-
1938- ci illərdə isə Moskva Ali Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunda təhsil
almışdır.
O, Böyük Vətən müharibəsi illərində cəbhəyə getmiş, müxbir – yazıçı kimi
fəaliyyət göstərmişdir.
Ə. Məmmədxanlı 1934- cü ildə “Burulğan” adlı ilk povestini yazmışdır. Bu
əsər Bakı neftçilərinin həyatına həsr edilmişdir. O, “Bakı gecələri”, “Bahar”,
“İldırım işığında”, “Yeddinci yol”, “Əfsanəli dağlar”, “Afaq”, “And”, “Vətən”,
“Bəxtiyar”, “Buz heykəl”, “Boyunbağı” və s. kimi hekayələri ilə oxucuların dərin
rəğbətini qazanmışdır.
Ə. Məmmədxanlı həm də görkəmli dramaturqdur. O, “Şərqin səhəri”, “Od
içində”, “Şirvan gözəli”, pyeslərinin müəllifidir.
214
Ə. Məmmədxanlı gözəl nazir və dramaturq olmaqla bərabər, həm də bacarıqlı
tərcüməçi idi. O, A. S. Puşkinin “Kapitan qızı”, “Dubrovka”, L. N. Tolstoyun
“Anna Karenina”, Stendalın “Qırmızı və qara”, Floberin “Madam Bovari”
əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.
Buz heykəl
Qırx birinci ilin qışı. Şaxtalı bir gecə. Sanki canlı, cansız - ətrafda nə varsa,
dönüb buz bağlamışdır. Hava zəhərli ilan kimi çalır, damarlarda qan donur. Belə
bir gecədə Ukraynanın ucsuz – bucaqsız qarlı çölləri ilə bir kölgə hərəkət edir. O,
gənc bir qadındır. Körpəsini bağrına basıb təngnəfəs haraya isə tələsir. O,
Faşistlərin əlinə keçmiş kəndlərindən baş götürüb qaçır, namusunu və körpəsini
xilas etmək üçün üzünü Şərqə tutub uzaqlaşır. Qarşıda bir çay vardır. Cəbhə xətti o
çay boyundan keçir. Oradan topların gurultusu gəlir. Gənc ana tələsir. O,
özününkülərə qovuşmalıdır. O, körpəsini çayın o tayındakı böyük və azad torpağa
keçirməlidir. Özü ölsə də, bu şaxtalı gecədə məhv olsa da, körpəsini xilas
etməlidir.
Ana durmadan gedir. O, çox gedir, lakin qarlı səhrəlar qurtarmaq bilmir. O
yorulur, şaxta qılınc kimi kəsir.
Birdən anaya elə gəlir ki, qucağındakı körpə donur. O, ətrafına baxır, bir
sığınacaq axtarır.
Budur, qarşıda iki qara kölgə vardır. Onlar qoşa qayın ağaclarıdır. Ana
ağaclara tərəf gedir. Bir an nəfəsini dərmək üçün ağaclara söykənib dayanır.
Ananın ürəyi qorxulu bir mahnı oxuyur. Uşaq donacaqdır. O, bu şaxtaya
davam gətirə bilməyəcəkdir. Lakin ana dərhal – Yox! Yox! – deyə bu fikrinə etiraz
edir. O, körpəsini şaxtaya təslim etməyəcəkdir. Bütün dünya donsa da, o ürəyini
məşəl edib. Körpəsini isindirəcəkdir. Ana tələsik əynindən yun jaketini çıxarır.
Körpəni bürüyür.
Sonra başından yaylığını da çıxarıb yenə körpəni bürüyür: fərqi yoxdur, özü
donacaq. Lakin körpə salamat qalmalıdır. Ana balasını xilas etməlidir. İndi o, son
qüvvəsi ilə körpəsini sinəsinə sıxır və pıçıldayır:
- Artıq səni bürüməyə bir şeyim qalmadı, bala, indi gümanım bir ürəyimədir.
Son nəfəsimə kimi onun da istisi sənindir. . . Ana susur, onun göz qapaqları
kilidlənir, nəfəsi bir şüşə kimi qırılıb ayaqları altına tökülır. . . O, hərəkətsiz bir
halda qayın ağacına söykənib qalır.
İndi onun yarıçılpaq vücuduna amansız qış gecəsi başqa bir don biçir.
Şaxtanın buz barmaqları ona ulduzlu naxışlardan zərif bir paltar toxuyur. . .
***
Səhər açılmaqdadır. Qoşa qayın ağacları qarşısında üç nəfər ağ xalatlı adam
dayanmışdır. Onlar üç nəfər kəşfiyyatçı qızıl əsgərdir. Başlarını açıb hərəkətsiz
215
halda dayanmış və susmuşlar. Onlar bütün həyatları boyu unuda bilməyəcəkləri bir
mənzərə qarşısında dayanmışlar. Bu, donmuş qadının buzdan tökülmüş heykəlidir.
Onlardan biri ağır addımlarla qayın ağaclarına, qadının buz heykəlinə tərəf
gedir. Ananın qolları arasında üstü buz bağlamış bağlamanı yoxllayır. O,
həyacandan titrəyən barmaqları ilə qarı çırpır, sındırdığı buz təbəqəsi altında nə isə
görür, açır. . . birdən lap içəridən bir cüt uşaq ğözü kəşfiyyatçı qızıl əsgərin
gözlərinə zillənir. Gənc döyüşçü diksinir, qeyri- ixtiyarı bir addım gerı çəkilir və
həyəcanla:
- Körpə donmamışdır! Körpə sağdır, yoldaşlar! – deyə qışqırır.
Səhər işığında körpənin gözləri qamaşır və gülümsəyir.
Kəşfiyyatçılar göz yaşlarını saxlaya bilmirlər. Onlar bir daha ananın
möhtəşəm buz heykəlinə baxırlar.
Bir azdan geri dönürlər, onlar qolları üstündəki bu körpəni öz ağır
kəşfiyyatlarının şah əsəri kimi aparırlar. Buz heykəl isə onları inti qama, qisasa
çağıran tuncdan tökülmüş ədəbi bir abidəyə çevrilir.
1. Hekayədə təsvir olunan hadisə hansı dövrə aiddir?
2. Ana öz körpəsini xilas etmək üçün nə edir?
3. Hekayə nə üçün “Buz heykəl” adlandırılmışdır?
4. Körpəni kimlər xilas edirlər?
Упражнение. Прочитайте предложения.

Doğrudan da , dostluq böyük qüvvədir. Görünür, bu il qış sərt olaçaq. Deməli,
sabah tezdən ova gedəçəyik. Beləliklə, maraqlı və gərgin oyun qurtardı. Nəhayət,
qış günləri qurtardı. Məncə, narahat olmağa heç bir əsas yoxdur. Bəlkə, alma şirəsi
içəsiniz. Nəhayət, həkim gəlib çıxdı. Onun bu işdə, şübhəsiz, təcrübəsi çoxdur.
1. Məgər sənin bunlardan xəbərin yoxdur? 2. Kaş müharibə tezliklə qurtara. 3.
Elə arzuladığım bu idi. 4. Bircə onun ğəlməyini gözləyirik. 5. Mən ki almaları
apardım. 6. Məgər sənin bunlardan xəbərin yoxdur. 7. Axı o gələbilməz. 8. Mən ki
sənə tapşırmışdım. 9. O, dünyanın bütün ölkələrində olub və dünyada ən məşhur
idmançılarından biridir. Bəs sənin tələbə yoldaşın haradadır?
1. Я говорилс ним только один раз. 2. Я горорил только с ним. 3. Эти
животные видят только ночью. 4. Он ест только овощи. 5. Из всех
предложений только ваше нам подходит. 6. У нас только одна цель.
1. Bu işin öhdəsindən ancaq sən gələ bilərsən.
2. Kaş bu işlərin hamısını bizə tapşıra idilər.
216
3. Qoy həmişə günəş olsun.
4. Məgər sizin bu məsələdən xəbəriniz yox idi?
5. Dünən uşaqlarla gəzməyə getmişdinmi?
6. Nərnin kursumuzun ən intizamlı tələbələrindəndir.
Упражнение. Спишите, вставляя слово ən – самый. Переведите.
1. . . . qədim zamanlarda insanlar daş alətlərdən istifadə etmişlər. 2. Usta
Ramazan nitqinin sonunda . . . tə`sirli bir söz demək istədi. 3. Onlar burada . . .
maraqlı bir tamaşa gözləyirdilər. 4. Son illərdə Bakıda . . . böyük tikinti işləri
aparılmışdır. 5. Göy göl Azərbaycananın . . . gözəl, . . . mənzərəli guşələrindən
biridir.
1. Tahir də Əkbər kimi çox mehriban, çox çalışqan bir adam idi. 2. Ən
yaxşı mükafatlar yarışda birinci yeri tutanlara verildi. 3. Bu il məktəbimizin
idmanşıları çox böyük nailiyyətlər qazandılar. 4. Kəndimizin gələcəyi daha gözəl
olacaq. 5. Jmıx çox faydalı yemdir. 6. “ Qaraca qız ” ən maraqlı hekayələrdən
biridir.
Lüğət
Çalmaq – ужалить iliyinə işləmək – пронизывать до мозга
Damar – сосуд костей
Qılınc kimi – как меч zilləmək - уставиться
Zəhərli – ядовитый möhtəşəm - грандиозный
Qovuşmaq – соединиться simlər - струны
Упражнение. Прочитайте стихотворение.

Tellər oynadı
Bir mən idim, bir sən idin, bir də yamaclar. . .
Meşə yolu, yarpaq dolu yaşıl ağaclar,
Onda ki, ağ çiyinlərə töküldü saçlar,
Əsdi yarpaq, coşdu irmaq, güllər oynadı,
Ürəyimdə kaman kimi tellər oynadı.
Bir biz idik, bir duz idi, bir də al boya. . .

Dağ başında uçan quşlar, endilər çaya.
Sən dedin ki, “bütün dünya qoy dönsün toya”,
Çaldı qaval, uzaq kənddə ellər oynadı,
Ürəyimdə kaman kimi tellər oynadı.
Ehtiyat igidin yaraşığıdır
217
Осторожность никогда не мешает.
Göz ürəyin aynasıdır
Глаза зеркало души.
218
Урок 26.
Грамматическая тема:
Nida – Междометие.
Междометие
Междометия выражают чувства удивления, страха, сожаления, гнева,
радости, иронии, беспокойства, тревоги, грусти и т. п. Их конкретные
значения реализуются при помощи интонации и смысла предложения, в
котором междометие употребляется.
Междометия, выражающие страх, ужас, волнение, страдание,
сожаление, презрение, огорчение : vay, vay- vay, oy, tfu, oh.
Оy, qorxdum a!. . .
Междометие выражающие удивление, изумление: oho, pəh, pəh- pəh,
paho, pah- pah, bəh- bəh, ox, can, ay can- ay can, bıy, boy, paho, heyhat.
oho lap qiyamətsən! Paho, bu nə işdir, belə də adam aldatmaq olar!
Междометия, выражающие гнев, содействие: aman, ay aman, haray, ay
haray,hey.
Haray, mənə bir imdad!
Междометия выражающие возражение, утешение: аh, əh.
Eh, keçənə güzəşt deyərlər.
В зависимости от места употребления после междометий ставится
восклицательный знак или запятая.
Место междометия в предложении свободно: оно может употребляться в
начале, середине и в конце предложения. Если междометие стоит в начале
предложения и произносится с особой интонацией, то после него ставится
восклицательный знак; если же произносится с обычной интонацией, то
запятая. Если междометие находится в середине предложения, то с двух
сторон оно обособляется запятыми. Запятая ставится и перед междометием,
если им завершается предложение.
Səməd Vurğun
Görkəmli şair Səməd Vurğun Yusif oğlu Vəkilov 1906- ci ildə Qazax
rayonunun Yuxarı Salahlı kəndində anadan olmuş və ibtidai təhsilini də doğulduğu
kənddə almışdır. 1918- ci ildə S. Vurğunun ailəsi Qazax şəhərinə köçmüş və o,
burada seminariyaya daxil olub, təhsilini davam etdirmişdir.
1924- cu ildə seminariyanı bitirən S. Vurğun həmin vaxtdan 1929- cu ilədək
Qazax, Quba və Gəncədə müəllimlik etmişdir. O, 1929- cu ildə Moskva Dövlət
Universitetinin dil və ədəbiyyat fakultəsinə daxil olub, iki il orada oxumuşdur. S.
Vurğun 1931- ci ildə Bakıya qayıtmış, aspiranturada təhsilini davam etdirmişdir.
219
S. Vurğun 1930- cu ildən başlayaraq şerlərlə yanaşı, bir sıra poemalarda
yazmışdır. Onun “Komsomol poeması”, “Lokbatan”, “Ölüm kürsüsü”, “Bəsti”,
“Bakının dastanı”, “Zəncinin arzuları”, “Muğan”, “Ayğün” və s. poemaları sovet
ədəbiyyatı tarixində bir dramaturq kimi də şərəfli yer tutur. O, “Vaqif”, “Xanlar”,
“Fərhad və Şirin”, “İnsan” kimi mənzum pyeslərin müəllifidir.
S. Vurğunun əsərlərinin bir çoxu rus. Ukrayna, belorus, gürcü, qazax, özbək,
tatar, türkmən, qırğız, tacik, latış və sair dillərə tərcümə edilmişdir. Onun pyesləri
bir sıra xalqların səhnəsində dəfələrlə tamaşaya qoyulmuşdur. Əşərləri dəfələrlə və
saysız- hesabsız kitablar şəklində çap olunmuşdur.
Səməd Vurğun tərcümə sahəsində də böyük Fəaliyyət göstərmişdir. O, A. S.
Puşkinin “Yevğeni Oneğin” mənzum romanını. M. Qorkinin “Qız və ölüm”
poemasını, gürcü şairi Şota Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş pəhləvan”
poemasının bir hissəsini və s. Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.
Xalq şairi S. Vurğun 1956- cı ildə Bakıda vəfat etmişdir. Bakının vağzalyanı
meydanda onun əzəmətli heykəli ucalır. Respublikamızın bir sıra şəhərlərindəki
meydan, küçə, kinoteatr S. Vurğunun adını daşıyır.
Azərbaycan
El bilirki sən mənimsən, Sıra dağlar gen dərələr,
Yurdum yuvam məskənimsən Ürək açan mənzərələr. . .
Anam doğma vətənimsən Ceyran qaçar cüyür mələr,
Ayrılarmı könül candan Nə çoxdur oylağın sənin!
Azərbaycan, Azərbaycan! Aranın yaylağın sənin.
Lənkəranın gülü rəng- rəng. Gözəl Vətən! Mənən dərin,

Yurdumuzun qızları tək, Beşiyisən gözəllərin!
Dəmlə çayı, tök ver görək, Aşıq deyər sərin- sərin,
Anamın dilbər gəlini! Sən günəşin qucağısan
Yadlara açma əlini. Şer sənət ocağısan.
Sarı sünbül bizim çörək, Ölməz könül,ölməz əsər,

Pambığımız çiçək- çiçək, Nizamilər, Füzulilər!
Hər üzümdən bir şirə çək, Əlin qələm, sinən dəftər,
Səhər- səhər acqarına De gəlsin hər nəyin vardır,
Qüvvət olsun qollarına. Deyilən söz yadigardır.
Содружество Независимых Государств
220
8 декабря 1991 года в Вискулях (резиденции белорусского
правительства в Беловежской пуще) руководители Белоруссии, России и
Украины подписали соглашение о создании Содружества Независимых
Государств (СНГ). Этим соглашением ликвидировалась структура союзного
центра, принцип федеративного и конфедеративного государства. Каждая из
подписавших республик обретала окончательную независимость.
21 декабря 1991 года в Алма – Ате главы одиннадцати суверенных
государств подписали протокол к этому соглашению, в котором было
отмечено, что Азербайджан, Армения, Белоруссия, Казахстан, Киргизия,
Молдавия, Россия, Таджикистан, Туркмения, Узбекистан и Украина на
равноправных началах образуют Содружество Независимых Государств.
Содружество Независимых Государств действует на основании Устава,
принятого Советом глав государств 22 января 1993 года, оно основано на
началах суверенного равенства всех его членов. Государства – члены
Содружества являются самостоятельными и равноправными субъектами
международного права. В январе 1996 года – положения об эмблеме и флаге
СНГ.

1. Yolun hər iki tərəfi yaşıl ağaclarla örtülmüşdü. 2. Dağın döşünü lalələr
qırmızı rəngə boyamışdır. 3. Biz bağdan şirin alma, dadlı armud dərdik. 4. Sarı
heyvanın ətri ətrafı bürümüşdü. 5. Meyxoş nar, qara gavalı insan üçün çox
faydalıdır. 6. Səid mağazadan boz kostyum aldı.
Упражнение. Вставьте нужные буквы и переведите предложения.
Biz sərin bula…dan du…duru su içdik. 2. Uşa…lar göy çəməndə
oynayırdılar. 3. Yeni kən…imiz gözəl bir düzəndə salınmışdır. 4. Sinif ota…ımız
hündür və işi…lıdır. 5. Anam dadlı p…lov bişirdi. 6. Yama…lar yaşıl dona
bürünmüşdür. 7. O, əyninə qara p…aş geymişdi.
Lüğət
Doğulduğu kənddə - в родном селе
ictimai xadim –общественный деятель
Mənzum –стихотворный
əzəmətli - величественный
Elm xadimi – деятель науки
Payız gələndə
Payız gəlincə quşlar, Yaraşıqlı yarpaqlar,
221
Durnalar, qaranquşlar Atlaz geyimli dağlar
İsti yerlər seçirlər, Gündən- günə saralır,
Dəstə- dəstə köçürlər. Göylər tez- tez qaralır.
Solur güllər, çiçəklər,

Tez- tez çaxır şimşəklər,
Güclü yağışlar yağır,
Küçələrdən sel axır.
Mirmehdi Seyidzadə
Susmaq razılıq əlamətidir

Молчание знак согласия.
Köynək bədənə daha yaxındır
Своя рубаха ближе к телу.
Nə ətdir, nə balıq
Ни рыба, ни мясо
ПРИМЕЧАНИЯ
Слова, обозначающие национальности:
Азербайджанец Azərbaycanlı
Rus русский
Fransız француз
Alman немец
Ingilis англичан
Türk турок
Fars перс, иранец
Ərəb араб
Yunan грек
Ispan испанец
Isveçli швед
Yəhudi еврей
Polyak поляк
Latış латыш
Özbək узбек
Ukraynalı украинец
222
Выражения:
Abırdan düşmək потерять человеческое достоинство, авторитет,
уважение к себе
Abrı getmək опозориться
Ağ eləmək переходить все границы,
переборщить
Ağ günə çıxmaq достичь, быть счастливым
Ağına – bozuna baxmamaq действовать очертя
Голову, без всякого
разбора, не щадя
Ağzından çıxmaq вырваться из уст, сорваться с языка
Ağzını açan kimi с полуслова
Ağlı kəsmək понимать, соображать
Acığı tutmaq злиться, рассердиться
Acığını tökmək срывать злобу.
Barmağını dişləmək вспомнив что- то, призадуматься
Baha oturmaq дорого обойтись,
Дорого заплатить
Baş vurmaq нырять, окунуться
Baş çəkmək навестить, заходить,
навещать
Başa gəlmək осуществиться, претвориться
Başı çıxmaq знать (понимать) толк
(в чем), смыслить
Başımız üstündə yeriniz var говориться как
вежливое обраще
ние желанному
человеку
Başınız sağ olsun выражение соболез
нования по случаю
смерти, утраты
близкого
Başına hava gəlmək спятить
Beş barmağı kimi tanımaq знать как свои
Пять пальцев.
Bəxti gətirmək повезти, везти
Boynundan atmaq отрицать, не признаваться, отнекиваться
Qan qaraltmaq портить настроение
223
Qanı qaralmaq расстраиваться
Qılıncdan keçirmək предать огню и мечу
Quşu gözündən vurmaq бить прямо в цель,
метко замечать
Daş qayaya rast gəlib нашла коса на камень
Dəryada damcı капля в море
Dərdinə şərik olmaq разделять горе
Dərsini vermək дать урок
Dünyaya gəlmək появляться на свет
Выражения:
Eybi yoxdur (eyib etməz) ничего не будет
Eyni açılmaq прийти в хорошее настроение
Elə bil iynə üstündə как будто на
oturub иголках сидит
elədir ki var так и есть
eşqinə düşmək гореть желанием
əbədiyyətə отойти в вечность
qovuşmaq
əl tutmaq помочь, подать руку
əlini üzmək потерять всякую надежду
əldən düşmək выбиться из сил
ələ salmaq дурачить, издеваться
əli soyumaq падать духом, потерять охоту, остыть, потерять интерес
əcəb işdir вот тебе и на
Выражения:
Iki dünya bir olsa никогда, ни за что в мире
Iki yol ayrıcında qalmaq стоять на распутье
Iki od arasında между двух огней
Istəsəndə, istəməsəndə как (куда) ни поверни
Işıq üzü görmək увидеть свет
Iştahası küsmək потерять аппетит
Yaşa dolmaq войти в возраст
Yerin (iz) məlum жаль тебя (вас) не было
Yerinə düşmək быть кстати, быть к месту
попасть в точку
224
Yol tapmaq найти выход
придтись ко двору
Yola gəlmək согласиться, уступать
Yoldan çıxarmaq сбиться с пути
Yoluna qoymaq налаживать
Выражения:
Kağız üstündə qalmaq оставаться на бумаге
Kefi istədiyi qədər сколько душе угодно
Kefini qçmaq поднять настроение, развеселить
Bir göz qırpımında в мгновение ока, в один миг
Göz vurmaq подморгнуть
Göz dəydi сглазили
Göz dikmək зариться на что
Göz oxşayan ласкающий глаз
Göz üstə yerin (iz) var честь и место
Gözü galmaq жадно с вожделением смотреть
Gün haradan çıxıb какими судьбами
Упражнение. Запомните названия частей тела
Qaş бровь əzələ мышца

Damar вена əsəb нерв
Saç волосы ayaq нога
Göz глаз dırnaq ноготь
Baş голова burun нос
Boğaz горло barmaq палец
Dodaq губа ciyər печень
Damaq десна çiyin плечо
Mədə желудок çənə подбородок
Qarın живот onurğa sütünü позвоночник
Diş зуб böyrək почки
Bilək кисть nəbz пульс
Bağırsaq кишечник ağız рот
Dəri кожа əl рука
Diz колено ürək сердце
Sümük кость kürək спина
Qan кровь bədən тело
Ağ ciyərlər легкие qulaq ухо
225
Üz лицо boyun шея
Alın лоб yanaq щека
Beyin мозг dil язык
Выражения:
Lənət sənə, kor şeytan черт побери
Lənətə gələsən! (gəlsin) будь ты (он) проклят
Özünü itirmək растеряться
Ruhdan düşmək падать духом
Ruhu şad olsun мир праху
Sen demə оказывается…
Söz vaxtına çəkər выражение, указывающее
на то, что событие, о
котором идет речь,
произошло как раз в
это время.
Sözü yerə düşmək получить отказ

Sözün qısası короче говоря
Погода
Qasırğa буря
külək ветер
küləkli ветренный
hava воздух
dərəcə градус
yağış дождь
buludlu облачный
iqlım климат
donmaq замерзать
leysan ливень
ildırım молния
şaxta мороз
şaxtalı морозный
bulud облако
buludlu облачный
soyuq, sərin прохлада
temperatur, hərarət температура
226
kölgə тень
duman умеренный
mülayim ясный
aydın ясный
günəşli солнечный
buzlu скользкий
quru сухой
istilik жара
sərin прохладный
выражения:
təpədən dırnağacan от головы до ног, ногтей
uzaq başı в крайнем случае, самое позднее
uzaq olsun подальше от. . боже упаси
ümumi dil tapmaq найти общий язык
ürəyi yanmaq жалеть, чувствовать жалость, сострадание
ürəyi getmək упасть в обморок, любить до безумия
fikir dəryasına qərq olmaq погрузиться в думы
xala xətrin qalmasın ради приличия
havadan asılı qalmaq висеть в воздухе
çaş- baş salmaq путать, перепутать
çox görmək мешать, отнять
çörək itirmək забыть хлеб- соль
can atmaq стремиться
canı (canın) sağ olsun 1. выражает пожелание
здоровья кому, 2. выражение
недовольства чьим- либо
поступком в отношении себя
(ничего, пусть будет так)
Культура
Incəsənət искусство
Bəstəkar композитор
Şair поэт
Rəssam художник
Rəssamlıq искусство живописца
Şer стихотворение
227
əsər произведение
musiqi музыка
musiqi bəstələmək сочинять музыку
şer yazmaq писать стихотворение
rəsm çəkmək рисовать
incəsənət xadimi деятель искусство
müğənni певец
mahnı/nəğmə песня
mahnı ifa etmək исполнять песню
film фильм
kino кино
film çəkmək снять фильм
quruluş vermək дать постановку
müəllif автор
rol ifa etmək сыграть роль
peşəkar профессионал
musiqi dinləmək слушать музыку
yaradıcılıq творчество
istedadlı способный, талантливый
sənədli film документальный фильм
səhnə сцена
səhnələşdirmək сценировать
alqışlamaq аплодировать
tibb - медицина
xəstə больной
həkim врач
həkim çağırmaq вызвать врача
ağrı боль
baş ağrısı головная боль
diş зуб
diş ağrısı зубная боль
diş çəkdirmək удалить зуб
dərman лекарство
dərman qəbul etmək принимать лекарство
ağrı kəsici больутоляющий
ağrı kəsici dərman oбезболивающее лекарство
iynə укол
iynə vurmaq делать укол
228
cərrah хирург
müayinə обследование
müayinə etmək обследовать
müalicə etmək лечить
diaqnoz qoymaq поставить диагноз
soyuqdəymə простуда
qızdırma / istilik жар, высокая температура
tibb bacısı медсестра
əməliyyat операция
təciliyardım скорая помощь
nəfəs almaq дышать
zəhərlənmək отравляться
şikayət etmək жаловаться
qan təzyiqi давление
istilik/hərarət температура
öskürək кашель
nəbz пульс
soyuqlamaq простудиться
öskürmək кашлять
əczaçı фармацевт
xəstəxana больница
səpki сыпь
qəbul saatı приёмный час
выражения:
mənim xoşum gəlir
sənin xoşun gəlir
onun xoşu gəlir
bizim xoşumuz gəlir
sizin xoşunuz gəlir
onların xoşu gəlir
təhsil – образование
ali высшее
orta среднее
şöbə отделение
229
axşam вечернее
gündüz дневное
qiyabi заочное
tədqiqat исследование
qiymət оценка
qiymət almaq получить оценку
imtahan экзамен
tədris etmək преподаватель
dövlət imtahanı государственный экзамен
diplom диплом
dissertasiya диссертация
elmlər namizədi кандидат наук
elmlər doktoru доктор наук
universiteti bitirmək заканчивать университет
institut институт
hüquq юридический
tibb медицинский
politexnik политехнический
kənd təsərrüfatı сельскохозяйственный
yoxlama işi контрольная работа
tətil каникулы
kurs курс
elmi rəhbər научный руководитель
fənn предмет
ədəbiyyat литература
cəbr алгебра
azərbaycan dili азербайджанский язык
tarix история
coğrafiya география
riyaziyyat математика
idman/bədən физкультура
tərbiyəsi
fəlsəfə философия
kimiya химия
instituta daxil olmaq поступить в институт
semestr семестр
sessiya сессия
imtahan vermək сдать экзамен
baş müəllim старший преподаватель
230
tədris ili учебный год
alim учёный
elmi dərəcə учёная степень
rüb четверсть
təhsil haqqı плата за обучение
tədris kursu курс обучения
humanitar elmlər гуманитарные науки
ictimai elmlər общественные науки
texniki elmlər технические науки
siyasət – политика
cəmiyyət общество
görüş встреча
rəsmi официальный
qeyri- rəsmi неофициальный
dostluq дружба
səfər поездка
səfər etmək нанести визит
qısa xəbərlər краткие сообщения
məlum olduğu kimi как известно
rəsmi mənbələrdən из официальных источников
iki günlük görüş двухдневный визит
rəsmi səfərə gəlmək приехать с официальным визитом
səfərdə olduğu zaman во время своего

пребывания
danışıqlar aparmaq вести переговоры
nümayəndə heyəti делегация
parlament парламент
nümayəndə heyətinə возглавить делегацию
rəhbərlik etmək
nümayəndə heyətinə üç nəfər daxildir
в состав делегации входят 3 человека
dəvət üzrə по приглашению
adından от имени…
müşayiət etmək сопровождать
qəbul прием
qısa nitq краткая речь
həlledici решающий
231
təxirəsalınmaz неотложный
məsələ qoymaq ставить вопрос
ikitərəfli двухсторонний
nəzərə çatdırmaq доводить до сведения
tərəfdaş сторонник
sülhsevər миролюбивый
məsələni sülh yolu ilə həll etmək урегулировать
(nizamlamaq) вопрос мирным путем
Siyasət yürütmək вести политику
Iqtisadiyyat - экономика
səhm акция
səhmdar акционер
icarə аренда
icarədar арендатор
rüsum пошлина
rəqib конкурент
lisenziya лицензия
vergi налог
satış qiyməti покупная цена
istehlakçı потребитель
istehsalçı производитель
endirim скидка
tələbat спрос
itki убыток
ticarət nişanı торговый знак
müqavilənin условия контракта
şərtləri
Dağlara çən düşəndə,

Sünbülə dən düşəndə,
Ruhum bədəndən oynar
Yadıma sən düşəndə.
232
Qızılgül olmayaydı
Saralıb solmayaydı
Bir ayrılıq, bir ölüm
Heç biri olmayaydı
Mətbəxt – Кухня
qoyun əti баранина

çəngəl вилка
mal əti говядина
xardal горчица
dadlı вкусный
dadsız безвкусный
qaynar горячий
qızarmış жаренный
(qızardılmış)
Qaynanmış отварной
(qaynadılmış)
hisə verilmiş копченный
kürü икра
acı горький
balıq рыба
turş кислый
süd молоко
şokolad шоколад
konçervləşdirilmiş консервированный
qarğıdalı кукуруза
toyuq курица
qəhvə кофе
şəkər песок
çay чай
qənd сахар
bal мед
yağ масло
içki напиток
biçaq нож
nahar обед
233
duz соль
duzlu соленый
şorba суп
pendir сыр
dana əti телятина
sirkə уксус
boşqab тарелка
(nimçə)
Hesab счет
ödəmək платить
ədviyyat специи
səhər yeməyi завтрак
şam ужин
qəlyanaltı закуска
desert десерт
pəhriz диета
şuşə бутылка
qaşıq ложка
xidmət etmək обслуживать
dondurma мороженое
dəvət etmək приглашать
dadına baxmaq пробовать на вкус
təzə свежий
çiy сырой
fincan чашка
çaydan чайник
xörək блюдо
ciyər печень
şirin сладкий
Meyvə - tərəvəz – фрукты – овощи
ərik абрикос
portağal апельсин
qarpız арбуз
badımcan баклажан
banan банан
üzüm виноград
albalı вишня
234
nar гранат
armud груша
alma яблоко
yemiş дыня
kələm капуста
çiyələm клубника
limon лимон
soğan лук
pomidor помидор
xiyar огурец
naringi мандарин
kök морковь
kartof картофель
istiot перец
çuğundur свекла
gavalı слива
şirə сок
gül kələmi цветная капуста
cəfəri петрушка
ispanaq шпинат
çüyüd укроп
keşniş кинза
meyvə фрукты
göyərti зелень
göbələk рибы
moruq малина
əncir инжир
mətbuat ,,пресса
qəzet газета
jurnal журнал
məqalə статья
televiziya телевидение
televiziyaya baxmaq смотреть телевизор
qəzet oxumaq читать газету
şərh etmək комментировать

bəyan etmək заявить, заявлять
235
bildirmək извещать, сообщать, заявлять
kütləvi informasiya vasitələri СМИ
yeri gəlmişkən кстати
nəşr etdirmək издавать
çap etmək публиковать
qəzet buraxmaq выпускать газету
qeyd etmək lazımdır ki следует отметить, что. .
təkzib etmək опровергать
nəşriyyat издательство
nəşr издание
faktlarla tanış etmək ознакомить фактами
dəstəkləmək поддержать
vurğulamaq подчеркнуть
bir şərtlə с одним условием
o cümlədən в том числе
çərçivəsində в рамках
hər halda во всяком случае
hər ehtimala qarşı на всякий случай
əks təqdirdə в противном случае
idman - спорт
olimpiada олимпиада
qaçış бег
azarkeş болельщик
voleybol волейбол
oyun игра
oyunçu игрок
oynamaq играть
udmaq, выиграть
qalib gəlmək
qələbə çalmaq побеждать
komanda команда
futbol футбольная команда
komandası
xizək лыжи
matç матч
qaydanı pozmaq нарушать правила
heç- heçə ничья
üzgüçülük плавание
236
məğlubiyyət поражение
qələbə победа
nəticə результат
yarış соревнование
idman zalı спортзал
hesab счет
(xallar) (очков)
Stadion стадион
Hakim судья
Tennis теннис
Stolüstü настольный
məşq тренировка
məşqçi тренер
xokkey хоккей
turnir турнир
ТЕКСТЫ ДЛЯ ЧТЕНИЯ
Əsl dost
Müəllim evdə məsələ həll etməyi tapşırmışdı. Nərgiz çox çalışdı, onu həll edə
bilmədi. O, sinif yoldaşı Samirgilə getdi. Elnur da onlarda idi.
Nərgiz dedi:
- Samir, məsələni həll edə bilmirəm. Mənə kömək edərsən?
Samir dəftərini ona verib dedi:
- Mən həll etmişəm, al köçür.
Elnur isə dedi:
- Yox, Nərgiz köçürmə. Əyləş,mən səni başa salım, özün həll et.
Qaranquşun köməyi.
Bir ev yanırdı. Adamlar onu söndürməyə çalışırdılar. Kimisi vedrə ilə su
daşıyır, kimisi suyu alovun üstünə atırdı.
Qarğa ağacın budağına qonub, yanğına tamaşa edirdi. O, bir qaranquşun
yanğına tərəf uçduğunu gördü. Qaranquş dimdiyini açıb alovun üstünə bir damcı
su atdı, sonra yenə su gətirməyə getdi. Bunu görən qarğa soruşdu:
- Sən nə edirsən?
Qaranquş cavab verdi:
237
- Kömək edirəm.
Qarğa güldü:
- Sənin gətirdiyin bir damcının nə xeyri var?
Qaranquş dedi:
- Nə edim, mənim də gücüm buna çatır.
Atalar sözü
Varını verən utanmaz.
El gücü- sel gücü.
Tərs keçilər
(təmsil)
Çayın üstündə tirdən bir körpü var idi. İki keçi tirin üstündə qarşılaşdı. Gərək
onlardan biri qayıdıb, o birisinə yol verəydi.
Keçilər belə etmədilər. Onlardan biri dedi:
- Yol ver mənə!
İkincisi qışqırdı:
- Buna bax a, gör kimə xox gəlir!. . .
O biri keçi hirsləndi:
- Rədd ol burdan! Geri çəkil! Körpüyə əvvəl mən çıxmışam!
- Geri çəkilmərəm. Mən yaşca səndən böyüyəm.
Keşilər qızışıb kəllə- kəlləyə gəldilər. Onlar buynuzlarını bir- birinə ilişdirib
dal ayaqlarını tirə dirədilər. Tir yaş idi. Keçilərin ayaqları sürüşdü. Hər ikisi kəlləsi
üstə suya düşdü.
Atalar sözü
Hirsli başda ağıl olmaz.
Sirkə nə qədər tünd olsa, öz qabını sındırar.
Atalar sözü
Qurda rəhm etmək sürüyə zülmdür.
YAXŞILIQ
Bir qurdun boğazında sümük qalmışdı. Nəfəs almağa taqəti yox idi. O,
yaxınlıqda bir durna görüb, işarə ilə yanına çağırdı ki, onun dərdinə əlac eləsin.
Durna dimdiyini qurdun boğazına uzadıb, sümüyü çıxartdı və ondan muzd istədi.
Qurd qəzəblə dedi:
238
- Necə? Təqsir məndədir. Başın ağzımda olanda onu üzmədim, indi utanmaz-
utanmaz məndən muzd da istəyirsən!
Dəvə və tikan
Bir dəvə çöldə otlayırdı. Yarpadlanmış kola yaxınlaşıb, istədi onun
yarpaqlarını yesin. Ağzını kola tərəf uzadanda gördü ki, onun içində bir ilan
qıvrılıb yatıb. Dəvə geri qayıtdı.
Kol belə xəyal elədi ki, dəvə onun tikanından qorxub çəkildi.
Dəvə kolun fikirini duyub dedi:
- Mənim qorxum səndən deyil, o gizlətdiyin qonaqdandır
Firidun bəy Köçərli
Balıq, qu və xərçəng
Balıq, qu və xərçəng göldə üzürdülər. Onlar gölün qırağında yüklü bir araba
gördülər. Üşlükdə arabanı çəkib aparmaq istədilər.
Üçü də arabaya qoşuldu. Balıq gölə tərəf çəkdi. Qu havaya qalxıb, arabanı
yuxarı dartdı. Xərçəng isə dala- dala yeriyib, onu geriyə tərəf çəkməyə başladı.
Dartdılar, dartdılar, amma araba yerindən tərpənmədi.
İvan Krılov
Atalar sözü
El bir olsa, dağ oynadar yerindən
Hörümçək və ipəkqurdu
İpəkqurdu barama sarıyırdı. Hörümçək isə bir bucaqda torunu qurub
qurtarmışdı. O, ipəkqurduna baxıb gülürdü.
- Qonşu, çox yavaş işləyirsən. Bir bax, işimi nə tez qurtardım. Gör necə
qəşəng tor hörmüşəm.
İpəkqurdu ona belə cavab verdi:
- Doğrudur, sən cəld işləyirsən. Hördüyün torda çox qəşəngdir. Amma ondan
heç kəsə fayda yoxdur. Sənin torunu süpürgə ilə süpürüb atacaqlar. Mənim
baramamdan ipək toxuyub paltar tikəcəklər.
Atalar sözü
Faydalı işlə məşğul olan, heç vaxt xəcalət çəkməz.
Şir və siçan.
(təmsil)
Şir yatmışdı. Qaça- qaça gedən siçan birdən onun üstünə çıxdı. Şir oyanıb
siçanı tutdu. Siçan yalvardı ki, onu buraxsın. Şir buraxmadı. Siçan şirə dedi:
239
- Gəl məni azad elə. Bir gün sənə lazım olaram.
Şir siçanın sözlərinə gülüb dedi:
- Sənin mənə nə köməyin dəyə bilər?!
Şir onu buraxdı.
Bir gün ovçular şiri tələyə salıb tutdular. Onu kəndirlə böyük bir ağaca
bağladılar.
Siçan şirin nəriltisini eşidib onun yanına qaçdı. O, ipi çeynəyib qırdı. Şir azad
oldu. Siçan dedi:
- İndi gördün ki, siçan da yaxşılıq edə bilər.
Atalar sözü
Yaxşılıq itməz.
Şahın da dilənçiyə işi düşər.
Səliqəsiz Məlik
Məlik oyanıb saata baxdı. Məktəbə getmək vaxtı idi. O, geyinmək istədi.
Amma corablarını, çəkmələrini, köynəyini nə qədər axtardısa, tapa bilmədi. O,
bərk hirsləndi:
- Mənim köynəyi hanı?
Köynək cavab verdi:
- Mən stolun altındayam. Sən məni dünən buraya atmısan.
- Bəs mənim corablarım hanı?
Corablar qışqırdılar:
- Biz burdayıq, kitab rəfində. Axı sən bizi dünən buraya qoymusan.
- Bəs mənim çəkmələrim hanı?
Çəkmələrin sağ tayı dedi:
- Mən burdayam, şkafın altında.
Sol tayı isə susdu. O, qapının dalında idi.
Məlik güc- bəla ilə o biri paltarlarını da tapdı. O geyinib qaurtardı. Saata
baxanda gördü ki, məktəbə gecikib
Tülkü və çaqqal
Tülkü bağa girmişdi. Gördü ki, tələ qurublar. Tələdə bir parça quyruq
ağarırdı. Tülkü quyruğu yemək istədi, amma qorxusundan tələyə yaxınlaşmadı. O
fikirləşib, hiylə işlətdi. Çəpəri aşan çaqqalı saxlayıb dedi:
- Ay çaqqal qardaş, nə üçün o quyruğu yemirsən?
- Hanı?
- Odur, orada ağarır.
- Bəs özün niyə yemirsən?
240
- Mən xəstələnmişəm, mə`dəm ağrıyır.
Çaqqal tələnin yanına getdi, ağzını quyruğa uzadan kimi, tələ şaqqıldadı.
Çaqqalın ayağı tələdə qaldı. Tülkü cəld quyruğu qapdı.
Çaqqal zarıya- zarıya dedi:
- Tülkü lələ, bəs sən xəstə idin?
Tülkü gülə- gülə cavab verdi:
- Doğrudur, xəstə idim, amma sən tələyə düşən kimi sağaldım.
Ana məhəbbəti
Bir ananın üç oğlu vardı. O, oğullarını çox sevirdi. Oğulları da onu çox
sevirdilər.
Bir gün oğullardan ən kiçiyi soruşdu:
- Anacan, sən bizi çox sevirsən, yoxsa biz səni?
Ana onun başını sığallayıb dedi:
- Əlbəttə, mən sizi. Oğlum, ana məhəbbəti güclü olar.
Oğlan anası ilə razılaşmadı:
- Yox, ana, biz səni çox sevirik. Axı sən təksən, biz isə üç nəfərik.
O biri qardaşları da ananı qucaqlayıb, kiçik qardaşın sözünü təsdiq etdilər.
- Yaxşı, siz deyən oolsun, mənim mehriban balalarım.
Rəşidbəy Əfəndiyev
Atalar sözü
Ana ürəyi - dağ çiçəyi.
Müəllimə hörmət
Gözəl bir yaz səhəri idi. Türkiyənin padşahı Fateh Sultan Məhəmməd at
belində, ordusu ilə İstanbula daxil olurdu. Sağında və solunda müəllimləri
Ağşəmsəddin və Gürani var idi. Şəhərin əhalisi həyəcanla qəhrəman türk ordusunu
qarşılayırdı.
Adamlar əllərindəki çiçək dəstələrini padşaha vermək istəyirdilər. Hamı ağ
saqqallı, ağır duruşlu Ağşəmsəddini padşah bilib, çiçəkləri ona verməyə çalışırdı.
Ağşəmsəddin atını bir qədər geriyə çəkib, gözucu padşahı göstərir, “Sultan
Məhəmməd odur. Çiçəkləri ona verin!” demək istəyirdi.
Padşah isə əllərində çiçək ona tərəf gələnlərə Ağşəmsəddini göstərib dedi:
- Çiçəkləri ona verin. Sultan Məhəmməd mənəm, amma o, mənim
müəllimimdir.
F. F. Tülbəndçi
(Türkiyə yazıçısı)
Yaxşılıq
Yayda ailəmiz yaylağaköçmüşdü. Hər gün yoldaşlarımladərman bitkiləri,
moruq yığmağa gedirdik. Bir gün yenə meşəyə getdik. Moruq yığa- yığa meşənin
241
sıx yerinə çatdıq. Birdən atamın dedikləri yadıma düşdü. O demişdi ki, meşədə ayı
olur. Meşənin dərinliklərinə getmək qorxuludur. Elə bu vaxt qorxulu bir bağırtı
eşitdik. Bu, ayı bağırtısı idi. Yerimizdəcə donub qaldıq. Bir an nə edəcəyimizi
bilmədik. Sonra qaçmağa başladıq. Bağırtı davam edirdi. Ayının nə üçün belə
bağırması təəcublü idi.
Özümüzü bir təhər kəndə çatdırdıq. Əhvalatı ovçu Rəşid əmiyə söylədik.
Rəşid əmi və üç nəfər başqa ovçu ilə meşəyə gəldik. Bağırtı yenə eşidilirdi. Rəşid
əmi qabaqda gedirdi.
Səs gələn yerə yaxınlaşanda gördük ki, ayinin dalayaqları palıdın haçasına
keçib, qabaq ayaqları isə güclə yerə dəyir. Ayı ağacdan asılı qalmışdı.
Biz maraqla baxır, indicə güllə səsi eşidəcəyimizi gözləyirdik. Lakin belə
olmalıdı. Rəşid əmi ayıya yaxınlaşdı. Ayı qorxusundan daha bərk bağırdı. Rəşid
əmi onun başını sığalladı, ayaqlarından yapışıb güclə yuxarıya qaldırdı. Ayaqlar
haçadan çıxan kimi ayı yerə atıldı. Bir qədər kənara çəkilib, Rəşid əmiyə baxdı.
Rəşid əmi tüfəngi çiyninə aşırıb, üzünü ovculara tutdu.
- Hə, gedək, indi ona toxunsaq, namərdlik olar. Ayı astadan nə isə
donquldandı.
Sanki o təşəkkür edirdi.
Dost dosta tən gərək

Sir, canavar və tülkü dostlaşmışdılar. Onlar şərt qoymuşdular ki, hər nə
tapsalar, bir yerdə yesinlər. həm də bir- birinə kömək etsinlər. Bir gün şir bir öküz,
canavar bir qoyun, tülkü isə bir toyuq qətirdi.
Şir canavara dedi:
- Bunları bölüşdür.
Canavar dedi:
Şir ağa, öküz sənin, çünki sən böyüksən. Səndən balacası mənəm, qoyun da
mənim. Hamımızdan kiçik tülküdür, toyuq da tülkünün olsun.
Bu bölgü şirin xoşuna gəlmədi. O, canavarın gözlərini tökdü, dərisini dartıb
boğazından çıxartdı və onu parça- parça elədi. Bunu görən tülkü üzünü şirə tutub
dedi:
- Şir ağa, qulaq as, gör mən necə bölürəm:
Boz öküz səhər yeməyin,
Qoyun gunorta yeməyin,
Şam yeməyin toyuq olsun,
Qoy tülkü kənarda qalsın.
Bu bölgü şirin çox xoşuna gəldi. Tülküyə dedi:
- Afərin, a tülkü lələ! Bu bölgünü kimdən öyrənmisən?
Tülkü gülə- gülə dedi:
242
- Sən canavarın dərisini boğasından çıxaranda mən dərsimi aldım.
AĞILLI UŞAQ
Bir kişi meşə ilə gedirdi. Gördü ki meşə yanır. Alovun içində ağzı bağlı bir
qutu var. Qutudan səs gəlirdi.
- Məni xilas edin!
Kişi cəld qutunu kənara çəkib ağzını açdı. Qutudan bir ilan çıxdı və kişinin
boğazına dolanıb dedi:
- Bu saat səni çalacağam!
Kişi dedi:
- Axı mən sənə yaxşılıq etdim, nə üçün məni çalırsan?
Ilan dedi:
- Mən yaxşılıq başa düşmürəm.
Kişi dedi:
- Onda gəl, məsləhətə gedək. Desələr ki, yaxşılığın əvəzi pislikdir, onda məni
öldür. Ilan razılaşdı. Onlar bir canavara rast gəldilər. Əhvalatı danışdılar. Canavar
dedi:
- İlan haqlıdır. Insanlar pisdir, özləri ət yeyirlər, amma bizə qoyun vermillər.
Sonra onlar bir öküzə rast gəldilər. Əhvalatı danışdılar. Öküz də, ilanı haqlı
bildi. Çünki, insanlar onu çox işlədirlər.
Bir qədər gəldikdən sonra onlar bir oğlana rast gəldilər. əhvalatı danışdılar.
Oğlan qulaq asıb dedi:
- Mən inanmıram. İlan o boyda qutuya necə yerləşib? Girsin qutuya, görüm,
sonra cavab verərəm.
Ilan qutuya girdi. Oğlan cəld qutunun ağzını bağladı. Sonra tonqal yandırıb,
qutunu tonqala atdı. İlan nə qədər yalvardısa da,kömək etmədilər.
Kim güclüdür?
Fil qarışqanı görüb təəccübləndi:
- Necə də kiçik və zəifdir!
Qarışqa dedi:
- Hələ bilmək olmaz, kim zəif, kim güclüdür.
Fil xortumunu qaldırıb, ucadan güldü. Onun qəh- qəhəsindən yer- göy titrədi.
Qarışqa incik halda dedi:
- Gülmək lazım deyil. Gedək insanın yanına. Qoy o kimin güclü olduğunu
desin.
Fil razılaşdı.
- Gəl gedək.
243
Onlar insanın yanına gələb, əhvalatı söylədilər və kimin güclü olduğunu xəbər
aldılar.
- Nahaq höcətləşməyin. Kim çox yük götürsə, o güclüdür. Bunun üçün
əvvəlcə hər birinizi çəkmək lazımdır.
Onlar razılaşdılar. Qarışqa tərəziyə qalxdı. Ən kiçik çəki daşını qoydular.
Tərəzinin əqrəbi güclə tərpəndi. Sonra fil qapana qalxdı. Ən ağır çəki daşlarını
qoydular. Az qaldı ki, qapanın oxu sınsın.
İnsan dedi:
- İndi hər kəs öz gücünü göstərsin.
Fil xortumu ilə çox böyük tiri götürüb qapana qoydu. İnsan tirin çəkisini
yazdı. Sonra qarışqa bir küləş qırığını tərəzinin gözünə qoydu. İnsan küləşin də
çəkisini yazıb dedi:
- Bu küləş qırığının çəkisi qarışqanın çəkisindən iyirmi beş dəfə ağırdır. Tirin
çəkisi isə filin çəkisindən iyirmi beş dəfə yüngüldür. İndi deyin görək kim
güclüdür?
Fil palaz qulaqlarını sallayıb donquldandı.
- Əlbəttə, qarışqa.
Atalar sözü
Kimin güclü olduğunu meydan göstərir.
BAKI
Bakı! Qədim və həmişəcavan şəhərimiz!
Xəzər dənizinin qərb sahilində, Abşeron yarımadasının cənubunda ucalan
Bakı Azərbaycan Respublikasının paytaxtıdır. Azərbaycan xalq şairi S. Rüstəm
deyirdi:”Bakı bizim ölkənin qara gözlü qızıdır”.
Köhnə Bakı əvvəllər belə gözəl və böyük deyildi. Əyri- üyrü küçələr, neft
qoxulu qəsəbələr, bir balaca külək əsəndə toz burulğanı. Hətta şəhərdən bir qədər
kənarda yerləşən hus basmış ərazilərdən birinə “Qara şəhər” deyiblər. Bakı neft
şəhəri kimi tanınıb, onu “qara qızıl məskəni” adlandırıblar. Ölkəmizin başı üstünü
faşist təhlükəsi alanda Bakı, müharibənin elə ilk günlərində minlərlə oğul və
qızlarını cəbhəyə göndərdi. Müharibə illərində ölkənin neft və neft məhsullarına
olan təlabatın 90 faizindən çoxunu Bakı verirdi.
Son illərdə daha da inkişaf edən Bakı böyük və güclü sənayə şəhərinə
çevrilmişdir. Bakı ölkəmizin ən mühüm dəmir yolu, hava yolları qovşağı və dəniz
limanlarından biridir. Bakı eyni zamanda mühüm elm və mədəniyyət mərkəzidir.
Burada Elmlər Akademiyası, kitabxanalar, muzeylər, teatrlar, istirahət parkları və
s. var. Içərişəhər, Qız qalası, cüməməscidi, Heydar Əliyev adına saray, Gülüstan
244
sarayı, yeni mehmanxanalar və s. Azərbaycanın görkəmli tarixi və müasir
memarlıq abidələridir. Məşur fransız yazıçısı Jan Rişar Blok yazırdı: “Bu şəhərin
bəxti gətirmişdir, burada Şərq üslubları məqsədə uyğunlaşır. Köhnə məhəllələr
əzəmətli memarlıq üslubuna malik yaraşığı şəhəırə əhatə olunmuşdur. Bakı
gündən- günə böyürür, gözəlləşir. Onun gələcəyi , sabahki günü daha da gözəl
olacaq”.
Nizami Gəncəvi
Azərbaycan xalqının dahi şair və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi 1141- ci ildə
qədim Gəncə şəhərində anadan olmuş, orada yaşamış, 1209- cu ildə həmin şəhərdə
vəfat etmişdir.
Böyük şairin məqbərəsi Gəncə şəhərindədir.
Nizami dünya ədəbiyyatının ən böyük nümayəndələrindən biridir. Onun
poeziyası səkkiz yüz ildir ki, oxunur və sevilir.
Nizami beş böyük poema yaratmışdır. Həmin poemalar bunlardır: “ Sirlər
xəzinəsi”, Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə”.
Bunlar birlikdə “Xəmsə” (“ Beşlik”) adlanır.
Nizamidən sonra gələn sənətkarların çoxu özlərini Nizaminin şagirdi hesab
etmişlər. Nizaminin əsərləri Azərbaycan, rus, Ukrayna, özbək, türkmən, gürcü,
habelə ingilis, alman və s. dillərdə dəfələrlə çap olunmuşdur. Dünyanın ən böyük
kitabxanalarında “ Xəmsə”nin əlyazmaları saxlanır.
Bakıda, Gəncədə Nizamiyə böyük abidə qoyulmuşdur. Ölkəmizdəki bir çox
küçələrə, meydanlara, institutlara, muzeylərə, məktəblərə Nizaminin adı
verilmişdir.
ANA
Min – min ana içində
Anamı tanıyaram;
Gözlərimi bağlasalar belə,
Tanıyıram.
Ayaq basdığı torpağın qoxusundan,
Qəlbimə dolub boşalan
Onu itirmək qorxusundan.
Ana südü təmizdir –
Analar əzizdir.
Ancaq mən
Anamı
Çox sevirəm hər kəsdən.
245
Onun səsi əzizdir mənə hər səsdən.
Nahaq yerə vətənə ana demirlər;
Vətən də əzizdir
Ana qədər.
Kitaba həvəs.
M. Qorkidən soruşurlar:
- Aleksey, əgər varlı olsaydın nə edərdin?
Qorki cavab verir:
- Bolluca kitab alardım.
Lakin Aleksey Maksimoviç üşaqlıqda çox yoxsul olmuşdu. Onun kitab
almağa pulu yox idi. Aleksey Maksimoviş oxumaq üçün kitabları qonşudan
götürürdü.
O bu kitabları odun yardığı anlarda və ya çardaqda oxuyurdu.
Bəzən kitab sahibi deyirdi:
- Bax, kitabı səhər qaytarmalısan!
Belə olanda Aleksey Maksimoviç gecə durub, şam yandırır və səhərə qədər
kitab oxuyurdu.
Kitab sahibləri Qorkidən oxumaq haqqı alırdılar. Bir dəfə onlardan biri dedi:
- Borcunu gətirmisənmi?
- Yox, gətirməmişəm. . .
- Onda səni məhkəməyə verəcəyəm!
Aleksey Maksimoviç heç yerdən pul tapa bilmədi. Ev sahibi uşağın çox əzab
çəkdiyini gördü və soruşdu:
Nə var, Peşkov, çox qəmgin görünürsən?
Peşkov dərdini açıb ona söylədi. O, qaşqabağını töküb dedi:
- Görürsənmi, kitab adamın başına necə bəla gətirir?
Bülbül
(Azərbaycan korifeyləri)
1987- ci il iyunun 22- də Şuşa yaxınlığındakı Xanbağı adlanan yerdə bir uşaq
doğuldu. Murtuza lap kiçik yaşlarından mahnı oxumağa həvəskar idi. O, bəzən
saatlarla bülbüllərin cəh- cəhinə qulaq asar və qəribə də olsa, onları gözəl
yamsılayırdı. Səkkiz- doqquz yaşlarından artıq hamı onu Bülbül deyə çağırardı.
1920- ci ilin axırlarında Bülbül Bakıya opera teatrına dəvət edilmişdi. Sonraki il
Bülbül konservatoriyaya daxil olmuş, təhsilini başa vurduqdan sonar isə dövlət onu
ifaçılıq ustalığını daha da artırmaq üçün İtaliyanın Milan şəhərinə, dünyanın ən
məhşur opera teatrlarından biri olan “La- Skala” teatrına göndərmişdi. 1931- ci ildə
Vətənə qayıdan Bülbül opera səhnəsində bir- birindən fərqlənən müxtəlif obrazlar
yaratmışdır. Bununla belə, onun səhnə yaradıcılığının zirvəsi Üzeyr Hacıbəyovun
246
“Koroğlu” operasındakı xalq qəhrəmanı Koroğlu obrazıdır. Bülbül Koroğlu rolunu
400 dəfədən çox oynamışdır.
Bülbül həmdə yaxşı müəllim, Azərbaycan xalq musiqisinin mahir
bilicilərindən və ifaçılarından biri idi. O, həyatın mənasını doğma xalqına,
Vətəninə xidmət etməkdə görürdü. Musiqi sənətinin inkişafında Bülbülün
xidmətləri yüksək qiymətləndirilmişdir. Xalqımız böyük müğənninin xatirəsini
əziz tutur. Bakıda Bülbülün adına musiqi məktəbi, küçə var. Bakıda və Şuşada ev-
muzeyi açılmışdır. Azərbaycan radiosu və televiziyası tez- tez Bülbülün lent
yazılarını səsləndirir.
Atalar sözü – Пословицы и поговорки

Ağil ağıldan üstündür. Ум хорошо, а два лучше.
Qələm qılıncdan itidir. Перо острее меча.
Üz ürəyin güzgüsüdür. Лицо – зеркало души (сердца)
Yıxılanı vurmazlar Лежачего (павшего) не бьют
Cücəni payızda sayarlar. Цыплят по осени считают.
Nə əkərsən, onu biçərsən. что посеешь, то и пожмешь.
Axtardığını zəhmət qapısında у врат труда найдешь ты то,
taparsan. что ищешь.
Dost yaman gündə tanınar. Друг познается в беде.
Iynə torpada qalmaz. Шила (иглы) в мешке не утаишь
Paslı dəmirdən qılınc olmaz. Из ржавого железа не выкуешь
(не выйдет) меч.
Işləməyən dişləməz. Кто не работает , тот не ест.
Düşmənin tikəsindən dostun лучше получить пощечину от
silləsi yaxşıdır. друга, чем подачку от врага
Başını itirən tük üçün ağlamaz. Потеряв голову, по волосам
не плачут.
Amana gələn boyunu qılınc kəsməz. Повинную голову, меч не сечет
Yorpağına bax, ayağını uzat по одеялу протягивай ножки.
Yüz kərə ölç, bir kərə biç. Сто раз отмерь, один раз отрежь
Heç kəs öz ayranına turş deməz. Никто не скажет про свой айран
,что он кислый.
Ilandan dost olmaz, змей не станет другом, волк
247
qurddan aşna. приятелем.
Bir dəfə görmək iki dəfə лучше один раз увидеть,
eşitməkdən yaxşıdır. чем два раза услышать.
Qələm yazanı qılınc poza bilməz. Что написано пером, того не
вырубишь топором
Dərin su bulanmaz. Глубокую воду не замутить.
Doğru sözü danış, aci olsa da выскажи правдивое слово,
хоть оно и горькое.
Ət yeyən quş dimdiyindən bilinər. хищная (питающая мясом)
птица распознается по клюву.
Üstü bəzək, altı təzək с виду (сверху) мил, внутри
(снизу) гнил.
Yüz biliyin olsa da, bir bil- пусть у тебя будет сто знаний
məz ilə danış. - поговори все- таки с одним
незнающим.
Kosaya rişxənd edənin bir тому, кто высмеивает жидкую
yaba saqqalı gərək бородку, следовало бы иметь
окладистую бороду.
Sözün doğrusunu uşaqdan xə- устами младенца глаголет
bər al. истина.
Uşağın şüurlusu bələkdə смышленого ребенка видать
özünü göstərər. уже в пеленках.
Xəbərçi yalançı olar, сплетник бывает лгуном,
yalançı – xəbərçi. лгун – сплетником.
Istədiyini söyləyən istəmədiyini высказавший все, что хотелось
eşidər. услышать то, что ему не
хотелось бы услышать.
Hər kəs şərarət əksə, всякий, кто посеет зло,
peşmanlıq biçər. пожнет раскаянье.
Yaxşını yada vermə, hayıfdır, хорошего не давай чужом -
pisi də vermə, ayıbdır. Жалко, плохого тоже не давай - неудобно
Bir mıx bir nalı, bir nal bir гвоздь выручит подкову, подкову
atı, bir at bir əri, - коня, конь – мужа, муж – народ.
bir ər bir eli qurtarar.
Müftə sirkə baldan şirindir. Даровой уксус слаще меда.
Düz çörək qədri bilməyən поправший хлеб- соль подлее
itdən alçaqdır. собаки.
Keçmə namərd körpüsündən, не переходи через мост подлеца
248
qoy aparsın sel səni. Пусть лучше тебя унесет поток.
Gücün çatmayan daşa əlini не хватайся за камень, что тебе
vurma zora düşərsən. не по силам, - надорвешься.
Tülkünün zirəngi iki ayağından проворная лиса угодит в капкан
tələyə düşər. обеими лапами.
Zaman pul deyil, onu qaytarmaq время – деньги: его не вернешь
olmaz.
Xəsisdən alınan yumurtanın яйцо, преподнесенное скупцом
sarısı olmaz. бывает без желтка.
Hər quş öz yuvasının ağasıdır. Каждая птица - повелительница
своего гнезда.
Toyun yaraşığı – oynamaq свадьбу красит пляс,
vayın yaraşığı – ağlamaq. похороны - плач
Toy da olsa, toyuğun vayıdır, что свадебный пир, что тризвина
vay da olsa. - курице равный конец приходит
İstərsən bal- çörək, al əlinə иметь коль хочешь хлеб и мед,
bel- kürək. бери- ка в руки заступ вот!
Subay adamın boynunu bit шея холостяка в удел достанется
yeyər, qazancını- it. вшам, зароботок его - псам
Yanan yerdə tüstü çıxar. Нет дыма без огня.
Yalan ilə dünyanı gəzmək olar, с кривой можно обойти свет, но
amma qayıtmaq olmaz. возвратиться уже нельзя.
Yazana baxma, yazdığına bax! Не смотри на пишущего, смотри
на написанное им!
Gözəl gözəl deyil, könül sevən не та красива, что красавица, а та
gözəldir. что до смерти понравится.
Göz gördü, könül sevdi. Увидали глаза - полюбила душа
Köhnə dost düşmən olmaz. Старый друг врагом не станет.
Ağıllıya işarə, nadana kötək. Умному – намек, глупому - пинок
Qoca ayrı, qocaman ayrı. То старик, а то старейшина
Açarın gücü qıfıldan zordur. Ключ сильней замка.
Gündüz şam yandıran gecə кто свечу зажжет при солнце,
qaranlıqda qalar. ночью будет в темноте.
Kar dedi: “Səs gəlir”, kor dedi: глухой сказал: я слышу, слепой
“Odur, gəlirlər”, çolaq dedi: сказал: я вижу, хромой сказал :
“Durun qaçaq!” бежим.
Qorxaq qaçır hay gəlməmiş, клича нет, а трус удрал, речки нет
çırmanır keçməyə çay gəlməmiş. - штаны задрал.
Qızıl- atəşdə, insan möhnətdə bəlli золото – в огне, человека в беде
249
olar. Ииспытывают.
Ehtiyat igidin yaraşığıdır. Осмотрительность – украшенье
храбреца.
Aslanın erkəyi, dişisi olmaz. Что лев, что львица – оба львы.
Sən ağa, mən ağa, inəkləri kim ты из господ, я из господ, а доить
sağa? корову кто пойдет?
Yolçu yolda gərək. Путник должен быть в пути,
Tənbələ iş buyur, o sənə ağıl поручи лентяю дело – он тебя
öyrətsin. Tənbəldən su istərsən, учить начнет, попроси воды
hakimlik edər. напиться- он тебя лечить начнет.
Ağıl cox- pul yox, ağıl yox- pul cox. Полно ума – пуста сума, а нет
ума – полна сума.
Varlığa tələsən yoxsulluğa tez düşər. кто спешит разбогатель,
может скоро обеднеть.
Nə doğrarsan aşına, o çıxar Что в окрошке, то и в ложке
qaşığına. .
Yaz əkinçi, qış dilənçi Весной пахарь, зимой нищий.
Dadanmısan dolmaya, bəlkə Каждый день долма на блюде,
bir gün olmaya? ну а вдруг долмы не будет?
Ağ ağca qara gün üçündür. Белую деньгу на черный день
берегу.
Uşağa buyur dalınca yüyür. Поручишь ребенку – сам беги
вдогонку.
Ata oğula bir bağ qıydı,oğul отец для сына не жалеет сада,
ataya bir salxım qıymadı. а сын не даст и грозди винограда
Ev sözsüz olmaz, meşə нет дом без скандалов, нет леса
çaqqalsız. без шакалов.
Qırağına bax, bezini al; ana- на каемку глядя – выбирай бязь,
sına bax, qızını al. на мамашу глядя- выбирай дочь.
Doşab almışam,bal çıxıb. Покупал патоку, попробовал -
мед.
Kabab iyinə gəlmişdi,gördü: шел на запах шашлыка – пришел:
eşşək dağlayırlar. клеймят ишака.
Dənizdən keçib, океан перемахнул, а в реченке
çayda boğuldu. утонул.
Bütünü kəsmə, paraya dəymə, не бери ломтей, целого не режь,
doğra,doyunca ye! густо накроши, досыта поешь!
Səksən, doxsan, bir gün varsan, 80 лет, 90 лет, сегодня жив,
bir gün yoxsan. завтра нет.
250
Nə tüfəngə çaxmaq, nə dümbəyə ни ружью курок, ни барабану
toxmaq. палка.
Əlinə ver, ayağınla get! Отдай руками, ходи ногами.
Su axar, çuxur tapar. Вода потнечет – ложбинку найдет
Gün düşməsə,qar əriməz. Солнце не встанет – снег не
растет.
Iki gəmidən yapışan qərq olar. За два корабля цепляться -
между ними утонуть.
Yeyərsən qaz ətini, görərsən попробуй гуся, потом суди о гусе
ləzzətini.
Əkinçi yağış istər, yolçu- quraq. Пахарю – дождь, путнику - сушь
Yol böyüyündür, su kiçiyin. Дорогу – старшему, а воду -
младшему.
Küləyə tüpürən üzünə tüpürər. кто плюет навстречу ветру
попадет себе в лицо.
Daldan atılan daş topuğa dəyər. камень, брошенный вдогонку,
попадает в пятку.
Bayatılar - песни
Əzizim, ara sözü, Размотай моток сперва,
Sərraf ol, ara sözü, Отбирай, знаток, слова.
Öz sözünü özün bil Чтоб не впутываться в сплетню,
Ev yıxar ara sözü Правду выпытай сперва.
Eləmi,nərdivana, Эта лестница, по ней

Ayaq qoy nərdivana. Поднимайся, не рабей!
Zər qədrin zərgər bilər: Ценит золото знаток,
Nə hər divana? А не всякий дуралей!
Dağ başında bir fanar Над горой уже темно,

Illər keçər, hey yanar. Там фонарь горит давно,
Söz dəmir kimi şeydir: Слово – то же, что железо:
Sən döydükcə uzanar. Бей – растянется оно.
Dağ başına tökdü qar, Горы снегом замело,

Uçdu tərlan,qondu sar. Перебраться тяжело.
Ürək ki,var- şüşədir: Разобьешь – потом не склеишь,
Sındırarsan- kim yamar? Сердце тоже как стекло.
251
Şah oturar taxtında, Царь на трон уселся зря:
Gileylənər baxtından. Трон не радует царя,
Xoruz kefinə banlar, Пусть поет петух как хочет -
Səhər açar vaxtında. Встанет во время заря.
Aşıq sözün bitirməz, Острослов поймет намек,
Ovçu ovun itirməz. Зверолов найдет силок.
Üzüm küpdə qalmasa, Только в чанах превратится
Dönüb sirkə yetirməz. В уксус виноградгый сок.
Yol üstündə daş nədir? Выйдет путь из темноты -

Düz yolda çaşbaş nədir? Расступаются хребты.
Özün ki, yıxılmısan: Что же слезы проливать,
Axıtdığın yaş nədir? Если сам ушибся ты!
Gün keçir,gedir belə, День за днем проходит год,

Keçən gün gəlməz ələ. Время разве вспять пойдет?
Bu arxa su bir gəlib, Если шла вода арыком,
Ümid var bir də gələ. День придет – опять пойдет.
Ürək para olmasın, Уцелела бы душа,

Sınsın, yara olmasın. Не болела бы душа.
Bən(i)zin qara olsa da, Пусть лицо не побелеет -
Qəlbin qara olmasın. Не чернела бы деша.
Hər ağacda bar olmaz, Расцвести садам к весне,

Heyva olmaz,nar olmaz. Не созреть плодам к весне.
Qar tökülür,ağarır, Снег- то белый, да не все,
Hər ağaran q ar olmaz. Что вокпуг белеет, - снег.
Əzizim, xar ləkəsi, Роза плачет в тишине:

Gül üstə xar ləkəsi. «Как лишай, пятно на мне».
Aydan aydın şey yoxdur- Чище чистого луна -
Onun da var ləkəsi. Пятна есть и на луне.
Yol üstündə toz olar, Паль дорогу заметет,

Tozun rəngi boz olar. Понемногу заметет.
Əyil, dəsmalın götür, Подними платок сама,
Mən götürsəm,söz olar. Мне поднять – слушок пойдет.
Qızıl üzük taxmazsan, Золотым кольцом блеснуть
252
Sən qızıla baxmazsan. Не желаешь ты ничуть.
Hansı çayın suyusan, Ты какой реки струя,
Hər tərəfə axmazsan? Что менять не хочешь путь?
Bulaq başı toz olar, Шум и смех у родника,

Üstü dolu qız olar. Встретишь всех у родника.
Mən sənə gül demərəm: Розой звать тебя не буду -
Gülün ömrü az olar. Жизнь у розы коротка.
Bu arxları atan mən, Рыл арык глубокий я,

Suyu suya qatan mən. Направлял потоки я.
Kölgəlik yada qaldı, Тень досталась лежебоке -
Gün altında yatan mən. Кто на солнцепеке? Я!
Bu yerdə su dayandı, Долетел огонь сюда -

Od gəldi, suda yandı. На реке горят суда.
Dərdimi suya dedim- Боль свою воде открою -
Alışdı,su da yandı. Загорается вода.
Mən aşiq, oda gir yan, Я, ашуг, в беде двойной,

Mən giryan,o da giryan. Я больной и ты больной.
Dedim,könlüm odun al, Попросил: мой жар убавь,
Demədim,oda gir,yan. Не просил: гори со мной!
Azalmaz mənim dərdim, Не старайся, не пиши,

Saz olmaz mənim dərdim. Не опишешь боль души,
Meşələr qələm olsa, Если даже все деревья
Yazılmaz mənim dərdim. Превратишь в карандаш.
Qarğıyaram o yada, На врага нашлю чуму,

O düşmənə,o yada. Я прокляться шлю ему.
Yatıb yuxuya qalsam- Спать хочу – уснуть боюсь:
Bir kəsim yox,oyada. Я один – будить кому?
Bu yoldan ötən yaxşı, Холст дарят – простой хорош,

Geyməyə kətan yaxşı, Прост наряд – покрой хорош,
Gəzməyə qürbət ölkə, В час веселья – край любой,
Ölməyə vətən yaxşı. В смертный – только свой хорош.
253
Qəribəm,yoxdur arxam, Если б крылья дали мне,
Qanadım yoxdur,qalxam. И открыли дали мне…
Çıxam qəlbi dağlara, Я б с горы высокой глянул:
Vətənə doğru baxam. Как там, в милой стороне!?
Əzizim,kətan yaxşı, Вот рубаха из холста,

Geyməyə kətan yaxşı. И приятна, и проста.
Qürbət yer cənnət olsa, Как в раю в чужом краю -
Yenədə vətən yaxşı. А свой милей места.
Əzizim,ötmək olmaz, Ты в седле – догнать нельзя,

Köhləni ötmək olmaz. Истреле догнать нельзя.
Elin atdığı daşı Камень, что свалил народ,
Yerdən tərpətmək olmaz. Никому поднять нельзя.
Dağ başını qar almaz, На большой горе, увы,

Gül baxçada xar olmaz. Не найдете снега вы.
Yoxsulun baxçasında Нет в саду у бедняка
Heyva olmaz, nar olmaz. Ни граната, ни айвы.
Işim düşdü divana, Не дошел бы до суда,

Axır gəldim mən cana. Да беда гнала сюда.
Heç vaxt bel bağlama Ни на хана, ни на змея
Bir ilana, bir xana. Не надейся никогда.
Dağların harayından, Горы стонут, как сердца,

El köçdü harayından. Громким стонам нет конца.
Mərdin daxması xoşdur, Лучше честного палатка,
Namərdin sarayından. Чем палаты подлеца.
Kəpəz dağın başında, На горе камней не счесть,

Sirr var hər bir daşında. В каждом камне тайна есть.
Sən özünə dost qazan, Друга ты ищи, а недруг
Düşmən ocaq başında. Сам спешит к огню подсесть.
Dağ başına qondu sar, Этих тягот счесть нельзя,

Əkdim ağac,verdi bar. Этих ягод съесть нельзя.
Sirrini dosta demə: Береги от друга тайну:
Dostunun da dostu var. И у друга есть друзья!. . .
254
Əziziyəm,dost aşı, Вместе с другом ешь и пей,
Dost xörəyi,dost aşı. Что потратишь – не жалей.
Düşmənin gülləsindən Пули вражеской, свинцовой
Yaman olar dost daşı. Камень друга тяжелей.
______________________________________________________
Tapmacalar – загадки
Adam deyil- hey qaçır, Не вор (человек) – бежит,
Meşə deyil- səs salır. Не бор – шумит.
(çay) (река)
Qanadı yoxdur- uçar, Без крыльев – летит,

Ayağı yoxdur- qaçar. Без ног – бежит.
(bulud) (облако)
Altı dəri,üstü dəri, Снизу, сверху – кожица,
Içində bir ovuc darı Внутри – проса горсть.
(əncir) (инжир)
Yupyumru fincan, Прекруглая чаша
Içi dolu mərcan. Кораллов полна
(nar) (гранат)
Bir damım var На одной подпорке

Tək dirəkli Кровелька моя.
(göbələk) (гриб)
Başına sancıb daraq, На голове – гребешок,

Başı daranmır ancaq да голова не причесана.
(hop- hop) (удод)
Atdan hündür, Выше коня,

Itdən alçaq. Ниже собаки.
(yəhər) (седло)
Bir bardaqda iki rəng su В одном кувшине -

Вода (жидкость) двух цветов
(yumurta) (яйцо)
Uşaqlıqda ağ saqqal, В детстве – с белой бородой,
255
Cavanlıqda al saqqal, В молодости – с красной, а в
Qocalıqda qır saqqal старости – с черной
(böyürtkən) (ежевика)
Əkilməz- biçilər, Не сеют – да жнут,

Biçilər- yeyilməz. Жнут – да не едят.
(saç) (волосы)
Əlsizdir,həm ayaqsız, Не имеет рук и ног,

Dırmanır nərdivansız Карабкается без лестница.
(ilbiz) (улитка)
Aləmi bəzər, Всех на свете наряжает,

Özü lüt gəzər. А сама ногой гуляет.
(iynə) (иголка)
______________________________________________________
Азербайджанско –русский словарь

A
abad- благоустроенный
abadlıq- благоустройство
abbası- двугривенный (20 копеечная серебряная монета)
abzas- абзац, красная строка
abidə- памятник
abır- приличие, достоинство, стыд
abırlı- стыдливый, приличный, достойный
abır- həya- стыд, приличие, скромность
abgərdən- ковш, черпак
abunə- абонемент
ab- hava- климат
avadanlıq- оборудование
avaz- голос
256
avam- невежда
aqibət- будущее, судьба
ağ- белый
ağalıq- господство
ağappaq- белоснежный, совершенно белый
ağarmaq- белеть
ağartı- 1. молочные продукты, 2. светлое пятно
ağartmaq- белить, побелить
ağac- дерево
ağacqıran- дровосек
ağacdələn- дятел
ağbalıq- белуга
ağbirçək- 1. седовласая старуха, 2. уважаемая женщина
ağız- рот, пасть, зев
ağızdan- устно, словесно, наизусть
ağıl- ум, разум
ağıllı- умный
ağımtıl- беловатый, белесый
ağır- 1. тяжелый, 2. трудный
ağır- ağır- медленно
ağırlıq- 1. вес, 2. тяжесть
ağlamaq- плакать
ağlasığmaz- непостижимый, невероятный
ağrı- боль
ağrıkəsən- болеутоляющий
ağrımaq- болеть
ağsaqqal- белобородый, старейшина, аксакал
ağsaç- беловолосый, седоволосый
ağcaqayın- береза
ağcaqanad- комар
ağcaqovaq- осина
ağuş- 1. объятие, 2. лоно
ad- имя, название
ad günü- день рождения
ada- остров
adam- человек
adambaşı- подушно, на каждого человека
adbaad- поименно
adqoyma- 1. наречие имени, 2. именины
257
addım- шаг
addımbaşı- на каждом шагу
adət- привычка, обряд, традиция
adətən- обычно
adi- обыкновенный, обычный
adına- пятница
adlanmaq- называться
adlı- sanlı- знаменитый
adlıq- именительный
ad- san- слава, репутация, известность
az- мало
azad- свободный
azadlıq- свобода
azadfikirli- свободомыслящий, вольнодумец
azalmaq- уменьшаться
azan- призыв на молитву у мусульман
azar- болезнь, недуг, хворь
azarlı- больной
azğın- блуждающий
azdırmaq- путать, ввести в заблуждение
azdan- çoxdan- сколько- нибудь
azərbaycanlı- азербайджанец
azı- минимум
azı dişi- коренной зуб
azyaşlı- малолетний
azgəlirli- малодоходный
azgörünən- малозаметный
azlıq- меньшинство
azmüddətli- кратковременный
azsavadlı- малограмотный
aztanınan- малоизвестный
aztanılan- редкий, дефицитный
azuqə- провизия
azuşaqlı- не многодетный
az- çox- немного
azca- немножечко, чуть- чуть
aid- относящийся к…
ailə- семья, семейство
ailəli- семейный, имеющий семью
258
ailəsiz- без семьи
ay- 1. луна, 2. месяц
ayaq- нога
ayaqaltı- половик
ayaq- baş- вверх ногами
ayaqqabı- обувь
ayaqyalın- босой, босиком
ayaqyolu- отхожее место, туалет
ayaqlamaq- топтать
ayaz- сильный холод при ясной погоде
ayğır- жеребец
aydınясный
ayə- стих Корана
ayin- культ, обряд, ритуал, церемония
ayı- медведь
ayıq- бдительный
ayıqlıq- бдительность
ayıdöşəyi- папоротник
ayılmaq- просыпаться
ayıltmaq- будить, вытрезвить
aylıq- ежемесячный
aylı- лунный
ayna- 1. зеркало, 2. оконное стекло
aynasalan- стекольщик
aynabənd- стеклянная галерея
aypara- полумесяц
ayran- 1. айран, разведенное в воде кислое молоко,2. прохладительный
напиток
ayrı- иной, другой, отдельный
ayrı- ayrı- раздельно
ayrılıq- разлука
ayrılmaq- расставаться
ayrıc- разъезд, перекресток дорог
ayrıca- отдельно
al- красный
ala- пестрый
alabaxta- вихрь
alabaş- 1. пестроголовый, 2. кличка собак
ala- bəzək- пестрый, разноцветный
259
alaq- сорняк
alaqotu- сорная трава
alaqaranlıq- 1. полусвет, полумрак, 2. ранее утро
утро
alaqarğa- сойка
alay- полк
alayarımçıq- недоделанный
alagöz- сероглазый
alapaça- пегий
alatoran- чуть свет, рано утром
alaf- кормовая трава, корм
alaçiy- сырой
alaçıq- палатка, юрта
alaçöhrə- синица
albalı- вишня
alver- торговля
alverçi- торговец, барышник, спекулянт
alqırmızı- алый, ярко- красный
alqışаплодисменты
Aldatmaq - обманывать
al-əlvan- красочный, яркий, разноцветный
aləm- 1. мир, свет 2. царство
alət- орудие, инструмент
ali- высший, верховный
alim- ученый
alicənab- благородный
alın- лоб
alınmaz- неотъемлемый
alıcı- покупатель
alış- veriş- торговля
alışqan- зажигалка
alışdırmaq- разжигать
alışmaq- загореться
allah- бог, божий
alma- яблоко
almaq- купить
alman- немец
alnıaçıq- честный
alov- пламя
260
alovlanmaq- пылать, разгораться
alovlu- пламенный
alt- низ, нижняя часть
altdan- снизу
altı- шесть
altmış- шестьдесят
alt- üst- вверх дном
alça- алыча
alçaq- 1. низкий, 2. подлый
alçalmaq- 1. становиться ниже,2. унижаться
amal- идеи
aman- пощада, срок, возможность
amansız- жестокий, беспощадный
amil- фактор
amma- а, но, однако
an- миг, мгновение
ana- мать, мама
ana- bala- мать и дитя
anadangəlmə- 1. врожденный, 2. голый
analıq- 1. материнство, 2. мачеха
anbar- склад
anbardar- складчик
anqırmaq- орать
and- клятва
ani- мгновенный, моментальный
anlamaq- понимать
anlaşılmaz- непонятный
anmaq- вспоминать
ancaq- лишь, только
aparıcı- ведущий
apar- gətir- волокита
aparmaq- уносить
ar- стыд, срам, позор
ara- промежуток, интервал
araba- арба, подвода, повозка
arabaçı- возчик
arabir- иногда, временами
aravuran- провокатор
araq- водка
261
araqarışdıran- баламут, провокатор
araqçın- тюбетейка
arayış- справка
arakəsmə- перегородка
aralamaq- раздвигать, отделить
aralaşdırmaq- разнимать
aralaşmaq- расходиться
aralı- 1. с промежутками 2. приоткрытый 3. поодаль
aralıq- промежуток, зазор
aramla- не спеша
aran- низменность
araşdırmaq- исследовать
arvad- 1. жена, 2. женщина
ardınca- вслед за, следом за
ardıcıl- последовательный, последователь
ardıcıllıq- последовательность
arzu- желание
arzulamaq- желать, мечтать
arı- пчела
arıq- худой
arıqlamaq- худеть
arıquşu- синица
arıçı- пчеловод, пасечник
armud- груша
arpa- ячмень
arsız- беспечный
arsızlıq- беспечность
artıq- больше, свыше
artıqlıq- избыток, излишек
artım- рост, увеличение
artırma- 1. балкон, веранда 2. пристройка
artırmaq- прибавлять, повышать
artmaq- прибавлять, возрастать, размножаться
arx- канава, арык
arxa- 1. спина,2. зашита
arxayın- спокойный, неспешный
arxalıq- архалук (короткий бешмет)
asayiş- спокойствие, безопасность, порядок
asan- легкий
262
asqı- вешалка
asqırmaqчихать
asiman- небо
asılılıq- зависимость
asılmaq- висеть
aslan- лев
asmaq- вешать, повесить
asta- тихий, медленный, осторожный
astana- порог
astar- 1. подкладка, 2. изнанка
asudə- спокойный, свободный
at- лошадь, конь
ata- отец
ata- ana- родители
atalıq- 1. долг, обязанности, чувство отца 2. отчим
atəş- 1. огонь 2. стрельба
atəşli- пламенный, горячий
atılmaq- бросаться
atım- 1. заряд, выстрел 2. доза
atıcı- 1. стрелок, 2. шерстетрепальщик
atışma- перестрелка
atlı- верховой, конный, всадник
atmaq- 1. бросать, 2. стрелять
atmaca- реплика
atüstü- бегло
afərin- браво, молодец
axı- ведь
axın- течение, поток
axır- конец, исход
axırda- наконец
axmaq- 1. течь, протекать 2. глупый
axsaq- хромой
axtarış- обыск, розыск
axtarmaq- искать, обыскивать
axund- богослов, духовное лицо (у мусульман)
axur- кормушка
axşam- вечер
ahəng- созвучие, гармония, ритм
ahıl- пожилой
263
açar- ключ
açıq- 1. открытый, раскрытый 2. легальный
açılmış- открытие
açma- раскладной
ac- голодный
aciz- беспомощный, бессильный
acı- горький
acıq- злоба, гнев
acıqlı- сердитый, гневный
acıdil- злоречивый, колкий
acılamaq- язвить, обижать
acıtma- закваска, дрожжи
aclıq- голод
aş- плов
aşağı- низ, вниз, нижний
aşiq- влюбленный
aşıq- ашыг, народный певец
aşırım- перевал
aşkar- ясный, явный
aşkarlıq- гласность
aşna- 1. друг, приятель 2. любовник, любовница
aşpaz- повар
aşsüzən- дуршлаг
aşxana- столовая
B
baba- дед, дедушка
babat- сносный, удовлетворительный
bağ- сад, дача, шнур, повязка
bağayarpağı- подорожник
bağban- садовник
bağırmaq- орать, реветь
bağırsaq- кишка
bağışlama- 1. дарение, 2. помилование
bağışlamaq- 1. дарить, 2. прощать, извинить
bağlayıcı- 1. союз, узел, узелок 2. посылка
bağlamaq- 1. завязывать, 2. запирать
bağlı- 1. завязанный 2. закрытый
bağça- садик, цветник
badalaq- подножка
264
badam- миндаль
badə- бокал
badımcan- демьянка, баклажан
bazar- 1. рынок, базар 2. воскресенье
bais- виновник, зачинщик
bayaq- недавно
boyat- несвежий, старый
bayatı- мелодии, песня
bayquş- сова
bayır- наружный
bayraq- флаг, знамя
bayraqdar- знаменосец
bayram- праздник
bayramsayağı- праздничный
baytar- ветеринар
bal- 1. мед, 2 бал (танцевальный вечер)
3. балл (оценка)
bala- 1. дитя, ребенок, малыш 2. детеныш
balaca- маленький
balaca- balaca- понемногу
balacalatmaq- мельчить
balqabaq- тыква
baldız- 1. сестра мужа, золовка
2. сестра жены, свояченица
baldır- голень
balıq- рыба
balıqqulağı- ракушка
balıqçı- рыбак
balıqçılıq- рыболовство
balış- подушка
balışüzü- наволочка
balta- 1. топор, 2. долото
baltalamaq- рубить топором, подрубать
banlamaq- кукарекать
bar- плод, урожай
barama- кокон
baramaçı- шелковод
barıt- порох
barat- денежный перевод
265
barı- забор, ограда
bardaq- глиняный кувшин с узким горлышком
barışmaq- 1. мириться, 2. договариваться
barışıq- мир, перемирие, соглашение
barışmaz- непримиримый
barlı- плодовитый, плодоносный
barmaq- 1. палец, 2. спица
basqın- 1. нападение, набег, 2. нашествие
basdırmaq- хоронить, вкапывать, врыть
basmaq- давить, напирать
bataqlıq- болото, болотистое место
batmaq- 1. погружаться, 2. кануть
3. тонуть
batman- батман (мера веса)
baxış- взгляд, взор, смотр
baxmaq- 1. смотреть, 2. заботиться, присматриваться
baxmayaraq- несмотря
baha- дорого, дорогой
bahadır- богатырь, храбрец, герой
bacanaq- свояк, муж свояченицы
bacarıq- умение
bacarmaq- уметь, мочь
bacı- сестра
bacıqızı- племянница
bacıoğlu- племянник
baş- 1. голова, 2. главный, старший
başqa- 1. другой, иной, 2. кроме, помимо
başdan- сначала
başlamaq- начинать
başlanğıc- начало, зачаток
başlıq- 1. башлык, 2. заголовок
3. придача
başsağlığı- соболезнование
başçı- главарь, начальник, вожак
bez- бязь
beyin- мозг
beynəlmiləl- 1. интернационал, 2. интернациональный
beynəlxalq- международный
beyt- двустишие
266
bel- 1. поясница, талия 2. хребет
3. лопата
Belə- так, этак, вот так, такой
Beləliklə- итак, таким образом
Belləmk- копать, вскапывать, вскопать
beh- задаток
behişt- рай
beçə- 1. петушок, 2. молодой пчелиный рой
becərmək- обрабатывать
beş- пять
beşatılan- пятизарядное огнестрельное оружие
beşbucaq- пятиугольник
beşik- люлька, колыбель
beşillik- пятилетка
beşlik- пятирублевка
bəbk- зрачок, зеница
bəbir- леопард, пантера
bədbəxt- несчастный
bədbin- пессимист
bədən- тело
bədii- художественный
bədgüman- мнительный, недоверчивый
bədnam- опозоренный
bəzək- наряд, украшение
bəzən- временами, иногда
bəzənmək- наряжаться
bəzi- иной, некоторый
bəy- 1. бек, дворянин, 2. новобрачный жених
bəyannamə- декларация
bəyəndirmək- добиваться одобрения
bəyənilmə,bəyənmə,bəyənmək- одобрение 1. облюбить 2. одобрять,
понравиться, нравиться
bəkməz- бекмез (выварочный сок винограда и туты)
bəla- 1. беда, бедствие, несчастье, зло
bələd- знающий место, проводник
bələdçi- вожатый, проводник
bələk- пеленка
bəli- да
bəlkə- авось, может быть
267
bəlli- известный
bənd- 1. плотина, 2. пункт
bəndə- раб, слуга
bənzəmək- проходить, быть похожим
bəniz- лицо, облик
bənna- каменщик
bənövşə- фиалка
bənövşəyi- фиолетовый
bərabər- поровну, равный
bərabərlik- равенство
bərdab- разоренный, разрушенный
bərbər- парикмахер
bərbərxana- парикмахерская
bərə- 1. засада, 2. паром
bərəkət- 1. благодать, 2. изобилие
bəri- сюда
bərk- твердый, крепкий
bərpa- восстановление, реставрация
bəsit- простой
bəsləmək- 1. кормить, питать. 2. воспитывать, выращивать
bəstəboy- невысокий
bəstəkar- композитор
bəxt- 1. счастье, 2. судьба
bəxtəvər- счастливый
bəxtiyar- счастливый
bəxşiş- дар, подарок
bəhanə- отговорка, предлог, повод
bəhrə- 1. польза, выгода 2. урожай, плод 3. оброк
bəhs- спор, полемика, прения
bəşər- человек
bəşəriyyət- человечество
biabır- опозоренный
biabırçı- позорный
bibər- стручковый перец
bibi- тетя (сестра отца)
bibiqızı- кузина, двоюродная сестра
(дочь тети по отцу)
bibinəvəsi- троюродный брат или сестра (по сестре отца)
bibioğlu- двоюродный брат (сын тети по отцу)
268
bivəfa- неверный
biz- 1. мы, 2 шило
bizcə- по- нашему
biyaban- пустыня
biyan- лакричник, солодковый корень
bikar- бездельник, безработный
bildir- прошлый год
bildiriş- извещение
bildirçin- перепел
bilək- запястье
bilərzik- браслет
bilik- знание
bilikli- знающий
bilici- знаток
bilmədən- случайно
bilmək- знать, ведать
bina- здание, помещение
bir- один
birdən- разом, вдруг
birə- блоха
birisi- некий, некто
birgə- совместно
birləşmə- единение, объединение
birləşmək- соединяться
birlik- единство, солидарность
birlikdə- вместе, сообща
birçək- кудри, локон
bircə- только один, лишь один
bisavad- неграмотный
bitərəf- 1. нейтральный 2. беспартийный
bitirmək- 1. растить, выращивать, 2. окончить
завершить, оканчивать
bitişdirmək- соединить
bitki- растение
bihuş- бесчувственный, потерявший сознание
biçarə- беспомощный
biçənək- покос, сенокос
biçilmək- 1. сжаться, скашиваться 2. выкраиваться
biçim- крой, покрой, жатва
269
biçinçi- 1. жнец, 2. косарь, 3. закройщик
bic- 1. незаконнорожденный, 2. хитрый
bişirmək- 1. варить, 2. печь, испечь
bişmiş- 1. вареный, 2. еда, кушанье
bığ- ус
bıçaq- нож
bıçqı- пила
boğaz- 1. горло, 2. пролив
boğça- узел
boz- серый
bozbaş- бозбаш (мясной суп из гороха)
boy- рост
boya- краска
boyaqçı- красильщик
boyamaq- красить
boyun- 1. шея, 2. воротник
bol- обильный
boran- буран, метель, буря, пурга, вьюга
boranı- тыква
boru- труба
borc- долг, ссуда
bostan- бахча
boş- пустой
boşalmaq- опорожнять
boşanma- развод
boşamaq- разводить
boşqab- тарелка
boşluq- пустота
böyrək- почка
böyük- большой
böyümək- расти, возрастать
böyütmək- взрастить, вырастить
bölmə- 1. деление, 2. сектор, секция
bölmək- делить
bölük- 1. куча, 2. рота
böhran- кризис
böhtan- клевета
bu- этот, эта, это, сей
buğ- пар
270
buğda- пшеница
buğlanmaq- испарение
buğum- сустав, сочленение
bud- бедро, ляжка
budaq- ветка, ветвь, сук
buz- лед
buzqıran- ледокол
buzlama- оледенение
buzov- теленок
buynuz- рог
buyurmaq- велеть
bulaq- ключ, родник, источник
bulamaq- мешать, пачкать
bulanıq- мутный
bulaşdırmaq- пачкать, марать
bulud- облако
bura- сюда
buraxılış- выпуск
buraxmaq- пускать, отпускать
burğu- сверло, дрель
burmaq- крутить, завивать
buruq- скважина
burun- нос
burxuq- вывих
buxar- пар
buxarı- камин
buxarlanmaq- испаряться
bucaq- угол
büdrəmək- спотыкаться
büzüşmək- съеживаться
bükmək- кутать, окутывать
bulud- соловей
büllur- хрусталь
bünövrə- фундамент, основание
bürkü- зной, духота
bürümək- кутать, окутывать
bürünc- 1. латунь, 2. латунный
bürüşük- 1. складка, морщина, 2. смятый
bürc- 1. башня, 2. астрономическое созвездие
271
büsat- роскошь, торжество
büt- идол
bütöv- целый
bütün- 1. вся, весь, все 2. целый целиком
C
cavab- ответ
cavan- молодой
cavahir- драгоценный камень
cadügər- волшебник
cazibə- тяготение, притяжение
caynaq- коготь
calaq- прививка
calamaq- прививать
camaat- публика, народ, толпа, люди
camış- буйволица
can- душа, дух
canlı- 1. живой; 2. одушевленный; 3. сильный
cari- текущий
casus- шпион
cahan- мир
ceyran- джейран
cehiz- приданное
cəbhə- фронт
cəbhəçi- фронтовик
cədvəl- таблица, табель, ведомость
cəza- наказание, кара
cəzbedici- привлекательный
cəld- проворный, шустрый
cəm- 1. совокупность; 2. множественное число
cəmi- итого
cəmiyyət- общество, лига
cəmləmək- собирать, суммировать
cənab- господин
cənazə- труп, останки, покойник
cənub- юг
cərəyan- течение
cərimə- штраф
cərgə- ряд, гряда, шеренга, строй
cərrah- хирург
272
cəsarət- смелость
cəsəd- труп
cəfəri- петрушка
cəhd- старание, усердие
cəhənnəm- ад
cəhət- 1. сторона; 2. причина
cib- карман
ciddi- серьезный, строгий
ciyər- 1. легкие; 2. печень
cild- 1. переплет; 2. том книги
cilalamaq- полировать
cilov- узда, поводья
cinayət- преступление
cingiltili- звон, лязг
cins- 1. пол, род; 2. порода
cinsiyyət- род, пол
cisim- 1. тело; 2. существо
cismani- телесный
cihaz- прибор
cızıq- линия, черта
cındır- лоскут, тряпка, ветошь
cırıq- рваный, порванный
cırmaq- рвать, порвать
corab- чулки, носки
coşğun- возбужденный, бурный
cüyür- косуля, козуля
coşmaq- вспышка, бушевание
cövhər- 1. эссенция; 2. драгоценный камень
cümə- пятница
cümlə- предложение
cür- вид, сорт
cürbəcür- разный, различный
cürət- смелость, дух, отвага
cücə- цыпленок
cücərtmək- всходить
cücü- букашка
Ç
çaqqal- шакал
çağırmaq- звать, позвать
273
çay- 1. река; 2. чай
çapmaq- рубить
çapçı- печатник
çarə- средство, возможность, выход из положения
çarpazlama- скрещение
çarpayı- кровать, койка
çaşmaq- путаться
çevik- ловкий
çevirmək- повернуть, поворачивать
çevrə- окружность
çeşmək- очки
çəyirtkə- саранча
çəkmək- тянуть, таскать
çəkic- молот, молоток
çəkinmək- избежать, воздержаться
çəltik- неочищенный от шелухи рис
çəlik- трость, посох
çəllək- бочка
çəmən- луг
çən- 1. мгла; 2. резервуар
çənə- подбородок, челюсть
çəngəl- вилка
çəp- косой
çəpər- ограда, изгородь
çəpiş- козленок
çərçivə- рама
çərşənbə- среда
çətin- трудный
çətinlik- трудность
çətir- зонтик
çəhrayı- розовый
çibin- муха
çiban- фурункул
çiy- сырой
çiyələk- земляника, клубника
çiyin- плечо
çil- пятнистый, веснушка
çiləyən- пульверизатор
çiləmək- брызгать
274
çilingərслесарь
çilçıraq- люстра
çimdik- 1. щипок; 2. щепотка
çimmək- купаться
çinar- чинара
çini- фарфор
çinli- китаец
çirk- 1. грязь; 2. гной
çirkin- некрасивый
çirkli- 1. грязный, измазанный; 2. гнойный
çit- ситец
çiçək- цветок
çığırtı- крик
çığırmaq- кричать, орать
çırtma- щелчок
çır- çırpı- хворост
çıxar(t)maq- вынимать, выносить
çıxdaş- брак
çıxıq- вывих
çıxıntı- выступ
çıxmaq- 1. выходить, выйти; 2. вычитать
çoban- пастух, чабан
çolaq- хромой, калека
çolpa- петушок
çopur- рябой
çox- много
çoxalma- увеличение
çoxdan- давно, издавна
çoşqa- поросенок
çökək- яма
çöl- степь, поле, пустырь
çömçə- черпак, мешалка
çömşəquyruq- головастик
çöp- палочка, соломинка
çöpatma- жеребьевка
çörək- хлеб
çöhrə- лицо, румяна
çubuq- прут, хворостина, розга
çuğundur- свекла
275
çuxur- яма, рытвина
çünki- так как, ибо, потому что
çürük- гнилой
çürümək- гнить, тлеть
D
dabaq- ящур (заразное заболевание у скота)
daban- 1. пята, пятка 2. каблук
dabbağ- кожевник, скорняк
davam- стойкость, выдержка
davam etmək- 1. терпеть 2. продолжать
davamlı- прочный
davranış- обращение, поведение
dağılmaq- рушиться, развалиться
dağ- 1. гора, 2. ожог, 3. клеймо
dağınıq- 1. разбросанный, 2. беспорядочный
dağlı- горец, горный житель
dad- 1. вкус, 2. помощь
dadmaq- вкушать, попробовать
daim- всегда, постоянно
dairə- 1. круг, окружность, 2. участок
dairəvi- круглый
dayaq- 1. подпорка, подставка, 2. опора, помощь
dayaz- неглубокий
dayanacaq- 1. опора, 2. остановка
dayanmaq- 1. останавливаться, 2. стоять
dayə- няня
dayı- дядя (брат матери)
dayıqızı- двоюродная сестра, дочь дяди (по матери)
dayça- жеребенок
dal- 1. спина, 2. зад, 3. оборотная сторона
dala- назад, обратно
dalaq- селезенка
dalan- тупик
dalaşqan- драчун, задира
dalaşmaq- ссориться, драться
dalbadal- кряду, подряд, непрерывно
dalğa- волна
dalğıc- водолаз
276
dam- кровля, крыша
dama- 1. клетка, квадрат, 2. шашки
damaq- небо
damar- жило
damğa- 1. клеймо, 2. штемпель
dammaq- капать
damcıкапелька, капля
dan- утренняя заря, рассвет
dana- телка, бычок
danışıq- говор, речь, разговоры
danışmaq- говорить, разговаривать
danmaq- отрицать
dar- узкий, тесный
daraq- 1. гребень, расческа, 2. чесалка
daramaq- чесать, причесывать, расчесывать
daranmaq- причесываться, расчесываться
darvaza- ворота
darı- просо
darısqal- тесный
darıxmaq- скучать, томиться
dartmaq- дергать, тянуть, сдернуть
daxil olmaq- поступать, входить
daxili- внутренний
daxıl- 1. касса, 2. копилка
daxma- хижина, лачуга
daha- еще
dahi- гений
daş- камень
daşqın- разлив, наводнение, паводок
daşımaq- носить, возить, развозить
daşmaq- разливаться
devirmək- 1. опрокидывать, 2. свергнуть
deyəsən- как будто, кажется
deyil- не, не есть
deyinmək- ворчать
demək- говорить, сказать
dedi- qodu- сплетни
deməli- значит, стало быть, следовательно
deputat- депутат
277
deşik- дыра, отверстие, прокол, скважина
deşmək- дырявить, долбить, прокалывать
dəb- 1. мода, 2. обычай, обряд
dəbdəbə- роскошь
dəvə- верблюд
dəvəquşu- страус
dəvədabanı- мать и мачеха
dəvət- приглашение
dəvətnamə- пригласительный билет
dəvəçi- погонщик верблюдов
dəqiq- точный, пунктуальный
dəqiqə- минута
dəqiqlik- точность
dədə- отец
dəzgah- 1. станок, 2. . верстак
dəyanət- стойкость, выдержка
dəyə- 1. землянка, 2. хижина
dəyər- стоимость, цена, ценность
dəyirman- мельница
dəymək- 1. трогать, 2. попадать, 3. зреть
dəyişik- перепутанный, спутанный
dəyişmək- менять, обменять, заменять
dəyməz- не стоит
dəymiş- зрелый, поспелый
dələ- белка
dələduz- жулик, мошенник, прохвост
dəli- сумасшедший, безумец
dəlik- дыра, щель, отверстие
dəllək- цирюльник, парикмахер
dəlləkxana- парикмахерская
dəmir- железо
dəmirağac- железное дерево
dəmiryolu- железная дорога
dəmirçi- кузнец
dəmyə- неполивной
dəmləmək- заваривать
dən- 1. зерно, 2. корм для птиц
dənə- 1. штука, 2. семя
dəniz- море
278
dənizçi- моряк
dənləmək- клевать
dərd- горе, скорбь
dərə- ущелье, овраг
dərəcə- 1. категория, разряд, 2. звание,
степень, 3. градус
dərzi- портной
dəri- 1. кожа, 2. шкура
dərin- глубокий
dərya- море, океан
dəryaz- коса
dərk etmək- познавать, понимать
dərkənar- резолюция
dərman- лекарство, медикамент
dərnək- кружок
dərs- 1. урок, занятие, 2. предмет обучения
dərslik- учебник
dərhal- немедленно, сразу
dərc etmək- напечатать
dəsmal- платок
dəst- 1. пара (об одежде) 2. комплект, 3. сервис
4. набор, гарнитур
dəstə- 1. букет, 2. группа, отряд
3. ручка, рукоятка
dəstək- 1. ручка, 2. трубка (телефон),
рукоятка
dəfə- раз
dəfinə- клад
dəfn- похороны
dəfnə- лавр
dəftər- тетрадь
dəftərxana- канцелярия
dəftərçə- записная книжка
dəhliz- прихожая, коридор
dəhrə- 1. большой садовый нож, секач,
2. большой кухонный нож для рубки мяса
dəhşət- страх, ужас, кошмар
dəcəl- повеса, озорник, проказник
dib- 1. дно, 2. глубина, корень
279
div- див, циклоп
divan- 1. суд, 2. диван, софа
divar- стена
diqqət- внимание
didmək- 1. щипать, 2. терзать, 3. трепать
diz- колено
diyar- страна, край, область
diyirlənmək- катиться
dik- отвесный, вертикальный
dikdaban- туфли с высоким каблуком
dikəlmək- подниматься, возвышаться
diskinmək- 1. испугаться, 2. брезговать
digər- другой, иной
dil- язык
dilbir- единодушный, солидарный
dilənçi- нищий, попрошайка
dilim- ломоть, ломтик
dillənmək- заговорить
dilmanc- переводчик, толмач
dilxor- расстроенный, подавленный
dilçi- словесник, языковед, лингвист
dimdik- 1. клюв, 2. навытяжку
din- религия
dini- религиозный
dinləmək- слушать
dinməz- 1. молчаливый, 2. молча
dinc- тихий, спокойный, мирный
dincəlmək- отдыхать
digər- 1. столб, бренно, балка, 2. опора, подпорка
diri- 1. живой, 2. недоваренный
diribaş- бойкий, шустрый
dirrik- огород
ditdili- комар
diş- 1. зуб, 2. зубец
dişi- самка
dişlək- укус, прикус
dişləmək- кусать, укусить
dişli- зубчатый
dırmaşmaq- лазить, взбираться
280
dırmıq- грабли
dırnaq- 1. ноготь, 2. копыто. 3. кавычка
dovğa- довга
dovdaq- дрофа
dovşan- заяц
doqquz- девять
doğma- родной
doğmaq- родить
doğramac- окрошка
doğramaq- 1. рубить, колотить, 2. крошить, нарезать
doğru- правда
doğrudan- вправду, действительно
dodaq- губы
doymaq- наесться
dolaşıq- путаный, спутанный
dolğun- полный
dolma- голубцы
dolmaq- наполняться
dolu- 1. полный, г. град
dolça- ведерко
don- 1. платье, 2. мерзлота
donanma- флот
donmaq- мерзнуть, замерзать
dondurma- 1. мороженое, 2. замороженный
donuz- свинья
dost- друг, приятель
dostluq- дружба
doxsan- девяносто
doşab- бекмез, дошаб
dövlət- 1. государство, 2. богатство
dövlətli- богатый, богач, состоятельный
dövr- 1. круг, оборот, 2. время, период, эпоха
dözmək- терпеть, вынести
döymək- 1. избивать, колотить, 2. стучать, 3. молотить
döyüntü- стук
döyüş- 1. бой, битва, сражение, 2. драка
döyüşcü- боец
dönmək- воротиться, вернуться, возвращаться
dönüş- поворот, перелом
281
dörd- четыре
döş- 1. грудь, 2. склон, скат
döşək- тюфяк, матрац
döşəkcə- тюфячок
döşəmə- 1. пол, 2. мостовая
döşəmək- стлать, постилать
döşəməsilən- полотер
dua- молитва
duz- соль
duzlamaq- солить
duzlu- соленый
duzsuz- пресный
duyğu- 1. чутье, нюх, чувство, 2. догадка
duyğusuz- бесчувственный
duymaq- 1. почувствовать, 2. догадаться
duyuq- зоркий, бдительный
dul- вдова
duluscu- гончар
duman- туман
durbin- бинокль
durğu- пауза, ара, фасиле
durğunluq- застой
durmaq- стоять
durna- журавль
duru- 1. жидкий, 2. чистый, прозрачный
duruş- стойкость
dustaq- заключенный, арестованный
düz- 1. прямо, 2. верный, 3. честный,
4. ровный
düzbucaq- прямоугольник
düzbucaqlı- прямоугольный
düzəliş- поправка, исправление
düzəltmək- поправить, исправить
düzənlik- ровное место, равнина
düzgün- правильный, верный
düymə- пуговица
düymələmək- застегивать
düyü- рис
düyün- узел, завязка
282
düyünləmək- завязывать
dükan- лавка
dünən- вчера
dünya- мир, свет
dünyagörmüş- пожилой, бывалый, опытный
düşbərə- ушки, суп с ушками, пельмени
düşərgə- лагерь
düşmək- 1. падать, пасть, попасть
2. сходить
düşmən- враг, противник
düşünmək- думать, мыслить
düşüncə- рассудок, сознание
düşürmək- 1. низвергать, низложить,
2. снимать, ссадить
E
ev- дом
evdar- домовитый, семьянин
evdarlıq- домоводство
evləndirmək- женить
evlənmə- женитьба, брак
evli- женатый
evsiz- бездомный
ezamiyyət- командировка
eybəcər- урод
eyvan- крыльцо
eyib- 1. стыд, позор, срам
2. дефект, недостаток
eynək- очки
eyni- тождественный, адекватный,
буквально, одинаковый
el- общество, народ, племя
elan- объявление
elə- 1. так, такой, 2. вот уже
elələri- такие
eləmək- делать
elm- наука
elmi- научный
elmli- образование
283
eloğlu- земляк
elti- жена деверя
elçi- 1. посол, посланник, 2. сваха, сват
emal- обработка
en- ширина
endirmək- спускать, опускать
enerji- энергия
eninə- в ширину
eniş- спуск, сход, скат
enli- широкий
enlikürək- плечистый, широкоплечий
erkən- рано, ранним утром
erkək- самец
ertə- рано
etibar- доверие, вера
etibar etmək- доверять
etiqad- вера
etimad- доверие, уверенность
etinasız- невнимательный
etiraz- возражение, протест
etiraf etmək- признаваться
etmək- делать
ehtiyat- 1. осторожность, 2. описание
3. запас
ehtiyac- нужда, надобность, потребность
ehtimal- вероятность, гипотеза
ehtiram- почитание, почет
ehtiras- страсть
eşq- любовь
eşq olsun- слава
eşitmək- слышать, услышать, слыхать
etmək- 1. рать, копать, 2. крутить, закручивать
əbədi- вечно
əbəs- зря, напрасно
əvvəl- 1. сперва, раньше, 2. начало
əvvəlcədən- сначала, давно
284
əvvəlcə- сперва, вначале, прежде
əvvəlki- предыдущий, прежний
əvəz- замена, смена
əvəzedici- заменитель
əvəzində- взамен, зато
əvəzsiz- незаменимый
əvəzlik- местоимение
əqiq- агат
əqidə- убеждение, мнение, взгляд
əqidəli- убежденный
əqidəsiz- безыдейный
əqrəb- 1. скорпион, 2. стрелка
əda- манера, выходка
ədavət- рознь, вражда
ədalət- справедливость
ədviyyat- пряность
ədəb- вежливость, корректность
ədəbi- литературный
ədəbiyyat- литература
ədəbiyyatçı- литератор
ədəd- 1. число, 2. штука
əjdaha- дракон
əzab- 1. мука, мучение, 2. попытка, терзание
əzab vermək- мучить
əzbər- наизусть
əzbərləmək- зубрить, выучить наизусть
əzələ- мышца, мускулы
əzəmətli- величественный, грандиозный
əziz- милый, дорогой
əzizləmək- обласкать, нежить
əziyyət- мука, мучение, страдание
əziyyətli- мучительный
əziyyətsiz- безобидный
əzik- 1. мятый, 2. ушиб
əzilmək- быть смятым, помятым
əzgil- мушмула
əzgin- вялый, усталый, утомленный
əzginlik- утомленность, вялость
əzm- решимость, воля
285
əzmə- пюре
əzmək- мять, помять, раздавать
əylənmək- 1. остановиться, 2. развлекаться
əyləmək- останавливать, задерживать
əyləncə- 1. забава, потеха, 2. развлечение
əyləşmək- сесть, садиться
əymək- гнуть, сгибать
əyri- кривой
əkiz- близнецы, двойня
əkin- сев, посев
əkinçi- пахарь
əkinçilik- земледелие
əklil- венок, венец
əkmək- 1. сеять, посеять, 2. сажать
əks- 1. портрет, 2. обратное, противоположный
əksəriyyət- большинство
əksinə- напротив
əks- səda- эхо
əgər- если, ежели, коль
əl- рука
əla- отлично, отличный, великолепно
əlavə- 1. прибавление, 2. приложение
3. сверх
əlaqə- 1. общение, сношение, связь
2. отношение
əlamət- признак, примета
əlaçı- отличник
əlac- 1. средство, способ, выход
2. лечение
əlacsız- 1. неизлечимый, 2. беспомощный
əlbəttə- конечно, несомненно
əlbir- 1. рука об руку, дружно, 2. соучастник
əlvan- цветной, разноцветный
əlverişli- приемлемый, пригодный
əlvida- 1. прощание, 2 прощай
əleyhinə- против
ələk- сито
əliaçıq- щедрый
əliboş- с пустыми руками
286
əlil- инвалид
əlifba- 1. алфавит, 2. букварь, азбука
əlif yağı- олифа
əlyazması- рукопись
əlləşmək- биться, стараться
əlli- пятьдесят
əlüzyuyan- умывальник
əlüstü- быстро
əlçatmaz- досягаемый, недоступный
əlcək- перчатка, рукавица
əmanət- вещь, данная на хранение
əmək- труд
əməkdar- заслуженный
əməkdaş- сотрудник
əməkhaqqı- плата за труд
əmanət kassası- сберегательная касса
əməli- практический
əmzik- 1. сосок, 2. соска
əmi- дядя (по отцу)
əmiqızı- дочь дяди
əmidostu- жена дяди
əmioğlu- сын дяди (по отцу)
əmlak- имущество
əmr- приказ
əmsal- коэффициент
əmtəə- товар
ənənə- традиция
əngəl- 1. помеха, затор, 2. препятствие
əmcək- сиська, вымя
əntiqə- антикварный, редкий
əncir- инжир
ər- муж, супруг
ərazi- территория
ərzaq- продукты
ərəb- араб
ərik- абрикос
əriştə- лапша
ərəfə- канун
ərli- замужняя
287
əsas- основание, основа, база
əsasnamə- положение, правила
əsəbi- нервный
əsər- 1. произведение, труд, 2. признак, след
əsil- благородный
əsir- пленник, невольник
əskik- неполный, меньше
əskər- солдат, воин, армеец
əsgi- тряпка, пеленка
əsl- настоящий, подлинный
əsmək- дрожать, дуть, веять
əsr- век, столетие
ət- мясо
ətək- 1. пола, 2. подол, 3. подножие (горы)
ətir- запах, аромат, духи
ətraf- стороны, окрестности
ətraflı- подробный
əfsanə- 1. миф, легенда, 2. небылица, жаль, увы
əfsus- жаль, увы
əxlaq- поведение, 2. мораль, этика
əhali- жители, население
əhvalat- событие, случай
əhəmiyyət- 1. значение, 2. важность
əhəng- известь
əhsən- браво, молодец
əşya- вещи, предметы
F
fağır- 1. бедный, неимущий, 2. тихий, скромный

faiz- процент
fayda- польза
faydalı- полезный
fal- гадание
faciə- трагедия, драма
fel- глагол (действие)
fəal- активный
fəaliyyət- 1. активность, 2. деятельность
fəvvarə- фонтан
fəqərə- позвонок
288
fəza- пространство, простор
fəlakət- бедствие, авария
fənn- предмет
fərəh- радость, отрада
fərəhlə- с радостью
fəsil- 1. время года, сезон, 2. глава, раздел
fətir- лепешка
fəxri- почетный
fəxr- гордость
fəhlə- рабочий
fikir- мысль, дума
fikrən- мысленно
fil- слон
filiz- руда
fit- свист, свисток, гудок
fitnəkar- интриган, кляузник
fitri- врожденный
fişəng- ракета
fındıq- мелкий орех
fırıldaq- афера, обман
fırlatmaq- закружить, вертеть
fırtına- шторм, буря
fıstıq- бук
G
gavalı- слива
gah- иногда, иной раз
gediş- 1. уход, отъезд, 2. ход, процесс
geyim- одежда
geyinmək- одеваться
geymək- одевать, надевать
geniş- широкий
genişlik- ширь, простор
geri- назад, обратно
geriləmək- отступать
gerilik- отстаивание
getmək- идти, ходить
gec- поздно
289
gecə- ночь
gecəyarı- полночь
gecələmək- ночевать
gəzmək- гулять
gəl- иди, приходи
gəlin- невеста, сноха
gəlir- приход, доход, поступление
gələcək- будущий
gəlmək- приходить
gəmi- корабль, судно, пароход
gəmirmək- грызть
gənc- молодой, юный
gənclik- молодость, юность
gərək- нужно, должно, необходимо
gərgin- напряженный
gətirmək- приносить
gizlənmək- прятаться, скрываться
gizli- секретный, тайный, нелегальный
gizlənmək- прятаться
gil- глина
girmək- 1. входить, заходить, 2. поступить
girov- залог
gövdə- корпус, стан, ствол
gödək- короткий
göz- глаз, око
gözağartması- сердитый, взгляд
gözaydınlığı- поздравление по поводу какого либо сообщения
или происшествия
gözaltı- смотреть исподлобья
gözqamaşdırıcı- ослепительный
göz- qaş etmək- подмигивать
göz- qulaq olmaq- быть начеку
gözəgörünməz- невидимка
gözəl- красивый, красавица
gözəlləşmək- хорошеть
gözəllik- красота
gözəmə- штопка
gözəmək- штопать
gözətləmə- 1. охрана, 2. ожидание
290
gözətçi- часовой, караул, сторож
gözləmə- ожидание
gözləmək- ждать, ожидать
gözlük- очки
gözucu- бегло, уголком глаза
gözüaçıq- бдительный
göy- 1. небо, 2. синий, 3. зелень
göyəm- терн
göyərmək- 1. синеть, посинеть, 2. зеленеть, 3. расти
göyərtə- палуба
göyərti- зелень, растительность
göyərçin- голубь
göyərtmək- растить, вырастить
göynəmək- зудеть, ныть
gömrük- пошлина
gömrükxana- таможня
gön- кожа
göndərmək- 1. послать, 2. отправлять
görmək- видеть
görüş- встреча, свидание
görüşmək- встретиться
göstərici- 1. показатель, 2. указатель
göstəriş- указание
guya- будто, будто- бы, мол
gurultu- раскат, рокот, гром, шум
guşə- угол, уголок
gübrə- удобрение
güzgü- зеркало
güvə- моль
gül- 1. цветок, 2. роза, рисунок
gülüstan- цветник, сад роз
gülqabı- цветочная ваза
güldan- цветочный горшок
gülmək- смеяться
güləş- борьба
güllə- пуля
gülüş- смех
gümrah- бодрый
gümüş- серебро
291
gün- 1. день, 2. солнце
gündəlik- 1. дневник, 2. посуточный
gündüz- днем
günah- грех, вина
günahkar- грешник, виновник
günorta- полдень
günəş- солнце
gündoğar- восток
gürzə- 1. гадюка, 2. пельмени, ушки
gürcü- 1. грузин, 2. грузинский
güc- сила, мощь
gücənmək- тужиться, напрягаться
gücləndirmək- усиливать
güclü- сильный
gücölçən- силомер
H
hava- воздух, погода
havayı- напрасный, бесполезный
haqq- право
haqqında- о нем
haqq- hesab- расчет
hadisə- случай, происшествие
hazır- готовый
hazırlaşmaq- подготовиться
hazır olmaq- быть готовым
hakim- правитель
hakimiyyət- власть
hal- положение, состояние
hamar- гладкий
hamam- баня
hamı- все
hami- шеф
hansı- который
hara(haraya)- куда
haray- крик, зов
haradan- откуда
hasar- ограда, изгородь
heyva- айва
heyvan- животное, скотина
292
heyvandar- животновод
heyvanxana- зверинец
heyət- состав, персонал
heykəl- статуя, памятник
heyran- очарованный, восхищенный
heyf- жаль, жалко
hekayə- рассказ, повесть
hesab- счет, расчет
heç(heç nə)- ничего, ничто
heç- heçə- вничью
heca- слог
hə- да
həbs- арест, заключение
həvəs- влечение, призвание
hədiyyə- дар, подарок
hədsiz- неограниченный
həzz- удовольствие
həzm- пищеварение
həyat- жизнь
həkim- доктор, врач
hələ(hələlik)- пока
həmyerli- земляк
həmcins- однородный, родственный
həndəsə- геометрия
hərbi- военный
hərdən(bəzən)- иногда
hərə- каждый
hərəkət- движение
hərf- буква
hiyləgər- хитрый, хитрец
hirs- гнев, злоба
hiss etmək- чувствовать
hissə- часть, доля, пай
hovuz- бассейн
hopmaq- впитываться
hoppanmaq- прыгать
hökumət- власть
hörmət- почет, почтение
hüquq- право
293
hündür- высокий
hünər- подвиг
hürmək- лаять
hücum etmək- наступать, атаковать
X
xadim- деятель, труженик

xain- изменник, иуда
xala- тетя (сестра матери)
xalq- народ
xalça- ковер
xana- клетка, квадратик
xanım- барыня, сударыня, форма обращение к женщине
xarab- плохой
xaraba- развалины, руины
xarici- внешний, наружный
xarrat- столяр
xasiyyət- характер
xatirə- воспоминание, память
xatırlamaq- помнить
xahiş- просьба
xaç- крест
xaçpərəst- христианин
xaşxaş- мак
xeyir- польза
xeyirli- выгодный, полезный
xeyli- значительно, гораздо
xeyirxah- доброжелательный, доброжелатель
xəbər- весть, известие
xəzri- норд (северный ветер)
xəyal- мечта
xəlvət- уединение; тайно
xəmir- тесто
xəncər- кинжал
xəritə- карта
xərçəng- рак
xərc- расход, трата
xəsis- скупец, скупой
xəstə- больной
294
xəstəxana- больница
xətər- угроза
xətkeş- линейка
xətt- линия, черта
xəttat- каллиграф
xəcalət- стыд, срам
xidmət- служба
xizək- сани
xiyaban- аллея
xilas etmək- спасти, освободить
xırman- гумно, ток
xışıltı- шорох
xortum- хобот
xoruz- петух
xoş- приятный
xoş gəlmisiniz-
xoşbəxt-
xörək-
xörəkpaylayan-
xüsusi-
xüsusiyyət-
iaşə- быт, питание

ibarə- фразa
iblis- дьявол, сатана
ibtidai- начальный
iqamətgah- резиденция
iqlim- климат
iqtisadi- экономический
iğtişaş- смута, беспорядки
idarə- управление, ведомство
iddia- претензия
idman- спорт
idmançı- спортсмен
295
idrak- познание
iz- 1. след, 2. отпечаток
izah- объяснение
izahat- объяснение
izahlı- толковый
izdiham- толпа
izn vermək- дать разрешение, разрешить
izləmək- 1. идти по следам, 2. преследовать
iztirab- 1. волнение, 2. мучение
izhar- высказывание
iy- запах
iydə- лох
iyirmi- двадцать
iyləmək- нюхать
iynə- 1. игла, иголка, 2. жало, укол
iynəyarpaq- хвоя
iynə vurmaq- делать укол
iyrənmək- брезгать
iyrənc- 1. отвратительный, 2. нечистоплотный
iki- два
ikiadamlıq- двухместный
ikiqat- двойной
ikidilli- двуязычный
ikinci- второй
ikiüzlü- 1. двуличный, лицемер, 2. двухсторонний
ikihecalı- двусложный
ikrah- отвращение
igid- храбрый
il- год
ilan- змея
ilahə- богиня
ilbəil (ildən- ilə)- из года в год, ежегодно
ilbiz- улитка
ildırım- молния
ildönümü- годовщина
ilə- с, со, вместе
ilik- костный мозг
ilişdirmək- прицеплять, зацеплять
ilıq- теплый
296
ilk- изначальный
ilgəh- петли
illik- годовой
iltizam- обязательно
ilxı- табун
ilham- вдохновение
iman- вера, доверие
imarət- дворец, замок
imdad- помощь, содействие
imza- подпись
iməclik- субботник
imkan- возможность
imla- диктант
imtahan- экзамен
imtiyaz- преимущество, льгота
imtina- отказ
inam- вера, уверенность, доверие
inanmaq- 1. верить, 2. убедиться
inqilab- революция
indi- теперь, нынче, в настоящее время
indiki- нынешний, теперешний
indicə- сейчас, только что
inək- корова
inəksağan- доярка
inzibati- административный
inilti- стон, нытье
inişil- позапрошлый (год)
inkar- отрицание, непризнание
inkişaf- развитие, расцвет
inkişafsız- неразвитый
ingilis- англичанин
ingiliscə- по- английски
innab- унаби
insan- человек
insani- человеческий
insaf- 1. совесть, справедливость, 2. гуманность
insafsız- бессовестный
insaflı- совестливый, справедливый
intibah- возрождение
297
intiqam- месть, мщение, расплата
intizam- 1. порядок, 2. дисциплина
incə- 1. тонкий, 2. изящный
inci- жемчуг
incik- 1. измученный, 2. обиженный
incimək- 1. обижаться, 2. томиться, мучиться
inşa- сочинение
inşaat- 1. постройка, 2. сооружение
inşaatçı- строитель
ip- веревка
ipək- шелк
irad- недостаток, дефект, изъян, насмешка
iradə- 1. воля, 2. желание
irq- раса
irəli- вперед
irəliləyiş- 1. движение вперед, 2. сдвиг, прогресс
iri- большой, крупный
irin- гной
irs- наследство
isim- 1. имя, 2. имя существительное
isinmək- греться, согреваться
isitmə- лихорадка, малярия
islam- ислам
islanmaq- мокнуть
islahat- реформа
ispanaq- шпинат
istedad- способность, талант
istehsal- 1. выработка, производство, 2. добыча
istək- 1. желание, 2. любовь
istəmək- 1. хотеть, желать, 2. просить
isti- горячий
istiqamət- направление
istiqanlı- сердечный, отзывчивый
istilik- теплота
istiqraz- заем
istinad- опора, ссылка
istilikölçən- термометр
istintaq- 1. допрос, 2. следствие
istiot- перец
298
istiotqabı- перечница
istirahət- отдых, покой
istismar- эксплуатация
istisna- исключение
istifadə- использование
it- собака
itaət- повиновение, послушание
itburnu- шиповник
itdirsəyi- ячмень
iti- 1. острый, 2. беглый, быстрый
itiləmək- точить, острить
itkin- пропавший, исчезнувший
itmək- теряться, пропадать
ittifaq- союз
ittiham- обвинение
ifa- исполнение
ifadə- 1. выражение, 2. изложение
ifadəli- выразительный
ifaçı- исполнитель
iflas- крах, банкротство
iflic- паралич
iftixar- гордость, честь
ifşa- разоблачение
ixtiyar- воля, право
ixtira- изобретение
ixtisar- сокращение
ixtisas- специальность
iç- внутренность
içki- напиток
içmək- пить, выпивать
icad- изобретение
icazə- позволение, разрешение
icarə- аренда
icarədar- арендатор
icbar- принуждение
iclas- заседание
icma- община
icmal- очерк, обзор
icra- исполнение
299
ictimai- общественный, социальный
ictimaiyyat- обществоведение, социология
ictimayyət- общественность
iş- работа, дело
işarə- 1. намек, 2. знак
işğal- оккупация, захват
işıq- свет
işıqlanmaq- 1. светиться, 2. рассветать
işıldamaq- блестеть, сверкать, сиять
işıltı- блеск, отблеск
işkəncə- пытка, мука, мучение
işgüzar- деловитый
iş- güc- дела, занятие
işlək- дельный, работающий, работоспособный,
трудолюбивый
işləmək- работать
işsiz- безработный
işsizlik- безработица
iştaha- аппетит
iştirak- участие, соучастие
iştirak etmək- участвовать
iştirakçı- участник, соучастник
işçi- работник, сотрудник
jalə- роса
jüri- жюри
kabab- шашлык
kabablıq- шашлычное мясо
kababçı- шашлычник
kabus- дух, призрак
kağız- бумага
kainat- вселенная
kal- незрелый, неспелый
kalaöayı- платок из тонкого шелка
300
kamal- ум, разум
kaman- 1. лук, тетива, 2. смычок
kamança- кяманча (муз. инструмент)
kamil- совершенный, достойный
kandar- порог
kar- глухой
karvan- караван
karvansara- караван- сарай
karıxmaq- растеряться
karxana- 1. мастерская, 2. каменный карьер
kasa- чаша
kasıb- бедный, неимущий
katib- секретарь
kafi- 1. удовлетворительный, 2. достаточный
kaha- пещера
kaş- хотя бы, если бы
keyfiyyət- качество
kef- настроение
keflənmək- пьянеть
keçəl- плешивый
keçi- козел
keçid- 1. проход, 2. брод, 3. перевал
keçmək- переходить, перейти
keçmiş- прошлый, прошедший
keşikçi- караульщик, сторож
keşniş- кинза
keşiş- священник, поп
kəbin- брачный акт
kədər- скорбь, печаль, грусть
kədərlənmək- горевать, огорчаться
kəkil- чуб, хохол, чёлка
kəklik- куропатка
kəl- буйвол
kəlbətin- клещи
kələ- бугай, бык
kələk- махинация
kələm- капуста
kəllə- череп, голова
kəlmə- слово
301
kəmər- пояс
kənar- 1. берег, 2. край
kənd- деревня
kənd təsərrüfatı- сельское хозяйство
kəndir- веревка, канат
kəndli- крестьянин, сельчанин
kəsik- 1. отрезанный, 2. порез, отрезок
kəramət- великодушие, милость
kəskin- резкий, пронзительный
kəsmək- резать, отрезать
kəsr- дробь
kətan- бон, лен
kətə- пирог с зеленью
kəşf- открытие
kəşfiyyat- разведка
kibrit- спички
kilsə- церковь, собор
kim- кто
kimi- кого
kimin- чей, чья, чье
kimsə- никто
kin- зло, злоба
kinayə- ирония
kip- плотный
kirayə,kirə- аренда, прокат
kirəmit- черепица
kirpi- еж
kirpik- ресница
kirşə- сани
kisə- мешок
kitab- книга
kitabxana- библиотека
kitabxanaçı- библиотекарь
kiçik- малый, маленький
kiçiltmək- 1. умалять, 2. унижать
kişi- мужчина
kobud- грубый, неотесанный
kobudluq- грубость
kol- куст, кустарник
302
kolxozçu- колхозник
koma- ком, куча
komalamaq- окучивать, собирать в кучу
kor- слепой
koramal- уж
kotan- плуг
kövrək- рыхлый, рассыпчатый
köz- пылающие угли, жар
köynək- рубашка, сорочка
kök- 1. полный, толстый, жирный
2. корень, основа, 3. морковь
kökləmək- настроить
kölgə- тень
kömək- помощь
kömür- уголь
könül- сердце, душа
köpük- пена
körpə- малютка, малыш
körpü- мост
körfəz- залив
köstəbək- крот
kötək- колотушка
kötük- пень, чурбан
köhnə- старый, ветхий
köhnəlmək- стать изношенным, старым
köç- переселение, кочевье
köçəri- кочевой, бродячий, перелетный
köçmək- кочевать, переселяться
köçürmək- 1. переселить, 2. переписать
kül- пепел, зола
külqabı- пепельница
külək- ветер
küləş- солома
külli- много
külliyyat- полное собрание сочинений
külfət- семья, семейство
künc- угол
küp- 1. кувшин, корчага, 2. приклад
küpə- 1. горшок, 2. присосные банки
303
kürə- 1. шар, 2. печаль
kürək- лопата
kürk- шуба, тулуп
kürsü- стул, трибуна
küsmək- разобидеться, рассориться
küt- тупой
kütlə- масса
kütləvi- массовый
küçə- улица
küçük- щенок
kürü- икра
Q
qab- 1. посуда, сосуд, 2. футляр

qabaq- 1. передняя часть, 2. раньше 3. тыква
qabar- 1. волдырь 2. мозоль
qabıq- 1. кора, кожура, оболочка 2. обложка
qabırğa- ребро
qabyuyan- посудница
qablamaq- упаковать
qaval- бубен
qavrayış- восприятие, восприимчивость
qavranmaq- воспринимать
qadağan- запрет, запрещение
qadın- женщина
qaz- 1. гусь 2. газ
qazamat- тюрьма
qazan- котел, кастрюля
qazanmaq- зарабатывать
qazanxana- котельная
qazanc- 1. заработок 2. прибыль
qazı- казий, кадий
qazıntı- раскопки
qazma- 1. кнопка, 2. бурение 3. землянка 4. шахта
qazmaq- рыть, копать, бурить, корка
qaya- 1. скала 2. глыба
qayğanaq- яичница
qayğı- забота, попечение
qayğıkeş- заботливый
304
qayda- 1. правило, положение, порядок 2. обычай 3. способ
qayda- qanun- порядок, распорядок
qayın- деверь, шурин
qaynana- теща, свекровь
qaynata- тесть, свекор
qayırmaq- 1. делать, сделать 2. починить
qayıtmaq- вернуться, возвращаться
qayış- ремень
qaymaq- сливки
qaymaqçiçəyi- лютик
qaynaq- 1. спайка, сварка 2. родник, источник
qaynaqçı- сварщик
qaynamaq- 1. кипеть 2. бить ключом
qaynar- кипящий, горячий
qaynatmaq- кипятить, горячий
qaysı- абрикос
qaytan- шнур, шнурок
qaytarmaq- вернуть
qayçı- ножницы
qala- крепость, замок
qalamaq- топить
qalan- 1. остальной 2. остаток
qaldırmaq- 1. поднимать 2. возносить
qalib- победитель
qalıq- остаток
qalın- 1. толстый 2. дремучий
qalmaq- оставаться
qalmaqal- шум, шумиха
qalxmaq- вставать, встать, подниматься
qamış- камыш, тростник
qamçı- кнут, плеть, нагайка, хлыст
qan- кровь
qamçılamaq- хлыстать, пороть
qanad- 1. крыло, 2. лопасть
qanamaq- кровоточить
qanun- закон
qapaq- крышка, головка, колпак
qapamaq- закрывать, закупорить
qapı- дверь
305
qapıçı- привратник, швейцар
qapma- кусание
qar- снег
qara- 1. черный, темный 2. вороной
qaravaş- прислуга, служанка
qaraqaş- чернобровый
qaraquş- орел
qarqğat- смородина
qarağac- вяз (дерево)
qaragöz- черноглазый
qaragilə- черника
qaranquş- ласточка
qaraltı- темное пятно, силуэт, тень
qaranlıq- 1. темнота 2. темный
qarasaç- черноволосый
qaratoyuq- дрозд
qaraçı- 1. цыган, нищий
qarğa- ворона
qarğı- тростник
qarğıdalı- кукуруза
qarğış- проклятие
qardaş- брат
qarət- грабеж, ограбление
qarı- старуха
qarın- живот, брюхо
qarışıq- 1. смесь, 2. запутанный
3. разнородный
qarmaq- 1. крюк, крючок, 2. удочка
qarovul- стража, караул
qarpız- арбуз
qartal- 1. орел 2. орлиный
qarşı- против
qarşılamaq- встречать
qatar- состав, поезд, стая, вереница
qatil- убийца
qatıq- кислое молоко, проcтокваша
qatışdırmaq- мешать
qaçaq- 1. разбойник 2. беглец
3. контрабандист
306
qaçqın- беженец
qaçmaq- бежать, бегать, удирать
qaş- 1. бровь 2. драгоценный камень в оправе
qaşıq- ложка
qaşımaq- чесать
qeyd- примечание
qeyri- 1. другой, иной 2. кроме
qeyrət- ревность, мужество
qəbz- квитанция, расписка
qəbilə- род, племя
qəbir- могила
qəbiristan- кладбище
qəbul etmək- принять
qədər- 1. количество 2. около
qədəh- рюмка, кубок, чаша, бокал
qədim- древний, старинный
qəza- 1. крушение, авария. 2. случай, событие
qəzet- газета
qəzəb- гнев, ярость, озлобление
qəzəblənmək- разгневаться
qəzəl- газелла (лирическое стихотворение)
qəyyum- опекун
qəlb- 1. душа, сердце 2. фальшивый, поддельный
qəlbən- от души
qələbə- победа, триумф
qələm- перо, ручка, черенок, резец, зубило
qələmdan- пенал
qəlyan- кальян, трубка
qəlpə- осколок
qəm- грусть, горе, печаль, скорбь
qəmzə- кокетство
qəmgin- 1. грустный, печальный, угрюмый
qənaət- 1. экономия, 2. сбережение
qənd- сахар
qənddan- сахарница
qəpik- копейка
qərar- 1. решение, постановление
2. положение
qərargah- штаб, лагерь
307
qərb- запад
qərib- чужак, чужеземец
qəribə- 1. замечательный, изумительный 2. странный
qəsbgar- захватчик
qəhvəyi- кофейный
qəsd- попытка, намерение, цель
qəhrəman- герой, храбрец
qida- пища
qisas- месть, отмщение
qismət- 1. доля, пай 2. судьба, участь
qıvraq- ловкий, живой, бодрый
qıvrım- кудрявый, курчавый
qız- 1. девочка, девушка, девица, барышня 2. дочь
qızarmaq- 1. краснеть, 2. жариться
qızartmaq- 1. жарить, 2. подрумянить, 3. стыдить
qızğın- 1. горячий, жаркий 2. страстный
qızıl- 1. золото, 2. красный
qızıl balıq- лосось
qızmaq- 1. согреться, нагреваться, 2. сердиться, злиться
qızmar- палящий
qılınc- сабля, шашка, меч
qırqovul- фазан
qarğı- ястреб
qırğın- резня, бойня
qırıq- разбитый, ломанный
qırmaq- ломать, разбивать
qırmızı- красный
qırov- иней
qırıcı- истребитель
qırx- сорок
qırxmaq- брить
qısa- короткий
qısqanmaq- ревновать
qıfıl- замок
qıç- нога
qıc- онемение
qış- зима
qışqırmaq- кричать
qışlaq- зимовье
308
qovaq- перхоть
qovluq- папка
qovmaq- гнать, прогнать
qovrulmaq- жариться
qovun- дыня
qovuşmaq- сходиться, соединиться
qoz- орех (грецкий)
qoza- 1. древесная шишка, 2. хлопковая коробочка
qozbel- горбун
qoymaq- 1. класть, положит, 2. устанавливать,
3. пускать, допускать
qoyun- 1. овца, 2. объятия
qol- 1. рука, 2. ветвь, 3. приток
qoltuq- подмышки
qonaqlıq- угощение
qonmaq- садиться
qonur- бурый, карий
qonşu- сосед
qorxmaq- 1. робкий, боязливый, 2. трус
qorxu- страх, испуг боязнь
qorxmaq- бояться, испугаться
qorxulu- страшный, жуткий
qotaz- помпон, кисть
qohum- родственник
qoç- баран
qoçaq- лихач, храбрец
qoçu- атаман, хулиган
qoca- старик
qocaman- престарелый, ветеран
qoşa- парный
qoşun- войско, полчище
qönçə- бутон
quda- сват, сваться
quzu- ягненок, барашек
quyruq- хвост, курдюк
quyu- колодец
qul- раб
qulaq- ухо
qulaqlıq- наушник
309
quldur- разбойник, бандит
qulluq- 1. служба, 2. услуга
qum- песок
quraqlıq- засуха
quran- Коран
qurbağa- лягушка
qurmaq- построить
qurban- жертва
qurğu- установка
qurğuşun- свинец
qurd- 1. волк, 2. червяк, 3глиста
qurmaq- построить
qurtarmaq- 1. кончить, 2. завершить
qutu- коробка
qurultay- съезд
qutab- мясные пирожки
qurum- сажа, нагар
qurutmaq- сушить
qurşaq- 1. кушак 2. обруч, обойма
3. пояс
qucaq- 1. объятие, 2. охапка
quş- птица
qüvvət- сила, мощь
qüdrət- могущество, сила, мощь
qüssə- грусть, тоска, печаль
qüsur- дефект, порок, недостаток
qütb- полюс
L
labüd- неизбежный
lavaş- лаваш
laqeyidlik- равнодушие
lağ- - насмешка
lağlağı- балагур, пустомеля
lazımi- нужный, необходимый
lazımsız- ненужный
lay- слой, пласт
layiq- достойный
layiqsiz- неприличный
310
layihə- проект
layla- колыбельная песня
lakin- но, однако
lal- kar- глухонемой
lalə- 1. мак, 2. тюльпан
laləzar- цветник
lallaşmaq- онеметь
lap- очень, весьма, совсем
lax- 1. шаткий, 2. тухлый (яйцо)
laxlama- шатание
laxlamaq- шататься
laxta- сгусток
leylək- аист
leysan- ливень
lehim- припай
lehimləşmək- паять
lehinə- за, пользу
ləqəb- псевдоним, кличка
ləğv- отмена, ликвидация
ləzzət- удовольствие, наслаждение
ləzzətli- вкусный
ləzgi- лезгин
ləyaqət- достоинство
ləyaqətli- достойный
ləyaqətsiz- недостойный
ləyən- таз, лоханка
lək- грядка
ləkə- пятно, помарка
ləkələmək- пачкать, пятнать
lələk- перо, перья
lələklənmək- опериться
lənət- проклятие
lənəylənmək- проклинать
ləpə- волна
ləpədöyən- прибой
ləpir- след
lətifə- анекдот
ləhləmək- пыхтеть
ləhcə- говор
311
ləçək- 1. косынка, 2. лепесток
liman- порт
limon- лимон
ling- рычаг
lobya- фасоль
lovğa- чванный, хвастун
lovğalıq- чванливость, хвастливость
lövbər- якорь
lövhə- доска
lüğət- словарь
lülə- 1. ствол, 2. кран, носик
lüləkabab- люлякабаб
lüt- голый, раздетый
lütfən- пожалуйста, будьте добры
lütfkar- милостивый, любезный
lütfkarlıq- любезность, благосклонность
M
maarif- просвещение
maarifpərvər- просветитель
maarifçi- просвещенец
maaş- оклад, зарплата
mavi- голубой
maqqaş- пинцет
mağara- пещера
maddə- 1. вещество, 2. статья
maddi- материальный
mail- 1. склонный, 2. покатый
maye- жидкость
mal- 1. товар, 2. крупный скот
mala- 1. штукатурка, 2. штукатурная терка
mal- qara- скот, скотина
maldar- скотовод
maliyyə- финансы
malik- владелец, обладатель
malikanə- усадьба, имение
manat- рубль
manqa- звено
manqal- жаровня, мангал
312
maneə- помеха, препятствие
maraq- интерес, любопытство
maraqlı- интересный
maraqsız- неинтересный
maral- олень (марал)
masa- стол
matəm- траур
mahal- округ, область
mahir- искусный, талантливый
mahnı- песня
mahud- сукно
maşa- щипцы
meyvə- фрукты
meydan- площадь
meyit- труп, мертвец
meyl- 1. наклон, уклон, 2. склонность
meymun- обезьяна
meynə- виноградная лоза
memar- зодчий, архитектор
meh- легкий ветерок, бриз
mehman- гость
mehmanxana- гостиница
mehriban- милый, ласковая
meşə- лес
meşəbəyi- лесничий
məbləğ- сумма
məqalə- статья
məqbərə- гробница
məqbul- приемлемый, уважительный
məqsəd- цель, намерение
məğlub- побежденный
məğrur- гордый
mədaxil- приход, доход
mədə- желудок
mədən- рудник, промысел
mədəni- культурный
mədəniyyət- культура
məzar- могила
məzəli- потешный, забавный
313
məzəmmət- упрек, укор, порицание
məzlum- угнетенный, обиженный
məzmun- содержание
məzun- 1. отпускник, 2. выпускник
məzuniyyət- отпуск
məişət- быт, житье
məyus- подавленный, разочарованный
məkan- пространство
məktəb- школа
məktəbli- школьник
məktub- письмо
məgər- разве, неужели
məlahət- обаяние, красота
məlahətli- обаятельный
mələmək- блеять
mələfə- простыня
məlum- известный
məlumat- известие, сведение
məmnun- довольный, удовлетворенный
məmnuniyyətlə- с удовольствием
mən- я
məna- значение
mənəvi- духовный, моральный
mənzərə- вид, пейзаж, панорама
mənzil- квартира
mənsəb- звание, чин, пост
mənimsəmək- присвоить
mənsubiyyət- принадлежность
məntiq- логика
mənfəət- прибыль, польза, выгода
mənfi- отрицательный, отрицательно
məncə- по- моему
mənşə- 1. происхождение, 2. генезис
mərasim- обряд, торжество
mərd- мужественный, отважный, храбрый, достойный
mərdanə- достойно, мужественно
mərifət- 1. знание, 2. вежливость, такт
mərifətsiz- грубый, невежа, невоспитанный
mərkəz- центр
314
mərkəzi- центральный
mərmər- мрамор
mərmi- снаряд
mərsiyyə- элегия
mərtəbə- этаж
məruzə- доклад
məsafə- расстояние
məsdər- инфинитив, неопред. форма глагола
məsəl- 1. поговорка, 2. пример
məsələ- задача, дело, вопрос
məsələn- например
məsləhət- совет
məsləhətxana- консультация
məsul- ответственный
məscid- мечеть
məbtəə- типография
mətbəx- кухня
mətbuat- печать, пресса
mətn- текст
mətin- крепкий, стойкий
məftil- проволока
məxmər- бархат
məxrəc- знаменатель
məxsus- 1. специальный, особый, 2. свойственный
məxfi- 1. тайный, секретный, секретно, тайно
məharət- ловкость, талант
məhbus- арестант, заключенный, узник
məhv- гибель
məhv etmək- уничтожить, губить
məhdud- ограниченный
məhəbbət- любовь
məhəllə- квартал
məhkəmə- суд
məhləl- раствор
məhsul- урожай
məhsuldar- плодотворный, плодородный, производительный
məclis- 1. собрание, заседание, 2. общество
məcmuə- журнал, сборник
məşq- тренировка
315
məşğələ- занятие
məşhur- известный, популярный
miqdar- количество, доза
miqyas- масштаб
mil- спица
millət- нация, национальность
milçək- муха
min- тысяча
minmək- сесть, садиться
minnət- одолжение
minnətdar olmaq- быть признательным
mirvari- жемчуг
miras- наследство
mis- медь
misal- пример
mismar- гвоздь
misra- полустишие, строка
mixək- гвоздика
mişar- пила
mişarlamaq- пилить
mıx- гвоздь,колышек
molla- мулла
moruq- малина
mövzuтема
mövsüm- 1. времена года, 2. сезон
möhkəm- прочный, крепкий
möhlət- срок
möhür- печать
möcüzə- чудо
muğamat- восточные напевы, мотивы, мугам
mum- воск
muncuq- бусы, бисер
murad- желание
murdar- гадкий, поганый
musiqi- музыка
muxtar- автономный, самостоятельный
müavin- заместитель
müayinə- осмотр, обследование
müalicə- лечение
316
müasir- современный
mübaliğə- преувеличение
mübarək- благословенный
mübariz- борец, единоборец
mübahisə- спор, диспут, дискуссия
mübtəda- подлежащее
müvafiq- соответственный
müvəqqəti- временный
müvəffəq- успешно
müvəffəqiyyət- успех, удача
müqabil- против, напротив
müqavilə- договор, соглашение
müqavimət- сопротивление
müqayisə- сравнение
müdaxilə- вмешательство
müddəa- положение
müdafiə etmək- оборонять, защищать
müddət- срок, время
müəyyən- определенный, конкретный
müəllim- учитель
müəllif- автор, сочинить
mükafat- приз, вознаграждение
mülayim- 1. умеренный, 2. кроткий, мягкий
mülk- недвижимое имущество, имение,владение
mülkədar- помещик
mülki- гражданский
mümkün- возможный, доступный
münaqişə- спор, конфликт
münasib- приемлемый, удобный, подходящий
münasibət- отношение
münbit- плодородный
mündəricat- оглавление, содержание
müntəzəm- равномерный, систематический
müraciət- обращение
mürəbbə- варенье
mürəkkəb- 1. чернила, 2. сложный
müsabiqə- конкурс, состязание
müsahib- собеседник
müsahibə- беседа, собеседование
317
müsbət- положительный
müsibət- беда, бедствие
müstəqil- самостоятельный
müstəmləkə- колония
mütərəqqi- прогрессивный
mütərcim- переводчик
mütləq- 1. абсолютный, 2. обязательно, безусловно
müttəfiq- 1. союзник, 2. союзный
müxtəlif- различный
müxtəsər- сокращенный, краткий
mühazirə- лекция
mühakimə- суждение, рассуждение
müharibə- война
mühasib- бухгалтер
mühərrik- двигатель
mühəndis- инженер
mühit- среда, обстановка
mühüm- важный, существенный
mücrü- шкатулка
müşavirə- совещание, консилиум
müşayiət- сопровождение
müşahidə- наблюдение
müştəri- 1. покупатель, 2. клиент
müştük- мундштук
N
nabələd- незнакомый
naqqaş- живописец
nağara- барабан
nağd- наличный
nağıl- сказка
nadan- невежда
nadinc- шалун, проказник, озорник
nadir- редкий
naz- 1. кокетство, 2. каприз
nazik- тонкий
nazir- министр
nazlı- неженка, кокетка
nailiyyət- достижение
318
nalə- стон, громкий плач, рыдание
namus- честь
nanə- мята
nankor- неблагодарный
nar- гранат
narazı- недовольный
narahat- беспокойный
narın- мелкий
nasaz- нездоровый
natəmiz- нечистый, нечистоплотный
natiq- оратор
naxır- стадо
naxış- узор, рисунок, орнамент
naxoş- больной
nahaq- напрасный, бесполезный
ney- музыкальный инструмент
nahar- обед
nemət- благо, дар, изобилие
neçə- сколько
neçənci- который
neçə- как, каким образом
nə- что
nəbz- пульс
nəvaziş- ласка
nəvə- внук, внучка
nəqliyyat- транспорт
nəğmə- песня, мелодия, напев
nəqarət- припев
nəzakət- вежливость, ласковость
nəzər- 1. взгляд, воззрение, 2. внимание
nəlbəki- блюдце
nəm- влажный
nənə- бабушка
nərd- нарды
nərdivan- лестница
nərə- осетр
nərgiz- нарцисс
nəsil- род, потомство, поколение
nəsihət- наставление
319
nəsr- проза
nəticə- результат, исход, итог
nəfər- особа, человек, лицо
nəfəs- дыхание, вздох
nəfis- изящный
nəhayət- наконец
nəhəng- гигант, гигантский
nəcabət- благородство
nəcib- благородный, великодушный, нежный
nəşr- издание
nəşriyyat- издательство
nida- восклицание
nizam- порядок
nizamla- стройно
nizə- копье, дротик
niyə- почему
niyyət- намерение
nigah- брак
nikbin- оптимист
nigaran- беспокойный, тревожный
nitq- речь
nifaq- раздор, разлад
nifrət- отвращение, ненависть
nicat- спасение
nişan- 1. знак, метка, отметка, 2. цель, мишень
novruz- 1. первый день весны, 2. новый год
noğul- ногул
noxud- горох
növ- вид, разновидность
növbə- очередь
növbəli- сменный
növbənöv- различные, разные
növbəti- очередной
növbətçi- дежурный
nöqsan- недостаток, дефект
nöqtə- точка
nökər- слуга
nömrə- номер
nömrələmək- нумеровать
320
nuş- приятный, сладкий
nümayəndə- делегат, представитель
nümaiş- демонстрация
nüminə- образец
nümunəvi- примерный
nüsxə- экземпляр
nüfuz- влияние, проницательность
nüfuzlu- влиятельный
O
oba- отселок, хутор
obaşdan- до рассвета
ov- охота
ovalıq- низменность
ovqat- настроение
ovlaq- место охоты
ovlamaq- охотиться
ovsun- заклинание, колдовство
ovulmaq- крошиться
ovuc- 1. ладонь, 2. горсть
ovuşdurmaq- разминать
ovxalamaq- 1. крошить, 2. массировать
ovçu- охотник
ovçuluq- охота
oğlaq- козленок
oğlan- мальчик
oğru- вор
oğul- сын
oğul- uşaq- дети
oğurlamaq- красть, воровать
oğurluq- кража, воровать
od- огонь
odadavamlı- огнеупорный
od- alov- бойкий, шустрый
odlamaq- жечь, зажигать
odlanmaq- загореться
odun- дрова
oyaq- неспящий, бодрствующий
oyanmaq- очнуться, проснуться
oyatmaq- будить, разбудить
321
oynamaq- 1. играть, 2 танцевать
oyuq- выемка, выбоина
oyun- 1. игра, 2. танец
oyunçu- игрок
olmaq- быть, побывать
olmaz- нельзя
olmaya- может быть
omba- бедро
on- десять
onda- тогда, в таком случае
onillik- десятилетие
onlar- они
onluq- десяток
onurğa- позвоночник
ora- туда
oraq- серп
ordu- армия
orta- середина, средний
ortaq- соучастник
ortada- посредине
ortancıl- средний
oruc- пост, ураза
ot- трава
otaq- комната
otarmaq- пасти
otbiçən- косарь
otlaq- пастбище
otlamaq- пастись
otlu- изобилующий травой
otuz- тридцать
oturmaq- сидеть
ox- стрела
oxlov- тонкая скалка
oxu- пой, читай, чтение, учение
oxumaq- 1. читать, 2. петь, 3. учиться
oxşamaq- походить
ocaq- костер, топка, очаг
ocaqçı- кочегар
ocaqxana- кочегарка
322
Ö
övkələmək- терять
övlad- дитя
övldsız- бездетный
öd- желчь
ödəmək - удовлетворять, погасить
ödəniş- погашение
özbaşınalıq- необузданность, своеволие
özək- ячейка
özül- основа
özünüidarə- самоyправление
özünümüdafiə- самозащита
özünütənqid- самокритика
özfəaliyyət- самодеятельность
öymək- хвалить
öyrədilmək- обучаться
öyrənmə- обучение
öyrənmək- учиться
öyrətmək- учить, научить
oyüd- нравоучение, поучение
öyünmək- хвалиться, хвастаться
öküz- бык, вол
ögey- неродной
öldürmək- убить
ölkə- край, страна
ölkəşünas- краевед
ölməz- бессмертный
ölmək- умереть
ölü- мертвый
ölüvay- вялый
ölüm- смерть
ölçmə- измерение
ölçmək- мерить, измерить
ölçü- мера, мерка
ömür- жизнь
ömürlük- пожизненный
ön- перед, передний
önlük- передник, фартук
323
öpmək- целовать
öpüş- поцелуй
ördək- утка
örnək- образец, пример
örtmək- покрывать
örtük- покров
örüş- выгон, пастбище
öskürmək- кашлять
öskürək- кашель
ötən- прошлый
ötmək- перегнать, обогнать
ötrü- для, ради
ötüb keçmək- обогнать
ötürmək- проводить
ötüşmək- состязаться в беге, в езде
öhdə- иждивение, обязанность
öhdəçilik- обязательство
P
padşah- шах, падишах

paz- клин
pay- паек, доля, часть
paya- подпорка, жердь
payız- осень
payçı- пайщик
palıd- дуб
paltar- одежда
paltarasan- вешалка
paltaryuyan- прачка
paltarlıq- материал на платье
palçıq- грязь, слякоть
pambıq- хлопок
pambıqtəmizləyən- хлопкоочиститель
pambıqçı- хлопкороб
pambıqçılıq- хлопководство
papaq- шапка
papaqçı- шапочник
para- половина
paralamaq- делить
324
pardaqlamaq- полировать
parıldamaq- блестеть, сиять
parıltı- блеск, сияние
parlaq- яркий, блестящий
partlayış- взрыв
partlamaq- взорваться
parç- ковш, чарка
parça- 1. материал, 2. кусок
parçalamaq- разрывать
pas- ржавчина
paslanmaq- ржаветь
paxıl- завистливый
paxıllıq- зависть
paxır- патина, окись меди
paxla- бобы
paxlava- пирожное с ореховой начинкой
peyvənd- прививка
peyğəmbər- пророк
peyin- навоз
peyk- спутник
peysər- затылок
pendir- сыр
pencək- пиджак
peşə- занятие, профессия
peşəkar- профессионал
peşman- кающийся, раскаивающийся
pələng- тигр
pəltək- заика
pənah- убежище
pəncə- лапа
pəncərə- окно
pər- лопасть
pərdə- занавес
pərişan- невеселый, печальный
pərgar- циркуль
pərt- расстроенный
pəhriz- диета
piy- сало, жир
piyada- пешеход, пешком
325
pinəçi- башмачник
pinti- неряшливый
pipik- гребень
pis- плохой
pişik- кошка
pıçıldamaq- шептать
pıçıltı- шепот
pozğun- распущенный, развратный
pozmaq- 1. расстраивать, 2. стереть, вычеркивать
polad- сталь
porsuq- барсук
portağal- апельсин
poçtxana- почта
pul- деньги
pusqu- засада
pusmaq- подсиживать
püskürmək- извергать
püstə- фисташка
püşk- жребий
R
rabitə- связь
razı- довольный
razılaşdırmaq- согласовать
razılaşmaq- соглашаться
razılıq- согласие
rast- прямо, метко
rastlaşmaq- встретиться
rahat- спокойный
rahatlanmaq- отдыхать
rahatlıq- покой, спокойствие
redaktə- редактирование
reyhan- базилика
rəqabət- конкуренция
rəqqasə- танцовщица
rəqəm- цифра
rəqs- танец
rəğbət- сочувствие
rəğbətləndirmək- поощрять
326
rədd- удаление, устранение
rəis- начальник
rəislik- начальство
rəy- отзыв, мнение
rəyasət- руководство
rəmz- символ
rəndə- рубанок
rəng- краска
rəngsaz- красильщик
rəsm- рисование
rəsmi- официальный
rəsmiyyət- официальность
rəsmxətt- черчение
rəssam- художник
rəf- полка
rəfiq- друг
rəfiqə- подруга
rəftar- поступок
rəhbər- вождь, лидер, руководитель
riyaziyyat- математика
riyakar- двуличный
rifah- достаток, благосостояние
ruh- дух, душа
ruhani- духовный, духовное лицо
rüb- четверть, квартал
rüsvay- срам, позор, бесчестие
rütbə- звание, чин, ранг
rütubət- сырость, влага
rüşvət- взятка
S
saat- 1. часы, 2. час

saatsaz- часовщик
sabah- завра
sabit- неподвижный, постоянный, стабильный
sabun- мыло
savad- грамота
saqqal- борода
saqqız- жвачка
327
sağ- 1. живой, здоровый, 2. правый
sağ ol- спасибо
sağlam- здоровый
sağlıq- здоровье, жизнь
sağmaq- доить
sağsağan- сорока
sadə- простой, несложный
sadiq- верный, преданный
saz- саз (муз. инструмент)
sairə- иной, другой, прочий
say- 1. число, счет, численность
количество,
2. имя числительное
saya- простой, гладкий, одноцветный
sayğac- счетчик
sayıq- бдительный
sayıqlamaq- бред
sayıqlıq- бдительность, чуткость
saymaq- 1. считать, 2. уважать, почитать
sakin- житель, обитатель, жилец
sakit- 1. тихий, спокойный, 2. тихо, спокойно
salam- привет, здравствуй
salamat- здоровый
salamatlaşmaq- прощаться
salamlaşmaq- здороваться
salxım- гроздь, кисть (о винограде)
sandıq- сундук
saniyə- секунда
sanki- будто, как будто, словно, мол
sancaq- булавка
sancı- острая боль, колики, резь
sap- 1. нить, нитка, 2. ручка, рукоятка
saralmaq- желтеть
sarı- желтый
sarıq- повязка
sarımaq- перевязывать, бинтовать
sarımsaq- чеснок
satqın- продажный, предметный, изменник
satıcı- продавец
328
satış- продажа, сбыт
satmaq- продавать
saf- чистый
saxlamaq- хранить, беречь, держать
sahib- хозяин, владелец
sahil- берег
saç- волосы, коса
saçaq- бахрома
sevimli- милый, миленький
svinc- радость, отрада, утеха
sevinmək- радоваться
sevgi- любовь
sevgili- любимый, любимец
sevmək- любить
seyr etmək- осмотреть, наблюдать
seyrək- редкий, негустой
sel- поток
sehrli- волшебный, магический
seçki- выборы
seçici- избиратель
seçmək- выбирать, избирать
səadət- счастье
səbəb- причина, повод
səbət- корзина
səbəzə- особый сорт изюма
səbir- терпение
səviyyə- 1. уровень, 2. кругозор
sədr- председатель
səyahət- - путешествие
səyyah- путешественник
səki- тротуар
səkkiz- восемь
səksəkəli- тревожный
səliqə- аккуратность, порядок
səma- небо
səməni- солод
səmərə- плод, результат
səmimi- искренний, задушевный
329
sən- ты
sənaye- промышленность, индустрия
sənəd- документ
sənət- искусство, ремесло
sənətkar- ремесленник
səngər- 1. окоп, траншея, 2. баррикада
səpin- сев, посев
səpmək- сеять,
sərbəst- свободный, вольный
sərvət- богатство, состояние
sərin- прохлада
sərgi- выставка
sərmək- разостлать, расстелить
sərrast- метко
sərt- твердый, жесткий, крепкий, суровый
sərxoş- пьяный, хмельной
sərhəd- граница, рубеж
sərhədçi- пограничник
səs- голос, звук, шум
səsli- шумный, звучный, голосистый
sətir- стpока
səfəq- путешествие, поход
səhv- ошибка
səhər- утро
səhiyyə- санитария, здравоохранение
səhifə- страница
səhnə- сцена
səhra- пустыня
səhhət- здоровье
siz- вы
siyasət- политика
siyahı- список, опись
silah- оружие
silkələmək- трясти, шатать, качать
silmək- вытирать, стирать
sinif- класс
sirkə- уксус
sifət- 1. лицо, 2. имя прилагательное
siçan- мышь
330
sığallamaq- гладить, погладить
sığırçın- - скворец
sıyıq- 1. жидкий, 2. кашина
sınıq- 1. перелом кости, 2. лом, обломок
sırğa- серьги
sıx- частый, густой
sıxmaq- жать, сжимать, давить, теснить, печь
soba- печь
soğan- лук
soymaq- 1. снимать, чистить, 2. ограбить
soyuq- холод
soyuducu- холодильник
soyunmaq- раздеваться
sol- левый
solaxay- левша
solğun- бледный
son- конец, окончание, исход
sonsuz- 1. бесконечный, 2. бездетный
sonuncu- последний
soraq- 1. расспрос, допрос, 2. справка
sorğu- допрос
soruşmaq- спросить, опросить
söz- слово
sözlük- словник
söylə- расскажи, говори
söyləmək- говорить, рассказать
söymək- ругать, бранить
söyüd- ива
sönmək- затухать, гаснуть, погаснуть
söndürmək- гасить, потушить
sönük- тусклый, угасший
su- вода
subay- холостой, неженатый
suvarmaq- полить, поливать, орошать
suiti- тюлень
surət- лик, лицо
susmaq- молчать
suçu- 1. водовоз, водонос, 2. поливальщик
süd- молоко
331
süzmə- процеженное кислое молоко
sükan- руль
sülh- мир, согласие
sümük- кость
sünbül- колос
süni- искусственный
süpürgə- веник, метла
süpürmək- метать, подметать
sürət- скорость, быстрота, темп
sürgün- ссылка, высылка
sürmək- гнать, погонять, водить, править
sürücü- 1. водитель, 2. извозчик, кучер
sürüşmək- скользить, сползать
sütun- колонна, столб
süfrə- скатерть
Ş
şabalıd- каштан
şad- веселый, радостный
şadlıq- радость
şadlanmaq- радоваться
şair- поэт
şagird- ученик, воспитанник
şal- шаль
şalban- бревно
şalvar- брюки
şam- 1. сеча; 2. ужин
şanlı- славный, доблестный
şanı- шаны (сорт винограда)
şax- ветка, ветвь
şaxta- мороз, стужа
şah- шах, царь
şahin- сокол
şahid- свидетель
şahı- пятачок, пятак
şey- вещь, предмет
şer- стихотворение
şeypur- рог, горн, труба
şeytan- сатана, демон, черт
332
şeh- роса
şəkər- сахар
şəkil- картина
şən- веселый
şənbə- суббота
şər- зло, клевета
şərab- вино
şərait- условия
şərq- восток
şərt- условие, уговор
şəfa- исцеление
şəxs- лицо, человек
şəxsən- лично
şəxsi- личный
şəxsiyyət- личность
şəhadətnamə- свидетельство
şəhər- город
şikəst- поломанный, инвалид
şimal- север
şin- покрышка, шин
şir- лев
şirə- сок
şirəli- сочный
şirin- сладкий
şitil- рассада
şor- соленый
şorba- суп, похлебка
şöbə- отдел, отделение
şum- пахота, вспашка
şura- совет
şüar- лозунг
şübhə- сомнение, подозрение
şübhələnmək- подозревать
şüur- сознание
şücaət - доблесть, мужество
şüşə- стекло
T
tabe olmaq- подчиняться
333
tabut- гроб
tava- сковородка
tavan- потолок
taqət- сила, мочь
tay- 1. тюк, кипа, 2. подобный, равный
taya- стог, скирда
tale- судьба, участь, доля, прок
tam- целый, полностью
tamam- целый, полный, весь, целиком
tamaşa- зрелище, спектакль
tanımaq- узнавать, опознавать
tanış- знакомый
tanışlıq- знакомство
tapmaq- находить, найти
tar- тар (муз. инструмент)
tarix- история, дата
tarla- 1. поле, пашня, нива, 2. плантация
taxıl- хлеб, пшеница
taxta- доска
tac- корона
tacir- купец
tez- 1. быстро, скоро, 2. рано
təbabət- медицина
təbib- врач, медик
təbiət- природа
təbil- барабан
təbliğat- пропаганда
təqaüd- стипендия, пенсия
təqvim- календарь
təqdim- представление
təqsir- вина, проступок
tədarük- заготовка, закупка
tədbir- мера
tədris- преподавание
təəssüf- сожаление
təəccüb- удивление, изумление
təzə- новый, свежий
təyinat- назначение
təyyarə- самолет
334
təyyarəçi- летчик
tək- нечетный, непарный, единый, одинокий
təkər- колесо
təklif- предложение
təkrar- повторение
tələ- мышеловка, западня
tələb- требование
tələsik- торопливо, быстро
tələffüz- произношение
təlim- обучение, учение
təlimat- инструкция
təltif- награждение
təməl- основа
təmiz- чистый, аккуратный
tən- равный
tənbəl- лентяй, ленивец
tənqid- критика
tənək- виноградная лоза
təndir- глубокая печь для выпечки лаваша и чурека
təpə- темя, макушка
təpik- удар ногой, пинок
tər- пот
tərbiyə- воспитание
tərəvəz- овощ, зелень
tərəqqi- прогресс
tərəzi- весы
tərəf- сторона
tərif- определение, опознание
tərkib- состав, содержание
tərs- упрямый, своенравный
tərtibat- оформление
tərcümə- перевод
təsadüf- случай
təsvir- описание
təsdiq- утверждение
təsəlli- утешение, утеха
təsir- влияние
tətil- стачка, забастовка
təhvil- сдача, вручение
335
təhqir- оскорбление, обида
təhlil- анализ, разбор
təhsil- образование, учеба
təcili- скорый, срочный
təşəbbüs- инициатива, начинание
təşəkkür etmək- поблагодарить
təşkil etmək- организовать
təşkilat- организация
tikan- шип, колючка
tikə- кусочек, ломтик, клок, клочок
tikmək- строить
tikinti- строительство
tikiş- шитье
titrək- дрожащий
toz- пыль
toy- свадьба
toyuq- курица
top- мяч
topa- куча, ком
topal- хромой, хромец
toplamaq- собирать
toplanış- сбор, слет
tor- сеть, сетка
torba- торба, сумка
tox- сытый
toxum- семя, семена
toxumaq- вязать, ткать
toxucu- ткач
tövlə- конюшня
tövsiyə- рекомендация, совет
tökmək- лить, выливать
töhmət- выговор, замечание
tuman- штаны, портки
tum- семечки
turac- турач (дичь)
turş- кислый
turşu- кислота
tut- тут
tutqun- темный, матовый
336
tufan- гроза, метель
tük- волос, волосок
tülkü- лиса, лисица
tünd- крепкий
tüpürcək- плевок
tüstü- дым
tütək- свирель, дудка
tütün- табак
tüfeyli- паразит, тунеядец
tüfəng- винтовка
U
uğratmaq- подвергать
uğurunda- ради
uğultu- гул
uğur- удача, успех
udlaq- глотка
udmaq- выиграть
uduş- выигрыш
uzaq- далекий, дальний
uzaqgörən- дальновидный
uzaqlaşmaq- отделяться
uzanmaq- лежать, лечь
uzaqlıq- даль, дальность
uzadılmaq- длиться
uyğun- подходящий
uzatmaq- длить, удлинять
uzun- длинный
uydurmaq- выдумать
ulduz- звезда
ulu- великий
un- мука
unutmaq- забывать
usta- мастер
utanmaq- стыдиться, смутиться
utanmaz- бесстыдный
utancaq- стыдливый
uçqun- обвал
uçmaq- летать, парить
337
uc- конец
uca- высокий
ucadan- громко, вслух
ucqar- окраина
ucuz- дешевый
uşaq- дитя, ребенок, малыш
uşaqlıq- детство, ребячество
Ü
üz- лицо
üzv- член
üzvlük- 1. членство, 2. членский
üzərində- над, на
üzgün- изнуренный, утомленный
üzmək- плавать
üzr istəmək- извиваться
üzrə- согласно, сообразно
üzük- кольцо, перстень
üzürlü- уважительный
ümid- невежда, чаяние
ümumi- общий, всеобщий
ümumiyyətlə- вообще
ümumiləşmək- обобщаться
ürək- сердце
üsyan- восстание
üskük- наперсток
üslub- стиль
üstündə- из- за, на
ütü- утюг
üfürmək- дуть
üç- три
üçün- для, ради
üşümək- зябнуть, мерзнуть
B
valideyn- родители, родительский
vallah- ей богу
var- 1. есть, имеется 2. имущество, состояние
var- dövlət- богатство, состояние
338
varis- наследник
varlanmaq- богатеть
varlı- богатый
vasitə- 1. посредничество 2. средство
vaxt- время, пора, срок
vahid- 1. единый, единственный
2. единица
vahimə- страх, паника, ужас
vacib- необходимый, нужный
vedrə- ведро
verilmiş- передача
vergi- 1. налог, подать, дань, оброк
2. талант, дар
vergül- запятая
vermək- 1. давать, отдавать 2. платить, вносить
vəba- холера
və- и, да
vəd- обещание
vəzəri- кресс- салат
vəzir- 1. визирь, министр, 2. ферзь (в шахматах)
vəzifə- 1. долг, должность, обязанность, задание
vəkalət- 1. уполномоченный, поверенный 2. адвокат, защитник
vələmir- овсюг
vərdiş- навык, привычка
vərəqə- карточка, листовка, летучка
vərəm- туберкулез
vərəsə- наследник
vəsait- 1. средство, ресурсы 2. пособие 3. принадлежность
vəsiqə- удостоверение
vəsiyyət- завет, завещание
vətən- родина, отечество, отчизна
vətəndaş- гражданин
vətənpərvər- патриот
vəfa- верность, преданность
vəfat etmək- умереть, скончаться
vəhdət- единство
vəhşi- 1. дикий, 2. дикарь
vidalaşmaq- прощаться
viran- разрушенный, опустошенный
339
vicdan- совесть
vurğu- ударение
vurma- умножение
vuruq- умножитель
vurmaq- 1. бить, ударить 2. умножать 3. ранить
vüqar- гордость, достоинство
yaba- вилы
yabı- кляча
yavan- сухая еда, всухомятку
yavaş- 1. тихо, медленно, 2. тихий, медленный
yavaşıma- утихание, замедление
yavaşımaq- утихать, затихать
yavaş- yavaş- постепенно
yaqut- яхонт, рубин, сапфир
yağ- масло, жир
yağış- дождь
yağlamaq- смазывать
yad- чужой, посторонний
yağlı- жирный
yadigar- на память
yaddaş- память
yaz- весна
yazı- 1. письмо, 2. надпись
yazıq- бедный
yazıçı- писатель
yazlıq- 1. весенний, 2. яровой
yazmaq- писать, написать
yay- лето
yaylaq- 1. дача, дачное место, 2. горное плато
yaylıq- платок
yayma- 1. распространение, 2. рисовая каша
yaymaq- распространять
yal- 1. грива, 2. перевал
yalamaq- лизать, облизывать
yalan- ложь, вранье
yalançı- врун, обманщик
yalvarmaq- умолять, молить
yalqız- один, одинокий
340
yalnız- только, лишь, исключительно
yaltaq- льстец, подхалим, подлиза
yalçın- крутой, отвесный
yamaq- заплата, латка
yamamaq- чинить, латать
yamac- склон горы, откос, косогор
yan- бок, боковой
yanaq- щека
yanacaq- топливо, горючее
yanaşı- рядом, смежно
yanaşma- 1. подход, 2. причаливаться
yandırmaq- жечь, зажигать
yanıq- ожог, гарь, нагар
yanında- при, подле, возле, у, около
yalnış- ошибка, промах
yapışqan- 1. клей, 2. липкий
yapışdırmaq- 1. клеить, 2. припаять
yar- 1. друг, товарищ, 2. влюбленный
yara- рана, травма, язва
yaraq- оружие, доспех
yaradan- создатель, творец
yararlı- раненый
yararsız- негодный, брак
yaratmaq- создавать, творить
yaraşıq- красота, украшение, убранство
yaraşmaq- подобать, подходить
yarğan- обрыв, овраг
yardım- помощь, содействие
yarı- половина
yarıq- щель, рубец
yarımada- полуостров
yarıtmaq- удовлетворять
yarış- соревнование
yarma- крупа
yarmaq- рубить, рассекать
yarpaq- лист
yas- траур
yasəmən- сирень
yastı- плоский
341
yastıq- 1. подушка, 2. подшипник
yataq- 1. постель, 2. залежь, 3. овчарня
yataqxana- общежитие
yatmaq- спать
yaxa- ворот, воротник
yaxalamaq- схватить, поймать
yaxın- близкий
yaxud- или, или же
yaxşı- хороший, добрый
yaxşılaşmaq- улучшаться
yaxşılıq- добро, доброта
yaş- 1. возраст, лето, год, 2. мокрый, влажный
yaşa- браво, желаю тебе здоровья
yaşamaq- жить
yaşarmaq- слезиться
yaşasın- да здравствует
yaşıd- ровесник
yaşıl- зеленый
yaşıllaşdırma- озеленение
yaşmaq- лицевая повязка у женщин на востоке
yeddi- семь
yedək- буксир
yedirtmək- кормить
yeznə- зять (муж сестры)
yeyə- напильник
yekəpər- коренастый
yekun- итог, сумма
yekunlaşdırmaq- подытоживать
yeganə- 1. единственный, 2. единственно
yel- 1. ветер, 2. ревматизм
yelbeyin- легкомысленный
yelkən- парус
yellənmək- 1. развеваться, 2. качаться
yelpik- веер
yelkeçər- сквозняк
yem- корм
yemək- 1. кушать, есть, 2. еда, питание
yeməkxana- столовая
yemiş- дыня
342
yemişan- боярышник
yemləmək- кормить
yenə- опять, еще, еще раз
yeni- новый, свежий
yenidən- снова
yeniyetmə- подросток
yenidənqurma- перестройка
yer- 1. земля, почва 2. место
yeriş- ход, ходьба, походка
yerimək- ходить, ступать, идти
yerkökü- морковь
yerləşmək- 1. помещаться, поместиться
2. устроиться
yerli- местный
yerlik- фон
yerlilik- местничество
yerpulu- плата за ночевку
yersiz- неуместный, некстати
yetiş- сирота
yetirmək- 1. догонять, 2. успевать
yetişmək- 1. зреть, созревать, 2. доезжать, догонять
yetmiş- семьдесят
yeşik- ящик
yəqin- наверно, вероятно
yəni- значит, то есть, следовательно
yəhər- седло
yəhudi- еврей
yiv- резьба, нарезка
yivaçan- метчик
yiyə- хозяин, владелец
yığın- 1. куча, груда, 2. скопище
yığma- сбор, сборка
yığmaq- собирать, копить, набирать
yığcam- сжатый, сокращенно
yırğalamaq- качать
yırtıq- 1. рваный, оборванный, 2. дыра
yırtıcı- хищник
yıxılmaq- 1. падать, 2. свалиться
yovşan- полынь, чернобыль
343
yod- йод
yol- 1. дорога, путь, 2. ход, выход
3. способ
yoldaş- 1. товарищ, 2. спутник
yolmaq- выдергивать, вырвать
yolçu- 1. путник, 2. нищий
yonmaq- тесать, строгать
yonca- клевер
yorğan- одеяло
yorğun- усталый
yorğunluq- усталость
yorulmaq- уставать
yorulmaz- неутомимый
yox- нет
yoxlama- проверка
yoxlamaq- проверять
yoxluq- небытие, отсутствие
yoxsul- неимущий, бедный
yoxsulluq- бедность, нужда
yoxuş- - подъем, откос
yönlük hal- дательный падеж
yönsüz- - негодный
yu- стирай
yubanmaq- задерживаться
yuva- 1. гнездо, 2. нора
yuvaq- альвеола
yuyunmaq- мыться
yulaf- овес, толокно
yumaq- 1. мыть, промывать, стирать
yumaqlamaq- сматывать в клубок
yummaq- закрывать
yumru- круглый
yumruq- кулак
yumulmaq- закрываться
yumulu- закрытый
yumurta- яйцо
yumurtlamaq- нестись, класть яйцо
yumşaq- мягкий
yun- шерсть
344
yunan- грек
yurd- 1. очаг, 2. родина
yuxa- тонко, раскатанный хлеб
yuxarı- верх
yuxu- сон
yüz- сто
yüzillik- столетие
yüyürmək- бегать, бежать
yük- груз, вьюк, нагрузка
yüksək- высокий
yüksəliş- повышение
yüngül- легкий
yürüş- поход, наступление
zabit- офицер
zaval- 1. невзгода, 2. беда
zavallı- бедняга
zadəgan- аристократ
zay- испорченный, брак
zalım- жестокий
zalımlıq- жестокость
zaman- время, пора
zamin- поручитель
zanmaq- тюльпан
zarafat- шутка
zeytun- маслина, оливка
zehin- 1. восприимчивость, 2. память, 3. ум
zehinli- 1. способный, 2. умный
zehni- умственный
zədə- изъян, дефект, ушиб, травма
zədəli- поврежденный
zəif- слабый, бессильный
zəiflik- слабость, бессилие
zəka- ум, одаренность
zəli- пиявка
zəmi- 1. поле, нива, 2. плантация
zənbil- корзина
345
zəng- звонок
zəng etmək- позвонить
zəngin- богатый, богач
zənci- негр
zəncir- цепь, цепочка
zər- 1. позолота, 2. игральная кость
zərbə- удар
zərər- 1. вред, 2. убыток
zərif- нежный
zərgər- ювелир
zərrə- крупинка
zərurət- необходимость
zərf- 1. конверт, 2. наречие
zəfər- победа, триумф
zəfəran- шафран
zəhər- яд, отрава
zəhmət- 1. труд, 2. беспокойство
zəhmətsevər- трудолюбивый
zibil- сор, мусор
zidd- против, наперекор
ziyan- вред
zinət- наряд, украшение
zirvə- вершина
zireh- броня
zirək- 1. ловкий, 2. находчивый
zirzəmi- погреб, подвал, подземелье
zınqrov- колокольчик
zoğal- кизил
zolaq- полоса, полоска
zorba- рослый, громоздкий, коренастый,
здоровенный
zorla- насилье, принудительно
zövq- 1. блаженство, 2. удовольствие, 3. вкус
zökəm- насморк
zurna- зурна (муз. инструмент)
zülal- белок
zülm- гнет, тирания
zülmət- тьма, мрак
zülmkar- угнетатель
346
zülf- волосы, локоны, кудри
zümrüd- изумруд
zürafə- жираф
Himnin Mətni
Latın əlifbasıyla Kiril əlifbasıyla Ərəb əlifbasıyla
Azərbaycan! Азəрбајҹан!, ،‫آذرب ای جان آذرب ای جان‬
Azərbaycan! Азəрбајҹан! ‫اوالدی ن ق هرمان ای‬
Ey qəhrəman Еј гəһрəман ‫وط نی شان لی‬
övladın şanlı Vətəni! өвладын шанлы ‫جم له گ هورمه جان جم له‬
Səndən ötrü can Вəтəни! ‫حاظری ز‬
verməyə cümlə hazırız! Сəндəн өтрү ҹан ‫ق ان اوت ری س ندن‬
Səndən ötrü qan вермəјə ҹүмлə һазырыз! ‫ق اردی ز جم له ی هت وک مه‬
tökməyə cümlə qadiriz! Сəндəн өтрү ган ‫رن گ لی اوچ‬
Üç rəngli bayrağınla төкмəјə ҹүмлə гадириз! ‫ی ا شا م س عود الب ای راق ین‬
məsud yaşa! Үч рəнҝли ‫رن گ لی اوچ‬
Minlərlə can qurban бајрағынла мəсуд јаша! ‫ی ا شا م س عود الب ای راق ین‬
oldu, Минлəрлə ҹан ‫ق رب ان جان م ی ن لر‬
Sinən hərbə meydan гурбан олду, ‫اول دو‬
oldu! Синəн һəрбə ‫م یدان حرب ه ن س ی نه‬
Hüququndan keçən мејдан олду! ‫اول دو‬
əsgər! Һүгугундан кечəн ‫ک چن ح قوق ون دان‬
Hərə bir qəhrəman əсҝəр! ‫ق هرمان ب یر هره ع س کر‬
oldu! Һəрə бир гəһрəман ‫اول دو‬
Sən olasan gülüstan, олду! ‫اوال سان سن‬
Sənə hər an can Сəн оласан ،‫گ ل س تان‬
qurban! ҝүлүстан, ‫ق رب ان جان هر س نه‬
Sənə min bir Сəнə һəр ан ҹан ‫مح بت ب یر م ین س نه‬
məhəbbət гурбан! ‫ت ودموش مده س ی نه‬
Sinəmdə tutmuş Сəнə мин бир ‫م کان‬
məkan! мəһəббəт ‫ات مه ح ی فظ ن امو سون و‬
Namusunu hifz Синəмдə тутмуш ‫یه‬
etməyə, мəкан! ‫ب ای راق ی نی‬
Bayrağını yüksəlt- Намусуну һифз ‫ی هی وک س ل تمه‬
məyə, етмəјə, ‫ات مه ح ی فظ ن امو سون و‬
Cümlə gənclər Бајрағыны ‫یه‬
müştaqdır! јүксəлтмəјə, ‫گ نج لر جم له‬
Şanlı Vətən! Şanlı Ҹүмлə ҝəнҹлəр ‫م ش تاق دی ر‬
Vətən! мүштагдыр! ‫وطن شان لی‬
Azərbaycan! Шанлы Вəтəн! ‫وطن شان لی‬
Azərbaycan! Шанлы Вəтəн! ،‫آذرب ای جان‬
Азəрбајҹан!, ،‫آذرب ای جان‬
Азəрбајҹан! ،‫آذرب ای جان‬
‫!ذرب ای جانآ‬
347
Гимн Азербайджана
Описание:
О, колыбель славных сынов!
Нет земли милей отчизны,
Нет ее родней
От истока нашей жизни
До скончанья дней!
Под знаменем Свободы верши свой путь!
Тысячи нас, павших в бою,
Защищавших землю свою.
В час роковой станем стеной
В нерушимом ратном строю!
Пусть цветут сады, твои!
Созидай, мечтай, твори!
Сердце, полное любви,
Посвятили мы тебе.
Слався, слався гордой судьбой,
Край наш древний, край наш святой.
Каждый сын твой движим мечтой
Видеть мирный свет над собой.
О светлый край, заветный край,
Музыка: Узеира Гаджибекова

Слова: Ахмеда Джавада
Русский текст: Сиявуша Мамедзаде
27 мая 1992 года парламент Азербайджана принял Закон "О
Государственном гимне Азербайджанской Республики", согласно которому
"Азербайджанский марш", составленный великим композитором Узеиром
Гаджибековым и поэтом Ахмедом Джавадом в 1919 году, был утвержден в
качестве Государственного гимна Азербайджана.
Английский вариант гимна Азербайджана
Azerbaijan, Azerbaijan!
You are the country of heroes!
348
We will die so that you might be alive!
We will shed our blood to defend you!
Long live your three- colored banner!
Thousands of people sacrificed their lives
you re become the field of battles.
Every soldier fighting for you,
Has become a hero.
We pray for your prosperity,
We make sacrifice our lives to you
Our sincere love to you,
Comes from the bottom of our hearts.
To defend your honour,
To hoist your banner,
All the young people are ready.
Glorious motherland,
Azerbaijan, Azerbaijan
Алма–Атинская декларация. Образование СНГ. Устав СНГ.
Распад СССР поставил перед бывшими союзными республиками

неотложную и беспрецедентную по масштабам задачу радикального
переустройства политических и экономических отношений на обширном
евроазиатском пространстве. Содружество Независимых Государств
возникло как ответ на этот исторический вызов.
СНГ выступило структурообрзаующим фактором создания
принципиально новых межгосударственных отношений при сохранении
складывающейся веками дружбы народов – участников.
Правовые и организационные основы таких отношений определены
учредительными документами СНГ, а также Уставом организации, принятом
в 1993 году.
На этой базе была постепенно создана инфраструктура сотрудничества.
Это взаимодействие в формате заинтересованных государств в сферах
экономики, военного сотрудничества, охране границ и борьбе с
организованной преступностью, в области транспорта, экологии, культуры,
туризма, печати и т. д.
1. История образования СНГ.
349
Историческая справка и юридическая оценка учредительных
документов.
8 декабря 1991 года в Вискулях (резиденции белорусского
правительства в Беловежской пуще) руководители Белоруссии, России и
Украины подписали соглашение о создании Содружества Независимых
Государств (СНГ). Этим соглашением ликвидировалась структура союзного
центра, принцип федеративного и конфедеративного государства. Каждая из
подписавших республик обретала окончательную независимость.
21 декабря 1991 года в Алма – Ате главы одиннадцати суверенных
государств подписали протокол к этому соглашению, в котором было
отмечено, что Азербайджан, Армения, Белоруссия, Казахстан, Киргизия,
Молдавия, Россия, Таджикистан, Туркмения, Узбекистан и Украина на
равноправных началах образуют Содружество Независимых Государств. В
декабре 1993 года к СНГ присоединилась Грузия. Из республик Бывшего
СССР в СНГ не вошли Латвия, Литва и Эстония.
В рамках рассмотрения данных соглашений, подписанных
руководителями союзных республик, важно установить, какое из них
обладает высшей юридической силой и, следовательно, может считаться
учредительным для каждого из образованных суверенных государств.
Ликвидация СССР тремя входившими в него республиками весьма
уязвима: даже если считать, что три республики покинули Союз, то он
формально продолжал бы существовать, так как о выходе из него не заявляли
другие республики, которые согласно Конституции входили в состав СССР
наравне с Украиной, Белоруссией и Россией. Тот факт, что Россия,
Белоруссия и Украина являлись странами – учредителями СССР, не может
служить достаточным основанием для признания Беловежских соглашений
хотя бы потому, что в учреждении СССР участвовала также Закавказская
Федерация, включавшая в себя в тот момент Азербайджан, Грузию и
Армению.
Таким образом, рассматривая распад Советского Союза и создание СНГ,
важно подчеркнуть, что учредительным характером обладают именно
положения Алма – Атинской декларации. Самым главным положением
декларации следует признать норму о прекращении СССР с образованием
СНГ.
350
Содружество Независимых Государств действует на основании Устава,
принятого Советом глав государств 22 января 1993 года, основано на началах
суверенного равенства всех его членов. Государства – члены Содружества
являются самостоятельными и равноправными субъектами международного
права. В январе 1993 года принят Устав СНГ, а в январе 1996 года –
положения об эмблеме и флаге СНГ.
2. Алма – Атинская декларация от 21 декабря 1991 года. Основные
положения, анализ содержания.
К середине декабря 1991 года СССР не существует. Во второй половине

1991 года эксперты работают над Алма – Атинской декларацией, которую
подписали одиннадцать государств 21 декабря 1991 года.
Ее основные положения:
 - Развитие отношения между демократическими правовыми
государствами на основе взаимного признания и уважения государственного
суверенитета, права на самоопределение, принципов равноправия и
невмешательства во внутренние дела, отказа от применения силы и угрозы
силой, экономических и любых других методов давления, мирного
урегулирования споров, добросовестного выполнения обязательств и норм
международного права.
 - Уважение и признание территориальной целостности и нерушимости
границ.
- Укрепление дружбы, добрососедства, взаимовыгодного
сотрудничества для обеспечения мира и безопасности.
 - Сохранение гражданского мира и межнационального согласия.
 - Осуществление взаимодействия участников Содружества на
принципе равноправия через координирующие институты, формируемые на
паритетной основе и действующие в порядке, определяемом соглашениями
между участниками Содружества, которое не является ни государством, ни
надгосударственным образованием.
 - Сохранение объединенного командования военно – стратегическими
силами, единого контроля над ядерным оружием
 - Уважение стремления сторон к достижению статуса безъядерного и
нейтрального государства.
351
- Признание всеми членами Содружества открытого присоединения к
нему государств – членов бывшего СССР, а также иных государств,
разделяющих цели и принципы Содружества.
 - Подтверждение приверженности к сотрудничеству в формировании и
развитии общего экономического пространства.

 - Образование СНГ, ликвидация СССР.
- Выполнение государствами участниками Содружества

международных обязательств, вытекающих из договоров и соглашений
бывшего СССР.
 - Неукоснительное соблюдение принципов данной декларации.
Как видно из содержания, Алма – Атинская декларация определила

принципы отношений между новыми независимыми государствами,
сформировала условия для решения широкого спектра непростых проблем,
связанных с распадом СССР. Были урегулированы вопросы, касавшиеся
ядерного оружия, выполнения международных договоров о разоружении и
контроле над вооружениями ( на чем настаивали западные державы ),
правопреемства, включая в основном вопросы собственности. Был
осуществлен согласованный переход от единой армии к созданию
национальных вооруженных сил – участников СНГ. Несмотря на отдельные
локальные конфликты (например, армяно – азербайджанский в Нагорном
Карабахе), удалось предотвратить развитие событий по непредсказуемому
сценарию.
Не менее важно и то, что заключенные учредительные документы
позволили на фоне больших геополитических перемен обеспечить
нормальное функционирование необходимых для повседневной жизни
людей социальных механизмов: выплаты пенсий и пособий, работу
транспорта и энергетики, сохранение беспрепятственного передвижения на
всем постсоветском пространстве…
Таким образом, несомненная заслуга декларации в том, что созданное на
ее основе Содружество значительно смягчило размежевание бывших
союзных республик, устранив тем самым опасность возникновения глубоких
геополитических потрясений.
3. Устав СНГ от 22 января 1993 года. Основные положения, анализ
содержания.
352
Устав был принят 22 января 1993 года на заседании Совета глав
государств в городе Минске. Он состоит из 45 статей и 9 разделов.
Основные положения Устава СНГ.
Преамбула документа гласит следующее.
Государства СНГ, основываясь на исторической общности своих
народов, действуя в соответствии с общепризнанными принципами и
нормами международного права, положениями Устава ООН, Хельсинского
Заключительного акта, другими документами Совещания по безопасности и
сотрудничеству в Европе, а также положениями Соглашения о создании
Содружества Независимых Государств, Протокола к этому Соглашению,
Алма – Атинской декларации, решили принять Устав Содружества.
Содружество основано на началах суверенного равенства всех его
членов. Государства – члены являются самостоятельными и равноправными
субъектами международного права.
Содружество служит дальнейшему развитию и укреплению отношений
дружбы, добрососедства, межнационального согласия, доверия,
взаимопонимания и взаимовыгодного сотрудничества между государствами
– членами.
Целями Содружества являются:
- осуществление сотрудничества в политической, экономической,
экологической, гуманитарной, культурной и иных областях.
 - всестороннее и сбалансированное экономическое и социальное
развитие государств – членов в рамках общего экономического пространства,
межгосударственная кооперация и интеграция.
 - обеспечение прав и основных свобод человека в соответствии с
общепризнанными принципами и нормами международного права и

документами СБСЕ.
- сотрудничество между государствами – членами в обеспечении
международного мира и безопасности, осуществление эффективных мер по
сокращению вооружений и военных расходов, ликвидация ядерного и других
видов оружия массового уничтожения, достижение всеобщего и полного
разоружения.
 - содействие гражданам государств – членов в свободном общении,
контактах и передвижении в Содружестве.
353
- взаимная правовая помощь и сотрудничество в других сферах
правовых отношений.
- мирное разрешение споров и конфликтов между государствами
Содружества (ст. 2).
Для достижения поставленных целей Содружества государства – члены
строят свои отношения в соответствии с принципами:
 уважения суверенитета государств – членов, права народов на
самоопределение
 нерушимость государственных границ, отказ от территориальных
приобретений
 неприменение силы или угрозы силой против политической
независимости государства- члена
 территориальная целостность государства
 верховенство международного права
развитие взаимовыгодного экономического и научно – технического
сотрудничества
 добрососедское выполнение принятых на себя обязательств по
документам Содружества
 духовное единение народов
учет интересов друг друга и Содружества в целом, оказание на основе

взаимного согласия помощи во всех областях их взаимоотношений ( ст. 3).
К сферам совместной деятельности государств – членов относятся:
 обеспечение прав и основных свобод человека
 координация внешнеполитической деятельности
 сотрудничество в формировании и развитии общего экономического
пространства, общего рынка, таможенной политики

 сотрудничество в развитии систем транспорта
 охрана здоровья
 вопросы социальной и миграционной политики
 борьба с организованной преступностью

 сотрудничество в области оборонной политики и охраны внешних
границ
Основной правовой базой межгосударственных отношений в рамках
Содружества являются многосторонние и двусторонние соглашения в
различных областях и взаимоотношений государств – членов (ст. 5)
354
Государствами – учредителями Содружества являются государства,
подписавшие и ратифицировавшие Соглашение о создании Содружества
Независимых Государств от 8 декабря 1991 года и Протокол к этому
соглашению от 21 декабря 1991 года к моменту принятия настоящего Устава
(ст. 7).
Вопросам коллективной безопасности и военно – политическом
сотрудничеству посвящен третий раздел Устава – статьи с 11 по 15.
Государства – члены проводят согласованную политику в области
международной безопасности, разоружения и контроля над вооружениями,
строительства Вооруженных сил и поддерживают безопасность в
Содружестве (ст. 11).
В случае возникновения угрозы суверенитету, безопасности и
территориальной целостности одного или нескольких государств – членов,
государства – члены незамедлительно приводят в действие механизм
взаимных консультаций с целью координирования позиций и принятия мер
для устранения возникшей угрозы и использование в случае необходимости
Вооруженных сил в порядке осуществления права на индивидуальную или
коллективную самооборону согласно статье 51 Устава ООН.
Решение о совместном использовании вооруженных сил принимается
Советом глав государств Содружества.
Следующий раздел о механизме предотвращения конфликтов и споров –
статьи 16 – 18
Государства – члены принимают все возможные меры для
предотвращения конфликтов, прежде всего на межнациональной и
межконфессиональной основе.
Статьи 19 – 20 о сотрудничестве в экономической, социальной и
правовой областях.
Начиная со статьи 21 речь идет об органах Содружества, их функциях и
полномочиях.
Высший орган Содружества – Совет глав государств ( ст. 21).
Далее идут Совет глав правительств.
Для решения вопросов сотрудничества в отдельных областях и
разработки рекомендаций для Совета глав государств и Совета глав
правительств созываются совещания руководителей соответствующих
органов: Совет министров иностранных дел, Координационно –
355
консультативный Комитет, Совет министров обороны, Совет командующих
пограничными войсками, Экономический суд, Комиссия по правам человека.
В статье 35 говорится о рабочем языке Содружества, которым по Уставу
является русский.
Седьмой раздел, то есть статьи 36,37 о межпарламентском
сотрудничестве.
Межпарламентские консультации, обсуждение вопросов сотрудничества
в рамках Содружества проводит Межпарламентская ассамблея, состоящая из
парламентских делегаций.
Важный вопрос – финансирование деятельности органов Содружества.
В статьях 38 – 40 записано, что расходы по финансированию
деятельности органов Содружества распределяются на основе долевого
участия государств – членов и устанавливаются в соответствии со
специальными соглашениями о бюджетах органов Содружества.
И, наконец, заключительные положения Устава, где сказано про
вопросы ратификации, о процедуре принятия поправок.
Как видно из вышесказанного, содержание Устава СНГ основано на
первых учредительных документах: Соглашения от 8 декабря 1991 года и
Алма – Атинской декларации. Следовательно, текст Устава повторяет их
положения и наполняет более конкретным содержанием.
В Уставе говорится о многостороннем сотрудничестве по всему спектру
отношений – политических, экономических, военно – технических,
гуманитарных. Перечисляются основные органы Содружества, область их
ответственности и компетенции. Раскрываются механизм принятия новых
членов организации, выход из нее, вопросы финансирования и другие
вопросы.
Отрицательной стороной Устава является то, что документ не требовал
от страны – участницы СНГ безусловного выполнения всех документов,
принятых большинством, то есть во многом положения его имели лишь
декларативный характер.
Таким образом, Соглашение от 8 декабря 1991 года, Алма – Атинская
декларация, Устав СНГ от 22 января 1993 года создали институциональные и
правовые условия для равноправного диалога и сотрудничества по
сложнейшим проблемам, многий из которых не имели аналогов в мировой
практике. Детищем этих документов явилось Содружество Независимых
356
Государств, которое выполнило важную историческую миссию содействия
становлению суверенных, независимых государств, выбору каждым из них
собственного внешнеполитического курса, модели экономических реформ и
путей государственного строительства.
Содружество Независимых Государств
Содружество Независимых Государств (СНГ) — межгосударственное

объединение большинства бывших союзных республик СССР
Члены Содружества Независимых Государств
Государства- участники:
1. Азербайджанская Республика
2. Республика Армения
3. Белоруссия
4. Республика Казахстан
5. Кыргызская Республика
6. Республика Молдова: Молдова окончательно ратифицировала
Устав СНГ 27 июня 1994 года, официально став, таким образом,
полноправным членом организации[1].
7. Российская Федерация
8. Республика Таджикистан
9. Туркменистан: на казанском саммите СНГ, состоявшемся 26
августа 2005 года, Туркменистан заявил о том, что будет участвовать в
организации в качестве «ассоциированного члена»[2].
10. Республика Узбекистан
11. Украина: Украина не ратифицировала Устав СНГ, поэтому де-
юре она не является государством- членом СНГ, относясь к государствам-
учредителям и государствам- участникам Содружества[2].
12. Грузия: 12 августа 2008 года президент Грузии Михаил
Саакашвили заявил о желании выхода государства из состава СНГ [3], 14
августа 2008 года грузинским парламентом было принято единогласное (117
голосами) решение о выходе Грузии из организации[4]. Согласно Уставу СНГ
(статья 9 раздела I) государство- член вправе выйти из Содружества. О таком
намерении оно извещает письменно депозитария настоящего Устава за 12
месяцев до выхода. При этом обязательства, возникшие в период участия в
настоящем Уставе, связывают соответствующие государства до их полного
выполнения[5][6]. 9 октября 2008 министр иностранных дел России РФ Сергей
Лавров сообщил, что Совет глав МИД стран СНГ принял формальное
решение о прекращении членства Грузии в Содружестве с августа 2009 года.
[7]
357
13. Монголия участвует в структурах СНГ в качестве наблюдателя.
СНГ было основано главами БССР, РСФСР и УССР путём подписания 8

декабря 1991 в Вискулях под Брестом (Беларусь) Соглашения о создании
Содружества Независимых Государств (известно в СМИ как Беловежское
соглашение).
21 декабря 1991 к Соглашению присоединились Азербайджан, Армения,
Казахстан, Киргизия, Молдавия, Таджикистан, Туркменистан, Узбекистан,
подписавшие совместно с Белоруссией, Россией и Украиной в Алма- Ате
Декларацию о целях и принципах СНГ.
До ратификации парламентами действительного членства Азербайджан
(до сентября 1993) и Молдавия (до апреля 1994) были ассоциированными
членами СНГ.
В октябре 1993 действительным членом СНГ стала Грузия. 12 августа
2008 года Президент Грузии Михаил Саакашвили заявил о выходе страны из
СНГ.
В августе 2005 Туркмения вышла из действительных членов СНГ и
получила статус ассоциированного члена- наблюдателя.
Украина, как и Туркмения, не ратифицировали Устав СНГ. Это
означает, что формально они членами Содружества не являются, хотя при
этом Украина остаётся одним из государств- основателей и участником СНГ.
В марте 1996 года Государственная Дума Федерального Собрания
Российской Федерации приняла постановление о денонсации Беловежских
соглашений, однако фактически это решение последствий не имело.
Также в структурах СНГ в качестве наблюдателя участвует Монголия.
В 2008 году о своём желании вступить в СНГ заявил Афганистан[8].
В разные годы заявляли о своём намерении войти в СНГ власти ряда
непризнанных самопровозглашённых государственных образований,
автономных регионов, а также самостоятельных государств. Такие
декларации, однако, до сих пор не имели продолжения в виде практических
шагов. Заявления самопровозглашённых государственных образований, по
всей вероятности, следует рассматривать как элемент борьбы этих
государственных образований за получение самостоятельности, поскольку о
реальной возможности осуществления такого шага говорить не приходится.
Согласно Уставу СНГ, для принятия нового члена этой организации с
самостоятельным статусом требуется согласие уже существующих
участников, что фактически означало бы поощрение сепаратизма на
территории государств- партнёров и могло привести к непредсказуемым
последствиям.
Такие декларации делали:
 декабрь 1991 и август 1992 (парламент), январь 1996, май 2006 —
президент Республики Абхазия,
 август 1993 — парламент НКР,
 декабрь 1991, май 1992, январь 1993 (парламент), январь 1994 и май
2006 — президент Приднестровской Молдавской Республики,
358
 декабрь 1996 (президент), июль 1998 — парламент и президент
Чеченской республики Ичкерия,
 26 декабря 1991 — Татарстан («Декларация о вхождении Республики
Татарстан в СНГ»),
 декабрь 1991 и май 1992 (парламент), март 1994 — президент
Республики Крым,
 февраль 1995 — президент Республики Сербская Краина в Хорватии,
 11 апреля 1999 — президент Союзной Республики Югославия.
Население государств СНГ на начало 2006 года составило 280 млн
человек.
Наблюдатель - Монголия.
Устав СНГ
В 1993 году принят Устав СНГ, который предусматривает сферы

совместной деятельности государств:
 обеспечение прав и свобод человека,
 координация внешнеполитической деятельности,
 сотрудничество в формировании общего экономического пространства,
в развитии систем транспорта и связи,
 охрана здоровья населения и окружающей среды,
 вопросы социальной и иммиграционной политики,
 борьба с организованной преступностью,
 сотрудничество в оборонной политике и охране внешних границ.
Согласно Уставу, наряду с действительными членами в СНГ могут быть
ассоциированные члены, участвующие в отдельных видах деятельности СНГ,
а также могут быть государства, представленные на заседаниях совета глав
государств СНГ как наблюдатели.
Согласно Уставу, приём в СНГ новых членов осуществляется при их
обязательствах исполнять все решения СНГ и при согласии уже имеющихся
членов СНГ.
Органы СНГ
Созданы органы СНГ:

 Совет глав государств СНГ
 Совет глав правительств СНГ
 Совет министров иностранных дел СНГ
 Совет министров обороны СНГ
 Совет министров внутренних дел государств- участников СНГ
 Совет объединенных вооруженных сил СНГ
 Совет командующих пограничными войсками СНГ
 Совет руководителей органов безопасности и специальных служб
государств- участников СНГ
 Межгосударственный экономический совет СНГ
 Межпарламентская ассамблея СНГ
 Экономический суд
359
 Статистический комитет СНГ
 Финансово- банковский совет СНГ
 Антитеррористический Центр государств- участников СНГ
 Комиссия по правам человека и др.
 Координационно- консультативный коммитет СНГ
 Исполнительный секретариат СНГ
 Межгосударственный экономический комитет СНГ
 Экономический совет СНГ
Председатели Совета глав государств
 Ельцин, Борис Николаевич[источник?]

[9]
 Кучма, Леонид Данилович
[10][11][12]
 Путин, Владимир Владимирович
[источник?]
 Медведев, Дмитрий Анатольевич
[13]
 Бакиев, Курманбек Салиевич
Пост председателя СНГ переходит по очереди от одного главы
государства к другому.
Постоянно действующий орган СНГ — Исполком СНГ в Минске
(Белоруссия). [14
Исполнительные секретари СНГ
(должность введена в 1993 году)

 Коротченя, Иван Михайлович (1993−1998 гг. )
 Березовский, Борис Абрамович (1998−1999 гг. )
 Яров, Юрий Федорович (1999−2004 гг. )
 Рушайло, Владимир Борисович (2004−2007 гг. )
 Лебедев, Сергей Николаевич (с 2007 г. )
Альтернативные интеграционные формы
СНГ как надгосударственное образование имеет слишком небольшое

количество «точек соприкосновения» между его членами. Это заставляет
лидеров стран Содружества искать альтернативные интеграционные
варианты. На пространстве СНГ сформировалось несколько организаций с
более конкретными общими целями и проблемами:
 Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ), в
которую входят Армения, Белоруссия, Казахстан, Киргизия, Россия,
Таджикистан (готовятся документы для вступления Узбекистана).
o — Задача ОДКБ — координация и объединение усилий в борьбе
с международным терроризмом и экстремизмом, незаконным оборотом
наркотических средств и психотропных веществ. Благодаря этой
организации, созданной 7 октября 2002, Россия сохраняет своё военное
присутствие в Центральной Азии.
360
 Евразийское экономическое сообщество (ЕврАзЭС) — Белоруссия,
Казахстан, Киргизия, Россия, Таджикистан, Узбекистан
o — Приоритетные направления деятельности — наращивание
товарооборота между странами- участниками, интеграция в финансовой
сфере, унификация таможенных и налоговых законов. ЕврАзЭС начинался в
1992 с Таможенного союза, образованного для снижения таможенных
барьеров. В 2000 Таможенный союз перерос в сообщество пяти стран СНГ, в
котором Молдавия и Украина имеют статус наблюдателей.
 Центральноазиатское сотрудничество (ЦАС) — Казахстан,
Киргизия, Узбекистан, Таджикистан, Россия (с 2004). 6 октября 2005 на
саммите ЦАС принято решение, в связи с предстоящим вступлением
Узбекистана в ЕврАзЭС, подготовить документы для создания
объединённой организации ЦАС- ЕврАзЭС — то есть фактически решено
упразднить ЦАС.
 Шанхайская организация сотрудничества (ШОС) — Казахстан,
Киргизия, Россия, Таджикистан, Узбекистан, КНР
 Единое экономическое пространство (ЕЭП) — Белоруссия,
Казахстан, Россия, Украина
o — Договорённость о перспективе создания Единого
экономического пространства, в котором не будет таможенных барьеров, а
тарифы и налоги будут единые, достигнута 23 февраля 2003, но создание
отложено до 2005. (Об отношении нового руководства Украины к участию в
этом объединении государств см. Внешняя политика Украины).
 Союзное государство России и Белоруссии.
Во всех этих организациях Россия фактически выступает в роли
лидирующей силы (только в ШОС она делит эту роль с Китаем).
Грузия, Украина, Азербайджан и Молдавия являются членами ГУАМ -
организации, созданной в октябре 1997 года и названной по первым буквам
названий её участников.
2 декабря 2005 было объявлено о создании Содружества
демократического выбора (CДВ), в которое вошли Украина, Молдавия,
Литва, Латвия, Эстония, Румыния, Македония, Словения и Грузия.
Инициаторами создания Сообщества стали Виктор Ющенко и Михаил
Саакашвили. В декларации о создании сообщества отмечается: «участники
будут поддерживать развитие демократических процессов и создание
демократических институтов, обмениваться опытом в укреплении
демократии и уважении прав человека, а также координировать усилия по
поддержке новых и возникающих демократических обществ».
См. также: Региональные организации в постсоветском
пространстве
СНГ — военные организации
На сентябрьском (2004) саммите СНГ в Астане (Казахстан) принято

решение реформировать структуры СНГ — в частности, создать Совет
безопасности СНГ по борьбе с терроризмом.
361
В настоящее время в рамках СНГ существуют две параллельные
коллективные военные структуры.
Одна из них — Совет министров обороны СНГ, созданный в 1992 для
выработки единой военной политики. При нём существуют постоянный
секретариат и Штаб по координации военного сотрудничества СНГ
(ШКВС).
Вторая — Организация Договора о коллективной безопасности
(ОДКБ). В рамках ОДКБ созданы коллективные силы быстрого
развёртывания в составе нескольких батальонов мобильных войск,
вертолётной эскадрильи, фронтовой авиации.
В 2002—2004сотрудничество в военной области развивалось в основном
в рамках ОДКБ. В ОДКБ регулярно проводятся совместные учения.
Одна из самых надежных оборонных структур — это Объединённая система

ПВО СНГ. В 2005 году в рамках СНГ утверждены ассигнования на ПВО в
размере 2,3 млрд. руб. против 800 млн. руб. в 2004 году.
Главнокомандующий Объединенными Вооруженными Силами СНГ
 Шапошников, Евгений Иванович (1992- 1993)
Начальник Генерального штаба Объединенных Вооруженных Сил
СНГ – первый заместитель Главнокомандующего Объединенными
Вооруженными Силами СНГ
 Самсонов, Виктор Николаевич (1992- 1993)
Начальники Штаба по координации военного сотрудничества
государств- участников СНГ
1. Самсонов, Виктор Николаевич (1993- 1997)
2. Прудников, Виктор Алексеевич (1997- 2001)
3. Яковлев, Владимир Николаевич (2001- 2006)
Секретари Совета министров обороны государств- участников СНГ
1. Ивашов, Леонид Григорьевич (1992- 1996)
2. Волков, Василий Петрович (1996- 1999)
3. Синайский, Александр Сергеевич (с 1999)
Нефтепровод Баку — Тбилиси — Джейхан
Нефтепровод Баку — Тбилиси — Джейхан — трубопровод для

транспортировки каспийской нефти к турецкому порту Джейхан,
расположенному на берегу Средиземного моря. Официальное торжественное
открытие всего нефтепровода прошло 13 июля 2006 в Джейхане.
Технические характеристики
* Протяжённость 1773 километра. Нефтепровод проходит по территории
трёх стран — Азербайджана (449 км), Грузии (235 км) и Турции (1059 км).
* Проектная пропускная мощность — 50 миллионов тонн нефти в год, или
один миллион баррелей в сутки.
* Стоимость — 3,6 млрд. долларов.
* Владельцем нефтепровода является международный консорциум BTC Co,
его акционеры — BP (30,1 %), Государственная нефтяная компания
362
Азербайджана (ГНКАР) (25 %), Unocal (8,9 %), Statoil (8,7 %), TPAO (6,5 %),
ENI (5 %), Itochu (3,4 %), ConocoPhillips (2,5 %), Inpex (2,5 %), Total (5 %) и
Amerada Hess (2,4 %).
История
* Строительные работы начались в апреле 2003 года. Нефтепровод
вступил в строй 25 мая 2005 года, когда был открыт его азербайджанский
участок. 12 октября 2005 года состоялось торжественное открытие
грузинского участка.
Предполагается, что в дальнейшем нефтепровод будет продлён до
восточного побережья Каспийского моря и по нему будет перекачиваться
нефть и из Казахстана.
Геополитическое значение
С геополитической точки зрения, основная цель строительства
нефтепровода заключалась в создании независимого от России пути
транспортировки нефти из Азербайджана (а впоследствии и Казахстана) на
мировые рынки. США и Великобритания, лоббировавшие и
финансировавшие проект, в качестве его обоснования выдвинули идею о
необходимости диверсификации маршрутов экспорта энергоносителей и
стабилизации мирового энергетического рынка.
Это первый нефтепровод в СНГ, проложенный в обход России и при
непосредственном участии США и Великобритании. С началом его работы в
очередной раз существенно изменилась геополитическая расстановка сил в
обширном регионе, охватывающем Среднюю Азию, Кавказ и акваторию
Каспийского моря. Транспортировка значительных объёмов нефти, которая
могла бы осуществляться через территорию России по существующему
нефтепроводу Баку — Новороссийск, теперь будет производиться в обход
России, что снизит её влияние в регионе. Американцы же не только получат
альтернативный Персидскому заливу источник нефти, но и расширят зону
своего влияния.
Ввод в эксплуатацию нефтепровода даёт возможность более активно
осваивать ресурсы каспийского бассейна. В Азербайджане это в первую
очередь освоение блока месторождений Азери — Гюнешли, в Казахстане —
Кашаган.
Экономические потери России от появления нового пути
транспортировки каспийской нефти некоторые эксперты оценивают в 200
млн долларов в год. Возможно, именно это стало причиной того, что
официальные государственные лица России не присутствовали на
торжественной церемонии открытия в Джейхане.
Нефтепровод в системе энергетических и транспортных коридоров
Восток — Запад
Накануне церемонии президенты Азербайджана, Грузии и Турции
Ильхам Алиев, Михаил Саакашвили и Ахмет Недждет Сезер подписали
декларацию об открытии международного транспортного коридора Карс-
Ахалкалаки- Тбилиси- Баку. Соглашение предусматривает строительство
между турецким городом Карс и грузинским Ахалкалаки железнодорожной
363
магистрали протяжённостью 98 км. 68 км из них пройдут по территории
Турции, 30 км — по территории Грузии. Предварительная стоимость проекта
— $400- 450 млн. Его реализация позволит ежегодно транспортировать по
новому коридору до 3 млн тонн грузов, которые сейчас следуют транзитом
через Азербайджан из Казахстана и Туркмении до черноморских портов
Грузии.
Уже в ходе церемонии главы МИД Азербайджана, Грузии и Казахстана,
министры энергетики Турции и США подписали декларацию о
международном транспортном коридоре Карс- Тбилиси- Баку. По сути дела,
это явилось соглашением о присоединении Казахстана к проекту Баку-
Тбилиси- Джейхан. Президенты Грузии, Азербайджана, Турции и Казахстана
подписали совместную политическую декларацию о развитии
энергетического коридора Восток — Запад.
При этом специалисты указывают на крайнюю нестабильность региона,
где до сих пор не урегулированы отношения между Азербайджаном и
Арменией, нестабильно экономическое и политическое положение в Грузии.
В конце августа 2006 американский сенатор Ричард Лугар во главе делегации
американских конгрессменов посетил Азербайджан, Грузию и Турцию, а
также Казахстан. В Грузии Ричард Лугар первым из американских политиков
поддержал требование Грузии о выводе российских миротворческих сил с
территории Абхазии и Южной Осетии. Немногим позднее ещё один сенатор
— Джон Маккейн — посетил Южную Осетию, также полностью поддержав
требование о выводе российских миротворцев с грузинской территории и
предложив ввести сюда международные силы под эгидой ООН или ОБСЕ.
Это ещё раз продемонстрировало, что Южный Кавказ находится в сфере
жизненно важных интересов США.
Решение о строительстве нефтепровода было принято ещё в 1994, и,
несмотря на все прилагавшиеся усилия, России не удалось направить
ситуацию в благоприятное для неё русло. Существует мнение, что
поощрение и подпитка зарубежными финансовыми вливаниями
сепаратистских сил в Чечне имела в качестве одной из своих целей именно
сохранение напряжённости на одном из участков нефтепровода «Баку —
Новороссийск», что обеспечивало поддержание заинтересованности
Азербайджана в создании альтернативного маршрута для экспорта нефти.
Со строительством нефтепровода, по всей очевидности, связана и
проблема вывода российских военных баз из Грузии. На месте российских
войск будут размещены специальные подразделения, обеспечивающие
охрану Каспийского региона и Закавказья. Уже запущен специальный проект
«Каспийская охрана». Подразделения спецназа и полиции будут охранять
особо важные прикаспийские объекты от возможных посягательств
террористов. Кроме того, в регионе планируется создать режим
интегрированного контроля в воздухе и на воде на границах Азербайджана и
Казахстана.
Нефтепровод и Грузия
364
Президент Грузии Михаил Саакашвили считает, что запущенный
нефтепровод вместе со строящимся газопроводом «Баку — Тбилиси —
Эрзерум» обеспечит энергетическую безопасность Грузии от России, которая
пока является единственным поставщиком природного газа в Грузию.
От транзита нефти по трубопроводу «Баку — Тбилиси — Джейхан»
Грузия рассчитывает за 40 лет эксплуатации получить около 2,5 млрд
долларов. При этом, например, весь бюджет Грузии в 2005 году составил
менее 1,5 миллиарда долларов.
Газопровод Баку — Тбилиси — Эрзерум был сдан в эксплуатацию в
конце 2006 года. По нему Грузия будет получать 800 миллионов кубометров
газа в год. При этом США обещают Грузии поспособствовать увеличению
поставок азербайджанского газа. Рассчитывая на это, Грузия отказалась
продать России свой магистральный газопровод.
Экологические организации выступали против строительства
нефтепровода, маршрут которого в пределах Грузии был проложен через
национальный парк Боржоми, однако политическое и экономическое
значение нефтепровода победило соображения экологии. Высказывалось
мнение, что трасса была проведена через Боржомский парк специально в
обход местности, населённой армянами, поскольку грузинское
провительство не могло гарантировать безопасность нефтепровода на этом
участке [ Verhängnisvolles Öl. Nino Kirtadze für das ARTE Magazin [http://www.
arte. tv/de/alles- ueber- ARTE/ARTE- Magazin/Archiv/Archiv/1226676. html ] ]
Нефтепровод и Казахстан
Нефти, добываемой на азербайджанских месторождениях, недостаточно
для обеспечения рентабельности нефтепровода. Поэтому для владельцев — и
для США — крайне важно было обеспечить участие в его работе Казахстана,
который в настоящее время экспортирует свою нефть на Запад через
трубопровод КТК (Каспийский трубопроводный консорциум) и российский
порт Новороссийск, а также по системе «Транснефти». По мнению
президента Казахстана Нурсултана Назарбаева, «Баку — Тбилиси —
Джейхан» явится одним из важных путей транспортировки казахской нефти
на мировые рынки. В 2004 Казахстан добыл 60 млн тонн нефти, а в 2010 году
эта цифра составит уже 100 млн, что заставляет Казахстан налаживать
транспортные энергетические коридоры с сопредельными странами.
Эксперты не исключают, что в перспективе новым маршрутом
транспортировки может воспользоваться и Туркмения.
Переговоры между государственной нефтяной компанией Азербайджана
ГНКАР и казахстанской компанией Казмунайгаз о подключении Казахстана
к проекту БТД начались в ноябре 2002 года.
16 июня 2006 Нурсултан Назарбаев подписал договор о присоединении
Казахстана к проекту нефтепровода. Договор предусматривает организацию
танкерной перевозки казахстанской нефти из Актау в Баку через Каспий и её
дальнейшей транспортировки по нефтепроводу БТД. На первом этапе
Казахстан намерен отгружать по БТД до 7,5- 10 млн. тонн нефти в год.
365
24 января 2007 казахская национальная компания «КазМунайГаз»
подписала меморандум о взаимопонимании по проекту создания казахской
каспийской системы транспортировки нефти, которая позволит
экспортировать нефть с месторождений Кашаган и Тенгиз через Каспийское
море в Европу по маршруту Ескене—Курык—Баку—Тбилиси—Джейхан. На
начальном этапе система трубопроводов должна обеспечить ежегодную
транспортировку 25 млн т нефти, а впоследствии — довести её до 38 млн т.
Проектирование, строительство и ввод проекта в эксплуатацию должны быть
приурочены к началу добычи на Кашагане в 2010—2011 годах.
kimi təsdiq edildi.
Технические характеристики
* Протяжённость 1773 километра. * Проектная пропускная мощность —
50 миллионов тонн нефти в год, или один миллион баррелей в сутки.
* Стоимость — 3,6 млрд. долларов.
* Владельцем нефтепровода является международный консорциум BTC Co,
его акционеры — BP (30,1 %), Государственная нефтяная компания
Азербайджана (ГНКАР) (25 %), Unocal (8,9 %), Statoil (8,7 %), TPAO (6,5 %),
ENI (5 %), Itochu (3,4 %), ConocoPhillips (2,5 %), Inpex (2,5 %), Total (5 %) и
Amerada Hess (2,4 %).
История
Геополитическое значение
С геополитической точки зрения, основная цель строительства
нефтепровода заключалась в создании независимого от России пути
транспортировки нефти из Азербайджана (а впоследствии и Казахстана) на
мировые рынки. США и Великобритания, лоббировавшие и
финансировавшие проект, в качестве его обоснования выдвинули идею о
необходимости диверсификации маршрутов экспорта энергоносителей и
стабилизации мирового энергетического рынка.
Это первый нефтепровод в СНГ, проложенный в обход России и при
непосредственном участии США и Великобритании. С началом его работы в
очередной раз существенно изменилась геополитическая расстановка сил в
обширном регионе, охватывающем Среднюю Азию, Кавказ и акваторию
Каспийского моря. Транспортировка значительных объёмов нефти, которая
могла бы осуществляться через территорию России по существующему
нефтепроводу Баку — Новороссийск, теперь будет производиться в обход
России, что снизит её влияние в регионе. Американцы же не только получат
альтернативный Персидскому заливу источник нефти, но и расширят зону
своего влияния.
Ввод в эксплуатацию нефтепровода даёт возможность более активно
осваивать ресурсы каспийского бассейна. В Азербайджане это в первую
очередь освоение блока месторождений Азери — Гюнешли, в Казахстане —
Кашаган.
Экономические потери России от появления нового пути
транспортировки каспийской нефти некоторые эксперты оценивают в 200
366
млн долларов в год. Возможно, именно это стало причиной того, что
официальные государственные лица России не присутствовали на
торжественной церемонии открытия в Джейхане.
Нефтепровод в системе энергетических и транспортных коридоров
Восток — Запад
Накануне церемонии президенты Азербайджана, Грузии и Турции
Ильхам Алиев, Михаил Саакашвили и Ахмет Недждет Сезер подписали
декларацию об открытии международного транспортного коридора Карс-
Ахалкалаки- Тбилиси- Баку. Соглашение предусматривает строительство
между турецким городом Карс и грузинским Ахалкалаки железнодорожной
магистрали протяжённостью 98 км. 68 км из них пройдут по территории
Турции, 30 км — по территории Грузии. Предварительная стоимость проекта
— $400- 450 млн. Его реализация позволит ежегодно транспортировать по
новому коридору до 3 млн тонн грузов, которые сейчас следуют транзитом
через Азербайджан из Казахстана и Туркмении до черноморских портов
Грузии.
Уже в ходе церемонии главы МИД Азербайджана, Грузии и Казахстана,
министры энергетики Турции и США подписали декларацию о
международном транспортном коридоре Карс- Тбилиси- Баку. По сути дела,
это явилось соглашением о присоединении Казахстана к проекту Баку-
Тбилиси- Джейхан. Президенты Грузии, Азербайджана, Турции и Казахстана
подписали совместную политическую декларацию о развитии
энергетического коридора Восток — Запад.
При этом специалисты указывают на крайнюю нестабильность региона,
где до сих пор не урегулированы отношения между Азербайджаном и
Арменией, нестабильно экономическое и политическое положение в Грузии.
В конце августа 2006 американский сенатор Ричард Лугар во главе делегации
американских конгрессменов посетил Азербайджан, Грузию и Турцию, а
также Казахстан. В Грузии Ричард Лугар первым из американских политиков
поддержал требование Грузии о выводе российских миротворческих сил с
территории Абхазии и Южной Осетии. Немногим позднее ещё один сенатор
— Джон Маккейн — посетил Южную Осетию, также полностью поддержав
требование о выводе российских миротворцев с грузинской территории и
предложив ввести сюда международные силы под эгидой ООН или ОБСЕ.
Это ещё раз продемонстрировало, что Южный Кавказ находится в сфере
жизненно важных интересов прилагавшиеся усилия, России не удалось
направить ситуацию в благоприятное для неё русло. Существует мнение, что
поощрение и подпитка зарубежными финансовыми вливаниями
сепаратистских сил в Чечне имела в качестве одной из своих целей именно
сохранение напряжённости на одном из участков нефтепровода «Баку —
Новороссийск», что обеспечивало поддержание заинтересованности
Азербайджана в создании альтернативного маршрута для экспорта нефти.
Со строительством нефтепровода, по всей очевидности, связана и
проблема вывода российских военных баз из Грузии. На месте российских
войск будут размещены специальные подразделения, обеспечивающие
367
охрану Каспийского региона и Закавказья. Уже запущен специальный проект
«Каспийская охрана». Подразделения спецназа и полиции будут охранять
особо важные прикаспийские объекты от возможных посягательств
террористов. Кроме того, в регионе планируется создать режим
интегрированного контроля в воздухе и на воде на границах Азербайджана и
Казахстана.
Нефтепровод и Грузия
Президент Грузии Михаил Саакашвили считает, что запущенный
нефтепровод вместе со строящимся газопроводом «Баку — Тбилиси —
Эрзерум» обеспечит энергетическую безопасность Грузии от России, которая
пока является единственным поставщиком природного газа в Грузию.
От транзита нефти по трубопроводу «Баку — Тбилиси — Джейхан»
Грузия рассчитывает за 40 лет эксплуатации получить около 2,5 млрд
долларов. При этом, например, весь бюджет Грузии в 2005 году составил
менее 1,5 миллиарда долларов.
Газопровод Баку — Тбилиси — Эрзерум был сдан в эксплуатацию в
конце 2006 года. По нему Грузия будет получать 800 миллионов кубометров
газа в год. При этом США обещают Грузии поспособствовать увеличению
поставок азербайджанского газа. Рассчитывая на это, Грузия отказалась
продать России свой магистральный газопровод.
Экологические организации выступали против строительства
нефтепровода, маршрут которого в пределах Грузии был проложен через
национальный парк Боржоми, однако политическое и экономическое
значение нефтепровода победило соображения экологии. Высказывалось
мнение, что трасса была проведена через Боржомский парк специально в
обход местности, населённой армянами, поскольку грузинское
провительство не могло гарантировать безопасность нефтепровода на этом
участке [ Verhängnisvolles Öl. Nino Kirtadze für das ARTE Magazin [http://www.
arte. tv/de/alles- ueber- ARTE/ARTE- Magazin/Archiv/Archiv/1226676. html ] ]
Нефтепровод и Казахстан
368

33388

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

33388

Оригинальное название:

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Азербайджанский язык для стран СНГ

Учебник подготовлен Институтом стран Азии и Африки Московского государственного

Авторы – Исмайлова Л.Г., Насилов Д.М.

Буквы и звуки речи. .......................................................................................................................... 8

Классификация азербайджанских гласных звуков. ......................................................................... 8

Классификация азербайджанских согласных звуков. ...................................................................... 9

Части речи: ........................................................................................................................................ 9

Служебные части речи. ................................................................................................................... 10

Порядок слов в простом распространённом предложении. ........................................................... 10

Специфические звуки азербайджанского языка. ........................................................................... 15

Имя существительное ..................................................................................................................... 16

Единственное и множественное число существительных. ............................................................ 17

Именное сказуемое (3- е лицо) ....................................................................................................... 17

Собственные и нарицательные существительные. ........................................................................ 19

Отсутствие грамматической категории рода. ................................................................................ 19

Специфические звуки азербайджанского языка. ........................................................................... 26

Личные местоимения ...................................................................................................................... 27

Именное сказуемое ......................................................................................................................... 28

Показатели лица у глагола .............................................................................................................. 29

Слово bir. ......................................................................................................................................... 29

Слова да – bəli, hə; нет – xeyr, yox; не – deyil ................................................................................. 35

Отрицательная форма именного сказуемого.................................................................................. 36

Вопросительный аффикс: - mı, - mi, - mu, - mü. ............................................................................. 36

Закон гармонии. Сингармонизм. .................................................................................................... 43

Склонение имени существительного ............................................................................................. 53

Именительный падеж ...................................................................................................................... 54

Глагол. Неопределённая форма глагола. ........................................................................................ 61

Повелительное наклонение 2- го лица ед. числа............................................................................ 61

Дательный падеж ............................................................................................................................ 62

Винительный падеж ........................................................................................................................ 70

Непереходные глаголы ................................................................................................................... 71

Местный падеж ............................................................................................................................... 77

Исходный падеж ............................................................................................................................. 77

Урок 10. ............................................................................................................................................... 83

Отрицательная форма глагола ........................................................................................................ 83

Прошедшее категорическое время глагола. ................................................................................... 83

Прошедшее повествовательное время глагола .............................................................................. 89

Многозначность глаголов: .............................................................................................................. 90

Настоящее время глагола. ............................................................................................................... 94

Повелительное наклонение глагола 1- го и 3- его лица. ................................................................ 95

Урок 13. ............................................................................................................................................. 103

Будущее время глагола ................................................................................................................. 103

Категорическое будущее время .................................................................................................... 103

Изменение неопределенной формы глагола ................................................................................ 104

Имя прилагательное ...................................................................................................................... 109

Степени сравнения прилагательных............................................................................................. 111

Урок 15. ............................................................................................................................................. 121

Неопределенное будущее время. .................................................................................................. 121

Склонение местоимений. .............................................................................................................. 122

Урок 16 .............................................................................................................................................. 131

Количественные числительные. ................................................................................................... 131

Порядковые числительные. .......................................................................................................... 133

Неопределенные числительные. ................................................................................................... 135

Дробные числительные................................................................................................................. 135

Урок 17 .............................................................................................................................................. 141

Незаконченное прошедшее время. ............................................................................................... 141

Давнопрошедшее время глагола ................................................................................................... 143

Изменение имен существительных по лицам в местном и исходном падежах. ......................... 145

Урок 20. ............................................................................................................................................. 166

Причастие настоящего времени ................................................................................................... 166

Причастие прошедшего времени. ................................................................................................. 167

Причастие будущего времени ...................................................................................................... 168