Открыть Электронные книги
Категории
Открыть Аудиокниги
Категории
Открыть Журналы
Категории
Открыть Документы
Категории
бз
64
Ахборот-кунгилочар контентининг таращиёти
МОДУЛ 3: Медиа маданият ва медиа технологиялар
Глобаллашув
Глобаллашув хисобига олам аввалгига нисбатан кичиклапЕгандай туюлмокда.
Ракамли технологиялар ёрдамида айнан бир хил янгиликлар дунёнинг турли
минтакаларидаги мамлакатлар ахолисига телевизор оркали намойиш этилиши
мумкин. Виртуал маконда миллий чегаралар йуколиб, ахборот материалларидан
исталган жойда фойдаланиш мумкин булмокда. Интернет воситасида турли мада-
ниятлар билан танишиш жараёни, анъанавий ОАВ оркали танишиш жараёнидан
тубдан фарк килади. Илгари инсонлар факат журналистлар такдим этган ахбо-
ротга таянган булса, бугун дунё мщёсидаги вокеа ва хддисалар, масалан, икдим
узгариши, пандемия, биохилма-хилликка хавф кабиларга оид ахборот глобал ОАВ
оркали тез ва самарали таркатилиши мумкин. Сиёсий ёки иктисодий сабабларга
кура махаллий ва миллий аудиториядан сир тутилган ахборот блошар воситаси
да, агар уларни х,ам ОАВ деб хдсобласак, албатта, бутун дунёга узатилиши мум
кин. Мустакил ОАВ - турли ижтимоий гурухдарнинг манфаатини ифода этувчи
гурухдар томонидан таппоЙ1 этиладиган ОАВ канали булиб, у хдётий вокеликни
расмий ОАВлардан фаркди тарзда кабул килади ва талкин этади.
Тижоратлашув
Реклама берувчилар томонидан утказиладиган босим журналистларни
айрим зиддиятли масала ва мавзуларни ёритмасликка мажбур этиши мумкин.
Кенг оммага кизик буладиган ахборот урнини аник аудитория учун мулжалланган
кунгилочар материал эгаллайди. ОАВ фаолияти ижодий ва тижорат йуналишла-
рининг аник чегараси йуколаётган сунгги пайтда бундай ходисалар тез-тез учраб
турибди, медиаташкилотнинг тижорат манфаатлари янгиликларнинг мазмуни ва
ёритилишига таъсир курсатиши кузатилмокда.
Шахар кучалари ва веб-сайтлар эълонлар билан туда. Бугунги кунда рекла-
манинг роли анъанавий чегараларидан чикиб булди. Бугун телевидение ва радио,
газета ва журналлар, махсус реклама тахталари реклама берувчиларни каноатлан-
тирмай куйди-
Энди веб-сайтлардаги махсус ойналар, уяли телефон ва бопща портатив ку-
рилмалар, х,омийлик битимлари асосида кино ва телевизион асарлар оркали товар,
махсулот ва хизматлар хакидаги реклама, эълонлар кенг оммага етказилмокда.
Мах,сулотлар ва ^омийлик
XXI - асрда продакт-плейсмент хамда хомийлик битимлари кино ва телевиде-
ниеда кенг оммалашди. Компаниялар уз савдо белгилари ёки рамзларини телекур-
сатувлар давомида намойиш этилиб туришини истамокда. Сабаби томошабин куп
холларда реклама блоклари эфирга узатилаётган вактда каналини алмаштиради
ёки Интернетга шунгийди. Бундан ташкари, махсулот рамзи кинофильм ёки те-
лекурсатувлар сценарийсига киритилиши мумкин. Бундай амалиёт продакт-плей
смент деб номланади. Фильм ёки теледастур ишлаб чикарувчиси томонидан авто
машина ёки уяли телефоннинг маълум бир модели шунчаки танланмайди: ишлаб
чикарувчи уз мах,сулотини экранда куриши учун катта микдорда пул тулаши
тайии. Тадкикотлариииг курсатишича, ёшлар фильм ва курсатувлардаги яширин
тижорат ёки реклама мазмунидаги ахборотни ажратиб олишга кийналар экан,
аммо медиа саводхонлик бу борада уларга ёрдам бериши мумкин.
Медиалашув ва медиатизациялашув
ОАВнинг маданий ахамияти гарб давлатларида муттасил ортиб бормокда.
Бу ерда медиалар жамиятдаги воситачи ролини бажармовда: борган сари купрок
инсонлар билимларни уз тажрибаси оркали эмас, балки медиалар воситасида ол-
мокда. ОАВ шунингдек, касбий маданиятга хам таъсир курсатмокда, уларда до
имий равишда янги иш уринлари вужудга келмокда, турли сохаларда ахборотни
бошкаришнинг ахамияти ортиб бормокда.
Воситачиликнинг кейинги боскичи «медиатизациялашув» деб номланади ва
у билвосита тажрибага эмас, балки ОАВда уз аксини топаётган ходиса, масалан,
сиёсат ёки илм-фанга тааллукли булади. Улар ОАВсиз мавжуд була олмайди, шу
боис сиёсатчилар хам худди машхур инсонлар каби ОАВ ёрдамида одамларнинг
диккат марказида булишга интилади. Медиатизациялашув натижасида медиалар
ташкилот ва муассасалар хамда жамиятнинг шакпланишига таъсир курсатади ва
улар эса уз навбатида медиаларга богланиб колади.
66
А томизациялашув
МОДУЛ 3 : Медиа маданият ва медиа технологиялар
имконияти ортди.
Матнлардан нусха кучириш имконияти ортгани ва улар оммабоп булгани са-
бабли, босма материаллар нархи арзонлашди, улар оммабоплашди ва кенг таркал-
ди. Матбаа масофалардан ошиб утиш ва махаЛлий анъаналар, хамда одатларни
енгиб утиб, одамларни янги маданий тажриба билан таништирган холда, барча
учун кизик булган мавзуларни ёритиш имкониятларини яратди.
Х,озирги вактда кулёзмалар, уларнинг макетлари ва босма намунапарини ком
пьютер ёрдамида тайёрлашмокда. Бу ютуклар нашрларнинг нархини анъанавий
босма жараёнларга нисбатан пасайтириш имконини яратди. Технологик ривожла-
ниш натижасида 1980 йилларда купгина касблар йук булиб кетди.
Энди мата ёзиб булингандан бошлаб то уни чоп эталишига кадар унга ишлов
берувчи мутахассисларга булган талаб камайган.
Газеталарнинг макради
Газеталарнинг биринчи намуналари, ахборот варакалари булган, унинг ёрда
мида коммерсантлар (тижоратчилар) ишга алокадор ёзишмаларини чоп этганлар.
Урушлар, нархлар, кишлок хужалиги махсулотлари етишмасли, кора молнинг ки-
рилиб кетиши, парусли спорт ва бошка масалалар буйича маълумот алмашганлар.
Кейинчалик, варакалар босмахонада чоп этиладиган булгандан сунг, ундан
янада кенгрок аудитория фойдаланиши мумкин булган. Баъзи варакалар газета-
ларга айланди. Аввало, улар тижоратчилар ва мансабдор шахсларнинг эхтиёж-
ларига хизмат килган. ^акикий мунтазам чоп этилувчи, кичкина янгиликпар бу-
лими мавжуд булган газеталар, Европада XVII асрнинг бопшарида пайдо була
бошлади.
Газеталар анъанавий равишда ишончли ва объектив янгиликпар манбаи хи-
собланган. Газета нашрлари фактларга таянади, газеталарнинг тарихига назар
ташласак, газеталарда кунгилочар материаллар, фикрлар ва фотосуратлар етак-
чи уринларни банд кила бошлади. Бугунги кунда, кунгилочар компонентлар со-
лиштирма огирлигининг ортиб боришига карамасдан, янгиликларни газета маъ-
лумотларидан олиш энг куп таркалган тури булиб колмокда.
Хозирги вактда купгина газеталарнинг онлайн версияси мавжуд, баъзи газе МОДУЛ 3: Медиа маданият ва медиа технологиялар
талар эса факатгина электрон шаклда чоп этилади. Онлайн маколалар нашрининг
суръати журналистлар учун материаллар тайёрлаш буйича вактни каттик чега-
ралаб куймокда, шунинг учун уларда хар доим хам мавзуни чукур очиб бериш
учун вакт етишмайди. Электрон газеталар янгиликни ким биринчи булиб чоп эти-
ши буйича мусобакалашишади, шунинг учун барча фактларни текшириб чикиш
учун хар доим хам вакт етмайди. Бундан келиб чикиб, берилган Интернетда
янгиликлар маколаларни укиганда, уларни танкидий бахолаш мухим - гарчи бун-
дай янгиликлар одатда, етарли даражда ишончли булади.
Газеталар, янада интерфаол булиши максадида, уз онлайн версияларини чоп
этадилар. Укувчилар уларга узларининг иллюстрацияларини ёки янгиликлар
учун гояларини юборишлари мумкин, янгиликларни шархдашлари ва янгили
клар билан ижтимоий медиада алмашинишлари мумкин. Укувчиларнинг газета
материалларини ишлаб чикаришда иштирок этишлари, уларнинг контентларини
реалити-шоу сингари, укувчилар дунёсига якинлаштиради. Бугунги кунда укув
чилар газеталар яратиш жараёнида бемалол иштирок этишлари ва у тугрисида уз
фикр-мулохазаларини билдиришлари мумкин.
69
70
Журналлар ва кунгилочар мах;сулотлар
МОДУЛ 3: Медиа маданият ва медиа технологиялар