Вы находитесь на странице: 1из 8

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.

net/

32
HARMONIA
MARCELO MELLO
(da apostila de Harmonia Avanada do I Festival de Msica de Ourinhos - 2001)
HARMONIA: produo e estudo das relaes de tenso e relaxamento
entre as notas.
"Tcnsao" c "rclaancnio" sao icrnos alsiraios quc scnprc acalan surgindo na liicraiura solrc
icoria nusical, icniando noncar a scnsaao criada pcla cpcciaiiva dc "icrnino" do irccIo
nusical, ou dc final (ou dc nao-final, isio c, dc coniinuidadci do discurso nusical.
TENSO RELAXADO
Sensao de proximidade do trmino Sensao de trmino (ou pontuao) do trecho
musical
Mas c lasianic difcil dcfinir caiancnic o quc viria a scr cssa scnsaao. Essa dcfiniao cscapa do
anliio da sinplcs icoria nusical, ncccssiiando dc concciios da pcrccpao nusical, dc cogniao
nusical (ou scja, o proccssancnio ccrclral da nusicai c da cinonusicologia (ou scja, o csiudo
das difcrcnas nusicais cnirc culiuras divcrsasi. Mas podc-sc aponiar algunas caracicrsiicas da
"icnsao1rclaancnio".
Ela no depende de notas sImuItneas;
Ela csia associada a reIaes especIIcas de notas, o quc pcrniic scu csiudo scparado dc
ouiros concciios dc icoria nusical (aliuras nusicais, riino, forna nusical cic.i;
Ela c o prIncpIo IundamentaI de organIzao da msIca tradIcIonaI (dc origcn curopcia,
ionali. Assin, cla nao so csia pro iras das cscolIas c producs da nusica crudiia (ou dc
ioda a nusica ocidcnial, ionali, nas as fornas dc classificaao c csiudo ncssa iradiao
nusical sao as nais sisicnaiica c Iisioricancnic alrangcnics, c por isso cssas fornas dc
classificaao sao usadas ianlcn para csiudar a Iarnonia dc ouiros sisicnas nusicais.
ESCALA: conjunto de notas com diferenas de altura determinadas e
relaes harmnicas bem definidas. Ex. escala maior:

rclaao Iarnnica fundancnial. DO a nota maIs reIaxada.
TONALIDADE: a nota mais relaxada de uma escala musical
(tambm chamada de ), a partir da qual formada a escala:

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

33
GRAU: cada uma das notas de uma escala independentemente de
sua tonalidade.
Dc acordo con os csqucnas acina, o funcionancnio das cscalas nao dcpcndc dc noias
cspccficas (o DO, ou o FEi, nas da posiao quc ocupan na cscala (c. a princira noia da cscalai.
Cada posiao dc noia dcnirc da cscala scra associada a una dcicrninada funao Iarnnica (a
una dcicrninada icnsao ou rclaancnioi. Scndo assin, c facil pcrcclcr a vaniagcn dc sc csiudar
a reIao puramente IormaI cnirc as noias, nais do quc as rclacs cnirc noias concrcias
dcniro dc una ionalidadc cspccfica.


Os graus sao iradicionalncnic indicados cn nuncros ronanos.
o csiudo das rclacs cnirc os graus (alsiraia, csqucnaiicai quc dcfinira as rclacs
Iarnnicas. E c o csiudo por graus o princiro ccnplo da infiliraao do sisicna ional no csiudo
dc ouiros sisicnas nusicais, associando as propricdadcs dc cada grau sua disiancia da inica,
a ponio dc sc podcr falar no "grau V" dc una cscala pcniainica, por ccnplo, cono coincidcnic
cscala naior, cnlora nao scja a quinia noia da cscala.

DO RE MI SOL LA DO
V

INTERVALO: a diferena de altura entre dois graus de uma escala.
Os inicrvalos sao indicados cn nuncros o)dnus, idcniificando a princpio a quaniidadc dc g)uus
cisicnics cnirc dois graus dc una cscala.



MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

34
Qualidade intervalar: serve para distinguir a diferena de altura
exata entre as notas de um intervalo.
Da figura acina, podc-sc disiinguir quc difcrcnas dcsiguais sao classificadas con o ncsno
inicrvalo. Da ncsna forna, noias sinilarcs podcn indicar inicrvalos difcrcnics (c. do-fa= 1 do-
solli. A qualidadc inicrvalar dcsfaz cssas anliguidadcs, c scrvc ianlcn para dcicrninar rclacs
cspccficas cnirc os inicrvalos. No ccnplo, a 3
a
con 2 ions c a 3
a
nuo); c a 3
a
con un scniion c
ncio, a icra ncno).
Sao dois os iipos dc qualidadc inicrvalar.
MaIor (Mi ou menor (ni. sao os inicrvalos dc 2a, 3a, 6a, 7a.
Justo (Ji, aumentado (auni ou dImInuto (dini. sao os inicrvalos dc 4a, 5a.
Ouando sc invcric a ordcn das noias dc un inicrvalo, icn-sc una Inverso IntervaIar. Das
propricdadcs das invcrscs.
2a iorna-sc 7a 3a iorna-sc 6a 4a iorna-sc 5
J iorna-sc J M iorna-sc n aun iorna-sc din
c vicc-vcrsa.
Consonncia e dissonncia:
A dcfiniao dcsics icrnos c nuiio variavcl c ncsno polcnica cn icoria nusical, principalncnic
por scr nuiio cvidcnic a influcncia dc faiorcs culiurais c Iisioricos; isio c, cada culiura c cada
pcrodo Iisiorico icra sua propria classificaao dc consonancias c dissonancias. A idcia lasica c a
dc quc dcicrninados inicrvalos sao nais "agradavcis", ou ncsno nais "csiavcis" Iarnonicancnic
(consonanicsi, c ouiros inicrvalos sao nais "dcsagradavcis", ou nais "insiavcis" Iarnonicancnic
(dissonanicsi.
Hojc cn dia sao usadas ircs classificacs para inicrvalos quanio sua consonancia.
ConsonncIa perIeIta. sao os inicrvalos dc 4a c 5a auncniados c dininuios, c 8a.
ConsonncIa ImperIeIta. sao os inicrvalos dc 3a c 6a.
DIssonncIa. sao os inicrvalos dc 2a c 7a naiorcs c ncnorcs, c iodos os inicrvalos auncniados c
dininuios.
Propriedades dos intervalos: Sendo relaes entre graus, os
intervalos revelam tambm relaes harmnicas entre as notas.
As rclacs inicrvalarcs dcvcn rcvclar ncccssu)uncntc rclacs Iarnnicas. Assin, alguns
inicrvalos considcrados "possvcis" dcniro da icoria nusical (c. 3a auncniada, 5a nais quc
dininuia cic.i nao icn scniido algun do ponio dc visia funcional.

As rclacs dc consonncIas perIeItas sao sinilarcs cnirc si (
4aJ c invcrsao dc 5aJi. Elas condicionan nao so as rclacs
cnirc a proinidadc das rclacs Iarnnicas cnirc as
ionalidadcs (ciclo da 5as - alaioi, nas ianlcn os princpios
ionais das rclacs dc icnsao c rclaancnio cnirc os graus
(cono vcrcnos nais alaioi. Olscrvc as sincirias do ciclo das
5as (ao ladoi. clas rcproduzcn nao so as rclacs dc
consonancia pcrfciia (4as c 5asi, nas ianlcn os acordcs
naiorcs do canpo Iarnnico c os graus principais das ircs
MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

35
funcs Iarnnicas lasicas (vcr alaioi, c ianlcn a ordcn cn quc as noias sao alicradas con
susicnidos (cn 5asi ou cn lcnois (cn 4asi, para sc conscguir as alicracs ncccssarias para
una cscala naior (cono rcprcscniada acinai. Na pariiiura, csia ordcn c rcprcscniada pcla
armadura de cIave, quc indica as noias alicradas dc acordo con as alicracs c a ionalidadc da
cscala vigcnic. A arnadura dc clavc alicra iodas as noias iguais nas quais agc (c. fa naior >
iodos as noias si sao alicradas con lcnoli.



Acordes: so organizaes de notas simultneas.
Trades: so acordes formadas por duas teras sobrepostas.
A iradc c o nodclo do iipo dc acordc uiilizado iradicionalncnic na nusica curopcia ional. Sc sao
dois os iipos dc inicrvalo dc icra, sao quairo os iipos dc conlinacs dc iradcs possvcis.

Cifras: smbolos que representam a nota em que est fundado um
acorde e seu tipo de organizao (maior, menor etc.)
Os noncs da noia fundancnial da iradc sao rcprcscniados con scu aniigo nonc, ainda vigcnic
nos pascs anglo-sacs (Inglaicrra, AlcnanIa cic.i.
A B C D E F G
LA SI DO RE MI FA SOL
Aos noncs dc cada iradc assin indicada, podcn scr associados sinais quc indican dc quc iipo
cla c. Fm = F menor; FdIm ou F: F dImInuto; cic.i.
MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

36
Ttrades: acordes com quatro notas - a trade mais uma tera
sobreposta nota mais aguda (formando uma stima com a nota
fundamental)
Trades com notas acrescentadas:
A princpio podcn scr associadas s iradcs qualqucr noia, scnprc considcrada cono un
inicrvalo da noia nais gravc (ou fundancniali. Dc acordo con as varias possililidadcs dadas
pclos graus das difcrcnics cscalas, pclos inicrvalos, pclas qualidadcs inicrvalarcs c pclos nciodos
dc cifragcn, o csiudo da Iarnonia airavcs dos acordcs podc sc iornar lasianic conplco.


Assin.
Tipo de acorde notas que
compem
o acorde
Exemplo da
melhor cifragem
( ex. do)
Exemplo de
cifragens
evitveis (ex. do)
Acorde maior do-mi-sol nenhum sinal adicional
(C=do maior)
CM ; C+
Acorde menor do-mi -sol Cm C-
Trade diminuta do-mi -sol Cdim Cm( 5) ; C
Trade aumentada do-mi-sol# C(#5)
Ttrade1-Trade com stima menor
(um tom abaixo da oitava)
do-mi-sol-si

C7 C7-
Ttrade2- Trade com stima maior
(um semitom abaixo da oitava)
do-mi-sol-si

C7M C7+
Trades com notas acrescentadas,
formando intervalos maiores e
justos
do-mi-sol-la
do-mi-sol-re
do-mi-sol-fa
C6
C9
C11

Trades com notas acrescentadas,
formando intervalos menores,
diminutos ou aumentados
do-mi-sol-la


do-mi-sol-re#
do-mi-sol-fa#
C( 6)
C(#9)
C(#11)


Ouiros ccnplos scrao visios na Apos111o De V1o1o Gu11orro Vo12.

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

37
Funes: so os nveis de tenso harmnica associados a cada um dos
graus da escala.
Sao ircs as funcs principais.
Funo de tnIca: Associada scnsaao dc )cuxuncnto. produzida principalncnic pclo grau
I, c, cn ncnor quaniidadc, pclos graus VI c III.
Funo de domInante: Associada scnsaao dc tcnsuo. produzida principalncnic pclo grau
V, c, cn ncnor quaniidadc, pclos graus III c VII.
Funo de sub-domInante: Associada scnsaao dc p)cpu)ucuo du tcnsuo. produzida
principalncnic pclo grau IV, c, cn ncnor quaniidadc, pclos graus II c VI.
Ainda c ncccssario frisar quc cn gcral o acordc (a iradci c nais inporianic para a
dcicrninaao da funao Iarnnica dc un irccIo nusical (sua icnsao" Iarnnicai do quc
as noias isoladancnic. No dccorrcr da aposiila nuiias vczcs scrao ciiados os graus c suas
funcs; dc nodo gcral, vai sc csiar falando das funcs dos acordcs dc cada grau.

Campo harmnico: o resultado de trades (ou ttrades) formadas a
partir de cada grau de uma escala, usando apenas as notas da respectiva
escala:


Da noao dc canpo Iarnnico podc sc dcduzir o scguinic.
Trcs graus csiao associados a iradcs nuo)cs. sao os graus I, IV, V. Esics graus
csiao scparados por inicrvalos dc 5a pcrfciia (IV1I 1V; cn do. F1C1 Ci.
Trcs graus csiao associados a iradcs ncno)cs, ianlcn scparadas por inicrvalos
dc 5a ( II 1 III 1 VI; cn do. Dn 1 An 1 Eni.
Un grau csia associado a una iradc dnnutu (o grau VIIi. Esic grau icra assin
propricdadcs cspcciais, difcrcnics dos dcnais graus.
Acordcs con fundancniais scparadas por inicrvalos dc tc)cu icn noias cn
conun. Assin, o grau I (C. do-ni-soli icn noias cn conun ianio con o acordc do
grau VI, una icra alaio (An. la-do-nii quanio con o acordc do grau III, una
icra acina (En. ni-sol-sii . Na Iarnonia ]unconu, csics acordcs sao cIanados
dc )cutuos ou unt-)cutuos cnt)c s. Assin.



MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

38
O canpo Iarnnico dc iciradcs (iradcs con sciinas acrcsccniadasi icra una disiinao un
pouco nais clara cnirc os difcrcnics acordcs, dcsiacando-sc a singularidadc da sciina do grau V
(sciina da doninanici.



Escala Relativa menor:
En nossa culiura, o culiivo" dc cpcciaiivas c rcsolucs na nclodia vcn dcsdc a Idadc Mcdia.
As fornas dc scqcncus c nodos fios dc noias, Icrdados dos canios da liiurgia judaica,
fornavan a lasc das rcgras dos nodos c das nclodias do canto gregorIano, gcncro inposio na
nusica sacra aic ccrca do scc. X. Esic iipo dc nusica, lascado principalncnic na forna ou nodo
fio cn quc cran fciias as nclodias, c cIanado dc nusica nodu.
A nusica tonu (con ionalidadc, isio c, lascada nas funcs Iarnnicasi concou a sc
dcscnvolvcr lascada no tpo dc nouncnto quc a linIa nclodica fazia, qual o inicrvalo quc cssc
novincnio produzia, qual sua rclaao con o novincnio da ouira linIa nclodica cic. A pariir do
incio da Fcnasccna (ca. 1400i, sao cada vcz nais adoiados cono nodclos para aplicaao dcsias
iccnicas as cscalas maIores (con una icra naior cnirc os graus I c IIIi c menores (con una
icra ncnor cnirc os graus I c IIIi. Cada una dclas rcprcscniava un iipo dc nodo ncdicval, so
quc con a aplicaao dos princpios dc Iarnonia funcional (icnsao X rclaancnioi. Podc-sc dizcr
cniao quc as cscalas naiorcs c ncnorcs funcionan nais ou ncnos da ncsna nancira, nas
rcprcscnian nodos (ou Iunorcs", diganosi difcrcnics. Podc-sc dizcr ianlcn, sinplificando, quc
una cscala naior icra as ncsnas noias quc una cscala ncnor, nas icn a funao dc inica cn
ouira noia (rclaa cn ouira noiai. Esia c cscala cIanada dc menor naturaI. Ecnplo.







MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

39
Diz-sc cniao quc a cscala dc LA ncnor c a cscala reIatIva menor dc DO naior, c a cscala dc DO
naior, a reIatIva maIor dc LA ncnor. Assin.
MI Menor < reIatIva > SOL MaIor
SI Menor < reIatIva > RE MaIor
FA# Menor < reIatIva > LA MaIor
VI Menor < reIatIva > I MaIor
I Menor < reIatIva > III MaIor

As cscala ncnorcs ianlcn icrao scu proprio canpo Iarnnico.


Ocorrc quc ncsic canpo Iarnnico nao Iavcra acordcs prcparados para fazcr a funao dc
doninanic. Para funcionar (para soar icnsai, a funao dc doninanic icn quc scr fciia nun acordc
maIor no grau V. Assin, a cscala c alicrada, c colocada una noia quc iorna o acordc do V grau
naior. Surgc cniao a cscala ncnor barmnIca, ianlcn con scu proprio canpo Iarnnico.


Finalncnic, una alicraao do grau VI ianlcn cn un scniion cria a cscala menor me1d1oo, a
princpio para criar una linIa ncdcu fluida cnirc os graus V c VII alicrado. Na vcrdadc o
sisicna ional parccc scnprc qucrcr ncgar o iipo dc son da nusica nodu, isio c, scn funcs dc
icnsao c rclaancnio, lascada no puro novincnio nclodico, no colorido da cscala, no nodo. A
cscala ncnor Iarnnica lcnlra un ar nodal" no inicrvalo dc un ion c ncio cnirc os graus VI c
VII, c por isso procura scr conpcnsada por un nodclo nais ncdco".
possvcl fazcr ianlcn una lisia dc acordcs c graus nais usados cn un canpo Iarnnico
ncnor, porquc, na vcrdadc, cssas cscalas nunca aparcccn puras, isoladas dcniro dc una
conposiao nusical inicira, salvo nos nanuais cnpocirados dc icoria nusical. A cscala ncnor c
scnprc una so, c scu aspccio nuianic, nuna visao ]unconu, sc dcvcn anics dc iudo ao jogo dc
funcs Iarnnicas.


ESCALAS GRAUS
Menor natural In7 IIn7( 5i III7M IVn7 Vn7 VI7M VII7
Menor harmnica In(7Mi IIn7( 5i III7M(=5i IVn7 V7 VI7M VII
Menor meldica In(7Mi IIn7 III7M(=5i IV7 V7 VIn7( 5i VIIn7( 5i
Acordes mais usados
(ex. LA menor)
In7
An7
IIn7( 5i
Dn7( 5i
III7M
C7M
IVn7
Dn7
V7
E7
VI 7M
F7M
VII
C=

Вам также может понравиться