SAHARA 1B maila

Herriak
Kultura
Geografia
Politika

Ataza honetan
Mendebaldeko Saharari
buruz arituko gara. Honez
gain, “posposizioak”
(gainean, arabera,
esker,,...) landuko dituzu.

Horretarako:

a) Saharari buruzko
azalpenak irakurri eta
bideo-pasarte bat ikusiko
duzu.

b) Sahararen historia
irakurri eta orri
informatibo bat idatziko
duzu.

AUTOIKASKUNTZA
 TUTOREAREN ORRIA

ATAZA: SAHARA (5:00)

A IKASLEAK SAHARARI BURUZKO AZALPENAK IRAKURRI ETA BIDEO-PASARTE BAT IKUSIKO DU.

TUTORETZAN
Harresiei buruz zer dakien (zer idatzi duen) galdetuko diogu.
Lexikoarekin zailtasun askorik izan duen komentatuko dugu (ziur aski zaila egingo zaie).
Irakurri eta ikusitakoari buruz galdetuko diogu: zerk harritu duen gehien, zer zekien, zer ez,...
Gramatika ariketari buruz galdetuko diogu (posposizioak): zer moduz moldatu den,...

B IKASLEAK SAHARAREN HISTORIA IRAKURRI ETA ORRI INFORMATIBO BAT IDATZIKO DU.

TUTORETZAN
ORRI INFORMATIBOA egiteko “zirriborroa” erakutsiko dizu zuzen diezaiozun.

MINTZA SAIOAN EDO MINTZA LAGUNAREKIN

Egindako orri informatiboak fotokopiatu eta banatu egingo ditu. Orriaren laguntzaz Saharari buruz ikasi
duena eta bere iritzia emango du.

Mintza saioan gaiaz aritzeko proposamena

Bideo-pasarte bat ikusi eta gaiari buruz hitz egin
SAHARA “Lotsazko Harresiak” esanda burura zer datorkigun komentatuko dugu. Zein harresi
ezagutzen dugun, zer dakigun horiei buruz,...
Saharari buruz dakiguna esango dugu eta ahal badugu mapa bat eramango dugu
kokatzeko (12. orria Din A-3an handitu eta eraman daiteke).
Saharari buruzko bideo-pasartea ikusi (Ikasbil 6625 zk., 46. DVDa) eta ulertu
duguna komentatu eta gero taldetxoetan gatazka honi buruz dakiguna eta iritzia
emango dugu: zergatik gertatzen diren horrelakoak, zer egin dezaketen
Sahararrek, zer egin dezakegun guk,...

2
 IKASLEAREN ORRIA

ATAZA: SAHARA

A SAHARARI BURUZKO AZALPENAK IRAKURRI ETA BIDEO-PASARTE BAT IKUSIKO DUZU.

EGINKIZUNAK ZUZENKETAK
“Lotsazko Harresiak” orrian idatzi irudietako Harresi hauei buruzko informazioa 16. orrian.
harresiei buruz dakizuna (4. or.).

Irakurri “Sahara ezagutu” orriko azalpenak eta Erantzunak 16. orrian.

bete hutsuneak (5. or.).

Ikusi Saharari buruzko bideo-pasartea eta erantzun Erantzunak 15. orrian (ikus transkripzioa).
“Saharako Harresia” orriko galderak (6. or.).

Idatzi “Nire iritzia” orrian zure iritzia (7. or.). Orria idazteko balioko dizu honek, baita tutorearekin
komentatzeko ere.

Irakurri “Posposizioak” orriko azalpen eta 8. Orriko erantzunak 17. orrian.

adibideak eta egin gramatika ariketak (8. - 9. orr.) 9. Orriko erantzunak 16. orrian.

B SAHARAREN HISTORIA IRAKURRI ETA ORRI INFORMATIBO BAT IDATZIKO DUZU.

EGINKIZUNAK ZUZENKETAK
Irakurri “Mendebaldeko Saharako historia” eta Orri informatiboa idazteko balioko dizu honek.
erabili hiztegia ulertu ez duzuna argitzeko.
Ondoren jaso itzazu hurrengo orrian eskatzen
zaizkizun datuak (10.-11. orr.).

Egin ORRI INFORMATIBO BAT Saharari buruz. Egin zirriborroa eta erakutsi tutoreari zuzentzeko.
12. orrian baduzu datu gehiago, mapak,... Ondoren txukun idatzi 13. eta 14. orrietan.
Erabili aurreko ariketetan jaso dituzun datuak,
idatzi dituzun iritziak,...

Tolestu 13. eta 14. orriak erditik eta idatzi orriaren
- azalean: aurkezpentxo bat
- barruko bi orrialdeetan: datuak, historia,...
- atzealdeko orrian: zure iritzia, zabaldu nahi
duzun mezua,...
Orri informatiboaren fotokopiak atera eta banatu.
Orriaren laguntzaz azaldu Saharari buruz ikasi
duzuna eta zure iritzia mintza lagun, ikaskide
edo tutoreari.

3
LOTSAZKO HARRESIAK
Argazkietan munduan dauden lotsazko harresi batzuk daude. Bakoitzaren ondoan idatzi zein izan daitekeen eta
harresi horri buruz dakizuna. Izenak beheko argazkian idatziak dituzu.

arteko harresia
AEBen
o eta
M exik
re sia ko h arresia a
go har
o rd iana
ko h arresi
Berlin Zi s
j Sahara

Zein izan daiteke harresi hau?

..................................................................................................

Zer dakizu harresi honi buruz?

....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................

Zein izan daiteke harresi hau?

.......................................................................................

Zer dakizu harresi honi buruz?

.............................................................................................
.............................................................................................
.............................................................................................
.............................................................................................

Zein izan daiteke harresi hau?

..................................................................................................

Zer dakizu harresi honi buruz?

....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................

Zein izan daiteke harresi hau?

.......................................................................................

Zer dakizu harresi honi buruz?

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

4
SAHARA EZAGUTU
Zer dakizu Saharari buruz? Hemen oinarrizko informazioa aurkituko duzu. Arretaz irakurri eta gero beheko
galderen erantzun egokia bilatu eta erantzun bakoitza dagokion hutsunean idatzi.

SAHARA

Sahara munduko ................................. (1) handiena da,

9.065.000 km² luze-zabal. Afrikako ............................... (2)
kokatuta dago eta kontinentea bi eskualdetan banatzen du :
basamortutik iparraldera bat eta hegoaldera bestea.

Ekialdean Itsaso ..................... (3) du, iparraldean Atlas

mendiak eta Mediterraneo itsasoa ditu eta mendebaldean
Sahara basamortuaren irudia satelite bitartez Ozeano Atlantikoa. Geologoen arabera ............................ (4)
urte baino gehiago ditu. Honako herrialdeetan kokaturik dago:
Aljeria, Tunisia, Maroko, Mendebaldeko Sahara, Mauritania, Niger, Libia, Egipto eta Txad, nahiz eta jakina den
bere mugak aldakorrak diren basamortua zabaldu eta estutu egiten delako ziklo erregularretan.

Sahara izena arabierazko basamortu hitzetik dator. Hori dela

eta, Sahara basamortua tautotoponimotzat* har daiteke.

GEOGRAFIA
.............................. (5) eta datilak ugariak dira. Oasi guztiak
kanalizaturik daude landa lurretan ura egoteko. Sarritan ura ez dator
ibaietatik, lurpeko uretatik baizik. Behin elurra egin zuela badakigu,
baina behin bakarrik. 1979ko otsailaren 18an izan zen, Aljeriako
hegoaldean, gauez.

Bere osaketa harri koskor, hondar eta dunak dira. Usteen kontra basamortuaren bi herenak harri
koskorrez osatuta dago, beste herena hondar eta dunez osatuta dagoelarik.

*Tautotoponimo leku bati izena emateko erabiltzen den hitza da, beste hizkuntza batean tokiaren
izendapen geografikoa errepikatzen duenean. Gure inguruko tautotoponimoen adibiderik klasikoena
erdarazko Val d'Aran litzateke (gaztelaniaz Valle de Aran), Aran euskarazko haran hitzetik datorrelako.
Euskaldun batek errepikapenaren absurdoa argi ikusten du: Arango harana. Beraz, Val d’Aran
.................................... (6) bat da.

Aukeratu erantzun egokia.

1 Sahara munduko .............. handiena da a. Kanposantu b. Basamortu c. Basagintza

2 Afrikako ....................... kokatuta dago a. Ekialdean b. Hegoaldean c. Iparraldean

3 Ekialdean Itsaso .......................... du a. Gorria b. Beltza c. Hila

4 Geologoen arabera ........... urte baino gehiago ditu a. 2500 milioi b. 2,5 milioi c. 2,5 mila

5 Saharan ................. eta datilak ugariak dira a. Ura b. Aguakate c. Palmondo

6 Val d’Aran izena ........................ bat da a. Tautoponimo b. Tauponimo c. Tautotoponimo

5
SAHARAKO HARRESIA
Bideoa ikusi duzu? Interesgarria iruditu zaizu? Erantzun orain galdera hauek.

1 Zein zen bidaiaren helburua eta zeintzuk joan ziren?

............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................

2 Zein zen emakume sahararren jarrera?

............................................................................................................
............................................................................................................

3 Zer komentatzen du Estitxuk Saharan pairatzen ari den egoerari

buruz?
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................

Noiz arte ez dute etsiko Sahararrek?

4 ...............................................................................................
...............................................................................................
...............................................................................................

5 Zer aipatzen da Nazio Batuei buruz? Eta Marokoari buruz?

...............................................................................................
...............................................................................................
...............................................................................................
..............................................
..............................................
..............................................
6 Non hasi zen bidaia eta zer iraupena
izan zuen?
...........................................................
..............................................
..............................................
..............................................
...........................................................
...........................................................

Zeintzuk ziren beraiekin joan ziren

7 Sahararrak?
..........................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................

8 Zertarako hartzen zuten tea?

...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................

9 Zein da tearen inguruko liturgia eta zer adierazten du?

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

6
NIRE IRITZIA

Orain, bideo-pasartean ikusitakoari buruzko iritzia idatziko duzu: zer izan den interesgarriena, harrigarriena,...

Nire ustez interesgarriena hauxe izan da:

............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Ez nekien:
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Zerak harritu nau: MAROKO

............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
Harresiaren
............................................................................ aurrealdea
............................................................................
............................................................................ M 1. harresia

............................................................................ A 2. harresia
............................................................................ U
............................................................................ R 3. harresia
............................................................................ I
............................................................................ T 4. harresia
............................................................................ A
............................................................................ N 5. harresia
............................................................................ I
............................................................................ A 6. harresia

7
POSPOSIZIOAK
Badakizu zer diren posposizioak? Irakurri azalpena eta adibideak arretaz eta gero ariketak egin.

POSPOSIZIOAK

Posposizioak, kasu-markak ez bezala, hitz osoak dira, alegia, ez zaizkie hitzei eransten,
baizik eta erreferentziakide duten hitzen atzetik doazela, forma aske gisa.

Arruntenak hauek dira: gabe, gainean, aurrean, ondoan, bila, arabera, esker, gora, behera,...

Posposizioen eta beren aurrekariaren artean dagoen lotura hori, halere, ezin da eten, hau da, ezin liteke bi
elementu horien artean besterik tartekatu, esate baterako:

Hori mahai gainean dago. Ezin da inolako elementurik tartekatu mahai (elementu erreferentziakidea) eta
gainean (posposizioa) hitzen artean.

Normalean postposizioaren aurreko sintagmak kasu-marka jakin bat hartzen du.

Gehienetan NOREN kasua izaten da, baina NONDIK, NON, NORI eta ZEREZ ere izan daiteke.

(Euskal Gramatika osoa, Ilari Zubiri-Entzi Zubiri)

ADIBIDEAK
NOR edo partitiboa eskatzen dutenak
Gabe > Baimenik gabe ezin gara sartu.
NORI eskatzen dutenak
Buruz > Nire anaiari buruz hitz egin genuen.
ZEREZ eskatzen dutenak
Gain > Zutaz gain, Mikel ere etorriko da.
NONDIK eskatzen dutenak
Kanpo > Etxetik kanpo bazkaldu genuen.
NON eskatzen dutenak
Zehar > Mendian zehar ibili gara.
ARIKETA
Zer eskatzen dute azpimarratutako hauek?
Umea aitaren gainean dago. NOREN
Peru anaiaren ondoan dago. ...........
Urik ezean, esnea edango dut. ...........
Lagun bati esker etorri naiz. ...........
Nire lagunak etxe horren barruan daude. ...........
Urkiolara joan gara emaztegai on baten eske. ...........
Betikoez gain, gaur jende berria etorriko da. ........
Menditik zehar ibili gara. ...........
Bere ordez hitz egin duzu. ...........
Aldapan gora hasi garenean, izerditan hasi gara. .......

NOREN eskatzen dutenak

Inguruan > Umeak mahaiaren inguruan daude.
Kontra > Ni ez nago zure kontra.
Zain > Zure zain nago.
Bila > Betaurrekoen bila nabil.
Arabera > Legearen arabera, zuk ez duzu arrazoia.
Esku > Zure esku utzi dugu erabakia.
Menpe > Zuzendariaren menpe dago erabakia.
Truke > Honen truke zer emango didazu?
Gisa > Azeriaren gisa jokatu beha duzu.
Lekuan > Ni ibiliko naiz bere lekuan.

8
POSPOSIZIOAK
Ikusi duzunez, izena arrarotxoa izan arren, oso hitz arruntak dira. Beraz, egin ariketak ea zenbat ikasten dituzun!

Kokatu bere lekuan posposizio hauek eta ondoko hitzak deklinatu:

INGURU, ESKER, BILA, ARABERA, MENPE, BURUZ, KONTRA, ZAIN, ESKU, GAIN, BARRENA

Mendebaldeko Saharako kanpamenduetan nazioarteko laguntza....... .................. bizi dira.

Diktadore....... ..................... egotea gauza gorrotagarria da.
Alderdi politiko....... ...................... dago herritarron bizitza-kalitatea hobetzea.
Fronte Polisarioak dioena....... ........................... , guda aurten hasi daiteke.
Erreferenduma...... ......................... sahararrek itxaropena galduta dute..
Fronte Polisarioa beti bake......... ................ ibili da.
Tamalez, gutxi da hemen Saharako afera........ ................. dakiguna.
Sahararrak ezin dira beste hogeita hamabost urte egon irtenbide....... ...................
Egoera hau........ ................. hemen ere bada zer eginik.
Sahararrak erbesteratu izan......... ........................., pobrezia ere pairatu behar dute.
Basamortua........ ................................. ibili ginen.

Zuzendu gaizki dagoena:

Liburua mahaia gainean dago. Basoaren zehar etorri gara.

Berogailua atea ondoan jarri dute. Txapela armairuaren goian dago.
Pijama ohea azpian gorde dugu. Mikel gure behean bizi da.
Zapatak armairua barruan daude. Armairuaren goikaldea zikina dago.
Guztiok artean egin dugu. Hau bestearekin konparatuta askoz ere hobea da.

Egin itzazu esaldiak ondokoak erabiliz:

GABE ...................................................................................................................................................
ONDOAN ...................................................................................................................................................
BIDEZ ...................................................................................................................................................
AT ...................................................................................................................................................
TRUKE ...................................................................................................................................................
PARTEZ ...................................................................................................................................................
KONTURA ...................................................................................................................................................
INGURUAN ...................................................................................................................................................
GISA ...................................................................................................................................................

9
MENDEBALDEKO SAHARAKO HISTORIA

Irakurri Mendebaldeko Saharari buruzko testua. Azpimarratu ulertzen ez duzun guztia eta hiztegian begiratu.

1884an, Espainiak Mendebaldeko Sahara okupatu zuen, urte batzuk

beranduago,1973an hain zuzen ere, Fronte Polisarioa sortu zen. Bi urte beranduago,
Marokok herrialdea okupatu zuen Martxa Berdearekin.

1976an, SEAD (Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoa) aldarrikatu

zuen Fronte Polisarioak eta guda hasi zen 1991ra arte, urte honetan Fronte
Polisarioaren eta Marokoren arteko su-etena indarrean sartu ze, eta NBEren (Nazio
Batuen Erakundea) Konponbide Plana onartu zuten Marokok eta Fronte Polisarioak.

1992an autodeterminazio erreferenduma egitea zehazten zen bertan eta

NBEren Minurso (Mendebaldeko Saharako Erreferendumerako Misioa) eratu zen.
Oraindik galdeketa noiz egingo den ez dakite.

1992an Marokok ez zuen errolda onartu eta galdeketa atzeratu egin zen.
Marokok aurreikusten zuen galdeketa une horretan egitekotan, galduko zuela eta ez
zen prest Mendebaldeko Saharako independentzia onartzeko. Bost urte geroago,
Mendebaldeko Sahararako ordezkari berezi izendatu zuten James Baker.

Houstongo Akordioa sinatu zen, eta urtebeteko epean erreferenduma egitea

adostu zuten. Berriro ere ez zuten galdeketa egin eta bitartean Maroko mendebaldeko
Saharan jendea erroldatzen hasi zen.

2003an hamabi hilabeteko epean bozak eta bost urteko epean erreferenduma
egitea proposatzen zuen plan berria aurkeztu zuen James Bakerrek. NBEk aho
batez onartu zuen, bi aldeei betearazteko agindua eman ez arren. Fronte
Polisarioak onartu egin zuen; Marokok, berriz, baztertu. 2004an James Bakerrek
kargua utzi zuen.

2005ean, egoerak behartuta, Mendebaldeko Saharan Intifada abiatu zuten. Urtebete geroago, SEADen
(Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoa) 30. urteurrena bete zen eta 2007an, Marokok eta Fronte Polisarioak
Mahasseten (AEB), Mendebaldeko Sahararen etorkizunaren inguruko negoziaketen erronda berria hasi zuten. Ez
zen ezer lortu. Abenduan, Fronte Polisarioak bere XII. batzarra ospatu zuen Tifaritin, herri aske batean, eta
AEBetan egiten ari diren negoziaketekin jarraitzea erabaki zuten, baina ezer ez lortzekotan gudara bueltatzeko
beharra aipatu zuten.

Aurten (2007), urtarrilean, New Yorken,

negoziaketen hirugarren erronda burutzen ari da. Ez da
ezer aldatu Marokok autodeterminazioaren aldeko jarrera
azaltzen du, eta Polisarioak independentzia aldarrikatzen
du. Martxoan berriro elkartuko dira, baina sei hilabetetan ez
bada aurrerapenik lortzen, Polisarioak gudara joateko prest
daudela dio. Kanpamenduetan egoera oso larria da,
nazioarteko gutxi ailegatzen ari delako.

10
MENDEBALDEKO SAHARAKO HISTORIA
Jaso urte hauetan gertatutako konturik esanguratsu edo garrantzitsuenak. Informazio orria egiteko lagungarri
izango zaizkizu hemen jasotako datuak.

Zer gertatu zen Mendebaldeko Saharan urte hauetan?

1884...........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

1973...........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

1992...........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

2003-2004..................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

2005...........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

2007...........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

11
MENDEBALDEKO SAHARA
Hemen dituzu Mendebaldeko Sahararen mapa eta datu batzuk. Honekin eta ikasitakoarekin egin ezazu Saharako
egoerari buruzko dosierra zeure ezagunei arazoa ongi azaltzeko. Hurrengo orrialdean liburuxka moduan
zabaltzeko 2 orri dituzu maketatuta. Orri bakarrean fotokopiatu eta erditik tolestuz gero, oso gauza txukuna egin
dezakezu. Fotokopiatu egindako lana eta banatu mintza saioan. Azalpenak emateko lagungarri izango zaizu.

MAROKO

Marokok okupatutako lurraldea

Marokok Pertsonen
okupaturiko aurkako minak
lurraldea

Fosfatoen Lurralde
meatokiak okupatua

Marokoko armada

Sahararren zonaldea

Lurralde askea

Errefuxiatuen
Sahararren armada kanpamenduak

Kasko urdinen zonaldea

ONU

HIRIBURUA: El Aaiun INGURUGIROA: Ia basamortua den herria da; bi

BESTE HIRI BATZUK: Dakhla, Smara, Ausserd, Tifariti...
GOBERNUA: Errepublikako Burua (1982tik), Fronte
Polisarioko zuzendari nagusia eta Iraultzako Kontseilu
Nagusiaren Burua; Mahfud Ali Beiba, Ministroen
Kontseiluko Burua. Iraultzako Kontseilu Nagusia Sahara
Demokratikoko Arabiar Errepublikako (SEAD) organo
gorena da.
KOKAPENA: Iparraldean Marokorekin egiten du muga,
Hegoaldean Mauritaniarekin, Mendebaldean Ozeano
Atlantikoarekin eta Ekialdean Aljeriarekin.
BIZTANLEAK: Fronte Polisarioak 1.000.000 saharar
dispertsaturik dagoela kalkulatzen du.
aldetan banaturik dago: Saguia al hamra eta Rio de
Oro. Munduan den arrantza erreserbarik handienetakoa
du, baina bere aberastasunik handiena meatzetan du.
Fosfato meatoki handiak ditu
HEDADURA: 286.000 kilometro karratu.
ERLIJIOA: Islamdarra.
HIZKUNTZA OFIZIALAK: Hassania,
arabiera eta espainola.
JAI NAZIONALA: Otsailaren 27a,
Errepublikaren Aldarrikapena (1976).

12
 Sahara
Mendebaldeko Sahara Mendebaldeko Sahara
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................
............................................................................................................ .................................................
.......................................... MAROKO
............................................................................................................
............................................................................................................ .......................................
.....................................
............................................................................................................
.................................
............................................................................................................ ...............................
............................................................................................................ ..............................
............................................................................................................ ............................ ..................................
............................................................................................................ .......................... ..................................
............................................................................................................ ...................... ..................................
............................................................................................................ .................... ..................................
............................................................................................................ ................ ..................................
............................................................................................................ .............. ..................................
............................................................................................................ ..................................
............................................................................................................ ..................................
............................................................................................................ ..................................
..................................
............................................................................................................
..................................
............................................................................................................ ..................................

Mendebaldeko Sahara Mendebaldeko Sahara

TRANSKRIBAPENA

BIDEOA: SAHARARRAK (IKASBIL 46. DVDA, 6625 ZK.)

Iraupena 00:05:42

Bidaia honen aitzakia nagusia zen harresirantz joatea eta hantxe manifestazio, martxa bat egitea.
Irudiak oraintxe ikusiko ditugu. Esan bezala, estatu osoko taldeak izan ziren bertan. Hemen daude
euskaldun batzuk, adibidez. Eta martxa horretan, horra iritsi ginenean, Estitxu, nik emakumeak lehen
aipatu dizkizut ezta? Bada ikaragarrizko izan zen emakume sahararrak iritsi zirenean manifestazio
horretara, nolako indarrarekin iritsi ziren, nola sentitzen duten eta nola ematen duten, hau bera ezta?
Beraien aldarrikapen hau guztia. Orain harresia aipatu dugu, harresia ez da ikusten, beno ikusten
genuen, baina pare bat, hiru kilometrotara igual zegoen harresia. Ezin zen bertara hurbildu, esan
dizudan bezala, minak daudelako eta erabat arriskutsua delako. Hemen beste euskal ordezkari batzuk,
Mikel Urdangarin eta bere lagun batzuk ere bai. Eta ni hementxe nintzen, esplikatzen harresia han
atzean dagoela. Hor kasik ez da ikusten, baina soldadu marokoarrak hortxe zeuden zelatan...,
emakumeak esan dudan bezala...

- Presentzia handia eta indar handiak dutenak eta jo, Agux, bada ikaragarria da! Erbesteratu dituzte,
errefuxiatuak dira, kanpoan bizi dira, bere herritik kanpora. Nola? Ze baldintzetan bizi dira? Hori da
bertze puntu garrantzitsua ezta? Zeren, basamortuan bizi dira, Tindoufen, Tindoufeko paraje horretan,
basamortuan, Saharan. Ura, baino oinarrizko baldintzak ia-ia bete gabe eta nazioarteko laguntzarekin
beteta. Nola bizi daiteke egoera horretan? Eta oraindik ere zeure herria, zeure helburuak tinko
mantenduz.

- Zuk zeuk esan duzu! Ez dute etsiko. Hauek ez dute etsiko. Badakit oso egoera zaila dutela baina
inondik inora ez, mugitu behar duten guztia mugituko dute, beraien askatasuna lortzeko eta beraien
lurraldea berreskuratzeko. Beraiena baita.

- Eta pentsatzen dut, ez dakit, baina zu beraiekin solasean egon zinen, babesik gabe sentituko dira.
Nazioarteko babesik gabe zeren 91tik su etenaren ondoren, gero itxaropena piztuko zitzaien eta hemen
daude zenbat urte eta oraindik borroka!

- Azken batean Marokon interes gehiegi daude. Nazioarteko kasu honetan, Nazio Batuek benetan
konpromiso hori bete dezaten ezta? Beno erreferenduma egingo duzue, egingo da eta ikusiko da
autodeterminaziorako eskubidea daukazula benetan, zeren badute. Hau guztia izan da orain ikusiko
duzuen bideoan, bai ezta? Ikusiko duzue pixka bat bidaia nolakoa izan den, nola ibili garen, eta hori
guztia, zenbat eta zenbat ordu eraman ditugu guk ere Lanroberretan sartuta, zeren distantziak oso
handiak baitira, dena basamortua da, infinitua da, mugagabea esan dezagun eta hortxe irudiak.
Irudietan duzuena Tindoufeko Otsailak 27 kanpamendua da. Hor hasi zen 3 eguneko egonaldia,
mugarik gabeko borondatezko lurraldean. Ez omen dago aberriaren urruntasuna baino zauri
mingarriagorik eta horixe bera sentitzen da han egonda. Ezer eza eta isiltasunaren lurralde honetan,
gizatasunak eta elkartasunak betetzen dute baliabide materialen hutsunea. Lanrroberrak zain
geneuzkan sahararren errealitate gordina ezagutzeko. Orduak eta orduak mugagabeko eszenatokian
barna. Irudietan duzuen gizona, Fronte Polisarioko Europarako ministroa da, Mohamed Shirathi eta
bera izan zen, ohore handiz, gure bidaia-lagun, Bil-na-serd gidariarekin batera. Lau eta zortzi orduko
bidaiak Mendebaldeko Saharak askatutako lurraldeetako bizimodua ezagutzeko.Bidaiatik erretinan
geratutako irudiak hauexek dira: infinituki luzatzen den basamortua. Atsedenaldiak elkar ezagutzeko eta
beroarengandik ihes egiteko eta bitarteko modua: tea. Tearen inguruko liturgiak asko esaten du
sahararren bizimoduari buruz: 1. tea bizitza bezain mingotsa, 2.a maitasuna bezain goxoa eta 3.a
heriotza bezain leuna. Txakolina balitz bezala, tea goitik behera, zaporea eta aparra mantenduz. Tearen
inguruko elkarrizketek gogorarazten ziguten ezerezetik loratzen den herri baten itxaropena eta indarra
suntsiezinak direla. Tea hartu genuen eszenatokirik onena hauxe izan zen. Bueltarako bidean eginiko
atsedenaldian, ilunabarreko argi itzalek larrua laztantzen ziguten bitartean. Zeruak eta lurrak bat egiten
dutenean.

- Arrapala bizian ez dakit zein mezurekin geratuko zen gure ikus-entzuleria.

- Nik uste dut...
- Gutxi gora behera...
- Eta hemen erran dugunarekin ezta? Irudiek horixe erraten dutela eta...

15
ZUZENKETA ORRIA

LOTSAREN HARRESIAK

Zer dira harresiak?

1) Herriak, gizarteak eta herritarrak elkarrengandik bereizten dituzten lotsazko harresiak izan dira, badira eta
izango dira. Izan dira: Berlingoa (Alemania), esaterako, 1989an eraitsi zuten. Badira: oraindik zutik dirau
Marokok duela 25 urte Mendebaldeko Sahara zatitzeko eraiki zuen 2.600 kilometroko harresiak. Eta izango
dira: Israelgo Gobernua harresia eraikitzen ari da Zisjordanian, palestinarrak bakartzeko.

2) Harresiak eraikuntza erraldoi batzuk dira, gotortuak, minez josiak, 160.000 soldadu baino gehiagoko
armada indartsu batek zainduak eta ehunka tanke, milioika mina, hesi arantzadun eta era guztietako
oztopo militarrez inguratuak.1975ean Marokoko armadak sahararren lurraldeak indarrez okupatu zituenean
hasi ziren harresi horiek eraikitzen helburu espantsionista hutsez, hau da, lurralde okupatuen kontrola
segurtatzeko eta bortxazko okupazioa aldaezineko gertaera bihurtzeko. Gaur egun horma horiek oinarrizko
giza-eskubideen kontrako urraketa gordina dira, eta nazioarteko legeriaren aurkako eraso zuzena.

Argazkietan agertzen diren lotsaren harresiak:

1. Estatu Batuen eta Mexikoren arteko mugan eraikitako harresia (1980an hasita); osotara 595 kilometroko
hesia eraikiko dute Mexiko eta AEBen arteko mugan.
2. Berlingo harresia (alemanez Berlinera Mauer), Mendebaldeko Berlin Ekialdeko Berlinetik eta inguruko
Ekialdeko Alemaniako lurraldeetatik isolatu zuen 144 kilometroko harresi bat izan zen. 1961etik 1989ra
existitu zen.
3. Zisjordaniako harresi israeldarra, (2002) Zisjordania eta Israel bereizten du 704 kilometrotan zehar.
4. Mendebaldeko Saharako harresia (1983an hasia), Marokok okupatutako lurraldeak eta SEADekoak
ezberdintzen ditu. 8 harresi ditu eta 2720 km.

SAHARA EZAGUTU
1. Sahara munduko basamorturik handiena da.
2. Afrikako iparraldean kokatuta dago.
3. Ekialdean Itsaso Gorria du.
4. Geologoen arabera 2,5 milioi urte baino gehiago ditu.
5. Saharan palmondo eta datilak ugariak dira.
6. Val d’Aran tautotoponimo bat da.

POSPOSIZIOAK
Esaldiak:

Mendebaldeko Saharako kanpamenduetan nazioarteko laguntzari esker bizi dira.

Diktadoreen menpe egotea gauza gorrotagarria da.
Alderdi politikoen esku dago herritarron bizitza-kalitatea hobetzea.
Fronte Polisarioak dioenaren arabera , guda aurten hasi daiteke.
Erreferendumaren inguruan sahararrek itxaropena galduta dute.
Fronte Polisarioa beti bake(aren) bila ibili da.
Tamalez, gutxi da hemen Saharako aferari buruz dakiguna.
Sahararrak ezin dira beste hogeita hamabost urte egon irtenbidearen zain.
Egoera honen kontra hemen ere bada zer eginik.
Sahararrak erbesteratuta izateaz gain, pobrezia ere pairatu behar dute.
Basamortuan barrena ibili ginen.

Esaldiak zuzen:

Liburua mahai gainean dago. Basoan zehar etorri gara.

Berogailua ate ondoan jarri dute. Txapela armairuaren gainean dago.
Pijama ohe azpian gorde dugu. Mikel gure azpian bizi da.
Zapatak armairu barruan daude. Armairuaren goiko aldea zikina dago.
Guztion artean egin dugu. Hau, bestearen aldean askoz ere hobea da.

16
ZUZENKETA ORRIA

POSPOSIZIOAK
Zuzendu itzazu egindako ariketak hau kontuan izanda.

NOR edo partitiboa eskatzen dutenak NORI eskatzen dutenak

Gabe, barik Baimenik gabe ezin gara sartu. Buruz Nire anaiari buruz hitz egin genuen.
Betaurreko barik ez dut ezer ikusten. Esker Lagun bati esker etorri naiz.
Ezean, faltan Urik ezean, esnea edango dut. Begira Zeri begira zaude?
Ur faltan, esnea edango dut.

NOREN eskatzen dutenak

Gainean/azpian* Umea aitaren gainean dago.

Liburua mahai(aren) azpian dago.
Aurrean (Aitzinean)* Liburutegiaren aurrean dago gizona.
Atzean (Ostean, Gibelean)* Mikelen atzean nago.
Ondoan (Alboan, Aldamenean)* Peru anaiaren ondoan dago.
Barruan (Barnean, Barrenean)* Nire lagunak etxe horren barruan daude.
Inguruan (Aldamenean)* Umeak mahaiaren inguruan daude.
Pare(an)* Banoa tximistaren pare, oso berandu da eta.
Artean* Jendearen artean dago.
Alde/Kontra (Aurka)* Ni ez nago zure alde/kontra.
Aldean, Aldera, Aldetik* Zurearen aldean, hau politagoa da.
Kontura (Aldetik, Kasa, Kabuz) Neure kontura ikasten dut.
Partez (Aldetik) Goraintziak nire partez.
Bidez, Bitartez Lagun baten bidez jakin dut.
Zain Zure zain nago.
Bila* Betaurrekoen bila nabil.
Arabera Legearen arabera, zuk ez duzu arrazoia.
Esku Zure esku utzi dugu erabakia.
Menpe(an) Zuzendariaren menpe(an) dago erabakia.
Truke* Honen truke zer emango didazu?
Gisa* Azeriaren gisa jokatu beha duzu.
Lekuan Ni ibiliko naiz bere lekuan.
Ordez (Beharrean, Barik) Bere ordez hitz egin duzu.
Eske* Urkiolara joan gara emaztegai on baten eske.
Bizkar (Lepotik, Kontura) Gurasoen bizkar bizi da.
Mailan* Estatu(aren) mailan hartuko da erabakia.
Arloan (alorrean)* Zientzia arloan aurrerakuntza handiak egin dira.

ZEREZ eskatzen dutenak

* Asteriskoa duten
Gain(era) Zutaz gain(era), Mikel ere etorriko da. adibideek hainbat kasutan
Bestalde Betikoez bestalde, gaur jende berria etorriko da. kasu markarik gabe ere
erabil daitezke:
NONDIK eskatzen dutenak
aulkiaren azpian
Kanpo(ra) (at, landa, lekora) Etxetik kanpo (at, landa) bazkaldu genuen. edo aulki azpian.
Zehar Menditik zehar ibili gara.
(Jatorria: Euskal
Gramatika Osoa, Ilari
NON eskatzen dutenak
Zubiri-Entzi Zubiri)
Zehar Mendian zehar ibili gara.
Gaindi, barrena Basamortuan barrena (gaindi) ibili ginen.
Gora / behera Aldapan gora hasi garenean, izerditan hasi gara.

17