Äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ íà

ñëúí÷åâè ïðîòóáåðàíñè

Êîñòàäèíêà Æåëÿçêîâà Êîëåâà

Èíñòèòóò ïî Àñòðîíîìèÿ ñ ÍÀÎ

Áúëãàðñêà Àêàäåìèÿ íà Íàóêèòå

Äèñåðòàöèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà íàó÷íà è îáðàçîâàòåëíà ñòåïåí Äîêòîð

íàïðàâëåíèå 4.1 Ôèçè÷åñêè Íàóêè (Õåëèîèçèêà 01.04.10 )

Íàó÷åí ðúêîâîäèòåë:
äîö. ä-ð Ïåòúð Äóõëåâ

Ñîèÿ, 2013 ã.
Ñúäúðæàíèå

Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ 3
Óâîä 4
1 Ôèçè÷åñêà ïðèðîäà íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè 6
1.1 Ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè - åäíà îò îñíîâíèòå ïðîÿâè íà
ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.1.1 Îáùà äåèíèöèÿ íà ñëúí÷åâ ïðîòóáåðàíñ . . . . . . 8
1.1.2 Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1.3 Êðàòêà êëàñèèêàöèÿ íà ðàçëè÷íèòå òèïîâå ïðîòó-
áåðàíñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2 Ñïîêîéíè ïðîòóáåðàíñè/âëàêíà . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2.1 Îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè íà ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè 11
1.2.2 Òèïîâå ÑÏ ñïîðåä ìÿñòîòî íà îðìèðàíå . . . . . . 15
1.2.3 Êàíàëè íà âëàêíà (ïðîòóáåðàíñè) . . . . . . . . . . . 19
1.2.4 Äåñòàáèëèçàöèÿ íà ñïîêîåí ïðîòóáåðàíñ . . . . . . . 20
1.3 Åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.3.1 Êëàñèèêàöèè íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè . . . . 22
1.3.2 Êèíåìàòè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêè íà åðóïöèÿòà . . . . 25
1.3.3 Âçàèìîâðúçêà íà ÅÏ ñ êîðîíàëíè èçõâúðëÿíèÿ íà
ìàñà è ñëúí÷åâè èçáóõâàíèÿ . . . . . . . . . . . . . . 26
1.3.4 Ìåõàíèçìè âîäåùè äî äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóïöè-
ÿòà íà ÑÏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2 Íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë. Îáðàáîòêà íà äàííèòå 31

2.1 Íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2 Îáðàáîòêà è àíàëèç íà íàáëþäàòåëíèÿ ìàòåðèàë . . . . . . 32

3 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñè îò I è II òèï 36

3.1 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ îò I òèï . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.2 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ îò II òèï . . . . . . . . . . . . . . . 42

1
 3.2.1 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 8 ìàé 1979 ã. . . . . . . . 42
3.2.2 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 14 aâãóñò 1979 ã. . . . . . 47
3.2.3 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 14 àâãóñò 2001 ã. . . . . . 52
3.2.4 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. . . . 56
3.3 Ñúïîñòàâêà íà äâàòà òèïà åðóïöèè íà ïðîòóáåðàíñè . . . . 59

4 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ èíäóöèðàíà îò êèíê íåóñòîé÷è-

âîñò 68
4.1 îëÿòà íà êèíê-íåóñòîé÷èâîñòòà ïðè åðóïöèèòå íà ïðîòó-
áåðàíñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.2 Ïðèìêîîáðàçåí ïðîòóáåðàíñ îò 30 ìàðò 2010 ã. . . . . . . . 71
4.3 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 7 ìàé 1979 . . . . . . . . . . . . . 83

5 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ, ïðè÷èíåíà îò ìàãíèòíî ïðèñúå-

äèíÿâàíå. Hα äèàãíîñòèêà íà ïðåä-
åðóïòèâíàòà àçà. 96
5.1 Îáùî îïèñàíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.2 Àíàëèç íà äàííèòå è ìåòîä çà äèàãíîñòèêà . . . . . . . . . 98

6 Oñíîâíè ðåçóëòàòè è ïðèíîñè 105

Áëàãîäàðíîñòè 110
Ïóáëèêàöèè, âêëþ÷åíè â äèñåðòàöèîííèÿ òðóä 111
Äðóãè ïóáëèêàöèè íà äèñåðòàíòà 113
Ëèòåðàòóðà 116

2
Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ

ÀÎ - Àêòèâíà Îáëàñò
ÀÏ - Àêòèâåí Ïðîòóáåðàíñ
ÅÌÑ - Åäðîìàùàáíà Ìàãíèòíà Ñèñòåìà
ÅÏ - Åðóïòèâåí Ïðîòóáåðàíñ
ÈÊÌ - Èçõâúðëÿíèÿ íà Êîðîíàëíà Ìàñà
Ê - Êåðèíãòîíîâà îòàöèÿ
ÊÌÏ - Êîíèãóðàöèÿ íà Ìàãíèòíîòî Ïîëå
ÌÂ - Ìàãíèòíî Âúæå (Magneti Flux Rope)
ÌÈË - Ìàãíèòíà Èíâåðñíà Ëèíèÿ
ÌÏ - Ìàãíèòíî Ïîëå
ÏÊÏÎ - Ïðîòóáåðàíñ-Êîðîíà Ïðåõîäíàòà Îáëàñò
ÑÏ - Ñïîêîåí Ïðîòóáåðàíñ(è)
AIA - Atmospheri Imaging Assembly
EUVI - Extreme UltraViolet Imager
DB - Disparition Brusque (Âíåçàïíî èç÷åçâàíå)
GONG - Global Os illation Network Group
LASCO - Large Angle and Spe trometri Coronagraph
SDO - Solar Dynami s Observatory
SMM - Solar Maximum Mission
STEREO - Solar TErrestrial RElations Observatory
SXR - Soft X-Ray

3
Óâîä

Ïîðàäè âëèÿíèåòî ñè âúðõó æèâîòà íà Çåìÿòà, Ñëúíöåòî å îáåêò íà ÷î-

âåøêèÿ èíòåðåñ îùå îò äúëáîêà äðåâíîñò. Êàòî öåíòðàëíî òÿëî íà Ñëúí-
÷åâàòà ñèñòåìà, òî å íàé-áëèçêàòà äî íàñ çâåçäà (150 ìèëèîíà êèëîìåò-
ðà), êîåòî ïîçâîëÿâà àòìîñåðàòà ìó äà áúäå èçñëåäâàíà â ïîäðîáíîñòè,
à íàòðóïàíèòå çíàíèÿ äà áúäàò èçïîëçâàíè ïðè èçó÷àâàíåòî íà äðóãèòå
çâåçäè.
Ñëúíöåòî ïðåäñòàâëÿâà ïî÷òè èäåàëíà ñåðà, ñúñòàâåíà îò ãîðåùà
ïëàçìà è ìàãíèòíî ïîëå. Äèàìåòúðúò ìó å áëèçî 109 ïúòè ïî-ãîëÿì îò
òîçè íà Çåìÿòà, à ìàñàòà ìó (330 000 ïúòè ïîâå÷å îò çåìíàòà) ñúñòàâ-
ëÿâà îêîëî 99,86% îò îáùàòà ìàñà íà Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà. Ñëúíöåòî å
çâåçäà îò ãëàâíàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò è ãåíåðèðà åíåðãèÿòà ñè ÷ðåç ÿäðåí
ñèíòåç íà âîäîðîäíè ÿäðà â õåëèé. îðåùàòà ìó êîðîíà íåïðåêúñíàòî ñå
ðàçøèðÿâà â ïðîñòðàíñòâîòî, ñúçäàâàéêè ñëúí÷åâ âÿòúð, ïîòîê îò çàðå-
äåíè ÷àñòèöè, äîñòèãàù äî õåëèîïàóçàòà íà îêîëî 100 àñòðîíîìè÷åñêè
åäèíèöè. Îáëàñòòà â ìåæäóçâåçäíàòà ñðåäà, îáðàçóâàíà îò ñëúí÷åâèÿ
âÿòúð, ñå íàðè÷à õåëèîñåðà è å íàé-ãîëÿìàòà íåïðåêúñíàòà ñòðóêòóðà
íà Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà.
Ñëúíöåòî, êàòî îñíîâåí äâèãàòåë íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò, îêàçâà äè-
ðåêòíî âëèÿíèå âúðõó Çåìÿòà, îêîëîçåìíîòî êîñìè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî è
ìåæäóïëàíåòíàòà ñðåäà. Ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò, ïðåäèçâèêâàéêè ãåîìàã-
íèòíè áóðè è ïîëÿðíè ñèÿíèÿ, îêàçâà ðåøàâàùî âëèÿíèå âúðõó íîðìàë-
íàòà ðàáîòà íà øèðîê êëàñ çåìíè è êîñìè÷åñêè òåõíîëîãè÷íè ñèñòåìè
(ñàòåëèòíè è ðàäèî êîìóíèêàöèè, íàâèãàöèè, åíåðãîïðåíîñíè ìðåæè è
äð.) è ìîæå äà èçëàãà íà îïàñíîñò ÷îâåøêèÿ æèâîò èëè çäðàâå.
ßâëåíèÿòà íà Ñëúíöåòî ñå ðàçäåëÿò íà äâà êëàñà - ñïîêîéíè è àêòèâ-
íè. Êúì àêòèâíèòå ñïàäàò òàêèâà ÿâëåíèÿ êàòî ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàí-
ñè, ñëúí÷åâèòå èçáóõâàíèÿ, ïåòíàòà, êîðîíàëíèòå èçõâúðëÿíèÿ íà ìàñà è
äðóãè. Åäíà îò íàé-àòðàêòèâíèòå àêòèâíè ïðîÿâè íà Ñëúíöåòî ñà ñëúí-
÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè. Òÿõíàòà îðìà è äâèæåíèÿ ÷óäåñíî âèçóàëèçèðàò
êîíèãóðàöèÿòà íà ñëúí÷åâîòî ìàãíèòíî ïîëå. Ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàí-
ñèòå ñà îñîáåíî ïðèâëåêàòåëíè îáåêòè çà èçñëåäâàíå, îò ïúðâèòå òåõíè

4
íàáëþäåíèÿ â ñðåäàòà íà 19-òè âåê äî íàøè äíè. Èçñëåäâàíåòî íà òÿõíîòî
âúçíèêâàíå, óñòîé÷èâîñò, äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ ïîçâîëÿâà ðåøàâà-
íåòî íà øèðîêà ãàìà îò èçè÷åñêè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ïîâåäåíèåòî è
åâîëþöèÿòà íà ëîêàëíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà.
Íàñòîÿùàòà äèñåðòàöèÿ å ïîñâåòåíà íà èçñëåäâàíåòî íà êèíåìàòè÷-
íèòå è ìîðîëîãè÷íè ñâîéñòâà íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè è íà ïðîöå-
ñèòå âîäåùè äî òÿõíàòà äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ. Îñíîâíàòà öåë å äà
áúäàò èçñëåäâàíè ðàçëè÷íè òèïîâå åðóïöèè íà ïðîòóáåðàíñè; äà ñå îïðå-
äåëÿò êèíåìàòè÷íèòå ïàðàìåòðè íà åðóïöèÿòà; äà ñå îïðåäåëÿò ìîðî-
ëîãè÷íèòå èçìåíåíèÿ ïî âðåìå íà åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ ïðè ðàçëè÷íè âèäî-
âå åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè; ðåçóëòàòèòå, ïîëó÷åíè çà ðàçëè÷íè âèäîâå
åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè äà ñå ñúïîñòàâÿò ïîìåæäó ñè è ñ äðóãè ïîäîáíè
èçñëåäâàíèÿ îïèñàíè â ëèòåðàòóðàòà; äà ñå íàïðàâÿò ïðåäïîëîæåíèÿ çà
èçè÷åñêèòå ìåõàíèçìè, êîèòî èíèöèèðàò êîíêðåòíàòà åðóïöèÿ.
Äèñåðòàöèîííèÿò òðóä å îîðìåí â øåñò ãëàâè. ëàâà 1 îáîáùàâà ñúâ-
ðåìåííèòå ïðåäñòàâè çà èçèêàòà íà ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè. àçãëå-
äàíè ñà èçè÷íèòå ñâîéñòâà íà ñïîêîéíèòå è åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè.
Îïèñàíè ñà ðàçëè÷íè òèïîâå åðóïöèè íà ïðîòóáåðàíñè, õàðàêòåðèñòèêè-
òå íà åðóïòèâíèòå ïðîöåñè è ìåõàíèçìèòå âîäåùè äî äåñòàáèëèçàöèÿòà è
åðóïöèÿòà íà ñïîêîéíè ïðîòóáåðàíñè. Èçïîëçâàíèÿ íàáëþäàòåëåí ìàòå-
ðèàë è ìåòîäèòå çà íåãîâàòà îáðàáîòêà è àíàëèç ñà ïðåäñòàâåíè â ëàâà 2.
 ëàâà 3 ñà ïîêàçàíè ðåçóëòàòèòå îò èçñëåäâàíåòî íà åðóïöèÿòà íà ïðî-
òóáåðàíñè îò äâà ðàçëè÷íè òîïîëîãè÷íè òèïà. Ñïåöèè÷íè ñëó÷àè íà
åðóïöèÿ, ñâúðçàíà ñ êèíê-íåóñòîé÷èâîñò è ïðèñúåäèíÿâàíå íà ìàãíèò-
íîòî ïîëå ñà îïèñàíè ñúîòâåòíî â ëàâè 4 è 5. Â ëàâà 6 ñà îáîáùåíè
íàé-âàæíèòå ðåçóëòàòè è ïðèíîñè.

5
ëàâà 1

Ôèçè÷åñêà ïðèðîäà íà

åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè

1.1 Ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè - åäíà îò îñ-

íîâíèòå ïðîÿâè íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò

Ïðè íàáëþäåíèÿ â áÿëà ñâåòëèíà ñ íèñêà ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò Ñëúí-

öåòî èçãëåæäà ñïîêîéíî. Òî ñå õàðàêòåðèçèðà ñ íåèçìåííè, äúëãîæè-
âóùè îáðàçóâàíèÿ. Ìàêàð è îòäåëíèòå ñòðóêòóðè - ãðàíóëè âúâ îòîñ-
åðàòà, ñóïåð-ãðàíóëè è ñïèêóëè â õðîìîñåðíàòà ìðåæà, óíèïîëÿðíè
ìàãíèòíè îáëàñòè, ãèãàíòñêè êîíâåêòèâíè êëåòêè, êîðîíàëíè äóïêè - äà
ñå ïðîìåíÿò, ñèñòåìàòà êàòî öÿëî îñòàâà ïî÷òè íåèçìåííà. Òåçè ñòðóê-
òóðè ñúùåñòâóâàò íåçàâèñèìî îò àçàòà íà ñëúí÷åâèÿ öèêúë.
 äåéñòâèòåëíîñò, Ñëúíöåòî å ïî-ñêîðî àêòèâíà çâåçäà, îòêîëêîòî
êúëáî îò ñòàöèîíàðíà ãîðåùà ïëàçìà. Ïðè íàáëþäåíèÿ ñ òåñíîèâè÷íè
èëòðè (ïîíÿêîãà è â áÿëà ñâåòëèíà), ñå âèæäà îãðîìíî ðàçíîîáðàçèå îò
íåñòàöèîíàðíè, ÷åñòî åðóïòèâíè ïðîöåñè, ïðîòè÷àùè â ðàçëè÷íè âðåìåâè
è ïðîñòðàíñòâåíè ìàùàáè, ñ ìàñà è åíåðãèÿ, èçìåíÿùè ñå â øèðîê äèà-
ïàçîí. Òàêèâà ïðåõîäíè, íåñòàöèîíàðíè ïðîöåñè ìîãàò, â øèðîê ñìèñúë,
äà ñå ðàçãëåæäàò êàòî ñëúí÷åâà àêòèâíîñò (Usoskin, 2008). Ñëúí÷åâà-
òà àêòèâíîñò âêëþ÷âà àêòèâíè ÿâëåíèÿ, ïðîòè÷àùè â ðàçëè÷íè ÷àñòè è
íèâà (îòîñåðà, õðîìîñåðà, êîðîíà) íà ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà. Íàé-
ååêòèâíèòå îò òÿõ ñà ñëúí÷åâèòå èçáóõâàíèÿ, ïðîòóáåðàíñèòå, ñëúí÷å-
âèòå ïåòíà è èçõâúðëÿíèÿòà íà êîðîíàëíà ìàñà. Ïî òàçè ïðè÷èíà, ïî÷òè
âñè÷êî, êîåòî çíàåì çà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò ñå îòíàñÿ äî ïðîöåñèòå â
àòìîñåðàòà íà Ñëúíöåòî. Òâúðäå ìàëêî å èçâåñòíî çà êîðåíèòå íà àê-
òèâíîñòòà â êîíâåêòèâíàòà çîíà. Â ïîñëåäíèòå äâå äåñåòèëåòèÿ, óñïåõè
ïðè ðåøàâàíåòî íà òîçè ïðîáëåì ñà ïîñòèãíàòè ñ ïîìîùòà íà õåëèîñåèç-

6
ìîëîãèÿòà, íàé-íîâàòà îáëàñò íà ñúâðåìåííàòà ñëúí÷åâà èçèêà.
Àêòèâíèòå îáëàñòè (ÀÎ) íà Ñëúíöåòî ñà îñíîâíèòå ìåñòà, â êîèòî ñà
ñúñðåäîòî÷åíè ïðîÿâèòå íà ñëúí÷åâà àêòèâíîñò (Mouradian, 2000). Òå ñà
ñèëíî äèíàìè÷íè è ñëîæíè ñòðóêòóðè, êîèòî ñà âêîðåíåíè äúëáîêî ïîä
îòîñåðàòà è ñå ïðîñòèðàò âèñîêî â ñëúí÷åâàòà êîðîíà.  òîçè ñìè-
ñúë, àêòèâíàòà îáëàñò ñå ðàçãëåæäà êàòî âìåñòèëèùå íà ðàçëè÷íè, íî
âçàèìîñâúðçàíè è âçàèìîîáóñëàâÿùè ñå ïðîÿâè íà àêòèâíîñò, âúçíèêâà-
ùè âúâ îòîñåðàòà, õðîìîñåðàòà è êîðîíàòà íà Ñëúíöåòî. Îñíîâíè
ãðàäèâíè åëåìåíòè íà âñÿêà ÀÎ ñà ìàãíèòíèòå òðúáè, çà êîèòî ñå ñìÿ-
òà, ÷å ñå îðìèðàò áëèçî äî òàõîêëèíà íà Ñëúíöåòî (Mies h, 2005), ò.å.
áëèçî äî ïðåõîäíàòà îáëàñò ìåæäó çîíàòà íà ëú÷èñò ïðåíîñ íà åíåðãèÿ è
äèåðåíöèàëíî âúðòÿùàòà ñå êîíâåêòèâíà çîíà. Ïîðàäè îãðîìíîòî êî-
ëè÷åñòâî íà çàïàñåíà ñâîáîäíà åíåðãèÿ â èíòåíçèâíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà
íà ÀÎ, òå ñà îñíîâåí èçòî÷íèê íà ðàçëè÷íè ïðîÿâè íà ñëúí÷åâàòà àêòèâ-
íîñò. Àêòèâíèòå îáëàñòè ñà èçòî÷íèöè êàêòî íà ïî-óñòîé÷èâèòå àêåëè,
ñëúí÷åâè ïåòíà è ïîíÿêîãà ïðîòóáåðàíñè, òàêà è íà ãðàíäèîçíèòå ïðî-
ÿâè íà àêòèâíîñò - ñëúí÷åâè èçáóõâàíèÿ, åðóïöèè íà ïðîòóáåðàíñè è
èçõâúðëÿíèÿ íà êîðîíàëíà ìàñà (Gallagher et al. 2007).
Ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè çàåìàò ïî-îñîáåíî ìÿñòî ñðåä îñòàíàëèòå
ïðîÿâè íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò. Ïðè÷èíèòå çà òîâà ñà íÿêîëêî. Îò ãëåä-
íà òî÷êà íà òÿõíàòà ìîðîëîãèÿ è ïîâåäåíèå ïðîòóáåðàíñèòå ïðåäñòàâ-
ëÿâàò íàé-æèâîïèñíèòå àêòèâíè îáðàçóâàíèÿ. Òå ñà âåëèêîëåïíà âèçóà-
ëèçàöèÿ íà ëîêàëíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà â ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà. Ôîð-
ìàòà è äâèæåíèÿòà íà ïðîòóáåðàíñèòå âèçóàëèçèðàò è òðàñèðàò êîí-
èãóðàöèÿòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå è íåéíàòà åâîëþöèÿòà â àòìîñåðàòà
íà Ñëúíöåòî. Áîãàòîòî ìîðîëîãè÷íî ðàçíîîáðàçèå íà ïðîòóáåðàíñèòå,
íàáëþäàâàíè íà ëèìáà íà Ñëúíöåòî, ðàçêðèâà òîïîëîãèè íà ìàãíèòíîòî
ïîëå îò ðàçëè÷åí âðåìåâè è ïðîñòðàíñòâåí ìàùàá. Ïîðàäè òåçè ïðè÷è-
íè, ïðîòóáåðàíñèòå ñà îñîáåíî ïðèâëåêàòåëíè îáåêòè çà èçñëåäâàíå, îò
ïúðâèòå òåõíè íàáëþäåíèÿ â ñðåäàòà íà 19-òè âåê äî íàøè äíè. Èçñëåä-
âàíåòî íà òÿõíîòî âúçíèêâàíå, óñòîé÷èâîñò, äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ
ïîçâîëÿâà ðåøàâàíåòî íà øèðîêà ãàìà îò èçè÷åñêè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè
ñ ïîâåäåíèåòî íà ëîêàëíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà îò ìîìåíòà íà òÿõíîòî èç-
ïëóâàíå íà ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò, ïðåç ïðîíèêâàíåòî èì â ñëúí÷åâàòà
àòìîñåðà, äî ïúëíîòî èì ðàçðóøàâàíå è èç÷åçâàíå.
Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè êîñìè÷åñêèòå íàóêè, â ÷àñòíîñò õåëèîèçè-
êàòà, íàëîæèõà ïîíÿòèåòî êîñìè÷åñêè êëèìàò. Êîñìè÷åñêèÿò êëèìàò
îáõâàùà èçè÷åñêèòå óñëîâèÿ â àòìîñåðàòà íà Ñëúíöåòî, ñëúí÷åâèÿ
âÿòúð, ìàãíèòîñåðàòà, éîíîñåðàòà è òåðìîñåðàòà íà Çåìÿòà, êàêòî
è àêòîðèòå, êîèòî ìîãàò äà íàðóøàò íîðìàëíàòà ðàáîòà íà çåìíèòå è
êîñìè÷åñêè òåõíîëîãè÷íè ñèñòåìè èëè äà ïîâëèÿÿò íåãàòèâíî íà ÷îâåø-

7
êèÿ æèâîò è çäðàâå (Pulkkinen, 2007). Ñëúíöåòî è íåãîâàòà àêòèâíîñò å
îñíîâåí èçòî÷íèê è äâèãàòåë íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò, îïðåäåëÿù â äà-
äåí ìîìåíò îò âðåìåòî âñÿêà îò êîìïîíåíòèòå íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò.
Íàáëþäåíèÿòà è èçñëåäâàíèÿòà íà ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè è îñîáåíî
òÿõíàòà äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ å åäíà îò êëþ÷îâèòå íàñîêè êàêòî
çà îïðåäåëÿíå íà ïàðàìåòðèòå íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò, òàêà è çà ñúç-
äàâàíåòî íà ïî-àäåêâàòíè è äúëãîñðî÷íè ïðîãíîçè çà ïðåäñêàçâàíå íà
âúçäåéñòâèåòî íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò âúðõó îêîëîçåìíîòî êîñìè÷åñêî
ïðîñòðàíñòâî, àòìîñåðàòà íà Çåìÿòà è êîñìè÷åñêèòå è íàçåìíè òåõíî-
ëîãè÷íè ñèñòåìè.

1.1.1 Îáùà äåèíèöèÿ íà ñëúí÷åâ ïðîòóáåðàíñ

Òåðìèíúò ïðîòóáåðàíñ ñå èçïîëçâà çà øèðîê êëàñ îò îáåêòè, îáõâàùàù
êàêòî îòíîñèòåëíî ñòàáèëíè ñòðóêòóðè ñ âðåìå íà æèâîò äî íÿêîëêî
ìåñåöà, òàêà è äèíàìè÷íè îáðàçóâàíèÿ, êîèòî ñúùåñòâóâàò äî íÿêîëêî
÷àñà. Êîãàòî òåçè ñòðóêòóðè ñå íàáëþäàâàò â åìèñèÿ íà áàëìåðîâàòà
ñåðèÿ íà âîäîðîäà Hα (6563  A) íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá, òå ñå íàðè÷àò ïðî-
òóáåðàíñè (prominen e). Êîãàòî, îáà÷å ñå íàáëþäàâà òÿõíàòà ïðîåêöèÿ
âúðõó äèñêà íà Ñëúíöåòî, â àáñîðáöèÿ íà ëèíèÿòà Hα, òîãàâà ñå íà-
ðè÷àò âëàêíà (lament). Ôèçè÷åñêèòå ïðè÷èíè çà âòîðèÿ òåðìèí ñà
ñâúðçàíè ñúñ ñõîäñòâîòî íà ïðîòóáåðàíñîâàòà è õðîìîñåðíàòà ïëàçìà,
êàêòî è ñ ïî-ñèëíîòî èçëú÷âàíå íà õðîìîñåðàòà â ëèíèÿòà Hα.  ðå-
çóëòàò, ñòóäåíàòà ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà àáñîðáèðà ÷àñò îò èçëú÷âàíåòî
íà ëåæàùàòà îòäîëó õðîìîñåðà è ïðîòóáåðàíñúò ñå âèæäà êàòî äúëãî
òúìíî âëàêíî. È â äâàòà ñëó÷àÿ ñòàâà âúïðîñ çà åäíî è ñúùî ÿâëåíèå,
à óïîòðåáàòà íà åäèíèÿ èëè äðóãèÿ òåðìèí åäèíñòâåíî îáîçíà÷àâà êúäå
ñå íàáëþäàâà ÿâëåíèåòî.
îëÿìà ÷àñò îò ïîçíàíèÿòà íè çà ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè ñà ïîëó-
÷åíè íà áàçàòà íà íàáëþäåíèÿ âúâ âîäîðîäíàòà ëèíèÿ Hα ñ ïîìîùòà íà
òåñíîèâè÷íè èëòðè (äî 10  A èâèöà íà ïðîïóñêàíå ïðè íàáëþäåíèÿ íà
ïðîòóáåðàíñè íà ëèìáà, è äî 1 A â ñëó÷àèòå íà íàáëþäåíèÿ íà âëàêíà
âúðõó ñëúí÷åâèÿ äèñê).
Íàé-÷åñòî èçïîëçâàíàòà îáùà äåèíèöèÿ çà ïðîòóáåðàíñ å ñòðóêòóðà
â õðîìîñåðàòà è êîðîíàòà, êîÿòî å ïî-ïëúòíà è ïî-ñòóäåíà îò îáêðúæà-
âàùàòà ÿ àòìîñåðà. Ïðîòóáåðàíñèòå ïðåäñòàâëÿâàò ñúâêóïíîñò îò ìíî-
æåñòâî ìàãíèòíè òðúáè, èçïúëíåíè ñ îòíîñèòåëíî ñòóäåíà (T = 104 K)
è ïëúòíà (ne = 1010 − 1011 cm−3 ) ïëàçìà ïî îòíîøåíèå íà ãîðåùàòà è
ðàçðåäåíà êîðîíà (T = 106 K; ne = 108 − 109 cm−3 ) (Tandberg-Hanssen,
1995).
åøàâàùà ðîëÿ çà ñúùåñòâóâàíåòî íà ïðîòóáåðàíñèòå, òÿõíàòà ãå-

8
îìåòðèÿ è äèíàìèêà, èãðàÿò ñâîéñòâàòà è åâîëþöèÿòà íà ìàãíèòíèòå
ïîëåòà, ïîääúðæàùè è èçîëèðàùè ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà â ãîðåùàòà
ñëúí÷åâà êîðîíà. Íàáëþäàâà ñå èçêëþ÷èòåëíî ðàçíîîáðàçèå îò îðìè è
äèíàìèêà íà ïðîòóáåðàíñèòå - äúëãîæèâóùè ñïîêîéíè ïðîòóáåðàíñè è
êúñîæèâóùè âëàêíà â àêòèâíèòå îáëàñòè, ïðåòúðïÿâàùè ïîíÿêîãà åðóï-
öèÿ, êàêòî è êðàòêîæèâóùè (îò íÿêîëêî ìèíóòè äî íÿêîëêî ÷àñà), äè-
íàìè÷íè àêòèâíè ïðîòóáåðàíñè, ðàçïîëîæåíè â àêòèâíè îáëàñòè è ÷åñòî
àñîöèèðàíè ñúñ ñëúí÷åâè èçáóõâàíèÿ.

1.1.2 Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä

Ïúðâàòà ðåãèñòðàöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ å íàïðàâåíà ïî âðåìå íà ïúëíî
ñëúí÷åâî çàòúìíåíèå. Ïðåç 1239 ã. Ìóðàòîðè íàáëþäàâà ãîðÿùè ÿìè â
êîðîíàòà ïî âðåìå íà ïúëíî ñëúí÷åâî çàòúìíåíèå. Ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò,
ñòàâà âúïðîñ çà ïðîòóáåðàíñè è ñúîáùåíèåòî íà Ìóðàòîðè å åäíî îò íàé-
ðàííèòå çà òàçè ïðîÿâà íà ñëúí÷åâà àêòèâíîñò. Çà ñëúí÷åâè ïðîòóáåðàí-
ñè ñå ñïîìåíàâà è â íÿêîè ðóñêè õðîíèêè. Ïúðâîòî íàó÷íî îáÿñíåíèå íà
òîâà ÿâëåíèå å äàäåíî ñëåä çàòúìíåíèåòî îò 2 ìàé 1733 ã. îò Âàñåíèóñ,
êîéòî íàáëþäàâà 3 èëè 4 ïðîòóáåðàíñà. Íàðè÷à ãè ÷åðâåíè ïëàìúöè è
ãè îïðåäåëÿ êàòî îáëàöè â ëóííàòà àòìîñåðà. Òåçè íàé-ðàííè ðåãèñòðà-
öèè íà ïðîòóáåðàíñè ñà çàáðàâåíè. Ïðîòóáåðàíñèòå ñà ïðåîòêðèòè ïî
âðåìå íà ïúëíîòî ñëúí÷åâî çàòúìíåíèå îò 8 þëè 1842 ã. Íàáëþäàòåëèòå
ñà âÿðâàëè, ÷å ïðîòóáåðàíñèòå ïðåäñòàâëÿâàò ïëàíèíè íà Ñëúíöåòî.
Åäâà ïî âðåìå íà çàòúìíåíèåòî ïðåç 1851 ã. ñå ïîÿâÿâàò ïúðâèòå àäåê-
âàòíè èíòåðïðåòàöèè íà ÿâëåíèåòî. Ñ ïîÿâàòà íà îòîãðàèÿòà (çàòúì-
íåíèåòî â Èñïàíèÿ - 1860 ã.) è ñïåêòðîãðàèÿòà (çàòúìíåíèåòî â Èíäèÿ
- 1868 ã.) ñå èçãðàæäà è ïðåäñòàâàòà çà ïðîòóáåðàíñèòå êàòî íàãîðåùåí
ãàç.
Ñïèñúêúò ñ íàáëþäåíèÿ íà ïðîòóáåðàíñè, íàïðàâåíè ïðåç ïúðâàòà
òðåòèíà íà ìèíàëîòî ñòîëåòèå å îãðîìåí. Òåçè íàáëþäåíèÿ ïîñòàâÿò îñ-
íîâàòà íà íàøèòå ïîçíàíèÿ çà ðàçëè÷íèòå òèïîâå ïðîòóáåðàíñè è òåõíèÿ
ñïåêòúð.
Èçîáðåòÿâàíåòî íà ñïåêòðîõåëèîãðàúò îò Äæîðäæ Õåéë è Õåíðè-
Àëåêñàíäåð Äåëàíäåð ïðåç 1890 ã., íåçàâèñèìî åäèí îò äðóã, ïîñòàâÿ
íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà íà ïðîòóáåðàíñè âúðõó ñëúí÷åâèÿ äèñê. Ñúñ
ñúçäàâàíåòî íà êîðîíîãðàà îò Ëèî (1936 ã.) ñòàâà âúçìîæíî íàáëþäà-
âàíåòî íà ïðîòóáåðàíñè íà ëèìáà èçâúí ñëúí÷åâè çàòúìíåíèÿ.
Ïðåç 1955 ã. å îòêðèòî, ÷å ïðîòóáåðàíñèòå ñå ðàçïîëàãàò ïî ìàãíèòíà-
òà íåóòðàëíà ëèíèÿ (Bab o k, 1955). Ïúðâèòå èçìåðâàíèÿ íà ìàãíèòíîòî
ïîëå â ïðîòóáåðàíñè å íàïðàâåíî ïðåç 1961 ã. îò Çèðèí è Ñåâåðíè. Èçìåð-
âàíèÿòà íà íàäëúæíîòî ìàãíèòíî ïîëå â îïðåäåëåíè ñïåêòðàëíè ëèíèè

9
÷ðåç ååêò íà Çååìàí ïîñòàâÿò íà÷àëîòî íà ïîëÿðèìåòðè÷íèòå èçñëåä-
âàíèÿ íà ïðîòóáåðàíñèòå. Òå ïîêàçâàò, ÷å ìàãíèòíîòî ïîëå èãðàå îñíîâíà
ðîëÿ âúâ èçèêàòà íà ïðîòóáåðàíñèòå.
Ïðåç 1957 ã. ñå ïîÿâÿâàò è ïúðâèòå ìàãíèòîõèäðîñòàòè÷íè ìîäåëè íà
ïðîòóáåðàíñè (Ìåíçåë, Dungey, Kippenhahn and S hluter).
Îò íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñèòå è âëàêíàòà
íà äèñêà ñå íàáëþäàâàò è ðàäèî äèàïàçîíà. Ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè
ñå íàáëþäàâàò â ìèëèìåòðîâèòå è ñàíòèìåòðîâè ðàäèî åìèñèè, äîêàòî
åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè ñå íàáëþäàâàò â ìåòðîâèÿ äèàïàçîí (Chiuderi-
Drago, 1990).
Èçñëåäâàíåòî íà ñâîéñòâàòà íà ïðåõîäíàòà îáëàñò ïðîòóáåðàíñ-êîðîíà
÷ðåç èçëú÷âàíåòî â óëòðàâèîëåòîâàòà è äàëå÷íàòà óëòðàâèîëåòîâà îáëàñò
íà ñïåêòúðà, êàêòî è â ðåíòãåíîâàòà îáëàñò çàïî÷âà ñúñ ñëúí÷åâèòå êîñ-
ìè÷åñêè îáñåðâàòîðèè.

1.1.3 Êðàòêà êëàñèèêàöèÿ íà ðàçëè÷íèòå òèïîâå ïðî-

òóáåðàíñè
Ïîðàäè îãðîìíîòî ðàçíîîáðàçèå îò îðìè è äâèæåíèÿ íà ñëúí÷åâèòå
ïðîòóáåðàíñè, åäíè îò ïúðâèòå èì ñèñòåìàòè÷íè èçñëåäâàíèÿ ñà ñâúðçà-
íè ñ îïèòèòå çà òÿõíàòà êëàñèèêàöèÿ. Ïðåç 1875 ã. Se hi (1875) ðàçäåëÿ
ïðîòóáåðàíñèòå íà äâà îñíîâíè êëàñà - ñïîêîéíè è àêòèâíè, â çàâèñè-
ìîñò îò ñòåïåíòà íà òÿõíàòà äèíàìè÷íà àêòèâíîñò. Ïðåç 1925 ã. Pettit
(1925, 1932) ñúçäàâà êëàñèèêàöèÿ íà ïðîòóáåðàíñèòå, êîÿòî âêëþ÷âà
ïåò êëàñà: àêòèâíè, åðóïòèâíè, ïðîòóáåðàíñè ñâúðçàíè ñúñ ñëúí÷åâèòå
ïåòíà, òîðíàäî è ñïîêîéíè. Ñïîðåä ñòåïåíòà íà äèíàìèêàòà, de Jager
(1959) ðàçäåëÿ ïðîòóáåðàíñèòå íà ñïîêîéíè è äâèæåùè ñå. Ïîäîáíî äå-
ëåíèå èçïîëçâà è Çèðèí (1966), êîéòî ÿñíî îïðåäåëÿ êëàñà íà ïðîòó-
áåðàíñèòå, â çàâèñèìîñò îò òÿõíàòà âðúçêà ñúñ ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò.
Severny è Khoklova (1950, 1953), ñïîðåä õàðàêòåðà íà äâèæåíèåòî íà
ïëàçìàòà â ïðîòóáåðàíñèòå, ãè ðàçäåëÿò íà åðóïòèâíè, åëåêòðîìàãíèòíè
è íåïðàâèëíè. Menzel è Evans (1953) ïðåäëàãàò äâóìåðíà êëàñèèêà-
öèÿ ñïîðåä ìÿñòîòî íà âúçíèêâàíå íà ïðîòóáåðàíñèòå ñïðÿìî êîðîíàòà,
è âðúçêàòà èì ñúñ ñëúí÷åâèòå ïåòíà. Ñïîìåíàòèòå äîòóê êëàñèèêà-
öèè ñà ìîðîëîãè÷íî-äèíàìè÷íè. Waldmeier (1949, 1951, 1961), Zirin è
Tandberg-Hanssen (1960) è Tandberg-Hanssen (1963) ñúçäàâàò ñïåêòðàë-
íè êëàñèèêàöèè íà ïðîòóáåðàíñèòå ñïîðåä îòíîñèòåëíàòà èíòåíçèâíîñò
íà îïðåäåëåíè ñïåêòðàëíèòå ëèíèè â òåõíèòå ñïåêòðè. Ïúëåí îáçîð íà
ñïîìåíàòèòå êëàñèèêàöèè å äàäåí îò Tandberg-Hanssen (1995).
Ïðåç ïîñëåäíèòå òðè äåñåòèëåòèÿ ïî÷òè âñè÷êè êëàñèèêàöèè íà

10
ïðîòóáåðàíñèòå èìàò ñàìî èñòîðè÷åñêî çíà÷åíèå. Èçêëþ÷åíèå ïðàâè êëà-
ñèèêàöèÿòà íà Se hi (1875), êîÿòî å îáùîâúçïðèåòà. Ïðåç ïîñëåäíèòå
òðè äåñåòèëåòèÿ ñëúí÷åâèòå ïðîòóáåðàíñè ñå ðàçäåëÿò íà äâà îñíîâíè
êëàñà - àêòèâíè è ñïîêîéíè. Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè, íà ïðàêòèêà ñå
òðåòèðàò êàòî îòäåëåí òèï, áåç îáà÷å äà ñå ñ÷èòàò êàòî ñàìîñòîÿòåëåí
êëàñ ïðîòóáåðàíñè, äîêîëêîòî òå ñà âðåìåííà èëè èíàëíà àçà îò ñú-
ùåñòâóâàíåòî íà ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè.

1.2 Ñïîêîéíè ïðîòóáåðàíñè/âëàêíà

Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò (îêîëî 2/3) îò ïðîòóáåðàíñèòå ñà îò êëàñ ñïîêîé-

íè. Ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè (ÑÏ) ñà îòíîñèòåëíî ñòàáèëíè îáðàçóâà-
íèÿ, ðàçïîëàãàùè ñå èçâúí àêòèâíèòå îáëàñòè. Âðåìåòî èì íà æèâîò å
îò íÿêîëêî äíè äî íÿêîëêî ñëúí÷åâè ðîòàöèè. Êàòî íàé-óñòîé÷èâè îá-
ðàçóâàíèÿ íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò, ÑÏ ñà îñîáåíî ïîäõîäÿùè çà èçñ-
ëåäâàíåòî íà ñòðóêòóðàòà è åâîëþöèÿòà íà ëîêàëíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà,
îòãîâîðíè çà òÿõíîòî îðìèðàíå è ñúùåñòâóâàíå, êàêòî è çà âçàèìîäåéñ-
òâèåòî èì ñ ïëàçìàòà íà ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà. Ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà
ñúùåñòâóâàíå íà ÑÏ è àêòúò, ÷å òå ñå îðìèðàò íà âñè÷êè õåëèîã-
ðàñêè øèðèíè ãè ïðàâÿò åäíè îò íàé-äîáðèòå òðàñåðè íà ñòðóêòóðàòà
è åâîëþöèÿòà íà ãëîáàëíîòî ìàãíèòíî ïîëå íà Ñëúíöåòî, êîãàòî òå ñå
íàáëþäàâàò êàòî âëàêíà íà ñëúí÷åâèÿ äèñê â ëèíèÿòà Hα.

1.2.1 Îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè íà ñïîêîéíèòå ïðîòó-

áåðàíñè
Ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè ïðåäñòàâëÿâàò äúëãè, ïëîñêè ëèñòîîáðàçíè
îáðàçóâàíèÿ, ïî÷òè âåðòèêàëíî ðàçïîëîæåíè êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõ-
íîñò. åîìåòðè÷íèòå èì ðàçìåðèòå ñà: äúëæèíà 60 000 − 600 000 êì, äå-
áåëèíà 5 000 − 15 000 êì, âèñî÷èíà 15 000 − 100 000 êì (Tandberg-Hanssen
1995). ÑÏ (âëàêíà) ñà òèïè÷åí ïðåäñòàâèòåë íà áàâíîèçìåíÿùàòà ñå ñúñ-
òàâÿùà íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò. Òÿõíîòî âðåìå íà æèâîò ñå èçìåíÿ â
äîñòà øèðîê äèàïàçîí - îò 1 äî 10 ñëúí÷åâè ðîòàöèè, à â îòäåëíè ñëó÷àè
è íàä 10 ðîòàöèè.
Ìîðîëîãèÿòà íà ÑÏ ðàçêðèâà òðè ðàçëè÷íè ñòðóêòóðíè ïðîñòðàíñ-
òâåíî - âðåìåâè ìàùàáà: åäðîìàùàáíà ñòðóêòóðà - òÿëîòî íà ÑÏ, ñðåäíî
ìàùàáíà ñòðóêòóðà (ìåçîñòðóêòóðà) - àðêè è òúíêà ñòðóêòóðà - íèø-
êè. åãèñòðèðàíåòî èì çàâèñè îò ðàçäåëèòåëíàòà ñïîñîáíîñò íà íàáëþ-
äàòåëíàòà òåõíèêà. Ìåçîñòðóêòóðàòà ñå íàáëþäàâà ñ ðàçäåëèòåëíà ñïî-
ñîáíîñò íàä 1"(äúãîâà ñåêóíäà), à òúíêàòà ñòðóêòóðà - ïîä 1"(1"= 725

11
km) ïðè ìíîãî äîáðè àòìîñåðíè óñëîâèÿ.  ñëó÷àÿ íà âëàêíî, òðèòå
îñíîâíè ñòðóêòóðíè êîìïîíåíòè ñà ãðúáíàê (spine) íà âëàêíîòî, ìóñòà-
÷åòà (barbs) è äâàòà êðàèùà íà âëàêíîòî (Ma kay et al., 2010) (Ôèã. 1.1).
ðúáíàêúò ñå ïðîñòèðà õîðèçîíòàëíî ïî âúðõà íà âëàêíîòî, âúïðåêè ÷å
ìîæå äà èìà ðàãìåíòè ïî âëàêíîòî, êúäåòî ãðúáíàêúò å ïî÷òè íåâè-
äèì. Ìóñòà÷åòàòà ñå èçäàâàò âñòðàíè îò âëàêíîòî, ïîä îñòúð úãúë êúì
íàäëúæíàòà ìó îñ (Martin et al., 1992). Êîãàòî ñå íàáëþäàâàò áëèçî äî
ëèìáà, ñúñ ñðåäíà ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò, ñå âèæäà êàê ìóñòà÷åòàòà ñå
ïðîñòèðàò íàäîëó, îò ãðúáíàêà êúì õðîìîñåðàòà. Ìóñòà÷åòàòà, êàêòî
è êðàèùàòà íà âëàêíîòî ñà àíàëîçè íà êðàêàòà íà ìåçîñòðóêòóðíèòå àð-
êè íà ïðîòóáåðàíñ, íàáëþäàâàí íà ëèìáà. Òúíêèòå íèøêè ñå ðàçïîëàãàò
ïðèáëèçèòåëíî õîðèçîíòàëíî, ïîä úãúë 20◦ − 25◦ ñïðÿìî íàäëúæíàòà îñ
íà âëàêíîòî è ñúîòâåòíî, êúì êàíàëà íà âëàêíîòî (Tandberg-Hanssen,
1995).

Ôèãóðà 1.1: Ìîðîëîãè÷íà ñòðóêòóðà íà ÑÏ (âëàêíà).

Òÿëîòî íà ÑÏ å ïî÷òè íåèçìåííî, îñîáåíî ùî ñå îòíàñÿ äî êðàòêî-

æèâóùèòå ïðîòóáåðàíñè. Äúëãîæèâóùèòå ÑÏ (äâå è ïîâå÷å ñëúí÷åâè
ðîòàöèè) ïîêàçâàò ïðîìåíè, êîèòî èìàò åâîëþöèîíåí õàðàêòåð. Ñïîðåä
Engvold (1988), òÿëîòî íà ÑÏ ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà êàòî ñðåäíîìàùàáåí
åëåìåíò îò êîðîíàëíàòà ñòðóêòóðà íà Ñëúíöåòî. Èñòîðè÷åñêè, ñ ðàçâè-
òèåòî íà ñëúí÷åâàòà íàáëþäàòåëíà òåõíèêà è ïîâèøàâàíåòî íà íåéíàòà
ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò, ïîñòåïåííî å ðàçêðèâàíà äèíàìè÷íàòà ïðèðîäà
íà ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè, ñâúðçàíà ñ òÿõíàòà ìåçîñòðóêòóðà è òúíêà
ñòðóêòóðà.

12
 Òÿëîòî íà ÑÏ å ñúñòàâåíî îò ðàçëè÷åí áðîé àðêè (ñåãìåíòè). Àðêèòå,
òåõíèòå êðàêà (legs), ÷ðåç êîèòî òÿëîòî íà ÑÏ äîñòèãà äî õðîìîñå-
ðàòà, è ñòúïêèòå (footpoints èëè feet), ÷ðåç êîèòî ÑÏ ïðîíèêâà â õðî-
ìîñåðàòà (Ôèã. 1.2) ñå ðàçãëåæäàò êàòî åëåìåíòè íà ìåçîñòðóêòóðàòà.
Âðåìåòî íà îðìèðàíå íà åäíà àðêà îò ÑÏ, îò åäíàòà ñòúïêà äî ñëåäâà-
ùàòà å îò ïîðÿäúêà íà ÷àñîâå (2-12 ÷àñà) (Forbes, 1986). Ñëåäîâàòåëíî,
ìåçîñòðóêòóðàòà íà ÑÏ ñå èçìåíÿ ñ âðåìåâè ìàùàáè íà îêîëî äâà ïîðÿ-
äúêà ïî-êúñè îò âðåìåòî íà æèâîò íà ïðîòóáåðàíñà êàòî öÿëî (Jensen,
1990).
Ñòúïêèòå íà àðêèòå âúçíèêâàò â ìåñòàòà, êúäåòî ñå ñòèêîâàò 3 èëè
4 ñóïåðãðàíóëàöèîííè êëåòêè, ò. å. òàì êúäåòî öèðêóëàöèÿòà â êëåòêè-
òå èçòëàñêâà ìàãíèòíèÿ ïîòîê â ñúñåäíèòå ãðàíè÷íè îáëàñòè, à ñðåäíî-
òî ðàçñòîÿíèå ìåæäó ñòúïêèòå íà åäíà àðêà å ïðèáëèçèòåëíî 30 000 êì
(Plo ieniak and Rompolt, 1973), êîåòî å îò ïîðÿäúêà íà äèàìåòúðà íà
ñóïåðãðàíóëàöèîííèòå êëåòêè.

Ôèãóðà 1.2: Àðêîïîäîáåí ñïîêîåí ïðîòóáåðàíñ, ðåãèñòðèðàí íà

27.01.1997 ã. â Big Bear Solar Observatory.

Ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè ïîêàçâàò òúíêà ñòðóêòóðà, ñúñòàâåíà îò

îòíîñèòåëíî òúíêè, ÿðêè âåðòèêàëíè íèøêè è âúçëè (Engvold, 1980).
Íèøêèòå è âúçëèòå ñúñòàâÿò ñòðóêòóðàòà íà àðêèòå (ñåãìåíòèòå) íà ÑÏ.
Íàáëþäåíèÿòà ñ âèñîêà ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò ïîêàçâàò, ÷å ìîðîëî-
ãèÿòà íà òúíêàòà ñòðóêòóðà å ðàçëè÷íà â ðàçëè÷íèòå ÷àñòè íà àðêèòå -
ïðè âúðõà, â êðàêàòà è ïðè ñòúïêèòå (Jensen, 1989). Ñïîðåä Engvold
(1976), âúçëèòå ñà âåðîÿòíî îñíîâíèÿ åëåìåíò, îðìèðàù íèøêèòå.
àçìåðèòå íà äèóçíèòå, ÿðêè âúçëè (òúìíè çà ñëó÷àÿ íà âëàêíî) ñà
â äèàïàçîíà îò 1 500 êì äî 5 000 êì (Engvold, 1976). Äîëíàòà èì ãðàíèöà
å îãðàíè÷åíà îò íàáëþäàòåëíàòà ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò, êîÿòî çà íàé-
äîáðèòå òåëåñêîïè å îêîëî 0.25". Âðåìåòî íà æèâîò íà åëåìåíòèòå íà

13
òúíêàòà ñòðóêòóðà å îò ïîðÿäúêà íà ìèíóòè (4-10 ìèí)(Engvold, 1976,
1980).
Äèàìåòúðúò íà íèøêèòå å ìåæäó 3 000 êì è 300 êì (Engvold, 1976).
Demoulin et al. (1987) óñòàíîâèõà äúëæèíà íà íèøêèòå îò îêîëî 7 000 êì
ïðè äèàìåòúð 1 400 êì. Èçñëåäâàíèÿòà íàïðàâåíè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäè-
íè è èçïîëçâàùè íàáëþäåíèÿ ñ òåëåñêîïè îò íàé-íîâî ïîêîëåíèå (Dunn
Solar Teles ope (DST) íà Sa ramento Peak, National Solar Observatory
(NSO), Swedish 1-m Solar Teles ope (SST) íà La Palma, Èñïàíèÿ) àê-
òóàëèçèðàõà ïîçíàíèåòî íè çà èçè÷åñêàòà ïðèðîäà íà òúíêèòå íèøêè.
Íèøêèòå îáèêíîâåíî ñå ðàçïîëàãàò â ñíîïîâå, ÷èÿòî ïëúòíîñò å äâå íèø-
êè íà åäíà äúãîâà ñåêóíäà è ñà ïîäðàâíåíè ïî-ñêîðî ñ ëîêàëíîòî ìàã-
íèòíî ïîëå, à íå ñúñ ñòðóêòóðàòà íà âëàêíîòî, êúì êîÿòî ïðèíàäëåæàò
(Lin et al., 2005). Òåõíèÿò ñðåäåí äèàìåòúð å îêîëî 200 êì, äúëæèíàòà
èì, âèäèìà â Hα ñå èçìåíÿ ìåæäó 3 500 êì è 14 000 êì, à òÿõíîòî âðåìå
íà æèâîò å ìåæäó íÿêîëêî ìèíóòè è 20 ìèíóòè (Lin et al. 2005).
Äèíàìèêàòà íà òúíêèòå íèøêè å ïðåäñòàâåíà îò äâà îñíîâíè òèïà
äâèæåíèÿ - äâèæåíèå íà íèøêèòå åäíà ñïðÿìî äðóãà è äâèæåíèå íà âúç-
ëèòå âúòðå â íèøêèòå. Òèïè÷íàòà ñêîðîñò íà îòíîñèòåëíî äâèæåíèå íà
íèøêèòå å 2-3 km s−1 (Lin et al., 2003). Òîçè ðåçóëòàò å â ñúãëàñèå ñúñ ñêî-
ðîñòòà ïî ëú÷à íà çðåíèå çà ëóêòóàöèè íà ãîëÿì ïðîòóáåðàíñ, ïîëó÷åíà
îò Zirker and Kout hmy (1990, 1991). Äâèæåíèåòî íà âúçëèòå â íèøêèòå
å ñúñ ñêîðîñò ≈30 km s−1 , à ñðåäíàòà ñêîðîñò, ïåðïåíäèêóëÿðíà íà ëú÷à
íà çðåíèå, å îêîëî 15 ± 10 km s−1 (Lin et al. 2005), êîÿòî å ïî-ãîëÿìà îò
òèïè÷íàòà ñêîðîñò ïîëó÷åíà îò Lin et al. (2003).
Íà èçîáðàæåíèÿ, ïîëó÷åíè ïî âðåìå íà ïúëíî ñëúí÷åâî çàòúìíåíèå
èëè ñ êîðîíîãðà, îêîëî ïðîòóáåðàíñà ñå íàáëþäàâà îáëàñò ñ íàìàëåíà
ïëúòíîñò, íàðå÷åíà êîðîíàëíà êóõèíà ( avity) (Leroy and Servajan, 1966;
Kawagu hi, 1967; Saito and Tandberg-Hanssen, 1973). Âèñî÷èíàòà è øè-
ðèíàòà íà êîðîíàëíèòå êóõèíè ñà ïðèáëèçèòåëíî äâà ïúòè ïî-ãîëåìè îò
òåçè íà ÑÏ (Waldmeier, 1972; Saito and Tandberg-Hanssen, 1973). Â îï-
òè÷åñêèÿ äèàïàçîí êîðîíàëíèòå êóõèíè ñå íàáëþäàâàò â áÿëà ñâåòëèíà
è çåëåíàòà êîðîíàëíà ëèíèÿ. Â áÿëà ñâåòëèíà, ÿðêîñòíàòà äåïðåñèÿ å â
ðåçóëòàò íà ïàäàíåòî ñ 50% äî 75% íà ëîêàëíàòà åëåêòðîííà ïëúòíîñò
â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî âëàêíîòî è ëåæàùàòà íàä íåãî êîðîíàë-
íà àðêàäà (Engvold, 1988). Êîðîíàëíèòå êóõèíè ñå íàáëþäàâàò â EUV
è ìåêèòå ðåíòãåíîâè ëú÷è (Vaiana et al., 1973; Hudson et al., 1999), íî
ñàìî íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá.  ðåíòãåíîâèÿ äèàïàçîí, êóõèíèòå ñå íàáëþ-
äàâàò êàòî îáëàñòè ñ íàìàëåíà èíòåíçèâíîñò íà èçëú÷âàíåòî (Serio et
al., 1978). Êóõèíèòå ñà ðåãèñòðèðàíè ñúùî ïî èçëú÷âàíåòî íà EUV ëè-
íèèòå, îðìèðàùè ñå ïðè êîðîíàëíè òåìïåðàòóðè, òàêèâà êàòî ëèíèèòå
íà Ne VII è Mg X (Noyes et al., 1972; S hmahl et al., 1974). Â ìèêðî- è

14
ðàäèîâúëíîâèÿ äèàïàçîí êóõèíèòå ìîãàò äà ñå íàáëþäàâàò âúðõó äèñêà
êàòî ÿðêîñòíè äåïðåñèè (Kundu and M Cullough, 1972; Gopalswamy et
al., 1991; Marqu
e, 2004). àäèîêóõèíèòå ñúîòâåòñòâàò íà ïðîòåæåíèåòî
íà êàíàëèòå íà âëàêíàòà è ñà ïîñòîÿííà òÿõíà îñîáåíîñò, äîðè è êîãàòî
ëèïñâà àñîöèèðàíî Hα âëàêíî.

Òàáëèöà 1.1: Îñíîâíè ïàðàìåòðè íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà. (Adapted

from Engvold et al.(1990)
Ôèçè÷åñêè ïàðàìåòúð Ïðîòóáåðàíñîâî òÿëî ÏÊÏÎ
T (K) 4300 - 10000 104 − 106
ne (cm−3 ) 109 − 1011 106 − 108
p (dyn cm−2 ) ∼ 0.02 − 1 ∼ 0.2
B (gauss) 4 - 20

 Òàáëèöà.1.1 ñà ïðåäñòàâåíè íàé-ñúùåñòâåíèòå èçè÷åñêè õàðàê-

òåðèñòèêè íà ïðîòóáåðàíñèòå è ïðîòóáåðàíñ-êîðîíà ïðåõîäíàòà îáëàñò
(ÏÊÏÎ) - åëåêòðîííà òåìïåðàòóðà, åëåêòðîííà ïëúòíîñò, ãàçîâî íàëÿãà-
íå, ìàãíèòíî ïîëå - ñïîðåä òàêà íàðå÷åíàòà Õâàðñêà Ñòàíäàðòíà Àò-
ìîñåðà íà Ñïîêîéíèòå Ïðîòóáåðàíñè (Hvar Referen e Atmosphere of
Quies ent Prominen es - HRAQP) (Engvold et al., 1990). Ñòîéíîñòèòå íà
ìíîãî äðóãè èçè÷íè ïàðàìåòðè, îò çíà÷åíèå çà èçèêàòà íà ïðîòóáå-
ðàíñèòå, ñà ïðåäñòàâåíè îò Jensen and Wiik (1990).

1.2.2 Òèïîâå ÑÏ ñïîðåä ìÿñòîòî íà îðìèðàíå

Ïðîòóáåðàíñèòå, íàáëþäàâàíè êàòî âëàêíà íà äèñêà, íåèçìåííî âúçíèê-
âàò íàä ãðàíèöàòà ìåæäó äâå ìàãíèòíè ïîëåòà âúâ îòîñåðàòà, ñ ïðîòè-
âîïîëîæíà ïîëÿðíîñò (Bab o k & Bab o k 1955). Òàçè ãðàíèöà ñå íàðè÷à
ëèíèÿ íà îáðúùàíå íà ïîëÿðíîñòòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå èëè ïðîñòî ìàã-
íèòíà èíâåðñíà ëèíèÿ (ÌÈË). Ïîâå÷åòî âëàêíà èìàò ñòðóêòóðè, êîèòî
ñà ïîäðàâíåíè ïðèáëèçèòåëíî, íî íå òî÷íî, ïî äîïèðàòåëíàòà íà ÌÈË.
Ñúùîòî ïîâåäåíèå èìàò è õðîìîñåðíèòå èáðèëè îò äâåòå ñòðàíè íà
âëàêíîòî (Foukal, 1971). Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å â áëèçîñò äî ÌÈË
ïðîòè÷àò ïðîìåíè â ìàãíèòíîòî ïîëå, êîèòî âîäÿò äî äåñòàáèëèçàöèÿ è
åðóïöèÿ íà ÑÏ, òàêèâà êàòî ïîÿâàòà íà íîâ ìàãíèòåí ïîòîê, ïðîãðåñèâíà
äèñïåðñèÿ íà öåëèÿ ìàãíèòåí ïîòîê, èçãðàæäàíå íà ñèëíî íàäëúæíî (ïî
ïîñîêà íà ÌÈË) íàïðåãíàòî ìàãíèòíî ïîëå è èç÷åçâàíå íà ìàãíèòíèÿ ïî-
òîê (íàïð. van Driel-Gesztelyi, 1998; Green et al., 2003; van Driel-Gesztelyi
et al., 2003).

15
 Ïî âëàêíàòà â íèñêèòå õåëèîãðàñêè øèðèíè, â çàâèñèìîñò îò òÿõ-
íîòî ðàçïîëîæåíèå â ìàãíèòíèòå ñòðóêòóðè è îòíîøåíèåòî èì êúì àê-
òèâíèòå îáëàñòè (ÀÎ), Òàíäáåðã-Õàíñåí (1995) äåèíèðà äâà òèïà âëàê-
A B A
íà/ïðîòóáåðàíñè - è òèï (Ôèã. 1.3). Âëàêíàòà îò òèï ñå ðàçïîëàãàò
ìåæäó ðàéîíè ñ ïðîòèâîïîëîæíè ìàãíèòíè ïîëÿðíîñòè â åäíà è ñúùà
A
ÀÎ. Ñúîòâåòíî, ÌÈË ïî êîÿòî ëåæè âëàêíîòî â ÀÎ å îò òèï . Òàêè-
âà ÌÈË ðàçäåëÿò äâåòå ìàãíèòíè ïîëÿðíîñòè íà äèïîëíîòî ïîëå â ÀÎ.
Çíàêúò íà âîäåùàòà ïîëÿðíîñò, êîéòî ñå ïðîìåíÿ â åïîõèòå íà ìèíèìóì
íà ñëúí÷åâà àêòèâíîñò, â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàêîíà íà Hale (1925), îïðå-
äåëÿ ïîñîêàòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå â ÀÎ. Âàæíà îñîáåíîñò íà âëàêíàòà
A
(ïðîòóáåðàíñèòå) îò òèï å, ÷å ïîñîêèòå íà òåõíèòå ñîáñòâåíè ìàãíèòíè
ïîëåòà ñúâïàäàò ñ ïîñîêàòà íà îòîñåðíîòî ïîëå ïîä òÿõ, ò.å. â äèïîëíà
ìàãíèòíà îáëàñò.

Ôèãóðà 1.3: Ñõåìàòè÷íî ïðåäñòàâÿíå íà ðàçïîëîæåíèåòî íà ÌÈË îò òèï

AB C
, è .

B
Âëàêíàòà îò òèï ñå ðàçïîëàãàò ìåæäó äâå ñðàâíèòåëíî áëèçêè àê-
òèâíè îáëàñòè è ïðåäñòàâëÿâàò êëàñè÷åñêè ñïîêîéíè âëàêíà/ ïðîòóáå-
B
ðàíñè. Òå ëåæàò ïî ÌÈË îò òèï . Èìà òðè ñúùåñòâåíè ðàçëè÷èÿ ìåæäó
A B B
ÌÈË îò òèïîâåòå è . 1) Òúé êàòî ÌÈË îò òèï ñå ðàçïîëàãàò ìåæ-
äó âîäåùàòà ïîëÿðíîñò íà åäíàòà ÀÎ è âîäåíàòà ïîëÿðíîñò íà äðóãàòà

16
ÀÎ, ïîëÿðíîñòòà îò äâåòå ñòðàíè íà ÌÈË îò òîçè òèï å îáðàòíà íà òàçè
ïðè ÌÈË îò òèï A â àêòèâíèòå îáëàñòè. 2) Äðóãà ñúùåñòâåíà ðàçëèêà
ìåæäó äâàòà òèïà ÌÈË å èíòåíçèòåòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå îêîëî òÿõ,
êîåòî îêîëî A ÌÈË å ìíîãî ïî-ñèëíî. 3) îëÿìà ÷àñò îò ñïîêîéíèòå
âëàêíà â íèñêèòå øèðèíè íà Ñëúíöåòî ñå ðàçïîëàãàò ïî ÌÈË îò òèï
B (Tang, 1987), ò.å. ñúîòíîøåíèåòî íà A Bè âëàêíàòà â òåçè øèðèíè å
B
êàòåãîðè÷íî â ïîëçà íà âëàêíàòà.
Leroy (1989) äîáàâÿ êúì êëàñèèêàöèÿòà íà âëàêíàòà íà Tandberg-
C
Hanssen òðåòè òèï - , îòíàñÿù ñå çà âëàêíà îò ïîëÿðíèòå îáëàñòè íà
C
Ñëúíöåòî, êîèòî ñå ðàçïîëàãàò, ñúîòâåòíî ïî ÌÈË îò òèï . Òàçè òðåòà
êàòåãîðèÿ ÌÈË ñå àñîöèèðà ñúñ ñëàáèòå ìàãíèòíè ïîëåòà â ïîëÿðíàòà
êîðîíà íà Ñëúíöåòî. Òåçè ÌÈË èìàò íÿêîëêî ñïåöèè÷íè ñâîéñòâà, à
èìåííî ðàçïîëîæåíè ñà íà îòêúìïîëþñíàòà ñòðàíà íà ðàçøèðÿâàùè ñå
àêòèâíè îáëàñòè (Bumba and Howard 1965), õàðàêòåðèçèðàò ñå ñ ÿâåí
äðåé êúì ïîëþñèòå (Waldmeier 1957, Hyder 1965) è åâîëþöèÿòà èì
å ñâúðçàíà ñ ãëîáàëíèÿ ñëúí÷åâ ìàãíåòèçúì (Hansen and Hansen 1975,
Ma Intish 1980). Âúïðåêè ñëàáèòå îíîâè ìàãíèòíè ïîëåòà, èçìåðåíè íà
âèñîêèòå õåëèîãðàñêè øèðèíè, ïîëÿðíàòà êîðîíà íà ïðîòóáåðàíñèòå
ïîêàçâà ìíîãîáðîéíè ñëó÷àè íà èçêëþ÷èòåëíî äúëãîæèâóùè, âèñîêè è
ñ ãîëÿìà äúëæèíà ïðîòóáåðàíñè (âëàêíà).
Ôîðìèðàíåòî è ïîääúðæàíåòî íà ÑÏ ñå îïðåäåëÿò êàêòî îò õàðàêòåð-
íèòå îñîáåíîñòè è òîïîëîãèÿòà íà ñîáñòâåíîòî èì ÌÏ, òàêà è îò îòíîøå-
íèåòî íà êîíèãóðàöèÿòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå (ÊÌÏ) íà ïðîòóáåðàíñà
êúì åäðîìàùàáíîòî ìàãíèòíî ïîëå íà Ñëúíöåòî, ñòðóêòóðàòà íà êîå-
òî å òðàñèðàíà îò ìàãíèòíèòå èíâåðñíè ëèíèè. Òåîðåòè÷íèòå ìîäåëè íà
ÊÌÏ íà ÑÏ, ñúçäàäåíè âúç îñíîâà íà ñëúí÷åâàòà ìàãíèòíîõèäðîäèíà-
ìèêà, òðÿáâà äà äàâàò îòãîâîð íà äâà îñíîâíè âúïðîñà ïðè îïèñâàíå íà
ïúðâè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ÑÏ. Ïúðâî, êàê ñå ïîääúðæàò ïëúòíèòå
ÑÏ ïðîòèâ ñèëàòà íà ãðàâèòàöèÿòà è âòîðî, ñúùåñòâóâàíåòî íà òåçè îò-
íîñèòåëíî ñòóäåíè îáðàçóâàíèÿ ñðåä îáêðúæàâàùàòà ãè ãîðåùà ñëúí÷åâà
êîðîíà.
Îò íàáëþäåíèÿòà è òåîðåòè÷íèòå ðàçðàáîòêè ñà óñòàíîâåíè äâà îñ-
íîâíè òèïà òîïîëîãèè íà êîíèãóðàöèÿòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå íà ÑÏ
N I
-  íîðìàëíà  ( ) è  èíâåðñíà  ( ), â çàâèñèìîñò îò òÿõíàòà ñïåöèè-
êà è îòíîøåíèåòî èì êúì åäðîìàùàáíîòî ìàãíèòíî ïîëå íà Ñëúíöåòî
(Ôèã. 1.4). Ïðè ïðîòóáåðàíñè ñ N êîíèãóðàöèÿ íà ìàãíèòíîòî ïîëå,
ïîñîêàòà íà ïîëåòî ïðåç ïðîòóáåðàíñà å ñúùàòà êàêòî òàçè íà íèñêî-
ëåæàùîòî îòîñåðíî ÌÏ. Òàêèâà ÊÌÏ íà ÑÏ ñå îïèñâàò îò ìîäåëè-
òå íà Kippenhahn-S hl uter (K-S) (Ôèã. 1.4à). Ïðè èíâåðñíèòå ÊÌÏ íà
ÑÏ, ïîëÿðíîñòòà íà ïîëåòî ïðåç ïðîòóáåðàíñà å îáðàòíà íà ïîëÿðíîñò-
òà íà îòîñåðíîòî ïîëå ïîä íåãî. Òîçè òèï êîíèãóðàöèè ñå îïèñâàò

17
Ôèãóðà 1.4: Äâàòà îñíîâíè òèïà òîïîëîãèè íà ìàãíèòíîòî ïîëå íà ÑÏ.
(à) Íîðìàëíà ïîëÿðíîñò; (â) Èíâåðñíà ïîëÿðíîñò.

îò Kuperus-Raadu (K-R) ìîäåëèòå, â îñíîâàòà íà êîèòî ñòîè ìîäåëà íà

Kuperus and Tandberg-Hanssen (1967), ïî-êúñíî äîðàçâèò îò Kuperus and
Raadu (1974) (Ôèã. 1.4â).
Ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà K-S ìîäåëèòå ñå îïèñâà êàòî ïîòåíöè-
àëíî ïîäîáíà (potential-like), à òåçè íà K-R ìîäåëèòå êàòî íåïîòåíöèàë-
íîïîäîáíà (nonpotential-like) (Leroy, 1989). Íà ïðàêòèêà, ïî-÷åñòî èçïîëç-
âàíèòå òåðìèíè çà òåçè äâà òèïà ìîäåëè - ìîäåëè ñ íîðìàëíà è èíâåðñíà
ïîëÿðíîñò - ñà ïðåäëîæåíè îò Priest (1989). Îïðåäåëÿíåòî íà òèïà íà
íàáëþäàâàí ÑÏ (íà íåãîâàòà ÊÌÏ) ñå ñâåæäà äî îïðåäåëÿíå íà ïîëÿð-
íîñòòà íà ÌÏ ïðåç ïðîòóáåðàíñà, êîÿòî å äîñòàòú÷íî äîáúð êðèòåðèé
ñïîðåä Anzer (1979) è ñðàâíÿâàíåòî é ñ ïîëÿðíîñòòà íà îòîñåðíîòî
ïîëå ïîä íåãî. Íà ïðàêòèêà, èäåíòèèöèðàíåòî íà òèïà íà ÑÏ ñå ñâåæ-
äà äî îïðåäåëÿíåòî íà ïîñîêàòà íà âåêòîðà íà íåãîâîòî ÌÏ ñïðÿìî òàçè
íà âåêòîðà íà îòîñåðíîòî ïîëå.
Îòíîñíî ïðîïîðöèèòå íà äâàòà òèïà ÑÏ, Leroy (1989) ïîêàçà, ÷å N è
I ÑÏ ñà â ñúîòíîøåíèå 3:1. Ñúùåñòâóâà ñèëíî ñúìíåíèå îòíîñíî äîñòî-
N
âåðíîñòòà íà òîâà ñúîòíîøåíèå, òúé êàòî ÑÏ ñà ïî-íèñêè îò 30 000 km,
à ïðè íàáëþäåíèÿ ñ êîðîíîãðà ñå èçïóñêàò ïðîòóáåðàíñèòå ñ âèñî÷èíà
ïîä 10 000 km, ïîðàäè ìàñêèðàíå îò ñèëíî ðàçñåÿíà ñâåòëèíà. Ñúãëàñíî
Leroy (1988) ñúùåñòâóâàíåòî íà ÑÏ ñ äâà òîïîëîãè÷íî ðàçëè÷íè òèïà
ÊÌÏ âåðîÿòíî îòðàçÿâà àêòà, ÷å ïðîòóáåðàíñèòå ñà îðìèðàíè âúðõó
ðàçëè÷åí òèï ÌÈË. Äåéñòâèòåëíî, íàáëþäåíèÿòà ïîêàçâàò, ÷å â åäíà è
N I
ñúùà îáëàñò íÿìà ñëó÷àè ïî ÌÈË äà èìà è äâàòà òèïà, è , ÑÏ (Leroy
et al., 1984). Ñëåäîâàòåëíî, çà âñåêè îò êîìåíòèðàíèòå ïî-ãîðå òðè òèïà
ÌÈË å õàðàêòåðåí îïðåäåëåí òèï ÊÌÏ íà ÑÏ. N ÑÏ ñà ñòàòèñòè÷åñêè

18
 A I
ïðèñúùè çà ÌÈË (â íèñêèòå è ñðåäíèòå øèðèíè), à ÑÏ - çà ÌÈË C
â ïîëÿðíàòà çîíà (Leroy, 1988).
B
Âúïðîñúò çà òèïà íà ÊÌÏ íà ÑÏ ïî ÌÈË å âñå îùå äèñêóñèîíåí.
Çà ñåãà âñå îùå íÿìà ñòàòèñòè÷åñêè äàííè îò ïðåêè íàáëþäåíèÿ çà ÊÌÏ
íà ÑÏ ïî òàêèâà ëèíèè, íî îò òåîðåòè÷íèòå ìîäåëè íà ÑÏ ñå î÷àêâà,
I
÷å ïî òåçè ÌÈË ñå ðàçïîëàãàò ïðîòóáåðàíñè ñ ÊÌÏ. Ñúùåñòâóâàò äâà
àðãóìåíòà â ïîëçà íà ïîäîáíî î÷àêâàíå. Ïúðâèÿò å ñâúðçàí ñ ðàçëèêàòà â
A B I
ñèëàòà íà ÌÏ îêîëî è ÌÈË. Âòîðèÿò àðãóìåíò å áðîÿ íà ÑÏ, êîéòî
å ìíîãî ïî-ãîëÿì îò òîçè íà N ÑÏ â íèñêèòå õåëèîãðàñêè øèðèíè.
Ñïîðåä Tang (1987) ïðîòóáåðàíñèòå ïî B ÌÈË ñà ïî-÷åñòî ñðåùàíè,
îòêîëêîòî òåçè ïî A ÌÈË. Ñëåäîâàòåëíî ÑÏ ïðåäïî÷èòàò ÌÈË ìåæäó
ðàçëè÷íè, íî ñúñåäíè áèïîëÿðíè îáëàñòè, êúäåòî îòîñåðíîòî ÌÏ â
îêîëíîñòòà íà ÌÈË ïðåäñòàâëÿâà êâàäðóïîë.  òîçè ñëó÷àé òèïà íà
ÊÌÏ íà ÑÏ ñå îïðåäåëÿ ïî ïîëÿðíîñòèòå, êîèòî ñà íàé-áëèçî äî ÌÈË
íà ïðîòóáåðàíñà.

1.2.3 Êàíàëè íà âëàêíà (ïðîòóáåðàíñè)

Ïî÷òè âñè÷êè ðåíòãåíîâè ñòðóêòóðè, ëåæàùè ïî ÌÈË, ñà ñ îðìàòà
íà àðêè, ò. å. øëåìîâèäíè ïðè íàáëþäåíèÿ íà ëèìáà. Ìàãíèòíîòî ïîëå
â òåçè îáëàñòè å óñóêàíî ïî íàïðàâëåíèå íà ÌÈË, îðìèðàéêè ïàø-
êóë, êîéòî îáãðàæäà îòâñÿêúäå ïðîòóáåðàíñà, èçîëèðàéêè ãî îò ãîðå-
ùàòà êîðîíà. Òàêèâà ñòðóêòóðè ñå íàðè÷àò êàíàëè íà âëàêíàòà. Òå ñå
äåèíèðàò êàòî îáëàñòè îò õðîìîñåðàòà, êîèòî îáãðàæäàò ÌÈË è â
êîèòî õðîìîñåðíèòå Hα èáðèëè ñå ïîäðåæäàò ïî äúëæèíàòà íà èí-
âåðñíàòà ëèíèÿ. Äîêîëêîòî òåõíèòå ïúðâè ñèñòåìàòè÷íè íàáëþäåíèÿ ñà
èçâúðøåíè îò Skylab, êàíàëèòå íà âëàêíàòà ñå íàáëþäàâàò êàòî îáëàñ-
òè ñ íàìàëåíî ðåíòãåíîâî èçëú÷âàíå â êîðîíàòà. Êàíàëèòe íà âëàêíàòà
ñà ïî-óíäàìåíòàëíà ñòðóêòóðà îòêîëêîòî ñàìèòå âëàêíà, òúé êàòî íå
âñåêè êàíàë ñúäúðæà âëàêíî, à îò äðóãà ñòðàíà, îòäåëåí êàíàë ìîæå äà
ïðåæèâåå íÿêîëêî îðìèðàíèÿ è åðóïöèè íà âëàêíà.
Êàíàëèòå íà âëàêíàòà ñå îòêðîÿâàò ñúñ ñâîÿòà ïî-íèñêà ÿðêîñò â ðàç-
ëè÷íèòå îáëàñòè íà åëåêòðîìàãíèòíèÿ ñïåêòúð, íåçàâèñèìî îò òîâà äàëè
â òÿõ èìà èëè íÿìà ïðîòóáåðàíñ. Ïðèñúñòâèåòî íà ñåãìåíò îò ïðîòóáå-
ðàíñ â ðåíòãåíîâèòå êóõèíè èçãëåæäà âëèÿå âúðõó ÿðêîñòòà íà êóõèíàòà,
êàòî òÿ å ìàëêî ïî-íèñêà îò òàçè çà ñëó÷àèòå, êîãàòî â êóõèíàòà íå ñå
âèæäà ïðîòóáåðàíñ (Serio et al., 1978).
Ïðîòóáåðàíñúò îáèêíîâåíî âúçíèêâà ìîðîëîãè÷íî êàòî íÿêîëêî îò-
äåëíè åëåìåíòà, ðàçïîëîæåíè åäèí ñëåä äðóã ïî êàíàëà íà âëàêíîòî.
×àñòòà îò ïúëíàòà äúëæèíà íà ïðàçíèíàòà, â êîÿòî ñå íàáëþäàâà ïðî-
òóáåðàíñà â Hα ñå èçìåíÿ îò 0.1 äî 0.6. Äåéñòâèòåëíàòà ñòîéíîñò çàâèñè

19
îò âúçðàñòòà íà ñúîòâåòñòâàùàòà ÌÈË. Ïî-ñòàðè êàíàëè íà âëàêíà ñú-
äúðæàò ïî-ìàëêè è êúñîæèâóùè åëåìåíòè íà ïðîòóáåðàíñè (Serio et al.,
1978).
Íàáëþäàâàíè â ðàäèî äèàïàçîíà âëàêíàòà âúðõó äèñêà íà Ñëúíöåòî
ïðåäñòàâëÿâàò îáëàñòè ñ ïîíèæåíà ðàäèîåìèñèÿ (ðàäèîâëàêíà). àäèîâ-
ëàêíîòî ñúâïàäà ïðîñòðàíñòâåíî ñ îïòè÷íî î÷åðòàíàòà ÷àñò íà âëàêíî,
íî å ïî-ãîëÿìî îò íåãî. Íà âñÿêî Hα âëàêíî âèíàãè ñå ðåãèñòðèðà ðàäèîâ-
ëàêíî, íî ìíîãî ðàäèîâëàêíà íÿìàò íàáëþäàåìè Hα âëàêíà. àçëè÷íîòî
çàïúëâàíå íà êàíàëà íà âëàêíî â Hα è â äðóãè ñïåêòðàëíè ëèíèè, ìîæå
äà îçíà÷àâà, ÷å èìà ïîâå÷å õëàäíà ìàòåðèÿ, îòêîëêîòî äåéñòâèòåëíî ñå
âèæäà â Hα. Ïðèñúñòâèåòî íà õëàäíà, àáñîðáèðàùà ìàòåðèÿ â êàíàëà
íà âëàêíî å ïî-ïîä÷åðòàíî â ðàäèî äèàïàçîíà, îòêîëêîòî â Hα ëèíèÿòà.
Õëàäíàòà ìàòåðèÿ ìîæå äà ñúùåñòâóâà â äîñòà ìàëêè êîëè÷åñòâà, çà
äà áúäå íàáëþäàâàíà â Hα, íî â äîñòàòú÷íè çà äà áúäå çàáåëåæèìà â
ìèêðîâúëíîâèÿ äèàïàçîí.

1.2.4 Äåñòàáèëèçàöèÿ íà ñïîêîåí ïðîòóáåðàíñ

Íà äàäåí åòàï îò ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå ñïîêîéíèÿò ïðîòóáåðàíñ ìîæå äà
ïðåòúðïè äåñòàáèëèçàöèÿ è äà ñå àêòèâèðà. Àêòèâèðàíåòî íà ÑÏ ïðåä-
ñòàâëÿâà ïðåõîä îò íèâî áëèçêî äî ñïîêîéíîòî äî íàïúëíî àêòèâíî ñúñ-
òîÿíèå. Òîçè ïðîöåñ, êàêòî ïîêàçâàò íàáëþäåíèÿòà, ïðîòè÷à â ðàìêèòå
íà íÿêîëêî ÷àñà (Kilper, 2009). Ïðè àêòèâèðàíåòî ñè ñïîêîéíèòå ïðî-
òóáåðàíñè, êàêòî è ïðîòóáåðàíñèòå îò àêòèâíèòå îáëàñòè ìîãàò äà ïðå-
òúðïÿò ðàçëè÷íè òèïîâå øèðîêîìàùàáíè äâèæåíèÿ - îò íèñêîàìïëèòóä-
íè îñöèëàöèè íà ïðîòóáåðàíñà äî åðóïöèÿ è ïîñëåäâàùî èçõâúðëÿíå íà
ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà âèñîêî â ñëúí÷åâàòà êîðîíà. Ïðè àêòèâèðàíåòî
íà ïðîòóáåðàíñ íàñòúïâà ñúùî è ïðîìÿíà âúâ âèäà è ñòðóêòóðàòà ìó.
Íàïðèìåð, âëàêíî íàáëþäàâàíî íà äèñêà ìîæå äà ñòàíå ïî-äúëãî è ïî-
òúìíî, à ïðîòóáåðàíñ íà ëèìáà - ïî-ÿðúê. Â ñúùîòî âðåìå å âúçìîæíî
äà ñå íàáëþäàâà íàðàñòâàíå íà òóðáóëåíòíèòå äâèæåíèÿ îêîëî âëàêíîòî.
Òîçè òèï àêòèâàöèÿ ïîíÿêîãà óòèõâà ñëåä ÷àñ, à â íÿêîè ñëó÷àè äîâåæäà
äî åðóïöèÿ.  äðóãè ñëó÷àè ïðîòóáåðàíñîâ ìàòåðèàë ìîæå äà áúäå èçõ-
âúðëåí ïî çàêðèâåíè òðàåêòîðèè ñúñ ñêîðîñò îò ïîðÿäúêà íà 100 km s−1 .
Äðóã òèï íà àêòèâàöèÿ å ò. íàð. ìèãàùî âëàêíî, êîãàòî ïðîòóáåðàíñúò
ïðåòúðïÿâà çàòèõâàùè îñöèëàöèè ñ ïåðèîä îò 6 äî 40 ìèíóòè. Òàêúâ
òèï îñöèëàöèè ñå ïðè÷èíÿâàò îò óäàðíà âúëíà íà ãîëÿìî èçáóõâàíå â
áëèçêàòà îêîëíîñò íà ïðîòóáåðàíñà.

20
1.3 Åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè

Âúïðåêè ðàçíîîáðàçèåòî îò àêòèâíè ïðîÿâè íà ïðîòóáåðàíñèòå, òå ìîãàò

äà áúäàò ðàçäåëåíè íà äâà îñíîâíè òèïà - àêòèâíè è åðóïòèâíè. Åðóï-
öèÿòà íà ïðîòóáåðàíñè å åäíî îò íàé-åíåðãåòè÷íèòå àêòèâíè ÿâëåíèÿ íà
Ñëúíöåòî. Ïî âðåìå íà òîçè ïðîöåñ îêîëî 1012 kg ïëàçìà ñå èçõâúðëÿ îò
õðîìîñåðàòà è íèñêàòà êîðîíà â ìåæäóïëàíåòíîòî ïðîñòðàíñòâî. Ñïî-
ðåä ñúâðåìåííîòî ïîçíàíèå çà ìàãíèòíàòà ïðèðîäà íà ïðîòóáåðàíñèòå,
åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ (ÅÏ) å òîçè, ïðè êîéòî öÿëàòà ïðîòóáåðàíñîâàòà
ìàòåðèÿ (ïúëíà åðóïöèÿ), ÷àñò îò íåÿ (÷àñòè÷íà åðóïöèÿ) èëè ãîðíà-
òà ÷àñò íà åäðîìàùàáíîòî ìàãíèòíî ïîëå íàä ïðîòóáåðàíñà (îãðàíè÷åíà
åðóïöèÿ), íàïóñêà ñëúí÷åâîòî ãðàâèòàöèîííî ïîëå ïîðàäè ñèëíàòà ðàäè-
àëíà (õåëèîöåíòðè÷íà) êîìïîíåíòà íà äâèæåíèåòî íàâúí îò ñëúí÷åâàòà
ïîâúðõíîñò (Gilbert, 2007).
Çà ðàçëèêà îò ÅÏ, àêòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè (ÀÏ) ñå äåèíèðàò êàòî
ïðîòóáåðàíñè, êîèòî ïîêàçâàò äâèæåíèÿ â Hα, íî íå ñå íàáëþäàâà îòêúñ-
âàíå íà ìàòåðèÿ îò ñëúí÷åâîòî ãðàâèòàöèîííî ïîëå. Ñïîðåä äèíàìèêàòà
íà ÀÏ, òå ìîãàò äà áúäàò ðàçäåëåíè â äâå ãðóïè: 1) ñ äâèæåíèÿ, êîèòî
ïðåäñòàâëÿâàò èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñà, ïîñëåäâàíî îò âðúùàíåòî ìó
îáðàòíî êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò; 2) èçäèãàíå, ïîñëåäâàíî îò ïðåäèì-
íî òàíãåíöèàëíî äâèæåíèå óñïîðåäíî íà ïîâúðõíîñòòà. È â äâàòà ñëó÷àÿ
(ÅÏ è ÀÏ) ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë ìîæå äà èçáëåäíåå â Hα.
Ñúùåñòâóâà çíà÷èòåëíà ðàçëèêà ìåæäó ìàêñèìàëíèòå âèñî÷èíè, ñêî-
ðîñòè è óñêîðåíèÿ íà äâàòà òèïà ïðîòóáåðàíñè (Gilbert et al., 2000). Íàï-
ðèìåð, ñðåäíàòà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà íà ÅÏ å 1.45 R⊙ , êîÿòî ñèëíî ñå
ðàçëè÷àâà îò òàçè íà ÀÏ - ñàìî 1.16 R⊙ . Îò îñîáåí èíòåðåñ å äèàïàçîíúò
îò ìàêñèìàëíè âèñî÷èíè îò 1.20 äî 1.35 R⊙ , òúé êàòî òîé ïðåäñòàâëÿâà
ïðåõîäà îò äîìèíèðàíåòî íà ÀÏ (ïîä 1.20 R⊙ ) êúì äîìèíèðàíåòî íà ÅÏ
(íàä 1.35 R⊙ ). Îò äðóãà ñòðàíà, â ðàìêèòå íà òîçè äèàïàçîí îò âèñî÷è-
íè îñíîâíî âúçíèêâà îòêúñâàíåòî íà èçõâúðëåíèÿ ìàòåðèàë îò òÿëîòî
íà ÅÏ. Íàä 1.15 R⊙ , ÅÏ ïîêàçâàò ïî-âèñîêè ñêîðîñòè îò ÀÏ. 71% îò
ÅÏ ïîêàçâàò ïîëîæèòåëíî óñêîðåíèå, äîêàòî òîçè ïðîöåíò çà ÀÏ å ñàìî
25%.
Ïðè åðóïöèÿòà íà ÑÏ ñå íàáëþäàâà ïúðâîíà÷àëíî áàâíî èçäèãàíå,
ïîñëåäâàíî îò ðÿçêà ñìÿíà êúì áúðçî èçäèãàíå âèñîêî â êîðîíàòà (Sterling
& Moore, 2003). Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè ñà âðåìåííà èëè èíàëíà à-
çà îò ñúùåñòâóâàíåòî íà ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè. Êîãàòî ðàçâèòèåòî íà
åðóïòèâíà íåóñòîé÷èâîñò â ÑÏ íå âîäè äî ñúùåñòâåíè èçìåíåíèÿ íà êîí-
èãóðàöèÿòà íà ìàãíèòíîòî ìó ïîëå, íåãîâàòà åðóïöèÿ èìà âðåìåíåí õà-
ðàêòåð è ñëåä íåÿ ÑÏ ñå âúçñòàíîâÿâà íà ñúùîòî ìÿñòî è ïî÷òè â ñúùàòà
îðìà.  äâå-òðåòè îò ñëó÷àèòå ïðîòóáåðàíñúò ñå ïîÿâÿâà îòíîâî ñëåä

21
èçâåñòíî âðåìå (îò 1 äî 7 äåíà) íà ñúùîòî ìÿñòî è ñúñ ñúùàòà îðìà.
Íÿêîè äúëãîæèâóùè ÑÏ (âëàêíà) ïðåòúðïÿâàò äî íÿêîëêî åðóïöèè â ïå-
ðèîäà íà ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå. Àêî ïðîöåñà íà åðóïòèâíà íåóñòîé÷èâîñò
èìà äðàñòè÷åí õàðàêòåð è âîäè äî ñúùåñòâåíè èçìåíåíèÿ (ðåñòðóêòóðè-
ðàíå) íà ÊÌÏ íà ÑÏ, òî åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å ïîñëåäåí ñòàäèé
îò íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå. Îò îñîáåíî âàæíî çíà÷åíèå çà èçó÷àâàíåòî íà
ïðîöåñèòå íà ðàçâèòèå íà åðóïòèâíà íåóñòîé÷èâîñò è åðóïöèÿ íà ÑÏ å
äîáðîòî ïîçíàâàíå íà èçèêàòà íà ÑÏ è èçè÷åñêèòå ïðîöåñè, âîäåùè
äî òÿõíîòî îðìèðàíå, óñòîé÷èâîñò è äåñòàáèëèçàöèÿ.
Åðóïöèÿòà íà âëàêíî, íàáëþäàâàíî íà äèñêà íà Ñëúíöåòî â ëèíè-
ÿòà Hα, å èçâåñòíà â ëèòåðàòóðàòà êàòî DB (Disparition Brusque ), èëè
âíåçàïíî èç÷åçâàíå íà âëàêíîòî. Ñúùåñòâåí ìîìåíò â ïðîáëåìà íà âíå-
çàïíîòî èç÷åçâàíå íà ñëúí÷åâè ïðîòóáåðàíñè å ñúùåñòâóâàíåòî íà äâà
èçè÷åñêè ðàçëè÷íè ïðîöåñè, êîèòî ëåñíî ìîãàò äà áúäàò îáúðêàíè.
Åíåðãåòè÷íàòà åâîëþöèÿ íà ïðîòóáåðàíñèòå ñå õàðàêòåðèçèðà ÷ðåç äè-
íàìè÷íèòå èëè òåðìè÷íè íåóñòîé÷èâîñòè íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà,
íàáëþäàâàíè, ñúîòâåòíî, êàòî äèíàìè÷íè (DBd) èëè òåðìè÷íè (DBt)
âíåçàïíè èç÷åçâàíèÿ (Taliashvilè et al., 2009). Äèíàìè÷íîòî DB å êëàñè-
÷åñêàòà åðóïöèÿ íà ÑÏ (âëàêíî), ïðè êîÿòî ïëàçìàòà ñå èçõâúðëÿ âèñîêî
â êîðîíàòà è õåëèîñåðàòà. Äèíàìè÷íîòî DB íàé-âåðîÿòíî å ðåçóëòàò îò
ðåñòðóêòóðèðàíåòî íà ìàãíèòíîòî ïîëå íà âëàêíîòî ÷ðåç ìàãíèòíî ïðè-
ñúåäèíÿâàíå (Raadu et al., 1988) ñëåä ïîÿâàòà íà íîâ ìàãíèòåí ïîòîê ïðè
åäíà îò ñòúïêèòå íà âëàêíîòî (Mouradian et al., 1987). Ïîñëåäñòâèå îò
DBd ïðîöåñ å ïúëíîòî èç÷åçâàíå íà âëàêíîòî, çà êîåòî ñå ñìÿòà, ÷å â
íàêîè ñëó÷àè òî ìîæå äà áúäå âúçñòàíîâåíî íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî, íî â
ïîâå÷åòî ñëó÷àè äèíàìè÷íîòî DB å èíàëåí ñòàäèè, ñëåä êîéòî âëàêíîòî
ïðåñòàâà äà ñúùåñòâóâà. Íàðåä ñ DBd, Mouradian, Martres, è Soru-Es aut
(1981, 1986) îòêðèõà ñúùåñòâóâàíåòî íà DBt. Ïðè òåðìè÷íèòå DB ñòóäå-
íàòà ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà ñå íàãðÿâà äî âèñîêè òåìïåðàòóðè, ïîðàäè
íàðàñòâàùèÿ ïðèòîê íà åíåðãèÿ êúì òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà, âñëåäñòâèå
íà êîåòî âëàêíîòî èç÷åçâà â Hα ëèíèÿòà, íî ñòàâà âèäèìî â UV ëèíè-
èòå è ðåíòãåíîâàòà ÷àñò íà ñïåêòúðà. Ìíîãî ÷åñòî, ñëåä èçâåñòíî âðåìå
(íÿêîëêî ÷àñà), êîãàòî âëàêíîòî èçñòèíå, ñå íàáëþäàâà ïîâòîðíà ïîÿâà
íà ïðîòóáåðàíñà â Hα. Çà ðàçëèêà îò òåðìè÷íèòå DB, äèíàìè÷íèòå DB
ïî-÷åñòî ñå àñîöèèðàò ñ ÈÊÌ, êàêòî è ñ èíòåíçèâíè ãåîìàãíèòíè áóðè,
äîðè êîãàòî ëèïñâà èíîðìàöèÿ çà ÈÊÌ (Taliashvili et al., 2009).

1.3.1 Êëàñèèêàöèè íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè

Ñïîðåä äåèíèöèÿòà íà Gilbert (2007), íàïðàâåíà âúç îñíîâà íà íàáëþ-
äàòåëíè äàííè, ñúùåñòâóâàò òðè îñíîâíè äèíàìè÷íè òèïà åðóïöèÿ íà

22
ïðîòóáåðàíñ: ïúëíà, ÷àñòè÷íà è îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ. Îñíîâíèòå àêòî-
ðè, êîèòî îïðåäåëÿò òîâà ðàçíîîáðàçèå â åðóïòèâíîòî ïîâåäåíèå íà ïðî-
òóáåðàíñèòå ñà õàðàêòåðà íà âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó ìàñàòà íà ïðîòó-
áåðàíñà (âëàêíîòî) è òîïîëîãèÿòà íà ïîääúðæàùàòà ãî ìàãíèòíà êîíè-
ãóðàöèÿ, êàêòî è òîïîëîãèÿòà è ïîâåäåíèåòî íà åäðîìàùàáíîòî ìàãíèòíî
ïîëå, ñúäúðæàùî â äúíîòî ñè ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà ïðîòóáåðàí-
ñà Ôèã. 1.5.

Ôèãóðà 1.5: Òðè õàðàêòåðíè ñëó÷àÿ íà ìàãíèòíî âúæå ñ èíâåðñíà ìàã-

íèòíà êîíèãóðàöèÿ è ïðîòóáåðàíñ â íåãî, ñúîòâåòñòâàùè íà ïúëíà, îã-
ðàíè÷åíà è ÷àñòè÷íà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñà, â çàâèñèìîñò îò ìÿñòîòî
íà ïðîòè÷àíå íà õîðèçîíòàëíî ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå (Gilbert et al.,
2007).

Ïúëíà åðóïöèÿ íà ÑÏ. Ïúëíàòà åðóïöèÿ ñå äåèíèðà çà ñëó÷à-

èòå, êîãàòî öÿëàòà ìàãíèòíà ñòðóêòóðà, ïîääúðæàùà ïðîòóáåðàíñà, ñå
èçõâúðëÿ â õåëèîñåðàòà ñ ïîíå 90% îò ïðåä-åðóïòèâíàòà ìó ìàñà. ðà-
íèöàòà îò 90% çà èçõâúðëåíàòà ìàñà â äåèíèöèÿòà å âúâåäåíà îò Gilbert
at al. (2007) çà ðàçãðàíè÷àâàíå íà ïúëíàòà îò ÷àñòè÷íàòà åðóïöèÿ íà ÑÏ,
äîêîëêîòî ñòè÷àíåòî íà ïðîòóáåðàíñîâà ìàòåðèÿ îáðàòíî êúì ñëúí÷åâà-
òà ïîâúðõíîñò, ïî âðåìå íà åðóïöèÿ, å òèïè÷íî è çà òðèòå òèïà åðóïöèè
íà ÑÏ. Ñúãëàñíî Gilbert et al. (2000), ïîäîáåí òèï åðóïöèÿ å ðåçóëòàò
íà õîðèçîíòàëíî ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, ïðîòè÷àùî ïîä èëè íèñêî â
ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ ïîääúðæàùà ÑÏ.
×àñòè÷íà åðóïöèÿ íà ÑÏ . ×àñòè÷íèòå åðóïöèè ñà ïî-ñëîæíè çà
íàáëþäàòåëíî äåèíèðàíå, ïîðàäè êîìïëåêñíàòà âçàèìîâðúçêà ìåæäó

23
ìàñàòà íà ÑÏ, ïîääúðæàùàòà ãî ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ è åäðîìàùàá-
íîòî ìàãíèòíî âúæå íàä íåÿ. Â ðàìêèòå íà òîçè òèï åðóïöèè ñúùåñò-
âóâàò äâå ðàçëè÷íè ïîäêàòåãîðèè (Gilbert et al., 2001). Ïðè ïúðâàòà îò
òÿõ öÿëàòà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ íà ÑÏ åðóïòèðà ñ ÷àñò îò ìàñàòà
(< 90% îò ïðåä-åðóïòèâíàòà ìàñà) èëè áåç ìàñàòà íà ïðîòóáåðàíñà. Îñ-
òàòúêúò îò ìàñàòà èëè öÿëàòà ìàñà ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì ñëúí÷åâàòà
ïîâúðõíîñò. Ïðè âòîðàòà ïîäêàòåãîðèÿ ÷àñòè÷íè åðóïöèè, ãîðíàòà ÷àñò
íà ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà ÑÏ åðóïòèðà çàåäíî ñ åäðîìàùàáíîòî
ìàãíèòíî âúæå íàä íåÿ â ðåçóëòàò íà õîðèçîíòàëíî ìàãíèòíî ïðèñúåäè-
íÿâàíå, ïðîòè÷àùî âúòðå â ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà ÑÏ. Îñòàòúêúò
îò ìàñàòà íà ÑÏ ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò. Àêî ìàã-
íèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå ïðîòè÷à íàä ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà ÑÏ,
â åäðîìàùàáíîòî ìàãíèòíî âúæå íàä íåÿ, òîãàâà ìàãíèòíàòà êîíèãó-
ðàöèÿ íà ÑÏ ñ öÿëàòà ìàñà â íåÿ îñòàâà íåïîêúòíàòà.  òîçè ñëó÷àé
ñúùî ñå íàáëþäàâà ñòè÷àíå íà ìàñàòà íà ÑÏ îáðàòíî êúì ñëúí÷åâàòà
ïîâúðõíîñò.
Îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ íà ÑÏ . Îãðàíè÷åíàòà åðóïöèÿ ñå äåèíèðà
çà ñëó÷àèòå, êîãàòî íèêàêâà ÷àñò îò ìàñàòà íà èçäèãàùèÿ ñå ïðîòóáåðàíñ,
êàêòî è ïîääúðæàùàòà ÿ ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ íå ñå èçõâúðëÿò â õå-
ëèîñåðàòà. Òîçè òèï åðóïöèÿ íà ÑÏ íå èçêëþ÷âà ëîêàëíà äèíàìè÷íà
àêòèâíîñò, êàòî íàãðÿâàíå è ïîÿâàòà íà ñëúí÷åâî èçáóõâàíå (Alexander et
al., 2006). Åäèí îò íàé-õàðàêòåðíèòå èçè÷åñêè ïðîöåñè, âîäåùè äî îãðà-
íè÷åíà åðóïöèÿ íà ÑÏ å ðàçâèòèåòî íà êèíê-íåóñòîé÷èâîñò â ìàãíèòíîòî
âúæå íà ïðîòóáåðàíñà (Ji et al. 2003, Tor
ok and Kliem 2005, Alexander et
al., 2006). Çà îãðàíè÷åíèòå åðóïöèè ñà õàðàêòåðíè äâà ìåõàíèçìà, ÷ðåç
êîèòî ìàñàòà íà ïðîòóáåðàíñà ñå âðúùà êúì ïîâúðõíîñòòà - ñòè÷àíå íà
ìàñàòà ïî ìàãíèòíèòå ëèíèè îáðàòíî êúì îòîñåðàòà è ñëÿãàíå ïî âè-
ñî÷èíà íà ìàñàòà è ïîääúðæàùèòå ÿ ìàãíèòíè ñèëîâè ëèíèè.
Åäíà âàæíà íàáëþäàòåëíà õàðàêòåðèñòèêà íà ÷àñòè÷íàòà è îãðàíè-
÷åíàòà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ å ïîâòîðíîòî âúçñòàíîâÿâàíå íà ïðîòó-
áåðàíñà (âëàêíîòî) íà ïðåäèøíàòà (ïðåä-åðóïòèâíà) ïîçèöèÿ.
Äðóãà êëàñèèêàöèÿ íà ÅÏ å âúâåäåíà îò îìïîëò (1984, 1990). Â
îñíîâàòà è å òîïîëîãè÷íàòà êîíèãóðàöèÿ íà ìàãíèòíè ïîëåòà, ïîääúð-
æàùèè ÑÏ è òÿõíàòà äèíàìèêà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà. Êëàñèèêàöèÿòà
íà îìïîëò âêëþ÷âà äâà îñíîâíè òèïà åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè:
ÅÏ îò I òèï: Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò I òèï, íàáëþäàâàíè â
ëèíèÿòà Hα, èìàò îðìàòà íà ãîëÿìà àðêà, êîÿòî âåëèêîëåïíî âèçóà-
ëèçèðà ïîääúðæàùàòà ÿ ìàãíèòíà àðêàäà.  ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó÷àèòå,
ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà å ñúñòàâåíà îò ìíîæåñòâî èíè, âçàèìíî óñóêàíè
âëàêíà, à äâàòà è êðàÿ ñà çàêîòâåíè â ñëúí÷åâàòà îòîñåðà.  õîäà íà
åðóïöèÿòà, àðêàòà ñå èçäèãà è óãîëåìÿâà, êàòî îñòàâà âèäèìà â Hα ïî÷òè

24
äî êðàÿ íà åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ, êîãàòî áúðçî èçáëåäíÿâà è èç÷åçâà. Òîçè
òèï ÅÏ îáèêíîâåíî ñà ëîêàëèçèðàíè â äîëíàòà ÷àñò íà åäðîìàùàáíàòà
ìàãíèòíà ñèñòåìà íà àñîöèèðàíîòî ñ òÿõ ÈÊÌ.
ÅÏ îò II òèï: Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò II òèï ïúðâîíà÷àëíî
èçãëåæäàò êàòî àðêà ñúñ ñúùàòà ìîðîëîãèÿ êàêòî ÅÏ îò I òèï, íî ïðè
ñòàðòà íà åðóïöèÿòà åäèíèÿò êðàê íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà ñå îòêúñ-
âà îò ïîâúðõíîñòòà, äîêàòî äðóãèÿ îñòàâà çàêîòâåí êúì íåÿ. Â õîäà íà
åðóïöèÿòà, òÿëîòî íà ÅÏ ïîñòåïåííî ñå èçïðàâÿ ñïðÿìî ñëúí÷åâèÿ ëèìá,
à èçãðàæäàùèòå ãî ìàãíèòíèòå òðúáè ñå ðàçñóêâàò. Â êðàÿ íà åðóïöèÿòà,
êîãàòî ÅÏ äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà, òÿëîòî ìó å ïî÷òè ïåðïåíäè-
êóëÿðíî êúì ëèìáà, à ìàãíèòíèòå òðúáè â íåãî ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè.
Ñúùåñòâåíà îñîáåíîñò íà òîçè òèï ÅÏ å íàëè÷èåòî íà äîáðå èçðàçåíà
ïîñò-åðóïòèâíà àçà, ïî âðåìå íà êîÿòî ñå íàáëþäàâà ñòè÷àíåòî íà ïðî-
òóáåðàíñîâàòà ïëàçìà îáðàòíî êúì îòîñåðàòà.

1.3.2 Êèíåìàòè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêè íà åðóïöèÿòà

Êèíåìàòè÷íàòà êàðòèíà íà åðóïöèÿòà íà ïîâå÷åòî ïðîòóáåðàíñè (âëàê-
íà) å ñúñòàâåíà îò òðè îñíîâíè àçè: íà÷àëíà àçà íà àêòèâèðàíå íà
ïðîòóáåðàíñà, åðóïòèâíà àçà íà áúðçî óñêîðÿâàíå è åðóïòèâíà àçà ñ
ïîñòîÿííà èëè ñêîðîñò.
Ïî âðåìå íà àçàòà íà àêòèâèðàíå, ïðîòóáåðàíñúò áàâíî ñå èçäèãà ñ
ïî÷òè ïîñòîÿííà ñêîðîñò. Ñïîðåä Sterling è Moore ( 2004 a, b), íà áàçàòà
íà íàáëþäåíèÿ íà åðóïòèâíè âëàêíà â ðåíòãåíîâàòà ÷àñò íà ñïåêòúðà,
òàçè ñêîðîñò å îò ïîðÿäúêà íà 1-10 km s−1 . Ïðåç òàçè àçà, äâèæåíèå-
òî íà âëàêíîòî îáèêíîâåíî å ñúïúòñòâàíî îò ïëàâíà ïðîìÿíà â íåãîâàòà
ìîðîëîãèÿ. Ïúðâîíà÷àëíî ñëîæíàòà ìó ñòðóêòóðà ñå òðàíñîðìèðà â
ïî-ïðîñòà, êîÿòî â íÿêîè ñëó÷àè èìà ñïèðàëíî óñóêâàíå (twist), íàé-ÿñíî
èçðàçåíî ïðè êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà (Vrsnak, 1991). Ïîíÿêîãà ñå íàá-
ëþäàâàò è âúòðåøíè äâèæåíèÿ íà ïëàçìàòà ïî ñïèðàëîâèäíè òðàåêòîðèè
(Rusin and Rybansk
y, 1982).
Ïðè äîñòèãàíåòî íà îïðåäåëåíà êðèòè÷íà âèñî÷èíà (îáèêíîâåíî ñðàâ-
íèìà ñ ïîëîâèíàòà îò ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó ñòúïêèòå), ïðîòóáåðàíñúò âíå-
çàïíî çàïî÷âà äà ñå óñêîðÿâà è ñêîðîñòòà ìó íàðàñòâà äî íÿêîëêî ñòî-
òèöè km s−1 . Ìîìåíòúò íà âíåçàïíî óñêîðÿâàíå ñå ñ÷èòà çà íà÷àëî íà
åðóïöèÿòà.
Ñïîðåä Vrsnak (1998), ñëåä àçàòà íà áúðçî óñêîðÿâàíå åðóïöèÿòà ìî-
æå äà ïðîòå÷å ïî òðè âúçìîæíè ñöåíàðèÿ: 1) åðóïòèðàùèÿò ïðîòóáåðàíñ
ìîæå äà ïðîäúëæè äà ñå èçäèãà ñ íàðàñòâàùî óñêîðåíèå; 2) èçäèãàíåòî
ìîæå äà ñå îñúùåñòâÿâà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò; 3) àçàòà íà ïîñòîÿííà
ñêîðîñò ìîæå äà áúäå ïîñëåäâàíà îò àçà ñ íàìàëÿâàùî (îòðèöàòåëíî)

25
óñêîðåíèå.
Êèíåìàòèêàòà íà åðóïöèÿòà íàé-äîáðå ñå ïðåäñòàâÿ ÷ðåç äèàãðàìà-
òà ñêîðîñò-âèñî÷èíà, êîÿòî äàâà äîáðà ïðåäñòàâà çà îòäåëíèòå àçè íà
åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ. Âðåìåâàòà ñêàëà íà åðóïöèÿòà å îò ïîðÿäúêà íà íÿ-
êîëêî ÷àñà, ïî âðåìå íà êîèòî ïðîòóáåðàíñúò ìîæå äà äîñòèãíå âèñî÷èíà
îò 105 êì äî íàä 10 R⊙ . Â ïîñëåäíèòå àçè íà åðóïöèÿ ïðîòóáåðàíñîâàòà
ïëàçìà ñòàâà íåâèäèìà â Hα ëèíèÿòà. Òîâà ñå äúëæè íà íàãðÿâàíå íà
ïëàçìàòà èëè íà íàìàëÿâàíå íà íàëÿãàíåòî, ïðè÷èíåíî îò óâåëè÷àâàíåòî
íà îáåìà èëè îò çàãóáàòà íà ìàñà, â ðåçóëòàò îò ñòè÷àíåòî è îáðàòíî êúì
ïîâúðõíîñòòà. Ñêîðîñòòà íà èçõâúðëÿíå íà ïëàçìàòà âàðèðà îò íÿêîë-
êî äåñåòêè km s−1 äî íÿêîëêî ñòîòèöè km s−1 . Ñòîéíîñòèòå ïðè ãîðíàòà
ãðàíèöà ñà îò ïîðÿäúêà íà Àëâåíîâàòà ñêîðîñò, êîåòî ïîäñêàçâà ìàã-
íèòíàòà ïðèðîäà íà ïðîöåñà íà åðóïöèÿ.
Åðóïöèÿòà íà ñïîêîéíèòå ïðîòóáåðàíñè è íà ïðîòóáåðàíñèòå îò àê-
òèâíèòå îáëàñòè ïðîòè÷à ïî ïîäîáåí íà÷èí. Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàí-
ñèòå îò àêòèâíèòå îáëàñòè ñå èçâúðøâà â ïî-êúñè èíòåðâàëè îò âðåìå,
îòêîëêîòî åðóïöèÿòà íà ÑÏ. Òîâà ñå äúëæè íà ïî-ãîëåìèòå ãðàäèåíòè è
íàëÿãàíåòî íà ìàãíèòíîòî ïîëå â ÀÎ.

1.3.3 Âçàèìîâðúçêà íà ÅÏ ñ êîðîíàëíè èçõâúðëÿíèÿ

íà ìàñà è ñëúí÷åâè èçáóõâàíèÿ
Íàáëþäåíèÿòà ïîêàçâàò, ÷å åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè, èçáóõâàíèÿòà è
êîðîíàëíèòå èçõâúðëÿíèÿ íà ìàñà ÷åñòî âúçíèêâàò çàåäíî. åäèöà èçñ-
ëåäâàíèÿ ïîä÷åðòàâàò òÿñíàòà àñîöèàöèÿ íà ïðîòóáåðàíñîâèòå åðóïöèè ñ
ÈÊÌ (íàïð. Munro et al. ,1979; House et al., 1981; Webb and Hundhausen,
1987, Gilbert et al., 2000) è ñëúí÷åâèòå èçáóõâàíèÿ (íàïð. Hirayama, 1974;
Kahler et al.; 1988; Moore, 1984). Âúïðåêè ðàçëè÷èÿòà â ìîðîëîãèÿòà,
ðàçìåðèòå, áàëàíñà íà ìàñàòà è åíåðãèÿòà, òåçè òðè ðàçëè÷íè åðóïòèâíè
ÿâëåíèÿ ñà ïðîÿâà íà åäèí è ñúù èçè÷åñêè ïðîöåñ, âêëþ÷âàù èçõâúð-
ëÿíå íà ïëàçìà è ìàãíèòíî ïîëå ñðåùó ãðàâèòàöèîííîòî ïîëå íà Ñëúíöå-
òî (Harrison, 1996; Forbes, 2000; Lin et al. 2003). Òîçè èçè÷åñêè ïðîöåñ
å ñâúðçàí ñ äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóïöèÿòà íà åäðîìàùàáíà ìàãíèòíà
ñèñòåìà (ÅÌÑ) â ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà (Rompolt, 1984; Shibata, 1999;

Priest and Forbes, 2002; Svestka, 2001). Äåñòàáèëèçàöèÿòà íà ìàãíèòíà-
òà ñèñòåìà âúçíèêâà, êîãàòî ïîä äåéñòâèåòî íà îòîñåðíè äâèæåíèÿ
èëè ïîÿâàòà íà íîâ ìàãíèòåí ïîòîê, ìàãíèòíîòî ïîëå íå ìîæå ïîâå÷å äà
îñòàíå â ðàâíîâåñèå è åðóïòèðà (Forbes, 2000).
Åðóïöèèòå íà ïðîòóáåðàíñè ñà òÿñíî ñâúðçàíè è ñúñ ñëúí÷åâèòå èç-
áóõâàíèÿ. Èçáóõâàíèÿòà ñå èäåíòèèöèðàò êàòî âíåçàïíî óâåëè÷àâà-

26
íå íà ÿðêîñòòà â Hα (îïòè÷íè èçáóõâàíèÿ), â äàëå÷íàòà óëòðàâèîëåòî-
âà îáëàñò (are loops) èëè â ðåíòãåíîâàòà îáëàñò (ðåíòãåíîâè èçáóõâà-
íèÿ). Ìíîãî ÷åñòî ãîëåìèòå èçáóõâàíèÿ ñà ïðåäøåñòâàíè îò åðóïöèÿòà
íà âëàêíî, êàòî àçàòà íà áàâíî èçäèãàíå íà âëàêíîòî çàïî÷âà îêîëî
20 ìèíóòè ïðåäè èìïóëñèâíàòà àçà íà èçáóõâàíåòî. Ñïîðåä ñúâðåìåí-
íèòå ñòàòèñòè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ (íàïð. Jing et al., 2004), åðóïöèèòå íà
âëàêíà â àêòèâíè îáëàñòè ïî-÷åñòî ñà ñâúðçàíè ñúñ ñëúí÷åâè èçáóõâà-
íèÿ (95%), îòêîëêîòî åðóïöèèòå íà ñïîêîéíèòå âëàêíà (28%), äîêàòî, îò
äðóãà ñòðàíà, ïîñëåäíèòå ïî-÷åñòî ïúê ñà àñîöèèðàíè ñúñ ÈÊÌ. Ïðåäâèä
ïî-ìàëêèòå ïðîñòðàíñòâåíè è âðåìåâè ìàùàáè, â êîèòî âúçíèêâàò äâåòå
ÿâëåíèÿ, àñîöèàöèÿòà ÅÏ ñ ñëúí÷åâèòå èçáóõâàíèÿ ìîæå äà ñå îïðåäåëÿ
äèðåêòíî îò íàáëþäåíèÿòà.
Èçõâúðëÿíåòî íà êîðîíàëíà ìàñà å íàé-øèðîêîìàùàáíàòà åðóïòèâíà
ïðîÿâà íà Ñëúíöåòî, ñâúðçàíà ñ äèíàìè÷íè ïðîìåíè íà åäðîìàùàáíèòå
êîðîíàëíèòå ìàãíèòíè ñòðóêòóðè è èçõâúðëÿíåòî íà çíà÷èòåëíî êîëè-
÷åñòâî ïëàçìà è ìàãíèòíî ïîëå â õåëèîñåðàòà. Ìíîãî ÈÊÌ, íàáëþäà-
âàíè â áÿëà ñâåòëèíà, ïîêàçâàò õàðàêòåðíà ñòðóêòóðà ñúñòîÿùà ñå îò
òðè ÷àñòè: ÿðêà ïðèìêà (øëåìîâèäåí ñòðèìåð), òúìíà êóõèíà ïîä íåÿ
è ÿäðî (Illing è Hundhausen, 1986). Èíòåðåñíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïî-
äîáíè ñòðóêòóðè ÷åñòî ñúùåñòâóâàò ñïîêîéíî â ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà è
ìîãàò äà ñå íàáëþäàâàò ïî âðåìå íà ïúëíè ñëúí÷åâè çàòúìíåíèÿ (Saito è
Tandberg-Hanssen, 1973; Gibson et al., 2006). Ôðîíòàëíèÿò ÿðúê êðàé íà
ÈÊÌ ïðåäñòàâëÿâà äèóçíà îáâèâêà îò êîðîíàëíà ïëàçìà, ÷èÿòî ïðî-
åêöèÿ âúðõó íåáåñíàòà ïëîñêîñò ñå íàáëþäàâà êàòî çàòâîðåíà ïðèìêà ñ
èêñèðàíè â ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò êðàèùà (Crifo et al, 1983; Sime et
al., 1984). îëÿìàòà òúìíà êóõèíà ñå ñúñòîè ñúùî îò êîðîíàëíà ïëàçìà,
íî ñ ïî-íèñêà ïëúòíîñò. ßðêîòî ÿäðî â äîëíàòà ÷àñò íà ÈÊÌ å ñúñòà-
âåíî îò ïðîòóáåðàíñîâ ìàòåðèàë (House et al., 1981). Âñúùíîñò, ÿäðîòî
ïðåäñòàâëÿâà ÅÏ, ÷èÿòî åðóïöèÿ, â ðàííèòå àçè íà ÈÊÌ, ìîæå äà ñå
ïðîñëåäè ïðè íàáëþäåíèÿ â áÿëà ñâåòëèíà. Â ïî-êúñíèòå àçè íà ÈÊÌ,
ÿäðîòî ïðåäñòàâëÿâà îñòàòúê îò ÅÏ (ïðè ÷àñòè÷íà åðóïöèÿ) èëè öÿë
ïðîòóáåðàíñ (ïðè îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ).
Òåîðåòè÷íî, ÈÊÌ ñå ðàçãëåæäà êàòî åðóïöèÿ íà âå÷å ñúùåñòâóâàùî
ìàãíèòíî âúæå (ÌÂ) (Chen et al., 2006), êîåòî ìîæå äà ñå äåèíèðà êàòî
ñíîï îò òúíêè ìàãíèòíè òðúáè, ñïèðàíî óñóêàíè îêîëî öåíòðàëíàòà îñåâà
ëèíèÿ. Ñïîðåä òåîðåòè÷íèòå ìîäåëè, ïîäîáíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ å
ìíîãî âåðîÿòíà âúâ âúòðåøíîñòòà íà Ñëúíöåòî, òúé êàòî òÿ ìîæå äà ñå
èçäèãà êàòî öÿëîñòåí ñíîï ïðåç êîíâåêòèâíàòà çîíà, ïðè óñëîâèå ÷å èìà
ìèíèìàëíî êîëè÷åñòâî óñóêâàíå (Emonet and Moreno-Insertis 1998; Fan
et al. 1998, Abbett et al. 2000, 2001). Èìà è íàáëþäàòåëíè àðãóìåíòè â
ïîëçà íà õèïîòåçàòà çà ïðåäâàðèòåëíî ñúùåñòâóâàùîòî ìàãíèòíî âúæå.

27
Íàïðèìåð, íÿêîè îòîñåðíè íàáëþäåíèÿ ïîäñêàçâàò ïîÿâàòà íà ÌÂ íà
ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò (Tanaka, 1991; Leka et al., 1996; Lites et al. 1995).
Êàêòî òåîðåòè÷íèòå, òàêà è íàáëþäàòåëíèòå èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å
Ì èãðàå âàæíà ðîëÿ ïðè ÅÏ-ÈÊÌ åðóïöèèòå. Ñïîðåä òåîðåòè÷íèòå
ìîäåëè ÌÂ ñúùåñòâóâàò â êîðîíàòà è ïðåäøåñòâàò åðóïöèÿòà. Ïîäîáíà
èíòåðïðåòàöèÿ ïîçâîëÿâà ÈÊÌ è ÅÏ äà ñå òðåòèðàò êàòî ðàçëè÷íè ÷àñòè
íà Ì ñúñ ñïåöèè÷íè ãåîìåòðè÷íè âðúçêè ïîìåæäó ñè, ò.å. ãîâîðèì çà
åäíà öÿëîñòíà ñèñòåìà ÈÊÌ-ÅÏ-ÌÂ (Chen et al., 2006).
Èçñëåäâàíèÿòà íà ÅÏ ñà îò ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå çà ðàçáèðàíåòî íà
èçè÷åñêàòà ïðèðîäà íà ÈÊÌ. Òÿñíàòà âçàèìîâðúçêà ìåæäó äâåòå ÿâëå-
íèÿ ïîçâîëÿâà ÅÏ äà áúäàò ðàçãëåæäàíè êàòî òðàñåðè íà ÈÊÌ (Engvold,
2001). ÅÏ âúçíèêâàò â ðàíåí åòàï îò ðàçâèòèåòî íà ÈÊÌ. Â òàçè âðúçêà
èçñëåäâàíåòî íà àêòèâèðàíåòî íà ïðîòóáåðàíñèòå è òÿõíàòà åðóïöèÿ å âà-
æåí àñïåêò ïðè ðåøàâàíåòî íà ïðîáëåìà çà èíèöèèðàíåòî íà ÈÊÌ. Òåçè
èçñëåäâàíèÿ çíà÷èòåëíî áèõà äîïðèíåñëè çà ïî-ðåàëèñòè÷íîòî ïðåäñêàç-
âàíå íà ïîÿâàòà íà ÈÊÌ è ïðîìåíèòå, ïðåäèçâèêàíè îò òÿõ â êîñìè÷åñ-
êèÿ êëèìàò.
Èìà ìíîãî ïðèìåðè, ïðè êîèòî ñå íàáëþäàâà äîáðî ñúîòâåòñòâèå âúâ
âðåìåòî, ïðîñòðàíñòâåíîòî ðàçïîëîæåíèå, êàêòî è â ïîñîêàòà íà äâèæå-
íèå íà ÈÊÌ è ïðîòóáåðàíñà. Â ñúùîòî âðåìå ñå íàáëþäàâàò ÈÊÌ áåç
ÿðêî ÿäðî, êàêòî è ÿâëåíèÿ çà êîèòî å íåâúçìîæíî äà ñå ñâúðæàò ñ ïðî-
òóáåðàíñîâà åðóïöèÿ èëè èç÷åçâàíå íà âëàêíî. Îáðàòíîòî - íàáëþäåíèÿ
íà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ, ñëåä êîéòî íå ñëåäâà ÈÊÌ ñúùî íå å ðÿ-
äúê ñëó÷àé. Òîâà ñå ñëó÷âà âåðîÿòíî ïðè îãðàíè÷åíèòå åðóïöèè, êîãàòî
ïðîòóáåðàíñúò íå ñå èçäèãà äîñòàòú÷íî, à ñïèðà íà îïðåäåëåíà âèñî÷èíà
â íîâî ðàâíîâåñíî ñúñòîÿíèå (Alexander et al., 2006). Òàêà ÷å âðúçêàòà
ìåæäó äâåòå ÿâëåíèÿ íå å î÷åâèäíà è å ïðåäìåò íà ìíîæåñòâî èçñëåäâà-
íèÿ â îáëàñòòà íà ñëúí÷åâàòà è ñëúí÷åâî-çåìíàòà èçèêà.

1.3.4 Ìåõàíèçìè âîäåùè äî äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóï-

öèÿòà íà ÑÏ
Ñúùåñòâóâà êëàñ îò ïîâúðõíîñòíè (îòîñåðíè) è ïîäïîâúðõíîñòíè ÿâ-
ëåíèÿ íà Ñëúíöåòî, çà êîèòî ñå ñìÿòà, ÷å ñà îòêëþ÷âàùèòå èçè÷åñêè
ìåõàíèçìè (triggers) íà åðóïöèÿòà íà ÑÏ (âëàêíà), ñëúí÷åâèòå èçáóõâà-
íèÿ è ÈÊÌ, äîêîëêîòî òåçè òðè îñíîâíè åðóïòèâíè ïðîÿâè íà Ñëúíöåòî
÷åñòî ñå íàáëþäàâàò íà ðàçëè÷íè ìåñòà â åäíà è ñúùà åðóïòèðàùà åä-
ðîìàùàáíà ìàãíèòíà ñèñòåìà â ñëúí÷åâàòà àòìîñåðà. Òàêèâà èçè÷åñ-
êè ìåõàíèçìè ñà: êîíâåðãèðàùèòå äâèæåíèÿ ( onverging ows) (Forbes &
Priest, 1995); ïîâúðõíîñòíè (äèåðåíöèàëíî âúðòåíå) è ïîäîòîñåðíè

28
äâèæåíèÿ, âîäåùè äî äåîðìàöèÿ íà ïîâúðõíîñòíîòî ïîëå íà ñêîðîñ-
òèòå (shear ows)(Hindman et al., 2006); ïîÿâà íà íîâ ìàãíèòåí ïîòîê
(ux emergen e) (Feynman and Martin 1995, Chen and Shibata 2000, Liu
et al., 2005); èç÷åçâàíå (äèóçèÿ) íà ìàãíèòåí ïîòîê (ux an ellation)
(Martin, 1989; Zhang et al. 2001). Íÿêîè àâòîðè (íàïð. Miki
& Linker 1994;
Man hester et al., 2008) ðàçãëåæäàò èçìåñòâàíåòî (íàïðÿãàíåòî) íà ìàã-
íèòíîòî ïîëå (magneti shear), ñïèðàëíîòî óñóêâàíå íà ìàãíèòíîòî ïîëå
(magneti heli ity) è ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå (magneti re onne tion)
êàòî äîïúëíèòåëíè òðèãåð-ìåõàíèçìè çà ðàçâèòèå íà åðóïòèâíà íåóñ-
òîé÷èâîñò. Âñúùíîñò, ïîñëåäíèòå òðè ÿâëåíèÿ èìàò âòîðè÷åí õàðàêòåð,
äîêîëêîòî òå ñà ðåçóëòàò îò êîíâåðãèðàùèòå è/èëè ïîâúðõíîñòíèòå è
ïîäïîâúðõíîñòíè äâèæåíèÿ íà ñëúí÷åâàòà ïëàçìà.
Ñúùåñòâóâà äðóã êëàñ îò èçè÷íè ÿâëåíèÿ, êîèòî ñå íàðè÷àò ïðåä-
âåñòíèöè (pre ursors) èëè ïðèçíàöè (signatures) íà íà÷àëîòî è ðàçâèòèåòî
íà åðóïòèâíà íåóñòîé÷èâîñò íà ÑÏ. Âëàêíàòà è ïðîòóáåðàíñèòå òèïè÷íî
ñå íàáëþäàâàò â áëèçêàòà èíðà÷åðâåíà îáëàñò, îïòè÷åñêèÿ êîíòèíóóì
(íàïð, Hα, âèñîêîòåìïåðàòóðíè óëòðàâèîëåòîâè (EUV) ëèíèè), äîêàòî
êóõèíèòå îêîëî òÿõ ñå âèæäàò â ìèêðî- è ðàäèîâúëíîâàòà îáëàñò, áÿëà
ñâåòëèíà, EUV è SXR ëèíèèòå. Ïðåäâåñòíèöèòå, íàáëþäàâàíè â ñïîìåíà-
òèòå ïî-ãîðå ñïåêòðàëíè ëèíèè, òàêèâà êàòî ïðåõîäíèòå ïîâèøàâàíèÿ íà
ÿðêîñòòà èëè ïîòúìíÿâàíèÿ â íÿêîè îò ëèíèèòå, ñå ðàçãëåæäàò êàòî ïî-
òåíöèàëåí êëþ÷ êúì ðàçáèðàíåòî íà èçè÷åñêèòå óñëîâèÿ â ñëúí÷åâàòà
àòìîñåðà, âîäåùè äî åðóïöèÿ. Ïðåäâåñòíèöèòå îáèêíîâåíî ñà íàáëþäà-
òåëíà ïðîÿâà íà ñïåöèè÷íè èçè÷åñêè ïðîöåñè, ïðîòè÷àùè ïî âðåìå íà
ïðåä-åðóïòèâíàòà àçà, àçàòà íà áàâíî èçäèãàíå è åðóïòèâíàòà àçà
íà ïðîòóáåðàíñà. Ïî íàáëþäàòåëíè èçñëåäâàíèÿ îò ïîñëåäíèòå äâå äåñå-
òèëåòèÿ ñà óñòàíîâåíè ñëåäíèòå ïðåäâåñòíèöè (ïðèçíàöè) íà åðóïöèÿòà
íà ÑÏ (âëàêíî):
1. Ïîòúìíÿâàíå èëè ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà íà âëàêíî (ïðîòóáåðàíñ)
â ëèíèÿòà Hα (Martin, 1980).
2. Îòòè÷àíå íà ïëàçìàòà îò ïðîòóáåðàíñà êúì õðîìîñåðàòà
(Tandberg-Hanssen, 1995; Gilbert et al. 2000; Zhou et al., 2006).
3. Íàãðÿâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà (óâåëè÷àâàíå ñêîðîñòòà íà
âúòðåøíèòå äâèæåíèÿ íà ïðîòóáåðàíñà) ïðåäè (íàïð., Cirigliano et al.
2004; Ku era & Landi, 2006) è ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà (íàïð., Engvold et
al., 2001; Ku era & Landi, 2008).
4. Óâåëè÷àâàíå ðàçìåðà íà êóõèíàòà îêîëî ïðîòóáåðàíñà (Gibson et
al., 2006).
5. Ïîòúìíÿâàíå èëè ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà âúâ âèñîêîòåìïåðàòóð-
íèòå EUV ëèíèè íà ÷àñòè îò ïðîòóáåðàíñà èëè îáëàñòè îò áëèçêàòà ìó
îêîëíîñò (Alexander et al., 2006).

29
 6. Ïîòúìíÿâàíå èëè ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà âúâ âèñîêîòåìïåðàòóð-
íèòå SXR ëèíèè íà ÷àñòè îò ïðîòóáåðàíñà èëè îáëàñòè îò áëèçêàòà ìó
îêîëíîñò (Harrison et al., 1985).
7. Èíòåíçèâíè ðàäèî-øóìîâè áóðè âúçíèêâàùè ïðåäè åðóïöèÿòà (Lantos
et al., 1981). Íåîòäàâíà, Ramesh & Sundaram (2001), Chertok et al. (2001)
è Wen et al. (2007) óñòàíîâèõà, ÷å ÈÊÌ è àñîöèèðàíèòå âëàêíà ñå ïðåä-
õîæäàò èëè îò íà÷àëîòî èëè îò èç÷åçâàíåòî íà øóìîâà áóðÿ.
8. ðóïè îò ðàäèî èçáóõâàíèÿ îò III òèï: Îò 5 äî 10 ÷àñà ïðåäè âðå-
ìåòî, êîãàòî ÈÊÌ å íàáëþäàâàíî çà ïúðâè ïúò, ñòåïåíòà íà âúçíèêâàíå
íà ðàäèî èçáóõâàíèÿ îò III òèï íàðàñòâà ñðåäíî ïîíå 2.5 ïúòè (Ja kson
et al., 1978). Ñïîðåä ìîäåëà íà Chen & Shibata (2000) èçòî÷íèê íà òîçè
òèï ðàäèîèçáóõâàíèÿ å ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, ïðîòè÷àùî
òî÷íî ïðåäè åðóïöèÿòà.
Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè, àñîöèèðàíèòå ñ òÿõ ÈÊÌ è ñëúí÷åâèòå
èçáóõâàíèÿ ñà íàé-åíåðãåòè÷íèòå ïðîÿâè íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò, êîè-
òî çíà÷èìî, à ïîíÿêîãà è äðàñòè÷íî, âëèÿÿò âúðõó èçè÷åñêèòå óñëîâèÿ
íà ìåæäóïëàíåòíàòà ñðåäà, â òîâà ÷èñëî è íà îêîëîçåìíîòî êîñìè÷åñ-
êî ïðîñòðàíñòâî, Çåìÿòà, ÷îâåøêèòå òåõíîëîãèè, êàêòî è íà ðàçëè÷íè
àñïåêòè íà ÷îâåøêèÿ æèâîò (Gopalswamy, 2006).  òîçè ñìèñúë, èçñëåä-
âàíåòî íà ÅÏ è àñîöèèðàíèòå ñ òÿõ ÈÊÌ å åäíà îò ãîðåùèòå íàñîêè â
ñåðàòà íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò, òúé êàòî ïîäîáíè èçõâúðëÿíèÿ íà ïëàç-
ìà è ìàãíèòíè ïîëåòà îò Ñëúíöåòî âîäÿò äî çíà÷èìè ñìóùåíèÿ íà âñè÷êè
ãåîêîìïîíåíòè íà Çåìÿòà (Pulkkinen, 2007). Òúé êàòî ìåõàíèçìèòå, êîèòî
çàäåéñòâàò è óïðàâëÿâàò åðóïöèÿòà íà ÑÏ ñà âñå îùå äèñêóñèîííè, îñî-
áåíî â ðàìêèòå íà ïðåä-åðóïòèâíàòà àçà, å íåîáõîäèìî ïî-íàòàòúøíî
íàòðóïâàíå íà äåòàéëíè àíàëèçè íà îòäåëíè ÅÏ, íàáëþäàâàíè â ðàçëè÷-
íè ñïåêòðàëíè ëèíèè è äèàïàçîíè. Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà, èçñëåäâàíåòî íà
âêëþ÷âàùèòå ìåõàíèçìè è ïðåäâåñòíèöèòå íà åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñ
å åäíà îò íàé-âàæíèòå òåìè â ïîëåòî íà õåëèîèçèêàòà, îñîáåíî ïðåç ïîñ-
ëåäíèòå äåñåò ãîäèíè. Ïî-äîáðîòî ðàçáèðàíå íà èçè÷åñêèÿ ìåõàíèçúì
íà åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñè è ñâúðçàíèòå ñ òÿõ ÈÊÌ å âàæíà ïðåä-
ïîñòàâêà çà ñúçäàâàíåòî íà àäåêâàòíè ìîäåëè íà òåçè ÿâëåíèÿ, òÿõíîòî
ïðåäñêàçâàíå, êàêòî è ðàçðàáîòêàòà íà åìïèðè÷íè ìîäåëè, óëåñíÿâàùè
ïðîãíîçàòà íà êîñìè÷åñêèÿ êëèìàò.

30
ëàâà 2

Íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë.

Îáðàáîòêà íà äàííèòå

2.1 Íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë

Íàñòîÿùåòî èçñëåäâàíå ñå áàçèðà íà íàáëþäåíèÿ íà 8 åðóïòèâíè ïðîòó-

áåðàíñà, ïîëó÷åíè ñ íàçåìíè íàáëþäåíèÿ è ñ èíñòðóìåíòè íà êîñìè÷åñêè
îáñåðâàòîðèè.
ÅÏ îò 30 Ìàðò 2010 å ðåãèñòðèðàí â ëèíèÿòà íà He ii 304  A îò
Atmospheri Imaging Assembly (AIA) íà áîðäà íà Solar Dynami s Observato-
ry (SDO). Èíñòðóìåíòúò AIA ïðîâåæäà íàáëþäåíèÿ â ñåäåì êàíàëà â äà-
ëå÷íàòà óëòðàâèîëåòîâà è â äâà êàíàëà â óëòðàâèîëåòîâàòà îáëàñò, ñðåä-
íî ïðåç ∼12 s. Çðèòåëíîòî ìó ïîëå íàäâèøàâà 1.3 R⊙ , à ïðîñòðàíñòâåíàòà
ðåçîëþöèÿ å ∼1.5 ar se . Çà àíàëèçà íà òîçè ïðîòóáåðàíñ ñà èçïîëçâàíè
è äàííè îò Extreme Ultraviolet Imager (EUVI) íà áîðäà íà STEREO (B).
Solar TErrestrial RElations Observatory (STEREO) ñå ñúñòîè îò äâå èäåí-
òè÷íè îáñåðâàòîðèè, ðàçïîëîæåíè ïî çåìíàòà îðáèòà, ñúîòâåòíî ïðåäè
(Ahead - A) è ñëåä (Behind - B) Çåìÿòà. Çðèòåëíîòî ïîëå íà EUVI å
îêîëî 1.7R⊙ . Èíñòðóìåíòúò èçâúðøâà íàáëþäåíèÿ â ÷åòèðè ñïåêòðàëíè
êàíàëà (He ii 304 A, Fe ix/x 171 
A, Fe xii 195 
A and Fe XIV 284 
A), ïîê-
ðèâàéêè òåìïåðàòóðåí èíòåðâàë îò 0.1 äî 20 MK. Äåòåêòîðúò íà EUVI
èìà ðàçìåðè 2048 × 2048 ïèêñåëà2 , êàòî ðàçìåðúò íà åäèí ïèêñåë å 1.6
ar se .
Äðóãèòå åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè, èçïîëçâàíè â äèñåðòàöèÿòà, ñà íàá-
ëþäàâàíè âúâ âîäîðîäíàòà ëèíèÿ Hα ìåæäó 1979 ã. è 2001 ã. ñ ìàëêèÿ
êîðîíîãðà (Small Coronagraph - 130/3450 mm) íà Àñòðîíîìè÷åñêèÿ Èí-
ñòèòóò íà Âðîöëàâñêèÿ Óíèâåðñèòåò â Ïîëøà. Hα èëòðîãðàìèòå ñà ïî-
ëó÷åíè ñ Hα èëòúð ñ èâèöà íà ïðîïóñêàíå 3 A è ïîêðèâàò ðàçëè÷íè

31
àçè îò åâîëþöèÿòà íà ÅÏ. Èçñëåäâàíè ñà åðóïöèèòå íà ïðîòóáåðàíñè è
îò äâàòà òîïîëîãè÷íè òèïà (I è II) ñïîðåä êëàñèèêàöèÿòà íà îìïîëò,
êàêòî è ñïåöèè÷íè ñëó÷àè, ñâúðçàíè ñ ïðîöåñè íà êèíê-íåóñòîé÷èâîñò
è ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå.

2.2 Îáðàáîòêà è àíàëèç íà íàáëþäàòåëíèÿ

ìàòåðèàë

Çà îáðàáîòêà íà íàáëþäåíèÿòà ñìå èçïîëçâàëè ïðîöåäóðè, âêëþ÷åíè â

áèáëèîòåêèòå íà SolarSoftware. SolarSoft ïðåäñòàâëÿâà IDL áàçèðàíà ñèñ-
òåìà îò èíòåãðèðàíè ñîòóåðíè áèáëèîòåêè, áàçè äàííè è èíñòðóìåíòè,
êîèòî îñèãóðÿâàò îáùà ñðåäà çà ïðîãðàìèðàíå è àíàëèç íà äàííè îò
îáëàñòòà íà ñëúí÷åâàòà èçèêà. Ñúçäàäåíà å â íà÷àëîòî íà 1990-òå è
âêëþ÷âà äàííè çà êàëèáðèðàíå è ïúëíè êàòàëîçè îò èíäåêñè çà ãîëÿìà
÷àñò îò ñëúí÷åâèòå êîñìè÷åñêè èíñòðóìåíòè.
Ôèëòðîãðàìèòå, ïîëó÷åíè â ëèíèÿòà Hα , ñà äèãèòàëèçèðàíè ñ àâòî-
ìàòè÷íèÿ ìèêðîäåíñèòîìåòúð Joy e-Loebl MDM6 â Íàöèîíàëíàòà Àñò-
ðîíîìè÷åñêà Îáñåðâàòîðèÿ îæåí, Áúëãàðèÿ. Äâóìåðíèòå ñêàíîâå ñà ñ
ðàçìåðè íà ïèêñåëà 20 ìèêðîíà è ñòúïêà îò 20 ìèêðîíà ìåæäó ïèêñåëè-
òå. Åäèí ïèêñåë îò ñêàíèðàíèòå èçîáðàæåíèÿ îòãîâàðÿ íà ïðîñòðàíñòâå-
íà ðåçîëþöèÿ ìàëêî ïî-ãîëÿìà îò 1 ar se 2 .
Ïðè äèãèòàëèçèðàíåòî íà èçîáðàæåíèÿòà ñå ñðåùàò äâà òèïà ãðåøêè:
ñëó÷àéíè è ñèñòåìàòè÷íè. Ñëó÷àéíèòå ãðåøêè âîäÿò äî ñëåäíèòå ïðîá-
ëåìè: øóì è îòìåñòâàíå íà èçîáðàæåíèåòî.
Äîïúëíèòåëåí øóì â èçîáðàæåíèåòî ìîæå äà áúäå âíåñåí îò óñò-
ðîéñòâîòî (êàìåðà, ñêåíåð). Ïîäîáåí âèä øóì ìîæå äà áúäå îòñòðàíåí
÷ðåç èçãëàæäàíå íà èçîáðàæåíèåòî èëè ïðèëàãàíå íà ìàñêà â ñúîòâåòíà-
òà ÷åñòîòíà îáëàñò. Çà öåëèòå íà êèíåìàòè÷íîòî èçñëåäâàíå ïðîáëåìèòå
ñâúðçàíè ñ íàëè÷èåòî íà øóì ñà ïðåíåáðåæèìè, íî òå áèõà ìîãëè äà
âíåñàò ñúùåñòâåíè ãðåøêè ïðè èçñëåäâàíåòî íà äèíàìèêàòà è îñîáåíî
íà âúòðåøíàòà èíà ñòðóêòóðà íà ÅÏ.
Ïúðâàòà ñòúïêà å êîðåêöèÿòà íà îòìåñòåíèòå ïèêñåëè â ñêàíèðàíèòå
èçîáðàæåíèÿ. Ïîíÿêîãà ïðè çàïèñâàíåòî íà àéëîâåòå ñå ïîëó÷àâà îò-
ìåñòâàíå â ìàòðèöàòà íà åëåìåíòèòå îò èçîáðàæåíèåòî. Òîâà ìîæå äà ñå
êîðèãèðà ñ ïîìîùòà íà äàííèòå çà âåðòèêàëíî è õîðèçîíòàëíî îòìåñò-
âàíå îò ïðîòîêîëà íà ñêàíèðàíåòî.  ðåçóëòàò íà ïúðâîíà÷àëíàòà îáðà-
áîòêà ñå ïîëó÷àâà âòîðè÷åí ðàáîòåí íàáîð îò êîðèãèðàíè èçîáðàæåíèÿ,
êîèòî ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè çà öåëèòå íà èçñëåäâàíåòî.
Âòîðà âàæíà ñòúïêà ïðè îáðàáîòêàòà íà äàííèòå å ïîëó÷àâàíåòî íà

32
ðàäèóñà R íà çàêðèâàùèÿ Ñëúíöåòî äèñê (èçêóñòâåíàòà ëóíà). Íåãîâî-
òî îïðåäåëÿíå å íåîáõîäèìî çà ïîëó÷àâàíåòî íà ìåòðè÷íàòà ñòîéíîñò íà
ïèêñåëèòå îò èçîáðàæåíèÿòà. Çà òàçè öåë ïðèëàãàìå ñòàíäàðòíà ïðîöåäó-
ðà, ïðè êîÿòî ñå èçïîëçâàò 3 òî÷êè. Çà äà ñå ìèíèìèçèðàò ãðåøêèòå ïðè
îïðåäåëÿíå íà ðàäèóñà, ïðîâåæäàìå ñåðèÿ îò 10 èçìåðâàíèÿ íà 3-òå òî÷-
êè çà âñÿêî èçîáðàæåíèå. Â ïî íàòàòúøíîòî èçñëåäâàíå íà êèíåìàòèêàòà
íà ÅÏ èçïîëçâàìå ñðåäíàòà ñòîéíîñò (Rav ) íà ðàäèóñà íà çàêðèâàùèÿ
äèñê, êîÿòî å â ïèêñåëè. Èìàéêè ïðåä âèä âèäèìèÿ ñëúí÷åâ ðàäèóñ çà
ìîìåíòà íà íàáëþäåíèåòî, îïðåäåëÿìå ìåòðè÷íàòà ñòîéíîñò íà ïèêñåëè-
òå íà èçîáðàæåíèåòî, êîåòî å âàæíî çà îïðåäåëÿíåòî íà äåéñòâèòåëíàòà
âèñî÷èíà íà ïðîòóáåðàíñà â ïðîöåñà íà íåãîâàòà åðóïöèÿ.
Èçìåðâàéêè êèíåìàòè÷íèòå ïàðàìåòðè íà ÅÏ îáèêíîâåíî ñå èíòåðå-
ñóâàìå îò âèñî÷èíàòà íà íàé-ãîðíàòà äèóçíà ÷àñò íà ïðîòóáåðàíñîâîòî
òÿëî è íåéíàòà ïðîìÿíà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà. Çà äà ïîä÷åðòàåì íÿ-
êîè ïî-ñëàáî èçëú÷âàùè ÷àñòè îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà, èçïîëçâàìå
èëòðàöèÿ íà èçîáðàæåíèåòî. Ôèëòðàöèÿòà â îáëàñòòà íà êîîðäèíàòè-
òå ñå ïðèëàãà ÷ðåç êîíâîëþöèÿ (ïîñðåäñòâîì ñêàíèðàùè ìàñêè), ñ èë-
òúð â çàâèñèìîñò îò öåëèòå, êîèòî ïðåñëåäâàìå (óñèëâàíå íà êîíòðàñòà,
çàïàçâàíå íà ñðåäíàòà ÿðêîñò íà èçîáðàæåíèÿòà, ïîä÷åðòàâàíå íà ãðà-
íèöèòå, ïðåìàõâàíå íà øóìîâå). Åëåìåíòúò îò èçîáðàæåíèåòî ïîïàäàù
ïîä öåíòúðà íà ìàñêàòà ñìåíÿ ÿðêîñòíèòå ñè õàðàêòåðèñòèêè, ñúãëàñíî
îáùîòî îïèñàíèå bc = f (mi .bi ), êúäåòî f å èëòðèðàùàòà óíêöèÿ, bc
óêàçâà öåíòðàëíèÿ åëåìåíò ïîä ìàñêàòà, mi ñà òåãëîâíèòå êîåèöèåí-
òè íà êîíêðåòíèÿ èëòúð çà åëåìåíòèòå â ñúñåäñòâî, à bi - ÿðêîñòíèòå
õàðàêòåðèñòèêè íà ñúîòâåòñòâàùèòå èì ïî ïîçèöèÿ ïèêñåëè.

Ôèãóðà 2.1: Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 7 ìàé 1979 ã., íàáëþäàâàí â 14:09

UT. (a) îðèãèíàëíî èçîáðàæåíèå, (b) îáðàáîòåíî èçîáðàæåíèå.

 íàøèòå èçñëåäâàíèÿ íèå èçïîëçâàìå îáðàáîòåíèòå (÷ðåç ìàñêè)

èçîáðàæåíèÿ òúé êàòî èñòèíñêàòà îòîìåòðè÷íà ïëúòíîñò íå å îò çíà-
÷åíèå ïðè ðàçãëåæäàíåòî íà êèíåìàòèêàòà íà ïðîòóáåðàíñà. Íà Ôèã.2.1

33
ñà ïîêàçàíè íåîáðàáîòåíî (à) è îáðàáîòåíî ÷ðåç ïðèëàãàíå íà ìàñêà (á)
èçîáðàæåíèå íà ïðîòóáåðàíñ îò 7 ìàé 1979 ã. Çà ïîñëåäâàùèÿ àíàëèç å
íåîáõîäèìî âñè÷êè èçîáðàæåíèÿ äà èìàò åäíàêâà ïîçèöèÿ è ðàçìåðè ïî
x è ïî y.
Îñíîâíèÿò êèíåìàòè÷åí ïàðàìåòúð, èçìåðâàí äèðåêòíî îò èçîáðà-
æåíèÿòà å âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà. Ñêîðîñòòà è óñêîðåíèåòî íà èç-
äèãàíå ñå îïðåäåëÿò êàòî ñå èçïîëçâà çàâèñèìîñòòà íà âèñî÷èíàòà îò
âðåìåòî. Êîîðäèíàòèòå íà èçìåðâàíèòå òî÷êè ñå ïîëó÷àâàò â ïèêñåëè, â
êîîðäèíàòíà ñèñòåìà ñ íà÷àëî äîëíèÿ ëÿâ úãúë íà èçîáðàæåíèåòî. Íèå
ïîëó÷àâàìå âèñî÷èíèòå ñïðÿìî öåíòúðà íà çàêðèâàùèÿ äèñê, ïîñðåäñò-
âîì ñëåäíîòî ïðåîáðàçîâàíèå:
q
s= x2 + y 2 + R2 − xxn + 2yq (2.1)
êúäåòî:
s
x2n
q= R2 − (2.2)
4
x, y, xn è R ñà ñúîòâåòíî, êîîðäèíàòèòå íà èçìåðâàíàòà òî÷êà, ðàçìå-
ðúò íà èçîáðàæåíèåòî ïî x è ðàäèóñúò íà çàêðèâàùèÿ äèñê.
Âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà íàä âèäèìàòà ñëúí÷åâà ïîâúðõíîñò â
ïèêñåëè å:

h= s−R (2.3)
Ïðè îïðåäåëÿíåòî íà ñêîðîñòòà è óñêîðåíèåòî íà èçäèãàùèÿò ñå ÅÏ
èçïîëçâàìå îòíîñèòåëíèòå âèñî÷èíè, îïðåäåëåíè ñïðÿìî öåíòúðà íà ñëúí-
÷åâèÿ äèñê, ïðè ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å òîé ñúâïàäà ñ öåíòúðà íà çàêðè-
âàùèÿ äèñê. Îïðåäåëÿíåòî íà äåéñòâèòåëíàòà ñòîéíîñò íà âèñî÷èíàòà
íà ÅÏ â êèëîìåòðè íàä îòîñåðàòà, êàêòî è íà õîðèçîíòàëíîòî îòìåñ-
òâàíå ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà, å ñâúðçàíî ñ òðè òèïà ãðåøêè
- ãðåøêè ïðè èçìåðâàíå è ãðåøêè, ñâúðçàíè ñ ðàçìåðà è ïîçèöèÿòà íà
çàêðèâàùèÿ äèñê. Çà îïèòåí íàáëþäàòåë ãðåøêàòà îò èçìåðâàíåòî å íå
ïî-ãîëÿìà îò ±1 ïèêñåë (±1000 km). Çà ïîñòèãàíå íà ìàêñèìàëíî ïîäî-
áèå íà ïúëíî ñëúí÷åâî çàòúìíåíèå, äèàìåòúðúò íà çàêðèâàùèÿò äèñê å
ïî-ãîëÿì îò âèäèìèÿ ñëúí÷åâ äèñê ñ îêîëî 10 äúãîâè ñåêóíäè. Ïðè òà-
êúâ ðàçìåð, ðÿçêî î÷åðòàíèÿò êðàé íà çàêðèâàùèÿ äèñê å íà âèñî÷èíà 5
äúãîâè ñåêóíäè (≈ 4000 êì) íàä òîçè íà âèäèìèÿ ñëúí÷åâ äèñê. Ïðè ïî-
çèöèîíèðàíåòî íà öåíòúðà íà çàêðèâàùèÿ äèñê ñ òîçè íà âèäèìèÿ äèñê
íà Ñëúíöåòî âúçíèêâà òðåòèÿò òèï ãðåøêè. Ïðè àâòîìàòèçèðàíèòå ñèñ-
òåìè, ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè, òàçè ãðåøêà å ñâåäåíà ïî÷òè äî íóëà, íî
ïðè ðú÷íî ãèäèðàíå ãðåøêàòà å ± 1-2 ïèêñåëà (1000-2000 êì).  êðàéíà

34
ñìåòêà, îò íàòðóïâàíåòî íà òðèòå òèïà ãðåøêè, äåéñòâèòåëíàòà âèñî÷èíà
íà ÅÏ ìîæå äà áúäå íåäîîöåíåíà ìàêñèìàëíî ñ îêîëî 7000 êì. Ïîäîáíà
ãðåøêà, â ñðàâíåíèå ñ õàðàêòåðíèòå ïðîñòðàíñòâåíè ìàùàáè íà ÅÏ (0.2-
0.5 R⊙ ) íå å îò ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå.

Ìåòîäúò çà îáðàáîòêà íà èçîáðàæåíèÿ íà ñëúí÷åâè ïðîòóáåðàíñè å ïóá-

ëèêóâàí â Koleva et al. (2006)

35
ëàâà 3

Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñè îò I è

II òèï

 òàçè ãëàâà ñà ðàçãëåäàíè åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè, ÷èèòî åðóïöèè ñà

êëàñè÷åñêè ïðèìåðè çà äâàòà îñíîâíè òîïîëîãè÷íè òèïà ïðîòóáåðàíñîâà
åðóïöèÿ - I è II (Rompolt, 1984, 1990). Íÿêîè îáùè ïîëîæåíèÿ îò åâî-
ëþöèÿòà èì ñà óñòàíîâåíè îò Rompolt (1984, 1990, 1998). Â íàñòîÿùîòî
èçñëåäâàíå íèå ñìå ïðåäñòàâèëè ðåçóëòàòè îò ñðàâíÿâàíåòî íà èçè÷íè-
òå ñâîéñòâà íà ïðîòóáåðàíñèòå, íà áàçàòà íà ïîäðîáåí àíàëèç íà òÿõíàòà
äèíàìèêà è åâîëþöèÿ. Èçñëåäâàíåòî âêëþ÷âà ïåò ÅÏ îò 5 ìàé 1980 ã.,
8 ìàé 1979 ã., 14 àâãóñò 1979 ã., 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. è 14 àâãóñò 2001 ã.
Ìîðîëîãè÷íàòà åâîëþöèÿ íà ïðîòóáåðàíñèòå ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà èì
å ïîêàçàíà íà Ôèã. 3.1 (a, b), Ôèã. 3.10, Ôèã. 3.14 è Ôèã. 3.20.

3.1 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ îò I òèï

Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 5 ìàé 1980 ã. å êëàñè÷åñêè ïðèìåð çà åðóï-

öèÿ îò I òèï (Ôèã. 3.1 a). Òîé å íàáëþäàâàí ìåæäó 06:50 UT è 10:35 UT
íà çàïàäíèÿ ëèìá, ïðè ñðåäíà õåëèîãðàñêà øèðèíà N23◦ .

Îáùî îïèñàíèå è äúëãîâðåìåííà åâîëþöèÿ

Òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà ïðåäñòàâëÿâà èçäèãàùà ñå àðêà (ïðèìêà), êîÿòî
ñå àñîöèèðà ñ áúðçî ÈÊÌ. Ïðîòóáåðàíñúò å ðåãèñòðèðàí êàêòî îò íàçåì-
íè îáñåðâàòîðèè (Âðîöëàâ, Ïîëøà), òàêà è îò êîðîíîãðà/ïîëÿðèìåòúðà
íà êîñìè÷åñêàòà îáñåðâàòîðèÿ Solar Maximum Mission - SMM (House et
al., 1981; Dryer, 1982; House and Berger, 1987). Êîñìè÷åñêèòå íàáëþäåíèÿ
ïîçâîëÿâàò ÅÏ äà áúäå ïðîñëåäåí äî 4.7 R⊙ , êîãàòî ñêîðîñòòà íà àñî-
öèèðàíîòî ñ íåãî ÈÊÌ äîñòèãà äî 650 km s−1 (House et al., 1981; House

36
Ôèãóðà 3.1: Hα èëòðîãðàìè ïîêàçâàùè åâîëþöèÿòà íà ÅÏ îò I òèï, îò
5 ìàé 1980 ã. (a) è ÅÏ îò II òèï, îò 8 ìàé 1979 ã. (b).

and Berger, 1987). Ïîñëåäíèòå ðåãèñòðàöèè íà ÅÏ ñà íàïðàâåíè ìåæäó

12:05 UT è 12:23 UT îò áîðäà íà SMM, êîãàòî îñòàòúêúò îò ïðîòóáåðàíñà
äîñòèãà ñêîðîñò îò 322 km s−1 íà ðàçñòîÿíèå îò 3.7 R⊙ (House et al., 1981).
 íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà, ìåæäó 06:50 UT è 09:16 UT, ïðîòóáå-
ðàíñîâàòà àðêà ñå èçäèãà áàâíî. Òîâà å ò.í. ïðåä-åðóïòèâíà àçà. Åðóï-

37
öèÿòà å ðåãèñòðèðàíà â 09:17 UT, ñëåä êîåòî àðêàòà íà ÅÏ ñå èçäèãà ñ
íàðàñòâàùî óñêîðåíèå äî 10:35 UT, êîãàòî èçáëåäíÿâà è âïîñëåäñòâèå
èç÷åçâà â Hα ëèíèÿòà. Îñâåí âúâ âåðòèêàëíà ïîñîêà, òîçè ïðîòóáåðàíñ
ïîêàçâà è õîðèçîíòàëíî äâèæåíèå íà êðàêàòà íà àðêàòà ïî âðåìå íà ïðî-
öåñà íà åðóïöèÿ.

Ôèãóðà 3.2: Ôðàãìåíò îò ñèíîïòè÷íà êàðòà íà ñëúí÷åâèòå âëàêíà çà Ê

1694 ñ íàëîæåíàòà ïðîåêöèÿ íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá çà 5 ìàé 1980 ã. è ïîçè-
öèÿòà íà âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ.

Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 5 ìàé 1980 å àñîöèèðàí ñ âëàêíî, ðàçïî-

ëîæåíî íà 17◦ N 178◦ íà Ìåäîíñêàòà ñèíîïòè÷íà êàðòà çà Êåðèíãòîíîâà
ðîòàöèÿ (Ê) 1694 (Ôèã. 3.2). Òîâà å ñïîêîéíî âëàêíî, ðàçïîëîæåíî ïî÷-
òè ïî ìåðèäèàíà ìåæäó 7◦ è 28◦ ñåâåðíà øèðèíà. Êàêòî ìîæå äà ñå
ïðîñëåäè ïî êàíàëà íà âëàêíîòî, òî ëåæè ïî Â-òèï ìàãíèòíà èíâåðñ-
íà ëèíèÿ è íàé-âåðîÿòíî èìà íîðìàëíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ (Leroy,
1989). Òúé êàòî ñëúí÷åâèÿò ëèìá íà ïðàêòèêà ñúâïàäà ñ õåëèîãðàñêèÿ
ìåðèäèàí, ïëîñêîñòòà íà àðêàòà íà ÅÏ å ïåðïåíäèêóëÿðíà íà ëú÷à íà
çðåíèå, ò.å. ÅÏ å ïî÷òè â ñòðàíè÷íà (side-on) ïîçèöèÿ êúì íàáëþäàòåëÿ.
Âëàêíîòî å ñ ìíîãî êðàòêî âðåìå íà æèâîò, ïî-ìàëêî îò åäíà ñëúí÷å-
âà ðîòàöèÿ. Âåðîÿòíî íàáëþäàâàíàòà åðóïöèÿ ïðåäñòàâëÿâà ïîñëåäíàòà
àçà îò íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå.

38
Ôèãóðà 3.3: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå çà ÅÏ îò 5 ìàé 1980 ã. Âðåìåòî å
äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 06:50 UT.

Êèíåìàòèêà
Çàâèñèìîñòòà âèñî÷èíà-âðåìå çà ÅÏ îò 5 Ìàé 1980 å ïîêàçàíà íà Ôèã. 3.3.
àçâèòèåòî íà åðóïöèÿòà ìîæå äà áúäå ðàçäåëåíî íà äâå îòäåëíè à-
çè: àçà íà àêòèâèðàíå îò 06:50 UT äî 09:16 UT, è åðóïòèâíà àçà îò
09:17 UT äî 10:35 UT. Ïî âðåìå íà àçàòà íà àêòèâèðàíå, ïðîòóáåðàíñúò
ñå èçäèãà â ðàìêèòå íà 146-ìèíóòåí èíòåðâàë îò âðåìå, íà âèñî÷èíè îò
63 000 km äî 80 000 km íàä ëèìáà. Ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå íà ïðèìêàòà
ïðåç òàçè àçà å îöåíåíà ÷ðåç ëèíåéíà àïðîêñèìàöèÿ íà 2 km s−1 . Ñëåä
09:17 UT ïðîòóáåðàíñúò ïðîäúëæàâà äà ñå èçäèãà ñ íàðàñòâàùî óñêî-
ðåíèå. Âèñî÷èíàòà íà àðêàòà íàðàñòâà ìíîãî áúðçî äî 10:35 UT, ñëåä
êîåòî ïðîòóáåðàíñúò ïîñòåïåííî èçáëåäíÿâà â Hα . Ïî âðåìå íà åðóï-
òèâíàòà àçà ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà, îöåíåíà
÷ðåç åêñïîíåíöèàëíà àïðîêñèìàöèÿ, íàðàñòâà îò 3 km s−1 äî 230 km s−1 , à
óñêîðåíèåòî îò 3 m s−2 äî 240 m s−2 .
Ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà ïîêàçâàò
ÿñíî èçðàçåíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå (Ôèã. 3.4). Äâåòå àçè îò åâîëþ-

39
Ôèãóðà 3.4: Õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñî-
âàòà àðêà íà ÅÏ îò 5 ìàé 1980 ã. êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Âðåìåòî å
äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 06:50 UT.

öèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà ñà ðàçëè÷èìè è â êèíåìàòèêàòà íà õîðèçîíòàëíî-

òî äâèæåíèå. Ïî âðåìå íà àçàòà íà àêòèâèðàíå ñêîðîñòòà íà õîðèçîí-
òàëíî äâèæåíèå íàðàñòâà áàâíî îò 1 km s−1 äî 6 km s−1 , à óñêîðåíèåòî îò
0.2 m s−2 äî 2 m s−2 . Ïðåç åðóïòèâíàòà àçà ñêîðîñòòà íà õîðèçîíòàë-
íî îòìåñòâàíå íàðàñòâà ðÿçêî îò 7.1 km s−1 äî 22.3 km s−1 , à óñêîðåíèåòî
îò 2 m s−2 äî 6 m s−2 . Ïîäîáåí ïðîèë îòìåñòâàíå-âðåìå ìîæå äà áúäå
îáÿñíåí ñ àñîöèàöèÿòà íà ÅÏ ñ áúðçî ÑÌÅ. Èìà äâà àðãóìåíòà â ïîë-
çà íà ãîðíîòî çàêëþ÷åíèå: Ïúðâî, âëàêíîòî àñîöèèðàíî ñ ÅÏ îò I òèï,
èìà íîðìàëíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ è âòîðî, àñîöèèðàíîòî ÈÊÌ èìà
ñêîðîñò (650 km s−1 íà ðàçñòîÿíèå 4.7 R⊙ ) íàä ñðåäíàòà (400 km s−1 ) çà
áúðçè ÈÊÌ (Low and Zhang, 2002).
Àðêàòà íà ÅÏ å èçãðàäåíà îò äâå îñíîâíè, ñïèðàëíî óñóêàíè ìàãíèòíè
âúæåòà. Âñÿêî îò ÌÂ å ñúñòàâåíî îò ìíîæåñòâî òúíêè, ñïèðàëíî óñóêàíè
ìàãíèòíè òðúáè (íèøêè) (Ôèã. 3.5 b). Ìàãíèòíèòå âúæåòà, ñúñòàâÿùè
âñåêè êðàê íà àðêàòà ñå îòìåñòâàò õîðèçîíòàëíî åäíî ñïðÿìî äðóãî ïî
âðåìå íà íàáëþäàòåëíèÿ ïåðèîä. Ôèã. 3.5a ïîêàçâà ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó
ñòúïêèòå íà òåçè ÌÂ, ñúîòâåòíî â ëåâèÿ è äåñíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà,
êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Èçìåðåíîòî ðàçñòîÿíèå ìåæäó ñòúïêèòå íà

40
Ôèãóðà 3.5: Õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ìåæäó òðúáèòå, ñúñòàâÿùè ëåâèÿ
è äåñíèÿ êðàê íà àðêàòà íà ÅÏ îò 5 ìàé 1980 ã.: (a) õîðèçîíòàëíî îòìåñò-
âàíå êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî, (b) ðèñóíêà íà âúòðåøíàòà ñòðóêòóðà íà
ÅÏ, ñúñòîÿù ñå äâå óñóêàíè ìàãíèòíè òðúáè. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè
ñëåä 06:50 UT.

41
äâåòå ÌÂ å ïðîåêöèÿ íà ðåàëíîòî ðàçñòîÿíèå ìåæäó òÿõ âúðõó íåáåñíàòà
ïëîñêîñò.
Ñïîðåä ðåãèñòðàöèèòå íà SMM, ÅÏ ñå äâèæè íàâúí è ìîæå äà ñå
îòáåëåæè îáùîòî íàìàëÿâàíå íà úãúëà íà óñóêâàíå è íàðàñòâàíå íà ñïè-
ðàëíîñòòà íà ñòðóêòóðàòà (House and Berger, 1987). Ñïîðåä House and
Berger (1987) ñòúïêèòå íà ÌÂ, êîèòî îòãîâàðÿò íà äâåòå âúæåòà íàá-
ëþäàâàíè â ëåâèÿ, ñåâåðåí êðàê íà ïðîòóáåðàíñà îò íàçåìíèòå èçîáðà-
æåíèÿ (Ôèã. 3.1à), ìîãàò äà ïðîìåíÿò îòíîñèòåëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ ñ
íÿêîëêî ãðàäóñà (ïðè îòîñåðíà ñêîðîñò îò 1 km s−1 ). Òàêà ÷å îáùèÿò
úãúë íà óñóêâàíå ùå ñå ïðîìåíè ìíîãî ìàëêî ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà.
Îò äðóãà ñòðàíà Emonet et al. (2001) íàìèðàò, ÷å ïðîìÿíàòà íà çíàêà íà
çàâèõðåíîñòòà îò èçäèãàùàòà ñå ïðèìêà èíäóöèðà âèõðîâè ñòðóêòóðè ñ
ïåðèîäè÷íî ïðîìåíÿù ñå ñ âðåìåòî çíàê. Ïî òîçè íà÷èí õîðèçîíòàëíàòà
êîìïîíåíòà íà óñêîðåíèåòî íà ïðèìêàòà ñúùî ñå ïðîìåíÿ ïåðèîäè÷íî.
Êàòî ðåçóëòàò ñå íàáëþäàâà îñöèëèðàùî õîðèçîíòàëíî äâèæåíèå íà ìàã-
íèòíîòî âúæå, íàñëàãâàùî ñå âúðõó îáùîòî õîðèçîíòàëíî äâèæåíèå íà
êðàêàòà íà àðêàòà, êîåòî âîäè äî íàáëþäàâàíàòà çàêðèâåíà òðàåêòîðèÿ.
Òåçè íàáëþäàòåëíè è òåîðåòè÷íè àðãóìåíòè ìîãàò äà îáÿñíÿò ñìÿíàòà
íà ïîñîêàòà íà õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå íà ñòúïêèòå íà ÌÂ âúòðå â
êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, êàêòî è êâàçè-ïåðèîäè÷íèòå ïðî-
ìåíè â ïðîåêöèÿòà íà ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó ñòúïêèòå íà ÌÂ â ëåâèÿ è
äåñíèÿ êðàê íà ÅÏ (êðèâàòà íà Ôèã. 3.5 à).
Äâàòà ðàçëè÷íè âèäà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà
íà ïðîòóáåðàíñà îò 5 ìàé 1980 ã. ñà íàáëþäàòåëíè ïðèçíàöè íà ñïåöèè÷-
íè èçè÷åñêè ïðîöåñè, ñâúðçàíè ñ åðóïöèÿòà íà ãëàâíîòî Ì (àðêàòà)
íà ïðîòóáåðàíñà. Õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå íà êðàêàòà íà ïðîòóáåðàí-
ñîâàòà àðêà å òÿñíî ñâúðçàíî ñ ðàçòÿãàíåòî íà àðêàòà, êîåòî å ïðåäèì-
íî ïî âèñî÷èíà, íî òàêà ñúùî è ñòðàíè÷íî. Õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå
ìåæäó ìàãíèòíèòå âúæåòà â êðàêàòà íà àðêàòà íàé-âåðîÿòíî å ñâúðçàíî
ñ ïðîìåíè â ñòåïåíòà íà òÿõíîòî ñïèðàëíî óñóêâàíå, íàáëþäàâàíè ïðè
ñòúïêèòå íà àðêàòà.

3.2 Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ îò II òèï

3.2.1 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 8 ìàé 1979 ã.

Îáùî îïèñàíèå è äúëãîâðåìåííà åâîëþöèÿ
Ïðîòóáåðàíñúò îò 8 ìàé 1979 (Ê 1681) å ðåãèñòðèðàí ìåæäó 06:53 UT
è 11:09 UT íà çàïàäíèÿ ëèìá, íà ñðåäíà øèðèíà S53◦ (Ôèã. 3.1b). Îò
6:53 UT äî 07:05 UT ïðîòóáåðàíñúò å â ñòàáèëíî ñúñòîÿíèå. Àêòèâèðà-

42
íåòî íà ïðîòóáåðàíñà çàïî÷âà â 07:05 UT, à íåãîâàòà åðóïöèÿ å ðåãèñò-
ðèðàíà çà ïúðâè ïúò â 08:10 UT. Íà÷àëíàòà àçà íà åðóïöèÿòà, ìåæäó
08:10 UT è 09:16 UT, ñå õàðàêòåðèçèðà ñ áàâíî èçäèãàíå è íåçíà÷èòåë-
íè ïðîìåíè â ìîðîëîãèÿòà. Ñëåä 09:16 UT ÅÏ ñå èçäèãà ñ ïîñòîÿííà
ñêîðîñò äî 09:56 UT, ñëåä êîåòî èçäèãàíåòî ìó ñå çàáàâÿ äî 10:30 UT,
êîãàòî òîé äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà. Ñëåäâà áúðçî èçáëåäíÿâàíå
â Hα è ãîëÿìà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì
õðîìîñåðàòà (àçà íà âòè÷àíå èëè ïîñò-åðóïòèâíà àçà). Òîçè ÅÏ å
êëàñè÷åñêè ïðèìåð çà åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò II òèï, ñïîðåä êëàñèè-
êàöèÿòà íà Rompolt (1984, 1990). Òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà å ðàçïîëîæåíî
â ëÿâàòà (þæíà) ÷àñò íà àñîöèèðàíàòà ÅÌÑ, êîÿòî ñúùî ñå ïðîìåíÿ â
ïðîöåñà íà åðóïöèÿòà. Äåñíèÿò (ñåâåðåí) êðàé íà ìàãíèòíîòî âúæå íà
ÅÏ, ñúäúðæàùî ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà, çàïî÷âà äà ñå èçäèãà â õîäà
íà åðóïöèÿòà, òàêà ÷å íàêëîíúò íà òÿëîòî íà ÅÏ ñå ïðîìåíÿ îò ïî÷òè
óñïîðåäåí íà ëèìáà, â íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà, äî ïåðïåíäèêóëÿðåí íà
ëèìáà â êðàÿ íà åðóïöèÿòà (Ôèã. 3.1b).
Ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî å èçãðàäåíî îò äâà îñíîâíè, âçàèìíî óñóêà-
íè ñíîïà (âúæåòà), âñåêè îò êîèòî ñúäúðæà ñïèðàëíî óñóêàíè òúíêè
ìàãíèòíè òðúáè (íèøêè), èçïúëíåíè ñ ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà. Ôèëò-
ðîãðàìèòå, ïîëó÷åíè ñëåä 09:56 UT ïîêàçâàò ïðîöåñ íà ðàçñóêâàíå íà
îñíîâíèòå ñíîïîâå, êîèòî òî÷íî ïðåäè ïðîòóáåðàíñúò äà äîñòèãíå ìàê-
ñèìàëíà âèñî÷èíà (â 10:30 UT) è ïåðïåíäèêóëÿðíà ïîçèöèÿ êúì ëèìáà,
ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè. Ïî-êúñíî, ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà,
êîãàòî ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë ñå âòè÷à îáðàòíî
êúì õðîìîñåðàòà, ñòúïêèòå íà äâàòà îñíîâíè ñíîïà ïîêàçâàò çàáåëå-
æèìî õîðèçîíòàëíî äâèæåíèå, ðàçäàëå÷àâàéêè ñå åäèí îò äðóã, êîåòî ñå
íàáëþäàâà äî ïúëíîòî âòè÷àíå íà ïëàçìàòà â õðîìîñåðàòà.
Íà Ìåäîíñêàòà ñèíîïòè÷íà êàðòà íà ñëúí÷åâèòå âëàêíà çà Ê 1681,
åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 8 ìàé 1979 ã. ñå àñîöèèðà ñ âëàêíî îò þæ-
íàòà ïîëÿðíà êîðîíà ñ êîîðäèíàòè (61◦ S 275◦ ) (Ôèã. 3.6). Òîâà å äúëãî-
æèâóùî âëàêíî, ñúùåñòâóâàùî ïî âðåìå íà åïîõàòà íà ñëúí÷åâèÿ ìàêñè-
ìóì íà 21-ÿ ñëúí÷åâ öèêúë, ñ âðåìå íà æèâîò 10 ñëúí÷åâè ðîòàöèè. Êàòî
âëàêíî îò ïîëÿðíàòà øàïêà, òî ëåæè ïî Ñ-òèï ìàãíèòíà èíâåðñíà ëèíèÿ,
è ñïîðåä Leroy (1989) èìà òèïè÷íà èíâåðñíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ.
Åðóïöèÿòà å àñîöèèðàíà ñúñ çàïàäíèÿ êðàé íà âëàêíîòî ïî âðåìå íà
òðåòàòà ðîòàöèÿ îò æèâîòà ìó. Òîçè êðàé íà âëàêíîòî ïðåñè÷à ðàâíèíàòà
íà ëèìáà ïîä úãúë îò 70◦ , òàêà ÷å âëàêíîòî (íàäëúæíàòà ìó îñ) íà ëèì-
áà å ïî÷òè ïî ëú÷à íà çðåíèå, ò.å. ïðîòóáåðàíñúò å â ò.í. ÷åëíà (edge-on)
ïîçèöèÿ. Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å àñîöèèðàíà ñ êîðîíàëíî èçõâúð-
ëÿíå íà ìàñà îò 8 ìàé 1979 ã., êîåòî çàåìà îáëàñò íà ëèìáà îò S15◦ S-W äî
S60◦ S-W, à öåíòúðúò ìó íà ñèìåòðèÿ å ðàçïîëîæåí íà S30◦ -W (Mi hels

43
Ôèãóðà 3.6: Ôðàãìåíò îò ñèíîïòè÷íà êàðòà íà ñëúí÷åâèòå âëàêíà çà Ê
1681 ñ íàëîæåíàòà ïðîåêöèÿ íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá çà 8 ìàé 1979 ã. è ïîçè-
öèÿòà íà âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ.

et al., 1980). Ïðîòóáåðàíñúò å ðàçïîëîæåí â äúíîòî íà þæíèÿ êðàê íà

ïðèìêàòà íà ÈÊÌ. Þæíèÿò ïðîòóáåðàíñîâ êðàê (ëåâèÿò íà Ôèã. 3.1b)
å âèäèì áëèçî äî õðîìîñåðàòà ïî âðåìå íà öÿëàòà åðóïöèÿ íà øèðèíà
S58◦ -W.

Êèíåìàòèêà íà ïðîòóáåðàíñà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà è ïîñò-

åðóïòèâíàòà àçà
Äèàãðàìàòà âèñî÷èíà-âðåìå çà åðóïòèâíèÿ ïðîòóáåðàíñ îò 8 ìàé 1979
ã. å ïîêàçàíè íà Ôèã. 3.7. Îò òàçè çàâèñèìîñò ìîãàò ÿñíî äà ñå îòäåëÿò
äâåòå îñíîâíè àçè îò åâîëþöèÿòà ìó - åðóïòèâíà è ïîñò-åðóïòèâíà.
Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà ïðîòè÷à íà òðè äèíàìè÷íè åòàïà: èçäèãà-
íå ñ óñêîðåíèå, äâèæåíèå ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò è èçäèãàíå ñ îòðèöàòåëíî
óñêîðåíèå. Ïúðâèÿò åòàï ïðîäúëæàâà 66 ìèíóòè, äî 09:16 UT, êîãàòî
ïðîòóáåðàíñúò äîñòèãà âèñî÷èíà 170 000 km. Óñêîðåíèåòî, îïðåäåëåíî
÷ðåç ïîëèíîì îò 2-ðà ñòåïåí, å îöåíåíî íà 15 ms−2 , à ñêîðîñòòà ñå ïðî-
ìåíÿ îò 2 km s−1 äî 40 km s−1 . Ìåæäó 09:17 UT è 09:56 UT ïðîòóáåðàíñúò
åðóïòèðà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò. Ñêîðîñòòà ïðåç òàçè àçà å îöåíåíà íà
42 km s−1 ÷ðåç ëèíåéíà àïðîêñèìàöèÿ. Îò 09:57 UT ÅÏ íàâëèçà âúâ àçà-
òà íà çàáàâåíî äâèæåíèå, ïðåç êîÿòî îòðèöàòåëíîòî óñêîðåíèå íàðàñòâà

44
îò -9 ms−2 äî -36 ms−2 , à ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå íàìàëÿâà îò 40 km s−1 äî
íóëà â 10:30 UT, êîãàòî ÅÏ äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà îò 308 000 km.

Ôèãóðà 3.7: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå íà ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. Âðåìåòî å

äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 06:52 UT.

Âàæíà õàðàêòåðèñòèêà íà åâîëþöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñèòå îò II òèï å

ïëàâíîòî íàðàñòâàíå íà íàêëîíà (úãúëà) íà òåëàòà èì ñïðÿìî ñëúí÷åâèÿ
ëèìá ïî âðåìå íà òÿõíàòà åðóïöèÿ. Òîçè ïàðàìåòúð íîñè èíîðìàöèÿ çà
òîïîëîãè÷íèòå èçìåíåíèÿ, ïðîòè÷àùè â äúíîòî íà ÅÌÑ. Íà Ôèã. 3.8 å
ïîêàçàíà ïðîìÿíàòà íà úãúëà íà îñíîâíîòî ïðîòóáåðàíñîâî òÿëî ñïðÿìî
ñëúí÷åâèÿ ëèìá ñ âðåìåòî. Óñêîðÿâàùàòà àçà ïðè EP îò 8 ìàé 1979 ã.
ïðîäúëæàâà ïúðâèòå 80 ìèíóòè îò åðóïöèÿòà è ïðåç òîâà âðåìå íàêëî-
íúò íà òÿëîòî íà ÅÏ ñïðÿìî ëèìáà íàðàñòâà äî 50◦ , à ðàçñóêâàíåòî íà
íèøêèòå â òÿëîòî âñå îùå íå ñå íàáëþäàâà ÿñíî. Ôàçàòà íà èçäèãàíå ñ
ïîñòîÿííà ñêîðîñò, ïðîäúëæàâà ñëåäâàùèòå 40 ìèíóòè, ïðåç êîèòî íàê-
ëîíúò íà òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà íàðàñòâà äî 80◦ . Ïðåç òàçè àçà ÿñíî ñå
âèæäà ðàçñóêâàíåòî íà äâàòà îñíîâíè ñíîïà êàêòî è íà ïðîòóáåðàíñîâèòå
íèøêè â òÿõ. Äâàòà ñíîïà íà ÅÏ ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè â êðàÿ íà àçàòà
ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå, êîãàòî ÅÏ äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà. Òîçè
ìîìåíò áåëåæè íà÷àëîòî íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà íà ïðîòóáåðàíñà.
Ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà äâåòå ÌÂ (ñíîïîâå) íà ÅÏ ñà

45
Ôèãóðà 3.8: Úãúë íà íàêëîíà íà îñíîâíîòî òÿëî íà ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã.
êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 06:52 UT.

íàïúëíî ðàçäåëåíè åäíî îò äðóãî è âåðòèêàëíè êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõ-

íîñò, êîåòî îáóñëàâÿ òðè ïðîöåñà, õàðàêòåðíè çà òàçè àçà. Äâåòå ÌÂ íà
ÅÏ ïîêàçâàò ÿâíî ðàçäàëå÷àâàíå (îòìåñòâàíå) åäíî îò äðóãî. Òúíêèòå
ìàãíèòíè òðúáè âúâ âñÿêî îò Ì çàïî÷âàò ÿâíî äà ñå ðàçñóêâàò. Ïîðàäè
âåðòèêàëíàòà ïîçèöèÿ íà ÌÂ è ðàçñóêâàíåòî íà òúíêèòå òðúáè â òÿõ,
ðåøàâàùà ðîëÿ ïðåç ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà èãðàå ñèëàòà íà òåæåñòòà,
ò.å. ñêîðîñòòà íà ñâîáîäíî ïàäàíå íà ïëàçìàòà, ïîðàäè êîåòî ïðåç öÿëàòà
ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà ñå íàáëþäàâà ÿâíî ñòè÷àíå íà ïëàçìàòà, îáðàòíî
â õðîìîñåðàòà.
Ñòúïêèòå íà äâåòå îñíîâíè Ì ñå ðàçäàëå÷àâàò åäíà îò äðóãà, ïî-
êàçâàéêè ÿâíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå (Ôèã. 3.9) ñúñ ñðåäíà ñêîðîñò
îöåíåíà íà 12 km s−1 . Äåòàéëíèÿò àíàëèç ïîêàçâà, ÷å ïðîöåñúò íà õî-
ðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå íà ñòúïêèòå íà ÌÂ ñå ñúñòîè îò äâà îñíîâíè
åòàïà - êâàçè-ïåðèîäè÷íè ïðîìåíè è çíà÷èìî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå.
Õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå çàïî÷âà îêîëî 09:57 UT, ñòî ìèíóòè ñëåä
íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà. Îò 09:57 UT äî 10:30 UT, àçàòà íà çàáàâåíî
èçäèãàíå íà ÅÏ, ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó êðàêàòà íà ÌÂ ñå ïðîìåíÿ êâàçè-
ïåðèîäè÷íî, ïîðàäè ïðîìåíè â ïîñîêàòà íà õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå.
Ïî âðåìå íà òîçè åòàï âñåêè êðàê îñöèëèðà îêîëî íÿêàêâà ñðåäíà òî÷êà â
ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò. Êâàçè-ïåðèîäè÷íèÿò åòàï íà õîðèçîíòàëíîòî îò-
ìåñòâàíå å ìíîãî ïîäîáåí íà äðåáíîìàùàáíîòî îòìåñòâàíå, íàáëþäàâàíî
â êðàêàòà íà àðêàòà íà ÅÏ îò I òèï. Ñëåä 10:30 UT, êîãàòî äâåòå ìàãíèò-

46
Ôèãóðà 3.9: Õîðèçîíòàëíî ðàçñòîÿíèå ìåæäó ñòúïêèòå íà äâàòà îñíîâíè
ñíîïà, ñúñòàâÿùè òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà îò 8 ìàé 1979 ã. êàòî óíêöèÿ
íà âðåìåòî. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 06:52 UT.

íè âúæåòà ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè è ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà ñå

å ñòåêëà îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà, õîðèçîíòàëíîòî äâèæåíèå íà êðà-
êàòà, ðàçäàëå÷àâàùè ñå åäèí îò äðóã, å ÿñíî çàáåëåæèìî è ñå íàáëþäàâà
äî ïúëíîòî èç÷åçâàíå íà ïðîòóáåðàíñà â Hα ëèíèÿòà. Òîçè åòàï ñúâïàäà
ñ ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà íà ÅÏ.

3.2.2 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 14 aâãóñò 1979 ã.

Îáùî îïèñàíèå è äúëãîâðåìåííà åâîëþöèÿ
Òîçè ïðîòóáåðàíñ å íàáëþäàâàí íà 14 aâãóñò 1979 ã. (Êåðèíãòîíîâà ðîòà-
öèÿ 1685) ìåæäó 11:41 UT è 12:26 UT íà èçòî÷íèÿ ëèìá íà ñðåäíà øèðèíà
S32◦ .  íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà ïðîòóáåðàíñúò ñå íàáëþäàâà êàòî èçäè-
ãàù ñå êîìïàêòåí è èçêëþ÷èòåëíî ÿðúê îáåêò. Ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà
å ëîêàëèçèðàíà â äÿñíàòà ÷àñò íà ìàãíèòíà àðêîâà ñèñòåìà (Ôèã. 3.10).
Âúðõúò íà ïðèìêàòà ïîñòåïåííî èçáëåäíÿâà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà. Ñëåä
11:55 UT, êîãàòî ïðîòóáåðàíñúò äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà îò 220 000
km, ÷àñò îò ïëàçìàòà çàïî÷âà äà ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà.
Ïî ñâîÿòà ìîðîëîãèÿ è åâîëþöèÿ òîçè ÅÏ å ïîäîáåí íà åðóïòèâíèÿ
ïðîòóáåðàíñ îò 8 ìàé 1979 ã., ò.å. ÅÏ îò II òèï.
Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 14 aâãóñò 1979 ã. å àñîöèèðàí ñ âëàêíî
îò àêòèâíà îáëàñò, ñ êîîðäèíàòè 25◦ S 268◦ íà Ìåäîíñêàòà ñèíîïòè÷íà

47
Ôèãóðà 3.10: Hα èëòðîãðàìè ïîêàçâàùè åâîëþöèÿòà íà ÅÏ îò 14 aâãóñò
1979 ã.

Ôèãóðà 3.11: Ôðàãìåíò îò ñèíîïòè÷íà êàðòà íà ñëúí÷åâèòå âëàêíà çà

Ê 1685 ñ íàëîæåíàòà ïðîåêöèÿ íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá çà 14 aâãóñò 1979 ã.
è ïîçèöèÿòà íà âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ.

êàðòà çà Ê 1685 (Ôèã. 3.11). Òîâà å êðàòêîæèâóùî âëàêíî, ñ âðåìå íà

æèâîò ïî-ìàëêî îò åäíà Êåðèíãòîíîâà ðîòàöèÿ, ðàçïîëîæåíî ïî À-òèï
ìàãíèòíà èíâåðñíà ëèíèÿ è ñëåäîâàòåëíî èìà íîðìàëíà ìàãíèòíà êîí-
èãóðàöèÿ (Leroy, 1989). Èçòî÷íàòà ÷àñò íà âëàêíîòî, êîÿòî å èçâúí àê-
òèâíàòà îáëàñò, å ðàçïîëîæåíà òî÷íî çàä ðàâíèíàòà íà ëèìáà. Òàçè ÷àñò

48
îò âëàêíîòî, êîÿòî å àñîöèèðàíà ñ ÅÏ å ïî÷òè óñïîðåäíà íà ëèìáà. Ñëåä
åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà, â àêòèâíàòà îáëàñò ñà íàáëþäàâàíè ìíîæåñ-
òâî åíåðãåòè÷íè ïðîÿâè êàòî ãîëÿìî îïòè÷íî èçáóõâàíå, êîåòî ïîðàæäà
îãðîìíî èçáóõâàíå â òâúðäèÿ ðåíòãåí, âèñîêîåíåðãåòè÷íè ÷àñòèöè, óäàð-
íè âúëíè è ÈÊÌ (Poland et al., 1981; Kane et al., 1984). Èçáóõâàíåòî çà-
ïî÷âà â 12:40 UT, îêîëî 20 ìèíóòè ñëåä ïîñëåäíàòà ðåãèñòðàöèÿ íà ÅÏ è
äîñòèãà äâà ìàêñèìóìà íà èçëú÷âàíå â 12:44 UT è 12:51 UT. Êîðîíàëíî-
òî èçõâúðëÿíå íà ìàñà å ðåãèñòðèðàíî â 13:37 UT, ò.å. îêîëî 70 ìèíóòè
ñëåä êðàÿ íà íàáëþäåíèåòî íà ïðîòóáåðàíñà.

Êèíåìàòèêà
Äèàãðàìàòà âèñî÷èíà-âðåìå å ïîêàçàíà íà Ôèã. 3.12. Çàâèñèìîñòòà íà
âèñî÷èíàòà íà íàé-âèñîêàòà âèäèìà òî÷êà îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà ñ
âðåìåòî å àïðîêñèìèðàíà ñ ïîëèíîì îò 2-ðà ñòåïåí. Íà÷àëîòî íà åðóïöè-
ÿòà íå å íàáëþäàâàíî. ÅÏ ñå èçäèãà ñ íàìàëÿâàùà ñêîðîñò îò 250 km s−1
â íà÷àëîòî íà ðåãèñòðàöèèòå äî 40 km s−1 òî÷íî ïðåäè ïðîòóáåðàíñúò
äà äîñòèãíå ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà îò 220 000 km íàä ñëúí÷åâèÿ ëèìá.

Ôèãóðà 3.12: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå çà ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. Âðå-

ìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 11:41 UT.

49
 Ïî ñâîÿòà åâîëþöèÿ è äèíàìè÷íè õàðàêòåðèñòèêè òîçè ïðîòóáåðàíñ
å ïîäîáåí íà ÅÏ îò II òèï. Êàêòî ñå âèæäà îò Ôèã. 3.10 ïëàçìàòà å ñúñ-
ðåäîòî÷åíà â ñåâåðíàòà ÷àñò íà ìàãíèòíàòà àðêîâà ñèñòåìà. Èçìåðåíàòà
âèñî÷èíà íà ïðîòóáåðàíñà â íà÷àëîòî íà ðåãèñòðàöèèòå (11:41 UT) å 56
000 km, êîÿòî íå å òèïè÷íà çà íà÷àëîòî íà åðóïòèâåí ïðîöåñ. Îò äðóãà
ñòðàíà, ÷àñò îò âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ, å ðàçïîëîæåíà íà îêîëî 3◦
ïðåä ëèìáà, êîåòî ìîæå äà îçíà÷àâà, ÷å íà÷àëíàòà âèñî÷èíà íà ÅÏ å îùå
ïî-ãîëÿìà. Òîâà ïîäñêàçâà, ÷å åðóïöèÿòà å çàïî÷íàëà ïðåäè íà÷àëîòî íà
íàáëþäåíèÿòà è ñëåäîâàòåëíî, íÿêîè âàæíè åòàïè îò åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ,
êàòî àçàòà íà óñêîðÿâàíå è àçàòà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò, ñà ïðîïóñíà-
òè. Ïîñëåäíèÿ åòàï îò åðóïöèÿòà, êîãàòî ïëàçìàòà ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì
õðîìîñåðàòà, å ìíîãî ïîäîáåí íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà íà ÅÏ II îò 8
ìàé 1979 ã.

Ôèãóðà 3.13: Õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå íà êðàêàòà íà ÅÏ îò 14 aâãóñò

1979 ã. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 11:41 UT.

Ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà îò 14 aâãóñò 1979 ã. ñåâåðíèÿ êðàê íà ìàã-

íèòíàòà ñèñòåìà, ñúäúðæàùà ÅÏ ïîêàçâà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå. Íà
Ôèã. 3.13 å ïîêàçàíî õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå íà êðàêàòà íà ïðîòó-
áåðàíñà êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Íàïðàâåíàòà îöåíêà íà ñêîðîñòòà íà
õîðèçîíòàëíî äâèæåíèå ïîêàçâà, ÷å òÿ å îêîëî 43 km s−1 . Ïðîèëúò íà
õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå çà ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. å ìíîãî ïîäîáåí íà
ïðîèëà íà ÅÏ îò II òèï, ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò îêîëî 2.5 ïúòè ïî-âèñîêà
îò òàçè çà ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. Òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà å ñúñòàâåíî îò

50
ìíîæåñòâî ïëúòíî ïðèëåïíàëè è óñóêàíè íèøêè, êîèòî ñå ðàçñóêâàò ïî
âðåìå íà åðóïòèâíàòà è ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà. Çà ðàçëèêà îò ÅÏ îò 8
ìàé 1979 ã., ðàçñóêâàíåòî íà íèøêèòå íà ÅÏ îò 14 aâãóñò 1979 ã. íå ñå
íàáëþäàâà òàêà ÿñíî. Ïîäîáíîòî êèíåìàòè÷íî ïîâåäåíèå íà äâàòà ïðîòó-
áåðàíñà íè ïîçâîëÿâà äà ïðåäïîëîæèì, ÷å åðóïöèÿòà íà ÅÏ îò 14 àâãóñò
1979 ã. å îò II òèï. Âàæíà ðàçëèêà ìåæäó äâàòà ïðîòóáåðàíñà å ðàçïîëî-
æåíèåòî íà ñèñòåìàòà ÅÏ-ÈÊÌ-MFR íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá.
Ùî ñå îòíàñÿ äî êèíåìàòè÷íèòå ìó õàðàêòåðèñòèêè, ïðè òÿõ ñå íàá-
ëþäàâàò çíà÷èòåëíè ðàçëèêè ñ òåçè íà ïðîòóáåðàíñèòå îò II òèï, êîåòî
âåðîÿòíî ñå äúëæè íà ñïåöèè÷íàòà ïîçèöèÿ íà àðêàòà ñúäúðæàùà ïðî-
òóáåðàíñîâàòà ïëàçìà, ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíà êúì ïëîñêîñòòà íà ëèìáà.
Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà, íå ñå íàáëþäàâà ïðîìÿíà íà úãúëà íà ïðîòóáå-
ðàíñîâîòî òÿëî ñïðÿìî ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò. Òàêà ÷å, çà ðàçëèêà îò
ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã., òîçè ïðîòóáåðàíñ ïîêàçâà äðóãî òèïè÷íî ðàçïî-
ëîæåíèå, êîãàòî ïðîåêöèÿòà íà íàêëîíà íà ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî êúì
ëèìáà âúðõó ïëîñêîñòòà íà íåáåòî íå ìîæâ äà ñå íàáëþäàâà. Ïðîèëúò
âèñî÷èíà-âðåìå çà òîçè ïðîòóáåðàíñ ñå ðàçëè÷àâà çíà÷èòåëíî îò òîçè çà
ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. Ïðè íåãî ñå íàáëþäàâà åäèíñòâåíî àçà ñ íàìàëÿâà-
ùà ñêîðîñò. Àêî íàïðàâèì ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å àçèòå íà óñêîðåíèå è
íà äâèæåíèå ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò ñà ïðîïóñíàòè, òî èìà åäíà ñúùåñòâå-
íà ðàçëèêà â ïðîèëèòå âèñî÷èíà-âðåìå çà ïðîòóáåðàíñèòå îò 14 àâãóñò
1979 ã. è òîçè îò 8 ìàé 1979 ã. - ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. èìà âèñîêà
ñêîðîñò îò 250 km s−1 â íà÷àëîòî íà òàçè àçà ñ îòðèöàòåëíî óñêîðå-
íèå. àçëè÷èÿòà áèõà ìîãëè äà áúäàò îáÿñíåíè íà áàçàòà íà ìîäåëà çà
ìàãíèòíîòî âúæå è ãåîìåòðè÷íèòå è òîïîëîãè÷íè âðúçêè â ñèñòåìàòà
ÅÏ-ÈÊÌ-MFR. Ñïîðåä Low and Zhang (2002) êîðîíàëíèòå èçõâúðëÿíèÿ
íà ìàñà ïðåäñòàâëÿâàò íà÷àëíè ñúñòîÿíèÿ ñ ìàãíèòíè êîíèãóðàöèè,
õàðàêòåðèçèðàíè îò íîðìàëíè è èíâåðñíè ñïîêîéíè ïðîòóáåðàíñè. Òåçè
äâà ðàçëè÷íè òèïà íà ìàãíèòíàòà òîïîëîãèÿ âîäÿò äî ñúùåñòâåíî ðàç-
ëè÷íè êèíåìàòè÷íè ñâîéñòâà íà ÈÊÌ (Chen et al., 2000; Liu et al., 2003) è
äî ðàçëè÷íà êèíåìàòèêà íà åðóïòèðàùàòà ñèñòåìà.  íàøèÿ ñëó÷àé ðàç-
ëè÷íèòå ìàãíèòíè òîïîëîãèè íà äâàòà ïðîòóáåðàíñà îò II òèï (14 àâãóñò
1979 ã. è 8 ìàé 1979 ã.) ñà ïðè÷èíà çà íàáëþäàâàíèòå ðàçëè÷èÿ â òåõíè-
òå ïðîèëè âèñî÷èíà-âðåìå. ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. ïðåäñòàâëÿâà åðóïöèÿ
íà ñïîêîéíî âëàêíî îò ïîëÿðíàòà îáëàñò ñ èíâåðñíà ìàãíèòíà êîíè-
ãóðàöèÿ è ñëåäîâàòåëíî (Low and Zhang, 2002) íà÷àëíîòî ñúñòîÿíèå íà
ñèñòåìàòà ÅÏ-ÈÊÌ-MFR ñå õàðàêòåðèçèðà ñ íèñêà íà÷àëíà ñêîðîñò íà
åðóïöèÿ â íèñêàòà êîðîíà (Liu et al., 2003). Äîêàòî ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã.
ïðåäñòàâëÿâà åðóïöèÿ íà âëàêíî îò ÀÎ ñ íîðìàëíà ìàãíèòíà êîíèãó-
ðàöèÿ.

51
3.2.3 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 14 àâãóñò 2001 ã.
Îáùî îïèñàíèå è ëîêàëèçàöèÿ íà ÅÏ

Ôèãóðà 3.14: Åâîëþöèÿ íà ÅÏ îò 14 àâãóñò 2001 ã. çà âðåìåòî îò 09:51 UT

äî 10:28 UT.

Ôèãóðà 3.15: ÀÎ NOAA 9580, 9582 è 9585 è ðàãìåíò îò Ìåäîíñêà ñè-

íîïòè÷íà êàðòà çà Ê 1979.

52
 Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å ðåãèñòðèðàíà ìåæäó 09:52 UT è 10:28 UT
íà 14 àâãóñò 2001 ã. ÅÏ å íàáëþäàâàí íà èçòî÷íèÿ ëèìá íà ñðåäíà õåëè-
îãðàñêà øèðèíà N22◦ . Ôèã. 3.14 ïîêàçâà ìîðîëîãè÷íàòà åâîëþöèÿ íà
ïðîòóáåðàíñà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà.
Íà Ôèã. 3.15 å ïîêàçàí ðàãìåíò îò Ìåäîíñêà ñèíîïòè÷íà êàðòà íà
ñëúí÷åâèòå âëàêíà çà Ê 1979, ñ íàëîæåíàòà íà íåÿ ïîçèöèÿ íà èçòî÷-
íèÿ ëèìá çà 14 Àâãóñò 2001 ã. è Hα ñïåêòðîõåëèîãðàìà îò Big Bear Solar
Observatory çà 18 Àâãóñò 2001 ã., èçîáðàçÿâàùà âëàêíàòà è àêòèâíèòå
îáëàñòè â ñúñåäñòâî íà ÅÏ. ÅÏ ìîæå äà áúäå àñîöèèðàí èëè ñ þæíèÿ
êðàé íà âëàêíî, íàìèðàùî ñå â àêòèâíàòà îáëàñò NOAA 9582, èëè ñ ÷àñò
îò äúëãî âëàêíî, ëîêàëèçèðàíî ìåæäó àêòèâíèòå îáëàñòè NOAA 9582 è
9585. Òåçè ÷àñòè îò âëàêíàòà ñà ïîêàçàíè ñúñ ñòðåëêà âúðõó Ìåäîíñêàòà
ñèíîïòè÷íà êàðòà. Òðóäíî å äà ñå îïðåäåëè êîå îò äâåòå âëàêíà å àñîöèè-
ðàíî ñ ÅÏ, òúé êàòî ÷àñòèòå îò âëàêíàòà, ñúîòâåòñòâàùè íà ïîçèöèÿòà íà
ÅÏ, ñå íàìèðàò íà åäíàêâè ðàçñòîÿíèÿ ïðåä è çàä ïëîñêîñòòà íà ëèìáà.

Ôèãóðà 3.16: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå, îïðåäåëåíà ïî íàé-âèñîêàòà ÿð-

êà è íàé-âèñîêàòà äèóçíà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñà îò 14 àâãóñò 2001 ã.
Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 09:52 UT.

53
Ôèãóðà 3.17: àçñòîÿíèåòî ìåæäó ñòúïêèòå íà êðàêàòà íà ìàãíèòíàòà
òðúáà, ñúñòàâÿùà òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî.

Êèíåìàòèêà
Êà÷åñòâåíèÿò àíàëèç íà åâîëþöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà åðóïöèÿ, êàê-
òî è ïúðâîíà÷àëíàòà âèñî÷èíà íà ÅÏ îò îêîëî 120 000 êì , ïîêàçâàò, ÷å
íàáëþäåíèÿòà ñà çàïî÷íàëè íà êúñåí åòàï îò íåãîâàòà åðóïöèÿ. Çà îï-
ðåäåëÿíåòî íà çàâèñèìîñòòà âèñî÷èíà-âðåìå çà ÅÏ îò 14 Àâãóñò 2001 ã.
ñìå íàïðàâèëè èçìåðâàíèÿ íà äâå òî÷êè îò ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî  íàé-
ãîðíàòà äèóçíà è íàé-ãîðíàòà ÿðêà ÷àñò (Ôèã. 3.16). Ïðîìÿíàòà íà âè-
ñî÷èíàòà íà äèóçíàòà òî÷êà å àðãóìåíò â ïîëçà íà òâúðäåíèåòî, ÷å ÅÏ
å íàáëþäàâàí íà êúñåí åòàï îò åðóïöèÿòà, òúé êàòî âèñî÷èíàòà ìó íàðàñ-
òâà îò 120 000 êì äî 235 000 êì. Äðóã àðãóìåíò â ïîëçà íà òîâà ìíåíèå
å ïîñòîÿííàòà ñêîðîñò íà èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñà. Ñêîðîñòòà å îöå-
íåíà íà îêîëî 100 km s−1 ÷ðåç ëèíåéíà àïðîêñèìàöèÿ. Íàé-ãîðíàòà ÿðêà
÷àñò îò ïðîòóáåðàíñà ïîêàçâà ïðîòèâîïîëîæíî ïîâåäåíèå. Íàé-ÿðêàòà,
è ñëåäîâàòåëíî íàé-ïëúòíà ÷àñò, ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà ñ
ïîñòîÿííà ñêîðîñò, îöåíåíà íà îêîëî 70 km s−1 .
Ôîðìàòà íà ÅÏ ïîäñêàçâà, ÷å òÿëî ìó ñå å îðìèðàëî â þæíèÿ êðàê
íà ìàãíèòíàòà àðêàäà â îñíîâàòà íà ÅÌÑ. ßðêàòà ÷àñò íà òÿëîòî íà ïðî-
òóáåðàíñà å ïî÷òè âåðòèêàëíà êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò è ñå ñúñòîè
îò äâå ñïèðàëíî óñóêàíè ìàãíèòíè âúæåòà, èçïúëíåíè ñ ïðîòóáåðàíñî-
âà ïëàçìà. Ïî âðåìå íà íàáëþäàâàíàòà åðóïöèÿ ìàãíèòíèòå âúæåòà ïðè
êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà ñå ðàçñóêâàò. Çà äà áúäå îöåíåíî îòìåñòâàíåòî

54
íà ÌÂ ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà, å èçìåðåíî ðàçñòîÿíèåòî S ìåæäó êðàêàòà
íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà. åçóëòàòúò å ïîêàçàí íà Ôèã 3.17. Èçìå-
íåíèåòî íà ðàçñòîÿíèåòî S ìåæäó êðàêàòà íà ïðèìêàòà ñå ñúñòîè îò äâå
ðàçëè÷íè àçè: ïî âðåìå íà ïúðâàòà àçà êðàêàòà íà ïðèìêàòà ïðåòúð-
ïÿâàò çíà÷èòåëíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò, îöåíåíà
íà îêîëî 36 km s−1 . Ôàçàòà íà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ïðîäúëæàâà äî
äîñòèãàíå íà ìàêñèìàëíàòà âèñî÷èíà íà ÅÏ. Íàé-âåðîÿòíî ïðîöåñúò íà
õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå å ðåçóëòàò îò ðàçñóêâàíåòî íà ìàãíèòíèòå âú-
æåòà, îðìèðàùè âåðòèêàëíèòå êðàêà íà ÅÏ. Ïî âðåìå íà âòîðàòà àçà,
êîãàòî êðàêàòà íà ìàãíèòíèòå òðúáè ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè, ðàçñòîÿíèåòî
ìåæäó òÿõ ïî÷òè íå ñå ïðîìåíÿ.

Âðúçêà ñ ïðîÿâè íà ñëúí÷åâàòà àêòèâíîñò â îêîëíîñòèòå íà ÅÏ

Ôèãóðà 3.18: Àêòèâíè ÿâëåíèÿ íà 14 àâãóñò 2001 ã.: Ëÿâî

: BBSO Hα
ñïåêòðîõåëèîãðàìà îò 17 àâãóñò 2001 ã.;Öåíòúð
: SoHO/EIT Fe XII 195

A;Äÿñíî : Ïúëíî õàëî ÈÊÌ, ðåãèñòðèðàíî îò C3/LASCO.

Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî íà ñïåêòðîõåëèîãðàìèòå îò BBSO â îêîëíîñòè-

òå íà ÅÏ ñà íàáëþäàâàíè ñåðèÿ îò àêòèâíè îáëàñòè è âëàêíà (Ôèã. 3.18).
Íàáëþäàâàíèòå ÀÎ ñà ñëåäíèòå: NOAA 9580 ñ êîîðäèíàòè N25◦ E38◦ íà
17 àâãóñò 2001 ã.; NOAA 9582 ñ êîîðäèíàòè N32◦ E49◦ è NOAA 9885
(N15◦ E64◦ ). Ñïîðåä êàòàëîãà íà BBSO çà ÀÎ, NOAA 9580 è NOAA 9582
ñà β îáëàñòè, ñ óñëîæíÿâàùà ñå ìàãíèòíà ñòðóêòóðà, íàðàñòâàùè ïî áðîé
è ïëîù ïåòíà è àêåëíè ïëîùàäêè.
Íà 14 àâãóñò 2001 ã. èíñòðóìåíòèòå íà SoHO LASCO è EIT ñà ðåãèñ-
òðèðàëè ïúëíî õàëî ÈÊÌ, êîåòî âåðîÿòíî å ñâúðçàíî ñ åðóïöèÿòà íà
ïðîòóáåðàíñà. ßâëåíèåòî å íàáëþäàâàíî ïúðâî â çðèòåëíîòî ïîëå íà êî-
ðîíîãðàà C3 íà LASCO â 16:08 UT. Ïðîåêöèÿòà íà ñêîðîñòòà íà ðîí-
òàëíàòà ïðèìêà âúðõó ðàâíèíàòà íà íåáåòî å îöåíåíà íà îêîëî 415 êì/ñ

55
Ôèãóðà 3.19: Àêòèâíè ÿâëåíèÿ íà 14 Àâãóñò 2001 ã.: Ëÿâî : êàðòà íà
èíòåíçèâíîñòèòå â çåëåíàòà (Fe XIV, 5303 A) è ÷åðâåíàòà (Fe X, 6374 
 A)
êîðîíàëíè ëèíèè îò NSO/Sa ramento Peak; Öåíòúð :ðàäèî èçîáðàæåíèå
íà Ñëúíöåòî (17 GHz) îò Nobeyama Radio Heliograph; Äÿñíî : åíòãåíîâî
èçîáðàæåíèå å îáúðíàòè öâåòîâå îò Yohkoh.

(LASCO CME list), áåç çíà÷èòåëíî óñêîðåíèå. Hα ñïåêòðîõåëèîãðàìàòà

íà BBSO, èçîáðàæåíèÿ íà SoHO/EIT â óëòðàâèîëåòîâàòà ëèíèÿ Fe XII,
195 
A è ðåãèñòðèðàíîòî îò LASCO ÑÌÅ ñà ïîêàçàíè íà Ôèã. 3.18.
Íà Ôèã. 3.19 ñà ïîêàçàíè èçîáðàæåíèÿ îò 14 àâãóñò 2001 ã., ïîëó÷åíè
îò Solar Geophysi al Data Center. Íàä ïðîòóáåðàíñà ñå íàáëþäàâà óñè-
ëåíà åìèñèÿ íà çåëåíàòà (Fe XIV, 5303  A) è ÷åðâåíàòà (Fe X, 6374 A)
êîðîíàëíè ëèíèè, êàêòî è íàðàñòâàíå íà èçëú÷âàíåòî â ìåêèÿ ðåíòãåí.
 áëèçîñò äî ðàçïîëîæåíèåòî íà ÅÏ íà ëèìáà ñå íàáëþäàâà ëîêàëíî
ðàäèîèçëú÷âàíå.
Âèæäà ñå, ÷å åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 14 àâãóñò 2001 ã. å ðàçïî-
ëîæåí â îáëàñò ñ óñèëåíà àêòèâíîñò è å àñîöèèðàí ñ ðàçëè÷íè òèïîâå
àêòèâíè ÿâëåíèÿ. Ôîðìàòà íà ïðîòóáåðàíñà è ïðîìåíèòå, êîèòî ïðåòúð-
ïÿâà ïî âðåìå íà íàáëþäàâàíàòà åðóïöèÿ, ïîçâîëÿâàò äà ñå íàïðàâè èç-
âîäà, ÷å òîâà å ÅÏ îò II òèï. Ïîäîáíî ïðåäïîëîæåíèå ñå ïîòâúðæäàâà è
îò îñíîâíèòå êèíåìàòè÷íè õàðàêòåðèñòèêè íà ïðîòóáåðàíñà, âèñî÷èíàòà
íà åðóïöèÿòà è õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå ìåæäó êðàêàòà íà àðêàòà,
êîèòî ñà õàðàêòåðíè çà ïîñëåäíèòå ñòàäèè îò åðóïöèÿòà íà ÅÏ îò II òèï.

3.2.4 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã.

Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. å íàáëþäàâàíà â Hα
ëèíèÿòà íà þãîçàïàäíèÿ ëèìá (S40◦ -W) ìåæäó 08:07 UT è 11:31 UT.
Äúëãàòà íàáëþäàòåëíà ñåðèÿ å èçêëþ÷èòåëíî ïîäõîäÿùà çà àíàëèç íà
äèíàìèêàòà íà ïðîòóáåðàíñà, òúé êàòî ïîêðèâà öåëèÿ ïðîöåñ íà åðóï-
öèÿ, îò àêòèâàöèÿòà íà âëàêíîòî äî íåãîâîòî ïúëíî èç÷åçâàíå, ò.å ïðåä-

56
åðóïòèâíà, åðóïòèâíà è ïîñò-åðóïòèâíà àçà. Íàáëþäàâàíàòà åðóïöèÿ
çàïî÷âà îêîëî 09:06 UT. Ïðîòóáåðàíñúò äîñòèãà ìàêñèìàëíàòà âèñî÷è-
íà îò 380 000 km â 09:59 UT, ñëåä êîåòî çàïî÷âà äà èçáëåäíÿâà è ÷àñò
îò ïëàçìàòà ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà.  11:31 UT å íàïúëíî
íåâèäèì â Hα ëèíèÿòà. Ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà ãîëÿìà ÷àñò
îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë ñå ñòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà.

Ôèãóðà 3.20: Åâîëþöèÿ íà ÅÏ (íåãàòèâ) îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã., íàáëþ-

äàâàí ìåæäó 08:07 UT è 11:31 UT.

Ìîðîëîãèÿ è ðàçâèòèå íà âúòðåøíàòà ñòðóêòóðà íà ïðîòóáå-

ðàíñà
Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. å ìíîãî èíòåðåñåí îò
ãëåäíà òî÷êà íà ðàçìåðèòå ìó è ðàçâèòèåòî íà âúòðåøíàòà ìó ñòðóêòó-
ðà. Åâîëþöèÿòà ìó å ïîêàçàíà íà Ôèã. 3.20 â îáúðíàòè öâåòîâå. Òÿëîòî
íà ïðîòóáåðàíñà èìà ñëîæíà, ñïèðàëíî óñóêàíà ñòðóêòóðà. Ñúñòàâåíî å
îò äâà îñíîâíè, ñïèðàëíî óñóêàíè ìàãíòèíè âúæåòà (ñíîïà), ÷èåòî ðàç-
ñóêâàíå ñå íàáëþäàâà ÿñíî åäâà ñëåä äîñòèãàíå íà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà
â 09:59 UT. Âñÿêî îò ÌÂ å ñúñòàâåíî îò ìíîãîáðîéíè òúíêè ìàãíèò-
íè òðúáè, çàïúëíåíè ñ ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà, ïîðàäè êîåòî ïî âðåìå
íà ïðåä-åðóïòèâíàòà è åðóïòèâíàòà àçà âúòðåøíàòà ñòðóêòóðà íà ÅÏ
å ìíîãî êîìïàêòíà è ïðîöåñà íà íåéíîòî ðàçñóêâàíå, ò.å. îïðîñòÿâàíå,
òðóäíî ìîæå äà áúäå ïðîñëåäåí. Â 10:23 UT îñíîâíèòå ÌÂ ñà íàïúë-
íî ðàçñóêàíè è äî êðàÿ íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà âñåêè åäíî îò òÿõ

57
ñå ðàçäåëÿ íà âòîðè÷íè ìàãíèòíè òðúáè. Òîçè ïðîöåñ ñå íàáëþäàâà äî
ïúëíîòî èç÷åçâàíå íà ïðîòóáåðàíñà â Hα . Îïðîñòÿâàíåòî íà âúòðåøíàòà
ñòðóêòóðà íà ïðîòóáåðàíñà å ïðèäðóæåíî îò çíà÷èòåëíî õîðèçîíòàëíî
îòìåñòâàíå íà êðàêàòà íà Ì è ðàçäàëå÷àâàíå íà ìàãíèòíèòå òðúáè â
òÿõ.
Ôîðìàòà íà ÅÏ è íåãîâàòà åâîëþöèÿ ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà, êàê-
òî è íàðàñòâàíåòî íà úãúëúò íà ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî ñïðÿìî ëèìáà,
ïîêàçâàò ÷å òîçè ïðîòóáåðàíñ å òèïè÷åí ïðèìåð çà åðóïöèÿ îò II òèï,
ò.å. ïðîòóáåðàíñúò å çàêîòâåí êúì åäèíèÿò êðàê íà ãîëÿìàòà ìàãíèòíà
ñèñòåìà, à äðóãèÿò êðàê ñå îòêúñâà è ñå èçäèãà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà.
ÅÏ å àñîöèèðàí ñ þæíèÿ êðàé íà êðàòêîæèâóùî ñïîêîéíî âëàêíî
â þæíàòà ïîëóñåðà (Ôèã. 3.21, ëÿâî). Ôîòîñåðíàòà ìàãíèòíà êàðòà
(Ôèã. 3.21, äÿñíî) ïîêàçâà, ÷å âëàêíîòî å ðàçïîëîæåíî ïî èíâåðñíàòà
ëèíèÿ íà ìàãíèòíî ïîëå ðàçäåëÿùà îáøèðíè îáëàñòè ñ ïðîòèâîïîëîæ-
íè ïîëÿðíîñòè. Íàé-âåðîÿòíî åðóïöèÿòà å ïðîÿâà íà ïîñëåäíèÿ åòàï îò
æèâîòà íà âëàêíîòî.

Ôèãóðà 3.21: Ôðàãìåíò îò Ìåäîíñêà ñèíîïòè÷íà êàðòà (ëÿâî) è êàðòà

íà îòîñåðíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà îò Wi ox Solar Observatory (äÿñíî) çà
Êåðèíãòîíîâà ðîòàöèÿ 1699. Ïîñî÷åíà å ïîçèöèÿòà íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá
ïî âðåìå íà íàáëþäåíèåòî íà ÅÏ.

Êèíåìàòèêà
 íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà ïðîòóáåðàíñúò å â ñïîêîéíî ñúñòîÿíèå. Äè-
àãðàìàòà âèñî÷èíà-âðåìå å ïîêàçàíà íà Ôèã. 3.22. Íà òàçè èãóðà ñìå
ïðåäñòàâèëè ðåçóëòàòèòå îò àíàëèçà íà äèíàìèêàòà íà ïðåä-åðóïòèâíàòà
è åðóïòèâíàòà àçà. Ïî âðåìå íà ïðåä-åðóïòèâíàòà àçà, ìåæäó 08:21 UT
è 09:05 UT, ÅÏ áàâíî ñå èçäèãà îò 74 000 km äî 105 000 km ñ ïîñòîÿí-

58
íà ñêîðîñò, êîÿòî å îöåíåíà íà îêîëî 11 km s−1 . Åðóïöèÿòà çàïî÷âà â
09:06 UT. Àíàëèçúò ïîêàçâà, ÷å åðóïöèÿòà ñå ñúñòîè îò äâå àçè: óñêî-
ðèòåëíà è àçà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò. Ïî âðåìå íà àçàòà íà óñêîðÿâàíå
(ìåæäó 09:06 UT è 09:49 UT) ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñà íà-
ðàñòâà îò 11 km s−1 äî 250 km s−1 , à ñðåäíîòî óñêîðåíèå å îöåíåíî íà 305
ms−2 . Ñëåä 09:50 UT ÅÏ íàâëèçà âúâ âòîðàòà àçà îò åðóïöèÿòà, ïðè
êîÿòî íåãîâîòî èçäèãàíå ïðîäúëæàâà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò îò 256 km s−1 .
Ìàêñèìàëíàòà âèñî÷èíà íàä îòîñåðàòà, äîñòèãíàòà îò ÅÏ å 380 000
km (09:59 UT), êîåòî å ìàëêî íàä ïîëîâèí ñëúí÷åâ ðàäèóñ.

Ôèãóðà 3.22: Ïðîìÿíà íà âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 20 ñåïòåìâðè

1980 ã. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 08:07 UT. Îáîçíà÷åíè ñà ïðåä-
åðóïòèâíàòà àçà (à) è äâåòå àçè îò åðóïöèÿòà: óñêîðèòåëíà àçà (b)
è àçà íà ïîñòîÿííà ñêîðîñò ( ).

3.3 Ñúïîñòàâêà íà äâàòà òèïà åðóïöèè íà ïðî-

òóáåðàíñè

Îñíîâíèòå êèíåìàòè÷íè ðàçëè÷èÿ ïðè åðóïöèèòå íà ïðîòóáåðàíñè îò

òèï I è òèï II ìîãàò äà áúäàò îáÿñíåíè ÷ðåç ñïåöèè÷íîòî ïîâåäåíèå íà

59
òîïîëîãè÷íî ðàçëè÷íèòå ÷àñòè íà åðóïòèðàùàòà ÅÌÑ, êúäåòî ñà ëîêàëè-
çèðàíè ðàçëè÷íè âèäîâå ÅÏ. Çà ÅÌÑ å èçïîëçâàí ìîäåë íà ìàãíèòíîòî
âúæå, êîéòî ñå íàëàãà îò ïðåêè ñðàâíåíèÿ íà òåîðåòè÷íèòå è íàáëþäàòåë-
íè äàííè, íàïðèìåð ïðè íàáëþäåíèÿ íà ÈÊÌ, ïðè êîèòî äèíàìè÷íèòå
ñâîéñòâà ñà ðåçóëòàò îò ðàçøèðÿâàíåòî íà ìàãíèòíîòî âúæå (Chen et al.,
2006).
Îñíîâíèòå êèíåìàòè÷íè ïàðàìåòðè íà íàáëþäàâàíèòå åðóïòèâíè ïðî-
òóáåðàíñè ñà îáîáùåíè â Òàáëèöà I (à è b). Êèíåìàòè÷íèòå ïàðàìåòðè
ïîäñêàçâàò ñúùåñòâåíè ðàçëè÷èÿ ìåæäó ïðîöåñèòå íà åðóïöèÿ ïðè ïðî-
òóáåðàíñà îò I òèï (5 ìàé 1980 ã.) è òîçè îò II òèï (8 ìàé 1979 ã.). Ñëåä
íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà, ïðîòóáåðàíñúò îò I òèï ñå èçäèãà óñêîðèòåëíî,
äî ïúëíîòî ìó èçáëåäíÿâàíå â ëèíèÿòà Hα , äîêàòî åðóïöèÿòà íà ÅÏ îò
II òèï çàïî÷âà ñ óñêîðèòåëíà àçà, ïîñëåäâàíà îò èçäèãàíå ñ ïîñòîÿííà
ñêîðîñò. Íÿêîè ÅÏ îò II òèï ïîêàçâàò òðè àçè íà åðóïöèÿ - àçàòà íà
ïîñòîÿííà ñêîðîñò å ïîñëåäâàíà îò àçà ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå. Îñâåí
òîâà, åðóïöèÿòà îò II òèï å ïîñëåäâàíà îò ÿñíî èçðàçåíà ïîñò-åðóïòèâíà
àçà, ïî âðåìå íà êîÿòî ãîëÿìà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë ñå
ñòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà.
Èçäèãàíåòî íà ÅÏ îò II òèï å ðåçóëòàò îò èçïðàâÿíåòî íà ìàãíèò-
íîòî âúæå, ñúäúðæàùî ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà. Òîçè ïðîöåñ äîáðå ñå
îïèñâà îò úãúëà íà íàêëîíà ìåæäó òÿëî íà ÅÏ è ñëúí÷åâèÿ ëèìá, â
íàáëþäàòåëíèÿ ñëó÷àé, êîãàòî òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà ñå èçäèãà â ðàâ-
íèíà, ïåðïåíäèêóëÿðíà èëè ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíà íà ëú÷à íà çðåíèå.
Âàðèàöèèòå íà úãúëà, êîéòî òÿëîòî íà ÅÏ ñêëþ÷âà ñ ëèìáà, å âàæåí
êîëè÷åñòâåí ïàðàìåòúð, îïèñâàù ãåîìåòðèÿòà è êèíåìàòèêàòà íà íèñ-
êèòå ÷àñòè íà åðóïòèðàùàòà ÅÌÑ. Ïîñîêàòà íà äâèæåíèå íà ïëàçìàòà
ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà çàâèñè îò ìåñòîïîëîæåíèåòî íà ïðîòóáåðàíñîâèÿ
ìàòåðèàë â åðóïòèðàùàòà ìàãíèòíà àðêà, ñêîðîñòòà íà åðóïöèÿòà â äà-
äåí ìîìåíò, øèðîêî-ìàùàáíàòà ãåîìåòðèÿ íà àðêàòà, è îò îðìàòà íà
èíèòå ìàãíèòíè òðúáè, îðìèðàùè àðêàòà (óñóêàíè èëè íå) (Rompolt,
1990).

60
 Òàáëèöà I. Îñíîâíè êèíåìàòè÷íè õàðàêòåðèñòèêè íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò òèï I è òèï II
(a)Çàâèñèìîñò âèñî÷èíà-âðåìå
EP phase UT h (103 km) v (kms−1) a (ms−2)
Type I a tivation 06:50-09:16 63-80 2 -
5 May 1980 a eleration 09:17-10:35 80-295 3-230 3-240

Type II

8 May 1979 a eleration 08:10-09:16 108-170 2-40 15

v= onst. 09:17-09:56 170-210 42 -
de eleration 09:57-10:30 210-308 42 - 0 -9  -36
61

14 August 1979 de eleration 11:40-11:55 56-220 250-40 -240

14 August 2001
diuse part 09:52-10:28 120-235 100
bright part 70

20 September 1980 a tivation 08:21-09:05 74-105 11 -

eruption: 11
a eleration 09:06-09:49 11-250 1,1
v= onst. after 09:50 380 250 -
 Òàáëèöà I. Îñíîâíè êèíåìàòè÷íè õàðàêòåðèñòèêè íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò òèï I è òèï II
(b)Õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå
EP & phase motion UT s (103 km) v (kms−1) a (ms−2)
Type I:
5 May
(between legs)
a tivation phase a elerated 06:50-09:27 250-270 1-6 0.2-2
eruption phase a elerated 09:27-10:35 270-320 7-22 2-6

Type II:
8 May 1979 v= onst. 09:51-11:09 30-88 16
62

14 August 1979 v= onst. 11:41-11:53 11-39 43

14 August 2001 v= onst. 36

 Õîðèçîíòàëíèòå îòìåñòâàíèÿ ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñèòå îò I
è II òèï, ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà èì ñúùî ïîêàçâàò ñúùåñòâåíî ðàçëè÷íè
êèíåìàòè÷íè õàðàêòåðèñòèêè. Ïðè÷èíàòà çà òåçè ðàçëèêè íàé-âåðîÿòíî
å ñâúðçàíà ñ ëîêàëíèòå ñâîéñòâà íà ÷àñòèòå îò ÅÌÑ, êúäåòî ñå îðìè-
ðàò ñúîòâåòíî ÅÏ îò I òèï è ÅÏ îò II òèï, êàêòî è ðàçëè÷íèÿ õàðàêòåð
íà åâîëþöèÿòà èì. Ïðîòóáåðàíñèòå îò I òèï (5 ìàé 1980 ã.) ïîêàçâàò äâà
ðàçëè÷íè âèäà õîðèçîíòàëíè äâèæåíèÿ: åäðîìàùàáíè è äðåáíîìàùàá-
íè. Åäðîìàùàáíîòî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ïðîòè÷à ìåæäó ñòúïêèòå
íà êðàêàòà (âúæåòàòà) íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà, äîêàòî äðåáíîìàùàá-
íèòå äâèæåíèÿ ñå ïðîÿâÿâàò ìåæäó ñòúïêèòå íà íèøêèòå (ìàãíèòíèòå
òðúáè), êîèòî îðìèðàò äâåòå îñíîâíè ÌÂ íà àðêàòà. Åäðîìàùàáíîòî
îòìåñòâàíå ìåæäó êðàêàòà íà àðêàòà íà ÅÏ I å ðåçóëòàò îò ðàçäóâàíåòî
íà ÅÌÑ, îáõâàùàùî è íàé-äîëíèòå è ÷àñòè. Ïî âðåìå íà àêòèâàöèÿòà íà
ïðîòóáåðàíñà, ñêîðîñòòà íà îòìåñòâàíå íàðàñòâà ïîñòåïåííî. Òîâà ïðåä-
ïîëàãà åâîëþöèÿ, ïðåìèíàâàùà ïðåç ñåðèÿ îò êâàçè-ðàâíîâåñíè ñúñòîÿ-
íèÿ. Ñúîòâåòíèòå êâàçè-ïåðèîäè÷íè ïðîìåíè ïðîäúëæàâàò äî ïúëíîòî
èç÷åçâàíå íà ïðîòóáåðàíñà. Ïîäîáíè ïðîöåñè ïðè ÅÏ îò II òèï ñå íàá-
ëþäàâàò åäâà ïðåç ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà îò åâîëþöèÿòà íà ïðîòóáåðàí-
ñà, êîãàòî îñíîâíèòå ïðîòóáåðàíñîâè âúæåòà, ñúñòàâÿùè òÿëîòî íà ÅÏ
ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè è ïî÷òè ïåðïåíäèêóëÿðíè íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá. Â
ïðîöåñà íà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå íà äâåòå îñíîâíè ÌÂ, ïî-ìàëêèòå
ìàãíèòíè òðúáè, êîèòî ãè ñúñòàâÿò ñúùî ñå ðàçñóêâàò. Ìåæäó ïîñëåä-
íèòå ñúùî ñå íàáëþäàâà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå äî ïúëíîòî èç÷åçâàíå
ïðîòóáåðàíñà â Hα ëèíèÿòà.
Ñïåöèè÷íèÿò õàðàêòåð íà õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå çà ÅÏ îò II
òèï, êàêòî è îñîáåíîñòèòå íà çàâèñèìîñòòà âèñî÷èíà-âðåìå, ñà òÿñíî
ñâúðçàíè ñ ïðîöåñèòå íà îïðîñòÿâàíå íà ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà
ïðîòóáåðàíñèòå êàòî ÷àñò îò îïðîñòÿâàíåòî íà åðóïòèðàùàòà ÅÌÑ. Ïî
âðåìå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà åðóïöèÿ ÅÌÑ ñå ðàçøèðÿâà ïðåäèìíî íàãîðå
è òîâà ðàçøèðÿâàíå å ïðèäðóæåíî îò ðàçñóêâàíå íà íèøêèòå (ìàãíèòíè-
òå òðúáè), îðìèðàùè ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî. Ñëåäîâàòåëíî, ïúëíîòî
ðàçñóêâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâèòå íèøêè è òÿõíîòî ðàçïîëàãàíå ïåðïåí-
äèêóëÿðíî íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà êàòî ïðèçíàê íà
êðèòè÷íà àçà â åâîëþöèÿòà íà ÅÌÑ, ïî âðåìå íà êîÿòî ÅÌÑ å äîñòèã-
íàëà âèñî÷èíè õàðàêòåðíè çà ÈÊÌ. Òàêà, ÷å õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå
íà ïðîòóáåðàíñîâèòå òðúáè ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà òðàñèðà
êèíåìàòèêàòà è òîïîëîãè÷íèòå ïðîìåíè â äîëíàòà ÷àñò íà ÅÌÑ, ïðåä-
õîæäàùè ïîÿâàòà íà ÈÊÌ. Íàáëþäàòåëíèòå àðãóìåíòè çà ïîäîáåí èçâîä
ñà äâà. Ïúðâèÿò îò òÿõ å ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã., ïðè êîéòî ïúëíîòî ðàçñóê-
âàíå ñå íàáëþäàâà â 10:30 UT, à ïúðâàòà ðåãèñòðàöèÿ íà àñîöèèðàíîòî
ñ ïðîòóáåðàíñà ÈÊÌ íàïðàâåíà îò SOLWIND å â 10:38 UT (Mi hels et

63
al., 1980; Poland et al., 1981). Îñâåí òîâà, â êðàÿ íà ïîñò-åðóïòèâíàòà
àçà íà ïðîòóáåðàíñà (11:06 UT), àñîöèèðàíîòî ÈÊÌ äîñòèãà âèñî÷èíà
îêîëî 2 R⊙ îò öåíòúðà íà ñëúí÷åâèÿ äèñê. Çà ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. â
11:57 UT ïðîòóáåðàíñîâèòå íèøêè ñà íàïúëíî ðàçñóêàíè, à â 12:37 UT
å ðåãèñòðèðàíà ïîÿâàòà íà àñîöèèðàíî ñ ïðîòóáåðàíñà ÈÊÌ (Poland et
al., 1981).
Äðåáíîìàùàáíîòî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå â êðàêàòà ñå íàáëþäàâà
è ïðè ÅÏ îò I òèï. Àðêàòà ïðè òîçè òèï ïðîòóáåðàíñè ìîæå äà áúäå
ðàçãëåæäàíà êàòî êðúãîâî îãúíàò ìàãíèòåí öèëèíäúð, êðàêàòà íà êîéòî
ñà çàêîòâåíè â ïëúòíàòà îòîñåðà (Vrsnak; 1990a, 1990b). Âúòðåøíà-
òà ñòðóêòóðà íà ìàãíèòíèÿ öèëèíäúð ïðåäñòàâëÿâà ñíîï îò ìàãíèòíè
òðúáè, ñïèðàëíî óñóêàíè îêîëî îñòà íà òðúáàòà. Â ðàìêèòå íà ïðåäïîëî-
æåíèåòî çà ìàãíèòíè òðúáè, òåðìèíèòå íèøêè è òúíêè ìàãíèòíè òðúáè
ñà âçàèìîçàìåíÿåìè. Ïðè ïðèáëèæåíèåòî, ÷å ðàäèóñúò r íà ìàãíèòíèÿ
öèëèíäúð å åäíàêúâ ïî äúëæèíàòà L íà îñòà ìó, âàæåí ïàðàìåòúð íà
ñïèðàëíî óñóêàíèòå ìàãíèòíè òðúáè â öèëèíäúðà å ïúëíèÿò ïîòîê íà
óñóêâàíåòî Φ = L tan ϑ/r . Úãúëúò ϑ â ÷èñëèòåëÿ íà îðìóëàòà å úãúëúò,
êîéòî âñÿêà ìàãíèòíà òðúáà ñêëþ÷âà ñ îñòà íà öèëèíäúðà. Ïàðàìåòú-
ðúò Φ èìà âàæåí èçè÷åñêè ñìèñúë, êîãàòî ñå ðàçãëåæäà ñòàáèëíîñòòà
íà ïðîòóáåðàíñ (Vrsnak; 1990 ). Òúé êàòî êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà
àðêà (ìàãíèòíèÿò öèëèíäúð) îñòàâàò çàêîòâåíè â ïëúòíàòà îòîñåðà,
òî Φ = const. ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà (Vrsnak; 1990b, 1991 ). Ïîðàäè óâå-
ëè÷àâàùàòà ñå äúëæèíàòà íà ðàçòÿãàùàòà ñå ìàãíèòíà àðêà, ïúëíèÿò
ïîòîê íà óñóêâàíåòî Φ îñòàâà ïîñòîÿíåí çà ñìåòêà íà íàìàëÿâàíåòî íà
ϑ. Ñ äðóãè äóìè, ñúõðàíÿâàíåòî íà ïúëíèÿ ïîòîê íà óñóêâàíåòî å çà
ñìåòêà íà ïðåíîñ íà ñïèðàëíîñò ïî óâåëè÷àâàùàòà äúëæèíà íà åðóïòè-
ðàùàòà àðêà. Òîçè ïðîöåñ, íàáëþäàâàù ñå â îòäåëíè ðàãìåíòè íà àðêà-
òà êàòî ðàçñóêâàíå, å ïðè÷èíàòà çà èçìåíåíèåòî íà ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó
ñòúïêèòå íà îòäåëíèòå íèøêè â êðàêàòà íà àðêàòà íà ÅÏ.
È äâàòà òèïà ïðîòóáåðàíñè I ÅÏ è II ÅÏ ñà ÷àñò îò åäðîìàùàáíàòà
ñèñòåìà ÅÏ-ÈÊÌ-MFR, íî ñå îðìèðàò è ðàçâèâàò â òîïîëîãè÷íî ðàç-
ëè÷íè ÷àñòè íà ÅÌÑ. Àíàëèçúò íà ïåòòå ïðîòóáåðàíñà, äâà îò êîèòî ñà
êëàñè÷åñêè ïðèìåðè çà ÅÏ îò I è II òèï, àñîöèèðàíè ñ ÈÊÌ, ðàçêðè-
âà íÿêîè õàðàêòåðíè ñâîéñòâà. Îñòàíàëèòå òðè åðóïèâíè ïðîòóáåðàíñà,
âúïðåêè íÿêîè ñïåöèè÷íè îñîáåíîñòè, ïî ñâîèòå êèíåìàòè÷íè ñâîéñòâà
è ìîðîëîãè÷íà åâîëþöèÿ ìîãàò äà áúäàò êëàñèèöèðàíè êàòî ÅÏ îò
II òèï.
1. Ñâîéñòâàòà íà åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò I è II òèï ïî âðåìå
íà àçàòà íà àêòèâèðàíå ñà ñõîäíè. Òå ñå èçäèãàò áàâíî ñúñ ñêîðîñò îò
íÿêîëêî km s−1 , íî ñëåä íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà òÿõíàòà äèíàìèêà è åâî-
ëþöèÿ ñòàâàò ñúùåñòâåíî ðàçëè÷íè. Åðóïöèÿòà íà ÅÏ I ñå èçâúðøâà ñ

64
íàðàñòâàùî óñêîðåíèå äî ïúëíîòî èç÷åçâàíå íà ïðîòóáåðàíñà. Åðóïöèÿ-
òà íà ÅÏ II å ñúñòàâåíà îò òðè ðàçëè÷íè àçè: áúðçî óñêîðÿâàíå, àçà
ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò èëè íåçíà÷èòåëíî (àêî ãî èìà) óñêîðåíèå è àçà
ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå. Ïðè íÿêîè ÅÏ îò II òèï åðóïöèÿòà å ñúñòà-
âåíà ñàìî îò ïúðâèòå äâå àçè. Íàðàñòâàíåòî íà úãúëúò ìåæäó ïðîòó-
áåðàíñîâîòî òÿëî è ëèìáà ïðè òîçè òèï åðóïöèè ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà
êàòî âèçóàëèçàöèÿ íà ðàçøèðÿâàíåòî íà ÅÌÑ, êîåòî âîäè äî ïîÿâàòà
íà ÈÊÌ. Ñúùåñòâåíà ðàçëèêà ìåæäó äâàòà òèïà ÅÏ å ÿñíî èçðàçåíàòà
ïîñò-åðóïòèâíà àçà â åâîëþöèÿòà íà ÅÏ îò II òèï, ïî âðåìå íà êîÿòî
ñå íàáëþäàâà âòè÷àíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà îáðàòíî êúì õðîìîñ-
åðàòà.
2. Õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå íà ÅÏ îò I è II òèï ñå äúëæè íà åðóï-
öèÿòà íà ÅÌÑ, ñúäúðæàùà ïðîòóáåðàíñà. ÅÏ îò I òèï ïîêàçâàò çíà÷è-
òåëíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ñúñ ñëîæåí õàðàêòåð. Åäðîìàùàáíîòî
ðàçäàëå÷àâàíå íà êðàêàòà íà ïðèìêàòà ïðîäúëæàâà äî êðàÿ íà åðóïöè-
ÿòà. Ïðîìÿíàòà â ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó ñòúïêèòå íà òúíêèòå ìàãíèòíè
òðúáè (íèøêè), ñúñòàâÿùè êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà ìîæå äà
ñå îáÿñíè ÷ðåç òåîðåòè÷íî ïðåäñêàçàíèòå äðåáíîìàùàáíè õîðèçîíòàëíè
îñöèëàöèè íà èçäèãàùèòå ñå òðúáè íà åðóïòèðàùàòà ÅÌÑ. Ïðè ÅÏ îò II
òèï ÿâíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ñå íàáëþäàâà ñàìî ïðåç ïîñëåäíàòà
àçà îò åðóïöèÿòà (ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà), êîãàòî îñíîâíèòå ïðîòóáå-
ðàíñîâè òðúáè ñå ðàçñóêâàò.
3. Ñúùåñòâóâà è äðóãà âàæíà ðàçëèêà â åâîëþöèèòå íà ÅÏ îò I è
II òèï. ÅÏ I, àñîöèèðàí ñ áúðçî ÈÊÌ, ïðåäñòàâëÿâà èíàëåí ñòàäèé îò
æèâîòà íà àñîöèèðàíîòî ñ íåãî âëàêíî. Òîçè àêò ïîäñêàçâà, ÷å åðóïöè-
ÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 5 ìàé 1980 ã. ïðåäñòàâÿ äèíàìè÷íî DB îò òèïà
âîäåù äî äðàñòè÷íà ðåîðãàíèçàöèÿ íà ìàãíèòíîòî ïîëå â îáëàñòòà íà
ÅÏ (Mouradian and Soru-Es aut, 1989). Äåéñòâèòåëíî, â äîëíàòà ÷àñò íà
ÅÌÑ ñå íàáëþäàâà ðåîðãàíèçàöèÿ íà ìàãíèòíèòå ïîëåòà. Ïðåç öÿëîòî
âðåìå íà åðóïöèÿòà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë ñå ñòè÷à îáðàòíî
êúì õðîìîñåðàòà, äî ïúëíîòî èç÷åçâàíå íà ïðîòóáåðàíñà. Ôàêòúò, ÷å
ïîëÿðíîòî âëàêíî, àñîöèèðàíî ñ EP îò II òèï (8 ìàé 1979 ã.) è áàâíî
ÈÊÌ, ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà ïðåç ñëåäâàùèòå 7 ðîòàöèè, ïîäñêàç-
âà ÷å â þæíèÿ êðàê íà ÅÌÑ ìàãíèòíîòî ïîääúðæàíå íà ïðîòóáåðàíñà
ñå âúçñòàíîâÿâà ñëåä åðóïöèÿòà. Ñëåäîâàòåëíî, EP îò II òèï ïðåäñòàâÿ
äèíàìè÷íî DB îò òèïà, âîäåù äî âúçñòàíîâÿâàíå íà ìàãíèòíàòà êîí-
èãóðàöèÿ íà ïðîòóáåðàíñà, íà ñúùîòî ìÿñòî è ñ ïî÷òè ñúùàòà îðìà
(Mouradian and Soru-Es aut, 1989).
4. Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò 14 àâãóñò 1979 ã. è 14 àâãóñò 2001 ã.
ñà äîñòà ñõîäíè êàêòî ïî ïðîèëèòå íà âèñî÷èíàòà è õîðèçîíòàëíîòî
îòìåñòâàíå ñ âðåìåòî, òàêà è ïî ñïåöèè÷íèÿ ðàêóðñ íà íàáëþäåíèå íà

65
ñëúí÷åâèÿ ëèìáà. Âúïðåêè ñïåöèèêàòà èì, òÿõíàòà äèíàìèêà è åâî-
ëþöèÿ å òèïè÷íà çà ÅÏ îò II òèï. È äâàòà ÅÏ ñà íàáëþäàâàíè â êúñåí
åòàï îò òÿõíàòà åðóïöèÿ, ïîðàäè êîåòî òåõíèòå ïðîèëè íà âèñî÷èíè-
òå ñà àíàëîãè÷íè íà ïî-êúñíè àçè îò åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 8
ìàé 1979 ã. Ïîðàäè òîâà, ïðîèëúò íà âèñî÷èíàòà íà ÅÏ îò 14 àâãóñò
2001 ã. ñúîòâåòñòâà íà àçàòà íà èçäèãàíå ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò íà ÅÏ
îò 8 ìàé 1979 ã., äîêàòî òîçè íà ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. ñúîòâåòñòâà íà
àçàòà ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå ïðè ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. Îñâåí òîâà,
íÿêîè îò ðàçëèêèòå ìåæäó êèíåìàòè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ÅÏ îò 14
àâãóñò 1979 ã. ñïðÿìî òåçè íà ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. íàé-âåðîÿòíî ñå äúëæàò
íà íîðìàëíàòà ìó ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ, äîêàòî ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã.
èìà èíâåðñíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ. Äðóãà ñïåöèè÷íà îñîáåíîñò íà
äâàòà ÅÏ å ñâúðçàíà ñ ðàçïîëîæåíèåòî íà ìàãíèòíèòå àðêè, ñúäúðæàùè
ïðîòóáåðàíñèòå, ñïðÿìî ëú÷à íà çðåíèå. Òåçè äâà ÅÏ ïðåäñòàâÿò äðóãèÿ
åêñòðåìàëåí ñëó÷àé íà íàáëþäåíèå íà ÅÏ îò II òèï íà ëèìáà, ïðè êîéòî
ïëîñêîñòòà íà ìàãíèòíàòà àðêà ïî÷òè ñúâïàäà ñ ëú÷à íà çðåíèå.  òàêèâà
ñëó÷àè, íàðàñòâàíåòî íà úãúëà ìåæäó òÿëîòî íà ÅÏ è ëèìáà íå ìîæå äà
ñå íàáëþäàâà è ïîðàäè òîâà òîçè ïàðàìåòúð ëèïñâà â êèíåìàòè÷íèòå èì
êàðòèíè.
5. Ïðîòóáåðàíñúò îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. ñå èäåíòèèöèðà êàòî ÅÏ
îò II òèï ïî íÿêîëêî ïðè÷èíè. Åðóïòèâíèòå ïðîòóáåðàíñè îò 20 ñåïòåì-
âðè 1980 ã. è 8 ìàé 1979 ã. ñà íàáëþäàâàíè îò ñïîêîéíî ñúñòîÿíèå äî
ïúëíîòî èì èç÷åçâàíå â ëèíèÿòà Hα è â åäèí è ñúù ðàêóðñ íà ñëúí÷å-
âèÿ ëèìá. È â äâàòà ñëó÷àÿ ïðîèëà íà âèñî÷èíàòà îáõâàùà àêòèâàöèÿ,
åðóïöèÿ è ïîñò-åðóïòèâíà àçà. Ñúùåñòâåíî ðàçëè÷èå â êèíåìàòè÷íèòå
èì êàðòèíè å, ÷å ïðîèëúò íà âèñî÷èíàòà íà ÅÏ îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã.
ñå ñúñòîè ñàìî îò àçà íà óñêîðÿâàíå è àçà íà èçäèãàíå ñ ïîñòîÿííà
ñêîðîñò, êîåòî ñå ñðåùà ïðè íÿêîè ÅÏ îò II òèï. Äðóãà ñúùåñòâåíà ðàç-
ëèêà ìåæäó äâàòà ÅÏ å ñâúðçàíà ñ òèïà íà àñîöèèðàíèòå ñ òÿõ âëàêíà.
Äîêàòî ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã. å àñîöèèðàí ñ äúëãîæèâóùî ïîëÿðíî âëàêíî,
çà êîåòî åðóïöèÿòà èìà ñàìî âðåìåíåí õàðàêòåð, òî ÅÏ îò 20 ñåïòåìâ-
ðè 1980 ã. å àñîöèèðàí ñ êðàòêîæèâóùî âëàêíî, ðàçïîëîæåíî ìåæäó äâå
àêòèâíè îáëàñòè ñ âèñîêà ñòåïåí íà àêòèâíîñò, ïîðàäè êîåòî åðóïöèÿòà
íàé-âåðîÿòíî ïðåäñòàâëÿâà ïîñëåäåí ñòàäèé îò æèâîòà íà âëàêíîòî. Òîçè
ïðîòóáåðàíñ (20 ñåïòåìâðè 1980 ã.) å äîñòà èíòåðåñåí îò ãëåäíà òî÷êà íà
îïðîñòÿâàíåòî íà âúòðåøíàòà ìó ñòðóêòóðà ïî âðåìå íà ïîñëåäíèòå ñòà-
äèè îò åðóïöèÿòà è ïî-ñïåöèàëíî ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà ìó àçà.
Åâîëþöèÿòà íà íåãîâàòà âúòðåøíà ñòðóêòóðà ùå áúäå äåòàéëíî ðàçãëå-
äàíà â ïðåäñòîÿùî èçñëåäâàíå. Îñîáåíî âíèìàíèå ùå áúäå îáúðíàòî íà
ðàçâèòèåòî íà âúòðåøíàòà ñòðóêòóðà è õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå ìåæ-
äó êðàêàòà íà èíèòå íèøêè êîèòî ÿ ñúñòàâÿò.

66
åçóëòàòèòå ïðåäñòàâåíè â òàçè ãëàâà ñà ïóáëèêóâàíè â:
Koleva et al. (2007), Du hlev et al. (2010b, ), Du hlev et al. (2007), De hev
et al. (2004),

67
ëàâà 4

Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ

èíäóöèðàíà îò êèíê

íåóñòîé÷èâîñò

 íàñòîÿùàòà ãëàâà ñà ðàçãëåäàíè äâà ñëó÷àÿ íà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàí-

ñè, ïðåäèçâèêàíà îò ò. íàð. êèíê-íåóñòîé÷èâîñò. È äâàòà ïðîòóáåðàíñà
èìàò ïðèìêîîáðàçíà, ñïèðàëíî óñóêàíà ñòðóêòóðà ñ èêñèðàíè â ñëúí-
÷åâàòà ïîâúðõíîñò êðàêà.  èçñëåäâàíåòî ñà èçïîëçâàíè äàííè îò êîñìè-
÷åñêè ìèñèè è íàçåìíè îáñåðâàòîðèè. Åäèíèÿò ïðîòóáåðàíñ å ðåãèñòðè-
ðàí íà 30 ìàðò 2010 ã. Äàííèòå, èçïîëçâàíè ïðè àíàëèçà íà íåãîâàòà åâî-
ëþöèÿ ñà ïîëó÷åíè â óëòðàâèîëåòîâàòà ëèíèÿ He ii 304 A îò Atmospheri
Imaging Assembly (AIA) íà áîðäà íà Solar Dynami s Observatory (SDO)
è îò EUVI íà áîðäà íà ñëúí÷åâàòà îáñåðâàòîðèÿ STEREO B. Èçïîëçâà-
íåòî íà äàííè îò äâàòà èíñòðóìåíòà ïðåäîñòàâÿ óíèêàëíàòà âúçìîæíîñò
çà êîìáèíèðàíå íà íàáëþäåíèÿ íà ëèìáà è âúðõó äèñêà íà Ñëúíöåòî.
Äðóãèÿò ïðîòóáåðàíñ, âêëþ÷åí â èçñëåäâàíåòî å ðåãèñòðèðàí íà 7 ìàé
1979 ã. â ëèíèÿòà Hα îò Ìàëêèÿ êîðîíîãðà íà Àñòðîíîìè÷åñêèÿ Èíñ-
òèòóò êúì Âðîöëàâñêèÿ Óíèâåðñèòåò.

4.1 îëÿòà íà êèíê-íåóñòîé÷èâîñòòà ïðè åðóï-

öèèòå íà ïðîòóáåðàíñè

Ìíîãî ÷åñòî ïðîòóáåðàíñèòå â ïðîöåñà íà åðóïöèÿ ðàçâèâàò ñïèðàëíî

óñóêàíà ñòðóêòóðà, êîÿòî å ÿñåí ïðèçíàê çà ìàãíèòîõèäðîäèíàìè÷íà íåñ-
òàáèëíîñò îò òèïà êèíê (KI - kink instability) (Rust and LaBonte, 2005).
Ìàãíèòíîòî âúæå íà ïðîòóáåðàíñà ìîæå äà ñòàíå êèíê-íåóñòîé÷èâî,
êîãàòî óñóêâàíåòî íà ìàãíèòíîòî ïîëå, áðîÿò íà íàìîòêèòå íà ñèëîâè-

68
òå ëèíèè Tw îêîëî îñíîâíàòà îñ âúæåòî, íàäâèøè êðèòè÷íàòà ñòîéíîñò
îò 2π (Hood è Priest,1981; Torok è Kliem, 2005). Ïðè äîñòèãàíå íà òàçè
ñòîéíîñò, ìàãíèòíîòî âúæå ïðåòúðïÿâà óñóêâàíå (èçâúðòàíå) îêîëî îñ-
òà "àïåêñ (âðúõ) íà Ì - ñëúí÷åâà ïîâúðõíîñò êàòî ÷àñò îò óñóêâàíåòî
îêîëî îñòà íà òðúáàòà (twist) ñå òðàíñîðìèðà â åäðîìàùàáíî èçâúðòàíå
(êèíê) íà ñàìîòî ÌÂ (writhe) ïîðàäè çàïàçâàíåòî íà ñïèðàëíîñòòà âúâ
âèñîêî ïðîâîäèìàòà ñëúí÷åâà êîðîíà (Berger, 1998, Gilbert et al., 2007)
(Ôèã. 4.1). Çàïàçâàíåòî íà ñïèðàëíîñòòà â èäåàëíàòà ìàãíèòîõèäðîäèíà-
ìèêà èçèñêâà ïîñîêàòà íà äâàòà âèäà óñóêâàíå (twist - writhe) äà áúäå
åäíà è ñúùà (Liu et al., 2009; Green et al., 2007).

Ôèãóðà 4.1: Hα èëòðîãðàìà íà ÅÏ îò 7 ìàé 1979 ã. (ëÿâî) è ðèñóíêà,

ïîêàçâàùà óñóêâàíåòî è èçâúðòàíåòî íà ìàãíèòíîòî âúæå (äÿñíî).

Ìàãíèòíàòà ñïèðàëíîñò (heli ity), Hm , ìîæå äà áúäå ïðåäñòàâåíà êàòî

êîìáèíàöèÿ îò äâàòà âèäà óñóêâàíå - íà ÌÏ îêîëî îñòà íà ÌÂ íà ïðî-
òóáåðàíñà è íà ñàìîòî ÌÂ êàòî öÿëî, ò.å. Hm = Φ2 (Tw + Wr ), êúäåòî Φ å
ìàãíèòíèÿ ïîòîê ïî òðúáàòà è Wr èçâúðòàíåòî íà ÌÂ îêîëî îñòà "àïåêñ
íà ÌÂ - ïîâúðõíîñò". Ïîðàäè çàïàçâàíåòî íà ìàãíèòíàòà ñïèðàëíîñò
(Berger, 1984) óñóêâàíåòî îêîëî îñòà íà ÌÂ ùå ñå òðàíñîðìèðà â óñóê-
âàíå íà ñàìîòî ÌÂ Wr , îðìèðàéêè ò. íàð. "îáúðíàòà ãàìà"ñòðóêòóðà
(Ôèã. 4.1). Ïî âðåìå íà ðàçâèòèåòî íà íåñòàáèëíîñòòà ìàãíèòíîòî âúæå
ñå ðàçñóêâà, íàìàëÿâàéêè ìàãíèòíîòî íàëÿãàíå, ïðè÷èíåíî îò íåñòàáèë-
íîñòòà.
Ñïîðåä Vrsnak (1991b), ïðîòóáåðàíñèòå êîèòî íå åðóïòèðàò èìàò îá-
ùî óñóêâàíå îêîëî òðúáàòà ïî-ìàëêî îò 2π (ïî-ìàëêî îò åäíî ïúëíî çà-
âúðòàíå), äîêàòî ïðè åðóïòèðàùèòå ïðîòóáåðàíñè òàçè ñòîéíîñò å ≥ 2.5π .
Íà áàçàòà íà òåîðåòè÷íè èçñëåäâàíèÿ Miki
et al. (1990) ñòèãàò äî çàê-

69
ëþ÷åíèåòî, ÷å èäåàëèçèðàíà àêñèàëíà ïðèìêà, óñóêàíà ïðè ñòúïêèòå íà
êðàêàòà, ñòàâàò êèíê-íåóñòîé÷èâà, êîãàòî óñóêâàíåòî íàäâèøè 4.8π .
Çà ïúðâè ïúò Sakurai (1976) ðàçãëåæäà êèíê-íåñòàáèëíîñòòà êàòî çàä-
âèæâàù ìåõàíèçúì íà åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñè, íî ñàìî çà îãðàíè-
÷åí òèï åðóïöèè. Ïîñëåäíèòå íàáëþäåíèÿ íà ïðîòóáåðàíñîâà åðóïöèÿ,
âêëþ÷âàùè ïúëíà (Williams et al., 2005; Zhou et al., 2006), ÷àñòè÷íà (Liu
et al., 2007, 2008; Liu and Alexander, 2009) è îãðàíè÷åíà (Ji et al., 2003;
Alexander et al., 2006) åðóïöèÿ, ðàçãëåæäàò êèíê-íåñòàáèëíîñòòà êàòî
îñíîâåí àêòîð íà âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó âëàêíîòî è îáêðúæàâàùàòà
ãî ìàãíèòíà ñèñòåìà. Íàáëþäàòåëíà äåèíèöèÿ íà êèíê-íåñòàáèëíîñòòà
è âðúçêàòà è ñ ðàçëè÷íèòå òèïîâå ïðîòóáåðàíñîâà åðóïöèÿ å äàäåíà â
Gilbert et al. (2007).
Êèíê-íåñòàáèëíîñòòà ìîæå äà áúäå âàæåí àêòîð ïðè åðóïöèÿòà íà
ïðîòóáåðàíñ, íî òèïà íà åðóïöèÿòà ñúùåñòâåíî çàâèñè îò âèäà íà ìàã-
íèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå è ìÿñòîòî ìó íà ïðîòè÷àíå ñïðÿìî òÿëîòî íà
ïðîòóáåðàíñà (Antio hos, 1999). Êàêòî ïîä÷åðòàâàò Gilbert et al. (2007),
âðúçêàòà è óíäàìåíòàëíèòå ðàçëèêè ìåæäó ðàçëè÷íèòå òèïîâå åðóï-
öèÿ, ñúùåñòâåíî çàâèñè îò ðîëÿòà íà ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíåòî è
ïðè ïðîöåñèòå íà åðóïöèÿ, è ïðè êèíê-ïðîöåñèòå. Òîïîëîãèÿòà íà ÌÂ,
êîÿòî âîäè äî ïúëíà, ÷àñòè÷íà èëè îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ, ìîæå äà áúäå
ðàçáðàíà, îò÷èòàéêè êúäå ñå ñëó÷âà ïðèñúåäèíÿâàíåòî ïî îòíîøåíèå íà
ïðîòóáåðàíñà (Ôèã. 1.3).
Åâîëþöèÿòà íà ìîäåëà íà ÌÂ ñ èíâåðñíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ è ñ
õîðèçîíòàëíî ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå ïðîòè÷àùî íàä ïðîòóáåðàíñà è
âúòðå â ÌÂ, ïðåäñêàçâà îáðàçóâàíåòî íà íåóòðàëíà ëèíèÿ îò X-òèï íàä
îðèãèíàëíîòî ÌÂ, êîåòî ñúäúðæà ÅÏ. Â ðåçóëòàò ñå îáðàçóâàò äâå ÌÂ
- îðèãèíàëíîòî ñ ñ ïðîòóáåðàíñà è âòîðî ÌÂ íàä íåãî. Â òîçè ñöåíàðèé
íå ñå ïðåäâèæäà èçõâúðëÿíå íà ïðîòóáåðàíñîâ ìàòåðèàë (Gilbert et al.,
2000). Òàêîâà ïðèñúåäèíÿâàíå, íàðå÷åíî breakout-type, áè ìîãëî äà áú-
äå ïðè÷èíàòà çà ïðåìàõâàíå íà ëåæàùàòà îòãîðå ìàãíèòíà àðêàäà ñïîðåä
breakout ìîäåëèòå íà Antio hos et al., (1999), Îñâåí òîâà, òðè-ìåðíèòå
ñèìóëàöèè íà DeVore and Antio hos (2008) ïîêàçâàò, ÷å breakout òèï
ïðèñúåäèíÿâàíå ìîæå äà äîâåäå è äî åðóïöèÿ îò îãðàíè÷åí òèï.
Ñúùåñòâóâàò ìíîãîáðîéíè íàáëþäåíèÿ íà êèíê-ïðîöåñè ïðè åðóïöèÿ
íà âëàêíà, âêëþ÷èòåëíî è íà åðóïöèè îò îãðàíè÷åí òèï. Èíòåðåñíî äî-
ïúëíåíèå êúì íàáëþäàòåëíèòå ìîäåëè â áúäåùå áè áèëî ðàçãëåæäàíåòî
íà ÷àñòè÷íè èëè îãðàíè÷åíè åðóïöèè íà ëèìáà (Tripathi et al., 2009).

70
4.2 Ïðèìêîîáðàçåí ïðîòóáåðàíñ îò 30 ìàðò
2010 ã.

Íàáëþäåíèÿ è àíàëèç íà äàííèòå

Åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å ðåãèñòðèðàíà íà 30 ìàðò 2010 ã. ìåæäó
17:30 UT è 19:30 UT íà ñåâåðî-èçòî÷íèÿ ëèìá, íà ñðåäíè õåëèîãðàñêè
êîîðäèíàòè N22.63◦ E78.80◦ , ïðè ïîçèöèîíåí úãúë îò 66◦ . Ñïîðåä íàøèÿ
àíàëèç òÿ å îò îãðàíè÷åí òèï.
Èçïîëçâàíèòå èçîáðàæåíèÿ ñà ïîëó÷åíè â ëèíèÿòà íà He ii 304  A
ïðåç èíòåðâàë îò âðåìå åäíà ìèíóòà. Êîðåêöèèòå, êîèòî ñìå íàïðàâèëè
âêëþ÷âàò ñòàáèëèçèðàíå ïî îòíîøåíèå íà äâèæåíèåòî íà ñïúòíèêà, ÷ðåç
ïðèëàãàíåòî íà êðîñ-êîðåëàöèîíåí àíàëèç ïî îòíîøåíèå íà èíòåíçèòå-
òà. Ñòàáèëèçèðàíåòî íà èçîáðàæåíèÿòà ñìå íàïðàâèëè ÷ðåç ïðîöåäóðà,
âêëþ÷åíà â áèáëèîòåêèòå íà SolarSof. Ïîäîáíà êîðåêöèÿ ñå íàëàãà ñàìî
çà òåçè, íàé-ðàííè òåñòîâè äàííè (ñòàðòèðàíåòî íà SDO å ïðåç åâðóàðè
ñúùàòà ãîäèíà).  íàñòîÿùèÿ ìîìåíò òÿ å âêëþ÷åíà â êàëèáðîâêàòà íà
ïîëó÷åíèòå äàííè.
Çà íàñòîÿùèÿ àíàëèç ñìå èçïîëçâàëè ñúùî è äàííè îò èíñòðóìåíòà
EUVI/STEREO B, êîéòî â ìîìåíòà íà íàáëþäåíèå íà ïðîòóáåðàíñà ñå
íàìèðà íà 71◦ úãëîâî ðàçñòîÿíèå îò Çåìÿòà. Èçîáðàæåíèÿòà ñà ïîëó÷åíè
â ëèíèÿòà íà He ii 304 
A. åãèñòðàöèèòå ñà ïðàâåíè ïðåç 10 ìèíóòè.
 èçñëåäâàíåòî íà ÅÏ ñìå âêëþ÷èëè ñúùî è èçîáðàæåíèÿ íà Large
Angle and Spe trometri Coronagraph (LASCO)/C2 íà áîðäà íà SOHO,
÷èåòî çðèòåëíî ïîëå å îò 2 äî 6 ñëúí÷åâè ðàäèóñà.

Ìîðîëîãèÿ è åâîëþöèÿ íà ñïèðàëíîñòòà

Íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà ñå íàáëþäàâà êàòî èçäèãàùà ñå óñóêàíà ïðèìêà
(ìàãíèòíî âúæå), ñ êðàêà çàêîòâåíè âúâ àêåëíà ïëîùàäêà íà îòîñå-
ðàòà. Ïðåäè àêòèâàöèÿòà ïðîòóáåðàíñúò ìîæå ÿñíî äà áúäå íàáëþäàâàí â
17:19 UT â Hα (Ôèã. 4.2). Íàáëþäàâà ñå êàòî íÿêîëêî ÿðêè îáëàêà íà ëèì-
áà, áåç ðàçëè÷èìà èíà ñòðóêòóðà.  èçîáðàæåíèÿòà íà AIA He ii 304  A
îò 17:32 UT è 17:40 UT íà Ôèã. 4.4 èíàòà ñòðóêòóðà íà ïðîòóáåðàíñà
å ìíîãî ïëúòíà. Ïîðàäè àêòà, ÷å å ðàçïîëîæåí ìíîãî áëèçî äî ëèìáà
å íåâúçìîæíî äà áúäàò ðàçãðàíè÷åíè äðåáíîñòðóêòóðíè îáðàçóâàíèÿ.
Òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å äîêàòî â Hα íàáëþäàâàìå ñòóäåíîòî ïðîòóáå-
ðàíñîâî òÿëî, òî â ëèíèÿòà íà He ii 304  A ñå âèæäà íåãîâàòà îáâèâêà
ïðè ïî-âèñîêè òåìïåðàòóðè, òèïè÷íè çà ïðîòóáåðàíñ-êîðîíà ïðåõîäíà-
òà îáëàñò. Íà èçîáðàæåíèåòî îò 17:49 UT â Hα ñå çàáåëÿçâàò ïúðâèòå
ïðèçíàöè íà óñóêâàíå íà äðåáíîìàùàáíàòà ñòðóêòóðà. Îò òàçè ÷àñò íà

71
Ôèãóðà 4.2: Hα èçîáðàæåíèÿ íà ÅÏ, ïîëó÷åíè îò êîðîíîãðàà íà îáñåð-
âàòîðèÿòà Ìàóíà Ëîà, Õàâàè, ïðåäè è ïî âðåìå íà àêòèâàöèÿòà íà ïðîòó-
áåðàíñà. Ñòðåëêàòà îçíà÷àâà ðàéîíà ñ ÿñíî ñïèðàëíî óñóêàíà ñòðóêòóðà.

ïðîòóáåðàíñà, çà êîÿòî âå÷å ñå íàáëþäàâà èíà ñòðóêòóðà, ñìå îöåíèëè

óñóêâàíåòî íà ïðîòóáåðàíñîâèòå òðúáè îêîëî îñíîâíàòà îñ íà ÌÂ íà 2π ,
ò.å. åäèí îáîðîò. Òîâà âðåìå ñúâïàäà ñ íà÷àëîòî íà áàâíî èçäèãàíå íà
ïðîòóáåðàíñà ïî âðåìå íà àçàòà íà àêòèâèðàíå. Ïúëíîòî óñóêâàíåòî íà
ÅÏ ñå íàáëþäàâàìå ñëåä 18:20 UT (Ôèã. 4.3) íà èçîáðàæåíèÿòà íà AIA â
He ii 304 
A . Îò òåçè èçîáðàæåíèÿ çà 18:20 UT, 18:26 UT è 18:32 UT ñìå
íàïðàâåëè îöåíêà íà ïúëíîòî óñóêâàíå íà ÌÂ â ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî,
îêîëî îñíîâíàòà ìó îñ, êîåòî å 6π (3 îáîðîòà).
Ñëåä 18:25 UT åðóïöèÿòà ìîæå äà ïðîñëåäèì ñúùî è ïî èçîáðàæåíè-
ÿòà íà EUVI/STEREO (Ôèã. 4.4). Áëàãîäàðåíèå íà ðàçëè÷íàòà íàáëþäà-
òåëíà ïîçèöèÿ íà èíñòðóìåíòà (âæ. Ôèã. 4.5) ìîæå äà ñå âèäè, ÷å Ì íà
ïðîòóáåðàíñà ïðåòúðïÿâà èçâúðòàíå (êèíê), îáðàòíî íà ÷àñîâíèêîâàòà
ñòðåëêà, êîåòî ïî òîâà âðåìå âñå îùå íå ñå çàáåëÿçâà íà èçîáðàæåíèÿòà

72
Ôèãóðà 4.3: Èçîáðàæåíèÿ íà AIA/SDO (â îáúðíàòè öâåòîâå), ïîëó÷åíè
â ëèíèÿòà íà He ii 304 
A ïîêàçâàùè ìîðîëîãèÿòà è, â ÷àñòíîñò, åâîëþ-
öèÿòà íà ñïèðàëíîñòòà íà åðóïòèðàùèÿ ïðîòóáåðàíñ.

íà AIA, ïîðàäè ðàçëè÷íàòà íàáëþäàòåëíà ïîçèöèÿ.  18:56 UT ïðîåêöè-

ÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà (ïîðàäè
èçâúðòàíåòî íà àïåêñà è) ñå âèæäà íà äèñêà â èçîáðàæåíèÿòà íà STEREO
(Ôèã. 4.4) íà îêîëî ïîëîâèíàòà îò âèñî÷èíàòà íà èçäèãàùèÿ ñå ïðîòóáå-
ðàíñ.  19:06 UT ïðåñå÷íàòà òî÷êà âå÷å å ïî-íèñêî, íà îêîëî åäíà òðåòà
îò âèñî÷èíà íà ÅÏ, íàä ñòúïêèòå íà êðàêàòà íà ïðèìêàòà. Èçâúðòàíåòî
(writhe), ò.å. ãëîáàëíîòî óñóêâàíå íà ïðèìêàòà íà ÅÏ íàðàñòâà ñ âðåìåòî
è â 19:26 UT äîñòèãà ñòîéíîñò îò π /2 (Ôèã. 4.4).
Ñïèðàëíîòî óñóêâàíå ïî îñòà (twist) íà ïðîòóáåðàíñà è íåãîâîòî ðàç-
âèòèå ñ âðåìåòî å ïðîñëåäåíî íà èçîáðàæåíèÿòà íà AIA â ëèíèÿòà íà
He ii 304 
A ñëåä 18:26 UT (ïîñëåäíèÿ ðåä íà Ôèã. 4.3). ßñíî ñå âèæäà, ÷å
äîêàòî ïðîòóáåðàíñúò ñå èçäèãà âúâ âèñî÷èíà, óñóêâàíåòî ñå ïðåíàñÿ îò

73
Ôèãóðà 4.4: Èçîáðàæåíèÿ íà ÅÏ îò 30 ìàðò 2010 ã., ïîëó÷åíè îò ðàçëè-
êèòå íà âñåêè äâå ñúñåäíè èçîáðàæåíèÿ ðåãèñòðèðàíè îò EUVI/STEREO
B â ëèíèÿòà He ii 304 
A.

íèñêèòå (êðàêàòà) êúì ãîðíèòå ÷àñòè íà ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî, êîåòî

äîâåæäà äî ïðîìÿíà íà îðìàòà ìó îò ïðèìêîîáðàçíà êúì ñòðóêòóðà,
íàïîäîáÿâàùà îáúðíàòà ãàìà.

74
Ôèãóðà 4.5: Èçîáðàæåíèÿ íà ÅÏ îò 30 ìàðò 2010 ã., ïîëó÷åíè ïî÷òè ïî
åäíî è ñúùî âðåìå îò AIA/SDO è EUVI/STEREO B: ðàçëèêà íà EUVI
èçîáðàæåíèÿ (ãîðå ëÿâî), îðèãèíàëíî EUVI èçîáðàæåíèå (ãîðå äÿñíî),
îðèãèíàëíî AIA èçîáðàæåíèå (äîëó ëÿâî) è ñúùîòî èçîáðàæåíèå, òðàí-
ñîðìèðàíî êúì çðèòåëíîòî ïîëå íà STEREO B (äîëó äÿñíî). Ñ êðúã÷å
ñà îçíà÷åíè ñòúïêèòå íà âëàêíîòî è îáëàñò íàä ñåâåðíèÿ êðàê, èçïîëç-
âàíà çà ñðàâíåíèå - `R'.

Ïî EUVI èçîáðàæåíèÿòà ñìå îïðåäåëèëè òî÷íîòî ðàçïîëîæåíèå íà

êðàêàòà âúðõó äèñêà. Íà Ôèã. 4.5 (ãîðå ëÿâî) òÿõíàòà ïîçèöèÿ å îçíà-
÷åíà ñ òúìíè êðúãîâå. Òÿ å ïîêàçàíà è âúðõó èçîáðàæåíèåòî íà EUVI
îò 18:36 UT (Ôèã. 4.5, ãîðå äÿñíî). Êàòî îòïðàâíà òî÷êà ïðè òðàíñëè-
ðàíåòî íà èçîáðàæåíèÿòà îò åäèíèÿ èíñòðóìåíò (AIA) êúì çðèòåëíîòî
ïîëå íà äðóãèÿ (STEREO B) ñìå èçïîëçâàíè îáðàçóâàíèå íàä ñåâåðíèÿ
êðàê (îçíà÷åíî íà èãóðàòà ñ `R'). Íà Ôèã. 4.5 (äîëó â ëÿâî) ñìå ïîêà-
çàëè èçîáðàæåíèå íà AIA 304  A îò 18:32 UT, íà êîåòî ÿñíî ñå âèæäà

75
ðàçøèðÿâàùèÿ ñå ïðèìêîîáðàçåí ïðîòóáåðàíñ. Òîâà èçîáðàæåíèå ñúùî
å òðàíñëèðàíî êúì çðèòåëíîòî ïîëå íà STEREO B. Ñïåöèàëíî âíèìàíèå
ñìå îáúðíàëè íà ïîçèöèÿòà íà ñòúïêèòå íà ïðîòóáåðàíñà, êîåòî å íåîá-
õîäèìî çà äà ñå îïðåäåëè òèïà íà äâåòå óñóêâàíèÿ (ïî îñòà è íà ñàìàòà
îñ íà ïðîòóáåðàíñà) è òÿõíàòà ïðîìÿíà ñ âðåìåòî. Çà îïðåäåëÿíå íà ìàã-
íèòíàòà ïîëÿðíîñò ïðè ñòúïêèòå íà ïðîòóáåðàíñà ñìå èçïîëçâàëè ìàãíå-
òîãðàìà îò GONG, èçîáðàæåíèå â Hα íà ïðîòóáåðàíñà, íàáëþäàâàí êàòî
âëàêíî âúðõó äèñêà îò îáñåðâàòîðèÿòà â Êîèìáðà, Ïîðòóãàëèÿ è äíåâ-
íè çàðèñîâêè íà ñëúí÷åâèÿ äèñê îò åëåêòðîííîòî èçäàíèå "Solne hnye
Dannye"íà Ïóëêîâñêàòà îáñåðâàòîðèÿ (Ôèã. 4.9). Îò öÿëàòà íàëè÷íà èí-
îðìàöèÿ óñòàíîâèõìå, ÷å îñòà íà ïðîòóáåðàíñà ïðåòúðïÿâà óñóêâàíå
ïî îòíîøåíèå íà äâàòà ìàãíèòíè ïîòîêà ïðè ñòúïêèòå, â ðåçóëòàò îò
èçâúðòàíåòî íà àïåêñà íà ÅÏ îáðàòíî íà ÷àñîâíèêîâàòà ñòðåëêà.

Êèíåìàòèêà
Âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà ñìå îïðåäåëèëè ïî íàáëþäåíèÿ â ëèíèÿòà
íà He ii 304 
A (îò èçîáðàæåíèÿòà íà AIA/SDO) êàòî âèñî÷èíà íà ïðèìêà-
òà ìó íàä âèäèìèÿ ëèìá (Ôèã. 4.6). Ïðîìÿíàòà íà âèñî÷èíàòà ñ âðåìåòî
ïîêàçâà òðè ðàçëè÷íè àçè íà ïðîòóáåðàíñîâàòà åðóïöèÿ: àêòèâàöèÿ,
åðóïöèÿ ñ óñêîðåíèå, è åðóïöèÿ ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò (Ôèã. 4.7). Îò ïúð-
âà è âòîðà ïðîèçâîäíà íà ïîëèíîìíèÿ èò íà êðèâàòà âèñî÷èíà-âðåìå,
ñìå îïðåäåëèëè ñêîðîñòòà è óñêîðåíèåòî íà èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñà.

Ôèãóðà 4.6: AIA/SDO ðåãèñòðàöèÿ íà åðóïòèâíèÿ ïðîòóáåðàíñ îò 30

ìàðò 2010 ã. â 18:17 UT ( âëÿâî
) è ðèñóíêà íà ñúîòâåòíîòî èçîáðàæå-
âäÿñíî
íèå ( ).

Ïúðâèòå ðåãèñòðàöèè íà AIA ñà îò 17:33 UT. Ïî òîâà âðåìå àêòèâà-

öèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà âå÷å å çàïî÷íàëà. Òÿ ñå èçðàçÿâà â áàâíî èçäèãàíå
íà ïðèìêîâàòà ñèñòåìà ñúñ ñêîðîñò îò îêîëî 10 km s−1 . Äî 18:00 UT, êî-
ãàòî ïðèêëþ÷âà àçàòà íà àêòèâàöèÿ, âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà íàä

76
ëèìáà ñå ïðîìåíÿ îò 18 × 103 km äî 34 × 103 km. Íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà
å ðåãèñòðèðàíî â 18:00 UT îò AIA èçîáðàæåíèÿòà è å îïðåäåëåíî êàòî
ðÿçêî íàðàñòâàíå íà âèñî÷èíàòà íà ïðîòóáåðàíñà. Òàçè àçà îò ïðîòóáå-
ðàíñîâàòà åðóïöèÿ (àçà íà óñêîðÿâàíå) ïðîäúëæàâà äî îêîëî 18:12 UT.
Ïðåç òîâà âðåìå âèñî÷èíàòà íàðàñòâà îò 34 × 103 km äî 121 × 103 km,
à ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå îò 15 km s−1 (â íà÷àëîòî íà àçàòà) äîñòèãà äî
ìàêñèìàëíàòà ñè ñòîéíîñò îò 166 km s−1 . Óñêîðåíèåòî ïðåç òîçè ïåðèîä ñå
ïðîìåíÿ îò 46 äî 430 m s−2 . Èçäèãàíåòî ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò å íàáëþäà-
âàìå äî 18:44 UT, ñëåä êîåòî âúðõúò íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà èçëèçà
îò çðèòåëíîòî ïîëå íà AIA. Â Òàáëèöà 4.1 å îáîáùåíà êèíåìàòèêàòà íà
ðàçëè÷íèòå àçè íà åðóïöèÿ.

Ôèãóðà 4.7: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà åðóïöèÿ. Îç-

íà÷åíè ñà òðèòå àçè íà åðóïöèÿòà: àêòèâàöèÿ, óñêîðÿâàíå, è èçäèãàíå
ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò.

Êàêòî ñå âèæäà îò íàáëþäåíèÿòà â EUVI B, 80 ìèíóòè ñà íóæíè

íà ïðîòóáåðàíñà äà äîñòèãíå ìàêñèìàëíàòà ñè âèñî÷èíà â 19:16 UT. Ïî
ðåãèñòðàöèè â 19:16 UT, 19:26 UT è 19:36 UT å îïðåäåëåíà ñêîðîñò íà
ñíèæàâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà îò
îêîëî 50
kms.

77
Òàáëèöà 4.1: Êèíåìàòèêà íà åðóïòèâíèÿ ïðîòóáåðàíñ, îïðåäåëíà íà áà-
çàòà íà AIA èçîáðàæåíèÿ.
Ôàçà Âðåìå Âèñî÷èíà Ñêîðîñò Óñêîðåíèå
UT Mm km s−1 m s−2
Àêòèâàöèÿ 17:33 - 18:00 18 - 34 10 0
Óñêîðåíèå 18:00 - 18:12 34 - 121 15 - 166 46 - 430
Ïîñòîÿííà
ñêîðîñò 18:12 - 18:44 121 - 295 91 0

Ñëåä 18:47 UT êðàêàòà íà ÅÏ âå÷å íå ñà óñóêàíè è ìîæå ÿñíî äà ñå

íàáëþäàâà äâèæåíèåòî íà îòäåëíè ìåõóð÷åòà ïëàçìà íàäîëó êúì õðî-
ìîñåðàòà. Ïðîñëåäèëè ñìå åâîëþöèÿòà íà ÷åòèðè òàêèâà ïëàçìåíè ìå-
õóð÷åòà, çà êîèòî ñìå èçìåðèëè ñðåäíà ñêîðîñò íà ïàäàíå êúì ñëúí÷åâà-
òà ïîâúðõíîñò îò 31.8 km s−1 . Ïîðàäè íåïðåêúñíàòîòî ñòè÷àíå íà ïëàçìà
îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà, ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëúòíîñò çíà÷èòåëíî íà-
ìàëÿâà è ïðîòóáåðàíñúò ïîñòåïåííî èçáëåäíÿâà.

Àñîöèàöèÿ ñ êîðîíàëíî èçõâúðëÿíå íà ìàñà

Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ å àñîöèèðàí ñ êîðîíàëíî èçõâúðëÿíå íà ìàñà,
ðåãèñòðèðàíî íà èçòî÷íèÿ ëèìá â 18:30 UT íà 30 ìàðò 2010 ã. îò êîðî-
íîãðàà C2 íà LASCO (íà áîðäà íà SoHO). Êîðîíàëíîòî èçõâúðëÿíå å
íàáëþäàâàíî íà ñðåäåí ïîçèöèîíåí úãúë 74◦ è èìà øèðèíà íà ïðèìêàòà
64◦ . ÅÏ å ðàçïîëîæåí â ñåâåðíàòà ÷àñò íà ìàãíèòíàòà ñèñòåìà íà 19◦ ñå-
âåðíî îò íàé-âèñîêàòà ìó ÷àñò. Ñëåäîâàòåëíî, îíîâîòî ìàãíèòíî ïîëå
ïîä ÈÊÌ å ñèëíî àñèìåòðè÷íî ïî îòíîøåíèå íà ðàçïîëîæåíèåòî íà íà
ïðîòóáåðàíñà. Èìà ðåäèöà íàáëþäàòåëíè (Ji et al., 2003; Alexander et al,
2006; Green et al., 2007; Liu et al, 2009; Shen et al, 2011) è òåîðåòè÷íè
(Torok, 2005; Kliem, 2006; Fan, 2007; Liu, 2008) èçñëåäâàíèÿ, ñïîðåä êîè-
òî âëàêíàòà, ðàçïîëîæåíè àñèìåòðè÷íî â êîðîíàëíèòå ïðèìêè, ñ ìíîãî
ãîëÿìà âåðîÿòíîñò ïðåòúðïÿâàò îãðàíè÷åí òèï åðóïöèÿ. Ñ äðóãè äóìè,
àñèìåòðè÷íîòî îáêðúæàâàùî ìàãíèòíî ïîëå å âàæåí àêòîð çà îñúùåñ-
òâÿâàíåòî íà îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ.
Êîðîíàëíîòî èçõâúðëÿíå ñå ðàçïðîñòðàíÿâà â çðèòåëíîòî ïîëå íà
C2/LASCO ñ íàìàëÿâàùà ñêîðîñò îò 853 km s−1 äî 599 km s−1 è íàìàëÿâà-
ùî óñêîðåíèå îò 16.4 m s−2 . Ñðåäíàòà ëèíåéíà ñêîðîñò íà èçõâúðëÿíå íà
ïðèìêàòà å 724 km s−1 . Íà ðåãèñòðàöèèòå íà C2/LASCO â ìÿñòîòî, êú-
äåòî å ðàçïîëîæåí ïðîòóáåðàíñà, ÿñíî ñå âèæäà ðàçøèðÿâàùà ñå òÿñíà
ïðèìêà ñ ïðàçíà êóõèíà ïîä íåÿ, êîÿòî å ÷àñò îò ìàãíèòíàòà ñèñòåìà íà
ÊÈÌ (îçíà÷åíà ñúñ ñòðåëêà íà Ôèã. 4.8). Àêî ïðåäïîëîæèì, ÷å åðóïöèÿòà

78
ñå èçâúðøâà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò îò 91 km s−1 , òî â 18:54 UT ïðîòóáåðàí-
ñúò áè òðÿáâàëî äà å äîñòèãíàë âèñî÷èíà îò 390 × 103 km, à â 19:16 UT -
526 × 103 km, ò.å. ïî-ìàëêî îò åäèí ñëúí÷åâ ðàäèóñ. Òîâà ñå ïîòâúðæäàâà
è îò íàáëþäåíèÿòà íà C2/LASCO - â çðèòåëíîòî ìó ïîëå, êîåòî çàïî÷âà
íà 2 R⊙ îò öåíòúðà íà ñëúí÷åâèÿ äèñê, íå ñå íàáëþäàâà ïðîòóáåðàíñîâ
ìàòåðèàë.

Ôèãóðà 4.8: Èçîáðàæåíèÿ íà êîðîíîãðàà C2/LASCO íà SoHO ìåæäó

18:54 UT è 23:42 UT íà 30 ìàðò 2010 ã. Êîðîíàëíîòî èçõâúðëÿíå å íàáëþ-
äàâàíî çà ïúðâè ïúò â 18:54 UT. ÅÏ å ðàçïîëîæåí â ñåâåðíàòà ïåðèåðèÿ
íà ìàãíèòíàòà ñèñòåìà íà ÈÊÌ. Áÿëàòà ðàäèàëíà ëèíèÿ âúðõó çàêðè-
âàùèÿ äèñê ïîêàçâà öåíòðàëíèÿ ïîçèöèîíåí úãúë íà ïðîòóáåðàíñà (55◦ )
íà èçòî÷íèÿ ëèìá.

Âúçñòàíîâÿâàíå íà ïðîòóáåðàíñà
Äâà äåíà ñëåä åðóïöèÿòà ïðîòóáåðàíñúò ÷àñòè÷íî ñå âúçñòàíîâÿâà íà ñú-
ùîòî ìÿñòî. Íà Ôèã. 4.9 ñå âèæäà ïîÿâèëîòî ñå îòíîâî âëàêíî íà 31 ìàðò
è 2 àïðèë 2010 ã. Íà 31 ìàðò âëàêíîòî å âèäèìî âúâ àêåëíà ïëîùàäêà
íà èçîáðàæåíèÿòà â Hα , ïîëó÷åíè îò îáñåðâàòîðèÿòà â Êîèìáðà. Ìàãíèò-
íîòî ïîëå íà àêåëà, àñîöèèðàí ñ îòíîâî âúçñòàíîâåíîòî âëàêíî ìîæå
äà áúäå ïðîñëåäåíî íà Ôèã. 4.9 b. Íà Ôèã. 4.9 , d, e, è f ñà ïîêàçàíè Hα
èçîáðàæåíèÿ è çàðèñîâêè íà îáëàñòòà, ïîòâúðæäàâàùè ïîâòîðíàòà ïîÿ-
âà íà âëàêíîòî. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å Hα âëàêíîòî å ñëàáî âèäèìî.
Ïîòúðñèõìå èíäèêàöèè çà ïîâòîðíà ïîÿâà â äàëå÷íàòà óëòðàâèîëåòîâà
îáëàñò, íî äîðè è â ãîðåùàòà ëèíèÿ íà He ii íå óñïÿõìå äà îòêðèåì òà-
êèâà. Åäíî âúçìîæíî îáÿñíåíèå å, ÷å ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâèÿ ìàòåðèàë
ìîæå äà ñå å ñòåêúë îáðàòíî âúâ îòîñåðàòà, äîêàòî äðóãà ÷àñò å îñ-
òàíàëà â ìàãíèòíèÿ ñêåëåò íà ïðîòóáåðàíñà, âèñîêî â êîðîíàòà. Äðóãà

79
Ôèãóðà 4.9: Âúçñòàíîâåíèÿò ïðîòóáåðàíñ, íàáëþäàâàí â Hα êàòî âëàê-
íî âúðõó äèñêà îò îáñåðâàòîðèÿòà â Êîèìáðà ( a, , e
), ìàãíåòîãðàìà
b
îò GONG ( ) è äíåâíè çàðèñîâêè íà ñëúí÷åâèÿ äèñê îò åëåêòðîííîòî
d f
èçäàíèå íà "Solne hnye Dannye"íà Ïóëêîâñêàòà îáñåðâàòîðèÿ ( è ).

âúçìîæíîñò å ìàòåðèàëúò äà íå ñå å âúçñòàíîâèë íàïúëíî ïðè íèñêèòå

òåìïåðàòóðè, õàðàêòåðíè çà âëàêíàòà.
Çà äà èçñëåäâàìå âðúçêàòà ìåæäó êèíåìàòèêàòà è èçè÷íèòå ñâîéñò-
âà íà ñòè÷àùèÿ ñå íàäîëó ìàòåðèàë, êîéòî ó÷àñòâà âúâ âúçñòàíîâÿâàíåòî
íà âëàêíîòî, ðàçãëåäàõìå ÷åòèðè ïëàçìåíè ìåõóð÷åòà, ðàçïîëîæåíè íà
ðàçëè÷íè âèñî÷èíè â ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî. Îïðåäåëèõìå ïðîìÿíàòà (ñ
âèñî÷èíàòà è âðåìåòî) íà èíòåíçèòåòà I(blob) íà ìåõóð÷åòàòà ïëàçìà â
ëèíèÿòà He ii 304 
A . Èçìåðâàíèÿòà íîðìàëèçèðàõìå ñïðÿìî èíòåíçèòå-
òà íà ñïîêîéíîòî ñëúíöå I(QS). Èçâàäèõìå å îíà, çà êîéòî å èçâåñòíî
îò ëèòåðàòóðàòà, ÷å å îò ïîðÿäúêà íà 8 400 ergs s−1 m−2 sr−1 (Vernazza
and Reeves, 1978). Çà îòíîøåíèåòî I(blob)/I(QS) íàìåðèõìå, ÷å âàðèðà
îò 0.1 (çà ãîëåìèòå âèñî÷èíè îò ïîðÿäúêà íà ∼100 000 km) äî ïîâå÷å îò
1 (çà íèñêè âèñî÷èíè ∼20 000 km). Âúïðåêè, ÷å ëèïñâà ñïåêòðàëíà èí-
îðìàöèÿ, íÿêîè çàêëþ÷åíèÿ áèõà ìîãëè äà áúäàò íàïðàâåíè íà áàçàòà
íà ìîäåë íà ïðîòóáåðàíñè ïðè îòñúñòâèå íà ëîêàëíî òåðìîäèíàìè÷íî
ðàâíîâåñèÿ, êàêòî å ïðåäñòàâåíî â Labrosse and Gouttebroze (2001). Ïðè

80
òîçè ìîäåë òåìïåðàòóðàòà å îãðàíè÷åíà äî ∼20 000 K, íî ïîðÿäúêà îò
øèðèíè (íàä ∼10 000 km) å ñúïîñòàâèì ñ òîçè íà èçñëåäâàíèòå ïëàçìåíè
ìåõóð÷åòà (ìåæäó 4 000 è 8 400 km, àêî ïðåäïîëîæèì ñåðè÷íà îð-
ìà). Îò òåõíèòå èãóðè 15 è 19 ñå âèæäà, ÷å èíòåíçèòåòà â He ii 304 
A
ëèíèÿòà å îò ïîðÿäúêà íà 1 000 (± 200) ergs s m sr , êîåòî îçíà-
−1 −2 −1

÷àâà ñðåäíè îòíîøåíèå I(âëàêíî)/I(QS) îò 0.12. Îò òîçè ðåçóëòàò ìîæå

äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèåòî, ÷å ñòîéíîñòòà íà I(blob)/I(QS) íàìåðåíà çà
ãîëåìè âèñî÷èíè å âàëèäíà çà íèñêè òåìïåðàòóðè ñúñ ñòîéíîñòè îòãî-
âàðÿùè íà ìîäåëà íà Labrosse è Gouttebroze - 6 000-20 000 K. Âèñîêèòå
ñòîéíîñòè, êîèòî ïîëó÷àâàìå çà íèñêè âèñî÷èíè, ìîãàò äà áúäàò íåóâåðå-
íî èíòåðïðåòèðàíè êàòî ïðèçíàê íà ïî-âèñîêè òåìïåðàòóðè îò ïîðÿäúêà
íà 70 000 K. Áèõìå ìîãëè â ñëó÷àÿ äà ñìÿòàìå, ÷å òåçè ïî-âèñîêè òåì-
ïåðàòóðè ñà ðåçóëòàò îò íàãðÿâàíå, ïîðîäåíî îò ñáëúñúêà íà ïàäàùàòà
íàäîëó è ñòàòè÷íàòà ïëàçìà.

Èíèöèèðàíå íà åðóïöèÿòà
Ïðè èçñëåäâàíèÿ ÅÏ ñå íàáëþäàâà ìíîãî ÿñíî óñóêâàíå îêîëî îñíîâ-
íàòà îñ íà ïðèìêàòà ìó, ÷èÿòî ñòåïåí å íàä êðèòè÷íàòà ñòîéíîñò îò
2π , êîåòî âïîñëåäñòâèå äîâåæäà äî óñóêâàíå (êèíê) íà ñàìàòà îñ. Òîâà
å ñúùåñòâåíà ïðåäïîñòàâêà çà äà ïðåäïîëàãàìå êèíê-íåñòàáèëíîñò êà-
òî îñíîâíà ïðè÷èíà çà äåñòàáèëèçàöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà. Âúçìîæíî å
êèíê-íåñòàáèëíîñòòà äà íå å åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà åðóïöèÿòà. Êàòî
àëòåðíàòèâåí çàäåéñòâàù ìåõàíèçúì ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà ìàãíèòíîòî
ïðèñúåäèíÿâàíå. Âúâ âñè÷êè íàëè÷íè äàííè çà ïåðèîäà, êîèòî âêëþ÷âàò
AIA è EUVI He ii 304 A è Fe xii 195 
A ïîòúðñåõìå èíäèêàöèè çà ìàãíèò-
íî ïðèñúåäèíÿâàíå. Íÿìà äàííè íà ëèìáà èëè äèñêà (EUVI), êîèòî äà
ïîêàçâàò ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà â êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà, â ñúñåäñ-
òâî ñ òÿõ èëè ïî òÿëîòî ìó. Ñëåäîâàòåëíî, ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå
â òîçè êîíêðåòåí ñëó÷àé íå ìîæå äà áúäå ðàçãëåæäàíî êàòî ïðè÷èíà çà
äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà.
 ðàçãëåæäàíèÿ îò íàñ ñëó÷àé Ì (ïðèìêàòà) íà ïðîòóáåðàíñà èìà
ëÿâî (îáðàòíî íà ÷àñîâíèêîâàòà ñòðåëêà) óñóêâàíå îò 6π îêîëî îñíîâíàòà
ìó îñ, êîåòî ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà ñå ïðåíàñÿ îò íèñêèòå ÷àñòè íà ÌÂ
íà ÅÏ êúì âúðõà (àïåêñà) ìó, ïðåäèçâèêâàéêè ëÿâî èçâúðòàíå íà öÿëî-
òî ÌÂ. Óñóêâàíåòî îêîëî òðúáàòà ÿñíî ñå çàáåëÿçâà íà ðåãèñòðàöèèòå íà
AIA He ii 304 A äîêàòî èçâúðòàíåòî íà ÌÂ íà ÅÏ å âèäèìî â èçîáðàæå-
íèÿòà íà EUVI/STEREO B. Ìíîãî å âàæåí àêòúò, ÷å äâàòà âèäà óñóê-
âàíèÿ ñà â åäíà è ñúùà ïîñîêà, êîåòî å ãëàâíî óñëîâèå çà íàëè÷èåòî íà
êèíê-íåñòàáèëíîñò (Hood and Priest, 1979). Òîâà íè ïîçâîëÿâà äà íàïðà-
âèì çàêëþ÷åíèåòî, ÷å ðàçãëåæäàíèÿ òóê ïðîòóáåðàíñ å äåñòàáèëèçèðàí

81
îò êèíê-íåñòàáèëíîñò, âúïðåêè, ÷å íå áèâà äà ñå èçêëþ÷âà âúçìîæíàòà
ðîëÿ è íà äðóã òèï íåñòàáèëíîñòè. Êàòåãîðè÷íî çàêëþ÷åíèå çà íà÷àëî-
òî íà åðóïöèÿòà áè ìîãëî äà ñå íàïðàâè àêî ñà íàëè÷íè èçìåðâàíèÿ íà
ìàãíèòíîòî ïîëå â ñòúïêèòå íà ïðîòóáåðàíñà, êîìáèíèðàíè ñúñ ñïåêò-
ðîñêîïè÷íè äàííè. Ôàêòúò, ÷å âëàêíîòî ÷àñòè÷íî ñå ðåîðìèðà, êàêòî
è ñèëíî àñèìåòðè÷íèÿ ìó ìàãíèòåí îí, ïîçâîëÿâàò äà ñå íàïðàâè çàê-
ëþ÷åíèåòî, ÷å íàáëþäàâàíàòà åðóïöèÿ å îò îãðàíè÷åí òèï.

Çàêëþ÷åíèÿ
Èçñëåäâàõìå êèíåìàòèêàòà, ìîðîëîãèÿòà, ñïèðàëíîñòòà è ãåîìåòðè÷íà-
òà åâîëþöèÿ íà ÅÏ íà áàçàòà íà èçîáðàæåíèÿ â He ii 304 A îò AIA/SDO
è EUVI/STEREO B. Óíèêàëíàòà êîìáèíàöèÿ îò ðåãèñòðàöèè ñ âèñîêà
ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò íà ëèìáà (AIA) è íàáëþäåíèÿ íà äèñêà (EUVI
B) íè ïîçâîëè äà íàïðàâèì äåòàéëåí àíàëèç íà åðóïöèÿòà îò 30 ìàðò
2010 ã. Âúç îñíîâà íà àíàëèçà è èçñëåäâàíåòî íà êèíåìàòè÷íàòà êàðòèíà
íà ÅÏ áÿõà ïîëó÷åíè ñëåäíèòå îñíîâíè ðåçóëòàòè.
1. ÅÏ ñå íàáëþäàâà êàòî ìàãíèòíà àðêà (ïðèìêà) ñ èêñèðàíè âúâ
îòîñåðàòà êðàêà. Ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî å îðìèðàíî îò ëÿâî ñïè-
ðàëíî óñóêàíè íèøêè îêîëî îñòà íà ïðèìêàòà. Óñóêâàíåòî å èç÷èñëåíî
íà 6π (3 îáîðîòà).
2. Ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà, óñóêâàíåòî íà ìàãíèòíîòî ïîëå îêîëî îñòà
íà ïðîòóáåðàíñà ïðîãðåñèâíî ñå òðàíñîðìèðà â ëÿâî óñóêâàíå (ëÿâî-
âúðòÿù êèíê) íà öÿëàòà ïðèìêà, êîåòî ñå âèæäà ÿñíî íà èçîáðàæåíèÿòà
íà EUVI/STEREO B. Ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà íà
óñóêâàùàòà ñå ïðîòóáåðàíñîâà ïðèìêà ñå èçìåñòâà êúì ñëúí÷åâàòà ïî-
âúðõíîñò (íàìàëÿâàùà âèñî÷èíà) ñ íàðàñòâàíåòî íà ñòåïåíòà íà èçâúð-
òàíå (êèíê) íà ïðèìêàòà. Åäíîâðåìåííî ñ òîâà ñå íàáëþäàâà (íà èçîáðà-
æåíèÿòà íà AIA/SDO) ñòè÷àíå íà ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà êúì õðîìîñ-
åðàòà.
3. Ïî äèàãðàìàòà âèñî÷èíà-âðåìå áÿõà îïðåäåëåíè îòäåëíèòå àçè îò
åâîëþöèÿòà íà ÅÏ: àçà íà àêòèâèðàíå íà ïðîòóáåðàíñà, óñêîðÿâàíå è
àçà íà åðóïöèÿ ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò. ÅÏ äîñòèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà
îò 526 000 km â çðèòåëíîòî ïîëå íà èíñòðóìåíòà AIA/SDO. Èçîáðàæå-
íèÿòà íà ÅÏ îò EUVI/STEREO B, ïîêàçâàò ÷å ïðîåêöèÿòà íà ðåàëíàòà
ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà íà ÅÏ å îò ïîðÿäúêà íà 1 R⊙ . Îò òåçè èçîáðàæå-
íèÿ å óñòàíîâåíî ñúùî, ÷å ñëåä äîñòèãàíå íà âèñî÷èíà îò ∼700 000 km,
ïðèìêàòà íà ÅÏ çàïî÷âà äà ñå ñíèæàâà, ò.å. ïîêàçâà ïîâåäåíèå òèïè÷íî
çà åðóïöèÿ îò îãðàíè÷åí òèï. Òåçè àêòè íè äàâàò îñíîâàíèå äà ñìÿòà-
ìå, ÷å å íàïúëíî âúçìîæíî àçàòà íà èçäèãàíå ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò äà
å áèëà ïîñëåäâàíà îò àçà ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå, ïðåäè ïðèìêàòà íà

82
ÅÏ äà çàïî÷íå äà ñå ñíèæàâà.
4. Óñòàíîâåíî áå, ÷å ïàäàùè íàäîëó "êàïêè"ïëàçìà èìàò âèñîêè òåì-
ïåðàòóðè íà íèñêè âèñî÷èíè, êîåòî ìîæå äà ñå äúëæè íà ñáëúñúêà èì
ñúñ ñòàòè÷íàòà ïëàçìà â êðàêàòà è ðåçóëòàòíîòî íàãðÿâàíå, ïîðàäè ñâè-
âàíåòî íà ïëàçìàòà.
5. Ñëåä åðóïöèÿòà ïðîòóáåðàíñúò âúçñòàíîâÿâà ïúðâîíà÷àëíàòà ñè
ïîçèöèÿ. Ïðîòóáåðàíñúò (âëàêíîòî) ÷àñòè÷íî ñå ðåîðìèðà, êîåòî îçíà-
÷àâà, ÷å èëè ÷àñò îò ìàòåðèàëà ñå å âúðíàë îáðàòíî âúâ õðîìîñåðàòà,
èëè, ÷å íå öåëèÿò ïðîòóáåðàíñîâ ìàòåðèàë å âúçñòàíîâèë ïúðâîíà÷àëíà-
òà ñè òåìïåðàòóðà, òèïè÷íà çà íàáëþäåíèåòî ìó â â Hα ëèíèÿòà.
6. Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ å àñîöèèðàí ñ èçäèãàùà ñå òÿñíà ïðèì-
êà, ñúäúðæàùà ïðàçíà êóõèíà è ðàçïîëîæåíà â ñåâåðíàòà ïåðèåðèÿ íà
îáøèðíî ÈÊÌ, êîåòî ñå ñå íàáëþäàâà íà èçòî÷íèÿ ëèìá. Èçõâúðëÿíåòî
íà òÿñíàòà ïðèìêà íàé-âåðîÿòíî å áèëî èíèöèèðàíî îò ïðîòóáåðàíñîâàòà
åðóïöèÿ. Ïðåäâèä ðàçïîëîæåíèåòî íà àñîöèèðàíàòà ñ ÅÏ òÿñíà ïðèìêà
â ñòðóêòóðàòà íà ÈÊÌ, ìàãíèòíîòî ïîëå îáêðúæàâàùî ïðîòóáåðàíñà å
ñèëíî àñèìåòðè÷íî ïî îòíîøåíèå íà íåãîâàòà ïîçèöèÿ. ×àñòè÷íîòî ðå-
îðìèðàíå íà âëàêíîòî ñëåä åðóïöèÿòà è ñèëíî àñèìåòðè÷íîòî ìàãíèòíî
îáêðúæåíèå íà ÅÏ ñà äîïúëíèòåëíè àðãóìåíòè â ïîëçà íà çàêëþ÷åíèå-
òî, ÷å åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 30 ìàðò 2010 ã. ïðåäñòàâëÿâà åäèí
îò ðåäêèòå ñëó÷àé íà îãðàíè÷åíà (ïðîâàëåíà) åðóïöèÿ.

4.3 Åðóïòèâåí ïðîòóáåðàíñ îò 7 ìàé 1979

Îùå åäèí ïðèìåð çà åðóïöèÿ, èíèöèèðàíà îò êèíê-íåñòàáèëíîñò å îãðà-

íè÷åíàòà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ îò 7 ìàé 1979 ã.  òîçè ñëó÷àé íàá-
ëþäåíèÿòà ñà íàïðàâåíè ñ íàçåìåí èíñòðóìåíò - Ìàëêèÿ êîðîíîãðà íà
ÀÈ êúì Âðîöëàâñêèÿ Óíèâåðñèòåò. Ïðîòóáåðàíñúò å íàáëþäàâàí â ëèíè-
ÿòà Hα íà çàïàäíèÿ ëèìá, íà øèðèíà N38◦ . åãèñòðàöèèòå ñà íàïðàâåíè
ìåæäó 13:50 UT è 14:27 UT, ïðåç èíòåðâàë îò âðåìå îêîëî 1.5 ìèíóòè.
Âðåìåòî íà åêñïîçèöèÿ å 1/8 îò ñåêóíäàòà. Åâîëþöèÿòà íà ÅÏ å ïîêàçàíà
íà Ôèã. 4.10.
Ïðîòóáåðàíñúò ïðåäñòàâëÿâà àðêà (ìàãíèòíî âúæå) ñúñ çàêîòâåíè
âúâ îòîñåðàòà êðàêà, êîèòî ïðîåêòèðàíè âúðõó ïëîñêîñòòà íà íåáåòî
íå ñå îòìåñòâàò çíà÷èòåëíî åäèí ñïðÿìî äðóã. Ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà ÅÏ
ïðåòúðïÿâà ìîðîëîãè÷íè ïðîìåíè, îòðàçÿâàùè èçìåíåíèåòî íà ñòåïåí-
òà íà ñïèðàëíî óñóêâàíå íà ìàãíèòíèòå òðúáè (íèøêè) îêîëî îñíîâíàòà
îñ íà ìàãíèòíîòî âúæå. Äåòàéëíèÿò àíàëèç íà Hα èëòðîãðàìèòå ïî-
êàçà, ÷å ìàãíèòíîòî âúæå íà ïðèìêàòà èìà ëÿâî óñóêâàíå, à îñòà íà
âúæåòî å ñïèðàëíî çàâúðòÿíà â ëÿâà ïîñîêà (ëÿâ êèíê) îêîëî îñòà îò

83
 Ôèãóðà 4.10: Hα èëòðîãðàìè íà ÅÏ îò 7 ìàé 1979 ã.

àïåêñà íà Ì êúì ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò, êîåòî (êàêòî áåøå ñïîìåíà-

òî) å âàæíà óñëîâèå çà âúçíèêâàíåòî íà êèíê-íåñòàáèëíîñò.  íà÷àëîòî
íà ðåãèñòðàöèèòå, ÅÏ èìà ãîëÿìà âèñî÷èíà îò îêîëî 120 × 103 km è
ñëîæíà ñòðóêòóðà. Îùå òîãàâà ñå çàáåëÿçâà çíà÷èòåëíî ëÿâî çàâúðòàíå
íà ïðèìêàòà íà ÅÏ îêîëî îñòà "àïåêñ - ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò"è òúé
êàòî ñòåïåíòà íà óñóêâàíå íà ÌÂ íàäâèøàâà ïðàãîâàòà ñòîéíîñò îò 2π ,
òî êèíê-íåóñòîé÷èâîñòòà, êîÿòî å âåðîÿòíàòà ïðè÷èíà çà åðóïöèÿòà, å
âúçíèêíàëà îùå ïðåäè íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà.
Ïî âðåìå íà 40-ìèíóòíèÿ íàáëþäàòåëåí ïåðèîä ÅÏ áàâíî ñå èçäèãà
è äîñòèãà äî ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà îò 180 × 103 km â êðàÿ íà åðóïöèÿòà.
Èçäèãàíåòî íà ïðîòóáåðàíñà å ïðèäðóæåíî îò âòè÷àíå íà âåùåñòâî ïî
ñèëîâèòå ëèíèè îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà, êîåòî ñå âèæäà äîáðå íà
Ôèã. 4.10. Ïðîòóáåðàíñîâàòà ñòðóêòóðà îñòàâà ñëîæíà äî 14:02 UT, ñëåä
êîåòî íàáëþäàâàìå îïðîñòÿâàíå. Ñëåä 14:18 UT ïðèìêàòà èçáëåäíÿâà è
ïî÷òè ñòàâà íåâèäèìà â Hα äî êðàÿ íà íàáëþäåíèåòî (14:27 UT).

Ñúïúòñòâàùà àêòèâíîñò
Íà Ìåäîíñêàòà ñèíîïòè÷íà êàðòà çà Ê 1681 (Ôèã. 4.11) åðóïòèâíèÿò
ïðîòóáåðàíñ å àñîöèèðàí ñ äúëãîæèâóùî âëàêíî ñ êîîðäèíàòè 36◦ N 302◦ .

84
Ôèãóðà 4.11: Ñèíîïòè÷íà êàðòà çà Êåðèíãòîíîâà ðîòàöèÿ 1681. Ïîêàçàíà
å ïðîåêöèÿòà íà ñëúí÷åâèÿ çàïàäåí ëèìá (òúíêàòà ëèíèÿ). Âëàêíîòî,
àñîöèèðàíî ñ ÅÏ îò 7 ìàé 1979 ã. å ðàçïîëîæåíî íà øèðèíà 36◦ N.

Åðóïöèÿòà ñå íàáëþäàâà ïî âðåìå íà âòîðàòà ðîòàöèÿ îò æèâîòà íà âëàê-

íîòî, êîéòî å ñ ïðîäúëæèòåëíîñò øåñò ñëúí÷åâè ðîòàöèè. Ñëåäîâàòåëíî,
åðóïöèÿòà å ñëåäñòâèå îò âðåìåííà íåñòàáèëíîñò íà ÷àñò îò âëàêíîòî.
Ïîäîáíà íåñòàáèëíîñò âëàêíîòî ïðåòúðïÿâà è ïî âðåìå íà ïåòàòà ñè ðî-
òàöèÿ, êîãàòî âúðõó äèñêà ñå íàáëþäàâà ÷àñòè÷íî DB. Âëàêíîòî ïðåñè÷à
ïëîñêîñòòà íà ëèìáà ïîä ìíîãî ìàëúê úãúë, òàêà ÷å íàäëúæíàòà ìó îñ
ïî÷òè ñúâïàäà ñ ëú÷à íà çðåíèå, è ðàçãëåæäàíèÿ ÅÏ ïðåäñòàâëÿâà ÷åë-
íî íàáëþäàâàí íà ëèìáà ñåãìåíò îò ñðåäíàòà ÷àñò íà âëàêíîòî. Úãúëúò
ìåæäó ðàâíèíàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà (åðóïòèðàùàòà ÷àñò îò
âëàêíîòî) è íàáëþäàòåëÿ å ïî÷òè 90◦ . Ñàìîòî âëàêíî ñå å îðìèðàëî
âúðõó ÌÈË ìåæäó äâå îòíîñèòåëíî áëèçêî ðàçïîëîæåíè àêòèâíè îáëàñ-
òè, êîèòî ñà ÷àñò îò ñëîæåí àêòèâåí ðàéîí. Ìàãíèòíàòà èíâåðñíà ëèíèÿ,
ïî êîÿòî å ðàçïîëîæåíî âëàêíîòî å îò òèï Â ñïîðåä äåèíèöèÿòà íà
Tandberg-Hanssen (1995) è âëàêíîòî íàé-âåðîÿòíî ïðèòåæàâà èíâåðñíà
ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ. Òî å ðàçïîëîæåíî â ñåâåðîçàïàäíàòà ÷àñò íà
ìóëòèïîëÿðíà ìàãíèòíà îáëàñò, â îêîëíîñòèòå íà êîÿòî, þæíî îò âëàê-
íîòî, ñå íàìèðàò ÷åòèðè àêòèâíè îáëàñòè ñ âèñîêà èçáóõâàùà àêòèâíîñò
â äåíÿ íà ðåãèñòðàöèÿòà íà ÅÏ. ×àñ ïðåäè ðåãèñòðàöèèòå íà åðóïöèÿòà
â òÿõ ñà íàáëþäàâàíè ïåò ñëúí÷åâè èçáóõâàíèÿ, äâå îò êîèòî íåïîñðåä-
ñòâåíî ïðåäè àêòèâèðàíåòî íà âëàêíîòî.

85
 Íàáëþäàâàíèÿò ïðîòóáåðàíñ å àñîöèèðàí ñ áàâíî êîðîíàëíî èçõâúð-
ëÿíå íà ìàñà, ðåãèñòðèðàíî îò êîðîíîãðàà íà SOLWIND íà ñåâåðîçà-
ïàäíèÿ ëèìá â 15:22 UT íà 7 Ìàé 1979 ã. (Sheeley et al., 1980). Êîðîíàë-
íîòî èçõâúðëÿíå íà ìàñà çàåìà ãîëÿì èíòåðâàë îò øèðèíè, ïîêðèâàéêè
ïî÷òè èçöÿëî ñåâåðîçàïàäíèÿ ëèìá. Ïîçèöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà ñúâïàäà
ñ öåíòðàëíàòà ÷àñò íà òðè-êîìïîíåíòíàòà ÈÊÌ-ñòðóêòóðà. Òàçè ÷àñò íà
òðàíçèåíòà èçáëåäíÿâà âúâ âðåìåòî ìåæäó 20:43 UT íà 7 ìàé è 08:52
UT íà 8 ìàé, êîãàòî íàïúëíî ñå ñëèâà ñ êîðîíàëíèÿ ìàòåðèàë. Íà 8 ìàé
íà ñåâåðîçàïàäíèÿ ëèìá ñå íàáëþäàâàò äâà ÿñíî ðàçëè÷èìè îñòàòúêà îò
êîðîíàëíîòî èçõâúðëÿíå, êîèòî ñå äâèæàò ðàäèàëíî ñúñ ñêîðîñò îêîëî
80 km s−1 . Ïî-ãîëåìèÿò îñòàòúê èìà ñðåäíà øèðèíà îêîëî 70◦ , êîåòî ñúâ-
ïàäà ñ ïîçèöèÿòà íà ïîëÿðíî âëàêíî íà ñåâåð (îò Ìåäîíñêèòå ñèíîïòè÷íè
êàðòè), äîêàòî ïî-ìàëêèÿò îñòàòúê å ðàçïîëîæåí íà øèðèíà ïîä 30◦ â
îáëàñò, êîÿòî ãðàíè÷è ñ íÿêîëêî àêòèâíè îáëàñòè (Ôèã. 4.11).

Êèíåìàòèêà

Ôèãóðà 4.12: èñóíêà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, ëÿâî èçâúðòÿíà îêî-

ëî îñòà "àïåêñ - ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò". Îçíà÷åíè ñà îñíîâíèòå òî÷êè
(H1 è H2), èçïîëçâàíè ïðè èçìåðâàíèÿòà, êàêòî è úãúëúò α.

Íà Ôèã. 4.12 ñìå ïîêàçàëè ðèñóíêà íà ïðîòóáåðàíñà, íà êîÿòî ñà îç-

íà÷åíè îñíîâíèòå òî÷êè, èçïîëçâàíè ïðè àíàëèçà íà êèíåìàòèêàòà íà
åðóïöèÿòà è åâîëþöèÿòà íà ñïèðàëíîñòòà íà ïðèìêàòà. Ñ H1 å îçíà÷åíà
âèñî÷èíàòà íà âúðõà (àïåêñà) íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, ïðîåêòèðàíà
âúðõó ïëîñêîñòòà íà íåáåòî. Ñ H2 å îáîçíà÷åíà âèñî÷èíàòà íà ïðîåêöè-
ÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà, óñóêàíè â ðåçóëòàò íà èçâúðòàíåòî
íà ïðèìêàòà. Ëåâèÿò êðàê íà ïðèìêàòà å ïðåäåí. Çà âñè÷êè èëòðîã-
ðàìè ñìå îïðåäåëèëè âèñî÷èíèòå H1 è H2, ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó êðàêàòà

86
íà ïðîòóáåðàíñà è úãúëúò α ìåæäó êðàêàòà íà ïðèìêàòà ïîä ïðåñå÷íàòà
òî÷êà.

Ôèãóðà 4.13: Âèñî÷èíàòà íà âúðõà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà (H1) è

ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà (H2) êàòî óíêöèÿ íà âðå-
ìåòî. Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 13:49 UT.

Ìîðîëîãèÿòà è êèíåìàòè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêè íà òîçè ÅÏ ñà ñõîä-

íè ñ òåçè íà îãðàíè÷åí òèï åðóïöèÿ. Ïðîòóáåðàíñúò ñå èçäèãà â îòíîñè-
òåëíî òåñåí èíòåðâàë îò âèñî÷èíè â ðàìêèòå íà 40 ìèíóòè. Ïðîèëúò
âèñî÷èíà-âðåìå íà àïåêñà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà ïîêàçâà ëèíåéíî
íàðàñòâàíå íà ñêîðîñòòà îò ïîðÿäúêà íà íÿêîëêî äåñåòêè km s−1 , êîå-
òî å òèïè÷íî çà êúñíèòå àçè íà ïðîòóáåðàíñîâè åðóïöèè. Ïðîìÿíàòà
íà âèñî÷èíàòà ñ âðåìåòî çà òîçè ïðîòóáåðàíñ å ïîäîáíà íà ïîñëåäíàòà
àçà îò ðàçâèòèåòî íà îïèñàíà â ëèòåðàòóðàòà îãðàíè÷åíà åðóïöèÿ íà
ïðîòóáåðàíñ îò 27 Ìàé 2002, ÷èåòî èçäèãàíå ñïèðà íà îêîëî 80 × 103
êì (Ji et al.,2003). Âèñî÷èíàòà, îò êîÿòî çàïî÷âà íàøåòî íàáëþäåíèå å
ñðàâíèòåëíî ãîëÿìà (ïðè ñðåäíà âèñî÷èíà îêîëî 42 × 103 êì çà åðóï-
òèâíè ïðîòóáåðàíñè, ñïîðåä Liu, 2008), êîåòî îçíà÷àâà, ÷å íàáëþäåíèåòî

87
íà ÅÏ å çàïî÷íàëî äîñòà ñëåä íà÷àëîòî íà åðóïöèÿòà è íàé-âåðîÿòíî
ïðåä-åðóïòèâíàòà è óñêîðÿâàùàòà àçà ñà èçïóñíàòè.
Ôèã. 4.13 ïîêàçâà ïðîìåíèòå íà âèñî÷èíèòå H1 è H2 ñ âðåìåòî. Çà-
âèñèìîñòòà íà âèñî÷èíàòà H1 ñ âðåìåòî îïèñâà èçäèãàíåòî íà àïåêñà íà
ïðèìêàòà. Íàáëþäàâàíàòà ïðîòóáåðàíñîâà åðóïöèÿ çàïî÷âà ïðè âèñî÷è-
íà 120×103 êì íàä ëèìáà è çàâúðøâà íà âèñî÷èíà 180×103 êì. Ñðåäíàòà
ñêîðîñò íà èçäèãàíå å îêîëî 28 km s−1 . Ïîâåäåíèåòî íà H2 ñ âðåìåòî å
çíà÷èòåëíî ïî-ñëîæíî. Îò íà÷àëîòî íà ðåãèñòðàöèèòå, âèñî÷èíàòà H2 ñå
óâåëè÷àâà â ðàìêèòå íà äåñåò ìèíóòè, äîñòèãàéêè ìàêñèìàëíàòà ñè ñòîé-
íîñò îò 100 × 103 êì â 13:59 UT. Ñëåä òîâà ñå íàáëþäàâà äâèæåíèå íà
ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íàäîëó äî êðàÿ íà åðóïöèÿòà.  ïúðâî
ïðèáëèæåíèå, ñêîðîñòòà íà ïàäàíå íà H2 ìîæå äà áúäå ãðóáî îöåíåíà
íà 10 km s−1 . Íà ïðàêòèêà ïðîèëúò âèñî÷èíà-âðåìå çà H2 ïîêàçâà äâå
ðàçëè÷íè àçè. Ïúðâàòà ìåæäó 13:52 UT è 14:11 UT, êîãàòî âèñî÷èíàòà
H2 å îòíîñèòåëíî ãîëÿìà, îêîëî 95 × 103 êì, è âòîðà ìåæäó 14:12 UT è
14:26 UT, êîãàòî ñðåäíàòà âèñî÷èíà íà ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà
å îêîëî 70 × 103 êì.

Îöåíêà íà ñïèðàëíîñòòà
Çà êà÷åñòâåíà îöåíêà íà ñòåïåíòà íà èçâúðòàíå (êèíê) íà ìàãíèòíîòî
âúæå íà àðêàòà ñìå èçïîëçâàëè äâå èçìåðâàíèÿ: ðàçëèêèòå ìåæäó âè-
ñî÷èíèòå íà àïåêñà íà ïðèìêàòà è ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà
êðàêàòà, íîðìàëèçèðàíè ñïðÿìî H1; è úãúëúò ïîä ïðåñå÷íàòà òî÷êà.
Ïîâåäåíèåòî íà âèñî÷èíèòå H1 è H2 ìåæäó 13:59 UT è 14:26 UT ïðåä-
ïîëàãà, ÷å â òîçè èíòåðâàë îò âðåìå ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà ïðåòúð-
ïÿâà ñïèðàëíî óñóêâàíå îêîëî âåðòèêàëíà îñ àïåêñà - ñëúí÷åâàòà ïîâúð-
õíîñò. àçëèêèòå ìåæäó H1 è H2, íîðìàëèçèðàíè ñïðÿìî âèñî÷èíàòà íà
àïåêñà H1, êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî ñà ïîêàçàíè íà Ôèã. 4.14. Ïðè íàá-
ëþäåíèÿ íà ëèìáà, ïîäîáíè ðàçëèêè ñå èçïîëçâàò çà îöåíêà íà ñòåïåíòà
íà óñóêâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà. Ïî âðåìå íà íàáëþäàâàíàòà
åðóïöèÿ, ðàçëèêàòà (H1-H2) êàòî öÿëî íàðàñòâà îò 1/3 äî îêîëî 2/3 îò
âèñî÷èíàòà H1. àçñòîÿíèåòî ìåæäó H1 è H2, â ìåòðè÷íè åäèíèöè, íà-
ðàñòâà îò 40 × 103 êì äî 110 × 103 êì. Ñðåäíàòà ñêîðîñò íà òîâà íàðàñò-
âàíå ñìå îöåíèëè íà 32 km s−1 . Âçåìàéêè ïðåä âèä, ÷å ñðåäíàòà ñêîðîñò
íà èçäèãàíå íà àïåêñà íà ïðîòóáåðàíñà å 28 km s−1 , òî ñðåäíàòà ñêîðîñò
íà ñïóñêàíå íà ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà íà ïðîòóáå-
ðàíñà å îêîëî 4 km s−1 . Òàçè îöåíêà å ïî-òî÷íà, òúé êàòî äîâåðèòåëíàòà
âåðîÿòíîñò å äîñòà ïî-âèñîêà (92%), â ñðàâíåíèå ñúñ ñïîìåíàòàòà ïî-ãîðå
ãðóáà îöåíêà.
Àíàëèçúò íà ïðîìÿíàòà íà âèñî÷èíèòå H1 è H2 ïîêàçâà, ÷å äîêà-

88
Ôèãóðà 4.14: Íîðìàëèçèðàíè ðàçëèêè ìåæäó âèñî÷èíèòå íà àïåêñà íà
ïðèìêàòà íà ïðîòóáåðàíñà è ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà ìåæäó êðà-
êàòà íà óñóêàíàòà ïðèìêà (H1-H2/H1) êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Âðåìåòî
å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 13:49 UT.

òî ìàãíèòíîòî âúæå ñå èçäèãà ñúñ ñêîðîñò îò 28 km s−1 , ïðîåêöèÿòà íà

ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà ñå ñïóñêà íàäîëó ñúñ ñêîðîñò îò íÿêîë-
êî êèëîìåòðà çà ñåêóíäà. Ïîäîáíî êèíåìàòè÷íî ïîâåäåíèå å ïîêàçàíî
è â ìîäåëà íà Tor
ok and Kliem (2005), êúäåòî ñå ñèìóëèðà îãðàíè÷åíà
åðóïöèÿ íà âëàêíî îò 27 May 2002 (Ji et al., 2003) ÷ðåç èçïîëçâàíåòî íà
kink-íåñòàáèëíà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ. Îò Ôèã. 4.10 ìîæå äà ñå âè-
äè, ÷å ïî âðåìå íà íèçõîäÿùîòî äâèæåíèå íà ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà
òî÷êà, íàðàñòâà ñòåïåíòà íà óñóêâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà è â
14:16 UT àïåêñà íà òðúáàòà å óñóêàí íà îêîëî 90◦ â ïîñîêà, îáðàòíà íà
÷àñîâíèêîâàòà ñòðåëêà.
Êàòî äðóã êà÷åñòâåí êðèòåðèé çà ñòåïåíòà íà èçâúðòàíå (êèíê) íà
ÌÂ ñìå èçïîëçâàëè ïðîìÿíàòà íà úãúëúò α ïîä ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷-
íàòà òî÷êà íà êðàêàòà H2. Ôèã. 4.15 ïîêàçâà èçìåíåíèåòî íà úãúëúò α ñ
âðåìåòî. Ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà, úãúëúò α íàðàñòâà ñðåäíî îò 63◦ äî 77◦ .

89
Ôèãóðà 4.15: Úãúëúò α êàòî óíêöèÿ íà âðåìåòî. Âðåìåòî å äàäåíî â
ìèíóòè ñëåä 13:49 UT.

Ïîðàäè íàðàñòâàíåòî íà α ñ âðåìåòî è ñèëíàòà ìó êîðåëàöèÿ ñ íàðàñòâà-

íåòî íà ðàçëèêèòå ìåæäó H1 è H2, ïðåäïîëàãàìå ÷å èçäèãàíåòî íà àïåêñà
íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, íèçõîäÿùîòî äâèæåíèå íà ïðîåêöèÿòà ïðå-
ñå÷íàòà òî÷êà è úãúëà ïîä íåÿ, ïðåäñòàâëÿâàò ðàçëè÷íè ìîðîëîãè÷íè
àñïåêòè íà åäèí è ñúù èçè÷åí ïðîöåñ - èçâúðòàíå íà ïðîòóáåðàíñîâà
ïðèìêà ñúñ çàêîòâåíè êðàêà.
Ìåæäó íîðìàëèçèðàíèòå ðàçëèêè H1 è H2 è úãúëúò α ñúùåñòâóâà
ñèëíà êîðåëàöèÿ, ñ êîðåëàöèîíåí êîåèöèåíò 0.68. Îò äðóãà ñòðàíà, íà-
ðàñòâàíåòî íà úãúëà α å ñúïðîâîäåíî ñ îñöèëàöèè, çà êîèòî T-R ïåðèî-
äîãðàìíèÿò àíàëèç äàâà äâà ñòàòèñòè÷åñêè çíà÷èìè ïåðèîäà îò 4 ìèí è
14 ìèí. Òåçè âàðèàöèè íà úãúëà ìîãàò äà áúäàò ðåçóëòàò îò òðè íåçàâè-
ñèìè èçè÷åñêè ìåõàíèçìà: äâèæåíèå íà ñòúïêèòå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà
ïðèìêà, ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà äàäåí âèä âúëíîâè ìîäè ïî äúëæèíàòà íà
ïðèìêàòà èëè ðàçêëàùàíå íà öÿëàòà ïðèìêà. Èçìåðâàíèÿòà íè ïîêàçâàò,
÷å íÿìà çàáåëåæèìî äâèæåíèå â ñòúïêèòå, òàêà ÷å ïúðâèÿ ìåõàíèçúì
ñëåäâà äà áúäå èçêëþ÷åí. Àêî âàðèàöèèòå íà úãúëà ñà ðåçóëòàò îò ðàç-

90
ïðîñòðàíÿâàùà ñå ïî äúëæèíàòà íà ïðèìêàòà âúëíà, èëè îò ëþëååíå íà
öÿëàòà ïðèìêà, òî áè òðÿáâàëî äà ñå íàáëþäàâà êîðåëàöèÿ ìåæäó ïðî-
ìÿíàòà ñ âðåìåòî íà H1 and H2. Êàêòî ñå âèæäà îò Ôèã. 4.14 ïîäîáíà
êîðåëàöèÿ íÿìà. Òàêà ÷å íàé-âåðîÿòíîòî îáÿñíåíèå å ñóïåðïîçèöèÿ íà
ðàçïðîñòðàíÿâàùè ñå âúëíîâè ìîäè è äâèæåíèå íà öÿëàòà ïðîòóáåðàí-
ñîâà ïðèìêà.
Òîçè ðåçóëòàò íå å íåî÷àêâàí, òúé êàòî åðóïöèÿòà îò îãðàíè÷åí òèï
íå èçêëþ÷âà ëîêàëíè äèíàìè÷íè ïðîöåñè, íàãðÿâàíå è èçáóõâàùà àê-
òèâíîñò (Alexander et al., 2006). Îñöèëàöèè â ïðîòóáåðàíñèòå ìîãàò äà
ñå íàáëþäàâàò êàêòî ïðåäè åðóïöèÿòà èì (Chen et al., 2008), òàêà è ïî
âðåìå íà åðóïòèâíàòà àçà (Isobe and Tripathi, 2006).  íàøèÿ ñëó÷àé
îñöèëàöèèòå íà úãúëà α è íàðàñòâàíåòî ìó, íè ïîçâîëÿâàò äà ïðåäïî-
ëîæèì îñöèëèðàíå íà öÿëàòà ïðîòóáåðàíñîâà ïðèìêà ïî âðåìå íà åðóï-
öèÿòà. Íå å ÿñíî êîãà ñà çàïî÷íàëè îñöèëàöèèòå, òúé êàòî íà÷àëîòî íà
íàáëþäåíèÿòà íå âêëþ÷âà ðàííàòà àçà íà åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ. Ïîäîáíè
îñöèëàöèè ìîãàò äà áúäàò âúçáóäåíè êàêòî îò âúòðåøíè ïðè÷èíè, êàòî
êèíê-íåóñòîé÷èâîñò (Malville and S hindler, 1981) òàêà è îò âúíøåí àãåíò,
êàêúâòî áè ìîãúë äà áúäå ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà âúëíè íà Ìîðåòîí îò
àêòèâíèòå îáëàñòè íà þã îò ÅÏ, â êîèòî ñå íàáëþäàâà âèñîêà èçáóõâàùà
àêòèâíîñò îêîëî ÷àñ ïðåäè íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà.

Ñöåíàðèé íà åðóïöèÿòà
Ïî ñâîÿòà ìîðîëîãèÿ è åâîëþöèÿ òîçè ÅÏ å ìíîãî ïîäîáåí íà ïðîòóáå-
ðàíñà îò 27 May 2002 ã., èçñëåäâàí îò Ji et al. (2003) è â ïîñëåäñòâèå îò
Alexander et al., (2006).  òåõíèòå èçñëåäâàíèÿ ñå ðàçãëåæäà îãðàíè÷åíà-
òà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ âúâ âðúçêà ñ âðåìåâàòà è ïðîñòðàíñòâåíàòà
êîðåëàöèÿ ìåæäó äèíàìèêàòà íà ïðîòóáåðàíñ (âëàêíîòî) è ïîÿâàòà íà
òâúðäà ðåíòãåíîâà åìèñèÿ íàä íåãî. Àâòîðèòå ïîòâúðæäàâàò íàëè÷èåòî
íà äâà ðåíòãåíîâè èçòî÷íèêà â êîðîíàòà: ïúðâèÿ íàä âëàêíîòî, íåïîñ-
ðåäñòâåíî ïðåäè îñíîâíàòà àçà íà àêòèâàöèÿ, å ðåãèñòðèðàí îò Ji et al.
(2003); è âòîðè - ïîä àïåêñà íà ïðîòóáåðàíñà ïî âðåìå íà ñàìàòà åðóïöèÿ.
Àâòîðèòå òâúðäÿò, ÷å âòîðèÿò èçòî÷íèê íà òâúðäî ðåíòãåíîâî èçëú÷âàíå
ïîêàçâà íàëè÷èåòî íà ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå â òîêîâ ñëîé,
îáðàçóâàí îò êèíê-íåñòàáèëíîñò, ðàçâèòà â ðåçóëòàò îò âçàèìîäåéñòâèå-
òî íà äâàòà ñúñåäíè êðàêà ïîä èçâúðòàùîòî ñå âëàêíî. Òå ïðåäïîëàãàò,
÷å çàñèëåíàòà ðåíòãåíîâà åìèñèÿ å ïðèçíàê íà âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó
ñúñåäíèòå êðàêà íà âëàêíîòî â îáëàñòòà íà ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà
èì òî÷êà, êúäåòî òå ñà ñúáðàíè çàåäíî ïîðàäè èçâúðòàíåòî íà ïðîòóáå-
ðàíñîâàòà ïðèìêàòà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà.
Íàëè÷èåòî íà âòîðèÿò èçòî÷íèê íà òâúðäî ðåíòãåíîâî èçëú÷âàíå ïîä

91
Ôèãóðà 4.16: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå çà ÅÏ îò 7 ìàé, 1979 ã. çà ïðî-
åêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà íà ïðèìêàòà(ãîðåí ïàíåë), çà
ðàçñòîÿíèåòî (H1-H2) (ñðåäåí ïàíåë) è âðåìåâèÿ ïðîèë íà ñðåäíàòà
ñòîéíîñò íà ïèêñåëèòå â ìÿñòîòî íà ïðåñè÷àíå íà êðàêàòà (äîëåí ïàíåë).
Âðåìåâàòà ñêàëà å â ìèíóòè ñëåä 13:50 UT.

àïåêñà íà âëàêíîòî îò 27 Ìàé 1979 ïî âðåìå íà åðóïòèâíàòà ìó àçà, íè

ìîòèâèðà äà èçñëåäâàìå ïðîìÿíàòà íà èçëú÷âàíåòî â Hα çà ÅÏ îò 7 ìàé
1979 ã. Ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα ëèíèÿòà, íàðåä ñ òîâà â EUV è
UV ëèíèèòå, èçè÷åñêè ñà ñâúðçàíè ñ ïðîöåñè íà ìàãíèòíî ïðèñúåäè-
íÿâàíå, ïðîòè÷àùè â íèñêàòà àòìîñåðà (Yur hyshyn 2002, Moon et al.
2004, Attrill et al. 2005). Ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòèòå â ïîñî÷åíèòå ëèíèè
ñå ñ÷èòàò çà èíäèðåêòíè ïðèçíàöè íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, êîè-
òî ïðîñòðàíñòâåíî ñúâïàäàò ñ ìÿñòîòî íà ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå è

92
âúçíèêâàò âåäíàãà ñëåä êàòî çàïî÷íå åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñ (âëàê-
íî). Ïî òåçè ïðè÷èíè, çà íàøàòà öåë íèå èçáðàõìå êâàäðàòåí ó÷àñòúê ñ
ðàçìåðè 60 x 60 ïèêñåëà â ìÿñòîòî, êúäåòî ñå íàìèðà ïðîåêöèÿòà íà ïðå-
ñå÷íàòà òî÷êà ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà. åçóëòàòèòå ñìå ïîêàçàëè
íà Ôèã. 4.16, êúäåòî ñà äàäåíè äèàãðàìàòà âèñî÷èíà-âðåìå çà òàçè òî÷êà
(ãîðåí ïàíåë), çà ðàçñòîÿíèåòî (H1-H2)/H1 (ñðåäåí ïàíåë), è âðåìåâèÿ
ïðîèë íà ñðåäíàòà ñòîéíîñò íà Hα ÿðêîñòòà íà ïèêñåëèòå â ìÿñòîòî
íà ïðåñè÷àíå íà êðàêàòà (äîëåí ïàíåë). Øåñò ìèíóòè ñëåä íà÷àëîòî íà
íàáëþäåíèÿòà Hα ÿðêîñòòà äîñòèãà ìàêñèìóì. Íàé-âåðîÿòíî ïðîöåñúò íà
óâåëè÷àâàíå íà ÿðêîñòòà å çàïî÷íàë ïðåäè íà÷àëîòî íà íàøèòå íàáëþ-
äåíèÿ.  ìîìåíòà íà ìàêñèìóìà íà ÿðêîñòòà, ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà
òî÷êà H2 äîñòèãà ñâîÿòà ìàêñèìàëíà ñòîéíîñò, äîêàòî ðàçëèêàòà H1-H2
å ìèíèìàëíà. Ñëåä òîçè ìîìåíò ñå íàáëþäàâà íèçõîäÿùîòî äâèæåíèå íà
H2, à ðàçëèêàòà H1-H2 ñå óâåëè÷àâà, äîñòèãàéêè ìàêñèìàëíà ñòîéíîñò â
êðàÿ íà íàáëþäåíèÿòà. Òîâà ïîâåäåíèÿ ïîäñêàçâà íàðàñòâàíå íà ñòåïåí-
òà íà èçâúðòàíå (êèíê) íà ïðîòóáåðàíñà. Òåçè ìîðîëîãè÷íè ïðîìåíè
ñà ïðèäðóæåíè îò íàìàëÿâàíåòî íà Hα ÿðêîñòòà â ìÿñòîòî êúäåòî ñå
ïðåñè÷àò êðàêàòà.
Ìàêñèìàëíàòà âèñî÷èíà, äîñòèãíàòà îò ïðîòóáåðàíñà å 180 × 103 êì.
Íå ñå íàáëþäàâà íèêàêâî îòêúñâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâ ìàòåðèàë, êîåòî
îïðåäåëÿ òèïà íà åðóïöèÿòà êàòî îãðàíè÷åíà. îëÿìàòà ñòåïåí íà êèíê
(writhing) íà ïðîòóáåðàíñà ñúùî å òèïè÷íà çà òîçè âèä åðóïöèè (Gilbert
et al.,2007) è îçíà÷àâà, ÷å êèíê-íåñòàáèëíîñòòà å íàé-âåðîÿòíèÿ âêëþ÷-
âàù ìåõàíèçúì íà åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ.
Êàêòî áåøå ñïîìåíàòî â àçäåë 4.1, ñïîðåä òðèìåðíèòå ñèìóëàöèè
íà DeVore and Antio hos (2008) breakout òèï ïðèñúåäèíÿâàíå ìîæå äà
äîâåäå äî åðóïöèÿ îò îãðàíè÷åí òèï.  òîçè êîíòåêñò íèå ðàçãëåæäàìå
âúçìîæíîñòòà çà âúçíèêâàíå ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå íàä ÅÏ îò 7 ìàé
1979 ã. (íî âúòðå â Ì íà ÅÏ), êîåòî áè äîâåëî äî íåãîâàòà îãðàíè÷åíà
åðóïöèÿ. Çà öåëèòå íà òîâà ïðåäïîëîæåíèå å íåîáõîäèìî äà áúäå îáúð-
íàòî ñïåöèàëíî íà ìàãíèòíîòî îáêðúæåíèå íà âëàêíîòî è àñîöèèðàíîòî
ñ íåãî ÈÊÌ.
Ñúùåñòâóâàò òðè íàáëþäàòåëíè àðãóìåíòà â ïîëçà íà ïîÿâàòà íà ìàã-
íèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå íàä ÅÏ (âúòðå â ÌÂ). Ïúðâèÿò îò òÿõ å èíâåðñíà-
òà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ íà âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ, êîåòî å ðàçïî-
ëîæåíî ïî ìàãíèòíàòà èíâåðñíà ëèíèÿ â ìóëòèïîëÿðíî ìàãíèòíî ïîëå.
Ïîäîáíà êîíèãóðàöèÿ å ïîòåíöèàëíî ïðåäðàçïîëîæåíà êúì breakout
èíèöèèðàíå íà åðóïöèÿ (DeVore and Antio hos, 2008). Âòîðèÿò àðãóìåíò
å âðåìåâàòà è ïðîñòðàíñòâåíà àñîöèàöèÿ íà ÅÏ ñ ÈÊÌ, ðåãèñòðèðàíî îò
SOLWIND. Öåíòðàëíàòà ÷àñò íà êîðîíàëíîòî èçõâúðëÿíå íà ìàñà, êîÿòî
ñúâïàäà ïî ïîçèöèÿ ñ ÅÏ, èçáëåäíÿâà è ñå íàáëþäàâà ðàäèàëíîòî äâè-

93
æåíèå íà ñòðóêòóðè íàâúí îò íåÿ. Ôðîíòàëíàòà ÷àñò íà òîçè äâèæåù
ñå íàâúí ìàòåðèàë å èçõâúðëåí èçâúí çðèòåëíîòî ïîëå íà èíñòðóìåíòà.
Òðåòèÿò àðãóìåíò å àñèìåòðè÷íîòî ðàçïîëîæåíèå íà ïðîòóáåðàíñà â ìóë-
òèïîëÿðíàòà ìàãíèòíà êîíèãóðàöèÿ. Ñïîðåä Liu et al., 2009 àñèìåòðè÷-
íàòà êîíèãóðàöèÿ íà îáãðàæäàùèòå âëàêíîòî/ïðîòóáåðàíñà ìàãíèòíè
ïîëåòà, áëàãîïðèÿòñòâà åðóïòèâíèòå ïðîöåñè â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí
îòêîëêîòî ñèìåòðè÷íîòî ðàçïîëîæåíèå. åêîíñòðóêöèÿòà íà åðóïöèÿòà
íà ñåâåðîçàïàäíèÿ ëèìá íà 7 ìàé 1979 ã. è âðúçêàòà ìåæäó òÿõ ïîäñêàçâà,
÷å Ì ñ ÅÏ â îñíîâàòà ñè, å áèëà ïîäëîæåíà íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿ-
âàíå, íàä ïðîòóáåðàíñà. Òàêîâà ïðèñúåäèíÿâàíå áè äîâåëî äî ïîÿâàòà íà
âòîðè÷íî ìàãíèòíî âúæå, êîÿòî ñå äâèæè íàâúí, è â ïîñëåäñâèå âîäè äî
ïîÿâàòà íà ÈÊÌ, àñîöèèðàíî å ÅÏ.

ÅÏ îò 7 ìàé 1979 ã. ïðåäñòàâëÿâà ñïèðàëíî óñóêàíà ïðèìêà ñ èê-

ñèðàíè âúâ îòîñåðàòà êðàêà. Ïðîòóáåðàíñúò ïðåäñòàâëÿâà åðóïòèðàë
ðàãìåíò îò äúëãîæèâóùî âëàêíî, ðàçïîëîæåíî ïî ÌÈË â ìóïòèïîëÿð-
íà ìàãíèòíà îáëàñò.
1. Ñïèðàëîâèäíîòî çàâúðòàíå (writhing) íà ïðèìêàòà (ÌÂ) íà ÅÏ è
óñóêâàíåòî (twist) íà ìàãíèòíîòî ïîëå â ìàãíèòíîòî âúæå íà ïðèìêà-
òà, îêîëî íåéíàòà îñ, ïîêàçâàò åäèí è ñúùè çíàê - ëÿâî (îáðàòíî íà
÷àñîâíèêîâàòà ñòðåëêà) âúðòåíå, ò.å íàëèöå å óñëîâèåòî çà ðàçâèòèå íà
êèíê-íåóñòîé÷èâîñò.
2. Ñòåïåíòà íà çàâúðòàíå íà ïðèìêàòà å îöåíåíà êà÷åñòâåíî ïîñðåä-
ñòâîì èçìåðâàíå íà äâà ïàðàìåòúðà: íîðìàëèçèðàíèòå ðàçëèêè ìåæäó
àïåêñà íà ïðèìêàòà è ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðàêàòà è úãú-
ëúò α ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà ïîä ïðåñå÷íàòà òî÷êà. Ïî íàøå
ìíåíèå, êèíê-íåóñòîé÷èâîñòòà âå÷å å áèëà â õîä, êîãàòî ñà çàïî÷íàòè íàá-
ëþäåíèÿòà è äî êðàÿ íà åðóïöèÿòà ïðèìêàòà íà ÅÏ ïðåäñòàâëÿâà ñèëíî
èçâúðòÿíî (kinked) ìàãíèòíî âúæå. åçóëòàòèòå ñà â ñúãëàñèå ñ äðóãè
íàáëþäàòåëíè (íàïð. Ji et al., 2003) è òåîðåòè÷íè èçñëåäâàíèÿ (íàïð.
Tor
ok and Kliem, 2005), êîèòî ïîêàçâàò, ÷å ïîäîáíè èçìåðâàíèÿ äîáðå
ïîêàçâàò ïðîöåñà íà èçâúðòàíå (kinking) íà ïðèìêàòà íà EP îêîëî îñòà
"àïåêñ - ñëúí÷åâàòà ïîâúðõíîñò êîãàòî òÿ ñå íàáëþäàâà íà ëèìáà.
3. Ïðîèëúò âèñî÷èíà-âðåìå íà àïåêñà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà,
êàêòî è ñêîðîñòòà íà èçäèãàíå íà ïðîòóáåðàíñà, ñúùî ïîòâúðæäàâàò, ÷å
íàáëþäåíèÿòà ñà çàïî÷íàëè íà ïî-êúñíà àçà îò åðóïöèÿòà. Íà÷àëîòî
íà åðóïöèÿòà è óñêîðÿâàùàòà àçà íà ÅÏ íå ñà ðåãèñòðèðàíè.
4. Îñöèëàöèèòå íà úãúëà α ñ îñíîâåí ïåðèîä îò 14 ìèíóòè è íàðàñòâà-
íåòî íà úãúëà, ïðåäïîëàãàò îñöèëèðàíå íà öÿëàòà ïðîòóáåðàíñîâà ïðèì-
êà (ìàãíèòíî âúæå) ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà. Ïîäîáíè îñöèëàöèè ìîãàò
äà áúäàò âúçáóäåíè èëè îò âúòðåøíè ïðè÷èíè (êèíê-íåóñòîé÷èâîñò) èëè

94
îò âúíøåí àãåíò - âúëíè íà Ìîðåòîí, ðàçïðîñòðàíÿâàùè ñå îò îáëàñòòà
ñ âèñîêà èçáóõâàùà àêòèâíîñò þãîèçòî÷íî îò ïðîòóáåðàíñà, ÷àñ ïðåäè
íàáëþäåíèÿòà.
5. Ïðåäëîæåí å ñöåíàðèé çà îãðàíè÷åíàòà åðóïöèÿ ïðîòóáåðàíñ îò
7 ìàé 1979 ã., â êîéòî ñå ïðåäïîëàãà âúçíèêâàíå breakout-òèï ìàãíèò-
íî ïðèñúåäèíÿâàíå íàä ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, âúòðå â ìàãíèòíîòî
âúæå. Ïðîòóáåðàíñúò å àñîöèèðàí ñ áàâíî ÑÌÅ, êîåòî ìîæå äà ñå ðàçã-
ëåæäà êàòî ñëåäñòâèå îò îáðàçóâàíåòî íà âòîðè÷íî ìàãíèòíî âúæå, íàä
ïúðâîíà÷àëíî ñúùåñòâóâàùîòî, è íåãîâàòà åðóïöèÿ. Ìàãíèòíîòî ïîëå,
îáêðúæàâàùî ïðîòóáåðàíñà, îñòàâà çàòâîðåíî è ñïèðà èçäèãàíåòî íà ÅÏ
ïðè âèñî÷èíà îò 180 × 103 êì.
åçóëòàòèòå, ïðåäñòàâåíè â òàçè ãëàâà ñà ïóáëèêóâàíè â:
Koleva et al. (2012), Du hlev et al. (2010a) è Koleva et al. (2009)

95
ëàâà 5

Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ,

ïðè÷èíåíà îò ìàãíèòíî

ïðèñúåäèíÿâàíå. H α
äèàãíîñòèêà íà ïðåä-

åðóïòèâíàòà àçà.

Ñìÿòà ñå, ÷å åðóïöèèòå íà ïðîòóáåðàíñè ñà èçè÷åñêè ñâúðçàíè ñ ïðè-


ñúåäèíÿâàíåòî íà ìàãíèòíèòå ñèëîâè ëèíèè (Rompolt, 1990; Svestka and
Cliver, 1992; Tandberg-Hanssen, 1995; Tsuneta, 1996). Ñúùåñòâóâàò íàá-
ëþäåíèÿ â ðåíòãåíîâàòà, äàëå÷íàòà óëòðàâèîëåòîâà îáëàñò è Hα, êîèòî
ïîêàçâàò ÷å óñèëâàíåòî íà èçëú÷âàíåòî â òåçè äúëæèíè íà âúëíèòå ìîæå
äà ñå ðàçãëåæäà êàòî èíäèðåêòåí ïðèçíàê íà ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðè-
ñúåäèíÿâàíå (Sterling and Moore, 2003; Attrill et al., 2005; Chifor et al.,
2006). Òåçè íàáëþäåíèÿ ñî÷àò, ÷å ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå,
ïðîòè÷àù îêîëî ñòúïêèòå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà ìîæå äà äåñòàáèëè-
çèðà öåëèÿ ïðîòóáåðàíñ è äà äîâåäå äî íåãîâàòà åðóïöèÿ èëè äî åðóïöèÿ
íà ÷àñò îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà.
 íàñòîÿùàòà ãëàâà å ïðîñëåäåíà åâîëþöèÿòà è êèíåìàòèêàòà íà åðóï-
òèâåí ïðîòóáåðàíñ, íàáëþäàâàí íà 8 þíè 1980 ã. è ðàçãëåæäàí îò îì-
ïîëò (1994) êàòî ïðèìåð çà åðóïöèÿ, èíèöèèðàíà îò ïðîöåñ íà ïðèñúåäè-
íÿâàíå íà ìàãíèòíîòî ïîëå. Êàêòî ïîêàçâà Martin (1980), ïîâèøàâàíåòî
(ïîòúìíÿâàíåòî) íà ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñ (âëàêíî) â ëèíèÿòà Hα å
ñèãóðåí ïðèçíàê çà íåãîâàòà ïðåä-åðóïòèâíà àêòèâíîñò. Òîâà íè ìîòè-
âèðà äà èçñëåäâàìå ïîâåäåíèåòî íà Hα ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 8
þíè 1980 ã. Îñíîâíèÿò àêöåíò â íàøåòî èçñëåäâàíå å ïðîñòðàíñòâåíàòà
è âðåìåâàòà âðúçêà ìåæäó ïðîöåñèòå íà àêòèâàöèÿ è åðóïöèÿ íà ïðî-

96
òóáåðàíñà è óñèëâàíåòî íà èçëú÷âàíåòî â Hα ëèíèÿòà. Íàøàòà öåë å äà
îïðåäåëèì äîêîëêî èçìåíåíèåòî íà ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñà ìîæå äà
ñå ðàçãëåæäà êàòî èíäèêàòîð çà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, âîäåùî äî
íåãîâàòà åðóïöèÿ è ïîñëåäâàùîòî âúçñòàíîâÿâàíå íà ìàãíèòíàòà êîíè-
ãóðàöèÿ â îêîëíîñòèòå íà ïðîòóáåðàíñà.

5.1 Îáùî îïèñàíèå

Ôèãóðà 5.1: Åâîëþöèÿ íà ÅÏ îò 8 þíè 1980 ã. â Hα .

Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ îò 8 þíè 1980 ã. (Êåðèíãòîíîâà ðîòàöèÿ

1696) å íàáëþäàâàí íà èçòî÷íèÿ ëèìá ìåæäó 07:06 UT è 09:02 UT, íà
ñðåäíà õåëèîãðàñêà øèðèíà S18◦ . Òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà å ñúñòàâåíî
îò äâå îñíîâíè àðêè. Íàáëþäåíèÿòà ïîêðèâàò ÷åòèðè àçè îò åâîëþ-
öèÿòà ìó: ñïîêîéíî ñúñòîÿíèå (ñïîêîåí ïðîòóáåðàíñ); àêòèâàöèÿ; åðóï-
öèÿ; è ïîñò-åðóïòèâíà àçà. Åâîëþöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å ïîêàçàíà íà
Ôèã. 5.1.
Åðóïòèâíèÿò ïðîòóáåðàíñ å èäåíòèèöèðàí êàòî çàïàäíèÿ êðàé íà
âëàêíî â ðàçðóøàâàùà ñå àêòèâíà îáëàñò. Íà Ôèã. 5.2 å ïîêàçàí ðàã-
ìåíò îò Ìåäîíñêà ñèíîïòè÷íà êàðòà çà Ê 1696, ñ ðàçïîëîæåíèåòî íà
âëàêíîòî. Çàïàäíèÿ êðàé íà âëàêíîòî ïðåñè÷à ñëúí÷åâèÿ ëèìá ïîä úãúë
îêîëî 45◦ . Åðóïöèÿòà å ðåãèñòðèðàíà ïî âðåìå íà âòîðàòà ðîòàöèÿ îò

97
Ôèãóðà 5.2: Ôðàãìåíò îò Ìåäîíñêà ñèíîïòè÷íà êàðòà çà Ê 1696. Ñòðåë-
êàòà ïîêàçâà âëàêíîòî, àñîöèèðàíî ñ ÅÏ îò 8 þíè 1980 ã.

æèâîòà íà âëàêíîòî. Òúé êàòî äî íàñòîÿùèÿ ìîìåíò ïîâåäåíèåòî íà ÿð-

êîñòòà íà ïðîòóáåðàíñèòå íå å èçñëåäâàíà êàòî èíäèêàòîð íà ïðîöåñè
íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, íèå ðàçðàáîòèõìå ìåòîä çà èçìåðâàíå íà
ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 8 þíè 1980 ã.

5.2 Àíàëèç íà äàííèòå è ìåòîä çà äèàãíîñ-

òèêà

Êàòî èíäèêàòîð íà ïðîöåñà íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå ñìå èçïîëçâàëè

ïðåä-åðóïòèâíîòî Hα óâåëè÷àâàíå íà ÿðêîñòòà â äâå ðàçëè÷íè ÷àñòè íà
ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî.

Ìåòîä
Èçïîëçâàíèÿò ìåòîä ñå áàçèðà íà îòíîñèòåëíèòå ÿðêîñòè â Hα ëèíèÿòà â
óñëîâíè åäèíèöè. Çà ïðîñëåäÿâàíå íà ÿðêîñòíèÿ ïðîèë íà èçîáðàæåíè-
ÿòà ñìå èçïîëçâàëè õèñòîãðàìè. Õèñòîãðàìàòà äàâà èíîðìàöèÿ, êàêòî
çà ðàçïðåäåëåíèåòî íà ÿðêîñòòà, òàêà è çà êîíòðàñòà â åäíî èçîáðàæå-
íèå. Âñåêè åäèí îò ïèêñåëèòå â èçîáðàæåíèåòî èìà ÷èñëåíà ñòîéíîñò
íà ãðàäàöèÿ, îòãîâàðÿùà íà îïðåäåëåíà ÿðêîñò è öâÿò. Õèñòîãðàìàòà

98
ïðåäñòàâëÿâà ÷åñòîòàòà, ñ êîÿòî ñå ñðåùà äàäåíà ÷èñëåíà ñòîéíîñò íà
ïèêñåëèòå. Òúé êàòî ìèíèìàëíàòà ñòîéíîñò íà ïèêñåëèòå â èçîáðàæå-
íèÿòà å 0, à ìàêñèìàëíàòà 255, õèñòîãðàìàòà ïîêàçâà áðîÿ ïèêñåëè çà
âñÿêà ñòîéíîñò â èíòåðâàëà îò 0 äî 255 (âêëþ÷èòåëíî). Ïèêîâåòå â õèñ-
òîãðàìèòå ïðåäñòàâëÿâàò íàé-÷åñòî ñðåùàíàòà ñòîéíîñò íà ïèêñåëèòå â
èçîáðàæåíèåòî. Âèñî÷èíàòà íà õèñòîãðàìàòà îòãîâàðÿ íà áðîÿ ïèêñåëè
ñ äàäåíà ÿðêîñò. Îñâåí òîâà ñìå èçïîëçâàëè è ïðîöåäóðè çà íàìèðàíå íà
ñòàòèñòè÷åñêèòå ñâîéñòâà íà îòäåëíè îáëàñòè, êàòî ñðåäíà è ìàêñèìàë-
íà ñòîéíîñò íà ïèêñåëèòå, ñòàíäàðòíî (ñðåäíî êâàäðàòè÷íî) îòêëîíåíèå,
âàðèàöèè â ñòîéíîñòèòå íà ïèêñåëèòå. Òåçè óíêöèè, êàêòî è õèñòîãðà-
ìèòå, îïèñâàò ñòàòèñòè÷åñêè îáëàñòèòå íà èçñëåäâàíå.
Ìåòîäúò å ïðèëîæåí âúðõó äâà åäíàêâè êâàäðàòíè ó÷àñòúêà îò òÿ-
ëîòî íà ïðîòóáåðàíñà, âñåêè ñ ðàçìåðè 60 × 60 ïèêñåëà. Ïúðâàòà îáëàñò
(êâàäðàò÷å íîìåð 1 íà Ôèã. 5.3) ïîêðèâà öåíòðàëíèÿ êðàê ìåæäó äâåòå
îñíîâíè ïðîòóáåðàíñîâè àðêè, êúäåòî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ïðîòè÷à ïðîöå-
ñúò íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå. Âòîðàòà îáëàñò (êâàäðàò÷å íîìåð 2 íà
Ôèã. 5.3 ) å èçáðàíà âúðõó ïðåäíàòà ÷àñò, íàðå÷åíà îò íàñ ("ãëàâà") íà
ïðîòóáåðàíñà. Èçìåíåíèåòî íà ÿðêîñòòà â òåçè ÷àñòè îò ïðîòóáåðàíñîâî-
òî òÿëî å ñðàâíåíî ñ íåãîâàòà åâîëþöèÿ.

Ôèãóðà 5.3: Hα èëòðîãðàìà íà ÅÏ îò 08:28 UT ñ äâåòå îáëàñòè èçïîë-

çâàíè çà äèàãíîñòèêà íà ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå

Ôóíêöèÿòà íà âåðîÿòíîñòíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ÿðêîñòòà çà ñúîòâåò-

íèòå îáëàñòè å îïðåäåëåíà çà âðåìåòî îò 07:32 UT äî 08:38 UT. Ïðåç òîçè
ïåðèîä îò âðåìå, â èçáðàíèòå ó÷àñòúöè ñå íàáëþäàâà êîìïàêòíî óâåëè-
÷àâàíå íà ÿðêîñòòà, êàòî ïèêà íà õèñòîãðàìèòå ñå èçìåñòâà ñ òå÷åíèå íà
âðåìåòî. Òîâà ïîêàçâà ïðîìåíè â ìàêñèìàëíàòà ÿðêîñò íà èçñëåäâàíèòå
îáëàñòè, êàêòî è âàðèàöèè íà ðàçìåðà íà èçëú÷âàùàòà îáëàñò.

99
Êèíåìàòèêà íà åðóïöèÿòà è ïðåä-åðóïòèâíî óâåëè÷àâàíå íà ÿð-
êîñòòà
Àêòèâàöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà çàïî÷âà â 07:55 UT, 48 ìèíóòè ñëåä íà÷à-
ëîòî íà ðåãèñòðàöèèòå, äîêàòî åðóïöèÿòà çàïî÷âà â 08:17 UT, îêîëî 70
ìèíóòè ñëåä íà÷àëîòî íà íàáëþäåíèÿòà.  08:45 UT ïðîòóáåðàíñúò äîñ-
òèãà ìàêñèìàëíà âèñî÷èíà îò 220 000 km íàä ëèìáà, ñëåä êîåòî íàâëèçà
â ñâîÿòà ñëåä-åðóïòèâíà àçà. Ïî âðåìå íà òàçè ïîñëåäíà àçà, ïðîòó-
áåðàíñîâàòà ïëàçìà ñå âòè÷à îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà. Ïî âðåìå íà
åðóïöèÿòà ñà îïðåäåëåíè ñêîðîñòè (÷ðåç ëèíååí èò ñ 97% äîâåðèòåë-
íîñò) ≈ 120 km s−1 çà àçàòà íà èçäèãàíå è ≈ 75 km s−1 çà ñòè÷àùàòà ñå
íàäîëó ïëàçìà. Ïðîìÿíàòà íà âèñî÷èíàòà ñ âðåìåòî íà íàé-âèñîêàòà òî÷-
êà îò äÿñíî-ðàçïîëîæåíàòà ïðîòóáåðàíñîâà àðêà å ïîêàçàíà íà Ôèã. 5.4
(òðèúãúëíèöè).

Ôèãóðà 5.4: Äèàãðàìà âèñî÷èíà-âðåìå íà ÅÏ îò 8 þíè 1980 ã. (òðèúãúë-

íèöè) è âðåìåâèÿ ïðîèë íà ñðåäíèòå ñòîéíîñòè íà ïèêñåëèòå çà box 1
(òî÷êè). Âðåìåòî å äàäåíî â ìèíóòè ñëåä 07:06 UT.

 08:03 UT â ñòúïêàòà ïðè öåíòðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà (êâ.

1 íà Ôèã. 5.3) ñå íàáëþäàâà ðÿçêî óâåëè÷àâàíå íà ÿðêîñòòà.  ñúùîòî

100
âðåìå å ðåãèñòðèðàíî è ïúðâîòî èçõâúðëÿíå íà âåùåñòâî îò ñåâåðíèÿ
êðàé íà òîçè êðàê. Îêîëî 15 ìèíóòè ïî-êúñíî òîâà èçõâúðëÿíå âå÷å ñå
å òðàíñîðìèðàëî â ïðèìêîîáðàçíà ñòðóêòóðà, êîÿòî ñå ðàçïðîñòðàíÿâà
â êîðîíàòà ïîä úãúë îêîëî 45◦ ñïðÿìî ñëúí÷åâèÿ ëèìá. Ïðåç òîâà âðåìå
ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα ñå ðàçïðîñòèðà ïî öÿëàòà èçõâúðëåíà
ïðèìêà è ïî÷òè 1/3 îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà ñå îòäàëå÷àâà îò ñðåäíèÿ
êðàê, çàåäíî ñ èçäèãàùàòà ñå ïðèìêà. Ñëåä 08:19 UT ÿðêîñòòà íà öåíò-
ðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà çàïî÷âà ïîñòåïåííî äà ñïàäà è â 08:28 UT
òîé å íàïúëíî íåâèäèì â Hα ëèíèÿòà. Íÿêîëêî ìèíóòè ïî-êúñíî êðàêúò
ìåæäó äâåòå ïðîòóáåðàíñîâè àðêè å íàïúëíî âúçñòàíîâåí îò ñòè÷àùà-
òà ñå îò âúðõîâåòå èì ïëàçìà, íî íà äðóãî ìÿñòî, ïîä ñåâåðíèÿ êðàé íà
îñòàòúêà îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà.
Ïúðâîòî óâåëè÷åíèå íà ÿðêîñòòà å ðåãèñòðèðàíî îùå ïî âðåìå íà ñïî-
êîéíîòî ñúñòîÿíèå íà ïðîòóáåðàíñà â "ãëàâàòà"è â êðàêà ìåæäó äâåòå
îñíîâíè àðêè â 07:28 UT. Çà âòîðè ïúò ÿðêîñòòà ñå óâåëè÷àâà â 07:44 UT.
Äî 07:54 UT ñå íàáëþäàâà ïîñòåïåííî óâåëè÷àâàíå íà âèñî÷èíàòà íà èçõ-
âúðëåíàòà ÷àñò îò ïðîòóáåðàíñà íàä ëèìáà, êîåòî ïðåäïîëàãà, ÷å àçàòà
íà àêòèâàöèÿ å çàïî÷íàëà ïðåäè 07:55 UT, êîãàòî ñå âèæäà ñèëíî óâåëè-
÷àâàíå íà ÿðêîñòòà â öåíòðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà. Ïúðâèòå ïðèç-
íàöè íà åðóïöèÿ ñå ðåãèñòðèðàò ïî ñúùîòî âðåìå, êîãàòî ñå íàáëþäàâà
èçõâúðëÿíå îò ñåâåðíèÿ êðàé íà òîçè êðàê. Èçõâúðëÿíåòî äîñòèãà âèñî-
÷èíà îò 27 500 km (08:28 UT), êîãàòî ñðåäíèÿò êðàê å íàïúëíî îòêúñíàò
îò õðîìîñåðàòà, êîåòî ïðåäïîëàãà ðàçâèòèåòî íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿ-
âàíå ïðè ìÿñòîòî íà êðàêà, îò òèïà "tether- utting"(Sterling and Moore,
2003; Sterling and Moore, 2004 b).
 ðàçãëåæäàíèòå îáëàñòè Hα ÿðêîñòòà ñå óâåëè÷àâà ïðåç èíòåðâàëà
îò âðåìå ìåæäó 07:55 UT è 08:16 UT. Ïî ñúùîòî âðåìå ñå íàáëþäàâà
óñêîðÿâàíå íà èçõâúðëåíàòà ñòðóêòóðà. Ïðîöåñúò å ïî-ÿñíî èçðàçåí â
öåíòðàëíèÿ êðàê (Ôèã. 5.3 êâ. 1), êúäåòî å è ïðåäïîëàãàåìîòî ìÿñòî íà
ìàãíèòíîòî ïðèñúåäèíÿâàíå. Îùå ïîâå÷å, ÷å íàðàñòâàíåòî íà ÿðêîñòòà
â òîçè ó÷àñòúê å ñúïðîâîäåíî îò íåéíîòî ðàçïðîñòèðàíå âúðõó ïî-ãîëÿì
÷àñò îò ïðîòóáåðàíñîâîòî òÿëî. Âúïðåêè ïî-íåîïðåäåëåíîòî ïîâåäåíèå
íà ðàçïðåäåëåíèåòî íà ÿðêîñòòà â "ãëàâàòà"(Ôèã. 5.3 êâ. 2), ìîæåì äà
ïðåäïîëîæèì, ÷å ïðîöåñúò íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå îêàçâà âëèÿíèå
âúðõó öÿëîòî òÿëî íà ïðîòóáåðàíñà. Ñïîðåä Rompolt (1994) ïðèñúåäè-
íÿâàíåòî ñå èçâúðøâà ìåæäó äâå ñúñåäíè ÷àñòè ñ ðàçëè÷íà ìàãíèòíà
ïîëÿðíîñò îò èíàòà ñòðóêòóðà íà ïðîòóáåðàíñà.
ßðêîñòèòå â äâåòå èçáðàíè çà àíàëèç îáëàñòè (Ôèã. 5.3 êâ. 1 è 2)
äîñòèãàò ñâîèòå ìàêñèìàëíè ñòîéíîñòè â ðàçëè÷íè ìîìåíòè îò âðåìå.
Ñðåäíàòà ÿðêîñò â "ãëàâàòà"íà ïðîòóáåðàíñà (Ôèã. 5.3 êâ. 2) äîñòèãà
ìàêñèìàëíà ñòîéíîñò ïî-ðàíî, â 08:03 UT, ïî÷òè 8 ìèíóòè ñëåä íà÷àëî-

101
òî íà ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà. Ñëåä òîâà âðåìå, êîãàòî çàïî÷âà ïðîöåñà
íà åðóïöèÿ íà âëàêíîòî, â ãëàâàòà íà ïðîòóáåðàíñà ñå íàáëþäàâà íàìà-
ëÿâàíå íà ÿðêîñòòà (ïîòúìíÿâàíå).
Ìàêñèìàëíàòà ñòîéíîñò íà ÿðêîñòòà â öåíòðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáå-
ðàíñà (Ôèã. 5.3 êâ. 1) å íàáëþäàâàíà â 08:19 UT, 25 ìèíóòè ñëåä íà÷àëîòî
íà óâåëè÷àâàíåòî íà ÿðêîñòòà è 16 ìèíóòè ñëåä äîñòèãàíåòî íà ìàêñè-
ìàëíà ÿðêîñò â "ãëàâàòà". Ñëåä äîñòèãàíå íà ìàêñèìóì, ñå íàáëþäàâà
ðÿçêî ïîíèæàâàíå íà ÿðêîñòòà â êðàêà. Îñíîâíèòå ðàçëèêè ìåæäó äâåòå
èçñëåäâàíè îáëàñòè ñà â ñòåïåíòà íà íàðàñòâàíå íà ÿðêîñòòà. Â îáëàñò
2 íàðàñòâàíåòî å ïî-ïëàâíî, ñ êðàòêîòðàéíî óâåëè÷åíèå íà ÿðêîñòòà äî
60 óñëîâíè åäèíèöè, ïîñëåäâàíî îò ïðîäúëæèòåëíî èçáëåäíÿâàíå â Hα .
ßðêîñòòà â öåíòðàëíèÿ êðàê (Ôèã. 5.3 êâ. 1) ðÿçêî ñå óâåëè÷àâà äî 90
óñëîâíè åäèíèöè, ñëåä êîåòî å ïîñëåäâàíà îò ïî-êðàòêîâðåìåííî íàìà-
ëÿâàíå.
Íà Ôèã. 5.4 ñà ñðàâíåíè åâîëþöèÿòà íà Hα ÿðêîñòòà â öåíòðàëíèÿ
êðàê è èçìåíåíèåòî íà âèñî÷èíàòà íà èçõâúðëåíàòà ÷àñò îò ïðîòóáå-
ðàíñà. Åðóïòèðàùàòà ïðîòóáåðàíñîâà ñòðóêòóðà ñå èçäèãà ñ ïîñòîÿííà
ñêîðîñò îò 120 km s−1 ïî ñúùîòî âðåìå, êîãàòî â îáëàñò 1 ñå íàáëþäàâà íà-
ìàëÿâàíå íà ÿðêîñòòà (ïîòúìíÿâàíå). Ïî âðåìå íà ïîòúìíÿâàíåòî öåíò-
ðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà ïîñòåïåííî èçáëåäíÿâà è â 08:28 UT, êîãàòî
åðóïòèðàùàòà ñòðóêòóðà äîñòèãà âèñî÷èíà 27 500 km, òîé å íàïúëíî íå-
âèäèì â Hα ëèíèÿòà. Êàêòî ñïîìåíàâà Rompolt (1994), ìàãíèòíî ïðèñúå-
äèíÿâàíå å íàé-âåðîÿòíàòà ïðè÷èíà ñðåäíèÿò êðàê íà ïðîòóáåðàíñà äà ñå
òðàíñîðìèðà â ò.í. âèñÿù ("hanging") êðàê. Ïîäîáíè ìîðîëîãè÷íè
ïðîìåíè ñà òèïè÷åí ðåçóëòàò îò ïðîòè÷àíåòî íà âúòðåøíî (ïîä ïðîòó-
áåðàíñà), "tether- utting"ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå (Sterling and Moore,
2003; Sterling and Moore, 2004 b).
Íàøåòî èçñëåäâàíå, çàåäíî ñ ïðåäèøíè òàêèâà (íàïð. Zhang et al.,
2001), ïîêàçâà ñúùåñòâóâàíåòî íà ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå â
íèñêàòà àòìîñåðà, ïîä ïðîòóáåðàíñà, ïðåäè íåãîâàòà åðóïöèÿ. Ïîâèøà-
âàíåòî íà ÿðêîñòòà íàáëþäàâàíî â Hα å òÿñíî ñâúðçàíî, ïðîñòðàíñòâåíî
è âðåìåâî, ñ ïîäîáíî óâåëè÷àâàíå íà èçëú÷âàíåòî â äàëå÷íàòà óëòðàâèî-
ëåòîâà ÷àñò íà ñïåêòúðà.  òîâà îòíîøåíèå ïîëó÷åíèòå îò íàñ ðåçóëòàòè
çà ïîâåäåíèåòî íà Hα ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 8 þíè 1980 ã. ñ õîäà
íà íåãîâàòà àêòèâàöèÿ è åðóïöèÿ ñà â ìíîãî äîáðî ñúãëàñèå ñ ðåçóëòà-
òèòå îò äðóãè èçñëåäâàíèÿ (Sterling and Moore, 2003; Chifor et al., 2006,
2007). Ñïîðåä Atril et al. (2005) ïîâèøåíèòå ÿðêîñòè â Hα è EUV ëèíè-
èòå ñà èíäèðåêòíè ïðèçíàöè íà ïðîöåñè íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå.
Àâòîðèòå ïîä÷åðòàâàò, ÷å ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα ñå äúëæè íà
èíòåíçèâíîòî íàãðÿâàíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà. Ïîäîáíî èíòåíçèâ-
íî íàãðÿâàíå å ñëåäñòâèå îò ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, äîêàòî

102
íàìàëÿâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα ñå äúëæè íà ïðîìåíè â ïëúòíîñòòà íà
ïëàçìàòà.
Çà ïîâåäåíèåòî íà Hα ÿðêîñòòà â èçõâúðëåíàòà ñòðóêòóðà áå íàïðàâåí
ñàìî êà÷åñòâåí àíàëèç. Ñëîæíèÿò õàðàêòåð íà èçìåíåíèåòî íà ÿðêîñòòà,
êàêòî è îñîáåíî âèñîêàòà è

ñòîéíîñò â äâå îáëàñòè íà ñòðóêòóðàòà èçèñ-
êâàò ïî-ðàçëè÷íà ìåòîäèêà íà èçìåðâàíå. Ïî âðåìå íà ïîñò-åðóïòèâíàòà
àçà, ãîëÿìà ÷àñò îò èçõâúðëåíàòà ïðîòóáåðàíñîâà ïëàçìà ñå âðúùà îá-
ðàòíî êúì õðîìîñåðàòà ïî äðóãè òðàåêòîðèè, çàïî÷âàùè îò ìåñòàòà ñ
íàé-âèñîêà ÿðêîñò. Òîçè àêò ïîäñêàçâà, ÷å å ìíîãî âåðîÿòíî âèñîêàòà
Hα ÿðêîñò äà å ïðèçíàê íà ïðîöåñè íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, âîäå-
ùè äî ðåñòðóêòóðèðàíå íà ÷àñò îò ìàãíèòíàòà ñèñòåìà íà ïðîòóáåðàíñà.
Èçÿñíÿâàíåòî íà òåçè âúïðîñè ñà ïðåäìåò íà ïðåäñòîÿùî íàøå èçñëåä-
âàíå.

Âúç îñíîâà íà àíàëèçà íà Hα ÿðêîñòòà è åðóïòèâíèÿ ïðîöåñ íà ïðî-

òóáåðàíñà îò 8 þíè 1980 ã. áÿõà ïîëó÷åíè ñëåäíèòå îñíîâíè ðåçóëòàòè.
1. Ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα ëèíèÿòà â èçáðàíèòå ó÷àñòúöè
çàïî÷âà ïî ñúùîòî âðåìå, êîãàòî âëàêíîòî ñå àêòèâèðà è íàâëèçà âúâ
àçà íà áàâíî èçäèãàíå.
2. Ïîâèøàâàíåòî íà ÿðêîñòòà â "ãëàâàòà"äîñòèãà ñâîÿòà ìàêñèìàë-
íà ñòîéíîñò ïî âðåìåòî, êîãàòî åðóïòèðàùàòà ïðîòóáåðàíñîâà ñòðóêòóðà
ñå óñêîðÿâà, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å ðàçâèòèåòî íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå
ïîä öåíòðàëíèÿ êðàê å â ñúñòîÿíèå äà äåñòàáèëèçèðà öÿëîòî ïðîòóáå-
ðàíñîâî òÿëî.
3. Óñèëâàíåòî íà ÿðêîñòòà â Hα â öåíòðàëíèÿ êðàê íà ïðîòóáåðàíñà
äîñòèãà ìàêñèìóì ïî âðåìåòî, êîãàòî ñå íàáëþäàâà íà÷àëîòî íà åðóï-
öèÿòà è ïðîòóáåðàíñúò íàâëèçà âúâ àçàòà íà áúðçî èçäèãàíå. Ïðåä-
åðóïòèâíîòî óñèëâàíå íà Hα ÿðêîñòòà å ïîñëåäâàíî îò ïîòúìíÿâàíå, êî-
åòî êîðåëèðà ïî âðåìå ñ àçàòà íà áúðçà ïðîòóáåðàíñîâà åðóïöèÿ.
4. Êîðåëàöèÿòà ïî âðåìå ìåæäó óñèëâàíåòî íà Hα ÿðêîñòòà è ïîñëåä-
âàëîòî ãî ïîòúìíÿâàíå, è åâîëþöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà è íåéíîòî äîáðî
ñúãëàñèå ñ ðåçóëòàòè îò ïðåäèøíè èçñëåäâàíèÿ íà åðóïòèâíè ïðîòóáå-
ðàíñè è âëàêíà, ïîäñêàçâà ÷å ïðåä-åðóïòèâíîòî Hα ïîâèøàâàíå íà ÿð-
êîñòòà íà òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñ ìîæå äà áúäå èçïîëçâàíî óñïåøíî êàòî
ïðåäâåñòíèê íà ïðîöåñè íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå, êîèòî ìîãàò äà
èíèöèèðàò íåãîâàòà åðóïöèÿòà.
5. Ïîâåäåíèåòî íà Hα ÿðêîñòòà â ãîðíàòà ÷àñò íà èçõâúðëåíàòà ñòðóê-
òóðà íà ïðîòóáåðàíñà, êàêòî è õàðàêòåðúò íà ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà
ïîäñêàçâàò âåðîÿòíîñòòà çà ïðîòè÷àíå íà ìàãíèòíî ïðèñúåäèíÿâàíå â
ãîðíàòà ÷àñò íà ñòðóêòóðàòà, êîåòî âîäè äî ïðåñòðóêòóðèðàíå íà ÷àñò
îò ìàãíèòíàòà ñèñòåìà íà ïðîòóáåðàíñà.

103
åçóëòàòèòå ðàçãëåäàíè â òàçè ãëàâà ñà ïóáëèêóâàíè â Koleva (2007),
Koleva et al. (2009) è De hev et al. (2007).

104
ëàâà 6

Oñíîâíè ðåçóëòàòè è ïðèíîñè

 äèñåðòàöèîííèÿ òðóä ñà ïðåäñòàâåíè ðåçóëòàòèòå îò èçñëåäâàíèÿòà íà

îñåì åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñà ïî äàííè îò ìóëòèèíñòðóìåíòàëíè íàáëþ-
äåíèÿ îò íàçåìíè è êîñìè÷åñêè îáñåðâàòîðèè.

Åðóïöèè íà ïðîòóáåðàíñè èíèöèèðàíè îò êèíê-íåóñòîé÷èâîñò

Èìàõìå ðÿäêàòà âúçìîæíîñò äà ñðàâíÿâàìå åðóïöèèòå íà äâà ïðîòóáå-
ðàíñà, îò 30 ìàðò 2010 ã. è 7 ìàé 1979 ã., ïðè÷èíåíè îò êèíê-íåóñòîé÷èâîñò.
Ïðîòóáåðàíñúò îò 30 ìàðò 2010 ã. å íàáëþäàâàí íà ëèìáà (ñ èíñòðóìåíòà
AIA/SDO) è êàòî åðóïòèðàùî âëàêíî íà äèñêà íà Ñëúíöåòî (ñ èíñòðó-
ìåíòà EUVI/STEREO B). Ïðîòóáåðàíñúò îò 7 ìàé 1979 ã., íàáëþäàâàí
ñ Ìàëêèÿ êîðîíîãðà íà ÀÈ íà Âðîöëàâñêèÿ óíèâåðñèòåò â Ïîëøà, å
åäèí îò èçêëþ÷èòåëíî ðåäêèòå ñëó÷àè íà ïîäîáåí òèï åðóïöèÿ, âèæäàùà
ñå íà ñëúí÷åâèÿ ëèìá.

• Íà áàçàòà íà ìóëòèèíñòðóìåíòàëíè íàáëþäåíèÿ îò êîñìè÷åñêè îá-

ñåðâàòîðèè AIA/SDO, EUVI/STEREO è LASCO/SoHO íèå ñìå èç-
ñëåäâàëè ìîðîëîãèÿòà, êèíåìàòèêàòà è åâîëþöèÿòà íà ïðèìêî-
îáðàçåí EP îò 30 ìàðò 2010 ã. Èçñëåäâàíèÿòà ñà ïðîâåäåíè â êîí-
òåêñòà íà ìîäåëèòå ðàçãëåæäàùè ïðîòóáåðàíñèòå êàòî ìàãíèòíèòå
âúæåòà.
Åäíàêâàòà ïîñîêà íà óñóêâàíåòî íà íèøêèòå íà ìàãíèòíîòî âúæå è
èçâúðòàíåòî íà àðêàòà, êàêòî è îòñúñòâèåòî íà ïðèçíàöè çà ïðîöåñè
íà ìàãíèòíî ïðåñúåäèíÿâàíå â òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà è â íåãîâàòà
îêîëíîñò, íàëàãàò èçâîäà, ÷å åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà å èíèöèè-
ðàíà îò êèíê-íåóñòîé÷èâîñò. Íàøèòå ðåçóëòàòè ïîêàçâàò, ÷å ÅÏ îò
30 ìàðò 2010 ã. ïðåäñòàâÿ îãðàíè÷åíà ("ïðîïàäíàëà") åðóïöèÿ.

105
 • Èçñëåäâàíèÿòà íà îãðàíè÷åíàòà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñà îò 7 ìàé
1979 ã. ïîêàçâàò, ÷å å íàëèöå óñëîâèåòî çà ðàçâèòèå íà êèíê - íå-
óñòîé÷èâîñò. Ñòåïåíòà íà çàâúðòàíå (êèíê) íà ïðèìêàòà å îöåíåíà
÷ðåç äâà ïàðàìåòúðà: íîðìàëèçèðàíèòå ðàçëèêè ìåæäó âèñî÷èíèòå
íà àïåêñà íà ïðèìêàòà è ïðîåêöèÿòà íà ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà êðà-
êàòà, è úãúëúò α ìåæäó êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñà ïîä ïðåñå÷íàòà
òî÷êà. åçóëòàòèòå ñà â ñúãëàñèå ñ äðóãè íàáëþäàòåëíè è òåîðåòè÷-
íè èçñëåäâàíèÿ è ïîêàçâàò, ÷å èçìåðâàíèÿ íà ïîäîáíè ïàðàìåòðè
äîáðå îïèñâàò ïðîöåñà íà èçâúðòàíå (kinking) íà ïðèìêàòà íà ÅÏ
îêîëî îñòà àïåêñ - ñëúí÷åâà ïîâúðõíîñò, êîãàòî òÿ ñå íàáëþäàâà
íà ëèìáà.
Îïðåäåëåíèòå îñöèëàöèè íà úãúëà α ñ îñíîâåí ïåðèîä îò 14 ìèíóòè
è íàðàñòâàíåòî íà úãúëà ïîäñêàçâàò îñöèëèðàíå íà öÿëàòà ïðîòó-
áåðàíñîâà ïðèìêà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà. Êàòî âåðîÿòíà ïðè÷èíà
çà ïîäîáíè îñöèëàöèè ïðåäëàãàìå èëè ñàìàòà êèíê-íåóñòîé÷èâîñò
èëè âúíøåí àãåíò - âúëíè íà Ìîðåòîí, ðàçïðîñòðàíÿâàùè ñå îò îá-
ëàñòòà ñ âèñîêà èçáóõâàùà àêòèâíîñò þãîèçòî÷íî îò ïðîòóáåðàíñà.
Ïðåäëîæåí å ñöåíàðèé çà îãðàíè÷åíàòà åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñà
îò 7 ìàé 1979 ã., â êîéòî breakout-òèï ìàãíèòíî ïðåñúåäèíÿâàíå,
ïðîòè÷àùî íàä ïðîòóáåðàíñîâàòà ïðèìêà, ðàçäåëÿ íà äâå åäðîìà-
ùàáíîòî ÌÂ, ñúäúðæàùî â äúíîòî ñè ÅÏ.

Ïîäðîáíî îïèñàíèå íà ãîðíèòå ðåçóëòàòè å â ëàâà 4.

Åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè îò äâàòà îñíîâíè òîïîëîãè÷íè òèïà

Ïðåäñòàâåíè ñà îñíîâíèòå ðåçóëòàòè îò èçñëåäâàíèÿòà íà êèíåìàòèêàòà
è åâîëþöèÿòà íà ïåò åðóïòèâíè ïðîòóáåðàíñè îò äâàòà îñíîâíè òîïîëî-
ãè÷íè òèïà åðóïöèè. Ïðîòóáåðàíñèòå îò 5 ìàé 1980 ã. è 8 ìàé 1979 ã.
ñà êëàñè÷åñêè ïðèìåðè çà ÅÏ îò I è II òèï.  ðåçóëòàò îò íàøèòå èç-
ñëåäâàíèÿ, îñòàíàëèòå òðè ÅÏ (14 àâãóñò 1979 ã., 20 ñåïòåìâðè 1980 ã.
è 14 àâãóñò 2001 ã.) áÿõà èäåíòèèöèðàíè êàòî ÅÏ îò II òèï. Àíàëèçúò
íà êèíåìàòè÷íèòå êàðòèíè íà ÅÏ îò I è II òèï, îðìèðàíè â òîïîëî-
ãè÷íî ðàçëè÷íè ÷àñòè îò åäðîìàùàáíàòà ñèñòåìà ÅÏ-ÈÊÌ-ÌÂ, ïîçâîëè
äà áúäàò îïðåäåëåíè êàêòî ñõîäíè õàðàêòåðèñòèêè, òàêà è ñúùåñòâåíè
ðàçëè÷èÿ íà åðóïòèâíèòå èì ïðîöåñè.

• Ïðîèëèòå íà âèñî÷èíèòå ñ âðåìåòî íà ÅÏ îò I è II òèï ñà ñõîäíè

ñàìî ïî âðåìå íà àçàòà íà òÿõíîòî àêòèâèðàíå. Ñëåä åðóïöèÿ-
òà èì, òÿõíàòà äèíàìèêà è åâîëþöèÿ ñòàâàò ñúùåñòâåíî ðàçëè÷íè.

106
 Èçäèãàíåòî íà ÅÏ îò I òèï (5 ìàé 1980 ã.) ñòàâà ñ íàðàñòâàùî óñ-
êîðåíèå äî ïúëíîòî ìó èç÷åçâàíå.
Åðóïöèèòå íà ÅÏ II ñà ñúñòàâåíè îò äâå (ÅÏ îò 20 ñåïòåìâðè 1980
ã. è 14 àâãóñò 2001 ã.) èëè òðè ðàçëè÷íè àçè (ÅÏ îò 8 ìàé 1979 ã.
è 14 àâãóñò 1979 ã.): áúðçî óñêîðÿâàíå, àçà ñ ïîñòîÿííà ñêîðîñò,
êîÿòî ïîíÿêîãà å ïîñëåäâàíà îò àçà ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå. Ïî-
ðàäè êúñíîòî íà÷àëî íà íàáëþäåíèÿòà çà ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. å
ðåãèñòðèðàíà ñàìî àçàòà íà èçäèãàíå ñ îòðèöàòåëíî óñêîðåíèå, à
íà òîçè îò 14 àâãóñò 2001 ã. - ñàìî àçàòà íà èçäèãàíå ñ ïîñòîÿííà
ñêîðîñò.

• Ñúùåñòâåíà ðàçëèêà ìåæäó ÅÏ îò I è II òèï å ÿñíî èçðàçåíàòà

ïîñò-åðóïòèâíà àçà â åâîëþöèÿòà íà ÅÏ îò II òèï, ïî âðåìå íà êî-
ÿòî ñ íàìàëÿâàíåòî íà âèñî÷èíèòå èì ñå íàáëþäàâà äîáðå èçðàçåíî
âòè÷àíå íà ïðîòóáåðàíñîâàòà ïëàçìà îáðàòíî êúì õðîìîñåðàòà.

• Äðóãàòà ñúùåñòâåíà ðàçëèêà å íàðàñòâàíåòî íà úãúëà ìåæäó òÿ-

ëîòî íà ÅÏ îò II òèï ñïðÿìî ëèìáà ïî âðåìå íà åðóïöèÿòà, êîåòî
âàæè çà ñëó÷àèòå, êîãàòî ïëîñêîñòòà íà ìàãíèòíàòà àðêà íà ÅÏ å
ïåðïåíäèêóëÿðíà íà ëú÷à íà çðåíèå.
Ïðè ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. è 14 àâãóñò 2001 ã. ïëîñêîñòòà íà ìàã-
íèòíàòà èì àðêà ïî÷òè ñúâïàäà ñ ëú÷à íà çðåíèå, ïîðàäè êîåòî
íàðàñòâàíåòî íà úãúëà ìåæäó òÿëîòî íà ÅÏ è ñëúí÷åâàòà ïîâúð-
íîñò íå ìîæå äà ñå íàáëþäàâà íà ëèìáà è ïî òàçè ïðè÷èíà òîçè
ïàðàìåòúð ëèïñâà â êèíåìàòè÷íèòå èì êàðòèíè.

• Õîðèçîíòàëíîòî îòìåñòâàíå íà ÅÏ îò I è II òèï ñå äúëæè íà åðóï-

öèÿòà íà ÅÌÑ, ñúäúðæàùà ïðîòóáåðàíñà. ÅÏ îò I òèï ïîêàçâàò äâà
òèïà õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå. ßâíîòî åäðîìàùàáíî ðàçäàëå÷àâà-
íå íà êðàêàòà íà àðêàòà íà ÅÏ ïðîäúëæàâà äî êðàÿ íà åðóïöèÿ-
òà. Ïðîìÿíàòà â ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó ñòúïêèòå íà òúíêèòå ìàãíèò-
íè òðúáè (íèøêè), ñúñòàâÿùè êðàêàòà íà ïðîòóáåðàíñîâàòà àðêà
ìîæå äà ñå îáÿñíè ÷ðåç òåîðåòè÷íî ïðåäñêàçàíèòå äðåáíîìàùàáíè
õîðèçîíòàëíè îñöèëàöèè íà èçäèãàùèòå ñå òðúáè íà åðóïòèðàùàòà
ÅÌÑ.
Ïðè ÅÏ îò II òèï ÿâíî õîðèçîíòàëíî îòìåñòâàíå ñå íàáëþäàâà ñàìî
ïðåç ïîñëåäíàòà àçà îò åðóïöèÿòà (ïîñò-åðóïòèâíàòà àçà), êîãà-
òî ìàãíèòíèòå íèøêè, ñúñòàâÿùè ìàãíèòíîòî âúæå íà ÅÏ ñà ïî÷òè
íàïúëíî ðàçñóêàíè.

107
 • Âàæíà ðàçëèêà ìåæäó ÅÏ îò I è II òèï å èçè÷åñêèÿò ìåõàíèçúì
íà òÿõíàòà åðóïöèÿ, êîéòî âëèÿå íà ñúäáàòà íà àñîöèèðàíèòå ñ òÿõ
âëàêíà. ÅÏ îò I òèï, àñîöèèðàí ñ áúðçî ÈÊÌ, ïðåäñòàâëÿâà èíà-
ëåí ñòàäèé îò æèâîòà íà àñîöèèðàíîòî ñ íåãî âëàêíî, ò.å. åðóïöèÿòà
â òîçè ñëó÷àé ïðåäñòàâÿ äèíàìè÷íî DB, âîäåùî äî äðàñòè÷íà ðå-
îðãàíèçàöèÿ íà ìàãíèòíîòî ïîëå â îáëàñòòà íà ÅÏ (Mouradian and
Soru-Es aut, 1989) è ïúëíîòî ðàçðóøàâàíå íà ïðîòóáåðàíñà.
Çà ÅÏ îò II òèï îò âàæíî çíà÷åíèå å òèïà íà àñîöèèðàíèòå ñ òÿõ
âëàêíà. Ïîëÿðíîòî âëàêíî, àñîöèèðàíî ñ EP îò II òèï (8 ìàé 1979) è
áàâíî ÈÊÌ, ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà 7 ðîòàöèè ñëåä åðóïöèÿòà.
Òîçè àêò ïîäñêàçâà, ÷å òîçè EP ïðåäñòàâÿ äèíàìè÷íî DB îò òèïà,
âîäåù äî âúçñòàíîâÿâàíå íà ìàãíèòíàòà êîíèãóðàöèÿ íà ïðîòó-
áåðàíñà, íà ñúùîòî ìÿñòî è ñ ïî÷òè ñúùàòà îðìà (Mouradian and
Soru-Es aut, 1989).
ÅÏ îò 14 àâãóñò 1979 ã. å àñîöèèðàí ñ êðàòêîæèâóùî âëàêíî â ÀÎ,
à òåçè îò 20 ñåïòåìâðè 1980 ã. è 14 àâãóñò 2001 ã. ñà àñîöèèðàíè
ñ âëàêíà ðàçïîëîæåíè ìåæäó äâå ÀÎ ñ âèñîêà ñòåïåí íà àêòèâ-
íîñò, ïîðàäè êîåòî åðóïöèèòå èì íàé-âåðîÿòíî ïðåäñòàâëÿâàò ïîñ-
ëåäåí ñòàäèé îò æèâîòà íà âëàêíàòà. Åðóïöèèòå â òåçè òðè ñëó÷àÿ
ïðåäñòàâÿò äèíàìè÷íî DB, âîäåùî äî äðàñòè÷íà ðåîðãàíèçàöèÿ íà
ìàãíèòíîòî ïîëå.

Ïîäðîáíî îïèñàíèå íà ãîðíèòå ðåçóëòàòè å â ëàâà 3.

Åðóïöèÿ íà ïðîòóáåðàíñ èíèöèèðàíà îò ìàãíèòíî ïðèñúåäè-

íÿâàíå
Ïðîòóáåðàíñúò îò 8 þíè 1980 ã., íàáëþäàâàí ñ Ìàëêèÿ êîðîíîãðà
íà ÀÈ íà Âðîöëàâñêèÿ óíèâåðñèòåò â Ïîëøà, å åäèí îò ðåäêèòå ñëó÷àè,
êîãàòî èçè÷åñêèòå ïðîöåñè (íàïð. ìàãíèòíî ïðåñúåäèíÿâàíå) â îêîë-
íîñòòà íà ïðîòóáåðàíñà âîäÿò äî äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ ñàìî íà ÷àñò
îò òÿëîòî ìó.

• àçðàáîòèõìå ìåòîä çà èçìåðâàíå íà ÿðêîñòòà â ëèíèÿòà Hα êàòî

ïðåêóðñîð íà äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà îò 8
þíè 1980 ã. Ìåòîäúò, îñíîâàâàù ñå íà ñðåäíèòå ñòîéíîñòè íà îò-
íîñèòåëíàòà ÿðêîñò â òàçè ëèíèÿ, áå ïðèëîæåí êúì äâå èçáðàíè
îáëàñòè îò òÿëîòî íà ïðîòóáåðàíñà.

108
• Èçñëåäâàõìå ïðåä-åðóïòèâíîòî Hα ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà áëèçî
äî åðóïòèðàùèÿ öåíòðàëåí êðàê íà ïðîòóáåðàíñà è óñòàíîâèõìå, ÷å
ïðåä-åðóïòèâíîòî óâåëè÷àâàíå íà ÿðêîñòòà è ïîñëåäâàùîòî èçáëåä-
íÿâàíå êîðåëèðàò âúâ âðåìåòî ñ ðàçëè÷íèòå àçè îò ïðîòóáåðàí-
ñîâàòà åðóïöèÿ. åçóëòàò å â äîáðî ñúãëàñèå ñ äðóãè èçñëåäâàíèÿ,
èçïîëçâàùè ÿðêîñòòà â UV, EUV è ðåíòãåíîâèòå ëèíèè.

• Ïî íàøå ìíåíèå, íàáëþäàâàíîòî Hα ïîâèøàâàíå íà ÿðêîñòòà å

ïðåêóðñîð íà ïðîöåñ íà íèñêîàòìîñåðíî "tether- utting"ìàãíèòíî
ïðåñúåäèíÿâàíå, ïðîòè÷àùî ïðè ñòúïêàòà íà öåíòðàëíèÿ êðàê, êî-
åòî å íàé-âåðîÿòíàòà ïðè÷èíà çà äåñòàáèëèçàöèÿòà è åðóïöèÿòà íà
÷àñò îò ïðîòóáåðàíñà.
Äîêîëêîòî äî íàñòîÿùèÿ ìîìåíò Hα ÿðêîñòòà íà ïðîòóáåðàíñîâîòî
òÿëî íå å èçïîëçâàíà êàòî ïðåêóðñîð íà äåñòàáèëèçàöèÿ è åðóïöèÿ,
íàøèòå ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò, ÷å ïðåä-åðóïòèâíîòî Hα óâåëè÷àâàíå
íà ÿðêîñòòà ìîæå äà áúäå èçïîëçâàíî êàòî èíäèðåêòåí ïðèçíàê çà
íàëè÷èåòî íà ïðîöåñ íà ìàãíèòíî ïðåñúåäèíÿâàíå, ïðåäñòàâëÿâàù
îòêëþ÷âàù ìåõàíèçúì íà åðóïöèÿòà íà ïðîòóáåðàíñà.

Ïîäðîáíî îïèñàíèå íà ãîðíèòå ðåçóëòàòè å â ëàâà 5.

109
Áëàãîäàðíîñòè

Èçêàçâàì äúëáîêàòà ñè áëàãîäàðíîñò è ïðèçíàòåëíîñò íà ìîÿ ðúêîâîäè-

òåë äîö. ä-ð Ïåòúð Äóõëåâ çà âñåñòðàííàòà ïîäêðåïà è ïîëçîòâîðíèòå
äèñêóñèè.
Èñêàì ñïåöèàëíî äà áëàãîäàðÿ íà Ìàðèÿ Ìàäæàðñêà, Ìîì÷èë Äå-
÷åâ, ïðî. Æ-Ê. Âèàë (IAS, Paris) è äîö. Ïåòÿ Ïàâëîâà (ÒÓ Ñîèÿ,
èëèàë-Ïëîâäèâ) çà îòäåëåíîòî âðåìå, ñúâìåñòíàòà ðàáîòà è êîìåíòà-
ðè ïî òåìàòà íà äèñåðòàöèÿòà. Áëàãîäàðÿ íà êîëåãèòå îò Èíñòèòóòà ïî
àñòðîíîìèÿ çà öåííèòå ñúâåòè è ïîìîù.
Áëàãîäàðÿ íàé-ñúðäå÷íî íà ñåìåéñòâîòî è ïðèÿòåëèòå ìè çà ïîäêðå-
ïàòà è ðàçáèðàíåòî.

110
Ïóáëèêàöèè, âêëþ÷åíè â

äèñåðòàöèîííèÿ òðóä

1. Koleva, K., Madjarska, M. S., Du hlev, P., S hrijver, C. J., Vial, J.-C.,
Bu hlin, E., De hev, M. : 2012, Kinemati s and heli ity evolution of a loop-
like eruptive prominen e, A&A 540, A127.

2. Du hlev,P., Koleva, K., De hev, M., Petrov, N., Rompolt, B., Rudawy,
P.: 2010, A Conned Prominen e Eruption on 7 May 1979, Bulgarian
14
Astronomi al Journal , 89.

3. Du hlev, P., Koleva, K., Kokotanekova, J., De hev, M. Ts., Petrov, N.,
Rompolt, B. and Rudawy, P.: 2010, Kinemati s and Evolution of Eruptive
Prominen es of Two Dierent Basi Type, Bulgarian Astronomi al Journal
13 , 47.

4. Du hlev, P., De hev, M. Ts., Koleva, K. , Kokotanekova, J., Rompolt, B.

and Rudawy, P.: 2010, Kinemati s of the Post-Eruptive Phase of an Eruptive
Prominen e on 8 May 1979, Bulgarian Astronomi al Journal , 69. 13
5. Koleva, K., Du hlev, P., and De hev, M.: 2009,  Hα Brightness Evolution
During the Eruption of Prominen es of 7 May 1979 and 8 June 1980, VI
Serbian-Bulgarian Astr. Conf., 7-11 May 2008, Belgrade, Serbia, Publ. Astr.
9
So . "Rudjer Boskovi " , 189.

6. Koleva, K. : 2007,  Hα Diagnosti s of the Pre-Eruptive State of Prominen e

9
on 8 June 1980, Bulgarian Astronomi al Journal , 99.

7. Du hlev, P., Koleva, K., De hev, M., and Kokotanekova, J.: 2007, Evolution
and Dynami s of an Eruptive Prominen e on 20 September 1980, Suppl.
Bulg. J. Phys. 34 part 2, ASTRONOMY AND SPACE SCIENCE, M. K.
 Popovi
(eds.), 310.
Tsvetkov, L. G. Filipov, M. S. Dimitrijevi
, L. C.

111
8. De hev, M., Du hlev, P., Koleva, K., and Kokotanekova, J.: 2007, An
Interesting Case of Eruptive Prominen e on 8 June 1980, Suppl. Bulg. J.
Phys. 34 part 2, ASTRONOMY AND SPACE SCIENCE, M. K. Tsvetkov,
 Popovi
(eds.), 248.
L. G. Filipov, M. S. Dimitrijevi
, L. C.

9. Koleva, K., De hev, M., and Du hlev, P.: 2007, Possible II type EP by
34
its kinemati hara teristi s, Suppl. Bulg. J. Phys. part 2, ASTRONOMY
AND SPACE SCIENCE, M. K. Tsvetkov, L. G. Filipov, M. S. Dimitrijevi
,
 Popovi
(eds.), 336.
L. C.

10. Koleva, K., Du hlev, P., De hev, M., Petrov, N., Kokotanekova, J., Rompolt
B., and Rudawy, P.: 2006, Pro essing of the Eruptive Prominen e Images,
inVirtual Observatory: Plate Content Digitization, A tive Mining
& Image Sequen e Pro essing , M.Tsvetkov, V. Golev, F. Murtagh and
R. Molina (eds.), Heron Press, Soa, 317.

11. De hev, M., Du hlev, P., Koleva, K., Kokotanekova, J. and Petrov, N.:
2004, Kinemati s of two Eruptive Prominen es in Pro . of the 4th Serbian-
Bulgarian Astronomi al Conferen e, 21-24 April 2004, Belgrade, Serbia, eds.
M. S. Dimitrijevi , V. Golev, L. C. Popovi and M. Tsvetkov, 145.

112
Äðóãè ïóáëèêàöèè íà

äèñåðòàíòà

1. Pavlova, P., Dun heva, E., Koleva, K.: 2012, Method for Tra king and
Mapping a Motion Based on Images of the Solar Corona, Pro . VII Bulgarian-
Serbian Astronomi al Conferen e, Chepelare, Bulgaria, June 1-4, 2010, Publ.
11
Astron. So . Rudjer Boskovi
, , 325.

2. Komitov, B., Du hlev, P., Stoy hev, K., De hev, M., Koleva, K. : 2011,
Determination of the sunspot minimum epo h between the y les No 23
and 24 and predi tion of the y le No 24 magnitude on the base of the
16
"Waldmeier's Rule Bulgarian Astronomi al Journal , 44.

3. Petrov, N., Du hlev, P. Koleva, K.: 2010, Observations of the total solar
14
e lipse on 22 July 2009 in China, Bulgarian Astronomi al Journal , 102.

4. Pavlova, P., Koleva, K.: 2009, Te hnique for Tra king and Visualization
of Motion in Sequen e of Images of the Solar Corona, VI Serbian-Bulgarian
Astr. Conf., 7-11 May 2008, Belgrade, Serbia, Publ. Astr. So . "Rudjer
Boskovi 9
, 207-216.
5. Koleva, K., Du hlev, P., Kokotanekova, J. and De hev, M.: 2005, An
A tivity Pattern ofAR NOAA 9026 During the Last Half of its Evolution,
20
Aerospa e Resear h in Bulgaria , BAM 2004, 14-18 June, Rogen, Bulgaria,
287.

6. De hev, M., Du hlev, P., Koleva, K.,Petrov, N.: 2004, Heli al Internal
Stru tures in Eruptive Prominen es, in Aerospa e Resear h in Bulgaria
20 , BAM 2004, 14-18 June, Rogen, Bulgaria, 280.

7. Du hlev, P., K. Koleva, De hev, M., Kokotanekova,J., Petrov, N.: 2004,

Dynami Chara teristi s of Three Eruptive Prominen es; in Aerospa e

113
Resear h in Bulgaria, BAM 2004, 14-18 June, Rogen, Bulgaria, 159.

8. Áî÷åâ À., Ê. Êîëåâà: 2002, Èçõâúðëÿíå íà êîðîíàëíà ñëúí÷åâà ìà-

òåðèÿ íà 6 þíè 2000 ã. è ïðåäèçâèêàíèÿò ìàãíèòîñåðåí îòêëèê, Îáùà
íàöèîïíàëíà êîíåðåíöèÿ ïî ñëúí÷åâî-çåìíè âðúçêè, 6-7 äåêåìâðè 2001,
Ñîèÿ, 11.

9. Bo hev, A. Z., Dermendjiev, V. N., Koleva, K.: 2001,

For ing of the Magnetosphere and Ionsphere by Strongly Magnetized Solar
54
Plasmoid on 06  07 April, 2000, Compt. Rend. l'A ad. Bulgare des S i., ,
1, 39.

10. Bo hev, A. Z., Dermendjiev, V. N., Dimitrova, I. I.,Koleva, K. Zh.: 2000,

The Field-Aligned Currents System Response to WLF-CME on November
6, 1997, Pro eedings of COSPAR Conf., Kiev, February 2000, 328.

11. Dermendjiev, V. N., Bo hev, A. Z., Koleva, K. Zh., Kokotanekova, J.:

1999, The White-Light Flare and CME on 6 on November 6, 1997 and the
Earth Magnetosphere Response, Magneti Fields and Solar Pro esses. The
9th European Meeting on Solar Physi s, 12-18 September, 1999, in Floren e,
Italy. Edited by A. Wilson. European Spa e Agen y, ESA SP- 448
, 971.

12. Äå÷åâ, Ì., Êîëåâà, Ê.: 2002, Ñëúíöåòî - ïîçíàòî è íåïîçíàòî, Âñå-
ëåíà, Íàóêà è òåõíèêà, ßíóàðè 2002, 9.

13. óëÿåâ, ., Äåðìåíäæèåâ, Â., àâðèëîâ, Ì., Ùåãëîâ, Ï., Êîëåâà, Ê.,
Äå÷åâ, ì.: 1999, Èíòåðåðîìåòðè÷íè è ìîíîõðîìàòè÷íè íàáëþäåíèÿ íà
îêîëîñëúí÷åâîòî ïðîñòðàíñòâî îò íåáåòî ïî âðåìå íà ÏÑÇ îò 11 àâãóñò
1999 ã., â Øåñòà íàöèîíàëíà êîíåðåíöèÿ ïî Ñëúí÷åâî-Çåìíè Âúçäåéñ-
òâèÿ, 72.

14. Áî÷åâ, À., Â. Äåðìåíäæèåâ, Ê. Êîëåâà, É. Êîêîòàíåêîâà: 1999, "Îòê-

ëèê íà Çåìíàòà Ìàãíèòîñåðà íà WLF-CME íà 6 íîåìâðè 1997ã."â Øåñ-
òà íàöèîíàëíà êîíåðåíöèÿ ïî Ñëúí÷åâî-Çåìíè Âúçäåéñòâèÿ ñòð. 112.

15. Äåðìåíäæèåâ, Â. Í., Ìèøåâ, Ä., Êîëåâà, Ê.: 1999, "Ñëúí÷åâèòå çà-
òúìíåíèÿ Àêàäåìè÷íî Èçäàòåëñòâî "Ïðî. Ìàðèí Äðèíîâ"

16. Êîëåâà, Ê. Æ., Äåðìåíäæèåâ, Â. Í.: 1998, Âúðõó Ïðèðîäàòà íà

ßâëåíèåòî Áÿãàùè Ñåíêè ïî Âðåìå íà Ïúëíè Ñëúí÷åâè Çàòúìíåíèÿ.,
â Ñáîðíèê Äîêëàäè Ïúëíîòî Ñëúí÷åâî Çàòúìíåíèå ïðåç 1999 ãîäèíà.

114
Íàáëþäàòåëíè Ïðîãðàìè è Êîîðäèíàöèÿ, 89.

115
Áèáëèîãðàèÿ

[1℄ Abbett, W., Fisher, G. H., Fan, Y. :2000, 540, 548.

ApJ

[2℄ Abbett, W., Fisher, G. H., Fan, Y.: 2001, ApJ 546, 1194.

[3℄ Alexander, D., Liu, R., Gilbert, H.: 2006, ApJ 653, 719.

[4℄ Anzer, U.: 1979, in Physi s of Solar Prominen es, IAU Coll.44, 322.

[5℄ Attrill, G. D. R., Narukage, N., Shibata, K., and Harra, L. K.: 2005, in
Chromospheri and Coronal Magneti Fields, D.E. Innes, A. Lagg and
S.K. Solanki (eds.), ESA SP-596, 11.

[6℄ Antio hos, S.K., Devore, C. R., and Klim huk, J. A.: 1999, ApJ, 510,
485.

[7℄ Athay, R. G. and Illing, R. M. E.: 1986, 91, 10951.

J. Geophys. Res.

[8℄ Bab o k, Hora e W., Bab o k, Harold D.: 1955, ApJ 121, 349

[9℄ Berger, M. A.: 1984, Geophysi al and Astrophysi al Fluid Dynami s 30,
79.

[10℄ Berger, M. A.: 1998, New Perspe tives on Solar Prominen es,ASP
Conferen e Series, 150
, David F. Webb, Brigitte S hmieder, and David
M. Rust (eds), 102.

[11℄ Bumba, V.,Howard,R.: 1965, ApJ 141, 1492.

[12℄ Chen, J., Santoro, R. A., Krall, J., Howard, R. A., Dun, R., Moses,
J. D., Brue kner, G. E., Darnell, J. A. and Burkepile, J. T.: 2000, ApJ
533 , 481.

[13℄ Chen, J., Marqu
e, C., Vourlidas, A., Krall, J. and S hu k, P. W.: 2006,
Astrophys. J.649 , 452.

[14℄ Chen, P. F. and Shibata, K.: 2000, ApJ 545, 524.

116
[15℄ Chen, P. F., Innes, D. E., and Solanki, S. K.: 2008, A&A, 484, 487.
[16℄ Chertok, I. M., Kahler, S., Aurass, H., and Gnezdilov, A. A.: 2001, Solar
Phys. 202 , 337.

[17℄ Chifor, C., Mason, H. E., Tripathi, D., et al.: 2006, 458, 965.
A&A

[18℄ Chifor, C., Tripathi, D., Mason, H. E., Dennis, B. R.: 2007, A&A 472,
967.

[19℄ Chiuderi-Drago, F.: 1990, Dynami s of Quies ent Prominen es.

Pro eedings of I.A.U. Colloquium 117, held in Hvar, SR Croatia,
Yugoslavia, September 25-29, 1989., Editors, V. Ruzdjak, E. Tandberg-
Hanssen, 70.

[20℄ Cirigliano, D., Vial, J.-C., Rovira, M.: 2004, 223, 95.
Solar Phys.

[21℄ Crifo, F., Pi at, J. P., Cailloux, M.: 1983, Solar Phys. 83, 143.

[22℄ de Jager, C.: 1959, Handbu h der Physik 52, 80.

[23℄ De hev, M., Du hlev, P., Koleva, K., and Kokotanekova, J.: 2007, Suppl.
Bulg. J. Phys. 34 part 2, ASTRONOMY AND SPACE SCIENCE, M.
 Popovi
(eds.), 248.
K. Tsvetkov, L. G. Filipov, M. S. Dimitrijevi
, L. C.

[24℄ De hev, M., Du hlev, P., Koleva, K., Kokotanekova, J. and Petrov, N.:
2004, in Pro . of the 4th Serbian-Bulgarian Astronomi al Conferen e,
21-24 April 2004, Belgrade, Serbia, eds. M. S. Dimitrijevi , V. Golev, L.
C. Popovi and M. Tsvetkov , p. 145.

[25℄ Demoulin, P., Malherbe, J. M., S hmieder, B., Raadu, M. A.: 1987,
A&A, 183, 142.

[26℄ Dere, K. P., Brue kner, G. E., Howard, R. A., Mi hels, D. J.,
Delaboudiniere, J. P.: 1999, ApJ 516
, 465.

[27℄ DeVore, C. R. and Antio hos, S. K.: 2008, ApJ, 680, 740.
[28℄ Dryer, M.: 1982,Spa e S i. Rev. 33, 233.
[29℄ Du hlev,P., Koleva, K., De hev, M., Petrov, N., Rompolt, B., Rudawy,
P.: 2010a, BAJ 14, 89.

[30℄ Du hlev, P., Koleva, K., Kokotanekova, J., De hev, M. Ts., Petrov, N. ,
Rompolt, B. and Rudawy, P.: 2010b, BAJ 13
, 47.

117
[31℄ Du hlev, P., De hev, M. Ts., Koleva, K. , Kokotanekova, J., Rompolt,
B. and Rudawy, P.: 2010 , BAJ 13
, 69.

[32℄ Du hlev, P., Koleva, K., De hev, M., and Kokotanekova, J.: 2007, Suppl.
Bulg. J. Phys. 34 part 2, ASTRONOMY AND SPACE SCIENCE, M.
 Popovi
(eds.), 310.
K. Tsvetkov, L. G. Filipov, M. S. Dimitrijevi
, L. C.

[33℄ Du hlev, P., K. Koleva, De hev, M., Kokotanekova,J., Petrov, N.: 2004,
in Aerospa e Resear h in Bulgaria, BAM 2004, 14-18 June, Rogen,
Bulgaria, 159.

[34℄ Emonet, T., Moreno-Insertis, F. and Rast, M. P.: 2001, ApJ, 549, 1212.
[35℄ Emonet, T., Moreno-Insertis, F.: 1998, ApJ, 492, 804.
[36℄ Engvold, O., Malville, J. M. and Rustad, B. M.: 1976, Solar Phys. 48,
137.

[37℄ Engvold, O.: 1980, Solar Phys., 67, 351.

[38℄ Engvold, O. 1988, in Solar and Stellar Coronal Stru ture and Dynami s,
Pro . 9th Sa ramento Peak Summer Symposium, Sunspot, NM, Aug.
17-21, 1987, 151.

[39℄ Engvold, O., Hirayama, T., Leroy, J., Priest, E., Tandberg-Hanssen,
E.:1990, in Dynami s of Quies ent Prominen es, V. Ruzdjak, E.
Tandberg-Hanssen (eds), I.A.U. Colloquium 117, 294.

[40℄ Engvold, O., Jakobsson, H., Tandberg-Hanssen, E., Gurman, J. B., and
Moses, D.: 2001, Solar Phys. 202, 293.

[41℄ Fan, Y., Gibson, S.: 2007, ApJ 668,1232.

[42℄ Fan, Y., Zweibel, E. G., Lantz, S. R.: 1998, 493, 480.
ApJ,

[43℄ Feynman, J. and Martin, S. F.: 1995, J. Geophys. Res. 100, 3355.

[44℄ Forbes, T. G. :2000, J. Geophys. Res.105, 23153.

[45℄ Forbes, T. G.: 1986, In NASA. Goddard Spa e Flight Center Coronal
and Prominen e Plasmas, p 21-26.

[46℄ Forbes, T. G. and Priest, E. R.: 1995, ApJ 446, 377.

[47℄ Foukal, P.: 1971, Solar Phys. 20, 298.

118
[48℄ Gallagher, P. T., M Ateer, R. T. J., Young, C. A., Ireland, J., Hewett,
R. J., and Conlon, P.: 2007, in Spa e Weather: Resear h Towards
Appli ations in Europe, 2nd European Spa e Weather Week (ESWW2),
ed. J. Lilensten (Astrophysi s and Spa e S ien e Library, Vol. 344
(Dordre ht: Springer)), 15.

[49℄ Gibson, S. E., Foster, D., Burkepile, J., de Toma, G., and Stanger, A.:
2006, ApJ 641, 590.

[50℄ Gilbert, H., Holzer, T. E., Burkepile, J. T., and Hundhausen, A. J.: 2000,
ApJ 537 , 503.

[51℄ Gilbert, H.R., Holzer, T.E., Low, B.C., Burkepile, J.T.: 2001, ApJ 549,
1221.

[52℄ Gilbert, H., Alexander, D., Liu, R.: 2007, Solar Phys. 245, 287.
[53℄ Gopalswamy, N.: 2009, in Climate and Weather of the Sun-EarthSystem
(CAWSES), T. Tsuda, R. Fujii, K. Shibata, and M. A. Geller Eds., 77.

[54℄ Gopalswamy, N., Miki
, Z., Maia, D., et al.: 2006, Spa e S i. Rev. 123,
303.

[55℄ Gopalswamy, N., White, S. M., and Kundu, M. R.: 1991, ApJ 379, 366.
[56℄ Green, L., D
emoulin, P., Mandrini, C., van Driel-Gesztelyi, L.: 2003,
Solar Phys. 215
, 307.

[57℄ Green, L., Kliem, B., Tor

ok, T., van Driel-Gesztelyi, L., Attrill, G.: 2007,
Solar Phys. 246, 365.

[58℄ Hansen, S.F., Hansen ,R.T.: 1975,Solar Phys. 44, 503.

[59℄ Harrison, R. A., Waggett, P. W., Bentley, R. D., et al.: 1985, Solar Phys.
97, 387.

[60℄ Harrison, R. A.: 1996, Solar Phys. 166, 441.

[61℄ Hindman, B. W., Haber, D. A., and Toomre, J.: 2006, ApJ 653, 725.
[62℄ Hirayama, T.: 1974, 34, 323.
Solar Phys.

[63℄ Hirayama, T.: 1985, Solar Phys. 100, 415.

[64℄ Hood, A. W. and Priest, E. R.: 1979, Solar Phys. 64, 303.

119
[65℄ Hood, A. W. and Priest, E. R.: 1981, Geophysi al and Astrophysi al
Fluid Dynami s 17
, 297.

[66℄ Hudson, H. S., A ton, L. W., Harvey, K. L., and M Kenzie, D. E.: 1999,
ApJ 513, L83.

[67℄ Hundhausen, A. J.: 1994, in K. T. Strong, J. L. R. Saba and B. M.

Hais h (eds.) The Many Fa es of the Sun: S ienti Highlights of the
Solar Maximum Mission, Springer-Verlag.

[68℄ House, I. I. and Berger, M. A.: 1987, ApJ 323, 406.

[69℄ House, L. L., Wagner, W. J., Hildner, E., Sawyer, C. and S hmidt, H.
U.: 1981, ApJ 244
, L117.

[70℄ Hyder, C.L.: 1965, ApJ 141, 1374.

[71℄ Illing, R. M. E. and Hundhausen, A. J.: 1986, J. Geophys. Res. 91,
10951.

[72℄ Isobe, H., Tripathi, D.: 2006, A&A, 449, L17.

[73℄ Ja kson, B. V., Sheridan, K. V., Dulk, G. A., and M Lean, D. J.: 1978,
3
Pro . Astron. So . Austr. , 241.

[74℄ Jensen, E., Wiik, J. E.: 1990, Dynami s of Quies ent Prominen es.
Pro eedings of I.A.U. Colloquium 117, held in Hvar, SR Croatia,
Yugoslavia, September 25-29, 1989. Editors, V. Ruzdjak, E. Tandberg-
Hanssen; 298.

[75℄ Ji, H., Wang, H., S hmahl, E. J., Moon, Y.-J.,Jiang, Y.:2003, ApJ 595,
L135.

[76℄ Jing, J., Yur hyshyn, V. B., Yang, G., Xu, Y., Wang, H.: 2004, ApJ
614 , 1054.

[77℄ Kahler, S. W., Moore, R. L.. Kane, S. R.. Zirin, H.: 1988, ApJ 328, 824.
[78℄ Kane, S. R., Bird, M. K., Domingo, V., Gapper, G. R., Green, G.,
Hewish, A., Howard, R. A., Iwers, B., Ja kson, B. V., Koren, U., Kunow,
H., M Guire, R. E., Muller-Mellin, R., Rompolt, B., Sanahuja, B.,
Sawant, H. S., Stewart, R. T., von Rosenvinge, T., Wibberenz, G. and
Zlobe , P.: 1984, in Solar and Interplanetary Intervals, M.A. Shea, D.F.
Smart, and S.M.P. M Kenna-Lawlor (eds.), Pro . STIP Symposium, 4-6
August 1982, St. Patri k's College, Maynooth, Ireland, 175.

120
[79℄ Kawagu hi, I.: 1967, Solar Phys. 1, 420.
[80℄ Kilper, G., Gilbert, H., and Alexander, D.: 2009, 704, 522.
ApJ

[81℄ Kippenhahn, R., S hl?ter, A.: 1957, Zeits hrift f ?r Astrophysik 43, 36.

ok, T.: 2006, Physi al Review Letters 96, 255002.

[82℄ Kliem, B., Tor

[83℄ Koleva,K., Madjarska,M. S., Du hlev, P., S hrijver, C. J., Vial, J.-C.,
Bu hlin, E., De hev, M.: 2012, A&A 540
, A127.

[84℄ Koleva, K., Du hlev, P., and De hev, M.: 2009, in VI Serbian-Bulgarian
Astr. Conf., 7-11 May 2008, Belgrade, Serbia, Publ. Astr. So . "Rudjer
9
Boskovi " , 189.

[85℄ Koleva, K. : 2007, BAJ 9, 99.

[86℄ Koleva, K., De hev, M., and Du hlev, P.: 2007, Suppl. Bulg. J. Phys. 34
part 2, ASTRONOMY AND SPACE SCIENCE, M. K. Tsvetkov, L. G.
 Popovi
(eds.), 336.
Filipov, M. S. Dimitrijevi
, L. C.

[87℄ Koleva, K., Du hlev, P., De hev, M., Petrov, N., Kokotanekova, J.,
Rompolt B., and Rudawy, P.: 2006, in Virtual Observatory: Plate
Content Digitization, A tive Mining & Image Sequen e Pro essing,
M.Tsvetkov, V. Golev, F. Murtagh and R. Molina (eds.), Heron Press,
Soa, 317.

[88℄ Ku era, T. A. and Landi, E.: 2006, 645, 1525.

ApJ

[89℄ Ku era, T. A. and Landi, E.: 2008, ApJ 673, 611.

[90℄ Kundu, M. R. and M Cullough, T. P.: 1972, Solar Phys. 24, 133.
[91℄ Labrosse, N. and Gouttebroze, P.: 2001, A&A 380, 323.
[92℄ Lantos, P., Kerdraon, A., Rapley, G. G., and Bentley, R. D.: 1981, A
&A 101 , 33.

[93℄ Leka, K. D., Caneld, R. C., M Clymont, A. N., van Driel-Gesztelyi, L.:
1996, ApJ, 462
, 547.

[94℄ Leroy, J.-L., Bommier, V., Sahal-Br
e hot, S.: 1984, A&A 131, 33.
[95℄ Leroy, J.-L.: 1988, in Dynami s and Stru ture of Quies ent Solar
Prominen es, J.L.Ballester and E.R. Priest (eds.), 33.

121
[96℄ Leroy, J.-L.: 1989, in Dynami s and Stru ture of Quies ent Solar
Prominen es, E. R. Priest (ed.), 77.

[97℄ Leroy, J. -L. and Servajan, R.: 1966, 29, 263.

Ann. Astrophys.

[98℄ Lin, Y., Engvold, O., and Wiik, J. E.: 2003, Solar Phys. 216, 109.

[99℄ Lin, J., Raymond, J. C., and van Ballegooijen, A. A.: 2004, ApJ 602,
422.

[100℄ Lites, B. W., Low, B. C., Martinez-Pillet, V., Seagreaves, P.,

Skumani h, A., Frank, Z. A., Shine, R. A., Tsuneta, S.: 1995, ApJ, , 446
877.

[101℄ Liu, R., Alexander, D.: 2009, ApJ 697, 999.

[102℄ Liu, R., Alexander, D., Gilbert, H. R. :2007, ApJ 661, 1260.
[103℄ Liu, Y., Su, J. T., Morimoto, T., Kurokawa, H., and Shibata, K.: 2005,
ApJ 628 , 1056.

[104℄ Liu, W., Zhao, X. P., Wu, S. T., and S herrer, P.: 2003, in Solar
variability as an input to the Earth's environment, A. Wilson (ed.), ESA
SP-535, 459.

[105℄ Liu, Y.: 2008, ApJ 679, L151.

[106℄ Liu, Y.,Su, J., Xu, Z., Lin, H., Shibata, K., Kurokawa, H.: 2009, ApJ
696 , L70.

[107℄ Low, B. C. and Zhang, M.: 2002, ApJ 564, L53.

[108℄ Ma kay, D. H., Karpen, J. T., Ballester, J. L., S hmieder, B., and
Aulanier, G.: 2010, Spa e S i. Rev. , 333. 151
[109℄ Malville, J. M. and S hindler, M.: 1981, Sol.Phys. 70, 115.
[110℄ Man hester, Ward B., IV, Vourlidas, Angelos, Toth, Gabor, Lugaz,
Noe, Roussev, Ilia I., Sokolov, Igor V., Gombosi, Tamas I., De Zeeuw,
Darren L., and Opher, Merav: 2008, ApJ 684
, 1448.

[111℄ Mari i
, D., Vrsnak, B., Stanger, A. L., and Veronig, A.: 2004, Solar
Phys. 225 , 337.

[112℄ Marqu
e, C.: 2004, ApJ 602, 1037.

122
[113℄ Martin, S. F.: 1973, 31, 3.
Solar Phys.

[114℄ Martin, S. F.: 1980, Solar Phys. 68, 217.

[115℄ Martin, S. F.: 1989, Solar Phys. 121, 215.

[116℄ Martin, S. F., Marquette, B., and Bilimoria, R.: 1992, in The Solar
Cy le, K. Harvey (ed.), ASP CS 27, 53.

[117℄ Ma Intosh, P.S.:1980, in Solar and Interplanetary Dynami s, IAU

Symp.91, 25.

[118℄ Menzel, D. H. & Evans, J. W.:1953, A ad. Naz. Line ei. Conv. Volta
11 , 119.

[119℄ Mi hels, D. J., Howard, R. A., Koomen, M. J., Sheeley, N. R. Jr.,

and Rompolt, B.: 1980, in Solar and Interplanetary Dynami s, IAU
Symposium 91, M. Dryer and E. Tandberg-Hanssen (eds.), 387.

[120℄ Mies h, M. S.: 2005, Living Rev. Solar Phys. 2, 1.

[121℄ Miki
, Z., S hna k, D. D., van Hoven, G.: 1990, ApJ 361, 690.
[122℄ Miki
, Z. and Linker, J. A.: 1994, ApJ 430, 898.
[123℄ Moon, Y.-J., Chae, J., Choe, G. S., Wang, H., Park, Y. D., and Cheng,
37
C. Z.: 2004, J. Korean Astron. So . , 41.

[124℄ Moore, R. I.: 1988, ApJ 324, 1132.

[125℄ Moore, R. L., Hurford, G. J., Jones, H. P., Kane, S. R.: 1984, ApJ 276,
379.

[126℄ Mouradian,Z.: 2000, in Advan es in Solar Resear h at E lipses from

Ground ans from Spa e, edited by J-P. Zahn and M. Stavin hi. NATO
S ien e, Series C,558`
, 85.

[127℄ Mouradian, Z., Martres, M.J., and Soru-Es aut, I.: 1981, in Moriyama,
F., Henoux, J.C. (eds.) Japan - Fran e Seminar on Solar Physi s, 195.

[128℄ Mouradian, Z., Martres, M.J., and Soru-Es aut, I.: 1986, in Coronal
and Prominen e Plasmas, Poland, A.I. (ed.), NASA, Goddard Spa e
Flight Center, 221.

[129℄ Mouradian, Z., Martres, M.J., Soru-Es aut, I., and Gesztelyi, L.: 1987,
A&A 183
, 129.

123
[130℄ Munro, R. H., Gosling, J. T., Hildner, E., Ma Queen, R. M., Poland,
A. I., Ross, C. L.:1979,Solar Phys. , 201.69
[131℄ Newton, H. W.: 1934, Monthly Not. Roy. Astr. So . 94, 472.
[132℄ Noyes, R., Dupree, A., Huber, M. C., Parkinson, W., Reeves, E. and
Withbroe, G.: 1972, ApJ 178
, 515.

[133℄ Pettit, E.: 1925, Publ. Yerkes Obs. 3 (IV), 205.

[134℄ Pettit, E.: 1932, ApJ 76, 9.
[135℄ Pojoga, S., 1994, in Solar Coronal Stru tures, V. Rusin, P. Heinzel and
J-C. Vial (eds.), VEDA Publ. Company, Slovak Rep., 357.

[136℄ Plo ieniak, S., Rompolt, B: 1973, Solar Phys., 29, Issue 2, p.399.
[137℄ Poland, A. I., Howard, R. A., Koomen, M. J., Mi hels, D. J., and
69
Sheeley, N. R., Jr.: 1981, Solar Phys. , 169.

[138℄ Prist, E.: 1988, in Dynami s and Stru tures of Quies ent Solar
Prominen es, E. Priest (ed.), Kluwer A ad. Publl., 3.

[139℄ Priest, E. R. and Forbs, T. G.: 1990, 130, 399.

Solar Phys.

[140℄ Priest, E. R. and Forbes, T. G.: 2002, A&ARv 10, 313.

[141℄ Pulkkinen, T.: 2007, Living Rev. Solar Phys. 4, 1.

[142℄ Raadu M.A., S hmieder B., Mein M., and Gesztelyi L.: 1988, A&A
197 , 289.

[143℄ Ramesh, R. and Sundaram, G. A. S.: 2001, Solar Phys. 202, 355.
[144℄ Rompolt, B.: 1975, Rotational Motions in Fine Solar Stru tures, A ta
Universitatis Wratislaviensis, Wro law, Poland.

[145℄ Rompolt, B.: 1984, Adv. Spa e Res. 4, No. 4, 357.

[146℄ Rompolt, B.: 1990, Hvar Observatory Bulletin, Volume 14, Issue 1,
p.37.

[147℄ Rompolt, B.: 1994, in Advan e in Solar Physi s, Catania, Italy, 11-15
May, 1993, 155.

[148℄ Rompolt: B.: 1996, Material Eje tion from the Sun

124
[149℄ Rompolt, B.: 1998, in New Perspe tives on Solar Prominen es, D.
Webb, D. Rust and B. S hmieder (eds.), IAU Colloq. 167, ASP
Conferen e Series vol. 150, 330.

[150℄ Rosa, D., Vrsnak, B., Ruzdjak, V., Ozgu , A. and Rusin, V.: 1993, Hvar
Obs. Bull. 17 , 15.

[151℄ Rudawy, P., Madjarska, M. S.: 1998, in New Perspe tives on Solar
Prominen es, D. Webb, D. Rust and B. S hmieder (eds), IAU Colloq.
167, A.S.P. Conferen e Series vol. 150, 63.

[152℄ Rusin, V. and Rybansk

y, M.: 1982, Bull. Astron. Inst. Cze h. 33, 219.
[153℄ Rusin, V.: 1989, 13, 119.
Hvar Obs. Bull.

[154℄ Rust, D. M., LaBonte, B. J.: 2005, ApJ 622, L69.

[155℄ Ruzdjak, V. and Kle zek, J.: 1977, Bull. Astron. Inst. Cze h. 28, 193.
[156℄ Ruzdjak, V. and Vrsnak, B.: 1981, in Solar Maximum Year 2, V. N.
Obridko (ed.), A ad of S i. of Russia, Mos ow, 256.

[157℄ Saito, K., Tandberg-Hanssen, E.: 1973, Solar Phys. 31, 105.
[158℄ Sakurai, T.: 1976, PASJ 28, 177.
[159℄ S hmahl, E. and Hildner, E.: 1977, Solar Phys. 55, 473.
[160℄ S hmahl, E. J., Foukal, P. V., Noyes, R. W., Reeves, E. M., Timothy,
J. G., Vernazza, J. E., Withbroe, G. L., Huber, M. C. E.: 1974, Solar
Phys. 39 , 337.

[161℄ Se hi, A.: 1875-77, Le Soleil, Gauthier-Villars, Paris, Vol. 1and 2.

[162℄ Serio, S., Vaiana, G. S., Godoli, G., Motta, S., Pirronello, V., Zappala,
59
R. A.: 1978, Solar Phys., , 65.

[163℄ Severny, A. B.: 1950, Dokl. Akad. Nauki (USSR) 73, 475.
[164℄ Severny, A. B. and Khoklova, V. L.: 1953, Izv. Krymsk. Astroz. Obs.
10, 9.

[165℄ Sheeley, N. R.Jr., Mi hels, D. J., Howard, R. A., and Koomen, M. J.:
1980, ApJ 237 , L99.

[166℄ Shen, Y., Liu, Y., Liu, R.: 2011, Resear h in Astronomy and
Astrophysi s 11
, 594.

125
[167℄ Shibata, K.: 1999, Astrophysi s and Spa e S ien e 264, 129.
[168℄ Sime, D. G., Ma Queen, R. M., Hundhausen, A. J.: 1984, J. Geophys.
89
Res. , 2113.

[169℄ Srivastava, N., Ambastha A. and Bhatnagar, A.: 1991, Solar Phys. 133,
339.

[170℄ St. Cyr, O. C., Webb, D. F.: 1991, Solar Phys. 136, 379.
[171℄ Sterling, A. C., Moore, R. L.: 2003, 599, 1418.
ApJ

[172℄ Sterling, A. C., Moore, R. L.: 2004a, ApJ 602, 1024.

[173℄ Sterling, A. C., Moore, R. L.: 2004b, ApJ 613, 1221.


[174℄ Svestka, 
Z. and Cliver, E. W.: 1992, in Eruptive Solar Flares, Z. Svestka,
B. Ja kson and M. Ma hado (eds.), Springer-Verlag, Berlin, 1.

[175℄ Svestka, Z.: 2001, Spa e S ien e Reviews 95, 135.
[176℄ Taliashvili, L., Mouradian, Z.,P
aez, J.: 2009, Solar Phys. 258, 277.
[177℄ Tanaka, K.: 1991, 136, 133.
Solar Phys.

[178℄ Tandberg-Hanssen, E.: 1963, ApJ 137, 26.

[179℄ Tandberg-Hanssen, E. : 1995, The Nature of Solar Prominen es, D

Reidel Publ. Co., Dordre ht

[180℄ Tandberg-Hanssen, E. : 2011, Solar Phys. 269, 237.

[181℄ Tang, F.: 1987, Solar Phys.107, 233.
ok, T., Kliem, B.: 2005, ApJ 630, L97.
[182℄ Tor

[183℄ Tripathi, D., Gibson, S. E., Qiu, J., Flet her, L., Liu, R., Gilbert, H.,
Mason, H. E.: 2009, A&A 498 , 295.

[184℄ Tsuneta, S.: 1996, ApJ 456, L63.

[185℄ Usoskin, I. G.:2008, Living Reviews in Solar Physi s, 5, no. 3

[186℄ Vaiana, G. S., Krieger, A. S., and Timothy, A. F.: 1973, Solar Phys.
32 , 81.

[187℄ Valni ek, B.: 1968, in Stru ture and Development of Solar A tive
Region, K. O. Kipenheuer (ed.), D. Reidel, Dordre ht, Holland, 282.

126
[188℄ van Driel-Gesztelyi, L.: 1998, Se ond Advan es in Solar Physi s
Euro onferen e: Three-Dimensional Stru ture of Solar A tive Regions,
ASP Conf. Series, 155, Ed. by Costas E. Alissandrakis & Brigitte
S hmieder, 202.

moulin, P., Mandrini, C. H., Harra, L.,

[189℄ van Driel-Gesztelyi, L., D?
Klim huk, J. A.:2003, ApJ, 586
, Issue 1, 579.

[190℄ Vernazza, J. E. and Reeves, E. M.:1978, ApJS 37, 485.

[191℄ Vrsnak, B.: 1980, 4, 17.
Hvar Obs. Bull.

[192℄ Vrsnak, B.: 1990a, Solar Phys. 127, 129.

[193℄ Vrsnak, B.: 1990b, Solar Phys. 129, 295.

[194℄ Vrsnak, B.: 1990 , Astrophys. Spa e S i. 170, 141.

[195℄ Vrsnak, B., Ruzdjak, V., Brajsa, R. and Zlo h, F.: 1990, Solar Phys.
127 , 119.

[196℄ Vrsnak, B., Ruzdjak, V. and Rompolt, B.: 1991a, in Flares 22 Workshop
Dynami s of Solar Flares , at Chantilly Fran e, O tober 16-19, 1990,
B. S hmieder and E. Priest (eds.), Observatoire de Paris DASOP, 195.

[197℄ Vrsnak, B., Ruzdjak, V. and Rompolt, B.: 1991b, Solar Phys. 136, 151.
[198℄ Vrsnak, B., Ruzdjak, V., Rompolt, B. Rosa, D. and Zlobe , P.: 1993,
Solar Phys. 146 , 147.

[199℄ Vrsnak, B.: 1998, in New Perspe tives on Solar Prominen es, IAU Coll.
167, ASP Conferen e Series vol. 150, 302.

[200℄ Vrsnak, B., Ruzdjak, V., Brajsa, R., and Dzubur, A.: 1988, Solar Phys.
116 , 45.

[201℄ Waldmeier, M.: 1949, 26, 305.

Z. Astrophys.

[202℄ Waldmeier, M.: 1951, Z. Astrophys. 28, 208.

[203℄ Waldmeier, M.: 1957, Z. Astrophys. 42, 34.

[204℄ Waldmeier, M.: 1961, Z. Astrophys. 53, 142.

[205℄ Waldmeier, M.: 1972, Solar Phys. 27, 143.

[206℄ Wang, H.: 2006, ApJ 649, 490.

127
[207℄ Wang, J., Shi Z., and Martin S.F.: 1996, A&A 316, 201.
[208℄ Webb, D. F., Krieger, A.S., Rust, D.M.: 1976, Solar Phys. 48, 159.
[209℄ Webb, D.F., Hundhausen, A.J.: 1987, Solar Phys. 108, 383.
[210℄ Wen, Y.-Y.,Wang, J.-X., and Zhang, Y.-Z.: 2007, Chinese J. Astron.
7
Astrophys. , 265.

[211℄ Williams, D. R., Tor

ok, T., D
emoulin, P., van Driel-Gesztelyi, L.,
Kliem, B. :2005, ApJ 628, L163.

[212℄ Yur hyshyn, V. B.: 2002, Astrophys. J. 576, 493.

[213℄ Zirin, H.: 1966, The Solar Atmosphere (Blaisdell-Ginn: Waltham,
Massa husetts).

[214℄ Zirin, H., Tandberg-Hanssen, E.: 1960, ApJ, 131, 717.

[215℄ Zhang, Jun, Wang, Jingxiu, Deng, Yuanyong, and Wu, Dejin: 2001,
ApJ 548 , L99.

[216℄ Zhou, G. P., Wang, J. X., Zhang, J., Chen, P. F., Ji, H. S., and Dere,
K.: 2006, ApJ 651, 1238.

[217℄ Zirker, J. B. and Kout hmy, S.: 1990, 131, 107.

Solar Phys.

[218℄ Zirker, J. B. and Kout hmy, S.: 1991, Solar Phys. 127, 109.

128