Вы находитесь на странице: 1из 509

T HE M AH ABH ARATA -T ATPARYA -N IRN AYA .

of Madhv c rya (Anandatrtha) a a


With Foreword, Introduction, and the Yamaka-Bh rata a

ISBN 0-9703421-9-5 http://www.dvaita.org

kernel version 1.95, 2001-11-09

c 2000-2002, Shrisha Rao

This edition, along with all its prefatory material and indices, is copyrighted under Title XVII, United States Code, and similar laws in other countries. Permission is hereby given to make single copies for individual, non-prot uses in private study, scholarship, and research as allowed under the law, provided that such reproduction be done of this entire publication, especially including this notice. All other uses, as well as storage or archival of this material in any publicly accessible medium, are expressly forbidden unless prior written consent is obtained.

Phone: 55368 Palimar

H.H. Sri Vidyamanya Teertha Swamiji


Sri Palimar & Bhandarakeri Matha UDUPI-576101, D.K.

ow ow PvuvRuMwNu evxw?
ow Turuv`ux uxLux [uGv`u*|wa uxEu !GuxU
576101 Pu *u
Date: January 5, 2000

T|wRt 23402 !GuxU

wu4uRu
eu|Lu|yw guaaPu Lux LuPv>^|x}u 4|wLux kuux eu Lux gua Tu`uux euLuLu W TuIvu^uv/uKLuSLu /uxIvJ|ev
L|wu |wPuu4uRvS Tu`|yw*u^uxu WW
ow gua^|xw eu|wLuuxRux uRu T|w`uI|_xPub|w 4|wLuRv4|wLuRvLu*u >/uLux =vRu uxLux +^|x^uxRux TuG|^uxxLuP|  owgua^uxx eu|wLuux gv/ux euLuLuRux TuJvPu RuLu/uxJSQ PuRux |wPuv*u/uiux Tu`uuvLuRuRux Tu`|ywlw*uafPu =vS/uiux g|wjPu uvLux/uiux gv/ux ^uxx+/uiux MjeuxLu| ow uxPv4v^ux`ux `u5fPu uxgv[v`uLu LvLu^uxSJ^ux /uNuu |xwb| g|wjPuL| ux eu|wLuuxLuuRux euuxNuR| uvGuxu !Luux SIv^ux*u /uNu |wPu Tu`vJ/ui|q Tu`uuxTu|xw^uxuR|w euuxOeuxLu| $\xPuRuy Pu*| TvLuLu `uxPuv0 L|yw`uxu uxMv*u/uiux gv/uy Tu`vJPu 1uCR|/uj/| eua^uvPu NuuRux g|wj ux|w eu|wLuuxR|Pux /uNuPur euuxOeubv0P| uxgv[v`uLvQ /uNu/uiur lTuv0 g|wj`uxu 1uCR|/uiuRux *vq*| Rux/uxJv0 4v^ux`ux r =|ywHf Tu M R|yw

g|wjPv`| TvGuu`u >Ru *uzvuLv`u *`uu`u guxCx u/uiuRux u`uu`u !LuM/| Rux/uxJv0 'Pu*|yPuRux g|yQf g|wjPv`| PuaPu u`ur ^uv`ux =|wu`ux ^uv`ux *uSu`ux $\xPuRux eua^uv0 Su| uvGuqx !Tu^uxx*uv/uxLuP| Pu`uL| TvGuu`u ^uvu 4uaL|^ux *vqPur w*uzuRu uxLux *`uu`u ^uvu 4uaL| RuG|_xLux $\xuPuRux 4v^ux`ux SJ_xf g|wjPv`| Lugu TuuvPu SJ^ux/uNu P| $RuxuPux Puxu`|/| R|w*ua/| MjP|w q PuRux $qa/uy euxq[uPur f/uxuL| CR|C Rur iuuHf Tu4v`u uvHPu *v^ux LuLu euxLuv0P| Pu`uL| euux/u euuuxyq Dw*v4v^ux`|w |yPubvPu Tu`|yku=vS/uiu *uzM/uiuy g|y`u\`ur $Pux Rvu [u/uuLuRuRux TvOeuxL|w| LuR|w*u Rv`v^uxJ eu`uI|/uiux

ow ow PvuvRuMwNu owTvPu`ux ow Turuv`ux


[uGv`u*|wa ![u^uxuxEvQu`ux !GuxU

Foreword
The present edition of the Mah bh rata-T tparya-Nirnaya of Madhva in the Roman (English) a a a . script is an updated and corrected version of the earlier (2000 CE) release of the same text in the Devan gar (Sanskrit) script. It is hoped that this format will allow easier access to the a text for many scholars and lay persons alike. It appears to be the rst time that a major work of Madhva has been published entirely in the Roman script, and the present effort follows on the heels of the publication of the Sumadhva Vijaya and other smaller texts in like fashion. The appendices found in the earlier edition a listing of cited authorities, and an index of verse-halves have not been included in this one, on the presumption that someone interested in those can probably read Devan gar, and conversely that someone unable to a read that script would have no interest in them. Even if these assumptions are somewhat inaccurate, reducing the page length where possible is a countervailing interest to be taken note of. The Yamaka-Bh rata, another work of Madhva dealing with the Mah bh rata, is a a a however included as previously.
A The text has been prepared using Don Knuths TEX package and Leslie Lamports LTEX macros, and uses the Adobe Times font that should allow it to be clearly read on screen using Acrobat Reader.

As always, we welcome being informed of typographical or other errors. The latest version of this material is always available on the web at the URL http://www.dvaita.net, and the persons who maintain it may be reached by electronic mail at info@dvaita.net as well. Shrisha Rao February 21, 2002, Madhva Navami

Preface to the Devan gar Edition a


One of the biggest hurdles a person or even a community faces is the acceptance of standards that are too low. It is often all too easy to look at others who do not try to improve at all, and think ones puny efforts to be wonderful. Similarly, there is the possibility of making the de facto standard of cases where sage counsel would otherwise advise. It is without doubt that such ills, and the sloth and disillusionment that result from them, are at the very heart of most problems that todays individual, and todays society, face. One of the problems in this context is, of course, the fact that there are so few inspirational examples to follow, and so many examples of people, even those who reach positions of eminence, falling victim to basal instincts. This is where the Mah bh ratas role lies in a a molding the individual and society for the better; for untold generations now, the lives and conduct of many thinking people have been improved by exposure to the moral message of the Mah bh rata, whose powerful story sets out in clear terms the solutions of many a a a difcult moral dilemma. Although of late it has come to be regarded as a loosely-spun yarn woven by the hands of many authors, it is not at all very reasonable to believe that the Mah bh rata was composed a a incrementally, over a period of time. There is far too much consistency in the text for one to accept that. Even granting that the author(s) of the Mah bh rata had a free rein to create any a a ctional account (s)he or they pleased, the story narrated is still a tremendous achievement. Under similar circumstances, for instance, the late Isaac Asimov effectively abandoned his famous Foundation series after the third novel for over three decades in the prime of his life, and then came back to weave a wholly different yarn only loosely connected to his earlier writings in his last couple of books in the series, in fact, he went back to a hypothetical time before the start of his rst novel, and described events leading up to that start. Even so, he himself was obliged to admit, there were far too many inconsistencies in the original trilogy itself, which is what caused him to effectively abandon the plan he had so meticulously laid out in them. All this in spite of the fact that Asimov was an uncommonly skilled writer of both ction and non-ction, with over 400 published books and anthologies, and his Foundation series did not even pretend to convey a moral message. Asimovs experience in this matter is hardly unique internal conicts arise as a rule in all long-running writings, plays, etc. (such as the conicts among the various Sherlock Holmes stories and novels). 2

As such, it is a remarkable wonder that the Mah bh rata, even with one author (the most a a reasonable assumption under the circumstances) could achieve such coherence and freedom from internal conict, in a saga spanning several generations, with dozens of varied characters described with an incredible richness of detail. There sure are interpolations, variances in reading, etc., as Madhva notes in II-3, et. seq., but enough of the ur-Mah bh rata a a or the root text can be glimpsed through the mess to admire the beauty and grandeur of the original even the interpolators and others have not succeeded in marring the monolithic unity of the text. Madhvas quote therefore urges (II-51): kohyanyah pundark ksan . .. a . mah bh ratakrd bhavet ? (Who else but the Pundarik ksa Himself could possibly have a a a . . composed the Mah bh rata?) a a The bald claim that a text of the size of the Mah bh rata needs must have had more than one a a author, is not convincing, therefore, as there is no science that would determine how much text could be attributed to one individual, beyond which a second author must be posited. There also is no philological or linguistic analysis offered that would prove the authorship of more than one distinct individual. Last but not the least, there is no historical or literary record that would suggest the existence of older, smaller texts which were then added onto. Therefore, the claim [WD75] that the Mah bh rata was incrementally composed over the a a period from 300 BCE to 300 CE is without basis. Another issue that needs to be considered is the common view that the Mah bh rata is posta a Buddhist as it mentions the Buddha. This is open to much objection, since the mere use of the name cannot be considered decisive evidence in this regard. For by the same standard one would be obliged to say that Rg Veda I-141 must have been composed after Madhva, as it mentions him. If it be claimed that the mention in the RV has been misappropriated to mean the historical Madhva, then we may note that the same argument could be applied as easily in case of the reference in the Mah bh rata to the Buddha; that too may have been a a incorrectly interpreted to refer to the historical individual. There certainly is hardly a match between the Buddhist story of Buddhas life, and the versions in the Ved nta literature. a If it is held that the preponderance of bhakti themes and Puran ic mythology in the Mah bh rata a a . is proof positive of its origin after Buddhism, then that also is open to question. It is accepted by all that P nin, the well-known grammarian, lived before Buddha, certainly not later than a. the 5th century BCE, and some scholars are not uncomfortable dating him to the 8th century BCE. His commentator Pata jali is given a terminus ad quem of the 2d cent. BCE. It would n make more sense to date even Pata jali to a time before Buddhism, noting that he does not n 3

seem aware of its criticisms of the Vedas while he is alive to many other criticisms, but that need not be done. Even with the accepted dates, one is justied in asking: why does P n in a. make reference to the Bhagavad Gt by saying v sudev rjun bhy m vun (IV-3-98 in the a a a a a. Astadhy y), and to the Pur nas by saying pur naproktesu br hmanakalpesu (IV-3-105, a a. a. a . .. . . ibid.)? Theres some food for thought, and one may even note that acceptance of Pur n ic a. mythology is to be found in P n in, and that his commentator early on [SD91] refers to a. the whole range of sh stra literature including Itih asa and Pur nas (alleged to have come a a. much later than him), independently as well. P n in himself refers to bhakti (IV-3-95, ibid.), a. which in any event is also found in the Black Yajur Veda (III-2-8-9) [MYS73], a text that is of earlier date than Buddhism by any estimate (the exact quote therein is praj a nirbhakt a anutapyam n souls devoid of bhakti suffer greatly). a a The reasons given for dating the Mah bh rata and other similar literature like the Pur n as to a a a. after the advent of Buddhism therefore do not carry any weight, and they must properly be dated earlier only. Any proper and thorough study of the Mah bh rata would require an understanding of the a a meanings of the uncommon words used in it. These themselves are to be determined by philological and other comparisons with texts of similar contemporary schools or genres with whom a great deal of its context is shared. Madhvas work is of great value as it offers much insight into the presentation of the context of the Mah bh rata in an abundance of a a contemporary or subject-related texts that gloss important parts of its story, and thus help decide the meanings of specic terms in its highly involved style of usage. The Mah bh rata-T tparya-Nirnaya of Madhva is therefore of great value, not only as a a a a . work that is quintessentially his, but also as a work that is a remarkable achievement of internal consistency and a valuable aid to the modern as well as the traditional study of the Mah bh rata itself, as the serious scholar will not fail to appreciate. One signicant a a difference that may be noted between this text and other works on the Mah bh rata is that it a a is only this one that even attempts to explain the whole of that text. It is often fashionable to draw global conclusions based on extremely limited perspectives, in spite of the clear fallacy of such a method. That is why it is only the Mah bh rata-T tparya-Nirn aya that explains key a a a . riddles and conundrums, and remains uncontroverted all these years after its composition. More about the Mah bh rata-T tparya-Nirnaya and about its author may be learned from a a a . [BNK81] and elsewhere.

Until now, the Mah bh rata-T tparya-Nirnaya, as indeed other works of Madhva, has been a a a . difcult to obtain, and has even been mostly out of print and available only in limited print runs. Even when in print, the work has not been easily accessible to many. It is our hope with the present effort to remedy these difculties by creating an e-text and making it freely available on the Internet, from where anyone interested may download and print a copy for personal use. Other e-texts are in the process of creation and will also be added in due course. The method used to create this text was the following. First of all, the text of the Mah bh rataa a T tparya-Nirnaya was copied in ITRANS format from [BG71], the edition by Bannanje a . . . s Govindacharya based on the manuscript of Sr Hrskea Trtha preserved at the Palimar Matha, Udupi. (This version is arguably the most authentic one available in print, and its . editor notes many instances where early commentators prefer its readings over other ones.) Our ITRANS encoding was then proofed against other published versions of the work, and obvious errors were corrected where found. In a large number of instances, changes in the readings from the vulgate are noted by Govindacharya in footnotes given in his edition; these were useful, and almost always meant that we preferred his reading (since it meant that what was given in his edition was not simply a printing error). In instances where a variation a a was not noted in a footnote, we referred to Sr V dir ja Trthas Bh vaprak sik commen a a a tary [VP98], which was helpful in many cases. For instance, in XXII-162, the commentator notes and honors two readings, and following him, so do we. Only in two instances, II-148 and XXXII-166, did we include verses that are not found in [BG71], based on their being explained by the commentator word-for-word (showing his acceptance of them). Footnotes are from the Bh vaprak sik where indicated. We do intend to publish that coma a a mentary later, and the few notes given from there at this time are not so much intended for their explanatory value per se as for their clarication of the nature of certain quotations given in the main text. See for example the comment on II-51, where the commentator explains that v yuproktepi means that the cited verse is found even in the V yuprokta, i.e., a a is found in the Mah bh rata as well. This lays to rest the subliterate comments made by a a Mesquita [RM97] upon this very point. (A detailed rebuttal of [RM97] is a topic for a future effort, but in this regard, do see the long footnote to IX-135 giving a long extract from the rare laksana astra text cited in that instance, which we owe to Prabhanjanacharya [VP98]. 1 ) . . s
Mesquitas book has since appeared in an English translation [RM00]. His claims, and his premises, are considered in a paper titled Madhvas Unknown Sources: A Review by Shrisha Rao and B.N.K. Sharma. This paper is to appear in the 2002 issue of the journal Asiatische Studien/ Etudes Asiatiques, with a general translation into Kannada by Srinivasa Varakhedi appearing in the monthly Sarvam ula published by the Palimar
1

A list of authorities cited by Madhva is also given as an appendix 2 ; this is not an exhaustive list, but should be of some use. One problem is that many of the verses are quoted from the Mah bh rata itself, as might be expected, but are not found in the standard BORI edition a a of the same. (It may be noted in this regard that B.N.K. Sharma observes [BNK81] that the BORI edition has suffered for being created in ignorance of the Mah bh rata-T tparyaa a a Nirnaya.) Other verses are found in that edition but are grossly distorted. Decision of verse . inclusion and reading by simple majority or plurality of the available manuscripts is indeed an inadvisable procedure (see the footnote to II-54). However, we have given verse numbers, where traced, based on the BORI edition only; if, as we hope, at some later date the a a Laksala k ra commentary of Sr V dir ja upon the entire Mah bh rata becomes widely a a . n a available through the web, we will give quotes based on its choices and readings, which are probably much more sensible, at least where Madhva is concerned. A computer program was used to generate an alphabetical listing of sloka-halves, and another 3 appendix gives this index , which may be useful if one is trying to locate a verse based on a few words with which it begins. We hope to add another index of all variations in readings, and our reasons for preferring whichever ones we did, in future. It is also our hope to continue to rene the present edition in whatever manner possible, and also to add commentaries to it. If readers of this material nd the work useful and are inclined to give of their assistance towards such end, we would be very grateful.

Matha, Udupi. In this regard, also see the 2001 booklet, My Latest Four Research Papers by B.N.K. Sharma, . made available on www.dvaita.org with the authors permission. 2 This is not included in the present edition; see Preface. 3 This is not included in the present edition; see Preface.

Acknowledgements for the Devan agar Edition


This work was aided in no small part by the great deal of time devoted to proof-reading, editing, comparing readings, etc., by Meera Tadipatri and Keshava Tadipatri. Proof-reading was also undertaken in parts by Sridhara T.V., Thirumala Kulkarni, and Srinivasa Varakhedi. a a Ramachandra Budihal provided a copy of Sr V dir ja Trthas commentary [VP98] which was used in collation. Anand Ravipati spent long hours coding and rening the Java pro gram that generated the slok rdh nukramanik which is given as an index. H.H. Sr Sr 108 a a . a Vidy m nya Trtha Sw mij of Palim r Matha did us the honor of giving an asrvacana, a a a a . which was dictated to Vidw n Harid sa Bhat, and conveyed through N.A.P.S. Rao and Gaua a tham Nadig, who also helped inform Sw mij about our efforts as a prelude to obtaining a his blessing. The Sw mijs asrvacana was typeset using Baraha by Srinivas Kotekal, with a some assistance from Venkatesha Prasanna Tadipatri. The idea of using a translation of a Sr R ghavendra Trthas Bh va-Sa graha as an introduction to the Mah bh rata-T tparya a n a a a Nirnaya was suggested by B.K. Ramachandra Rao, and carried out by Keshava Tadipatri and . A Thomas Head. The Devan gari parts of this document were coded in ITRANS 5.x and LTEX a thanks to an installation of the same by Raghunath Rao on the Dvaita account. Much help in the intricacies of ITRANS was provided by Avinash Chopde, the creator of ITRANS, and also by Shree Devi Kumar. B.N.K. Sharma and Bannanje Govindacharya offered us much encouragement in this effort. My deepest and most heartfelt thanks are due to all these people, and to any others whose contributions I may have neglected to mention. Shrisha Rao February 14, 2000, Madhva Navami

References
[BG71] Sarva-Mula-Granth h (Itih sa-Prasth nam): Mah bh rata-T tparya-Nirnaya & a. a a . a a a . Hrskea Trtha, Mah bh rata-T tparyam, with the oldest and authentic version of Sr . . s a a a one of the direct disciples of Sr Madhv c rya, ed. Bannanje Govindacharya, Akhila a a Bh rata M dhva Mah Mandala, Udupi, 1971. a a a .. (This edition has since been plagiarized [VM92] and re-published with the same footnotes and readings as given by the original editor.) [BNK81] History of the Dvaita School of Vedanta and its Literature Sharma, B.N.K. 2d rev. ed. Motilal Banarsidass, Delhi, 1981. B132.D8 S5 1981 (A third edition appeared in 2000.) [MYS73] Mula Yajurveda Samhit The Banaras Hindu University Sanskrit Series, vol. a VIII, 1973, p. 287. PK3201 1973. [RM97] Madhva und seine unbekannten Literarischen Quellen: Einige Beobachtungen, Mesquita, R., vol. XXIV, Publications of the De Nobili Research Library, Vienna, 1997. [RM00] Madhvas Unknown Literary Sources: Some Observations, Mesquita, R. Aditya Prakashan, New Delhi, 2000. 197 pp. (English translation of [RM97].) [SD91] The Mah bh sya of Patanjali: With Annotations (Ahnikas I-IV) a a. Dasgupta, S., Indian Council of Philosophical Research, New Delhi, dist. Munshiram Manoharlal, New Delhi, 1991. pp. 44-45. PK 531.A32 1991. [VM92] Sr Mah bh rata-T tparya-Nirnayah: a a a Madhv c ryaparan ma a a a . . Srmad nandatrthaviracitah, ed. (sic) Vidya Niwas Misra. Ratna Publications, a . Varanasi, 1992. (Plagiarized copy of [BG71]) [VP98] Mahabharata Tatparyanirnaya of Sri Madhwacharya: With the Commentary of Sri Vadirajatirtha. Prabhanjanacharya, V., ed. Sri Vyasa Madhva Seva Pratisthana (Regd.), Bangalore, 1998. [WD75] Hindu Myths OFlaherty, W. D., Penguin Books, 1975, pp. 17-18.

a Sr R ghavendra Trthas

Mah bh rata-T tparya-Nirnaya Bh va-Sa graha a a a a n .


If it be acknowledged that Acarya Madhvas summary of the entire Mah arata is abh itself a work of uncommon skill and comprehension, then it must also be acknowl edged that an attempt to summarize the Acaryas work in a manner easily accessible to lay folk with little capacity and no training, is also very difcult. This latter task has, however, been carried out with aplomb by the renowned Sr Raghavendra Trtha, who captures the essential aspects of each chapter of the Mah arata-T abh atparyaNirnaya in one verse. We hereby present the following as an introduction to this . grand text by one qualied to make it. (Errors in transcription, translation, etc., are however solely our fault.) The rst chapter of the T tparya-Nirnaya is called Sarvaastrat tparyanirnayah (decision a s a . . . of the purport of all sastra), and a summary of its contents is the following sloka by Sr R ghavendra Sw m. a a yogrebh dvivagarbhah sukhanidhiramitaih v sudev dir paih u s a u . . . a krdan devairaj dyaih aganitasuguno nityancoccabh vaih . a a . . . . vedairvedyostadosopyasurajanamano mohayan martyavr tty . a . bhakt n m muktid t dvisadasukhakarah p tu sosm n rameah a a. aa . a s . . a

(The Lord who) existed before the world; (The Lord who) has the entire universe in His womb; (The Lord who) is the repository of innite bliss; (The Lord who) takes forms such as V sudeva; a (The Lord who) plays with the gods of limited power such as Brahm , a who have eternal gradations among themselves; (The Lord who) has countless auspicious qualities; (The Lord who) is known by the Vedas; (The Lord who) is awless, but shows His forms as if awed, thereby deluding demonic humans; (The Lord who) rescues the devoted from hell and deaths, giving them eternal bliss in His company; (The Lord who) gives sorrow to the ungrateful rebel; 9

May this Lord of Ram protect us. a The second chapter is called Bh ratav kyoddh rah (upliftment of the statements of the a a a . Bh rata), and is summarized in the following sloka. a sadgranth n m sam he jagati vilulite yena tadbh avamuccaih a a. u . vaktum madhvo niyukto vyadhita suvacasamuddhrtim bh ratasya a . . . vedotkrs.tasya visnoh paramapurusat m t ratamyam sur nam a. .. .. . . a. a . v yorjvottamatv dikamapi vadatam vy samde tamsam 2 a a . . a On this Earth, the great works were mutilated and disarrayed; Sr Madhv c rya, as commanded by Lord Vedavy sa, a a a composed the Mah bh rata-t tparyanirnaya a a a . to explain the meaning of these works with a commentary. Drawing verses from the Mah bh rata itself, a a Madhv c rya shows Sr a a the Supremacy of Lord Visnu (who is extolled in the Vedas above all), .. the supremacy of V yu among other deites (except for Laksmi and Brahm ), a a . the limited and varying powers of the other gods, and the hierarchy of souls. I worship this Lord Vedavy sa, who ordered a Sr Madhv c rya to undertake such a task. a a N.B. It may be asked why a work such as the Mah arata-T abh atparya-Nirn aya is even . needed when the Mah arata itself serves to explain its own meaning. The answer abh is that that great work has been distorted greatly (cf. verses 3, et. seq. of the second chapter), and other texts of its genre have also nearly disappeared, making it impossible for the average person to make philological and philosophical determinations of its total purport. Therefore, as commanded by the author of the Mah arata abh Himself, the great Acarya undertook the task of writing a text that would rescue the deserving seeker from the morass of ignorance and uncertainty. See the commen aja tary of Sr Vadir Trtha on II-3 for details.

10

The third chapter is called Sarg nusargalayapr durbh vanirnayah (decision of the creation, a a a . . meta-creation, destruction, and appearance), and is summarized in the following sloka. adau r pacatus.taym srjati yo dev n pur nukram t u a a a . . . brahm ndam puramabjajadivibudh n srs.tv haratyantatah a. . . a .. a . sras.ta p rvavadasya sarvajagato matsy adir pairbhavan u . u r mobh danuj nvito daarathat p y t sa nah srpatih 3 a u a s a a . . (The Lord who) assumed four forms before Creation (the forms of Aniruddha, Pradyumna, Sankarsana, and V sudeva); a . . (The Lord who) creates all of the gods according to their respective natures; (The Lord who) creates the universe as the dwelling-place of other gods such as Brahm ; a (The Lord who) annihilates creation again and again, then again creates and again sustains it, incarnating in various forms (such as Matsya the sh); (The Lord who) incarnated as Lord R ma through King Daaratha, a s along with His younger brothers; May this Lord R ma protect us. a a a The fourth chapter is called Srr macarite Ayodhy praveah (in Sr R mas story, the ena s . trance into Ayodhya), and is summarized in the following sloka: yadvrddhirjanamohin mudamit yaddaran tsajjan h a s a a. . yenarsipriyak rina niicarhantr krat raksitah a . s a u . . . yohaly m sapatim vyadh t haradhanurbha nktv vahajj nakm a. a a a . jet vartmani bh rgavasya nagarm r mo gatovy tsa m m 4 a a . a a a (The Lord who) pretended to show himself growing up as a child to delude the undeserving, while His darana gave enormous s joy to His devotees; (The Lord who) pleased the sage (Viv mitra) by His acts, such as s a killing the demon T taka and protecting the sacred a. sacrice; (The Lord who) sanctied Ahaly Dev along with her husband a 11

Gautama Muni, removing her curse and uniting her with her husband; (The Lord who) broke the mighty bow of Siva; (The Lord who) married St Devi; a (The Lord who) pretended to conquer one of His own incarnations, Lord Paraurama; s (The Lord who) returned to His kingdom; May this Lord R ma protect me. a a a The fth chapter is called Srr macarite Hanumaddaranam (in Sr R mas story, the sights ing of Hanum n), and is summarized in the following sloka: a tyaktv r jyamito vanam vacanato m tuca k k ksigam a a a s a a . . daityam vyasya vikarnaghonakhacarbandh n khar dn khal n u a a . . . m rcam ca nihatya r vanahrt m st m vicinvanniva a . a . . a. a. pr pto v yusutena s ryajayuj r movat dvanditah 5 a a u a a a . (The Lord who) renounced His kingdom and went to the forest to fulll the promise given by His father Daaratha s to His stepmother Kaikeyi; (The Lord who) killed the demon present in the eye of the crow; (The Lord who) killed all of the demons such as Khara, M rcha, and a u . other relatives of the demoness S rpanakha (whose ears and nose were cut by Laksmana); . . (The Lord who) pretended to search for St Dev when she was abducted a by the demon-king R vana; a . May this Lord R ma, reached and served by the son-of-V yu (Hanum n) a a a and the son-of-S rya (Sugrva), protect us. u The sixth chapter is called Samudratarananicayah (decision to cross the sea), and is sum. s . marized in the following sloka. sugrvena sakhitvam pya sapatham krtv vadhe v linah . a a . . a . t l n saptavibhidya valinidhanam krtv svar jye sthitam aa a a . . m rt ndim ca vidh ya m rutiyuj y my m diam gacchat a a. . . a a a a a. s . a st nvesanamicchat bdhitarane r movat t samstutah 6 a . . a a . a . . 12

(The Lord who) graced Sugrva with His friendship; (The Lord who) took a vow to kill V l; a (The Lord who) demonstrated His strength to Sugrva by felling seven palm trees with a single arrow; (The Lord who) killed Vali; (The Lord who) installed Sugriva as king in the kingdom of monkeys; (The Lord who) made M rut go south, crossing the ocean to a search for Sita; (The Lord who) is praised and meditated upon always (by Maruti); May this Lord protect us. The seventh chapter is known as Hanumatpratiy nam (Hanum ns return journey), and is a a summarized in the following sloka. yasya srhanum nanugrahabalat trnambudhih llay a . . a lank m pr pya ni amya r madayit m bha ktv vanam r ksas n s a a. n a . a. a . a . a aksadn vinihatya vksya daakam dagdhv purm t m punah . s a a . . trnabdhih kapibhiryuto yamanamattam r macandram bhaje 7 . . . a . I worship Lord R macandra, a Hanum n crossed the ocean easily; By whose grace Sr a Hanum n) reached Lanka; (By whose grace Sr a (By whose grace Sr Hanum n) found Sita; a Hanum n) demolished the Aokavana; (By whose grace Sr a s Hanum n) saw the ten-headed R vana; (By whose grace Sr a a . (By whose grace Sr Hanum n) burned the Lank pur; a a Hanum n) again crossed the ocean; (By whose grace Sr a (By whose grace Sr Hanum n) returned and bowed to Him. a . N.B. In many texts, the seventh chapter is referred to as Sundarak . dakathanirupanam an . (the statement of the story of the Sundarak . da), a name obviously derived from the an . . comparison of its story with the relevant part of the V ki Ramayana, a text that alm arya himself or by however is not considered canonical or quoted from by the Ac prominent gures in his tradition. Other such late variations in chapter names are also found.

13

a a The eighth chapter is called Han mati Srr maday d nam (the gift of Sr R mas compasu a a sion to Hanum n), and is summarized in the following sloka. a sindhum daksinam gato daamukhabhratris. adobdhyarthito s .t . . . a badhv setumav pya r ksasapurim sainyaih kapin m yutah a a a . a. . . . hatven.dr rikarrakarnadaak dn r ksas n j nakm a s a a . a a . . ad y pya purm svar jyapadavm pr ptovat dr ghavah 8 . a . a a a a a . May Lord R ghava, who arrived at the southern ocean; a (The Lord who) pleased Vibhsana, the brother of ten-headed R vana, . a . by giving him refuge and promising him the kingdom of La k ; n a (The Lord who) built the bridge to Lanka as requested by the god of the ocean; (The Lord who) reached La k ; n a (The Lord who) accompanied by the armies of the monkeys, killed the demons (such as Indrajit, Kumbhakarna, R vana, and others); a . . (The Lord who) brought J nak to, and procured the crown of, a His own kingdom; (May this Lord) protect us. The ninth chapter is called R masvadh mapraveah (R mas entry into His own abode), a a s . a and is summarized in the following sloka. pr ptah s mr jyalaksmm priyatamabharatam yauvar jyebhisicya a . a a a . . . . svy n raksan sutau dvau janakaduhitari pr apya yaj airyajan svam a n . st hetorvimohya ksitijaditisut anarthito devasanghaih a . . sadbhiryukto hanumadvarada upagatah svam padam p tu R mah 9 a . . . . a Lord R ma, who obtained His own kingdom; a (The Lord who) coronated His dearest Bharata as crown prince; (The Lord who) protected His own devotees; (The Lord who) begat two sons (Lava and Kua), from J nak Dev; s a (The Lord who) performed sacred sacrices unto Himself (as an example); (The Lord who) deluded the evil-minded demons by pretending to abandon St Dev; a (The Lord who) reached His own abode, as requested by the gods and 14

accompanied by the good beings; May this Lord, boon-giver to Hanuman, protect us. The tenth chapter is called Vy s vat r nuvarnanam (description of the avat ra of Vy sa) aa aa a a . and is summarized in the following sloka. ksr bdhyunmathanadik tmacaritam devairgrnadbhih stutah a .. . . . . a saj an ya par sar khyamunin yah satyavaty mabh t n a a a a . a u vy satvena vidh ya vedavivrtim sastr ni sarv nyapi a a a. . . a. j anam satsu nidhaya sadgatakalim nighnan sa novy ddharih n . a . .

10

Lord Hari, who was extolled (even) by gods for His glories; (Lord Hari who) removed obstacles and helping to churn the ocean of milk (Lord Hari who) is praised by the gods for establishing correct knowledge; (Lord Hari who) incarnated as Vedavy sa in Satyavat through a Par sara Muni; a (Lord Hari, who as Vedavy sa) established the classication of the Vedas; a (Lord Hari, who as Vedavy sa) authored many sastras a (such as the Brahma-S tras and Mah bh rata); u a a (Lord Hari, who as Vedavy sa) imparts right knowledge in good people; a (Lord Hari, who as Vedavy sa) destroyed the evil Kali present in the a hearts of good people; May Sri Hari, this Vedavyas tmaka, protect us. a The eleventh chapter is called Bhagavadavat rapratij a (the Lords vow to incarnate), and a n is summarized in the following sloka. bh p yatra pur ravah prabhrtayo j t vidhoranvaye u a u aa . . yadv dy bharat dayah kurumukh bhsm mbikey dayah a a a a . a a . . bh bh raksayak nksibhih suravarairabhyarthitah srpatih u a . a . . . . tatr virbhavitum sah maravarairicchan harih p tu m m 11 a a a a . . Lord Hari, who wished to incarnate at the desire of eminent gods (such as Brahm and Siva) to relieve the sin-burdened Earth; a Lord Hari, who incarnated along with the eminent gods of the clan of the Moon (where kings such as Pur rava, Yadu, Bharata, Kuru, u 15

and others like Bhisma and Dhrtar stra were born); . a.. . to relieve the sin-burdened earth; May this Lord, who is the consort of Laks mi, protect me. . The twelfth chapter is called P ndavotpattih (the P ndavas advent), and is summarized in a. . a. . . the following sloka. devaky m vasudevatograjayuto jato vrajam yo gato a. . b laghnsakataksah svajananm nyastrnavartah a . . a a a .. yatp rvam parataca p ndutanay yatsevanam jaj ire u s a. . a n . . kartum dharmamarudvrsasvina imam namd tmajam naumi tam .. . . . a .

12

(Lord Krsna, who) was born to Devaki and Vasudeva .. . along with His elder brother (Balar ma); a (Lord Krsna who) went to Nandavraja; .. . (Lord Krsna who) killed P tana the infant-killer u .. . and Sakatasura the bullock cart demon; . (Lord Krsna who) is very dear to His mother Yaod ; s a .. . (Lord Krsna) before and after whose advent Yama, V yu, Indra and a .. . the Avins were born as sons of Pandu s .. with a desire to serve the Lord; I bow to this Lord Krsna, the son of Nanda. .. . The thirteenth chapter is called Kamsavadhah (the slaying of Kamsa), and is summarized . in the following sloka. samsk r n pr pya garg t bahuiucaritaih prnayan gopagoph aa a a ss . . . vats n dhen sca raksannahipatidamano yah papau k nan gnim a u a a . . viprastrprtik r dhrtadharanidharo gopik bhirni asu a . a s . krdan mall msca kamsam nyahanadupagatovy tsa krsnahpurm sv m . a. a . a .. . . . . (Lord Krsna, who) obtained samsk ras (such as j takarma and a a .. . n makarana) from Garg c rya; a a a . (Lord Krsna, who) pleased the gopas and gops .. . with His many amazing childhood exploits; (Lord Krsna, who) protected cows and calves; .. . 16

13

(Lord Krsna, who) subdued K liya the serpent-king; a. .. . (Lord Krsna, who) drank the wild re; .. . (Lord Krsna, who) pleased the br hmana women a .. . . by consuming their offering of food; (Lord Krsna, who) carried the Govardhana mountain; .. . (Lord Krsna, who) frolicked with gopikas in the nights to grace them; .. . (Lord Krsna, who) killed the wrestlers (such as Ch nura); a. .. . (Lord Krsna, who) killed the demon Kamsa .. . upon returning to His own birthplace; .. . May this Lord, Sr Krsna, protect us. The fourteenth chapter is called Uddhavapratiy nam (Uddhavas return), and is summaa rized in the following sloka. pitrorbandham nirasya ksitipatimakarodugrasenam guroryah . . . . putram pr d tparetam yudhi vijitajarasamdhap rv rivargah u a . . a a . . p rth n pitr vihn nupagatanagaran yastvajop dvipadbhyah a a a a a . nand dnuddhavokty gatavirahaucah k rayan sovat nm m 14 a a s a a a . (Lord Krsna, who) released the prison-fetters of His parents; .. . (Lord Krsna, who) anointed King Ugrasena; .. . (Lord Krsna, who) brought back the son of his teacher (S ndpani) back from a .. . the dead; (Lord Krsna, who) defeated Jar sandha and other enemies on the battleeld; a .. . (Lord Krsna, who) protected the fatherless P ndava refugees a. . .. . returning to their home city; (Lord Krsna, who) removed the sorrow and pains of separation, .. . experienced by Nanda and others, through the message to Uddhava; May this birthless Lord protect us.

17

The fteenth chapter is called P ndavaastr bhy sah (the P ndavas practicing of using a. . s a a . a. . weaponry), and is summarized in the following sloka. yasm t vy sasvar p dapi viditasuvidya av puh pramodam a a u a a . . p rth dronah sut rtham pratigatabhrgupo yanniyaty rthak mah a a a a a . . . . . tasm d ptoruvidyo drupadamupagaton aptak mostravidy h a a a a. sisyebhyah kauravebhyo ravijanirasanod atsanovy nmur rih 15 . a a . . (Lord Vedavy sa) from whom the P ndavas became very happy a a. . upon acquiring precious knowledge; (Lord Vedavy sa) by whose will Drona approached Paraur ma a s a . obtained the great knowledge of arms; then, desiring wealth for the sake of his son (Avatth m ); s a a approached the king Drupada but was rejected and insulted; who thereupon gave knowledge of arms to all of the Kauravas (and P ndavas); a. . but did not instruct Karn a (as he was not a ksatriya); . . May this Lord Mur ri protect us. a The sixteenth chapter is called Srg la-vadhah (the slaying of Srg la) and is summarized in . a . . a the following sloka. bh yastv gatam have saha jar sandham nrpairntaye u a a a . . j atv yassahaj nvitotigahanam gomantamatragat t n a a a . t rksy llabdhakir. a unnata gireraplutya jitv rip n a . a t a u hatv svyasrg lam tmanagarm pr ptah sa novy ddharih a . a a . a . a .

16

(Lord Krsna) came to know that Jar sandha, accompanied by the kings, a .. . returned to wage war with Krsna and His men; .. . (Lord Krsna) went with his brother to densely wild Gomanta mountain; .. . (Lord Krsna) regained His crown from Garuda in Gomanta; .. . . (Lord Krsna) jumped from the tall mountain and defeated His enemies; .. . (Lord Krsna) killed Srg la V sudeva and returned to Mathura, His town; a .. . . a May that Lord Hari protect us.

18

The seventeenth chapter is known as Hamsadibhakavadhah (the slaying of Hamsa and . . Dibhaka) and is summarized in the following sloka. . bhagn san nrpatnarn vyadhita yah svarg dhip gry sane a . a a a . lagno bhsmakasatkrtotha yavanam jaghne satm tmanah . a . . . nighn m yokrta rukminm samajayaddurgarvirukmyadik n a. a . .. vighnam satrajidatmaj patirasau me ghnan bhavetsarvad a 17 a . (The Lord who) shattered the hopes of enemy kings by routing them; (The Lord who) was seated on the throne of Indra, king of heaven, and greatly honored by Bhsmaka (the father of Rukmin); . . (The Lord who) killed the demon Yavana; (The Lord who) made the ever-serving Rukmin His consort; . (The Lord who) conquered the highly haughty Rukmi and others; May this Lord, consort of Satyabh m , be always the Destroyer a a of my obstacles. The eighteenth chapter is called Bhm rjunadigvijayah (the victories of Bhma and Arjuna a . in all directions), and is summarized in the following sloka. astraj esvadhikorjunotha yadanukroena bhmam vin n . s . a saddharme niratam dadau svagurave badhva nrpam pr rsatam . . a . . putrau sa drupadopi vahnivibudh at strr pakam pr ptav n u a . a is.tam dharmaja apa r jyapadavm sa pryat m me harih 18 a . a. . . . By whose grace, Arjuna became the greatest among those who knew the astravidy (except Bhma, who was steadfast in dharma); a (By whose grace) Arjuna imprisoned the king Drupada; and turned over to his teacher Dronac rya; . a (By whose grace) Drupada took from the deity of the sacricial re two children: a son (Dhrstadyumna) and a daughter (Draupad); . .. (By whose grace) Dharmar j obtained his desired kingdom (V ranavata); aa a . May this Lord Hari be pleased with me.

19

The nineteenth chapter is called P ndavar jyal bhah (the P ndavas gain of a kingdom), a. . a a a. . . and is summarized in the following sloka. yatk runyabalena p ndutanay nistrya n n pado a . a. . a a a bhiksann sina agam bhyasanino hatva bakam draupadm a . . a udv hy khilabh patnapi rane jitv gat h sv m purm a a u a a. a . . indraprasthapurevasan kr tadhar raksah sa novy ddharih a .. a . .

19

(By the strength of the Lord by whose grace) the P ndavas a. . overcame many hardships (such as eating the food obtained as alms, poison, re, and other adversities); studied the Vedas and other sacred scriptures, killed Bak sura; a married Draupad; defeated the enemy kings in the battle at Draupads svayamvara; . returned to their city and protected the kingdom of Indrapastha; May that Lord Hari protect us. The twentieth chapter is called Kh ndavad hah (the burning of the Kh ndava) and is suma. . a . a. . marized in the following sloka. yah p rth n parip layan haripure strputrasampadyutan a . a a samhart satadhanvanos. amahisbhart surarsistutah a a . .t . . . hatv bhaumamap haratsuratarum bahvruv h ngan h a a a a a. . pr yacchaddharis nave svasahaj m p y tsa nah keavah a u a. a a . s .

20

(Lord Keava, who) protected the P ndavas s a. . as they lived in Indraprastha with their wives and children; (Lord Keava, who) blessed them with prosperity; s (Lord Keava, who) killed Satadhanva; s (Lord Keava, who) is the husband of the as.tamahisi-s; s . . (Lord Keava, who) was extolled by N rada, sage of the gods; s a (Lord Keava, who) killed the demon Naraka; s (Lord Keava, who) married the sixteen thousand, one hundred women s 20

imprisoned by Naraka; (Lord Keava, who) brought over the heavenly p rij ta tree; s a a (Lord Keava, who) gave His own sister Subhadr in marriage s a to Arjuna, the son of Indra; May this Lord Keava protect us. s The twenty-rst chapter is called P ndava-vanapraveah (the P ndavas exile to the forest), a. . s . a. . and is summarized in the following sloka. p rth n labdhasabhan vidh ya mayatah pr ptah puram sv m gatah a a a . a . . a. . ksetram kauravamarkaparvani purm sampr pya kart kratoh . a a . . . . p ndun pr pya jar sute vinihate taih k rayitv dhvaram a. . a a a . a . pr ptah svam puramacyuto vijayate dy te jitaica smrtah 21 a . u s . . . (The Lord who) led the P ndavas to acquire the wonderful assembly room a. . through the heavenly sculptor Maya, (The Lord who) reached Dv rak , went to Kuruksetra on the same day a a . (a s ryagrahana) and returned to Dv rak u a a . in time to perform a sacred sacrice; (The Lord who) by visiting the P n davas again, a. . caused Jar sandha to die at the hand of Bhma; a (The Lord who) made the P ndavas perform the R jas ya; a. . a u (The Lord who) returned to Dvaraka again; That never diminishing and ever complete Lord Acyuta, who was remembered by P ndavas defeated in the gambling a. . is always victorious. The twenty-second chapter is called Aranpr ptih (the reaching of the forest), and is sum. a . marized in the following sloka. p rth h y t aranyam nihataniicarah prnayanto dvijaughan a a. a a s . . . . v rt m srutv svaky mupagataharina m nit sindhur jam a a. a a a . a a jitv duryodhan dn harihayapurusavr tabaddh nvimocya a a a . a pr pt dharmaprasadam yamatha madhuripum tus.tuvustam prapadye a a . . . . I humbly seek refuge in Lord Madhus dana, whom u 21

22

the P ndavas pleased with their service; a. . (the P ndavas) went to the forest; a. . (the P ndavas) killed demons such as Kirmra; a. . (the P ndavas) pleased many saints and sages with the royal food a. . procured from the Aksayap tra; a . (the P ndavas) were consoled by their dear Hari, who went to them a. . on hearing the news of their vanav sa; a (the P ndavas) defeated Jayadratha, king of Sindhu; a. . (the P ndavas) humiliated Duryodhana a. . by freeing him from the armies of the Gandharvas; (the P ndavas) obtained the grace of Yamadharmar j , as a. . aa Yudhisthira answered the questions asked by Yama, .. who appeared in the guise of a Yaksa. . The twenty-third chapter is called Aj atav sasam ptih (the ending of the incognito stay), n a a . and is summarized in the following sloka. anyam vesamup gat h prthagito gatva vir . alayam a a. . at . . . taddehasthaharernisevanapar mallam tath kcak n a a a . . . hatv gograhanodyat napi kur n jitv vir . arcit h a a u a at a . . p rth h sv ntikam gatam yamajitam bhejustamdecyutam a a. a a . . .

23

The P ndavas went in disguise separately to the palace of King Vir t a, a. . a. so as not to arouse suspicion; and dedicated themselves to the service of Lord Hari as present in King Vir tas body; a. Bhma killed the wrestler (who had the boon from Siva); (Bhima) killed Kchaka, and Kchakas ve-and-a-hundred younger brothers; The P ndavas vanquished the Kauravas a. . who came to steal the cows of King Vir ta; a. after their incognito was over, (the P ndavas) were worshipped a. . by King Vir ta; a. (The P ndavas) served Lord Hari who came there; a. . I extoll that invincible Lord Acyuta.

22

The twenty-fourth chapter is called Yuddhodyogah (the preparation for war), and is sum. marized in the following sloka. yatsammaty prsatatanujapresitabr hmanokty a .. a a . . r jyam n d danujajanitasyambikeyorjunasya a . a a yah s h yyam vyadhita nagarm kaurav namav ptah . a. a . . a a . svokte krsnastadanabhimatevaptap rthah sa novy t a a .. .

24

By the approval of Lord Krsna, King Drupada .. . sent a message through a brahmana to Dhrtar stra, . a.. . who did not abdicate the rule which rightfully belonged to the sons of his younger brother; Lord Krsna, offering to help Arjuna, went to Hastin pur a .. . with a peace message which the sons of Dhrtar stra rejected; . a. . May this Lord, who helped the P ndavas, protect us. a. . The twenty-fth chapter is called Bhsmap tah (the fall of Bhsma), and is summarized in . a . . the following sloka. sen m vksya ranonmukhe karunay sastrojjhitam phalgunam a. . . . a . sadgt mupadiya k rmukadharam cakresya yah s rathih a s a . . a . anyonyam kurup ndavaica prtan m yojghanatsyandanat a. . s . a. . yo bhsmam nirap tayat sutaaraih p ndostamdecyutam 25 . a s . . . a. . Lord Acyuta preached the correct philosophy, in the form of the Bhagavad Gt , to Arjuna; a for, Arjuna abandoned the bow and arrows on the verge of the battle as he was overcome with compassion and grief upon seeing the opposing army consisting of his teachers (such as Dronac rya and Krp c rya) and elders (Bhsma) . . a . a a and other relatives; (Lord Achyuta) led Arjuna to take up the bow and arrows to begin the battle, as He took up the role of charioteer to this Arjuna; Lord Acyuta made both Kauravas and P ndavas kill each others armies; a. . Lord Acyuta made Bhisma fall from his chariot . from the arrows cast by the son of P ndu; a. . I extoll that never diminishing and ever complete Lord Acyuta. 23

The twenty-sixth chapter is called N r yanastropaamanam (the pacication of the N r yanastra) a a . s a a . and is summarized in the following sloka. drone yudhyati p ndavairvinihatam pr gjyotisam p rthatah a. . . . a . . . a krtv tasya sute hate nii sivam ntv rjunam saindhavam a s . a . . taddatt strabal dajghanadato drone hate draupadeh a a . . yo bhmam ca nij stranamramakarottam naumi n r yanam . a aa . .

26

(Lord N r yana) made Arjuna kill Bhagadatta, aa . the king of Pr gjyotisa and the son of Narak sura, a a . as Drona was ghting with the P ndavas; a. . . When Arjunas son, Abhimanyu, was killed, (the Lord) took Arjuna to Siva in the night, and, from the strength of an arrow given by him, He made Arjuna kill Saindhava (Jayadratha); When Drona was killed by Dhrstadyumna, the Lord made Bhma pay .. respect to the N r yanastra (discharged by Avatth m ); a a . s a a I bow to this Lord N r yana. aa . The twenty-seventh chapter is called Karnavadhah (the slaying of Karna), and is summa. . . rized in the following sloka. yats marthyabalena suryatanuje p rthena yuddhe jite a a pac cchalyamav pya s rathivaram dharm tmajam s yakaih s a a a a . . a . srna ngam krtavatyamum sibiragam p rtham ca mrtyorap t . . . . a . . . a . yah p rthena haterkaje nrpanutah p y tsa nah keavah 27 . . a . a a . s . Arjuna defeated Karna in the battleeld . by the strength of Lord Keavas grace; s After this, Karna secured Salya as his good and efcient charioteer; . With his arrows, Karna badly wounded the limbs of Dharmar j aa . who retreated to his tent; Lord Krsna saved Dharmar j , and Arjuna also, from death; aa .. . When Arjuna killed Karna, the Lord was praised by Dharmar j aa . for all He had done; may this Lord Keava protect us. s 24

The twenty-eighth chapter is called P ndavar jyal bhah (the P ndavas gain of the kinga. . a a a. . . dom), and is summarized in the following sloka. salye dharmasut ddhate kurubale parthaih samaste hate a . bhmen nujasamyute vinihate duryodhane draunin a . . a supt n m nidhane krte nii tato muktva vidherastratah a a. s . . p rth n r jyamit msca tatsutasutam yop tsa novy ddharih a a a a. a a . .

28

When Salya was slain by Dharmar j ; aa When the entire Kaurava army was destroyed by Pandavas; .. When Duryodhana was, along with all of his brothers, slain by Bhmasena; Avatth m killed all of the sleeping persons, including Dhr stadyumna, s a a .. in the tents of the P ndavas. a. . After this, when he discharged the Brahm stra; a The Lord saved the P ndavas and their grandson, Parksit, from a. . . the Brahm stra, a And established the P ndavas in their kingdom. a. . May this Lord Hari protect us. The twenty-ninth chapter is called Samastadharmasa grahah (the summarizing of the enn . tire dharma), and is summarized in the following sloka. krsnabhy mapi bh surairnrpasuto r jyebhisikto dvijaih a u a .. . . . . dagdhe nindati bhiksuke khalatare svam viprats ratah a . . . r jyam tyaktumathodyato vacanato yasyaptabhsm ttatah a . . a . sur v khiladharmanirnayamadah krsnadvayam dhmahi sa a . . .. . .

29

Dharmar j was coronated as King of Hastin pura by the learned aa a br hmanas and both Krsnas (Krsnadvaip yana and Gop la Krsna); a a a . .. . .. . .. . When Ch rv ka came in the guise of a bhiksu and reprimanded Dharmar j a a aa . that bhiksu was burned for his evil behavior by a curse of the brahmanas; . . When Dharmar j began to repent deeply for killing his teachers aa and relatives in battle, and prepared to abandon the kingdom, The P ndavas beloved grandfather, Bhisma, by order of both Krsnas, a. . .. . . taught Dharmar j various tenets of Dharmic principles. aa I humbly meditate upon such Kr snas .. . (Krsnadvaip yana and Gop la Krsna). a a .. . .. . 25

The thirtieth chapter is called Y gasam ptih (the completion of the y ga), and is summaa a . a rized in the following sloka. smrtv yam dyusaritsuto vasurabh udr j yad sasito a aa . a . nirduhkhotha jugopa dharmanirato jitv a svar jye kalim a . yah p rtham samabodhayat mrtaium yojvayatp ndavaih a. . . ss . . a . . yo yaj am sak rayat bahudhanaih dhy y mi tam keavam 30 n . a a a s . . s n a (Lord Keava) by meditating upon whom the son of Akaaga g , s Bhisma returned to his position as one of the eight Vasus; . (Lord Keava), by whose blessing, King Yudhisthira gave up all of his depress .. sion, ruling over and protecting the kingdom by following the path of righteousness and winning over the evil Kali in his kingdom; (Lord Keava) who gave a good sermon to Arjuna; s (Lord Keava) who brought back to life the dead infant, Parksit; s . (Lord Keava) who made P ndavas perform Avamedha Yaj a by utilizing s a. . s n great wealth; I meditate upon this Lord Keava. s The thirty-rst chapter is called Dhrtar str disvargapr ptih (the obtaining of heaven by a . . a. . a Dhrtar stra, etc.), and is summarized in the following sloka. . a. . yadyukt h p nduputr h ksitimatha jugupuh dharmar jah tvar v n a. a. . a. . a . a a . dharme yatprtayebh t pavanajavacanairambikeyam viraktam u . vy s tm yo vanastham tvakrta nijamanobhs.tavamtam gatam svam aa a . . . . . . . n tham p rth h smaranto mumudurapi padam yasya krsnam tamde a . a a. . .. . . .

31

P ndavas ruled and protected the kingdom after the war, a. . with the aid of Krsna; .. . Dharmar j performed religious ceremonies (such as Yaj as) aa n immediately and without delay, to please Kr sna; .. . Bhimasena spoke words of wisdom to Dhr tar stra by the instigation a. . . of the Lord, causing Dhrtar stra to retire to the forest . a. . with detachment where, of his own free will, 26

Dhrtar stra returned to his position as a gandharva; . a.. By meditating upon the Lord and His feet, the P n davas rejoiced. a. . I extoll that Lord Krsna. .. . The thirty-second chapter is called P ndavasvarg rohanam (the P ndavas ascent to heaven), a. . a a. . . and is summarized in the following sloka. yo yas.ta vipra ap dyadukulamavadht arthitogat svalokam s a . . devairbhaismy dyupeto yadanu nijapadam p ndav apyav puh a a. . a a . . . daity yaddvesatondhe tamasi nipatit a buddhar pobhavadyah a u . . kalky tm nte kaleryah kujananidhanakrt p tu sosm n mukundah a a a . a . .

32

The Lord performed Yaj as; n The Lord brought an end to the clan of Yadu, using the curse of a br hmana as a pretext; a . The Lord returned, praised by the gods, to His abode in the company of Rukmin and other consorts; . The P ndavas, emulating Him, also went back to their respective abodes; a. . The demons who hated the Lord fell into eternal hell; The Lord incarnated as Buddha to delude the undeserving; The Lord will incarnate as Kalki at the end of Kali-yuga, in order to destroy the evil ones; May this Lord Mukunda protect us. Finally, the glossator concludes his introduction: mah bh ratat tparyanirnay sayasa grahah a a a n . a . r ghavendrena yatin krtah sajjanasamvide a a . . . . This summary of the purport of the Mah bh rata-T tparya-Nirnaya; a a a . is composed by the saint R ghavendra, for the benefaction a of deserving people.

(Keshava Tadipatri & Thomas Head, with type-setting and editing by Shrisha Rao.)

27

Om Srmad Anandatrthabhagavatp d c rya viracitah a a a . .

Sr Mah bh ratat tparyanirnayah a a a . .


atha prathamodhy yah a . (sarvaastrat tparyanirnayah) s a . . aa . u . s a Om n r yanaya parip rnagunarnav ya vivodayasthitilayonniyatiprad ya . . a . j anaprad ya vibudh surasaukhyaduhkhasatk ranaya vitat ya namo namaste n a a a . a .

1.1

asdud ragunav ridhiraprameyo n r yanah paratamah param t sa ekah aa . . a a . a . . samsantasamvidakhilam jathare nidh ya laksmbhuj ntaragatah svaratopi c gre a a a . . . . . . tasyodarasthajagatah sadamandas ndrasv nandatus.tavapusopi ram ramasya a a a . . . bh tyai nij sritajanasya hi srjyasrs.tavksa babh va paran manimesak nte 1.3 u a u a . .. . . a

1.2

drs. v sa cetanaganan jathare say n n nandam travapus ah srtivipramukt n a a a a a ..t a . . . . . dhy nam gat n srtigat msca susuptisamsth n brahm dik n kalipar n manuj mstathaiksat a . a . a. a a a a. . a . . sraksye hi cetanaganan sukhaduhkhamadhyasampr ptaye tanubhrt m vihrtim mamecchan a . . . a. . . . soyam vih ra iha me tanubhrt svabh vasambh taye bhavati bh tikrdeva bh ty h 1.5 a a u u . u a. . . ittham vicintya paramah sa tu v sudevan m babh va nijamuktipadaprad t a a a u aa . . tasy j ayaiva niyat tha ram pi r pam babhre dvityamapi yat pravadanti m y m an a a u . a a sa karsanaca sa babh va punah sunityah samh rak ranavapustadanuj ayaiva n . . s u n . . . a a . dev jayetyanu babh va sa srs.tihetoh pradyumnat mupagatah krtit m ca dev 1.7 u a .. . . . a. sthityai punah sa bhagav naniruddhan m dev ca santirabhavaccharad m sahasram a a a a. . sthitv svam rtibhiram bhiracintyaaktih pradyumnar paka im mscaram tmaned t 1.8 a u u s u a. a a . nirdehak n sa bhagav naniruddhan m jv n svakarmasahit n udare niveya a a a a a a s cakretha dehasahit n kramaah svayambhupr n atmaesagarudeamukh n samagr n a s . a. s . a a . s pa c tmakah sa bhagav n dvisadatmakobh t pa cadvay satasahasraparomitaca n a a u n s . . . i

1.4

1.6

1.9

ekah samopyakhiladosasamujjhitopi sarvatra p rnagunakopi bah pamobh t u . u u . . . nirdosap rnagunavigraha atmatantro nicetan tmakaarragun aica hnah s a s . . u . . . s anandam trakarap damukhodar dih sarvatra ca svagatabhedavivarjit tm a a a . a a

1.10

1.11

k l cca deagunatosya na c diranto vrddhiksayau na tu parasya sad tanasya aa s a a . . . nait drsah kva ca babh va na caiva bh vyo n styuttarah kimu par t paramasya visnoh a . . u a a a . .. . sarvaj a svaratamah sa ca sarvaaktih p rnavyay tmabalacitsukhavryas rah n s a a . . . u . yasy j ay rahitamindiray sametam brahmeap rvakamidam na tu kasya ceam a n a a s u s . .

1.12

1.13

abh sakosya pavanah pavanasya rudrah sesatmako garuda eva ca sakrak mau a a . . . . vndreayostadapare tvanayoca tesam rsy dayah kramaa unagunah sat msah 1.14 s s s . . .. a . . . a . . abh sak tvatha ram sya marutsvar p cchres. h pyaj t tadanu gh sivato varis. h a u a a . a a .t a .t a tasy um vipatin ca girastayostu sacy dik h kramaa eva yath pum msah 1.15 a a a a. s a a. . t bhyaca te satagunairdaato varis.th h pa cottarairapi yath kramatah srutisth h a s s a a. . . . a. n sabdo bahutvavacanah satamityataca srutyantaresu bahudhoktiviruddhat na 1.16 s a . . tesam svar pamidameva yatotha mukt apyevameva satatoccavincar p h u a u a. .. sabdah satam daasahasramiti sma yasm t tasm nna hnavacanotha tatogryar p h s a a u a. . . evam narottamapar stu vimuktiyogy anye ca samsrtipar asur stamog h a a a a a. . . . evam sadaiva niyamah kvacidanyath na y vanna p rtiruta samsrtig h samast h a a u a. . . . . a.

1.17

1.18

p rtica naiva niyam d bhavit hi yasm t tasm t sam ptimapi y nti na jvasa gh h u s a a a a a a n a. anantyameva ganaosti yato hi tesam ittham tatah sakalak lagat pravrttih 1.19 a a . . . s . . .. etaih sur dibhiratipratibh diyuktairyuktaih sahaiva satatam pravicintayadbhih a a . . . . p rteracintyamahimah paramah par tm n r yanosya gunavistrtiranyag kva u a a aa . a . . . .

1.20

s myam na c sya paramasya ca kena c pyam muktena ca kvacidatastvabhid kutosya a a a a . . pr pyeta cetanaganaih satat svatantrairnityasvatantravapusah param t parasya 1.21 a a a . . . .

ii

arthoyameva nikhilairapi vedav kyai r m yanaih sahitabh ratapa car traih a a a . . a n a . anyaica sastravacanaih sahatattvas trairnirnyate sahrdayam harina sadaiva s u . . . . . n r yanasya na samah purusottamoham aa . . . . jv ksare hyatigatosmi tato nyad rtam1 a . a muktopasrpya2 iha n sti kutaca kacit a s s . 3 dharmaprthag tmadr getyadho hi a n neva a . . bh sa eva4 prthagsata esa jvo a a . . muktasya n sti jagato visaye tu saktih a . . m tr parosi na tu tenuvate mahitvam a a s . sadgunyavigraha sup rnagunaikadehah u . . . . . .

1.22

1.23

1.24

m h tmyadeha srtimuktigate ivaca brahm a a s s a . ca tadgunagatau na katha caneau n s . na srh kutastadapare sya sukhasya m tr . a a mananti muktasuganasca sat varena 1.25 s . a . bh sak bh sapar vabh sar p n yajasr ni ca cetan n m a a a a a a u a. a. a a visnoh sadaiv ti vaat kad pi gacchanti keadigana na muktau a s a s . .. . yasmin parenyepyajajvakoa s n ham par yurna marcimukhy h a . a a. j nanti yadgunaganan na ram dayopi a a . . nityasvatantra uta kosti tadanya sah 1.27 . naivaika eva purusah purusottamos a . . . vekah kutah sa puruso yata eva j ty a a . . . arth t sruteca gunato nijar pataca a s u s . nity nya eva kathamasmi sa ityapi sy t a a
1 2

1.26

1.28

Br. U. 5.5.1 . Bra. S . 1.3.2 u 3 Ka. U. 4.11 4 Bra. S . 2.3.50 u 5 abh saka ity di srutivacanameva na svavacanam Bh . Pra. a a a

iii

sarvottamo hariridam tu tad j ayaiva an . cettum ksamam sa tu harih paramasvatantrah . . . . . p rnavyay ganitanityagunarnavosau u . a . . . ityeva vedavacan ni paroktayaca 1.29 a s rg dayaca catv rah pa car tram ca bh ratam s a . n a . a . a m lar m yanam brahmas tram m nam svatah smrtam u a a . . u . a . . .

1.30

aviruddham ca yattvasya pram nam tacca n nyath a. . a a . etadviruddham yattu sy nna tanm nam katha cana 1.31 a a . n . vaisnav ni pur nani pa car tr tmakatvatah a. n a a . .. a pram nanyeva manv dy h smrtayopyanuk latah a. a a. u . . etesu visnor dhikyamucyatenyasya na kvacit . .. a atastadeva mantavyam n nyath tu katha cana a n . a

1.32

1.33

moh rth nyanyaastr n i krt nyev j ay hareh a a s a . . a a n a . atastesuktamagr hyamasur n am tamogateh 1.34 a a. . . . yasm t krt ni t nha visnunoktaih siv dibhih a . a a .. . a . esam yanna virodhi sy t tatroktam tanna v ryate a a . . .

1.35

visnv dhikyavirodhni y ni vedavac m syapi a a. .. a t ni yojy ny nuk ly d visnv dhikyasya sarvaah 1.36 a a a u a s . .. a avat resu yat ki cid darayennaravaddharih a . n s . tacc sur n am moh ya dosa visnornahi kvacit a a. . a . ..

1.37

aj atvam p ravayam v vedhabhed dikam tath n s . a a a . a . tath pr krtadehatvam dehaty g dikam tath 1.38 a a . a a a . . ansatvam ca duhkhitvam s myamanyaica hnat m s a . . . a pradarayati moh ya daity dn m harih svayam 1.39 s a a a. .

iv

na tasya kacid dososti p rnakhilaguno hyasau s u . . . sarvadehasthar pes u pr durbh ves u cevarah 1.40 u . a a . s . brahm dyabhedah s myam v kutastasya mah tmanah a a . a . a . yadevam v cakam sastram taddhi sastram param matam a . . . . . nirnay yaiva yat proktam brahmas tram tu visnun u . . a . .. a vy sar pena tad gr hyam tatrokt h sarvanirnay h 1.42 a u . a a. . . a. yath rthavacan n m ca moh rth n m ca samsayam a a a. a a a. . apanetum hi bhagav n brahmas tramacklr pat 1.43 a u . . tasm t s tr rtham gr hya kartavyah sarvanirnayah a u a a . . . . sarvadosavihnatvam gunaih sarvairudrn at 1.44 . a . . . . abhedah sarvar pesu jvabhedah sadaiva ca u . . . visnorukt ni s tresu sarvavededyat tath 1.45 a u . a .. . a t ratamyam ca mukt n m vimuktirvidyay tath a a a. a a . tasm detadviruddham yanmoh ya tadud hrtam 1.46 a a a . . tasm d ye ye guna visnorgr hy ste sarva eva tu a a a . .. ity dyuktam bhagavat bhavisyatparvani sphutam a a . . . . esa moham srj my su yo jan n mohayisyati a . . a a . . tvam ca rudra mah b ho mohaastr n i k raya a a s a . a .

1.41

1.47

1.48

atatthy ni vitatthy ni darayasva mah bhuja a a s a prak sam kuru c tm namaprak sam ca m m kuru a . a a a . a. iti v r havacanam brahm ndoktam tath param aa a. . a . . amoh ya guna visnor k raciccharrat 1.50 a a . .. a a s nirdosatvam t ratamyam mukt n mapi cocyate a a . . a . etadviruddham yat sarvam tanmoh ya iti nirnayah a . . . . v

1.49

1.51

sk ndepyuktam sivenaiva . anmukh yaiva s daram a s . a a . sivaastrepi tad gr hyam bhagavacch strayogi yat s a a .

1.52

paramo visnurevaikastajj anam moksas dhanam n . .. . a sastr nam nirnayastvesa tadanyanmohan ya hi 1.53 a. . a . . j anam vin tu y muktih s myam ca mama visnun n . a a . a . .. a trth dim trato j anam mam dhikyam ca visnutah 1.54 a a n . a . .. . abhedac smad dn m mukt n m harina tath s a a a. a a. a . ity di sarvam moh ya kathyate putra n nyath 6 a a a a .

1.55

uktam p dmapur n e ca saiva eva sivena tu a. . a yaduktam harina p rvam um yai pr ha taddharah 1.56 a a . . u . . tv m r dhya tath sambho grahsy mi varam sad a aa a . a a . dv par dau yuge bh tv kalay m nusadisu 1.57 a a u a a a . . sv gamaih kalpitaistvam ca jan n madvimukh n kuru a a a . . 7 m m ca gop ya yena sy t srs. iresottar dhar 1.58 a. a a ..t . a a na ca vaisnavaastresu vedesvapi hareh parah s .. . . . . kvaciduktonyaastres u paramo visnurritah 1.59 s . . .. nirdosatv cca ved n m vedoktam gr hyameva hi a a. . a . a vedesu ca paro visnuh sarvasm ducyate sad 1.60 a a . .. . asya devasya m. huso vay visnoresasya prabhrthe havirbhih l . a .. . . . vide hi rudro rudriyam mahitvam y sis.tam vartiravan vir vat8 s a a . . a . .
6 7

1.61

Padma Pu. 6.71.114-116 Padma Pu. 6.71.106-107 8 Rgveda 7.40.5 .

vi

stuhi srutam gartasadam yuv nam mrgam na bhmam upahatnumugram9 a . . . . . yam k maye tam tamugram krnomi tam brahm nam tamrsim tam sumedh m10 a. . a .. . . . a . . .. . eko n r yana asnna brahm na ca sa karah aa . a n . v sudevo v idamagra asnna brahm na ca sa karah a a a n .

1.62

1.63

yad payah payate rugmavarnam kart ramsam purusam brahmayonim a s . s a . . . . . tad vidv n punyap pe vidh ya nira janah paramam s myamupaiti11 1.64 a a a u n a . . . yo veda nihitam guh y m parame vyoman a a. . sonute sarv n k m n saha brahmana vipacit 12 s a a a s a .

1.65

pra gh nvasya mahato mah ni saty satyasya karanani vocam13 a a a . satyamenam anu vive madanti r tim devasya grnato maghonah14 s a . .. . . yacciketa satyamit tan na mogham vasu sp rhamuta jetota d t 15 a aa . 16 1.67 satyah so asya mahim grne savo yaj esu viprar jye a .. n . a . saty visnorgunah sarve saty jveayorbhid a .. a s a . . satyo mitho jvabhedah satyam ca jagaddrsam . . .

1.66

1.68

asatyah svagato bhedo visnorn nyadasatyakam a . .. jagatprav hah satyoyam pa cabhedasamanvitah 1.69 a . n . . jveayorbhid caiva jvabhedah parasparam s a . jadeayorjadan m ca jadajvabhid tath 1.70 a a . s . a. . pa cabhed ime nity h sarv vasth su sarvaah n a a. a a s .
Rgveda 2.33.11 . Rgveda 10.125.5 . 11 Mu. U. 3.1.3 12 Tai. U. 2.1 13 Rgveda 2.15.1 . 14 Rgveda 4.17.5 . 15 Rgveda 10.55.6 . 16 Rgveda 8.3.4 .
10 9

vii

mukt n m ca na hyante t ratamyam ca sarvad a a. a a .

1.71

ksitip manusyagandharv daiv sca pitaracir h a a s a. . a . aj naj h karmaj sca dev indrah purandarah 1.72 a a a a. . . rudrah sarasvat v yurmukt h satagunottar h a a. a. . . eko brahm ca v yuca vndro rudrasamastath a a s a eko rudrastath seso na kacidv yun samah 1.73 a . s a a . muktesu srstath v yoh sahasragunit gunaih a a . . a . . . tatonantaguno visnurna kacit tatsamah sad s a . .. .

1.74

ity di vedav kyam visnorutkarsameva vaktyuccaih a a . .. . . 17 iti svayam tena t tparyam mahadatretyuktam yo m m a a . . . bh mno jy yastvam18 iti hyuktam s tresu nirnay t tena u a . u . . a tatprtyaiva ca moksah pr pyastenaiva n nyena 1.76 a . . a

1.75
19

n yam tm pravacanena labhyo na medhay na bahun srutena a a a a a yamevaisa vrnute tena labhyastasyaisa atm vivrnute tanum sv m20 . a . .. . a .. visnurhi d t moksasya v yuca tadanuj ay aa a s n a .. . mokso j anam ca kramao muktigo bhoga eva ca s . n . uttaresam pras dena nc n m n nyath bhavet a a a. a a .. sarvesam ca harirnityam niyant tadvaah pare a s . . ..

1.77

1.78

1.79

t ratamyam tato j eyam sarvoccatvam harestath a n a . . . etadvin na kasy pi vimuktih sy t katha cana 1.80 a a n . a
Bha. G. 15.19 Bra. S . 3.3.59 u 19 iti sabdah prak ravacanah anena prak rena janm dyasya yatah (Bra. S . 1.1.2), a a . a u . . . dyumbhv dy yatanam svaabd t (Bra. S . 1.3.1), aksaramambar ndhrteh (Bra. S . 1.3.10), a a s a u a u . . . . sarvopet ca taddaran d (Bra. S . 2.1.31) ity di s tresu uktam, iti bh vah a s a u a u . a . . atah s tresu iti bahuvacanam Bh . Pra. a . u . 20 Ka. U. 1.2.23, Mu. U. 3.2.3
18 17

viii

pa cabhed m sca vij aya visnoh sv bhedameva ca n a. n .. . a nirdosatvam gunadrekam j atv muktirnac nyath a a . . . . n a avat r n harerj atv n vat r hareca ye aa n a a a a s tad veam stath samyag j atv muktirnac nyath a s . a n a a a srs. iraksahrtij ananiyatyaj anabandhan n n a ..t . . n moksam ca visnutastveva j atv muktirnac nyath n a a a . . .. ved msca pa car tr n i setih sapur n ak n a. n a a. a a. a j atv visnupar neva mucyate n nyath kvacit n a . . a a a

1.81

1.82

1.83

1.84

m h tmyaj anap rvastu sudrdhah sarvatodhikah a a n u .. . . sneho bhaktiriti proktah tay muktirnac nyath 1.85 a a a . trividh jvasa gh stu devam nusad nav h a n a a . a a. tatra dev muktiyogy m nusesuttam stath a a a . . a a

1.86

madhyam m nusa ye tu srtiyogy h sadaiva hi a a . a. . adham niray yaiva d nav stu tamolay h 1.87 a a a a a. muktirnity tamacaiva n vrttih punaretayoh a s a . . . dev n m nirayo n sti tamac pi katha cana 1.88 a a. a s a n n sur nam tath muktih kad cit kenacit kvacit a a. . a a . m nusanam madhyam n m naivaitaddvayam pyate a . . . a a. a asur nam tamahpr ptistad niyamato bhavet a. . a . a yad tu j anisadbh ve naiva grhnanti tatparam a n a . .

1.89

1.90

tad muktica dev n m yad pratyaksago harih a s a a. a . . svayogyayop sanay tanv tadyogyay tath 1.91 a a a a a sarvairgunairbrahmana tu samup syo harih sad a a . . . ix

anando j ah sad tmeti hyup syo m nusairharih 1.92 n . a a a . . yath kramam gunodrek t tadanyair viri catah a a a n . . . brahmatvayogy . javo n ma dev h prthagganah ar a a. . . . tairev pyam padam tattu naiv nyaih s dhanairapi a a . . . a evam sarvapad n m tu yogy h santi prthag ganah a a. a. . . . .

1.93

1.94

tasm dan dyanantam hi t ratamyam cid tman m a a a a a . . tacca naiv nyath kartum sakyam ken pi kutracit 1.95 a a a . . ayogyamicchan purusah patatyeva na samsayah . . . . tasm d yogy nus rena sevyo visnuh sadaiva hi 1.96 a a a . .. . acchidrasevan ccaiva nisk matv cca yogyatah a a . a . dras. um sakyo harih sarvairn nyath tu katha cana a a n . .t . niyamoyam hareryasm nnolla ghyah sarvacetanaih a n . . . satyasa kalpato visnurn nyath ca karisyati 1.98 n a a .. . d natrthatapoyaj ap rv h sarvepi sarvad a n u a. a a g ni harisev y m bhaktistvek vimuktaye n a a a. a bhavisyatparvavacanamityetadakhilam param . . 1.99

1.97

rnve vra ugramugram dam yannanyamanyam atinenyam nah s. . a a . . . edham nadvilubhayasya r j cosk yate via indro manusy n 1.100 a aa . u s . . a par p rvesam sakhy vrnakti vitartur n o aparebhireti a u .. a .. a. an nubh travadh nv nah p rvrindrah saradastartarti21 a u u a . u .

1.101

tamevam vidv namrta iha bhavati n nyah panth ayan ya vidyate22 a a . a a . .


21 22

Rgveda 6.47.16-17 . Tai. A. 3.12.17

tameva viditv ti mrtyumeti n nyah panth vidyateyan ya23 a a . a a . yasya deve par bhaktiryath deve tath gurau a a a tasyaite kathit hyarth h prak sante mah tmanah24 a a. a a . bhaktyarth nyakhil nyeva bhaktirmoksaya keval a a a . mukt n mapi bhaktirhi nity nandasvar pin 1.104 a a a u . j anap rvah parah sneho nityo bhaktiritryate n u . . ity di vedavacanam s dhanapravidh yakam 1.105 a a . a nisesadharmakart pyabhaktaste narake hare s . a sad tis.thati bhaktaced brahmah pi vimucyate a . s a

1.102

1.103

1.106

dharmo bhavatyadharmopi krto bhaktaistav cyuta a . p pam bhavati dharmopi yo na bhaktaih krto hare 1.107 a . . . bhakty tvananyay sakya ahamevamvidhorjuna a a . j atum dras.tum ca tattvena praves. um ca parantapa25 n . t . . . . an didvesino daity visnau dveso vivardhitah a a .. . . . . tamasyandhe p tayati daity nante vinicay t 1.109 a a s a p rnaduhkh tmako dvesah sonanto hyavatis. hate u . . a . . .t patit n m tamasyandhe nihsesasukhavarjite 1.110 a a. . . jv bhedo nirgunatvam ap rnagunat tath a u . a . . . a s my dhikye tadanyesam bhedastadgata eva ca a a .. pr durbh vavipary sastadbhaktadvesa eva ca a a a . tatpram nasya nind ca dvesa etekhil mat h a. a a a. .
23 24

1.108

1.111

1.112

Sve. U. 3.8 Sve. U. 6.23 25 Bha. G. 11.54

xi

etairvihn y bhaktih s bhaktiriti nicit a a s a . a an dibhaktirdev n m kram d vrddhim gataiva s a a a. a . a . aparoksadrserheturmuktihetuca s punah s a . . . saiv nandasvar pen a nity muktesu tis. hati a u . a t . .

1.113

1.114

yath saukly dikam r pam gorbhavatyeva sarvad a a a . u . sukhaj an dikam r pam evam bhakterna c nyath n a a a . u . . bhaktyaiva tus. imabhyeti visnurn nyena kenacit a .t .. sa eva muktid t ca bhaktistatraikak ran am 1.116 aa a . brahm dn m ca mukt n m t ratamye tu k ranam a a. a a. a a . t ratamyasthit n dinity bhaktirna cetarat 1.117 a a a a

1.115

m nusesvadham h ki cid dvesayukt h sad harau a . . a. n a. a . duhkhanis. h statastepi nityameva na samsayah 1.118 . .t a . . madhyam mirabh tatv nnityam miraphal h smrt h a s u a s a. . a. . ki cidbhaktiyut nityam uttam stena moksinah 1.119 n a a . . . . brahmanah param bhaktih sarvebhyah paramastatah a . . . . . ity dni ca v ky ni pur nesu prthak prthak a a a a. . . . 1.120

sannavatya gulo yastu nyagrodhaparimandalah n .. . . .. saptap dacaturhasto dv trimsallaksanairyutah a s a . . . . asamsayah samsayacchid gururukto mansibhih 1.121 . . . . . tasm d brahm gururmukhyah sarvesameva sarvad a a a . . anyepi sv tmano mukhy h kram d gurava rit h 1.122 a a. a a. kram llaksanahn sca laksanalaksanaih sam h a . . a a. . . . . . m nusa madhyam h samyag durlaksanayutah kalih a . a. . . . .

1.123

xii

samyaglaksanasampanno yad dady t suprasannadhh a . . . sisy ya satyam bhavati tatsarvam n tra samsayah 1.124 . a . . a . . agamyatv ddharistasminn vis. o muktido bhavet a a .t n tiprasannahrdayo yad dady d gururapyasau a a . na tat satyam bhavet tasm d arcanyo guruh sad a a . . sv var nam gurutvam tu bhavet k ranatah kvacit a a. . a . . . mary d rtham tepi p jy na tu yadvat paro guruh a a u a . . ityetat pa car troktam pur nesvanumoditam n a a. . . 1.126

1.125

yad muktiprad nasya svayogyam payati dhruvam a a s . r pam harestad tasya sarvap p ni bhasmas t 1.127 u . a a a a y nti p rv nyuttar ni na slesam y nti k nicit a u a. a. . . a a moksaca niyatastasm t svayogyaharidar ane a s . s

1.128

bhavisyatparvavacanamityetat s tragam tath 26 u a . . 27 ityavadat sphutam srutica tatpar tadvat tadyath s a a .

1.129

mukt stu m nusa dev n dev indram sa sa karam a a . a a n . sa brahm nam kramenaiva tena y ntyakhil harim 1.130 a. . a a . uttarottaravay sca mukt rudrapurassar h s a a a. nirdosa nityasukhinah punar vr ttivarjit h a . a. . . svecchayaiva ramantetra n nis.tam tesu ki cana a . . . n

1.131

asur h kaliparyant evam duhkhottarottar h a. a a. . . kalirduhkh dhikastesu tepyevam brahmavad ganah . a . . . .


etats tragam ityasya etat prameyam s tragam u . u tadadhigama uttarap rv ghayoralesavin sau tadvyapadead u a s . a s (Bra. S . 4.1.13) iti s tragatam, ityarthah Bh . Pra. u u a . 27 Ch . U. 4.14.3 a
26

1.132

xiii

tath nyepyasur h sarve gana yogyatay sad a a. a a . brahmaivam sarvajvebhyah sad sarvagunadhikah a . . . . muktopi sarvamukt n m adhipatye sthitah sad a a. a . asrayastasya bhagav n sad n r yanah prabhuh a a aa . . .

1.133

1.134

iti . gyajuhs m tharvapa car tretih satah r n a a . a a . pur nebhyastath nyebhyah sastrebhyo nirnayah krtah 1.135 a. a . . . . . visnv j ayaiva vidusa tatpras dabalonnateh a . .. a n . anandatrthamunin p rnapraj abhidh yuj a u . n a a

1.136

t tparyam sastr nam sarvesam uttamam may proktam a a . a. . .. . pr py nuj am visnoretajj atvaiva visnur pyosau 1.137 a a n . . . n .. a iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . sarvaastrat tparyanirnayo n ma prathamodhy yah s a a a . .

xiv

atha dvityodhy yah a . (v kyoddh rah) a a . Om jayati hariracintyah sarvadevaikavandyah paramagururabhs.tav ptidah sajjan n m . a a a . . . . nikhilagunaganarno nityanirmuktadosah sarasijanayanosau srpatirm nado nah 2.1 a . . . . . . uktah p rvedhy ye sastr nam nirnayah paro divyah a a. . . u . . . srmadbh ratav ky nyetairev dhyavasyante 2.2 a a a a kvacid granth n praksipanti kvacidantarit napi a a . kuryuh kvacicca vyaty sam pram d t kvacidanyath a . a a a . anutsann api granth vy kul iti sarvaah a a a a s . utsann h pr yaah sarve kotyamsopi na vartate a. a s . . .

2.3

2.4

granthopyevam vilulitah kimvartho devadurgamah . . . . kal vevam vy kulite nirnay ya pracoditah 2.5 a a a . . . harina nirnay n vacmi vij namstatpras datah a . a . . a . sastr ntar n i sa j nan ved msc sya pras datah a a. na a. a a .

2.6

dee dee tath granth n drs. v caiva prthagvidh n s s a a ..t a a . yath sa bhagav n vy sah s ksann r yanah prabhuh 2.7 a a a . a . a a . . . jag da bh rat dyesu tath vaksye tadksay a a a . a . a . sa ksep t sarvaastr rtham bh rat rth nus ratah n . a s a a a a a . . nirnayah sarvaastr n am bh ratam parikrtitam 2.8 s a. . a . . . bh ratam sarvaved sca tul m ropit h pur a a a a a. a . devairbrahm dibhih sarvairrsibhica samanvitaih a s .. . . vy sasyaiv j ay tatra tvatyaricyata bh ratam 2.9 a a n a a mahatv d bh ravatv cca mah bh ratamucyate a a a a a

xv

niruktamasya yo veda sarvap paih pramucyate28 a .

2.10

nirnayah sarvaastr n am sadrs. anto hi bh rate s a. . a . . t . . krto visnuvaatvam hi brahm dn m prak sitam 2.11 s a a. a . . .. yatah krsnavae sarve bhm dy h samyagrit h s a a. a. . .. . sarvesam j anado visnuryaod teti coditah 2.12 s a . . n .. . yasm dvy s tman tesam bh rate yaa uciv n a aa a .. a s a j anadaca suk dn m brahmarudr dir pin am n s a a. a u .

2.13

brahm dhikaca devebhyah sesadrudr dapritah a s a . . . priyaca visnoh sarvebhya iti bhmanidaran t 2.14 s s a .. . bh bh rah rin o visnoh pradh n ngam hi m rutih u a a . a a . a . .. . m gadh divadh deva duryodhanavadh dapi 2.15 a a a a yo ya eva balajyes.thah ksatriyesu sa uttamah . . . . . a gam cedvisnuk ryesu tadbhaktyaiva na c nyath n . a . a a .. balam naisargikam taccedvar str destadanyath a a a . . any veanimittam cedbalamany tmakam hi tat 2.17 a s a . . devesu balin meva bhaktij ane na c nyath a n a a . sa eva ca priyo visnorn nyath tu katha cana a a n ..

2.16

2.18

tasm dyo yo balajyes. hah sa gunajyes. ha eva ca a . .t . .t balam hi ksatriye vyaktam j ayate sth ladrs.tibhih u .. . . n . .

2.19

j an dayo guna yasm jj ayante s ksmadrs. ibhih n a a n u . ..t . . tasm dyatra balam tatra vij atavy gunah pare 2.20 a n a . . . devesveva na c nyesu v sudevapratpatah a . a . .
28

Mah . 1.1.209 * a

xvi

ksatr danyesvapi balam pram nam yatra keavah a. . s . . a . . pravrtto dus.tanidhane j anak rye tathaiva ca 2.21 n a . . anyatra br hmanan m tu pram nam j anameva hi a a. . n . a. ksatriy nam balam caiva sarvesam visnuk ryat 2.22 a. . a . . .. .. a krsnar m dir pesu balak ryo jan rdanah a a .. . a a u . . dattavy s dir pes u j anak ryastath prabhuh 2.23 a a u . n a a . matsyak rmavar h sca simhav manabh rgav h u a a a a a. . r ghavah krsnabuddhau ca krsnadvaip yanastath a a a .. . . .. . kapilo datta . sabhau simsum ro ruceh sutah r. . a . . n r yano harih krsnast paso manureva ca 2.25 aa . . .. . a mahid sastath hamsah strr po hayarsav n a a . . u s . a tathaiva vadav vaktrah kalk dhanvantarih prabhuh 2.26 . a . . . ity dy h kevalo visnurnaisam bhedah katha cana a a. n .. .. . na vieso gunaih sarvairbalaj an dibhih kvacit 2.27 s . n a . . . srbrahmarudraesasca vndrendrau k ma eva ca s . a k maputroniruddhaca s ryacandro brhaspatih 2.28 a s u s . . dharma esam tath bh ry daksady manavastath a a a a .. . a manuputr sca . sayo n radah parvatastath 2.29 a r. a a . kayapah sanak dy sca vahny dy scaiva devat h s a a a a a. . bharatah k rtavryaca vainy dy scakravartinah 2.30 s a a . a . gayaca laksmanady sca trayo rohininandanah s . . . . a pradyumno raukmineyaca tatputrac niruddhakah s sa . . narah phalguna ity dy viesaveino hareh a a s . s . . v li s mb dayacaiva ki cid veino hareh 2.32 a a a s n a s . xvii

2.24

2.31

tasm dbalapravrttasya r makrsnatmano hareh a a . .. . . antara gam han m msca bhmastatk ryas dhakau n . u a. a a

2.33

brahm tmako yato v yuh padam br hmamag t pur a a . a a . a v yoranyasya na br hmam padam tasm t sa eva sah 2.34 a a a . . . yatra r pam tatra gunah bhakty dy strs u nityaah u . a a . s . . . r pam hi sth ladrs. n m drsyam vyaktam tato hi tat u . u . . t a . . . .

2.35

pr yo vettum na sakyante bhakty dy strs u yat tatah a a a . . . y s m r pam gunast s m bhakty dy iti nicayah 2.36 a a. u . a a s . a a. . tacca naisargikam r pam dv trimsallaksanairyutam . u . a . . . n laksanam vapurm tram gunahetuh katha cana 2.37 a . . . a . n . . asurnam var destu vapurm tram bhavisyati a a . . . . na laksananyatast s m naiva bhaktih katha cana a a. n . . . tasm d r pagunod r j nak rugmin tath a u a . aa a . satyabh mety dir p srh sarvaparam mat a a u a . a a

2.38

2.39

tatah pac d draupad ca sarv bhyo r pato var a u a . s a bh bh raksapane s ksada gam bhmavadsituh 2.40 u a . . . a . n . hant ca vairahetuca bhmah p pajanasya tu a s . a draupad vairahetuh s tasm d bhm danantar a a a . a

2.41

baladevastatah pac t tatah pac cca phalgunah . s a . s a . nar veadanyath tu draunih pac t tatopare 2.42 a s a . . s a r mavajj mbavaty dy h sat tato revat tath a a a a. . . a laksmano hanumatpac t tato bharatav linau sa a . . satrughnastu tatah pac t sugrv dy statovar h a a a. . s a

2.43

xviii

r mak ryam tu yaih samyak svayogyam na krtam pur a a a . . . . . taih p ritam tat krsnaya bbhatsv dyaih samantatah 2.44 a .. . . u . . . adhikam yaih krtam tatra tair nam krtamatra tat u . . . . . . karnadyairadhikam yaistu pr durbh vadvaye krtam a a . . . vivid dyairhi taih pac d vipratpam krtam hareh 2.45 a s a . . . . . pr durbh vadvaye hyasmin sarvesam nirnayah krtah a a . . . . .. naitayorakrtam ki cicchubham v yadi v ubham n a as . . . anyatra p ryate kv pi tasm datraiva nirnayah 2.46 u a a . . pac ttanatv t krsnasya vaiesy t tatra nirnayah s a a .. . s . a . . pr durbh vamimam yasm d grhtv bh ratam krtam a a a . a a . . . ukt r makath pyasmin m rkandeyasam syay a a a a .. a a tasm d yad bh rate noktam taddhi naiv sti kutracit a a a . atroktam sarvaastresu nahi samyagud hrtam 2.48 s a . . . ity di kathitam sarvam brahm nde harina svayam a a. . . . . m rkandeyepi kathitam bh ratasya praamsanam a .. a s . .

2.47

2.49

devat n m yath vy so dvipad m br hmano varah a a. a a a. a . . ayudh n m yath vajramosadhn m yath yav h a a. a a. a a. . tathaiva sarvaastr n am mah bh ratamuttamam 2.50 s a . . a a v yuproktepi tat proktam bh ratasya praamsanam a a s . .
29

krsnadvaip yanam vy sam viddhi n r yanam prabhum a aa . . .. . . a . ko hyanyah pundark ksanmah bh ratakrd bhavet30 2.51 a a . .. a . . evam hi sarvaastresu prthak prthagudritam s . . . . uktorthah sarva ev yam m h tmyakramap rvakah a . a a u . .
29

2.52

krsnadvaip yanam vy sam iti slokah na kevalam v yuproktesti a a .. . . . . a kintu bh ratepyastti j eyam Bh . Pra. a n a 30 Padma Pu. 1.1.43-44; Visnu Pu. 3.4-5; Mah . 12.334.9 a ..

xix

bh ratepi yath prokto nirnayoyam kramena tu a a . . . tath pradarayisy mastadv kyaireva sarvaah 2.53 a s . a a s . n r yanam suragurum jagadekan tham aa . . a . . bhaktapriyam sakalalokanamaskrtam ca . . . traigunyavarjitamajam vibhum dyamsam a . . . vande bhavaghnamamar surasiddhavandyam a

2.54

31

j anapradah sa bhagav n kamal viri caarv dip rvajagato nikhil dvaris. hah n a a n s a u a . .t . bhaktyaiva tusyati haripravanatvameva sarvasya dharma iti p rvavibh gasam sthah u a . . . . nirdosakah srtivihna ud rap rnasamvidgunah prathamakrt sakal tmaaktih a u . a s . . . . . . . . moksaikaheturasur pasuraica muktairvandyah sa eka iti coktamathottar rdhe u s a . .

2.55

2.56

namyatvamuktamubhayatra yatastatosya muktairamuktigaganaica vinamyatokt a . s ittham hi sarvagunap rtiramusya visnoh prast vit prathamatah pratij nataiva 2.57 a a a . . u . .. . . krsno yaj airijyate somap taih krsno vrairijyate vikramadbhih n u . .. . .. . . krsno vanyairijyate sammrsanaih krsno muktairijyate vtamohaih . .. . .. . . . srs. a brahm dayo dev nihat yena d nav h a a a a a. . . t tasmai dev didev ya namaste sar gadh rin e a a n a .

2.58

2.59

sras. rtvam dev n m muktisras. rtvamucyate n nyat a a. a . . t. . t. utpattirdaity n mapi yasm t sammit viesoyam 2.60 a a a a s . atha ca daityahatistamasi sthir niyatasamsthitireva na c nyath a a a . tanuvibh gakr tih sakalesviyam nahi viesakrt suradaityag 2.61 a . . s . . a a . .
kvacidantarit napi iti vacan t, idam dyapadyamasaham n h kecid dau na likhanti a a a a a. a keraladeasya pur tanapustakesu ady pi drsyate kathamanyath lok c ryo vy sah s a a a a a a . . . . laksaparimitam grantham kurvan granth dau lokaiksanaya ma galapadyam na racayet? a s . . n . . . . . yatolpyasi granthe bh gavate harivamsadau ca satyam param dhmahi iti, a . . . son dirv sudevah samayatu duritam janmajanm rjitam iti ca lokaiksanartham a a a s . . . . . ma galamakarot ato asminmah granthe sakalaistan m gururvy sah ma galam caredeveti n . a s .. a . a . n . a a j eyam Bh . Pra. n
31

xx

tamimameva sur surasa caye harikrtam praviesamudksitum a n s . . . . prativibhajya ca bhmasuyodhanau svaparapaksabhid kathit kath a a a . namo bhagavate tasmai vy s y mitatejase aa a yasya pras d d vaksy mi n r yanakath mim m a a aa . a a . a

2.62

2.63

v sudevastu bhagav n krtitotra san tanah a a a . pratibimbamiv dare yam payanty tmani sthitam a s s a . n sti n r yanasamam na bh tam na bhavisyati a aa . u . . . etena satyav kyena sarv rth n s dhay myaham a a a a a

2.64

2.65

adyantayorityavadat sa yasm d vy s tmako visnurud raaktih a aa a s . .. tasm t samast harisadgunan m nirntaye bh ratag kathaisa 2.66 a a a a . a. . . satyam satyam punah satyamuddhrtya bhujamucyate . . . . vedaastr t param n sti na daivam keav t param 2.67 s a a . . s a lodya sarvaastr n i vic rya ca punah punah a . s a . a . . idamekam sunispannam dhyeyo n r yanah sad aa . . a . . . smartavyah satatam visnurvismartavyo na j tucit a . . .. sarve vidhinisedh h syuretayoreva ki kar h 2.69 a. n a. . ko hi tam veditum sakto yo na sy t tadvidhoparah a . . . tadvidhac paro n sti tasm t tam veda sah svayam 2.70 sa a a . . ko hi tam veditum sakto n r yanaman mayam aa . a . . rte satyavats noh krsnad v devaksut t 2.71 u . .. . a a . aprameyoniyojyaca svayam k magamo va s s . a modatyesa sad bh tairb lah krdanakairiva 2.72 a u a . . . na pram tum mah b huh sakyoyam madhus danah a . a a . u . . xxi

2.68

param t parametasm d vivar p nna vidyate a a s u a

2.73

vasudevasuto n yam n yam garbhevasat prabhuh a . a . . n yam daarath jj to na c pi jamadagnitah 2.74 a . s a a a . j yate naiva kutr pi mriyate kuta eva tu a a na vedhyo muhyate n yam baddhyate naiva kenacit a . kuto duhkham svatantrasya nity nandaikar pin ah 2.75 a u . . . . s . sannapi hi deveah sarvasya jagato harih . karm ni kurute nityam kn sa iva durbalah 2.76 a. . a . n tm nam veda mugdhoyam duhkh st m ca m rgate a a . a . . a. baddhah sakrajitety di llaisasuramohin 2.77 a . . muhyate sastrap tena bhinnatvagrudhirasravah a . aj nan prcchati sm ny mstanum tyaktv divam gatah 2.78 a a a. a . . . . ity dyasuramoh ya daray m sa n . yavat a a s a a at avidyam nameveah kuhakam tad viduh sur h a s . a. . . pr durbh v hareh sarve naiva prakrtidehinah a a a . . . nirdosa gunasamp rna darayantyanyathaiva tu u . s . .

2.79

2.80

dus. an m mohan rth ya sat mapi tu kutracit a a a . t a . yath yogyaphalapr ptyai llaisa param tmanah 2.81 a a . a . j anam teham savij anamidam vaksy myaesatah n . n s . . . . . a yajj atv neha bh yonyajj atavyamavaisyate32 2.82 n a u n s. aham krtsnasya jagatah prabhavah pralayastath a . . . . . 33 mattah parataram n nyat ki cidasti dhana jaya n n . . a
32 33

2.83

Bha. G. 7.2 Bha. G. 7.6-7

xxii

avaj nanti m m m dh m nusm tanum sritam34 a a . u. a a . . a mogh sa moghakarm no moghaj an vicetasah a a. n a . r ksasm surm caiva prakrtim mohanm srit h35 2.84 a . a . . a. . . mah tm nastu m m p rtha daivm prakrtim srit h a a a. a . . a a . bhajantyananyamanaso j atv bh t dimavyayam36 n a u a

2.85

pit si lokasya car carasya tvamasya p jyaca gururgary n a a u s a na tvatsamostyabhyadhikah kutonyo lokatrayepyapratimaprabh va37 a . param bh yah pravaksy mi j an n m j anamuttamam u . n a a . n . . a yajj atv munayah sarve par m siddhimito gat h38 2.87 n a a. a. . mamayonirmahad brahma tasmin garbham dadh myaham a . 39 2.88 sambhavah sarvabh t n m tato bhavati bh rata ua a. a . dv vimau purusau loke ksarac ksara eva ca a s a . . . ksarah sarv ni bh t ni k . asthoksara ucyate 2.89 a. u a ut . . . uttamah purusastvanyah param tmetyud hr tah a a . . . . . yo lokatrayam viya bibhartyavyaya svarah 2.90 a s . yasm t ksaramattohamaksar dapi cottamah a . . a . atosmi loke vede ca prathitah purusottamah 2.91 . . . yo m mevamasamm dho j n ti purusottamam a u. a a . sa sarvavid bhajati m m sarvabh vena bh rata a. a a iti guhyatamam sastramidamuktam may nagha a . .
34 35

2.86

2.92

Bha. G. Bha. G. 36 Bha. G. 37 Bha. G. 38 Bha. G. 39 Bha. G.

9.11 9.12 9.13 11.43 14.1 14.3

xxiii

etad buddhv buddhim n sy t krtakrtyaca bh rata40 a a a . . s a dvau bh tasargau lokesmin daiva asura eva ca u daivo vistaraah prokta asuram p rtha me s. nu 41 s . r . . a

2.93

2.94

asatyamapratis. ham te jagad huransvaram42 a .t . svarohamaham bhog siddhoham balav n sukh 43 a . . m m tmaparadehesu pradvisantobhyas yak h 44 a a u a. . . t naham dvisatah kr r n sams resu nar dham n a a a . . a . . . ua 45 2.96 ksip myajasramaubh n surs veva yonisu s a a . . a . surm yonim pann m dh janmani janmani a . a a u. a m mapr pyaiva kaunteya tato y ntyadham m gatim46 a a a a. sarvabh tesu yenaikam bh vamavyayamks ate u . a . . avibhaktam vibhaktesu tajj anam viddhi s tvikam47 n . a . . sarvaguhyatamam bh yah srnu me paramam vacah u . . . . . . is.tosi me drdhamiti tato vaksy mi te hitam48 2.99 a .. . . manman bhava madbhakto mady j m m namaskuru a a a. m mevaisyasi satyam te pratij ne priyosi me49 2.100 a a . . pa car trasya krtsnasya vakt n r yanah svayam n a a aa . . . sarvesvetesu r jendra j anesvetad viisyate50 2.101 n . s. . . a
40 41

2.95

2.97

2.98

Bha. G. 15.16-20 Bha. G. 16.6 42 Bha. G. 16.8 43 Bha. G. 16.14 44 Bha. G. 16.18 45 Bha. G. 16.19 46 Bha. G. 16.20 47 Bha. G. 18.20 48 Bha. G. 18.64 49 Bha. G. 18.65 50 Mah . 12.337.63 * a

xxiv

j anesvetesu r jendra s nkhyap supat dis u n . a a a . . a yath yogam yath ny yam nis. h n r yanah parah51 a a a . .t a a a . . . . pa car travido mukhy yath kramapar nrpa n a a a a . ek ntabh vopagat v sudevam vianti te52 2.103 a a a a . s (janamejaya uv ca) a bahavah purusa brahmannut ho eka eva tu a . . ko hyatra purusares. hastam bhav n vaktumarhati53 a . s .t . vaiamp yana uv ca s a a naitadicchanti purusamekam kurukulodvaha . . bah n m purusanam hi yathaik yonirucyate u a. a . . . tath tam purusam vivam khy sy mi gunadhikam54 a . a a a . . s .

2.102

2.104

2.105

ha brahmaitamev rtham mah dev ya prcchate a a a a . . tasyaikasya mamatvam hi sa caikah puruso vir . 2.106 at . . . aham brahm c dya sah praj n m a a . a a. . tasm jj tastvam ca mattah pras tah a a u . . . matto jagat sth varam ja gamam ca a . n . sarve ved sarahasy sca putra 2.107 a a tathaiva bhmavacanam dharmajam pratyudritam . . brahmean dibhih sarvaih sametairyadgunamsakah s a . . .. . n vas yayitum sakyo vy caksanaica sarvad 2.108 a a a . . s a .
51 52

Mah . a Mah . a 53 Mah . a 54 Mah . a

12.337.64 * 12.337.67 * 12.338.1 * 12.338.2-3 *

xxv

sa esa bhagav n krsno naiva kevalam nusah a .. . a . . . yasya pras dajo brahm rudraca krodhasambhavah a a s . vacanam caiva krsnasya jyes. ham kuntsutam prati .. . . . .t .

2.109

rudram sam srit dev rudro brahm nam sritah a a a a . a . . brahm m m srito nityam n ham ki cidup sritah 2.110 a a a a . n a . . yath rit ni jyotmsi jyotihsres.tham div karam a s a . . a . . . evam muktaganah sarve v sudevamup srit h 2.111 a a a . . . . bhavisyatparvagam c pi vaco vy sasya s daram a a . a . v sudevasya mahim bh rate nirnayoditah 2.112 a a a . . tadarth stu kath h sarv n ny rtham vaisnavam yaah a a. a a a s . . .. . tatpratpam tu yad drsyenna tanmama mansitam 2.113 . . . bh sastu trividh statra may vai sampradarit h a. a a s a. ukto yo mahim visnoh sa t kto hi sam dhin 2.114 a .. . u a a saivadaranam lambya kvacicchaiv kathodit s a a sam dhibh s ayoktam yat tat sarvam gr hyameva hi a a. . . a aviruddham sam dhestu daranoktam ca grhyate a s . . . adyantayorviruddham yad daranam tadud hr tam s a . . .

2.115

2.116

daran ntarasiddham ca guhyabh s anyath bhavet s a a. a . tasm d visnorhi mahim bh ratokto yath rthatah 2.117 a .. a a a . tasy ngam prathamam v yuh pr durbh vatray nvitah a . a a . a . a . prathamo hanum n n ma dvityo bhma eva ca a a p rnapraj astrtyastu bhagavatk ryas dhakah 2.118 u . n . a a . tret dyesu yugesvesa sambh tah keav j ay a . u . s an a . . ekaikaastrisu prthag dvity ngam sarasvat 2.119 s a . . . xxvi

samr pe tu raterv yau srrityeva ca krtyate . u a saiva ca draupad n ma k . candreti cocyate a al

2.120

trty ngam hareh sesah pr durbh vasamanvitah a . a . . . . a . pr durbh v naracaiva laksmano bala eva ca 2.121 a a a s . . rudr tmakatv cches asya suko draunica tattan a a u . s . indre nar msasampatty p rthops at tad tmakah a. a a . a .

2.122

pradyumn dy stato visnora gabh t h kramena tu a a n u a. .. . caritam vaisnav n m tad visnudrek ya kathyate 2.123 a . .. a a. .. tath bh gavatepyuktam han madvacanam param a a u . . marty vat rastviha martyaiksanam raksovadh yaiva na kevalam vibhoh a a s . . . a . . . kutosya hi sy ramatah sva atman st krt ni vyasan nsvarasya 2.124 u a . a a . na vai sa atm tmavat madhsvaro bhu kte hi duhkham bhagav n v sudevah a n a a a . . . na strkrtam kamalamanuvta na laksmanam c pi jah ti karhicit55 2.125 . . s s a a . . . yatp dapa kajapar ganis evak nam duhkh ni sarv ni layam pray nti a n a a. . a. a . a . . sa brahmavandyacarano janamohan ya strsa gin miti ratim prathayamscac ra a n a . . . a kvacicchivam kvacidrsn kvacid dev n kvacinnar n a a . .. namatyarcayati stauti var narthayatepi ca 2.127 a li gam pratis. h payati vrnotyasurato var n n . a .. .t a sarvevarah svatantropi sarvaaktica sarvad s s s a . sarvaj opi vimoh ya jan n m purusottamah 2.128 n a a a. . . tasm d yo mahim visnoh sarvaastroditah sa hi a a .. . s . n nyadityesa sastr nam nirnayah samud hrtah a a. . a . . . . .
55

2.126

Bh . Pu. 5.19.5-6 a

xxvii

bh rat rthastridh proktah svayam bhagavataiva hi a a a . . manv di kecid bruvate hy stk di tath pare a a a a tathoparicar dyanye bh ratam paricaksate56 a a . .

2.129

2.130

sakrsnan p ndav n grhya yoyamarthah pravartate . . . a. . a . . pr tilomy divaicitry t tam stkam pracaksate 2.131 a a a a . . dharmo bhakty didaakah srut dih slavainayau a s . a . sabrahmak stu te yatra manv dim tam vidurbudh h a a . . a. n r yanasya n m ni sarv ni vacan ni tu aa . a a a. a tats marthy bhidh yni tamauparicaram viduh a a a . .

2.132

2.133

bhaktirj anam savair gyam praj a medh dhrtih sthitih n . a n a . . . . yogah pr no balam caiva vrkodara iti smrtah 2.134 . . . . a. . etaddaatmako v yustasm d bhmastad tmakah s a a a . sarvavidy draupad tu yasm t saiva sarasvat 2.135 a a aj an disvar pastu kalirduryodhanah smrtah n a u . . . vipartam tu yajj anam duhsasana itritah 2.136 . n . . . n stikyam sakunirn ma sarvadosatmak h pare a a a. . . dh rtar s.tr stvaha k ro draun rudr tmako yatah 2.137 a a. a n a a . . dronady indriy nyeva p p nyanye tu sainik h a. a a a. . a p ndavey sca puny ni tesam visnurniyojakah 2.138 a. . a . a . . . .. evamadhy tmanis. ham hi bh ratam sarvamucyate a a .t . . durvij eyamatah sarvairbh ratam tu surairapi 2.139 n a . . svayam vy so hi tad veda brahm v tatpras datah a a a . a .
56

Mah . 1.1.50 * a

xxviii

tath pi visnuparat bh rate s rasa grahah 2.140 a a a a n .. . ity divy sav kyaistu visnutkarsovagamyate a a a .. . v yv dn m kramacaiva tadv kyaireva cintyate a a a. s a

2.141

v yurhi brahmat meti tasm d brahmaiva sa smrtah a a a . . na brahmasadrsah kacicchiv dis u katha cana 2.142 . s a . n . j ane vir ge haribhaktibh ve dhrtisthitipr n abalesu yoge n a a a. . . buddhau ca n nyo hanumatsam nah pum n kad cit kva ca kacanaiva a a . a a s balitth tad vapuse dh yi daratam devasya bhargah sahaso yato jani a s . . a . . yadm upahvarate s dhate matir . tasya dhen anayanta sasrutah 2.144 a r a . prkso vapuh pitum n nitya asaye dvityam a saptaiv su m trsu a s a a .. . . . trtyam asya vrsbhasya dohase daapramatim janayanta yosanah 2.145 s . .. . . . . niryad m budhn n mahisasya varpasa san sah savas kranta s rayah a a . a u . . yad m anu pradivo madhva adhave guh santam m tariv math yati 2.146 a a s a a pra yat pituh param n nyate pary prksudho vrudho damsu rohati a a . . . . ubh yad asya janusam yad invata ad id yavis. ho abhavad ghrna sucih 2.147 a t .. . . . . ad in m trr viad y sv sucir ahimsyam na urviy vi v vrdhe a. a s a a a a a . . anuyat p rv aruhat san juvo ni navyasvavar su dh vate57 u a a s. a a avamedhah kratures.tho jyotihsres.tho div karah s s . a . . . . br hmano dvipad m sres. ho devares. hastu m rutah a a . .t s .t a . . balamindrasya girio giriasya balam marut s s . balam tasya harih s ksanna harerbalamanyatah . . a . .

2.143

2.148

2.149

2.150

v yurbhmo bhman do mahauj h sarvesam ca pr nin m pr nabh tah a a a. a. a . a. u . ..


57

Rgveda 1.141.1-5 .

xxix

an vrttirdehin m dehap te tasm d v yurdevadevo viis.tah 2.151 a . a. a a a s. . tattvaj ane visnubhaktau dhairye sthairye par krame n a .. vege ca l ghave caiva pral pasya ca varjane 2.152 a a bhmasenasamo n sti senayorubhayorapi a p nditye ca patutve ca suratve ca balepi ca a. . . tath yudhis. hirenapi bhmam prati samritam a . .t . dharmac rthaca k maca moksacaiva yao dhruvam s a s a s s . s tvayy yattamidam sarvam sarvalokasya bh rata 2.154 a a . . vir . aparvagam c pi vaco duryodhanasya hi at . a
58

2.153

vr nam sastravidusam krtin m tattvanirnaye a. . . . . . a. sattve b hubale dhairye pr ne sarrasambhave a a.

2.155

s mpratam m nuse loke sadaityanarar ks ase a a . . a . catv rah pr nin m sres. h h samp rnabalapaurusah a . a. a . . t a. u . . . bhmaca balabhadraca madrar jaca vryav n s s a s a caturthah kcakastesam pa camam n nuurumah n . .. . a s s . anyony nantarabal h kram deva prakrtit h 2.157 a a. a a. vacanam v sudevasya tathodyogagatam param . a .

2.156

yat ki c tmani kaly nam sambh vayasi p ndava n a a. . a a. . sahasragunamapyetat tvayi sambh vay myaham 2.158 a a . y drse ca kule j tah sarvar j bhip jite a . a . aa u
vr nam sastravidusam, n sti n r yanasamam ity di mah bh rat dyukt ni a . . a aa . a a a a a . bhagavatp dairud hrt ni mudritapustakesu anupalabhyatvepi pr cnakoesu a a .a a s . . pr yaah drsyante a s . ..
58

xxx

y drsani ca karm ni bhma tvamasi t drsah59 a . a. a . .

2.159

asmin yuddhe bhmasena tvayi bh rah sam hitah a . a . dh rarjunena vodhavy vodhavya itaro janah60 u a . . . uktam pur ne brahm nde brahmana n rad ya ca a. a. . . . a a 2.160

yasy h pras d t paramam vidanti sesah suparno giriah surendrah a. a a . . s . . . . m t ca yaisam prathamaiva bh rat s draupad n ma babh va bh mau aa a a a u u ..

2.161

y m rut d garbhamadhatta p rvam sesam suparnam girsam surendram a a a u . . . . . . caturmukh bh m scaturah kum r n s draupad n ma babh va bh mau 2.162 a a. aa a a u u . yasy dhiko bale n sti bhmasenamrte kvacit a a . na vij ane na ca j ana esa r mah sa l ngal n n a . a .

2.163

yasya na pratiyoddh sti bhmamekamrte kvacit a . anvisy pi trilokesu sa esa musal yudhah 2.164 a a . . . . tath yudhis. hirenaiva bhm ya samudritam a a . .t anuj ato rauhiney t tvay caiv par jita n a a a . a sarvavidy su bbhatsuh krsnena ca mah tman a a a . .. . anvesa rauhineyam ca tv m ca bhm par jitam a. a a . . . vrye sauryepi v n nyastrtyah phalgun dr te a a a . . . tathaiva draupadv kyam v sudevam pratritam a . a . adhijyamapi yat kartum sakyate naiva g ndivam a. . . anyatra bhmap rth bhy m bhavataca jan rdana a a a. s a tathaiv nyatra vacanam krsnadvaip yaneritam a a . .. .
59 60

2.165

2.166

2.167

Mah . 5.75.3-4 * a Mah . 5.75.18 * a

xxxi

dv veva purusau loke v sudev danantarau a a a . bhmastu prathamastatra dvityo draunireva ca .

2.168

aksay visudh divye dhvajo v naralaksanah a . a . . . . g ndvam dhanusam sres. ham tena draunervarorjunah a. . . . .t . . . . ity dyanantav ky ni santyev rthe vivaksite a a a a . k nicid darit nyatra dinm trapratipattaye a s a a .

2.169

2.170

tasm duktakramenaiva purusottamat hareh a a . . . anaupac rik siddh brahmat ca vinirnay t 2.171 a a a . a p rnapraj akrteyam sa ksep duddhrtih suv ky n m u . n . a a a . . . n . a srmadbh ratag n m visnoh p rnatvanirnay yaiva 2.172 a a a. .. . u . . a sa pryat m paratamah param danantah sant rakah satatasamsrtidustar rn at a. a a a . . . . . . yatp dapadmamakarandajuso hi p rth h sv r jyam purubhayatra sad vinod t a a a. a a a a a . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . v kyoddh ro n ma dvityodhy yah a a a a .

2.173

xxxii

(sarg nusarga-laya-pr durbh vanirnayah) a a a . . atha trtyodhy yah a . . Om jayatyajokhandagunorumandalah sadodito j anamarcim l n a . .. . .. . svabhaktah rdoccatamonihant vy s vat ro harir tmabh skarah 3.1 a a aa a a a . jayatyajoksnasukh tmabimbah svaivaryak ntipratatah sadoditah a s a . . . . . svabhaktasant paduris.tahant r m vat ro harirsacandram h 3.2 a a a a a a. . jayatyasa khyorubal mbup ro gunoccaratn kara atmavaibhavah n a u a . . sad sad tmaj anadbhir pyah krsnavat ro harirekas garah 3.3 a a n a a . .. . a . n r yanam namaskrtya naram caiva narottamam aa . . . . devm sarasvatm vy sam tato jayamudraye61 3.4 . . a . jayo n metih soyam krsnadvaip yaneritah a a a . .. . . v yurnarottamo n ma devti srrudrit 3.5 a a a n r yano vy sa iti v cyavaktrsvar pakah aa . a a u . . ekah sa bhagav nuktah s dhakeo narottamah 3.6 a a s . . . upas dhako naracokto dev bh gy tmik nrnam a s a a a .. sarasvat v kyar p tasm nnamy hi tekhil h a u a a a a. krsnau saty bhmap rthau krsnetyukt hi bh rate a a a a .. . .. .

3.7

sarvasya nirnayasuv kyasamuddhrt tu sv dhy yayorharipadasmaranena krtv a a a . . . . a anandatrthavaran mavat trty bhaum tanurmaruta aha kath h parasya 3.8 a . a a. vy dhacaturdh bhagav n sa eko m y m sriyam srs. ividhitsay ra u. s a a a a. a . ..t r pena p rvena sa v sudevan mn viri cam susuve ca s tah 3.9 u . u . a a a n . . a . sa karsanacc pi jay tan jo babh va s ksad balasamvid tm n . . a a u u a . a a . v yurya ev tha viri can m bhavisya adyo na parastato hi 3.10 a a n a a .
61

Mah . Adi. 1.1 * a

xxxiii

s tram sa v yuh puruso viri cah pradyumnatac tha krtau striyau dve u . a . n . sa . . prajaj aturyamale tatra p rv pradh nasa j a prakrtirjanitr 3.11 n u a a n n . . sraddh dvity tha tayoca yogo babh va pumsaiva ca s tran mn a a s u u a a . harerniyog datha sampras tau sesah suparnaca tayoh sahaiva 3.12 a u . . . s . sesastayoreva hi jvan m k l tmakah sotha suparna ast . a a aa . . tau v hanam sayanam caiva visnoh k l jay dy sca tata pras t h a u a. . . . . . a a a a

3.13

k l jay dy api visnup rsad yasm dandat paratah sampras t h aa a a a .. u a. .. a . a . nc h surebhyastata eva tekhil visvakseno v yujah khena tulyah 3.14 a. a . a . . vy h t trty t punareva visnordev mscaturvarnagat n samast n u a . a a. a a . .. sa grhya bj tmatay niruddho nyadhatta santy m trigunatmik y m n . a a a . a a . tato mahattattvatanurviri cah sth l tmanaiv jani v k ca dev n . ua a a tasy maha k ratanum sa rudram sasarja buddhim ca tadarddhadeh m a n a a . . . buddhy mum y m sa sivastrir po manaca vaik rikadevasa gh n a a a. u s a n a daendriy n yeva ca taijas ni kramena kh dn visayaica s rddham s a. a a . s a .

3.15

3.16

3.17

pumsah prakrty m ca punarviri c cchivotha tasm dakhil h sureah n a a a. s . . a. . . j t h saakr h punareva s tr cchraddh sut n pa surapravr n a a. s a. u a a a a a sesam sivam cendramathendrataca sarve sur yaj aganasca j t h 3.18 . . . s a n . a a. punaca m y trividh babh va sattv dir pairatha v sudev t s a a a u a u a a sattv tmik y m sa babh va tasm t sa visnun maiva nirantaropi a a a. u a .. a rajastanau caiva viri ca ast tamastanau sarva iti trayosm t 3.19 n a ete hi dev h punarandasrs.tavaaknuvanto harimetya tus. uvuh a. . . .. s . .t tvam no jagaccitravicitrasarganissma aktih kuru sanniketam 3.20 s . . iti stutastaih purusottamosau sa visnun m sriyam pa srs. aye a ..t . . .. a a susava saiv ndamadhoksajasya susmam hirany tmakamambumadhye a. . . . . a . . xxxiv

3.21

tasmin pravis. a harinaiva s rddham sarve sur stasya babh va n bheh a a u a . . . . t lok tmakam padmamamusya madhye punarviri cojani sadgunatm 3.22 a n . . . a tasm t punah sarvasur h pras t ste j nam n api nirnay ya a a. ua a a a . . a nissrtya k y duta padmayoneh sampr vian kramao m rut nt h a a a s s a a a. . .

3.23

pap ta v yorgaman ccharram tasyaiva c veata utthitam punah a a a . a s . . tasm t sa eko vibudhapradh na ity srit devaganastameva a a a a . harerviri casya ca madhyasamsthitestadanyadev dhipatih sa m rutah 3.24 n a a . . . tato viri co bhuvan ni sapta sasaptak ny su cak ra sobj t n a a a a a tasm cca dev rsayah punaca vaik rik dy h saiv babh vuh a a .. s a a a. s a u . .

3.25

agre sivohambhava eva buddherum manojau saha sakrak mau a a gururmanurdaksa ut niruddhah sahaiva pac nmanasah pras t h a sa u a. . . .

3.26

caksuhsrutibhy m sparat sahaiva ravih sa dharma ime pras t h a. s u a. . s . . jihv bhavo v ripatirnasoca n satyadasrau kramaah pras t h 3.27 a a s a s . u a. tatah san dy sca marcimukhy dev sca sarve kramaah pras t h a a a a s . u a. . tatosur dy rsayo manusy jagad vicitram ca viri catobh t 3.28 a a .. n u . . a uktakram t p rvabhavastu yo yah sres. hah sa sa hy surak nrte ca a u a a . . .t . p rvastu pac t punareva j to n sres.that meti katha cidasya u sa a a . a n gunastu k l t pitrm trdosat svakarmato v bhibhavam pray nti 3.29 aa a a . a. . . . layo bhaved vyutkramato hi tesam tato harih pralaye srsah yah a . . . .. setenij nandamamandas ndrasandohamekonubhavannanantah 3.30 a a . anantars asyakarorup dah sonantam rtih svagunananant n s . a . u . a . anantaaktih parip rnabhogo bhu jannajasram nijar pa aste 3.31 s u . n u . . evam punah srjate sarvametadan dyananto hi jagatprav hah a a . . . . nity sca jv h prakrtica nity k laca nityah kimu devadevah 3.32 a a. a a s . s . . xxxv

yath samudr t saritah praj t h punastameva pravianti savat a a a a. s s . evam harernityajagatprav hastameva c sau praviatyajasram 3.33 a a s . evam vidurye param manant majasya saktim purusottamasya a a . . . tasya pras d datha dagdhadosastam pnuvanty su param suream a a a a s . .

3.34

dev nim n muktasamastadosan svasannidh ne viniveya devah a a a s . . punastadany nadhik rayogy m stattadgananeva pade niyu kte 3.35 a a a. n . punaca m rcata eva dev j t adity masur sca dity m s a a aa a a a g vo mrg h paksyurag disattv d ksayansveva samastaopi a a a a . . . s . a. .

3.36

tatah sa magn malayo layodadhau mahm viloky u harirvar hah a . as a . . bh tv viri c rtha im m saail muddhrtya v r mupari nyadh t sthiram u a n a a. s a aa a . ath bjan bhapratih rap lau sap t trio bh mitalebhij tau a a a a a s u a . dity m hirany vatha r ksasau ca paitrsvaseyau ca hareh parast t a. a . a .. . a .

3.37

3.38

hato hirany ksa ud ravikramo diteh suto yovarajah sur rthe a a . a . . . dh tr rthitenaiva var har pin a dharoddhrtau p rvahatobjajodbhavah 3.39 a a a u . u . . atho vidh turmukhato vinihsrt n ved n hay syo jagrhesurendrah a a a . . . a . nihatya tam matsyavapurjugopa manum munmst msca dadau vidh tuh . a. a . . . manvantarapralaye matsyar po vidy mad nmanave devadevah u a a . . vaivasvat yottamasamvid tm visnoh svar papratipattir p m 3.41 a u u a . a a .. . atho diterjyes.thasutena savat prapdit brahmavar t sureah s . a a s . . harim viri cena sahopajagmurdaur tmyamasy pi saamsurasmai n a a s . . abhis. utastairharirugravryo nrsimhar pena sa avir st u . a . . .t hatv hiranyam ca sut ya tasya datv bhayam devagananatosayat a a a . . . . .

3.40

3.42

3.43

sur sur n amudadhim vimathnat m dadh ra prs. hena girim sa mandaram a a. a. a . ..t . xxxvi

varaprad n daparairadh ryam harasya k rmo brhadandavodh a a a u . . .. . a

3.44

var dajeyatvamav pa daityar . caturmukhasyaiva baliryad tad a a at a a aj yatendr varajoditeh suto mah najopyabjabhav disam stutah 3.45 a a a a . . . sa v man tm surabh bhr todhvaram jag ma g m sannamayan pade pade62 a a a u . a a. . jah ra c sm cchalatastrivis. apam tribhih kramaistacca dadau nij graje 3.46 a a a a .t . . pit mahen sya pur hi y cito baleh krte keava aha yad vacah a a a a s . . . n y ncay ham pratihanmi tam balim subh nanetyeva tatobhyay cata a a a a a . . . babh vire candralal mato var t pur hyajey asur dhar tale u a a a a a a . tairardit v savan yak h sur h puro nidh y bjajamastuvan harim a a a a. a. a a viri casrs.tairnitar mavadhyau var d vidh turditijau hiranyakau n .. a a a . tath hayagrva ud ravikramastvay hat brahmapur tanena 3.49 a a a a a sa c sur n rudravar davadhy nim n samastairapi devadeva a a a a a nihsmaaktyaiva nihatya sarv n hrdambuje no nivas tha savat a . a s . s ity daroktastrida airajeyah sa sar gadhanv tha bhrg dvahobh t a s n a u . u . r mo nihaty surap gamugram nad nan dirvidadhesrjaiva 3.51 a a u a a . . tatah pulastyasya kule pras tau t v didaityau jagadekaatr u a a s u . parairavadhyau varatah pur hareh surairajeyau ca var d vidh tuh a a a . . . sarvairajeyah sa ca kumbhakarnah pur tane janmani dh tureva a a . . . var nnar dnr ta eva r vanastad tan t tau tridaanab dhat m 3.53 a a . a . a a s a a tad bjajam sulinameva c grato nidh ya dev h puruh tap rvak h a a a a. u u a. . payombudhau bhogipabhogaayinam sametya yogy m stutimabhyayojayan s a. . tvameka sah paramah svatantrastvam diranto jagato niyokt . a a .
62

3.47

3.48

3.50

3.52

3.54

Bh . Pu. 8.17.20 a

xxxvii

tvad j ayaiv khilamambujodbhav viteniregry scaram sca yenye an a a a a

3.55

manusyam n t triatam sasas. ikam divaukas mekamuanti vatsaram a a s . . .t . a s . dvisatsahasrairapi taicaturyugam tret dibhih p daa eva hnaih 3.56 s a . . . a s . . sahastravrttam tadahah svayambhuvo nia ca tanm namitam saracchatam s a . . . . tvad j ay sv nanubh ya bhog nupaiti sopi tvaritastvadantikam 3.57 an a a u a tvay pur karnaputad vinirmitau mah surau tau madhukaitabh khyau a a a a . . . prabha jan veavaat tav j ay baloddhat v su jale vyavardhat m 3.58 n a s s a n a a a a tvad j ay brahmavar davadhyau cikrdisasambhavay mukhodgat n an a a . . a a svayambhuvo vedagananah rsat m tad bhavastvam hayarsa svarah 3.59 a . a. a s . . . . ahrtya ved nakhil n prad ya svayambhuve tau ca jaghantha dasy a a a u . nispdya t v rutale kar bhy m tanmedasaiv u cakartha medinm 3.60 a u a a. as . . . evam sur nam ca nisargajam balam tath sur n am varad nasambhavam a. . a a. . a . . . vae tavaitad dvayamapyato vayam niveday mah pitureva tekhilam 3.61 s a . . imau ca raksodhipat varoddhatau jahi svavryena nrsu prabh tah . .. u . . itrite tairakhilaih surevarairbabh va r mo jagatpatih prabhuh 3.62 s u a . . . sa kayapasy ditigarbhajanmano vivasvatastantubhavasya bh bhrtah s a u . . grhe daasyandanan minobh t kausalyak n mni tadarthines. ah 3.63 s a u a a . .t . tad j ay devagana babh vire puraiva pac dapi tasya bh mnah an a u sa u . . nisevanayorugunasya v naresvatho naresveva ca pacimodbhav h a s a. . . . . .

3.64

sa devat n m prathamo gunadhiko babh va n mn hanum n prabha janah a a. u a a a n . . svasambhavah kesarino grhe prabhurbabh va v l svata eva v savah 3.65 u a a . . . . sugrva ast parames. hitejas yuto ravih sv tmata eva j mbav n a a a . a .t ya eva p rvam parames. hivaksasastvagudbhavo dharma ih syatobhavat u a . .t .

3.66

xxxviii

ya eva s ry t punareva sa j ay n mn yamo daksinadikpa ast u a nn a a a . . sa j mbav n daivatak ryadarin puraiva srs.to mukhatah svayambhuv a a a s a a .. . brahmodbhavah soma ut sya s noratrerabh t so gada eva j tah a u u n a . . brhaspatist ra uto sac ca sakrasya bh ryaiva babh va t r 3.68 a a u aa . brhaspatirbrahmasutopi p rvam sahaiva sacy manasobhij tah u a a . . . brahmodbhavasy ngirasah sutobh nm rcajasyaiva sac pulomnah a u a . .

3.67

3.69

sa eva sacy saha v narobh t svasambhavo devagururbrhaspatih a a u . . abh t suseno varunovinau ca babh vatustau vividaca maindah 3.70 u . . u s . s . brahmodbhavau tau punareva s ry d babh vatustatra kanyasastu u a u avea aindro varad natobh t tato baly n vivido hi maind t 3.71 a u a a s nlognir st kamalodbhavotthah k mah punah srramanad ram y m a a a . a . . . pradyumnan m bhavadevamsat sa skandat m pa sa cakrat m ca 3.72 a a a a a. p rvam harecakramabh ddhi durg tamahsthit srriti y m vadanti u s u a a a. . . sattv tmik sa khamatho rajasth bh rn mik padmamabh ddharerhi a a n a u a a u gad tu v yurbalasamvid tm sar gaca vidyeti ramaiva khadgah a a a a n s . . . durg tmik saiva ca carman mn pa c tmako m ruta eva b nah 3.74 a a a n a a a. . evam sthitesveva pur tanesu var d rath ngatvamav pa k mah a a a a a . . . . tats nut m pa ca soniruddho brahmodbhavah sa khatanuh pum tm u a a a a . n . t veva j tau bharataca n mn satrughna ityeva ca r matonu a a s a a a p rvam sumitr tanayaca sesah sa laksmano n ma ragh ttam danu u a s . . u a . . . a kausalyak putra urukramos vekastathaiko bharatasya m tuh a a a . ubhau sumitr tanayau nrpasya catv ra ete hyamarottam sut h a a a a. . sa karsanadyaistribhireva r pair vis.ta ast trisu tesu visnuh n . . u a . . . .. . indro gade caiva tato gado hi bal nit ntam sa babh va savat n n a . u s xxxix

3.73

3.75

3.76

3.77

3.78

yenye ca bh p h krtavryaj dy bal dhik h santi sahasraopi u a. . a a a a. s sarve hareh sannidhibh vayukt dharmapradh n sca gunapradh n h a a a a a a. . . svayam ram srata eva j t steti r m rthaman pam y a aa a a u a a . videhar jasya hi yaj abh mau suteti tasyaiva tatastu s bh t a n u a u

3.79

3.80

ity dikalpotthita esa sargo may samast gamanirnay tmakah a a a . a . . sah nusargah kathitotra p rvo yo yo gunairnityamasau varo hi a u . .

3.81

p sc ttyakalpesvapi sargabhed h srutau pur nesvapi c nyathokt h a a a. a. . a a. . notkarsahetuh prathamatvamesu viesav kyairavagamyametat 3.82 s . a . . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . sarg nusargalayapr durbh vanirnayo n ma trtyodhy yah a a a a a . . .

xl

(r m vat re ayodhy praveah) a a a a s . atha caturthodhy yah a . Om ath bhyavardhamscatur h kum r nrpasya gehe purusottam dy h a a. aa . a a. . . . nityapravrddhasya ca tasya vrddhirapeksya lokasya hi mandadrs. im 4.1 . . ..t . nirksya nityam caturah kum r n pit mudam santatam pa coccam . aa a a . . . viesato r mamukhendubimbamaveksya r j krtakrtya ast 4.2 s . a aa . . . tanm tarah paurajan am ty antahpur vaisayik sca sarve a a a a a . a . . aveksam nah paramam pum msam sv nandatrpt iva sambabh vuh a. . a u . . a . . a. . tatah suvamse sainah pras to g dhti sakrastanujosya c st u a a . . s . varena vipratvamav pa yosau vivasya mitram sa ih jag ma a s a a . .

4.3

4.4

ten rthito yaj ariraksayaiva krcchrena pitr sya bhay d visrs. ah a n a a . . ..t . . jag ma r mah saha laksmanena siddh sramam siddhajan bhivandyah a a . a a . . . . anugrah rtham sa . serav pa salaksmanostram munito hi kevalam a r. a . . . . vavandire brahmamukh h sureastamastrar p h prakatah sametya a. s u a. .. atho jagh n u sarena t . ak m var d vidh tustadananyavadhy m a a s . at a . a a a raraksa yaj am ca munernihatya sub humsanagir vimrtyum 4.7 n . a a . . sarena m rcamath rnaveksipad vaco viri casya tu m nay nah . a a . n a a . . avadhyat tena hi tasya datt jagh na c ny n rajancar natha 4.8 a a a a a a tad videhena sut svayamvaro vighosito diksu vidiksu sarvaah a a s . . . . . nidh rya tad g dhisut nuy y yayau videh nanuj nuy tah 4.9 a a a a a a a . atho ahaly m patin bhiapt m pradharsanadindrakrt cchilkrt m a. a s a. . a . a . . svadaran nm nus at mupet m suyojay m sa sa gautamena 4.10 s a a . a a. a a

4.5

4.6

balam svabhakteradhikam prak sayannanugraham ca tridaesvatulyam a s . . . . ananyabhakt m ca sureak nks ay vidh ya n rm prayayau tay rcitah 4.11 a. s a . a a a . a . xli

sy m vad te jagadekas re svanantacandr dhikak ntik nte a a a a a a a sah nuje k rmukab n ap nau purm pravis. e tutusurvidehaj h a a a. a. . a. .t .

4.12

papurnit ntam saras ksibhrngairvar nan bjam purusottamasya a . a . . a a . . videhan rnaravaryasa gh yath mah p rusik stada ghrim 4.13 a n a a a u . a n tath videhah pratilabhya r mam sahasranetr varajam gavis. ham a a . a . . .t samarcay m sa sah nujam tamrsim ca s ksajjvalanaprak sam 4.14 a a a a . a .. . . mene ca j m taram tmakany gun ocitam r panav vat ram a a a a . a a . u uv ca c smai . sirugratej h kurusva j m taramenam sviti 4.15 a a r. a. a a a . sa aha cainam paramam vacaste karomi n tr sti vic rana me a a a . . . srnusva meth pi yath pratij a sut prad n ya krt purast t 4.16 . . . a a n a a a a . a tapo may crnamum pateh pur var yudh v ptidhr tena cetas a . a a a a a a . . sa me dadau divyamidam dhanustad katha can c lyamr te pin kinam a n a a a . . na devadaityoragadevag yak alam dhanuc layitum sav sav h a a s a a a. . . kuto nar stadvarato hi ki kar sah nasaiv tra krsanti krcchratah 4.18 a n a a a .. . . adh ryametad dhanur pya sa kar daham nrnam vryaparks ane dhrtah a a n a . . . . . .. . sut rthamet m cakara pratij am dad mi kany m ya idam hi p rayet 4.19 a a. n . a a. u . itrit m me giramabhyavetya diteh sut d navayaksar ksas h a. a a . . a . a. sametya bh p sca sampam su pragrhya tacc layitum na sekuh 4.20 u a a a . . . samsvinnag tr h parivrttanetr daanan dy h patit vim rchit h a a. a s a a. a u a. . . tath pi m m dharsayitum na sekuh sut krte te vacan m svayambhuvah 4.21 a a. . a . a. . . . pur hi med t prabhurabjajo varam pras dito me tapas katha cana a a a a n . bal nna te kacidupaiti kanyak m tadicchubhiste na ca dharsaneti 4.22 a s a. . . tatastu te nas. amad ito gat h samastao hyastana eva p rthiv h a a. s a a. .t xlii

4.17

tato mam yam pratip rya m nasam vrnotu kany mayameva merthitah 4.23 a . u a a . .. . tatheti cokte munin sa ki karairanantabhogopamam svath nayat a n a a samksya tad v makarena r ghavah sallamuddhrtya hasannap rayat . a u . . a .

4.24

vikrsyam nam tadanantar dhas parena nihsmabalena llay a. . a a a .. . . abhajyat sahyamamus ya tad balam prasodhumsam kuta eva tad bhavet a . . . .

4.25

sa madhyatastat pravibhajya llay yatheksudandam satamanyuku jarah a n . .. . . vilokayan vaktramrseravasthitah salaksmanah p rnatanuryath sa 4.26 a s .. . . . . u . tamabjanetram prthutu gavaksasam sy m vad tam calakundalojjvalam n . . . a a a . .. . saaksatotthopamacandanoksitam dadara vidyudvasanam nrp tmaj 4.27 s . s a . . . . a atho kar bhy m pratigrhya m l maml napadm m jalaj yat ks a a. aa a a. a a . . upetya mandam lalitaih padaist m tadamsa asajya ca p rvatobhavat a. as . . . . tatah pramodo nitar m jan n m videhapury mabhavat samant t a. a a. a a . r mam sam lokya narendraputry sametam nandanidhim paream a . a a a s . laksmy samete prakatam ramee sampresay m sa tad u pitre s as . a . . . a a videhar jo daadigrath ya sa tanniamy u tutosa bh mipah 4.30 a s a s as u . . ath tmaj bhy m sahitah sabh ryo yayau gajasyandanapattiyuktay a a a. a a . svasenay gre pranidh ya dh trjam vasis. ham sveva sa yatra maithilah 4.31 a a. . a . a . .t sa maithilen titar m samarcito viv hay m sa sutam mudambharah a a. a a a . . purohito g dhisut numodito juh va vahnim vidhin vasis.thah 4.32 a a a a . . . tad vim n valibhirnabhastalam didrksat m sa kulam sa n kin m a a a a a a . . a. n . . sur nak dundabhayo vinedire jaguca gandharvavar h sahasraah 4.33 a a s a. s . vij nam n jagat m hi m taram pur rthitum n yayuratra devat h a a a a. a a a. . . a tad tu r mam ramay yutam prabhum didrksavacakruralam nabhastalam a a . a s . . . . . .

4.28

4.29

4.34

xliii

yath pur s garaj svayam vare sum nas n mabhavat sam gamah a a a a a a a a . . tath hyabh t sarvadivaukas m tad tath munn m sahabh bhrt m bhuvi a u a. a a a. u . a. pragrhya p nim ca nrp tmaj y rar ja r jvasam nanetrah a. . a a a a a . . a . yath pur s garaj sametah sur sur n amamrt bdhimanthane a a a a a a. a . .

4.35

4.36

svala krt statra vicerura gan videhar jasya ca y hi yositah n . a n a a a . . mud sametam ramay ram patim vilokya r m ya dadau dhanam nrpah 4.37 a a a a a . . . . . priy ni vastr ni rath n saku jar n par rddhyaratn nyakhilasya ceituh a. a. a n a a a s . dadau ca kany trayamuttamam mud tad sa r m varajebhya eva 4.38 a a a a a . mahotsavam tam tvanubh ya devat nar sca sarve prayayuryath gatam u a a a . . pit ca r masya sutaih samanvito yay vayodhy m svapurm mud tatah 4.39 a a a a. . a . . tadantare sotha dadara bh rgavam sahasralaksamitabh nuddhitim s a a . . vibh sam nam nijaramimandale dhanurdharam dptaparavadh yudham a a . s s a .. . aj nat m r ghavam dip rus am sam gatam j apayitum nidaranaih a a. a a u . . a s . n . . sam hvayantam raghupam sprdheva nrpo yay ce pranipatya bhtah 4.41 a a . . . . . . na me sutam hantumih rhasi prabho vayogatasyetyuditah sa bh rgavah a a . . . sutatrayam te pradad mi r ghavam rane sthitam dras. umih gatosmyaham a a t a . . . . . sa itthamuktv nrpatim ragh ttamam bhrg ttamah pr ha nij m tanum harih a . u a. . . . u . a . . abhedamaj es vabhidarayan param pur tanoham hariresa ityapi 4.43 n . s a . . . srnusva r ma tvamihoditam may dhanurdvayam p rvamabh nmah dbhutam . . . a a u a . . u um patistvekamadh rayat tato ram patic paramuttamottamam 4.44 a a a s a tad tu lokasya nidaran rthibhih samarthitau tau haria karau suraih a s a s n . . ranasthitau v m prasamksitum vayam samarthay motra nidaran rthinah a. . . a s a . . . tato hi yuddh ya rameaa karau vyavasthitau tau dhanus pragrhya a s s n . . yatontarasyaisa niy mako haristato harogresya silopamobhavat 4.46 a . xliv

4.40

4.42

4.45

saaka naiv tha yad bhivks itum praspanditum v kuta eva yoddhum s a a . . . a sivastad devaganah samast h saamsuruccairjagato harerbalam 4.47 a a. s . . . yadranenaiva vinaisa sa karah saaka na pravasitum ca kevalam . s . n . s . kimatra vaktavyamato harerbalam har t param sarvata eva ceti 4.48 a . . tatah pranamy u jan rdanam harah prasannadrs.ty harinabhivks itah as a . . .. a . . . . . jag ma kail samamusya tad dhanustvay prabhagnam kila lokasannidhau a a a . . dhanuryadanyaddharihastayogyam tatk rmuk t kotigunam punaca a a . . . s . varam hi haste tadidam grhtam may grh naitadato hi vaisnavam 4.50 a . a. . . . . .. yaddam grhya vikarsasi tvam tad harirn tra vic ryamasti a . a a a . . iti bruv nah pradadau dhanurvaram pradarayat visnubalam har d varam a. . s a . .. . pragrhya tacc pavaram sa r ghavacak ra sajyam nimisena llay a a s a . . . . . a cakarsa sandh ya saram ca payatah samastalokasya ca samsayam nudan a s . . . . . pradarite visnubale samastato har cca nihsa khyatay mah dhike s a a a . n .. jag da meghaughagabhray gir sa r ghavam bh rgava adip rusah 4.53 a a a a a u . . . alam balam te jagatokhil d varam parosi n r yana eva n nyath a aa . a a . . . visarjayasveha saram tapomaye mah sure lokamaye var d vibhoh 4.54 a a . . pur tulo n ma mah surobhavad var t sa tu brahmana apa lokat m a a a a a . punaca tam pr ha jagadgururyad harirjitah sy ddhi tadaiva vadhyase s a . a . a ato vadh rtham jagadantakasya sarv jitoham jitavad vyavasthitah a a . . . itrite lokamaye sa r ghavo mumoca b nam jagadantakesure 4.56 a a. . pur varonena sivopalambhito mumuksay visnutanupraveanam a s . a .. sa tena r modarago bahirgatastad j ayaiv u babh va bhasmas t a an as u a itva r m ya sa r ghavah saram vikarsam no vinihatya c suram a a a a . . . a. xlv

4.49

4.51

4.52

4.55

4.57

tapastadyam pravadan mumoda tadyameva hyabhavat samastam . nirantar nantavibodhas rah sa j nam nokhilam dip rus ah a a . a a a u . . vada chrnotva vinodato harih sa eka eva dvitanurmumoda 4.59 n .. . sa ces.titam caiva nij srayasya janasya sattattvavibodhak ran am a a . . . vimohakam c nyatamasya kurvan cikrda ekopi nar ntare yath . a a . a

4.58

4.60

tatah sa k runyanidhirnije jane nit ntamaikyam svagatam prak sayan a . a a . . . dvidheva bh tv bhrguvarya atman ragh ttamenaikyamag t samaksam u a . a u a . sametya caikyam jagatobhipayatah pranudya sa k makhil m janasya s n a a. . . . prad ya r m ya dhanurvaram tad jag ma r m numato ram patih 4.62 a a a a a a a a . . tato nrpotyarthamud bhip ritah sutaih samastaih svapurmav pa ha a u a . . . . remetha r mopi ram svar pay tayaiva r j tmajay hi stay 4.63 a a u a aa a a yath pur srramanah sriy tay rato nit ntam hi payobdhimadhye a a a . . . a a tath tvayodhy purigo ragh ttamopyuv sa k lam suciram ratastay a a u a a . a . im ni karm ni ragh ttamasya harervicitr n yapi n dbhut ni a a. u a. a a durantaakteratha c sya vaibhavam svakyakartavyatay nuvarnyate s a a . .

4.61

4.64

4.65

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . r m vat re ayodhy praveo n ma caturthodhy yah a a a a s a a .

xlvi

atha pa camodhy yah n a . r macarite han maddaranam a u s Om ittham vivevaresminnakhila jagadavasth pya st sah ye a a a . . s s bh mis.the sarvalok stutusuranudinam vrddhabhakty nit ntam u . a a a . . . r j r jy bhiseke prakrtijanavaco m nayann tmanorthyam aa a a . a a . . dadhre tanmanthar y h srutipathamagamad bh mig y alaksmy h 5.1 a a. u a a . a. p rvam ksr bdhij t kathamapi tapasaiv psarastvam pray t u aa a aa . . a . t m netum tat tamondham kamalajaniruv c u r m bhisekam a. a as a a . . . bh tv d s vilumpa svagatimapi tatah karmana pr psyase tvam u a a . . a . setyukt manthar st tadanu krtavatyeva caitat kukarma 5.2 a a . tadv ky t kaikay s patigavarabal d jah raiva r jyam a a a a a a a . r mastadgauravena tridaamunikrteranyamev vivea a s a s . . . st yuktonujena pratidinasuvivrddhorubhakty sametah a a . . samsth py sesajant n svavirahajauc tyaktasarvesanarth n u s a . a a . . . a vrksan pav dik. an pitaramatha sakhn m trp rv n visrjya s a t a. u a . . . protth m ga g msvap d ddhara iva guhen rcitah sotha trtv a. n a. a a a a . dev rcyasy pi putr drsiganasahit t pr pya p j m pray tah a a a .. . a a u a. a . saileam citrak . am katipayadin nyatra modannuv sa 5.4 s . ut . a a etasminneva k le daarathanrpatih svargatobh d viyog d a s u a . . r masyaiv tha putrau vidhisutasahitairmantribhih kekayebhyah a a . . antau tasya krtv srutiganavihitapretak ry n i sadyah a a a. . . . socantau r mam rgam purajanasahitau jagmaturm trbhica 5.5 a a a. s . dhik kurvantau nit ntam sakaladuritag m manthar m kaikaym ca a . a. a. . pr ptau r masya p dau muniganasahitau tatra cov ca natv a a a a a . r mam r jvanetram bharata iha punah prtayesm kamsa a . a a . . pr py u sv mayodhy mavarajasahitah p layem m dharitrm 5.6 a as a a a. . a ityuktah kartumsah sakalasuraganapy yanam r madevah . . . a . a . saty m kartum ca v nmavadadatitar m neti sadbhaktinamram a. a. a. . xlvii

5.3

bh yobh yorthayantam dvigunitaarad m saptake tvabhyatte u u a. . . s kartaitat te vacoham sudrdhamrtamidam me vaco n tra sa k a n a .. . . .

5.7

srutvaitad r mav kyam hutabhuji patane sa pratij am ca krtv a a n . . a . r moktasy nyath tve na tu puramabhiveksyehamityeva t vat a a a a . krtv ny m sa pratij amavasadatha bahirgr make nandin mni n a a . a a. srsasyaiv sya krtv sirasi paramakam pauratam p dap. ham 5.8 a . a . . . a t samastapaur nugatenuje gate sa citrak . e bhagav nuv sa ha a ut a a ath jag mendrasutopi v yaso mah surenatmagatena coditah 5.9 a a a a . . sa asur veavaad ram stane yad vyadh t tundamath bhivks itah a a a .. a . . a s s jan rdanen u trne prayojite cac ra tena jvalat nuy tah 5.10 a a s .. a a a . svayambhuarvendramukh nsure var n jijvisust ncharanam gatopi s a s a . a . . bahiskrtastairharibhaktibh vato hyala ghyaakty paramasya c ksamaih 5.11 a n s a a . . . . punah pray tah saranam ragh ttamam visarjitastena nihatya c suram a . . . u a . . tadaksigam s ksikamapyavadhyam pras datacandravibh s anasya 5.12 a s u. . . . a . . sa v yas n masurokhil n m var dumeasya babh va c ksigah a a a a a. a s u a . . nip titosau saha v yas ksibhistrnena r masya babh va bhasmas t a a a . a u a .. dadurhi tasmai vivaram bal rthino yad v yas stena tadaksip tanam a a a . . a krtam rameena tadekanetr babh vuranyepi tu v yas h sad 5.14 s a u a a. a . . bhavisyat mapyatha y vadeva dvinetrat k kakulodbhav n m a a a a a . a t vat tadaksyasya kura gan mnah sivena dattam ditijasya c ksayam a n a a . . . . atah punarbh vamamusya hinvan bhavisyatacaikadrsacak ra a s . s a . . . sa v yas n r ghava adip rusastato yayau sakrasutastad j ay 5.16 a a a an a u . r motha dandakavanam munivaryanto lok nanekaa ud rabalairnirast n a a s a a .. . srutv kharaprabhrtibhirvarato harasya sarvairavadhyatanubhih prayayau sabh ryah a a . . .

5.13

5.15

5.17

xlviii

ascca tatra sarabha ga iti sma jrno lokam harerjigamisurmunirugratej h n . a. . . ten daropahrtas rdhyasaparyay sa prto dadau nijapadam paramam rameah 5.18 a a s . . a . . dharmo yatosya vanagasya nit ntaaktihr se svadharmakaranasya hut san dau a s a a a . deh tyayah sa tata eva tanum nij gnau santyajya r mapuratah prayayau paream a a a s . . .

5.19

r mopi tatra dadrse dhanadasya sap d gandharvamurvairateratha y tudh nm a a s a a . pr ptam daam sapadi tumburun madheyam n mn vir dhamapi sarvavar davadhyam a . s . a a . a a a bha ktv sya b huyugalam bilagam cak ra samm nayan vacanamambujajanmanosau n a a a a . . . pr d cca tasya sugatim nijag yakasya bhaksarthamamsakamitopi sah nujena 5.21 a a a a . . . prtim vidhitsuragamad bhavanam nijasya kumbhodbhavasya param daratomun ca . a a . samp jito dhanuranena grhtamindr cch r gam tad dipuruso nijam jah ra 5.22 u a an . a a a . . atm rthameva hi pur harina pradattamindre tadindra uta r makar rthameva a a a a . pr d dagastyamunaye tadav pya r mo raksan rsnavasadeva sa dandakesu 5.23 a a a a . .. .. . k le tadaiva kharad sanayorbalena raksahsvas patinim rganatatpar st a u. . a a . a . . vy p dite nijapatau hi daananena pr m dikena vidhin bhisas ra r mam a a s a a a a a

5.20

5.24

s nuj ayaiva rajancarabharturugr bhr trdvayena sahit vanam vasant a n a a. a a r mam sametya bhava me patirityavocad bh num yath tama upetya suyogak mam a . a . a a t m tatra h syakathay janak sut gre gacch nujam ma iha meti vacah sa uktv a. a a a a a a . . tenaiva dus.tacarit m hi vikarnan s m cakre samastarajancaran sahetoh 5.26 a. a . a a. . . tatprerit n sapadi bhmabal n pray t mstasy h kharatriirad s anamukhyabandh n a a a a. a. s u. . u jaghne caturdaasahasramav ranyakodandap nirakhilasya sukham vidh tum 5.27 s a . a . . a. . dattebhaye raghuvarena mah munn m datte bhaye ca rajancaramandalasya a a. . .. raksahpatih svasrmukh davikampan cca srutv balam raghupateh param pa cint m a a a a a . . . . . .

5.25

5.28

sa tv su k ryamavamrsya jag ma tre ksetram nadnadapateh sravanam dharitry h a a a . a. . . . . . m rcamatra tapasi prativartam nam bhtam sar d raghupaternitar m dadara 5.29 a a . . a a. s xlix

ten rthitah sapadi r ghavava can rthe m rca aha saravegamamusya j nan a a n a a a . . sakyo na te raghuvarena hi vigrahotra j n mi samsparamasya sarasya p rvam a a s u . .

5.30

ityuktavantamatha r vana aha khadgam niskrsya hanmi yadi me na karosi v kyam a . . . . .. . a tacchuruv n bhayayutotha nisargataca p po jag ma raghuvaryasak sam su 5.31 s a s a a a a sa pr pya haimamrgat m bahuratnacitrah st sampa urudh vicac ra sghram a a a . a. . a nirdosanityavarasamvidapi sma dev raksovadh ya janamohakrte tath ha 5.32 a a . . . . devemam su parigrhya ca dehi me tvam krdamrgam tviti tayodita eva r mah a a . . . . . . anvak sas ra ha sar sanab n ap nirm y mrgam niicaram nijagh na j nan 5.33 a a a. a. a a . . s a a . ten hatah saravarena bhrsam mam ra vikruya laksmanamuruvyathay sa p pah a a s a a . . . . . . . srutvaiva laksmanamac cudadugrav kyaih sopy pa r mapathameva sac pab n ah u a a a a a. . . . . y m y m parea urudhaiva karoti ll m t m t m karotyanu tathaiva ram pi dev a. a. s a. a. a. a nait vat sya paramasya tath ram y dosonurapyanuvicintya uruprabh yat 5.35 a a a a a . . u kv j anam padapi mandakataksam trasargasthitipralayasamsrtimoksahetoh a n a . . a . . . . . devy hareh kimu vidambanam trametad vikrdatoh suranar divadeva tasm t a a . a a . . .

5.34

5.36

devy h sampamatha r vana asas da s drsyat magamadapyavisahyaaktih a. a . a a . a s . . srs. v tmanah pratikrtim prayayau ca sghram kail samarcitapad nyavasacchiv bhy m t a a a a a .. . . . . tasy stu t m pratikrtim pravivea sakro devy sca sannidhiyut m vyavah rasiddhyai a a. s a a. a . . ad ya t matha yayau rajancarendro hatv jatayusamururamato niruddhah 5.38 a . . s a a . m rge vrajantamabhiy ya tato han m n samv rito ravisutena ca j nam nah a a u a a a . . a daivam tu k ryamatha krtimabhpsam no r masya nainamahanad vacan ddhareca a a a a s . pr pyaiva r ksasa ut tmapurm sa tatra st krtim pratinidh ya raraksa c tha a a . a . a . . a . a r mopi tattu vinihatya sudus. araksah pr py ramam svadayit m nahi payatva a a. s . .t . . a as anvesam na iva tam ca dadara grdhram st riraksisumatho ripuna viastam s . . . a . s . a. . . l

5.37

5.39

5.40

mand tmaces. amamunoktamareca karma srutv mrtam tamadahat svagatim tath d t a s a . . a a .t . anyatra caiva vicaran sahitonujena pr ptah karau sa sahas tha kabandhan mnah a . a a . dh turvar dakhilaj yina ujjhitasya mrtyoca vajrapatan datiku citasya 5.42 a a a s a n . chitv sya b huyugalam sahitonujena tam p rvavat pratividh ya surendrabhrtyam a a a . . . . u n mn danum trijatayaiva pur bhij tam gandharvam su ca tatopi tadarcitog t 5.43 a a a a . a a . . drs. v tameva sabar paramam harim ca j atv vivea dahanam puratosya tasyai n a s ..t a . . . pr d t svalokamimameva hi s pratksya p rvam mata gavacanena vanetra s bh t a a a . u n a u . sap d var psarasameva hi t m vimucya sacy krt t patipurastvatidarpahetoh a a a. a . a . gatv dadara pavan tmajamrsyam ke sa hyeka enamavagacchati samyagsam a s a u .

5.41

5.44

5.45

dehepi yatra pavanotra hariryatosau tatraiva v yuriti vedavacah prasiddham a . kasmin nvaham tviti tathaiva hi sovat re tasm t sa m rutikrte ravijam raraksa 5.46 a a a . . . . evam sa krsnatanurarjunamapyaraksad bhm rthameva tadarim ravijam nihatya a .. . . . . . p rvam hi m rutimav pa raveh sutoyam ten sya v linamahan raghupah pratpam u a a a a . . . . evam sur sca pavanasya vae yatotah sugrvamatra tu paratra ca sakras num a s u . . sarve srit hanumatastadanugrah ya tatr gamad raghupatih saha laksmanena a a a . . .

5.47

5.48

yatp dapa kajarajah siras vibharti srrabjajaca giriah saha lokap laih a n a s s . a . . sarvevarasya paramasya hi sarvaakteh kim tasya satruhanane kapayah sah y h s s a a. . . . sam gate tu r ghave plava gam h sas ryaj h a a n a. u a. vipupluvurbhay rdit nyav rayacca m rutih 5.50 a a a a . samsth py u harndr n j nan visnorgunananant n sah a a a . a as .. . . s ksad brahmapit s vityenen sya p dayoh pete 5.51 a . a a a a . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . r macarite han maddaranam n ma pa camodhy yah a u s n a . . a li

5.49

(samudratarananicayah) . s . atha sasthodhy yah a . . .. Om utth pya cainamaravindadal yat ks acakr nkitena varadena kar mbujena a a a . s a a . krtv ca samvidamanena nutosya c msam prty ruroha sa hasan saha laksmanena a. . a . a . . .

6.1

aropya c msayugalam bhagavantamenam tasy nujam ca hanum n prayayau kapndram a. a a . . . . sakhyam cak ra hutabhukpramukhe ca tasya r mena sasvatanij rtiharen a sghram 6.2 a a . a . . srutv sya duhkhamatha devavarah pratij am cakre sa v linidhan ya harsvaropi a n . a a . . st num rganakrtetha sa v linaiva ksipt m hi dundubhitanum samadarayacca 6.3 a a . . a s . . a. vksyaiva t m nipatit matha r madevah so gus. ham tracalan datillayaiva . a. a a n .t a a . sampr sya yojanaatetha tayaiva corvm sarv m vid rya ditij nahanad ras sth n a s . a. a a a a sarvapras dajabal d ditij navadhy n sarv n nihatya kunapena punaca sakhy a a a a a s a . bhtena v libalatah kathitah sma sapta s l n pradarya ditij n sudrdh msca vajr t a aa s a a .. a. . . ekaikamesu sa vikampayitum samarthah patr ni loptumapi t tsahate na saktah a. u . . . . visvak sthit n yadi bhav n pratibhetsyatm nekes una tarhi v livadhe samarthah 6.6 a a a a . . . . jetum caturgunabalo hi pum n prabhuh sy ddhantum sat dhikabalotibalam suaktah a . . . a . a . s . tasm dim n harihay tmajab hvalopyapatr n vibhidya mama samsayam su bhindhi 6.7 a a a a a a . srutv sya v kyamavamrsya diteh sut mst n dh turvar dakhilapumbhirabhedyar p n a a a. a a a u a . . brahmatvam ptumacalam tapasi pravrtt nekesuna sapadi t n pravibheda r mah 6.8 a a a . . . a . . sandh ya k rmukavare niite tu b neth krsya daksinabhujena tad pramukte a a s a. a .. a . . r mena satvaramanantabalena sarve c rnkrt h sapadi te taravo ravena 6.9 a . u . . a. . bhittv ca t n sagirikum bhagavatpramuktah p t . asaptakamath tra ca ye tvavadhy h a a a a. . . a al n mn sur h kumudinobjajav kyaraks ah sarv msca t nadahad su sarah sa ekah 6.10 a a a. a a. a a . . . . naitad vicitramamitorubalasya visnoryatpreranat sapavanasya bhavet pravrttih . . . .. lokasya saprakrtikasya sarudrak la karm dikasya tadapdamananyas dhyam 6.11 a a a . lii

6.4

6.5

drs. v balam bhagavatotha harsvaros vagre nidh ya tamay t puramagrajasya a a a ..t a . asrutya r vamanujasya bil t sa c g dabhyenam su dayit prativ ritopi 6.12 a a a a a a a tanmus.tibhih pratihatah prayay vaaktah sugrva asu raghupopi hi dharmamksan a s . . . . . nainam jagh na vidit khilalokaces. opyenam sa aha yudhi v m na may viviktau 6.13 a a a. a . . .t saubhr tramesa yadi v nchati v linaiva n ham nir gasamath grajanim hanisye a a a a . a a . . . drghah sahodaragato na bhaveddhi kopo drghopi k ranamrte vinivartate ca 6.14 a . . . kopah sahodarajane punarantak le pr yo nivrttimupagacchati t pakaca a a a s . . ekasya bha ga iti naiva jhatityap stadoso nihantumiha yogya iti sma mene n a . .

6.15

tasm nna bandhujanage janite virodhe k ryo vadhastadanubandhibhir svitha a a a dharmam pradarayitumeva raveh sutasya bh v na t pa iti vicca na tam jagh na s a a a . . . yah prerakah sakalasemusisantateca tasy j at kuta iheavarasya visnoh s an a s . . . . .. . tenoditotha sudrdham punar gatena vajropamam saramam mucadindras noh a u u . .. . .

6.16

6.17

r m j ayaiva latay ravije vibhakte v yoh sutena raghupena sare ca mukte a an a a . . srutv sya sabdamatulam hrdi tena viddha indr tmajo giririv patad su sannah 6.18 a a a a . . . bhakto mamaisa yadi m mabhipayatha p dau dhruvam mama samesyati nirvic rah a s a a . . . . yogyo vadho nahi janasya pad natasya r jy rthin ravisutena vadhorthitaca 6.19 a a a a s k ryam hyabhs. amapi tat pranatasya p rvam sasto vadho na padayoh pranatasya caiva a . t u . . . . . tasm dadrsyatanureva nihanmi sakraputram tvitha tamadrs.tatay jagh na 6.20 a . a a . .. yah prerakah sakalalokabalasya nityam p rnavyayoccabalavryatanuh svatantrah . . . u . . . kim tasya drs. ipathagasya ca v naroyam kartaiac pamapi yena pur vibhagnam a s a a ..t . .

6.21

sannetha v lini jag ma ca tasya p rvam pr hainam rdravacas yadi v nchasi tvam a a as . a a a a ujjvayisya iti naicchadasau tvadagre ko n ma necchati mrtim purusottameti 6.22 a . . . . k ry ni tasya caram ni vidh ya putram tvagre nidh ya ravijah kapir jya ast a a. a. a a a . . liii

r mopi tadgirivare caturotha m s n drs. v ghan gamamuv sa salaksmanosau a a a ..t a a a . . ath tisakte ksitipe kapn m pravismrte r makrtopak re a a. a . a . . prasahya tam buddhimat m varis.tho r m nghribhakto hanum nuv ca a. a a a a . . na vismrtiste raghuvaryak rye k ry katha cit sa hi nobhip jyah a a a n u . . na cet svayam kartumabhs. amadya te dhruvam balen pi hi k ray mi . t a a a . .

6.23

6.24

6.25

sa evamuktv harir jasannidhau dvpesu saptasvapi v nar n prati a a . a a sammelan y ugatn sma v nar n prasth pay m sa samastaah prabhuh 6.26 a a a a a s . . a as . harsvar j apran idh nap rvakam han mat te prahit hi v nar h a n a u u a a a a. . . samastaailadrumasandasamsthit n harn sam d ya tad bhijagmuh s a a a a . .. . .

6.27

tadaiva r mopi hi bhogasaktam pramattam laksya kapsvaram prabhuh a a . . . . jag da saumitrimidam vaco me plava gameaya vad u y hi 6.28 a n s as a . yadi pramattosi madyak rye nay myaham tvendrasutasya m rgam a a a . pr yah svak rye pratip dite hi madoddhat na pratikartumsate 6.29 a . a a a itdyar mena samrite tad yayau sab nah sadhanuh sa laksmanah . a . a a. . . . . . drs. vaiva tam tena sahaiva t panirbhay d yayau r mapad ntikam tvaran t a a a a .. . . han matah s dhuvacobhir su prasannacetasyadhipe kapn m u a a . a sam gate sarvaharipravraih sahaiva tam vksya nananda r ghavah 6.31 a . a . . . sasambhramam tam patitam pad bjayostvaran samutth pya sam slisat prabhuh a a a . . . . . sa copavis. o jagadsasannidhau tad j ayaiv diad su v nar n 6.32 an a s a a a .t samastadiksu prahitesu tena prabhurhan mantamidam babh se u a. . . . na kacidsastvadrtesti s dhane samastak ryapravarasya mesya s a a . atastvameva pratiy hi daksinam diam sam d ya mada gulyakam a a a n . .. s . itritosau purusottamena yayau diam t m yuvar jayuktah 6.34 s . a. a . .

6.30

6.33

liv

samastadiksu pratiy pit hi te harsvar j amupadh rya m satah a a a n a a . . sam yayuste gadaj mbavanmukh h sutena v yoh sahit na c yayuh a n a a. a . a a .

6.35

samastadurgapravaram dur sadam vim rgat m vindhyagirim mah tman m a a a. a a . . . gatah sa k lo harir dudritah sam sadamsc tha bilam mah dbhutam 6.36 a a. . a a . . a . krtam mayen tivicitramuttamam samksya tat t ra uv ca c ngadam a . a a a . . . vayam na y mo harir jasannidhim vila ghito nah samayo yatosya 6.37 a a n . . . dur sados vatican daasano hanisyati tv mapi kim mad dik n a a a a a . . s . . agamyametad bilam pya tat sukham vas ma sarve kimas vih caret a a a a .

6.38

na caiva r mena salaksmanena prayojanam no vanac rinam sad a . a .. a . . . na ceha nah pdayitum sa ca ksamastato mameyam suvinicit matih 6.39 s a . . . . . . itritam m tulav kyam su sa adade v lisutopi s daram a a a a . a uv ca v kyam ca na no harsvarah ksam bhavella ghitaasan n m a a n s a a . . .

6.40

r jy rthin yena hi gh titograjo hrt sca d r h sunrsamsakena a a a a a a. . a . . sa nah katham raksati sasan tig n nir sray n durbalak n bale sthitah 6.41 a a a . . . . a a itrite sakrasut tmajena tatheti hocuh saha j mbavanmukh h a a a. . sarvepi tesamatha caikamatyam drs. v han m nidam babh s e u a a a. . . ..t a

6.42

vij atametaddhi may gadasya r jy ya t r bhihitam hi v kyam n an a a aa a . s dhyam na caitannahi v yus n r mapratpam vacanam saheta 6.43 a a u u a . . . na c ham kras.tumup yatopi sakyah katha cit sakalaih sametaih a a . a n . . . sanm rgato naiva ca r ghavasya durantaakterbilamapradhrsyam a a s ..

6.44

vaco mamaitad yadi c darena gr hyam bhaved vastadatipriyam me a a . . . na ced bal dapyanaye pravrtt n praasya sanm rgagat n karomi 6.45 a s a a . a itritam tat pavan tmajasya srutv tibht dhrtam kabh v h a a a . u a a. . sarvenujagmustamath drimukhyam mahendram sedurag dhabodh h a a a a. . lv

6.46

nirksya te s garamapradhrsyamap rameyam sahas visannah . a a a . . . . .. . drdham nir sasca matim hi dadhruh pr yopaveaya tath ca cakruh 6.47 a s a .. . . . a . pr yopavis. asca kath vadanto r masya sams ravimuktid tuh a a a a . . t . a jatayusah p tanam curetat samp tin mnah sravanam jag ma 6.48 u a a a . . . a . . . tasy grajos varun asya s nuh s ryasya bimbam saha tena y tah a a u . u a . . . javam parksannatha tam sutaptam guptv patatraksayam pya c patat . a a a . . . .

6.49

sa dagdhapaksah savitrprat p cchrutvaiva r masya kath m sapaksah a a a a. . . . . . bh tv punac pi mrtim jatayusah sur va prs.tv punareva samyak 6.50 u a s a . . . . . s a .. a sa r vanasy tha gatim sutokt m nivedya drs.tv janak tmaj kr tim a . a a. a a . .. a . svayam tath okavane nisannamavocadebhyo haripu gavebhyah as n . . .. .

6.51

tatastu te brahmasutena prs.ta nyavedayann tmabalam prthak prthak a .. . . . daaiva c rabhya daottarasya kram t patho yojanatotiy ne 6.52 s a s a a sanlamaindadvivid h sat r h sarvepyaty h parato na sakt h a. a a. s a . a. gantum yad th tmabalam sa j mbav n jag da tasm t punaras. am msam a a a a a a . . .t a.

6.53

baleryad visnurav pa lok mstribhih kramairnandiravam prakurvat a .. a a. a . . tad may bhr ntamidam jagattrayam savedanam j nu mam sa merutah 6.54 a a a a . . . a . ato javo me nahi p rvasammitah pur tvaham sannavatiplavosmi u a . . . .. tatah kum ro gada aha c sm cchatam plaveyam na tatobhij ne 6.55 a n a a a . . . ap rite taih sakalaih satasya gam game satrubalam ca vksya u a . . . . sudurgamatvam ca niacareapury h sa dh tuh suta ababh se s s a. a . a. .

6.56

ayam hi grdhrah satayojanam girim trik . am heta ut tra vighn h ut a a a. . . . . . bhaveyuranyepi tato han m nekah samartho na parosti kacit 6.57 u a s . uktv sa ittham punar ha s num pr nasya nihsmabalam praamsayan a a u . a. s . . . . lvi

tvameka ev tra param samarthah kurusva caitat parip hi v nar n a a a a . . . itritosau hanum n nijepsitam tesamaaktim prakatam vidh ya a a . . s . . . avardhat u pravicintya r mam sup rnaaktim caritostad j am as a . u . s a n .

6.58

6.59

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . srr macarite samudratarananicayo n ma sasthodhy yah a a a . . s . ..

lvii

(han matpratiy nam) u a atha saptamodhy yah a . Om r m ya sasvatasuvistrtasadgunaya sarvevar ya sukhas ramah rn av ya a a s a a a . a . . . . . natv lila ghayisurarnavamutpap ta nispdya tam girivaram pavanasya s nuh 7.1 a n a u . . . . . . . cuksobha v ridhiranuprayayau ca sghram y doganaih saha tadyabal bhikr s.tah a a .. . . a . . . vrksasca parvatagat h pavanena p rvam ksiptornave girirud gamadasya hetoh 7.2 a. u a . . . . . . sy lo harasya giripaksavin sak le ksiptv rnave sa marutorvarit tmapaks ah a a a . a . a . . . haimo girih pavanajasya tu viram rthamudbhidya v ridhimavarddhadanekas nuh s a a a . .

7.3

naiv tra viramanamaicchata nihsramosau nihsmapaurusagunasya kutah sramosya a s . . . . . . aslisya parvatavaram sa dadara gacchan devaistu n gajananm prahit m varena 7.4 s a . a. . . . jij asubhirnijabalam tava bhaksametu yadyat tvamicchasi tadityamarodit y h n a a. . . asyam praviya sapadi pravinihsrtosm d dev nanandayaduta svrtamesu raksan s a a . . . . . .

7.5

drs. v surapranayit m balamasya cogram dev h pratus. uvuramum sumanobhivrs.ty a. a. ..t a .. a . . .t . tair drtah punarasau viyataiva gacchan ch y graham pratidadara ca simhik khyam a . . a a s a . . la k van ya sakalasya ca nigrahesy h s marthyamapratihatam pradadau vidh t n a a a. a aa . ch y mav ks ipadasau pavan tmajasya sosy h sarramanuviya bibheda c u 7.7 a a a . a a. s as nissmam tmabalamityanudar ay no hatvaiva t mapi vidh trvar bhigupt m a s a a a. a a lambe sa lambaikhare nipap ta la k pr k rar pakagir vatha sa cukoca 7.8 s a n a a a u a n bh tv bil . asamito nii t m purm ca pr psyan dadara nijar pavatm sa la k m u a al s a. . a s u . n a ruddhonay vatha vijitya ca t m svamus. ipis. am tay numata eva vivea la k m as a. a s n a . t . t . m rgam no bahic ntah sookavanik tal e a a. s a . s a . dadara simsap vrksam lasthitaram kr tim 7.10 s . a . . u a . naralokavidambasya j nan r masya hrdgatam a a . . tasya ces. anus rena krtv ces. asca samvidah . t a . . a . t . .

7.6

7.9

lviii

t drkces. asamet y a gulyamad t tatah 7.11 a . . t a a n a . st y y ni caiv sann kr test ni sarvaah a a a a a . a s . bh sanani dvidh bh tv t nyev sam stathaiva ca u. . a u a a a . atha c . amanim divyam d tum r m ya s dadau ul . . a . a . a a yadyapyetanna payanti niacaraganastu te s s . dyulokac rin ah sarvam payantyrsaya eva ca 7.13 a . . s .. . tesam vidamban yaiva daity n m va can ya ca a a a. n a .. . payat m kalimukhy n m vidamboyam krto bhavet s a. a a. . . . krtv k ryamidam sarvam via kah pavan tmajah a . a a . . s n . . atm viskarane cittam cakre matimat m varah 7.15 a. a . . . . atha vanamakhilam tad r vanasy valupya ksitiruhamimamekam varjayitv u vrah a . a as . . . . rajanicaravin sam k nksam notivelam muhuratiravan d toranam c ruroha 7.16 a . a . a . a . . . a ath s. nod daananah kapndraces. itam param ar . s . .t . didea ki kar n bah n kapirnigrhyat miti 7.17 s n a u a . samastao vimrtyavo var ddharasya ki kar h s a n a. . sam sadan mah balam sur ntar tmano gajam a a a a n atikotiy thapam purassar s. ak yutam s . u a. t a . anekahetisa kulam kapndram vr nod balam n a .. .

7.12

7.14

7.18

7.19

sam vrtastath yudhaih sa t ditaca tairbhrsam a . a a. s . . cak ra t n samastaastalaprah rac rn it n 7.20 a a s a u . a . punaca mantriputrak n sa r vanapracodit n s a a . a mamarda sapta parvataprabh n var bhiraksit n a a . a bal grag minastath sa sarvav ksugarvit n a a a a a nihatya sarvaraksas m trtyabh gamaks inot a . a. . . .

7.21

7.22 lix

anaupamam harerbalam niamya r ksas dhipah a . a . . s . kum ramaksam tmanah samam sutam nyayojayat a a . . . . sa sarvalokas ks inah sutam sarairvavarsa ha a . . . . . sitairvar stramantritairna cainamabhyac layat a a

7.23

7.24

sa mandamadhyak sutam samksya r vanopamam a . a . .. . trtya esa c msako balasya htyacintayat 7.25 . . a. nidh rya eva r vanah sa r ghavasya n nyath a a . . a a a yadndrajinmay hato na c sya saktirks yate 7.26 a a . atastayoh samo may trtya esa hanyate a . . . vic rya caivam su tam padoh pragrhya pupluve a a . . . sa cakravad bhram turam vidh ya r vanatmajam a a a . . apothayad dhar tale ksanena m rut tanuh 7.28 a . . . a . vic rnite dhar tale nije sute sa r vanah u . a . a . . niamya sokat pitastadagrajam sam diat s a a s .

7.27

7.29

athendrajinmah sarairvar strasamprayojitaih a a . tataksa v narottamam na c sakad vic lane 7.30 a a a . . ath stramuttamam vidheryuyoja sarvadussaham a . .. sa tena t dito harirvyacintayannir kulah 7.31 a. a . may var vila ghit hyanekaah svayambhuvah a a n a s . . sa m nanya eva me tatotra m nay myaham 7.32 a a a ime ca kuryuratra kim prahrs.taraksas m ganah .. . . a. . . itha laksyameva me sa r vanaca drsyate 7.33 a . s . . idam samksya baddhavat sthitam kapndram su te . a . . lx

babandhuranyap sakairjag ma c stramasya tat a a a

7.34

atha pragrhya tam kapim sampam nayamsca te a . . . . niacarevarasya tam sa prs. av msca r vanah 7.35 s s a . . ..t a . . kape kutosi kasya v kimarthamdrsam krtam a . . . itritah sa c vadat pranamya r mamsvaram 7.36 . a a . avaihi d tam gatam durantavikramasya m m u a a . ragh ttamasya m rutim kulaksaye tavevaram u a s . .

7.37

na cet prad syasi tvaran ragh ttamapriy m tad a u a. a saputramitrab ndhavo vin sam su y syasi 7.38 a a a a na r mab nadh rane ksam h surevar api a a. a . . a. s a viri ciarvap rvak h kimu tvamalpas rakah n s u a. a .

7.39

prakopitasya tasya kah purasthitau ksamo bhavet . . sur surorag dike jagatyacintyakarmanah 7.40 a a . . itrite vadhodyatam nyav rayad vibhsanah a . . . . sa pucchad hakarmani nyayojayanniacar n a s a .

7.41

ath sya vastrasa cayaih pidh ya pucchamagnaye a n a . dadurdad ha n sya tanmarutsakho hut sanah 7.42 a a a . mamarsa sarvaces. itam sa raksas m nir mayah a . . .t . . a. baloddhataca kautuk t pradagdhumeva t m purm s a a. dad ha c khilam puram svapucchagena vahnin a a a . . krtistu vivakarmanopyadahyat sya tejas 7.44 s a a . . suvarnaratnak rit m sa r ksasottamaih saha a a. a . . . pradahya sarvaah purm mud nvito jagarja ca s . . a

7.43

7.45

lxi

sa r vanam saputrakam trnopamam vidh ya ca a . . a . .. . tayoh prapayatoh puram vidh ya bhasmas d yayau s a a . . . vila ghya c rnavam punah svaj tibhih prap jitah n a . a u . . . . prabhaksya v nareiturmadhu prabhum sameyiv n a s a . .

7.46

7.47

r mam surevaramaganyagunabhir mam sampr pya sarvakapivravaraih sametah a . s a . a . . . . c . amanim pavanajah padayornidh ya sarv ngakaih pranatimasya cak ra bhakty ul . . a a a a . . . r mopi n nyadanud tumamus ya yogyamatyantabhaktiparamasya vilaksya ki cit a a a n . . sv tmaprad namadhikam pavan tmajasya kurvan sam slisadamum param bhitus. ah a a a a . a . . .t . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . srr macarite han matpratiy nam n ma saptamodhy yah a u a . a a .

7.48

7.49

lxii

(han mati srr maday d nam) u a a a atha astamodhy yah a . .. Om srutv han maduditam krtamasya sarvam prtah pray namabhirocayate sa r mah a u a. a . . . . . . aruhya v yusutama gadagena yuktah saumitrina saravijah saha senay g t 8.1 a n a a . . . sampr pya daksinamap nnidhimatra devah siye jagadgurutamopyavicintyaaktih a a s . . s . . agre hi m rdavamanuprathayan sa dharmam panth namarthitumap mpatitah prattah a a a . . . tatr jag ma sa vibhsanan madheyo raksahpateravarajopyatha r vanena a a . . a a . . . bhaktodhikam raghupat viti dharmanis. hastyakto jag ma saranam ca ragh ttamam tam a a . . u . .t . brahm tmajena ravijena balapranetr nlena maindavivid ngadat rap rvaih a a a u . a . sarvaica satrusadan dupay ta esa bhr t sya na grahanayogya iti sthiroktah 8.4 s a a aa . . . atr ha r pamaparam baladevat y gr hyah sa esa nitar m saranam prapannah a u a a a . a. . . . . . bhaktaca r mapadayorvinaisnu rakso vij aya r jyamupabhoktumih bhiy tah 8.5 s a s.. n a a a . . ityuktavatyatha han mati devadevah sa grhya tadvacanam ha yathaiva p rvam u a u . n . sugrvahetuta imam sthiram grahs ye p daprapannamidameva sad vratam me 8.6 a . a a . . sabrahmak h suraganah sahadaityamarty h sarve sametya ca mada gulic lanepi a. a. n a . . nea bhayam na mama r tricar damusm cchuddhasvabh va iti cainamaham vij ne s a a a a . . a . ityuktav kya uta tam svajanam vidh ya r jyebhyasecayadap rasusattvar sih a a a a a . . . . matv trnopamamaesasadantakam tam raksahpatim tvavarajasya dadau sa la k m a .. s . n a . . . . .

8.2

8.3

8.7

8.8

kalp ntamasya niic ri patitvap rvam yuh prad ya nijalokagatim tadante a s a u a . a . r tritrayepyanupag minamks ya sobdhim cukrodha raktanayan ntamayu jadabdhau a a . a n . sa krodhadptanayan ntahatah parasya sosam ksanadupagato danuj disattvaih a . . . . a . . sindhuh sirasyarhanam parigrhya r p p d ravindamupagamya babh sa etat64 u a a a. . . . .
64

8.9

8.10

Bh . Pu. 9.8.95 a

lxiii

tam tv m vayam jadadhiyo na vid ma bh man k . astham dipurusam jagat madhsam a u ut a a . a. . . . . tvam sattvatah suraganan rajaso manusy mst rtyatosuragananabhitastath sr h 65 8.11 a a. . . . . . a. a k mam pray hi jahi viravasovameham trailokyar van amav pnuhi vra patnm a . a s a . a . 66 8.12 badhnhi setumiha te yaaso vitatyai g yanti digvijayino yamupetya bh p h s a u a. ityuktavantamamum svanugr hya b nam tasmai dhrtam ditisut tmasu c ntyajesu a a. . a a . . . . sarv d var d vigatamrtyusu durjayesu nihsa khyakesvamucad su dad ha sarv n a a n a a a . . . . . krtverinam tadatha m laphal ni c tra samyag vidh ya bhavaatruramoghaces. ah u a a a s . . . .t . baddhum didea suravardhakinovat ram tajjam nalam harivar napar m sca setum s a . a a. . . . . .

8.13

8.14

badhvodadhau raghupatirvividh drik . aih setum kapndrakarakampitabh ruh ngaih a ut . u a . . sugrvanlahanumatpramukhairankairla k m vibhsanadrsaviad su dagdh m 8.15 n a. . . . s a a pr ptam niamya paramam bhuvanaikas ram nihsmapaurusamanantamasau daasyah a . s a . . s . . . tr s d visannahrdayo nitar m babh va kartavyakarmavisaye ca vim dhacet h 8.16 a a . .. . a. u u. a. . prasth pya v lisutameva ca r jantyai r mastaduktavacanepyamun gr hte a a a a a . dv ro rurodha sa catasra udrnasainyo raksahpateh pura ud ragunah pareah 8.17 a . a s . . . . . . dv r m nirodhasamaye sa didea putram v r mpaterdii surevaraatrumugram a a. s s s s . aa pr cy m prahastamadiad dii vajradams. ram pret dhipasya sainah svayameva c g t a a. s s a s . a a . .t . vij aya tat sa bhagav n hanumantameva devendraatruvijay ya didea c u n a s a s as nlam prahastanidhan ya ca vajradams. ram hantum surendrasutas numath didea . a u a s . .t . . madhye harsvaramadhijyadhanurniyujya yasy m sa r ksasapatirdiameva t m hi a. a . s a. uddiya samsthita up ttaarah sakhadgo dedpyam navapuruttamap rus osau 8.20 s a s . a u . . . vidr vito hanumatendrajid su hastam tasya prapanna iva vryamamusya j nan a a a . . nlo vibhsana ubhau silay ca sakty sa cakraturyamavaam gamitam prahastam . . a a n s . .
65 66

8.18

8.19

8.21

Bh . Pu. 9.8.96 a Bh . Pu. 9.8.97 a

lxiv

nlasya naiva vaameti sa ityamoghaakty vibhsana imam prajah ra s kam s s a . . a a . tasmin hate gada upetya jagh na vajradams.tram nip tya bhuvi srsamamusya mrdgan n a a . . .. . . sarvesu tesu nihatesu didea dh mranetram sa r ksasapatih sa ca pacimena s u a . s . . . . . dv rena m rutasutam samupetya dagdho guptopi sulivacanena durantaaktim a . a s . akampanopi r ksaso niacareacoditah a . s s . um patervaroddhatah ksanaddhato han mat a u a . . .

8.22

8.23

8.24

ath strasampradpitaih samastao maholmukaih a s . . raghupravracodit h puram nii svad hayan 8.25 a. a . s tatastau nikumbhotha kumbhaca kop t pradis. au daasyena kumbharuterhi s a s s .t sutau suprahrs.tau ranay bhiy tau kapmst n bahih sarvao y tayitv 8.26 a . a s a a .. . a . sa kumbho vidh tuh sutam t ranlau nalam c sviputrau jig y ngadam ca a . a a . a . . a . suyuddham ca krtv dineatmajena pranto yamasy u lokam sup pah 8.27 a s as a . . . . . tato nikumbhodrivaraprad ran am mah ntamugram parigham pragrhya a . . a . . . sas ra s ry tmajam su bhtah sa pupluve pacimato dhanuhsatam 8.28 a u a a . s . tam bhr mayaty su bhujena vre bhr nt dio dyauca sacandras ry a a a a s s u a . sur sca tasyorubalam varam ca sarvodbhavam vksya visedursat 8.29 a . . . . . . ananyas dhyam tamatho nirksya samutpap t u purosya m rutih a . aas a . . prak sab hvantara aha cainam kimebhiratra prahar yudham te 8.30 a a a . . itritastena sa r ksasottamo var damogham prajah ra vaksasi a . a a . . vic rnitosau tadurasyabhedye yathaiva vajro vipatau vrth bhavat u . . a vic rnite nij yudhe nikumbha etya m rutim u . a a pragrhya c tmanomsake nidh ya jagmiv n drutam a a a . . pragrhya kan. hamasya sa pradh nam rut tmajah a a a . .t . svam su mocayamstato nyap tayad dhar tale 8.33 a a a . . lxv

8.31

8.32

cak ra tam ranatmake makhe rameadaivate a s . . paum prabha jan tmajo vineduratra devat h s . n a a. suptaghno yaj akopaca sakunirdevat panah n s a . vidyujjihvah pram th ca sukas ranasamyut h a a . a. . .

8.34

8.35

r vanaprerit h sarv n mathantah kapiku jar n a . a. a n a . avadhy brahmavarato nihat r mas yakaih 8.36 a a a a . yuddhonmattaca mattaca dev ntakanar ntakau s s a a triir atik yaca niryay r vanaj ay 8.37 s a a s u a .n a nar ntako r vanajo hayavaryopari sthitah a a . . abhh sas ra samare pr sodyatakaro harn . a a

8.38

tam dahantamank ni yuvar jo gado bal a a n . utpap ta nirksy u samadarayadapyurah 8.39 a . as s . tasyorasi pr savaram prajah ra sa r ksasah a a a . . . dvidh samabhavat tattu v liputrasya tejas 8.40 a a a ath sya hayam sveva nijagh na mukhe kapih a a a . petatuc ks in tasya sa pap ta mam ra ca 8.41 s a . . a a sa khadgavaram d ya prasas ra rane kapim a a a . . acchidya khadgamasyaiva nihato v lis nun 8.42 a u a . gandharvakanyak s te nihate r vanatmaje au a . ajag m grajastasya sodaryo devat ntakah 8.43 a a a . tasy patata ev u saravarsaprat pit h a as a a. . pradudruvurbhay t sarve kapayo j mbavanmukh h a a a. sa saram taras d ya raviputr yudhopamam a a a . lxvi

8.44

a gadam prajah rorasyapatat sa mumoha ca n a .

8.45

atha tigm msutanayah sailam pracalap dapam a. a . . abhidudr va sa grhya ciksepa ca niacare 8.46 a n . s . tam patantam laks ya d r ccharavid ritam a a . ua a sur ntakacak r u dadh ra ca param saram a s aas a . sa tam karnam krsya yamadandopamam saram a . a .. .. . aviddhyaddhrdaye r j ah kapn m sa pap ta ha an . a. a . balamapratimam vksya suraatrostu m rutih s a . . . ahvay m sa yuddh ya keavah kaitabham yath a a a s . a . . tam patantam lokya ratham sahayas rathim a a a . c rnayitv dhanuc sya sam cchidya babha ja ha u . a s a a n atha khadgam sam d ya pura apatato ripoh a a . . . harih pragrhya keesu p tayitvainam have s . a a . . siro mamarda taras pavam n tmajah pad 8.51 a a a a . varad n davadhyam tam nihatya pavan tmajah a a a . . . samditah suravaraih plavagairvks ito mud 8.52 . . . a . vidr vit khilakapim var t triirasam vibhoh a a a s . . . bha ktv ratham dhanuh khadgam cchidy sirasam vyadh t n a a a a . . . . yuddhonmattaca mattaca p rvatvaradarpitau s s a pramathantau kapn sarv n hatau m rutimus. in a a .t a

8.47

8.48

8.49

8.50

8.53

8.54

tatotik yotiratho rathena svayambhudattena harn pramrdgan a . cac ra k l nalasannik so gandharvik y m janito daasy t 8.55 a aa a a a. s a brhattanuh kumbhavadeva karnavasyetyato n ma ca kumbhakarnah a . . . . . ityasya sork tmajap rvak n kapn jig ya r mam sahas bhyadh vat a u a a a . a a lxvii

8.56

tam patantam saravarsadh ram mah ghan bham stanayitnughosam a a . a a . . . . niv ray m sa yath samrah saumitrir ttesvasanah saraughaih 8.57 a a a a . a . . . vavarsatust vatim travryau sar n sureasanitulyaveg n a a a s a . tamomayam cakraturantariksam svaiksay ksipratam stab n aih 8.58 s . a . a a. . . . . saraih sar nasya niv rya vrah saumitrirastr n i mah straj laih a . a. a a . . a ciccheda b h siras sahaiva caturbhujobh t sa punardvirs ah a u a u s . .

8.59

chinnesu tesu dvigunasyab huh punahpunah sotha babh va vrah a . u . . . . . . uv ca saumitrimath ntar tm samastalokasya marud visannam 8.60 a a a a . .. brahm stratonyena na vadhya esa var d vidh tuh sumukhetyadrsyah a a a . . . . raksahsutasy sravanyamitthamuktv samroruhadantariksam 8.61 a a . . . . ath nujo devatamasya sostram br hmam tan je daakandharasya a u s . a . mumoca dagdhah sarath svas tasten tik yah pravarostravitsu 8.62 a u a a . . hatesu putresu sa r ksaseah svayam pray nam samar rthamaicchat a . s . a. . a . . . sajjbhavatyeva niacaree khar tmajah pr ha dhanurdharottamah 8.63 s s a . a . niyu ksva m m me piturantakasya vadh ya r jan sahalaksmanam tam n . a. a a . . . kapipravr m sca nihatya sarv n pratosaye tv mahamadya sus.thu 8.64 a. a a . . itritenena niyojitah sa jag ma vro makar ksan m a a . a a . vidh ya sarv msca haripravr n sah ngad n s ryasutena s kam u a. a a a u a

8.65

acintayan laksmanab nasa gh navaj ay r mamath hvayad rane n a n a a a . . . a. uv ca r mam rajancarosau hato janasth nagatah pit tvay 8.66 a a . a a a . ken pyup yena dhanurdhar n am varah phalam tasya dad mi tedya a a a. . a . . iti bruv nah sa sarojayonervar davadhyomucadastrasa gh n 8.67 a. . a n a prahasya r mosya niv rya c strairastr n yameyoanisannibhena a a a a. s lxviii

sirah sarenottamakundalojjvalam khar tmajasy tha samunmam tha . . a a a .. . vidudruvustasya tu yenuy yinah kapipravrairnihat vaes it h a a s . a. . yathaiva dh mr ksamukhesu p rvam hatesu prthvruhaailadh ribhih u a . s a . . . u . . tatah sa sajjkrtam ttadhanv ratham sam sth ya niacarevarah . a a a a s s . . . vrtah sahasr yutakotyankapairniacarair su yayau ranaya 8.70 a s a . . . . balaistu tasy tha balam kapn m naikaprak r yudhap gabhagnam a a. aa u . diah pradudr va harndramukhy h sam rdayann su niacar m stad s . a a. a a s a . a

8.68

8.69

8.71

gajo gav kso gavayo vrsaca sagandham d dhanadena j t h a . a a a a. .. s pr nadayah pa ca marutpravr h sa katthano vittapatica jaghnuh 8.72 a. a. s . n . saraistu t n sadbhiramoghavegairnip tay m sa daanano dr k a . . a a a s a ath sviputrau ca saj mbavantau prajahratuh sailavaraistribhistam a a . girn vid ry u sarairath ny nchar n daasyomucad su tesu a as a a a s a . ekaikamebhirvinip tit ste sas ra tam sakrasut tmajotha 8.74 a a a a . sil m sam d ya tam patantam vibheda rakso hrdaye sarena a. a a a . . . . drdh hatah sopyagamad dhar talam raveh sutothainamabhiprajagmiv n a . . a .. a . . taddhastagam bh ruham su b nairdaananah khandaa eva krtv u a a . s . a . . .. s grv pradeesya mumoca b nam bhrsahatah sopi pap ta bh mau a s a. . a u . .

8.73

8.75

8.76

atho han m nuragendrabhogasamam svab hum bhrsamunnamayya u a a . . . tat da vaksasyadhipam tu raksas m mukhaih sa raktam pravaman pap ta a. a . . . . . a. sa labdhasa j ah praaamsa m rutim tvay samo n sti pum n hi kacit nn . s s . a a a a s . kah pr payedanya im m daam m mitrito m rutir ha tam punah 8.78 a. s . a a a . a . . atyalpametad yadup ttajvitah punastvamityukta uv ca r vanah a a a . . . grh na mattopi samudyatam tvam mus.tiprah ram tviti tam pupotha a . . a. . . . .

8.77

8.79

lxix

ki cit prah rena tu vihval ngavat sthite hi tasminnidamantaram mama n a . a . ityagnis num prayayau sa r vano niv rito m rutin pi v c 8.80 u . a . a a a a a tam patantam prasamksya nlo dhanurdhvaj gr svarathesu tasya a . a a . . cac ra m rdhasvapi ca calolam jalkrtastena sa r vanopi 8.81 a u n . a . . . sa ksipram d ya hut san stram mumoca nle rajancareah a a a a s . . . sa tena bh mau patito nacainam dad ha vahnih svatanuryatosau u a . . tato yayau r ghavameva r vano niv ray m sa tam su laksmanah a a . a a a a . . . tataksatust vadhikau dhanurbhrt m saraih sarr varanavad ranaih a a . . . a. . . a . niv ritastena sa r vano bhrsam rusanvito b namamoghamugram a a . a. . . . svayambhudattam pravikrsya c u lal . amadhye pramumoca tasya as at .. . bhrsahatastena mumoha laksmano rath davaplutya daananopi a s . . . ksanadabhidrutya bal t pragrhya svab hubhirnetumimam samaicchat a a . . . .

8.82

8.83

8.84

8.85

sampr pya sa j am sa suvihvalopi sasm ra r pam nijameva laksmanah a n n . a u . . . . sesam hareramsayutam nac sya sa c lan y pi saaka r vanah 8.86 . . a a a a s a . . . . bal t svadorbhih pratigrhya c khilairyad sa vram pracakarsa r vanah a a a . . . . a . . cac la prthv sahamerumandar sas gar naiva cac la laksmanah 8.87 a a a a a . . . . sahasram rdhnosya bataikam rdhni sasaptap t . agirndras gar u u a al a a dhar khileyam nanu sarsap yati prasahya ko n ma haret tamenam a a . . a

8.88

prakarsati tveva niacarevare tathaiva r m varajam tvar nvitah s s a a a . . . samastajv dhipateh par tanuh samutpap t sya puro han m n 8.89 a a aa u a . . sa mus. im vartya ca vajrakalpam jagh na tenaiva ca r vanam rusa a a . . . . .t a pras rya b h nakhilairmukhairvaman sa raktamusnam vyasuvat pap ta a a u a .. .

8.90

nip tya raksodhipatim sa m rutih pragrhya saumitrimura gaayinah a a . n s . . . . jag ma r m khyatanoh sampam saumitrimuddhartumalam hyasau kapih 8.91 a a a . . . . lxx

sa r masamsparaniv ritaklamah samutthitastena samuddhrte sare a s a . . . babhau yath r humukh t pramuktah sa sup rno vikacasvaramibhih 8.92 a a a u . s . s . sa sesabhog bhamatho jan rdanah pragrhya c pam saaram punaca . a a a . s s . . . sulabdhasa j am rajancaream jag da sajjbhava r vaneti 8.93 nn . s . a a . ratham sam ruhya punah sak rmukah sam rgano r vana asu r mam a a a . a . a . . . abhyetya sarv sca diacak ra sar ndhak r h param stravett 8.94 a s s a a a a. a a rathasthitesmin rajancaree na me patirbh mitale sthitah sy t s u . . a iti sma putrah pavanasya r mam skandham sam ropya yayau ca r ksasam a . a a . . . prahasya r mosya hay n nihatya s tam ca krtv tilao dhvajam ratham a a u . s . a . dhan msi khadgam sakal yudh ni chatram ca sa chidya cakarta maulim u. . a a n . . . kartavyam d ham tamaveksya r mah punarjag d u grham pray hi u. . a . a as . . a . samastabhog nanubh ya sghram pratosya bandh n punarehi martum a u u . . itritov gvadano yayau grham vic rya k ryam saha mantribhih svakaih a a a . . . . . hat vaesairatha kumbhakarnaprabodhan y u matim cak ra 8.98 a s . a as a . . saaila. ng siparavadh yudhairniacar n amayutairanekaih s sr a s a s a . . tacchv saveg bhihataih katha cid gataih sampam kathamapyabodhayat a a n . . . sailopam nasya ca m msar sn vidh ya bhaksanapi sonitahrad n a a. a a . a . sutrptamenam param darena sam hvay m sa sabh talaya 8.100 a a a a a . . . . uv ca cainam rajancarendrah par jitosmyadya hi jvati tvayi a a . . rane narenaiva ca r man mn kurusva me prtimamum nihatya a a a . . . . itritah k ranamapyaesam srutv jagarh grajameva vrah . a . s . . a a . amoghavryena hi r ghavena tvay virodhacarito bat dya . a a s a .

8.95

8.96

8.97

8.99

8.101

8.102

praasyate no balibhirvirodhah katha cidesotibalo mato mama s n . . lxxi

itrito r vana aha durnayopyaham tvay vyo hi kimanyath tvay a . a a a .

8.103

caranti r j na ut kramam kvacit tvayopam n bandhujan n bal dhik n aa a a a a a . samksya httham gaditograjena sa kumbhakarnah prayayau ranaya 8.104 . . . . . pr k ram la ghya sa pa cayojanam yad yayau sulavar yudho ranam a a a n n a a . . kapipravr akhil h pradudruvurbhay dattyaiva ca setum su 8.105 a a. a a satavalipanas khyau tatra vasvamsabh tau pavanaganavar msau svetasamp tinau ca a u a. a . . nirrtitanumathogram durmukham kesarti pravaramatha marutsu pr syadet n mukhe sah 8.106 a a . . . . rajanicaravarosau kumbhakarnah prat p kumudamapi jayantam p nin sampipesa a . . . a. a . nalamatha ca gaj dn pa ca nlam sat ram girivarataruhast n mus.tin p tayacca 8.107 a n . a . a . . a a ath ngadaca j mbav nin tmajaca v naraih a s a a a s a . nijaghnire niacaram savrksaailas nubhih 8.108 s a . . s . . vic rnit sca r ksas stanau niacarasya te u . a a . a s babh va k cana vyath nac sya b husa. inah 8.109 u a a a a . l . ath param mah calam pragrhya bh skar tmajah a a a a . . . . mumoca r ksasetha tam pragrhya tam jagh na sah 8.110 a . a . . . . tad pap ta s ryajastat d a c ngadam rusa a a u a. a . . sa j mbavantam su tau nipetatustalahatau 8.111 a a . atha pragrhya bh skarim yayau sa r ksaso bal a a . . . jag ma c nu m rutih sus ksmamaksikopamah 8.112 a a a . u . . . yadainamesa b dhate tad vimocay myaham a a . a yadi sma sakyatesya tu svamocan ya tad varam a iti vrajatyanu sma tam marutsute niacarah s . . puram vivea c rcitah svabandhubhih samastaah s a s . . . .

8.113

8.114

lxxii

tuhinasalilam lyaih sarvatobhipravrs. e rajanicaravaresmimstena siktah kapsah a . . .t . . . vigatasakalayuddhagl nir va cayitv rajanicaravaram tam tasya n s m dadamsa a a n a a a. . . . kar bhy matha karnau ca n sik m daanairapi a a a a. s . sa chidya ksipramev s vutpap ta harsvarah 8.116 n aa a . . talena cainam nijagh na r ksasah pipesa bh mau patitam tatopi a a . u . . . . . samudgatosau vivare guln m jagh na sulena punah sa r ksasah n a. a a . . .

8.115

8.117

amoghaulam prapatat tadksya raveh sutasyopari m rut tmajah s . . a a . . pragrhya j nau pranidh ya sghram babha ja tam preksya nan da coccaih 8.118 a n a . . a . . . . athainam vr tya jagh na mus. in sa r ksaso v yusutam stan ntare a . a a . a a .t a . jagarja ten bhihato han m nacintayamstat prajah ra cainam 8.119 a u a a . talena vaksasyabhit d ito rusa han mat mohamav pa r ksasah a. u a a a . . . . . punaca sa j am samav pya sghram yayau sa yatraiva raghupravrah s n n . a . . vicintay m sa tato han m n mayaiva hantum samare hi sakyah a a u a . . asau tath pyenamaham na hanmi yao hi r masya drdham prak sayan a s a a .. . . ananyavadhyam tamimam nihatya svayam sa r mo yaa ahareta a s . . . datto varo dv rapayoh svayam ca jan rdanenaiva pur tataca 8.122 a a a s . . mayaiva vadhyau bhavatam trijanmasu pravrddhavry viti keavena a s . . uktam mamaivaisa yadapyanugraham vadhesya kury nnatu me sa dharmah 8.123 a . . . . iti sma sa cintya kapsayukto jag ma yatraiva kapipravr h n a a. sa kumbhakarnokhilav nar m stu prabhaksayan r mamup jag ma a a. a a a . . te bhaksit stena kapipravr h sarve vinirjagmuramusya deh t a. a . a . srotobhirev tha ca romak paih kecit tamev ruruhuryath girim a u . a a

8.120

8.121

8.124

8.125

sa t n vidh y u yath mah gajo jag ma r mam samar rthamekah a u as a a a a . a . prabhaksayan sv napar m sca sarvao mattah sam ghr ya ca sonitam piban a a. s a a . . . . lxxiii

8.126

nyav rayat tam saravarsadh ray sa laksmano nainamacintayat sah a a a . . . . . jag ma r mam giri. ngadh r sam hvayat tam samar ya c u 8.127 a a . sr a a a as . atho sam d ya dhanuh sughoram sar msca vajr sanitulyaveg n a a a a . . a. praveay m sa niacare prabhuh sa r ghavah p rvahatesu yadvat s a a s a . . u .

8.128

y vadbalena nyahanat khar dik n na t vataiva nyapatat sa r ksasah a a a a a . . atha prahasy tmabalaikadeam pradarayan b navar n mumoca 8.129 a s . s a. a dv bhy m sa b h nicakarta tasya padadvayam caiva tath sar bhy m a a. a u a a a . ath parenasya siro nikrtya sampr ksipat s garatoya asu 8.130 a a . a . . avardhat bdhih patitesya k ye mah cal bhe ksanad carasya a a a a . . . a sur sca sarve vavrsuh pras nairmud stuvanto raghuvaryam rdhni a u a u .. . yojan n m trilaksam hi kumbhakarno vyavardhata a a. . . . p rvam pac t sa cukoca la k y mus itum svayam 8.132 u s a n n a a . . . sa tu svabh vam panno mriyam no vyavardhata a a a. ten smin patite tvabdhiravardhadadhikam tad 8.133 a a . ath pare ye rajancar stad kapipravrairnihat sca sarvaah a a a a s . hat vais.tastvarit h pradudruvubhr turvadham cocurupetya r vanam a s. a. a a . . sa duhkhatapto nipap ta m rchito nir sakac bhavad tmajvite a u a s a a . tam ha putrastridaeaatrurniyu ks va m m satruvadh ya m ciram a s s s n . a. a a

8.131

8.134

8.135

may grhtastridaevarah pur visdase kim narar japutratah a . s s a . a . . . sa evamuktv prajuh va p vakam sivam samabhyarcya sam ruhad ratham a a a a . . sa attadhanv saaro rathena viyat sam ruhya yay vadaranam a s a a s sa n gap sairvaratah sivasya babandha sarv n kapivrasa gh n a a a n a . pur vat r ya yad sa visnurdidea sarv mstridaamstadaiva a aa a s a. s . .. lxxiv

8.136

8.137

mam pi sev bhavate prayojyetyevam garutm navadad vrsakapim a a a .. . tam ha visnurna bhuvi praj timupaihi sev m tava c nyath ham a a a. a a .. ad sya ev tra yath yaah sy d dharmaca kartavyakrdeva ca sy h a a s . a s a. a . varena sarvasya hi r vanatmajo yad nibadhn ti kapn salaksmanan a . a a . . . ura gap sena tad tvameva sametya sarv napi mocayasva 8.140 n a a a aham samarthopi sa laksmanaca tath han m n na vimocay mah a u a a . . . . s tava priy rtham garudaisa eva krtastav dea imam kurusva 8.141 a a s . . . . . . tadetaduktam hi pur tman yat tato hi r mo na mumoca ka cana a a a n . na laksmano naiva ca m rut tmajah sa caiva j n ti hi devaguhyam a a a a . . .

8.138

8.139

8.142

atho nibaddhy u harn salaksmanan jag ma raksah svapituh sak sam as a a . . . . . nananda c sau piit sanevarah saamsa putram ca krt tmak ryam 8.143 a s a s a . a . s . . sa paksir jotha harernideam smaramstvar v niha c jag ma s . a a a a . . a tatpaksav tasparena kevalam vinas. a esam sa ura gabandhah s n . a . .t . . .

8.144

sa r mam namya par tmadaivatam yayau sum ly bharananulepanah a a a a a . . . kapipravr sca tar nchil sca pragrhya nedurbalinah prahrs.tah 8.145 a u a . . .. . srutv nin dam plavagevar n am punah saputrotrasadatra r vanah a a . s a. . a . . . bandh damusm t pratinissrt ste kimatra k ryam tviti cintay nah 8.146 a a a . . a . . a punaca hutv sa hut sameva ratham sam ruhya yay vadaranam s a a a a s . vavarsa c str ni mah ntyajasram var dumeasya tath bjajasya 8.147 a a s a . . a a. punaca tasy stranipd it ste nipetururvy m kapayah salaksmanah s a . a a. . . . . sprsanti n str ni durantaaktim tanum samrasya hi k nicit kvacit 8.148 a a. s a . . . vij atuk mah puri sampravrttim vibhsanah p rvagatastad g t n a . . . . u a a . . dadara sarv n patit n sa v nar n marutsutam tvekaman kulam ca s a a a a a . .

8.149

lxxv

sa tam sam d ya yayau vidh trjam vim rcchitam codakasekatastam a a a. . u . . asv sya kim jvasi htyuv ca tatheti sa pr ha ca mandav kyah 8.150 a a a . a . uce punarjvati kim han m n jv h sma sarvepi hi jvam ne u a a. a . tasmin hate nihat scaiva sarva itritesmtyavadat sa m rutih 8.151 a a . ityukto j mbav n ha han mantamanantaram a a a u yosau meroh sampastho gandham danasa j itah a nn . . giristasm t sam h ryam tvayausadhacatus. ayam 8.152 a a a . . .t mrtasa jvan mukhy sandh nakaran par n a a a . . savarnakaran caiva vialyakaranti ca 8.153 s . . . ityuktah sa ksanenaiva pr patad gandham danam a a . . . av pa c mbaracaro r mamuktah saro yath 8.154 a a a a . antarhit scaus adhstu tad vij aya m rutih a . a n a . udbabarha girim krodh cchatayojanamandalam a . ..

8.155

sa tam samutp . ya girim karena pratolayitv baladevas nuh at a u . . . . . samutpap t mbaramugravego yath haricakradharastrivikrame aa a s

8.156

av pa c ksnoh sa nimesam trato nip tit yatra kapipravr h a a .. . a a a. . a tacchailav tasparat samutthit h samastao v naray thap h ksanat a s a. s a u a. . . ap jayan m rutimugrapaurusam ragh ttamosy nujanistath pare u a u a a . . pap ta m rdhnyasya ca puspasantatih pramoditairdevavarairvisarjit a u a . . sa devagandharvamaharsisattamairabhis. uto r makaropag hitah a u . . .t punargirim tam satayojanocchritam nyap tayat samsthita eva tatra ca a . . . . sa p rvavanm rutivegacodito nirantaram slis. atarotra c bhavat u a a . .t punaca sarve taruailahast ranaya cottasthuralam nadantah 8.160 s s a . . .

8.157

8.158

8.159

punaca t n preksya samutthit n kapn bhayam mahacchakrajitam vivea s a a s . . . lxxvi

sa p rvavaddhavyavahe samarcya sivam tath daranameva jagmiv n u . a s a var srayenajagirsayostath punarmah straih sa babandha t n kapn a a a a . . ath ha r masya manonus ratah pur stramev nusaran sa laksmanah a a a a a . . . . pit mah strena nihanmi durmatim tav j ay sakrajitam sab ndhavam a a a n a a . . . itrite tena sa c ha r ghavo bhay dadrsye na vimoktumarhasi 8.163 a a a . na sodhumsosi yadi tvametadastram tad ham saram trakena a a . . . . adrsyamapy su nihanmi santam ras taleth pi hi satyaloke 8.164 a a . a . .

8.161

8.162

iti sma vndrasya han mataca balaprak saya pur prabhuh svayam u s a a . samm nayitv stramamus ya r mo durantaaktih saram dadetha 8.165 a a a s a . . anena drs. ohamiti sma dus.to vij aya b hvorbalamasya cogram n a ..t . vinicayam devatamasya payan pradudruve pr naparpsur su 8.166 s s a. a . h h krte pradruta indraatrau ragh ttamah satruvibhs anatv t a a . s u . . a . vibhsanetyeva surairabhis. uto vij anamastram tvamucat svasainye . . n .t .

8.167

niacar stram hyagamat ksanena r m stravry ddharayo nadantah s a a a a . . . . uttasthuruccorugirn pragrhya praamsam n raghuvramuccaih 8.168 s . a a . . suraica puspam varsadbhirditastasthau dhanusp niranantavryah s . . . . . . a. sa r vanasy tha suto nikumbhil m punah sam s dya juh va p vakam a . a a. aa a a .

8.169

vibhsanoth ha ragh ttamam prabhum niyojay dyaiva vadh ya durmateh . . a u a a . . . krt gnip jo nahi vadhya esa varo vidh tuh prathitosya t drsah 8.170 u a . a . . . a . na vai vadham r ma iyesa tasya pal yitasy tmasamks anat punah a a . . . a . . sattvojjhitos vapi k . ayodh na me vadh rhoyamiti sma sa prabhuh 8.171 a ut a . sa adideavarajam jan rdano han mat caiva vibhsanena s a u a . . . sahaiva sarvairapi v narendrairyayau mah tm sa ca tadvadh ya a a a a

8.172

lxxvii

sa juhvatastasya cak ra vighnam plava gamaih sotha yuyutsay ratham a n a . . sam sthitah k rmukab n ap nih prayudyayau laksmanam su garjan 8.173 a a. a. . . a . . a ubhau ca t vastravid m varis. hau saraih sarr ntakaraistataksatuh a a. . a . .t . diaca sarv h pradiah sarottamairvidh ya siksastrabalairnirantar h s s a. s . a . a.

8.174

astr ni tasy stravaraih sa laksmano niv rya satrocalakundalojjvalam a. a a s . . . .. sirah sarenau samunmam tha suraih pras nairatha c bhivrs.tah 8.175 . . s a u a .. . . nip titesmin nitar m niacar n plava gam jaghnuranekakotiah a a . s a n a . s . hat vais.tastu daanan ya saamsuraty ptasutapranasam 8.176 a s. s a s . a . sa tanniamy priyamugrar pam bhrsam vinivasya vilapya duhkh t s a u . s . . . a samsth pay m sa matim punaca marisya ityeva vinicit rthah 8.177 s s a . a a a . . . maranabhimukhah sghram r vano ranakarmane . . . a . . . sajjbhavannantaraiva didea balam rjitam 8.178 s u trimsat sahasr ni mahaughak n maks ohinn m sahasatsahasram a. a a . . . a. . . sramena samyojayat u r mam sajjo bhav mti didea r vanah 8.179 as a . a s a . . . . tadapradhrsyam varatah svayambhuvo yug ntak l rn avagh rnitopamam a aa . u . .. . . pragrhya n n vidhamastraastram balam kapnchghratamam jag ma 8.180 a a s a . . . . agaccham nam tadap rameyam balam sughoram pralay rnavopamam a . a . . . . a . bhay t samudvignavisannacetasah kapipravr nitar m pradudruvuh 8.181 a a a. . . . .. varo hi dattosya pur svayambhuv dhar talelpepi niv saaktih a a a . a s . ajeyat cetyata eva s rkaj h plava gam dras. umapi sma n sakan a a a. n a a .t

8.182

pragrhya r motha dhanuh sar msca samantatast navadhccharaughaih a a . . a. . sa eva sarvatra ca drsyam no vidiksu diksu prajah ra sarvaah 8.183 a a s . . . . ksanena sarv msca nihatya r ghavah plava gam n mr sabhaih sa p jitah a. a n a a .. u . . . . . abhis. utah sarvasurottamairmud bhrsam pras notkaravarsibhih prabhuh 8.184 a . . u . . .t . . lxxviii

ath yayau sarvaniacarevaro hat vais.tena balena samvrtah a s s a s. . . . vim nam ruhya ca puspakam tvaran sarran saya mah yudhoddhatah a a a a . . . vir panetrothaca y panetrastath mah p rvamahodarau ca u u a a as yayustam vr tya sahaiva mantrino mrtim purodh ya ranaya y ntam a . a a . . . . ath sya sainy ni nijaghnurojas samantatah sailail bhivrs. ibhih a a a s a . .t . . plava gam st nabhivks ya vryav n sas ra vegena mahodaro rusa n a a . a a .

8.185

8.186

8.187

vksy tik yam tamabhidravantam sa kumbhakarnoyamiti bruvantah . a a . . . . pradudruvurv naravrasa gh stam sas d u sutotha v linah 8.188 a n a a a as a . vadan sa tis.thadhvamiti sma vro vibhsik m tramidam na y ta . a a a . . itrayannagrata esa pupluve mahodarasyendrasut tmajo bal 8.189 a . atho sar n su vimu cam nam sirah par mrsya nip tya bh tale a a n a . . a . a u . mamarda padbhy mabhavad gat surmahodaro v lisutena c rnitah 8.190 a a a u . . atho mah p rva up jag ma pravarsam nosya sar mbudh r h a as a a a a a. . a. prasamhya c cchidya dhanuh karastham sam dade khadgamamusya so gadah a a n . . . . . . nigrhya keesu nip tya bh tale cakarta v m msata odaram param s . a u . a a. . . yathopavtam sa tath dvidh krto mam ra mantr rajancareituh 8.192 . a a . a s . athainam jagmaturudyat yudhau vir panetropyatha y panetrah a a u u . yathaiva meghau divi tigmaramim tath sam cch dayat m saraughaih 8.193 s . a a a a. . t bhy m sa baddhah sarapa jarena vices.titum n sakadatra vrah a a. n . . . . a . harsvarah sailamatipram namutp . ya ciksepa tayoh sarre 8.194 a. at . . . ubhau ca tau tena vic rnitau rane raveh sutasyorubaleritena u . . . niacareotha sarena s ryajam bibheda vaksasyapi sopatad bhuvi s s . u . . tatah sa sarv msca haripravr n vidh ya b nairbalav n daananah a. a u a. a s . . lxxix

8.191

8.195

jag ma r m bhimukhastadainam rurodha r m varajam saraughaih 8.196 a a a a a . . . tad daasyontakadandakalp m may ya datt m kamalodbhavena a s a. a a. .. may dgrht m ca viv hak le pragrhya saktim visasarja laksmane 8.197 a . a. a a . . . . tay sa vrah suvid ritor h pap ta bh mau subhrsam vim rcchitah a . a a. a u u . . . marutsutah sailamatipram n am ciksepa raksahpativaksasi drutam 8.198 a. . . . . . . ten tig d ham vyathito daanano mukhairvama chon itap ram su a a. . s n . u a tadantarena pratigrhya laksmanam jag ma sakty saha r masannidhim a a a . . . . .

8.199

samudbabarh tha ca t m sa r ghavo didea ca pr navar tmajam punah a a. a s a. a . . prabhuh sam netumatho varausadhh sa c nin y u girim punastam 8.200 a . a a as . . . tadgandham tren a samutthitosau saumitrir ttorubala ca p rvavat a . a s u saamsa c slisya marutsutam prabhuh sa r ghavoganyagunarnavah smayan s . a . a . . . . . . pr ksipat tam girivaram la k sthah san sa m rutih a . a . . . n a . ardhalakse yojan n m yatr sau p rvasamsthitah 8.202 a a. a u . . . tadb huveg t samslesa pr pa p rvavadeva sah a a a u . . . mrt sca ye plava g stu tadgandh t tepi jvit h a n a a a. . r m j ayaiva raksamsi harayobdh vav ks ipan a an a a . .. nojjvit stataste tu v nar nirujobhavan 8.204 a a a chinnaprarohinacaiva vialy h p rvavarninah s a. u . s . . ausadhn m prabh vena sarvepi harayobhavan a. a .

8.201

8.203

8.205

ath sas dottamap rus am prabhum vim nago r vana ayudhaugh n a a u . . a a . a . pravarsam no raghuvamsan tham tam ttadhanv bhiyayau ca r mah a a a . . a . . a.

8.206

samm nayan r ghavam dip rus am niry tay m sa ratham purandarah a a a u . . a a a . . sah yudham m talisa grhtam sam ruroh u sa laksmanagrajah 8.207 a a n . . a as . . . .

lxxx

aruhya tam rathavaram jagadekan tho lok bhay ya rajancaran tham su a a a a a . . abhyudyayau daaat m suriv ndhak ram lok naesata im n nigirantamudyan s s a. a a . a s . a

8.208

ay ntamksya rajancaralokan thah sastr nyath strasahit ni mumoca r me . a . a. a a a a r mastu t ni vinihatya nijairmah straistasyottam ngada akam yugapannyakrntat a a a a s . . krtt ni t ni punareva samutthit ni drs. v var cchatadhrterhrdayam vibheda a a . a a ..t a . . . b nena vajrasadrsena sa bhinnahrtko raktam vaman nyapatad su mah vim n t a. a a a a . . . tasmin hate trijagat m paramapratpe brahm sivena sahitah saha lokap laih a. a a . . abhyetya p dayugalam jagadekabhart r masya bhaktibharitah siras nan ma a u a a a . . . athainamastaut pitaram krt njalirgunabhir mam jagatah pit mahah a . a . . a . . . jitam jitam tejita lokabh vana prapannap l ya nat h sma te vayam 8.212 a aa a. . . tvameka sosya nac dirantastavedya k lena tathaiva deatah a a s . . guna hyagany stava tepyanant h pratyekaac divin savarjit h a. s sa a a. . . a

8.209

8.210

8.211

8.213

nacodbhavo naiva tiraskrtiste kvacid gunan m paratah svato v a . . a. . tvameka adyah paramah svatantro bhrty stav ham sivap rvak sca ye a . u a . a . . yath rcisogneh pavanasya veg marcayorkasya nadsu c pah a . a . a . . gacchanti c yanti ca santat sttvat tadvanmad dy h sivap rvak sca ye a a a a. u a ye ye ca mukt stvatha ye ca baddh h sarve taveea vae sadaiva a a. s s s vayam sad tvadgunap gamuccaih sarve vadantopi na p rag minah a a a . . u . .

8.214

8.215

8.216

kimesa drggunakasya te prabho raksovadhoesasuraprap lanam s . a . . . . ananyas dhyam hi tath pi tad dvayam krtam tvay tasya namonamaste a a a . . . . itrite tvabjabhavena sul sam hvayad r ghavam hav ya a a a a varam madyam tvaganayya rakso hatam tvay tena ranaya mehi . a . . . . .

8.217

8.218

itritestvityabhidh ya r ghavo dhanuh pragrhy u saram ca sandadhe a a . as . . vikrsyam ne calit vasundhar pap ta rudropi dhar prakampatah 8.219 a. a a a a .. . lxxxi

athotthitac surabh vavarjitah ksamasva deveti nan ma p dayoh sa a a a . . . uv ca ca tvadvaagosmi sarvad prasda me tvadvisayam manah kuru a s a . . .

8.220

athendramukhy sca tam cire sur stvay vit h smodya niacar d vayam a u a a a. s a tathaiva sarv pada eva nastvam prap hi sarve bhavadyak h sma 8.221 a a a. . st krtim t matha tatra c gat m divyacchalena pranidh ya p vake a . . a a a. a . a kail satast m punareva c gat m st magrhnaddhutabhuksamarpit m a a. a a. a a . . j nan girsalayag m sa st m samagraht p vakasampradatt m a a. a. a a mumoda sampr pya ca t m sa r mah s caiva dev bhagavantam pya a a. a . a a atho girer nayan t parast d ye v nar r vanab napdit h a a a a a a . a. . a. t r pit t n nirujacak ra susenan m bhisaj m varis. hah 8.224 aa a a s a . . a a . a. .t . tad mrt n r ghava anin ya yamaksay d devaganamsca sarvaah a .a a s . a . a .. samanvaj n t pitaram ca tatra sam gatam gantumiyesa c tha 8.225 a a a . . . a vibhsanen rpitam ruroha sa puspakam tatsahitah sav narah . . a a a . . . . purm jag m u nij mayodhy m puro han mantamatha nyayojayat . a as a a. u

8.222

8.223

8.226

dadara c sau bharatam hut sanam praves. uk mam jagadsvarasya s a a . . .t a . adaran t tam viniv rya r mam sam gatam c sya saamsa m rutih 8.227 s a a a . a s . a . . . a srutv pramodorubharah sa tena sahaiva pauraih sahitah sam trkah a a. . . . . satrughnayuktobhisametya r ghavam nan ma b sp kulalocan nanah a a a. a a . . utth pya tam raghupatih sasvaje pranay nvitah a . . . a . satrughnam ca tadanyesu pratipede yath vayah a . . .

8.228

8.229

purm praviya munibhih s mr jye c bhisecitah . s a . . a a . yathocitam ca samm nya sarv n hedamsvarah 8.230 a a a . . sarvairbhavadbhih sukrtam vidh ya deham manov ksahitam madyam a a . . . . . lxxxii

et vadev khilasadvidheyam yat k yav kcittabhavam madarcanam a a a a . . muktiprad n t pratikartrt me sarvasya c tho bhavat m bhavet a a a a. . a han mato na pratikartrt sy t svabh vabhaktasya niraupadham me u a . a a .

8.231

8.232

madbhaktau j anap rt vanupadhikabalapronnatau sthairyadhairya n u a sv bh vy dhikyatejahsumatidamaamesvasya tulyo na kacit a a a s s . . seso rudrah suparnopyurugunasamitau no sahasr msatuly . a. a . . . asyetyasm nmadaiam padamahamamun s rdhamevopabhoksye 8.233 a s . a a . p rvam jig ya bhuvanam daakandharos vabjodbhavasya varato natu tam kad cit u a s a a . . . kacijjig ya puruh tasutah kapitv d visnorvar dajayadarjuna eva cainam 8.234 s a u a a . .. datto varo na manuj n prati v nar msca dh tr sya tena vijito yudhi v linaisah a a a. a a a . . abjodbhavasya varam svabhibh ya rakso jigye tvaham ranamukhe balim hvayantam a u a . . . balerdv rasthoham varamasmai samprad ya p rvam tu a a u . . tena may raksostam yojanamayutam pad nguly 8.236 a a a . . . punaca yuddh ya sam hvayantam nyap tayam r vanamekamus.tin s a a a . . a . . a mah baloham kapil khyar pastrikotir pah pavanaca me sutah 8.237 a a u s . . u . . av m svaakty jayin viti sma sivo var nmejayadenamevam s a a a a. j atv sur jeyamimam hi vavre haro jayey hamamum daananam n a a a s . . atah svabh v jjayin vaham ca v yuca v yurhanum n sa esah a a a a s a a . . . . amusya hetostu pur hi v yun sivendrap rv api k s.thavat krt h a a a u a a. . a. .

8.235

8.238

8.239

ato han m n padametu dh turmad j ay srs.tyavan di karma u a a a n a .. a moksam ca lokasya sadaiva kurvan muktaca mukt n sukhayan pravartat m s a a . . bhog sca ye y ni ca karmaj t nyan dyanant ni mameha santi a a aa a a mad j ay t nyakhil ni santi dh tuh pade tat sahabhogan ma 8.241 an a a a a . a et drsam me sahabhojanam te may pradattam hanuman sadaiva a . . a . . lxxxiii

8.240

itritastam hanum n pranamya jag da v kyam sthirabhaktinamrah 8.242 a a a . . . . ko nvsa te p dasarojabh j m sudurlabhorthesu catursvapha a aa. . . tath pi n ham pravrnomi bh man bhavatpad mbhojanis evanadrte a a . u a .. . . .

8.243

tvameva s ksat paramasvatantrastvameva s ksadakhiloruaktih a . a . s . tvameva c ganyagunarnavah sad ram viri c dibhirapyaesaih 8.244 a . a a n a s . . . . . sametya sarvepi sad vadantopyanantak l cca navai sam pnuyuh a aa a . gunamstvady n parip rnasaukhyaj an tmakastvam hi sad tiuddhah a u . n a a s .. . . yaste kath sevaka eva sarvad sad ratistvayyacalaikabhaktih a a a . sa jvam no na parah katha cit tajjvanam mestvadhikam samast t a n a . . .

8.245

8.246

pravarddhat m bhaktiralam ksaneksane tvaysa me hr savivarjit sad a. a a a . . . . . anugrahaste mayi caivameva niraupadhau tau mama sarvak mah 8.247 a . itritastasya dadau sa taddvayam padam vidh tum sakalaica sobhanam a . s . . sam slisaccainamath rdray dhiy yathocitam sarvajan nap jayat 8.248 a . a a a a u . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . srr macarite (han mati srr maday d nam n ma) astamodhy yah a u a a a . a a . ..

lxxxiv

(r masvadh mapraveah) a a s . atha navamodhy yah a . Om ath ptar jyo bhagav n sa laksmanam jag da r j taruno bhav u a a a a aa as . . . . . itritastv ha sa laksmano gurum bhavatpad bj nna param vrnomyaham 9.1 a a a . . .. . . na m m bhavatp danis evanaikasprham tadanyatra niyoktumarhati a. a . . . . nahdrsah kacidanugrahah kvacit tadeva me dehi tatah sadaiva 9.2 . . s . . itritastasya tadeva dattv drdham sam slisya ca r ghavah prabhuh a .. . a . a . . sa yauvar jyam bharate nidh ya jugopa lok nakhil n sadharmak n a . a a a a praasatse prthiv babh va viri calokasya sam gunonnatau s . u n a . janokhilo visnuparo babh va na dharmah nica babh va kasyacit u a s u .. gunaica sarvairudit sca sarve yath yath yogyatayoccanc h a a a a. . s samastarog dibhirujjhit sca sarve sahasr yusa urjit dhanaih 9.5 a a a . a . sarvejar nityabalopapann yathes. asiddhy ca sadopapann h a a a a. .t samastadosaica sad vihn h sarve sur p sca sad mahotsav h a a. u a a a. . s

9.3

9.4

9.6

sarve manov ktanubhih sadaiva visnum yajante natu ka cidanyam a n . .. . samastaratnodbharit ca prthv yathes. adh ny bahudugdhagomat a . .t a a samastagandh sca sad tihrdy ras manoh rina eva tatra a a . a a a . sabd sca sarve sravanatih rinah sparasca sarve sparendriyapriy h a s s a. . a . .

9.7

9.8

na kasyacid duhkhamabh t katha cinna vittahnaca babh va kacana u n s u s . n dharmalo na ca kacan prajo na dusprajo naiva kubh ryakaca 9.9 a s s a a s . striyo nac san vidhav h katha cinna vai pum mso vidhur babh vuh a a. n a. a u . n nis. ayogaca babh va kasyacinnaces.tah nirnaca p rvamrtyuh 9.10 a .t s u u . . . a yathes. am ly bharananulepan yathes. ap n sanav sasokhil h a a a. . .t a a . t a a babh vurse jagat m praasati prakrs. adharmena jan rdane nrpe u a. s a ..t . . lxxxv

9.11

sa brahmarudramarudavidiv kar dim rddhanyaratnaparighat.titap dap. hah s a a u a t . . nityam suraih saha narairatha v naraica samp jyam nacarano ramate rameah 9.12 a s u a s . . . . tasy khileituran dyanugaiva laksmh st bhidh tvaramayat svaratam suream a s a a s . . a . nity viyogiparamoccanijasvabh v saundaryavibhramasulaksanap rvabh v 9.13 a a a a a . . u reme tay sa paramah svaratopi nityam nityonnatapramadabh rabhr tasvabh vah a a a . . . . p rnodur jasuvir jitasanniasu dpyannaokavanik su supuspit su 9.14 u . . a a s s a . a g yanti cainamanuraktadhiyah sukan. h gandharvac ran aganah saha c psarobhih a a . a . .t a . . . tam tus. uvurmuniganah sahit h sureai r j na enamanuy nti sad pramatt h 9.15 a. s aa a a a. . .t . . evam trayodaasahasramasau sam stu prthvm raraksa vijit riramoghavryah s a a . . . . . anandaminduriva sandadhadindire o lokasya s ndrasukhav ridhiraprameyah 9.16 s a a . devy m sa c janayadindrahut sanau dvau putrau yamau kualavau balinau gunadhyau a. a a s . . satrughnato lavanamudbanab nadagdham krtv cak ra madhur m puramugravryah 9.17 a a. . . . a. . . a kotitrayam sa nijagh na tath sur n am gandharvajanma bharatena sat m ca dharmam a a a. . a. . . samsiksayannayajaduttamakalpakaih svam yaj airbhav jamukhasatsaciv sca yatra 9.18 n a a . . . . atha sudratapacary nihatam vipraputrakam s a . ujjvay m sa vibhurhatv tam sudrat pasam 9.19 a a a . a ja ghan m surah p rvam girij varad natah n a a a a . u . . babh va sudrah kalp yuh sa lokaksayak myay u a . a a . . tapacac ra durbuddhiricchan m hevaram padam s a a s .

9.20

ananyavadhyam tam tasm jjagh na purusottamah a a . . . . svetadatt m tath m l magasty d pa r ghavah 9.21 a. a aa a a a . anannayaj akr cchveto r j ksudvinivartanam n . aa . kurvan svam msairdh trokto m l m r m rthamarpayat a. a a a. a a agasty ya na s ksattu r me dady dayam nrpah 9.22 a a . a a . . . lxxxvi

ksudabh vam traphaladam na s ksad r ghaverpitam a a a . a . . ksudabh vam tram k nks an m masau pariprcchati 9.23 a a a a . a . . vyavadh natastato r me dady cchaveta iti prabhuh a a a . matv brahm dianm l m prad tum kumbhayonaye a a s aa. a .

9.24

t magastyakarapallav rpit m bhakta esa mama kumbhasambhavah a a a. . . ityavetya jagrhe jan rdanastena samstuta up gamat puram 9.25 a a . . atha kecid surasur h sur nak ityuruprathitapaurusah pur a a. a. a a . . te tapah sumahad sthit vibhum padmasambhavamaveksya cocire a a . . .

9.26

bh rip pakr tinopi nicay nmuktim pnuma ud rasadguna u a . s a a a . ityudritamajovadh rya tat pr ha ca prahasit nanah prabhuh 9.27 a a a . . y vadeva ramay ramevaram no viyojayatha sadgunarnavam a a s . . . t vaduccamapi duskrtam bhavanmoksam rgaparipanthi no bhavet a . . . . a ityudritamavetya tesur h ksipramoksagamanotsuk h ksitau a. . a. . . s dhanopacayak nks ino harau sasati ksitimaesatobhavan 9.29 a a . . s . . t nan dikrtadosasa cayairmoksam rgagatiyogyatojjhit n a a . n a . . a maithilasya tanay vyac layanm yay svatanuv svam rgatah a a a a a a .

9.28

9.30

aj ayaiva hi harestu m yay mohit stu ditij vyanindayan a a a a n r ghavam niicar hrt m punarj nakm jagrha ityanekaah 9.31 a a . a. a . s . . s . brahmav kyamrtameva k rayan p tayamstamasi c ndha asur n a a a a a . . nityameva sahitopi stay soj as ks ikamabh d viyuktavat 9.32 a n a . u tena c ndhatama yur sur yaj am hvayadasau ca maithilm a a a n a tatra bh miapathacchal nnr nam drs. im rgamapah ya s sthit u s a . . . ..t a a a a gurum hi jagato visnurbrahm namasrjat svayam a. . . .. lxxxvii

9.33

tena tadvacanam satsu n nrtam kurute kvacit a . . .

9.34

n satsvapyanrtam kury d vacanam p ralaukikam a a . . . a aihikam tvasuresveva kvaciddhanti jan rdanah 9.35 a . . . nij dhikyasya vij aptyai kvacid v yustad j ay a n a an a hanti brahmatvam tmyamaddh j apayitum prabhuh 9.36 a a n . . n nyah kacit tadvar n am sap n mapyatikram a . s a. . a a ayogyesu tu rudr div kyam tau kuruto mrsa a a .. . . ekadeena satyam tu yogyesvapi kad cana 9.37 s a . . na visnorvacanam kv pi mrsa bhavati kasyacit .. .. . a etadarthovat raca visnorbhavati sarvad 9.38 a s a .. praviya bh mau s dev lokadrs. yanus ratah s u a a ..t . reme r menaviyukt bh skarena prabh yath a . a a a a .

9.39

evam ram l . itap dapallavah punah sa yaj aica yajan svameva a al a n s . . . var svamedh dibhir ptak mo remebhir mo nrpatn viiksayan 9.40 a a a a a . s . r masya drsy tvanyesamadrsy janak tmaj a a a . a . a . bh mipravead rdhvam s reme saptaatam sam h u s u s . a. . a

9.41

evam vidh nyaganit ni jan rdanasya r m vat racarit ni tadanyapumbhih a a a a a a . . a . saky ni naiva manas pi hi t ni kartum brahmeaesapuruh tamukhaih suraica a a a s s . u s . .

9.42

tasyaivamabjabhavalokasam mim m ksm m krtv nuasata udksya gunan dhar y h a a . . a . . a s . a a. . vaiesyam tmasadanasya hi k nksam na vrnd rak h kamalajam prati tacchaamsuh 9.43 s . a a . a. . a a. s . . . amantrya taih saha vibhurbhagavatpray n am svy ya sadmana iyesa didea caiva a. . a s . . rudram svalokagaman ya ragh ttamasya sampr rthane sa ca sametya vibhum yay ce a u a a . . ek ntametya raghupena samastak lo rudro jag da vacanam jagato vidh tuh a a a a . . . vaiesyam tmabhavanasya hi k nksam nastv marthayanti vibudh h sahit vidh tr s . a a . a. a a. a a a lxxxviii

9.44

9.45

putrastavea kamalaprabhavastath ham pautrastu pautrakavaco yadapi hyayogyam s a . sambh vayanti guninastadaham yay ce gantum svasadma natip rvamito bhavantam 9.46 a a u . . . yatk ryas dhanakrte vibudh rthitastvam pr ducakartha nijar pamaesameva a a a u s . . . a s tat s dhitam hi bhavat taditah svadh ma ksipram pray hi harsam vibudhesu kurvan a a a a . . . . . . . Omityuv ca bhagav m stadaesameva srutv rahasyatha tanustvapar harasya a a. s . a a . durv san mayugih gamad su r ma m m bhojaya ksudhitamityasakrd bruv na a a a a a a. a. . .

9.47

9.48

siddham na deyamatha s dhyamapti v cam srutv sya v ksamayaj tamuru svahast t a a . a a a a . annam caturgunamad damrtopam nam r mastad pya bubhujetha munih sutus. ah 9.49 a a . a a . . . . .t . trpto yayau ca sakal n prati kopay nah kacinna merthitavaram pratid tumsah a a . s a . . . evampratij aka . sih sa hi tatpratij am mogh m cak ra bhagav n natu kacidanyah 9.50 n r. . n . a. a a s . kunt tu tasya hi munervaratojayat tu r mah sa krsnatanuv svabal jjig ya a . a a a .. . tasmi chive pratigate munir pake ca y hti laksmanamuv ca ram patih sah 9.51 n u a a a . . . . ek nte tu yad r macakre rudrena samvidam a a a s . . dv rap lam sa krtav mstad laksmanameva sah 9.52 a a . a. a . . . . yadyatra praviet kaciddhanmi tveti vaco bruvan s s tadantar gatamr sim drs. v manyata laksmanah 9.53 a . . . ..t a . . . durv sasah pratij a tu r mam pr pyaiva bhajyat m a n a . a a . anyath tvayao r me karotyesa munirdhruvam 9.54 a s a . r ghavo ghnannapi tu m m karotyeva day m mayi a a. a. iti matv dadau m rgam sa tu durv sase tad 9.55 a a a a . svalokagaman k nks svayameva tu r ghavah a a . a . iyam pratij a hetuh sy diti hanmti sokarot 9.56 n a . . atyantabandhunidhanam ty ga eveti cintayan . a lxxxix

y hi svalokamacir dityuv ca sa laksmanam a a a . .

9.57

ityuktah sa yayau jagadbhavabhayadhv ntacchidam r ghavam a . . a . dhy yann pa ca tatpadam daaatairyukto mukh mbhoruhaih a a s s a . . ascchesamah phan musalabhrd divy krtirl ngal a a . a . . . parya katvamav pa yo jalanidhau visnoh say nasya ca 9.58 n a .. . a atha r ghavah svabhavanopagatau vidadhe matim saha janairakhilaih a . . . samaghosayacca ya ihecchati tat padamaksayam sapadi maitvitisah 9.59 . . . . srutv tu tad ya iha moksapadecchavaste sarve sam yayurath tr nam piplam a a a .. a . r m j ay gamanaaktirabh t trnaderye tatra drghabhavino nahi te tadaicchan a an a s u .. samsth pay m sa kuam svar jye taih s kameva ca lavam yuvar jamsah s . a a . . a a a . a . samsth pya v litanayam kapir jya asu s ry tmajopi raghuvrasampam y t a a a a u a . a . ath ha v yunandanam sa r ghavah sam slisan a a a a . . . tav hamaksagocarah sad bhav mi n nyath 9.62 a a a a a . . tvay sad mahat tapah suk ryamuttamottamam a a a . tadeva me mahat priyam ciram tapastvay krtam a . . . daasyakumbhakarnakau yath suaktim napi s a s a . jaghantha na priy ya me tathaiva jva kalpakam a

9.60

9.61

9.63

9.64

payobdhimadhyagam ca me susadma c nyadeva v a a . yathes. ato gamisyasi svadehasamyutopi san 9.65 . .t . yathes. abhogasamyutah sureag yak dibhih s a a . . . .t samdyam nasadyaa ramasva matpurah sad . a s a . tavepsitam na ki cana kvacit kutacideva v n s a . mrsa bhavet priyaca me punahpunarbhavisyasi s .. . . itrito marutsuto jag da vivan yakam a s a xc

9.66

9.67

vidhehi p dapa kaje tavea bhaktimuttam m a n s a

9.68

sad pravarddham nay tay ramehama jas a a a a n a samastajvasa cay t sad dhik hi mestu s 9.69 n a a a a namo namo namo namo natosmi te sad padam a samastasadgunocchritam nam mi te padam punah 9.70 a . . . . itrite tatheti tam jag da puskareksanah a . . . . . jag ma dh ma c tmanastrnadin sahaiva sah 9.71 a a a .. a . khag mrg strnadayah piplik sca gardabh h a . a .. a a. . tad suruttam yato nrv nar stu kim punah 9.72 a a . a a . . sadaiva r mabh van h sad sutattvavedinah a a a. a . yatobhavamstatastu te yayuh padam harestad a . . . sa taih sam vrto vibhuryayau diam tadottar m a . s . a . anantas ryaddhitirdurantasadgunarnavah 9.74 u . . . sahasras ryaman dalajvalatkir. am rddhajah u t u .. . sunlakuntalavrt mitenduk ntasanmukhah 9.75 a . a . . suraktapadmalocanah suvidyud bhakun dalah a . .. . suh savidrum dharah samastavedav grasah 9.76 a a a . . div karaughakaustubhaprabh sakorukandharah a a . supvaronnatorusajjagadbhar m sayugmakah 9.77 a. . suvrttadrghapvarollasadbhujadvay nkitah a . . jagad vimathya sambhrtah sarosya daksine kare . . . . svayam sa tena nirmito hatau madhuca kaitabhah s . . . sarena tena visnun dadau ca laksmananuje 9.79 . a .. . .

9.73

9.78

xci

sa satrus danovadhnmadhoh sutam ras hvayam u a . . sarena yena c karot purm ca m dhur bhidh m 9.80 . a . a a a samastas rasambhavam saram dadh ra tam kare a a . . . sa v mab hun dhanurdadh ra sar gasa j itam 9.81 a a a a n nn ud rab hubh s anah subh ngadah saka kanah a a u. . . a n . . . mah ngulyabh s itah suraktasatkar mbujah 9.82 a u. . a . anargharatnam lay van khyay ca m lay a a a a a a vil sivistrtoras babh ra ca sriyam prabhuh 9.83 a a a . . . sa bh tivatsabh s anastan dare valitray u u. . u ud ramadhyabh s anollasattatitprabh mbarah a u. . a . . karndrasatkaroruyuk suvrttaj numandalah . a .. . kram lpavrttaja ghakah suraktap dapallavah a n a . . .

9.84

9.85

lasaddharinmanidyut rar ja r ghavodhikam a a . asa khyasatsukh rn avah samastaaktisattanuh 9.86 n a . s . . j anam netr bjayugm nmukhavarakamal t sarvaved rthas r m n . a a a a a a. stanv brahm ndab hy ntaramadhikaruc bh sayan bh sur syah a a. . a a a a a a . sarv bhs.tabhaye ca svakaravarayugen rthin m dadh nah a . a a a a . pr y d dev dhidevah svapadamabhimukhacottar sam viok m 9.87 a a a s a . s a . daghre cchatram han m n sravadamrtamayam p rnacandr yut bham u a a a . . . u . . st saiv khil ks nam visayamupagat srriti hrrathaik a a a ... . a a dvedh bh tv dadh ra vyajanamubhayatah p rnacandr msugauram a u a a a. . u . . prodyadbh svatprabh bh sakalagunatanurbh s it bh sanaih svaih 9.88 a a a u. a u. . . . . s ksaccakratanustathaiva bharatacakram dadhad daksine a . s . . . n y t savyata eva sa khavarabhrccha kh tmakah satruh a a n n a a . . agre brahmapurogam h suragana ved sca so k rak h a. a n a a. . pac t sarvajagajjag ma raghupam y ntam nijam dh ma tam s a a a . a . . xcii

9.89

tasya s ryasutap rvav nar daksinena manuj stu savyatah u u a a a . . . r majanmacarit ni tasya te krtayanta ucathairdrutam yayuh 9.90 a a . . gandharvairgyam no vibudhamuniganairabjasambh tip rvai a u u . rvedod r rthav gbhih pranihitasumanah sarvad st yam nah aa a a u a . . . . sarvairbh taica bhakty svanimisanayanaih kautuk d vksyam nah u s a a . a. . . . pr y cchesagarutmad dikanijaih samsevitah svam padam 9.91 a a a . . . . . brahmarudragarudaih saesakaih procyam nasugunoruvistarah a . . . . . s . aruroha vibhurambaram sanaiste ca divyavapusobhavamstad 9.92 a . . . atha brahm harim stutv jag dedam vaco vibhum a a a . . tvad j ay may dattam sth nam daarathasya hi 9.93 an a a a . s . m trnam c pi tallokastvayut bd ditogratah a .. . a a a . anarh y stvay j apt kaikeyy api sadgatih a a a n a a . s tv tu bharatam naisa gaccheta niray niti 9.94 u a a . . tath pi s yad veaccak ra tvayyaobhanam a a a s a s nikrtirn ma s ksipt may tamasi sasvate 9.95 a a . a a . kaikay tu cal n lok n pr pt naiv cal n kvacit a a a a a a pac d bhaktimat yasm t tvayi s yuktameva tat s a a a

9.96

manthar tu tamasyandhe p tit dus.tac rin a a a . a . st rtham yepyanindamstv m tepi y t mahat tamah 9.97 a aa . . a. . pr yao r ksas scaiva tvayi krsnatvam gate a s a . a a .. . sesa y syanti tacchesa as. avimse kalau yuge . a . . t . gate catussahasr bde tamog striatottare 9.98 a a s atha ye tvatpad mbhojamakarandaikalipsavah a . tvay sah gat stes am vidhehi sth namuttamam a a a .. a

9.99

xciii

aham bhavah suready h ki kar h sma tavevara s a. n a. s . . yacca k ryamih sm bhistadapy j apay u nah 9.100 a a a a n as . ityudritam karn ya sat nandena r ghavah a . a a . jag da bh vagambhrasusmit dharapallavah a a a .

9.101

jagadgurutvam dis. am may te kamalodbhava a .t . a gurv deanus ren a may dis.ta ca sadgatih 9.102 a s a . a . . atastvay pradey hi lok esam mad j ay a a a .. an a hrdi sthitam ca j n si tvamevaikah sad mama a a a . . .

9.103

itrito harerbh vavij an ka jasambhavah a n n . piplik tr nant n m dadau lok nanuttam n a .. a a. a a vaisnav n santatatv cca n mn s nt nik n vibhuh 9.104 a a a a a a .. a . te jar mrtihn sca sarvaduhkhavivarjit h a . a a. . sams ramukt nyavasamstatra nityasukh dhik h a a a. . a . ye tu dev ihodbh t nrv naraarrin ah a ua . a s . . te sarve sv msit m pustanmaindavivid vr te a. a a a .

9.105

9.106

asur veatastau tu na r mamanujagmatuh a s a . pt mrtau pur yasm nmamraturnaca tau tad a . a a a

9.107

tayoca tapas tus. acakre t vajar marau s a .t s a a pur svayambh stenobhau darp damrtamanthane a u a . prasamhy pibat m devairdev msatv dupeksitau 9.108 a. a. a . a . pt mrtesu devesu yuddhyam nesu d navaih a . . a . a . . tairdattam tmahaste te raksayai ptam su tat a a . tasm d dosad patust v suram bh vam rjitam a a a a u . a .

9.109

a gadah k latastyaktv deham pa nij m tanum n a a a. . a r m j ayaiva kurv no r jyam kuasamanvitah 9.110 a an a. a . s . xciv

vibhsanaca dharm tm r ghav j apuraskr tah . . s a a a a n . . sen patirdhaneasya kalpam vt sa r ksas n 9.111 a s a a . a r m j ay j mbav msca nyavasat prthivtale a an a a a. . . utpattyartham j mbavaty stadartham sutapacaran a s . a .

9.112

atho ragh nam pravarah sur rcitah svayaikatanv nyavasat sur laye u. . a a a . . dvityay brahmasadasyadhsvarasten rcitoth paray nij laye 9.113 a a a a a trtyar pena nijam padam prabhum vrajantamuccairanugamya devat h a. . u . . . . agamyamary damupetya ca kram d vilokayantotivid ratostuvan 9.114 a a u brahm marunm rutas nursah seso garutm n harijah sakrak dy h a a u . . a a a. . kram danuvrajya tu r ghavasya sirasyath j am pranidh ya niryayuh 9.115 a a a n . . a . svamsvam ca sarve sadanam sur yayuh purandar dy sca viri cap rvak h a a a n u a. . . . . marutsutotho badarmav pya n r yanasyaiva padam siseve 9.116 a aa . . . samastaastrodbharitam harervaco mud tad srotraputena sambharan s a a . . vadamsca tattvam vibudharsabh nam sad munn m ca sukham hyuv sa a. . a a. a . . . . r m j ay kimpurusesu r jyam cak ra r pena tath parena a an a a u . a . . a . . r paistath nyai ca samastasadmanyuv sa visnoh satatam yathes. am u a s a . .. . .t

9.117

9.118

ittham sa g ya chatakotivistaram r m yanam bh ratapa car tram a n a n a . . . a a . . ved msca sarv n sahitabrahmas tr n vy caksano nityasukhodbharobh t a. a u a a . . u

9.119

r mopi s rddham pavam n tmajena sa stay laksmanap rvakaica a a a a a . . u s . tath garutmatpramukhaica p rsadaih samsevyam no nyavasat payobdhau a s a. a . .

9.120

kad cidsah sakal vat r nekam vidh y hipatau ca sete a . a aa a a . prthak ca samvy hya kad cidicchay reme rameomitasadgunarnavah 9.121 a a s . . u . . . ityaesapur nebhyah pa car trebhya eva ca s . a. . n a xcv

bh rat ccaiva vedebhyo mah r m yanadapi a a a a a . parasparavirodhasya h n nnirnya tattvatah a a . . yukty buddhibal ccaiva visnoreva pras datah a a a . ..

9.122

9.123

bahukalp nus ren a mayeyam satkathodit a a . a . naikagranth sray t tasm nn a ky tra viruddhat a a a as n a a kvacinmoh y sur n am vyaty sah pratilomat a a a. . a . a ukt granthesu tasm ddhi nirnayoyam krto may a a a . . . .

9.124

9.125

evam ca vaksyam nesu naiv a ky viruddhat a. . as n a a . . sarvakalpasamac yam p r varyakramah sad 9.126 sa . aa a . pumvyaty sena coktih sy t pur nadisu kutracit a a. . . . a krsnam ha yath krsno dhana jayaarairhat n a .. . n s a .. . a satam duryodhan dm ste darayisya iti prabhuh 9.127 . a . s . . bhmasenahat ste hi j ayante bahuv kyatah a n a . vist re bhmanihat h sa kseperjunap tit h a a. n . a a. ucyante bahavac nye pumvyaty sasam sray t sa a a a . vist re krsnanihat balabhadrahat iti a a a .. . ucyante ca kvacit k lavyaty sopi kvacid bhavet a a

9.128

9.129

yath suyodhanam bhmah pr hasat krsnasannidhau a . a .. . . iti v kyesu bahusu j ayate nirnay dapi a . . a . n anirnaye tu krsnasya p rvamukt gatistatah 9.130 u a .. . . . vyaty s stvevam dy sca pr tilomy dayastath aa a a a a a drsyante bh rat dyesu laksanagranthataca te a a . s . . . j ayante bahubhirv kyairnirn ayagranthatastath n a a .

9.131

tasm d vinirnayagranth n srityaiva ca laksanam a a a . . . bahuv ky nus ren a nirnayoyam may krtah 9.132 a a a . a . . . . xcvi

uktam laksanaastre ca krsnadvaip yanodite a .. . . . . s tribh sa yo na j n ti rtn m satameva ca 9.133 a. a a a. vyaty s dn sapta bhed n ved dyartham tath vadet aa a a a . sa y ti nirayam ghoramanyath j anasambhavam 9.134 a a n . ityanyesu ca sastresu tatratatroditam bahu . . . vyaty sah pr tilomyam ca gom tr praghasastath a . a u a . uksanah sudhurah s dhu sapta bhed h prakrtit h 9.135 a. a. . . . . a ity dilaksananyatra nocyantenyaprasa gatah a n . . .
67

67

vyaty sah pr tilomyam ca gom tr praghasastath a . a u a . uksanah sudhurah s dhuh saptabhed h prakrtit h (9.135.1) a a. a. . . . . . sraddadh n ya sisy ya prcchate me sut ya ca a a . a a . vidhivadvada he (bho) t ta vyaty s dyarthanirnayam a aa . srnu n rada vaksy mi y vatte matigocaram . . a a . a vyaty s diprabhed n m sa koc darthanirnayam aa a a. n a .

(9.135.2

(9.135.3)

esvekaikaprabhedastu prthagbhinnah sahasradh a . . . tallaksanam tadarth msca tadud haranani ca (9.135.4) a. a . . . . m lar m yane proktam pa car tr gamesu ca u a a . . n a a . vistar d vy sar pena harinaiv mit tman (9.135.5) a a u . a . a a te sarvenantaved rthanirnay yaiva krtit h a a. . a tatah kalibal nmarty h mand yurmatialinah a a. a s . .

(9.135.6)

drstv ved n vibhajyaiva tadarthaj apan ya ca a n a . .. a krtv laksanaastram ca tasminnapi ca rit h (9.135.7) a s a. . . . . vyaty senaiva sa koc t svoktav d rthanirnayah a n a a a . . y vadbhih sy t prabhed n m prabhedaiste ca nokhil h (9.135.8) a a a a. a. . id nm tatsam lodya nicityaiva pravacmi ca a . a . s bh ratasya pur nan m y vadbhih sy dvinirnayah a a. a . a . a . .

xcvii

tatra bhed n tadarth msca srnusvaik gram nasah a a . . . . a a .

(9.135.9)

vyaty so vyatyayah proktah pumvyaty sastad dimah a a a . . . . yath ranye parvani tu keavah pr ha p rsatm (9.135.10) a . s . a a. . s ntvayan dh rtar str msca satamarjunas yakaih a a a. . a . a . mrt n sandarayisyeham iti pumvyatyayah smrtah s . .a . . . . . harivamse harih krsno gopagojanasamvrtah . . .. . . . . cikrde j hnavtre vyaty so daiikah smrtah . a a s . . .

(9.135.11)

(9.135.12)

m rkandeye tath p rvam r mah krtayugehanat a .. a u . a . . daakantham kathety dau vyaty sah k likah smrtah s .. . a a . a . . . hims karmaratatv ttu hims ra iti kesarm a . a . a vyaty sah simha ity d vaksaravyatyayah smrtah a . . a a . . . .

(9.135.13)

(9.135.14)

kvacidr mo d sarathirhatv kamsamappalat a a a . madhur m puramity dau kath vyatyaya ritah (9.135.15) a. a a . vipartakramam yatra pratilomam tadritam . . tadbh vah pr tilomyam ca tatprabhedah kvacidbhavet a . a . .

(9.135.16)

vidhipr nau tayorbh rye gurutmacchesaa kar h a. a . s n a. sanmahisya harestadvat sauparn v run um (9.135.17) a . a . . . . indrak mau tayoh patnyau kram cchatagunadhik h a a a. . . ity gneyapur noktam t ratamyaprak sanam a a. a . a ity d varthanirv hah pr tilomyaprabhedatah (9.135.18) a a a . a . kalica dv parastret krtam punyam pur yug h s a a . . a a. . . kram dity disu pr tilomy dukto vinirnayah (9.135.19) a a . a a . . vatso gostanamaksram yad dau pibati sphutam a . . . tad gom trodayah sy t ksrasy dhikyasiddhaye a u a . a .

(9.135.20)

yad gopo duhatyen m tad m tro na vidyate a a. a u pac t pibati vatse tu punarm trodayo bhavet (9.135.21) s a u evam kvacit kath su sy d d vante ca sa gatih a a a a n . . madhye sa gativicchedah kath ntarasam gamah n a a . .

(9.135.22)

xcviii

anus rena tesam tu nirnayah kriyate may a . a .. . .


evam disu vij eyo gom trbhedatah kram t a . n u a . yath ranye p ndav n m kath sa gatisammat h a . a. . a a . a n a. (9.135.23)

t n vih yaiva tanmadhye haricandrasya bh bhrtah a a s u . . nalasya r ghavasy pi gom trbhedatah kram t (9.135.24) a a u a . . evam sarvapur nesu madhye citrakath h smrt h a. . a. . . a. adyantayoh sa gatica gom trbhedatah smrt h (9.135.25) u . n s . . a. praghasah sarvaastr rthaviruddh rth nuvarnanam s a a a . . kvacinmoh y sur nam pur nesu tathocyate a a a. . a. . t drsan m tu v ky n m gr hyorthastvavirodhatah (9.135.26) a . a . a a a. a . m rkham drstv sutam t to visam bhu ksveti vaksyati u n . . . .. a . a . . . tacchrutv tadviruddh rtham caranna tath caret (9.135.27) a a a a evam sarvasya jagatah pit gururud radhh a . . . a vy sonyath kvacidbhakti hit ya svajan ya ca a a a a tath jagatsatyam ca mithy bh tam nirsvaram (9.135.28) a a u . . apratisthamaj eyam harerjvairabhinnat m n a .. . ncat mavarebhyaca devebhyaca jar mrt (9.135.29) a s s a . janm didosasamparkah nirgunatvamap rnat a u . a . . . asarvaj atvamaj atvamabhedo jadajvayoh (9.135.30) n n . . jadayorjvayorv pi jadasarveayorapi a s . . anadhnam jagadvisnorasv tantryam harestath . a a . ..

(9.135.31)

svatantrat ca jvasya sarvaj atvamaduhkhit a n a . visnoh pr krtadeh dih sv vat raviparyayah a . a . a a . .. . ity dau praghas dbhed t gr hyorthastvavirodhatah (9.135.32) a a a a . pr m nyamekadeasy nyasyaiv pram nat a a. s a a a. a yatra tatroksanad bhed t gr hyortho na c parah (9.135.33) a a a . . . uktam r m yane ga g p rvatyau himavatsute n a a . a a . rudrasya vallabhetastam ga g dharamum patim a . n a

(9.135.34)

pr hustatretaradgr hyam p rvam ty jyam sat m mate a a a. . u . a . ucchistam sivanirm lyam vamanam mrtakarpatam (9.135.35) a . . . .. . .

xcix

k kavistasamudbh tam pa ca p t ni bh rata a u . n ua a . . ity dau uksanad bhed t tattvam nicyate budhaih a a . s . . .

(9.135.36)

kramam ca vyutkramam tyaktv yatra bodhah kramodgamah a . . . . tatraiva sudhur dbhed d gr hyortho bahusammatah (9.135.37) a a a . r pam sabdaca gamdhaca sparac pi tath rasah u . s s s s a a . . vyom dipa cabh t n m guna hyete viesatah (9.135.38) a n ua a. s . . . ityuktam pa car tre tu bhed sca sudhur t tath a a a . n a tatra noktaprak rena gr hyorthastu yath kramam a . a a kalpabhed t kath bhedo yatroktassatkath su ca a a a tatrobhayam gr hyameva dusy mso naiva vartate a a. . .

(9.135.39)

(9.135.40)

tatra s dhuprabhedena sa gr hyastattvanirnayah a n a . . uktam bh gavate sasthaskandhe vy sena tattvatah (9.135.41) a a . . . .. indro hatv karot tv stram vivar pam dvijottamam a a. . . s u . brahmahaty pditastu brahm nam saranam yayau (9.135.42) a . a. . . . caturmukhacaturdh tam vibhajya pr ksipanmah n s a . a . a bh mau v risu vrksesu n r rtusu kram t (9.135.43) u a . . . . a. . a usaram d sitam bh mau phenam dustam jalesu ca u . u. . . . .. . . sravyam d syam ca vrksadau hya gan . tud sit n a r u. a . u. . . . haty muktah sacn thah punah svargamappalat (9.135.44) a . a . . srbhavisyatpur ne tu ityartho vy sacoditah a. a . . vrtrahaty m vibhajy tha ksiptav n sa caturmukhah a. a a . . . vahnau prathamaj t su jv l su ca nadsu ca aa aa . parvat gresu viprendra n rrtusu t m kram t a . a . . a . a

(9.135.45)

(9.135.46)

ity dau s dhubhedena krtitam kalpabhedatah a a . . tatrobhayam gr hyameva saptabhed h prakrtit h a. a. . a

(9.135.47)

idam rahasyam paramam guhyam yacchrutam srharermukh t a . . . . . tatte sam satah proktam j atv muktim gamisyasi a . . n a . . taduktamavivicyaiva muktih kasy pi no bhavet (9.135.48) a . iti vyaty s disaptabhedapratip dakapur nav kyasa grahah aa a a. a n .

tasm nnirnayaastratv d gr hyametad bubh subhih 9.136 a s a a u. . . itrit r makath par may samastaastr nusr terbhav pah a a a a a s a . a a pathedim m yah srnuy dath pi v vimuktabandhacaranam harervrajet a. a a s . . . . a . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . r masvadh mapraveo n ma navamodhy yah a a s a a .

9.137

mama sa grahe (rjayatrthasamskrtahastalikhitagranth laye), n s a . . uttar dimathya granthasa grahe ca vartante vy sanakere prabha jan c ryah a n a n a a . .

ci

(vy s vat r nuvarnanam) aa aa . atha daamodhy yah s a . Om dv paretha yuge pr pte tvas. avimsatime punah a a . . . t . svayambhuarvaakr dy dugdh bdhestram yayuh 10.1 s s a a a a . payobdheruttaram tram s dya vibudharsabh h aa a. . . tus. uvuh pundark ksamaksayam purusottamam 10.2 . .. a . . .t . . namonamoganyagunaikadh mne samastavij anamarcim line a n a . . an dyavij anatamonihantre par mrt nandapadaprad yine 10.3 a n a . a a svadattam l bhuvip takopato durv sasah sapata asu hi sriy aa a a a . sakre vihne ditijaih par jite pur vayam tv m saranam gat h sma a a a. . . a. . . tvad j ay balin sandadh n var d girsasya parairac lyam an a a a a a a vrnd rak mandarametya b hubhirna sekuruddhartumime samet h a a. . a a tad tvay nityabalatvahetuto yonantan m garudastadamsake a a a a . . utp . ya caikena karena mandaro nidh pitastam sa saha tvay vahat at a a . .

10.4

10.5

10.6

punah parksadbhirasau girih suraih sah surairunnamitastadamsatah . a . . . . . vyac rnayat t nakhil n punaca te tvadksay p rvavadutthit h prabho u . a a s . a u a. punaca v mena karena vsvare nidh ya tam skandhagatastvamasya s a a . . ag h payobdhim sahitah sur surairmathn ca ten bdhimath pyamathn h a. a a a a a. . . krtaca kadrv stanayotra v sukirnetram tvay kayapajah sa n gar . a a a s a at . s . . mamanthurabdhim sahit stvay sur h sah sur divyapayo ghrt dhikam a a a. a a . a .

10.7

10.8

10.9

naicchanta puccham ditij ama galam tadityath gram jagrhurvisolbanam a n . . a . . . . . sr nt sca teto vibudh stu puccham tvay samet jagrhustvad sray h 10.10 a a a a a a a . . . ath tibh r daviat suk ncano girih sa p t . amatha tvameva a aa s a a al . tam kacchap tm tvabharah svaprs.the hyananyadh ryam purullayaiva a a a .. . . .

10.11

cii

uparyadhac tmani netragotrayostvay parenaviat samedhit h sa a a. . s a mamanthurabdhim taras madotkatah sur sur h ksobhitanakracakram a a a. . . ..

10.12

sr ntesu tesveka urukrama tvam sudh ras ptyai mudito hyamathn h a . a a a. . . tad jagadgr si visam samutthitam tvad j ay v yuradh t kare nije 10.13 a a an a a a . . . kaleh svar pam tadatva dussaham var d vidh tuh sakalaica duhsprsam u . a a . s . . . . .. kare vimathy stabalam vidh ya dadau sa ki cid giriaya v yuh 10.14 a a n s a . . sa tat pibat kan. hagatena tena nip tito m rcchita asu rudrah a u .t . hareh karasparabal t sa sa j amav pa nlosya galastad st s a n n a a . .

10.15

atha tvad j am purato nidh ya nidh ya p tre tapanyar pe a n . a a a u svayam ca nirmathya balopapannam papau sa v yustadu c sya jrnam a a . . . atyalpap n cca babh va sul sivasya srsnaca kar vais.tam a a u a . . s a s. abh t kalih sarvajagatsu p rnam ptv vik ro na babh va v yoh u u . . a a u a . . kaleh sarr dabhavan kun g h savrscik h sv paday tudh n h 10.17 a a. a a a. . a. a . a atha tvay bdhau tu vimathyam ne sur bhavat t masur av puh a a a a a a . uccaihsrav n ma tura gamotha kar tathair vatan madheyah 10.18 n a a . a a . anye ca dikp lagaj babh vurvaram tathaiv psaras m sahasram a a u a a. . tath yudh ny bharan ani caiva divaukas m p rij tastaruca 10.19 a a a a. a a s . tathaiva s ksat surabhirnieo babh va tat kaustubham lokas ram a . s s u a . athendir yadyapi nityadeh babh va tatr paray svatanv 10.20 a a u a a a

10.16

tato bhav n daksinab hun sudh kamandalum kalaam c parena a a s . a . . a a .. . . pragrhya tasm nnirag t samudr d dhanvantarirn ma harinmanidyutih 10.21 a a a a . . . tato bhavaddhastagatam diteh sut h sudh bharam kalaam c pajahruh a. a s . a . . . . muktam tvay saktimat pi daity n satyacyut n k rayat vadh ya 10.22 a a a a a a a .

ciii

tato bhav nanupamamuttamam vapurbabh va divyapramad tmakam tvaran a u a . . sy mam nitamb rpitaratnamekhalam j mb nad bh mbarabhr t sumadhyamam a . a a u a a . . brhannitambam kalaopamastanam satpundark yatanetramujjvalam s . . . .. a samastas ram parip rnasadgunam drs. vaiva tat sammumuhuh sur rayah a . u . a . . ..t . . parasparam temrtahetutokhil viruddhyam n h pradaduh sma te kare a a a. . . . samam sudh y h kalaam vibhajya nip yay sm niti va cit stvay 10.25 a a. s . a a a n a a . dharmacchalam p pajanesu dharma iti tvay j apayitum tadoktam a n . a . . yadyat krtam me bhavat m yadha samv da evodvibhaje sudh mim m a. a a . . . a

10.23

10.24

10.26

yathes. atoham vibhaj mi sarvath na vivasadhvam mayi kenacit kvacit a a s .t . . iti prahasy bhihitam niamya strbh vamugdh stu tatheti tevadan 10.27 a a a . s tataca samsth pya prthak sur sur m stav tir poccalit n suretar n s a a. a u a a . . a sarv n bhavaddarina ksya lajjit smyaham drso mlayatetyavocah a s . a . . . nimlit ksesvasuresu devat nyap yayah s dhvamrtam tatah pum n a . . a a a . . . . a . ksanena bh tv pibatah sudh m siro r hornyakrntaca sudaranena u a a. a s . s . . .

10.28

10.29

ten mrt rtham hi sahasrajanmasu pratapya bh yastapa arito varah a . a u . . svayambhuvastena bhav n karesya bindum sudh m pr sya siro jah ra a a. a a . sirastu tasya grahat mav pa suraih sam vis. amatho sab hu a a a .t a . ksiptah kabandhosya subhodas gare tvay sthitody pi hi tatra s mrtah a a a a . . . .

10.30

10.31

ath sur h pratyapatannud yudh h samastaaste ca hat stvay rane a a. a a. s a a . kalistu sa brahmavar dajeyo hyrte bhavantam purusesu samsthitah 10.32 a . . . . . . tasy rddhadeh t samabh dalaksmstatputrak dosaganasca sarvaah a a u a . s . . . athendir vaksasi te sam sthit tvatkan.thagam kaustubham sa dh t 10.33 a a a a aa . . . yath vibh gam ca suresu datt stvay tath nyepi hi tatra j t h a a . a a a a a. . ittham tvay s dhvamrtam suresu dattam hi moksasya nidaran ya a a s a . . . . . . civ

10.34

bhaveddhi mokso niyatam sur nam naiv sur n am sa katha cana sy t a. . a a. . n a . . uts hayuktasya ca tat pratpam bhaveddhi r horiva duhkhar pam 10.35 a . a u . kalistvayam brahmavar did nm vib dhatesm n sakal n praj sca a a . a a a a . aj anamithy matir patosau praviya sajj anaviruddhar pah 10.36 n a u s n u . tvad j ay tasya varobjajena dattah sa aviya sivam cak ra an a a s . . kad gam m stasya kuyuktib dh n nahi tvadanyacaritum samarthah a a. a a s . . ved sca sarve sahaastrasa gh uts dit stena na santi tedya a s n a a a tat s dhu bh m vavatrya ved nuddhrtya sastr ni kurusva samyak a u a a a. . . adrsyamaj eyamatarkyar pam kalim nilnam hrdayekhilasya n u . . . . . sacch straastrena nihatya sghram padam nijam dehi mah janasya a s a . . . .

10.37

10.38

10.39

rte bhavantam nahi tam nihant tvameka ev khilaaktip rn ah a a s u . . . . . tato bhavantam saranam gat vayam tamonihatyai nijabodhavigraham a . . . . itritastairabhayam prad ya surevar n am paramoprameyah a s a. . . . pr durbabh v mr tabh rilay m viuddhavij anaghanasvar pah a u a . u . a. s n u .

10.40

10.41

vasis. han m kamalodbhav tmajah sutosya saktistanayah par sarah a a . .t a a . . . tasyottamam sopi tapocaraddharih suto mama sy diti taddharirdadau a . . uv ca cainam bhagav n sutosito vasormadyasya sut sti sobhan a a a a . . vane mrg rtham caratosya vryam pap ta bh ry m manas gatasya a a a. a . a . .

10.42

10.43

tacchyenahaste pradadau sa tasyai d tum tadanyena tu yuddhyatopatat a . jagr sa tanmatsyavadh ryamasvasurjalasthamen m jagrhuca d sah 10.44 a u a. a . . s tadgarbhatobh nmithunam svar j e nyavedayan sopi vasoh samarpayat u an . . putram sam d ya sut m sa tasmai dadau sutobh datha matsyar jah 10.45 a a a. u a . . kany tu s d sar jasya sadmanyavarddhat tva sur payukt a a a a a u a cv

n mn ca s satyavatti tasy m tav tmajoham bhavit smyajopi a a a a. a a .

10.46

itritacakradharena t m munirjag ma m rt ndasut m samudrag m s a a a. . a. a . a. utt rayantmatha tatra visnuh pr durbabh v u viuddhacidghanah 10.47 a u as s . .. . a vidosavij anasukhaikar popyajo jan n mohayitum mrsaiva n u a . .. . yositsu pumso hyajanva drsyate na j yate kv pi bal divigrahah a a a . . . .

10.48

yath nrsimh krtir vir st stambh t tath nityatanutvato vibhuh a . . a . a a a a . avirbhavad yositi no malotthastath pi moh ya nidarayet tath 10.49 a a s a . strpumprasa g t parato yato harih pr durbhavatyesa vimohayan janam n a . a . ato malotthoyamiti sma manyate janoubhah p rnagunaikavigraham 10.50 s . u . . dvpe bhaginy h sa yamasya vivakrt prak sate j anamarcimandalah a. s . a n .. . prabh sayannandabahistath ntah sahasralaksamitas ryaddhitih 10.51 a a u .. . . . aganyadivyorugunarnavah prabhuh samastavidy dhipatirjagadguruh a . . . . . . anantaaktirjagadsvarah samastadosativid ravigrahah 10.52 s u . . . subhamaratakavarno raktap d bjanetr dharakaranakharasan gracakraa kh bjarekhah a a a a s s n a . . ravikaravaragauram carma cainam vas nastatidamalajatasandptaj . am dadh nah 10.53 a ut . a . . . . . . vistrnavaksah kamalayat kso brhadbhujah kambusam nakan. hah . a . a . . . .t . . . samastaved n mukhatah samudgirannanantacandr dhikak ntasanmukhah a a a . . prabodhamudr bhayadordvay nvito yaj opavt jinamekhalollasan a a n a drsa mah j anabhuja gadas. amujjvay no jagadatyarocata 10.55 a n n a . .t sa lokadharm bhiriraksay piturdvijatvam py u piturdadau nijam a a as . a j anam tayoh samsmrtim tratah sad pratyaksabh vam param tmano dadau n . a a . a . . . a . . dvaip yanah sotha jag ma merum caturmukh dyairanugamyam nah a a a a . . . uddhrtya ved nakhil n surebhyo dadau munibhyaca yath disrs.tau 10.57 a a s a .. .

10.54

10.56

cvi

sarv ni sastr ni tathaiva krtv vinirnayam brahmas tram cak ra a. a. u . a . a . . tacchuruvurbrahmagirsamukhy h sur munn m pravar sca tasm t s a. a a. a a

10.58

samastaastr rthanidaran tmakam cakre mah bh ratan madheyam s a s a a a a . vedottamam tacca vidh trsa karapradh nakaistanmukhatah suraih srutam a . n a . . . atho girsadimanonuay kalirmam r u suv nmayaih saraih s aas a . . nikrttarso bhagavanmukheritaih sur sca sajj anasudh rasam papuh s . a n a . . . . atho manusyesu tath suresu r p ntaraih kalirev vais. ah a a s .t . . . . . u a tato manusyesu ca satsu samsthito vin sya ityesa harirvyacintayat a . . . .

10.59

10.60

10.61

tato nrnam k labal t sumandam yurmatim karma ca vksya krsnah a a . .. . a .. . . . vivy sa ved n sa vibhucaturdh cakre tath bh gavatam pur nam 10.62 a a s a a a a. . yeye ca santastamas nuvis. ast mst n suv kyaistamaso vimu can a a n . t a . a cac ra lok n sa pathi pray ntam k. am vyapayat tamuv ca krsnah a a a . t . s a .. . . bhavasva r j kuarrametat tyaktveti naicchat tadasau tatastam aa s atyaktadeham nrpatim cak ra pur svabhaktam vrsalam sulubdham a a . . . . .. .

10.63

10.64

lobh t sa k. atvamupetya krsnapras datac u babh va r j a t a s as u aa .. . tadaiva tam sarvanrp h pranemurdaduh karam c sya yathaiva vaiy h s a. . a. . . . . a

10.65

uv ca tam bhagav n muktimasmimstava ksane d tumaham samarthah a a . . . . . . a tath pi sm rthamav pya vipratanum vimukto bhava matpras d t 10.66 a a a a a . j anam ca tasmai vimalam dadau sa mahm ca sarv m bubhuje tadante n . . a. . tyaktv tanum vipravaratvametya padam harer pa sutattvaved 10.67 a a . . evam bah n samsrtibandhatah sa vyamocayad vy satanurjan rdanah u a a . . . . . bah nyacinty ni ca tasya karm nyaesadeveasadodit ni 10.68 u a a. s . s a ath sya putratvamav ptumicchamscac ra rudrah sutapastadyam a a . a . dadau ca tasmai bhagav n varam tam svayam ca taptveva tapo vimohayan a . . . cvii

10.69

vimohan y surasarginam prabhuh svayam karotva tapah pradarayet a a s .. . . . k m didosamsca mrsaiva darayenna t vat tesya hi santi kutracit 10.70 a a s a a .. .. tatastvaranyoh sma babh va putrakah sivosya sobh cchukan madheyah u u a . . . . suk hi bh tv bhyagamad ghrt c vy sam vimathnantamut ran tam 10.71 u a a a . a . . ak mayan k mukavat sa bh tv tay rthitastam sukan madheyam a a u a a a . cakre hyaranyostanayam ca srs. v vimohayamstattvam rgesvayogy n a . a ..t a . . . sukam tam su pravivea v yurvy sasya sev rthamath sya sarvam a s a a a a . j anam dadau bhagav n sarvaved n sabh ratam bh gavatam pur nam n . a a a a a. . .

10.72

10.73

sesotha pailam munim viat tad vsah sumantumapi v runim munim . a s a . a . . . brahm viat tamuta vaiap yanam sakraca jaiminimath viad vibhuh 10.74 a s s a s a s . . krsnasya p daparisevanotsuk h surevar viviur su t n munn a a. s a s a a .. . samastavidy h pratip dya tesvasau pravartak m st n vidadhe harih punah 10.75 a. a a. a . . . rc m pravartakam pailam yajusam ca pravartakam . a. . . .. vaiamp yanamevaikam dvityam s ryameva ca 10.76 s a . u . cakretha jaiminim s mn matharv ngiras mapi a a . a a sumantum bh ratasy pi vaiamp yanam diat a a s a a s . pravartane m nusesu gandharv dis u c tmajam a . . a . a n radam p . hayitv ca devalokapravrttaye a a . at . adiat sasrje sotha rom nc d romaharsanam a a s . . .

10.77

10.78

tam bh ratapur n an m mah r m yanasya ca a a. a . aa a . . pa car trasya krtsnasya pravrttyarthamath diat n a a s . .

10.79

tam viat k madevah krsnasev samutsukah a s a a . .. . . sa tasmai j anamakhilam dadau dvaip yanah prabhuh 10.80 n a . . .

cviii

sanatkum rapramukh m scakre yogapravartak n a a. a bhrgv dn karmayogasya j anam datv malam subham n . a . a . jaiminim karmamm ms kart ramakarot prabhuh a. a a . . devamm msik dyantah krtv pailamath diat a. a a a s . . sesam ca madhyakarane pur nanyatha c karot 10.82 . . a. a . saiv n p supat ccakre samsay rtham suradvisam a a a . a . . vaisnav n pa car tr cca yath rthaj anasiddhaye n a a a n .. a br hm msca vedatacakre pur nagranthasa grah n a a. s a. n a evam j anam punah pr purdev sca . sayastath a r. a . n . . a sanatkum rapramukh yogino m nusastath a a a . a krsnadvaip yan t pr pya j anam te mumuduh sur h a a a n . a. .. . .

10.81

10.83

10.84

samastavij anagabhasticakram vit ya vij anamah div karah n a n a a . . 68 c j anatamo jagattatam prabh sate bh nuriv vabh sayan nirasya(nipya) a n a a a a . caturmukheanasurendrap rvakaih sad suraih sevitap dapallavah s u a a . . . prak sayamstesu sad tmaguhyam mumoda merau ca tath badary m a a a a . . .

10.85

10.86

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . vy s vat r nuvarnanam n ma daamodhy yah aa aa s a . . . a

pr cnakoesveva nirasya, nipya iti dvividhopi p. ho likhitah a s . at . yatra sannikrstopi janah samadhigna viprakrstastatra katham nirney t? . .. . . .. . . a banna je govind c ryah n a a .

68

cix

(bhagavadavat rapratij a) a n atha ek daodhy yah a s a . Om saankaputr dabhavat pur rav stasy yur yornahuso yay tih a u a a a a . . s . tasy sa patnyugalam sut sca pa c bhavan visnupadaikabhakt h 11.1 a a n a a. . . .. yadum ca turvaum caiva devay n vyaj yata s . a a . druhyam c num tath p rum sarmis. h v rsaparvan 69 a u . . a . . .t a a . yadorvamse cakravart k rtavry rjunobhavat a a . visnordatt treyan mnah pras d d yogavryav n a a a a a .. . tasy nvav ye yadavo babh vurvisnusamsray h 11.3 a a u . a. .. p rorvamse tu bharatacakravart haripriyah u s . . tadvamsajah kururn ma pratpobh t tadanvaye a u . .

11.2

11.4

pratpasy bhavan putr strayastret gnivarcasah a a a . dev piratha b hlko gunajyes. haca santanuh 11.5 a a t s . . . tvagdosayukto dev pirjag ma tapase vanam a a . visnoh pras d t sa krte yuge r j bhavisyati 11.6 a a aa . .. . . putrik putrat m y to b hlko r jasattamah a a. a a a . hiranyakaipoh putrah prahl do bhagavatparah 11.7 s . a . . . v yun ca sam vis. o mah balasamanvitah a a a .t a . yenaiva j yam nena taras bh rvid rit 11.8 a a a u a a bh bh raksapane visnora gat m ptumeva sah u a . n a a . .. . pratpaputrat m pya b hlkesvabhavat patih a a a . . rudresu patrat p khyah somadattosya c tmajah a a a . . . ajaikap dahirbudhnirvir p ks a iti trayah a u a . .
69

11.9

Vi. Pu. 4.10.6

cx

rudr nam somadattasya babh vuh prathit h sut h a. . u . a. a. visnorev ngat m ptum bh rirbh rirav h salah 11.10 a a a . u u s a. . .. siv disarvarudr n am vead varatastath a a. a s a bh rirav atibalastatr st param stravit u s a a a

11.11

tadartham hi tapacrn am somadattena sambhave s . . . datto varaca ten sya tvatpratp bhibh tikr t s a a u . balavryagunopeto n mn bh rirav h sutah 11.12 a a u s a. . . bhavisyati may vis. o yaj ala iti sma ha a .t n s . tena bh rirav j tah somadattasuto bal 11.13 u s a a . p rvodadhestragatebjasambhave ga g yutah parvani gh rnitobdhih u n a u . . . . av ksipat tasya tanau nijodabindum saapainamath bjayonih 11.14 a . a . s . mah bhisa n ma narevarastvam bh tv punah santanun madheyah a . n a s u a a . . . janisyase visnupad tathaisa tatr pi bh ry bhavato bhavisyati 11.15 a a a . .. . . santo bhavatyeva mayoditastvam tanutvam ptosi tataca santanuh a s . . itritah sotha nrpo babh va mah bhisa n ma harehpad srayah 11.16 . u a . n a a . . . sa tatra bhuktv cirak lamurvm tanum vih y pa sado vidh tuh a a . a a a . . tatr pi tis. han suravrndasannidhau dadara ga g m slathit mbar m svak m a s n a. a a. a . .t av nmukhesu dyusadassu r g nnirks am nam punar tmasambhavah a a a . a. . a . . uv ca bh mau nrpatirbhav u sapto yath tvam hi pur mayaiva 11.18 a u as a a . . itritastatksanatah pratp d babh va n mn nrpatih sa santanuh a u a a . . . . . . av pya ga g m dayit m svaky m tay mumod bdaganan bah msca a n a. a. a. a a u. . ath s. amo vasur sd dyun m var ngin mnyasya babh va bh ry a. t a a a a a u a a babh va tasy sca sakh nrpasya suvindan mno dayit san mn 11.20 u a . a a a tasy jar mrtividhvamsahetorvasis. hadhenum svamrtam ksarantm a a . . . . . . .t cxi

11.17

11.19

jar pah m nandinin madhey m baddhum patim coday m sa dev 11.21 a a. a a. a a . . tay dyun m sa vasuh pracodito bhr trsneh t saptabhiranvitoparaih a a a a. a . . babandha t m g matha t nchaapa vasis. hasamsthah kamalodbhavah prabhuh 11.22 a. a a s t . . . . . adharmavrtt h pratiy ta m nusm yonim drutam yatkrte sarva eva a a . . . a. . . . dharm ccyut h sa tath s.tayur pyat manye punah ksipramato vimoksyatha a a. a. a a . . . pracoday m sa ca y kum rge patim hi s mbeti naresu j t a a a a a . . aa abhartrk pumstvasam srayena patyurmrtau k ranatvam vrajeta a a . . a . . . .

11.23

11.24

bhavatvasau brahmacaryaikanis. ho mah n virodhaca tayorbhaveta a s .t sa garbhav s s. akaduhkhameva sam pnut m saratalpe say nah 11.25 a a. t a a. a . . mrtyas.takotth mapi vedan m sah pr pnotu sastrairbahudh nikrttah a a. . a a . . . . itrit ste kamalodbhavam tam j atv samutsrjya ca g m pranemuh 11.26 a a. . . . n a . . na m nusm garbhamav pnumo vayam bhavatvayam sarvavit krtim msca a .. a a. . . mah stravett bhavadamsayuktastath balam nokhil n mupaitu 11.27 a a a a a . . itritestvityudit h svayambhuv vasis. hasamsthena sur pag m yayuh a. a a a. .t . . ucustathain mudare vayam te j yemahi ksipramasm n hana tvam 11.28 a a a . . itrit s varam su vavre tebhyopyap patvamatha priyatvam a a a a tesam sadaiv tmana ekamesam drgh yusam t n susuvetha santanoh 11.29 a . .. .. a . . a . avighnatast n vinihantumeva pur pratpasya hi daksinorum a a . . sam srit k minvattvak m tatputrabh ry bhavitum vidamb t a a a a a a a a . .

11.30

tenaiva cokt bhava me sutasya bh ry yato daksinorusthit si a a a a . . bh go hi dakso duhituh snusay bh ry bh go v ma iti prasiddhah 11.31 a a . . . . a a a a uv ca s tam natu m m sutaste k sti prcchennatu m m niv rayet a a . a. a . a. a ayogyakartrmapi k ranam ca matkarmano naiva prcchet kad cit 11.32 a . . a . .

cxii

yad tray namapi caikamesa karoti gaccheyamaham visrjya a a. . . . tad tvadyam sutamityudrite tatheti r j pyavadat pratpah a . aa .

11.33

tathaiva putr ya ca tena tad vaco vadh ktamuktam vacan d dyunady h a u a a. . kanyase s hyavadat sutaste n nyah patih santanureva me vrtah 11.34 a a . . . . tatastu s santanutos. a putr nav pya sapta nyahanat tath s.tamam a a a a. .t gantum tato matim dh ya hantumivodyogam s hi mrsa cak ra 11.35 a a a .. . . a avasthitirn tisukh ya m nuse yatah sur namata eva gantum a a a . a. . aicchanna tasy hi babh va m nuso deho narottho hi tad sa santanoh 11.36 a u a . a . t m putranidhanodyukt m nyav rayata santanuh a. a. a . k si tvam hetun kena hamsi putr n nrsamsavat 11.37 a a a . . . . r pam suravarastrn am tava tena na p pakam u . . . a bhavet karma tvadyam tanmahat k ranamatra hi . a . tat k ranam vada subhe yadi macchrotramarhati a . . itrit vadat sarvam prayayau ca sur pag 11.39 a a a . na dharmo devat n m hi j atav saciram nrsu a a. n a s . .. k ranadeva hi sur nrsu v sam prakurvate a . a .. a . k ranapagame y nti dharmopyesam tath vidhah a . a a . ..

11.38

11.40

adrsyatvamasamsparo hyasambh s anameva ca s a. . . . surairapi nrj taistu guhyadharmo divaukas m 11.41 a .a atah s varunam devam p rvabhart ramapyamum a . a . . . u nrj tam santanum tyaktv prayayau varunalayam 11.42 a . a . . . sutamas. amam d ya bharturev pyanuj ay a a a n a .t vadhodyog nnivr tt s dadau putram brhaspatau a . a a . .

11.43

devavratos vanuasan ya m tr datto devagurau sat rddham a s a a a a cxiii

samvatsar namakhil msca ved n samabhyasat tadvaag ntar tm a. a. a s a a a .

11.44

tataca m tr jagat m garyasyanantap rekhilasadgunarnave s a a a. a . . r me bhrg namadhipe pradattah sur va tattvam ca sat rddhavarsam a a . u. . sa . . sa pa cavimsat punarabdak n mastr n i c bhyasya paterbhrg nam n a a a. a . u. . m tr sam nya tate nije tu samsth pitah pr rpayitum svapitre 11.46 a a a . . a . a .

11.45

sa tatra baddhv sarapa jarena ga g m vijahresya pit tadaiva a n n a. a . vrajan mrg rth trsito vilokayan ga g matoy mabhavat suvismitah 11.47 n a a . a .. . sa m rgay m sa tatosya hetuj aptyai tad svam ca dadara s num a a a n a s u . krdantamastrena babh va sopi ksanadadrsyah pitrdaran danu 11.48 . u s a . . . . . . mm msam nam tamav pa ga g sutam sam d ya patim jag da ca a. a . a n a a a a . . ayam sutaste param stravett samarpito vryabalopapannah 11.49 a a . . asy graj h sv m sthitimeva y t hareh pad mbhojasup vite jale a a. a . aa a a . tan rmadye pranidh ya tat tvam t n m suconena ca modam nah u a . . a . a a

11.50

iti prad y mumadrsyat mag d ga g tam d ya yayau svakam grham a a a n a a a . a . . r j bhisicy tha ca yauvar jye mumoda tatsadgunatarpito bhrsam 11.51 aa a a . . . punah sa pitr numato brhaspaterav pa ved n purusayusorddhatah a a a . . . . . r m t tath str n i punastvav pa t vadbhirabdaistriataica tattvam 11.52 a a a a. a a s s sa sarvavittvam samav pya r m t samastavidy dhipatergunarnav t a a a a . . . a pitum sampam samav pya tam ca sur sam nah pramumoda vrah 11.53 . a s u. a . . . . . yadaiva ga g susuves.tamam sutam tadaiva y to mrgay m sa santanuh n a . a a. . . . . . saradvato j tamapayaduttamam vane visrs. am mithunam tvayonijam 11.54 a s . ..t . . saradv mstu tapah kurvan dadara sahasorvam a. s s . caskanda retastasy tha sarastambe tatobhavat 11.55 a

cxiv

viskambho n ma rudr nam bh bh raharane gat m a a. . u a . . n a hareh pr ptum tath t r bh ry y hi brhaspateh 11.56 a aa a a a . . a . . t vubhau santanurdrs. v krp vis.tah svakam grham a . .t a . a . . . . nin ya n ma cakre ca krp y visayau yatah a a a a . . . krpah krpti sa krpastapo visnocak ra ha 11.57 s a . . . . .. tasya prtastad visnuh sarvalokevarevarah a .. . s s . pr d desyatsaptarsitvam yuh kalp ntameva ca a a . a . a . sa santanugrhe tis. han devavratasakh bhavat 11.58 a . .t putravacchantanoc st sa ca putravadeva tat sa mithunam p lay m sa sa krpostr nyav pa ca a. a . . a a a

11.59

sarvaved nadhijagau sarvaastr n i kauik t a s a . s a tattvaj anam tath vy s d pya sarvaj at m gatah 11.60 n . a aa a n a. . yad hi j tah sa krpastadaiva brhaspateh s nurag cca ga g m a a . a n a . . . u sn tum ghrt cm sa dadara tatra slathadduk l m suravaryak minm a . s ua. a . a .

11.61

taddaran t skannamathendriyam sa drone dadh r u tatobhavat svayam s a aas . . ambhojaj veayuto brhaspatih kartum hareh karma bhuvo bharoddhrtau 11.62 a s . . . . . dronetin m sya cak ra t to munirbharadv ja ut sya ved n a a a a a a a . adhy pay m sa saastrasa gh n sarvaj at m pa ca socirena a a a s n a n a a .

11.63

k le ca tasmin prsatonapatyo vane tu p nc lapaticac ra a a a s a .. tapo mahat tasya tath var psar valokan t skanditam su retah 11.64 a a a a a . sa tad vilajj vaatah padena sam kramat tasya babh va s nuh a s . a u u . hah tu n mn sa viri cag yako n mn vaho yo marut m tadamsayuk u a a n a a a a. . sa dronat t t samav pa ved nastr n i vidy sca tath samast h a a a. a a a. . aa dronena yuktah sa tad guroh sutam sahaiva nau r jyamiti hyav dt a a a . . . .

11.65

11.66

cxv

pade drutatv d drupad bhidheyah sa r jyam p tha nij m krpm sah a a a a a a. . . . . dronopi bh ry m samav pya sarvapratigrahojjha ca purevasat sukh 11.67 a a. a s . silo chavrttyaiva hi vartayan sa dharmam mah ntam virajam jusanah n a . . . . . . . uv sa n g khyapure sakh sa devavratasy tha krpasya caiva 11.68 a a a a a . tesam sam no vayas vir . astvabh ddhah n ma vidh trg yakah a a at u a a a. a .. . marutsu yo vivaho n ma tasy pyamsena yukto nijadharmavart 11.69 a a . tatah kad cinmrgay m gatah sa dadara kany pravar m tu santanuh a a. s a a. . . . . y p rvasarge pitrputrik sat cac ra visnostapa uttamam ciram 11.70 a u a a . .. . yasyai varam visnurad t pur ham sutastava sy miti y vasoh sut a a a a a . .. . . j t punard sagrhe vivarddhit vy s tman visnurabh cca yasy m aa a . a aa a .. u a

11.71

taddaran nnr patirj tahrcchrayo vavre prad n ya ca d sar jam s a . a . a a a a rte sa tasy stanayasya r jyam naicchad d tum t math y d grham svam a a . a . a a a . . . taccintay gl namukham janitram drs. vaiva devavrata asvaprcchat a a . . . ..t tatk ranam s rathimasya tasm cchrutv khilam d sagrham jag ma a . . a a a a . a . . sa tasya viv sakrte pratij am cak ra n ham karav ni r jyam sa . n . a a . a. a tathaiva me santatito bhayam te vyait rdhvaret h satatam bhav ni u a. a . .

11.72

11.73

11.74

bhmavratatv ddhi tad sya n ma krtv dev bhsma iti hyacklrpan a a a a . . . a pras navrs. im sa ca d sadatt m k . m sam d ya pituh samarpayat 11.75 u ..t . a a . al . a a . j atv tu t m r japutrm gunadhy m satyasya visnorm taram n matastat n a a. a . a . . a. . a .. loke prasiddh m satyavattyud r m viv hay m sa pituh sa bhsmah 11.76 a. a a. a a a . . . pr yah sat m na manah p pam rge gacchediti hy tmamanaca saktam a . a. a a s . a j atv pi t m d sagrhe vivarddhit m jagr ha saddharmarataca santanuh 11.77 n a a . a . a. a s . svacchandamrtyutvavaram prad ya tath pyajeyatvamadhrsyat m ca a a . .. a. . yuddhesu bhsmasya nrpottamah sa reme tayaiv bdagan an bah msca . a u. . . . . cxvi

11.78

lebhe sa citr ngadamatra putram tath dvityam ca vicitravryam a a . . tayoca b lye vyadhunoccharram jrnena dehena hi kim mameti 11.79 s a . . . svecchay varunatvam sa pr pa n nicchay tanuh a a a a . . . tasmin k le tyajyate hi balavadbhirvadham vin 11.80 a a . atisakt stapohn h katha cinmrtim pnuyuh a a. n . a . anicchay pi hi yath mrtacitr ngad nujah a a . s a a .

11.81

athaurdhvadaihikam krtv piturbhsmobhyasecayat . . . a . r jye citr ngadam vram yauvar jyesya c nujam 11.82 a a a a . . citr ngadena nihato n ma svam tvaparityajan a a . citr ngadokrtodv ho gandharvena mah rane a a a . . . vicitravryam r j nam krtv bhsmonvap layat a . a a . . a .

11.83

atha k sisut stisrastadartham bhsma aharat a a . . amb mapyambik n mnm tathaiv mb lik m par m a a a . a a a. a p nigrahanak le tu brahmadattasya vryav n a. a . a vijitya tam s lvar jam samet n ksatriy napi 11.85 a . a . a . a ambik mb like tatra samv dam cakratuh subhe a a . a . . amb s bhsmabh ryaiva p rvadehe tu naicchata a a . a u sap ddhiranyagarbhasya s lvak m hamityapi a a a a . uv ca t m sa taty ja s gamat s lvameva ca 11.87 a a. a a a ten pi samparityakt par mrs. eti s punah a a a ..t a . bhsmam pa sa n grhnat prayayau s pi bh rgavam . a a . . a a bhr turviv hay m sa sombik mb like tatah a a a a a a . bhsm ya tu yao d tum yuyudhe tena bh rgavah . a s a . a .

11.84

11.86

11.88

11.89

cxvii

anantaaktirapi sa na bhsmam nijagh na ha s . a . nac mb m gr hay m sa bhsmak runyayantritah 11.90 a a. a a a . a . . anantaaktih sakal ntar tm yah sarvavit sarvava ca sarvajit s a a a . s . na yatsamonyosti katha ca kutracit katham hyaaktih paramasya tasya n s . .

11.91

bhsmam svabhaktam yaas bhip rayan vimohayann sur m scaiva r mah . u a a. a . . . s a jitvaiva bhsmam na jagh na devo v cam ca saty makarot sa tasya 11.92 . a a . a . viddhavanmugdhavaccaiva keavo vedan rtavat s a darayannapi moh ya naiva visnustath bhavet s a a .. evam dipur n otthav ky d r mah sad jay 11.93 a a. a a a . a yao bhsmasya datv tu somb m ca saranagat m s . a a. . a unmucya bhartrdvesotth t p p t ten vayojayat 11.94 a a a as . . anantaram sikhanditv t tad s sankaram tapah a a . .. a . . bhsmasya nidhan rth ya pumstv rtham ca cak ra ha . a a a a . . bhsmo yath tv m grhny t tath kury mitritam . a a. . . a a a r mena satyam taccakre bhsme deh ntaram gate a . . a . . rudrastu tasy stapas tus. ah pr d d varam tad a a .t . a a a . bhsmasya mrtihetutvam k l t pundehasambhavam . . . aa m l m ca ya im m m l m grhny t sa hanisyati a a. a. a a. . . a . bhsmamityeva t m m l m grhtv s nrp n yayau . a. a a. . a a . a

11.95

11.96

11.97

11.98

t m na bhsmabhay t kepi jagrhust m hi s tatah a. . a a. a . . drupadasya grhadv ri nyasya yog t tanum jahau 11.99 a a . . etasminneva k le tu sut rtham drupadastapah a a . . cak ra sambhave cainam sobravt kanyak tava a a . bh tv bhavisyati pum niti s mb tatojani u a a a a . cxviii

11.100

n mn sikhandin tasy h pumvat karm ni c karot a a a. a. a .. .

11.101

tasyai p nc lar jah sa daarnadhipateh sut m a a a . s . a . udv hay m sa s t m pumvesenaiva g hit m a a a a a. u a . . . anyatra m t pitrostu na vij at m bubodha ha 11.102 aa n a . dh tryai nyavedayat s tha tatpitre s nyavedayat a a a sa kruddhah presay m sa nihanmi tv m sab ndhavam a. a . . a a iti p nc lar j ya nirjag ma ca senay 11.103 a a a a a a vivasya v kyam rudrasya pum neveti p rsatah s a a a. . . presay m sa dhig buddhirbhinn te b lav kyatah a a a . . a a aparksakasya te r s.tram kathamityeva narmakrt 11.104 . a. . . atha bh ry sametam tam pitaram cintay kulam a a a . . . drs. v sikhandin duhkh nmannimitt nna nayatu a s ..t a .. . a

11.105

iti matv van yaiva yayau tatra ca tumburuh a a . sth nakarnabhidheyast mapa yad drdhakarnatah 11.106 u. . a s .. . . sa tasy akhilam srutv krp m cakre mah man h a a . a. a a. . sa tasyai svam vapuh pr d t tadyam jagrhe tath . a . . . a a amsena pumsvabh v rtham p rvadehe sam sthitah a a a . . . u .

11.107

pums m strtvam bhavet kv pi tath pyante pum n bhavet . a a a . a. strnam naiva hi pumstvam sy d balavatk ranairapi 11.108 . . a . . . a atah sivavarepyesam jaj e yosaiva n nyath n a a . .. . pac t pundehamapi s praviveaiva pumyutam s a a s .

11.109

n sy dehah pumstvam pa naca pums nadhis. hite a a a . . . a .t pumdehe nyavasat s tha gandharvena tvadhis. hitam a . . .t g ndharvam deham viya svakyam bhavanam yayau a a s . . . tasy staddehas dr syam gandharvasya pras datah a a . . a . cxix

11.110

pr pa gandharvadehopi tay pac dadhis. hitah 11.111 a a s a .t . svo dehi mama deham me svam ca deham sam via a s . . . ityuktv sa tu gandharvah kany deham sam sthitah a a a . . . uv saiva vane tasmin dhanadastatra c gamat 11.112 a a apratyutth yinam tantulyam nam vilajjay a a . a . saapa dhanado devaciramittham bhaveti tam s s .

11.113

yad yuddhe mrtim y ti s kany puntanusthit a a a . . a a tad pumstvam punary si capalatv ditritah 11.114 a . a a . . tath vasat sa gandharvah kany pitroraesatah a a s . . . kathay m s nubh tam tau bhrsam mudam patuh a aa u . a . . .

11.115

parksya t mup yaica svauro lajjito yayau . a a s s svobh te s tu gandharvam pr pya tadvacan t punah u a a . a . yayau tenaiva dehena pumstvameva sam srit a a . sa sikhand n matobh dastraastraprat pav n u s a a . . a

11.116

11.117

vicitravryah pramad dvayam tat sampr pya remebdaganan susaktah . a a . . . taty ja deham ca sa yaksmanarditastatosya m t smarad su krsnam 11.118 a aa a . . . . . . avirbabh v u jagajjanitro jan rdano janmajar bhay pahah u as a a a . samastavij anatanuh sukh rnavah samp jay m sa ca tam janitr n a . u a a . . .

11.119

tam bhsmap rvaih param dar rcitam svabhis. utam c vadadasya m t . u a a aa . . . .t . a putrau mrtau me natu r jyamaicchad bhsmo may nitar marthitopi 11.120 a . a a . ksetre tato bhr turapatyamuttamamutp day smatparam dar rthitah a a a a a . . itritah pranatac pyabhis. uto bhsm dibhic ha jagadgururvacah 11.121 . . a s a . s a .t . rte ram m j tu mam ngayogayogy gan naiva sur layepi a. a a an a a . tath pi te v kyamaham karisye s mvatsaram s caratu vratam ca a a a. . . a . . cxx

11.122

s p tadeh tha ca vaisnavavrat nmattah sam pnotu sutam varis. ham a u a a a . . .. .t itrite r s. ramupaiti n samiti bruvantm punar ha v kyam 11.123 a. t a . a a saumyasvar popyatibhs anam mrsa taccaksuso r pamaham pradaraye u . . . . . s . . u . saheta s tad yadi putrakosy bhaved gunadhyo balavryayuktah 11.124 a a . . . itritestvityuditastay gamat krsnombik m s tu bhiy nyamlayat a a. a a .. . abh cca tasy m dhrtar s. ran mako gandharvar . pavan veayuktah u a. at a s . a. t a . sa m rut veabal d bal dhiko babh va r j dhrtar s. ran m a a s a a u a a . a. t a a ad d varam c sya bal dhikatvam krsnondha ast sa tu m trdosatah a a a. . . . a . .. .

11.125

11.126

j atv tamandham punareva krsnam m t bravjjanay nyam gunadhyam n a a .. . . a a . . . . amb lik y miti tat tath karod bhay ttu s p ndurabh nmrsadrk 11.127 a a a a a a a. . u .. . par vaho n ma marut tatobhavad varnena p nduh sa hi n mataca a a a. . . a s . sa c sa vry dhika eva v yor veatah sarvaastr stravett 11.128 a a a a s . s a a tasmai tath balavry dhikatvavaram pr d t krsna ev tha p ndum a a a a. . . a a .. . vij aya tam pr ha punaca m t nirdosamanyam janayottamam sutam n s aa . a . . .

11.129

uktveti krsnam punareva ca snusam ha tvay ksnorhi nimlanam pur a .. a .. . . . a . krtam tataste suta asa c ndhastatah punah krsnamup sva bhaktitah 11.130 a a . . . . .. . . itrit pyasya hi m yay s bht bhujisy m kumatirnyayojayat a a a a a . a. s tam par nandatanum gunarnavam sampr pya bhakty parayaiva reme a . a a a . . . . tasy m sa devojani dharmar jo m ndavyaap d ya uv ha sudrat m a. a a. . s a a a vasis. has myam samabhpsam nam pr cy vayannicchay sapam pa a . a a a a .t a . ayogyasampr ptikr taprayatnadosat sam ropitameva sule a . a . corairhrterthepitu corabuddhy maksvadh dityavadad yamastam a a . . n satyat tasya ca tatra hetutah sapam grhtum sa tathaiva coktv a a a . . . . cxxi

11.131

11.132

11.133

av pa sudratvamath sya n ma cakre krsnah sarvavittvam tath d t a a a a a .. . . .

11.134

vidy raterviduro n ma c yam bhavisyati j anabalopapannah a a a . n . . mah dhanurb hubal dhika ca suntim nityavadat sa krsnah 11.135 a a a s a .. . . j atv sya sudratvamath sya m t punaca krsnam pranat yay ce n a a aa s a .. . . . a amb lik y m janay nyamityatho naicchat sa krsnobhavadapyadrsyah 11.136 a a a. a .. . . . yogy ni karm ni tatastu tesam cak ra bhsmo munibhiryath vat a a. a . a .. vidy h samast adad cca krsnastesam p ndorastraastr n i bhsmah a. a a s a. . . .. . . . a. .

11.137

te sarvavidy pravar babh vurviesato vidurah sarvavett a a u s . a . p nduh samast stravidekavro jig ya prthvmakhil m dhanurdharah 11.138 a. . . a a a. . . gavadganad sa tathaiva s t t samastagandharvapatih sa tumburuh ua . a . . ya udvaho n ma marut tadamsayukto va sa jayan madheyah 11.139 a s n a . . vicitravryasya sa s taputrah sakh ca tesamabhavat priyaca u a s . . samastavinmatim n vy saisyo viesato dhrtar s.tr nuvart 11.140 a a s. s . . a. a g ndh rar jasya sut muv ha g ndh rin mnm subalasya r j a a a a a a a a . aa jyes.tho jyes.th m sakunerdv parasya n stikyar pasya kukarmahetoh 11.141 a a u . . . a. surasya putr gunalar payukt datt sakhyureva svapitr . s u a a a n mn prth kuntibhojasya tena kunt bh ry p rvadehepi p ndoh a a . a a a u a. . .

11.142

k rmaca n mn marudeva kuntibhojothain m varddhay m sa samyak u s a a a. a a tatr gamaccha kar m sotikopo durv s stam pr ha m m v sayeti 11.143 a n a. aa . a a. a tam ha r j yadi kanyak y h ksamisyase saktitah karma kartry h a aa a a. . a. . . sukham vasetyomiti tena coktah sur sanay diad su kuntm 11.144 . . s u. . a s a cak ra karma s prth muneh sukopanasya hi a a . a . yath na sakyate paraih sarrav nmanonug 11.145 a a a .

cxxii

sa vatsaratrayodaam tay yath vadarcitah s . a a . up diat param manum samastadevavayadam a s s . . rtau tu s sam plut parksanaya tanmanoh a a a . . . . sam hvayad div karam sa c jag ma tatksanat a a a a . . . tato na s visarjitum saaka tam vin ratim a a . s . suv kyaprayatnatopi t math sas da bh skarah a a a a a .

11.146

11.147

11.148

sa tatra jaj iv n svayam dvityar pako vibhuh n a u . . savarmadivyakundalo jvalanniva svatejas 11.149 a .. pur sa v lim ranaprabh tadosak ranat a a a . u . a . sahasravarman min suren a ves. itojani 11.150 a a . .t yath grahairvid s yate matirnrnam tathaiva hi a u. ... abh cca daityad sit matirdiv kar tmanah 11.151 u u. a a a . tath pi r masevan ddhareca sannidh nayuk a a a s a sudaranyakarn atah sa karnan makobhavat 11.152 s . . . a sa ratnap rnama jusagato visarjito jale u . n . jan pav dabhtitastay yamasvasurdrutam a a a

11.153

nadprav hato gatam dadara s tanandanah a s u . . tamagraht saratnakam cak ra putrakam nijam a . .

11.154

s ten dhirathena l . itatanustadbh ryay r dhay u a al a a a a samvrddho nikhil h srutradhijagau sastr ni sarv ni ca a. a. a. . . b ly deva mah balo nijagunaih sambh sam novasaa a a a a . . nn mn sau vasusenat magamadasy sddhyam tad vasu a a a a . . a atha kunt datt s p ndoh sopyetay ciram reme a a a. . . a . sur cch dry m j t m vidurovahad runm gunadhy m ca a u a . a a . a . . . . a .

11.155

11.156

cxxiii

atha cart yanan m madreah sakratulyaputr rth a a a s . a kany ratnam cecchamscakre br hmam tapo varam c pa a a . . . . a prahl d varajo yah sahl do n mato harerbhaktah a a a a . . sobh d brahmavar nte v yor veayuk suto r j ah u a a a s an .

11.157

11.158

sa m rut veavaat prthivy m bal dhikobh d varataca dh tuh a a s s . a. a u s a . salyaca n mn khilaatrualyo babh va kany sya ca m drin mn s a a s s u a a a

11.159

s p ndubh ryaiva ca p rvajanmanyabh t punaca pratip dit smai a a. . a u u s a a salyaca r jyam pitrdattama jo jugopa dharmena samastaastravit 11.160 s a . n s . . ath ngan ratnamav pya tad dvayam p ndustu bhog n bubhuje yathes.tatah a a a a . a. . . . appalad dharmasam srayo mahm jyes.th pac y viduroktam rgatah 11.161 a . a . . a a bhsmo hi r s. re dhrtar s.trameva samsth pya p ndum yuvar jameva . a. t a. . . a . a. . a cakre tath pyandha iti sma r jyam cak ra n s vakarocca p nduh 11.162 a a . a aa a. . . bhsm mbikeyoktiparah sadaiva p nduh saas vanimekavrah . a a. . . s a . . ath mbikeyo bahubhica yaj airje sap nduca mah dhanaughaih a s n a. . s a . naisa virodhe kurup ndav n m tis. hediti vy sa udrnasadgunah a. . a a . . t a . . . . svam taram sv sramameva ninye snuse ca tasy yayatuh sma t manu a a a a . . .

11.163

11.164

sutoktam rgena vicintya tam harim sut tman brahmatay ca s yayau a . a a a a . . param padam vaisnavameva krsnapras datah svaryayatuh snuse ca 11.165 a .. . . . . . .. . m t ca s vidurasy pa lokam vairi camanveva gat mbik m sat aa a a n a a. . vy sapras d t sutasadgunaica k lena muktim ca jag ma sanmatih 11.166 a a a a a . s . . amb lik pi kramayogatog t par m gatim naiva tath mbik yayau a a a a. a a . yath yath visnuparacid tm tath tath hyasya gatih paratra 11.167 a a .. s a a a a . p ndustato r jyabharam nidh ya jyes. henuje caiva vanam jag ma a. . a a a . .t . patndvayen nugato badary muv sa n r yanap lit y m 11.168 a a a aa . a a a cxxiv

grh sramenaiva vane niv sam kurvan sa bhog n bubhuje tapaca a . a s . a . cakre munndraih sahito jagatpatim ram patim bhaktiyutobhip jayan a u . . . sa k mato harinatvam prapannam daiv drsim gr myakarm nus aktam a a .. . a a . . . . viddhv sapam pr pa tasm t striy yu marisyastyeva babh va c rtah a . a a a n u a . .

11.169

11.170

nyasisnuruktah prthay sa neti pranamap rvam nyavasat tathaiva a u . . . . .. t bhy m sametah sata. ngaparvate n r yanasy ramamadhyage purah 11.171 a a. sr aa . as . . tapo nit ntam sa cac ra t bhy m samanvitah krsnapad mbuj srayah a . a a a. a a . .. . . tatsa gap tadyusaridvar mbhah sad vag h tipavitrit ngah 11.172 n u a a a a a . . etasminneva k le kamalabhavaiv gresar h sakrap rv a s a a. u a bh my p p tmadaityairbhuvi krtanilayair kramam c sahanty u a a a a a . . a a u . yurdev didevam saranamajamurum p rnasadgunyam rtim . . . u . . . . ksr bdhau n gabhoge sayitamanupam nandasandohadeham 11.173 a a . a ucuh param purusamenamanantaaktim s ktena tebjajamukh api paurusena s a . . . . u . . stutv dhar suravar kraman at parea khinn yato hi vimukh stava tetip p h a a a s a a a a. .

11.174

dussa gatirbhavati bh ravadeva deva nityam sat mapi hi nah srnu v kyamsa n a a . . . . a p rvam hat ditisut bhavat ranesu hyasmatpriy rthamadhun bhuvi tebhij t h u a a a . . a a a a. .

11.175

ast pur ditisutairamarottam n m sa gr ma uttamagaj svarathadvipadbhih a a a. n a a . aksohin satamahaughamahaughameva sainyam sur tmakamabh t param strayuktam a u a . . . tasm nmahaughagunam sa mah sur nam sainyam sil girimah stradharam sughoram a a a. . a . a . a . tesam rath sca bahunalvaparipram n a dev surapravarak rmukab n ap rnah a a. a a a. u . . .. n n mbar bharan avesavar yudh d hy dev sur h sasrpur su parasparam te 11.177 a a a a a. a a a. a . . . . jaghnurgirndratal amus. imah straastraicakrurnadsca rudhiraughavah mahaugham a s s a . .t tatra sma devavrsabhairasureacamv yuddhe nis dita utaughabalaih sat msah 11.178 s a u .. . a. . ath tmasen mavamr dyam n m vksy surah sambaran madheyah a a a a. . a a . . . cxxv

11.176

sas ra m y vidasamhyam yo var dumeasya sur n vimohayan a a a a a s a .

11.179

m y sahasrena sur h samarddit rane viseduh sais ryamukhy h a a a. a . a. . . . s u t n vksya vajr param m tu vidy m svayambhudatt m prayuyoja vaisnavm a . a. a. a. .. samastam y pahay tayaiva var d rameasya sad pyasamhyay a a a a s a a . m y vineurditijendrasrs. a v rsavahnndramukh sca mocit h 11.181 a a s a a. . . t a yamendus ry disur statosur n nijaghnur py yitavikram stad u a a a a a a a surevarenorjitapaurusa bah n vajrena vajr nijagh na sambaram s u a . . . tasmin hate d navalokap le diteh sut dudruvurindrabhs it h a a a . a . . t n vipracittirviniv rya dhanv sas ra sakrapramukh n surottam n a a a a a

11.180

11.182

11.183

var dajeyena vidh tureva surottam m stena sarairnip tit n a a a. a a nirksya sakram ca vimohitam drutam nyav rayat tam pavanah saraughaih 11.184 . a . . . . . . astr ni tasy stravarairniv rya ciksepa tasyorasi k ncanm gad m a. a a a . a . vic rnitosau nipap ta merau mah balo v yubal bhinunnah 11.185 u . a a a a . ath sas d u sa k lanemistvad j ay yasya varam dadau pur a a as a an a a . sarvairajeyatvamajosurah sasahasrars o dvisahasrab huyuk 11.186 s . a . tam patantam prasamksya m rutastvad j ay dattavarastvayaiva a . a an a . hantavya ityasmarad su hi tv m tad vir sstvamanantapaurusah 11.187 a a. a a . . tamastraastr n i bah ni b hubhih pravarsam nam bhuvan ptadeham s a. u a a . . a. . cakrena b h n vinikrtya k ni ca nyavedayac u yam ya p pam 11.188 a sas a a . . a u tatosur ste nihat aesastvay tribh g nihat scaturtham a a s . a a a a jagh na v yuh punareva j t ste bh tale dharmabalopapann h a a . aa u . a.

11.189

r j am mah vamsasujanman m tu tesamabh d dharmamatirvip p a n . a . a. u a a . siksamav pya dvijapu gav n m tvadbhaktirapyesu hi k cana sy t 11.190 . a n a a. a a .

cxxvi

tvadbhaktileabhiyutah sukarm vrajenna p p m tu gatim katha cit s a a a. n . . daityevar n am ca tamondhameva tvayaiva klrptam nanu satyak ma s a. . a . .

11.191

dharmasya mithy tvabhay d vayam tv math piv daityaubh ptibhs a a a a a s a . . a sampr rthay mo ditij n sukarmanastvadbhaktitacy vayitum ca sghram a a a s a . . ya ugrasenah surag yakah sa j to yadusvesa tath bhidheyah a a a . . . . . tavaiva sev rthamamusya putro j tosurah k lanemih sa sa 11.193 a a a . . . yastvatpriy rtham na hato hi v yun bhavatpras d t paramsit pi a a a a a a . sa esa bhojesu punaca j to var dumeasya parairajeyah 11.194 s a a s . . . sa augrasene janitosurena ksetre hi tadr padharena m yay u a a . . . gandharvijena dramilena n mn kamso jito yena var cchacpatih a a . a . . jitv jaleam ca hrt ni yena ratn ni yaksasca jit h sivasya a s . a a. .a . kany van rtham magadh dhipena prayojit ste ca hrte balena a a a a . .

11.192

11.195

11.196

sa vipracittica jar sutobh d var d vidh turgiriasya caiva s a u a a s sarvairajeyo balamuttamam tato j atvaiva kamsasya mud sute dadau n a . .

11.197

niv ray m sa na kamsamuddhatam saktopi yo yasya bale na kacit a a a s . . tulyah prthivy m vivaresu v kvacid vae bal d yo nrpatsca cakre 11.198 a. s a . . . . a hatau pur yau madhukaitabh khyau tvayaiva hamso dibhakaca j tau a a s a . . . var dajeyau giriasya vrau bhaktau jar sandhamanu sma tau sive 11.199 a s a anyepi bh m vasur h praj t stvay hat ye suradaityasa gare u a a. aa a a n anye tathaiv ndhatamah prapedire k ry tathaisam ca tamogatistvay a a a a . .. vy s vat re nihatastvay yah kalih suastroktibhireva c dya aa a a . a . s srutv tvadukth purusesu tis. hannsaccak reva manastvaysa a . . a . . .t

11.200

11.201

r m tman ye nihat sca r ksas drs.tv balam tepi tad tav dya a a a a a . a .. a a a . samam tav nyam nahi cintayanti sup pinopsa tath han matah 11.202 a a a u . . . cxxvii

ye keava tvadbahum nayukt stathaiva v yau nahi te tamondham s a a a yogy h praves.tum tadato hi m rg cc ly stvay janayitvaiva bh mau a. a a a a a u . .

11.203

nit ntamutp dya bhavadvirodham tath ca v yau bahubhih prak raih a a a a a . . . sarvesu devesu ca p tany stamasyath ndhe kalip rvak sur h 11.204 a a a u a a. . . hatau ca yau r vanakumbhakarnau tvay tvadyau pratih rap lau a . a a a . mah sur veayutau hi sap t tvayaiva t vadya vimocanyau 11.205 a a s a a yau tau tav r ha tayoh pravis. au daityau tu t vandhatamah praveyau a a s . .t . yau tau tvadyau bhavadyavema tvay punah pr panyau parea 11.206 s a s . a . aviya yo balima jacak ra pratpamasm su tath tvaysa n s a a a s sa c suro balin maiva bh mau s lvo n mn brahmadattasya j tah a a u a a a a .

11.207

m y mayam tena vim namagryamabhedyam ptam sakalairgirsat a a a a . . vidr vito yo bahuastvayaiva r masvar pen a bhrg dvahena 11.208 a s a u . . u n sau hatah saktimat pi tatra krsnavat re sa mayaiva vadhyah a a .. . a . . ity tmasa kalpamrtam vidh tum sa c tra vadhyo bhavat tip p a n a . a a a . .

11.209

yadyam ruhya vim namasya pit bhavat saubhapatica n mn a a a s a a yad sa bhsmena jitah pit sya tad sa s lvastapasi sthitobh t 11.210 a . . a a u . a sa c dya tasm t tapaso nivrtto jar sutasy numate sthito hi a a a a . ananyavadhyo bhavat dya vadhyah sa pr panyaca tamasyathogre a a . s .

11.211

yo b nam viya mah surobh t sthitah sa n mn prathitopi b nah a. a s a u a a a. . . sa kcako n ma babh va rudravar davadhyah sa tamah praveyah 11.212 a u a s . . . atastvay bhuvyavatrya devak ry n i k ry nyakhil ni deva a a a. a a. a tvameva devea gatih sur nam brahmeaakrenduyam dik n m s a. . s s a a a . tvameva nityoditap rn aaktistvameva nityoditap rn aciddhanah u . s u . . cxxviii

11.213

tvameva nityoditap rn asatsukhastv ddr n na kacit kuta eva tedhikah 11.214 u . a . s . itrito devavarairud ragun arnavoksobhyatam mrt krtih a a . a . . . . . utth ya tasm t prayay vanantasom rkak ntidyutiranvitomaraih 11.215 a a a a a . sa merum py ha caturmukham prabhuryatra tvayoktosmi hi tatra sarvath a a a . pr durbhavisye bhavato hi bhakty vaastviv ham svavaopi cecchay 11.216 a a s a . s a . brahm pranamy ha tam tmak ranam pr d m pur ham varunaya g h subh h a a a a . . a a. a a. a. . . . jah ra t stasya pit mrtasrav h sa kayapo dr k sahas tigarvitah 11.217 a a a . a. s a a . m tr tvadity ca tath surabhy pracoditenaiva hrt su t su a a a a a . a a srutv jaleat sa may tu saptah ksatresu gojvanako bhaveti a s a . . .

11.218

sur t sa j to bahugodhan d hyo bh mau yam hurvasudeva ityapi a a a. u a tasyaiva bh ry tvaditica devak babh va c ny surabhica rohin 11.219 a a s u a a s . tat tvam bhavasv u ca devaksutastathaiva yo dronan m vasuh sah as . . a a . . svabh ryay dharay tvatpitrtvam pr ptum tapastepa ud ram nasah 11.220 a a a a . a a . . . tasmai varah sa may sannisrs. ah sa c sa nand khya ut sya bh ry a a a a a a ..t . . namn yaod sa ca surat tasutasya vaiy prabhavotha gopah 11.221 a s a a sa . tau devakvasudevau ca tepatustapastvadyam sutamiccham nau . a tv meva tasm t prathamam pradarya tatra svar pam hi tato vrajam vraja a a s u . . . itrite sobjabhavena keavastatheti coktv punar ha devat h s a a a. sarve bhavanto bhavat u m nuse k ry nus ren a yath nur patah as a . a a a . a u .

11.222

11.223

ath vatrn ah sakal sca devat yath yathaiv ha haristath tath a . . a a a a a a vittevarah p rvamabh ddhi bhaum ddhareh sutatvepi tadicchay sur t s u a a a . u . p pena ten pahrto hi hast sivapradattah supratk bhidh nah a a . a a . . tadarthamev sya sutobhij to dhanevaro bhagadatt bhidh nah a a s a a .

11.224

11.225

cxxix

mah surasy m sayutah sa eva rudr vead balav nastrav m sca a a. a s a a. . sisyo mahendrasya hate babh va t te svadharm bhirataca nityam . u a a s abh cchinirn ma yadupravrastasy tmajah satyaka asa tasm t u a a a . krsnah pakso yuyudh n bhidheyo gurutmatomsena yuto babh va a a u .. . . . .

11.226

11.227

yah samvaho n ma marut tadamsacakrasya visnoca babh va tasmin a u . . . s .. s yadusvabh ddhrdiko bhojavamse sitah paksastasya suto babh va 11.228 u . u . . . . sa p ncajany m sayuto marutsu tath msayuktah pravahasya vrah a a. a . . . n m sya c bh t krtavarmetyath nye ye y dav stepi sur h sagop h a a a u . a a a a. a.

11.229

ye p ndav n mabhavan sah y dev sca dev nucar h samast h a. . a a a a a a a. a. anye tu sarvepyasur hi madhyam ye m nusaste calabuddhipravrttayah 11.230 a a a . . . li gam sur nam hi paraiva bhaktirvisnau tadanyesu ca tatpratpat n . a. . a .. . atotra yeye haribhaktitatpar stete sur stadbharit viesatah 11.231 a a a s . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . bhagavadavat rapratij a n ma ek daodhy yah a n a a s a .

cxxx

(p ndavotpattih) a. . . atha dv daodhy yah a s a . Om babh va gandharvamunistu devakah sa asa sev rthamath huk ddhareh u a a a . . . sa ugrasen varajastathaiva n m sya tasm dajani sma devak 12.1 a a a a any sca y h k syapasyaiva bh ry jyes. h m tu t m huka atmaputrm a a . a a a .t a. a a cak ra tasm ddhi pitrsvas s svas ca kamsasya babh va devak 12.2 a a a u .. a a . saiv ditirvasudevasya datt tasy ratham ma galam kamsa eva a a a n . . . . samy pay m sa tad hi v yurjag da v kyam gaganasthitomum a a a a a a a . . vin par dham na tato garyaso na m tulo vadhyat meti visnoh a a a a . .. . lokasya dharm nanuvartatotah pitrorvirodh rthamuv ca v yuh a a a a . .

12.3

12.4

mrtyustav sy bhavit s. amah suto m dheti cokto jagrhe krp nam a a a .t u. . . . . a. putr n samarpy sya ca suras nurvimocya t m tatsahito grham yayau a a u a. . . sat kanyak sc varaj grht stenaiva t bhica mumoda surajah a a a . a a s . . . b hlkaputr ca pur grht pur sya bh ry surabhistu rohin 12.6 a a . a a a a .

12.5

r j aca k siprabhavasya kany m sa putrik putrakadharmatovahat an s a a. a kany m tath karavrevarasya dharmena tenaiva ditim danum pur 12.7 a. a s a . . . yo manyate visnurev hamityasau p po venah paundrako v sudevah a a a .. . .. . j tah punah suraj t k sij y m n nyo matto visnurastti v d 12.8 a . a a a a . a a . .. dhundhurhato yo harina madhoh suta ast sut y m karavrevarasya a a. s . . srg lan m v sudevotha devakmud hya saurirna yay vubhe te 12.9 u a . a a a a tatastu tau vrsniatr babh vaturjyes. hau sutau surasutasya nityam u .. . s u .t any su ca pr pa sut nud r n dev vat r n vasudevokhilaj ah 12.10 a a a aa a aa n . yeye hi dev h prthivm gat ste sarve sisy h satyavatsutasya a. . . a . a. visnuj anam pr pya sarvekhilaj astasm d yath yogyatay babh vuh n a a a u . . . n . a cxxxi

12.11

marcij h san munayo babh vuste devakam pr hasan k rsyahetoh a. . . u a. . a . tacch patah k lanemipras t avadhyat rtham tapa eva cakruh 12.12 a a ua a . . . dh t pr d d varamesam tathaiva saapa t n ksm tale sambhavadhvam aa a a s a . a . .. tatra svat to bhavat m nihantety tm nyato varalips n hiranyah 12.13 a a. a a u . . durg tad t n bhagavatpracodit prasv payitv pracakarsa k y t a a a a a a . a a kram t sam veayad su devakgarbh saye t n nyahanacca kamsah 12.14 a a s a a a . . tad munndrasamyutah sado vidh turuttamam a a . . sa p ndur ptumaicchata nyav rayamsca te tad a. . a a a .

12.15

yadharthameva j yate pum n hi tasya sokrteh a a . . subh m gatim natu vrajed dhruvam tato nyav rayan a. a . . pradh nadevat jane niyoktum tmanah priy m a a a a . babh va p nduresa tad vin na tasya sadgatih 12.17 u a. . . a . atonyath sut nrte vrajanti sadgatim nar h a a . a. . yathaiva dharmabh s ano jag ma sandhyak sutah u. . a a . tad kalica r ksas babh vurindrajinmukh h a s a . a u a. vicitravryanandanapriyodare hi garbhag h 12.19 a. tadasya sonujo.rnonmunndrad s itam ca tat s . u. . vic rya tu priy midam jag da v sudevadhh 12.20 a a a a . . ya eva madgunadhikastatah sutam sam pnuhi a . . . sutam vin na no gatim subh m vadanti s dhavah a a. a . . .

12.16

12.18

12.21

tadasya krcchrato vacah prth grahjjag da ca a . . . a mam sti devavayado man ttamah sut ptidah 12.22 a s u a . . na te sur nrte samah suresu kecideva ca a . . . cxxxii

atastav dhikam suram kam hvaye tvad j ay a a an a . .

12.23

varam sam srit patim vrajeta y tatodhamam a a a . . na k cidasti niskrtirna bhartrlokamrcchati 12.24 a . . . . krte pur sur stath sur ngan sca kevalam a a a a a . nimittatopi t h kvacinna t n vih ya menire 12.25 a. a a manovacahsarrato yato hi t h pativrat h a. a. . an dik latobhavamstatah sabhartrk h sad a a a . a. . .

12.26

svabhartrbhirvimuktig h sahaiva t bhavanti hi a. a . krt ntam pya c psarahstriyo babh vur rjit h 12.27 a a u u a. . a . an vrt sca t stath yathes. abhartrk h sad a . a a a a . a. .t atastu t na bhartrbhirvimuktim puruttam m a a a .

12.28

surastriyotik ran airyad nyath sthit stad a . a a a a duranvay t suduhsah vipat tato bhavisyati 12.29 a a . . ayuktamuktav m stato bhav mstath pi te vacah a. a. a . ala ghyameva me tato vadasva putradam suram n . itritobravnnr po na dharmato vin bhuvah . a . nrpobhiraksit bhavet tad hvay u tam vibhum a as . . . a sa dharmajah sudh rmiko bhaveddhi s nuruttamah a u . . itrite tay yamah sam hutogamad drutam 12.32 a a . tataca sadya eva s susava putramuttamam s a . yudhis.thiram yamo hi sa prapeda atmaputrat m a . . yame sute tu kuntitah praj ta eva saubal a . adamhyatersyay ciram babha ja garbhameva ca a n . . .

12.30

12.31

12.33

12.34

cxxxiii

svagarbhap tane krte tay jag ma keavah a a a s . . par sar tmajo nyadh d ghatesu t n vibh gaah a a a a s . . . a

12.35

sat tman vibhedit h satam suyodhan dayah a a a. . a . babh vuranvaham tatah satottar ca duhsala 12.36 u a . . . . sa devak ryasiddhaye raraksa garbhamsvarah a . . par sar tmajah prabhurvicitravryajodbhavam a a . kalih suyodhanojani prabh tab huvryayuk u a . pradh nav yusannidherbal dhikatvamasya tat a a a

12.37

12.38

pur hi merum rdhani trivis.tapaukas m vacah a u a. . . vasundhar tal odbhavonmukham srutam diteh sutaih 12.39 a . . . . . tatastu te trilocanam tapobal datosayan a . . vrtaca devakan. ako hyavadhya eva sarvatah 12.40 s t . . . var dum patestatah kalih sa devakan. akah a a . . .t . babh va vajrak yayuk suyodhano mah balah u a a .

12.41

avadhya eva sarvatah suyodhane samutthite . ghrt bhip rnakumbhatah sa indrajit samutthitah 12.42 a u . . . . sa duhkhaasanobhavat tatotik yasambhavah s a . . sa vai vikarna ucyate tatah kharobhavad bal 12.43 . . sa citrasenan makastath pare ca r ksas h a a a . a. babh vurugrapaurusa vicitravryaj tmaj h 12.44 u a a. . samastadosar pinah sarrino hi tebhavan . u . . . mrseti n mato hi y babh va duhsalasur 12.45 a a u .. . . kuh praveasamyut yay rjunervadh ya hi u s a a a . tapah krtam triuline tato hi s tra jaj us 12.46 s a n . . . . cxxxiv

tayodito hi saindhavo babh va k ranam vadhe u a . . sa k lakeyad navastadartham sa bh tale 12.47 a a a u . tath sa nirrth bhidhonujah sa nirrterabh t a u . a . . sa n sik marudyuto yuyutsun makah krt 12.48 a a a . . sa c mbikeyavryajah suyodhan danantarah a a . . babh va vaiyakanyakodarodbhavo haripriyah 12.49 u s . yudhis.thire j ta uv ca p ndurb hvorbal jj anabal cca dharmah a a a. . a a n a . . raksyonyath n samupaiti tasm d baladvay d hyam prasuv u putram a a a a. as . . yaj adhiko hyavamedho manusyadrsyesu tejassvadhiko hi bh skarah n s a . . . . varnesu viprah sakalairgunairvaro devesu v yuh purusottam drte 12.51 a . . . . . . a . . viesatopyesa pitaiva me prabhurvy s tman visnuranantapaurusah s . aa a .. . . . ataca te svauro naiva yogyo d tum putram v yumupaihi tat prabhum s s a . a .

12.50

12.52

itrite prthay h tav yusam sparam tr dabhavad baladvaye a u a s a a . . samo jagatyasti na yasya kacid bhaktau ca visnorbhagavadvaah sutah 12.53 s s . .. . sa v yurev bhavadatra bhman m bhrt m h sakal hi yasmin a a a a . a a. a sa visnuneena yutah sadaiva n mn seno bhmasenastatosau 12.54 s a a . .. tajjanmam trena dhar vid rit sard labht jjanankar d yad a . a a a u a a a pap ta sa c rnita eva parvatasten khilosau sata.rngan m 12.55 a n u . a s a a tasmin praj te rudhiram prasusruvurmah sur v hanasainyasamyut h a a a a a. . . nrp sca tatpaksabhav h samast stad bht asur r ksas sca 12.56 a. a a a a a . a . a . avarddhat traiva vrkodaro vane mudam sur namabhitah pravarddhayan a a. . . . tadaiva seso harinoditoviad garbham sut y api devakasya 12.57 . s a a . . sa tatra m satrayamusya durgay pav hito rohingarbham su a a a a . . cxxxv

niyuktay keaven tha tatra sthitv m s n sapta j tah prthivy m a s a a aa a . . a

12.58

sa n mato baladevo bal dhyo babh va tasy nu jan rdanah prabhuh a a. u a a . . avirbabh v khilasadgunaikap rnah sut y miha devakasya 12.59 u a u . . a a . yah satsukhaj anabalaikadehah samastadosasparojjhitah sad n s a . . . . avyaktatatk ryamayo na yasya dehah kutacit kvaca sa hyajo harih 12.60 a s . . na suklaraktaprabhavosya k yastath pi tatputratayocyate mrsa a a .. janasya moh ya sarratosy yad vir sdamalasvar pah 12.61 a a a a u . aviya p rvam vasudevameva vivea tasm drtuk la eva u s a . a s . devmuv s tra ca sapta m s n s rdh mstatac virabh dajopi aa a a a a. s a u

12.62

yath pur stambhata avir sdauklaraktopi nrsimhar pah a a u . a s . . tathaiva krsnopi tath pi m t pitrkram deva vimohayatyajah 12.63 a aa . a .. . . pitrkramam mohan rtham sameti na t vat suklato raktataca a a a s . . . j tosya dehastviti daran ya saa khacakr bjagadah sa drs. ah 12.64 a s a s n a ..t . . anekas ry bhakir. ayukto vidyutprabhe kundale dh rayamsca u a t a .. . pt mbaro vanam l svanantas ryorudptirdadr se sukh rnavah 12.65 a a u a . . . sa ka cayonipramukhaih suraih stutah pitr ca m tr ca jag da surajam n a a a a . . . nayasva m m nandagrh niti sma tato babh va dvibhujo jan rdanah 12.66 a. u a . a . tadaiva j t ca hareranuj ay durg bhidh srranu nandapatny m aa n a a a a tatastam d ya harim yayau sa sur tmajo nandagrh n nithe 12.67 a a a s . a . samsth pya tam tatra tathaiva kanyak m d ya tasm t svagrham punaryayau a a a a . . . a . hatv svasurgarbhasatkam kramena matv s. amam tatra jag ma kamsah 12.68 a a .t a . . . . . . . garbham devaky m saptamam menire hi lok h sutam tvas.tamam t m tatah sah a. a. . . . . a. . . . matv hantum p dayoh sampragrhya sampothay m sa sil tale ca 12.69 a a a a a . . . .

cxxxvi

s taddhast t ksipramutpatya dev khedrsyataiv s.tabhuj samagr a a . a. a a . brahm dibhih p jyam n samagrairatyadbhut k ravat haripriy 12.70 a a a a a a . u uv ca c ry tava mrtyuratra kvacit praj to hi vrthaiva p pa a a a a a . . an gasm m m vinihantumicchasyaakyak rye tava codyamoyam a . a. s a uktveti kamsam punareva devaktalpeayad b lar paiva durg s a u a . . n j asisust matha kecan tra . te hi m t pitarau gunadhy m 12.72 a n . a a r aa . . a srutv tayoktam tu tadaiva kamsah pac tt p d vasudevam sabh ryam a a . . . s a a a . pras day m sa punahpunaca vih ya kopam ca tam catustau a a a s a u . . sukhasya duhkhasya ca r jasimha n nyah kart v sudev diti sma 12.73 a a . a a a . . anya kamsotha grhe svamantrinah prov ca kany vacanam samastam a a . . . . . srutv ca te procuratyantap p h k ryam b l n m nidhanam sarvaopi a a a. a s . a a a. . tatheti t mstatra niyujya kamso grham svakyam pravivea p pah a. . s a . . . . ceruca te b lavadhe sadodyat hims vih r h satatam svabh vatah s a a . a a a. a . . atha prabh te sayane say namapayat mabjadal yat ks am a a s a a a . krsnam yaod ca tathaiva nanda anandas ndr kr timaprameyam s a a a . .. . . men ta etau nijaputramenam sras. aramabjaprabhavasya ceam a s . . t mahotsav t p rnaman sca nando viprebhyod llaks amit stad g h a u . a a . a a a. suvarnaratn mbarabh s anan m bah ni gojviganadhin thah a u. . a . u a . . . pr d dathop yanap n ayastam gop yaod m ca mud striyogaman a a a a. a s a. a .

12.71

12.74

12.75

12.76

12.77

12.78

gatesu tatraiva dinesu kesucijjag ma kamsasya grham sa nandah a . . . . . . . p rvam hi nandah sa karam hi d tum brhadvan nnissrtah pr pa krsnam u a . . a . . a .. . . . . sah gat tena tad yaod susava durg matha tatra saurih a a a s a . a . nidh ya krsnam pratigrhya kanyak m grham yayau nanda uv sa tatra a a. . . a .. . . . nirusya tasmin yamun tate sa m sam yayau dras.tuk mo narendram a . a . . . a cxxxvii

12.79

12.80

r j etha tam dattakaram dadara sur tmajo v kyamuv ca cainam an s a a a . .

12.81

y hyutp t h santi tatretyudrito jag ma sghram yamun m sa nandah a a a. a a. . . r tr vev gaccham ne tu nande kamsasya dh tr tu jag ma gos. ham 12.82 a a a a a a t . . s p tan n ma nijasvar pam cch dya r trau subhar pavacca a u a a u a a a u vivea nandasya grham brhadvanapr nte hi m rge racitam pray ne s a a a. . . . .

12.83

tre bhaginy stu yamasya vastragrhe say nam purusottamam tam a . a . . . jagr ha m tr tu yaoday tay nidr yuj preksyam na subheva 12.84 a a a s a a a a a. . tanm yay dharsit nidray ca nyav rayannaiva hi nandaj y a a a a a a . a tay pradattam stanamsit subhih papau sahaiv u jan rdanah prabhuh 12.85 a a as a . . . . mrt svar pena subhsanena pap ta s vy pya vanam samastam u . . . a a a .a . tad gamannandagopopi tatra drs.tv ca sarvepyabhavan suvismit h a a. .. a s t . ak corvaisampravis.ta krsnavadhy n nnirayam jag ma a at a s a a a . . .. . s t rva krsnabhuktastanena p t svargam prayayau tatksanena a u s . . . ua . . .

12.86

12.87

s tumburoh sa gata avivea raksastanum sapato vittapasya a s . n . . krsnasparacchuddhar p punardivam yayau tus.te kimalabhyam ramee s u a s .. . . . . yad pa devacaturah sa m s mstadopaniskr manamasya c st a s a a. a . . a . janmarksamasmin dina eva c st pr tah ki cit tatra mahotsavobhavat a a . n . tad say nah sakatasya sodhah pad ksipat tam ditijam nihantum a a . . a . . . . anah sam viya diteh sutosau sthitah pratp ya hareh sup pah 12.90 a s a a . . . . . ksiptonasisthah sakataksan m sa visnunetv sahitah pap ta a a . . . . a a .. . mam ra c u pratibhagnag tro vyatyastacakr ks amabh danaca a as a a . u s

12.88

12.89

12.91

sasambhram t tam pratigrhya sa ky krsnam yaod dvijavaryas ktibhih a n a .. . . s a u . . . s sn pay m sa nadtatat tad sam gat nandavacobhitarjit 12.92 a a a a . a a a a

cxxxviii

hatv tu tam kamsabhrtyam sa krsnah siye punah siuvat sarvaast a s a . .. . . s . . . . s evam gop n prnayan b lakelvinodato nyavasat tatra devah 12.93 a . a . . . vivarddham ne lokadrs.tyaiva krsne p nduh punah pr ha prth midam vacah a .. . . . a. . . . a . a . . dharmis. ho nau s nuragre babh va baladvayajyes. ha ut paraca 12.94 t u u t a s . . yadaika ev tibalopapanno bhavet tad tena par vamarde a a a pravartyam ne svapuram hareyucaury t pare tad dvayamatra yogyam a s a . sastr stravid vryav n nau sutonyo bhaved devam t drsam hvay tah a a a . . a . a sesastava bhr trsutobhij tastasm nn sau sutad n ya yogyah 12.96 . a. a a a a a . navai suparnah sutado naresu praj yate v sya yatastath j a a a a n . . . krt pur harina sa karastu krodh tmakah p lane naiva yogyah 12.97 a a . a . n . a . ato mahendro balav nanantarastesam sam hv namih rhati svar . a a a a at .. itrit s hvayad su v savam tatah prajaj e svayameva sakrah 12.98 a a a a n . . . sa c rjuno n ma nar msayukto visnv ve balav nastravett a a a. a a . . a s r pyanyah sy t s nurityucyam n bhartr kunt neti tam pr ha dharm t u a a a a . a u . a brhaspatih p rvamabh ddhareh padam samsevitum pavan veayuktah u a s . . u . . . . . sa uddhavo n ma yadupravr jj to vidv nupagavan madhey t 12.100 a a a a a a dronatmakam n titar m svasevakam kury ddharirm miti bh ya eva a. a a u . . a . sa uddhav tm vatat ra y davesv sevan rtham purusottamasya 12.101 a a a a a . . a . brhaspatereva sa sarvavidy av pa mantr nipunah sarvavett a a a . . . varsatraye tatparatah sa s tyakirjaj e dine cekit naca tasmin a n a s . .

12.95

12.99

12.102

marutsu n ma pratibho yadusvabh t sa cekit no harisevan rtham a u a a . tadaiva j to hrdik tmajopi varsatraye tatparato yudhis. hirah 12.103 a . a . .t . tatobdato bh bharasamhrtau harera gatvam ptum giriojanis. a u n a . s . . .t avatth m n matovadhvanim sa yasm ccakre j yam no mah tm s a a a s a a a a a . cxxxix

12.104

sa sarvavid balav nastravett krpasvas y m dronavryodbhavobh t a a . a a. u . duryodhanastaccaturthehni j tastasy paredyurbhmasenah sudhrah a a . . yad sa m sadvitay babh va tad rohiny m baladevobhij tah a a u a a . . a. bal gunadhyah sarvaved ya eva sev khinno laksmanogre harerbh t . . a u . . .

12.105

12.106

yad hi putr n vinihantumetau sahaiva baddhau gati.rnkhal y m a a s a a kamsen p pau devaksuraputrau viyojit h sauribh ry h par sca 12.107 a a a. a a. a . vinicay rtham devakgarbhaj n many bh ry dhrtagarbh h sa kamsah s a a a a a a . a. . . . sth n ntare prasavo y vad s m samsth pay m sa sup pabuddhih 12.108 a a a a a. a . a a a . hetoretasm d rohin nandagehe pras tyartham sth pit tena dev a u a a . . lebhe putram gokule p rnacandrak nt nanam balabhadram suubhram u . a a . . . s yad trim sah sa babh va devastad vir st purusottamojah a a . u a a . . krsnaesav ptuk mau sutau hi tapacakr te devaksuraputrau s . a a s a .. . visnv ve balav n yo gunadhikah sa me sutah sy diti rohin ca a . . . a . . . a s tepe tapoto hariuklakeayutah seso devakrohinjah 12.111 s s . . . . avarddhat sau hariuklakeasam ve gokule rauhineyah a s s a s . . krsnopi ll lalit h pradarayan baladvityo ramay m sa gos. ham a . a. s a a .. . .t sa pr krtam sium tm namuccairvij nanty m tur daran ya a . . s a a a a a a s a vijrmbham nokhilam tmasamstham pradaray m sa kad cidsah a. a s a a a . . . .

12.109

12.110

12.112

12.113

s ndam mah bh tamanobhim namahatprakrty vrtamabjaj dibhih a .. . a u a a . a . . suraih sivetairnaradaityasa ghairyutam dadarasya tanau yaod 12.114 n s s a . . nyamlayacc ks in bhtabht jug ha c tm namatho rameah a . . a u a a s . vapuh svakyam sukhacitsvar pam p rnam satsu j apayamstaddhyadarayat . u . u . . n s . . kad cit tam l . ayant yaod vodhum n saknod bh ribh r dhik rt a s a . . a u aa a a . al cxl

12.115

nidh ya tam bh mitale svakarma yad cakre daitya ag t sughorah 12.116 a u a a . . . trnavarto n matah kamsabhrtyah srs. v tyugram cakrav tah sium tam a a . s . .. . . ..t a . . . ad y y dantariksam sa tena sastah kan. hagr hasamruddhav yuh 12.117 a a . a a a . .t . . . pap ta krsnena hatah sil tale trnavartah parvatodagradehah a .. . . a . .. . . suvismayam c puratho jan ste trnavartam vksya sa c rnit ngam a a . n u . a .. . .

12.118

akruddhyat m keavonugrah ya subham svayogy dadhikam nihantum a. s a a . . sa kruddhyat m navant di mrsnamscac ra devo nijasatsukh mbudhih 12.119 a. a a .. . . a . yasminnabde bh drapade sa m se simhasthayorgururavyoh pareah a a s . . . udait tatah ph lgune phalgunobh d gate tato m dravat babh se 12.120 u a a. . a j t h sut ste pravar h prth y mek napaty hamatah pras d t a a. a a. . a a a a a a . tavaiva bh y samaham sutet vidhatsva kuntm mama mantrad trm u a a . a .

12.121

itritah pr ha prth m sa m dryai diasva mantram sutadam varis.tham . a a s . a. . . . ity civ m sam patim ha y dav dady m tvadarthe tu sakrtphal ya 12.122 u a. . a a a. a . uv ca m dryai sutadam manum ca punah phalam te na bhavisyatti a a . . . . . mantram sam d ya ca madraputr vyacintayat sy m nu katham dviputr a a a. a . . sad viyogau divijesu dasrau nacaitayorn mabhedah kvaciddhi a a . . ek bh ry saitayorapyusa hi tad y tah sakrd vartan d dvau 12.124 a a a a a . a . a . itksanty k rit vavinau tau sghrapr ptau putrakau tatpras tau . a a a s a u t veva devau nakulah p rvaj tah sahadevobh t pacimastau yamau ca a a . u s . u punarmanoh phalavattv ya m dr sampr rthay m sa patim tadukt a a a a a a . . prth v dt kutilaisa mad j amrte dev v hvay m sa dasrau 12.126 a n . a a a a . a a . . ato virodham ca mad tmaj n m kury desetyeva bht m na m m tvam a a a. a . a. a. . niyoktumarhah punareva r jannitritosau virar ma ksitsah 12.127 a a . . .

12.123

12.125

cxli

viesan mnaiva sam hutah sut n dadyuh sur ityaviesitam yayoh s . a a a a s . . . . . viesan m pi sam hvayat tau mantr vrttirn mabhedesya cokt 12.128 s . a a a a . a a yudhis.thir dyesu catursu v yuh sam vis. ah phalgunetho viesat a . a .t . s . . . a . yudhis.thire saumyar pena vis.to vrena r pena dhana jayesau 12.129 u . . u . n . . srng rar pam kevalam daray no vivea v yuryamajau pradh nah . a u . s a s a a . . srng rakaivalyamabhpsam nah p ndurhi putram cakame caturtham . a a . a. . . srng rar po nakule viesat suntir pah sahadevam vivea . a u s . u . s . gunaih samastaih svayameva v yurbabh va bhmo jagad ntar tm a u a a a . . . supullav k ratanurhi komalah pr yo janaih procyate r paal a a u s . . a . tatah suj tam varavajrak yau bhm rjun vapyrte p nduraicchat a . a a a a. . . .

12.130

12.131

12.132

apr krt n m tu manoharam yad r pam dv trimsallaksanopetamagryam a . a a. u . a . . . . tanm ruto nakule komalabha evam v yuh pa car potra c st 12.133 a a . n u a . . attendr eva te visnusas. h h p rvendrosau yaj an m rameah a n a a s . . . . . t a. u sa vai krsno v yuratha dvityah sa bhmaseno dharma ast trtyah . . . .. . a

12.134

yudhis.thiros vatha n satyadasrau kram t t vetau m dravatsutau ca a a a a a . purandarah sas.tha ut tra saptamah sa evaikah phalguno hyeta indr h a a. . . . . .

12.135

kram t samsk r n ksatriy namav pya tevarddhanta svatavaso mahitvan a a. a a . aa . sarve sarvaj ah sarvadharmopapann h sarve bhakt h keavetyantayukt h n . a. a. s a. iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . p ndavotpattirn ma dv daodhy yah a. . a a s a .

12.136

cxlii

(kamsavadhah) . . atha trayodaodhy yah s a . Om gargah surasutokty vrajam y t s ttvat m purodh h sah a a a a a. a. . . . cakre ksatriyayogy n samsk r n krsnarohins nvoh 13.1 a . a a .. . . u . . uce nanda sutoyam tava visnorn vamo gunaih sarvaih a . . . . .. sarve caitattr t h sukham psyantyunnatam bhavatp rv h a a. a u a. . ityuktah sa mumoda prayayau gargopi keavoth dyah s a . . svapadairagrajayuktacakre punyam vrajan vrajoddeam s s . . sa kad cicchiubh vam kurvanty m tur tmano bh yah a s a . a a a u . apanetum parameo mrdam jagh seksat m vayasy n m s . . a . a. a a .

13.2

13.3

13.4

m trop labdha so mukhavivrtimakarn mba mrdbhaksit ham a a a . . . . a payety sy ntare tu prakrtivikrtiyuk s jagat paryapayat s a a a s . . ittham devotyacinty maparaduradhig m saktimucc m pradarya a a. a. s . pr yo j at tmatattv m punarapi bhagav n vr nod tmaakty 13.5 a n a a. a a .. a s a iti prabhuh sa llay harirjagad vidambayan a . . cac ra gos. hamandalepyanantasaukhyaciddhanah 13.6 a t .. . . kad cidsvarah stanam piban yaoday payah a s a . . . srtam nidh tumujjhito babha ja dadhyamatrakam . . a n sa mathyam nadadhyurupraj tamindusannibham a a navam hi ntam dade raho jagh sa ceit 13.8 a a s a . praj yate hi yatkule yath yugam yath vayah a a a . . tath pravartanam bhaved divaukas m samudbhave a a. . iti svadharmamuttamam divaukas m pradarayan a. s . adharmap vakopi san vidambate jan rdanah 13.10 a a . .

13.7

13.9

cxliii

nrtiryag dir pakah sa b lyayauvan di yat a u a a . . kriy sca tattadudbhav h karoti sasvatopi san a a.

13.11

sa viprar jagopakasvar pakastadudbhav h a u a. tad tad vices. ate kriy h sur n viiksayan 13.12 a a a. a s . .t tath pyananyadevat samam nijam balam prabhuh a a . . . . prak sayan punahpunah pradarayatyajo gunan 13.13 a s . . . ath ttayas.timksya t m svam taram jagadguruh a a. a . . . . prapupluve tamanvay nmanovid rama gan 13.14 a u n a punah samksya tacchramam jag ma tatkaragraham . a . . prabhuh svabhaktavayat m prak sayannurukramah 13.15 s a. a . . sad vimuktamsvaram nibaddhuma jas dade a n a . yadaiva d ma gopik na tat pup ra tam prati 13.16 a a u . samastad masa cayah susandhitopyap rn at m a n u . a . yay vanantavigrahe siutvasampradarake 13.17 a s s abandhayogyat m prabhuh pradarya llay punah a. s a . . sa ekavatsap sak ntaram gatokhilambharah 13.18 a a . . sutasya m trvayat m pradarya dharmamsvarah a . s a. s . babha ja tau divisprsau yam rjunau sur tmajau 13.19 n a a . pur dhunicumustath pi p tan samanvitau a s a u a anoksasamyutau tapah pracakratuh siv m prati . . . a. . tay varopyavadhyat catursu ca prayojitah 13.20 a a . . anantaram trnodbhrmistapocarad varam ca tam . . .. . av pa te trayo hat h siusvar pavisnun 13.21 a a. s u a .. dhunicumuca tau tar sam sritau nis ditau s s u a u cxliv

taruprabha gatomun tar ca sapasambhavau n a u pur hi n rad ntike digambarau saapa sah a a a s . dhaneaputrakau drutam tarutvam pnutam tviti s a . .

13.22

13.23

tato hi tau nij m tanum hareh pras datah subhau a. a . . . av patuh stutim prabhorvidh ya jagmaturgrham 13.24 a a . . . nalak baramanigrvau mocayitv tu sapatah a . u . . v sudevotha gop lairvismitairabhivks itah 13.25 a a . . vrnd vanayiy suh sa nandas nurbrhadvane a . u . a . sasarja romak pebhyo vrk n vy ghrasam n bale u a a . a anekakotisa ghaistaih pdyam n vraj lay h a a a a. . n . . yuyurvrnd vanam nity nandam d ya nandajam a a a . a .

13.26

13.27

indir patir nandap rn o vrnd vane prabhuh a a u . . a . nanday m sa nand dnudd mataraces.titaih 13.28 a a a a . . sa candrato hasatk ntavadanenenduvarcas a a samyuto rauhineyena vatsap lo babh va ha 13.29 a u . . daityam sa vatsatanumapramayah pragrhya kams nugam haravar daparairavadhyam a . . . . a . praksipya vrksairasi nyahanad bakopi kams nugotha vibhumacyutam sas da 13.30 a a . . s . a . skandapras dakavacah sa mukhe cak ra govindamagnivadamum pradahantamuccaih a a . . . caccharda tundairasaiva nihantumetam y ntamks ya jagrhesya sa tundamsah 13.31 a a . . .. s . . . tundadvayam yadupatih karapallav bhy m sa grhya c u vidad ra ha paksidaityam a a. n . as a .. . . . brahm dibhih kusumavarsibhirdyam nah s yam yayau vrajabhuvam sahitograjena 13.32 a . a . a . . . . evam sa devavaravanditap dapadmo gop lakesu viharan bhuvi . as. hamabdam a a s .t . . pr pto gav makhilapopi sa p lakobh d vrnd van ntaragas ndralat vit ne 13.33 a a a u . a a a a a

cxlv

jyes.tham vih ya sa kad cidacintyaaktirgogopagoganayuto yamun jalesu a a s a . . . . reme bhavisyadanuvks ya hi gopaduhkham tadb dhan ya nijamagramesu sodh t . a a a . . . . sa brahmano varabal duragam tvavadhyam sarvairav ryavis avryamrte suparnat a a . . . . . . vij aya tadvisavid sitav rip nasann n paunapi vayasyajan n sa avt 13.35 n u. a a a s a . taddrs.tidivyasudhay sahas bhivrs.tah sarvepi jvitamav purathoccaakham a a a s .. .. . krsnah kadambamadhiruhya tatotitu g d sphot ya g dharaano nyapatad visode n a a a. s .. . . . . s rpahradah purusas ranip tavegasa ks obhitoragavisocchavasit mbur sih a a n . a a . . . a . paryupluto visakasayavibhsanormibhmo dhanuhsatamanantabalasya kim tat 70 . . . . . . tam y munahradavilolakam pya n gah k . yo nijaih samadaat saha v sudevam a a . al s a . a . . bhogairbabandha ca nijevaramenamaj ah sehe tamsa uta bhaktimatopar dham s n . a

13.34

13.36

13.37

13.38

utp tamksya tu tad khilagopasa ghastatr jag ma halin pratibodhitopi a . a n a a a drs. v nij srayajanasya bahoh suduhkham krsnah svabhaktamapi n gamamum mamarda a . . t a a . . . .. . . . tasyonnatesu sa phanesu nanarta krsno brahm dibhih kusumavarsibhirdyam nah a . a . .. . . . . . . arto mukhairuru vaman rudhiram sa n go n r yanam tamaranam manas jag ma a aa . . a a . . .

13.39

13.40

taccitrat n davavirugnaphanatapatram raktam vamantamuru sannadhiyam nit ntam a. . a . . . . . drs. v hir jamupaseduramusya patnyo nemuca sarvajagad digurum bhuvsam 13.41 s a ..t a a . . t bhih stutah sa bhagav namun ca tasmai dattv bhayam yamasahodarav ritomum a . a a a a . . utsrjya nirvisajal m yamun m cak ra samst yam nacaritah surasiddhas dhyaih 13.42 a. a. a a a . . u . . . gopairbal dibhirudrn atarapramodaih s rddham sametya bhagav naravindanetrah a . a . a . . t m r trimatra nivasan yamun tate sa d v gnimuddhatabalam ca papau vraj rthe 13.43 a. a a . a a a . ittham sur suraganairavicintyadivyakarm n i gokulagateganitoruaktau a a. s . . . kurvatyaje vrajabhuv mabhavad vin sa ugr bhidh dasuratastarur patolam a a a a u
70

13.44

Bh . Pu. 10.14.6-7 a

cxlvi

tadgandhato nrpaumukhyasamastabh t ny purmr tim bahalaroganipd it ni ua a . a . s . . . dh turvar jjagadabh vakr taikabuddhirvaddhyo na kenacidasau tarur padaityah a a a . u . sa karsanepi tadud ravisanuvis. e krsno nijasparatastamapetarogam n . . a s . .t .. . krtv babha ja visavrksamamum balena tasy nugaih saha tad krtibhih samastaih n a a . . a . . . . . . . daity msca govapusa attavar n viri c nmrty jjhit napi nip tya dad ha vrksan a. a n a . u a a a . . . vikrdya r masahito yamun jale sa nrogam su krtav n vrajamabjan bhah 13.47 . a a a . a a . saptoksanotibalavryayut nadamy n sarvairgirsavarato ditijapradh n n a a a a . . hatv sut malabhad su vibhuryaod bhr tuh sa kumbhakasam hvayinopi nl m a a a s a a . a a

13.45

13.46

13.48

y p rvajanmani tapah prathamaiva bh ry bh y samityacaradasya hi sa gamo me a u a a u a n . sy t krsnajanmani samastavar ngan bhyah p rvam tviti sma tadim m prathamam sa apa a .. . a a a. . u . . agre dvijatvata up vahadesa nl m gop ngan api pur varam pire yat a a a a a . a. samsk ratah prathamameva susa gamo no bh y t taveti param psarasah pur y h n u a a a a. . a . . tatr tha krsnamavadan sabalam vayasy h pakv ni t lasuphal nyanubhojayeti a a. a a a .. . . ityarthitah sabala apa sa t lavrndam gopairdur sadamatva hi dhenukena 13.51 a . a . . vighneato varamav pya sa dus.tadaityo drgh yuruttamabalah kadanapriyobh t s a a u . . nityoddhatah sa uta r mamaveksya t lavrnt t phal ni galayantamath bhyadh vat a a . a a a a . . . tasya prah ramabhik nks ata asu prs. hap dau pragrhya trnar jairoharat sah 13.52 a a . . .t a . .. a s . tasmin hate kharatare kharar padaitye sarve khar sca kharat lavan ntarasth h u a a a a. pr puh kharasvaratar kharar ksas rim krsnam balena sahitam nihat sca tena 13.53 a . a a . a . .. . . a . sarv n nihatya kharar padhar n sa daity n vighnevarasya varatonyajanairavadhy n a u a a s a pakv ni t lasuphal ni nijesu c d d durv rapaurusagunodbharito rameah 13.54 a a a a s . . a a . . paksadvayena viharatsvatha gopakesu daityah pralamba iti kamsavisrs. a ag t ..t a . . . . krsnasya paksisu jayatsu sa r mametya p pah par jita uv ha tamugrar pah 13.55 a a . a a u . .. . . . bhtena rohinisutena harih stutosau sv vis. at mupadidea bal bhip rttyai a .t a s a u . . cxlvii

13.49

13.50

tenaiva p ritabalombarac rin am tam p pam pralambamurumus. ihatam cak ra u a . . . a . a .t .

13.56

tasmin hate suragana baladevan ma r masya cakruratitrptiyut harica a a a s . . vahnim papau punarapi pradahantamuccairgop m sca goganamaganyagunarnavop t a. a . . . . . krsnam kad cidatid ragatam vayasy ucuh ksudh rditatar vayamityud ram a u a . . a a a .. . . . sopy ha satramiha vipraganascaranti t n y cateti parip rnasamastak mah 13.58 a a a u . a . . t n pr pya k mamanav pya punaca gop h krsnam sam puratha t navadat sa devah a a a a s a. . . . . a a . patnh samarthayat madvacan diti sma cakruca te tadapi t bhagavantam puh 13.59 . a s a a . t h sadvidh nnaparip rn akar h samet h pr pt visrjya patiputrasamastabandh n a. . . a u . a. a. a a . u atm rcanaikaparam visasarja krsna ek patipravidhut padam pa visnoh 13.60 a a a a a .. . .. .

13.57

bhuktv tha gopasahito bhagav m stadannam reme ca gokulamav pya samstan thah a a. a a . . aj atila ghanakr teh svakrt par dh t pac t sutaptamanasopyabhavan sma vipr h 13.61 s a a. n n . . . a a a krsnotha vksya puruh tamahaprayatnam gop n nyav rayadavismaranaya tasya . u a a .. . . . m m nusoyamiti m mavagacchat m sa ityavyayosya vidadhe mahabha gamsah a a . a a. n . gop msca t n girimahosmadurusvadharma ityuktisacchalata atmamahevat rya a. a a bh tv tivistrtatanurbubhuje balim sa n n vidh nnarasap nagun aih sahaiva 13.63 u a a a a a . . . . indrotha vismrtarath ngadhar vat ro megh n sam diadur dakap gavr s. yai a a a a a s u u . .t . te prerit h sakalagokulan san ya dh r viterurun gakaraprak r h 13.64 a. a a aa a a a. t bhirnipd itamudksya sa ka jan bhah sarvam vrajam girivaram prasabham dadh ra a . . n a a . . . . . v mena ka jadalakomalap ninaiva tatr khil h praviviuh pausah svagobhih 13.65 a n a a. s . s . . . a. . vrs. voruv ryatha nirantarasaptar tram tr tam samksya harina vrajamaramena a a . a . . s ..t . . sakronusamsmrtasurapravar vat rah p d mbujam yadupateh saranam jag ma 13.66 a a . a a a . . . . . . tus. ava cainamuruvedairogat bhirgrbhih sad ganitap rnagunarnavam tam s a a . u . . . . . . t gobhrd gurum haragurorapi goganena yuktah sahasragurag dhagumagryamagry t a a . . . .

13.62

13.67

cxlviii

tvatto jagat sakalam virabh dagan yadh mnastvameva parip si samastamante a u a a . atsi tvayaiva jagatosya hi bandhamoksau na tvatsamosti kuhacit parip rnaakte u . s .

13.68

ksantavyameva bhavat mama b lyamsa tvatsamsrayosmi hi sadetyabhivanditojah a a . . . ksantam sadaiva bhavatastava siksanaya p j pah ravidhirityavadad rameah 13.69 . . ua a s . . . govindamenamabhisicya sa goganeto gobhirjag ma gunap rnamamum pranamya a . . . u . . . gopairgir mpatirapi pranatobhigamya govarddhanoddharanasa gatasamsayaih sah 13.70 a n . . . . . krsnam tatah prabhrti gopagana vyaj nan n r yanoyamiti gargavacaca nand t a aa . s a .. . . . . . n r yanasya sama ityuditam niamya p j m ca cakruradhik maravindanetre 13.71 aa . u a. a . s skand dup ttavarato maranadapetam drs.tv ca r manihatam balinam pralambam a a a . . .. a . . cakrurvinicayamamusya sur dhikatve gop ath sya vidadhuh param m ca p j m 13.72 s a a a a. ua . . k ty yanvratapar h svapatitvahetoh kany uv ha bhagav napar sca goph a a a. a a a a . . anyairdhrt ayugab naar bhinunn h pr pt niasvaramayacchair jit su 13.73 a. s a a. a a s s a a . a t svatra tena janit daalaksaputr n r yanahvayayut balinaca gop h a a s a aa . a s a. . sarvepi daivatagana bhagavatsutatvam ptum dhar talagat haribhaktihetoh 13.74 a a . a . . . t statra p rvavarad nakr te rameo r m dvijatvagaman dapi p rvameva a u a . s a a a u sarv niasvaramayat samabhs. asiddhicint man irhi bhagav naubhairaliptah 13.75 a s . t a . a s . samp rnacandrakarar jitasadrajany m vrnd vane kumudakundasugandhav te u . a a. . a a srutv mukundamukhanissrtagtas ram gop ngan mumuhuratra sas ra yaksah a a a a . a . . .

13.76

rudrapras dakr taraksa ut sya sakhyurbhrtyo bal khalataropica sa khac dah a . a n u. . . . t h k layan bhagavatastalat danena mrtyum jag ma manimasya jah ra krsnah 13.77 a. a a a . a. . . . .. . . n mn pyaris. a urug yavilomaces. o gos. ham jag ma vrsabh krtirapyavadhyah a a a a a . .. . .t .t .t . sambhorvar danugata ca sadaiva kamsam g bhsayantamamum hvayad su krsnah 13.78 a s a a . . . . . . a . sopy sas da harimugravisanakotimagre nidh ya jagrhesya visanamsah a a a . . . . . . . bh mau nip tya ca vrsasuramugravryam yaj e yath paumam rayadagryaaktih 13.79 u a n a s a s .. . . cxlix

ke ca kamsavihitasturagasvar po giry tmaj varamav pya sad vimrtyuh s u a a a a . . . p pah sa keavamav pa mukhesya b hum pr veayat sa bhagav n vavrdhetha dehe a . s a a . a s a . tatkh dan ya kumatih sa krtapray sah srnasyadantadaanacchadaruddhav yuh a a a . . s a . . . drnah pap ta ca mrto harirapyaesairbrahmeaakradinakrtpramukhaih stutobh t . . a s. s s u . . . vyomaca n ma mayas nurajapras d llabdh yut yurakhil n vidadhe bile sah s a u a a a a a . tam srpatih paupatih pauvad viasya nihs rit n bilamukh dakhil m scak ra 13.82 s s s a a a a. a . . . . kurvatyananyavisay ni durantaaktau karm ni gokulagatekhilalokan the s a. a . a. kams ya sarvamavadat surak ryahetorbrahm nkajo munirak ri yadsapitr a a a a . a

13.80

13.81

13.83

srutv tikoparabhasoccalitah sa kamso baddhv sabh ryamatha surajamugrakarm a a a a . . akr ram svadiad nayan ya visno r m nvitasya saha gopaganai rathena 13.84 u a s a a .. a a . samsevan ya sa harerabhavat puraiva n mn kiora iti yah surag yanobh t a a a s a u . . sv yambhuvasya ca manoh param msayukta aveayuk kamalajasya babh va vidv n a a. u a s . sokr ra ityabhavaduttamap jyakarm vrsnisvath sa sa hi bhojapateca mantr u u a .. . . a s adis.ta eva jagadsvaradrs. ihetor nandap rn asuman abhavat krt rthah 13.86 a u . a . . .t .a . aruhya tadrathavaram bhagavatpad bjamabjodbhavapranatamantaramantarena a . . . sa cintayan pathi jag ma sa gos. ham r d drs.tv pad nkitabhuvam mumude parasya n a t a a .. a a . . soves. at tra jagadsitura gasa galabdhoccayena nikhil ghavid ran esu n n a a . . .t a p msusvajeapuruh tamukhoccavidyudbhr jatkir. amanilocanagocaresu a. . s u a t . .

13.85

13.87

13.88

sopayat tha jagadekagurum sametamagrodbhavena bhuvi g api dohayantam s a a . anandas ndratanumaksayamenamksya hrs. ah pap ta padayoh purusottamasya a . a ..t . . . .

13.89

utth pya tam yadupatih sabalo grham svam ntvopac ramakhilam pravidh ya tasmin a a a . . . . . . nityodit ks ayacidapyakhilam sa tasm cchur va lokacarit nuvid ambanena 13.90 a . a sa a . . srutv sa kamsahrdi samsthitamabjan bhah pr tastu gopasahito ratham ruroha a a a . . . . a cl

r mavaphalkatanay bhiyuto jag ma y nena tena yamun tatamavyay tm a s a a a a . a a

13.91

samsth pya tau rathavare jagat bhivandyau sv phalkir svavatat ra yamasvas ram a a a a a . a sn tv sa tatra vidhinaiva krt ghamarsah sesasanam paramap rusamatra caiksat 13.92 a a u . .a . . . . . nityam hi sesamabhipayati siddhamantro d nevarah sa tu tad dadrse harim ca . s a s a . . . . agre hi b latanumks ya sa krsnamatra kim n sti y na iti y namukho babh va 13.93 a . a a a u .. . . tatr pi krsnamabhivksya punarnimajjya sesorubhogaayanam paramam dadara a .. . . . s s . . brahmeaakramukhadevamunndravr ndasamvandit nghriyugamindiray sametam s s a a . . stutv varastutibhiravyayamabjan bham sontarhite bhagavati svakam ruroha a a a . y nam ca tena sahito bhagav n jag ma s yam purm sahabalo madhur manantah a . a a a . . a . agretha d napatimaksayapaurusos vso visrjya sabalah sahito vayasyaih a . . . a . . dras. um purmabhijag ma narendram rge pauraih kut halayutairabhip jyam nah a a u u a . . .t . as dya ku jaragatam rajakam yay ce vastr ni kamsadayitam giriavarena n a a. s a . . . . . mrty jjhitam sapadi tena duruktividdhah p pam kar gramrditam vyanayad yam ya u a . a a . . . . .

13.94

13.95

13.96

13.97

hatv tamaksatabalo bhagav n pragrhya vastr ni c tmasamit ni balasya c d t a a a. a a a a . . datv par n i sakhigopajanasya sis. any strya tatra ca padam pranidh ya c g t 13.98 a a. . t a a a . . a gr hy paheyarahitaikacid tmas ndrasv nandap rn avapurapyayaosahnah a a a a a u . s . . lok n vidambya naravat samalaktak dyairvaptr vibh sita iv bhavadaprameyah 13.99 a a a u. a . . m l av pya ca sud mata atmatantrast vaks ayonujagrhe nijap rsadau hi aa a a a . a. . p rvam vikun.thasadan ddharisevan ya pr ptau bhuvam mrjanapuspakarau pur pi u a a a a . . . . . sarves. apus. imiha tatra sar pat m ca krsnastayorvaramad datha r jam rge u a. a a a .. . .t .t gacchan dadara vanit m naradevayogyam d ya gandhamadhikam kutil m vrajantm s a. a a . . a. ten rthit sapadi gandhamad t trivakr ten grajena sahito bhagav n lilimpe a a a a a a t m c vrjutvamanayat sa tay rthitolam y mi k lata iti prahasannamu cat a. a s . a a a a n

13.100

13.101

13.102

cli

p rnenduvrndanivah dhikak ntaantas ry mitoruparamadyutisaukhyadehah u . a a s u a . . pt mbarah kanakabh suragandham lyah srng rav ridhiraganyagunarnavog t a a a . . a a a . . . .

13.103

pr py tha c yudhagrham dhanursadattam krsnah prasamhya jagrhe sakalairabhedyam a a a . . . . .. . . . k msam sa nityaparip rn asamastaaktir ropya cainamanukrsya babha ja madhye 13.104 a. . u . s a n .. tasmin sur suraganairakhilairabhedye bhagne babh va jagadandavibhedabhmah a u . . .. sabdah sa yena nipap ta bhuvi prabhagnas rosuro dhrtiyutopi tadaiva kamsah 13.105 a a . . . . adis.tamapyurubalam bhagav n sa tena sarvam nihatya sabalah prayayau punaca a s . . . . nand digopasamitim hariratra r trau bhuktv payonvitaubh nnamuv sa k mam 13.106 a a a s a a a . kamsopyatva bhayakampitahrtsarojah pr tarnarendraganamadhyagatodhikoccam . . . a . ma cam vivea saha j napadaica paurairn n numa cakagatairyuvatsametaih 13.107 n . s a s a a n . samsth pya n gamurura gamukhe kuvaly pd am girndrasadrsam karis diyuktam a n a . . a . . . a c nuramus.tikamukh napi mallavr n ra ge nidh ya harisamyamanam kilaicchat 13.108 a. a a n a . . . aksohin ganitamasya balam ca vimsad sdasamhyamuruvryamananyavadhyam . . . . . a . sambhorvar dapi ca tasya sunthan m yah p rvam sa vrk ityasuronujobh t 13.109 a a a . u a u . sapt nuj api hi tasya pur tan ye sarvepi kamsaprtan sahit h sma ra ge a a a a a. n . a . tasthuh sar mamabhiy ntamudks ya krsnam tt yudh yudhi vijetumajam sup p h a a . a a a. .. . a a . . krsnopi s ra udite sabalo vayasyaih s rddham jag ma varara gamukham sureaih u a n s . .. . . a . . samst yam na uruvikrama asur nam nirm lan ya sakalacalitoruaktih 13.111 a u a s a. . . u . . ayan jagadgurutamo balinam gajendram rudrapras dapariraksitam svapayat a a s . . . dus. orura gamukhasamsthitamksya caibhyam p p pay hi nacir diti v cam de n . a a u . . a a a .t ksiptah sa svaratamena girsalabdh d drpto var jjagati sarvajanairavadhyah a . a . . . n gam tvavadhyamabhiy payate tatogre p po durantamahimam prati v sudevam a . a a a .

13.110

13.112

13.113

vikrdya tena karina bhagav n sa ki ciddhaste pragrhya vinikrsya nip tya bh mau . a n a u . .. . kumbhe padam pratinidh ya visanayugmamutkrsya hastipamahan nipap ta sopi 13.114 a a . .. . . clii

n gam sas dinamavadhyamasau nihatya skandhe visanamavasajjya sah grajena a . a a . . n gendras ndramadabindubhira cit ngah p rnatmaaktiramalah pravivea ra gam a a n a . u . s s n . vis. e jagadgurutame balavryam rtau ra gam mumoda ca suosa janokhilotra u n . s . .t ka jam tath pi kumudam ca yathaiva s rya udyatyajenubhavino vipartak sca n . a u a .

13.115

13.116

ra gapravis. amabhivksya jag da mallah kamsapriy rthamabhibh s ya jaganniv sam n . a a a. a . . .t c nura ityabhihito jagat mavadhyah sambhupras data idam srnu m dhaveti 13.117 a. a a a . . . . r jaiva daivatamiti pravadanti vipr r j ah priyam krtavatah param hi siddhih a a an . a . . . . yotsy va tena nrpatipriyak myay v m r mobhiyuddhyatu bal saha mus. ikena 13.118 a a a a. a . .t ityukta aha bhagav n parih sap rvamevam bhavatviti sa tena tad bhiy tah a a u a a . . sandarya daivatapatiryudhi mallall m mauh rtikmatha padorjagrhe svaatrum s a. u s .

13.119

utksipya tam gaganagam girisannik samudbhr mya c tha sataah kuliaksat ngam a a a s . s . a . . . aviddhya durdharabalo bhuvi nispipesa c rnkrtah sa nipap ta yath girndrah 13.120 a a . . . u . . . krsnam ca tus. uvuratho divi devasa gh marty bhuvi pravaramuttamap rus anam n a a u . . .. . . .t tadvad balasya drdhamus.tinipis. am rdh bhras.tastadaiva nipap ta sa mus. ikopi 13.121 a .. . .t u a . .t k . aca kosala uta cchalan madheyo dvau tatra krsnanihat vaparo balena ut s a a .. . kamsasya ye tvavaraj sca sunthamukhy h sarve balena nihat h parighena vr h a a. a. . . a.

13.122

t bhy m hat nabhisamks ya nij n samast n kamso didea balamaksayamugravryam a a. a . a a s . . rudrapras dakr taraksamavadhyamenau niss rya dandamadhikam kuruteti p pah 13.123 a . a a . .. . . srutvaiva r javacanam balamaksayam tadaksohindaakayugmamanantavryam a . . . . . s krsnam cak ra vividh stradharam svakos.the simham yath kila srg labalam sametam a a a .. . . . a . . . . .

13.124

j nannapsvaramanantabalam mahendrah krsnam ratham nijamay payad yudh d hyam a a a a. . . .. . . . sur sanaya paramasya yath samudramarghyena p rayati p rnajalam janoyam 13.125 s u. . a u . . u . svasyandanam tu bhagav n sa mahendradattam ruhya s tavaram talisa gr htam a a u a n . . cliii

n n yudhograkiranastaraniryathaiva dhv ntam vyan sayadaesata asu sainyam a a a . a s . . . nihsesato vinihate svabale sa kamsacarm sip n irabhiy tumiyesa krsnam a a. a . . . s . .. . t vat tameva bhagavantamabhipray tamuttu gama cairasi pradadara vram a a n n s s

13.126

13.127

tam syenavegamabhitah pratisa carantam nichidram su jagrhe bhagav n prasahya n a a . . . . s keesu cainamabhibhrsya karena v menoddhrtya daksinakarena jagh na kesya 13.128 s . a . . . a . . . sa c litena mukutena vikundalena karnadvayena vigat bharanoras ca n a a a . .. . . srast mbarena jaghanena suocyar pah kamso babh va narasimhakar grasamsthah a s u . u a . . . . . utkrsya tam surapatih paramoccama c danyairajeyamativryabalopapannam n a .. . . abjodbhaveavaraguptamanantaaktirbh mau nip tya sa dadau padayoh prah ram s s u a a .

13.129

13.130

dehe tu yobhavadamusya rameabandhurv yuh sa krsnatanum srayadanyap pam s a . a a .. . . daityam cakarsa hariratra sarrasamstham payatsu ka jajamukhesu suresvanantah 13.131 s n . . . . . . . dvesat sa sarvajagadekaguroh svakyaih p rvapram pitajanaih sahitah samastaih . u a . . . . . dh try dibhih pratiyayau kumatistamondhamanyepi caivamupay nti har vabhakt h a a a a a. . nity tiduhkhamanivrtti sukhavyapetamandham tamo niyatameti har vabhaktah a a . . . . bhaktopi ka jajagirsamukhes u sarvadharm rn avopi nikhil gamanirnayena 13.133 n a . a . . yo vetti nicitamatirharimabjajeap rv khilasya jagatah sakalepi k le s s u a a . srs. isthitipralayamoksadam tmatantram laksmy apsamatibhaktiyutah sa mucyet a ..t . . . . . a

13.132

13.134

tasm danantagunap rnamamum rameam nicitya dosarahitam parayaiva bhakty a s . s a . u . . . . vij aya daivataganamsca yath kramena bhakt hareriti sadaiva bhajeta dhrah 13.135 n a a . .. . nihatya kamsamojas vidh trsambhup rvakaih a a . u . . stutah pras navarsibhirmumoda keavodhikam u s . .

13.136

sadaiva modar pino mudoktirasya laukik u . yathodayo raverbhavet sadoditasya lokatah 13.137 .

cliv

anantacitsukh rn avah sadoditaikar pakah a . u . . samastadosavarjito harirgunatmakah sad a . . .

13.138

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . kamsavadho n ma trayodaodhy yah a s a . .

clv

(uddhavapratiy nam) a atha caturdaodhy yah s a . Om krsno vimocya pitar vabhivandya sarvavandyopi r masahitah pratip lan ya a a a a .. . . . dharmasya r jyapadavm pranidh ya cograsene dvijatvamupagamya mumoca nandam a . . a nandopi s ntvavacanairanunya muktah krsnena taccaranapa kajam tmasam stham a n a . .. . . . krtv jag ma saha gopaganena krcchr d dhy yan jan rdanamuv sa vane sabh ryah a a a a a a a . . . . krsnopyavantipurav sinametya vipram s ndpanim saha balena tatodhyags. a a . t .. . . a . ved n sakrnnigadit n nikhil sca vidy h samp rnasamvidapi daivataiksanaya 14.3 a a a a. u . s . . . . dharmo hi sarvavidusamapi daivat n m pr pte naresu janane naravat pravrttih a a. a . . . . j an dig hanamut dhyayan diratra tajj apan rthamavasad bhagav n gurau ca n a u a a n a a

14.1

14.2

14.4

gurvarthamesa mrtaputramad t punaca r mena s rddhamagamanmadhur m rameah a s a . a a. s . . . pauraih saj napadabandhujanairajasramabhyarcito nyavasadis. akrd tmapitroh 14.5 a . .t . a . sarvepi te patimav pya harim pur bhitapt hi bhojapatin mumurdunit ntam a a a a a . kim v cyamatra sutam pya harim svapitroryatr khilasya sujanasya babh va modah 14.6 a a u . a . . krsnasrayo vasati yatra janopi tatra vrddhirbhavet kimu ram dhipaterniv se a a .. . . vrnd vanam yadadhiv sata asa sadhrya m hendrasadmasadrsam kimu tatra pury h a n a a. . a . . . yen dhiv samr sabho jagat m vidhatte visnustato hi varat sadane vidh tuh a a a. a a . .. .. tasm t prabhornivasan nmadhur pur s savat samrddhajanasa kulit babh va a a a a s n a u .

14.7

14.8

raksatyaje trijagat m pariraksakesmin sarv n yad n magadhar jasute svabhartuh a. a u a . . . krsnanmrtim piturav pya sampamastipr st saamsaturatva ca duhkhitesmai 14.9 a a s . .. . . . . srutvaiva tanmagadhar ja uruprar d hab hvorbalena najito yudhi sarvalokaih a u. a . brahmeacandamunidattavarairajeyo mrty jjhitaca vijay jagatacukopa 14.10 s .. s s . u ksubdhotikopavaatah svagad mamogh m datt m sivena jagrhe sivabhaktavandyah s . a a. a. . . . saiv gam khilavidatra ca susthirosau ciksepa yojanaatam sa tu t m parasmai 14.11 a a s . a. . clvi

arv k pap ta ca gad madhur pradeat s yojanena yadimam prajag da prs. ah a a a a s a a ..t . . ekottar mapi sat cchatayojaneti devarsiratra madhur m bhagavatpriy rthe 14.12 a a a. a . saktasya c pi hi gad pravigh tane tu sur sanam maducitam tviti cintay nah a a a s u. . . a . . visnormunih sa nijag da ha yojanonam m rgam puro bhagavato magadheaprs. ah a s ..t . . . a . ..

14.13

ksipt tu s bhagavatotha gad jar khy m tatsandhinmasubhir su viyojya p p m a a a a. a a a . a marty sinm bhagavatah punar j ayaiva y t girsasadanam magadham visrjya 14.14 a . an a a . . . . r j svam trta uto gaday ca hnah krodh t samastanrpatnabhisannip tya aa a. a . a a . aksohintryadhikavimsayutotiveladarpoddhatah sapadi krsnapurm jag ma . a .. . . . . .

14.15

sarv m purm pratiniruddhya didea vindavind nujau bhagavatah kumatih sa d tau a. . s a u . . t v caturbhagavatesya vacotidarpap rn am tath bhagavatopyapah sayuktam 14.16 a u u . . a a lokeprattabalapaurusas rar pastvam hyeka esyabhavato balavryas ram a . a u . . j atv sute natu may pratip dite hi kamsasya vryarahitena hatastvay sah n a a a a . .

14.17

soham hi durbalatamo balin m varis. ham krtvaiva drs. ivisayam vigataprat pah a. a . ..t . . . .t . . y sye tapovanamatho sahitah sut bhy m ksipram mam dya visaye bhava caksusotah a a a. . a . . . . . . s ksepamritamidam baladarpap rn am tm pah sasahitam bhagav n niamya a . u . a a a a s . . satyam tadityuru vacorthavadabhyudrya mandam prahasya nirag t sahito balena a . .

14.18

14.19

dv resu s tyakipurassaram tmasainyam trisvabhyudrya bhagav n svayamuttarena a . a a a . . . r madvitya udag nmagadh dhir jam yoddhum nrpendrakatakena yutam pareah 14.20 a a a a . s . . . . . tasyecchayaiva prthivmavaterur su tasy yudh ni sabalasya subh svar n i a a a a a. . sar g sicakradarat n agad h svaky jagr ha d rukagrhtarathe sthitah sah 14.21 n a u. a. a a a . . . aruhya bh mayaratham pratiyuktamavairved tmakairdhanuradhijyamatha pragrhya u s a . . sar gam sar msca niit n magadh dhir jamugram nrpendrasahitam prayayau javena n . a . s a a a . . . r mah pragrhya musalam sa halam ca y nam sth ya s yakaar sanat n ayuktah a . a a a a s a u. . . . . clvii

14.22

sainyam jar sutasuraksitamabhyadh vaddhars annadannurubaloribalairadhrsyah 14.23 a a .. . . . . udvksya krsnamabhiy ntamanantaaktim r jendravrndasahito magadh dhir jah . a s a a . .. . . . a udvelas garavad svabhiy ya kop nn n vidh yudhavarairabhivarsam nah 14.24 a a a a a a a . a. . tam vai cukopayisuragrata ugrasenam krsno nidh ya samag t svayamasya pac t a a sa . . .. . . drs. v grato magadhar . sthitamugrasenam kop ccalattanuridam vacanam babh se at a a. ..t a . . . p p pay hi purato mama r jyak ma nirlajja putravadhak ran a satrupaksa a a a a a a . . tvam jrnabastasadrso na mayeha vadhyah simho hi simhamabhiy ti na vai srg lam a . . a . . . . .

14.25

14.26

aksipta itthamamun tha sa bhojar jast n at pragrhya niitam saram su tena a a u. s . a . . chitv jar sutadhanurbalavannan da vivy dha s yakaganaica punastamugraih 14.27 a a a a a . s . anyacchar sanavaram pratigrhya kopasamraktanetramabhiy ntamudks ya krsnah a a . . .. . . . . bhoj dhir javadhak nks inamugravegam b rhadratham pratiyayau paramo rathena a a a . . . a .

14.28

ay ntamksya bhagavantamanantavryam cedsapaundramukhar jaganaih sametah . a a . .. . . . n n vidh stravara astraganairvavarsa merum yath ghana udrnaravo jalaughaih 14.29 a a a s a . . . . . sastr stravrs.timabhito bhagav n vivrscya sar gotthas yakagan airvirath svas tam a a n a a u .. . . cakre nir yudhamasau magadhendram su cchinn tapatravaraketumacintyaaktih 14.30 a a a s . nainam jagh na bhagav n suakam ca bhme bhaktim nij m prathayitum yaa uccadharmam a a s a. . . . . s cedsapaundrakasakcakamadrar jas lvaikalavyakamukh n virath mscak ra 14.31 a a a a. a .. ye c pi hamsadibhakadrumarugmimukhy b hlkabhaumasutamaindapurassar sca a a a a . . sarve pradudruvurajasya sarairvibhinn anye ca bh mipatayo ya ih sururvy m 14.32 a u a a chinn yudhadhvajapat karath svas tavarm n a ugraarat ditabhinnag tr h a a a u a. s a. a a. srast mbar bharan am rdhajam lyadn raktam vamanta uru dudruvur su bht h a a a a a a. . u . socy m daamupagatesu nrpesu sarvesvast yudhesu harina yudhi vidravatsu a. s a . . . . . . n n yudh d hyamaparam rathamugravrya asth ya m gadhapatih prasas ra r mam a a a. a a a a . .

14.33

14.34

clviii

adh vatosya musalena ratham babha ja r mo gad murutarorasi sopi tasya n a a a . ciksepa tam ca musalena tat da r mast vuttamau balavat m yuyudh ta ugram a. a a a. a . .

14.35

tau cakratuh puru niyuddhamapi sma tatra sa c rnya sarvagirivrksail sam h n n u . u a . . s a . drgham niyuddhamabhavat samametayostad vajr d drdh ngatamayorbalinornit ntam a . . a a . srutv tha sa kharavamambujalocanasya vidr vit napi nrp nabhivks ya r mah a n a a . a . . a yuddhyantamks ya ca ripum vavrdhe balena tyaktv ripum musalam dada asvamogham . a a . . . ten hatah sirasi sammumuhetivelam b rhadratho jagrha enamatho hal sah a . . . . a tatraikalavya uta krsnaaraih pal yannastr n i r mairasi pramumoca sghram a a. a s .. . s .

14.36

14.37

14.38

bhtena tena samaram bhagav nanicchan pradyumnam svasrjad tmasutam manojam a a . a . . pradyumna enamabhiy ya mah straj lai r mastu m gadhamath tmaratham nin ya 14.39 a a a a a a a . yuddhv ciram ranamukhe bhagavatsutosau cakre nir yudhamamum sthiramekalavyam a a . . . amsena yo bhuvamag nmanim niti sma sa krodhatantrakaganesvadhipo nisadah 14.40 a a . . . . . . pradyumnam tmani nidh ya punah sa krsnah samhrtya m gadhabalam nikhilam saraughaih a a a .. . . . . . . . . bh yacam mabhivinetumud rakarm b rhadratham tvamucadaksayapaurusojah 14.41 u s u a a a . . . . vr. anat cchavimukhah sahito nrpaistairb rhadrathah pratiyayau svapurm sa p pah l a a . a . . . . atm bhisiktamapi bhojavar dhipatye dauhitramagrata uta pranidh ya mandah 14.42 a a . . a . jitv tam rjitabalam bhagav najeaakr dibhih kusumavarsibhirdyam nah a u a s s a . a . . . . r m dibhih sahita asu purm praviya remebhivanditapado mahat m sam haih 14.43 a a . s a. u . . varddhatsu p ndutanayesu caturdaam tu janmarksam sa tanayasya sahasradrs. eh a. . s . . .t . . . a praty bdikam muniganan parivesayant kunt tad sa bahuk ryapar nayaj a 14.44 a a a a n . . . tatk la eva nrpatih saha m dravaty pumskokil kulitaphullavanam dadara a a a . a s . . . tasmin vasantapavanaspar edhitah sa kandarpam rgan avaam sahas jag ma s a . s . a a . jagr ha t matha tay ramam na eva y to yamasya sadanam harip dasa g a a a a. a a n . p rvam sacramanamicchata eva vighnam sakrasya taddaranopagato hi cakre u s . . . clix

14.45

14.46

tenaiva m nusamav pya ratistha eva pa catvam pa rativighnamaputrat m ca a . a n a a. sv tmottamesvatha suresu viesataca svalpopi dosa urut mabhiy ti yasm t 14.47 a s . s a a a . . . m dr patim mrtamaveksya rur va d r t tacchuruvuca prthay saha p nduputr h a a ua s s a a. . a. . . . . tesv gatesu vacan dapi m dravaty h putr n niv rya tu prth svayamatra c g t 14.48 a a a. a a a a . a . a . patyuh kalevaramaveksya niamya m dry h kunt bhrsam vyathitahrtkamalaiva m drm s a a. . . a . . . . . dhikkrtya c numaranaya matim cak ra tasy h svano ruditajah sruta asu p rthaih 14.49 a a a. a . . . . . tesv gatesvadhika asa vir va etam sarvepi suruvurrsipravar ath tra a s a a .. . a . . ajagmuruttamakrp rsilokamadhye patn nrp nugaman ya ca pasprdh te . a a . a .. . a

14.50

te sanniv rya tu prth matha m dravaty bhartuh sah nugamanam bahu c rthayanty h a a a a a a. . a . . samv dameva nijadosamaveksya tasy scakruh sad vagatabh gavatoccadharm h 14.51 a a a a. . a . . . bharturgunairanadhikau tanay rthameva m dry krtau suravar vadhikau svatopi a a a . a . tenaiva bhartrmrtiheturabh t samastalokaica n timahit sugunapi m dr 14.52 u s a a a . . . p ndoh sut muniganaih pitrmedhamatra cakruryath vadatha tena sahaiva m dr a. . . a a a . . . hutv tmadehamuru p pamadah krtam ca samm rjya lokamagamannijabhartureva a a a . . .

14.53

p nduca putrakagunaih svagunaica s ksat krsnatmajah satatamasya padaikabhaktah a. . s a . .. . . . . s . . lok nav pa vimal n mahit n mahadbhih kim citramatra harip davinamracitte 14.54 a a a a a . . p ndoh sut sca prthay sahit munndrairn r yan asramata asu puram svakyam a. . . a a a a a . . . jagmustathaiva dhrtar s.trapuro munndr h vrttam samastamavadannanujam mrtam ca a. . . . a. . . . t snm sthite tu nrpatau tanuje ca nady h ksattaryut pta urumodamatva p p h u. . . a. . a a a. . ucuh suyodhanamukh h saha saubalena p ndormrtih kila pur tanay h kva tasya a. a. . a a. . . . na ksetraj api mrte pitari svakyaih samya niyogamanav pya bhav ya yogy h a . n a a a. . . tesamitritavaconu jag da v yur bh s ya kauravaganan gaganastha eva 14.57 a a a a. . . ete hi dharmamarudindrabhisagvarebhyo j t h prajvati pitaryurudh mas r h a a. a a a. . clx

14.55

14.56

saky sca naiva bhavat m kvacidagrah ya n r yanena satatam pariraksit yat a a. a aa . . . a

14.58

v yoradrsyavacanam paria kam nes v virbabh va bhagav n svayamabjan bhah a s n a . a u a a . . . vy sasvar pa urusarvagunaikadeha ad ya t nagamad su ca p ndugeham 14.59 a u a a. . a a . tatsvkrtesu sakal api bhsmamukhy vaicitravryasahit h parip jya sarv n . . a . a a. u a kunty sahaiva jagrhuh subhrsam tad rt vaicitravryatanay h saha saubalena a a a a. . . . .

14.60

vaicitravryatanay h krpato mah str ny puca p ndutanayaih saha sarvar j am a. . a a. a s a. . a n . putr sca tatra vividh api b laces. ah kurvatsu v yutanayena jit h samast h 14.61 a a a a a. a. . t . pakvorubhojyaphalasannayan ya vrksesv r dhar jatanay nabhivks ya bhmah a a a . . . . . a u. p daprah ramuruvr ksatale prad ya s kam phalairvinipatatsu phal nyabhu kta a a a a . a n . . .

14.62

yuddhe niyuddha uta dh vana utplave ca v riplave ca sahit n nikhil n kum r n a a a a aa eko jig ya taras param ryakarm visnoh sup rnasadanugrahatah sunity t 14.63 a a a a .. . u . a . sarv n pragrhya vinimajjati v rimadhye sr nt n visrjya hasati sma sa visnupady m a a a a a . . .. sarv nud hya ca kad ciduruprav h m ga g m sut rayati s rasup rn apaumsyah 14.64 a u a a a. n a. a a u . . . dvesam hyrte nahi harau tamasi praveah pr ne ca tena jagatmanu tau prapannau s . a. . . . tatk rananyakurut m paramau kar msi devadvisam satatavistrtas dhupaumsyau 14.65 a . a. a. . a . .. drs. v mit nyatha kar msi marutsutena nityam krt ni tanay nikhil sca r j am a a. a a a n ..t a . .a tasy mitam balamudksya sadoruvrddhadvesa babh vuratha mantramamantrayamsca a . u . . . . yeye hi tatra naradevasut h sur msah prtim par m pavanaje nikhil akurvan a. a . . . a. a t mst n vih ya ditij naradevavamsaj t vic rya vadhanicayamasya cakruh 14.67 a. a a a s . aa a . asmin hate vinihat akhil sca p rth h sakyo bal cca na nihantumayam bal dhyah a a a a. a a. . . chadmaprayogata imam vinihatya vry t p rtham nihatya nigale ca vidadhmaheny n a a a . . . evam krte nihatakan. akamasya r jyam duryodhanasya hi bhavenna tatonyath sy t a . a a . . .t asmin hate nipatite ca surendras nau sesa bhaveyurapi saubaliputrad s h 14.69 u . a a.

14.66

14.68

clxi

evam vic rya visamulbanamantak bham ksrodadhermathanajam tapas girsat a a a . . . . . . sukrena labdhamamutah subal tmajena pr ptam pratosya marutastanay ya c duh a a . a a . . . .

14.70

sammantrya r jatanayairdhrtar s.trajaistad dattam svas damukhatokhilabhaksyabhojye a u . a. . . j atv yuyutsugaditam balav n sa bhmo visnoranugrahabal jjaray ncak ra 14.71 n a a a a a . .. jrne vise kumatayah param bhitapt h pr s dam su vidadhurharip datoye . a a. a a a a . . j atv yuyutsumukhatah svayamatra c nte susv pa m rutiram dhrtar s.traputraih 14.72 n a a a a . a. . . . a dosan prak sayitumeva vicitravryaputr tmajes u nrvaram pratisuptamks ya a a . . . . . baddhv bhimantranadrdhairayas krtaistam p sairviciksipurude harip daj y h a a . a a a. . .. . a .

14.73

tat kotiyojanagabhramudam vig hya bhmo vijrmbhanata eva vivrscya p san a a . . . . . uttrya sajjanaganasya vidh ya harsam tasth vanantagunavisnusad tih rdah 14.74 a a a a . . . .. . . tam vksya dus. amanasotivipannacitt h sammantrya bh ya urun gagananath s. au a. u a a. t . . . .t sukroktamantrabalatah pura ahvayitv pac t supa jaragat n pradaduh svas te 14.75 a s a n a u . . duryodhanena prthumantrabalopah t m stats rathih phaniganan pavan tmajasya ua. a a . . . . suptasya vistrta urasyamucad virnadant babh vuramum su vidaya n g h 14.76 s . a u a s a a. . ksiptv sud ramurun gavar nath s. au tadvamsaj n sa vinihatya piplik vat a u a a a. t a . a . jaghne ca s tamapahastata eva bhmah susv pa p rvavadanutthita eva talp t u . . a u a

14.77

tat tasya naijabalamapramayam nirksya sarve ksitsatanay adhikam viseduh . a . . . . . niv sato daran dapi bhasma yesam bh y sureva bhuvan ni ca te mrsasan 14.78 s a s a u a a .. .. dadbhirvidaya na vik ramamusya kartum sekurbhuja gamavar api suprayatn h s a n a a. . . kasy pi nedrsabalam srutap rvam sd drs. am kimu sma tanayepi hiranyakasya 14.79 a u a ..t . . . . sv tm van rthamadhik m stutimeva krtv visnoh sa daityatanayo harinavitobh t a a a a. u . a .. . . natvaurasam balamamusya sa krsyate hi bhrtyairbal t sa pituraurasamasya vryam a .. . . .

14.80

naisargikapriyamimam pravadanti vipr visnornit ntamapi satyamidam dhruvam hi a .. a . . . naiv nyathaurasabalam bhavatdr sam taduts dya esa harinaiva sahaisa northah 14.81 a . . a . . . . . clxii

krsnah kilaisa ca hariryadusu praj tah sosy rayah kuruta tasya bahu pratpam a . as .. . . . . . sammantrya caivamatip patam narendraputr hareca bahu cakruratha pratpam a a a s taih prerit nrpatayah pitaraca tesam s kam brhadrathasutena hareh sak sam a . s a . . .. a . . . yuddh ya jagmuramun s.tadaesu yuddhesvatyantabhagnabaladarpamad nivrtt h a a. s . a . a. . ten grhtagajav jirath nit ntam sastraih pariksatatan bhiralam vamantah a . a a a . u . . . . raktam viastrakavacadhvajav jis t h srast mbar h slathitam rddhajino nivrtt h s a u a. a a. u . a. . evam brhadrathasutopi suocyar pa arto yayau bahua eva puram svakyam s u s . . . krsnena p rnabalavryagun ena mukto jvetyatva vijitah svasit vaesah 14.85 u . a s . . .. . . .

14.82

14.83

14.84

evam gatesu bahuo natakandharesu r jasvajopi madhur m svapurm praviya s a. . s . . . a r mena s rdhamakhilairyadubhih sameto reme ram patiracintyabalo jayarh 14.86 a . a a s . . vyarthodyam h punarapi sma sadh rtar s.tr bhmam nihantumuruyatnamakurvat j ah a. a a. a . a n . r j am sut stamakhilam sa mrsaiva krtv cakre jay ya ca diam balav n prayatnam 14.87 a n . a a s . a .. . a . pr cm diam prathamameva jig ya pac d y my m jaleaparip litay sah ny m a . s . a s a a a. s a a a a yau tau pur tanadaananakumbhakarnau m trsvas tanayat m ca gatau jig ya 14.88 a s a .. a a. a . p rvastayorhi damaghosasutah praj tah pr huca yam nrpatayah siup lan mn u a . a s . . . . . s a a a anyam vadanti ca kar sanrpam tath nyam tr svas tanayameva ca dantavakram 14.89 u . . a a .. a . jitvaiva t vapi jig ya ca paundrak khyam sauraih sutam sutamajaidatha bhsmakasya a a . .. a . . . yah p rvam sa ditijo narahelval khyo rugmti n ma ca babh va sa kundineah 14.90 a a a u . u .. s . bh geta eva tanayasya sa eva vahnern mn suceh sa tu pit sya hi mitrabh gah a a a . a a . r hvamsayuk tadanujau krathakaiik khyau bh gau tath gnisutayoh pavam naundhyoh a s a a a a s . . . bandhornijasya tu balam suparksam nah salyopi tena yuyudhe vijitastathaiva . a. . . bhmo jig ya yudhi vramathaikalavyam sarve nrp sca vijit amunaivameva 14.92 a a . . a tadb huvryaparip lita indras nuh sesan nrp msca samajaid balav nayatn t a a u . . . a. a a clxiii

14.91

s lvam ca hamsadibhakau ca vijitya bhmo n g hvayam puramag t sahitorjunena a . a a a . . .

14.93

tadb huvryamatha vksya mumoda dharmas nuh sam tryamajo vidurah sabhsmah a . u . a. . . . anye ca sajjanaganah sahapaurar s.tr h srutvaiva sarvayadavo jahrsurnit ntam 14.94 a. a . a .. . . krsnah suyodhanamukh kramam mbikeyam j nan svaputravaavartinameva gatv a a s a .. . . . a sv phalkino grhamamum dhrtar s.traantyai gantum didea gajan ma puram pareah 14.95 a s a s . . . a. s . . . soy d gaj hvayamamutra vicitravryaputrena bhsmasahitaih kurubhih samastaih a a . . . . . samp jitah katipay navasacca m s n j atum hi p ndusu manahprasrtim kur nam 14.96 u . a a a n . a. . . u. . . . j atv sa kuntividuroktita atman ca mitr rimadhyamajan m stanayesu p ndoh n a a a a. . a. . . vij aya putravaagam dhrtar s. rama jah s mnaiva bhedasahitena jag da vidv n n s n . a a a . a. t .

14.97

putresu p ndutanayesu ca s myavrttih krtim ca dharmamurumesi tath rthak mau a a a . . . . a. . . . prtim par m tvayi karisyati v sudevah s kam samastayadubhih sahitah sur dyaih 14.98 . a. a a . a . . . . . dharm rthak masahit m ca vimuktimesi tatprtitah suniyatam vipartavrttih a a a. . . . . . y syeva r javara tatphalavaipartyamittham vaco nigaditam tava k rsnamadya a a a .. . . ittham samastakurumadhya up ttav kyo r j pi putravaago vacanam jag da a a aa s a . . sarvam vae bhagavato na vayam svatantr bh bh rasamhrtikrte sa ih vatrnah s a u a a . . . . . . .

14.99

14.100

etanniamya vacanam sa tu y davosya j atv manosya kalusam tava naiva putr h s a n a a. . . . ity civ n saha maruttanay rjun bhy m pr y t purm ca sahadevayutah svaky m 14.101 u a a a a. a a . a . j anam tu bh gavatamuttamam tmayogyam bhm rjunau bhagavatah samav pya krsnat n . a a a a . . .. . tatrosaturbhagavat saha yuktaces. au samp jitau yadubhiruttamakarmas rau 14.102 a u a . .t pratyudyamo bhagavat pi bhaved gad y h siksa yad bhagavat kriyate nacemam a a a. . a a kury diti sma bhagavatsamanuj ayaiva r m daiksadurug yapurah sa bhmah 14.103 a n a a s . a . . r mopi siksitamarndradhar t purosya bhme dad vatha var ni harerav pa a . a a a. a astr ni sakratanayah sahadeva ara ntim tathoddhavamukh t sakal mud r m a. . a a aa .

14.104

clxiv

krsnotha caupagavimuttamantiyuktam sampresayannidamuv ca ha gokul ya a a .. . . . duhkham vin saya vacobhirare madyairnand din m virahajam mama c u y hi a a a. as a . . .

14.105

matto viyoga iha kasyacidasti naiva yasm daham tanubhrt m nihatontareva a . a. . n ham manusya iti kutraca vostu buddhirbrahmaiva nirmalatamam pravadanti m m hi a . a. . . p rvam yad hyajagaro nijag ra nandam sarve na sekuratha tatpravimoksanaya u a a . . . . matp dasamsparatah sa tad tidivyo vidy dharastaduditam nikhilam smarantu 14.107 a s . a a . . . p rvam sa r pamadatah prajah sa vipr n nityam tapahkrsatar ngiraso vir p n u u a a a u a . . . . . taih pr pitah sapadi sojagaratvameva matto nij m tanumav pya jag da nandam a. a a . a .

14.106

14.108

n yam naro harirayam paramah parebhyo vivevarah sakalak rana atmatantrah a . s s a . . . . . vij aya cainamurusamsrtito vimukt y ntyasya p dayugalam munayo vir g h 14.109 n a a a a a. . . . . nandam yad ca jagrhe varunasya d tastatr pi m m jalapatergrham su y tam a u a a. a a . . . . samp jya v ripatir ha vimucya nandam n yam sutastava pum n paramah sa esah u a a a . a . . . . sandarito nanu mayaiva vikun. haloko gojvin m sthitirapi pravar mady s a. a a .t m nusyabuddhimapanetumaje mayi sma tasm nmayi sthitimav pya samam pray ntu a . a a a .

14.110

14.111

srutvoddhavo nigaditam paramasya pumso vrnd vanam prati yayau vacanaica tasya s . a . . . duhkham vyapohya nikhilam paujvan n m y t punacaranasannidhimeva visnoh 14.112 s a a a a s . . . . .. . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . uddhavapratiy nam n ma caturdaodhy yah a . a s a .

clxv

(p ndavaastr bhy sah) a . . s a a . atha pa cadaodhy yah n s a . Om evam praasati jagat purusottamesmin bhm rjunau tu sahadevayut vanuj am s a a n . . . krsnadav pya varsatritay t puram svam jagmaturharisutena viokan mn 15.1 a a a s a a .. . . . sairandhrikodarabhavah sa tu n radasya sisyo vrkodararathasya babh va yant a . u a . . y pi gal nyabhava atmani samsthitam tam samsmrtya k ntamurug yamabh t trivakr a n a a a u a . . . . . tam pa car travidam pya susarathim sa bhmo mumoda punar pa par tmavidy m n a a a a a . . . vy s t par tmata uv ca ca phalgun didaives u sarvavijay paravidyayaisah 15.3 aa a a a . . . sarv nabh gavataastrapath n vidh ya m rgam cak ra sa tu vaisnavameva subhram a a s a u a a . .. krdarthameva vijig ya tathobhay tmayuddhe balam ca karav kprabhavemit tm 15.4 . a a a a a . nityaprabh tasuubhapratibhopi visnoh srutv par m punarapi pratibh mav pa u s a a. a a .. . ko n ma visnvanupajvaka asa yasya nity sray dabhihit pi ram sad srh 15.5 a a a a a a . .. vy s dav pa param tmasatattvavidy m dharm tmajopi satatam bhagavatprapann h aa a a a. a a. . te pa ca p ndutanay mumudurnit ntam saddharmac rin a urukramaiksit rth h 15.6 n a. . a a . a . s . a a. yad bharadv jasutastvasa cay pratigrahojjho nijadharmavart a a n draunistad dh rtar s.traih sametya krdan payah p tumupaiti sadma a a a. . . . . a tasmai m t pis. am lodya p tum dad ti ptvaiti tadesa nityam a a .t a . a . a . ptaksr n dh rtar s. r n sa caitya may ptam ksramity ha nityam . a a a. t a a . . a nrtyantamenam p yay m surete payah kad cid rasamasya sovet a . . a a a . punah kad cit sa tu m trdatte pis. e nedam ksramity rur va 15.9 a a. a a . .t . . drs. v ruvantam sutam tmajasya sneh nniyatyaiva jan rdanasya a a a ..t a . sampreritah krpay c rtar po drono yay v rjayitum tad g m 15.10 a a u a a a a . . . . pratigrah t sannivrttah sa r mam yayau na visnorhi bhavet pratigrahah a a . . . . .. dosaya yasm t sa pit khilasya sv m guruh paramam daivatam ca 15.11 a a a . . . . clxvi

15.2

15.7

15.8

drs. vaivainam j madagnyopyacintayad dronam kartum ksitibh r panode aa ..t . a . . . . hetum sur nam narayonij n m hant c yam sy t saha putrena ceti 15.12 a. . a a. a a . a . . tesam vrddhih sy t p ndav rthe hat n m moksepi saukhyasya na santatica a a. s .. . . a a. . a . yogy sur nam kalij sup p h pr yo yasm t kalij h sambhavanti 15.13 a a. . a a a. a a a. na dev n m satam p rusa hi sant naj h pr yaah p payogy h a a a . u . a a. a s . a a. n k ranat santaterapyabh vo yogyah sur nam sadamogharetas m a a . a a. . a .

15.14

avyucchinne sakal n m sur nam tantau kalirno bhavit katha cit a a. a. . a n tasm duts dy h sarva ete sur msa etena s kam tanayena vr h 15.15 a a a. a . a . a. evam vicinty pratimah sa bh rgavo babh sa satsmitaocisa gir a a a. . s . a . . anantaaktih sakalevaropi tyaktam sarvam n dya vittam mam sti s s a . . . a .

15.16

atm vidy sastramet vadasti tesam madhye rucitam tvam grh na a a a .. . . . a. uktah sa ittham pravicintya vipro jag da kastvadgrahane samarthah 15.17 a . . . . sarveit sarvaparah svatantrastvameva konyah sadrsastavea s a s . . . sv myam tavecchan pratiy tyadho hi yasm nnacotth tumalam kad cit a a a a a . . sarvottamasyea tavoccaastraih k ryam kimasm kamanudbal n m s s a a a . a . vidyaiva dey bhavat tatoja sarvaprak sinyacal sus ksm 15.19 a a a a u . a itritastattvavidy dik h sa vidy h sarv h pradadau s straastr h a a. a. a. a s a. abdadvisatkena sam pya t h sa yayau sakh yam drupadam mah tm a a. a . a a . . .

15.18

15.20

d nerddhar jyasya hi tatpratij am samsmrtya p rv mupay tam sakh yam a a n . u a a . a . . sakh tav smti tadoditopi jag da v kyam drupadotidarp t 15.21 a a a a a . na nirdhano r jasakho bhaveta yathes.tato gaccha vipreti daiv t a a . itritasy u babh va kopo jitendriyasy pi munerharcchay 15.22 as u a a pratigrah t sannivrttena soyam may pr pto matpituh sisyakatv t a a a a . . . . clxvii

pituh sisyo hy tmaisyo bhaveta sisyasy rthah svya eveti matv a s. . a a . . .

15.23

soyam p po m mavaj aya m dho dus. am vacor vayadasya darpam a n u. sa . a .t . hanisya ityeva matim nidh ya yayau kur nchisyat m netumet n 15.24 a u . a . a . . pratigrah d vinivrttasya c rthah sy cchisyebhyah kauravebhyo mam tra a a a . . a . . evam manv nah krdatah p ndavey n sadh rtar s.tr n purab hyatokhyat a . . a a a. a a . . a. . vikrdato dharmas nostadaiva sah ngulyena ca kandukopatat . u a k pe na sekuh sahit h kum r uddhartumetam pavan tmajovadat u . a. aa a .

15.25

15.26

nispatya coddhrtya samutpatisye k p damusm d bhrsanc dapi sma u a . . a . . . a sakanduk m mudrik m payat dya sarve kum r iti vryasamsray t 15.27 a. a. s a aa . a tad kum r navadat sa vipro dhigastrab hy m bhavat m pravrttim a aa a a. a. . j t h kule bharat n m na vittha divy ni c str ni sur rcit ni 15.28 a a. a a. a a a. a a itrit astravidam kum r vij aya vipram surap jyapautram a a a n u . . sampr rthay m surathoddhrtim prati pradh namudr yutakandukasya a a a a a . . sa c visk bhirathottarottaram sampr sya divy strabalena kandukam a s . a a a . uddhrtya mudroddharanarthinah punarjag da bhuktirmama kalpyat miti a a . . . yathes. avitt sanap namasya dharm tmajah pratijaj e sughram a a a n s . .t tathaiva tenoddhrtama gulyam trivargamukhy tmajav kyatonu 15.31 n . a a . papracchurenam sahit h kum r h kosti sopy ha pit maho vah a. a a. a a . . vakteti te dudruvur su bhsmam dronoyamityeva sa t mstadoce 15.32 a . a. . . na r jageham sa kad cideti ten drs. ah sa kum raih pur tah a a a ..t . a . a . . bhsmo vidy stena sahaiva cintayannastrapr ptim tasya sur va r m t . a a . sa a a

15.29

15.30

15.33

srutv vrddham krsnavarnam dvijam tam mah stravidy mapi t m mah matih a . a a a. a . .. . . . . . . dronam j atv tasya sisyatva et n dadau kum r mstatra gatv svayam ca 15.34 n a . a a a. a . . .

clxviii

dronotha t navadad yo madis. am kartum pratij am prathamam karoti a n . . .t . . . tam dhanvin m pravaram s dhayisya ityarjunast makarot pratij am 15.35 a. a a n . . . unm dan dni sa veda krsnadastr nyan patsu na t ni mu cet a a a. a a n .. . ity j ay keavasy par n i prayogayogy ni sadecchati sma 15.36 an a s a a. a bhsm dibhirbhavit sa garo nastad n ham gurubhirnityayoddh . a a n a a . a bhaveyamekah phalgunostraj a esam niv rakacenmama dharmal bhah n .. a s a . . na buddhip rvam vara indir pateranyatra me gr hya itaca jisnuh u a a s . .. . karotu gurvarthamiti sma cintayan bhmah pratij am na cak ra tatra . n . a tatpreriten rjunena pratij a krt yad vipravarastatah param a n . a a . sneham nit ntam surar jas nau krtv mah str ni dadau sa tasya a . a u a a. . a .

15.37

15.38

15.39

sa paksap tam ca cak ra tasmin karoti c syorutar m praams m a a a. s . a . a . rahasyavidy sca dad ti tasya n nyasya kasy pi tath katha cit 15.40 a a a a a n bhmah samastam pratibh balena j nan sneham tvadvityam kanis. he . a a . . . .t dronasya krtv sakal stravedinam kartum p rtham n rjunavaccak ra a a . a . . . a . a naiv tiyatnena dadara laksam sur say m p rthamagre karoti a s . . s u. a . a svab huvry d bhagavatpras d nnihanmi satr n kimanena ceti a a a a u

15.41

15.42

tad samyuh sakal h ksitsaputr dronat sakal str n yav ptum a . a . . a a a. a . dadau sa tesam param str ni vipro r m dav pt nyagat ni c nyaih 15.43 a a. a a a a a a . .. astr ni citr ni mah nti divy nyanyairnrpairmanas pyasmr t ni a. a. a a a . . a av pya sarve tanay nrp nam sakt babh vurna yathaiva p rve a a . a. . a u u nait drsah p rvam san narendr astre bale sarvavidy su caiva a . . u a a a daussantim ndh tr maruttap rv scaitatsam n h surad ravry h a a. u a a a. a a. ..

15.44

15.45

tad karnothaikalavyaca divy nyastr n y ptum dronasampamyatuh a s a a. a . . . . s to nisada iti naitayorad dastr n i viprah sa tu r maisyah 15.46 u a a. a s. . . . clxix

karnonav pya nijampsitamuccam no yasm dav pa purusottamatostravrndam a a a a . . . vipropyayam tamajamemi bhrgoh kulotthamittham vicintya sa yayau bhrgup sram ya a a . . . . . sa sarvavettuca vibhorbhayena viprohamityavadadastravar tilobh t s a a j nannapi pradad vasya r mo divy nyastr n yakhil nyavyay tm 15.48 a a a a a. a a a astraj ac . amanimindras num vivasya hantum dhrtar s. raputrah n ul . u . s . a. t . . enam sam sritya drdho bhavetetyad jj atvaiv stramasmai rameah 15.49 a a n a s . .. .

15.47

j anam ca bh gavatamapyapar sca vidy r m dav pya vijayam dhanuragryay nam n . a a a a a a a . abdaicaturbhiratha ca nyavasat tadante h tum na sakta urug yamimam sa karnah 15.50 s a . a . . . a ke nidh ya sa kad cidamusya r mah siye siro vigatanidra ud rabodhah n a a a . s a . . samsuptavat suravarah surak ryahetord tum ca v linidhanasya phalam tadasya a a . a . . .

15.51

tatr sa r ksasavarah sa tu hetin m k le mahendramanup sya hi sapatosya a a . a a a a . k. astamindra uta tatra sam vivea karnasya sapamupap dayitum sut rthe 15.52 t a s a a . . karnah sa k. atanugena kir. inaiva hy roradhastanata oparig tvacaca t t u a s . . viddhah sarena sa yath rudhirasya dh r m susr va tam vigatanidra iv ha r mah a a a. a a a . . . . kim tvam na c layasi m m rudhirapraseke pr ptepi p vanavirodhini kosi ceti a a. a a . . tam pr ha karna iha naiva may vidheyo nidr virodha iti k. a upeksito me 15.54 a a t . a . . j ty smi s ta uta te tanayosmi satyam ten smi vipra iti bh rgavavamsajoham a a u a a . . agrebruvam bhavata sa nahi tvadanyo m t pit gurutaro jagatopi mukhyah 15.55 aa a . . ityuktam travacane sa tu k. akosya r masya drs. ivisayatvata eva r pam a t a u ..t . sampr pya naijamatip rnagunasya tasya visnoranugrahata apa vim nagah svah 15.56 a u . a . .. . . ath ha r mastamasatyav co na te sak se mama v sayogyat a a a a a a tath pi te naiva vrth mady bhaktirbhavejjesyasi sarvaatr n a a s u . a .

15.53

15.57

aspardham nam na katha cana tv m jet kacit spardham nastu y si a . n a. a s a a clxx

par bh tim n tra vic ryamasti pram d tvam bhavit c strasa ghe a u . a a a a a n . y hti tenokta ud rakarmana karno yayau tam pranamyeit ram a a s a . . . . tathaikalavyopi nir krtomun dronena tasya pratim m vanercayat a . a a. .

15.58

15.59

tatah kad cid dhrtar s.traputraih p ndoh sut mrgay m sampray t h a a . a. a a. . a. . . a. . . agre gacchan s rameyo rur va dharm tmajasy tra vane mrg rth 15.60 a a a a . a srutv r vam s rameyasya d r ccharairmukham sabdavedh pup re a a . a ua u . sa ekalavyo vranamasya n karocchv p rit syah p ndav nabhyay t sah 15.61 a a u a . a. . a a . . drs. v citram kuravah p ndav sca dras. um kart ram m rgay m suratra a . a a a ..t a . . a . . a .t . dronakrtim m rttikm p jayantam dadrsucainam dhanurev bhyasantam . u a . s . . . a . . paiacamevaisa piacakebhyah p rvam vived stravrndam nisadah s s a . . . u . . . . divy nyastr n y ptumet m ca siksam dronam sad p jayati sma bhakty a a. a a. .. a u a . . drs. v viesam tamamusya p rtho dronayoce tvadvaro me mrsast a ..t a s . . .. . . ityukta enam tvabhigamya daksinam vipro yay ce daksinangus.thameva a . . .. . . . tasya pras dopacitoruikso nisadod d daksinangus. hamasmai a s . a . . . .t tatah param n sya babh va siksa sanmus. ihnasya sam rjunena u . a . . a .t

15.62

15.63

15.64

15.65

punah krp . uraivataparvate tam dronah pr py d dastravar n i tasmai a. . . al . . . a a a ek nta ev sya bhakty sutus. o dhanvires.tham krtav narjunam ca 15.66 a a a s . . . a . .t iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . (p ndavaastr bhy so n ma) pa cadaodhy yah a . . s a a a n s a .

clxxi

(srg lavadhah) . a . atha sodaodhy yah s a . . . k le tvetasmin bh ya ev khilaica nrpairyukto m gadho yoddhuk mah a u a s a a . . pr y d yad mstatra nity vyay tibalaivaryopcchay g t sa krsnah 16.1 a a u. a a s a a .. . . sandarayan balin malpasen dyupaskar n am bahalopaskaraica s a a a. . s . pr pte virodhe balibhirntimagry m yayau sar mo daksinasam rameah 16.2 a a. a s . . . . sonantavryah paramobhayopi ntyai gacchan j madagnyam dadara . a s . krdarthamekopi tatotidurgam srutv gomantam tatra yayau sah grajah . a a . . .

16.3

tad dugdh bdhau samsrtisthaih sur dyaih p j m pr ptum sth namesam ca yogyam a a a a . . . . u a. a . .. muktasth n d pa n r yanojo balic g t tatra sandras. umsam 16.4 a a a aa . s a a . t tatr sur veamamus ya visnuh sandarayan suptihnopi nityam a a s s . .. . samsuptavicchaya ud rakarm sa j ayai dev n m mukhamksy prameyah s a a n n a a. . a . . dev sca tadbh vavidokhil sca nimlit ksah sayanesu siyare a a a a . . . s tad balistasya visnoh kir. am d y g jjahasuh sarvadev h 16.6 a t a a a a a. . .. . n r yane sarvadevaih samete brahm dibhirh sam ne suparnah aa . a a a . . . gatv p t . am yudhi jitv balim ca kir. am d y bhyay d yatra krsnah a a al . a t a a a a .. . . .

16.5

16.7

tat tasya srsni pratimucya natv khagah stutv devadevam rameam . . a a s . . smrta agacchetyeva visarjitomun yayau dugdh bdhim yatra n r yanosau a a aa . . . kir. am tat krsnam rdhni pravis.tam tattulyam st tasya r pesvabhed t t . a u . a .. . u . . tadicchay caiva n r yanasya srsnyapy sd yugapad dugdhav rdhau a aa . . . a a

16.8

16.9

p rvam pr pt nyeva divy yudh ni punarvaikun.tham lokamit ni bh yah u a a a u . . a a . . tad vater rauhineyasya caivam bh ry py y d v run n ma p rv 16.10 a u a a a a a . a u a . . saiv param r pam sth ya c g cchrrity khyam sendir veamagryam a a a a a a a s . u . k ntic g t tasya somasya c ny bh ry dvayoh p rvatan sur p 16.11 a s a a a a a a a u a . u clxxii

t bh r mo mumude tatra tis. ha chaankap godriktak ntih sudh m a a u a . a a . t n s tasy v runy h pratim peyar p k dambar v run t m papau sah 16.12 a a . a. a u a a a . a. . evam tayoh krdatoh svairamatra r janyavrnd nugato jar sutah a a . a . . . . . girim gomantam pariv ry dahat tam drs. v devau pupluvaturbal bdhau a a t a a . . . ..

16.13

girist bhy m pditah san nimagno bh mau padbhy m yojanaik daam sah a a . . . u a. a s . . nispdit jjaladh rodgat sm d vahnim vy ptam samay m sa sarvam 16.14 a a a a a . . a . a . sen m pravis. au sarvar janyavr ndam vyamathn t m devavarau svaastraih a. a aa. s . .t . . tatra hamso dibhakacaikalavyah sakcakastau siup lapaundrakau 16.15 s s a . . . .. bhaum tmajo dantavakraca rugm saubh dhipo maindamaind nujau ca a s a a anye ca ye p rthiv h sarva eva krodh t krsnam pariv ry bhyavars an 16.16 a a. a .. . . a a . sastrairastrairdrumap gaih sil bhirbhakt sca ye salyab hlkamukhy h u . a a a a. sasomadatt h saumadattirvir . ah p nc lar jaca jar sutasya a. at . a a a s a bhay t krsnam sastravarsairavarsan k r grhe v sit m gadhena 16.17 a .. . . aa . a a a . . sarv net ncharavarsena krsno vis tav jidhvajaastravarmanah a a u a s . . .. . . . krtv vamacchonit n rtar p n vidr vay m sa hariryath mrg n a a a u a a a a a . a . .

16.18

hatv sen m vimsadaksohinm t m tribhiryukt m rugminam naiva krsnah a a. . a. .. . . . . . .. a. rugminyarthe pday m sa sastr nyasya cchitv viratham dr vay nah 16.19 . a a a. a . . a a . jar suto rauhineyena yuddham ciram krtv tanmusalena pothitah a . . . . a . vimohitah pr ptasa j acirena kruddho gad m tadurasyabhyap tayat nn s a. a . a . ten hatah subhrsam rauhineyah pap ta m rcch bhigatah ksanena a a u a . . . . . . . . ajeyatvam tasya dattam hi dh tr p rvam grhto visnun r magena a a u . . . . .. a a tath krte balabhadre tu krsno gad m d ya sv mag nm gadheam a . a a a a a a s .. . tat da jatrau sa tay bhit d ito jag ma g m m rcchay bhiplut ngah a. a a. a a. u a a .

16.20

16.21

16.22

clxxiii

athottasthau rauhineyah sahaiva samuttasthau m gadhopyagryavryah a . . . kruddho grhtv maulimasy u r mo vadh yodyacchanmusalam b husa. 16.23 as a a . a . a . l ath bravd v yurenam na r ma tvay hantum sakyate m gadhoyam a a a a a . . vrth na te b hubalam prayojyamamogham te yad balam tadvadastram a . a . . . anyo hant balav nasya ceti srutv yayau balabhadro vimucya a a a jar sutam punarudyaccham nam jagh na krsno gaday svayaiva a a . a a .. . .

16.24

16.25

ten hatah srastasamastag trah pap ta m rch bhigatah sa r j a a . a u a aa . . cir t sa j am pr pya c ntarhitosau sampr dravad bhtabhtah salajjah a n n . a a a . . yayau sis. ai r jabhih samyutaca puram jvetyeva krsnena muktah .t a s .. . . . . . punaryuddham bahuah keavena krtv jito r jaganaih sametah 16.27 s . s a . a . . . . krsno jitv m gadham rauhineyayukto yayau damaghosena s rddham a a .. . . . . . a pitrsvas y h patin tena coktah p rvam jiten pi yudhi sma b ndhav t a a a a . . a a. . u . y mah puram karivr khyameva mah laksmy h ksetrasandaran ya a . a a . a. . s a . srutv v kyam tasya yuddhe jitasya bhty yuktasy tman tadyutog t a a a a a a .

16.26

16.28

16.29

gandharvosau danun m narobh t tasm t krsne bhaktim msc sa r j a a u a .. . a. a aa purapr pt m st n sa vij aya p pah srg l khyo v sudevah krudh g t 16.30 a a. a n a . . aa a a a . s ryapradattam ratham ruhya divyam var davadhyastigmaruceh sa krsnam u a a . . . .. . yoddhum yay vamucacc strasa gh nchirastasy th u jah ra krsnah 16.31 a a n a a as a .. . . . dvidh krtv dehamasy rina ca putram bhaktam tasya r jyebhisicya a . a a . a . . . sa sakradevam m nibhadrah pur yo yayau purm sv m sahitograjena a . a. . a. .

16.32

clxxiv

ntim balis.thasya vih ya sen m d r d yuddham yuddham darayitvaiva guptyai . a a. u a s . . . svasen y h sarvap rnatmaaktih punah purm pr pya sa p jitovasat 16.33 a a. u . s . a u . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . srg lavadho n ma sodaodhy yah a . . s a . . a

clxxv

(hamsadibhakavadhah) . . . atha saptadaodhy yah s a . Om gatetha cedipe svakam puram jan rdano. not a sr . . . . ramaiva rugminti yodyat m svayambar ya t m 17.1 a. a a . sa rugmin makograjah sriyo dvisan ram patim a a . . hareh prad tumudyat m nyav rayaddharipriy m a a. a a .

17.2

praghosite svayambaretha tena m gadh dayah a a . . samyurugrapaurusah sas lvapaundracedip h 17.3 a a. . .. . tad jag ma keavo javena kundinam puram a a s .. . smrtotha tena paksir . sam jag ma keavam a a s . . at patatrav yun sya te narevar h prap tit h a a s a. a a. yadedrsam patatrino balam hareh kimucyate . . . . .

17.4

17.5

kimatra nah krtam bhavet sukh ya hti tebruvan a . . . ath bravjjar suto jay payobdhimandirah a a . kilaisa paksiv hano yataca n nyath bhavet 17.6 a s a a . . jit vayam ca sarvaomunaikalena samyuge a s . . anekao na sa gatairjitah kad cidesa hi 17.7 s n a . . amusya c grajah pur nihantumudyato hi m m a a a . . adrsyav kyatotyajat prat dan t supditam 17.8 a. a . . a kimasya t cyate balam vayam trnopam h krt h u a. . a. . . .. samastao mrdhemrdhe hi yena c ksatena h 17.9 s . a . a . kimatra kurvat m sukham bhavedudrn asa kate a. . n . . iti bruvannav n mukham nrpacak ra vicchavi 17.10 a . . s a ath ha cedibh patih sadantavakrako vacah a u . . clxxvi

pur harerhi p rsadah prasannabuddhirekad a a. a .

17.11

srnusva r jasattama prabhum sivasvayambhuvoh . . . a . . harim vadanti kecidapyado bhavenna vai mrsa 17.12 .. . tath vayoca darane bhavet kad cid rjit a s s a u a amusya bhaktiranyath punaca j yate krudh a s a a . na k ranam na vidmahe na samsayah paro harih a . . . . . vraj ma tam sukh rthino vayam vih ya satrut m a a a a . .

17.13

17.14

idam hi nah subhapradam nac nyath subham kvacit a a . . . . itrito jar suto dadara tau dahanniva 17.15 a s atha prahasya saubhar d vaco jag da m gadham a. a a vinindya tau krudh sphuran krudh sphurantamks ya ca a a . na tanmrsa harih svayam jan rdano vadh ya nah a a .. . . . praj ta esa y davo vayam ca d navevar h 17.17 a . a a s a. . svadharma esa nah sad drdhapratpat harau a .. a . . svadharmino hat api pray ma sadgatim dhruvam a a . . sivaca nah par gatirgururbhav narirhareh s a a . . itritah sa m gadho jag da s dhus dhviti 17.19 . a a a a tathaiva rugmip rvak h kar sacedipau ca tau u a. u vinicayam kubuddhayo yudhe ca cakrur rjitam s u . sad pratpak rinau bhav va krsna ityapi a a . a .. . guroh pras dam pnut m kar sacedibh bhr tau a a a. u u . .

17.16

17.18

17.20

17.21

punaca te tvamantrayan sahaiva p pabuddhayah s a . dhruvam sam gato harirlabheta rugminmim m 17.22 a a . .

clxxvii

ayam trilokasundaronur pin ca rugmin u . . . mukhena b hun pyayam samastalokajid va 17.23 a a s . samastavedin m varam jit rimagryar pin am a. u . . a samastayosit m var vrajeta rugmin dhruvam a . a. .

17.24

vayam ca m nasa ksayam nit ntam pnumastad a n . a a a . . na saknumo niv ritum sarairamum katha cana 17.25 a n . . atah svayambare yath na sa gamo harerbhavet a n . tath vidh nameva nah suntir rjit dhruvam 17.26 a a u a . ato na deyamasya nah subh bhuj m sam game u a. a . kvacit kad cid sanam nac rghyap rvako vidhih 17.27 a a a u . . nac syati ksitau kvacid vim nitah puro hi nah a a . . . var sanasthabh bhuj m sa m nito hi daivataih 17.28 a u a. a . sa darpam nasamyutah krudh pray syati dhruvam a a a . . purm svak m tatau vayam vidhema ca svayambaram . a. . iti sma sarvabh bhr t m vinicayam sakaiikah u . a. s s . . krathovagamya bhsmak nujobhyay ddharim drutam . a a . pranamya p dapadmayornijam grham praveya ca a s . . . . mah sanam prad ya tau pracakraturvar rcanam 17.31 a a a . ath gamacchatakratorvacah pragrhya bh bhujah a u . . . jar sut dik n pum nuv ca c rthavad vacah 17.32 a a a a a a . aham priyah sacpateh sad sya c ksigocarah a a . . . . . surendra aj ay vadannrp n va svaro hi sah 17.33 n a . a . samastar jasatpatirharirnac nya ityapi a a var bhisekamsituh kurudhvam svasam sayam a . . a .

17.29

17.30

17.34 clxxviii

atonyath sirasyaham nip tay mi voanim a a a s . itdamindraasanam kurudhvamityasau yayau s .

17.35

tadritam niamya te punah sutaptacetasah . s . . babh vur cire vacah sugarvito hi v savah 17.36 u u a . . pur bibheti nah sad pratiprati sma v savah a a a . . ut dya krsnasamsray d drdham vibhsayatyasau a a .. . . .. . . adrsya eva devar d yadi sma vajramutsrjet a. . . bhavema pdit vayam var damrtyavopi hi . a a . .

17.37

17.38

pur divisthitasya ca pramardane vayam ksam h a . . a. ut dya yadyamum vayam vrajema krsna esyati 17.39 a .. . . . . atobhisecan d yadha sar ginah sacpatih a n . . . . na vajramutsrjet tad bhisecay ma tam vayam a a . . .

17.40

atonyath danuryath var damrtyukopi san a a a . surendravajrat d ito babh va kuksig syayuk 17.41 a. u . a tathaiva krsnasamsray t sa nah sacpatirnayet .. . . a . iti sma nicit nrp nay tayanta sauraye 17.42 s a . a a samastao jar sut dibhih krtebhisecane s a a . . . atva bhagnam nak n nac nuy ti kacana a a a a s

17.43

sam srayam ca keavam tadaiva jvan rthinah a s a . . . prakuryur sur apti devak ryasa ks ayah 17.44 a a a n . . itksya p kaasanovadajjar sut dik n . a s a a a sarugmicedis lvapo na y tu m gadho harim a a a tatastu t n vin paredhir jar ja ityamum a a a a clxxix

17.45

tad bhisektumudyat nrp h sureaasan t a a . a. s s a .

17.46

atah sacpatirnijam var sanam harerad t a a . . . vivea tatra keavo nabhastalavat rite 17.47 s s . a kare pragrhya keavo nyaveayat sah sane s s a . patatripu gavam ca tau sa bhsmak nujau prabhuh 17.48 n . a . . ath khil narevar munndrasamyut harim a a s a a . suatakaumbhakumbhakaih pracakrur bhis ekinam s a . . . viri caarvap rvakairabhis. utah sur dibhih n s u a . .t . samastadevag yakaih pragta asa keavah 17.50 a s . . ath ha bhsmakam prabhuh svayamvarah kila tvay a . a . . . . abhpsitah sut krte subh ya te bhavenna sah 17.51 a . a . . iyam ram tav tmaj babh va t m harernaca a a a u a. . dad ti cet tad pit nirindiro vrajedadhah 17.52 a a a . hit ya caitadritam tav nyath na cintaya a a a . na yosidicchay tvaham bravmi paya y drsah 17.53 a s a . . . . udrya caivamsvaracak ra h vir tmanah s a a a . sa vivar pamuttamam visa khyars ab hukam s u n s . a .

17.49

17.54

anantateja atatam visa khyar pasam yutam n u . . vicitramaulikundal ngadoruh ran puram 17.55 a u . . a jvalatsukaustubhaprabh bhibh sakam subh mbaram a a a . prapaya y drsah striyo mametyadarayacchriyam 17.56 s a . . s anantar pinm par m manusyadrs.titodhik m u . . a. a .. . svarugmintanorapi vyadarayacca devat h 17.57 s a. .

clxxx

tadadbhutam samksya tu prabhta asu bhsmakah . . . . pap ta p dayorvibhoh karomi tat tatheti ca 17.58 a a . punaca vivar pat m pidh ya padmalocanah s s u a. a . jag ma paksiv hanah purm svab hup lit m 17.59 a a . a a a . . ap mpatica maithilah svayamvara krt vapi a s n . a . . harim vinicay diyam vrajediti sma cakratuh 17.60 s a . . . svayamvarah ksiterbhuj m svadharma ityato dvayoh a. . . . . na dosa asa bhsmako na keav rthamaicchata 17.61 . s a . ato harau prabodhya tam gate krp lusattame . a . vakrte ca bhsmake nrp stvamantrayan punah 17.62 s . . . a . yaaca dharmamuttamam vidhitsat vrkodare s s a . . na keavena s dito jar suto hi manyate 17.63 s u a var cchivasya m mayam na hantums. a uttam t a a . t a . atah sivapras dato jitopi jesya uttaram 17.64 a . . mrdhemrdhe jitopi san drdh say punahpunah . . . . a a . . samhate yudhe sivam nac vamanyate kvacit 17.65 . a atah punaca bh mip nuv ca b rhadrathah s u a a a . . dhigeva paurusam hi no yadesa nojayat sad a . . . abh paternac sanam pradeyamityud hr tam u a a . . amusya nastadanyath babh va cintitam nrp h a u . . a. .

17.66

17.67

ayam nrpottam ngane mahendrap. ham ruhat a . t a . . samastar jar jat mav pa nopyanicchat m 17.68 a a a a a atah punah katham harim vayam jayema cintyat m a . . . . . yath ca bhsmak tmaj mav pnuy cca cedir . 17.69 a . a a a a at clxxxi

ayam hi dattaputrako ma auras d viisyate a s. . ato niveya esa me sur pin ca rugmin 17.70 s u . . . siv gamesu sisyak h sarugmis lvapaundrak h a a. a . . . . a. mam khil nrp statah kurudhvametadeva me 17.71 a a . a . itrite tu saubhar d jag da rugmisamvid a. a a . svayamvaro nivartitah svas ramesa d syati a . . . a nac tivartitum ksamah pit sya cedip ya t m a a a . . . a prad tuk mam tmajam vayogatastath balah a a a a . .

17.72

17.73

svayam tu krsna etya no vijitya kanyak m haret a. .. . . tatosya p rvameva no hyabh vat krt subh 17.74 u a a . a a up ya esa cintito may tra m gadhevara a a a s . munim hi gargan makam hyamusya s la aksipat a a . . . .

17.75

yad sya . andhatodit muneh puro hi tasya ca a s .. a . parena vrsnayohasamscukopa garga esu ha 17.76 . .. . . . cak ra hi pratiravam sam rjaye sutam drutam a s a . . akrsnat m ya anayed bhuvopi vrsnin sakah 17.77 a. a .. . .. . . yato hi krsnasamsray d bat pah sit vayam a a a .. . . a iti bruvan vanam yayau tapaca saivam carat s a .

17.78

sa c rnam yasam tvadan dadara c bdatah sivam u . a s a . . varam tatobhipediv n sutam harerabh vadam 17.79 a a . . sa visnudaivatopi san pravis. a ulbanasuraih .. .t . . vyadh ddhareh pratpakam vratam ca nais.thikam jahau a . . . . . tam ra c sur psar balis. haputrak myay a a a a a a .t clxxxii

17.80

praviya gopik ngan sam hamadhyamulbana s a a u .

17.81

sa y vanena bh bhrt hi gopik bhirarcitah a u . a a . aputrakena j nat munermanonucintitam 17.82 a a . sa c psarastanau sutam nisicya y van ya ca a a a . . dadau vimohitah krudh kimetadsa vairinah 17.83 a . . . sa asram cca nais.thik d vid sitah pratpakrt a a u. . . . hareca t pameyiv n jagarha c tmaemusm 17.84 s a a a s . jag ma c ranam harim prap hi m m sup pinam a a . . a a. a . iti sma visnvanuj ay cak ra vaisnavam tapah 17.85 n a a .. .. . . kuto hi bh gyam patenmuneh siv rcane sad a a a . a bhav drsa hi d nav h sthir h siv rcane sad 17.86 a . a a. a. a a sutosya k lan mako babh va krsnamarditum a a u .. . sadaiva k lak nksanat sa y van bhisecitah 17.87 a a . . a a . . tavaiva sisya esa c tibhaktim n hi sa kare . a n . a prabh tasenay yuto baloddhataca sarvad u a s a

17.88

tamesa y mi sasan t tavopanya satvaram . a a vikr. nakam ksitestalam vidh ya samram ma h a a a . s. . . . . .

17.89

tataca rugminm vayam prad pay ma cedipe s a a .. . vin sya devapaksino yathes.tam sma sarvad 17.90 a a a . . . itrito jar suto babh va durman bhrsam a u a . kir. amanditam siracak ra c vav g bhrsam t as a .. . s a .

17.91

karam karena pdayan niamya c tmano bhujau s a . . . jag da k ryasiddhaye katham pray caye param 17.92 a a a .

clxxxiii

sudurgak ryasantatim hyaguh sma madbhuj sray h a a a . . . samastabh tal e nrp h sa c hamesa m gadhah 17.93 u . . a. a a . . kad pyacrn amadya tat katham karomi kevalam a . . girsap dasam srayah prabhuh samastabh bhr t m a u . a . . . itritah sa saubhar d jag da v kyamuttaram . a. a a bhav napi sma muhyate kimasmad dayah prabho a a .

17.94

17.95

svaisyakaih krtam tu yat kimanyas dhitam bhavet s. a . . . . svaisyad savargakaih samarthayanti bh bhujah 17.96 s. a u . . api sma te bal srayapravrttayosmad dayah a a . . pum n kuth rasa grah daakta ryate hi kim a n a s . a

17.97

kuth rasammito hyasau tavaiva y vanevarah a s . a . vin bhavadbalam kvacit pravartitum nahi ksamah a . . . .

17.98

varo hi krsnamardane vrtosya kevalah siv t .. . . . a tadanyaatrupd an t tvameva tasya raksakah 17.99 s . a . . tav khilairajeyat sivapras datosti hi a a a viesato harerjaye var dayam vim rgyate s . a a .

17.100

itritepyatrptavat sthite tu b rhadrathe a . jag ma saubham sthitah sa saubhar . ca y vanam a a at a .

17.101

sa k lay vanotha tam jar sut ntik gatam a a a a a . niamya bhaktip rvakam pranamya c rcayad drutam s u a . . jar suto hi daivatam samastakeavadvisam a s . . iti pranamya t m diam tadyam svap jayat a. s . a u .

17.102

17.103

tadritam niamya ca drutam trikotisa khyay a . s . . n aksohinkay yutah svasenay nir kramat 17.104 a a . . . a clxxxiv

tadavam travis.thay babh va n mata sakrt s u a u a . . nad suvegag min kalau ca y vahed drutam a a

17.105

punahpunarnadbhavam niamya deasa ksayam s n . . . s tadanyadeam tritam vyaosayaddhi m rutah 17.106 s u s . a . . harica vainateyayug vic rya r masamyutah s a a . . sad tip rn asamvidapyajotha llay smarat 17.107 a u . a . yuyutsuresa y vanah sampam gatodya nah a . a . . yuyutsat manena no jar sutobhiy syati 17.108 a a a sa y dav n hanisyati prabha gatastu kopitah a a n . . pur jay say hi nau yad n na jaghniv nasau a a a u a nir sakodya y dav napi sma pdayisyati a a a . . atah samudramadhyag purvidh namadya me a a . prarocate nidh namapyamutra sarvas ttvat m a a a udrya caivamsvarosmarat sureavardhakim s sa bhauvanah sam gatah kuasthalm vinirmame a . . . s

17.109

17.110

17.111

nirambuke tu s gare jan rdan j ay krte a a an a . mahodakasya madhyatacak ra t m purm subh m s a a. . a dvisatkayojan yat m payobdhimadhyagopam m 17.112 a a. a . . cak ra l vanodakam jan rdanomrtopamam a a . a . . sabh m sudharman mak m dadau samranosya ca a. a a. .

17.113

satakratoh sabh m tu t m prad ya keav ya sah a. a. a s a . . nidhn samarpya sarvao yayau pranamya tam prabhum s . .

17.114

samastadevat gan ah svakyamarpayan harau a . . vimucya paksipu gavam sa yoddhumaicchadacyutah 17.115 . . . n clxxxv

samastam dhur n prabhuh kuasthalsthit n ksanat a a a . . . s vidh ya b huyodhakah sa y vanam samabhyay t 17.116 a a a a . . anantaaktirapyajah suntidrs. aye nrnam s . .t .. . vyav sayannij n jan n sa llayaiva kevalam a a a an dyanantak lakam samastalokamandalam a a . .. yadksayaiva raksyate kimasya vrsniraksanam . .. . . . .

17.117

17.118

nir yudham ca m mayam var cchivasya na ksamah a a a . . . . samastasenay yutopi yoddhumityadarayat 17.119 a s sa krsnapannagam ghate nidh ya keavorpayat a s .. . . . nir yudhopyaham ksamo nihantumapriy niti 17.120 a a . . ghatam piplik ganaih prap rya y vanosya ca a . . u a . . bahutvato vijesya ityahim mrtam vyadarayat 17.121 s . . . . kimatra satyamityaham pradarayisya ityajah s . . . udrya d tamabhyay t sa y vanam prab dhitum u a a a . sa b hunaiva keavo vijitya y vanam prabhuh a s a . . nihatya sarvasainik n svamasya y payat purm a a

17.122

17.123

sah straastrasa cay n srjantam su y vanam a s n a . a a nyap tayad rathottam t talena keavorih 17.124 a a . s a viv hanam nir yudham vidh ya b hun ksanat a a a a a . . . . vim rcchitam nac hanat sur rthitam smaran harih 17.125 u a a . . . pur hi yauvan svaje varaprad h surevar h a a a. s a. yay cire jan rdanam varam varapradevaram a a s . . anarthako varomun vrtopi s rthako bhavet a . a clxxxvi

17.126

arim bhavisyay vanam dahatvayam tavevara a s . . . . tath stviti prabh sitam svav kyameva keavah a a. . a s . rtam vidh tumabhyay t sa yauvan svaj ntikam a a a a . .

17.127

17.128

sasa j akotha y vano dhar talat samutthitah nn a a . . nip tya y ntamsvaram sa prs. hatonvay t krudh a a t a a .. . harirguh m nrpasya tu praviya samvyavasthitah a. . s . . sa y vanah pad hanannrpam sa tam dadara ha a a s . . . .

17.129

17.130

sa tasya drs.tim trato babh va bhasmas t ksanat u a . . .. a sa eva visnuravyayo dad ha tam hi vahnivat 17.131 a .. . var cchivasya daivatairavadhyad nav n pur a a a a harervar nnihatya sa prapeda asvimam varam a .

17.132

sudrghasuptim tmanah prasuptibha gakr tksayam a n . . . svadrs.tim tratastato hatah sa y vanastad 17.133 a a .. a . ataca punyam ptav n surapras datoksayam s a a a . . sa yauvan svajo nrpo na devatosanam vrth 17.134 a . . . . . a tato harim nirksya sa stutim vidh ya cottam m . a a . . hareranuj ay tapacac ra muktim pa ca 17.135 n a s a a tato guh mukh ddharirvinissrto jar sutam a a a . samastabh pasam vrtam jig ya b hunevarah 17.136 u a a s . . . . talena mus.tibhistath mahruhaica c rnit h a s u . a. . . nipeturasya sainik h svayam ca m rcchitopatat a. u .

17.137

sas lvapaundracedip n nip tya sarvabh bhujah a a a u .. . sa pupluve jan rdanah ksanena t m kuasthalm 17.138 a a. s . . .

clxxxvii

sasa j ak h samutthit stato nrp h punaryayuh n n a. a . a. . jigsavotha rugminm vidh ya cedipe harim 17.139 . . a . samastar jamandale vinicay dup gate a s a a .. sabhsmake ca rugmini prad tumudyate mud . a a . samastalokayosit m var vidarbhanandan a a . a. dvijottamam hareh padoh sak sam svay tayat a a a . . . niamya tadvaco harih ksanad vidarbhak nag t s a a . . . tamanvay ddhal yudhah samastay davaih saha a a a . .

17.140

17.141

17.142

samastar jamandalam pray ntamks ya keavam a a . s .. . suyattam ttak rmukam babh va kanyak vane 17.143 a a u a . pur prad natah sureksanacchal d bahirgat m a a a a . . . rathe nyaveayaddharih prapayat m ca bh bhrt m s s a. u . a .

17.144

jar sut dayo rusa tamabhyayuh sarottamaih a a . . . vidh ya t n nir yudh n jag ma keavah sanaih 17.145 a a a a a s . . punargrhtak rmuk n harim pray tumudyat n a a a . a . nyav rayaddhal yudho bal d balorjit granh 17.146 a a a a . . tad sitah siroruho harerhal yudhasthitah a a . . prak sam viad balam vijetumatra m gadham a a s a . sa tasya m gadho rane gad nip tac rn itah a a a u . . . pap ta bh tale balo vijitya tam yayau purm a u . .

17.147

17.148

varoruvesasamvrtotha cedir . samabhyay t at a . . . tam sas ra s tyakirnadan mrg dhipo yath 17.149 a a a a . a ciram prayuddhya t vubhau var straastravarsinau a a s . . . krudh nirksya tasthatuh parasparam sphurattan 17.150 a . u . . clxxxviii

sam nabh vamaks am sineh sut tmajah saram a a a . . . athodbabarha tatksanad bal nmumoca vaksasi a . . . sa tena t ditopatad visa j ako nrp tmajah a. nn . a . vijitya tam sa s tyakiryayau prahrs.tam nasah a a .. . .

17.151

17.152

ath pare ca y dav vijitya tadbalam yayuh a a a . . puraiva rugmip rvak h prajagmuracyutam prati u a. .

17.153

sahaikalavyap rvakaih sametya bhsmak tmajah u . a . . harim vavarsa s yakaih sa simhavannyavartata 17.154 . . . . a aksohintrayam haristad nihatya s yakaih a a . . . . av han yudham vyadh nnisadapam saraih ksanat a a a . . . . . . saram sarran sakam sam dad namsvaram a a . a . sa ekalavya asu tam vih ya dudruve bhay t 17.156 a a . dhanurbhrt m vare gate ranam vih ya bh bhrtah a u . . . a. . . kar sar jap rvak h ksanat pradudruvurbhay t 17.157 u a u a. . . a ath sas da keavam rusa sa bhsmak tmajah a a s . a . . . sar mbudh ra asu tam viv hanam vyadh ddharih a a a a . . .

17.155

17.158

cakarta k rmukam punah sa khadgacarmabhrddhareh a . . . . . ratham sam ruhaccharaicakarta khadgamsvarah 17.159 a s . . . sarairvitastim trakairvidh ya tam nir yudham a a a . priy vacah prap layan jagh na nainamacyutah 17.160 a a a . . nibaddhya pa cac . inam vidh ya tam vyasarjayat n ul . a . jagajjanitrayoridam vidambanam rameayoh 17.161 s . . . . sadaikam nas vapi svadharmaasakau nrnam a a s .. clxxxix

ram harica tatra tau vijahraturhi rugmina a s .

17.162

ath sas da saubhar d harim sar mbuvarsanah a a a. . a . . . harih saram yamopamam mumoca tasya vaksasi . . . . sarena tena pditah pap ta mandaces. itah . . . a .t . cir ttasa j akogamat trinetratosanecchay a nn a . . samastar jasannidh vay davm mahmaham a a a . karisya ityudrya sa vyadh t tapotiducaram a s .

17.163

17.164

17.165

atho vivea keavah purm kuasthalm vibhuh s s . . s . . priy yutobjaj dibhih samditah surevaraih 17.166 a a . . s . . pur tato hal yudhah priy m nij m pur pi hi a a a. a. a . sa v runsam hvay mav pa raivatm vibhuh 17.167 a . a a a . . patim yath nur pin am tadyameva p rvakam a u . . u . pit tadya aicchata pravettumabjasambhav t 17.168 a a sa tatsado gato var t tadyatah pragtik m a a . niamya n vidad gatam yugoruk laparyayam s a a . nar nayogyagtik vimohayet tato nrpah a a . . sum dhabuddhirantatolpak la ityamanyata u. a

17.169

17.170

sa m rcchitah prabodhitobjajena tam tvaprcchata u . . . sut patim balam ca sobravd yug tyaye bahau 17.171 a a . . sa raivato bal ya t m prad ya gandham danam a a. a a gatotra crnasattap av pa keav ntikam 17.172 . a a s a balopi t m pur tanapram n asammit m vibhuh a. a a. a. . halena c j ay sam m cak ra satyav nchitah 17.173 a n a a. a a .

cxc

tay ratah sut vubhau satholmuk bhidh vadh t a a . a a a . pur ryam m sakau sur vud races.tito balah 17.174 a a. a a . . jan rdanaca rugminkaram subhe dinegraht a s . . mahotsavastad bhavat kuasthalniv sin m 17.175 a s a a caturmukheap rvak h sur viyatyavasthit h s u a. a a. pratus. uvurjan rdanam ram sametamavyayam a a . .t munndradevag yan dayopi y davaih saha a a a . viceruruttamotsave ram rameayogini 17.177 a s sur msak sca ye nrp h sam hut mahotsave a . a a a . a. sap ndav h sam yayurharim ram sam yutam a. . a. a a a . samastalokasundarau yutau ram ramevarau a s samksya modam yayuh samastalokasajjan h . a a. .

17.176

17.178

17.179

tay raman jan rdano viyogaunyay sad a a s a a adhatta putramuttamam manobhavam pur tanam a . . catustanorhareh prabhostrtyar pasamyutah . u . . . tatastad hvayobhavat sa rugminsuto bal 17.181 a . puraiva mrtyavevadat tameva sambarasya ha . praj tamabjaj nkajastav ntakoyamityapi 17.182 a a a sa m yay hareh sutam pragrhya s tik grh t a a u a . a . . . av ksipanmahodadh vupeks itorip nin 17.183 a . a a. a .

17.180

tamagrasajjalecarah sa d sahastam gatah a a . . kum ramasya t dare nirksya sambare daduh 17.184 a u . . vip . ya matsyakodaram sa sambarah kum rakam at a . . nyavedayanmanobhavapriy kare sur pinam 17.185 a u . cxci

ana gat mup gate pur harena s gaje n a a a . an vaam viri caapato jag ma sambarasya hi s . n s a

17.186

pur hi pa cabhartrk m niamya ka jajodit m a n n a . a. s jah sa p rsat tmaj m saapa t m tatastvajah 17.187 a a. a a . s a. . bhav surena d siteti s tato hi m yay a a a a . u. pidh ya t m nij m tanum jag ma c nyay suram a a. a. a a a . grhepi s sure sthit nijasvar patosuram a a u . na gacchati sma s patim nijam samksya harsit a . . . . a

17.188

17.189

ras yanaih kum rakam vyavarddhayad ratih patim a a . . . sa p rnayauvanobhavaccaturbhireva vatsaraih 17.190 u . . patim sup rnayauvanam nirksya t m visajjatm u . . a. . . . uv ca k rsniramba te kuces. itam katham nviti 17.191 a a .. . .t . jag da s khilam patau tadasya janma c gatim a a a . tatograht sa t m priy m ratim ram pateh sutah a. a. a . . .

17.192

dadau ca mantramuttamam samastam yin sakam a a . bhrg tthar madaivatam ratirhareh sut ya s 17.193 a a a . u . . tatah svad radharsakam sam hvayad yudhe gajah a a n . . . . sa sambaram sa caitya tam yuyodha saktito bal 17.194 . . sa carmakhadgadh rinam var straastrap dapaih a . . a s a . . yad na yoddhum sakaddhareh sutam na drsyate 17.195 a a . . . sahasram yamulbanam tvadrsyamambar d girn a a . . . srjantametya vidyay jagh na krsnanandanah 17.196 a a . .. . . sa vidyay vin sitorum ya asu sambarah a a a . cxcii

nikrttakandharopatad var sin mun ksanat a a a . . .

17.197

nihatya tam hareh sutastayaiva vidyay mbaram a . . sam sthitah svabh ryay samam kuasthalm yayau a a a s . . .

17.198

samastavedinormunirnar n vidambam nayoh a a . . ram rameayoh sutam jag da tam sma n radah 17.199 a s . a a . . . sa rugminjan rdan dibhih sar may davaih a a a . a . . pit mahena c dar t sul . itovasat sukham 17.200 a a a al tatah pur syamantakam hyav pa s ryamandale a a u . . .. sthit ddhareh sa satrajit sad tra keav rcakah 17.201 a a s a . . sad sya visnubh vinopyatva lobham ntaram a a a .. prak sayan ram patiryay ca svaro manim 17.202 a a a . sa tam na dattav m statonujo nibaddhya tam manim a. . . . vanam gatah prasenako mrg dhipena p titah 17.203 a a . . . . tad sa satrajiddharim saamsa sodar ntakam a a . s . up msu vartman tato harih say davo yayau 17.204 a. a a . vane sa simhas ditam padaih pradarya vrsnin m u s .. . a . . . prasenamrksap titam sa simhamapyadarayat 17.205 s . . a . . tato nidh ya t n bilam sa j mbavatparigraham a a a . vivea tatra samyugam babh va tena ceituh 17.206 s u s . . . yuyodha mandameva sa prabhuh svabhakta ityajah . . cak ra cogramantatah prak sayan svamasya hi 17.207 a a . sa mus. ipis.tavigraho nit ntam padam gatah a a . . .t . jag ma cetas ragh ttamam nijam patim gatim a a u . . .

17.208

cxciii

smrtim gate tu r ghave tad krtim yad ttame a a . . u . . samastabhedavarjit m samksya soyamityavet a. .

17.209

tatah ksam payan sut m prad ya rohinm subh m a. a a . . a .. manim ca tam nun va sa prapanna asu p dayoh 17.210 a a . . . . vidh ya cakrad ritam sujrnadehamasya sah a a . . . yuv nam su keavacak ra vedan m vin 17.211 a a s s a a. a vidh ya bhaktav nchitam priy sah ya svarah a a a a . . pragrhya tam mah manim viniryayau guh mukh t a . . a a . .

17.212

guh pravis. amsvaram bah nyah nyanirgatam a u a . t . pratksya y dav stu ye gat grham tad hrsuh 17.213 . a a a . . a .. . samastavrsnisannidhau yad ttamah syamantakam u ... . dadau ca satrajitkare sa vicchavirbabh va ha 17.214 u sa duryao ram pat van cya mithyay tapan s a a u a svap pah nak nks ay dadau sut m jan rdane a a a . a a. a

17.215

manim ca tam prad ya tam nan ma ha ksam payan a a . . . . . a manim punardadau harirmumoda satyabh may 17.216 a a . . ramaiva s hi bh riti dvityam rtiruttam a u u a babh va satrajitsut samastalokasundar 17.217 u a tato hi s ca rugmin priye priy su tedhikam a a . jan rdanasya te hareh sad viyogin yatah 17.218 a a . . ath pa s mban makam sutam ca rohin hareh a a a . . . . caturmukh m sasamyutam kum rameva . anmukham a. a s . . . iti praasati prabhau jagajjan rdanekhilam s a aganyasadgunarnave kad cid yayau dvijah 17.220 a a . . . . cxciv

17.219

jan rdanah sa n mato rameap dasamsrayah a a s a . . . sa m nitaca visnun pranamya v kyamabravt a s a a .. .

17.221

ksamasva me vacah prabho bravmyatva p pakam a . . yatah sup pad takastato hi t drsam vacah 17.222 a u a . . . . na testyagocaram kvacit tath pi c j ay vade a a n a . vadeti coditomun dvijo jag da m dhavam 17.223 a a a sutau hi s lvabh paterbabh vatuh siv srayau a u u . a sivapras dasambhavau pitustapobalena tau 17.224 a ajeyavadhyat m ca tau siv d varam sam patuh a. a a . . jar sutasya sisyakau tapobalena kevalam 17.225 a . mahodaram ca kundadh rinam ca bh tak vubhau a . . u a . .. tath jit vavadhyakau didea sa karastayoh 17.226 a a s n . tayoh sah ya eva tau var cchivasya bh takau a a u . ajeyat mav paturnac nyath mar vapi 17.227 a a a a a ajeyat mavadhyat mav pya t vubhau siv t a a a a a pitustu r jas yit m samicchato madoddhatau a u a.

17.228

jar suto gurutvato viroddhumatra necchati a nrp mstu devapaksino vijitya kartumicchatah 17.229 . a. . . . svayam hi r jas yit m jar suto na manyate a u a. a . yato hi vaisnavam kratum tam hursa vaidik h a a. .. . .

17.230

imau pituryaorthinau par bhav ya te tath s a a a samicchatodya tam kratum bhavantam catuca tau u s . . samudrasamsrayo bhav n bah n pragrhya l vanan a u a . . . cxcv

17.231

subh rak nupaihi n viti ksamasva me vacah 17.232 a a a . . itrya tam nan ma sa pra c hasan sma y dav h a a a a. . haristu s tyakim vaco jag da meghanisvanah 17.233 a a . . pray hi s tyake vaco bravhi me nrp dhamau a a . a sametya v m var yudhaih karam dad nyasamsayam a. a a . . . upaitam su samyug rthinau ca puskaram prati a a . . . itritah sineh suto jag ma viprasamyutah 17.235 . . a . . upetya tau harervaco jag da s tyakirbal a a vidh ya tau trnopamau gir jag ma keavam a a a s ..

17.234

17.236

tatah puraiva t vubhau dvijam harasvar pin am a u . . . suduhkhav san makam pracakratustrnopamam a a .. . .

17.237

daatrikaih satairvrto yatsvaraih sa sarvavit s . . . vip . it tmakaupin disarvam trakobhavat 17.238 at a a a var t svasambhav dasau na sapaaktim nabh t a a s a u tatah samastabha janoruaktim pa keavam 17.239 n s a s . sa t n samarcya m dhavah prad ya corum trak h a a a a a. . yayau ca taih samanvito vadh ya s lvaputrayoh 17.240 a a . . tamatrijam har tmakam yato hi veda m gadhah a a . . . tatotyajat svaisyakau niamya tatpratpakau 17.241 s. s harau tu puskaram gate munsvaraih samarcite . . . samyatuca t vubh vath tra hamsadbhakau 17.242 s a a a . . sa brahmadattan makotra tatpit pyup yayau a a a sam gatau ca bh takau sivasya yau purassarau a u

17.243

cxcvi

vicakran makosurah pur viri cato varam a a n . avadhyat majeyat mav pya b dhate sur n 17.244 a a a a a sa c bhavat tayoh sakh sah yak myay gamat a a a a a . hidimbar ksasopi yah pur pa sa kar d varam a . a n a . . na jyase na vadhyase kutacaneti tosit t s . a sa caitayoh sakh bhavat sam jag ma tatra ca a a a . aksohindaatmakam balam tayorbabh va ha u . . . . s vicakragam sadatmakam tathaikameva r ksasam a . . . . .

17.245

17.246

17.247

dviras. asenay yutau sahaikayaiva tau nrpau a . .t samyaturyudhe harim harica tau sas ra ha 17.248 s a . atha dvayordvayorabh d rano bhay nako mah n u a a . harirvicakrameyiv n balaca hamsamuddhatam 17.249 a s . tad sya c nujam yayau sinipravra ayudh a a . gadaca n matonujo hareh sa rohinsutah 17.250 s a . . . pur sa candako gano harernivedit sanah a a .. . . sam hvayad ranaya vai tayoh sa t tameva hi a a . . aksohintray nvit h samastay dav stad a a. a a a . . trilocan nugau ca tau nyav rayan sar ksasau a a a . harirvicakramojas mah straastravarsinam a a s . . viv hanam nir yudham ksanaccak ra s yakaih a a a a . . . . . punaca p dap n girn pramu catorinarih s a a n a . siro jah ra devat vineduratra harsit h 17.254 a a . a. pras navarsibhih stutacaturmukh dibhih prabhuh u s a . . . . sas ra tau har nugau prabhaksakau sa s ttvat m 17.255 a a a a . cxcvii

17.251

17.252

17.253

samastay dav n rane vidh ya tau jan rdanam a a u a . upetya c msagau hareradamsat m sukarnakau a. . a. . sa tau bhujapravegato vidh ya sa kar laye u n a nyap tayad bal rnavomitasya kim taducyate a a . .

17.256

17.257

prabhaksayantamojas hidimbamuddhatam balam a . . . sahograsenako yayau pit hareh sar n ksipan 17.258 a a . . tayo rathau sah yudhau prabhaksya r ksaso bal a a . . pragrhya t vabh sata pray tam su me mukham 17.259 a a. a a . tad gad var yudhah sahaiva hamsabh bhrt a a a u . a . . prayuddhyam na ayayau vih ya tam hal yudhah a a a . . tam gatam samksya tau vih ya r ksas dhipah a . a a . a . . upetya mus.tin hanad balam sa vaksasi krudh a a . . .

17.260

17.261

ubhau hi b husa. in vayuddhyat m ca mus.tibhih a . l a a. . . ciram prayuddhya tam balograht sa ja ghayorvibhuh n . . . athainamuddhrtam bal d balah sa d ram ksipat a u a . . . . pap ta p dayojane sa n jag ma tam punah 17.263 a a a a . . vih ya sainik m sca tau nrpau yayau van ya sah a a. a . . nihatya tasya r ksas n hal yudho nan da ha 17.264 a . a a a gadastu s lvabh bhrt vayogatena yodhayan a u . a viv hanam nir yudham cak ra sopyap dravat a a a a . . sutena tasya kanyas yuyodha s tyak rath a a var straastrayodhinau vijahratuca t vubhau a s s a

17.262

17.265

17.266

ciram prayuddhya s tyakih sa hamsakanyas bal a a . . . cxcviii

satam sapa cakam rane cakarta tasya dhanvan m . n a . .

17.267

sa khadgacarmabhrd ranebhyay t sut tmajam sineh a a . . . . . sa cainamabhyay t tath var sicarmabhrd vibhh 17.268 a a a . . dvisodaaprabhedakam var siyuddhamaramau a s . . . s pradarya nirviesak vubhau vyavasthitau ciram s s. a

17.269

paraspar ntarais inau nac ntaram vyapayat m a a s a . . . tato vih ya sa garam gatau nirarthakam tviti 17.270 a n . . tatah sa hamsasamyuto jag ma yoddhumacyutam a . . . ksanena tau nir yudhau cak ra keavah saraih 17.271 a a s . . . . hatam ca sainyametayocaturthabh ga es itam s a s . . ksanena keavena tadbhay dapeyatuca tau 17.272 s a s . . sa puskareksanastad surairnutotha puskare a . . . . uv sa t m niam prabhuh say davomitaprabhah 17.273 a a . s . a . . pare dine jan rdano nrp tmajau pravidrutau a . a yamasvasustate prabhuh sam sas da prs. hatah 17.274 a a ..t . . . sa rauhineyasamyutah samanvitaca senay s a . . . svais. asenay vrtau pal yin vav rayat 17.275 s .t a . a a a nivrtya tau svasenay sarottamairvavarsatuh a . . . sukopitau samastao yad nav ryapaurusau 17.276 s u a . ath sas da hamsako hal yudham mah dhanuh a a a a . . . anantarosya s tyakim gadam ca sarvasainik n 17.277 a a . . sa s tyakim nir yudham viv hanam vivarmakam a a a . . . vyadh d gadam ca tau ranam vih ya h pajagmatuh a a a . . . .

17.278

cxcix

vidh ya sainik msca sa pragrhya c pam tatam u a. a a . harim jag ma connadan mah straastravarsanah a a s . . . . tam su keavorih samastas dhanojjhitam a s a a ksanaccak ra sopyag d visrjya tam hal yudham a a a . . . .

17.279

17.280

hal yudho nir yudham vidh ya hamsamojas a a a a . . vikrs. ac pa agatam dadara tasya c nujam 17.281 s a ..t a . sa hamsa asu k rmukam punah pragrhya tam balam a . . . . . yad sas da keavo nyav rayat tamojas 17.282 a a s a a sineh sut tmajopyasau vih ya hamsak nujam . a a a . rath ntaram sam sthito jag ma t tamasya ca 17.283 a a a a . vayogatah pit tayoryuyodha tena vrsnin a .. . a . saram ca kan.thak bare vyasarjayat sa s tyakeh u a . . .

17.284

sa s tyakirdrdh hato jag ma moham su ca a a a .. a sulabdhasa j a utthitah sam daderddhacandrakam nn a .

17.285

sa tena tacchiro bal cakarta suklam rddhajam u yadambay bhik mitam pur pap ta tat ksitau 17.286 a a a a . . nadamsca s tyakirharerjag ma p rvamuddhatah a a as . . balopi hamsak nujam yuyodha senay yutam 17.287 a a . . haristu hamsamulbanaih saraih samardayan balam . . . . jagh na tasya sarvao na kacidatra sesitah 17.288 a s s . . sa eka eva keavam mah stramuk sas ra ha s a a . niv rya t ni sarvao harirnij stram dade 17.289 a a s a a sa vaisnav stramudyatam nirksya y nato mahm . a .. a . gatah par dravad bhay t pap ta y munodake 17.290 a a a a . cc

var strap n irsvarah pad hanacchirasyamum a a . a . sa m rchito mukhepatanmah bhuja gamasya ha u a n sa dh rtar s. rakodare yath tamondhameyiv n a a. t a a tath suduhkhasamyuto vasan manoh param mriyet a . . . . tatondhameva tat tamo harerdvideti nicay t s a . tad sya c nujograjam vim rgayan jalepatat a a a . vih ya rohinsutam jale nimajjya m rgayan a a . . apayam na atmano vyap . ayacca k kudam s a at a

17.291

17.292

17.293

17.294

vih ya dehamulbanam tamovat rya c grajam a a a . . pratksam na ulbanam samatti tat sukhetaram 17.295 . a. . . tato harirbalairyuto bal nvito munsvaraih a . samam kuasthalm yayau stutah kaa kar dibhih s . s n a . . . svakyap dapallav srayam janam praharsayan a a . . . uv sa nityasatsukh rn avo ram patirgrhe 17.297 a a . a . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . hamsadibhakavadho n ma saptadaodhy yah a s a . . .

17.296

cci

(bhm rjunadigvijayah) a . atha astadaodhy yah s a . .. Om yad r m dav pt ni divy str n i prapedire a a a a a a a. . dronat kum r stesv st sarvesvapyadhikorjunah aa . a . . .

18.1

nijapratibhay j nan sarv str n i tatodhikam a a a a. n strayuddham kvacid bhmo manyate dharmama jas a n a . nahi bh gavato dharmo devat bhyupay canam a a a j anabhakt harestrptim vin visnorapi kvacit 18.3 n a .. . .

18.2

n k nksyam kimut nyebhyo hyastram k myaphalapradam a a . . a . a suddhe bh gavate dharme nirato yad vrkodarah 18.4 a . . na k myakarmakrt tasm nn y cad devam nusan a a a a a . . na haric rthitastena kad cit k malipsay 18.5 s a a a a bhiksamatamsca hu k r t karavad vaiyatograht n aa s . . . n nyadev nat stena v sudev nna p jit h 18.6 a a a a a u a. na pratpam hareh kv pi sa karoti katha cana . n . a anupaskarino yuddhe n bhiy ti hyupaskar a a . n pay ti yudhah kv pi na kvacicchadma c caret a a a . a naivordhvadaihik nuj amavais navakrtekarot a n . .. na karoti svayam naisam priyamapy caret kvacit a . . .

18.7

18.8

sakhyam n vaisnavaicakre pratpam vaisnave naca s . . a .. .. paroksepi harernind kr to jihv m chinatti ca 18.9 a . a. . pratpak rino hanti visnorvain najghanat a . a .. na samsayam kad pyesa dharme j anepi v karot a n a . . . vidyopajvanam naisa cak r padyapi kvacit aa . . ccii

18.10

ato na dharmanahusau pratyuv ca katha cana a n . aj ayaiva harerdraunerastr nyastrairaatayat a. s n . adrsyolambuso bhagno n nyatra tu katha cana a n . nahyastrayuddhe sadrso draunerastyarjun dr te a . . . sarvavittvam tato bhme pradarayitumsvarah s . . ad d j amastrayuddhe tathaiv lambusam prati a a n a .

18.11

18.12

18.13

pratyaksbh tadevesu bandhujyes. hesu v natim . u . .t . a mary d sthitayeasad bhagav n purusottamah 18.14 a a s a . . tatr pi visnumev sau namenn nyam katha cana a a a n .. . aj ayaiv stradev m sca preray m sa n rthan t 18.15 a a. a a a a n anvenameva taddharme krsnaik samsthit sad a a .. . a . dhrtar s. r dapi varam tato n tm rthamagraht 18.16 a a . a. t a . n sapad dh rtar s.tr msca mah padyapi s tatah a a a. a . a a . na v c manas v pi pratpam keavecarat 18.17 a a a a . s anye bh gavatatvepi khinnadharm h kvacitkvacit a a. syamantak rthe r mopi krsnasya viman bhavat 18.18 a a a .. . avamenerjunah krsnam viprasya siuraksane s . .. . . . . pradyumna uddhavah s mboniruddh dy sca sarvaah 18.19 a a s . . a hareris. am subhadr y h phalgune d nama jas a a. a n a .t . j atv pi rurudhuh samyak s tyakih krsnasammitam n a a . . .. .

18.20

kad cinmanyate p rtham dharmajopi naram harim a a . . matv bibhejjar sandhavadhe krsnamudritum 18.21 a a .. . bandhanam sa kam no hi krsnasya viduropitu a .. . . n kauraveyasabh madhye n vat ramarocayat 18.22 a a a cciii

nakulah karad n ya presay m sa keave a a s . . a a avamene harerbuddhim sahadevah kulaksay t . . . a

18.23

devakvasudev dy menire m nusam harim a a a . . bhsmastu bh rgavam r mamavamene yuyodha ca . a . a dronakarnadraunikrp h krsnabh ve mano dadhuh . . . . a. . . . a . dev h siv dy apitu virodham cakrire kvacit 18.25 a. a a . rsim nusagandharv vaktavy h kimatah param a a. .. a . . janmajanm ntarej an davaj nanti yat sad 18.26 a n a a a

18.24

tasm deko v yureva dharme bh gavate sthirah a a a . laksmh sarasvat ceti parauklatrayam srutam 18.27 s . . . sarvametacca kathitam tatratatr mit tman a a a . vy senaiva pur nesu bh rate ca svasamvid a a. . a a .

18.28

yad te sarvaastr stravedino r japutrak h a s a a a. babh v ra gamadhye t n bh radv jopyadarayat u u n a a a s raktacandanasatpuspavastraastragulodanaih s . . . samp jya bh rgavam r mamanujaj e kum rak n u a a n a a . te bhsmadronavidurag ndh rdhr tar s. rak n . a a . a. t a . sar jamandal n natv kuntm c daraya chramam a a . a s n .. a

18.29

18.30

18.31

sarvaih pradaritestre tu dronad ttamah stravit s a . . a draunirastr nyamey ni daray m sa c dhikam 18.32 a. a s a a a . tatopyatitar m p rtho divy str n i vyadarayat a. a a a. s avidhyanm sake p de paksinah paksma eva ca a a . . . . evam dni citr ni bah nyesa vyadarayat 18.33 a a. u . s

cciv

tadaiva karna agatya r mop tt strasampadam a a a . darayannadhikah p rth dabh d r janyasamsadi s u a . a a .

18.34

kunt nijam sutam j atv lajjay n vadacca tam a a . . n a p rthosahamstam yuddh yaiv hvay m sa samsadi a a a a a . . . ranay ksatriy hv nam j nan dharmapratpakam a a . a . a . bhmo niv rya bbhatsum karnay d t pratodakam a . . a a

18.35

18.36

aksatrasamsk rayuto j topi ksatriye kule a . a . . na ksatriyo hi bhavati yath vr tyo dvijottamah 18.37 a a . . niruttare krte karne bhmenaiva suyodhanah . . . abhyasecayada gesu r j nam pitranuj ay n . aa . n a . dhrtar s. rah paksap t t putrasy nuvaobhavat a s . a. t . . aa abhisikte tad karne pr y dadhirathah pit a a a a . . . sarvar jasadomadhye vavande tam vrsa tad a a . .. tutusuh karmana tasya santah sarve sam gat h a a. . . . .

18.38

18.39

bhmaduryodhanau tatra siksasandaranacchal t . s a sam d ya gade gurv samrambh dabhyudyatuh 18.40 a a . a . dev suramanusy di jagadetaccar caram a a . a sarvam tad dvidh bh tam bhmaduryodhan sray t a a u . a a . dev dev nuk l sca bhmameva sam srit h a a u a a a . asur asur scaiva duryodhanasam sray h a a a a . dvidh bh t m nusasca dev suravibhedatah a u a a . a .

18.41

18.42

jaya bhma mah b ho jaya duryodhaneti ca a a hu k r m scaiva bhitk r mscakrurdev sur api n a a. a a . a a.

18.43

drs. v jagat susamrabdham dronotha dvijasattamah ..t a . . . . nedam jagad vinayeta bhmaduryodhan sray t s a a . ccv

iti putrena tau vrau nyav rayadarindamau a .

18.44

svaky y m svaky y m yogyat y m natu kvacit a a. a a. a a. yuvayoh sama ityuktv drauniretau nyav rayat a a . . dronaj ay v ritau tau yayatuh svamsvam layam a .n a a . . sur sur n susamrabdh n k lena draksyatheti ca a a a a . . brahm niv rya sasuro yayau seah svam layam a a s . a

18.45

18.46

karnam haste pragrhyaiva dh rtar s.tro grham yayau a a. . . . . . p rtham haste pragrhyaiva bhmah pr y t svam layam a . a a a . . p rthena karno hantavya ity sd bhmanicayah a a s . . vaipartyena tasy sd duryodhanavinicayah a s . tadartham ntimatul m cakratust vubh vapi 18.48 a. a a . tathotkarse phalgunasya yaaso vijayasya ca s . udyoga asd bhmasya dh rtar s.trasya c nyath a a. a a

18.47

18.49

bhm rtham keavonye ca dev h phalgunapaksinah a a. . s . . . asan yathaiva r m dy h sa grahena han matah a a a. n u . . sur h sugrvapaksasth h p rvam samstathaiva hi 18.50 a. a. u a . . tadarthameva bhmasya hyanujatvam surevarah s . . apa p rv nut pena tena bhmastath karot 18.51 u a a a duryodhan rtham karnasya paksino daityad nav h a a a. . . . . asuh sarve glah vet v satuh karnaphalgunau 18.52 a a a . . . atha prs.to daksinartham drona aha kum rak n a a .. . . . . baddhv p nc lar j nam dattety custatheti te 18.53 a a a a a . u te dh rtar s. r h karnena sahit h p ndav api a a. t a . a. a. . a . yayurdronena sahit h p nc lanagaram prati 18.54 a. a a . .

ccvi

ath ha bhmah s marthyavivek bhpsay gurum a . a a a garva esa kum r namaniv ryo dvijottama a a. a . gacchantvetegrato naisam vaago drupado bhavet .. s nivrttesvakrt rthesu vayam baddhv ripum tava a . . . a . . . anay ma na sandeha iti tasthau sasodarah 18.56 a . sadronakesu p rthesu sthitesvanye sas taj h u a. . . a . . yayur ttapraharanah p nc l ntah puram drutam a . . a a a . . kum r n grahaneps mst nupay t nudks ya sah aa u. a aa . . . aksohintritayayu nissrto drupado grh t 18.58 n . . a . .

18.55

18.57

te sarairabhivarsantah pariv rya kum rak n a a a . . arday m suruddvrtt n striyo b l sca sarvaah 18.59 a a a a s . . a harmyasamsth h striyo b l gr vabhirmusalairapi aa a . a. atyarthamarday m suh kum r n susukhedhit n 18.60 a a . aa a drupadasya varo hyasti s ryadattastapobal t u a a yojan t puramupa na tv jesyati kacana 18.61 a a . s iti tena varenaiva sukhasamvarddhit sca te a . . bhagn h kum r avrtya dudruvuryatra p ndav h a. aa . a. . a. strb lavrddhasahitaih p nc lairapyanudrut h a . a. . a a bhm rjuneti v santo yayuryatra sma p ndav h a a a. . a.

18.62

18.63

t n prabhagn n sam lokya bhmah praharat m varah a a a . a. . aruroha ratham vrah pura attaar sanah 18.64 s a . . . tamanvay dindrasuto yamau tasyaiva cakrayoh a . yudhis.thirastu dronena saha tasthau nirksakah 18.65 . . . . ay ntamagrato drs. v bhmam ttaar sanam a s a a ..t a ccvii

dudruvuh sarvap nc l h viviuh purameva ca a a a. s . .

18.66

drupadastvabhyay d bhmam saputrah s rasenay a . a . a cakraraksau tu tasy st m yudh many ttamaujasau a a. a u . dh traryam veayutau viv vasupar vas a a s sa a u sutau tasya mah vryau satyajit prs. hatobhavat a ..t sa mitr msayuto vracitraseno mah rathah 18.68 a. s a . agratastu sikhandy g d rathod rah sar n ksipan a . a . .. a a janamejayastamanveva p rvam citraratho hi yah u . . tvas.tur veasamyuktah sa sar nabhyavarsata 18.69 a . . . a s .

18.67

t vubhau virathau krtv vic pau ca vivarmakau a . a a bhmo jagh na t m sen m sav jirathaku jar m 18.70 a a. a. a n a athainam saravarsena yudh many ttamaujasau a u . . . abhyatustau virathau cakre bhmo nir yudhau 18.71 a hastapr ptam ca p nc lam n graht sa vrkodarah a . a a . a . . gurvarth marjunasyorv pratij am kartumapyrt m a n . a . m nabha g ya karnasya p rthameva nyayojayat 18.72 a n a a . sa sar n ksipatastasya p nc lasy rjuno drutam a . a a a pupluve syandane c pam chitv tam c graht ksanat a . a . a . . simho mrgamiv d ya svarathe c bhipetiv n 18.73 a a a a . . atha prakupitam sainyam phalgunam paryav rayat a . . . jagh na bhmastaras tat sainyam saravrs. ibhih 18.74 a a . ..t . atha satyajidabhy g t p rtham mu ca char n bah n a a a n n a u . tamarjunah ksanenaiva cakre virathak rmukam 18.75 a . . . ghnantam bhmam punah sainyamarjunah pr ha m bhav n . a a . . . a sen marhati r j osya vra hantumaesatah 18.76 a an s . . ccviii

sambandhayogyast tasya sakh yam na sudh rmikah a a . a . nesy ma enamev to gurorvacanagaurav t 18.77 a a a . snehap sam tatacakre bbhatsau drupadodhikam a . s tatah sen m vih yaiva bhmo bbhatsumanvay t 18.78 a. a a . mukt katha cid bhm sy t s sen dudruve bhay t a n a a a a a drupadam sth pay m s th rjuno dronasannidhau 18.79 a a aa a . . papracchainam tad dronasakhyamastyuta neti ha a . . astd nmiti pr ha drupado giras m varam 18.80 a a n a. ath ha drupadam dronah sakhyamiccheksayam tava a . . . . . nahyar j a bhavet sakhyam tavetdam krtam may 18.81 a n . . . a . na vipradharmo yad yuddhamatastvam na may dhrtah a . . . sisyairetat k ritam me tava sakhyamabhpsat 18.82 . a a . atah sakhy rthamev dya tvadr jy rddho hrto may a a a a a . . ga g y daksine k le tvam r jaivottare tvaham n a a . . u . a nahyar jatva ekasya sakhyam sy d vayoh sakhe 18.83 a . a a . ityuktvonmucya tam drono r jy rddham grhya c mutah a . . a a . . . yayau sisyairn gapuram nyavasat sukhamatra ca . a . br hmanyaty gabhruh sa na grhnan dhanurapyasau 18.84 a a . . . . dh rtar s.traistu bhmasya bhay t p dau pranamya ca a a. a a . saranartham y citatv t saputro yuyudhe paraih . a . a . evam harcchayaiv sau ksatram dharmamupeyiv n 18.85 a a . . . drupadastu div r tram tapyam nah par bhav t aa . a . a a bhm rjunabalam drs.tv cecchan p ndavasamsrayam a a. . . .. a . sambandhtyarjunavacacikrs uh satyameva ca s . . ccix

18.86

m rdavam c rjune drs. v sut maicchat tadarthatah a ..t a a . a . putram ca dronahant ramicchan vipravarau yayau 18.87 a . . y jopay j v ny th rbudena gav m nrpah a aa a a a a. . . cak res.tim tu tadbh ry dvij bhy matra c hut a . . a a a a a a drupad t sutalabdhyartham s ha k r d vyalambayat a . a n aa . kimetayetyavaj aya t vubhau viprasattamau n a ajuhvat m tat putr rtham patny h pr syam havistad a. a a . a . a .

18.88

18.89

hute havisi mantr bhy m vaisnav bhy m tadaiva hi a a. . .. a a. dpt ng ranibho vahnih kundamaddhy t samutthitah 18.90 a a a . .. . kir. kundal dptau hemam l var sim n t . . a a a rathen dityavarnena nadan drupadam dravat a a .

18.91

dhrs.tatv d dyotanatv cca dhrs. adyumna itritah a a . .. ..t munibhirdrupaden pi sarvaved rthatattvavit 18.92 a a anvenam bh rat s ksad vedimaddhy t samutthit a a . a a . pr no hi bharato n ma sarvasya bharanacchrutah 18.93 a. a . . tadbh ry bh rat n ma vedar p sarasvat a a a a u a samr pam srit v yum srrityeva ca krtit 18.94 . u a a a . a aveayukt sacy sca sy malay stathosasah a a a . a s . . t scendradharman satyasamsray cchriya rit h a a a. . a

18.95

s krsna n matac sdutkr s. atv ddhi yosit m a .. . a s a . .t a . a krsna s varnatac sdutkr s. anandin ca s 18.96 a .. . a . . t . s a utpattitaca sarvaj a sarv bharanabh sit s n a u. a . sampr ptayauvanaiv sdajar lokasundar a a a um msayukt titar m sarvalaksanasamyut a. a a. . . . a

18.97

ccx

p rvam hyum ca devyast h kad cid bhartrbhiryut h u a a. a a. . . vil sam daray m surbrahmanah payatodhikam 18.98 a . s a a . . s saapa t stad brahm m nusm yonim psyatha s a a a a . . a tatr nyag sca bhavatetyevam sapt h sur ngan h a a a a. . a. vic rya bh ratmetya sarvamasyai nivedya ca a a sahasravatsaram cain m sur sitv babh sire a . s u. a a. .

18.99

18.100

devi no m nusam pr pyamanyag tvam ca sarvath a . . a a . a tath pi m rut danyam na sprsema katha cana 18.101 a a a n . . brahmanaiva ca sapt h sma p rvam c nyatra llay a. u a . . a ekadehatvam pyainam yad va cayitum gat h 18.102 a a n a. . . ekadeh m nusatvam psyatha tria uddhat h a a . a s a. trio madva can yet iti tenodit vayam 18.103 s n a a a atastvayaikadehatvamicch mo devi janmasu a catursvapi yatosm kam sapadvayanimittatah a . . . caturjanma bhaved bh mau tv m n nyo m rut d vrajet u a. a a a niyamoyam hareryasm dan dirnitya eva ca a a . atastvayaikadeh nno n nya apnotihm rut t 18.105 a a . a a itrite tathetyuktv p rvaty diyutaiva s a a a a viprakany bhavat tatra catasrah p rvatyut h a a. . a ekadehasthit scakrurgirsaya tapo mahat 18.106 a taddehasth bh rat tu rudradehasthitam harim a a . tosay m sa tapas karmaiky rtham dhrtavrat 18.107 a a a . . . a a tasyai sa rudradehastho harih pr d d varam prabhuh . a a . . anantatosanam visnoh svabhartr saha janmasu 18.108 a . . . .. .

18.104

ccxi

sarvesvapti c ny s m dadau sa kara eva ca a a a. n . varam svabhartrsamyogam m nusesvapi janmasu . . . . a . . tatastadaiva deham t visrjya nalanandin . a . . babh vurindraseneti dehaikyena susa gat h u n a.

18.109

18.110

tad snmudgalo n ma munistapasi samsthitah a a . . cakame putrik m brahmetya. not sa kath ntare a. sr . a

18.111

ap hasat sobjayonim saapainam caturmukhah a . s . . bh raty dy h pa ca devrgaccha m ninnabh taye a a a. n a u itritastam tapas tosay m sa mudgalah a . a a . . sap nugrahamasy tha cakre ka jasamudbhavah a a n .

18.112

18.113

na tvam y syasi t dev m rutastvaccharragah a a . a . y syati tvam sad m rch m gato naiva vibuddhyase a a u a. .

18.114

naca p pam tataste sy dityukte cainam viat a . a a s m rutothendrasen m ca grhtv th bhavad grh 18.115 a a. . a a . reme ce sa tay s rddham drghak lam jagatprabhuh a a a . . . tato mudgalamudbodhya yayau ca svam niketanam 18.116 . tato deantaram gatv tapacakre sa mudgalah s a s . . sendrasen viyukt tha bhartr cakre mahat tapah 18.117 a a a . taddehag bh rat tu keavam sa kare sthitam a a s . n tosay m sa tapas karmaiky rtham hi p rvavat a a u . . a a um dy raudramev tra tapacakruryath pur 18.118 a a a s a a pratyakse ca sive j te taddehasthe ca keave a s . prthakprthak svabhartr ptyai t h pa c pyekadehag h a a. n a a. . . pr rthay m surabhavat pa cakrtvo vaco hi tat 18.119 a a a n .

ccxii

sivadehasthito visnurbh ratyai tu dadau patim a .. any s m siva ev tha pradadau caturah patn 18.120 a a. a . devyacatasrastu tad dattam tre varemun s a a a dev n mavat r rtham pa ca devyah sma ityatha a a aa n . . n j nannekadehatv ccidyog t ksranravat 18.121 aa a a . t h srutv svapatim devi nacir t prapsyasti ca a. a a . visnuktam sa karoktam ca catv rah patayah prthak a . .. . n . . . bhavisyanttyathaikasy menire pa cabhartrt m a n . a . ruruducaikadehasth ekaiv hamiti sthit h 18.123 s a a a. ath bhy g nmahendrotra sobravt t m varastriyam a a a a. kimartham rodistyeva s bravd vatur pinam 18.124 a . . . u . sa karam darayitvaiva pa cabhartrtvamesa me n s n . . . var rthamarthitah pr d diti tam siva ityatha 18.125 a a a . . aj nan sakra ahoccaih kimetad bhuvanatraye a . matp lite yositam tvam vrth sapasi durmate 18.126 a . . . . a itrite sivah pr ha pata m nusyam pnuhi . a a . a asy sca bhart bhavasi tv mevaisa varisyati a a a . .

18.122

18.127

pay tra madavaj an t patit mstv drsan sur n s a n a a . a . a gireradhast dasyaivetyuktosau p kaasanah 18.128 a a s . udbabarha girim tam tu dadaratra ca t n sur n s a a . . p rvendr n m rutavrsan saty m scaturah sthit n u a a a. a .. a . m nusesvavat r ya mantram rahasi kurvatah 18.129 a . . aa . . tato varenyam varadam visnum pr pya sa v savah a . . . .. . a . tatpras d nnar m sena yukto bh m vaj yata 18.130 a a a. u a a

ccxiii

madavaj animittena patit iti t n sur n n a a a m rut dn mrsav driti brahm sivam tad a a a . a .. a

18.131

saapa m nusesu tvam ksipram j tah par bhavam s a . . a . . . a . sakr nnaratanory si yasmai tvam tu mrsavadah 18.132 a a .. . . macchapt n m ca devn mavic rya may yatah a a. a a a . patiyogavaram pr d n v psyasi tatah priy m 18.133 a a a a a . . m nusesu tatah pac d bh ratdehanirgat m a . . a a . s a svaloke pr psyasi sv rthe varoyam te mrsa bhavet a a .. . esa s draupad n ma pa cadevtanurbhavet a n . a mrsa v g yesu te prokt m rut dy stu tekhil h a a a a a. .. a .

18.134

18.135

t s m patitvam psyanti bh ratyaiva tu p rvat a a. a a a samyukt vyavah resu pravarteta nac nyath 18.136 a a . a a . ete hi m rut dy ste devak ry rthagaurav t a a a a a a j t iti srutistatra n vaj a tetra k ranam aa a n a . drghak lam manusyesu tatastvam sthitim psyasi a . a . . .

18.137

ityuktv prayayau brahm sovatth m sivobhavat a a s a a pa cadevtanustves a draupad n ma c bhavat 18.138 n a a . vedesu sapur nesu bh rate c vagamyate a. . a a . uktorthah sarva ev yam tath p rvodit sca ye a . a u a . mumuduh sarvap nc l j tayoh sutayostayoh a a a a . . . m nusannopabhogena samsarg nm nusesu ca a . a a . . . manusyaputrat y sca bh vo m nusa etayoh a a a a . . . abh nn titar m st tadayonitvahetutah 18.141 u a a a . y jopay jau t veva dayit drupadasya s a a a a a ccxiv

18.139

18.140

m trsneh rthamanayoryay ce dadatuca tau a. a a s

18.142

j tam tmanihant ram bh radv jo niamya tam a a a . a a s yaorthamastr n i dad vagraht sopi lobhatah s a. a . r m str nam durlabhatv t tridaesvapi vryav n a a a. . a s . a

18.143

bhm rjun bhy m baddham tam srutv p nc labh patim a a a. a a a u . . pr hinot krtavarm nam p ndav n m jan rdanah a . a. . a. . a a . a . . p ndavesvatul m prtim loke khy payitum prabhuh 18.144 a. . a. . a . . . sa m nya p ndav n sopi sur nujasut sutah a a. . a a a . tairm nitah krsnabhakty bhr trtv cca harim yayau a a a. a . .. . . tatah prabhrti santyajya devapaksa jar sutam . . . a p ndav n srit bh p j atv bhaim rjunam balam a . . a a a u a n a a . viesataca krsnasya vij aya snehamesu hi s . s n .. . . par jit sca bahuah krsnen cintyakarmana a a s . .. . a .

18.145

18.146

18.147

prat p ddhyeva te p rvam jar sandhavaam gat h a a u a s . a. . na sneh t tad balam j atv p rth n m keavasya ca a . n a a a a . s

18.148

janm ntar bhy savaat snigdh h krsne ca p ndusu a a a s a. . . . a. . . jar sandhabhayam tyaktv t neva ca sam srit h 18.149 a a a a a . . api tam bahuah krsnavijitam naiva tatyajuh s . .. . . . . asur h p rvasamsk r t samsk ro balav n yatah 18.150 a a. u . aa . a . dev hi k ranadany n srayantopi n ntaram a a . a a a sneham tyajanti daivesu tath nyenyesvapi sphutam a . . . . dhrtar s. ro balam j atv bahuo bhmap rthayoh s a . a. t . n a . daivatv cca svabh vena jyes. hatv d dharmajasya ca a a t a . suprta eva tam cakre yauvar jy bhis ekinam 18.152 a a . . .

18.151

ccxv

bhm rjun vatho jitv sarvadiksu ca bh patn a a a u . cakratuh karad n sarv n dhrtar s. rasya durjayau a a . a. t . tayoh prtobhavat sopi pauraj napad stath a a a . bhsmadronamukh h sarvepyatim nus akarmana . a. a . . .

18.153

18.154

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . bhm rjunadigvijayo n ma astadaodhy yah a a s a . ..

ccxvi

(p ndavar jyal bhah) a. . a a . atha ekonavimsodhy yah a . . Om evam subhoccagunavatsu jan rdanena yuktesu p ndusu caratsvadhikam subh ni a a . . . . a. . . . n stikyantimakhil m gurudevat disatsva jasaiva jagrhurdhrtar s. raputr h 19.1 a a. a n a. . . a. t n mn kani ka iti c surako dvijobh cchis yah suretaraguroh sakunerguruh sah a a . n a u . . . . . ntim sa kutsitatam m dhrtar s. raputresv dh d raho vacanatah sakuneh samast m . a. a. t a a a . . . .

19.2

chadmaiva yatra paramam na sur sca p jy h sv rthena va canakrte jagatokhilam ca a u a. a n . . . dharm di k ryamapi yasya mahop dhih sy cchres.thah sa eva nikhil suradaityasa gh t a a a . a a n a . . ity di kutsitatam m jagrhuh sma vidy maj ata eva dhrtar s.tramukhaih samastaih a a. a n . . . a. . . tesam svabh vabalato rucit ca saiva vist rit ca nijabuddhibal datopi 19.4 a a a a a .. samp rnadurmatiratho dhrtar s. ras nust tapyam nahr dayo nikhil nyah ni u . a a . a a . a. t u drs. v sriyam paramik m vijayam ca p rthesv hedametya pitaram saha saubalena a. a ..t a . . . a . jyes.thasya tepi hi vayam hrdayapraj t n rhatvameva gamit bhavataiva r jye aa a a a . . . bhr tuh kanyasa ut pi hi d raj t anyaica r jyapadavm bhavataiva nt h 19.6 a . a a aa s a . a. r jyam mahacca samav psyati dharmas nustvattothav nujabal t prasabham vayam tu a . a u a a . . d s bhavema nijatantubhireva s kam kuntsutasya paratopi tadanvayasya 19.7 aa a . n tm rthamasti mama duhkhamath tiuddhalokaprasiddhayaasastava krtin sah a a a s s a . . asmannimitta iti duhkhamato hi sarvepcch ma martumatha nah kuru c pyanuj am a a n . . evam svaputravacanam sa niamya r j prov ca n nugunametadaho manaste s aa a a . . . ko n ma p ndutanayesu gunottamesu prtim na y ti nijavryabhavoccayesu 19.9 a a. . . a . . . .

19.3

19.5

19.8

te hi svab hubalatokhilabh pabh tim mayy krsanti naca vah pratisedhak ste a u u . a .. a . . tasm cchamam vraja subh ya kulasya t ta ksem ya no bhavati vo balavadvirodhah 19.10 a a a . a . . evam bruvatyapi nrpe punar ha p pa asritya saubalamatam yadi naiva p rth n a a a a . . . anyatra y payasi n gapur t paret n drs. v khil napi hi no mudamehi p rthaih 19.11 a a a a ..t a a a . ccxvii

evam niamya gaditam sutah rdap sair kr syat u sa nrporidharecchayaiva a a a . . a s . . s . prov ca putramapi te balino na p rth h saky h pur t tanaya y payitum katha cit a a a. a. a a n . ityukta aha pitaram sakunim nirksya srs. o may vidhirih dya s. nusva tam ca . a a r. . ..t . . . asamstrayodaa sam nagaram pravis.tesvetesu t vadayameva vidhirmayes. ah s a a . . . . . .t .

19.12

19.13

draunerhi n sti sadrso balav n prat p soyam may bahuvidhaih paramairup yaih a a a a a . . . . . nto vaam vaagatosya ca m tulena s kam pit tamanu caisa nadpras tah 19.14 s . s a a . a u . . evam hi sainikagana api d nam naih pr yo vaam mama gat api caisa karnah a a . a s . a . . . . . astre balepyadhika eva surendras norjesye ca mantrabalatastvahameva bhmam u .

19.15

trimsacchatam paramak h suradurlabh sca durv saso hi manavodya may grht h a. a a a . a. . . anyatra te pravihit nahi vryavantah syurbhma ityahamam n na niyojay mi 19.16 a u a . te vryad vijayad api vahniv ristambh did h sakaladevanik yarodh h a a a a a. a a. vrs. y dyabhpsitasamastakar am bhirjesy mi bhmamamumekamay tay maih a u a a ..t a . . a

19.17

sauh rdamesu yadiv titar m karosi tatr pi naiva hi may kriyate virodhah a a a. a a . . . vatsyantu v ranavate bhavatu sma r s.tram tesam tadeva mama n gapuram tvadarthe a . a. . . . a . evam svaputraparip lanato yaaste bh y d vinayati paraprasav tipus. au a s u a s a . .t j te bale tava virodhakrtaca te syuh sv rtham hi t vadanuy ntyapi kevalam tv m a a a . s . a . . a

19.18

19.19

ksattaika eva satatam pariposakolam tesam mama dvidatha mantrabal damusya a . . .. . . . . paur sca j napadak h satatam dvisanti m m tesvatva drdhasauhrdacetasaca 19.20 a a a. a. . s . .. . . te tesu d ragamitesu nir srayatv nm meva durbalatay paritah srayante a a a a . . u . bhsm dayaca nahi tannikate virodham kuryurvinayati gatesu hi sauhrdam tat . a s s . . . . . bhedah kulasya bhavit kulan saheturasm bhires u sahitesu pure vasatsu a a a . . . tasm dup yabalatah pratiy tany ste v ranavatamito vihitopyup yah 19.22 a a a a a . a . . visnurjayanta iti sambhusah ya aste devotsavaca sumah n bhavit tra sus.thu a s a a .. . ccxviii

19.21

bhakt sca te hi nitar maria khap n au tvaccodit h samupay nti tamutsavam dr k a a s n a. a. a . a aj apya matpurusat m purusairmadyairmadhyasthavad bahuguna udit sca tatra n a . a. . . tesam purotra gaman bhirucica j t dras.tum puram bahugunam nanu p ndav n m a s aa a. . a a . . . .. . . ityuktavatyatha sute sa tathetyuv ca pr ptesu p ndutanayesu tathaiva coce a a . a. . . j atvaiva tepi nrpaterhrdayam samastam jagmuh piteti prthay saha ntihetoh n a . . . . . . .

19.23

19.24

19.25

bhmastad ha bhavit tra hi bhaiksac ra ityeva samyaganuvidya nijam na karma a a . a . ty jyam tviti pratijag da nij graj ya y mo vayam natu grh t sa hi nah svadharmah a . a a a a . a . . .

19.26

nisk . ayanti yadi no nijadharmasamsth n yotsy mahetra nahi dasyuvadhopyadharmah a . a . . al ity civ m samamum ha ca dharmas nuh krtirvinayati hi no gurubhirvirodhe 19.27 u a. a u . s ityuktav kyamamumagrajamanvag t sa bhmah pradarya nijadharmamath nuvr ttyai a a . s a . doso bhavedubhayato yata eva tena v cyah svadharma uta na sthitiratra k ry 19.28 a . a a . krtyarthameva nijadharmapariprah n e pr ptegrajasya vacan t pravih tumeva a. a a a bhmasya dosamubhayam pratihantumso jyes. ham cak ra hariratra sutam vrsasya a . . .t . . .. hantavyat mupagatesu suyodhan dis vanyopadh nnahi bhavennijadharma eva a a . a . p rvam vadhe nahi samastaa eva dosastesam pray nti vivrtim ca tadarthatopi u s a . . . . ..

19.29

19.30

ksatt tha c ha suvacontyajabh s ayaiva dharm tmajam visahut sabhay t pratt h a a. a a a a. . . . a adhvam tviti sma sa tatheti vacopyudrya pr y cca v ranavatam prthay nujaica 19.31 a a a . a s . . . t n hantumeva ca tad dhrtar s. ras nurl ks agrham sapadi k ncanaratnag d ham a a . a. t u a . . . a u. krtv bhyay tayadamutra hi visnupady sv m tyameva ca purocanan madheyam 19.32 a a a a a . a .. p rvam prahasta iti yastvabhavat sup pah sobhyetya p ndutanay nabhavacca mantr u a . a. . a . duryodhanam prativih ya bhavatsak sam y ta ityavadadesu sa k . av kyam 19.33 a a a a ut a . . divyam grham ca bhavat m hi mayopantam prtyaiva p pamanuy tumaham na saktah a. . a a . . . . . yusm su dharmadhrtimatsu sad nivatsya ity civ msamamum huraho subhadram 19.34 a a u a. a . .

ccxix

drs. vaiva j tusagrham vasay sametam tadgandhato vrsasutah pavam naj tam a . . . a a a ..t .. . . tam c tip pamavadat sumukhaisa p po hantum na icchati sad bhava ca prattah a . . a a . . a ksatt tha ntibalatokhilalokavrttam j nan svac ramukhatah khanak ya coce a a . . a . . a uktvaiva dharmatanay ya madyav kyam p rvoktam su kuru tatra bilam sud ram a a a u . u .

19.35

19.36

cakre sa caivamatha vartma vrticchalena dv ram ca tasya sa pidh ya yayau grham svam a . a . . . bhmah purocana ubh vapi tau vadh ya cchidr rthinau mitha utosaturabdak rddham 19.37 . a a a a . tasy graj ca sahit sutapa cakena tatr gamat tadanu m rutiresa k lah a a a n a a . a . ittham vicintya sa niamya ca t n prasupt n bhr trmsca m taramath u bile nyadh t pr k 19.38 s a a a .. a as a a . tam bh gineyasahitam bhaginm ca tasya p p m dad ha sagrh m pavam nas nuh a . a a. a a u . . a. . . s py gat hi garalena nihantumet n bhmasya p rvabhujito na saaka caitat 19.39 a a a a u s . taptam tay sasutay ca tapo nit ntam sy m s nubhih saha bal daditistath bd t a a a . a. u a a a . . tasy ad cca girio yadi putrakaistvam yukt na y si mrtimesa varastaveti 19.40 a a s a a . . . j nannidam sakalameva sa bhmaseno hatv sutaih saha kubuddhimim m hi tam ca a a a. . . . bhr trmsca m taramud hya yayau bil t sa nirgatya bhtivaatobalat m pray t n 19.41 a .. a u a s a. aa j atv purocanavadham yadi bhsmamukhyairvaicitravryatanay abhiyodhayeyuh n a . a . . kim no bhavediti bhayam samuhad vivea bhmam tvrte ca tanay n sakal n prth y h s . . a a . a a. . .

19.42

bhmobhayopi gurubhih svamukhena yuddhamapryam n a uta dharmajav kyahetoh a. a . . uhyaiva t napi yayau dyunadm ca trtv ksattr tisrs.tamadhiruhya jalapray nam 19.43 a . a . a .. a. viv sit vidurap rvavacobhireva d sodit bhiradhiruhya ca bhmaprs. ham s a a u a a ..t sarve yayurvanamath bhyudite ca s rye drs. vaiva sapta mrtak narudamsca paur h a u a. ..t . a . h p ndav nadahadesa hi dh rtar s. ro dharmasthit n kumatireva purocanena a a. . a a a. t a . sopyesa dagdha iha daivavaat sup pah ko n ma satsu visamah prabhavet sukh ya s a . a a . . . paurebhya eva nikhilena ca bhsmamukhy vaicitravryasahit stu niamya heti . a a s ucuh suduhkhitadhiyotha suyodhan dy h ksatt mrsaiva ruruduryuyujuca karma a a. . a . . s . . ccxx

19.44

19.45

19.46

bhmopyud hya vanam pa hidimbakasya bhr trn prth m ca trsitairabhiy citaca u a a . . a. a s .. . p nyamuttarapatembujapatranaddham d r dud hya dadrse svapatotha t msca 19.47 a a. . . . ua u raksarthameva parij grati bhmasene raksah svas ramabhiy payate hidimbm a a a . . . . s r pametya subhameva dadara bhmam s ksat samastaubhalaksanas rabh tam a u s . a . s u . . a s r ksastanumav pa surendralokarreva sakradayit tvaparaiva sacy h a a . a s a a. sap t sprdh patimav pya ca m rutam s pr ptum nij m tanumay cata bhmasenam a . a a a a. a . a a . t m bhma aha kamanyatanum na p rvam jyes. h dupaimi vanit m nahi dharma esah a. u a. . . .t a . . s c ha k mavaag punaretadeva sv veayugdhi marudagryaparigrahasya 19.50 a a a s a a s s bh rat varamimam pradad vamusyai sv veam tmadayitasya ca sa gamena a a a a s a n . . sap d vimuktimatitvratapahprasann ten ha s nijatanum pavam nas noh 19.51 a a a a a u . . . j anam ca naijamabhidarayitum punaca pr hevarokhilajagadgururindireah n . s s a s s . . vy sasvar pa iha cetya parava eva m m te prad syati tad prakarosi merthyam a u s a. a a .

19.48

19.49

19.52

k le tadaiva kupitah prayayau hidimbo bhmam nihantumapi t m ca nijasvas ram a . a. a . . bhaksarthameva hi pur sa tu t m nyayu kta netum ca t natha sam sadad su bhmam a a. n a a a . .

19.53

s bhmameva saranam prajag ma t m ca bhr trmsca m taramath vitumabhyay t tam a . . a a. a .. a a a bhmah sud ramapakrsya sahodar n am nidr prabha gabhayato yuyudhemun ca 19.54 . u a. . a n a .. tau mus.tibhistarubhiramabhiradribhi ca yuddhv nit ntaravatah pratibodhit m st n s s a a a. a . . sa cakratustadanu sodarasambhramam tam drs. vaiva m rutirahannurasi sma raksah n a . . ..t . . tad bhmab hubalat d itamsav ky t sarvairajeyamapi bh mitale pap ta a a. a a u a . vaktrasravadbahulaonitam pa mrtyum pr y t tamondhamapi nityamatha kramena s . a . . a a . hatvaiva sarvararaksitar ksasam tam sarvairavadhyamapi sodaram tryuktah a . a. . . . . bhmo yayau tamanu s prayayau hidimb kuntm yudhis.thiramath sya krte yay ce a . a a . . . t bhy man ktamapi yanna karoti bhmah pr durbabh va nikhilorugunabhip rnah a a u . a u u . . . ccxxi

19.55

19.56

19.57

vy s tmako hariranantasukh mbur sirvidy marcivitatah sakalottamolam aa a a a .

19.58

drs. vaiva tam paramamodina asu p rth m tr sahaiva parip jya gurum viri ceh u n . a a a a ..t . . ull . it sca harina param tih rdaprotphullapadmanayanena tadopavis.tah 19.59 al a a a . . . t n bhaktinamrairasah samudksya krsno bhmam jag da nata asu hidimbay ca a s . . a a .. . . . et m grh na yuvatm surasadmaobh m j te sute sahasut pratiy tu caisa 19.60 a . . a. . s a. a a a . evam bruvatyaganitorugune ramea Omityudrya krtav msca tathaiva bhmah s . . a. . . . . skandhena cohya vibudh caritapradean bhmam pray tyudaya eva raverhidimb 19.61 a s . a . s nandan disu vanesu vihrtya tena s yam pray ti prthay sahit msca p rth n a a . a . a . a a. a a . . evam yay vapi tayoriha vatsar rddho j taca s nurativryabalopapannah 19.62 a a a s u . . devopi r ksasatanurnirrtih pur ya aveayuk ca giriasya ghatotkac khyah a . a s a s . . . . p rvam ghatopamamamusya siro babh va kea nimesata ud surato hi n ma u u s a a . . . .

19.63

j te sute samayato bhagavatkrt t sa bhmo jag da sasut m gaman ya t m ca a a a. a a. . a smrty bhiy na ubhayorapi s pratij am tesam vidh ya ca yayau suralokameva a a n . . . a . a

19.64

vy sopi p ndutanayaih sahito bakasya raudr d var jjayavadh pagatasya nityam a a. . a a a . y to vadh ya param ganitorudh m p rnaksayorusukha asu tadaikacakr m 19.65 a a a . a a u . . a t n br hmanasya ca grhe pranidh ya krsnah sisy mamaita iti viprakum rar p n a a a u a . .. . . . a . . a ay mi k la iti t nanuasya c y t te tatra v samatha cakruran cya ved n 19.66 a a s a a a u a a bhiksamatatsu satatam pratihu krtena bhme viam sadana eva grhapram nam n . s . a. . . . . bh ndam kul lavihitam pratigrhya gacchaty sa kay vagamanasya tam ha dh rmah a. . . a a n a a a . . . sth lam hi sadma prthivsahitam tvaraksa uddhrtya vahnimukhatastadu caikadosna u . . . . . .. bh ndam tadarthamuru kumbhakarena dattam bhiksam ca tena carasi pratihu kr tena a. . . n . . . .. dharmasya te suniyaterbalataca bodho bh y t suyodhanajanasya tato bhayam me s u a . m tr sahaiva vasa phalgunap rvakaistvam ntameva paribhu ks va natu vrajeth h a a u a n . a.

19.67

19.68

19.69

ccxxii

ityukta asu sa cak ra tathaiva bhmastepi svadharmapariraksanahetumaun h a a. . . bhiksam carantyatha catursvapi tesu y tesvekatra m trsahitah sa kad cid ste 19.70 a. a a . .. . . a . tatk la eva ruditam nijav sahetorviprasya d rasahitasya niamya bhmah a a a s . . strb lasamyutagrhe siul . an dau lajjediti sma jananmavadannac g t 19.71 a a a . s al a . j nhi vipraruditam kuta ityataca yogyam vidh sya iti s prayayau ca sghram a s a a . . s samvrtaiva sakalam vacanam grhesya sur va vipravara aha tad priy m sah 19.72 a . . sa a a. . . . . d tavya eva hi karodya ca raksasosya s ksad bakasya girisannibhabhaksyabhojyah a a . . . . pums nas ca sahit naduh pum mstu naiv sti nopradadat m ca samastan sah 19.73 a a . a a. a a. a . . a anyatra y ma iti p rvamud hrtam me naitat priye tava manogatam sa tena a u a . . a y sy mi r ksasamukham svayameva martum bh ryainam ha na bhav nahamatra y mi a a a . a a a a . .

19.74

arthe tav dya tanusantyajan daham sy m loke satpracarite tadrte tvadhaca a a s . . a. kany ha cainamahameva na kanyay rtha ityukta aha dhigiti sma sa vipravaryah 19.75 a a . kanyodit bata kuladvayat rinti j y sakheti vacanam srutigam sutaca a a . a a s . . atmaiva tena natu jvanahetutoham dhp rvakam nrsanake pratip day mi u a a . . .

19.76

evam rudatsu sahitesu kum rakosya pr ha svahastagatrnam pratidarya caisam a a s .. . . . . etena r ksasamaham nihanisya evetyukte suv kyamanu s pravivea kunt 19.77 a . a a s . . prs. astay ha sa tu vipravaro bakasya vryam balam ca ditij ribhirapyasahyam a a ..t . . samvatsaratrayayute daake karam ca pr tisvikam daamukhasya ca m tulasya s a s a . . .

19.78

srutv tamugrabalamatyuruvryameva r m yane raghuvaroruar tibhtam a a a . s a vis. am bilesvatha nrp n vaam su krtv bhtyaiva taistadanu dattakaram nananda s a . a . a . .t . .

19.79

evam bal dhyamamum su nihatya bhmah krtim ca dharmamadhikam pratiy syatha a. a . . a . . sarve vayam ca tamanu pragrhtadharm y sy ma ityavadad su dhar suram tam 19.80 a a a a a . . . santi sma vipravara pa ca sut mam dya tesveka eva naravairimukh ya y tu n a a a a . ityukta aha sa na te sutavadhyay ham p po bhav ni tava hanta manotidhram a a . a ccxxiii

19.81

uktaivam ha ca prth tanaye madye vidy sti dikpatibhirapyavisahyar p a a u a . a . uktopi no gurubhiresa niyu kta et m vadhyastath pi na sur surap lakaica n a. a a a s .

19.82

uktvaivametya nikhilam ca jag da bhma uddharsa asa sa niamya mah svadharmam a s a . . pr ptam vilokya tamatva vigh rnanetram drs.tv jag da yamas nurupetya c nyaih 19.83 a . u . a u a . .. a . m tah kimesa muditotitar miti sma tasmai ca s nikhilam ha sa c bravt t m a . a a a a a . kas. am tvay krtamaho balameva yasya sarve srit vayamamum ca nihamsi bhmam a . a .t . . .

19.84

yadb huvryaparam srayato hi r jyamicch ma eva nikhil rivadham svadharmam a a a a a . soyam tvay dya niic rimukh ya m tah prasth pyate vada mam u kayaiva buddhy a s a a a . a as a . ityuktavantamamum ha sudhrabuddhih kunt na putraka nihantumayam hi sakyah a . . . sarvaih surairasurayogibhirapyanena c rnkrto hi sata. ngagirih pras ty m 19.86 u . . sr u a . . esa svayam hi marudeva nar tmakobh t ko n ma hantumimam ptabalo jagatsu a u a a . . ityevamastviti sa t mavadat paredyurbhmo jag ma sakatena krtorubhogah 19.87 a a . . . gatv tvaran bakavanasya sak sa asu bhmah sa p yasasubhaksyapayoghatadyaih a a . a . . . yuktam ca sailanibhamuttamam dyar sim sparat puraiva narabhaksiturattumaicchat a a . s . . tenaiva c nnasamitau paribhujyam na utp . ya vrksamamum dravad su raksah a a at a a . . . . v mena m rutirapohya tad prah r n hastena bhojyamakhilam sahabhaksyam dat a a a aa a . . ptv payo tvarita enamavksam na acamya tena yuyudhe guruvrksaailaih a . a. . . s . ten hatotha bahubhirgiribhirbalena jagr ha cainamatha bh mitale pipesa a a u . .

19.85

19.88

19.89

19.90

akramya p damapi p datalena tasya dorbhy m pragrhya ca param vidad ra bhmah a a a. a . . . . mrtv sa coru tama eva jag ma p po visnudvideva hi sanairanivrtti cogram 19.91 a a . a . .. . hatv tamaksatabalo jagadantakam sa yo r ksaso na vaa asa jar sutasya a a . s a . . bhaumasya p rvamapi no bharatasya r j o bhmo nyadh payadamusya sarramagre u an a . dv ryeva tat pratinidh ya punah sa bhmah sn tv jag ma nijasodarap rvameva a a . a a a as . ccxxiv

19.92

srutv sya karma paramam tutusuh samet m tr ca te tadanuvavruratah purasth h a a a a a. . . . . drs. vaiva r ksasaarramuru prabht j atvaiva hetubhiratha kramao mrtam ca a . s a n s . . ..t viprasya tasya vacan dapi bhmasenabhagnam niamya paramam tutusuca tasmai a . s . . s ann tmakam karamamusya ca sampracakruh sopyetam su narasimhavapurdharasya a a . . . . cakre harestadanu satyavatsutasya visnorhi v kpracudit h prayayustataca 19.95 a a. s .. utpattip rvakakath m drupad tmaj y vy so hyan cya jagat m gurursvareah u a. a a a a u a. s . y tetyacodayadath pyapare dvij gry st n br hmana iti bhujirbhavatti cocuh 19.96 a a a a a a . . p rvam hi p rsata im n jatugehadagdh n srutv tiduhkhitaman h punareva mantrah u a. a a a a. . . . y jopay jamukhanissrta evamesa n satyat rha iti jvanamesu mene 19.97 a a a . . a . yatrakvacit prativasanti nilnar p h p rth iti sma sa tu phalgunak ran ena u a. a a a . cakre svayambaravighosanam su r jasvanyairadh ryadhanursavar cca cakre a a . . a a

19.93

19.94

19.98

tatk la eva vasudevasutopi krsnah samp rnanaijaparibodhata eva sarvam a u . .. . . j nannapi sma halin sahito jag ma p rth n niamya ca mrt natha kulyahetoh 19.99 a a a a a s .a . sa pr pya hastinapuram dhrtar s.traputr n samva cayamstadanus rikath sca krtv a a a a . a. . a . . n . bhsm dibhih parigatopriyavajjag ma dv r vatmuditap rn asunityasaukhyah 19.100 . a a aa u . . . tasy ntare hrdikas nuranantaram svam sv phalkibuddhibalam srita ityuv ca a u a a . . . a satr jidesa hi pur pratijaj a en masmatkrte svatanay m manin sahaiva 19.101 a . a n a a. . . a sarv msca nah punaras vavamatya krsnay d t sut m jahi ca tam nii p pabuddhim a. a a. . .. . a a . s a ad ya ratnamupay hi ca nau virodhe krsnasya d napatin saha s hyamemi 19.102 a a a a a .. . ityukta asu kumatih sa hi p rvadehe daityo yatastadakarodatha satyabh m u a a . anandasamvidapi lokavidamban ya tad dehamasya tilaje patimabhyup g t 19.103 a a a . . srutv tadyavacanam bhagav n purm sv m y ta eva tu niamya mahotsavam tam a a . a a a s . . p nc lar japurus oditam su vrsnivaryairag nmusalin saha tatpurm ca 19.104 a a a a . . . a a . .

ccxxv

bhmopi rudravararaksitar ksasam tam hatv trnopamatay haribhaktavandyah a . a .. a . . . . usy tha tatra katiciddinamacyutasya vy s tmano vacanatah prayayau nijaica 19.105 a aa s . . ma galyametadatulam pratiy ta sghram p nc lak n paramabhojanamatra siddhyet n a . . a a a viprairitastata itritav kyamete s. nvanta eva paricakramuruttar sam 19.106 a r. a sannam ca madhyagamudrn abhujam vialavaksasthalam bahalapaurusalaksanam ca . . ... . s . . . . . . . drs. vaiva m rutimas vupalapsyatha krsnamiti sma ca vacah pravadanti vipr h 19.107 t a a a. .. .. . . r trau div ca satatam pathi gaccham n h pr puh kad cidatha visnupadm niay m a a a a. a . a . s a . .. sarvasya raksitumag diha prs. hatastu bhmogra eva satamanyusutontar nye 19.108 a a ..t . pr pte tadolmukadharerjuna eva ga g m gandharvar ja iha citrarathorddhar tre a n a. a a drs. vaiva viprarahit nudak ntarasthah ksatr tmaj iti ha dharsayitum sa c g t 19.109 a a a a a ..t . . a . . hant smi vo hyupagat nudak ntamasy nady sca martyacaranaya nisiddhak le a a a a a a . . ittham vadantamamum ha surendras nurgandharva n stravidusam bhayamasti tedya a u a . ..

19.110

sarvam hi phenavadidam bahulam balam te n rthapradam bhavati c stravidi prayuktam a a . . . . . ityuktavantamamumuttamay nasam stho b nan ksipannabhisas ra sureabhrtyah 19.111 a a. . a s . . . agneyamastramabhimantrya tadolmuke sa ciksepa sakratanayosya rathaca dagdhah s . . tam c gnin parigrhtamabhipragrhya keesu sa cakarsau surendras nuh 19.112 a a s . n u . s . . . . p rthena sandharsitah saranam jag ma dharm tmajam tamapi sotha nij stramugram a a a a . . . . . sa jahra eva tata asa ca n matos va g ravarn a iti varnaviparyayena 19.113 n a a n a . . . gandharva ulbanasuraktatanuh sa bh tv svarnavad ta uta p rvamupetya sakhyam u a a u . . . p rthena durlabhamah stramidam yay ce j nannapi sma nahi t drsamesa veda 19.114 a a a a a . . . vidy suiksitatam hi sureas nau t masya c vadadas vapi k latosmai a s . a s u a a a a gandharvag mavadadanvagadrsyavidy m pac diti sma puruh tasutasya v ky t a a. s a u a a .

19.115

adhikyatah svagatasamvida eva s mye naivecchati sma nimayam sa dhana jayotra a n . . . dharm rthameva sa tu t m parid ya tasmai k lena samvidamamusya ca dharmatoy t a a. a a a . . ccxxvi

19.116

p rthena sopi bahul sca kath h kathitv dhaumyasya sa grahanam ha purohitatve a a a. a n . a d sy mi divyaturag niti sorjun ya v cam nigadya divam ruhadapyaguste 19.117 a a a a a . a te dhaumyam pya ca purodhasamuttamaj am vipr tmajopamatay viviuh puram ca a n . a a s . . p nc lakasya nikhil m dadrsuca tatra m rdh vasiktasamitim samala krt m ca 19.118 a a a. s u a n . a. . . r janyamandalamudksya sup rnamatra krsnam pragrhya sahajah pragrhtam l m a . u . .. . . . . aa .. . tesam ca madhyamagamat kulavryasampadyukt m vibh timatha c ha samastar j am a. u a a n ..

19.119

t msca pradarya sakal n sa hut san m sac pam ca tat pratinidh ya sapa cab n am a. s a a a . s a . a n a. ah bhibh s ya sakal n nrpatnathoccairdpyaddhut sanavapurghanatulyaghosah 19.120 a. a . a a . . etena k rmukavarena tar paristham matsy vabh samudake prativksya yena a u a a . . . etaih saraih pratihato bhavatha matsyah krsnanuy syati tamadya narendravr h a a. . . . .. .

19.121

ityasya v kyamanu sarvanarendraputr uttasthuruddhatamad scalakundal sy h a a a . . a a. astram balam ca bahu naijamabhks am nah spardhanta eva ca mithah samala krt ng h . a. . n . a a. . . . kecinnirks ya dhanuretya na me suakyamityeva c payayuranya uta prac lya . s a a tatr sas da siup la uruprat pah sa grhya tat samanuropanayatna ast 19.123 a a s a a . n . . m santar ya sa cakarsa yadaiva koty unnamya tat pratijagh na tameva c u a. a a as . . a anyatra phalgunata etadaakyamevetya jo girsavaratah sa yayau ca bhagnah 19.124 s n . . madrea etya cakrse sthaviropi vry ccedsatopyadhikameva sa mudgam tre s a a .. sis. emun pratihatah sa yay vaakyam matv tmanastadanu bh patayo visannah .t a a s a u . . . . . . sannesu bh patisu m gadha asas da sovaj ayaiva balavryamadena drptah u a n a . . . . c pam cakarsa calap datalo balena sis.te sa sarsapamitebhihatomunaiva 19.126 a . a . . . .

19.122

19.125

j nunyamusya dharanm yayatustadaiva darpena c sthirapadah sthitim trahetoh a a . .. . a . . raudr d var t sa jalat m gamitotha r j r j am mukh nyanabhivks ya yayau svar s.tram 19.127 a a a. a a a n . a . a. . pr yo gat stamanu bh patayotha karno duryodhan rthamanugrhya dhanucakarsa a a u a s . . . ccxxvii

r m dup ttaubhaiksitam tratosau rom vais. amakarod dhanusontam su a a a s s . a a s .t a .

19.128

tasmimsca tena vihate pratisannivrtte bhm rjunau dvijasadasyupasannivis.tau a . . . uttasthat raviaipratim nar pau vipresu tatra ca bhiy viniv rayatsu 19.129 u s s a u a a . vipr sca kecidatiyuktamimau hi vrau devopam viti vaco jagadustatastau a a drs. vaiva krsnamukhapa kajam su c pas nnidhyam yayaturuttamavryas rau n a a a a a ..t .. . tatr rjunah pavanaj t priyatopyanuj am d ya keavamajam manas pranamya a a n a a s a . . . krtv gunanvitamado dhanuraramena yantr ntarena sa sarairadhunocca laksam s a . a . . . .

19.130

19.131

krsna tad sya vidadhe navaka jam l m madhye ca t m pratividh ya narendraputrau a n aa. a. a .. . bhm rjunau yayaturacyutam bhinamya ksubdham tad nrpavar bdhirim vadh vat 19.132 a a a . a a a . . dras. um hi kevalagatirnatu kanyak y arthe na c pamiha vrsnivar h sprsantu a a a a. . .. . .t . ity j ayaiva varacakradharasya lips mapyatra cakruriha naiva yadupravr h 19.133 an a a. bhmastu r jasamitim pratisampray t m drs. vaiva yojanadaocchrayam su vrksam a a a . ..t s a . . . arujya sarvanrpatnabhitopyatis.thad drs. v pal yanapar sca babh vurete 19.134 a a u . ..t a . bhmoyamesa puruh tasutonya ete p rth iti sma haline harirabhyavocat u a a . drs. vaiva sopi mudam pa sineca pautrah khadgam pragrhya harsat paripupluvetra a s ..t . . . . .

19.135

prtesu sarvayadusu prapal yitesu duryodhan dinr patisvakhilesu bhm t . a . a . a . . . karnobhyay ddharihay tmajam su madrar jo jag ma pavan tmajameva vrah 19.136 a a a a a a . . vipresu dandapatadarbhamah jin ni kop t ksipatsu na vin sanamatra bh y t a a a . a u a .. . . ksatrasya vairata iti drupade ca krsnam vipr msca y cati sa m rutir ra salyam a. a a a .. . . .

19.137

vrksam tvasau pratinidh ya ca madrar jam dorbhy m pragrhya javato gagane nidh ya a a . a. a . . . . bandhutvato bhuvi sanairadadh t sa tasya vij aya vryamagamannijar jadh nm 19.138 a n a a p rthopi tena dhanusa yuyudhe sma karnam sopyastrab hubalam viramutra cakre a a a . . . tau dhanvin manupamau ciramasyat m ca s ry tmajotra vacanam vyathito babh se a a. u a a. .

19.139

ccxxviii

tvam phalguno harihayo dvijasattapo v m rtam na me pramukhatah sthitimanya s. e a u . . t . . yo v smi kopi yadi te ksamamadya b nan mu c nyathehi ranatastviti p rtha aha 19.140 a a. n a a . . k ryam na me dvijavaraih pratiyodhanenetyuktv yayau ravisutah sa suyodhan dyaih a a a . . . . n g hvayam puramatha drupad tmaj m t m d ya c rjunayutah prayayau sa bhmah a a a a. a a a a . . . agreviputrasahitah sa tu dharmas nuh pr y t kul lagrhamanvapi bhmap rthau s u . a a a . a . bhikseti tairabhihite prajag da kunt bhu gdhvam samastaa iti pradadara kany m a n s s a . . pr m dikam ca vacanam na mrsa tayoktam pr yo hi tena kathametaditi sma cint a a a .. . . . a tesam babh va vasudevasuto harica tatr jag ma paramena hi sauhrdena 19.143 u s a a . .. . sambh sya taih sa bhagav namit tmaaktih pr y nnij m puramam yadubhih samastaih a. a a s a. a . . a a . . j atum ca t n nii sa tu drupadah svaputram pr sth payat sa ca vilnam im napayat 19.144 n . a s . a s . . a a bhiksannabhojina uto bhaginm nij m ca tatr titrptahrday matha yuddhav rt m . a. a . a a a . . tesam niamya nadat m dhanavad gabhr m ksatrottam iti matim sa cak ra vrah a. a. . a a . .. s . pr tastu tasya janiturvacas purodh st n pr pya mantravidhin marud tmajena a a a a a a a samp jitotividusa pratigrhya t msca pr veayannrpatigehamamaiva m tr 19.146 u a. a s a a . . . t n gat n samabhip jya nij tmaj m ca vipr diyogyaprthaguktapad rthaj taih a a a u a a. a a a . . p rnan grh mscatura eva didea r j tatr yudh diparip rn agrham ca teguh 19.147 u . . a. s aa a a u . . . . ces. asvar krtivivaksitavryaauryapr galbhyap rvakagunaih ksitibhartrputr n a . s a u a . . . . . . t vij aya t n drupada etya ca dharmas num papraccha kosi naravarya vadasva satyam n a u . sa pr ha mandahasitah kimih dya r jan p rvam hi varnavisaye na viesa uktah a a a u s . . . . . . putrkrte tava sutena tu laksavedha ukto narendrasamitau sa krtopyanena 19.149 . . . evam bruv namatha tam prthay sahaiva r j vadeti punareva yay ca esah a. a aa a . . . . . sarvam prth pyavadat m sa ca tena tus. o v cam jag da krtakrtya ih samadya a. a a . . . . a .t a .

19.141

19.142

19.145

19.148

19.150

p rth rthameva hi mayaisa krtah prayatnastvam phalgunonya utav dya karam sut y h a a a a a. . . . . . grhnatvitrita imam sa tu dharmas nur ha sma sarva iti me manasi prar dham 19.151 u a u. . . . ccxxix

n tra pram mama hrdi pratibh tyath pi dharm cal mama matirhi tadeva m nam a a a a a a a . ityuktavatyapi sahaiva sutena r j naivaicchadatra bhagav nagamacca krsnah 19.152 aa a .. . . vy sam tamksya bhagavantamaganyap rnanity vyay tmagun am su samasta eva a . . u . a a . . a natv bhip jya varap. hagatasya c j am d ya copaviviuh sahit stadante 19.153 a u t a n a a s . a krsnastad ha nrpatim prati dehi kany m sarvebhya eva vrsav yupurandar hi a a. a .. . . .. a . n satyadasrasahit ima eva indr h p rve ca sampratitanaca harerhi pac t 19.154 a a a. u s sa esam sriyaca nikhil apicaikadeh h putr tavaiva na tatotra viruddhat hi s a a. a .. ityuktavatyapi yad drupadacak ra samv dinm na dhiyamenamath ha krsnah a s a a .. . . . a .

19.155

divyam hi daranamidam tava dattamadya pay u p ndutanay n divi samsthit mstvam s s a s a. . a a. . . . et m ca te duhitaram saha taih prthaksth m tallaksanaih saha tatah kuru te yathes. am 19.156 a. a. . . . . . . . .t ityuktav kyamanu t n sa dadara r j krsnapras dabalato divi t drsamsca a a s a a .. . a a . . et n niamya caranau jagadsituca bhto jag ma saranam tadan darena 19.157 a s s a . . a . . datv bhayam sa bhagav n drupadasya k rye tenomiti sma kathite svayameva sarv m a a a a . vaiv hikm krtimatha vyadadh cca dhaumyayuktah kramena jagrhurnikhil sca p nim 19.158 a . . a a a. . . . p nc lakesu ca mahotsava asa r j tus. obhavat saha sutaih svajanaica sarvaih a a a a .t s . . . pauraica j napadikaica yathaiva r me datv sut m janaka apa mudam tatonu 19.159 s a s a a a. . udb hya tatra nivasatsu ca p ndavesu srutvaiva r masahitah saha y davaica a a. . a a s . . ad ya p ribarham bahulam sa krsna ay nmudaiva prthay sahit msca p rth n a a a. a a a . . .. . a .

19.160

drs. vaiva tam mumudur su kurupravr aslisya krsnamatha nemurasau ca krsnam a a . ..t . .. . .. . drs. v prad ya grhayogyasamastabh n dam sauvarnamebhya uru bh sanamacyutod t a a. . . u. . a ..t a . . dev ngayogyaubhakundalah ramaulikey ravastrasahit nyurubh s anani a s a u a u. . .. sannam prthakprthagad t prthageva yogy nyanyad dad vatha pitrsvasur tmayogyam a . a a a . .. . ... . ratn ni g gajatura garath n suvarnabh r n bah napi dad vatha c isogry h a a n a aa u a as. a. . ccxxx

19.161

19.162

vy sopyad diha paratra ca p rsatopi bh sarath svagajaratnasuk ncan ni a a a. u. a a a d ssca d sasahit h subhar pavesah sahasrao dadaturatra harirnrpaca a a a. u s . s . . t s m vicitravasan nyururatnam l h pratyekao dadaturapyurubh s anan m a a. a a a. s u. . a

19.163

19.164

m s n bah napi vihrtya sahaiva p rthaih krsno yayau yadupurm sahitograjena aa u a . . . .. . antarhite bhagavati pratatoruaktau vy se ca vatsaramihosurime tu p rth h 19.165 s a a a. . vaicitravryatanay h saha saubalena karnena sindhupatin rathahastiyaudhaih a. a . . bh riravah prabhrtibhica sahaiva hantum p nc lar jamaguretya purm punaste u s s . . . . a a a

19.166

tairardite svapura asu sa somak n m r j sutaih saha sasainika udgatobh t a a. a a u . tesam ca tasya ca babh va mah n vimardah putrau ca tasya nihatau vidhut sca sen h u a a a. .. . citre hate samara asu sacitraketau dh vatsu sainikavaresu ca p rsatasya a a. . p rth rathairabhiyayurdhrtac pab n a vaicitravryatanay n ravis nuyukt n a a a u a . a a.

19.167

19.168

taistesu pa casu samam pratiyodhayatsu bh rirav h saravijo viratham cak ra n u s a. a . . . sakr tmajam tadanu parvatasannik sam dorbhy m tu m rutirurum tarumudbabarha a a . a. a . . ay ntamksya taruhastamimam samras num suyodhanamukh nikhil h sakarnah . u . a a. a . . . bh rirav h sakunibh rijayadrath sca sarvepi dudruvuratho viviuh puram svam u s a. u a s . .

19.169

19.170

j atv samastamapi tad vidurograjam svam varddhanta eva tanay bhavato narendra n a a . . ity ha sopi muditah svasutena krsna pr pteti bh sanavar nyadiacca v sah 19.171 a u. . a. s a . . .. . a p rth iti sma vidurovadad su sopi sv k rag hanaparo yadi tarhyatva a a a a a u bhadram mrt nahi prth sahit h sma p rth stesam pravrttimapi me vada sarvaastvam a. a a .. s . a . . .a ityukta aha vidurah sa hidimbavadhy p rv m pravrttimakhil mapi laksavedham a u a. a . . . . udb hamapyatha nadjamukh sca sarve tus.ta babh vurapi vatsaram surevam 19.173 a a u u. . srutv tha krsnamupay tamuru prad ya ratnam ca p ndutanayesu gatam punaca a a a a. . s .. . . . . t tapyam nahr day stu suyodhan dy mantram pracakruratha karnamukh yayuca a a . a a a a s . .

19.172

19.174

ccxxxi

yuddh ya tesu punareva rathaih pray tesv h grajam sa viduropi nadjamukhy n a a . a a a . . . ete hi p patamacetasa etya p rth n yuddh ya mrtyumupay nti na samsayotra 19.175 a a a a a . . bhm rjunau visahitum nahi kacan sti s marthyayuk suravaresvapi varddhit ste a s a a a . . . j atvaiva vatsarata eva mah nadharmastesamupeksanakrtastadalam niyu ksva 19.176 n a n . . . . . . antaye ca viniyujya sus ntvap rvam nya yojaya nrpaisu tath rddhar jyam a u a a a . . evam krtam tava bhavet kulavrddhaye hi dharm ya cobhayavin sakaronyath sy h a a a a. . . . . ityuktavatyanu tathetyavadannadjo dronah krpaca viduram sa nrpopyuv ca a . . . . s . y hy nayeti sa ca vegavat rathena tatr gamat tadanu tairabhip jitaca 19.178 a a a a u s tatk la eva vasudevasutaca krsno vy saca t nupasametya durantaakt a s a s a s .. . ad ya kuntisahit n vidurena yuktau n g hvayam puramit m saha bh ryayaiva a a a a. a a . .

19.177

19.179

tesv gatesu sumah nabhavat praharsah paurasya j napadikasya janasya coccaih a a . . a . . . bhsm dik sca mudit h pratip jya geham veayan saha nrpena mahotsavena 19.180 . a a a. u a s . . krsnamap jayadatva ca saubal s duryodhanasya dayit sahit tra tepi u a a a .. . usustataca nijaputrakadurvinty krsnanimittamurubhtita aha bhm t 19.181 s a .. . a . kunti pray hi sahit snusay grham svam bhm d bibhemi nijaputrakadurvinty a a a a . . a . . krsna trilokavanit dhikar pas r yasm diti sma sasut prayayau grham s 19.182 a u aa a a .. . . . a usustathaiva parivatsarapa cakam te p ndorgrhe susukhinokhilabhogayukt h n a. . a. . . . krsna ca tesu prthageva catuhsvar p reme tathaikatanurapyabhim nibhed t 19.183 u a a a .. . . . . kanyaiva s bhavadatah prativ saram ca janm bhavaddhyabhimateh prthageva n sat a a a a . . . . pr yo hi n bhimatin samav pa v n tasm nmarucca sakalesvabhivis.ta ast 19.184 a a a a a. a . . dharm tmaj disu marut prativis.ta esam buddhim vimohya ramate satatam tay yat a a . a . . . .. suddhaiva s hi tata eva dinedine ca sammohato maranavad bhavatha kany 19.185 a a . no suptivat tvidamatonyavaatvato hi dehasya samsmrtita eva harerna mohah s . . . n veavacca tata eva mrteh svar pametat tvatah pratidinam janan ddhi kany a s u a a . . . . ccxxxii

19.186

evam sa v yuranuvis. ayudhis. hir dibhm tmanaiva ramate satatam tayaikah a a . . . .t .t a any drsa hi surabhuktiratonyar p m nusyabhuktiriti n tra vic ryamasti 19.187 a . u a a . a a v sis. hay davavrsavapi keavau tau tatrosatuh paramasauhrdato hi tesu a .t a s .. . . . . t bhy manantagunap rnasukh tmak bhy m p rth sca te mumudire yutasatkath bhih a a u . a a a . a a a . .

19.188

p rvam hi tesu vanagesu babh va k sir jah sut krta uruksitip layogah u u a a . a . . . . . . a tatra svayambaragat m dhrtar s.traputrah kany m bal jjagrha atmabal tidrptah 19.189 a. a. a. a a . . . . . p rvam hi r jaganane magadh dhir jah sa khy ta ityatirusa pragrhtakanye u a a a . n a . . . . duryodhane nrpatayo yuyudhuh sma tena bhagn sca karnasahitena sah nujena a a . . .

19.190

bhagnesu tesu punar ttaar sanes u karno jag da dhrtar s. rasutam pray hi a s a a a . a. t . . . . . yuktah sahodarajanairgurubhs mamukhyayuktasya te na purametya hi gharsaneah . . . . s .

19.191

ek ntato jayamavksya ca n nuy ti b rhadrathah puragatasya jaye na nis. h a . a a a . .t a draunim ca rudratanumesa sad vij nan no tena yuddhamabhiv nchati rudrabhaktah 19.192 a a a . . . . ekohameva nrpatn pratiyodhayisya etairmayi pratijitepi na testyakrtih . . . ekam ca tenujamime yadi paurusena grhnyuratra tava krtirupaiti n sam a . . . . .

19.193

bhsm dayopi nahi yodhayitum samarth r j a hyanena tata eva hi b hlikosya . a a a n a . bhrtyo babh va natu bhsmamayam yudheg d r j nahti naca tena virodha ast u . a aa . .

19.194

ityukta asu sa vimrsya yayau puram svam karnopi taih pratiyuyodha jig ya cain n a a . . . . . karnasya vryamaganayya jar sutopi hyekaikameva nrpatim sa didea yoddhum 19.195 a s . . . . sarvesu tesu vijitesvabhijagmiv n sa yoddhum brhadrathasutopyamun rathena a a . . . . . tam caiva r mavarato viratham viastram cakre sa cainamatha mus. ibhirabhyupetau a . . s . .t sandhau yadaiva jaray pratisandhitasya karno jagh na na paratra tutosa r j a a . . aa na j atametadapi ho halin tadetajj atam tvay bhava tato mama bhrtya eva 19.197 n a n . a . evamvidham sukualam bahuyuddhaaundam na tv m hanisya uta te pitureva p rvam s . s .. . a. u . . . ccxxxiii

19.196

b hvorbal dabhihrtam hi may gar jyam tat tvam grh na yudhi karmakaraca me sy h 19.198 a a an a . s a. . . . . a. ityukta asu sa tathaiva cak ra karnah p rvam hi tasya nijar jyapadaikade ah a a s . . . u . duryodhanena vihito magadh dhir jam jitv vrkodarahrtah pitureva dattah 19.199 a a . a . . . . a g dhir jyamupalabhya jar sutasya sneham ca s ryasuta asu kur n jag ma n a a a u u a . drs. vaiva tam mumudire dhrtar s.traputr n nena tulyamadhijagmurato harim ca a a ..t . a. . .

19.200

udv hya k sitanay m girij dhivis. am s ksannaresu janit m pratham malaksmm a a a. a a. a . t . a . . . tasy m sutam tvajanayat pura asa yoksah kany m pur priyatam m ca sadananasya a. a. a a. . . . . . putro babh va sa tu laksanan madheyah s laksanetyadhikar pagun asa kany u u a . a . . . . . a tasy nuj sca nijayogyaguna av purbh ry h punaca sa suyodhana apa bh ry h a a a a. s a a. . a

19.201

19.202

p rvam sur ntaka iti prathitah sutobh d duhsasanasya tadanu pratitapyam n h u a u a a. . . . drs. vaiva p rthabalavryagun an samrddhim t m caiva te pratiyayuh sma kali gadeam a n s ..t . . . a. . ast svayambara ut tra kali gar japutry h suvajra iti yam pravadanti bh p h a n a a. u a. . raudr d var davijitasya ca tasya kany m drpto bal t sa jagrhe dhrtar s.tras nuh a a a. . a u . . . a.

19.203

19.204

tatr tha rudravaratah sa jar sutena yukto babandha ca suyodhanam su jitv a a a a . karnah par dravadiha sma sutesu p ndoryasm t sprdh gamadatah sa par jitobh t a a . a a u . . . . a. . duryodhanenujajanaih saha tairgrhte bhsm mbikeyavidur grajav kyanunnah . a a a . . . bhmo vijitya nrpatn sajar sut m st n hatv suvajramamucad dhrtar s.traputr n a a. a a a . . a.

19.205

19.206

tepi sma karnasahit mrtakapratk 71 n g hvayam puramath yayurapyams am a . a a a a . . . drs. v virodhamavadannrpatica dharmaputram purandarakrtasthalam su y hi 19.207 s a a ..t a . . . tatr rddhar jyamanubhu ks va sah nujaistvam koarddhameva ca grh na pur hi sakrah a a n . a a . a. . s . tatr bhisikta uta ka jabhav didevaistatrastha eva sa cak ra ciram ca r jyam 19.208 a . n a a a . tvam vra sakrasama eva tatastavaiva yogyam puram tadata asvabhisecay mi a . . . .
pr cnakoe mrtakapratp h iti pathyate arthastu na sphutah yatah pratpaabdah s drsyav c na prasiddhah a s a. s . . . a . a . . . . bannanje govind c ryah a a .
71

ccxxxiv

ityukta aha sa yudhis. hira Omiti sma cakrebhisekamapi tasya sa ambikeyah .t . . .

19.209

tasy bhisekamakarot prathamam hi krsno v sis. hanandana ururbhava cakravart a . .. . a .t . yas. avamedhanikhil tmakar jas yap rvairmakhaih satatameva ca dharmalah a a u u s . . . t s ityeva p rsatasut sahitebhisikte krsnopi vrsnivrsabhah sa tath bhyasi cat a. a a .. . .. . .. . . . n evam ca m rutiirasyabhisekametau sa cakratuh sma yuvar japade sabh ryam a s n a a . . .

19.210

19.211

bhme ca p rsatasut sahitebhisikte t bhy manantasukhaakticid tmak bhy m a. a a a s a a a . anyaica vipravrsabhaih sukrtebhiseke dharm tmaj nu mumudurnikhil sca santah 19.212 s a a a .. . . . . tasmin mahotsavavare dinasaptak nuvr tte vasis.thavrsabhena ca vrsnipena a . .. .. . . . krsnena te yayuram prthay tay ca p nc lar jasutay sthalamindrav sam a . a a a a a a a .. .

19.213

koasya c rddhasahit stu yadaiva p rth gacchanti t nanuyayurnikhil sca paur h s a a a a a a a. ucuca h bata suyodhana esa p po d re cak ra nanu p ndusut n gunadhy n 19.214 a u a a. . a s . . a . a bhmaprat pamavalambya kali gabandh nmuktah sut mapi hi tasya puram nin ya a n a a a . . dves.tyevamapyatibal n hi sadaiva p rth n y mo vayam gunibhiradya sahaiva p rthaih a a a a a . . . . aj apayatyapi sa bheriravena p rth n naiv nugacchata yadi vrajath nu vodya a a n . a a vittam harisya iha sarvamapti tacca p pah karotu na vayam vijah ma p rth n 19.216 a . a a a . . . sadbhirhi sa gatirihaiva sukhasya heturmoksaikaheturatha tadvipartamanyat n . tasm d vrajema saha p ndusutairhi sakraprastham tviti sma dhrtacetasa aha dh rmah a a. . a . . . prtiryadi sma bhavat m mayi s nujesti tis.thadhvamatra pitureva hi sasane me a. a . krtirhi vonugaman t pituratyayena nayenna ityanusaradhvamih mbikeyam 19.218 a s a ityeva taih purajan nikhilairnisiddh h krcchrena tasthurapi t n manas nvagacchan a a. . a a . . . pr py tha sakrapuramasmarat m ca krsnau deveavardhakimath gamadatra sopi 19.219 a a a. s a .. . v sis. hapena yadupena ca p ndav n m ratnotkaram kuru puram puruh tapury h a .t a. . a a . u a. . . s drsyatastviti niyukta ubhau pranamya sarvevarau sa krtav msca puram tathaiva a . s . a. . .

19.215

19.217

19.220

ccxxxv

deam ca n tijanasamvrtamanyadeasamsthairjanairabhipup rira asu p rth h s . a s u a a. . . . tesam gunairharipad natihetutaca r s.tr ntar iha subh vasatim sma cakruh 19.221 a s a. a a a . . . .. prasth pya d ramanujasya sut n sa r j cakrebhisekamapi tatra suyodhanasya a u a aa . duhsasanam ca yuvar jamasau vidh ya mene krt rthamiva ca svamaantak mah a a a s a . . . . p rth sca te mumuduratra vasis.thavrsnivaryodit nakhilatattvavinirnay mstu a a a .. . . . a. srnvanta eva hi sad prthivm ca dharm d bhu janta asritaram patip dayugm h . . a . . a n a a a. iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . p ndavar jyal bho n ma ekonavimsodhy yah a. . a a a a . .

19.222

19.223

ccxxxvi

(kh ndavad hah) a. . a . atha vimsodhy yah a . . Om yaj orud nanaradevavandyat pranars ip j su yudhis.thirobh t n a a s . ua u . . dharm nuastiharitattva amsanasvar s.traraksadisu bhma ast 20.1 a s s . a. . . strdharmasamsasanabhrtyakoaraksavyay dau gunadosacintane s a . . . . . antahpurasthasya janasya krsna tv sddharerdharmanidaran ca s a .. . . bbhatsur st parar s. ramarddane ten niyamy m stu jar sut dn a a. t a a. a a sa kcak dmsca mamardda bhmastasyaiva te balato nityabht h a . a. r s. resu bhmena vimardditesu jit sca yuddhesu nirudyam ste a. t . a a . . babh vur sddharidharmanis. hah pr yena lokaca tadyaasan t u a s s a .t . a .

20.2

20.3

20.4

ajvin m vetanadastad snm drsutah prathamotha dvityah a a . a. . sandh nabhed dis u dharmar japac cca khadg sa babh va raksan a a . a s a u . . dhrs.tadyumnastatra sen pranet sakraprasthe nityam stetih rd t a . a a a a .. viesato bhmasakh sa asd r s. ram caisam sarvak maih sup rnam s . a a u . a. t . . ..

20.5

20.6

n vaisnavo na daridro babh va na dharmah nica babh va kasyacit a .. u a s u tesam r s. re sasati bhmasene na vy dhito n pi viparyay nmr tih 20.7 a a a . . . . a. t yudhis.thiram y nti hi daranotsuk h pratigrah y pyatha y jan ya s a. a a a a . . a k ry rthato naiva vrkodarena k ry ni siddh ni yatokhil ni 20.8 a a a a . . a a. gandharvavidy dharac ran asca sevanta et ntsatatam samast h a a . a a. . yath surendram munayaca sarva ay nti dev api krsnamarcitum a s a a .. . . tesam r s. re k rtayug hi dharm h pravartit eva tatodhik sca a a. a a . . a. t a rddhica tasm dadhik suvarnaratn mbar derapi sasyasampad m s a a a a a . .

20.9

20.10

athopayeme siup laputrm yudhis.thiro devakm n ma p rvam s a . . a u . svy m bh ry m yatsahajo dhrs. aketuranuhl dah savituc m sayuktah 20.11 a. a a. a . s a. ..t . ccxxxvii

tasy m suhotro n matah putra asd yacitragupto n ma p rvam sulekhah a. a s a u . . . krsna saiv pyanyar pen a j t k ssaputr y m pravadanti k . m 20.12 a u . a a a a. al .. . s keval bh rat n nyadevyastatr vis. astatkrte k sir jah a a a a a . t a a . . svayambar rtham nrpatn juh va sarv mstepi hyatra harsat samet h a a. a. . . a a . tesam madhye bhmasen m sa esa m l m dh t tatra jar sut dy h a. a a a. .. . aa a a kruddh visnor srit n ks ipanta aseduruccaih sivam stuvantah 20.14 a . . a a a . a . . p rvam v kyairvaidikaist nsa bhmo jigye tarkaih s dhubhih samprayuktaih u a . a . a . . ved hyadosa iti p rvameva sams dhayitvaiva sad gamaica 20.15 a u a s . a . ved dhikyam saivaastr n i c hurvedojjhit n m bahul m ca nind m a s a . a a a. a. a . tath sakteyask ndasaur dik n m tatraivoktam chandas m vaisnavatvam a a a a a. a. . .. visnor dhikyam t ni sastr ni c huh siv dibhyah kutracinnaiva vede .. a . a a. a . a . visnutkrs. ah kathito bauddhap rv sc hurvis num paramam sarvatopi u a a ..t . . .. .. . lok yat sca kvacid huragryam visnum gurum sarvavaram brhaspateh a a a . .. . . . . . sarv gamesu prathitota eva visnuh samast dhika eva muktidah 20.18 a a . .. . . tesv gamesveva parasparam ca viruddhat hyanyapaksesu bh p h a u a. . a . . . . pratyaksatac tra payadhvam su balam b hvorme visnupad srayasya s a a . a . s a .. purvam hi ga g mama visnup j vighn rtham y d v makarena s me n a a a a a . . a .. u a nunn parast d bahuyojanam gat pure kur nam siva agatastad 20.20 a a a u. . a . sa vy ghrar p kapil tmak mum m parksayan m m hantumiv dravad drutam a u a a a. . a. a sa me yuddhe vijito m rcchitaca gad prah r d sa li g ntarasthah 20.21 u s a aa a n a . vy ghrevaram n ma li gam prthivy m khy tam tad ste tadvadanyatra yuddhe a s n . . a. a . a . a tre gomaty haimavate girau hi jitastatr py sa sard lali gam 20.22 a a a u n evam pratyakse visnupad srayasya bal dhikye kimu vaktavyamatra a a . . .. ccxxxviii

20.13

20.16

20.17

20.19

visnor dhikye ksatriy nam pram nam balam vipre j anameveti c huh a. . a. . n a . .. a . . may ked re viprar p jitaca rudrovialli gamev u bhtah a a u s s n as . tatah param vedavid magamyat sapam pr d ccha karo br. itotra a a . a a n l . .

20.23

20.24

evam pratyakse visnubale pratpam mano yasya hyuttaram sa bravtu . . . . .. krodhodhikacet ksipram y tu yoddhumityukt stebhy yayur tta astr h s a a a a a s a. .

20.25

vidr pya t n b nasa ghaih samast n jar sutam gaday yodhayitv a a a. n a a a a . . b hubhy m cainam parigrhy u visnoh p dotth y m pr ksipad devanady m a a. a a. a . a . a s .. . a . sa br. itah prayayau m gadh msca bh paih sameto bhmaseno ratham svam l . a a. u . . aruhya k ssvarap jitaca yayau k . y sakrasan makam puram 20.27 a u s al a a . tasy m trilok dhikar pasadgunair sammat y m ramam nah sutam ca a. a u a a. a. . . a . sarvatr tam n m janayat pur yah sam nav yurbalavryayuktah 20.28 a . a a a . a a . krsnopi gatv dv ravatm sar mah saty piturvadhakart rameva a a . a . a a .. . satadhanv nam hantumaicchat sa caiva yay cekr ram krtavarm nuyuktam a . a u . . a t vabr t m sarvalokaikakarturn v m virodham manas pi kurvah a ua. a a. a . . krsnasya sarveiturityan kta aruhya c svm bhayatah par dravat 20.30 s u a . a .. . . anveva tam krsnar mau rathena y tau satam yojan n m dinena a . a a. . .. . a gatv mrt y m badab y m padaiva sa pr dravat krsna enam pad g t a . a a. a a a .. . . . a a. chitv sirastasya cakrena krsno j nannakr re manimenena dattam a u . .. . a . apyaj avallokavidamban ya parksya v sotra nety ha r mam 20.32 n a . a a a . aviv s t satu sakrodha eva yayau videh navasat pa ca c bd n s aa a n a a j nan p rthebhyoh ryat m keavasya vakartum dh rtar s. ro balam g t a a a a. s s a a. t . . a babh va sisyosya tath gad y masannidh nam keavasya pratksan u . a a a a . s . tad yay ce bhaginm ca tasya sa ca pratij amakarot prad ne 20.34 a a . n a

20.26

20.29

20.31

20.33

ccxxxix

jyes.tham hyenam keavo n tivartedityeva mene dh rtar s. rah sa tasm t a a a. t . a . . . s jagr ha hastam daksinam satyahetordadau ca r mah karamasmai hal nkam a a . a . . . . r pena tasy mohito dh rtar s. ro viesatah krsnar mau bhaginy h u . a a a. t s . . .. . a a. sneh d vaam y syata ityagrhnaddhastam hal nkam halino ripughnam a s . a a . . . .

20.35

20.36

j t devaky m s subhadreti n mn bhadr r penanakadundubhest m aa a. a a a a u . a krtv putrm rohin sv maraksat p rvam tu y st trijataiva n mn 20.37 . u a a a . a . a . . . st y h pr n nityaur s anat s babh va visnorbhagin priy ca a a. a s s u. . a u a .. um vead r pagunopapann padmeksana campakad magaur 20.38 a s u a a . . . etat krtv dhrtar s. r tmajah sa yayau kur n nivasatyatra r me u a . a . a. t a . krsnokr ram vivasantam bhayena sah rdikyam c nayitv jag da u . a a a .. . . . a

20.39

anya r mam ca samastas ttvat m yad v dt keavah sannidh ne a . a a. a a s . a manistvayy ste darayetyeva bhtastad kr rodarayad ratnamasmai a s a u s . avy jat m tmano darayitv hal yudhe keavastasya j nan a a a s a a s a ratn k nks amugrasenasya caiva m tuca s mbasya punarbabh s e a a . a s a a.

20.40

20.41

ast makr re maniranyairadh ryah sad yaj ad d napateh sa dh ryah u a . a n a a . a . . na saty krsnav nchitam ki cidicchet tath pi tasy yogya ity ha krsnah a . . . a a a a .. . . . n

20.42

labdhv ratnam d napatih sadaiva sandksitobh d yaj akarmanyatandrah a . u n . a . . . pradarya krsno haline ratnametacchakraprastham p ndavasnehatog t 20.43 s a .. . . a. . vasannajastatra bah msca m s n saphalgunoy nmr gay m kad cit u. aa a . a. a hatv mrg n yamun trasamsthah sony m k . indm dadrse tatsvas ram a . a a a . al . a . . . s s ryaputr yamun nuj t tapacarant krsnapatntvak m a u a aa s .. . a a prs. arjunen ha samastametat patnm ca t m jagrhe v sudevah 20.45 a . a. a . . t . . tato gatv nagnajito grham ca svayambare sapta vrsanagrhnat a . . .. . . sarvairagr hy nasur n varena sivasya yairnirjit bh mip l h 20.46 a a a a u a a. . ccxl

20.44

tato nl m tasya sut m ca lebhe p rvam nl gopakany pi y st a. a. u a a . a s dehesy h pr viat p rvamesa yasm dek dvividh sampraj t a a. a s u a a a aa .

20.47

pitrsvasurmitravind sut ca krsne m l m sajad r jamadhye a a aa a a .. .. . vind nuvindau bhr tar veva tasy nyasedhat m dh rtar s. r rthamugrau a a a a a. a a. t a .

20.48

jitv vantyau tau nrpatmscaiva sarv n d ya t m prayayau v sudevah a a a a a. a . . . pitrsvasustanay m ca dvity m bhadr m datt magrahd bhr trbhih sah 20.49 a. a. a. a a. . . .. vivesam dev n mavat r hi pa ca te kaikey bhr tarosy hareca s .. a a aa n a a a s bhakt nityam p ndav n m ca t topyesam vae saivyan marbhuragre a a s a . a. . a a . .. svayambaro laksanay stath sd yath draupady laksavedh tmakah sah a a a a . . . . a . madresu tasy sca pit pin kam svayambar rtham jagrhe girsat 20.51 a a a . a . . . laksam ca tat sarvatachannameva dv ram sarasy pyupari sma laksat s a . a . . . chinnesuna p tanyam ha taddhi draupadyarth t tadaakyam tatolam a s . . . a .

20.50

20.52

tatr jagmurm gadh dy sca sarve p rth api dras.tumih bhyup yayuh a a a a a a a a . . duryodhan dy sca sas taputr sajykartum dhanurapyutsahante 20.53 a a u a . kecinnipeturdhanusaiva t dit na vai kecicc layitum ca sekuh a. a a . . . duryodhano m gadhah s taputrah sajyam krtv laksavksam na sekuh 20.54 a . . u . . . a . .. dhana jayah sv tmabalam prak sayan sajyam krtv dhanuraiksacca laksam n a . a . . . a . . naiv dade b namanicchayaiva tat pr py m j nan keavenaiva t m ca 20.55 a a. a a. a s a. bhmac pam laksamapyetadatra dras. um ca naivaicchadarndradh rin ah s a . a . . . .t . yogye karmany yatamsc par dh sy dityajah payam no mah tm 20.56 a a a . a . a a a . s krsnastatac pamadhijyam su krtv cintyachinnab n ena laksam s a a . a s a. .. . . ap tayad dundubhayaca divy neduh pras nam vavrsuh sur sca 20.57 a s a u . a . .. . krsne brahm dyaih st yam ne narendrakany m l m keav mse nidh ya a a a a a. s a. a .. . . u ccxli

tasth vup sy tha sarve narendr yuddh y guh keavam sv ttaastr h a a a a a a . s a. . a s

20.58

vidr pya tan m gadh dn sa krsno bhm rjun bhy m sahitah purm sv m a a a a a a. . a .. . . yay vet as.ta mah mahisyah krsnasya divy lokasundarya is. ah 20.59 a a . a a . . .. . . t . bhaism saty caikatanurdvidhaiva j t bh mau prakrtirm labh t a aa u u ua . . tayaiv ny h sarvad nupravis. ast s m madhye j mbavat pradh n a a. a a a a . t a a . r mena tuly j mbavat priyatve krsnasy ny h ki cid n sca tasy h a . a a a a . n u a a. .. . yad veo bahulah sy d ram y stad t su pryate keavolam 20.61 a s a a a a s . a yad veo hr samupaiti tatra pradyumnato vimsagunadhik h syuh a s a a. . . . an ditast h keav nn nyasam sth reme t bhih keavo dv ravaty m a a. s a a a . s a a . a

20.60

20.62

evam krsne dv rak madhyasamsthe girim bh p raivatakam sam yayuh a a u a a . .. . . . . . duryodhan dy h p ndav scaiva sarve n n dey ye ca bh p lasa gh h a a . a . . a a a s a u a n a. atm nam t n dras. umabhy gat n sa krsno girau raivatake dadara a a s a . a .. . .t namaskrte sarvanarendramukhyaih krsne vaidarbhy saha divy sanasthe a a . . .. . ety k sann radah krsnam ha sarvottamastvam tv drso n sti kacit a a a s . .. . a . a . a ity scaryo dhanya ityeva sabdadvaye t kte v sudevastam ha 20.65 a u a a daksinabhih s kamityeva krsnam papracchuretat kimiti sma bh p h u a. .. . . . . . a n r yano munim ce vadeti s. nudhvamity ha sa n radopi 20.66 aa . u r. a a k rmo drs. o visnupady m mayoktastvamuttamo n sti samastaveti u a. a ..t . . uce ga g muttam m s jaleamum m ce prthivn mik m sah 20.67 n a a. a s a u a a. . . y m drsa devat h sarvaast dhrt stay prathitatv t prthivy a a . a. s a . a a a . a sivam sesam garudam c ha s pi parav n t parvatan madhey n . . . a a a a a . . a tairev ham matsam scaiva devyo dhriyanta ityeva ta uciretha a . a brahm namevottamam ha sopi ved tmik m prakrtim visnupatnm a. a a a. . . ..

20.63

20.64

20.68

20.69

ccxlii

saik dev bahur p babh se yukt yad ham j ena n r yanena a u a a. a a aa . . n yaj akriy m nin yaj an mn tadottam tatpraveat tad khy 20.70 n a a n a a s a a visnv vis. a yaj an mn tada kasthit soce keavo hyuttamolam n a n a s . . a . t na tatsamac dhikotah kutah sy drse satyam n nyatheti sma bh yah s a u . . . a .. . a tayoktoham n vat resu kacid viesa ityeva yadupravram s s . . a a . sarvottamostyavadam sa c ha na kevalam me kag y h sriyoham a n a a. . . sadottamah kintu yad tu s me v m rddhar p daksinan madhey a a a a u a a . . . a yasm t tasy daksinatah sthitoham tasm nn mn daksinetyeva s sy t a a a a a a a . . . . . .

20.71

20.72

20.73

s daksinam nin devat ca s ca sthit bahur p madarddh a a a a u a a . . a v m rddho me tatpravis. o yato hi tatoham sy marddhan r yan akhyah 20.74 a a aa . . a . .t tad pyasy uttamoham sup rno na m drsah kacidastyuttamo v a a u . a . . s a . ityev v dd daksinabhih saheti sarvottamatvam daksinan m smarantsah 20.75 a a . . . . . . a. . t bhicait bhirdaksinabhih samet d varis. hoham jagatah sarvadaiva a s a a . . . .t . . mats marthy nnaiva c nantabh go daksinan m vidyate n radeti 20.76 a a a a a a. . . uktam krsnen pratimena bh p anyottamatvam daksinan m ca savat u a s . .. . a . . . a. seyam bhaism daksina keavoyam tasy h sres.thah payata r jasa gh h a. . . s a n a. . . . . s . pratyaksam vo vryamasy pi kunty yudherthitah keavo vryamasyai a a . s . . adarayat p ndav n dh rtar s. r n bhsmadronadraunikrp n sakarnan s a. . a a a. t a . . . . a . nir yudh m scakra ekah ksanena lokares. h n daivatairapyajey n 20.78 a a. s .t a a . . . vratam bhmasy sti naiv bhi krsnamiy miti sm j ay tasya visnoh a a a a n a . .. . .. . cakram rathasy graht sa pranamya krsnam sa tam keavop haracca a a .. . . . . . s evam krdantopy tmaakty prayatnam kurvantaste vijit h keavena a s a a. s . . . tatah sarve nemurasmai prth ca savismay v sudevam nan ma 20.80 a a a . . a . evam vidh nyadbhut nha krsne drs. ani vah satas hasraaca a a a s s . . . . . . t . ccxliii

20.77

20.79

tasm desa hyadbhutotyuttama cetyukt nemustekhil v sudevam a . s a a a

20.81

v yv j ay v yuisyah sa satyamity dyuktv n rado rugminm ca a an a a s. . a a a .. stutv puspam p rij tasya datv yayau lokam ksipramabjodbhavasya a . . a a a . . s ksat saty rugmintyekasamvid dvidh bh t n tra bhedosti kacit a . a a ua a s . . tath pi s pramad n m svabh vaprak san rtham kupitev sa saty a a a a. a a a a a .

20.82

20.83

s kam rugminy r jamadhye praveat stav drseh puspad n cca devm a . s a .. . . a a . a a kop nanam darayantmuv ca vidamb rtham k mijanasya krsnah 20.84 a s a a .. . . . . a . d t smyaham p rij tam tarum ta ityeva tatr th gamad v savopi aa a a a . a a . . sarvairdevairbhaumajitopyadity stenaiv tho kundal bhy m hrt bhy m a a . . a a. . a a tadaiv gurmunayastena tunn badary ste sarva ev u krsnam a a a a s .. . yay cire bhaumavadh ya natv stutv stotrairvaidikaist ntrikaica a a a a a s

20.85

20.86

indrena devaih sahitena y cito vipraica sasm ra viha gar jam a s a n a . . agamya natv puratah sthitam tam ruhya saty sahito yayau harih 20.87 a a a . . . nityaiva y prakrtih svecchayaiva jagacchiksartham dv dam bhmasa j am a n n . . . . a s . uposya babhre kotidh r jalasya visnoh prtyartham saiva hi satyabh m 20.88 a a . aa . . .. . tay yukto garudaskandhasamstho d r nuy to vajrabhrt pyanuj am a ua a n . a . . datv musmai prayayau v yujus. am sam krsno bhaumavadhe dhrt tm a a . a a . . t a . . . .

20.89

bhaumo hy sd brahmavar davadhyo na sastrabhrjjyasa ityamusmai a a . . datto varo brahmana tadvadeva tasy m ty n m tadvadavadhyat ca 20.90 a a a a. a . bhaumena jayyatvamapi hyamsam dattam bhaum ya brahmana krodar p t . . a . . . u a visnorj t y sya durgam ca dattam pr gjyotisam n ma puram samastaih 20.91 . . a . . .. a a a . . a asd b hye giridurgam tadantah p nyadurgam mauravam p sadurgam a . . a . . a tasy pyantah ksuradh ropamam tat p sasca te . atsahasr sca ghor h a a a s . a a. . . . abhedyatvamaribhirat ryat ca datt durg nam brahmanar dhitena 20.92 a a a a. . . a ccxliv

tasy m ty h p. hamurau nisumbhahayagrvau pa cajanaca sur h a a a . t n s a. sa kalpya t n lokap l naham ca brahmetyaddh bh sam nah sa aste n a aa a a. a . . .

20.93

hantum krsno narakam tatra gatv giridurgam gaday nirbibheda a a . .. . . . v yavy strenodakam sosayitv cakarta khadgena murasya p san 20.94 a a a a . . . . ath bhipeturmurap. hau nisumbhahayagrvau pa cajanaca daity h a t n s a. t nchailaastr strail bhivars inacakre vyas mscakranikrttakandhar n a s a s a u. a . . . s

20.95

tesam sut h saptasaptoruvry var davadhy giriasy bhipetuh a. a a a s a .. . t nastraastr bhimucah sarottamaih samarpay m sa sa mrtyavecyutah 20.96 a s a a a . . . . hatv pa catrimsato mantriputr n jag ma bhaumasya sak sam su a n a a a a . srutv bhaumah krsnam y tam r daksohintrimsaken bhyay t tam a a a . .. . a a a a . . .

20.97

jaghne sen m garudah paksap taih p dam sesam keavah s yakaughaih a. . . . a . a . .. s . a . ath sas d u bhaumocyutam tam mu ca char nastrasammantrit n dr k a a as n n a a a . . vivy dha tam keavah s yakaughairbhaumah sataghnm brahmadatt mamu cat a . a n . s . a . acchedyobhedyo nityasamvitsukh tm nity vyayah p rnaaktih sa krsnah a a a .. . . . . u . s . nigrya t m devavarah sataghnm nity sr ntodarayacchr ntavacca 20.99 a. . a a s a . bah n var n brahmanonyesvamogh n moghkrt n vksya par tpareah u a a . a . a s . . . bhavet katha cid bahum nena yukta ityeva krsnodarayacchr ntavat svam n a s a .. .

20.98

20.100

tad drptam narakam vksya dev saty dade k rmukam sar gasa j am a . a a nn . . . . n cak ra tam yatam nam ca bhaumam nir yudham viratham ca ksanena 20.101 a a . a . . . . . . ali gya krsnah satyabh m m punaca rath ntare samsthitam bhaumamugram a a. s a n .. . . . . srjantamastr n yarina nikrttakandham mrtyorarpay m sa sghram 20.102 a. a a . . . . . sa mantribhirmantriputraih sameto jag ma krsnavaj ay ndham tamaca a s . .. . n a . tad vis.to v yurag cca krsnamantahpuram pr viat satyayeah 20.103 a . a a s . .. . . . a s

ccxlv

tad bh mih pa cabh t var y yasy m jaj e narakah srvar h t a u . n ua a a a. n . a a m laprakrtyaiva bh my nit ntam vis.ta y s gamat krsnap dau 20.104 u u a a a . a a . .. . a s dity ste kundale p dayoca nidh ya pautram bhagadattasa j am a a a s a nn .. . samarpay m sa tasy bhisekam pr gjyotise k ray m sa krsnah 20.105 a a a . .. . . . a . a a a samsth pya tam sarvakir tar jye bhaum hrtam vairavanad balena a a a . . s . a . . sivena dattam dhanad y tisattvam bhagadatte nyadadh t supratkam a a a . .

20.106

karndramekam tam nidh yaiva tasmin krtv pras dam ca vasundhar y h a a . a a. . a . . caturdant n satsahasr n karndr n payobdhij n pr hinod dv ravatyai 20.107 a . . a a a a . a nar dhip n devagandharvan g n jitv ntam hemaratnoccar sim a a a a a . a satadvayam yojan n m samrddham samantatah pr hinot sv m purm sah 20.108 a a. a. . . . . . . a . mah vryairnairrtai r ksasendrairbhaum ntairnirr tim yodhayitv a a . a a . . . sa pr hinot sarvaratnoccar sim gaj msca n r yana adidevah 20.109 a . a . a. aa . . tatr payat kanyak bh mip n m bhaum nt h samare t n vijitya a s a u a a. a a. a dvyas. au sahasr ni satam ca r palod r aksat h sadvratasth h 20.110 a. . u s a a . a . a. .t k scit tatr san devagandharvakany st s m pradh n tvas. rputr kaeruh a a a a a. a a s . . t. putr agneh p rvam samsca tetha strtvapr ptyai cakrurugram tapaca 20.111 a a . a s . u . bh ry tv rthe v sudevasya yosittanum t s micchatn m samrah a a a a a. . . aa . ad d varam tapas r dhitah san strbh t ste badarm sa prajagmuh 20.112 a a a ua . . . . n r yanam tatra sur sam nah pr py psarastvam r jakulesu j t h aa . . s u. a . . a a . a . a a. k scit svarge t niamyaiva krsnam vavruh patim sarvagunabhir mam a a s a .. . . . . . aj nadevaih sarvagunaih sam st h svabh vatothendir veatotah a a. a a s a . . . . gunadhik st h sibik su krsna aropayitv pr hinod dv ravatyai 20.114 a a. a a a . a .. . . samantato yojan n m sate dve pravrddhamindrasya sa ratnaparvatam a a. . nity mrtasr vi jalevarasya cchatram ca dorbhy m garude nyadh ddharih a . a s a. a . . . ccxlvi

20.113

20.115

svayam ca saty sahitah sam ruhat sa c sramenaiva yayau trivis.tapam a a a . . . . abhipray tokhilalokap lairjan rdanah sakragrham vivea 20.116 a a a s . . . samp jitah satyabh m sah yah sakrena sacy sahitena s daram u . a a a . a . a dad vadity api kundale subhe samastadevairmunibhica vanditah 20.117 a a s .. . tam sur veavaadaj nat saty m ca sarvaprabhavau jagatprabh a a s s a a. u nirdosasaukhyaikatan subh sisast bhy m dadau s ditir tmaputravat u a . a a . a a . atho sad nandacid tmadehah na nandanody namajonur pay a a a u a . anantaaktih saha satyabh may vivea rantum priyay khilevarah s a a s a s . . .

20.118

20.119

tay cyutosau kanak vad tay suku kum digdhapi a gav sas a a a a n a s n a a p rnendukotyoghajayanmukh bjay rememit tm jagadekasundarah 20.120 u . a a a a . . sarvartunityoditasarvavaibhave suratnac mkaravr ksasadvane a . . sadaiva p rnenduvir jite haricac ra devy pavan nusevite 20.121 u . a s a a a vidosasamvittanuratra sattarum dadara saty mrtamanthanodbhavam s a . . . . s p rij tam manik ncan tmakam samastak mapradam rtih rin am 20.122 a a a . a a a a . . a . drs. vaiva tam susmitacandrik sphuranmukh ravind sitalolalocan a a a a ..t . kapolanirbh tacalatsukundal jag da dev dhipatim patim sat 20.123 a a a .. a . . tarurjagajjvada me grh ngane samsth panyoyamacintyapaurusa . a . . a . itritast m kalaopamastanm li gya devastarumudbabarha 20.124 a. s a n sa tena vrksena sahaiva keavastay ca devy ruhadagryapaurusam s a a . . . . khagevaram tacca niamya sacy pracodito v sava agamat suraih 20.125 s s a a . . t n sur veayut n hareca balaprak saya samudyat n sur n a a a s a s a a a nyav rayacch r gaar sanacyutairharipriy b navaraih samastaah 20.126 a an s a a a. s . . nir yudham vairavanam cak ra ciksepa c bdhau garudo jalevaram a s a a s . . . . . ccxlvii

pradh nav yostanayam tu v yum konadhipam vahniyam dik napi a a a . a a . . .

20.127

vibodhya sar gottharavaih svak m tanum veit n masurairag ddharih n a. a s a a a . . te bodhit stena ranam visrjya yayurviditv taman dip rus am 20.128 a a a u . . . . sivam ca sakr rthamup gatam harirvyadr vayacch r gavinih srtaih saraih . a a a an . . . . . sav hano d ratare nip tito gurutmat sambhurag cchar hatah 20.129 a u a a a a . vidr vite b naganaica saurina hare harau vajramav srjad drutam a a. a. . s . sakrograht tam prahasan jan rdanah karena v mena ca c pajagmiv n a a a . . . a ap hasat tam jagadekasundar haripriy tho jagadekam taram a a a . uv ca sakro jagat m janitre pradaray mo vayam tmaaiavam a a. s a a s s

20.130

20.131

jag ma c tho saranam jan rdanam surairvrto devapatih ksam payan a a . . a . . . . a srngam ca datv maniparvatasya pranamya devy sahitam jagadgurum . . a a . . . yay ca enam pariraksanaya sacpatih keavamarjunasya a . . s . . jag da krsnopi dhar talasthite na mayyamum kacana jesyatti a a . .. . . s .

20.132

20.133

tamarjun rtham varam pya v savah punahpunacakradharam pranamya a a a s . . . . . prasannadrs. y harinabhivks ito yayau mah bh gavatah svam layam 20.134 t a . a a a .. . . krsnopyanuj apya purandaram purm nij m vrajannabhyadhikam vyarocata n . a. .. . . . kir. adh r varakundalollasanmukh mbujah ptapatah sukaustubhah 20.135 t a a .. . . . . virocam nasya sad jagatprabhornavai viesah kvacidacyutasya a a s. . tath pi tat sm rayitum vaco bhavedapeksya c lpaj amatim pur nagam a a a n a. . . .

20.136

praviya ceah svapurm sa y davaih sup jitontahpurametya c ngane s s . . a u a . . . tarum priy y nyadadh d grhasya sahaiva s. ngena ca ratnasadgireh 20.137 a a a . r . . . prad ya ratn ni ca sarvas ttvat m yathes.tatast api kanyak h prabhuh a a a a. a a. . . udv hya reme prthageva ratnapr s dasam sth bhiranantar pah 20.138 a aa a u . . .

ccxlviii

prthakprthak t su daaiva putrak nadhatta kany mapi sarvaah prabhuh a s a a s . . . . pradyumnas mb vapi bh nuc rudesnau ca tesam nitar m gunadhik h 20.139 a a a a a. a. . . .. . vivasvato yovarajoditeh sutah khy taca n mn saviteti krsnat a s a a .. . . . j tah sa saty jatharetra n mn bh nustu bhaismy api c rudesnah a . a . a a a a . a .. .

20.140

sa c rudesnopi hi vighnar jo yenye ca krsnasya sut h samast h a a a. a. .. . .. te caiva grv naganastath nye ye dv rak y m nivasanti sarve 20.141 a. a a a a. . tasy m samastairabhip jyam ne deve svapury m nivasatyanante a. u a a. yayau kad cit sa tu raugmineyah s mbena s rdham bhujagendralokam a a . . a . aj anatastairabhiyodhitah sa jig ya sarv napi v sukim ca n a a a . . vidr pya b nairatha ratnasa cay n sam dade nemuramum tataste a a. n a a .

20.142

20.143

taih p jitah s mbasah ya asu mayam ca m y vinamastravarsaih a a a . u . a . . . vijitya rundh namanena p jito yayau rathen mbaragena n kam 20.144 a u a a tatraiva krsnena tu p rij te hrte jayantam prajig ya c jau a a a a .. . . . samspardhay y tamamus ya c nujam s mbojayad vrsabham n ma sastraih 20.145 a a a .. . . a . a . . astr ni t vastravarairnihatya tayoca t bhy m pratidagdhay nau a. a s a a. a vidr pya tau b navaraih surendrasamp jitau yayaturvidyay khe 20.146 a a. u a . sa vidyay s mbamud hya raty pradattay rugmininandanah purm a a u a a . . yayau tato n rada agamad drutam j atum harerbahubh ry su vrttim 20.147 a a a . . n . tam dvyas. as hasragrhesu drs. v t vatsvar pairviharantamekam u . . ..t a a . .t a suvismitah prayayau tam pranamya sakraprastham p jitac tra p rthaih a . . . . u s a .

20.148

sa aj ay brahmana aha krsnam kram t kartum bhma evaikasamsth m a n a . .. . . . . a any devh sv payitv sarre tasy bh raty h p rnabhog rthameva 20.149 a . a a a a a. u . a sundopasundau bhr tarau brahmav ky t paraspar danyato naiva vadhyau a a a a tilottam rthe nihatau parasparam tayorvadh rthe srs. ay tena daityau 20.150 a a . ..t a ccxlix

atah prthag vatsarato bhavatsu kram t krsna tis. hat m yonyayukt m a .. . .t a . a . . payed vosau vatsaram trthay tr m kury diti sm tha cakrustath te 20.151 s a a. a a a . tatah kad cid dharmar jena yukt m sastr g re vipragoraksanartham a a a. a a . . . sastr ditsuh phalgunodr k sa sastrairdasy n hatv trthay tronmukhobh t a a u a a u .

20.152

yudhis.thir dyaih sauhrd d v ritopi yayau saty rtham sa kad cid dyunady m a a a a . a a . . . kurvan sn nam m yay n gavadhv hrto lokam bhujag n m ksanena 20.153 a . a a a a . a a. . . . tasy h pit garuden ttapatyuh putr k nks coday m sa p rtham a. a a a . a a a . a . samvatsarabrahmacarye tu p rthaih krsnahetoh samaye s dhu baddham a a . . .. . .

20.154

punahpunary cyam nah sa p rthah putr rthamasy bhujagena tasy m a a . a a a a . . utp day m sa sutam kuj msam n mnair vantam varunaveayuktam 20.155 a a a a. . a a . . . s gunah piturm trj tih sut n m yasm t sat m pr yaastena n gah a. a . a a. a a. a s a . . . bal ca p rthaprathamodbhavatv nm y vidastr ca sudh rmikaca a a a a a s

20.156

tato yay varjunastrthay tr kramen a p ndy mstanayosya m tr a a a a a . a. . a . saha tyakto bhujagairdevaloke samp jito nyavasad daivataica 20.157 u s saty tyay nnaiva dosorjunasya tejyasacintanyah katha cit a a s . n . sres. h par dh nn nyados asya lepastejyas m nirnayoyam hi sastre .t a a a a a. . . .

20.158

atisneh cc graj bhy m tadasya ksantam sut p ndyar jena datt a a a a. a a. . a a . . samvatsar nte phalgunasy bhir p citr ngad vrasenena tosat 20.159 a a u a a a . . sa vrasenastvas. uramso yamasy py veayuk s ca kany sac hi a a s a a . .t t r dehe s ryajasy ngasa g t svargam n g dantariksadih st 20.160 aa u a n a . a a . a tenaiva hetorn tis mpyam st tasy h p rthe putrik putradharm a a a a. a a a tasy m j to babhruv horjunena p rvam jayantah k madev msayuktah 20.161 a. a a u a. . . a . putram vram janayitv rjunoto gacchan prabh sam sapato gr hadeh h a a . a a. . . ccl

am mucacc psarasah sa pa ca t bhirgrhtah pravikrsya tram u a n a . . .. .

20.162

evam hi t s m sapamoksah pradatto yad khil vo yugapat samprakarset a a . a a . . . . ekastad nijar p ptirevetyalam tus. ena br hmanen nat n m 20.163 a u a t a a a a . . . vipr pah s t kutsitayonitast h kany trthe p ndavah sampramucya a aa a. a a. . . pr ptah prabh sam v sudev nuj t m sur va r mena suyodhanodyat m a . a . a a aa. s a a . a vicintya k ryam yatir pam grhtv kuasthalm prayayau tam sampe a u . . a s . . . pr ptam krsnah pr hasat samvij nan saty sah yah sayany dhir d hah a . .. . . a a a . a u. . . a sarvaj a s llay h sahetumaprcchat tam sopi tasyai babh se n a a a a. . . ll bh jau daran rtham punast vagacchat m raivatam sailar jam a a s a a a. a . .

20.164

20.165

20.166

akrdosau vrsnibhoj ndhak n m tatr payat keavah phalgunam tam a a a. a s s . . .. . . svasurd ne sa pratij am rahosmai cakre krsnoth sadat sarvavrsnn 20.167 a n . a .. . ... drs. v girau rauhineyo yatndravesam p rtham j atiyuktah pranamya ..t a . . n . . . . a cakre p j m phalgunopi pranamam gunajyes. hosti cakre bal ya 20.168 u a. t a . . . . sarvaj am tam v gminam vksya r mah kany g re varsak le niv sam n . . a a . a a a . . . a satk rap rvam k rayety ha krsnam naivety ce keavo dosav d 20.169 a u a u s .. . . . a . a yuv bal daranyotiv gm n yam yogyah kanyak g rav sam a s a a . a a a . ityuktavantam r ma ah ptavidye n smi cha ketyeva lok dhin tham a n n a a a . a

20.170

n smanmate rocate tvanmatam tu sarvesam nah p jyamev stu tena a a . . u .. ityuktv tam keavah sodar yai sur sasvety ha santam yatndram 20.171 a . s . a s u. a . nity pramatt s dhu santosayeti prokt tath s karot sopi tatra a a a a a a . cakre m s n v rsik n satkath bhirv sam v kyam sraddadh no harestat aa a. a a a . a a . samy citah phalgunen ha v kyam yad v sudevastanna j n ti kacit a a a a a s . a . . rte pitrorviprthoh s tyakerv subhadr m te pradad nti satyam 20.173 a a. a . . . a

20.172

ccli

astre sastre tattvavidy su caiva sisyah saineyo v sudevendras nvoh a . . a u . tasm dasmai kathay m sa krsnah svaisyatv d viprthoc pi sarvam a a a s. a .. . . . s a anye sarve v sudevasya p rth n priy n nityam j nam n api sma a a a a a a . a r menadis. a uddhavoth huk dy h rdiky dy naiva ditsanti jisnoh a . . t a a a a a a .. .

20.174

20.175

duryodhane d tumicchanti sarve r mapriy rtham j nam n harestat a a a a a . a apyapriyam r ksas veayukt stasm t sarv n va cay m sa krsnah 20.176 a a a n a a .. . . . a . a s pradyumnas mbapramukh sca va cit yayustrth rtham r mayukt h samagr h a a n a a a. a. . a pindoddh ram tatra mahotsavesv vartatsu kvacid ce subhadr 20.177 a . u a .. . a yate trth n caran b ndhav m stvamadr ksrnah kaccidis. an sma p rth n a a a a. a . . a a . t kuntm krsnam cety ha prs. ah sa p rtha Omityetesam ha c n mayam sah 20.178 . .. . . a a a a ..t . . . . . a bh yah s v dd bhagavannindras nurgatastrth rtham br hmanebhyah sruto me u . a a u a . a . . kaccid drs. o bhavatetyomiti sma p rthopy ce kveti s prcchadenam 20.179 a u a . ..t atraiveti smayam nam ca p rtham punahpunah paryaprcchacchubh ng a . a a . . . . sopy honmatte sosmi hti smayamst m phull ks tam s dadaratihr s.ta 20.180 a a . . a s . . . a. tato harsallajjay cotpal ks ki cinnoce p rtha en muv ca a a . n a a a . k m vis. o mukhyak lo hyayam n vudv h rthoktastviti s cainam ha a a .t a a a a a . a

20.181

n tikramo v sudevasya yuktastasm t tena svapitrbhy m ca datt m a a a a. a . yukto nijairbandhubhicotsave m m samudvahetyatha krsnam sa dadhyau s a. .. . . m t pitrbhy m sahitotha krsnastatraiv y d v savac tha sacy aa . a. a a a s a a .. . samam munndraih phalgunena smrtah samstatraiv g t prtiyukto niay m a a s a . . . . . krsnastatah puruh tena s kam tayorviv ham k r y m sa samyak u a . a . aa a a .. . . m t pitrbhy m satyakin pi yukto mahotsaveny vidito munndraih aa . a. a a .

20.182

20.183

20.184

tatah krsnah syandanam phalgun rthe nidh ya svam prayayau tadrajany m a a a . .. . . . . gate ca sakre ratham ruroha pr tah p rthah sahito bh ryayaiva 20.185 a a . a a . cclii

sarv yudhairyuktaratham sam sthite grhtac pe phalgune dv ravaty m a a a a . a . asd r vah ki kimetat tridand kany m haratyesa kodandap nih 20.186 a. a . n . . . . . a. . tatastu tam satanutram mahendradatte divye kundale v sas ca a . . .. divy ni ratn ni ca bh sanani drs. v bibhr nam raksinov rayan sma a a u. . a. . ..t a . . a tatah sa abaddhatalangulitrah sat nrac pam yamya b naih u. s a a a. . . . . cakrentariksam pradio diaca nirantaram siksay vidyay ca s s s a . . . . a

20.187

20.188

cakre s rathyam keavenaitadarthe suiksit tasya samyak subhadr a s . a a . s tay p rtho v rito naiva ka cit bhinnatvacam krtav n krdam nah 20.189 a a a n . a . . . a sa siksay tvadbhutay saraughairvidr pya t n bhsayitvaiva sarv n . a a a a . a nirgatya pury viprthum dadara r mena pury raksane sanniyuktam a . s a . a . . .

20.190

priyam kurvanniva r masya sopi vy jena p rtham senayaiv vrnot tam a a a a .. . . krsnadeannaiva p rthasya cakre samyagrodham yuyudhe ca cchalena 20.191 a . . . s . eko hyasau marut m saumyan m sur sartham v sudevasya j tah a. a a s u. a . . a tam y davam saravarsairvavarsa yath ksatam na bhavet savyas c a . a . a . . . . nir yudham viratham caiva cakre p rthah sen m tasya naiv hanacca a a a. a . . . drs. v sar mstasya tksnamstvacopi nacchedak n viprthuh santutosa .. . a ..t a a . . . .

20.192

20.193

siksam p rthasy dhikam m nay na upetya p rtham ca saamsa sarvam .. a a a s . . a a . aj am visnoh sanniyuddhyanniv smai krtt yudhah phalgunenaiva p rvam a u n . . . . . a . tatah par jitavacchghrametya saamsa sarvam halinetha sopi a s . . . pradyumnas mb diyutotha kop d y t purm hantuk morjunam ca a a a a a . a .

20.194

20.195

krsnopi sarvam viprthorniamya pr ptah sudharm m viman iv st s a . a. a a .. . . . av nmukhastatra yadupravr h pradyumn dy ahuruccairnadantah 20.196 a a. a a . m y vratam tam vinihatya sghram vayam subhadr m nay mah ksanena a a a a a . . . . . . . ccliii

ityuktav ky navadad balast n krsnaj ay y ntu na svecchayaiva a a a .. . n a a

20.197

j atavyametasya matam purast ddharervirodhe na jayo bhaved vah n a . . ityuktav kye halini sma sarve papracchur namya jan rdanam tam 20.198 a a a . ath bravd v sudevomitauj h srnvantu sarve vacanam madyam a a a . . . . puraivoktam tanmay kanyak y m y vrato n rhati sannidhisthitim a a a a a a .

20.199

t m me v cam n grahdagrajoyam bah n dosan vy haratopyato may a. a . a u a a . . anulla ghyatv dagrajonupravrttah kany grhe v sane k . abuddheh 20.200 n a a . a ut . . . attac yam k ryayogosamaksam hrt kany to notra k m nah nih s a . a a a a a . . . . a bh yastar m m ninastasya s sy jj at ca vo viprthoh p rthat sya 20.201 u a. a a a n a a . . a dey ca kany n sti p rthena tulyo varosm kam kauraveyaca p rthah a a a a a . s a . pautraca krsnasya sup rnaakteh paitrsvaseyo vratamo gunadhyah 20.202 s u . s .. . .. . . . . arthyosm bhih svayamev harat sa sakr tmajo n tra nah k ryah nih a . a a a a . . a anudrutyainam yadi ca sy t par jayo h nirdrdham yaaso vo bhaveta a a a .. . s . jitv yadyenam kanyak c hrt cet par mrs.tam naiva kaciddhi lipset a a a . a a .. . s . ato na me rocate vonuy namity civ n sa t snm pareah 20.204 a u a a u. . . s . srutv hal krsnav kyam babh se m y ta cittam viditam mam sya a .. . a a. a a a . . . asy nuvrttirvijay ya nah sy cchubh ya santyai parataca muktyai 20.205 a . a a s . a tatorjuno yatra tis.than na kacit par jayam y ti krsnaj ayaiva s a . a .. . n . rathena tenaiva yayau sabh ryah sakraprastham c viad bhr trguptam a . a. . a s

20.203

20.206

sambh vito bhr trbhic titus. air cetha sarvam tesu yacc tmavrttam a a . s a .t u a . . . santesu v ky d tmano y davesu krsno yukto halin g cca p rth n 20.207 . a a a a a a a a . .. . s rddham yayau sakatai ratnap rnaih sakraprastham p jitastatra p rthaih a . u . . a . . u . dadau tesam t ni r mena yuktastath krsnayai bh sanani svasuca 20.208 a .. . u. . s . a a . .

ccliv

m s nusitv katicid rauhineyo yayau purm sv m keavotr vasacca aa . a . a. s a . bah n varsan p ndavaih p jyam nah prtim tesam dadh nodhik m ca u a . . . a a a. . u . a. .

20.209

asan krsnay h pa ca sut gunadhy vivedev h pa cagandharvamukhyaih a . . a s a. n . . . a. n . avis.taste citrarath bhit mrakioragop labalaih kramena 20.210 a a s a . . . prativindhyah sutasomah srut khyakrtih sat nka uta srutakriyah . a . . a . yudhis.thir dyaih kramaah praj t stesam dvayoc varajobhimanyuh 20.211 a s . aa .. s a . . . candr msayuktotitar m budhosau j tah subhadr jatharerjunena a. a. a . a . dharmeraakr m sayutovinoca tathaiva krsnasya sa sannidh nayuk s a. s s a .. .

20.212

sarvepi te vryavantah sur p bhakt visnoh sarvaastresvabhij ah u a a .. . s n . . . modam yayuh p ndav staih sutaica viesatah s ttvatnandanena 20.213 s s . . a . . a. . a . tatah kad cit kh ndavam krsnap rthau cikrdisu satyabh m subhadre a a. . . . a a . . .. . a ad ya y tau paric rakaica rathena gandharvar nugtau 20.214 a a s a a svairam tayostatra vikrdatoca strratn bhy m mandav t nujus.te . s a a. aa . . vane pras nastabakorur jite jale ca tigmadyutikanyak y h 20.215 u a a a. bh tv viprastau yay cennametya kuanur ce ca mate rameituh u a a s u s . p rthah kdrk tennamis. am vadeti sa c v dd vahniraham van rth a a a a . . .t . . pray j n dev nanuy j m sca sulkam havird ne devat n may cis am aa a aa. a a a a . . balahr sastava bh y diti sma saptvaiva te t msca daduh pur mama a u a a. a .

20.216

20.217

punah p rtih kena me sy d balasyetyabjodbhavam prs. av nasmi natv a a . u . . ..t a yad vanam kh ndavam hi tvamatsi tad balam te bhavatti sobravt 20.218 a a . a. . . . sakrasyedam kh ndavam tena vighnam karotyasau tena v m pr rthay mi a. a a . a. . . . ityukte tam p rtha uce yadi sy d ratho dhanuc tha sakram nirotsye 20.219 a sa . a . nar veadannad napratirav t svasy pi sakrasya virodhamaicchat a s a s a a p rthah krsnasya preranaccaiva vahnih p rtham yay ce sakravirodhaantyai a a s . .. . . . a . cclv

20.220

nahi svadattasya punah sa vairam sakrah kury t svayamindro hi p rthah a a . . . . n prerito visnun tasya rodham p rthah kury diti krsnam yay ce 20.221 a a a a a .. . . .. . . nac yuktah keavenaisa sakta iti krsnad pa bh yopyanuj am a u n .. . a . s . yayau sampam ca harerbadary m d ya cakram c mutah keaved t . a a a a . a . s

20.222

cakram gomante krsnam p pi p rvam bhakty vahnih keaved t punastat u a a .. . a a . . . s cakram ca visnorbahudh vyavasthitam tadagnidattam pr ktanam caikadh st a a . .. . . a . dhanuca g ndvamath bjajasya karoti yen khilasamhrtim sah s a. . a a . . . . amsena dattam tadum pateca sakrasya somasya jaleituca 20.224 a s s s . . tenaiva te jigyuratho jagattrayam pras dataste kramaobjayoneh a s . . ananyadh ryam vijay vaham ca bh rena laksasya samam subh vaham a a a . a . . . .

20.223

20.225

ratham ca subhr svayutam jay vaham t nau tath c ksayas yakau subhau a a a a . a . . . u. dhvajam ca r masya han mada kam d ya sarvam varunadarjuned t 20.226 a u n a a a . . . viesato dhvajasamsthe han matyajeyat sy jjayar po yatosau s . u a a u . sarvam ca tad divyamabhedyameva vidyutprabh jy ca g ndvasamsth a a a. . . . a

20.227

g ndvamapy sa krsnapras d cchakyam dhartum p ndavasy pyadh ryam a. . a a a a a .. . . . a. . devaica tairbrahmavar d dhrtam tad brahmaiva s ksat prabhurasya dh rane s a a . a . . . indrasya dattaca varah svayambhuv ten pi p rthasya babh va dh ryam s a a a u a . indro hyasau phalgunatvena j tastatah sostraih saraal m cak ra 20.229 a a . . s a . sa yojanadv daak bhivistr tam puram cak r u purandar tmajah a s a aas a . . . . hut sanopy su vanam pragrhya prabhaksay m sa samuddhat rcih a a a . . . . a a

20.228

20.230

prabhaksyam nam nijakaksamksya sandhuksay m sa tad uuksanim a. . as s . . . . . . a a aksopam bhirbahuleksanombhas m dh r bhir ks ubdhaman h ksay ya a a. aa a . a. . a . . . astraistu vrs. im viniv rya krsnah p rthaca sakram surap gayuktam a s u ..t . .. . . a . cclvi

20.231

ayuddhyat m sopi par jitobh t prtaca drs.tv balam tmanastat a. a u s a .. a

20.232

sneham ca krsnasya tadarjune dhrtam vilokya p rthasya balam ca t drsam a a . .. . . . . . nivartya megh natitus. acittah pranamya krsnam tanayam sam slisat 20.233 a a . .. . . . . . .t visnuca sakrena sahetya keavam sam slisannirviesopyanantam s a . s . . . .. s sa kevalam krdam nah saakrah sthito hi p rvam yuyudhe na ki cit u n . . a . s . .

20.234

brahm ca sarvaca sametya krsnam pranamya p rthasya ca krsnan ma a s a .. . . .. . a . sa cakratuc pi siksaprakarsaccakruca sarve sv strad ne pratij am 20.235 n s a . s a a n . anuj at ste prayayuh keavena krdarthamindro yuyudhe hi tatra n a . . s prty krtim d tumapyarjunasya tatastus.tah saha devaistayoh sah 20.236 a . a . . . . daity sca n g sca piacayaksa hat h sarve tadvanasth hi t bhy m a a a s a. a a a . rte catuspaksinac svasenam mayam ca n nyat ki cid s tra muktam a n aa . . . . . . s a

20.237

ayamagne jaritety dimantraih stutv vahnim paksino nopadagdh h a a a. . . . . avasenah putrakastaksakasya m tr grastah pr tilomyena kan. he 20.238 s a a . . . a .t chinnerjunen ntariks e patanty stasy h sakrenavitachinnapucchah a a a. s . . . vadh nm tuh pucchabha g cca rosaddhantum p rtham karnat nragobh t a a . n a a u. u . . . .

20.239

mayah krsnen ttacakrena drs. o yayau p rtham saranam jvan rth a . .. . a . ..t . . . a p rth rthamenam na jagh na krsnah svabhaktacetyatim yam pareah 20.240 a a a s a . s . . .. . . dev rirityeva mayi prakopah krsnasya ten hamimam purandaram a a . .. . . p rth tmakam saranam y mi tena krsnapriyah sy miti tasya buddhih 20.241 a a .. . . . . a . a . pr nopakrt pratyupak ram su kim te karomti sa p rtham ha a. a a a a . . krsnapras d ddhi bhav n vimuktastasmai karotvityavadat sa p rthah a a a a .. . .

20.242

krsnopi r j otivicitrar pasabh kr t vadiat t m sa cakre an u a . a s a. .. . anirgamam pr nin marthitau tau hut sanen tha vidh ya jagmatuh 20.243 a a a . a. a .

cclvii

drs. v ca tau p ndav h sarva eva mah mudam pr puretanniamya a. . a. a s ..t a . a krsnopi p rthairmumudenanta aktisukhaj anapr bhavaud ryavryah 20.244 a s n a a . .. . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . kh ndavad ho n ma vimsodhy yah a. . a a a . .

cclviii

(p ndavavanapraveah) a. . s . atha ekavimsodhy yah a . . Om jan rdan j ay mayah samastakautukottar m a an a a . . sabh m vidh ya bh bhrte dadau gad m vrkodare 21.1 a. a u . a. . sa v yudh rit m gad m hi yauvan svabh bhr t a a a. a. a u . a pras datosya lambhit mav pya modam pa ha 21.2 a a a a punaca vatsaradvayam samusya keavo yayau s s . . samarcitaca p ndavairviyojanesya c ksamaih 21.3 s a. . a . . tato vasan svapuryajah kvacid ravigrahe harih . . sad raputrab ndhavah samantapa cakam yayau a a n . . prth sut sca sarvaah sad raputram tr k h s . a a . a. . a a ksitsvar sca sarvaah priy priy hareca ye s . a a s . a tathaiva nandagopakah sad ragopagopikah a . . munsvar sca sarvatah samyuratra ca praj h a a. .

21.4

21.5

21.6

priy sca ye rameiturharim trir pametya te a s u . vasis. havrsninandanam bhrg ttamam tath rcayan a . u .t .. . . . krt rthat m ca te yay rameap dadaran t a. u s a s a . a ravigrahe sam plut bhrg dvahotthatrthake a a . u

21.7

21.8

anugraham vidh ya sa svakesu keavastrivrt a s . . . ay jayacca surajam makhaih sam ptadaksinaih 21.9 a a . . . . . samastalokasamsthit tmabhaktimajjanasya sah a . . suk ladaran t param vyadh danugraham harih a s a a . . . tato yayau svak m purm prth sutaih sah cyutah a. . . a a . . cak ra tatra c hnikam kratum mah svamedhakam a a a . . cclix

21.10

21.11

hayam sabhmaphalgun hare ratham sam sthit h a a a. . . vyac rayan hareh sut dinasya p dam tratah 21.12 a a a a . . jit h samastabh bhrto jar sut dayah ksanat a. u . a a . . . vrkodar dibhistu tairhayaca divya ayayau 21.13 a s . hayah sa krsnanirmito dinena laksayojanam .. . . . ksamo hi gantuma jas din svamedhasiddhaye n a a . par sar tmajo harirharim yad tvadksayat a a a . . tad sas da ha dvijastrnavaho rur va ca 21.15 a a a .. brajanti janmanonu me sad sut adrsyat m a a . a itriterjunobravdaham hi p mi te sut n 21.16 a a . na krsnar mak rsnibhih sut nu metra p lit h a .. a a a. .. . a . kva tetra saktirityamum jag da sorjunam dvijah 21.17 a . . . tad jag da phalgunosurairvid s it tman a a u. a a na vipra t drsosmyaham yathaiva keav dayah a . s a . . may jit hi kh ndave sur stath sur naham a a a. . a a a niv tavarman mak n vijesya uttaratra hi 21.19 a a a . udrya ceti keavam sa uciv n vraj myaham s a a . itritovadaddharistav tra sakyate nu kim 21.20 a vilajjam namks ya tam jag da keavorih a . a s a . vrajeti sa pratiravam cak ra h pyaraksane s a a . . .

21.14

21.18

21.21

vahnim praveksyeaktacedityuktv sarvay davaih s a a . . s . yayau na r mapradyumn vaniruddham ca keavah a a s . . nyayojayat tatsah ye yaastesvabhiraksitum 21.22 a s . .

cclx

priyo hi nitar m r mah krsnasy nu ca tam sutah a . a . .. . a . . aniruddhah k rsnimanu pradyumn d yojanis. a hi a .. a t . . rugmiputry m rugmavaty m hrt y m svayambare a. a a . a a. ratireva hi y tasy m j tosau k manandanah a a. a a . p rvamapyaniruddh khyo visnostann mna eva ca u a a .. aveayukto balav n r pav n sarvaastravit 21.24 a u a s s

21.23

tasm t t mstrnrte krsnah p rthas h yyak ran at a a. . a a a . .. . . a nyayojayat s tik le br hmany h sa ca phalgunah 21.25 u a a . a. . astraicak ra digbandham kum roth pitu ksanat s a a a . . . adaranam yayau p rtho visannah saha y davaih s a a . . .. . . adhiksipto br hmanena yayau yatra sriyahpatih 21.26 a . . . . vahnim viviksantamamum niv rya yayau saviprah sahaphalguno harih a . . . . . asamudcm brhat rathena ksanena trtvaiva ca saptav ridhn 21.27 . . a a . . daduca m rgam girayobdhayastath vid rya cakrena tamondhamsah s a a a . . . ghanodakam c pyatitrya tatra dadara dh ma svamanantavryah 21.28 s a . . a samsth pya d re saratham savipram p rtham svar pe dvicatuskab hau u u a . a . . a . . samastaratnojjvaladivyabh s ane vivea nityorugunarnave prabhuh 21.29 u. . s . . . sahasram rdhanyuru esabhoga asnar pemitas ryaddhitau u s . u u ram sah ye tatidujjval mbare muktairviri c dibhirarcite sad a a a n a a .

21.30

sthitvaikar pen a muh rtamsvaro viniryayau viprasut n pragrhya u . u a . sunandanand daya eva p rsad ste vaisnav bh mitale praj t h 21.31 a a. a a a. . .. a u darpam nihantum harirarjunasya sam nayad viprasut n pareah a a s . . . prtirmahatyeva yatorjune hareh samsiksay m sa tatah sa enam 21.32 . . . a a . apr krt t sadan d v sudevo vissrtya s ry dhikalaksaddhiteh a . a a a u a . . . ratham sam ruhya sap rthavipra ag t sut mscaiva dadau dvij ya a a a. a a . cclxi

21.33

lokaiksarthamev sau pr yacittam ca c lane s . a a s a . cakre s rddhamuh rtena sam gamya punarmakham a u a brahm dn gat m scaiva sad svaparic rak n a a a. a a a p jayitv bhyanuj aya br hmananapyap jayat u a n a u .

21.34

21.35

sasn vavabhrtham krsnah sad rah sasuhrjjanah a a . . . . .. . . . ay ntam dv rak m krsnam dantavakro rurodha ha a . a a . .. . .

21.36

jagh na gaday krsnastam ksanat saviduratham a a .. . . . . . vidurathastamogacchad dantavakre ca yosurah 21.37 . . hareh p rsadah ksipram harimeva sam sritah a . a. . . . . krsne pr pte svalokam ca nissrty sm t svar patah a u .. . . a a . . ekbh vam svar pena dv rapena gamisyati 21.38 a . u . a . . tatah krsnah purmetya bodhay m sa phalgunam a a . .. . . kimetad drs. amityeva tena prs. o ram patih 21.39 a ..t ..t . ayam dvpah s garaca laksayojanavistrtau s . . . a . tadanye tu kramenaiva dvigunenottarottar h a. . .

21.40

anty dhyarddhasthalam haimam b hyato v jralepikam a a . . a etat sarvam lokan ma hyetasm d dvigunam tamah a a . . . . andham yatra patantyugr mithy j anapar yan ah 21.41 a a n a . . . ghanodakam taddvigunam tadante dh ma m makam a a . . . yattad drs. am tvay p rtha tatra muktairaj dibhih a a a ..t . . sevyam nah sthito nityam sarvaih paramap rusah 21.42 a . u . . . . lok lokapradeastu pa c sallaksavistrtah a s n a . . . sapa c satsahasraca tasy pi gananam tath n a s a a . . yojan n m pa cavimsatkotayo meruparvat t a a. n a . . cclxii

21.43

catasrsvapi diksurdhvamadhac n dam prakrtitam s a. . . .. . abagnranabhoha kr nmahattattvagunatrayaih n . . . kram d daottarairetad vr tam paratastatah 21.45 a s a . . . vy ptoham sarvagonantonantar po nirantarah a u . . anantars onant ks onantap dakarorukah s . a . a . anantagunam h tmyacid nandaarrakah 21.46 a a s a s . . madvaa eva sarvepi tvam c nye ca dhana jaya s n . a matpras d d balam caiva vijayac khil gunah a a s a a . . . tasm nna vismayah k ryo na darpaca tvay nagha a s a . a

21.44

21.47

manman bhava madbhakto mady j m m namaskuru a a a. m mevaisyasi satyam te pratij ne priyosi me 72 a a . . ityuktah pranipatyainam ksamasvety ha phalgunah 21.48 a . . . . . usitv katicinm s n yayuh sarvepi p ndav h aa a. . a. . . a anuj at h keavena bhaktinamradhiyocyute n a. s sambh vit h keavena sauh rden dhikena ca a a. s a a

21.49

tatah kad cit pravare sabh tale dharm tmajo r jabhirbhr tr bhica a a . a a a. s . vrto niamyaiva sabh h sur nam yath sthit n radamanvaprcchat 21.50 s a. a. . a a a . . antariksam tvay proktam laksayojanamucchritam a . . . . arddhakotyucchritah svargo vim n valisa kulah 21.51 a a n . . . bhuvah svargaca kotyaiva yojan n m pravistrtau s a a. . . . maharjanastapacaiva kram dadhyarddhayojan h s a a. pa c satkotivist r yojan n m samastaah 21.52 n a aa a a. s . . y vanta ete milit statpram na udritah a a. . . a saty khyo brahmalokastu yatra brahm vir jate a a a
72

21.53

Bha. G. 18.65

cclxiii

tataca dvigunah prokto visnulokah san tanah s a . . . . .. uttarottaratah sarve sukhe satagunottar h 21.54 a. . . anantajanasamp rn a api te hcchay hareh u . a . avak savanto divyatv t p ryante na kad cana a a u a sarvak masukhaih p rna divyastrpurusojjval h a a. . u . .

21.55

divyaratnasam krn am tath p t . asaptakam a . . a a al adhast cchesadevena balin samadhis. hitam 21.56 a a . .t k mabhogasam yukt bahuvarsasahasrinah a a a . . . saptadvpesu purusa n ryacokt h sur pinah . a. u . . . a s

21.57

esam ca sarvalok n m dh t n r yanah parah a a. aa a a . . .. . visnulokasthito muktaih sad sarvairup syate 21.58 a a . .. sevak brahmanacaiva dev ved sca sarvaah a a a s . . s sakraca munayah sarve haricandraca bh mipah s s s u . . akhil api r j nah p nduc smatpit mune a a a . a. . s a a yamasyaiv nug h prokt r jabhistairyamena ca a a. a a up syam no bhagav n r mo yamasabh tal e a a a a a . ukta indrena cop syo v man tm jan rdanah a a a a a . .

21.59

21.60

21.61

pr durbh v sca nikhil brahmanop sit h sad a a a a a . a a. varunasy nug n g statra matsy krtirharih a a a a a . . . gandharv dhanadasy pi tatra kalk harih prabhuh 21.62 a a . . rudrasyogr n i bh t ni nrsimh tm sivena ca a. ua . . a a up syate sad visnurity dyuktam tvay nagha a a .. a a . sarvaratnasthal n divy n devalok n prabh sat a a a a. a

21.63

tatra me samsayo bh y n haricandrah katham nrpah u a s . . . . . cclxiv

aindram sabh talam pr ptah p ndurn smatpit mune a . . a . a. . a a . ityukto n radah pr ha r jas yakrtonnatim a a u . . a haricandrasya t m drs. v pit yamasabh tal e s a . ..t a a a . sthitastv mavadat p ndu r madvayasudaivate 21.65 a a. . a karotu r jas yam me putrojey nuj rcitah a u . a a . p lito v sudevena kim tasy s dhyamatra hi a a aa .

21.64

21.66

etacchrutv dharmasuto bhr trbhih sahito va a a. . s av ptim r jas yasya mantray m sa dharmavit 21.67 a . a u a a suk ryametadityalam niamya sodaroditam a . s ay tayat svas rathim sa keav ya bh patih 21.68 a a s a u . . tadaiva keavasya y h striyastadyat takaih s a. a . sahodaraica y pitah sud ta apa m dhavam s a u a .

21.69

pranamya keavam vacah sa aha m gadhena te s a . . . viv hab ndhav rane vijitya rodhit girau 21.70 a a a . a nrp yutadvayena sos.tavimsakaih satairapi . a . . . yiyaksurugrar pin am trilocanam tvayi sthite u . . . .

21.71

vimocayasva t n prabho nihatya m gadhevaram a a s avaidikam mukham ca tam vilumpa dharmaguptaye . . . itritotha s rathim niamya dharmajasya ca a . s niamya tad vacastad jag ma p ndav layam s a a a. . a

21.72

21.73

sa p ndavaih samarcito makh ya dharmajena ca a. . a . praprs. a aha m dhavo vaco jagatsukh vaham 21.74 a a ..t kraturyath vidh natah krto hi p rames. hyakam a a a . . .t padam nayeta tatpade suyogyamesa n nyath 21.75 a . . a cclxv

ayogyak nmah pade vidh turesa hi kratuh a a a . . sam nayogyat gan at karoti muktigam varam a a . .

21.76

pur tu muktitodhikam svaj titah karoti ca a a . . atastria kuputrako nrp nattya vartate 21.77 s n . a sur msakopi te pit vin hi r jas yatah a. a a a u . na saksyati tria kuj d varatvam ptumadya tu . s n a a

21.78

tapacaran sam gate sacpatau pit tava s a a marudganottamah pur nat tthitah saapa sah 21.79 a u . . . s . vrajasva m nusm tanum tato mrtah punardivam a .. . . . gatopi nah svak m tanum praves. umatra nease a. s . . .t tad dhikastria kujo bhavisyatu tvadityatha a s n . ksam pitaca v savo jag da r jas yatah a s a a a u . . tria kuj dhiko bhav nav psyati svak m tanum s n a a a a. atah suk rya eva te yudhis. hira krat ttamah a u . .t . bhavadbhirapyav pyate svayogyat mun khil a a a a

21.80

21.81

21.82

udrya caivamsvarah kratoramusya yogyat a . . vrkodare yatokhil caturmukhatvayogyat 21.83 a a . tatah sup rnamasya tat phalam vidh tuma jas u . a n a . . jag da v yuv hano vaco yudhis. hiram tvidam 21.84 a a a . .t kva r jas yamadya te jar sute tu jvati a u a jayet ka eva tam yudh mrto na yopi srina a . . . viri caarvav kyatah samastalokaj yini n s a a . sthite tu te jar sute na setsyati krat ttamah a u .

21.85

21.86

cclxvi

itrite rath ngin jag da dharmanandanah a a a . nivartitam manah kratoralam mam mun prabho a a . . . babh vureva bh bhrto nac dhir jyam pire u u . a a a yad ca cakravartinastadedrsa na satravah 21.88 a . .

21.87

itritemun vadat pradh nam rut tmajah a a a a . padam caturmukhasya v sus dhyameva yatnatah 21.89 a a . . nij nubh vavarjit hareranugrahojjhit h a a a a. mah prayatnavarjit jan na jagmurunnatim a a a

21.90

sthironubh va eva me mah nanugraho hareh a a . prayatnamekamagrato nidh ya bh tim pnumah a u a . itritemun harih samudyam t pradh natah a a a . . sthite hi yaj ak rane vrkodare jag da ha 21.92 n a . . a

21.91

sa eka eva p ruso jar sutodya vartate u . a samastasadvirodhin m balam kaleranantarah 21.93 a. . . tath sat m sam srayo yadudbhav h sat m gunah a a. a a. a. . . sa eka eva t drsastvay vicintya y tyat m 21.94 a . a a a yadi sma tena m gadho nihanyate sat m jayah a a. . viparyayena c sat miti sma viddhi n nyath 21.95 a a . a a sa p rames. hyasatpadam pray tyasamsayam yudhi a a . . . .t ya eva hanti m gadham sa vedadharmap lakah 21.96 a a . . nihanti m gadhevaram ya esa vaisnavam jagat a s . . . .. karoti sarvap lito yatah sa b rhadrathah 21.97 a a . . nihanti saivan yakam ya esa vaisnav granh a . . . . a . . iti sma bh vasamyute vadatyajebibhennrpah 21.98 a . . . cclxvii

yudhis.thire bruvatyajam makhena me tvalam tviti . . . tam ha m rut tmajo nihanmi m gadham rane 21.99 a a a a . . itritevadaddharirvraj mahe vayam trayah a . . aham ca bhmaphalgunau nihantumeva m gadham a . vrkodarena hanyate yadi sma m gadh dhipah a a . . . makhaca setsyate dhruvam jagacca te vae bhavet s s . itrite tu saurina jag da dharmanandanah a . . sa surasenamandalaprah nato harestrasan a. ..

21.100

21.101

21.102

bhay ddhi yasya m dhuram vih ya mandalam gat h a a a a. . .. . bhavanta eva s garam tato bibhemyaham ripoh 21.103 a . . . imau hi bhmaphalgunau mam ksin sad prabho a . . a manonibho bhav n sad na vo vin smyatah pum n a a a a . ato na jvit t priy naham riporbalyasah a a . . sak sam tmahetutah pray tay mi vo vibho a a a a . itritevadat punarvrkodarorikaksabhuk . . yadyanetrk ram viri caarvap rvak h a a n s u a. .

21.104

21.105

21.106

vae ca yasya tad balam sur surorag din m s a a a . sa esa keavah prabhuh kva c sya b rhadrathah s . a a . . .

21.107

adhrsyamasti me balam harih pranayakosya ca .. . . . samastalokanetari prabhau hi sarvaaktit 21.108 s a ajeyat tath rjune harervarodbhav sti hi a a a ato vayam trayodya tam pray ma m gadham ripum a a . . . hanisya eva m gadham hareh puro na samsayah a . . . . . cclxviii

21.109

itritemun harirjag da dharmanandanam a a

21.110

vayam trayah sametya tam pray tay ma mrtyave a a . . . . hanisyati sphutam rane vrkodaro jar sutam 21.111 a . . . . . bhayam na k ryameva te may hatah sa neti ha a a . . may hi ntihetutah svayam na hanyate ripuh 21.112 a . . . sa sarvasamsray granrmad srayottamena tu a . a . nihanyate yad tad prak sitam hi me balam 21.113 a a a . ato na sa kitam manah kurusva bh pate kvacit n u . . . pradaray mi tenujau nihatya m gadhevaram s a a s itritah sa visnun vic rya tadgunan par n . a .. a a . tatheti c ha te trayah pratasthur su m gadh n a a a a .

21.114

21.115

sametya m gadh mstu te sivoruli gamityalam a a. n sum lyavastrabh s anaih samarcitam girim yayuh 21.116 a u. . . . . . svarsatopi c drtam jar sutena te girim s . a . . a nyap tayanta b hubhistamasya cottam ngavat a a a

21.117

adv rataste nagaram praviya m sasya n . ena krt stribherh a s a. al . . a . pus. iprad bibhidustasya krtiastropam nyakkrtam gadheah a s a a s . . .t

21.118

tath panebhyo bahum lyagandh n prasahya sa grhya subh msca dadhruh a . a a n . a. . adv ratastasya grham ca sasrurbhoabdatastam ca nrpah prasasruh 21.119 a s . . . . . . t n vipravesan sa niamya r j mah bhuj n sn takavesayukt n a s aa a a a a . . dvityavarnan pravicintya b h n jy karkaan vksya babh sa et n a u a s . a. a .

21.120

ke . . h tha kimhetuta agat sca krtaca me parvatali gabhedanam st a n a . . s krtam bhavadbhih kuta eva durnay h krt stath nye dvijavaryavesaih 21.121 a. . a a . . . . .

cclxix

iti bruv nam bhagav nuv ca k ryam hi satrorakhilam pratpam a. . a a a . . ityukta uce nahi vipraatruraham kuto vo mama satrut bhavet 21.122 s a . ityuktav kyam nrpatim jag da jan rdano naiva hi t drsa dvij h a a a a . a. . . . vayam ripustesmi hi v sudeva imau ca bhm rjunan madheyau a a a .

21.123

yad b ndhav n nah piit sidharmato raudre makhe kalpayitum pautve a a s . s a . icchasyare vedapatham vih ya tam tv m bal cch stumih gat vayam 21.124 a a a a a . . a. vimoksay mah svajan n yadi tvam na mocayasyadya nigrhya ca tv m a a . . . a . mu c thav t nabhiy hi v sm n ranaya martum krtanicayotra 21.125 n a a a a a a s . . . itritosau magadh dhipo rusa jag da n ham siva y gayukt n a a a . a a . moksye paun yugapad v kramena yotsye ca voth pi cam sah y n s a a u a a . . nir yudhah s yudho v yusmadis.tayudhena v a a . a . a . ekopi sakalairyotsye saseno v sasainik n 21.127 a a ityuktavantamavadadajitorubalo harih . ehyekameko v sm su sasainyo v rane nrpa a a a . .

21.126

21.128

yena k mayase yoddhum tam na as daya drutam a a . . nir yudhah s yudho v tvadabhs. ayudhena v a a . t a . a ity ha bhagav nchatrum yao bhme vivarddhayan a a . s

21.129

gh tayitv svaatrum ca bhmasen nugraham param a a s a . . bhmasya kartumicchamsca bhaktij an divarddhanam n a . trnkartum ripum caiva nir yudhatay gaman a a .. . . krsnabhm rjun stena vipravesasca tebhavan a a .. . .

21.130

21.131

nir yudhah ksatraveso naiva yogyah katha cana a n . . . . tato jagmurvipravesastrnkartum hi m gadham 21.132 a . . .. m gadhasya sasainyasya svagrhe samsthitasya ca a . . cclxx

nir yudhena bhmena sam hv ne krtemitam a a a . dharmam yaaca bhmasya varddhay m sa keavah 21.133 s s a a s . . trtyamarjunam caiva sam d ya yayau ripum a a . . haristasm cca bhmasya mah dhikyam prak sayan a a a . mukhena m gadhasyaiva vrnvekam na iti bruvan 21.134 a .. . vrnvekamasm sviti sa prokta aha jar sutah a a .. . kury m naiv rjunen hamabalenaiva sa garam a. a a n

21.135

pa capa c sadabdodya hyayamevam ca b lavat n n a a . abalatv d yuv pyesa b la eva mato mama 21.136 a a . a ityuktopyarjuno n ha kuru tarhi parksanam a . . b hubhy m dhanusa veti sa kam nah par jayam a a. n a . a .

21.137

ato bhme bal dhikyam suprasiddhamabh nmahat a u . etadartham hi krsnena sah ntah sa phalgunah 21.138 a . .. . . . j nan krsne balam ghoramavisahyam sa m gadhah a a .. . . . . . kutsayan gopa iti tam bhay nnaiv hvayat prabhum a a .

21.139

ahvay m sa bhmam tu sy d v me jvanam tviti a a . a a . hanisyatyeva m m krsna ity snnrpaterbhayam a. .. . a . . tasm t tam n hvay m sa v sudevam sa m gadhah 21.140 a . a a a a a . . arjune tu jite krsnabhmau m m nihanisyatah a. .. . . . tray nam durbal hv n nna yet krtica me dhruv a. . a a a s s a

21.141

iti matv hvay m sa bhmasenam sa m gadhah a a a a . . katha cijjvitam v sy nnatu nayati me yaah 21.142 n s s . . a a iti sma bhmam pratiyodhan ya sa grhya r j sa jar suto bal . a n . aa a r jye nijam c tmajamabhyasi cat pur khy tam patrat p khyarudram a a a . a a . a . n

21.143

cclxxi

balam bhme manyam nodhikam tu gad siksam tmani c dhik m nrpah a a . a a a. . . . . bhto niyuddhesya dadau gad m sa bhm ya c ny m svayamagrahd bal 21.144 a. a a a. tadarthamev u gad m pragrhya bhmo yayau m gadhasamyuto bahih as a. a . . . pur t sakrsnarjuna eva tatra tvayuddhyat m keavap rthayoh purah 21.145 a a. s a .. . . . v c jayat tam prathamam vrkodarah siv srayam visnugunaprak say a a a a . . . . a . .. . tato gad bhy mabhipetatustau vicitram rg napi darayantau 21.146 a a a a s tayorgade teanisannik se c rnikrte dehamah drdhimn s a u . . a .. a anyonyayorvaksasi p tite rusa yath manoh p msupindau sumuktau a as . . . a. .. sa c rnitagadau vrau jaghnuturmus.tibhirmithah n u . . . brahmandasphotasa k sairyath keavakaitabhau a s .. . n a .

21.147

21.148

cac la prthv girayaca c rnit h kul cal sceluralam vicaksubhuh a s u . a. a a . . . . samastav r mpatayah sur sur viri caarv daya asadannabhah 21.149 aa a a n s a . . sur stu bhmasya jay bhik nks inastath sur dy magadh dhipasya a a a . . a a a a payanti sarve kramao balam svam sam dade m rutanandanopi 21.150 s s a a . . m nayitv varam dh turdivas n daa pa ca ca a a a a s n . v sudev j ay bhmah satrum hantum nao dadhe a an a . . .

21.151

sa pranamya hrskeam harsad slisya phalgunam . .. s . . a . ripum jagr ha makute v ranam mrgar diva 21.152 a . . a . . . a. prs. hesya j num dh ya k rmadeam babha ja ha a a a u s . n ..t mrtik le punardeham vidad ra yath pur 21.153 a a a . a . marmanyeva na hantavyo may yamiti m rutih a a . . svapurusaprak saya babha jainamamarmani 21.154 a n . . bhajyam ne sarresya brahm ndasphotasannibhah a a. . . . babh va r vo yenaiva trastametajjagattrayam 21.155 u a cclxxii

nihatya krsnasya ripum sa bhmah samarpay m sa tadarcanam hareh . a a .. . . . . krt m hi bhmena samarcan m t m samaksam d tumih gato hyajah 21.156 a. a. a. a a a . . . svkrtya p j m ca vrkodarasya drdham sam slisya ca tam jan rdanah . u a. a . a . .. . . . prto nit ntam punareva krsnam nan ma bhmah pranatorjunena 21.157 a . a . .. . . . jagmuh sur sc titar m prahrs. a brahm dayo dnatar sca daity h a a a. a a a. . . t . bal dumeasya vare prabhagne vrkodarenacyutasamsrayena 21.158 a s . . . . suto yayau saranam t n rameabhm rjun n sahadevosya dhm n . . a s a a a ratham svas ram ca dadau sa m ruternan ma krsnam paray ca bhakty a . a a a a .. . . . ratho hyasau vasun v sudev cchakr ntar pto vasuvamsajatv t a a a a a a . jar sutasy sa vrkodarastam hare ratham pr rpay m sa tasmai 21.160 a a a a . . . a krsnosmarad garudam sa dhvajebh d ratham krsnoth ruhat p ndav bhy m u a a. . a a .. . . . . .. . bhmah kany m sahadevasya hetoh samagrahdanujasy tmanah sah 21.161 . a. a . . . nakulasy d nmadrar jo hi p rvam svy m kany m s tathaisapyusa hi a a a u a. a . a. . . ek p rvam te avinocaiva bh ry yamau rem te yadusa avibh ry a u s s a a a a a . . s tatah krsnay magrajabhr tr bh ry vrttim hi tau cakraturm driputrau 21.162 a. a a . . a . .. . a jar sutasy tmajah keav dn ratnaih samabhyarcya yay vanuj ay a a a n a . s a . tad j ay pitrk ry ni krtv tad j ayaiv mucat t n nrp msca a n a . a a. . a an a a . a. taih samstutah keavo bhmap rthayukto yayau bhaktinamrairyath vat a a . . . s

21.159

21.163

sambh vit ste sahadevena samyak praasya krsnam bhmasenam ca sarve a a s .. . . . yayurgrh n sv napatat keavadvid jar sutondhe tamasi kramena 21.164 a s a . a . . krsnaca p rthau ca tathaikay nam sam sthit dharmajamabhyagacchan a a . a a .. . s tesam sa khadhvanisambodhit tm r j prtac titar m babh va 21.165 a a aa s a a. u .. n dvaip yanotha bhagav nabhigamya p rth n j apayat sakalasambhrtis dhan ya a a a a a n a . a tam r jas yasahitam param svamedhayaj am sam diadananyakrtam viri c t 21.166 a n . a s n a . a u . . . cclxxiii

kart hi tasy aparames.thipadam pray ti yadyanyasadgunavaraih parames.thitulyah a a . . . . . . bhme makhasya phalamatyadhikam nidh tum vy sah kratum tamadiad gururabjajasya a . a . s . . as dh ranaheturyah karmano yasya cetanah a a . . . . sa eva tatphalam p rnam bhu ktenyolpamiti sthitih u . . n . . vin visnum nirnayoyam sa hi karmaphalojjhitah 21.168 a .. . . . . hetavopi hi p pasya na pr yah phalabh ginah a a . a . dev h punyasya daity sca m nusastadvibh ginah a. a a . a . . as dh ranahetuca bhma eva prakrtitah a a . s . yaj asy sya jar sandhavadh t karnajay dapi n a a a a .

21.167

21.169

21.170

jay cca kc k dn manyairjetumaakyatah a a a a s . dvityah phalgunacaiva trtyastu yudhis. hirah 21.171 . s . . .t tasm d brahmapad v ptyai vy so bhmasya tam kratum a a a a . ananyakrtam diya diam vijayam diat 21.172 a s s . a s . ath bravd dhana jayo dhanurdhvajo ratho varah a n . mam sti tad diam jayo mamaiva v nchitah prabho a s . a . itritokhilaprabhurjag da satyamasti te a samastas dhanonnatirmahacca vryamasti te a tath pi kcak dayo vrkodar drte vaam a a a . s . na y nti n pi te vaam pray ti karna eva ca a a s . a . bal dhikosi karnatastath pi n mrtah karam a a a . . . dad ti te hyatisprdh na vadhya esa tedya ca a . a .

21.173

21.174

21.175

21.176

savarmakundalatvato na vadhya esa yat tvay a .. . tato vrkodaro diam pray tu te pituh priy m 21.177 s . a a . .

cclxxiv

jvagr habhay t karno dad ti karama jas a a a n a . bhm ya n tra sandeho jitonena ca samyuge a a .

21.178

ajeyau sarvavacan d rane kcakapaundrakau a . .. vaam pray to bhmasya tath vadhyopi cedipah 21.179 s . a a . jvagr habhayam hyesam bhm nm gadhap tan t a a a a a . .. tasm t karam prayacchanti jit v p rvameva v 21.180 a a a u a . pray hi ca tvam dhanadaprap lit m diam dvp n sapta c sesadiksu a a a. s . a a . . . n g msca daity msca tath dharasth n vijitya sghram punarehi c tra a a. a. a a a . ratho hi divyombaragastav sti divy ni c str ni dhanuca divyam a a a a. s yenye ca b napramukh ajey h sarv sray st napi bhma etu 21.182 a. a a . a a a tath sur sc pi samastaosya balim prayacchanti madaj ayetare a a a s n . diam pratcmatha daksinam ca y t m yamau kramao hyadhvar rthe s . a a. s a . ..

21.181

21.183

yaaca dharmaca tayorapi sy diti syaditi sma krsnena sutena k . y h s s s a al a . .. . ukte yayuste tamabhipranamya dio yathokt h paramorusadgunah 21.184 s a. . . . vrkodarojayannrp n vir . am sas da ha at a a . . a jitetra kcake rane sam dade karam tatah a . . .

21.185

tatah kram nnrp n jitv cedn m visayam gatah a . a a a. . . . . m trv ky d bhay ccaiva siup lena p jitah 21.186 a. a a a s a u . m trsvasurgrhe cosya divas n katicit sukham a .. a . . karam sumahad d ya tatah p rv m diam yayau a a . . u a. s .

21.187

kramena sarv n nirjitya paundrakam ca mah balam a a . .. . virathkrtya karnam ca karam d ya sarvatah 21.188 . a a . . . himavacchikhare dev n jitv sakrapurogam n a a a krdartham yuddhyatastebhyastus. ebhyo ratnasa cayam . n . .t cclxxv

21.189

b huyuddhena sesam ca garudam ca mah balam a . . a . . krdam nau vinirjitya bh sanany pa tosatah . a u. . a . . t bhy m ca drdham slis. ah snehaviklinnay dhiy a a. a . t . a a ..

21.190

popl yam nah sa tatombudhau bal jag ma b nasya puram haram ca u a . a a. . . ranejayad v ranar pam sthitam krdantametena ca tosito harah 21.191 a . u a . . . . . prs. aca girien sau vistaram digjayasya ca s a ..t s . simhavy ghr dir p sca atman vijit yath a a u a a a a . garutmacchesaakr dy dev h sarve tadabravt a. . s a a

21.192

niamya sa karokhilam makhasya ca pras dhakam s n a . harim tato baleh sut d dadau ca ratnasa cayam 21.193 a n . . sa b nadaityato mahacchivena dattamuttamam a. pragrhya ratnasa cayam svakam puram sam yayau n a . . . .

21.194

sa vipray davevaram dvidh sthitam jan rdanam a s a a . . puro nidh ya tad vasu prabh tam namat tad 21.195 a u a a sobhiv dy grajam caiva yath vrttam nyavedayat a a a . . . atmanah krsnayoh sarvam dharmar j grato mud aa a . .. . . . yath jit h kcak dy ekalavyasah yav n a a. a a a a yath jitah paundrakaca karnady sca tath pare a s a . .. . a

21.196

21.197

yath simh ditanavah sesavndrendrap rvak h a . a u a. . . yath gajatanuh sarvastacca sarvamavarnayat 21.198 a . . sambh vitaca krsnabhy m r j a ca sumah balah a s a . a n a .. . . aj ay vy sadevasya yaj ang ni sam rjayat 21.199 n a a n a a uce tam bhagav n vy so jitam sarvam tvay rihan a a a . . . jaye sarvasya yaj oyam p rno bhavati n nyath 21.200 n a a . u . cclxxvi

viri cah sarvajit p rvam dvityastvamih bhavah n . u a . . ityuktvainam sam slisya yaj ang ni sam diat 21.201 a . n a a s . tadaiv nye dio jitv samyustasya yenuj h a s a a. sahadevo daksinasam jitv ratn nyup harat a a a . . .

21.202

tatra rugm na yuyudhe sahadevena vryav n a jitah krsnena p rvam yah sarv d pa dhanurvaram u . .. . . . a a tapas tosit t krsnadany nev mun khil n a . a .. . a a a a vijesyasi yad krsnavirodhaste tad dhanuh a .. . a . . m mesyatti tenokto na vyaruddhyata keave a . s

21.203

21.204

svasuh sneh cca krsnasya yaj ak rayitrtvatah a n a .. . . . . bhm rjunabal ccaiva m drey ya dadau karam a a a a jigye balen nyanrp n sahadevah prat pav n 21.205 a a a . a . tath smrtam sam gatam ghatotkacam vibhsane a . . a . . . . . sam diad yayau ca sopi sodad nmah karam 21.206 a s a a pur hi r ghavoditam tadasya sokhilam tad a a a . . vic rya keavam ca tam balam ca bhmap rthayoh a s a . . . . divaukasaca p ndav navetya sodad t karam 21.207 s a. . a a mahaugharatnasa cayam sa apya bhmasenajah n . . yayau ca m drinandanam sa c yayau svakam puram a a . . nakulah pacim say m vijigyekhilabh bhr tah u . . . s a a . karam pa ca vrosau sauh rd deva m tul t a a a a a ayayau ca mah ratnasa cayena svakam puram a n .

21.208

21.209

arjunah kapivarocchritadhvajam syandanam samadhiruhya g ndiv a. . . . . y ta eva diamuttar m yad p rvatyakanrp h sam yayuh 21.210 a s a. a a a . a. .

cclxxvii

traigart h p rvatey sca sahit h p ndunandanam a. a a a. a. . abhyetya yodhay m surj nantastaccikrs itam 21.211 a a a . t n vijitya yugapat sa p ndavah sa jayan kramaa eva t m diam a a. . s a. s . n pr vrajacca bhagadattam rjitam tena c sya samabh nmah ran ah a u a u a . . .

21.212

sobhiyuddhya sagajo din s. akam sr nta aha puruh tanandanam a. t u . a br hi te samarak ranam tviti pr ha dehi karamityath rjunah 21.213 u a . . a a . sopyad t karamamusya v savo madgurustava piteti s daram a a a . naiva jetumiha saksyasi tvamity vadaddharivar stratejas 21.214 . a a a snehap rvam pradatte tu kare naiv ha cottaram u a . arjuno vyarthakalahamanicchan snehayantritah 21.215 . p rtho jitv s.tavarsani . ad dvp napar napi a a. a . . s . a ajayaccaturdiamapi sarvaah sastratejas 21.216 s s . a p t . asaptakam gatv jitv daiteyad nav n a al a a a a . baleca visnuvacan t karam jagr ha s matah s a a a . . ..

21.217

jitv ca v sukim bh ri ratnam d ya satvarah a a u a a . . ajag ma puram svyam vro vatsaram tratah 21.218 . a a . . suvarnaratnagirayacaturbhistaih sam rjit h s a a. . . catv ro yojan n m hi daa trimsacchatam tath a a a. s a . .

21.219

catuhsatam ca kramaa ucchrit digjay rjit h s a a a. . . pratcy dyapasavyena kram d digbhyah sam rjit h a a a a. . vivakarmakrtatv ttu purasy lpepi ca sthale s a a . . antargat ste girayastadadbhutamiv bhavat 21.221 a a tato yaj ah pravavrte krsnadvaip yaneritah n . a . .. . . rtvijo munayotr san sarvavidy su nis. hit h a a t a. . .

21.220

cclxxviii

dvaip yanoktavidhin dksay ncakrire nrpam a a . a .

21.222

jyes.thatv d y jam nam tu pranidh ya yudhis. hire a a a . . . a .t bhm rjun dayah sarve saha tena sam sire 21.223 a a a . brahm npadayogyatv t krsnaik yaj apatnyabh t a. a .. . a n u pad yogyatay n ny h patnyastesam sah sire 21.224 a a a a. a .. aj ayaiva jagaddh turvy sasy nantatejasah a a a n . sthalamapyatra sarvam hi ratnahemamayam tvabh t u . . kimu p tr dikam sarvam sibir ni ca sarvaah 21.225 a a s . . . a. ah tam digjaye p rthaistad lokadvisaptakam a a u . sarvamatr gamad brahmaarvaakr dip rvakam a s s a u

21.226

bhsmo dronaca viduro dhrtar s.trah sah tmajah . a . a. . . s . sastrk ayayustatra b hlkaca sah tmajah 21.227 a a s a . tathaiva y dav h sarve balabhadrapurogam h a a. a. rugminsatyabh m dy mahisyah keavasya ca a a a . . . s

21.228

tatra sarvajagadekasa game tattvanirnayakath babh vire n a u . pr snikotra parip rnaciddhano vy sa eva bhagav n babh va ha a u . a a u tattvanirnayakath su nirnayo v sudevagunavistarobhavat a a . . . n sti tatsadrsa uttamah kutah p ra esa na tatonya ityapi 21.230 a . . . a .

21.229

b dar yanabhrg tthar mayoh srnvatoh paramanirnaye krte a a . a . u . . . . . . modam najanat sam gamepr cchadatra nrpatiryatavratam 21.231 a a a . . j nam nopi nrpatih sarvap jyatamam harim a a u . . . samsayam bh bhrt m bhettum bhsmam papraccha dharmavit u . a. . . . . . n sti n r yanasamamiti v dena nirnaye a aa . a . krte brahm dibhirapi krsnam martyam hi menire a . .. . . .

21.232

21.233

cclxxix

nrp stasm dayam krsno n r yana iti sma ha a . a . .. . a a . samyag j apayitum dharmas nurbhs mamaprcchata n u . . . brahm dayah sur yasm d drsyante martyavannrbhih a a a . . . . nacaiv titar bhy so nrnamasti munisvapi 21.235 a a a .. . sarvaastravidam bhsmam j nantyete nrp api s . . a . . a tasm d bhsmamaprcchat sa kulavrddhatvatastath a . a . .

21.234

21.236

pit mah gryap j rhah kotra lokasam game a a ua . a brahmaarv dayac tra santi r j na eva ca s a s a aa iti pr. . obravd bhsmah krsnam p jyatamam prabhum . . . . . . u . st . yadyapyekastridh visnurvasis.thabhrguvrsnisu a .. . .. . . . pr durbh tastath pyete nrp hi vy sar mayoh a u a a a . a .

21.237

21.238

vipratv nna viruddhyante tata eva ca yuktat m a a manyante na virodhaca tesam tatra hi t drsah 21.239 s a . . .. aviv de prasiddhica naiv sya bhavit kvacit a s a a tasm t krsnaya d tavyamiti bhsmena cintitam a .. . a . .

21.240

krsnaya datte r j no viv dam kuryura jas aa a . n a .. . viv dena ca krtih sy d v sudevasya vistrt a . a a . a tatah kr. nay grap j datt p rthairjagatpurah 21.241 ua a a . . s. a . vy sabh rgavayoh s ksat tadaiky t tadanantaram a a a . a . agry m p j m duduc ny n yath yogyamap jayan a. u a. s a a a u

21.242

agryopah ramupay pita eva krsne kop danindadamum su ca cedir jah a a a a a . .. . srutvaiva tat pavanajobhiyayau nrpam tam hantum jagadguruvinindakamrddhamanyuh 21.243 . . . . . . d repi keavavinindanak rijihv m mucchetsya ityurutar sya sad pratij a u s a a. a a n bhmasya tam tu jagrhe sarid tmajotha samprocya keavavaco nijayorvadh ya a s a . . cclxxx

21.244

mayaiva vadhy viti t v ha yat keavah pur a a a s . a tacchrutv bhmasenopi sthito bhsmakaragrah t a . a

21.245

j nannapi hareris. am svakartavyatayotthitah a .t . . bhma et vaducitamiti matv sthitah punah 21.246 a a . . devasa ghabhavin m mah nabh dks ya tosa iha keavedhik m n a. a u . s a . arcan m ya iha m nuso jano madhya eva sa tu samsthitobhavat a. a . .

21.247

asur iha suyodhan dayastatra te vimanaso babh vire a u a durvacobhiradhikam ca cedipah krsnam rcchadurusadgunarnavam . . .. . a . . sam hvayacca keavam yudhe tam su keavah a s a s . . niv rya tasya s yak njagh na c rina prabhuh 21.249 a a a a a . . nikrtyam nakandharah sa bhaktim nabh ddharau a a u . . tam sritaca yosuro mah tamah prapediv n 21.250 a s a a . jayah praviya keavam punaca p rsadobhavat s s s a. . . asau ca p ndavakratuh pravartito yathoditah 21.251 a. . . . suvarnaratnabh rak n bah n nrp up nayan a a u . a a . up yanam suyodhanam nrpodiad grahesya ca a s . . .

21.248

21.252

abhojayamstath dvij n yathes. abhaksyabojyakaih a a . . .t . suvarnaratnabh rak n bah msca daksina daduh 21.253 a a u. . . . . yadis. am sa yasya ca pradattameva p ndavaih a. . . .t a samastamatra sarvaotha sasnurudbhrt mud s a . a nadatsurorudundubhipragtadevag yak h a a. pranrttadivyayositah sur pag m vyag hayan a a. a . . . samastar jasamyut vig hya j hnavjale a a a a . cclxxxi

21.254

21.255

puram yayuh punaca te susadma c gaman sur h s a a. . .

21.256

gatesu sarvar jasu svak m puram svakesu ca a a. . . . sabhsmakesu sarvaah sah mbikeyakesu ca 21.257 . s . a . . vicitraratnanirmite raviprabhe sabh tale a . sakeavo var sane vivea dharmanandanah 21.258 s a s . tathaiva rugminmukh h parigrah rameituh a. a s . . tathaiva bhmaphalgun vup vian harerupa 21.259 a a s sahaiva v yus nun tathaiva p rsat tmaj a u a a. a a upaiva rugminm subh tathaiva satyabh minm a a ..

21.260

yamau ca p rsat dayo dhana jay ntikevi an a. a n a s tathaiva r mas tyak sampa eva bh bhrtah 21.261 a a u . . sam sat m tu s sabh vyarocat dhikam tad a a. a a a a . yath sabh svayambhuvah sam sthit ca visnun a a a a . .. a vicitrahemam linah subh mbar sca tedhikam a a a . sphuratkir. akundal virejuratra te nrp h 21.263 t . a. .. a viesato jan rdanah sabh ryako jagatprabhuh s . a a . . yath divaukas m sadasyanantasadgunarnavah 21.264 a a. . . . up sire ca t n nrp h samastaah suhrdganah a a . a. s . . . . tad jag ma khadgabhrt sah nujah suyodhanah 21.265 a a a . . . . dv ram sabh y harinlaramivy d ham na j nan sa vih ya bhittim a . a a s u. . a a abhyantar n am drsi no vigh tinm samsph . ik m su drdham cucumbe a. . . a . at a a . . . .

21.262

21.266

praveayet m ca yamau tam su sabh m bhujau grhya nrpopadis.tau s a. a a. . . . tatropaviya ksanamanyatog damr syam nah sriyamesu divy m 21.267 s a a. . a .. . . .

cclxxxii

tatrendranlabhuvi ratnamay ni drs. v padm ni nramanas jagrhe svavastram a a a ..t a . ratnoruddhitinig d hajalam sthalam ca matv pap ta sahitovarajairjalaughe 21.268 u. a a . . tam pr hasad bhagavat ksitibh ran sahetoh sus cita urusvaratotra bhmah a . a a u . . a . p nc lar jasutay ca samam tath nyaih svyaistath nu jahasurbhagavanmahisyah a a a a a a . . . . mandasmitena vilasadvadanendubimbo n r yanastu mukhamksya marutsutasya aa . . nov ca ki cidatha dharmasuto niv rya pr sth payad vasanam lyavilepan ni 21.270 a n a a a a a krsnavrkodaragatam bahalam nidh ya krodham yayau saakunirdhrtar s.traputrah a s .. . . . a. . . . . . sambr. ito nrpatim dattavar mbar dn nyakkrtya m rgagata aha sa m tulam svam 21.271 l a a a a . . . . yau m mahasat m krsnabhmau krsnasya sannidhau a a . .. . .. . tayorakrtv sant pam n ham jvitumutsahe 21.272 a . a . . a yadi me saktiratra sy d gh tayeyam vrkodaram a a . . agrap j m ca krsnasya vilumpeyam na samsayah 21.273 u a. .. . . . . . . a. . s a drsam p ndavaivaryam drs.tv ko n ma jvitam . .. a iccheta karad yesam vaiyavat sarvabh mip h 21.274 a .. s u a. ityuktah sakunirvairam drdhkartum vacobravt . . .. . kim te vairena r jendra balibhirbhr tr bhih punah 21.275 a. . . a . . anujvasva t n vr n gunajyes.th n bal dhik n a a a a . . a itritotisamvrddhakopa aha suyodhanah 21.276 . . . yadi tesam tadaivaryam na m m gacchedaesatah s a. s . . . .. sarvath naiva jveyamiti satyam bravmi te 21.277 a . naca b hubal cchaksya ad tum t m sriyam kvacit a a . . a . a. nendropi samare saktast n jetum kimu m nusah 21.278 a a . . . itritah p patama aha g ndh rako nrpah . a a a . . p p n makhil n m ca pradh nam cakravartinam a a a a a. a .

21.269

21.279

cclxxxiii

y nt m sriyam pradpt m tvam p ndavesu prapayasi a a. a. s . . a. . . t makleata ad sye krdannaksaistvadantike 21.280 a s . a . itritah prasannadhh suyodhano babh va ha . . u prajagmatuca t vubhau vicitravryajam nrpam s a . . dhrtar s. ramathov ca dv par msotip pakr t a a a. a . . a. t n stikyar pah sakunirvivarnam harinam krsam a u . . . . . .

21.281

21.282

duryodhanam tu tacchrutv kuta ity ha durman h a a a. . abr t m tau nrp y u dv bhy m yanmantritam pathi u a. a a. . a as .

21.283

srutvaiva tannetyavadat sa bh patirvirodhi dharmasya vin sak ranam u a a . kumantritam vo na mamaitadis. am svab huvry ptamah sriyo hi te 21.284 a a a . .t . tvay pi nirjitya dio makh gry h k ry h sprdho m gunavattamaistaih a s a a. a a. . a . . viesato bhr trbhiragryapaurusairityukta ah u suyodhanastam 21.285 s . a. as . yadi sriyam p ndav n m n ksair cchettumicchasi . a. . a a . a . a mrtamev dya m m viddhi p ndavaistvam sukh bhava a a. a. . . . yadi majjvit rth tvam nay viha p ndav n a a as a. . a sabh ry n devan yaiva nac dharmotra kacana a a a a s ved nujvino vipr h ksatriy h sastrajvinah a a. . a. . trutyate yena satruca tacchastram naiva cetarat s . .

21.286

21.287

21.288

atah svadharma ev yam tav pi sy t phalam mahat a . a a . . ityukto m phalam mestu tavaiv stviti sobravt 21.289 a a . evam bruvannapi nrpa avis. ah kalin svayam a . .t . . putrasneh cca viduram diat p ndav n prati a a s a. . a avivea kalistam hi yad putratvasiddhaye s a . cclxxxiv

21.290

amsena tata arabhya naiv sm dapajagmiv n a a a . y vat puram parityajya vanameva vivea ha a s . tadantar tatastasya p payuktam manobhavat a a .

21.291

21.292

nyav rayat tam viduro mahat te p pam kulasy pi vin sakoyam a a . a a . samudyamo n tra vic ryamasti krth na tasm dayaaca te sy t a a a s s a . a

21.293

iti bruv nam kalahotra na sy nniv ray mo vayameva yasm t a. . a a a a dras. um sut n krdata ekasamsth nicch mi p rth m sca suyodhan dn a . a a a. a . a .t . atah ksipramup ney h p rth iti baloditah a a. a a . . . yayau sa vidurah p rth n dv rak m keave gate a a. s . a a

21.294

21.295

gate hi p rthasannidheh suyodhane tu n radah a a . . saamsa dharmas nun pracoditorim gatam 21.296 s . u a a ka udyam nrpesviti praprs. a aha n radah . . a ..t . sa saubhar d varam siv dav pa vrsninirjayam a. a a .. . .

21.297

p msumus. im sakrdgr s bah nabd m stapacaran a. a u a. s . .t . ajag ma har d pya varam krsnajaye punah 21.298 a a a . .. . . sa srutv m gadhavadham diam vijayameva ca a a . s . r jas yam kratum caiva siup lavadham tath 21.299 a u . s a a . . yad n pratyudyamam t rnam karotti niamya tat u s . u . . samaiksad dharmajah krsnamukhat m sumandalam s a . . .. . .. . astvityuktv sa govindah presay m sa y dav n a a a . . a a pradyumn dn dinaih kaicit svayam c g t sah grajah a s a . . a a . vidurastu tato gatv dharmar jamath hvayat a a a bhr trbhirv ryam n opi krsnay ca sa dharmar . a. a a. at .. . a s rddham m tr bhr trbhica krsnay ca yayau drutam a a. s . a a .. . a cclxxxv

21.300

21.301

21.302

jyes.th j ayaiva vidura ahvayannapi dharmajam . an n gantavyamiti pr ha dosanuktv ksaj n bah n a a a . a u .

21.303

itha dosasa cayastath ca te piturvacah n a . . samksya tad dvayam svayam kurusva k ryam tmanah . a a . . . . itritopi p ndavo yayau kalipraveitah a. . s . vicitravryajam ca tam sam sadat sasainikah 21.305 a . . . kaly veannr patih pratijaj e p rvameva dharm tm a s . n u a a . ah to dy taranannivarteyam naiva v ritopti 21.306 u a u . .

21.304

ten y t svasuhrdbhirniv ryam n opi n gapuram su a a a a. a a . nahi dharmo dy takrto viesatah ksatriyasya lokaguroh 21.307 u . s . . . . vaicitravryatanayena tu p nduputr h sambh vit stamupa ca nyavian niam t m a. . a. a a s s . a pr taca bhsmamukhar h sakal sca bh p asedur su ca sabh m saha p nduputraih 21.308 a s . a. a u a a a. a. . . vaicitravryanrpatirvidur nvitosya g ndh rar jasahit stanay h sakarnah a a a a a a. . . . pr pt h sabh talamath hvayadatra dharmar jam sutah subalakasya sa devan ya a a. a . a a . a .

21.309

sarv msca tatra kalir viadeva bhmap rv n vinaiva caturah saprth m ca krsnam a. a s u a . a. .. . . ksatt rameva ca tato nahi bhsmamukhyaiste v rit h kulavin sanakarmavrtt h 21.310 . a a. a . a. . a bhm dibhih sa vidurena ca v ryam no dy te nidh ya panamapyakhilam svavittam a a a. u a . . . . g ndh rakena vidit ksahrd jito dr k p ndoh sutotha nakulam nyadadh t panaya 21.311 a a a . . a a a. . . a . . . tasmin jitetha sahadevamath rjunam ca bhmam ca somakasut m svamapi kramena a . a. . . r j nidh ya vijitotha suyodhanah svam s tam didea prsat tmajaputrik y h 21.312 aa a s .. a a a. . . u . s to gatv tadantam samakathayadim m dy tamadhye jit si u a a. u a . ksipram c y hi r j am samitimurutar mityatho s pyav dt a a a . a a a n . . n ham y sye gur nam samitimiti yayau sopyamum bhmabhtam a . a u. . . . j atv duhsasanam sopyadiadatha nrpo dh rtar s. ronujam svam n a . s a a. t . . . cclxxxvi

21.313

sa p pap rusottamah pragrhya keapaksake a u . s . . . purah svam tur nayat sabh mayugmav sasm a a a a .

21.314

sam hrt rajasval jag da bhsmap rvak n a . a a a . u a adharma esa v ryate na dharmibhirbhavadvidhaih 21.315 . . a katham chal tmake dy te jite dharmajayo bhavet a u . nahi dy tam dharmyam hurviesena tu bh bhuj m u . a s . . u a

21.316

ye dharmam na vadantha na te vrddh itrit h a a. . . avrddhamandit m naiva sabhety hurmans inah 21.317 a . . . . . . a. katham dy te jit c hamajite svapatau sthite a a . u sam nadharminm hurbh ry m yasm d vipacitah 21.318 a a a. a s . a . sahaiva karma kartavyam patau d se hi bh ryay a a a . d stvam na prtha me sy jjitepi hi patau tatah 21.319 a . a . n . ityukt api bhsm dy h kaly veena mohit h a . a a . a s a. prccha dharmajamityuktv t snmeva babh vire a u. . u . duryodhanapratpam hi na kacidaakat tad . s s a uv ca vidurastatra na dharmoyamiti sphutam a .

21.320

21.321

na tasya v cam jagr ha dhrtar s. rah sah tmajah a . a a . a. t . . urdhvab huh sa cukroa dev n m khy payamstad a . s a a. a a .

21.322

sv saktim draupadm c ha jit naiv si dharmatah a . a a a . . adharmo hi mah net m sabh m kramya tis.thati 21.323 a a. a a . evam tu vidurenokte vikarnah p pakopi san . . . . a aha dambh rthamev tra dharmavittvam prak sayan a a a . . adharma ev yamiti karnothainamabhartsayat 21.324 a .

cclxxxvii

drs. v bhmah kliyam n m tu krsnam dharm tyayam dharmar je ca drs.tv a a. a a ..t a . s .. . . .. a . r j sasyo yuvar jena dharm ccalan yasm d v kyamidam babh se 21.325 a a a a a a a. . im m nyastavato dy te dhaksanyau hi te bhujau a. u . . naivamityarjunov dt tam h tha vrkodarah 21.326 a a a . . vaktavyam natu kartavyam tasm nnahi may krtam a a . . . uttame vacas siksa madhyamerth pah ran am a . a a . adhame dehadandaca tasm d v cyo yudhis. hirah 21.327 a a .. s .t . atha karnobravt krsnamapatirhyasi sobhane .. . . dh rtar s.tragrham y htyatha duryodhanovadat a a. . . a parasparavirodh rtham p ndav n midam vacah 21.328 a . a. . a a . . yudhis.thiro duhkhahetustavaiko yadyenamanye na gururna esah . . . . iti br yurathav bhmap rth vekopiv bhma ihotsrje tv m 21.329 u a a a a a . ityukta uce pavam nas nuh p jyosm kam dharmajosamsayena a u . u a . . guruc ham vokhil n m yato hi balajyes. ham ksatram hurmah ntah s a . a a. a a . .t . .

21.330

balajyais.thye yadi vah samsayah sy duttis.thadhvam sarva ev dya vr h a a. . . . . a . . mrdg mi vah p datalena sarv n sah nubandh n yaca m m yoddhuk mah a a a s a. a . . a . a . iti bruvan samutthito nadan vrkodaro yad a . vigh rnit sabh khil bhay nnac ha ki cana u . a a a a a n

21.331

21.332

bhsmo drono vidur dy h ksamasva sarvam tvayoktam satyamityeva hastau . a a. . . . . grhtvainam sth pay m surasmin sthite santim c pire dh rtar s.tr h 21.333 a a a . a a a. a . . . niv rito dharmajena gurubhic paraistad a sa a m nan rtham gur nam tu na bhmast n jagh na ha a a u. . a a .

21.334

nac tyavartata jyes.tham dharm tm nam yudhis. hiram a a a . . . .t tesam p p bhivrddhyartham jyes. havrttim ca darayan s . .. a a . .t . .

21.335

cclxxxviii

atha duryodhanah p po bhmasenasya payatah s . a . urum sandaray m sa krsnayai bhma aha tam 21.336 s a a . .. . tavorumenam gadayoruvegay bibhetsya ityeva punah suyodhanah a . . . uce n nyad bhavat masti vittam dy te krsnam sth payadhvam panaya a a u .. . . a . . . ath bravd vrkodarah krtevam nane hareh a . a . . . nip tya bh tale hi te siro mrdisya ityalam 21.338 a u . . . sa vadhya eva me sad paroksatopi yo harim a . vinindayediti dhruvam pratirutam hi m ruteh 21.339 s a . . . punaca p pavrddhaye tadaiva no jagh na tam s a . a vikartan tmajah punarjag da somak tmaj m 21.340 a a a a . pray hi bh bhrto hi no grham na santi p ndav h a u . a. . a. . . itrite samutthitau vrkodaronu c rjunah 21.341 a . . ubhau ca tau yudhis. hiro nyav rayat tath pare a a .t tato visannayostayoh suyodhano vacobravt 21.342 . . .. duhsasanaisam v s msi d s n m no vyap kuru a a a. a . . . a a. ityuktobhyagamat p rth n svav s m syatha te daduh 21.343 a a a a. . te carmavasan bh tv t nais. an prak sya ca a u a a s . t a niseduca ksam y nte ksam m lambya vistrt m s . a . . a a . a a

21.337

21.344

punarduryodhanenoktah p rth n matha payat m s a . a a a cakarsa v so draupady stad v dd vrkodarah 21.345 a a a . . . a p pesu p rvasya tath dhamasya vamse kur namurudharmalin m a . u a u. s a . duhsasanasy sya vid rya vaksah pib mi raktam jagatah samaksam 21.346 a a a . . . . . . vikrsyam ne vasane tu krsna sasm ra krsnam suviesatopi a. a s . .. .. . .. . . tad nyad sd vasanam ca tasy divyam sus ksmam kanak vad tam a a a u . a a . . . cclxxxix

21.347

punahpunacaiva vikarsam ne duhsasaneny ni ca t drsani s a a . . . . a. babh vurantam na jag ma p pah sr nto nyasdat svinnag trah sabh y m u a a . a a . a a . .

21.348

vastroccaye sailanibhe praj te duryodhanah pr ha sa j takopah a na . a . praveayem m grhameva sghram kim nacireneti sumandabuddhih 21.349 s a. . s . . . . tacchrutv vacanam krsna pratij amakarot tad a n a . .. . bhmo duryodhanam hant karnam hant dhana jayah a a n . . . . sakunim tvaksakitavam sahadevo vadhisyati 21.350 . . . . ityukte tat tathety ha bhmasenah sabh tale a a . . pratij am dade p rthast m m drnandanastath n a a a. a a nakulah pratijaj etha sakuneyavadham prati 21.351 n . . tatah suyodhan nujacakarsa p rsat tmaj m a s a . . a. a grh ya tanniamya tu krudh ha m rut tmajah s a a a . a .

21.352

arjun rjuna naiv tra ksam me t ta rocate a a a . a patitasy sya dehasya k s. havis. h samasya ca a a. t .t a phal ni trni sisyante vidy karma sut iti 21.353 a . . a a iti vedoditam v kyam na suto d rad sane a u. . . a . dus. ad ro nac pnoti lok narddho hi d sitah a a u. . .t a araksanad d sit y na ty g cca subham bhavet a a . . . u. a a

21.354

atodya s nubandhak n nihanmi dh rtar s. rak n a a a a. t a iti bruvan vyalokayad rip n dahannivaujas 21.355 u a dadara ca mah ghoram d tum parigham rusa s a a a . . . kartum vyavasito buddhy nisesan dhrtar s.traj n a s . a . . a. tad siv vav sire suyodhan gnigehatah a a a a . tathaiva tatpiturgrhepyabh d bhay nakam bahu u a . .

21.356

21.357

ccxc

nimitt nyatighor n i kupite m rut tmaje a a. a a drs. v mbikeyo viduram papracchaisam phalam drutam ..t a . . .. aha tam viduro jyes.tham ksanesmimstava putrak h a. . . . . . . s nubandh naisyanti vrkodarabal hat h 21.359 a a s. a a. . krdaserbhakavat tvam hi kim jitam kim jitam tviti . . . . . . adharmena jit natra jit n payasi p ndav n 21.360 a a s a. . a . strsu dy tesu v dattam mad ndhena narena v . u . a a . . a na dattam hurvidv m sastasya bandhubhireva ca a a. ah ryam punar huca tath pi natu p ndavaih a s a a. . a . . tat krtam tava putr nam khy payadbhirais.tat m a. . a s. a . . ityukta ah mbikeyo nimitt n m phalam katham a a. a . na bhavediti sa pr ha drutam krsna vimucyat m a a . .. .

21.358

21.361

21.362

21.363

tosayasva varaicain manyath te sut n mrt n s a a a .a . viddhi bhmena nispis. an m tra te samsayo bhavet a . . . t krsna ca p ndav scaiva tapovrddhimabhpsavah a . . a .. . . . tapas naiva daksyanti tena jvanti te sut h 21.365 a a. . tath pi yadi krsnam tvam na mocayasi te sut n a a .. . . . hanisyati na sandeho balenaiva vrkodarah 21.366 . . . itrito vinirbhartsya putram duhsasanam nrpah . . . . . amocayad varaicain m chanday m sa p rsatm s a. a a a. chandit s varaistena dharme bh gavate sthit a a a a naiv tmano var n vavre vavre tesam vimoksanam a a .. . . yudhis.thirasya sabhr tuh sar s. rasya vimoksanam a . a. t . . . dadau nrposy na punachandyam n pi s vrnot a s a a a .. . ccxci

21.364

21.367

21.368

21.369

bharturvisnoca n nyasm d varasvk ra isyate a a a . .. s evam hi bhagavaddharmastasm t s n vrnot param a a a .. .

21.370

adharmato hrtatv ttu tad d nam na varo bhavet a a . . iti matv p ndav n m vavre krsna vimoksanam 21.371 a a. . a a . .. . . . svaur daihikavar h ksatriy y strayo yatah s a a. . a a . ukt h satam ca vipr y dharme bh gavate tatah a. . a a a . hetun nena vavre s n nyat ki cidatah param 21.372 a a a n . tato vimukt h prayayuca p rth gur n pranamya svapuram sakrsnah a. s a a u .. . . . . duryodhan nantarajo jag da t tam nijam p pakrt m pradh nah 21.373 a a a . a . . a . a. samastap n davariyam sam gat maho punah a. . s a a . . vyamocayo vrkodar d vadhaca no dhruvo bhavet a s .

21.374

atah punaca p ndav n sam hvayasva nah krte s a. . a a . . . punaca devanam bhavejjito vanam pray tu ca 21.375 s a . . tenoktah sa tad r j p ndav n punar hvayat a a a a. . a a . punah pitr sam h to devan ya yudhis. hirah a a u a . . .t bhr trbhirv ryam n opi krsnay c gamat sabh m a. a a. a a a .. .

21.376

dv daabdam vane v samaj atatvena vatsaram a s a n . v sam prasiddhanrpateh pure naiv tid ratah 21.377 a . a u . . . krsnay h p ndav n m v daranej atav sin m s n a a . . . a. a. . a a . a ekasy pi samast n m dv daabdam punarvanam a a a . a s .

21.378

vatsar j atav sam ca ty gepyuktavidhestath a n a . a a duryodhanah panam cakre buddhy duhsasanoktay a . a . . .

21.379

g ndh rena punac ks ahrdayaj ena dharmajah a a . s a . . n . par jito vanam y tumaicchat sabhr trko yad 21.380 a a a. a . ccxcii

tad nanarta p pakrt suyodhan nujo hasan a a . a vadamsca m rut tmajam punahpunaca gauriti a a s . . . uv ca ca punah krsnam nrtyanneva sabh tale a a . . .. . . . apatirhyasi kaly ni gaccha duryodhan layam a. a

21.381

21.382

etekhil h sandhatil stamondham pt nacaisam punarutthitih sy t a. . . . a a a . a .. iti bruv nonucak ra bhmam tad hasan dh rtar s.tr sca sarve 21.383 a. a . a a a. a tad karod bhmasenah pratij am hant smi vo nikhil n sa gareham a n . a a n . itrite saranam dronameva jagmuh samast dhrtar s. raputr h 21.384 . . a . a. t a. . . yatra dronastatra putrastatra bhsmah krpastath . . . a . nac tyeti gur n bhma iti tam saranam yayuh 21.385 a u . . . . abravd dh rtar s. r msca drono vipropi sannaham a a. t a . . saputrah sakrpah sastram grahsye bhavat m krte 21.386 . a. . . . . . raksane bhavat m caiva kury m yatnam svaaktitah a. a. s . . . . natu bhm d raksitum vah saktah satyam bravmyaham a . . . . .

21.387

tato yayuh p ndav ste sabh y van ya krsnasahit h suur h a a a a. s a. .. . . a. . a gaty nucakre yuvasimhakhelagatim bhmam dh rtar s.tropahasya a . a a. . .

21.388

drs. v sabh y arddhaniskr ntadeho vy vrtya bhmah pr ha samraktanetrah a a a . . a ..t a . . . a urum tav nyam ca rane vibhetsya ityuktv sau nirgatosatsabh y h 21.389 a a a a. . . . pray t nanu t n kunt prayayau putragrddhin aa a . rorudyam n m vidurah sth pay m sa t m grhe a a. a a a a. . . pranamya t m yayuh p rth h sakrsnah sghrag minah a. a . . a a. . . . . . yudhis.thirov gvadano yayau na krodhacaksusa a . . . daheyam kaurav n sarv niti k runiko nrpah 21.391 a a a . . . .

21.390

ccxciii

uddhrtya b h prayayau b husa. vrkodarah a u a . l . . . abhy mev khil nchatr nchakto hantumaham tviti a a a u .

21.392

abaddhakea prayayau draupad s sabh talat s a a . muktakea bhavisyanti dh rtar s. rastriyastviti 21.393 s a a. t . varsan p ms n yayau p rtha ittham satrusu s yak n a. u a . . . a a varsay ntyabhipr yah param stravid m varah 21.394 a . a a. . . a yam vav nmukhau y tau n vayoh satravo mukham a a a a . payantvasy mavasth y mityeva dhrtacetasau 21.395 s a a a . pretasamsk ras kt ni pathan dhaumyograto yayau . a u a . hatesu dh rtar s. resu may k ry h kriy iti 21.396 a a. t . a a a. a . t nath nuyayuh s t rathaih paricaturdaaih a a s . . ua . s d h paurogav scaiva bhrty ye tv ptak rinah u a. a a a . . . a tataste j hnavtre vane vatamup srit h a a a . . nyasdann gat n drs. v samast n purav sinah a a ..t a a a . .

21.397

21.398

tatastu te sarvajaganniv sam n r yanam nityasamastasadgunam a . aa . . . svayambhuarv dibhirarcitam sad bhakty smaran bhaktabhav paham prabhum s a a a a . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . p ndavavanapraveo n ma ekavimsodhy yah a. . s a a . .

21.399

ccxciv

(aranpr ptih) . a . atha dv vimsodhy yah a . a . Om agantuk m n purav sinaste samsth pya krcchrena kurupravr h a a a a. . . . a . r trau pravis.ta gahanam vanam ca kirmram seduratho nar sam 22.1 a a a . . . bak nujosau nikhilairajeyo var d girsasya nihantuk mah a a a . sad rasodaryamabhiprasasre bhmam mah vrksagirn pramu can a . a . . n sa samprah ram saha tena krtv bhmo nip ty u dhar tale tam a . a as a . . a cakre makhe sa garan madheye prasamhya n r yanadaivate paum n a aa . s . nihatya rakso vanamadhyasamsth stad yatn mayutaih samet h a a a. . a . . atis hasramunipravrairdaam sayuktaih sahit vyacintayan 22.4 s a s . a . vicintya tesam bharanaya dharmajah samp jya s ryasthitamacyutam prabhum u u . . . .. dineksay nnam pitharam tad pa ratn didam k mavar nnadam ca 22.5 a a a . a . . . . a . babh ra tenaiva yudhis. hirast n pratyekaastrimsatad sid sak n a a s a a a .t . suvarnap tresu hi bhu jate ye grhe tadye bahukotid sike 22.6 n . a . . . a satsa gam k nks ina eva tevasan p rthaih sah nye ca munndravrnd h n a a . . a a . . a. srnvanta ebhyah param rthas r h kath vadantaca pur tan stath 22.7 . . a a a. a s a a a . evam gaj n m bahukotivrnd mstath rath n m ca hay msca vrndaah a a. a a a. a. s . . . . . a. visrjya ratn ni nar msca vrndao vane vijahrurdivi devavat sukham 22.8 a a. s . . gav m ca laksam pradad ti nityaah suvarnabh r m sca satam yudhis.thirah a. a s . a a. . . . . . . sabhr trkosau vanam pya sakravanmumoda vipraih sahito yath sukham 22.9 a. a a . p rthesu y tesu kimatra k ryamiti sma prs.to vidurograjena a a .. . a . ah ya r jyam pratip dayeti pr hainam h tha rusambikeyah 22.10 a . a a a a u . . j atam pratposi mam tmaj n m na me tvay k ryamih sti ki cit n . a a a. a a a n yathes. astis. ha v gaccha veti prokto yayau vidurah p nduputr n 22.11 a a .t .t . a. . ccxcv

22.2

22.3

tasmin gate bhr trviyogakaritah pap ta bh mau sahasaiva r j a. s . a u aa sa j amav py diad su sa jayam jv mi ced su mam nay nujam n n a a s a n a a a . a

22.12

itritah sa jayah p ndavey n pr py nayad viduram sghrameva . n a a a . a. . . sopy gatah ksipramap stadoso jyes. ham vavandetha sa cainam slisat a a a . . . . .t .

22.13

a kam sam ropya sa m rdhni cainam ghr ya lebhe param m mudam tad n . a u a a a. a . ksatt ram y ntamudks ya sarve sasaubal dh rtar s.tr amarsat a a . a a a. a . a . sammantrya hantum p ndav n mutaikam channopadhenaiva sas taj yayuh 22.14 u a . a. . a a . . vij aya tesam gamanam samastalok ntar tm paramevarevarah n a a a s s . . .. vy sobhigamy vadad mbikeyam niv ray veva sutam taveti 22.15 a a a a as . . av pya p rth nayamadya mrtyum sah nubandho gamit hyasamsayam a a a a a . . . itrite tena niv rayeti prokto harih pr ha na samvade taih 22.16 a . a . . maitreya ay syati sopi v cam siksarthametesvabhidh syatha a . . a a . t m cet karotyesa sutastav sya bhadram tad sy cchapsyati tvanyath sah 22.17 a. a a a a . . . uktveti r j namanantaaktirvy so yayau tatra gatesu tesu aa s a . . suyodhan dyes u hatesu p rthairbh bh rah nirna bhavediti prabhuh 22.18 a . a u a a . . sarv sca ces. a bhagavanniyukt h sad samastasya citocitaca a a. a s . t tath pi visnurviniv rayet kvacid v c vidhatte ca jan n vidambayan a a a a a .. .

22.19

maitreya ag datha bh patica putr n sam h ya sakarnasaubal n u s a a u a a . samp jay m sa munim sa c ha d tum r jyam p ndav n sampraamsan u a a a a . a . a. . a s . . viesato bhmabalam saamsa kirmran sadi vadan munndrah s . a . s . . srutv sahamstad dhrtar s. raputra asph lay m sa nijorumugrah 22.21 a a a a . . a. t .

22.20

saapa cainam munirugratej stavorubhed ya bhavet suyuddham s a a . ity civ n dhrtar s. r natopi yayau na ced r jyadastvam tatheti u a a . a. t a . srutv tu kirmravadham svapitr prs. aksatroktam sotrasad dh rtar s.trah 22.22 a a ..t . a a. . . . ccxcvi

vane vasantotha prth sut ste v rt m svaky m pr pay m sur su a a. a . a a a a . a a krsne sopi drutam y t sasatyah sambandhino ye ca p nc lamukhy h a a a a a. .. . .

22.23

kruddham krsnam dh rtar s.tr ya p rth h ksam pay m suruccairgrnantah a a. a a a. . a a a .. . .. . . . gunamstady namit n pranamya tad rudant draupad c pa p dau a a a a a . . . s p dayoh patit v sudevamastaut samastaprabhum tmatantram 22.24 a a a a a . acintya nity vyaya p rnasadgunarnavaikadeh khiladosad ra a u . a . . . u ram bjajeerasurendrap rvavr nd rak nam satat bhivandya a s u a . a a. . samastaces. aprada sarvajvaprabho vimukt sraya sarvas ra 22.25 a a . t iti bruvant sakal nubh tam jag da sarveituracyutasya a u . a s yasy dhik nugrahap trabh t svayam hi seseavip dikebhyah a a a ua . s a . .

22.26

srutv samastam bhagav n pratij am cak ra tesamakhil sca yosah a a n . a a . . . . patn sam li gya vimuktakey n bhm hat n daraye n nyatheti a n sa a a s a t m s ntvayitv madhuraih suv kyairn r yan o v camim m jag da 22.27 a. a a a aa . a a. a . yadh ham sthito naivam bhavit ham tvayodhayam a . a . . s lvar jam dur tm nam hatac sau sup pakrt 22.28 a a . a a . s a a . sannidh netha d re v k lavyavahitepi v a u a a a svabh v d v vyavahite vastuvyavahitepi v a a a a n saktirvidyate visnornity vyavahitatvatah 22.29 a a . .. tath pi naralokasya karotyanukrtim prabhuh a . . . dus. an m dosavrddhyartham bhm dn m gunonnateh 22.30 a a. . . . . t a . . . yudhis.thiretivrddham tu r jas y disambhavam a u a . . . dharmam ca sa kr mayitum krsnay manujesu ca n a . . .. . a .

22.31

yogyat kramato visnuricchayetthamacklr pat a . .. edham nadvilityeva visnorn ma hi vaidikam 22.32 a a . ..

ccxcvii

svayogyat y adhikadharmaj an dijam phalam a a n a . bhsmadronambikey deh p rthesveva nidh pitum . a . a a . .

22.33

punaca p pavrddhyarthamajo duryodhan dis u s a . a . vy sombik sutam pr ha p rth mebhyadhikam priy h a a a a a. . a . tesam prav sanam caiva priyam na mama sarvath 22.34 a a . . .. iti duryodhan dn m p pavrddhyarthameva sah a a. a . . priy ityeva kathan t p ndav n m subhonnateh 22.35 a a a. . a a . . gurutv d bhmasenasya ksam dy terjun din m a a a . a u n tidharmasvar potra dharmo bhme niraupadhah 22.36 a u . draupady apyatikleat ksam dharmo mah nabh t a s . a a u s hi bhmamano veda na k ryah sapa ityalam 22.37 a a . tasm d yath yogyatay harina dharmavarddhanam a a a . krtam tatr sannidh nak ran am keavobravt 22.38 a a a . . s . . s lvam srutv sam y tam raugminey dayo may a . a a a . a . a prasth pit hi bhavat m sak sat te yayuh purm a a a. a . tad s lvopi saubhena dv rak mardayad bhrsam a a a a .

22.39

pradyumna asu nirag datha sarvasainyairanyai ca y davaganaih sahitonujaica a s a s . . s lvovagamya tanayam mama tadvim n t p povaruhya ratham ruhadatra yoddhum a a a a a . krtv suyuddhamamun mama putrakos vastr n i tasya viniv rya mah straj laih a a a. a a a . . a dattam may saramamoghamath dade tam hantum nrpam krtamatistva. nod vacah khe a a sr . . . . . . . . n r yanena hi pur manas bhiklrptam krsnavat ramupagamya nihanmi s lvam aa . a a a . . .. . a ityeva tena harinapi sa bh rgavena vidr vito na nihatah svamanonus r t 22.42 a a aa . . . vadhyastvay nahi tatoyamayam ca b nacakr yudhasya dayito nitar mamoghah a a. s a a . . m mu ca tena tamimam vinivartayeham s lvam hrdi sthita itritamranena 22.43 a n a . . . . .

22.40

22.41

ccxcviii

srutv vacah sa pavanasya saram tvamogham sa jahra asu sa ca s lvapatih svasaubham a a . . . n . aruhya b lakalahena kimatra k ryam krsnena sa gara iti prayayau svadeam 22.44 a a n s . .. . pradyumnas mbagadas ran ac rudesnah sen m nihatya saha mantriganaistady m a a . a a. a . . . . ahl dinah svapuram yayurapyaham ca tatr gamam sapadi taih srutav naesam 22.45 a a a s . a . . . . yasmi chare karagate vijayo dhruvah sy nmattejas tadanusa grahan at sut nme n a n a . a . y tam niamya ripum tmapurm ca bhagn m drs.tvaiva tena tadanubrajanam krtam me a . s a . a . .. . . . tam s garoparigasaubhagatam niamya mukte ca tena mayi sastramah stravarse a . a . s . tam sanniv rya tu may sarap gaviddho m y yuyoja mayi p patamah sa s lvah 22.47 a a u a a a a . . . t h krday ksanamaham samare niamya j an stratah pratividh ya bah msca daity n a. . a . . s n a u u. a . . hatv u tam ca girivarsinam su saubham v rdhau nyap tayamarndravibhinnabandham as a . . a . . a tam syandanasthitamatho vibhujam vidh ya b nena tadrathavaram gaday vibhidya a a. a . . . cakrena tasya ca siro vinikrtya dh trsarv dibhih pratinutah svapurmag m ca 22.49 a . a a. . . . . tasm didam vyasanam sa hi viprakarsanme k ryatastviti nigadya punaca p rth n a a a s a a . . krsnam ca s ntvayitumatra din nyuv sa saty ca somakasut manus ntvayant 22.50 a a a a a a .. . . p ndav n m ca y bh ry h putr api hi sarvaah a. . a a . a a a. a s . anveva p ndav n y t vanamatraiva ca sthit h 22.51 a. . a a a a. dhrs.tadyumnastatah krsnam s ntvayitvaiva keavam s .. . .. . . a pranamya samanuj ato bh gineyaih puram yayau 22.52 n a . . . dhrs.taketuca bh ginm k sir jah sut mapi s a . a a . a .. puram yayatur d ya kuntyaiv ny h saha sthit h a a a a. a. . p rvat nakulasy sd bh ry p rvam tilottam a a a a u a . p rvokte caiva yamayorbh rye kunty hi v rit h u a a a a.

22.46

22.48

22.53

22.54

subhadr mabhimanyum ca ratham ropya keavah a a s . . p ndav nabhyanuj aya sabh ryah svapurm yayau a. . a n a . . ccxcix

22.55

ka cit k lam draupadey usya p nc lake pure n a . a . a a yayurdv ravatmeva tatrosuh krsnal . it h 22.56 a . . . . . al a . tatah param dharmar jo nirvinnah svakrtena ha a . . . .. . bhr trbh ry pade krsnam sth pay m sa sarvad a. a a a a a a . .. .

22.57

usurvane ca te p rth muniesannabhojinah a a s . . . bhuktavatsvev nujes u bhu kte r j yudhis.thirah 22.58 a n aa . . . ala ghyatv t tad j ay anuj h p rvabhojinah n a a n a a. u . tasy nantaramevaik bhu kte s p rsat tmaj a a n a a. a a

22.59

evam sad visnupar yanan m tatpr panannaikabhuj m pray tah a .. a . a. a . a. a . . samvatsarastatra jag da krsna bhm j ay dharmar jam suvettr 22.60 a a . .. . a n a . atim rdavayuktatv d dharmar jacaturda e a a a s s api varse gurubhay d r jyam necchediti prabhuh a a . . . m rutih presay m sa krsnam prast vahetave 22.61 a . a a a . .. . . ksam sarvatra dharmo na p pahetuca durjane a s . a r j am s marthyayukt n miti samsth pya sastratah 22.62 a n . a a a . a . hatv caturdae varse dh rtar s. r nar jyad n a s a a. t a a a . kartum r jyam puro gant bhav ntyagrajena ha a a . a . k rayan satyaapatham viv dasya kramecchay a s a a . adiat prathamam krsnam bhmah s nrpamabravt . a . s . .. . .

22.63

22.64

naiva ksam kujanat su nrpasya dharmast m tvam vrthaiva dhrtav nasi sarvak lam a a. a . . a . a . . ityukta aha nrpatih param ksamaiva sarvatra tadvidhrtameva jagat samastam 22.65 a . . . . kart ca sarvajagatah sukhaduhkhayorhi n r yanastadanudattamih sya sarvam a aa . a . . tasm nna kopavisayosti kutaca kacit tasm t ksamaiva sakalesu parosya dharmah 22.66 a s s a . . . .

ccc

ityuktavantam nrpam ha p rsat yadi ksam sarvanaresu dharmah a a. . . . a . . r j a na krtyam naca lokay tr bhavejjagat k purusairvinayet 22.67 a n a a a s . . . satyam ca visnuh sakalapravartako ram viri ceapurassar sca a n s a . .. . k s. h divat tadvaag h samast stath pi na vyarthat paurusasya a. t a s a. a a a .

22.68

tad j ay purusaces.tam naces.tanus rena subh subhasya an a a s . a . a . s . bhokt na tacces. itamanyath bhavet kart tasm t purusopyasya vayah 22.69 a a a a s . .t . vrth yadi sy t paurusam kasya hetorvidhirnisedhaca samastavedagah a s . a . . . . vidhernisedhasya ca naiva gocarah pum n yadi sy d bhavato hi tau hareh 22.70 a a . . . tenaiva lepaca bhavedamusya punyena p pena ca naiva c sau s a a . . lipyeta t bhy m paramasvatantrah kart tatah purusopyasya vayah 22.71 a a. a s . . . . itrito dharmajah krsnayaiva niruttaratvam gamitastvabhartsayat . .. . . kutarkam sritya harerapi tvamasv tantryam s dhayasti coktv 22.72 a a a . a chalena tena pratibhartsit s ksam pay m sa nrpam yatah str a a . a a a . . . v c . at n titar m hi sobhate strnam tatah pr ha vrkodarastam a al a a a. . . . . a

22.73

r jan visnuh sarvakart nac nyastattantramev nyadasau svatantrah a a a a . .. . tath pi pums vihitam svakarma k ryam ty jyam c nyadatyantayatn t a a a a . a a . . . pratyaksametat purusasya karma ten numey prerana keavasya a a . s . . svakarma krtv vihitam hi visnun tatpreranetyeva budhonumanyate . a . . .. a

22.74

22.75

tenaiti samyaggatimasya visnorjanoubho daivamityeva matv s a .. hitv svakam karma gatim ca t masm pray ti tasm t k ryameva svakarma a a . a a a . . j atavyam caiv sya visnorvaatvam kartavyam caiv tmanah k ryakarma n a s a . . . . a .. pratyaksaisa kartrt jvasamsth tath gam danum n cca sarvam 22.77 a a a a . a . . . a visnorvae tanna heyam dvayam ca j nan vidv n kurute k ryakarma s a a a .. . . tatprerakam visnumev bhij nan bhavet pram natritay nug m 22.78 a a a. a a . .. ccci

22.76

p rnam pram nam tattrayam c virodhenaikatrastham tattrayam c virodhi u . . a. . . a . . a prtha madhyam c pram nam virodhi sy t tat tasm t trayamekatra k ryam a. . a a a . n . a aj ah pratyaksam tvapah yaiva daivam matv kartr sv tmakarma prajahy t n . a a a . a . . . vidv n jvam visnuvaam viditv karoti kartavyamajasrameva 22.80 a . .. s . a svabh v khy yogyat y hath khy y n disiddh sarvajvesu nity a a a a a . a a a a a . a s k ranam tat prathamam tu dvityaman di karmaiva tath trtyah a a . . a a . . . jvaprayatnah paurusakhyastadetat trayam visnorvaagam sarvadaiva s . . .. . . sa kasyacinna vae v sudevah par t parah paramosau svatantrah s a a . . . hathac sau t ratamyasthito hi brahm nam rabhya kalica y vat a a. a s a . s a hath cca karm ni bhavanti karmajo yatno yatno hathakarmaprayokt a. a . a . vin yatnam na hatho n pi karma phalapradau v sudevokhilasya a a a . . sv tantryaakterviniy mako hi tath pyet n sopyapeksyaiva yu jet a s a a a n . et napeksyaiva phalam dad ntyasyaiva sa kalpa iti svatantrat a a n a . . n sy pagacchet sa hi sarvaaktirn saktat kvacidasya prabhutv t a a s a a a

22.79

22.81

22.82

22.83

22.84

tasm t k ryam tena klrptam svakarma tatp j rtham tena tatpr ptireva a a ua a . . . . atonyath nirayah sarvath sy t svakarma viprasya japopadeau a a a s . visnormukh d vipraj tih pravrtt mukhotthitam karma ten sya sod t 22.85 a a . a a . a . .. b hvorj tah ksatriyastena b hvoh karm sya p paprativ ran am hi a a . . a . a a a . . pravartanam s dhudharmasya caiva mukhasya b hvoc tis mpyatosya a s a a . a japopadeau ksatriyasy pi visnucakre dharmau yaj akarm pi vipre 22.86 s a n a . .. s vaiyo yasm d rujastena tasya praj vrddhistajjakarmaiva dharmah s a u a . . tats drsy t sth var n am ca vrddhih karor rvoh sannikrs. atvahetoh a . a a a. . u . . . . .t . v rt tmakam karma dharmam cak ra visnustasyaiv nghrijah sudra uktah 22.87 a a a a . . .. . . gatipradh nam karma sur sanakhyam s drsyato hastapadostathaiva a . s u. . . a . hastodbhavam karma tasy pi dharmah sant navrddhica sampagatv t a a . s a . . cccii

22.88

bhuj vuro hrdayam yad balasya j anasya ca sth namato nrp nam a n a . . a. . balam j anam cobhayam dharma uktah p nau krtn m kaualam kevalam hi s . . a. . n . . . a. . tasm t p nyor rupadorupasthitervitch drakau karmanam kaualetau 22.89 a a. u u s . . . pr dh nyato dharmaviesa esa s m nyatah sarvamev khil n m a a s. . a a a a a . vayam hi dev stena sarvam hi karma pr yena no dharmat meti savat a a . a s . .

22.90

etairdharmairvisnun p rvaklrptaih sarvairvarnairvisnurev bhip jyah a u . . .. a u . . .. tadbhaktirev khil n m ca dharmo yath yogyam j anamasy pi p j 22.91 a a a. a a ua . n pit guruh paramam daivatam ca visnuh sarvesam tena p jyah sa eva a u . . . . .. . .. tadbhaktatv d devat sc bhip jy viesatastesu yetyantabhakt h 22.92 a a a u a s . a. . samp jito v sudevah sa muktim dady dev p jito duhkhameva u a a a u . . . svatantratv t sukhaduhkhapradosau n nyah svatastadvaa yat samast h a a . s a. . svatantratv t sukhasajj anaaktip rvairgunaih p rna esokhilaica a n s u s . . u . . svatantratv t sarvadosojjhitaca nissmaaktirhi yatah svatantrah 22.94 a s s . . . dosasprs. au gunap rtau ca saktirnissmatv d vidyate tasya yasm t a a . ..t . u evam gunairakhilaic pi p rno n r yanah p jyatamah svadharmaih sa u . aa . . u . . . . asm kam yat tena n tiksamaiva dharmo dus.tan m v ranam hyeva k ryam a . a . a a. a . . .

22.93

22.95

hany d dus.tan yah ksatriyah ksatriy msca viesato yuddhagat n smaran harim a a. s . a . . . . . svab huvryen a ca tasya b h caitanyam trau bhavatah sadehau 22.96 a . a u a . p p dhik m scaiva bal dhik m sca hatv mukt vadhik nandavr ddhih a a a. a a. a a a . . prtica visnoh paramaiva tatra tasm ddhantavy h p pinah sarvathaiva s a a. a . .. . ye tvaksadh rt grahanam gat v p p stenyairgh tany h svadorbhy m u a a a a a a a. a . . . r j nam v r japutram tathaiva r j nujam v bhiy tam nihany t 22.98 aa . a a aa a . a . . a r j ah putropyakrtodv hako yah sa gh tanyo na svayam vadhya eva an . a a . . . kr ram c nyad dharmayuktam paraistat pras dhanyam ksatriyairna svak ryam u . a a . . a . ccciii

22.97

evam dharmo vihito veda eva v kyam visnoh pa car tresu t drk a . . .. . n a . a . aksady tam nikrtih p pameva krtam tvay garhitam saubalena u . a . . a . . . . na kutracid vidhirasy sti tena na tad dattam dy tahrtam vadanti a u . . .

22.99

22.100

bhtena dattam dy tadattam tathaiva dattam k minyai punar h ryameva a a . u . . a evam dharmah sasvato vaidiko hi dy te striy m n lpam h ryam huh 22.101 u a. a a a a . . . yadyesam vai bhogyamalpam tadyam bhogena tadbandhubhistacca h ryam . a .. . niv rane purusasya tvaaktaistad r jyam na punar h ryameva 22.102 a . s a . a a . tvam dharmanityac grajaceti r jan . tenuj am na may tat krtam ca sa s a r n . a . . . d t syanuj am yadi t n nihatya tvayyeva r jyam sth pay myadya samyak aa n . a a . a a

22.103

satyam p pesvapi kartum yadcch tath pi m s dv daah nah pray t h a a aa a s . a a. . a . . . vedapr m n y d vatsar ste hi m saih sahasr bdam satramuktam nar nam a a. a a a . a a. . . aj atamekam m samusy tha satr n nihatya r jyam pratip lay mah 22.104 n u a . a a . . a . a m mitr nam t pakastvam bhaveth stath mitr n am nandakacaiva r jan a a. . a a a a. . s a . jvalasv rn am m rdhni mitr ni nityam hl dayan v sudevam bhajasva 22.105 a . . u a. a a a . svatantratvam v sudevasya samyak pratyaksato drsyate hyadya r jan a . . a . yasm t krsno vyajayaccha kar dn jar sut dn k divarairajey n 22.106 a .. . n a a a a a brahm dn m prakrtestadvaatvam drs.tam hi no bahuo vy sadehe a a. s s a . . .. . p r saryo divyadrs.tim prad ya sv tantryam nodarayat sarvaloke a a a a s .. . .

22.107

tasm d r jannabhiniry hi satr n hantum sarv n bhoktumev dhir jyam a a a u a a a . eva ca te krtidharmau mah ntau pr pyau r jan v sudevapras d t 22.108 n a a a a a a evamuktobravd bhmam dharmaputro yudhis.thirah . . . trayodaabdasy nteham kury meva tvadritam 22.109 s a a . satyametanna sandehah satyen tm nam labhe a a a . lok pav dabhrum m m n tonyad vaktumarhasi a a . a. a

22.110

ccciv

tudase c tiv c m m yadyevam bhma m m vadeh a a a a. a. . . tadaiva metyayah k ryo hantavy scaiva satravah a a . . nait drsairid nm tu v kyairb dhitumarhasi 22.111 a . a . a a bhsmadronadayostraj a niv ry sca katham yudhi . n a a . . p jy ste b huyuddhena na niv ry h katha cana 22.112 u a a a a. n astr ni j nannapi hi na prayojayasi kvacit a. a tasm d tadaiva gantavyam vij at stre dhana jaye a n a n . ityukto bhmasenastu snehabha gabhay t tatah n a . nov ca ki cid vacanam sv bhipretamav pya ca a n a . a

22.113

22.114

abhipr yo hi bhmasya nicayena trayodae a s s yudhis.thirasya r jy rtham gaman rthe pratiravah a a a s . . . anyath timrdutv t sa na gacched bhinnadhh paraih 22.115 a a . . . krtakrtye tath bhme sthite dharm tmajo hi sah a a . . . bhsmadronadivijayah katham sy dityacintayat 22.116 . a . . . niv ranam gur nam hi bhma icchati na kvacit a . . u. . tasm t te hyarjunenaiva niv ry ityacintayat 22.117 a a a apadyeva hi bhmast n niv rayati n nyath a a a a evam cint sam vis. am vij ayaiva yudhis. hiram a a .t . n . .t

22.118

sarvaj ah sarvaaktica krsnadvaip yanogamat n . s s a .. . nrpatim bodhay m sa cint vy kulam nasam 22.119 a a a a a . . imam mantram vadisy mi yena jesyati phalgunah . . . . a . bhsmadronadik n sarv n tam tvam vada dhana jaye . a n . a . . ityuktvaiv vadanmantram sarvadaivatadrs.tidam a .. . na svayam hyavadat p rthe phal dhikyam yato bhavet a a . . cccv

22.120

22.121

bhsmadronadivijaya et vad vryameva hi . a . alam n todhikam k ryamet vad yogyamasya ca a . a . a phalgunasyeti bhagav n na svayam hyavadanmanum a . gate vy se bhagavati sarvaj e sarvakartari a n dharmar jodianmantram phalgun ya rahasyamum a s a .

22.122

22.123

tam pya phalguno mantram yayau jyes. hau pranamya ca a . .t . yamajau ca sam slisya girimevendraklakam a . tapacac ra tatrasthah sa karastham harim smaran 22.124 s a . n . . sanm setigatepayanm kam n m suram girau s u . a a . . a . var har pam y tam vadh rtham phalgunasya ca a u a a . a .

22.125

tam j atv phalguno vrah sajyam krtv tu g ndivam . a. . . n a . . a ciksepa vajrasamit mstatk ye s yak n bah n 22.126 a. a a a u . kir tar pastamanu sabh ryaca triyambakah a u a s . sa mam ra hatast bhy m d navah p pacetanah 22.127 a a a. a a . . tenoktosau mayaiv yam var honugatodya hi a . a tamavidhyo yatastvam hi tad yuddhyasva may saha a . ityuktah phalgunah pr ha tis. ha tis. ha na moksyase . . a .t .t . ityuktv t vubhau yuddham cakratuh purusarsabhau a a . . . .

22.128

22.129

tatr khil ni c str ni phalgunasy grasacchivah a a a a. a . tatorjunastu g ndvam sam d y bhyat d ayat 22.130 a. . . a a a a. tadapyagrasadev sau prahasan giriastad a s a b huyuddham tatastv st tayoh purusasimhayoh 22.131 a a . . . . . pindkrtya tato rudraciksep tha dhana jayam s . a n . . . m rcch mav pa mahatm phalguno rudrapditah 22.132 u a a . . . cccvi

p rvam sampr rthay m sa sa karo garudadhvajam u a a a n . . avar nam varam matto yesam tvam samprayacchasi a. . . . . . ajeyatvam pras d t te vijey h syurmay pi te 22.133 a a a. a . ityuktah pradadau visnurum dhsaya tam varam a . . .. ten jayacchvetav ham girio ranamadhyagam 22.134 a a . s . keval n vaisnav n mantr n vy sah p rth ya no dadau a a a . a a .. a et vat lam bhsm derjay rthamiti ciddhanah 22.135 a a . . a a . kevalairvaisnavairmantraih svadattairvijay vahaih a . . .. ativrddhasya p rthasya darpah sy dityacintayat 22.136 a . . a p rthah sa j amav py tha jay rthy r dhayacchivam a a a a aa . n n vy soditena mantrena t ni pusp ni tacchirah 22.137 a . a . . a. aruhan sa tu tam j atv rudra ityeva phalgunah . n a . namacakre tatah pr d dastram p supatam sivah 22.138 s a a a . . . . astram tad visnudaivatyam s dhitam sa karena yat . .. . a . n . tasm t p supatam n ma sv nyastr n yapare sur h a a a a a. a. . dadustadaiva p rth ya sarve pratyaksagocar h 22.139 a a a. . indrorjunam sam gamya pr ha prtosmi tenagha a a . rudradehasthitam brahma visnv khyam tositam tvay a . . . . .. a tena lokam mam gaccha presay mi ratham tava 22.140 a . . . a ityuktv prayay vindrastadrathena ca m talih a a a . ay t p rthastam rum hya yayau t taniveanam a . a s a a p jito daivataih sarvairindrenaiva niveitah u s . . . tena s rddhamup sdat tasminnaindre var sane a a a

22.141

22.142

prty sam slisya kurupravram sakro dvity m tanum tmanah sah a a . . a. a . . cccvii

. a a n ksan mukham tasya mumoda sopi hyuv sa tasmin vatsar n pa ca loke . astr ni tasm adiat sa v savo mah nti divy ni tadorva tam a. a s a a a s sampr pya bh vena tu m nusena m t kulasyeti nir krt bh t a a a . . aa a . a u

22.143

22.144

sandho bhavetyeva tay bhiapte p rthe sakronugraham tasya c d t a s a a a . . .. samvatsaram sandhar p carasva na . andhat te bhavatti dhrsnuh 22.145 u s .. a .. . . . . . .. tatovasat p ndaveyo g ndharvam vedamabhyasan a. . a . gandharv ccitrasen ttu tath str n i surevar t 22.146 a a a a. s a subhadray bhimanyun saha svak m puram gatah a a a. . . jan rdanotra samvasan kad ciditthamaiksata 22.147 a a . . may varo hi sambhave pradatta asa p rvatah a u . varam grahsya eva te sak sato vimohayan 22.148 . a . tv m r dhya tath sambho grahsy mi varam sad a aa a . a a . 73 22.149 dv par dau yuge bh tv kalay m nusadisu a a u a a a . . iti v kyamrtam kartumabhipr yam vijaj us a a . n . . . prtyartham v sudevasya rugmin v kyamabravt . a . a

22.150

j tepi putre putr rtham s hi veda manogatam a a . a putro me balav n deva sy t sarv straviduttamah 22.151 a a a . ityukto bhagav n devy sammoh ya suradvisam a a a . yayau suparnam ruhya svyam badarik sramam . a . a esa moham srj my su yo jan n mohayisyati a . . . a a . tvam ca rudra mah b ho mohaastr n i k raya a a s a . a . atatthy ni vitatthy ni darayasva mah bhuja a a s a
73

22.152

22.153

Padma Pu. 6.71.106

cccviii

prak sam kuru c tm namaprak sam ca m m kuru a . a a a . a.

22.154

aham tv m p jayisy mi lokasammohanotsukah . a. u . a . tamosur n nyath hi y nttyetanmatam mama 22.155 a a a a . ityuktavacanam p rvam keavena siv ya yat a . u . s tat satyam kartum y tam krsnam badarik sramam a a . .. . . a . sarvaj a munayah sarve p jay ncakrire prabhum 22.156 n u a . r trau krsne munimadhye nivis.te ghan.takarnah karnan m piacau a .. . . . . . a a s . sam y t m giriena pradis.tau krsnam dras. um dv rak m gantuk mau a a a. s a .. . . . .t . a a . tau drs. v munimadhyastham keavam tadabodhatah ..t a . s . . krtv svaj tices. asca dhy nenainamapayat m 22.158 a . t a s a . a drs. v hrdi sthitam tam tu kaut halasamanvitau u ..t a . . . stutv bhakty pranamam ca bahuacakratuh subhau a a s s . . . tayoh prasanno bhagav n sprs.tv gandharvasattamau a .. a . cak ra ksanam trena divyar pasvar nvitau 22.160 a u a . . a . t bhy m punarnrttagtasamstavaih p jitah prabhuh a a. . . . u . . yayau kail samadrsam cak reva tapotra ca 22.161 a . a svy neva gunan visnurbhu jan (yu jan) nityena socisa a n n . . .. sarvam tapah karotva mohay m sa durjan n 22.162 a a a . . p rvam tenoditam yattallok n mohayat jas u a an a . . sarvam prati tav ham tu kury m dv daavatsaram a . a. a s . taposur n am moh ya sur h santu gatajvar h a. . a a. a.
gunanvisnoryu jannityatra nityena socisa prak sar p n . a u a . .. n a s ksina yu jan manas dhy yan bhu janniti p.the bhuji a . . n a a p lan bhyavah r yoh iti dh toh manas p layan dhy tv a a aa . a . a a a a a sthirkurvan, iti bh vah bh .pra. a .
74

22.157

22.159

74

22.163

cccix

iti tasm t tad krsna ek hena brhaspatim a a .. . a .

22.164

aj ay c ray m sa ksipram dv daar sis u n a a a a . . a s a . dv daabdamabh t tena tadahah keavecchay a s u a . s

22.165

ekasminnahni bhagav n r simr sim ca vatsaram a a . a . kalpayitvopav s dn manas niyam napi 22.166 aa a a m sabratam s rddhaatav sak lairakalpayat a s sa a . a manasaiva svabhakt n m dv daabdavrat ptaye a a . a s a

22.167

tatr sya garudady sca paricary m svap rsad h a a. a . a. . a cakrurhom dik scaiva kriy scakre jan rdanah a a a a . sv tm nam prati p p n m siv yeti prak sayan 22.168 a a . a a a. a a evam sthitam tamaravindadal yat ks am brahmendrap rvasurayogivaraprajeah a a . . u s . . . abhy yayuh pitrmunndraganaih samet gandharvasiddhavarayaksaviha gam dy h a a n a a. . . . . . sarvopi sarvasuradaivatam tmadaivam y tam tmagr hasannidhim svavetya a a a a a . abhy yayau nijaganaih sahitah sabh ryo bhakty tisambhramagrhtasamarhanagryah a a a . . . . . . abhyetya p dayugalam jagadekabhartuh krsnasya bhaktibharitah siras nan ma a a a . . . .. . . cakre stutim ca param m paramasya p rnasadgunyavigrahavidosamah vibh teh a. u . . . . a u . . .

22.169

22.170

22.171

krsnopyayogyajanamohanameva v nchamstus. ava rudrahrdigam nijameva r pam a u .. . . . t . . rudro niamya taduv ca sur n samast n satyam vad mi srnut dya vaco madyam s a a a a . . a . visnuh samastasujanaih paramo hyupeyastatpr ptayehamanilotha ram bhyup y h a a a a. . .. . esa hyaesanigam rthavinirnayottho yad visnureva paramo mama c bjayoneh s . a a . . . .. avyaktatah sakalajvaganacca nitya ityeva nicaya utaitadanusmaradhvam s . . ityuktavatyakhiladevagana girse krsnam pranemurativrddharameabhakty 22.173 s a . . . . . . . uktairanyaica giriav kyaistattvavinirnayaih s s a . . krsnasyaiva gunakhy naih punarindr didevat h a a. a . .. . . j an bhivrddhimagaman pur pi j aninodhikam n a a n .

22.172

22.174

cccx

sarvadevottamam tam hi j nantyeva sur h sad a a. a . . tath pi tatpram nan m bahutv d yetra samsay h a a. a . a . a. yuktim tre tepi rudrav ky dapagat stad 22.175 a a a a a tatah krsnah sutavaram tvatta ad sya ityajah a . .. . . . . yaduktav nchivam p rvam satyam kartum tadabravt a u . . . . putram dehti sopy ha p rvameva sutastava a u . j tah pradyumnan m yah sa maddattah prav datah a . a a . a . .

22.176

22.177

pur dagdho may k mastad y cata m m ratih a a a a a a. . dehi k ntam mametyeva tad t mahamabruvam 22.178 a . a a utpatsyate v sudev d yad tam patim psyasi a a a . a ityatosau may datta iva deva tvad j ay 22.179 a an a d sosmi tava devea p hi m m saranagatam a s a a. . ityuktv bhipranamyainam punar ha sur n harah 22.180 a a a . . . yadarthamesa ay tah keavah srnut mar h a. . a . s . . . a yosuro vakran m sdavadhyo brahmano var t a a a . tad j t d v sudevaputr t k m drte kvacit 22.181 aaa a a a a . tam hantumeva putram svam pradyumnamudarerpya ca . . . ay ta iha tam c pi dad ha svodar t sutam a a a . a niss rayitv kaksam ca dagdham payata devat h 22.182 a a s a. . . . jv l m l kar . ena svatejovarddhitena ca a a a a al pradyumnenaiva tam daityam dagdhv vanasamanvitam a . . punaca svodare putram sth pay m sa keavah 22.183 s a a a s . . sadyogarbham punastam ca rugminy m janayisyati . . . a. . p rvavat ksanam trena yuv ca sa bhavisyati 22.184 u a . a . . .

cccxi

drs. ametann rad dyairmunibhih sarvameva ca a a ..t . evam krdatyayam devah p rnaivaryena kevalam . u . s . . . . ityukte keavam nemurdev h sakrapurogam h 22.185 s a. a. . tato harirbrahmasurendramukhyaih suraih stuto garudaskandhasamsthah . . . . . punahpunah pranatah sa karena stutastrtyehni nij m purmag t 22.186 n a. a . . . . . . krsne pray te nilayam puradviso r trau paundrau v sudevah sam g t a a a a .. . . .. . . a sahaikalavyena nijena m tuh pitr tath ksohinikatrayena 22.187 a . a a . . . purm prabha jantamamum viditv sar maaineyayadupravr h . n a a s a. . samyodhay m surath bhyavarsaccharairnisad dhipa ekalavyah 22.188 a a a . . . . a tadastraastraih sahas visanna yadupravr vihatapradp h s a . .. a a. . sahaiva r mena sineca naptr sam vian sv m purameva sarve a . s a a s a. punah sam d ya tathorudpik agre sam dh ya ca rauhineyam a a a a a . . vinissrt attaastr h svapury h simh yath dharsit h sadguh y h a s a. a. . a a a. a a. . .

22.189

22.190

ath sas daikalavyam rathena r mah saineyah paundrakam v sudevam a a a . . . .. . a ayuddhyat m tau s tyakih paundrakaca tath nyonyam viratham cakratuca 75 a. a s a s . .. . . tato gad yuddhamabh t tayordvayostath r macaikalavyaca vrau a u a a s s krtv nyonyam viratham gad bhy mayuddhyat m j tadarpau bal gryau a a a. a a . a . . tasmin k le keavo vainateyam rum hy y d yatra te yuddasamsth h a s a . a a . a. drs. v krsnam harsasamp rit tm r mo hantum caikalavyam samaicchat u a a a ..t a .. . . . . .

22.191

22.192

22.193

udyamya dorbhy m sa gad m javenaiv bhy patad rauhineyo nisadam a. a. a a . . balam kopam c sya drs. vaikalavyah par dravajjvitecchuh sud ram 22.194 a u ..t . . a . . vidr vayan rauhineyonvay t tam bhtopataccaikalavyombudhau sah a a . . . vel ntam tam dr vayitv tra tasthau r mo gad p niradnasattvah 22.195 a . . a a a a a. .
75

Harivamse Bhavisyatparvani A. 102 . . .

cccxii

sup pos vekalavyah subhto r mam matvaiv nuy tam punaca a a a . a a . s . samudretim yojan n mattya pac daiksad dvpamev dhirumhya s . a a s a a . . r mo vijity tibalam rane ripum mudaiva d modaram sas da a a a a a . . . paundrastvavaj aya sinipravram niv ryam nopi yayau jan rdanam n . a a. a ..

22.196

22.197

tam keavo viratham vy yudham ca ksanena cakre sa yayau nij m purm a. . s . a . . . prasth pay m sa punaca d tam krsnayaiko v sudevohamasmi 22.198 a a a s u . .. . a madyali g ni visrjya c u sam gaccheth h saranam m manantam n a as a a. . . a . tadd toktam v kyametanniamya yadupravr uccakaih pr hasan sma u s a . a . a

22.199

krsnah prahasy ha tav yudh ni d sy myaham li gabh t ni c jau a a a a a ua a .. . . . n ityuktosau d ta ety ha tasmai sa c bhy g d yoddhuk mo harica 22.200 u a a a a a s tam satakaumbhe garude rathasthe sthitam cakr dn krtrim n sandadh nam a . a a . . . srvats rthe dagdhavaksasthalam ca drs. v krsnah pr hasat p pabuddhim 22.201 a a ..t a .. . . a . . tatostraastr n yabhivarsam nam vijitya tam v sudevorinaiva s a. . a . . a. . cakarta tatkandharam tasya c nu m t mahasy cchinat s yakena a aa a a .

22.202

ap tayacc u sirah sa tena k ssvarasyevaro v ranasy m a as . a s a . a sa ca brahm ham v sudevosmi nityamiti j an dagamat tat tamondham a . a n a s h yyakrcc sya ca k sir jo yathaiva kirmrahidimbas lv h a a a a a a. . a . anye ca daity apatamstamondhe tathaiva sopyapatat p pabuddhih a a . .

22.203

22.204

nihatya tau keavo raugmineyam punarvaidarbhy m janay m sa sadyah s a. a a . . . sa caikalavyo r majitah siv ya cakre tapojeyat m c pa tasm t 22.205 a a. a a . a sa sarvadattena varena drptah punaryoddhum krsnamev sas da a a . . . . .. . tasy straastr n i niv rya keavacakrena cakre tamap stakandharam a s a. a s s a . sa c pa p pastama eva ghoram krsnadvesannityaduhkh tmakam tat 22.206 a a . .. . . . a .

cccxiii

evam yad n mrsabhena s dite paundre tath k sinrpe ca p pe u a .. a a . a . . u .. k ssaputrastu sudaksinakhyastapocaraccha kar yorubhakty a n a a . .

22.207

pratyaksagam tam sivam p pabuddhih krsnabh vam y cate dus. acet h a. . . . a . .. . a . a . .t krty masmai daksinagnau sivopi daity veadadad d vr t tm 22.208 a s a a . a a . a . . sa daksinagnic sur veayuktah samp jitah k sir j tmajena u . a a a . . s a a s . var dumeasya vivrddhaaktiryayau krsno yatra samp rnaaktih 22.209 a s s u . s . .. . . krsnastasya pratigh t rthamugram sam diaccakramanantavryah aa a s . .. . . j jvalyam nam tadamoghavryam vyadr vayad vahnimimam sud ram a a . a u . . krty tmako vahnirasau pradh navahneh putracakravidr vitotha a s a . a . sah nubandham ca sudaksinam tam bhasmcak r u saputrabh ry m a aas a a . . . . .

22.210

22.211

dagdhv purm v ranasm sudaranah punah p rvam v sudevasya c g t a . a . . s a a . . as . a sudaksinosau tama eva jagmiv n krsnadvesat s nubandhah sup pah 22.212 a .. . a . . . . a . krsnah krdan dv ravaty m sup rnanity nandah kvacid ha sma bhaismm a a. u . a a . . . . . . . vidambayan grhinameva ces. a nity virodhopi tay vidosay 22.213 a a . . . . t . a tvay na k ryam mama ki ca bhadre may rnam m nabha g rthameva a a n a . . a n a . sam hrt sti s c viyogam sad krsnen tmanopyeva vettr 22.214 a . a a a a .. . a . striy bhetavyam bharturityeva dharmam vij apayant duhkhitev sa dev a n . a . . t m s ntvay m sa grhasthadharmam vij apayan devadevopyaduhkh m 22.215 a. a a a n . . . a evam krdatyabjan bhe ram y m krsnadis. o gokulam rauhineyah a a a . .. . .t . . . . . pr y d drs.tv tatra nandam yaod m tatp jitah krsnav rt m ca prs.tah a a .. a u . .. . a a . . s a. .. . m sau tatra nyavasad gopik bh reme ksbo yamun m hvayacca a a a a . mattoyamityeva nadman gat m cakarsa r mo l ngalen gryavryah a a. a a . . a punastay pranatah samstutaca vyasarjayat t matha nandagopam a s a . . . aprcchya jag da dv rak m keav ya nyavedayannandagop dibhaktim a a a. s a a . cccxiv

22.216

22.217

22.218

tadaiva maindo vividaca bhaume hate sakh yau d nav veayuktau s a a a s anartar s.tram v sudevapratpau vyan sayet m v sudevotha coce 22.219 a. . a a a. a r m ya sod d varamabjan bho vadhy vetau bhavat m tepyavadhyau a a a a a a. var d viri casya tath mrt san dubhau ca maindo vivido vrajeti 22.220 a n a . a a gatv sa maindam prathamam jagh na krodh t yuddh y gatam raivat gre a a a a a a . . . dine parasmin vividam jagh na sil varsantam musalen gryakarm a a a a . . . tayor vis.tau t vasurau tamondham pr ptau ca t vavinau svam ca lokam 22.221 a . a a s . a . duryodhanasy sa putr ratiry p rvam n mn laksana k ntar p a a u u a . a a . . a svayambarasth m t m bal deva s mbo jagr ha s cainam s nurakt a. a. a a a a aa a

22.222

bal d grht m vksya t m karnamukhy duryodhan dy yuyudhuh krodhadpt h a . a. . a. a a a a. . . krcchrena tam virathkrtya caikam sarve samet jagrhurdh rtar s.tr h . a a a. a . . . . . . karnena bh riravas ca s rddham b hvorbal deva duryodhanasya 22.223 u s a a a . . a srutvaiva tad vrsnayah sarva eva samudyamam cakrire kauravesu .. . . . . niv rya t n balabhadrah svayam yayau sahoddhavah kauravey ncham rth a a a a . . . purasya b hyopavane sthitah sa pr sth payaccoddhavam kaurav rthe a a a a . . agatya sarve kuravosya p j m cakruh sa c hograsenasya c j am 22.225 u a. a a n . aj apayad vo nrpatih sma yannah kum rakah pragrhto bhavadbhih a n . . . . . . ekah sametairbahubhirb ndhav rtham ksantam tanno mu cat veva s mbam a a n as a . . . .

22.224

22.226

aj apay m sa va ugrasena ityuktameva tu niamya kurupravr h a a s a. n samsr vya dus. avacan ni balam puram svam krodh t sam viviuratra cukopa r mah a a a s a . . a . . . .t sa l ngalena tat puram vikrsya j hnavjale a a . .. nip tayan niv ritah pranamya sarvakauravaih 22.228 a a . . . sabh ryam su putrakam suyodhan bhip jitam a a a u . sap ribarham pya ca prajagmiv n svak m puram a a a a.

22.227

22.229

cccxv

ity dikarm n i mah nti r masy sa ches asy cyut veinolam a a. a a a n . a a s yasy cyut veavi esak lam j atv bhmopyasya nodeti yuddhe a a s s . a . n a krdayuddhe bahuo rauhineye vyaktim visnorbhmaseno viditv . s a . . .. t tk likm krdam nopi tena naivodyamam kurute visnubhakty a a . . a a . ..

22.230

22.231

tad jay prabhavatyesa r mo n tivyaktastatra yad jan rdanah a a a a . . a tad bhmo vijay sy t sadaiva visnoh keaveav n yat sa r mah 22.232 a a s s a a . .. . et drsenaiva r mena yukte krsne dv rvaty m nivasatyabjan bhe a . a . a a. a .. . svapneniruddhena rat kad cid b natmajosa citralekh muv ca 22.233 a a a. a a . tam nayetyatha s citravastre pradarya lok n samadarayat tam a a s a s pautram viditv vacan cca tasy h krsnasya tam c nayat tatra r trau a a a. . . . a . . a aniruddham gunod ram ntam citralekhay a . a . . a pr pya reme b nasut divas n subah napi 22.235 a a. a a u g dham kany grhe tam tu j atv kany bhiraksinah u. . a . n a a . . . . ucurb nay diacca ki kar n grahanesya sah 22.236 a. a s n a . . agat naniruddhast n parighena mah balah a a a . . nihatya dr vay m sa svayam y t tatosurah a a a a a . sa tu yuddhv tikr cchrena n g strena babandha tam a . . a a .

22.234

22.237

atha krsnah sam ruhya garudam r masamyutah a .. . . . . . . a pradyumnena ca tatr g t prathamam tatra vahnibhih 22.238 a a . . yuddhvaiv ngiras caiva ksanad vidr pya t n harih a a a a . . . vidr pya sarvapramath n sas da jvaram tatah 22.239 a a a a . . tena bhasmaprah ren a jvaritam rohinsutam a . . . aslisya vijvaram cakre v sudevo jagatprabhuh 22.240 a . . .

cccxvi

svayam vikrdya ten tha ka cit k lam jan rdanah . a n a . a . . nispisya mus. ibhic nyam sasarja jvaramacyutah 22.241 t s a . . . . . svayam jitv pi giriabhrtyam n lamiti prabhuh a s . . . a . svabhrtyenaiva jetavya ityanyam sasrje tad 22.242 a . . . jvarena vaisnaven sau subhrsam pditastad a a . . . . .. gr s rthamupanta ca jag ma saranam harim aa s a . . tena stutah sa bhagav n mocay m sa tam vibhuh 22.243 a a a . . . krdarthamatyalpajanesvapi prabhuh katha cideva vyajayad vyath m vin . n a. a . . ity di moh ya sa darayatyajo nityasvatantrasya kuto vyath dayah 22.244 a a s a . yad jvar dy akhil h pravidrut stad svayam pr pa harim girsah a a a a. a a . . a . tayorabh d yuddhamathainamacyuto vijrmbhay m sa ha jrmbhanastratah 22.245 u a a . . . . vijrmbhite sa kare nisprayatne sth nupame samsthite ka jaj tah n a. n a . . . . daity vead v sudev nabhij am sambodhay m sa saduktibhirvibhuh 22.246 a s a a n . a a . pragrhya sarvam ca vivea visnoh sa t daram daray m sa tatra s .. . u s a a . . . sivasya r pam stambhitam bilvan mni vane girsena ca yat tapah krtam u . a . . .

22.247

saivam padam pr ptumev cyut cca tacc vadat ka jajah sa karasya a a a n . . a . n apetamohotha vrsadhvajo harim tus. ava b nobhisas ra keavam a. a s .. . . t tasy cyuto b husahasramacchinat punac rim jagrhe tacchirorthe 22.248 a a sa . . tad sivena pranato b naraksanak myay a a. a . . . a krtv svabhaktam b nam tam raraksa dvibhujkr tam . . a . a. . . . mocayitv niruddham ca yayau b nena p jitah 22.249 a a. u . . evamagnna girasam jvaram skandamum patim n a . . b nam c yatnato jitv pr y d dv ravatm punah 22.250 a. . a a a a a . . yen yatnena vijitah sarvalokaharo harah a . . kim jvar dijayo visnostasy nantasya kathyate a a . ..

22.251 cccxvii

. n a a. a a. drsanantasa khy n m siv n m brahmanamapi . ram y api yadvksam vin na calitum balam 22.252 a a .. a . naca j an dayo bh v nac stitvamapi kvacit n a a a a anantaakteh krsnasya na citrah sulino jayah 22.253 s . .. . . . citralekh sametosanvitapautrasamanvitah a . . sar mah sasuto vndram ruhya dv rak m gatah a . a a a. . reme tatra ciram kr. no nity nando nijecchay 22.254 a a . . s. evamvidh nyaganit ni yad ttamasya karm nyaganyamahimasya mahotsavasya a u a. . . a . nityam ram kamalajanmagirsaakras ry dibhih parinut ni vimuktid ni 22.255 a s u a a a . . evam vasatyamitapaurusavryas re n r yane svapuri sakradhana jayoktah a aa . n . . . sampr pya lomaamunih sakal ni trth ny ptum sa p ndutanayesu sah ya ast a s a a a . a. . a . .

22.256

prthvm pradaksinata etya samastatrthasn nam yath kramata eva vidh ya p rth h a . a a a a. . . . . samp jya tesu nikhilesu harim subhakty krsne samarpayitum puratha prabh sam u a .. . a a . . . sambh van ya sakalairyadubhih sametastesam ca r masahito harir jag ma 22.257 a a a a a . .. p rthaih samp jitastatra krsno yaduganaih saha a u .. . . . . p rth n samp jay m survrsnayac j ay hareh 22.258 a a u a a s a n a ... . tatra bhmam tapovesam drs.tv tisnehak ran at . a . . . .. a duryodhanam nindayati r me s tyakirabravt 22.259 a a . sarve vayam nihaty dya sakarnan dhrtar s.traj n a a . a. . . abhimanyum sth pay mo r jye y vat trayodaam a a a a s .

22.260

samvatsaram sam pyaiva puram y syanti p ndav h a a. . a. . . . a tato yudhis.thiro r j r jyam sasatu p rvavat 22.261 a a a . u . evam vadatyeva sinipravre jan rdanah p rthamukh nyudks ya a a . . . a uv ca saineya na p nduputr h parena sams dhitar jyak m h 22.262 a a. . a. a a a. . . a cccxviii

svab huvryen a nihatya satr n psyanti r jyam ta itritemun a . u a a . a tatheti p rth avadamstataste krsnam puraskrtya yayurdaarh h a a s a . .. . . . .

22.263

kramena p rth api saiiram girim sam sadamstatra krsnam sudurge s . a .. . . . a a . . visajjantmksya taih samsmrtotha haidimba ay t sahito niacaraih 22.264 . s a . . . . . uv ha krsnam sa tu tasya bhrty uhuh p rth mste badary sramam ca a a .. . . . a . a a. . pr py tra n r yanap jay krtasvakyak ry yayuruttar m diam 22.265 a a aa . u a . a a a. s attya sarvavauram girim te suvarnak . am nisadham girim ca s s . . . ut . . . . meroh pr cy m gandham de girau ca pr purbadary sramamuttamam bhuvi a a a . a a. . tasmin munndrairabhip jyam n n r yanam p jayantah sadaiva u a a aa . . u . cakrustapo j anasam dhiyuktam sattattvavidy m pratip dayantah n a a. a . . evam badary m viharatsu tesu kvacid rahah krsnay v yus nau a. . . . .. . a a u sthite garutm nuragam jah ra mah hrad d v sudev san gryah a a a a a a a . .

22.266

22.267

22.268

tatpaksav tena vic lite tu tasmin girau kamalam haimamagryam a . . a pap ta krsnabhmayoh sannidh ne udyadbh norman dal bham sugandham a .. . a a . .. a . drs. v tigandham varahemaka jam kut hal d draupad bhmasenam n . u a ..t a . bah nyay cat t drsany nubh vamavis ahyam j nat devadaityaih 22.270 u a a . a a . a . . tay rthitah sagadastu gamenam girim veg d ruhad v yus nuh a n a a a u . . . . praasyam nah surasiddhasa ghaih mrtnan daity n simhaard lar p n s a . n a . . . s u u a asediv m statra han mad khyam nijam r pam prodyad dityabh sam a. u a a a . . u . j nannapyenam svyar pam sa bhmacikrd a etena yath parena 22.272 a s . a . u . . dharmo dev n m paramo m nusatve svye r pepyanyavadeva vrttih a a. a . u . . an d nam divyaakterviesannarasvabh ve sarvad caiva vrttih a a . s s . a a . . tasm d bhmo hanum mscaika eva jy yahkanyovrttimatr bhipede 22.273 a a. a . . a

22.269

22.271

cccxix

sarve guna avrt m nusatve yug nus r nm lar p nus r t a aa u u a aa . . a a . kram t sur nam bh gatovyaktar p ad nato vyaktim y ntyur n am a a. . a u a a a a u.

22.274

naiv vyaktih k cidastha visnoh pr durbh vepyatisuvyakta akteh a a s . a . .. . a icch vyaktih pr yao m rutasya tadanyesam vyaktat k ranena 22.275 a a s a a a . . . . tasm d bhmo dharmavrddhyarthameva svye r pepyanyavad vrttimeva a u . . pradaray m sa tath sur n am moh yaiv saktavacchaktir pah 22.276 s a a a a. . a a u . tadr pavrddhim bhmasenotha drs. v srutv han manmukhatah kath sca u . a u a ..t a . . r masya tacc tur tmyam ca divyam c turyugam dharmamapyagryameva 22.277 a a a . . a . dhvaj d bbhatsorgarjanenaiva satrupar bhave tena datterjunasya a a yayau pranamyainam sveva bhmah saugandhikam vanamatyagryar pam a . u . . nar gamy m nalinmetya tatra drs. v padm nyadbhut k ravanti a a. . a a a ..t a haim ni divy nyatigandhavanti s m sadad v ryam no nar saih 22.279 a a a a a a. a . te bhmam tt yudhamugrar pam mah balam r panav vat ram a a u . a a a . u nyav rayan krodhavaa samet h satam sahasr n yajit ni sa khe a s a. . a. a n

22.278

22.280

var cchivasyaiva parairajey h sastr stravrs. im mumucuh subhm m a a. a a ..t . . bhmekhilaj e tapas m nidh ne balodadhau saivaastram vadantah 22.281 n a. a s . . t n vaisnavaireva sastraih sa bhmo vijitya p rvam v nmaye sa gare tu a u n . . a .. sastr stravarsasya kurvan pratpam jaghnekhil n gaday tesu vr n 22.282 a . a a . a . v tena kunty m balav n sa j tah surastapasv dvisat m nihant a a. a a . a . a. satye ca dharme ca ratah sadaiva par krame satrubhirapradhrsyah 22.283 a . .. . tatr par m scaiva bah nasatyam nirsvaram c pratis. ham ca lokam a a. u . . a .t . siddhohamsohamiti bruv nan gunan visnoh khy payan v datojait a. a a . .. .

22.284

bhinnam visnumadhikam sarvataca bruvan pravr n laksamesam nijaghne s a . .. . . .. te tasya vryam ca balam ca drs.tv vidy balam b hubalam tathaiva a . . .. a . a . cccxx

aaknuvantah sahit h samast hatapravr h sahas nivrtt h s a. a a. a . a. .

22.285

vikramya t n gaday sau nihatya vidr pya sarv n nalinm praviya a a a a s . . ptv mrt mbhaca tatombuj ni divy ni jagr ha kurupravrah 22.286 a . a s a a a . atho kalahaamsni nimitt ni yudhis. hirah s . a . .t drs. v krsnamaprcchacca kva bhma iti dnadhh t a .. . . .. .

22.287

saugandhik rtham y tam tam srutv krsnamukh nnrpah a a .. . a . . . a . . aruhya r ksasares. h n krsnay bhr trbhih saha 22.288 a . s .t a .. . a a. . yayau vrkodaro yatra drs. v cainamavasthitam . ..t a uv ca maivamityenam bhto giriakopatah 22.289 a s . . devebhyo maranad bht r ksas vittap j ay a a . a an a . tady m nalinm te hi raksantyasy rayo harah a. . . as . . j nan vittevaro bhmam h tmyam na cukopa ha a s a a . vasatsu tatra p rthesu punah katipayairdinaih a . . . uv ca bhmasenasya yaodharm dibhivr ddhaye a s a .

22.290

22.291

pa cavarnani pusp ni krsna vksy hrt ni tu n . . a .. . . a . a m rutena kuberasya grh nnrbhiragamyatah 22.292 a . a . . agamyoyam girih sarvaih kuberenabhip litah a . . . . . adya tvayaiva gantavyo vidh y khilar ks as n 22.293 u a a . a ityukta asu sagadah sadhanuh sab no bhmo girndramajitorubalo vig he a. a . . pr ptam niamya baladaivatas numatra padmatrayam nyarunaduddhatar ks as n m a . s u a . a a . .

22.294

agre nidh ya manimantamajeyamugram sambhorvar d vividhaastramah bhivr s. y a a s a . . . .t a t n sarvar ks asaganan manimatsamet n bhmo jagh na sapadi pravaraih saraughaih 22.295 a a . a a . . . . avadhy m st n ksanenaiva hatv bhmo mah balah a. a . . a a . rane krodhavaan sarv natis. had girim rddhani 22.296 s a t u . . cccxxi

te hat bhmasenena pr purandhandhantamokhil h a a a. hat h saugandhikavane manim msca punah kalau a. . a. . j to mithy matim samyag stry pustamodhikam 22.297 a a a a . tato vairavano r j mah padmatraye hate s a . aa r ksas n mavadhy n m sakh ye manimatyapi a . a a a a. a . aruroha ratham divyam yoddhuk mo vrkodaram a . . . asur veatastasya bhme krodho mah nabh t a s a u sa ajag ma bhmena yoddhum vittapatih svayam a . .

22.298

22.299

tasmin k le bhmasenasya ghosam srutv r j prcchad su sma krsnam a a aa . a .. . . . kva bhma ityeva tayoditam ca srutv jag mau raksomsasamsthah 22.300 a a s . . . . . sabhr trke munibhih krsnay ca gate r janyatra bhmam kuberah a. a . . .. . a . drs. v sur veato dharmajam ca ki cinmuktah snehayuktastath sa t a a s n a .. . .

22.301

dhrt yudham bhmamksy pi ki cid daity vead bahu mene na bhmam . a n a s . a . agastyaapam c vadat svasya p rvam sakh yan se k ranam r jar jah 22.302 s . a u a a a . . a a . . daity veadujjhitah santabh vo dadau nijam sth namesam sutus. ah a s a a . . .. .t . av s rtham tevasamstatra p rth stath nyes am daivat n m grhesu a a a a a. . . aa . . ..

22.303

tatraiva tesam vasat m mah tman m nandin mabdacatus.taye gate a. a a a a .. . pa c bdamadhy pya mah nti c str nndro gurvartham phalgunen rthitobh t n a a a a a. a u . vadham vavre svaatr n amindrah p rth t svar patah s u. u . . a a . niv takavac khy n m yesam brahm dadau varam a a a a. .. a avadhyatvam surairdaityairgandharvaih paksir ksasaih 22.305 . . . a . . punarindrenarthitod jjahm n naradehav n a a a . iti ten rjunam sakrah sv tm nam naradehagam a . . a a . jag da t n jahtyeva kir. am svam nibaddhya ca a a t . .

22.304

22.306

cccxxii

aindram syandanam ruhya p rtho m talisamyutah a a a . . . g ndvam dhanur d ya yayau hantum mah sur n 22.307 a. . . a a a a . sa kham dadustasya dev devadattah sa sa khar . n a n at . . n dayan sa khaghosena dhanurvispharayan mahat a n . . . dadh nah kundale divye sakradatte subh svare a . .. a asas da puram divyam daity n mindranandanah a a a . . .

22.308

22.309

tasya sa khadhvanim srutv g ndvasya ca nissvanam n a a. . . abhisasrurmah vry niv takavac sur h 22.310 a a a a a. tisrah kotyo d nav n m svayambhuvaragarvit h a a a. a. . . n n yudhai rane p rthamabhyavarsan susamhat h a a a. . a . .

22.311

tesam sa sastr ni kir. am l niv rya g ndvadhanuhpramuktaih a. t a a a. . . . .. saraih sir msi pracakarta vro mah straiksabalasamprayuktaih 22.312 a. a s . . . sarve hat stena mah rathena te d nav h sopi yayau tath ny n a a a a. a a paulomak leyaganabhidh n n sas.tim sahasr ni mah rath n m 22.313 a a a . . . a. a a a . t nastraastr n yabhivarsam nan dhana jayah p supat strato dr k a s a. n a a . a . a. dagdhv yayau punarevendrasadma tam sasvaje prtiyuktaca sakrah 22.314 a s . . yayurandham tamastepi sarvadevadvisosur h a. . . ath nuj apya pitaram rathenaindrena bh svat a n a a . . sodary n am sak sam sa yayau vajradhar tmajah a. . a . a .

22.315

ay ntamksya bbhatsum mumudurbhr tarodhikam . a a . usuca caturobd m ste punarmerau pramodinah 22.316 a. . s . kath bhirv sudevasya dhy nen bhyarcanena ca a a a a yayau k lah sukhenaiva tesam visnurat tman m 22.317 a . a a .. .. naiva satr nanuts dya n n d ya mahad yaah u a a a a s . cccxxiii

n krtv v sudev j am r j am mukhyagatirbhavet a . a a a n . a n .

22.318

tadanyesam tu varnan m ksam b hyesu satrusu .. . a. . a a . . pr yo dharma iti prokto harer j akhilasya ca 22.319 a a n iti bhmavacah srutv sasodaryo yudhis.thirah a . . . r ksasaskandham r d hah krsnay c yayau punah 22.320 a . a u. . . . . a a . p desu tesu nivasatsu him calasya y my sritesu pavam nasutah kad cit a . a a a . a a . . dhanv mrg nanucaran sahas sas da h yoh sutam nahusam jagarorur pam . a a a a . u . . a

22.321

p rvam hi vrtravadhatombujan . atantusamsthe sacpranayini pravicintya dev h u al . a. . . . cakrustrilokapatim yusutam varam ca datv ksigocarataposya balam ca sarvam a a . . . . sa sarvasuraviprendratapa ca balamaksayam s . av pya vavrdhe nityam darp daicchacchacmapi a a . .

22.322

22.323

sa indravacan cchacy maharsiganav hane a a . . a niyukto va can yaiva v hay m sa t nrsn 22.324 n a a a a a .. sa sacpratisedh rthamagastyena mah tman a a a . vedapr m n yavisaye prs.to nety ha m dhadhh a a. a u. . .. . pram namiti tenoktah sirasyenam pad hanat 22.325 a. a . . tad bhrgum tasya jatasu lnam kad pi tasy ksipatham na y tam a . . . a a . a . . aviya ka japrabhavah saapa vraj u p p jagaratvameva 22.326 n as a a s . s sas. he k le yastvay s ditah sy t sa te vaam y tu bal dhikopi a a a s . a a . a . .t yad grhtam purusam nihantum na saksyase yadi sa tvadgrhtah a . . . . . . . . saktopi n tm namabhipramocayet tad sya sy t tvattapogryam balam ca a a a a . . sarvadevamunn m yat tapastv m samup sritam a. a. a tacca sarvam tamevaiti n tra k ry vic rana 22.328 a a a a . . yad pran mstvady m sca kacit pariharisyati a s a. a. s . cccxxiv

22.327

tad gant si ca divam visrjy jagaram tanum a a . a . . smrtica matpras dena sarvad te bhavisyati 22.329 s a a . . bhrgudehagatenaivam saptah kamalayonin a . . . pap t jagaro bh tv nahusah ksanam tratah 22.330 aa u a . . . . a . indropyav pa svam sth namis. v visnum vip pakah a a a . .t a . . . . dharmavrddhyarthamevaitat p pam scchacpateh 22.331 a a . . nahi lok vanam p pam trailokyeasya vajrinah a s . a . . . vrtram hatv mah n sety di vedapadam ca yat a a a a . . .

22.332

kvacit p pam ca puny n m vrddhaye bhavati sphutam a . . a a. . . vrtrahaty yathendrasya j t dharmasya vrddhaye 22.333 a aa . . dev n m v munn m v bhavedevam navai nrnam a a. a a. a .. . p pam yat punyamevaitadasur n am vilomatah a . a. . . . evam sk nde hi vacanam na p pam tacchacpateh 22.334 a a . . . . n nyasya padam psyanti tad dev n m vratam param a a a a. . tasm t te nahusam sakrapade nidadhursvar h 22.335 a a . . . tasminnevam nipatite brahmanah sapak ranat a . . . . as. avimsatime pr pa yuge bhmastamulbanam a . . t . j nanneva tadyam tat tapa ad tumpsay 22.336 a . a a yattat sur nam sarvesam munn m ca tapah sthitam a. . a. . .. tad grhtum vaagavadicchayaiv sa m rutih 22.337 a a . . . s dev n m hi nrj t n malpam vyaktam bhaved balam a a. . aa a . . icchay vyaktat m y ti v yoranyesu tacca na 22.338 a a. a a . nityavyakt guna visnoriti sastrasya nirnayah a . .. . . evamanyepi hi guna m nusadisu janmasu 22.339 a . . .

cccxxv

dev n m m nusadau tu sakyepyavyaktat kr teh a a. a . a . . dharmavrddhirbhavet tesam prto bhavati keavah 22.340 s . . .. tanm nuse bale tasya var d v ritavat sthite a . a a daivam balam na saktopi vyaktam cakre na m rutih 22.341 a . . . . atmamoksaya na pran n vy jah ra sa c bhibh h s a a a a u. . vidyopajvanam dharmo vipr namapi no yatah 22.342 a. . . kimuta ksatriyasyeti j nannapi vrkodarah a . . . tatpranaparih ren a n tmamoksam samaicchata s a . a . . ayatantamapi hyenam c lan y pi n sakat a . a a a p rnopi sarvalok n m balena nahusastad u . a a. a . ves. ayitvaiva tam bhmam sthitosau n sakat param . a .t .

22.343

22.344

bhr trm tr disu sneh t ksipram tmavimoksanam a. a a . a . a . . icchannapi na moksaya yatnam cakre vrkodarah . . . . sarvadevamunndr n am tapa ad tumatragam 22.345 a. . a bhr tr disu snehavaanna sth tavyamihetyapi a a . s a manv nah k lato bha gam svayamevaisa y syati a . a n . . a aj ay v sudevasya d rdhy d dehasya me tath 22.346 a . a a n a a srast nge patite sarpe y sy mti vicintayan a a a tasthau bhmo harim dhy yan svabh v nna tadicchay a a a a . tadaiva brahmavacan t p rvokt t keav j ay a u a s an a balam tapaca sarvasya tatstham y d vrkodaram s a a . . p rite nahusasthena tapas ca balena ca u a . bhme sa nahusoth st srastabhogah sanaihsanaih a . . . . gate bhme nimitt ni drs.tv r j yudhis. hirah a .. a a a .t . papraccha kva gato bhma iti krsnam calanman h a. . .. .

22.347

22.348

22.349

22.350

cccxxvi

y tam mrg rtham sa niamya tasy stad ruveg t patit n nagendr n a . . a s a u a a a . drs. v path tena yayau sa tatra drs. v ca sarp vrtamanvaprcchat 22.351 a a . ..t a ..t a . sa k ranam nahusat sarvameva sur va tatpranamaesataca a . . sa s s. s . bhr trsneh d vy karod dharmas nustadaiva sopy ruhat svargalokam a. a a u a divy mbare kundalini svap rve gate vim nena sa dharmar jah a u a a . .. bhmac y t sv sram yaiva sarvam yudhis. hirah kathay m sa tatra s a a a a a a . .t .

22.352

22.353

srutv krsna bhr tarac sya sarve sarve munndr bhmasenetibhakt h a .. . a s a a a. vr. am yayurbhmasenagrahena tath bruvan snehato bhmasenam 22.354 l . a . nait drsam s hasam tenur pam saktopi yat sv tmano moksanaya a . . a u . a . . . naiv caro yatnamato nij n m mahad duhkham hrdaye pr rpayastvam a a a. a . . . maivam punah k ryamiti bruvantah sam slisan sarva evaitya bhmam a . . . a . tatohobhih kaicid puh kur nam r s. ram p rth munimukhyaih samet h s a . u . . a. t . a a a. . . tatomitauj bhagav nup gamann r yan ah satyabh m sah yah a a a aa . . a a a . samp jitah p ndavaistaih sametacakretha sauh rdanimittasatkath h u . a. . s a a. . krsna ca saty ca parasparam mud sambh sanam cakraturyosidagrye a a a. . . .. . . . parksanty satyay sarvavettry nirdosay codit pr ha krsna 22.358 . a a a a a a .. . . strdharm nakhil m statra saty m nirdosasamvidam a a. a. . . j atv pi krsna prov ca lokaiksarthameva tu 22.359 n a a s . .. . krdarthameva vacanam j atv saty samritam . a . n a tasy nus rav ky ni tatprty eva s bravt 22.360 a a a a a a tatah katipay h ni nirusy tra jan rdanah a a a . . a . yayau sabh ryah svapurm p ndav nanum nya ca a . . a. . a a

22.355

22.356

22.357

22.361

cccxxvii

tatah kad cinmrgay m gatesu p rthesu r j saindhava asas da a a. a . . . a . aa sakotik syah sabalaca tesam var sramam sotra dadara krsnam s a s .. . . a . . ..

22.362

brajan viv h rthamasau niamya krsnam kotim presayitvaiva k syam a a s a .. . . . . . ay hi m mityavadat sup pastay nirasto jagrhe kare ca 22.363 a a a a . tay dhuto nipap t u bh mau punaca sajjobhyapatad vilajjah a aas u s . tatosah yatvata eva krsna dhaumy yoktv s gniranvehi meti a a a a .. . sam ruhat saindhavasyaiva y nam sukham na y sti tamrayitv 22.364 a a . a a . tad nimitt ni niamya p rth h sam yayustvarayaiv ram ya a a s a a. a as a srutv d svacan t sarvameva cakruh ksipram saindhavasy nuy nam a a a a a . . .

22.365

akroam nam bhmaseneti dhaumyam drs.tv tasy gre saindhavam c tip pam a s a . . .. a . a a cakrurn d n simhavat p nduputr drs.tv krsna c vatarad rath t tad a a a. . a .. a .. . a a a . dhaumyena s rddham s yayau c ram ya sainyam p rth statra nijaghnurojas a as a a . a . a a agre krsnam yovadat sindhur jam y hti tam kotik syam sup pam a . a a .. . . . . a . chitv siro mrtyave bhmaseno niveday m sa tamah sa c g t 22.367 a a a a a . . hatv sen makhil m saindhavasya bhm rjunau sayamam dharmar jam a a a. a a . visrjya dh vantamath nujagmaturjayadratham viratham phalgunokah 22.368 a a . . . . padbhy m dh vantam bhmaseno nigrhya datv prah r m sca bhrsam tam rtam a. a a a a. a . . . . ad y dh d draupadp dayoca tam mocay m sa ca dharmas nuh 22.369 a s a a u . a a a . d so draupady ahamityeva v kye tenaivokte bhmasenopyamu cat a a a n sa br. itov gvadano yayau vanam p rth sca tatrosuratipramodinah 22.370 l a . a a . . m rkandeyastad gatya tesamakathayat kath h a .. a a. . bahvyacaiva vicitr sca bh satrayasamanvit h 22.371 s a a. a. lokadaranam sritya dev sca munayastath s a a a br yuh kath statra siksa gr hy n rth h katha cana u . a . a a a a. n

22.366

22.372

cccxxviii

arthah sam dhibh s asu gr hyah sarvopyasamsayam a a. a . . . paradaranabh s asu j eyam taddaranam tath 22.373 s a. n s a . . gr hyo n rtho vaidikam tu daranam gr hyameva ca a a s . . a any rtho guhyabh s asu gr hya evam vinirnayah 22.374 a a. a . . . jayadrathastu bhmena tad pa caikhkr tah a n s . . tapas sivam radhya vavre p ndavarodhanam a a a. . rterjun darjunasya tus. o hi tapas sivah 22.375 a a . . .t vane vasatsveva ca p ndavesu cakre yaj am paundark khyameva a. . n . . .. a samspardhay r jas yasya r j duryodhano n pyasau tatkal rhah a a u aa a a . . duryodhanasy j ay p ndav n m duhsasanah presay m sa tatrah a n a a. . a a . . . . . a a agacchatetyavam n ya tam tu bhmov dd ranayaj am svagamyam a a a n . . .

22.376

22.377

tato dinaih kaicana dh rtar s. r h sakarnag ndh ranrp h kumantratah s a a. t a . . . a a . a. . sabh ryak h p ndav n draupadm ca mahaivaryam darayitv vamantum a a. a. . a . s s a . te syandanaih k ncanaratnacitrairmah gajaisturagaih pattibhica a s . a . svala krt scitram ly mbar sca viniryayurdvaitavan ya sghram 22.379 n . a a a a a

22.378

gav m drs. icchadman nirgat mst n j atv sakrastejaso bha gak mah a . ..t a a . a n a n a . tats marthyam varamasmai prad ya tadbandhan y diaccitrasenam 22.380 a a a a s . sa . as. is hasrakakotiy thapairgandharvamukhyaih samvrtog t sarastat s .t a a . u . . . yasmin sn tum v nchati dh rtar s. rastad j ay purusast nathocuh 22.381 a . a a a. t an a . . a sn tum sam y syati dh rtar s. ro r jevaro nissaradhvam tadasm t a . a a a a. t a s a . trth d j am dh rayantaca tasyetyukt gandharv jahasust nathoccaih a a n . a s a a a . ucurvayam m nay mastad j am trilok n m yah patih sakradevah a n . a a. . a a . . . na m nusanamapi cakravartin m kimvalpas rasya suyodhanasya 22.383 a . . a. a itrite kupito dh rtar s.tro jagh na gandharvavar ncharaughaih a a. a a . cccxxix

22.382

jaghnuh sakarna api tasya sodar jaghnuca te dh rtar s. rasya sen m a s a a. t a . .

22.384

muh rtam st samameva yuddham tesam tad dh rtar s.trasya caiva u a a a a. . .. pur m bhindorvarato m yay ca gandharvavr vavrdhustatah sma 22.385 a. a a a . . tejobha gam tatra suyodhanasya p rth rthamatra pravidh tumeva ca n . a a a balam dad vabjajah keavaca gandharv n am tebhyayurdh rtar s.tr n a a. . a a. a . . s s

22.386

sa citrasenah prathamam karnameva yuyodha p rthaspardhay tena yuddhyan a a . . . karno n saknod vacan d bh rgavasya r masya nity mitasadgunasya 22.387 a a a a . a . . . sa bhagnay naca vikarnay nam sth ya tasyaiva niyamya v jinah a s a a a . a . par dravat tena sahaiva sghram duryodhanacitrasenam yuyodha 22.388 a s . . muh rtamenena samam sa yuddhyannanyairgandharvairbahubhirm yayaiva u a . bhagne rathe bh mitale sthitah san grhta asccitrasenena sa khe 22.389 u n . . . mah balo dh rtar s. ropi sakravar d visnor j ay c bhivrddhe a a a. t a . .. a n a a sa citrasenena dhrtastad sd baddhah p sairvaidyutairindradattaih 22.390 a a . . . tasy nuj h sakun r jabh ry h sarve baddh h sakrabhrtyaih prant h a a. a a a. a. . . . a. ad ya t nambaram sampray tesvar ruvan p ndav n mantrinosya 22.391 a . u a. . a a a . . sampam gatya prth sut n m paribh tam vah kulam sakrabhrtyaih a u . . a a a. . . . . dhrtah sabh ryah s nujo dh rtar s.trastam mocayadhvam bhr taram bh rat gry h a . a a a. a a a a. . . . . . ityukta uce bhmasenograjam svam j ne r jan y drsoyam vimardah a a . . . a . . aivaryam svam darayan na sam g d duryodhanastejaso bha gamicchan s s a a n . . vij aya tesam mantritam vajrab huretaccakre n tra nah k ryah nih n a a a . .. . . a divyam j anam sv tmano darayan sa et vaduktv virar ma bhmah s a a a . . n . a ek hayaj e dksitenaiva r j a sampresito bhmasenorjunaca a n . a n s . sam dreyo citrasenam rane tau vijitya duryodhanam svamu cat m a a n a . .

22.392

22.393

22.394

22.395

cccxxx

sa citraseno v savoktam ca sarvam kumantritam dh rtar s. rasya c ha a a a. t a . . . p rthasya bhmasya ca tanniamya subr. ito dhrtar s. r tmajobh t 22.396 a s l u . a. t a sam pya yaj am ca tatobhiy tam sarve pr purdharmar jam sa c u a n . a . a a . as samp jya t tsrjya ca citrasenam ce g ndh re na punah k ryamdrk 22.397 u u . u a a . . a sa p ndavairmocitah s nujaca sabh ryakah ki cidatopagamya a. . s a . a . n sammelan yopavis. aca tatra subr. itah s taputram dadara 22.398 l . u s . a . .t s sa c ha dis.ty jayasi r janniti suyodhanam a a . a br. ito neti tam coktv yath vrttam suyodhanah l a a . . . . uktv pr yopaveam ca cakre tatra suduhkhitah 22.399 a a s . . . karnaduhsasan bhy m ca saubalena ca devin a . . a a . anyaica y cyam nopi naivottasthau suyodhanah 22.400 s a a . tato niay m pr pt y m svapakse pravisdati s a . a a a . . . mantrayitv suraih krty nirmit homakarmana a a . . a .

22.401

sukrenotp dit krty s prasuptesu mantrisu . a a . a a . . dh rtar s.tram sam d ya yayau p t . am su ca a a. . a a a al a atha sambodhay m surdaity duryodhanam nrpam a a a . . tvam divyah puruso vrah srs. osm bhih pratosit t a . . . . . ..t . a tapas sa kar d vajrak yovadhyaca sarvad a n a a s a asm kam paksabh tastvam dev n m caiva p ndav h a . u a a. a. . a. . . id nm sarvadev n m var t tvam vijito rane a . a a. a . . vayam tath karisy mo yath jesyasi p ndav n a a . a. . a . . a

22.402

22.403

22.404

krsnena nihatacaiva narakah karna asthitah s .. . . . . sa ca krsnarjun bh vam karisyati na samsayah 22.405 a a . .. . . . . bhsm dmsca vayam sarv n viama jay ya te . a . a a s a . tapas varddhayisy mastv m karnadmsca sarvaah 22.406 a a. s . . . . a cccxxxi

tasm d gatv p layasva r jyam r jannapetabhh a a a a . a . idam kasy pi n khyeyam suguptam bh tivarddhanam a a u . . .

22.407

ityuktv krtyay bh yah svasth ne sth pito nrpah a . a u . a a . . umay nirmit tm rddhamuttaram haranirmitam a a a . j atvaiv vadhyat m caiva r jye buddhim cak ra sah 22.408 n a a. a a . . nov ca kasyacit tesu sv nubh tam suyodhanah a a u . . . prabh t y m tu sarvary m punah karno vacobravt aa a. a. . .

22.409

bhrtyaistavaiva p rthairyanmocitosi parantapa a . tena m nyodhikam loke yad bhrty eva t drsah a a . . . a . kimu tvam r jaard la taduttis.tha sthiro bhava 22.410 . a s u . y ca terjunam h tmye sa k s vyaitu me s. nu a a a n a a r . y vannaiv rjunam hany m p dau praksa. aye svayam a a a. a . . l ityuktovarajaicaiva sarvaih sakunin tath s a a . y cito ratham ruhya yayau n gapuram drutam a a a .

22.411

22.412

sakundalam sakavacamavadhyam s ryanandanam .. . . u j atvendra ubhayam tasm daicchad d tumuttamam n a a a .

22.413

tad vij aya ravih karnam svapna uktv nyav rayat n a a . . . sarvath d sya ityukte pr h deyam var yudham 22.414 a a a a a . dadau cotkrtya kavacam kundale ca sacpateh . . .. . amogh m saktim d ya j atvaiva dvijar pinam a. a a n u .

22.415

rterjun dekameva vadhisyasyanayeti sah a . . . datv saktim yayau sakrah s rddham kavacakundalaih a . . a . .. .

22.416

p rth vimucyaiva suyodhanam tam vane vasanto mudit h sadaiva a a a. . . sah ranbh ndamatho mrgena hrtam dvijasy u niamya c nvayuh a . a. . as s a . . . . . cccxxxii

22.417

tasminnadrsye trsit ekaika udak rthinah a . .. a . yayuryudhis.thiramrte supt ste dharmam yay a a a . .

22.418

adrsyenaiva dharmena v rit v rip yinah . . a a a a . ksatradharmasya raksartham na tatpran n vid m var h s a a. a. . . . vy cakruh saktimantopi p ny rthamarindam h 22.419 a a a a. . na vipr nam ca dharmoyam vidy y upajvanam a. . a a . ksatriy nam tu kimuta prasabham tena te papuh 22.420 a. . . . . dev api manusyesu j t h subalinopi hi a . . a a. m nusenaiva bh vena yukt h syuh keav drte a . . a a. . s a . k ryesvesam kramenaiva vyaktim y nti sadgunah a . .. a a . . . ato bhm rjunau dharm datyuttamabal vapi a a a devam y m sam sritya dharmena sv pitau ksanat a a. a a . . . muh rtameva s m y tayor cch danaks am u a a a a a . a tatah prabuddhayordharmo naiva saktiat m sabh k s a. a . uktam p dmapur n e ca tadetat sarvama jas a. n a . a tasm nn saktiranayoh sambh vy bhmap rthayoh a a a a a . .

22.421

22.422

22.423

22.424

dharm tmajoth jag modak ntam drs. v bhr trmstatra duhkh bhitaptah a a a a a .. . ..t a . a . icchan p tum v ri samv ritaca pitr bak k ramitena n p t 22.425 a . a a a a a a . a s arthe bhr trnamaicchadasau tadyapranaprativy haran am day . uh a .. s a al . . . tato dharmo yaksatanuh sa bh tv pran mscakre vy karot t n sa p rthah u a s a. a a a . . . tatastus. o varamasmai dadau sa ekotth nam bhr trmadhye sa vavre a . a. .t yadyekah sy nnakulostvityath ha tus. o dharmah kathametat krtam te a . . . a .t . atiprtirbhmasene tav sti bal c sau r jyahetustava sy t 22.427 a a a a ityukta uce m driputram vih ya kuntputro na mayotth panyah a a a . . cccxxxiii

22.426

sa evamukto nitar m pryam na utth pay m sa ca t n samast n a. a. a a a a a

22.428

yathes. ar papr ptimes am punaca svak matonijar p ptim d t a s a u a a a .t u .. aj atav sej atat m sarvadaiva dadau tesam prta iv nrsamsy t n a n a . a . . a .. evam krdan putra ity tmanaiva yaodharm v tmano varddhayan sah 22.429 a s a a . . . yudhis.thir tmanastasya yaodharmavivrddhaye a s . . krtv ranyapah r di punardatv ca tat svayam a . aa a . d tum vipr ya taddhaste yayau dharmo divam punah 22.430 a . a . . tato r j bhmasen rjunau ca s rddham yam bhy maranm prad ya aa a a a a a . .. mud yut h krsnay s rddhameva santus. uvuh krsnamanantamacyutam a a. . . . a a . .. . .t

22.431

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . aranpr ptirn ma dv vimsodhy yah a a a . a . .

cccxxxiv

(aj atav sasam ptih) n a a . atha trayovimsodhy yah a . . Om n r yananugrahato yath vannistrya t n dv daabd n vane te aa . a a a s a . visrjya ca br hmanadn sadhaumy naj atav s ya tato mano dadhuh 23.1 a a n a a . . . gatv vir . asya purm nidh ya heth samy m channar p babh vuh a at . a . a. u a u . yatih s dah sandhavesovas taveso gopo gandhakartr ca j t h 23.2 a a. . u . . .. . s u . sarve vir . am yayuratra devavat sambh vit stena subhorulaksanah at . a a . . . yudhis.thirasyaiva sur sanam te cakrurhrd v sudevasya n nyat 23.3 s u. . . a . a a . parap ko grhasthasya ksatriyasya viesatah a s. . . . na yogya iti s dasya babhre vesam vrkodarah u . . . .

23.4

vaidikavyavah res u j an dhikyaprasiddhitah a . n a . j nyurbhma ityeva sudravesastatobhavat 23.5 a . svyam vedavid m sarvam devean m ca kim punah . a. s a . . . . atasteny srayam naiva cakruh svabalasamsray t 23.6 a a . . . sap dev rjunah sandhavesobh nnakulastath a a u a . . .. . ksatriy nantaratv ttu s taj testath bhavat 23.7 a a u a a . s tasy nantaratv ttu vaiyaj testath bhavat u a a s a a sahadevo vaiyaj tirgop lastes u cottamah s a a . . tato gop lat m pa yatih p jyokhilairyatah 23.8 a a a u . . yatir sd dharmajotah sobhy s rtham sadaiva ca a aa . . aksasaktobhavat pac d darayisyan svais.tat m 23.9 sa s . s. a . bhmasenasadharm rtham sudr sairandhrik bhavat a a . a draupad bhartrs dharmyam strnam dharmo yatah sad . . a . a . . ath jag ma mallakah samastabh miman dale a a u . .. cccxxxv

23.10

varena yojito jay sivasya sa jagarja ca n .

23.11

tamksya sarvamallak vir . ar jasamsray h . a at a . a. pradudruvurbhay rdit stad vadad yudhis.thirah a a a . . ya esa s da asu tam nihatya mallamojas a . . u yaastav bhivarddhayet sam hvay dya tam nrpa s a a a . . itrite sam huto jag da m rutirvacah a a a . pras dato hareraham nis dayedya mallakam a u . samastadevavrndato mah n ya eva keavah a s . . samastadevan mav m stadyabhaktito balam a a. ya eva devan madh iti srutirjag da hi a a a mah msca deva esa tat sa me jayam vidh syati a. a . .

23.12

23.13

23.14

23.15

23.16

yudhis.thir bhidhaca yo yudhis.thire sthitah sad a s a . . . tvayi sthitastvamityasau sad bhidhyate harih 23.17 a . iti bruv no mallam tamabhiy to vrkodarah a. a . . . anayanmrtyulok ya bal dhyairapi durjayam a a. .

23.18

evam nivasat m tatra p ndav n m mah tman m a. a. . a a . a a . samvatsare dvim sone vijitya dia agatah a s . . kcako matsyanrpateh sy lo balavat m varah 23.19 a. . . a . sa draupadmksya manobhav rtah sampr rthay m sa tay nirastah . a . a a a a . m se gate bhaginm sv m sudesnam sampr rthay m sa tadarthameva a . a. a a a ... tay nisiddhopi punahpunast m yad yay cetha ca s ha krsnam a . a. a a a . .. . sam nay veva sur m madarthamitrit neti bht vadat s 23.21 a as a. a a a bal t tay presit tadgrh ya yad gamat tena haste grht a a a . a . a . a vidh ya tam pr dravat s sabh yai smrtv dityastham v sudevam paream u a a s . a . a . a . cccxxxvi

23.20

23.22

anudrutyait m p tayitv pad sa sant day m sa tad ravisthitah a. a a a a. a a a . n r yano hetin maiva rakso nyayojayat tadadrsyam sam g t 23.23 aa . a . a a . . v yustam viya tu kcakam tam nyap tayat t m samksyaiva bhmah a a s a a. . . . . cukopa vrksam ca samksam nam tam v ray m sa yudhis.thirograjah 23.24 . a. . . a a a . . . . . krsna r trau bhmasak sametya hantum p pam kcakam prairayat tam a .. . a . a . . bhmasya buddhy nii s kcakam ca jag da gantum sunyagrham sa c g t a s a a a a . . . . tatrainam s dya tu bhmaseno vijitya tam b huyuddhe nihatya aa . a siro gude p nip dau ca tasya praveay m sa vimrdya vrah 23.26 a. a s a a . . avadhyam tam nihatam vksya tasya pa cottaram satamev nuj n m n a a a . . . . . sarvam var ccha karasya hyavadhyam sahaiva krsnam tena dagdhum babandha a n .. . . . . . s nyam n kcakaih samrur va srutvaiva tam bhmaseno mah ntam a a a a a . . . uddhrtya vrksam tena jagh na sarv n d ya krsnam punar g t puram ca a a a a a a . . . . .. . . . evam yatn t tapas tairav pto varah siv dajayatvam ranesu a a a . . a . . . avadhyat caiva . aduttar ste satam hat bhmasenena sa khe a s . a . a n

23.25

23.27

23.28

23.29

gandharva ityeva nihatya sarv n mumoda bhmo draupad c tha krsnam a a .. . y hty ce t m sudesna bhayena trayodaaham p layety ha t m s a u a. s . a a a. a .. astvityen m ha bhay t sudesna tath vasan p rnamabdam ca tetra 23.30 a a a a u . . .. tad p rth n pravicinty khil y m prthvy m chann n dh rtar s. rasya d t h a a a a a a. . a. a a a. t u a. avij aya prayayurdh rtar s. ram curhatam kcakam yosidarthe 23.31 n a a. t u . . . ten vadad draupadk ranena duryodhano nihatam kcakam tam a a . . . bhmen gustatra duryodhan dy bhsm dibhih saha karnena caiva a a a . a . . agre yayau tatra yoddhum suarm sa g vir . asya sam jah ra a a at a a . s srutv vir . onuyayau sasenastam p ndav sc nuyayurvin rjunam a at a . a . . a a

23.32

23.33

cccxxxvii

vijitya sa khe jagrhe vir . am tad suarm tamay d vrkodarah n at . a s a a . . . sa tasya sen m vinihatya m tsyam vimocya jagr ha suarmar jam a. a a s a . yudhis.thiro mocay m sa tam ca tato r trau nyavasan b hyataste 23.34 a a a a . . tatoparadine sarve bhsmadronapurassar h . a. . rahitam kcakairm tsyam sakyam matv bhiniryayuh 23.35 a a . . . . kcakasya hidimbasya bakakirmrayorapi . jar sandhasya nrpateh kams dn m ca sarvaah 23.36 a s . . . . a a. na b dhan ya bhsm dy api sekuh katha cana a a . a a . n tasm t te kcakam santam srutv m tsyam yayuryudhe a a a . . .

23.37

yatisye raksitum bhm d dh rtar s. r niti svak m a a a. t a a . . . saty m kartum pratij am tu yayau dronah saputrakah 23.38 a. n . . . . . yadi yuddh ya niry nti j at h syuh p ndav stad a a n a. a . a. . a na ced vir . amanatam namayisy mahe vayam at . . a iti matv vir . asya jagrhurg h samantatah 23.39 a at a. . . tadottarah s rathitve prakalpya p rtham yayau t n niamyaiva bhtah a a s . . a . tatorjunah s rathim tam vidh ya krcchrena samsth pya ca tam yayau kur n a u . . a . . . . a . ad ya g ndvamatha dhvajam ca han mada kam sadarograto g h a. . u n . a. a . nivartya yuddh ya yayau kur mst n jigye sarv n dvairathenaiva sakt n a u. a a a ekbh t n punarev nuy t n sammohan strena vimohayitv ua a aa a a . jagr ha tesamuttary nyrte tu bhsmasya ved stragh tam sa eva a a. . . a a . .

23.40

23.41

23.42

vidh ya bhsmam viratham jag ma tad srutv matsyapatirjit n kur n a . a a a a u . . mumoda putrena jit iti sma tad ha . andhena jit n yudhis. hirah 23.43 a a s .. a . . .t tad kruddhah pr harat tam vir . ah soksena tad bhmadhana jay bhy m a at . n a a . a . . . srutam tad kupitau tau niamya nyav rayat t vapi dharmas nuh 23.44 a s a a u . .

cccxxxviii

nijasvar pen a sam sthit n no yadi sma n sau pranip tap rvakam u . a a a . a u ksam payed vadhya ity tmar pam sam sthit stasthurath pare dine a u . a a a . a

23.45

tad vir . asanam sthitam nrpam yudhis. hiram vksya vir . a aha a at a at . . . . . .t kimetadity civ nuttarosmai t n p ndav n gograhane ca vrttam 23.46 u a a a. . a . . tato vir . o bhayakampit ngah pranamya p rth ncharanam jag ma at a . a a a . . . dadau ca kany muttar m phalgun ya putr rthameva pratijagr ha sopi a a. a a a evam vir . am mocayitvaiva g sca tamasyandhe kcak n p tayitv at . a a a a . pr pto dharmah sumah n v yujena tasy nu p rthena ca govimoksanat a a a a a . . . ay tayan keav y tha d t n sah bhimanyuh sopi r mena s rddham a s a a ua a a . a . ag danant nandacid v sudevo viv hay m surath bhimanyum 23.49 a a a a a a a asnmah nutsavastatra tesam daarhavraih saha p ndav n m a s . a. . a a .. sa p nc l n m v sudevena s rddhamaj atav sam samattya modat m a a a a . a a n a . a

23.47

23.48

23.50

duryodhan dy h s taputrena s rddham sasaubaley yudhi p rthapd it h a a. u a a . a. . a . bhsm dibhih s rddhamupetya n gapuram mantram mantray m suratra 23.51 . a a a a . a . . aj atav se phalguno nodya drs. astasm t punary ntu p rth van ya n a a a a a a ..t iti bruv nan ha bhsmobhyattamaj atav sam drona ahaivameva 23.52 a. a . n a . . tayorv kyam te tvan drtya p p vanam p rth h punareva pray ntu a a . a a a . . a a. iti d tam presay m suratra j nanti vipr iti dharmajovadat 23.53 u . a a . a a sauram s nus ren a dh rtar s. r ap rnat m aa a . a a. t a u . a ahuc ndrena m sena p rnah k lokhilopyasau a u . . a s a .

23.54

din n madhipah s ryah paksam s bdapah sa a a . u . . s . aa tasm t saumy bdamev tra mukhyam hurmans inah a a a a . . . saumyam k lam tato yaj e grhnanti natu s ryajam 23.55 n . . u . a . tadetadavic ryaiva lobh cca dhrtar s. rajaih a a . a. t . cccxxxix

r jyam na dattam p rthebhyah p rth h k lasya p rnat m a . u . a . a . a a. a khy payanto vipravarairupapl vyamup yayuh 23.56 a a a . suv sudev akhilaica y davaih p nc lamatsyaica yut h sabh ry h a a s a s a. a a. . a a upapl vye te katicid din ni v sam cakruh krsnasamsiksit rth h 23.57 a a a . . .. . . . a a. iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . aj atav sasam ptirn ma trayovimsodhy yah n a a a a . .

cccxl

(yuddhodyogah) . atha caturvimsodhy yah a . . Om tatah sammantry numate krsnasya svapurohitam a .. . . . drupadah presay m sa dhrtar s.tr ya santaye 24.1 a a a. a . . . sa gatv dhrtar s.tram tam bhsmadronadibhiryutam a . a. . . . . uv ca na virodhasta utp dyo dharmas nun a a u a yasya bhm rjunau yaudhau net yasya jan rdanah 24.2 a a a . srut ste bhmanihat jar sandh dayokhil h a a a a a. yath ca rudravacan davadhy r ksas dhip h a a a a . a a.

24.3

trthavighnakar h sarvatrth ny cch dya samsthit h a. a a a a. . tisrah kotyo mah vry bhmenaiva nis dit h 24.4 a a u a. . . bhr trnam br hmanan m ca lok n m ca hitaisina a ... a a a. . a. . . tato hi sarvatrth ni gamy ny san nrnam ksitau 24.5 a a a .. . . yath jatasurah p pah sarv nvarasamsray t a . . a . a. . a avadhyo viprar pena va cayanneva p ndav n u . n a. . a

24.6

j atv pi bhmasenena viprar pasya no vadhah n a u . yogya ityahato bhme mrgay rtham gate kvacit 24.7 a . . yamau yudhis.thiram krsnam c d yaiva par dravat a . .. . . a a . drs. o bhmena t mstyaktv samsaktastena sa gare 24.8 a. a . n ..t nip tya bh mau p dena sa c rnitair stamah a u a n u . s a . jag ma kimu te putr h saky hantumiti sma ha a a. a niv takavac scaiva hat h p rthena te srut h a a a. a a. j n si ca harervryam yasyedamakhilam vae a a s . . sabrahmarudraakr dyam cetan cetan tmakam s a a a .

24.9

24.10

cccxli

tasm detaih p litasya dharmajasya svakam vasu a . a . dyat miti tenokto dhrtar s. ro nac karot 24.11 a a. t a . tatah sahaiva yadubhih krsnam dv ravatm gatam . . . .. . . a yuddhas h yyamicchantau dh rtar s. radhana jayau a a a a. t n yugapad yayatustatra vegen jayadarjunam a duryodhanah sirasth na asnobh ddharestad a u a .

24.12

24.13

darp nn ham r jar ja up sye p dayoriti a a . a a a a tayor gamanam p rvam j atvaiva hi harih prabhuh 24.14 a . u . n . . asuptah suptavacchiye tatr tis. had dhana jayah s a .t n . . pranamya p dayoh prahvo bhaktyudrek t krt njalih a a . a . . .

24.15

tamaiksat prathamam devo j nannapi suyodhanam a . . sv gatam phalgunetyukte p rvam g maham tviti a u a a . . aha duryodhanastam ca sv gaten bhyap jayat 24.16 a a u . tayor gamane hetum srutv pr ha jan rdanah a a a a . . ekah p rv gatotr nyah p rvadrs.to may yatah 24.17 u a a . u a .. . . samam karisye yuvayorekatr ham nir yudhah a . a . . . anyatra daalaksam me putr h sur h pad tayah s a. a. a . . .

24.18

ityukte phalgunah krsnam vavre tadbhaktim n yatah a . .. . . . anyastatr bhaktimattv d vavre gop n prayuddhyatah 24.19 a a a . p rth n meva s h yyam karisyannapi keavah a a a a a s . . . tasy bhaktim darayitum cakre samavadsvarah a s . . .

24.20

tatah p rthena sahitah p ndav n keavo yayau s . a . a. . a duryodhano yayau r mam sa bhay t keavasya ca a . a s na s h yyam karomti pr ha tatsnehav napi 24.21 a a a a .

cccxlii

upapl vye sabh y m hi tatpaksyam vaco bruvan a a a. . . nir krtah s tyakin samaksam keavasya ca 24.22 a . . a a . . s tato duryodhanam n y t sa ca h rdikyasamyutah a . a a . . jag ma hastinapuramaksohinyo daabhavan a s . . ek ca dh rtar s. rasya n n deyairnrpairyut h 24.23 a a a. t a a s a. . sapta p ndusut n m ca m tsyadrupadakekayaih a. . a a. a . dhrs.taketujar sandhasutak snr pairyut h 24.24 a a . a. .. purujit kuntibhojaca cekit naca s tyakih s a s a . p ndav n senay yukt h samyurdevapaksinah a. . a a a. . . .

24.25

vind nuvind v vantyau jayatsenonyakekay h a a a a. ksemadh rtirdandadh rah kali gombas.tha eva ca u a . n . .. . srut yuracyut yuca brhadbalasudaksinau a a s . . . srut yudhah saindhavaca r ksasolambusastath a s a . a .

24.26

24.27

al yudholambalaca daity duryodhanam yayuh a s a . . gatv duryodhan h to bhagadattopi tam yayau 24.28 a a u . saputrapautro b hlko bhsmadronakrp api a . . . a prtyartham dhrtar s. rasya babh vustatsut nug h u a a. . a. t .

24.29

p ndyaca vrasen khyah p ndav neva samsritah a. . s a . a. . a . . salyam ca p ndav neva y ntam j atv suyodhanah a. . a a . n a . . susabh h k ray m sa sarvabhogasamanvit h 24.30 a. a a a a. t yudhis. hiraklrpt h sa matv salyobravdidam a a . a. .t ya et h k ray m sa tadabhs. am karomyaham 24.31 a. a a a . t . lnah srutv dh rtar s. rah satyam kurvityabh s ata . a a a. t . a. . dehi me yuddhas h yyamiti sopi yaorthayan a a s raksartham tmav kyasya tathetyev bhyabh s ata 24.32 a a a a. . cccxliii

sa p ndav mstato gatv tairanuj ata eva ca a. . a . a n tejovadh rtham karnasya dhana jayakrterthitah a n . . . . tathetyuktv yayau dharmanandanam kaurav n prati a a .

24.33

sa jayam presay m sa dhrtar s.trotha santaye n . a. . . a a p ndav n pratyadharmam ca yuddham sa pratyap dayat a. . a a . .

24.34

hathav devadad bhmo yam dharmam draupad tath a a . . . tamevoktv dharmajastu cak ra ca niruttaram a a krsnopi tasya dharmasya pr m nyam pratyap dayat 24.35 a a. . a .. . tato niruttarah krsnam p ndav msca pranamya sah . . . . . a. . a . . . dhrtar s. ram yayau tam ca vinindya prayayau grham . a. t . . .

24.36

ninditah sa jayen s v h ya viduram nii aa a u . n . s papraccha sovadad dharmam p rth n m r jyad panam a . a a a. a aihikasya sukhasy pi k ranam tadaninditam a a . . anyath sarvaputr n am n sam dharm tila ghanam a a . . a . a n tatra bh vamakrtv sa j an dicchannaghaksayam a n a . a . visnoh svar pam papraccha sosmaracca san tanam u . a .. . sa agaty vadat tattvam visnorm y vinah subh a a a a . .. . na gaticetyatha pr tah sa jayah p ndavoditam s a . n . a. . avadad dhrtar s.tr ya sabh y m kurusannidhau a a. . a. a

24.37

24.38

24.39

24.40

tacchrutv sa tu bhtopi putrasneh nugo nrpah a a . . r jyam n d t p ndav n m tato dharmasuto nrpah 24.41 a . a a a. . a a . . . yaduktav n sa jay ya yadi ditsatih nah pit a n a . . a r jyam tad tvam gaccha viduro v na cennaca a . a a a t vath n gatau j atv mantray m sa saurina 24.42 a a a n a a a .

cccxliv

sopy h ham gamisy mi sabh y mrsisannidhau a a . a a .. . a vaksye pathy ni yukt ni yadi n sau grahsyati a a a . . vadhyah sarvasya lokasya sa bhavet sarvadharmah a .

24.43

ityukte vairam tmottham lokamadhye prah payan a a . lokasa grahanarth ya bhmasenobravd vacah 24.44 n . a . n smannimittan sah sy t kulasy pi vayam kulam a a . a a . raksitum dh rtar s. rasya bhavem dhacar iti 24.45 a a. t a s a . . icchat pyakhil n hantum dh rtar s. r n drdh tman a a a a. t a . . a a . bhmenokto v sudevo lokasa grahanecchay 24.46 a n a . vadham tesam dharmameva loke j apayitum harih n . .. . . aksipanniva bhmam tam yuddh ya prerayad drdham . . a . .. abhipr yam keavasya j nan bhmo nijam balam a . s a . r j am madhyevadat tacca krsnobhyadhikameva hi a n . .. .

24.47

24.48

saamsa satyaih sadv kyai r j am madhye prak sayan s . a a n . a . vadham kur nam saddharmam gunan bhmasya c mit n u. . a a . . . nityamekamanaskau t vapi keavam rut a s a evam lokasya samv dahetoh samv damakrat m a . . a . . a

24.49

24.50

tatah krsnorjunam caiva krp lum sandhik mukam a . a . . .. . . hetumadbhih subhairv kyairanunya jagatpatih a . . ukto m nusay buddhy nakulena suntivat 24.51 a . a a sauryaprak san yaiva yuddham yojayat m bhav n a a a. a . ityuktah sahadevena yuyudh nena c cyutah 24.52 a a . . dasy n m nigraho dharmah ksatriy nam yatah parah u a. a. . . . . . ato na dh rtar s. rairnah sandhih sy diti p rsat a a. t a a. . . jag da krsnam sopyen m Omityuktv viniryayau 24.53 a a. . a .. . . cccxlv

sas tyakih syandanavaryasamsthitah prth tan jairakhilaih sa bh mipaih a u . . . . a u . . anv gato d rataram gir t n samsth pya viprapravaraih kur n yayau 24.54 a u a a a u . . . ekopi visnuh sa tu bh rgav tm vy sah saisyastadananyadrsyah a a a a . s. . . .. . yayau tadukterhi gunan pravettum n nyo hi saktastamrte yatah prabhum . . . a .

24.55

sa vandyam nokhilar s.trav sibhih pras navarsairabhivarsitah suraih a a. a u . . . . . samst yam nah pranatobjaj dibhirgaj hvayam pr pa paroprameyah 24.56 u a . a a a . . . . sa bhsmamukhyaih saras bhiy tah sahaiva taih prayayau r jam rge . a a . a a . . didrksavastam jagadekasundaram gunarnavam pr yayuratra sarve 24.57 . . . . . . . a sabh jitastaih param darena vivea geham nrpateranantah a a s . . . . . sa bhsmamukhy n purato nidh ya vaicitravryena samarcitojah . a a . . raugme nisannah param sane prabhurbabhau svabh s kakubhovabh sayan a aa a . .. . yathocitam tesu vidh ya keavo dauryodhanam pr pya grham ca p jitah a s u . . . . . . a p j m tady m gunavaddvidityasau jagr ha no viduram c jag ma 24.59 u a. a. a a . . . a sa bhsmap rvairabhiy citopi jag ma naisam grham didevah . u a a a .. . . upeksit draupadyaprameyo jag ma geham vidurasya sghram a a . .

24.58

24.60

sa tena bhakty bhigatah prasannah praviya c ntargrhamsvarojah a s a . . . . bhakty bhip rn ena sasambhramena samp jitah sarvasamarpanena 24.61 a u . u . . . pare dinesau dhrtar s.tras nun sam ntah samsadi kaurav nam u a a . a. . a. . vivea divye manik ncan sane s rddham munndraih param rthavedibhih s a a a . a . . . samp jito bhsmamukhyaih samastai rar ja r jvasam nanetrah u . a a a . . yathocit statra vidh ya v rt jag da k le kalikalmasapahah 24.63 a a a a a a . . vaicitravrya svakulasya vrddhyai pradehi r jyam tava satsut ya a . a . yaaca dharmam paramam pras dam mama tvam pnosi tadaiva r jan s s a . a . a . . atonyath yaaso dharmataca hnah pratpatvamupaisi metah 24.64 a s s . . . cccxlvi

24.62

itritah pr ha mam tivartinah sutam svayam me pratibodhayeti . a a . . . sa v sudevena vibodhitopi p p bhisandhirdhrtar s. ras nuh a a a . a. t u . utth ya tasm danujairam tyairniyantumsam kumatirvyadh nmatim a a a . a yeye tad keavasamyam ya nyamantrayamste vibudhapratp h a s a a. . . ato vikarnapramukh api sma vadhyatvam yannaubh m gatim ca a a s a. . .

24.65

24.66

karnah sur gryopi suyodhan rthe nyamantrayad bh vato naiva dus.tah a a a . . . . ato gatic sya suobhan bh d yetr nuk l h paramasya te subh h 24.67 s a s a u a u a. a. rsibhirj madagnyena vy sen pyamitaujas a a a a .. v sudev tman caiva trir penaiva visnun 24.68 a a a u . .. a m t pitrbhy m bhsm dyairanuis. opi durmatih aa . a. . a s .t . duryodhano mantrayate mukundasy u bandhanam as

24.69

s tyakih krtavarm ca tacchuruvatura jas a a s n a . . samsth pya krtavarm nam rahah s tyakiratra ca a. . . . a . a abhyetya keavam pr ha duryodhanavinicayam 24.70 s s . a j nannapyakhilam krsnastacchrutv s tyakermukh t a a a a . .. . vaicitravryamavadat paya m miti sarvagam 24.71 s a atha ten hute putre s m tye purusottamah a a a . . svam r pam daray m sa sarvagam p rnasadgunam s a a . u . . u . .

24.72

tat k las ry mitadpti sarvajagadbharam sasvatamaprameyam a u a . drs. vaiva caksumsi suyodhan dy nyamlayan ddhitiv rit ni 24.73 a a a a ..t .. . pidh ya r pam punareva taddharirvaicitravryen a samarthitah punah a u . . . . krtv ndhameva prayayau suyodhanam sah nugam p patamam prak sya a a . a . . a .

24.74

anantaaktih purusottamosau saktopi duryodhanacittanigrahe s . . naiva vyadh denamathoktak rin am nip tayannandhatamasyanantah 24.75 a a . . a . cccxlvii

punaca kuntgrhametya krsnastayodyogam dharmasutasya sis. am s . .t .. . . srutv yayau s ryajam tmay ne nidh ya tasy vadad tmajanma 24.76 a u a a a a a ay hi p nduniti tadvacah sa naiv karonm nito dh rtar s.traih a. . a a a a. a . . samsth pya tam bhagav n draunaye ca rahovadanmitrabh vam prth jaih a a a . . a . . . . y vat piturmaranam sopi maitrm vavre p rthaistam ca visrjya krsnah a . a . .. . . . . . yayau kur n p rvamevodvisrjya prth sut n m sa sak samsah 24.78 u u a a a. a . . . sampr rthitah prthay caiva karnah p rthairyogam y hi s nurmam si a a a . . . . a . a u ten pyukt v savin vin ham hany m sut mste na katha caneti 24.79 a a a a a a. a. n . tato yayuh kaurav h p ndav sca kuruksetram yoddhuk m h sakrsnah a . a . . a a a. ... . . . . cakruca te sibir nyatra sarve subhe dee p ndav h krsnabuddhy 24.80 s a. s a. . a. . . . a iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . yuddhodyogo n ma caturvimsodhy yah a a . .

24.77

cccxlviii

(bhsmap tah) . a . atha pa cavimsodhy yah n a . . a a Om te sene samar rambhe samete s garopame . bhmabhsmamukhe vksya pr ha v saviracyutam . . a a

25.1

senayorubhayormadhye ratham sth paya mecyuta 77 ityuktah sa tath cakre p rthah payamsca a a a . . . s . b ndhav n a a visasarja dhanuh p p sa k tatr ha m dhavah 25.2 a a . a a n . svadharmo dus. adamanam dharmaj an nup lanam n a a .t . ksatriyasya tamutsrjya nindito y tyadho dhruvam 25.3 a . . yatah pravrttirbh t n m yena sarvamidam tatam ua a. . . . svakarmana tamabhyarcya siddhim vindati m navah 78 a . . . naca sokastvay k ryo bandh n m nidhaneksay a a u a. . a dehasya sarvath n sadan saccetanasya ca 25.5 a a a srs. isthityapyay j anabandhamoksapravrttayah a n ..t . . . prak saniyamau caiva brahmeadiksarasya ca a s . aksaraprakrteh santo matta eva nac nyatah 25.6 a . . . . na me kutacit sarg dy h sv tantry d gunap rtitah s a a. a a . u . atah sam dhik bh v nmama madvaameva ca 25.7 a a a a s . j atvaisam nidhan dyam ca jv derasvatantrat m n a a a .. . asv tantry nnivr ttau ca m manusmara yuddhya ca a a a . ye tu sarv ni karm ni mayi samnyasya matpar h a. a. a. . ananyenaiva yogena m m dhy yanta up sate 25.9 a. a a tesamaham samuddhart mrtyusams ras gar t a . . . . a a a
77 78

25.4

25.8

Bha. G. 1.21 Bha. G. 18.46

cccxlix

bhav mi nacir t p rtha mayy veitacetas m a a a a s a

79

25.10

may tatamidam sarvam jagadavyaktam rtin a u a . . matsth ni sarvabh t ni nac ham tesvavasthitah 80 a ua a . . .

25.11

sup rnasatsarvagunadehoham sarvad prabhuh u . a . . . asprs. akhiladosaikanityasattanuravyayah t .. . . ityukto v savih pr ha vy ptam te darayea me 25.12 a a a . s s . atha divyadrsam tasya datv vy ptam nijam vapuh a a . . . . . deatah k latacaiva p rnam sarvagunaih sad s . a s u . . a . . daray m sa bhagav n y vatyarjunayogyat 25.13 s a a a a a tatpr rthitah punah krsnastad r pam lokam natah a u . a . . .. . . p rvavad daray m sa punacainamaiksayat 25.14 u s a a s s . j anaj eyaprakrty di j apayan purusottamah n n . a n . . ten nuis.tah p rthastu saaram dhanur dade 25.15 a s. . a s a . atha vy dhesvankesu nadan v yusutobhyay t u. . . a a samitim dh rtar s. r nam te tam sarvebhyav rayan a a. t a . . a . . sasrjuh saravrs. im ca bhmasenasya m rddhani 25.16 u . . ..t . ksipram naiva prahartavyam j atisu praharatsvapi . . n . . ityev praharatyasmin satrubhih saraviksate 25.17 a . . amucan dh rtar s. resu sastravrs.tim dur sad m a a. t . a a .. . saubhadrapramukh vr h sarve p ndusut tmaj h a a. a. . a a.

25.18

apdayamst nchastraughairdh rtar s. r h samantatah . a a. t a . . a . raraksa t n v yusuto visrja charasa cay n 25.19 n a . n . a a tatra bhmaarairnunn dh rtar s. r h samantatah s a a a. t a . .
79 80

Bha. G. 12.6-7 Bha. G. 9.4

cccl

bhagn st natha g ngeyo divy stravidadh rayat a a a a a

25.20

atha dvandv ni yuddh ni babh vurvijigs at m a a u . a dronap rsatayocaiva saineyakrtavarmanoh 25.21 s . . a. . . duhsasanena vrasya m dreyasya yavyasah a . . nakulasya vikarnasya k rsneyairdurmukh din m a .. a a .

25.22

vrtte dvandvamah yuddhe tatra dharmajapaksag h a . . a. jit vinaiva saineyam sojayaddhrdik tmajam 25.23 a . a . atha bhsmadronamukhairbhagadatt dibhistath . a a . vidr pyam n am svabalam sth pay m sa m rutih 25.24 a a. . a a a a . . dronam ca bhagadattam ca krpam duryodhanam tath a . . . . . . kevalam b huvryena vyajayad bhmavikramah . a . . hatvottaram madrar jo vyadr vayadankinm 25.25 a a . atha bhsmamudrnastram dr vayantam var thinm . . u . a . sasaumadattim saubhadrasah yorjuna asadat 25.26 a . saubhadram tatra vikr ntamattya dyusaritsutah a . . dr vay m sa p nc l n payatah savyas cinah 25.27 a a a a a a s a . . tasya vikramam laksya p rtham tadgaurav nugam a . a a . drs. v yudhis.thiro r j kruddhah sen map harat 25.28 aa a a ..t a . . r trau yudhis. hiracint m pya p rtham vyagarhayat a s a a a . .t sa krsnadyaih s ntvitaca punaryuddh ya niryayau 25.29 s a .. . . a evam bhsmo daah ni sen patyam cak ra ha . s a a a . . krtv pi p ndavairyuddham tat kartumakrtopamam a. . . a . .

25.30

karnorddharatha ityuktv t vad yuddh t pray pitah a a a a . . y vat tvam yotsyase t vanna yotsy mti nirgate 25.31 a a a . cccli

karneyutarath n m sa nityao vadham have a a. s a . pratijaj ekarot tacca punac stravid m varah 25.32 n sa a. . susamarth vapi vadhe tasya bhmadhana jayau a n snehena yantritau tasya gaurav cc nvavartat m a a a

25.33

babh vustatra yuddh ni citr ni subah ni ca u a a. u t nyambare vim nasth brahmarudrapurassar h a a a a. apayan devat h sarv gandharv psarasosur h 25.34 s a. a a a. dhrs.tadyumno mahesv sah prativy hy pag sutam u a a .. . a . cakre yuddh ni subah nyajeyah satrubh rane 25.35 a u . . tatroddadh ra krsnopi phalgunam mrduyodhinam a .. . . . drs. v cakram tathodyamya b hum bhsm ya jagmiv n a . . a a ..t a . tena stuto grhtaca phalgunena pranamya ca . s . pr rthito ratham r dhah punah sa khamap rayat a a u. . n u . tato bhsmorjunacaiva sastr strairabhyavarsat m . s a . a ayatnena jitacaiva phalgunen pag sutah 25.38 s a a . ayut ni bah ny jau rath n m nijagh na ca a u a a a. a jit h sen pah ram ca cakrurbhs mamukh statah a. a a . . a . kad cidagrago bhmo bhsmadronau vis rath a . a . krtv vidr pya t nav n bhitv vy ham vivea ha a a s a a u . s . a

25.36

25.37

25.39

25.40

punah samsth pitarathau vijity yatnato bal a . . a yatam nau mahesv sau dh rtar s.tr n jagh na ha a a a. a a . a pa cavimsaddhat statra dh rtar s. r mah bal h 25.41 n a a a. t a a a. . bhagadattadraunikrpaalyaduryodhan dayah a . . s . sarve jit dr vit sca sen ca bahul hat 25.42 a a a a a a ccclii

viratho vy yudhacaiva drdhavedhavim rcchitah a s u .. . krto duryodhanah sarvar j am bhmena payat m a n . s a . .

25.43

tatopah ram sainyasya jit scakruca kaurav h a . a s a. duryodhano niay m ca yayau yatra nadsutah s a . . pdito bhmab naica ksaradg tro nan ma tam 25.44 . a. s a a . uv ca hetun kena vayam ksy ma sarvad a a a . . a p ndav sca jayam nityam labdhv harsamav pnuvan a . . a a a . . . tam ha bhsmastejey dev ste dharanm gat h a . a a a. .. viesatah keavena p lit statpriy h sad 25.46 s . . s a a a. a m nasottaraaile hi pur brahmapurassar h a s a a. sthit dev stad payad brahmaiko harimambare a a a s

25.45

25.47

stutv samp jya bh meh sa bh r vataranaya tam a u u . aa . pr rthay m sa tenoktam dev n mavadad vibhuh 25.48 a a a a a . . ayam n r yano devah purnanantagunarnavah . aa . . . . . . aj apayati vah sarv n pr durbh v ya bh tale a a a a u . n . svayam ca devakputro bhavisyati jagatpatih 25.49 . . . evam tena sam dis.ta dharmav yv dayokhil h a . a a a. . abhavan p ndav dy ste sendr h sahamarudganah a. . a a a. . .

25.50

sa ca n r yano devo devaknandanobhavat aa . tenaite p lit h p rth ajey devasarginah a a. a a a . . tasm t taih sandhimanviccha yadcchasyapar bhavam a a . ityukto dambhabuddhyaiva natv visnum tato yayau a .. . . pr tarniry tay m sa sen m yuddh ya durmatih 25.52 a a a a a. a . divyausadhena bhsmasya bh tv ca nirujastatah . u a . . cccliii

25.51

bhsmamagre nidh yaiva yayau yuddh ya damsitah . a a . .

25.53

tatr sd yuddhamatulam bhmabhsm nuy yin m a . a a a . p ndav n m kur nam ca sur namanivartin m 25.54 a. . a a . u. . a. a dhrs.tadyumnastatra bhm nuy y duryodhanasy varajaih prayuddhyan a a a .. . sammohan strena vimohayitv vikarnap rv nahanacca sen m 25.55 a a u a a . . tato dronast n samutth pya sarv n vij an strenasadat p rsatam ca a a n a a. . a . . tam bhmasenah s tahnam vidh ya vyadr vayacchatruganancharaughaih 25.56 a a . . u . . . ath sadat krtavarm rathena dhrs. adyumnam sobhyay t t vubhau ca a a a a . ..t . vavarsatuh saravarsairathograistatr karod viratham draupadistam 25.57 a . . . . tasmin jite rathavre svayam tam duryodhanah p rsatam sas da a a . . . a. tam bhmaseno virath yudham ca krtv b nen hanajjatrude e 25.58 a s . a a. a . . vim rcchitam tam rudhiraughamuccairvamantam su svarathe nidh ya u a a . . krpo yayau m rutirdh rtar s. rm vyadr vayat prtan m b nap gaih 25.59 a a a. t . a . . a . a. u . athendras nuh keavapreritena rathena satr n vidhama charaughaih u . s u n . rath n rane pa cavimsatsahasr n nin ya vaivasvatas dan ya 25.60 a n a a a a . . tamanvay d yuyudh nah sudhanv vidr vayan dh rtar s.trasya sen m a a . a a a a. a tamabhyay t saumadattistayoca suyuddham sdatibhairav stram 25.61 a s a a putr n daasy u nihatya vrah sa s tyakeh saumadattih sak se a s a s . a a . . samarpay m sa sarrad ranaih sarairubhau tau virathau ca cakratuh 25.62 a a a . . . ath sip n im yuyudh nam su mah sihastena ca saumadattin a a. . a a a a as ditam vksya ratham svakyam ropay m sa sutonilasya 25.63 a a a a . . . suyodhanah saumadattim svakyarathe vyavasth pya ca bhmasen t a a . . ap dravad v savirbhs mam jau sam sas d u mahendrakalpah 25.64 a a . a a a as .

cccliv

ubhau ca t vastravid m prabarhau sarairmah svisasannik saih a a. a . a . tataksaturn kasad m samaksam mah balau samyati j tadarpau 25.65 a a. a a . . . . svab huvryen a jitah sa bhsmah kir. in lokamah rathena a . . . t a a . sen map hrtya yayau niay m s dit y matha p ndav sca a a . s a a a a a a . . a

25.66

tatah paredyuh punareva bhmabhsmau puraskrtya samyatuste . . . . sene tad s rathihnam su bhsmam krtv m rutirabhyag t par n a a a . a a . . a a nip tit stena rathebhav jinah pradudruvuc vais. ah samast h 25.67 a a a s a s . t . a. . duryodhan dyes u par jitesu bhsmadronadraunipurassaresu a . a . . . . . mah gajastho bhagadatta ag d yan b nam bhmasenemucacca a a. . a a

25.68

ten tividdhe bhmasenesya putra udyaccham nam pitaram niv rya a a . a . ghatotkacobhyadravad su vrah svam yay hasticatus. ayasthah 25.69 a . a a . .t . sa vaisnav stram bhagadattasamstham vij aya visnorvarato viesatah n s . . .. a . . . .. amoghamanyatra harermarutsutah putre y te na svayamabhyadh vat 25.70 a a . anugrah dabhyadhik davadhyam j nannapi svam v sudevasya nityam a a . a . a tadbhaktivaiesyata eva tasya satyam v kyam kartumarim nac y t s. a a . a . . yad svaputrena jito bhavet sa kimv tmanetyeva tad pravettum 25.71 a a a . sa vismrt strastu yad bhavet tad bhmo bhagadattam pray ti a a a . a . rte bhmam v rjunam n stramesa pramu cattyeva hi veda bhmah . a n . . . a . caturgaj tmoparig tmaka ca ghatotkacah supratkam ca tam ca a a s . . . . n n prah rairvitudamscak ra sandigdhajvau jagat m samaksam a a a a. . a .

25.72

25.73

gaj rtan dam tu niamya bhsmamukh h sam peturamum ca drs.tv a a . s . a. a .. a . mah k yam bhmamamusya prs.thagopam ca v yv tmajamatrasan bhrsam a a . a a .. . . . te bhtabht h prtan pah ram krtv pajagmuh sibir ya sghram 25.74 a. . a a . . a . a dine pare caiva punah samet h parasparam p ndavakaurav ste a. a . . a. . tatr sadann gasut samudbhavah p rth tmajah sakuney n salekah a a a a . . . a a . . ccclv

25.75

taih pr sahastaih ksatak yotir d hakopah sa khadgena cakarta tesam a u. . a . . . . . sir msi vro balav nir v n bhayam dadhad dh rtar s. resu cogram 25.76 a. a a a a a. t . . drs. v tamugram dhrtar s. raputro didea raksolambusan madheyam s a ..t a . a. t . . jahy rjunim ksipramiti sma tacca sam sadann gasut tan jam 25.77 a a a a u . . tayorabh d yuddhamatva d runam m y yujorvryavatormah dbhutam u a . . a a a sas dinov n sa tu r ksasosrjat te p rthaputrasya ca s dinohanan a s a a . a a . tatastvanant kr tim ptam rjunim suparnar pohanad su r ksasah 25.78 a . a a a a . . . u . hatam niamy rjunimugrapauruso nan da kopena vrkodar tmajah a a a . . s . . cac la bh rn nadatosya r vatah sas gar gendranag bhrsam tad a u a a a a a . . a .

25.79

alambusastam prasamksya m ruteh sutam bal dhyam bhayatah par dravat . a a. a . . . . . par dravan dh rtar s. rasya sen h sarv stam r tha suyodhano nrpah 25.80 a a a. t a. a aa . . sa bhmaputrasya jagh na mantrino mah bal m scaturony m stathaiva a a a. a. . hat vaesesu ca vidravatsu ghatotkacobhy hanad su tam nrpam 25.81 a s . . a a . . . sa pdyam no yudhi tena raksas praveay m sa saram ghatotkace . a s a a . a . . drdh hatastena tad valyas ghatotkacah pravyathitendriyo bhrsam a a a .. . . . tasthau katha cid bhuvi p tyam nah punah sar napyasrjat suyodhane n a a . . . a ciraprayuddhau nrpar ksas dhipau paraspar jeyatamau ranajire a . a a . . dronadayo vksya riraksisantah suyodhanam pr puramitras h h 25.83 . a a. . . . a . . sa dronaalyau guruputragautamau bh riravahkrtavarm dik m sca u s a a. . s . . vavarsa b nairgaganam sam srito ghatotkacah sth latamai suvegaih 25.84 a u . . . . . a. tamekagryai rathibhih pariskrtam nirksya bhmobhyagamat samast n . a . . . . dronotra bhmaprahitaih sarottamaih supditah pr ptam rcchah pap ta . . a u a . . . .

25.82

25.85

draunim krp dy n sasuyodhan m sca cak ra bhmo virath n ksanena a. a a . . . . . a a niv ryam namstu vrkodarena ghatotkacast n pravavarsa s yakaih 25.86 a a. . a . . . . . a ccclvi

ten mbarasthena tarupram nairabhyardit h kuravah s yakaughaih a a. a. . a . bh mau ca bhmena saraughapd it h peturneduh pr dravamsc tibht h u . a. a a a. . .

25.87

sarv msca t nchibiram pr payitv vin bhsmam kaurav n bhmasenah a. a a a . a . a . . ghatotkacac nadat m mah svanau n dena lok nabhip rayantau 25.88 s a a. a a a u . duryodhanotha svajanaih sametah punah pr y d ranabh mim sa bhsmam u . . . . . a a . jayop yam bhaimaseneraprcchat svasyaiva sa pr ha na tam vrajeti 25.89 a . a . . pr gjyotisam caiva ghatotkac ya sampresay m sa sur pag sutah a a a a . . . . a a . sa pr pya haidimbamayodhayad bal sa c rday m sa saku jaram tam a a a a n . . ten rditah pr hinocch lamasmai viyatyabhiplutya tad ghatotkacah a u a . a . . . pragrhya sulam prababha ja j num ropya dev jahrsustadksya 25.91 . n a a a . . .. tad sa tasyaiva pad nug n nrpo jagh na tam m rutirabhyay d rane a a a . a a . a . sa pr hinod bhmasen ya vro gajam tamastambhayad su s yakaih 25.92 a . a a a . . samstambhite b navaraistu n ge bhmasy sv n s yakair rdayat sah a. a a a a a . . sobhyardit svotha gad m pragrhya hantum nrpam tam sagajam sam sadat a a. a . . . . . . sa hantuk mena rusabhipanno bhmena r j puratah prs. hataca a aa s . . ..t krsnen stram vaisnavam tad grhtum sah rjunen payayau subhtah a a . .. . a . . . . .. tasmin gate bhmasen rjun bhy m vidr vite r jasa ghe samaste a a a. a a n bhsmah sen mapahrty pay to duryodhanastam nii copajagmiv n . . a a . a a . s

25.90

25.93

25.94

25.95

samsr vitah kr ravacah sa tena cakre satyam mrtyubhayam vih ya a . a . u . . . . sakty hanisy mi par niti sma cakre ca tat karma tath paredyuh 25.96 a a a . a . tam saktito jugupurdh rtar s.tr sten rdit scedip nc lamatsy h a a. a a a a a a. . par dravan bhsmab norubht h simh rdit h ksudramrg iv rt h a . a. a. . a a. . . a a a.

25.97

samsth pya t n bhsmamabhipray ntamalambusov rayat p rthas num a . a a a u . a ccclvii

vijitya tam keavabh gineyo yayau bhsmam dh rtar s.tromum ra a . a a. a . s .

25.98

tad yuddham snnr pap rthaputrayorvicitramatyadbhutamugrar pam a . a u samam ciram tatra dhanucakarta dhvajam ca r j sahas bhimanyoh s aa a . . . . athainamugraica sarairvavarsa s tam ca tasy u jagh na vrah s as a . . u . tad sadad bhmaseno nrpam tam jagh na c sv n dhrtar s. rajasya a a a a . . . . a. t

25.99

25.100

drono draunirbhagadattah krpaca sacitrasen abhyayurbhmasenam a . . . . s sarv msca t n vimukhkrtya bhmah sa citrasen ya gad m sam dade 25.101 a. a . . a a. a t mudyat m vksya par dravamste sa citrasenaca rath davaplutah a a. . a s a . . sa c rnito gaday tadrathaca tajjvanenoddhrsit sca kaurav h 25.102 n u . a s a. . . a bhsmastu p nc lakar sacedis vahan sahasr ni caturdaograh . a a u a. s . . rathaprabarh natitigmatej vidr vay m sa par navniva 25.103 a a a a a a vidr pya sarv mapi p ndusen m vir vya lokesu ca krtim tmanah a a a. . a. s a a . . sen m sam hrtya yayau niagame samp jyam no dhrtar s. raputraih 25.104 a. a . s u a a. t . . drono vir . asya puro nihatya sa kham sutam tasya vijitya tam ca at n . . . . vidr pya sen mapi p ndav n m yayau nadjena sahaiva hrs. ah 25.105 a a a. . a a . t . .. bhm rjun vapi satr n nihatya vidr pya sarv msca yudhi pravr n a a u a a. a yudhis.thirenapahrte svasainye bhtena bhsm cchibiram prajagmatuh 25.106 . a . . . . . yudhis.thiro bhsmapar kramena bhto bhsmam svavadhop yameva . a . a . . . pras. um yayau nii krsnonuj sca tasy nvayustam sa pit maho yat 25.107 s .. . a a a . .t . bhm rjunau saknuvant vapi sma nartenuj am hantumimam tadaicchat m a a n . a . p jyo yato bhsma ud rakarm krsnopyay t tena hi p ndav rthe 25.108 u . a a .. . a a. . a pr py nuj am bhsmataste vadh ya sikhandinam tadvacas gray yinam a a n . . a a a .. . krtv paredyuryudhaye vinirgat bhismam puraskrtya tath parepi 25.109 a a . a . . .

ccclviii

sikhandino raksakah phalgunobh d bhsmasya duhsasana asa c gre u . a .. . . . anye ca sarve jugupurbhs mameva nyav rayan bhmasen dayast n 25.110 . a a a bhsm ya y ntam yuyudh nam jau nyav rayad r ksasolambusotha . a a . a a a a . tam vajrakalpairatudad vrsnivrah saraih sa m y masrjat tadogr m 25.111 a a a .. . . . . . astrena m y mapanudya vro vyadr vayad r ksasam s tyakistam a a a a . . . a tasmin gate yuyudh no rathena yayau bhsmam p rthamanveva dhanv a . . a

25.112

drono draunirdh rtar s.traca r j bh rirav bhagadattah krpaca a a. s aa u s a . . . . s salyo b hlkah krtavarm suarm sarv sca sen v rit v yujena 25.113 a . . a s a a a a a a sa t n muhurvirathkr tya vrah pr gjyotisam sagajam dr vayitv a . . a a . . . a nyav rayat phalgunam roddhuk mam p rthaca devavratam sas da a a . a s a a .

25.114

yudhis.thiram bhsmamabhipray ntam m drsut bhy m sahitam nrvram . a . a a a. . . . . nyav rayacchakunih s din m ca yutoyutenaiva var svagena 25.115 a a . a a. t n s dinov m sca nihatya sarv n vijitya tam sakunim p ndav ste a a s a. a . . a. . a pr purbhs mam draupadey sca sarve tath vir . adrupadau kuntibhojah 25.116 a . a a at . . dhrs.tadyumnam bhsmamabhipray ntam nyav rayat saindhavastam sa b naih . a . a a. . .. . . hat svas tam saganam dr vayitv sam sadad bhsmamev u vrah 25.117 a u . a a . as . . . a guptotha p rthena rane sikhand bhsmam sam s dya sarairat dayat a aa a. . . . . . bhsmah strtvam tasya j nan na tasmai mumoca b nan sa tu tam tutoda . . . a a. .

25.118

sikhandinam v ray m sa b nairdurmarsanomarsanavihvaleksanah a. .. . a a a . . . . . . . n tyetumenamaakacchikhand duhsasanah p rthamav rayat tad 25.119 a s a a . . . . a sa lokavropi dur tman mun ruddhoakannainamattya y tum a a a s a bhsmam p rthah s yak sc sya tasmin sasajjire parvatesvapyasakt h . a. . a . a a a . amarsayuktau cirameva vr vayuddhyat marjunadh rtar s. rau a a a a. t . samam tad snmahadadbhutam ca divaukas m payat m bh bhrt m ca a a. s a. u . a. . . ccclix

25.120

25.121

tad vir . adrupadau kuntibhojam krsnasut n kekay mscekit nam a at a. a . .. . a bh rih salah somadatto vikarnah sakekay v ray m suruccaih 25.122 u . . a a a a . . . jitvaiva t mstebhiyayuca bhsmam tatorjunottya duhsasanam ca a. s . . . . bhsmam sarair rcchadaripram thibhih sikhandinam dh rtar s.tr d vimucya . a a a a. a . . .. . sa taih samastairbahuastrap gairbhr sam marmasvarditac pamuktaih s u sa . . . . saraih samast n virath mscak ra sainaiyap nc lyayudhis.thir dy n 25.124 a a. a a a a a . . sa cedip nc lakar samukhy n rathottam n pa cavimsatsahasr n a a u a a n a . sampresay m sa yam ya b nairyug ntak legniriva pravrddhah 25.125 a a. a a . . . a a nirksya tam s ryamiv tapantam sa codito v sudevena p rthah . a a a . u . n . ciccheda tatk rmukam lokavro ranerddhacandrena sa c nyad dade a a a . . .

25.123

25.126

ciccheda taccaivamas. au dhan msi saktim ca carm sivaram par ni ca u. . a a. .t . . dhan msi datt ni nrbhirnrpasya sarv ni ciccheda sa p kaasanih 25.127 u. . a a. a s . . . tatah saraih s ryakaraprak sairvivy dha sarve ca yudhis. hir dy h a a . . u . t a a. tairardito nyapatad bh tele sa pr nan dadh r pi tathottar yan at 25.128 u . a. aa a . nip titesmin m rutidronamukhy n vidr pya tatr gamad su tepi a a a a a a . tad yudh ni pranidh ya vr h p rth h pare cainamup sadan sma 25.129 a a a. a a. a . a pranamyatam tadvacan t samyustasmin dine sibir nyeva sarve a a. . . pare dine sarva evopatasthurbhs mam yad n mpatin sahaiva 25.130 . u a a . sa p rvadivase p rthadattab n opabarhanah u a a. . . tad pi tr. part tm yogyam peyamay cata 25.131 a a .t a a . dh rtar s.trairavij atam tadabhij aya v savih a a. n . n a . v runastrena bhittv sa bh mim v ri sugandhi ca a . a u . a . urdhvadh ramad d sye tarpitonena sovadat 25.132 a a a

ccclx

y drsyastraj at p rthe drs. atra kurunandan h a . n a a a. . . t y drg b hvorbalam bhme samyugesu punahpunah a . a . . . . .

25.133

y drsam caiva m h tmyamanantamajaram hareh a . . a a . . vij atam sarvalokasya sabh y m drs. ameva ca 25.134 n . a a . ..t up ramata tad yuddham sukhinah santu bh mip h a u a. . . yathocitavibhakt m ca bhu gdhvam bh p h sad bhuvam a. n u a. a . ityuktah prayayau t snm dh rtar s. rah svakam grham 25.135 u. . . a a. t . . . . vy sadattoruvij an t sa jay dakhilam pit a n a n a a . srutv tad paryatapyat p ndav h krsnadevat h a a a. . a. . . . a. mumuduh sibiram pr pya sarve krsnanumodit h a. .. . . . a

25.136

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . bhsmap to n ma pa cavimsodhy yah . a a n a . .

ccclxi

(n r yanastropaamanam) a a . s atha sadvimsodhy yah a . . . . Om ath khil n m prthivpatn m c ryamagryam rathin m suvidyam a a a. . a a a a. . . r masya viv dhipateh suisyam cakre cam pam dhrtar s. raputrah 26.1 a s a u . . a. t . s. . . karnopi bhsm numato dhanusm n yuddhodyatobh t tadasatkrtah pur . a u a . . . . a tasmin sthiten ttadhanustadaiva ratham sam sth ya gurum samanvay t 26.2 a a a a . . drono vrto dh rtar s.trena dharmasutagrahe tena krte pratirave a a. . s . . . j atv yatt h p ndav stam samyuryuddh ya tatr bhavadugrayuddham n a a. a. . a . a a

26.3

patatribhistatra dudh va satrav n drono dhanurmandalamantranissrtaih a a . . . .. tam sas d u vrkodaro nadamstam sadan draunikrpau ca madrar . 26.4 a a as . a at . . . sa t n vidh y bhyapatad ranegranrdronam tamanv rjunirabhyay t par n a u a a a a . . . . vav ra tam madrapatistayorabh d rano mah mstatra gad m sam dade a u a. a. a . . salyotha bhmobhiyayau gad dharastametayoratra babh va sa garah 26.5 a u n . ubh vajeyau gadin manuttam vatulyavryau pravarau balyas m a a a a viceratucitratamam prapayat m manoharam t vabhinardam nau s s a. a . . a gad prap t nkitavajrag trau dadara lokokhila eva tau rane 26.6 a a a a s . gad bhigh tena vrkodarasya vicetanah pr patadatra madrar . a a at . . a bhmopi kop t pracalatpadah ksitau nidh ya j num sahasotthitah ksanat a a a . . . . . . vicetanam patitam madrar jam vilokya bhmam ca tam hvayantam a . . a . . ratham sam ropya janasya payatah puraca bhmasya krpopajagmiv n a s s a . . . vijitya madr dhipamojas rih nadan ratham pr pya nijam sa m rutih a a a a . . a . vyadr vayad b naganaih paresamankinm dronasamaksameva 26.9 a a. . . . . . . vidr vayaty su kur n vrkodare vidh ya saubhadramukh n sas tyakn a a u . u a a dronobhipede nrpatim grhtum tam sas d u dhana jayo rath 26.10 a a as n . . . . .

26.7

26.8

ccclxii

sa v sudevaprayate rathe sthitah saraih sarr ntakaraih samantatah a . . a . . nihatya n g svanar n pravartayannadrsyat veva ca sonit pag h 26.11 a a a as . a a. . nihanyam n su kir. in cam sv raksite dharmasute tath padah a a t a u. a . a . cam m ca bhm rjunab n abhagn m dronopahrty payayau niagame u. a a. a. a s . . sa dh rtar s. rena yudhis. hir grah t samsr vitah kr ravaco niay m a a. t . a s a .t a . a . u jag da d ram samar d vinyat m p rthastato dharmasutam grahsye a u . a a. a . .

26.12

26.13

tatah suarm sahito mah rathaih samsaptakaird rataram pranetum a a u . s . . . . yuddh ya bhm nujam su klrpto duryodhanenomiti sopyav dt 26.14 a a a a . sam hvay m surath rjunam te pr tarhut sasya diam ranaya a a a a a a s . . . ayodhayat t n sa ca tatra gatv bhmo gaj nkamath tra c vadht a a a a a nihanyam nesu gajesu sarvao vidr pyam n esvakhilesu r jasu a . s a a. . . . a pr gjyotiso dh rtar s.tr rthitastam sam sadat supratkena dhanv a a a. a a . .

26.15

26.16

vibhsit h supratkena bhmahay na tasthustadanu sma s tyakih . a . a a . saubhadramukhy sca gajam tamabhyayuciksepa tesam sa rath nath mbare a s . a a . . . saineyap rves u rathojjhitesu bh m vavaplutya katha cideva u . u a n . sthitesu bhme ca vibhsit sv n samyamya yuddhyatyapi krsna aiksat . a a .. . . . . sa kleito vaisnav stram pramu cet pr gjyotiso bhmasene tatoham n s n a . .. a . y my rjunenaiva tadastram tmanah svkartumanyena var dadh ryam a a a a a . iti sma sa cintya sah rjunena tatr yay vatha p rtham trigart h n a a a a a. . nyav rayamstv s. ramastram sa tesu vyav srjanmohan y u vrah a a. a as . . a. t . .

26.17

26.18

26.19

26.20

tadastravryen a vimohit ste parasparam krsnap rth viti sma . a . .. . a a jaghnustad v savist n visrjya pr gjyotisam hantumih bhyag d drutam a a a a a a . . . visrjya bhmam sa ca p rthameva yayau gajaskandhagato gajam tam . a . . pracoday m sa rath ya tasya cakrepasavyam harirenam su 26.22 a a a a . ccclxiii

26.21

manojavenaiva rathe parena sambhr myam ne natu tam gajah sah a a. . . . . pr ptum saak tha saraih sutksnairabhyardday m sa nrpam sa v savih a . s a .. a a a . . . . astraica sastraih suciram nrvr vayuddhyat m tau balin m prabarhau s a. a. . . . a atho cakart sya dhanuh sa p rthah sa vaisnav stram ca tad kuekarot a a an s . . . .. a tasminnastre tena tad pramukte dadh ra tad v sudevomitauj h a a a a. tadamsadeasya tu vaijayant babh va m l khilalokabhartuh 26.25 s u aa . . drs. vaiva tad dh ritamacyutena p rthah kimartham vidhrtam tvayeti a a ..t . . . . uce tam h u jaganniv so may khilam dh ryate sarvadaiva 26.26 a as a a a . na m drsonyosti kutah paro mat soham caturdh jagato hit ya a . a a . . sthitosmi moksapralayasthitn m srs.teca kart kramaah svam rtibhih a . .. s a s . u . . . sa v sudev dicatuhsvar pah sthitoniruddho hrdi c khilasya 26.27 a a u . a . . sa eva ca krodatanuh par ham bh mipriy rtham narak ya c d m a u a a a a . . . . astram madyam varamasya c d mavadhyat m y vadastram sas noh . a a a. a u . . . astrasya c nyo natu kacidasti yovadhya etasya kutaca mattah a s s . iti sma tenaiva may dhrtam tadastram tadenam jahi c strahnam a . . a . .

26.23

26.24

26.28

26.29

ityuktam karnya sa keavena sammantrya b nam hrdaye mumoca a . s a. . . pr gjyotisasy paramuttamam saram gajendrakumbhasthala asvamajjayat a . . . a ubhau ca tau petaturadrisannibhau mahendravajr bhihat viv u a a as nihatya tau v savirugrapauruso mumoda s dhu svajan bhip jitah a a a u . .

26.30

26.31

ath calam vrsakam caiva hatv kanyasau sakunestam ca b naih a a a. . . .. . . vivy dha m y masrjat sa t m ca vij an strenau n saya cakre 26.32 a a a a. n a . . s a sa nas. am yah pr dravat p pakarm tatah p rthah sarap gaicam m t m a a u s u. a . a . .t a . a vidr vay m sa tad guroh suto m hismatpatim jau jagh na 26.33 a a a a a . a a .

ccclxiv

tad bhmastasya nihatya v h n vyadr vayad dh rtar s. rm cam m ca a a a a a a. t . u. bhm rjun bhy m hanyam n m cam m t m drs.tv dronah ksipramap jah ra a a a. a a. u. a. .. a a a . . . pr gjyotise nihateth grah cca yudhis. hirasy tivisannar pah a a a a . .. u . . .t duryodhanor vayad dnav ky nyatra dronam sopi nrpam jag da sa a a a . . . . p rthe gate svo nrpatim grahsye nihanmi v tatsadrsam tadyam a . a . . . . iti pratij am sa vidh ya bh yah pr taryayau yuddham k nks am nah n . a u . a a a . a. .

26.34

26.35

26.36

padmavy ham vy hya parairabhedyam var d visnostasya mantram hyajaptv u . u a .. a . . p rth sca tam pr purrterjunena samsaptakairyuyudhe sopi vrah 26.37 a a . . a . . p rth vy ham tu tam pr pya n sakan bhettumudyat h a a u . a a. . a j namsca pratibh yog t k myam naiv japanmanum 26.38 a . a a a a . bhmo yudhis.thirastatra tajj am saubhadramabravt n . . bhindhi vy hamimam t ta vayam tv manuy mahe 26.39 u a . a . a sa evamukto rathin m prabarho vivea bhittv dvisat m cam m t m a. s a . a. u. a anveva tam v yusut dayaca viviksavah saindhavenaiva ruddh h 26.40 a s a. . a . . varena rudrasya niruddhyam no jayadrathen tra vrkodarastu a a . . visnorabhs. am vadham rjunestad vij aya saktopi nac tyavartata . t . a a n a ..

26.41

jayadrathasthena vrsadhvajena prayuddhyam nes u vrkodar disu a . . a . .. praviya vrah sa dhana jay tmajo vilolay m sa parorusen m 26.42 s . n a a . a a sa dronaduryodhanakarnaalyairdronyagranbhih krtavarmayuktaih . . s . . . . . ruddhacac r ribales vabhtah sir msi krntamstadanubrat n m 26.43 s aa . a. a a . . . sa laksanam r jasutam prasahya pituh sampenayad su mrtyave a . . . . . . a brhadbalam cottamavryakarm varam rath n mayutam ca patribhih 26.44 a a a . . . . . dronadayastam harikopabht h pratyaksato hantumaaknuvantah a. s . . . . sammantrya karnam purato nidh ya cakrurvic p svaratham ksanena a a a . . . . . ccclxv

26.45

karno dhanustasya krpaca s rath drono hay n su vidhamya s yakaih a a a a . s . . . sacarmakhadgam rathacakramasya pranudya hastasthitameva tasthuh 26.46 . . . . bhtesu krsnadatha tadvadh ya tesv sas d u gad yudham gad . .. . a a . a a as . dauhsasanistau yugapacca mamraturgad bhigh tena mithotipaurusau a a . . tasmin hate satruravam niamya harsodbhavam m rutirugravikramah . s . a . . vijitya sarv napi saindhav dn yudhis.thirasy numate nyasdat 26.48 a a a . . vy sastad t namit tmavaibhavo yudhis. hir dn glapit nabodhayat a a a a a .t a vijitya samsaptakap gamugro niagame v savir pa s cyutah 26.49 u s a a a . . niamya putrasya vadham bhrsartah pratiravam sotha cak ra vrah s s a . . . . . jayadrathasyaiva vadhe niay m svapnenayat tam giriantikam harih s a . s . . . svayamev khilajagadraksadyamitaaktim n a s a . apyacyuto gurudv r pras dakrdaham tviti 26.51 aa a . . j apayan phalgunasy stragurum giriama jas n a s n a . pr payitvainamevaitatpras d dastramudbanam a a a . cakre tadarthamev sya raksam cakre tad tmik m a a a . . s ntvayitv subhadr m ca gatvopapl vyamacyutah a a a. a . yojayitv ratham pr tah s rjuno yuddhamabhyay t a a . a . a

26.47

26.50

26.52

26.53

srutv pratij am puruh tas norduryodhanen rthitah sindhur jam a n . u u a a . tr t smyaham sarvatheti pratij am krtv drono vy hamabhedyam tanot aa n . . a u a . .

26.54

sa divyamagryam sakatabjacakram krtv svayam vy hamukhe vyavasthitah . . . . a . u . prs. he karnadraunikrpaih saalyairjayadratham guptamadh t paraica 26.55 a s ..t . . . . s . ath rjuno divyarathoparisthitah suraksitah keaven vyayena a a . . . s vijitya durmarsanamagratobhyay d dronam sudhanv gurumugrapaurusah a a . . . . . .

26.56

ccclxvi

pradaksinkrtya tam svag t tatah k l tyayam tveva via kam nah a a s n a . . . . . aa . ratham manovegamath nayaddhariryath sar h peturamusya prs.thatah 26.57 a a a. .. . . . vijitya h rdikyamath prayatnah sa indras nuh pravivea tad balam a a u . s . vilolay m sa ca s yakottamairyath gajendro nalinm baloddhatah 26.58 a a . a a . . . sa uccak setiratho rathottame sav sudevo harina yathendrah a a . . cakarta cogro dvisat m sir msi saraih sarr ntakaraih samantatah 26.59 a. a. a . . . . drdh yumacyut yum ca hatv vind nuvindakau a . a a .. a sar bhy m presay m sa yam ya vijayo yudhi 26.60 a a. a . a a sudaksinam ca k mbojam nihaty mbas.thameva ca a a . . . . . srut yudham nadj tam varunad sas da ha a a . . . a a yasy d d varuno divy mamogh m mahatm gad m a a a a. . a .

26.61

sa tu tena saraistks nairarpito viratham ksanat .. . . . cak ra p rthasya ratham ruhy ridhar ya t m 26.62 a a a a a a gad m ciksepa s tasya v runeh sira eva tu a. a a . . . bibheda satadh srnamastiskah sopatad bhuvi a . . .

26.63

ayuddhyantam svagaday yadi t dayasi svayam a a. . tay virnamastisko marisyasi na samsayah a s . . . . . amogh c nyath seyam gad tava bhavisyati 26.64 a a a a . . ityabravt tam varunah pur tena sa keave a s . . . ayuddhyati gad ksep t tay srnair abh t a . a a . s a u

26.65

hatesu vresu nijesu sa ghao vidr vitesv lulite ca sainye n s a . a . . . . duryodhano dronamupetya dnamuv ca h p rtha upeksitastvay a a a a . .

26.66

itritebhedyamamusya varma baddhv mah mantrabal t sa viprah a a a . . jag da yenaiva balena p rthairviruddhyase tena hi y hi phalgunam a a a

26.67

ccclxvii

itrito dh rtar s.trah sa c pam d ya sauvarnarathoparisthah a a. . a a a . . jag ma p rtham tamav rayacca sarairanekairanalaprak saih a a a a . .

26.68

vivy dha p rthopi tamugravegaih sarairna te tasya ca varmabhedam a a . cakrustato v savirdivyamastram tadvarmabhed ya sam dade rusa 26.69 a a a . . sandhyam nam tu guroh sutastacciccheda p rthotha suyodhan sv n a . a a a . hatv taleviddhyadathainamugrairdraunih saraih p rthamav rayad yudhi a . a . . . a

26.70

sa draunikarnapramukhairdhana jayo yuyodha te cainamav raya charaih n a n . . . babh va yuddham tadatulyamadbhutam jayadrath rthedbhutavryakarman am u a . . . p rthe pravis. e kurusainyamadhyam dronoviat p ndavasainyam su a s a. . a .t . . sa tadrath nkamudagravegaih sarairvidh ya nyahanacca vr n 26.72 a u a . sa vravaryah sthaviropi y n m yuveva madhye pracac ra dhanvin m u a. a a . prap tayan vrair msi b nairyudhis. hiram c sadadugravryah 26.73 a s a. a. . .t . a nrpagrahecchum tamavetya satyajinnyav rayad draupadir su vryav n a a a . . niv ritastena sirah sarena cakarta p nc lasutasya viprah 26.74 a . . a a . nihatya tam vratamam ranotkatam yudhis. hiram b naganaih sam rdayat a . . . . . . a. . . .t sa saktistena vidh ya sa garam nir yudho vyavarathah krtah ksanat 26.75 a n a s . . . . . . sa urdhvab hurbhuvi samsthitopi grhtum jau gurunabhipannah a . . a . . m drsutasy varajasya y nam ruhya veg dapajagmiv m statah 26.76 a a a a a a. . dronam tatah saiup lih saputro j r sandhih k sir jah saaivyah aa . . . s a . . a a . s . sam sadan kekay scaiva pa ca sam rdayan b naganaica sarvaah 26.77 a a n a a. s . . s

26.71

sa t n kramenaiva nikrttakandhar ncharottamairatra vidh ya viprah a a a . . . nin ya lokam paramarkamandalam vrajanti nirbhidya yam rdhvaretasah 26.78 a u . .. . . vidh yam ne gurunorusainye prth sut n m prtan h paresam u a . a a a . . a. . . pr yo rane m rutas nunaiva hatapravr mrdit h par dravan a a u a . a. a . ccclxviii

26.79

alambuso n ma tadaiva r ksasah sam sadanm rutimugrapaurusam a a . a a . . sa pditastena saraih sutejanaih ksanadadrsyatvamav pa m yay 26.80 . a a a . . . . . sodrsyar ponucar napd ayad bhmasya tad vksya cukopa m rutih a . . a . . u astraj at m tmanikeav j ay sandarayann gatadharmasa kat ah 26.81 n a a s an a s a n . . tv s.tr stram datta sa k myakarmahnopi bhmastata utthit h sar h a. a a a a. a. te b navary stadadrsyavedhino rakso vid ry viviurdhar tal am 26.82 a. a a a s a . . . taddhanyam nam pravih ya bhmamap dravad d rataram subhtam a . a a u . tatastu bhmo dvisat m var thinm vidr vay m sa saraih sumuktaih 26.83 u . a a a . . . a. tadaiva krsnatanay h samet jaghnuh salam samyati saumadattim a. a .. . . . . alambusam pr pa tad ghatotkacah parasparam tau rathin vayuddhyat m a a a . a . . . ghatotkacastam viratham vidh ya khastham kha ev bhiyuyodha samsthitah a a . . . . . . tatastu tam bhmasuto nigrhya nip tya bh mau pradadau prah ram 26.85 a u a . . pad sirasyeva sa pis.tamastako mam ra madhye prthivpatn m a a a . . tasmin hate bhaimasenih kur nam vyadr vayad rathavrndam samant t u. . a a . . .

26.84

26.86

tad sadat krtavarm rathena sen m p ndun m saravarsam pramu can a a a . a. . a . n . . . dadau varam tasya hi p rvamacyutah prtah stuty sarvajayam muh rte 26.87 u a u . . . . sa tena p nc laganan vijigye yamau ca bhmasya purotha tam ca a a . . vivy dha b nena sa v sudevavaram vij nan na tad samabhyay t 26.88 a a. a a a a . vinaiva vrsnn vijaye varo yadamusya ten sya hay n sa s tyakih a a a .. . . . nihatya b nairatudat sa y namanyat sam sth ya tatopajagmiv n a. a a a a

26.89

tad harih p ncajanyam sughosam p ray m sa jayebhiyuddhyati a . a . . a u a a karnadibhirdraunimukhai rip nam balaprah n aya parah parebhyah 26.90 u. . a. . . . . sa p ncajanyocyutavaktrav yun bhrsam sup rnodaranissrtadhvanih a a a . . u . . . ccclxix

jagad viri ceasurendrap rvakam prakampay m sa yug tyaye yath n s u a a a a . g ndvaghose ca tad bhibh te yudhis.thiro bhtabhtastadetya a. . a u . . saineyam ce parasainyamagne p rthe svayam yuddhyati keavah sma u a s . . na sr yate g ndvasy dya ghosah samsr yate p ncajanyasya ghosah u a. . a a . . . u . . tad y hi j nhi tamadya p rtham yadi sma jvatyasah ya esah 26.93 a a a a . . . itritah s tyakiratra vipr n samp jya vittaih param sisaca . a a u a . s . jay ya tebhyah pratigrhya sen mukham yayau bhmasen nuy tah a a a a . . . .

26.91

26.92

26.94

bhmastu sen mukham su bhittv pr veayad yuyudh nam cam m t m a a a a s a . u. a sa yuddhyam no gurunabhyupeksitah s tam nihatya dr vay m sa c sv n a a a a a a . . . u . balam vivrddham ca tad sya s tyakervipr srbhih krsnavar dapi sma a a a a . . . . .. . balasya vrddhirhi pur sya datt krsnena tus. ena dine hi tasmin 26.96 a a .. . . .t tato vivrddhorubal t sa s tyakih samsth pya bhmam prayayau rathena a a . . . . a tam b navarsaih prtan m samant nnighnantam jau hrdik tmajobhyay t a a a . a . a. . . . a. tayorabh d yuddhamatva d runam tatr karot tam viratham sa s tyakih u a . . a a . . . vijitya tam s tyakirugradhanv yay vattyaiva sir msi y n m a a a a. u a . krntan saraistam jalasandha agamad rane gajaskandhagatobhiyoddhum . . . niv rayantam tamasamhyavikramam nihatya b naih samare sa s tyakih a a. . a . . . . vilolay m sa balam kur nam nighnan gajasyandanav jipattinah 26.99 u. . a . a a . . sa p rvaty m sca sil pravarsino nihatya vidr pya ca sarvasainik n a a. a a a . . sam sadat keavaphalgunau ca bal tam r u ca y paketuh 26.100 a s aas u . tayorabh d yuddhamatva ghoram ciram vicitram ca mahad vibhsanam u . . . . . parasparam tau turag n nihatya nip tya s tau dhanus nikrtya a a u . . . samyatucarmamah sidh rin au vicitram rg n yudhi sa carantau 26.101 s a a . a a n sa saumadattirbhuvi s tyakim rane nip tya keesu ca sampragrhya a a s . . . . ccclxx

26.95

26.97

26.98

pad sya vaksasyadhiruhya khadgamudagrahd su siropahartum a a . .

26.102

tad v sudevastu nirksya vivatacaksurjag d u dhana jayam rane a . s s . a as n . . tr yasva saineyamiti sma sopi bhallena ciccheda bhujam parasya 26.103 a . sa tena cotkrttasakhadgab hurvinindya p rtham nisas da bh mau a a u . . . a . pr yopavis. ah sarasamstare harim ddhy yan vinindannasurapraveat a a s .t . . .

26.104

gatesur vea ut tibhakty dhy yatyamusmin garudadhvajam tam a s a a a . . . saineya utth ya niv ryam n ah krsnarjun dyairaharacchirosya 26.105 a a a. . . . . a tad svakyam rathametadartham klrptam dadau s tyakaye sas tam a . a u . . . krsnotha p rthasya hay strsardit stad sr jad v runastram sa p rthah a a .. a a . a . a .. . . . tenaiva trtham paramam cak ra tath vaal mapi b nar p m a a s s a a. u a . . tato vimucy tra hay nap yayaddharistad v savir rdayat par n a a a a a a a

26.106

26.107

yuyoja krsnasturag n rathe punargataram nuddhr tas yak n prabhuh a s a .. . . a a . pracodite tena rathe sthitah punastathaiva bbhatsurarnayodhayat 26.108 . sinipravre tu gate yudhis. hirah punaca cint kulito babh va ha s a u .t . jag da bhmam ca na g ndivadhvanih samsr yate p ncajanyasya r vah a . a. . a a . . . u may niyuktaca gatah sa s tyakirbh ram ca tasy dhikameva manye a s a a . a . tat p hi p rtham yuyudh nameva ca tvam bhma gatv yadi jvatastau a a a a . . itritah pr ha vrkodarastam na raksitam v sudevena p rtham . a a . . . . a brahmean vapi jetum samarthau kim draunikarnadidhanurbhrtotra s a . . . . . ato bhayam n sti dhana jayasya na s tyakecaiva hareh pras d t n a s a a . a . raksyastvamev tra mato mam dya drono hyayam yatate tv m grhtum a a a. . . . .

26.109

26.110

26.111

26.112

itritah pr ha yudhis.thirastam na jvam ne yudhi m m ghatotkace . a a a. . . . dhrs.tadyumne c stravid m varis.the drono vaam netumiha prabhuh kvacit a a. s . .. . . .

26.113

ccclxxi

yadi priyam kartumihecchasi tvam mama pray hy su ca p rthas tyak a a a a . . raksasva sa j amapi simhan d t kurusva me p rthaaineyadrs.tau 26.114 n n a a a s .. . . . tath hate caiva jayadrathe me kurusva sa j amiti tena bhmah a n n . . uktastu haidimbamamusya raksane vyadh cca sen patimeva samyak a a . . . . sa c ha sen patiratra bhmam pray hi tau yatra ca keav rjunau a a . a s a na jvam ne mayi dharsitum ksamo drono nrpam mrtyuraham ca tasya a . . . . . . . .

26.115

26.116

iti bruv ne pranidh ya bhmah punahpunastam nrpatim gad dharah a. . a . a . . . . . yayau par nkamadhijyadhanv nirantaram pravapan b nap g n 26.117 a a a. u a . nyav rayat tam saravarsadh ro drono vacacedamuv ca bhmam a a s a . . . sisyasneh d v savih s tyakica may pramukto bhrsam natau mayi . a a s a . a . a

26.118

svy pratij api hi saindhavasya guptau may p rthakrte visrs. a a n a a . . . t d sye na te m rgamaham katha cit pay stravryam mama divyamadbhutam a a n s a . . ityuktav kyah sa gad m sam dade ciksepa t m dronarath ya bhmah a . a. a a. a . . . uv ca c ham pitrvanm naye tv m sad mrdustv m prati n nyath kvacit a a . a a. a . a. a a . am rdave paya ca y drsam balam mameti tasy u vic rnito rathah a s a . . as u . . . gad bhip tena vrkodarasya sas tav jidhvajayantrak barah 26.121 a a u a u . . drono gad m patatm nirksya tvavapluto l ghavato dhar tale a a . . a a . . tadaiva duryodhanay pitam ratham param sam sth ya sar n vavarsa ha a a a a . . . . saraistadyaih param stramantritaih pravrsyam no jagadranatmajah . a a. . .. . . siro nidh y u puro vrso yath tamabhyay deva rath davaplutah 26.123 a as a a a .. . manojav deva tam pya bhmo ratham grhtv mbara aksipat ksanat a a . . . a . . saktopyaham tv m na nihanmi gaurav dityeva suj apayitum tadasya a n . a. .

26.119

26.120

26.122

26.124

suv jis tah sa rathah ksitau patan vic rnitosm d gururapyavaplutah a u . u . a . . . tad viokosya ratham sam nayat tam ruhad bhma ud ravikramah 26.125 a s a a a . . ccclxxii

dronopi duryodhanadattamanyam ratham sam sth ya yudhis. hiram yayau a a . . . . .t grhtuk mam nrpatim pray ntam nyav rayat samyati v hinpatih 26.126 a . . a . a a . . . . vid rit m dronaaraih svasen m samsth pya bh yo drupad tmajah saraih a a. a. u a . s . . a . . dronam niv ryaiva cam m paresam vidr vay m sa ca tasya payatah 26.127 a u. a a a s . . . . . tayorabh d yuddhamatva raudram jayaisinoh p ndavadh rtar s. rayoh u a a. t . . . . . a. . atyadbhutam santatab n avarsaman ratam suciram nirviesam 26.128 a. a s . . . . . tatah pr y d bhmasenomitauj mrdga charaih kauravar jasen m a . n a a . a a . vind nuvindapramukh dh rtar s.tr stam sedurdv daa vramukhy h a a a a. a a a s a. viddhah saraistairbahubhirvrkodarah sir msi tesam yugapaccakarta 26.129 . . . a. .. hatesu tesu pravaresu dhanvin m satyavratah puramitro jayaca a. s . . . . vrnd rakah pauravacetyam ty h sam sedurdh rtar s. rasya bhmam s a a. a a a. t . a . sa taih prsatkairavakryam n ah sit n vip . h n yugapat sam dade a. . a at a a . .. jah ra taireva sir msi tesam hatesu tesveva pare pradudruvuh 26.131 a a. .. . . . sa simhavat ksudramrg n samantato vidr pya satr n hrdik tmajam rane a u . a . a . . . . abhy gamat tena niv ritah saraih ksanena cakre virath svas tam a a . a u . . . sa g dhaviddhastu vrkodarena ranam visrjy payayau ksanena 26.132 a. . . a . . . . . vijitya h rdikyamath u bhmo vidr vay m sa var thinm t m a as a a a u . a sampresayan sarvanar svaku jar n yam ya y to harip rthap rvam a n a a a a as .

26.130

26.133

drs. vaiva krsnavijayau paramaprahrs. ast bhy m nirksita uta pratibh sitaca . a. s ..t .. . ..t a a . sa j am nrpasya sa dad vapi simhan d n srutv par m mudamav pa sa c gryabuddhih n n . . a a a a a. a a . . bhmasya n nadata eva mah svanena vinm traonitamatho mrtim pureke a a . u s . . a bhtesu sarvanrpatisvamum pa t rnam karno vikarnamukhar api dh rtar s. r h . a u . . a a a. t a . . . . .

26.134

26.135

hatv vikarnamuta tatra ca citrasenam sa c rnitam ca vidadhe rathamarkas noh a u . . . n u . . ghoraih saraih punarapi sma samardyam nah karnopay namakarod drutameva bhm t a . a a . . . ccclxxiii

26.136

asv sya caiva suciram punareva bhmam yuddh ya y ti dhrtar s. rasutaistath nyaih . a a a a . a. t . . t mscaiva tatra vinihatya tathaiva karno vyav yudhah krta ut payayau ksanena 26.137 a. s a a . . . . . vikarnacitrasen dy evam vratam h sut h a a a. a. . . karnasya payato bhmab nakrttairodhar h s a. . s a. .

26.138

nipeturdhrtar s.trasya rathebhyah prthivtale . . a. . . trayovimsatirev tra karnas h yyak nks inah 26.139 a a . . . . . a a ekavmsativ ram ca vyavas tarathadhvajah . a . s u . g dhamabhyardditastks naih sarairbhmena samyuge a. .. . .

26.140

pr nasamsayam pannah sarvalokasya payatah a. a s . . . ranam tyaktv pradudr va rudan duhkh t punahpunah 26.141 a a . . . a . . dv vimsatimayuddhe tu r madattam subh svaram a . a a . abhedyam ratham ruhya vijayam dhanureva ca 26.142 a . . taddattameva sa grhya t n c ksayas yakau n . u. a . a asas da rane bhmam karno vaikartano vrsa . a .. . .

26.143

sughora ast sa tayorvimardo bhmasya karnasya ca drghak lam a . ak sam cch dayatoh saraughaih parasparam caiva suraktanetrayoh 26.144 a a a . . . . tato bhmo mah b huh sahaj bhy m ca samyutam a a . a a. . tv m tu kundalavarmabhy m saknuy m hantuma jas a. a. a. n a .. iti j apayitum tasya kundale kavacam tath n a . .. . sarairutkrtya samare p tay m sa bh tale 26.146 a a a u . . evam t nyapakrsy ham hany m tv miti vedayan a. a .. a . . a punaca bahubhistks naih sarairenam sam rdayat s .. . a .

26.145

26.147

tatastu bhmasya babh va buddhiraspardhinah sarvajayo hi dattah u . . ccclxxiv

amusya r mena naca sprdh yam karno may yuddhyati krcchrago hyayam a . a . a . . . .

26.148

tath pi me bhagav natyanugrah jjayam dad ty tmavacopah ya a a a a a a . may tu m nyam vacanam hareh sad tasm d d sye vivaram tvadya satroh 26.149 a a a a a . . . . . evam smrtv tena randhre pradatte karnostravryena dhanurnyakrntat . . a . . . ramn hay n m ca tato ratham sa taty ja naijam balameva vedayan 26.150 s a a. a . . na me rath dyairdhanusapi k ryamityeva sa khy payitum vrkodarah a a a . . . . khamutpap tottamavryatej ratham ca karnasya sam sthitah ksanat 26.151 a a a . . . . . bhtastu karno rathak bare tad vyalyat tah sa vrkodaro rath t u a a . a . . avapluto j apayitum svaaktim nir yudhatvepyarinigrah dau 26.152 n s a a . . naicchad grhtum vinihantumeva v ratham dhanurv sya ranepahartum a a . . . . dronasya yadvat p rvamatva saktopyam nayad r mavacosya bhakty 26.153 u a a a . saty m kartum v saveca pratij am samm nayan vaisnavatv cca karnam a. s n . a a . a . .. d tum randhram s ryajasya pray tah saraksep rtham duramatis.thadatra 26.154 a . u a . a . . . . tatah karno d ragatam vrkodaram samm nayantam r mav kyam vij nan a a a . . u . . . . a . sarairavidhyat sa ca t nav rayad gajairmrtaist msca cakarta karnah 26.155 a a a. . . . vyas n gaj n praksipantam sametya samsprsya c pena vacaca dus.tam u a a s . . . . . samsr vay m sa suyodhanasya prtyai praj nannapi tasya vryam 26.156 a . a a a samsr vayantam vacan ni r ksanyap hanad b navaraistad rjunah a u . . a a. a . a . . sa varmahnah p rthab n abhitapto vyap gamad bhma ap tmay nam . a a. a a a

26.157

karno bhme v savm naiva saktim vimoktumaicchannaiva bbhatsutony n a . a . . hany miti pr ha yatah sa kuntyai yadyapyavadhyah sa tay pi bhmah 26.158 a a a . . . n r yanastram sirasi prap titam na yasya lom pyadahaccirasthitam aa . a a . . kim tasya saktih prakaroti v sav tath nyadapyastra astram mahacca a a s . . .

26.159

ccclxxv

bhmah karnaratham pr ptah saktim n d tumaicchata . . . a . . a a abhipr yam keavasya j nan haidimbamrtyave a . s a . . tatah karnonyam sth ya rathamarjunamabhyay t 26.160 a a a . . divyam ratham dhanucaiva krsnabuddhyorjuno haret s .. . . . iti bhtastu t m saktim d y rjunamrtyave a. a a a . yuddh y y d ratham c pam saktim caikatra n karot 26.161 a a a a . a . . ekam hrtam cedanyat sy diti matv bhay kulah a a a . . . . bibheti sarvad nteh krsnasy mitatejasah 26.162 a . .. . a . nicito maranayaiva mrtik le tu tam ratham s . a . . aruhy g ddhi p rvam tu na k lam manyate mrteh 26.163 a a u a . . . . saktim tu tadrathagat m prasamksya krsnah samsth pya p rthamapi s tyakimeva yoddhum a. . a a .. . . . a . dattv svakyarathameva virocanasya putrena sodiadamusya balam prad ya 26.164 a s a . . . sisyam tvaaktamiha me pratiyodhan ya p rtho hyad diti sa s tyakimksam nah . . s a a a a . a. . samspardhayaiva yuyudhe viratham cak ra tenaiva s tyakiramum hariy nasamsthah 26.165 a a a . . . . . na keavarathe kacit sthito y ti par jayam s s a a ataca s tyakirn pa karnen tra par jayam 26.166 s a a a . a sastrasa grahak le tu kum r nam vratam bhavet n a a a. . . ityuktam j madagnyena dhanurvidy pur kr t 26.167 a a . a . a tacchatruvadhar pam ca p rv siddham ca g hitam u . u a u . aviruddham ca dharmasya k ryam r masya tus.tidam a . . a . anupadravam ca lokasyetyato bhmo vratam tvidam . . cak ra t baretyukte hany miti rahah prabhuh 26.169 a u a . . anupadrav ya lokasya suvya jacmarumandalah a n s s .. . sumarum m m na kaciddhi tath br y diti sphutam s s . a. s a u a . tadarjuno vij n ti sneh d bhmoditam rahah 26.170 a a a . . ccclxxvi

26.168

arjunasy pi g ndvam dehtyukto nihanmyaham a a. . . iti tacca vij n ti bhma eko nac parah a a a . g ndvasy gamam p rvam j n tyeva hi n rad t a. . a u a a a a . .

26.171

pratij am bhmasenasya bruvatah phalgune rahah n . . . duryodhanastu sur va t m ca karnaya sobravt 26.172 s a a. . at baropi ten sau tasm t t bara ityalam u a a u uktah prakopan yaiva tasm darjunamabravt a a .

26.173

j n si matpratij am tvam tvatpratij amaham tath a a n . n a . . tatra hantavyat m pr pto mama vaikartanotrahi 26.174 a. a pratij ato vadhac sya tvay pi madanuj ay n sa a n a atastvay may v yam hantavyah s tanandanah a a a . . u . ityukto v savih pr ha hantavyoyam mayaiva hi a . a . tvadyoham yatastena matkrtam tvatkrtam bhavet . . . . .

26.175

26.176

na tvatkrtam matkrtam sy d gururmama yato bhav n a . . . . a ato mayaiva hantavya ityuktv karnamabravt 26.177 a . r ksa v cah sr vitoyam bhmah krsnasya s. nvatah u . a . a . .. . r . . . yacc bhimanyuryusm bhirekah sambh ya p titah 26.178 a u a . . . a atastv m nihanisy mi tvatputram ca tav gratah a. a . . . a ityuktonyaratham pr pya karna avjjayadratham . a .

26.179

draunikarnabhiguptam tam n sakaddhantumarjunah . . . . a . tatra vegam param cakre draunih p rthaniv ran e 26.180 a . . . . . a nacainamaakat tartum yatnav napi phalgunah s a . . tayor scciram yuddham citram laghu ca sus. hu ca a t . . . .

26.181

ccclxxvii

tad drs. v bhagav n krsno lohit yati bh skare a .. . a a ..t a ajite dronatanaye tvahate ca jayadrathe . arjunasya jay k nks sasarja tama urjitam 26.182 a a . tamovy pte gagane s ryamastam gatam matv draunip rv h samast h a u a a. . . . u a. viaramuh saindhavac rjunasya hatapratij asya mukham samaiksata s s sa n . . . tad harer j ay sakras nucakarta b nena jayadrathasya a an a u s a. agnim viviksanniva daritah sirastad vacah pr ha jan rdanastam s . a a . . . a

26.183

26.184

naitacchirah p taya bh tale tvamitritah p supat stratejas u . . a a a . a dadh ra b nairanupu khapu khaih punastam ce garudadhvajo vacah 26.185 a a. n n u . . . idam pitustasya kare nip tyat m varosya datto hi pur mun yam a a. a a . siro nikrttam bhuvi p tayed yastav sya bh y cca sirah sahasradh a a u a . a . .

26.186

iti sma vadhyah sa pit pi tenetyudrite tasya sandhy kriyasya a a . a ke vyadh t tacchira asu v savih sa sambhram t tad bhuvi ca nyap tayat n a a a a . tatobhavat tasya sirah sahasradh harica cakre tamaso layam punah . a s . . tadaiva s rye sakalaica drs. e h heti v dah sumah nath st 26.188 u s t a a . a a .. bhmastad salyasuyodhan dn krpam ca jitv vyanadat subhairavam a a . . a kurvan s h yyam phalgunasyaiva tus. o babh va saineya uto hate ripau a a u . .t

26.187

26.189

ap rayat p ncajanyam ca krsno mud tad devadattam ca p rthah u a a a a .. . . . . bhmasya n dam sahap ncajanyaghosam srutv nihatam sindhur jam a . a a a . . . j atv r j dharmasuto mumoda duryodhanac sa suduhkhitastad 26.190 n a a a sa a . tato draunimukh m sen m sarv m bhmobhyavartata a. a. a. . p rthah karnamukh nchis.tan tatobhajyata tad balam a a . . .

26.191

srnam sen m praviviurdhrs. adyumnapurogam h . . a. s a. . .t tatastam deam puste yatra bhmadhana jayau 26.192 n . s a

ccclxxviii

tata ekkrt h sarve p ndav h sahasomak h . a. a. . a. a. par n vidr vay m suste bht h pr dravan diah 26.193 a a a a a. a s . vidr pyam n am sainyam tam drs.tv duryodhano nrpah a a. . . . . . .. a jayadrathavadh ccaiva kupitobhyadravat par n 26.194 a a sa bhmasenam ca dhana jayam ca yudhis. hiram m dravatsutau ca n . . .t . a dhrs.tadyumnam s tyakim draupadey n sarv nekah saravarsairvavarsa a a .. . a . . . .

26.195

te vivyadhustam bahubhih silmukhaih sa t nan drtya cakarta b naih a a . a. . . . . dhan msi citr ni mah rath n m cak ra sa khe virathau yamau ca 26.196 u. . a. a a a. a n ad ya c p ni par ni tepi duryodhanam vavrsuh s yakaughaih a a a. a .. . a . . acintayitvaiva sar nsa eko nyav rayat t nakhil m sca b naih 26.197 a a a a. a. . tam g ham nam dvisat m bah n m madhye dronadraunikrpapradh n h a . u a. a a. . a . . . . a. drs. v sarve jugupuh sv ttac p an ratam b naganan srjantah 26.198 ..t a . a a a a . a. . . . suyodhanah karnam ha jahi bhmamimam yudhi . . a . sa aha naisa sakyo hi jetum devaih sav savaih 26.199 a . . . . daiv jjv myaham r jan yuddhyanen tipd itah a a a . . . a ato ghatamahe sakty jayo daive sam hitah 26.200 a a . . duryodhano dronam ha saindhavastvadupeksay . a . a p rthena nihato bhmas tyakibhy m ca me balam a a a.

26.201

pratij a ca parityakt p ndavasnehatastvay n a a. . a ityuktah kupito dronah pratij amakarot tatah 26.202 n . . . . itah param naiva ranad r tr vahani v kvacit a . . . a a gaccheyam naca moksy mi varma baddham kathacana s . . a . matputraca tvay v cyah p nc l n naiva sesayeh s a a . a a a . . sadauhitr nittyuktv vijag he niagame 26.204 a a a s ccclxxix

26.203

cam m paresamabhy g d dhrs. adyumnastam su ca u. a a a ..t . drauniduryodhanau tatra virathkrtya m rutih . a . . dr vay m sa tat sainyam payat m sarvabh bhr t m a a a s a. u . a . aksohinyastu saptaiva senayorubhayorapi . . hat st s m ca bhmena tisro dve phalgunena ca a a a.

26.205

26.206

saubhadras tyakimukhaistanmadhye .sodaamsakah a . s . . haidimbap rsatamukhaistray cca daam msakah 26.207 a. a s a. . . bhsmadronadraunibhica dve samam nihate tad . s a . . . tadanyairmilitaih sarvaistaccaturth m sa eva ca 26.208 a. . . tato r trau pa cabhica p rth h sadbhica kaurav h a n s a a. . . s a. aksohinbhih samvy hya yuddham cakruh sud runam a . . u . . . . . bhmam sen m dr vayantam punah karnah sam sadat . a. a a . . . . sa karnapurato bhmo duskarnam karnameva ca . . . . . duryodhanasy varajau nispipesa pad ksanat a a . . . . rath svadhvajas tai ca saha tau na vyadrsyat m a u s . a nir yudhohamiti m m tvam ttha purusam vacah a a. a . . . nir yudhah padaiv ham tv m hantumaakam tad a a . a. s a . .

26.209

26.210

26.211

iti karnasya tau bhmah sa j ay j apayan bhuvi . n n a n . pad pipesa k li gam mus. inaiva jagh na ha 26.212 a a . a n . .t mus.tin tvadvadh y ham samartha iti kim vade a a . . . a tasm nmay raksitastvamiti j apayitum prabhuh a a n . . . s svas tadhvajarathah k li go mus. ic rnitah 26.213 a u . a n .t u . . ketum msca pit tasya sakradevah srut yudhah a. a . a . aksohiny senay ca saha bhmena p tit h a a a a. . . khadgayuddhe pur bhsme sen patyam prakurvati a . a . .

26.214

ccclxxx

karnanuj n dhruv dy m sca bah n jaghne sa vai nii a a. u s . a sa j am bhmakrt m j atv saktim ciksepa c par m n n . a a . a . n a . . karnah saktirmay divy na mukt tena jvasi 26.215 a a a . . iti j apayitum t m tu j atv bhmah ksanat tad n n a . . . a . a. khamutpatya grhtv ca karne ciksepa satvarah 26.216 . a . . . yadi tvay tad mukt saktistv m s hanisyati a a a a. a . iti j apayitum s ca karnaraksanak nksina 26.217 n . a . . . a . . mukt daksabhuje s tha vid rya dharanm tath a a a a .. . bhittv vivea karnasya darayant nidaranam 26.218 a s s s . tato bhmah punah svam tu ratham sth ya c pabhrt . a a a . . . karnasya puratah satr n dr vay m sa sarvatah 26.219 a a a . . u . tam karno v ray m sa saraih sannataparvabhih . . a a a . . bhmah karnarath yaiva gad m ciksepa vegatah 26.220 . a a. . . . sa tadgad vigh t ya sth nakarnastram srjat a aa u. . a. ten strena pratihat s gad bhmam brajat 26.221 a a a a a . bhmo gad m sam d ya karnasya ratham ruhat a. a a a . tay sa c rnay m sa karnasya rathak baram 26.222 a n u . a a u . evam tvacc rnane sakto matk m t tvam hi jvasi u . a a . . evam nidarayitvaiva punah svam ratham brajat s a . . .

26.223

punah karnapurah sen m jagh na bahuo rane a. a s . . . . karnastu tam parityajya sahadevamup dravat 26.224 a . . sa tu tam virathkrtya dhanuh kan.thevasajya ca . . . . kutsay m sa bahuah sa tu nirvedam gamat 26.225 a a s . a

ccclxxxi

na hantumaicchat tam karnah prth yai svam vacah smaran . . . . a . . tam vijitya rane karno jaghne p rthavar thinm 26.226 a u . . . tato draunirvividhairb n asa ghairjagh na p rthasya cam m samantatah a. n a a u. . . s hanyam n ranakovidena na sam lebhe mrtyun rt prajeva 26.227 a a a . . a a . drs. v sen m draunibal bhibh t m tam hvay m sa ghatotkaco yudhe a. a ua. a a a ..t a . . draunistam h lamalam na vatsa putrast tam yodhayasv dya m m tvam a a a . a a. . . ityukta uce na pit mama tvam sakh pituryadyapi satrusamsray t a a . . a arica mesti tam ha yadyarim m m manyase tadvadaham karomi te s a . a. .

26.228

26.229

ity civ nchakradhanuhprak sam visph rya c pam prakira charaugh n u a a . . a a . n a . abhy gamad r ksasamugravegah svasenay sopi tamabhyavartata 26.230 a a . a . sa raksas m laksasam vrto bal nrbhica vrairbahubhih suiksitaih a . . s . s . . . a. . aksohinm trabalena r ksasah sa ksobhay m sa guroh sutam saraih 26.231 a a . n . a a . . . . . . sa tena b nairbahubhih prapdito vibhinnag trah ksataj plut ngah a. . a . . a a . . vy vrtya netre kupito mahad dhanurvisph rya b nai rajanm cak ra a . a. . a . a

26.232

soksohinm t m ksanam tratah ksaran mah sar mst napi r ksas n ksayam a a . a a . a . . . . .. a. . . a nin ya putram ca ghatotkacasya nis. yam pur yo janavarman makah 26.233 a a n a . . .t . . nirksya sen m svasutam ca p titam ghatotkaco dronasutam sarena . a. a . . . . . . vivy dha g dham sa tu vihvalo dhvajam sam sritac u sasa j akobhavat a a. . a s a s nn . utth ya b nam yamadandakalpam sandh ya c pe pravikrsya r ksase a a. . a a a . .. .. . mumoca ten bhihatah pap ta vinas.tasa j ah svarathe ghatotkacah 26.235 a a nn . . . . . vim rcchitam s rathirasya d ram nin ya yuddh jjagato vipayatah u u . a a s . a . draunica sen m nii taih sarottamairvyadr vayat p ndavasomak n m a. s a a. . a a . s . sa j amav py tha ghatotkacopi kruddhoviat kauravasainyam su n n a a s a . vidr vay m sa sa b navarsaih prakampay m sa mah rath mstath a a a a. a a a a. a . . ccclxxxii

26.234

26.236

26.237

tadaiva p rtham prati yoddhum gatam vaikartanam vksya jagatpatirharih a a . . . . . ghatotkacam pr hinocchaktimugr m tasmin moktum p rtharaksarthameva 26.238 a . a. a . . . . sa karnam h ya yuyodha tena tasy nu duryodhanap rvak sca ye a u a . a u dronena cait n samare sa eko niv ray m sa mamarda c dhikam 26.239 a a a a a . te b dhyam n bahuo balyas karnam purodh ya tamabhyayodhayan a a a s a a . . na vivyathe tatra rane sa karnah svavryam sth ya mah stravett 26.240 a a a a . . . niv ray m sa guroh sutam tad bhmastrigart nchatamanyunandanah a a a a a . . . alambalo n ma tadaiva r ksasah sam gamad bhmasutam nihantum 26.241 a a . a . . yuddhv pragrhyainamatho nip tya ghatotkaco bh mitalesin sya a a u a . . . utkrtya srsam tu suyodhaneksipad viseduratr khilabh mip l h 26.242 . . a u a a. . . . al yudhoth gamadugravryo nar sanastam sa ghatotkacobhyay t a a a a . . yuddhv muh rtam sa tu tena bh mau nip tya tam yaj apaum cak ra a u . u a n s . a . ath sya sira uddhrtya krodh d duryodhanorasi a a . ciksepa tena sambhr nt h sarve duryodhan dayah a a. a . . ghatotkacabalakhy tyai samarthen pi yo rane a a . . na hato bhmasenena hatosmin bhaimasenin a

26.243

26.244

26.245

sarve sa coday m suh karnam saktivimoksane n a a . . . . . asmin hate hatam sarvam kim nah p rthah karisyati . . . . a . .

26.246

evam sa codyam nah sa dh rtar s. raih punah punah a . a a. t . . n . . haidimben rdyam naistu svayam ca bhrsapditah a a . . . . . adatta saktim vipul m p kaasanasammat m 26.247 a . a s a . t mambarasth ya ghatotkac ya sailopam y tulavikram ya a a a a a a . ciksepa mrtyo rasanopam malam prak sayantm pradio diaca a a . s s s . . .

26.248

ccclxxxiii

nirbhinnavaksah sa tay pap ta vic rnaya chatrubalam hatopi a a u . n .. . . . tasmin hate jahrsurdh rtar s.tr uccukruurdudhuvu c mbar n i 26.249 a a. a s sa a. .. tad nanarta keavah sam slisacca phalgunam a s . a . nan da sa kham dhamajjah sa corunisvanah 26.250 a n a a . tamaprcchad gudakeah kimetaditi durman h a. . . s . hate sutegrajesm kam vre kim nandasi prabho a . . tam ha bhagav n krsno dis.ty jvasi phalguna a a .. . . a tvadartham nihit saktirvimukt smin hi r ksase a a a . .

26.251

26.252

tato yudhis.thiro duhkh damarsacc bhyavartata . . a . a karnam prati tam h tha krsnadvaip yanah prabhuh 26.253 a a a .. . . . . . yay rjuno nihantavyastay sau r ksaso hatah a a a . . tanm sucastvam r jendra dis. y jvati phalgunah a a t a . . . ityuktv prayayau vy sastato yuddhamavartata 26.254 a a bhm rjun bhy miha hanyam ne bale kur namitaraica p ndave a a a a u. s a. . pradpahast atha yodhak sca sarvepi nidr vaag babh vuh 26.255 a a a s a u . drs. vaiva t n ha dhana jayastad svapsyantu y vacchainah prak sah a a n a a s . a . ..t itrit asisah phalgun ya prayujya sarve susupuryath sthit h 26.256 a . . a a a. . punaca candrebhyudite yudhe te sam yayuh sastramah stravarsah s a a . . . tatr y tah s tyakim somadatto bh rica t bhy m yuyudhe sa ekah 26.257 a a . a u s a a. . . hatau ca tau petatustena bh mau b hlka enam samare tvayodhayat u a . sa s tyakim virathkrtya b nam vadh ya tasy u mumoca vrah 26.258 a . a. . a as . . ciccheda tam bhmasenastridhaiva tasmai sataghnm prajah ra b hlikah . a a . . tay hato vihvalito vrkodaro jagh na tam gaday sopatacca 26.259 a a a . . b hlkah pr rthay m sa p rvam snehapurassaram a . a a a u . ccclxxxiv

bhmam tvayaiva hantavyo raneham prtimicchat . a . . tad yaaca dharmam ca lokam ca pr pnuy maham a s s a a . . ityukta aha tam bhmo nitar m vyathitastad a. a . hany m naiv nyath yuddhe tat te sur sanam bhavet a. a a s u. . . iti tena hatastatra bhmasenena b hlikah 26.261 a .

26.260

hate b hlke kaurav bhmasenamabhy jagmuh karnaduryodhan dy h a a a a a. . . draunim puraskrtya gurum ca p rsatah sabhr trkah s tyakin samabhyay t a. . a. . a a a . . . . samsaptakaireva p rtho yuyodha tad yuddham sdati raudramadbhutam a a . aksohin tatra bhm rjun bhy m nis dit r triyuddhe samast 26.263 a a a. u a a a . . tatah s ryac bhyuditastad tighoram dronah karma yuddhe cak ra a a . u s a . . . sa p nc l n m rathavrndam praviya jagh na hastyavarath n nar msca a a a a . s a s a a. . . vidr vit stena mah rath sca naiv vinda charma b nandhak re a a a a a n a. a yuveva vrddhopi cac ra yuddhe sa ugradhanv param stravett a a a a .

26.262

26.264

26.265

rath rbudam tena hatam ca tatra tatah sahasram gunitam nar nam a a. . . . . . . tato daamso nihato hay n m gaj rbudam caiva ranotkatena 26.266 s . a a. a . . . tath vir . adrupadau sar bhy m nin ya lokam param jimadhye a at a a. a a . tato vijityaiva guroh sut dn dhrs. adyumnam bhmaseno jugopa 26.267 a ..t . . dhrs.tadyumno bhmasen bhigupto dronam hantum yatnamuccaicak ra a s a .. . . . niv ray m sa guruh saraughairdhrs.tadyumnam sopi tam s yakena a a a . .. . . a vivy dha ten bhihatah sa m rcch mav pa vipro nisas da c u 26.268 a a u a a as . . a dhrs.tadyumnah satvaram khadgacarman ad ya tasy ruruhe rathottamam a .. . . . . a sa j amav py tha guruh saraughaih pr deam trairvyathay m sa tam ca 26.269 n n a a a a . . a s a . sa tairativyathitastadrath cca par vrttah svam ratham ruroha a a . . a . susamrabdhau tau punareva yuddham sa cakraturvrs. aar mbudh rau a . .t s a . . n

26.270

ccclxxxv

niv rya satrum sa sarairbrahm stramasr jad dvijah a a . . . tena sand hay m sa p nc l n subah n rane a a a a a a u . purujit kuntibhojaca ten nye ca hat stad 26.271 s a a a bhmorjunah s tyakica pary yena guroh sutam s a . . a . d rato v ray m surmahaty senay saha 26.272 u a a a a a karnaduryodhan dm sca salyam bhojam krpam tath a . a . . . . . bhm rjunau saraughena v ray m sat rane 26.273 a . a a a u . tatra bhmo gaj nkam jayatsenam ca m gadham a . a . jagh na subah mscaiva m gadh n m rathavraj n a u. a a a. a atha m . avar jasya tvavatth m bhidham gajam al a s a a . bhmasenahatam drs. v v sudevapracoditah . ..t a a . avatth m hata iti pr ha r j yudhis.thirah 26.275 s a a a aa . . avatth mavadham srutv n ham yotsya iti svayam s a a a . . puroktam dharmaj yaiva tena drono yudhis. hiram 26.276 a . . .t br hi satyamiti pr ha satyamityeva sobravt u a up msu ku jaraceti dronoto vyathitobhavat a. n s . tasya bhmo rathesam ca grhtv na tavedrsam . a . .. yogyam gunavato nityam paradharmopajvanam . . . ity ha khasth munayac lamehti tam tad a a s a a . ucustadakhilam j atv dronah sastramav srjat a. . n a . .

26.274

26.277

26.278

26.279

sa nyasya karm ni tad khil ni yog r dhah paramam v sudevam a. a a a u. . . a sarvevaram nityanirastadosam dhy yan muktv dehamag t svadh ma s a a a a . . . tam keavah p ndav gautamaca y ntam svalokam daddaurvih yas s a . s a a . s . a. . a .

26.280

dhrs.tadyumnah p ndavairv ryam n opyag t khadgam carma c d ya tatra a a. a a a .. . a. . . . chitv sin tasya sirah punaca ratham svakyam tvaray sam sthitah a a . s . a a . . ccclxxxvi

drs. v krpastam subhrsam bhay rditah sampr dravad v jinamekam sthitah a a a a ..t a . . . . . . sa chinne dronairasi garhay m sa v savih n a a a . s . yudhis.thiram ca p nc lyam s tyakic pi kopitah 26.282 a a . a s a . . . dhrs.tadyumnastu t v ha katham bh rirav hatah a a u s a .. . . iti tam s tyakih kruddho gad p nih samabhyay t a a a. . a . . ahvay m sa p nc lyastam dhrt siravismayah 26.283 a a a a . a . . tad jagr ha saineyam bhmah krsnapracoditah a a . .. . . . samay m sa p rtham ca p nc lyasnehayantritah a a a a a . .

26.281

26.284

te v sudevena tad nuiksit h sneham punah p rvavad puruttamam a a s . a. a . . u yatt sca yuddh ya samudyat sca tad gamad draunirapy ttadhanv a a a a a a .

26.285

asrutya t tam nihatam pratij am cak ra nihsesaripupram thane a . n . a a . . . n r yanastram visasarja kop t tad bht bhmamrte samast h 26.286 aa . a a a a. . . yudhis.thirah pr ha visannacetanah saineyap rv h pratiy ntu sarve u a. a . . a . .. . sabhr trkoham draunivar stramagno bhaveyamityatra jag da keavah 26.287 a. a a s . . . namadhvamastrasya tato vimoksyathetyatha pranemuca dhana jay dik h s n a a. . . sarve na bhmastadamusya m rdhni pap ta sogn viva samsthitognih 26.288 u a a . . . adahyam ne bhmepi vahnau vahniriva sthite a aves.tayad v runena p rthotr tmaprapattaye 26.289 a . a a . na dehe patit strasya bahirves. anatah phalam a . .t tath pi snehavaago ves. ay m sa phalgunah 26.290 a s . .t a a amoghatvam nij strasya bhmasy vadhyat mapi a a a . s dhayan s rjunah krsno bhmasya ratham ruhat a a a . .. .

26.291

ves. itam v runastrena pravis. am b hyatastad a .t . a . . .t . a sahitatv t keavena naratv datha phalgunam 26.292 a s a ccclxxxvii

tadastram n dahat t bhy m svarath davaropite a a. a . a bhma acchinnahetau ca tadastram santim gamat a . suddhaksatriyadharmesu niratatv d vrkodarah a . . . . v han davatry nyaih pranatepi nir yudhaih a a a a . . . s yudhah sarathoyuddhyadavisahyamapsvaraih a . . .

26.293

26.294

svadharmah nau mitr nam kartavyam yannisedhanam a a. . . . atah sony napi pr ha m gamadhvamiti svayam 26.295 a a a . namask ryamapi hyastram na namyam jvanecchay a a . . samare satruna muktam tasm t tanna cak ra sah 26.296 a a . . . astr bhim n v yurhi devat sya harih svayam a a a a . tasm d bhmam svar patv nn dahacc gnimagnivat a . u a a a

26.297

manasaiv daram cakre bhmostre ca harau tad a a . ksatradharm nus ren a na nan ma ca b hyatah 26.298 a a . a a . . v sudevah svaky stram bhmam c moghameva tu a a . a . . s dhayitv nanta aktih punarav nacodayat 26.299 a a s s a . punah prayoktumastram tam dh rtar s. robhyacodayat a a. t . . . draunirna sakyamityuktv dhrs. adyumnam samabhyay t a ..t a . .

26.300

ay ntamksyaiva guroh sutam tam dhrs. adyumnam s tyakiranvay d rane . a a . . . ..t . a . ubhau ca tau s yak bhy mavidhyannipetatustau ca vim rcchitau rane 26.301 a a a u . bhmasy bhy gatasy sv n draunirvyadr vayad rane a a a a a . . samsth payati t n bhme dadara draunimarjunah 26.302 a s . a . . tatorjunastam pratiyoddhum gamad ruksa v cah sr vayan kruddhar pah a u . . . a . a tatr gneyam drauniramu cadastram tena vy pt prtan p ndav n m 26.303 a n a a . a a. . a a . . .

ccclxxxviii

aksohin nihat c tra sen p rtham say nam harirujjah ra a a a a a . a . . . jvantam lokya surendranandanam draunih kop t k rmukam c pah ya a a a . . . . a a yayau tam gatya jag da krsno ved ntakrt p rnasadgunyadehah 26.304 a a a .. . . u . . . . . m y hi s ksad giriah sur nam k ry ya bh mau balav naj yath h a a a . s . a. . a a u a a a. mahacca k ryam punarasti drs.tam tav u tacca pratip dayeti 26.305 a as a .. . . tathoditah pr tariti bruv no yayau pranamy khilavedayonim a. a . a . yayustamanveva suyodhan dayo duhkh nat ste sibir ya bht h a a. . a a a

26.306

p rth sca sarve mudit jan rdanam param stuvantah sibir ya jagmuh a a a a . . . a . tatr pi r tr vamit n harergunananusmaranto mumuduh samet h 26.307 a a a a a. . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . n r yanastropaamanam n ma sadvimsodhy yah a a . s a a . . . . .

ccclxxxix

(karnavadhah) . . atha saptavimsodhy yah a . . Om ath nuj amup d ya draunerduryodhano nrpah a n a a . . . . karnam sen patim cakre sog d yuddh ya damsitah 27.1 a a a . . . . . tatr bhavad yuddhamatva d runam p ndoh sut n m dhrtar s.trajairgaje a a . . a. . . a a. . a. tatroday dripratime pradrsyate bhmo yathodyan savit tinirmalah 27.2 a a . . tam k layantam nrpatn ksemadh rtirabhy gamat tasya gajam jagh na ca u a a . a . . . . tam vryamattam pratilabhya bhmo nin ya mrtyoh sadan ya sghram 27.3 a a . . . . nihatya tam m rutirabhyakrntacchir m si y n m parapaksap tin m a. u a. . . a . a a viksobhay m sa ca satrusainyam simho yathaiva svasrg lay tham 27.4 a a . a u . . . sa ksobhyam nam tadankamks ya draun rathena pratijagmiv m stam n . a. . . a. . tad yuddham sdatighoramadbhutam pur yath n sa ca kasyacit kvacit a a a a . drs. vaiva tad devagandharvavipr ucurnedrg drs.tap rvam suyuddham a ..t . .. u . nacottaram v pi bhavisyatdrk kal m ca sarv ni na . odamiyuh 27.6 a . a. a. s . s . . . nait drs j anasampad balam v dvayam kuto v yumrte sivam tath a . n a a . a . . . dvayoh sam h ra iha dvayorapi j anasya b hvoca balasya s rjitah a a n a s u . . itryam ne vibudhairnarottamau diah samast gaganam ca patribhih a. s . a . . nirantaram cakraturuttamojasau drs.tvaiva tad bhtimagurmah rath h a a. . .. sar sane m rutin nir krto draunirmah str ni mumoca tasmin a a a a . a a. . t nyastravaryairbalav navismayah samsamay m sa sutonilasya a a a a . .

27.5

27.7

27.8

27.9

punah saraireva parasparam t vayuddhyat m citramalam ca sus.thu a. . . a . . tad tu bhmasya sarairbhrsarto draunih pap t u drdham vicetanah a a a s .. . . . . .

27.10

bhmaca vihvalatanuh sa tu ki cideva p rvam gate gurusute prayayau ksanena s n u . . . . nirdh tayuddharama attadhanv yoddhum gajaugham pratin dit sah 27.11 u s a a a . . . cccxc

tasmin gaj n mardayati dh rtar s. ro yudhis. hiram a a a. t .t ag d yuddh ya tau yuddham r j nau cakratuciram a a s . aa

27.12

tatra tam viratham cakre sahasaiva yudhis. hirah . . .t . sa gad m dade gurvm tam bhmobhyapatad gad 27.13 a a . . drs. v krpastam svaratham ropy payayau tatah a a ..t a . . . tadaiva karnanakulau bhrsam b nairayuddhyat m . a. a . . nakulam viratham krtv karnotha prapal yitam a . . . a . anudrutya ca vegena kan. he dhanurav sr jat 27.15 a. .t uktv ca purusa v cah kunty vacanagaurav t a a a . a . na jagh naiva nakulam visrjya ca yayau par n a a . .

27.14

27.16

vind nuvind vatha kaikayau rane sam sadat s tyakirugravikramah a a a a . . tayoramusy bhavadugravaiasam pravarsatoruttamas yak n bah n a s a a u . . . t bhy m niruddhah sahas jah ra tatr nuvindasya sirotha vindah a a. a a a . . yuyodha saineyamath rath vubhau parasparam cakraturuttam have a a a .

27.17

27.18

tataca carm sidharau praceratuh syenau yath k satale krtaramau s a a a . . s . nikrtya c nyonyamubhau ca carman var sip n yugapat samyatuh 27.19 a a a. . . . tatr pahastena sirah sakundalam jah ra vindasya mrdhe sa s tyakih a . a a . .. . . nihatya tam bandhujanaih sup jito jag ma satr napar n prakampayan u a u a . . krpam y ntamks yaiva tapas m m m prapdayet a a . a. a. . . iti matv p rsatastu bhmam saranameyiv n 27.21 a a. . . a karnam samant t pratik layantam var thinmindrasutah samabhyay t a a u a . . . . ksanat tam jau viratham ca cakre tatopah ram sa cak ra camv h 27.22 a a . a a. . . . par jitah samyati s ryas nuh sutena sakrasya sa dh rtar s.tram a . u u . a a. . cccxci

27.20

jag da b hum pratigrhya p rtho jig ya m manyamanaskam jau a a . a a a a .

27.23

k mam ratho me dhanurapyabhedyam dattam bhrg namadhipena divyam a . . u. . . yant na t drn mama y drso harih salyo yadi sy t tvadarim nihany m 27.24 a a . a . a a . . itrite sautyakrte sa salyam prov ca sa kruddha iv bhavat tad a a a . . duryodhano rathinah s rathestu vy varnayannuttamat maamayat a . a s . a buddhy balena j anena dhairy dyairapi yodhikah a n a . rathinah s rathih sa sy darjunasya yath harih a a . a . . yath sivasya brahm bh d dahatastripuram pur 27.26 a a u a . ity div kyaih samsanta iva salyosya s rathih a a a . . . babh va tena sahitah sen m vy hya raveh sutah u a. u . . .

27.25

27.27

gacchan yuddh ya darpena pr ha yo merjunam pum n a a a . . darayet tasya d sy mi prto vittamanargalam 27.28 s a a . iti bruvantam bahuah pr ha salyah prahasya ca s . a . . niv takavac yena hat dagdham ca kh ndavam a a a a. . . ko n ma tam jayenmartyo drs. o vopi sa gograhe a ..t .

27.29

k kagom yudharm tvam hamsasimhopamam rane a a a . . . . . m y hi p rtham m y hi hatonena yamaksayam 27.30 a a a a a . . ityukte ravijo madr n nitar m paryakutsayat a a. salyopi sarvadeesu ncamadhyottam nar h s. a a. santtyuktv sya s rathyam cakre p rthahitepsay a a a a .

27.31

karnotha salyaniyatena rathena p rthasen mav pya vidudh va saraih samant t a a a a a . . samraksito yudhi suyodhanagautam dyair c ryajena ca mah stravid m varena 27.32 a a a a a. . . . tam bhmap rsatainipravar bhigupt s p ndaveyaprtan bhivavarsa b naih a. s a a a a. . . . a . a. . t m s ryas nuratha b navarairvid rya sampr rdayacchitaarairapi dharmas num a. u u a. a a s u

27.33

cccxcii

krtv tam su viratham dhanurasya kan.the sajyam nidh ya parusa gira aha coccaih a a . a . . . . . drs. vaiva m rutiramum bhrsam tutoda duryodhanam virathak rmukamatra krtv 27.34 t a a a a .. . . . . tam pr nasamsayagatam nrpatim nirksya karnam jag da yudhi madrapatih pradarya . a s . a. . . . . . . . yasy rtha eva samarastvamiyam ca sen m tam tvam yamasya sadanam prayiy sumadya a a. . a . . . bhmena pditamamum parip hi sghram kim te yudhis.thiramimam hi mudh bhipd ya 27.35 . a a . . . . . . srutv sya v kyamatih ya yudhis.thiram tam karno yayau nrpatiraksanatatparolam a a a . . . . . . . drs. vaiva tam pavanas nurabhi tviy ya krodh d didhaksuriva karnamameyadh m 27.36 t u a a a a .. . . . r j van ya sinipu gavap rs atau ca sandiya karnamabhigacchata asa r pam aa a n a. s u . ante krt ntanarasimhatanoryathaiva visnorharam grasata attasamastavivam s . a . . .. tadvegatah praticac la dhar samast vidr vit ca sakal prativrasen 27.37 a a a a a a a . vaikartanena sarasa cayat d itah sa b nam ca vajrasadrsam pramumoca tasmin n a. . a. . . . ten hato mrtakavat sa pap ta karno bhmah ksuram ca jagrhebhiyayau ca padbhy m a a . . a . . . . nind m harestu vidadh ti paroksagopi yastam pragrhya karav ni vijimhvameva a. a a. . . . . evam hi v yutanayasya mah pratij a chettum sa tena ravijasya sas ra jimhv m 27.39 a a n a . . . a ay ntamantikamamum prasamksya salyo nety ha hetubhiraho na mrsa pratij a . a n a .. . k ry tvayaiva puruh tasutasya jimhv m m tena p taya marutsuta s tas noh 27.40 a a u a u u . . a. a ityuktv pramukh t tasya rathenaiva tu madrar . a a at vaikartanamapov ha sarvalokasya payatah 27.41 a s . jitv s ryasutam bhmah kaurav namankinm a u . a. . sarv m vidr vay m sa drauniduryodhan vr t m a. a a a a . a . aksohintrayam tena tad vilulitam ksanat a . . . . . . . tadaiva guruputroy t p ndav n mankinm a a. . a a

27.38

27.42

27.43

vimrdya sakal m sen m krtv ca viratham nrpam a. a. . a . . . dhrs.tadyumnam yamau caiva s tyakim draupadsut n a a .. . . ksanena virathkrtya sarv mscakre nir yudh n 27.44 . a. a a . . cccxciii

t n bhagnadarp n ranatopay t nanveva b navrtamantariksam a a aa a. . . . kurvan yayau dharmar jastam ha kim nah svadharme nirat n vihamsi a a a . . . ksatriy n paradharmastho m himsriti coditah a a . . . prahasya t n vih yaiva yayau yatr cyut rjunau a a a a

27.45

27.46

samsaptakaistatra samyuddhyam nam sam hvay m sa sureas num a . a a a s u . . sa b nayuktam bhujagendrakalpamunnamya b hum yudhaye suuram a. a . s . p rthah samsaptakaganaih samsrs. ah samar rthibhih a a . . . . . ..t . . ah to draunin caiva k ryam krsnamaprcchata a u . . a . .. . coday m sa ca hay n kr. no drauniratham prati 27.48 a a a . s. . .

27.47

ubhau ca t vastravid m pradh nau mah balau samyati j tadarpau a a. a a a . saraih samast h pradio diaca dronendras n timir h pracakratuh 27.49 a. s s s u u a. . . . draunistad syandanav jiromasvaromak padhvajak rmukebhyah a a u a . . sar namogh n satatam srj no babandha p rtham sarapa jarena 27.50 a a a a n . . . . tasmin nibaddhe hariraprameyo vibodhay m sa surendras num a a u ali ganen sya dadau balam ca sa utthitostr n yamucanmah nti 27.51 a a. a n . niv rya t nyastravarairguroh sutaciccheda ca jy m yudhi g ndivasya a a s a. a. . . vavarsa p rtham ca sarairath ny jy st tay g ndivam sopyayu kta a a a a a. . n . . . a tatah sarena kupitah sitena draunis ratheh . . . . a . siro jah ra kaunteyah s rathyam sokarot svayam a . a . sar n visrjat tena s rathyamapi kurvat a a a . a sarak . ena p rthah sa punarbaddho dvijanman ut a a .

27.52

27.53

27.54

punar li gya krsnastamadh cchatruvigh takam a n a a .. . balamasmimstatah p rthah uttasthau sarac pabhrt a . . . a . vavarsa ca sar n bh yo dronaputrerimardanah 27.55 a u . . . cccxciv

punastasya nunoda jy m draunih sandh ya t m punah a. a a. . . . p rtho dronasutasy svaramm sciccheda s yakaih 27.56 a a s . a . . viramayo hay drauneh punah p rthaar hat h s a s a a. . . . a apohurd rametasm t sopi samsth pya t n punah u a a . a . cintay m sa naitasm dadhikam sakyaterjune 27.57 a a a . s rathitv t keavasya dhvajasthatv ddhan matah a a s a u . g ndivatv t k rmukasya cesudhyoraksayatvatah 27.58 a. . a a . . . avadhyatv t tath v n mabhedyatv d rathasya ca a as a a a ato yoddhum samarthopi n dya y mi dhana jayam a a n .

27.59

evam sa matv pravivea sen m p ndoh sut n matha tam samabhyay t a s a . a. . . a a a . . p ndyastayor sa suyuddhamadbhutam pravarsatoh s yakap gamugram a. . a u . . . a as. avas. aat ny huh sakatani yad yudham a . t . t s a u . . ahnastadas. abh gena drauniciksepa tatra ha .t a . s .

27.60

27.61

atha tam viratham krtv chitv k rmukam have a a a . . . a sakundalam siro draunirjah ra makutojjvalam 27.62 a .. . . . atha vidr vay m sa prtan m p ndavm saraih a a a . a . a. . . . tad jagh na p rthopi dandadh r khyam gadham a a a aa a ..

27.63

vidr pyam n am prtan m nirksya guroh suten bhyagamat tvar v n a a. . . a . . a a a . dhrs.tadyumnastam sa uce sup pam hanisye tv madya yuddhe gurughnam a . a .. . . ityukto daray m sa p rsatah khadgamuttamam s a a a. . . ayam tava piturhant vadisyati tavottaram 27.65 a . . ityuktv dhanur d ya vavarsa ca sar n bah n a a a a u . tayoh samabhavad yuddham tumulam romaharsanam . . . . .

27.64

27.66

cccxcv

tatra p rsatam draunih ksanena virath yudham a. a . . . . . krtv nt ya sar mstksnan mumoca naca tasya te . a a a. .. tvacam ca cicchidurdraunih khadgahastobhijagmiv n a . . . .

27.67

khadgena s straih sastrairapyanirbhinnatvacam tad a a . . .. . maurvy mamantha dhanusah p tayitv dhar tale 27.68 a a a . . . a akrsyam nam p rsatam drs. v krsnapracoditah a. . a . .. . ..t a .. . . p rtho bhmacobhayatah sarairabhinijaghnatuh 27.69 a s . . sa t bhy m vajrasadrsaih sarairabhihato bhrsam a a. . . . visrjya p rsatam svyam ruroha ratham punah 27.70 a. a . . . . jag ma ca tatonyatra p nc lyopi ratham punah a a a . . arumhy nyam sv ttadhanv krtavarm namabhyay t a . a. a . a . a tayor st sutumulam yuddhamadbhutadar anam a s . tatra n tiprayatnena p nc lyo virath yudham a a a a cak ra krtavarm nam tamapov ha gautamah 27.72 a a. . a . . atha duryodhano r j m drey vabhyay d rath aa a a a t bhy m tasy bhavad ghoram yuddhamadbhutadaranam a a. a s . tatra n tiprayatnena tena tau virathkrtau 27.73 a . svayam yudhis. hiro r j tad tam samav rayat aa a . a . .t vyavas tadhvajam cakre tam ca duryodhano rane s u . . .

27.71

27.74

ath gatam s ryasutam punaca jag ma bhmo rabhaso rathena a s a . u . duryodhanam c sya samaksameva cak ra vro viratham ksanena a . a . . . . niv rya karnam ca sarairamusya s noh susenasya siracakarta a u . . . s . . . pap ta bh mau sa pituh sampe yath hatah satyasenomunaiva a u a . . yathaiva karnavarajau puraiva niayuddhe karnapurah prap titau s a . . .

27.75

27.76

hatam tamksyaiva vikartan tmajah krodh nvito bhmasenam vih ya . a a a . . . cccxcvi

yayau pramrdyaiva cam m yudhis.thiram rathepare svavayute vyavasthitam u. s . . . nyav rayet m sinipautrap rs atau krsnasut h somakasa ghayukt h a a. a. n a. . . . a. sa t n samast n virath n vidh ya yudhis. hiram pr pa yutam yam bhy m a a a a a a . a . .t nihatya sov n yudhi dharmas nornir yudhau tau ca yamau cak ra sa u a a t nekay nopagat n punaca mamarda b naica vacobhirugraih 27.79 a a a s a. s . tadaiva moksaya nrpasya bhmo duryodhanam viratham samvidh ya a . . . . . vivy dha marmasvatitks nas yakaistam daray m sa raveh sut ya 27.80 a .. a s a a a . . salyastad dharmasutam vih ya karno yayau tatra yudhis.thiropi a a . . . gatv sanaih sibiram tatra siye karno yad r jagrdhn jag ma 27.81 a s a a . a . . . draunih krpac tra tadaiva jagmatustad bhmo draunikarnau jag ma a a . . . s a . . yad bhmo draunikarnau jag ma krpo nrpam ratham ropayacca 27.82 a a a . . . . . nrpam sam d ya krpepay te bhm rditau draunikarnau saraughaih a a a a . . . . . . vih ya tam jagmatuh somak n m cam m saraughairabhip tayantau 27.83 a a a. u. a . . ath tra r j namacaksam no dhana jayo v sudevapranunnah a aa n a . a. . . abhy yayau p rsatah sv m tu sen m karnahat m vksya kur napd ayat a a . . a. a. u . a. . . nyav rayat sam y ntam kapipravaraketanam a a a . draunirduhsasanacaiva dhrs.tadyumnamav rayat s a . . ..

27.77

27.78

27.84

27.85

ubh vatirathau tau tu sastr strairabhyavarsat m a a . a duhsasanah p rsataca kurvantau b najam tamah 27.86 a. . . a. s . . tatra duhsasanen jau stambhito drupad tmajah a a . . yatam nopi niryatnah krto yuddhe nir yudhah 27.87 a a . . . tad bhavad yuddhamatva d runam draunestan jena tu vajrap neh a a . . u a. . . tatr pi baddhah sarapa jarena p rthopanutt pi hi g ndivajy 27.88 a n a a. . a . . a

cccxcvii

p rthotha krsnedhitab huvryo nihatya s tam guruputrakasya a a u . .. . chitv ca rammsturag namusya vidr vay m sa saraih sud ram a s . a a a a u . .

27.89

attya putram tu guroh sam gate p rthe karno dr vay m sa sen m a a a a a a . . . p ndoh sut n m saravarsadh ro duryodhanac nu yayau tameva 27.90 a. . . a a. a sa . karnam y ntam lokya dr vayantam nij m cam m a a a. u . a a . dhanuranyat sam d ya dhrs. adyumno nyav rayat 27.91 a a a ..t tayor snmahad yuddham ciram samamaviramam a s . . tadaiva s tyakirvro duryodhanamav rayat 27.92 a a niv ritah s tyakin rane duryodhano nrpah a . a a . . . nihatya s tyakerav n draupadec pamacchinat a sa sa tadantaraiva karnopi p rsat sv nap tayat a . a a a . tayorvirathayoreva bhagnam tat p ndavam balam a. . . .

27.93

27.94

balam svakyam bahudh vibhinnam samksya bhmo mrgar jaketuh . a . . a . . . krtv dhar kampakamugran dam ranebhyay t kauravar jasainyam a a a . . a a . n dena b naica vrkodarena bhagnam tad kauravasainyam su a a. s a a . . . dio vidudr va suyodhanopi krto rane tena viv hanan yudhah 27.96 s a a a . . .

27.95

drs. vaiva tat p ndav n m ca sen sam vrtt ksipramav ryaveg a. . a a . a a . a . a a ..t tay punah kaurav nam balam tad bhagnam d r d d rataram pradudruve a a. . . . . ua u . hanyam nam dio y tam p nc lairbhmasam sray t a . s a . a a . a suyodhanabalam drs. v jajv l dhirathih krudh 27.98 aa a . ..t a . somogham r madevatyamastram bh rgavasa j itam a nn . a . sarv stran sakam divyamapratidvandvam dade 27.99 a a a . tacca bhmapurogesu sainyesvamucadudblanam . . . tadastram varjay m sa bhmam r mapras datah a a . a a . . cccxcviii

27.97

anye tu dudruvuh kecicchis. ah pr puryamaksayam . . t . a .

27.100

nahyastram dravam namstaddhanti tena sap rsat h a. . a . a. . p nc l draupadey sca sainey dy sca sarvaah 27.101 a a a a a a s . pal yanenorvarit arjunopyastramudyatam a a vksya pratyastrahnam tadapr pyaiva raveh sutam . . a . v sudevamidam pr ha varjayitvaiva s tajam a u . a anyatra y mi naiv sm dastr jjvanamanyath a a a a a

27.102

27.103

ity civ m sam p rtham tam krsnopr pyaiva s tajam u a. . a a u . . .. . anyenaiva path bhmam pr pay m sa vivakrt 27.104 a . a a a s . tatr rjunovadad bhmam y hi dras. um yudhis. hiram a . a .t . .t pravrttim viddhi bh pasya m m tu samsaptak yudhe u a. a . . . ahvayanti hatocchesast naham y mi tad yudhe 27.105 . a . a ity civ m sam tamuv ca bhmo j nan svab hvorbalamaprameyam u a. . a a a samsaptak n s tajam kaurav msca yotsyehamekastvamupaihi bh pam a u a. u . .

27.106

tyaktv ranam n hamito vrajeyam na m m vadet kacana yuddhabhtam a . . a a. s . iti bruv nam tamanantaaktih prtah krsnah praaams dhikes. am 27.107 a. . s s s . a . . .. . . .t yayau yudhis. hiram dras. um sibiram s rjuno harih . . a . .t .t . drs. v tau nrpatih karnam hatam matv saamsa ha a s . ..t a . . . . .

27.108

abhiv dya hanisy mtyuktah p rthena s krudh a a a . a . a bhrsam vinindya bbhatsum ha krsnaya g ndivam a a. . . . .. . dehi putram sa r dh y hanisyati na samsayah 27.109 a a a . . . . athav bhma evainam nivrtte tvayi p tayet a a . . tvam tu kunty vrth s tah klbo mithy pratirutah a . a u . a s . . aham hi s taputrena klis. o m rutitejas u a . . .t a cccxcix

27.110

jv mtyagrajenokta udbabarh simuttamam a a v sudevastad hedam kimetaditi sarvavit 27.111 a a . tam ha g ndivam d tum yo vadet tadvadho may a a. . a . a . pratij atastato hanmi nrpamity ha tam harih 27.112 n a . . . satyasya vacanam sreyah satyaj anam tu duskaram n . . . . yatsat m hitamatyantam tat satyamiti nicayah 27.113 a. s . . dharmasya caranam sreyo dharmaj anam tu duskaram n . . . . yah sat m dh rako nityam sa dharma iti nicayah 27.114 a. a s . . . kauik khyo br hmano hi lnam gr majanam kvacit s a a . a . . taskaresvabhidh yaiva nirayam pratyapadyata 27.115 a . . kacid vy dho mrgam hatv m t pitrnimittatah s a a aa . . . . bhaksarthamabhyag t svargamasurosau mrgo yatah a . . . upadrav ya lokasya tapacarati durmatih 27.116 a s . tasm t saddh rako dharma iti krtv vinicayam a a s . a m nrpam jahi saty m tva kuru v cam tatah kuru a . . a. n a . . ityukto bahudh nindat krodh dev rjuno bhrsam 27.117 a a a . tvam nrsamsokrtaj aca nirvryah parusamvadah . . n s . . . . . . tvattah sukham n sti ki cinna m m garhitumarhasi n a. . . a

27.118

bhmo m m garhitum yogyo yo hyasm kam sad gatih a. a . a . . yo yuddhyate sarvavrairady pi tvam tu nindakah 27.119 a . . ity dyuktv tman saya vikoam cakrv nasim a a a s . . a punah krsnena pus. ah san sv bhipr yamuv ca sah a a a . .. . . .t . tacchrutv garhayitvainam punar ha jan rdanah 27.120 a a a . . matip rvam dehah n t p pam mahadav pyate u a a a . a . dharm rthak mamoks anam s dhanam dehatosti yat a a . . . . a cd

27.121

ato m tyaja deham tu kuru c tmapraamsanam a a s . . vadho gur nam tva k rah svapraamsaiva c tmanah u. . n a . s . a . ityuktah sa tvaha k r cchaamsa svagunanalam 27.122 n aa s . . . gurunind tmap j ca na dharm ya bhavet kvacit a ua a tath pyarjunah rdam tat samprak sya jan rdanah 27.123 a a a a . . tasya lajj m samutp dya n sayitv ca tam madam a. a a a . n ham veda param dharmam krsna eva gatirmama a . . . .. . iti bh vam samutp dya dosan n sayitum harih a . a . . . a k ray m sa tat sarvamarjunena jagatpatih 27.125 a a a . tata evadavij an t kupito nrpatirbhrsam n a . . ah stu r j bhmastvam yuv m m jahi ca svayam aa a a. a . vanam v viphalo y mtyuktvottasthau svatalpatah 27.126 a . a . tam v sudevah pratigrhya hetumuktv sarvam samay m sa net a a a a . . a . . p rthaca bh pasya pap ta p dayoh ksam payan sopi suprtim pa a s u a a a . . a

27.124

27.127

tau bhr tarau v sudevapras d nmah pado muktim py tihrs.tau a a a a a a a .. bhakty samast dhipatim saamsatustvay samah ko nu hare hito nah 27.128 a a a . s . . . tatah pranamya bbhatsuragrajam parirambhitah . . . . ten bhinanditah prty c rbhih prayayau yudhe a . a a s . tam sa kitam karnajaye svinnag tram haristad a . a . n . . sa krtya p rvakarm n i nar veam viesatah n u a. a s . s . . vya jay m sa dhairyam ca tasy st tena susthiram n a a a .

27.129

27.130

bhmastad satrubalam samastam vidr vay m sa jagh na c jau a a a a a a . . vr n ranay bhimukh n svayantr kurvamsca v rt ramam na eva a a a a a a. . a . tad sadat tam sakunih sasainyo duryodhanasy varajairupetah a a . . . cdi

27.131

tam bhmaseno viratham nir yudham vidh ya b nairbhuvi ca nyap tayat a a a. a . . .

27.132

na jaghniv m stam sahadevabh gam prakalpitam svena tad ksagos.thy m a. a . a . . . . a tam m rcchitam sv sam tr vaesam duryodhanah svarathen paninye 27.133 a a s . . a . u . a . duryodhanasy varaj daatra pradudruvurbhmasenam vih ya a a s a . tad rjunam v sudevam ca drs. v prtah srutv dharmar japravrttim a a a ..t a . . . a .

27.134

punaca nighnantamaripravr n vidr vayantam ca nij m var thinm s a a a. u . sas ra duhsasana attadhanv bhmopi tam simha iv bhipetiv n 27.135 a a a a . . . tam r ksav co muhurarpayantam vidh ya bhmo viratham ksanena a . u . a . . . . pragrhya bh mau vinip tya vakso vid ray m sa gad prah ratah 27.136 u a a a a a a . . . akramya kan. ham ca padodaresya niviya payan mukham ttarosah s s a .t . . . vikoam k sanibham vidh ya mah simasyorasi sa cakh na 27.137 s a a a a n a . krtv sya vaksasyurusattatakam papau nik mam trsitomrtopamam a . .. . a . . . . tacchonit mbho bhramadaksamenam samsm ray m sa pur krt ni 27.138 a a a a a . a . . . . v ks yak m sc sya pur samarpit n samsm ray m sa punahpunarbhrsam a a a. a a a . . a a a . dant ntaram na pravivea tasya raktam hyapeyam purusasya j natah 27.139 a s a . . . . . tath pi satrupratibhs anaya pap viv sv dya punahpunarbhrsam a . . a a a . . smaran nrsimham bhagavantamsvaram sa manyus ktam ca dadara bhakty u . s a . . . .

27.140

yaste manyo 81 ityato n rasimham somam tasmai c rpayacchonit khyam a a . . . . a yuddh khyayaj e somabuddhy rivaks a iheti s mn gaday vibhindan 27.141 a n a a a a . uv ca v cam purusapravrah saty m pratij am lokamadhye vidh ya a a . . a. n . a . y h sapatayast apatayo hi j t y s patih s sapatica j t 27.142 a. a aa a a s aa . a payantu citr m paramasya saktim ye vai til h sandhatil babh vuh s a. a. . . . a u . .
81

Rgveda 10.83.1 .

cdii

enam grhtam ca may yadha kacit pum n mocayatu svavry t a s a a . . . iti bruv nah punareva raktam papau sudh m devavaro yath divi a. . a. a . punaca sapr namamum visrjya nadan nanart ribale nir yudhah s a. a a . . . pratyanrtyan yesm n punargauriti gauriti a . t n vayam pratinrty mah punargauriti gauriti a . a . .

27.143

27.144

27.145

iti bruvan nrtyam norimadhya asphotaya chatrugananajohavt a n . . . saaka ca dras. umamum na kacid vaikartanadraunisuyodhan dis u s s a . . . .t

27.146

bhay cca karnasya pap ta k rmukam nimlay m sa tad ksin ca a a a a a a . . . . sambodhito madrar jena yuddhe sthitah katha cit sa tu p rthabh gah a n a a . .

27.147

draunirvih yainamap jag ma d ram tad bhmaseno jag da a a a u . a a . ptah somo yuddhayaj e may dya vadhyah paurme haraye suyodhanah 27.148 . n a . s . iti bruvan mrtamutsrjya satrum duryodhanam c u rusabhidudruve . . . . as . ay ntamksyaiva tamugrapaurusam dudr va bhtah sa suyodhano bhrsam . a . a . . . baladvayam c payayau vih ya bhay d bhmam krsnap rthau vinaiva a a . .. . a . a ayodhanam sunyamabh nmuh rtam nanarta bhmo vy ghrapadena harsat u u . a . . sa kalpya satr n govadev jimadhye sard lavat taccaritam niamya n u a u . s jah sa krsnaca dhana jayaca saamsatucainamatiprahrs. au 27.151 a n s s . s .. . s . .t yad sa ra gah pavam nas nun sunyah krtastatra mah rtam tr t a n . a u a u a a . . duryodhanasy varaj h saraughairavvr san bhmamud rasattvam 27.152 a a. .. a t n m rutirb navarairnikrttarsan yam y nayad su vrah a a a. a a a . . s . tasmin dine vimsatidh rtar s. ra hat stadanye samar t pradudruvuh 27.153 a a. t a a . . karm nyananyaupayik ni bhme kurvatyevam bhtabhterisa ghe a. a n . nimlit kse ca bhayena karne karnatmajo nakulam pratyadh vat 27.154 a . a . . .

27.149

27.150

cdiii

m drsuto vrsasenam saraughairav rayat tam viratham cak ra a a a .. . . . karnatmajah sopyasicarmap n istasy nug m strisahasram jagh na a. a a. a . . .

27.155

karnatmajastasya sa chidya carma bhm rjun dnapi b nasa ghaih n a a a. n . . avvrsat tasya p rthah sarena grv b h r n yugapaccakarta 27.156 .. a . a a uu . ekena b nena sute hate sve vaikartano v savimabhyadh vat a. a a tayorabh d dvairathayuddhamadbhutam sarv stravidvarayorugrar pam u a u . paksagrah statra sur sur stayoranye ca jv gaganam sam sthit h a a a a a a. . . mah n viv dopyabhavat tayoh krte tad girsovadadabjayonim 27.158 a a a . . sur sur n am bhmaduryodhanau dvau sam srayau tatpriyau karnap rthau a a. . a . a pr nopamau tena caitatkrte te sur sur h kartumicchanti yuddham a. a a. . tad vin so jagat m mah n sy t ten nayoh samamev stu yuddham 27.159 a a a. a a a a . itrite v savah padmayonim jag da krsno yatra jayaca tatra a a s .. . . . k mo na krsnasya mrsa bhaveddhi k mosya p rthasya jayam prad tum a a a a .. . .. . ity civ n v savah phalgunasya jayostu karnasya vadhastatheti u a a . . uktv namat ka jabhavastatheti pr h sur n devat sc babh s e a n a a a a a a. na karnarjunayorarthe virodham kuruta kvacit . . bhmaduryodhan rthe v payantveva ca samyugam a a s . ityukte santim pann dadrsuh samyugam tayoh 27.162 a a . . . . . vavarsatustau ca mah straastrairbhmo rathasthovarajam jugopa a s . . saineyap nc lamukh sca p rtham v rya tasthuh prasabham nadantah 27.163 a a a a a a . . . duryodhano draunimukh sca karnam raraksur v rya tad sa yuddham a a . . . . a a tatr rjunam b navaraih sa karnah samarday m sa viesayan rane 27.164 a a a s . . a. . . . . tad nadan bhmaseno jag da gad m sam d ya sam ttarosah a a a. a a a . . aham vainam gaday pothay mi tvam v jahmam samup ttavryah a a a . a . . . . krsnopi tam bodhay m sa samya nar veam vya jayan bh ya eva a a n a s . n u .. . . cdiv

27.157

27.160

27.161

27.165

samrddhavryah sa tad dhana jayah suyodhanadraunikrp n sabhoj n . a n a . . . . a s kam ca b nairvirath m scak ra vivy dha t napyarih supu khaih 27.166 a . a. a. a a a a n . te ki cid d ratastasthuh payanto yuddhamuttamam n u . s am nusam tat p rthasya drs. v karma guroh sutah a . . a ..t a . . grhtv p nin p nim duryodhanamabh s ata 27.167 a a. a a. . a. . drs. am hi bhmasya balam tvay dya tathaiva p rthasya yath jit vayam a a a a ..t . . alam virodhena sametya p ndavaih praadhi r jyam ca may sametah 27.168 a. . s a . a . . . dhana jayastis.thati v rito may jan rdano naiva virodhamicchati n a a a . vrkodarastadvacane sthitah sad yudhis. hirah santaman stath yamau a a a . . .t .

27.169

hit rthametat tava v kyamritam grh na me naiva bhay dudritam a a a . . a. aham hyavadhyo mama caiva m tulo na sa kitum me vacanam tvamarhasi a n . . . itritah pr ha suyodhanastam duhsasanasy dya papau hi sonitam . a a . . . sard laces.tamakarocca bhmo na me katha cit tadanena sandhih 27.171 u n . . ityukto draunir st sa t snm karnadhana jayau u. . . n . a . mah straastravarsena cakratuh khamanantaram a s . . .

27.170

27.172

agneyav run aindr dnyet nyanyonyamrtyave a . a a . brahm stramapyubhau tatra prayujy nadat m rane a a a. . anyony strapratgh tam krtvobhau ca virejatuh 27.173 a a . . . kramena vrddhorubalena tatra surendraputrena virocan tmajah a . . . . nir krto n gamayam sarottamam brahm strayuktam visasarja v savau a . a a a . . . tam v sudevo ratham namayya mogham cak r rjunatah kir. am a aa t . a . . c rnkrtam tena surendras nordivyam yayau b nagataca n gah u . . . u a. s a . . namite v sudevena rathe pa c ngulam bhuvi a n a . ap ngadeamuddiya mukte n ge kir. inah 27.176 a s s a t . cdv

27.174

27.175

bha ktv kir. am viyati gacchati prabhunoditah n a t . . . b naistaksakaputram tam v savih p rvavairinam a. a u . . . . .

27.177

hatv nip tay m sa bh mau karnasya payatah a a a a u s . . brahm strasy tivegitvam pr ptam karnena bh rgav t a a a . a a . .

27.178

punaca p rthena mah strayuddham prakurvatah s ryasutasya cakram s a a . . u rathasya bh mirgrasati sma sap dastr n i divy ni ca vismrtim yayuh 27.179 u a a. a . . . uddhartuk mo rathacakrameva p rtham yay cevasaram prad tum a a a a . . nety ha krsno jalikam sughoram trinetradattam jagrhe ca p rthah a a .. . n . . . . .

27.180

satyena dharmena ca sanniyojya mumoca karnasya vadh ya b nam a a. . . ciccheda tenaiva ca tasya srsam sandhitsato b navaram sughoram 27.181 . . a. . apar hnepar hnasya s tajasyendras nun a . a . u u a chinnama jaliken jau sotsedhamapatacchirah 27.182 n a . tasmin hate dnamukhah suyodhano yayau sam hrtya balam saalyah a . . . s . yudhis.thirah karnavadham niamya tad sam gatya dadara tattanum s a a s . . . .

27.183

saamsa krsnam ca dhana jayam ca bhmam ca yenyepi yudhi pravr h s . n . a. .. . . . gatv ca te sibiram modam n usuh sakrsnastadanuvrat h sad 27.184 a a a . . a. a .. . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . karnavadho n ma saptavimsodhy yah a a . . .

cdvi

(p ndavar jyal bhah) a. . a a . atha astavimsodhy yah . a . .. Om prabh t y m tu sarvary m guruputr numoditah aa a. a. a . . salyam sen patim krtv yoddhum duryodhanobhyay t a a a . . . . tamabhyayuh p ndav sca hrs. a yuddh ya damsit h a . . t . a . . a . a. tatr st sumahad yuddham p ndav n m paraih saha a . a. . a a . . agre bhmah p ndav n m madhye r j yudhis. hirah . a. . a a . aa . .t prs. he g ndvadhanv sd v sudev bhiraksitah 28.3 t a. . a a a .. . . cakraraksau yamau r j o dhrs. adyumnaca s tyakih an s a ..t . . nrpasya p rvayor st magrenyes am guroh sutah 28.4 as a a . . . .. madhye salyah prs. hatobh d bhr trbhica suyodhanah u a. s . ..t . cakraraksau tu salyasya sakunistatsutastath a . krpaca krtavarm ca p rvayoh samavasthitau 28.5 a as . s . . tatrabhavanmahad yuddham bhmasya draunin saha . . a r j ah salyena ca tath ghorar pam bhay nakam 28.6 an . a u . a tatra n tiprayatnena draunirbhmena s yakaih a a . . virathkrtastath dharmas nuh salyena tatksanat . a u . . .

28.1

28.2

28.7

asas da tad salyam kapipravaraketanah a a . . tayor snmahad yuddhamadbhutam romaharsanam a . . .

28.8

rathamanyam sam sth ya draunirbhmam samabhyay t a a . a . . duryodhanaca bhmasya sarair v rayad diah 28.9 s a a s . t vubhau saravarsena v ray m sa m rutih a a . . . a a a t bhy m tasy bhavad yuddham sughoramatim nus am a a. a a . . duryodhanasy varaj n draupadey yuyutsun a a a a cdvii

28.10

sikhandy dyairm tulaica saha sarv n nyav rayan a s a a .. a

28.11

sahadevastu sakunimul kam nakulastad u . a dhrs.tadyumnaca h rdikyam s tyakih krpameva ca s a .. . a . . tesam tadabhavad yuddham citram laghu ca sus. hu ya . . . . .t salyastu sarasa gh taih p rthasy v rayad diah n a . a a a s . sopi vivy dha viikhaih salyam havaobhinam a s a s . tayoh susamamev scciram dev suropamam 28.13 a a . . tatah saram vajranibham madrar jah sam dade a . a . . . tena vivy dha bbhatsum hrdaye sa mumoha ca 28.14 a . . upalabhya punah sa j am v savih satrut panah a . n n . a . . ciccheda k rmukam sa khe madrar jasya dhmatah a a . n .

28.12

28.15

sonyat k rmukam d ya mumoc str ni phalgune a a a a a. sauram y myam ca p rjanyam t nyaindrena jagh na sah 28.16 a a . a . . a . . punarnyakrntat tacc pamindras nuramars itah a u . . . salyo gad m sam vidhya ciksep rjunavaksasi a. a a . . tad mumoha bbhatsustata uccukruuh pare 28.17 a s . pr pya sa j am punah p rthah salyam vivy dha vaksasi a n n . a . a . . . sa vihvalitasarv ngah siraye dhvajamuttamam 28.18 a . s sam svastah punarb nam yamadandanibham rane a a. . . .. . . mumoca p rthasya sa ca nirbibheda stan ntaram 28.19 a a tena vihvalitah p rtho dhvajayas.tim sam sritah a . a . . . sam svastah praciccheda madrar jasya k rmukam a a a . chatram dhvajam ca taras s rathim ca nyap tayat a a a . . .

28.20

tad nyam ratham sth ya dharmar jah sarottamaih a a a a . . . caturbhicaturo v h nchalyasya nijagh na ha 28.21 s a a a cdviii

salyonyam ratham sth ya sarv mst ncharavrs. ibhih a a a . a . .t . . ch day m sa r j nam viratham ca cak ra ha 28.22 a a a aa . a . nihaty sv n s tyakeca dhrs.tadyumnasya c bhibh h a a a s a u. .. c pe cchittv ca yamayordadhmau sa kham mah svanam a a n a .

28.23

tatastu salyam samudryam nam drs. v rane bhmasenastarasv a. . . . t a . . nyav rayad b navarairanekaicak ra cainam viratham ksanena a a. s a . . . .

28.24

asth ya c nyam ratham patantam punaca salyam bhrsameva marmasu a a s a . . . . nirbhidya b naurviratham cak ra punastrtyam ca ratham ruroja 28.25 a. a . . . . att ny tt ny yudh nyasya bhmah sarv ni ciccheda bibheda c sya a . a. a a a a a marm ni b nairnitar m punaca sa mus. imudyamya jag ma dharmajam a. a. a. s a .t tam bhmabhinnamarm n am vivarm nam nir yudham a. . a. . a . sv sam tr vais. am ca maranayaiva kevalam 28.27 a a a s .t . . atm namabhigacchantam drs. v nyam ratham sthitah a a . ..t a . . hantuk mo rane vramamogh m saktim dade 28.28 a a. a . divy strairapi samyojya t m tad dharmanandanah a a. a . . satyadharmaphalai caiva ciksep sya hrdi tvaran 28.29 s a . . sa bhinnahrdayo bh mau pap t bhimukho nrpam u aa . . satyadharmaratah salya indrasy tithit mag t 28.30 a a a . madrar je hate vre suarm rjunamabhyay t a s a a samsaptak vais. aistamanayanmrtyaverjunah 28.31 a s .t . . . duryodhanasy varaj nava is. an vrkodarah a a s . t . . sarv n jagh na sen m ca nisesamakarod rane a a a. s . . ul kam sahadevotha sakunim c tip pinam u . . a a cdix

28.26

28.32

jagh na draunih rdikyakrp n bhm rjunau tatah 28.33 a a . a . a . bahuo virathkrtya pdayitv punahpunah s . . a . . dr vay m satuste tu bhsit viviurvanam 28.34 a a a . a s saineyena grhtotha sa jayonantaaktin n s a . vy sena mocitothaikah p rth n duryodhanobhyay t a a . a a

28.35

tesamabh t tasya ca ghorar pam yuddham sa b nairbahuorjunam ca u u . a. s . . . cak ra m rcch bhigatam yudhis. hiram yam vayatn d virath mscak ra a u a a a a. a . . .t tam bhmaseno viratham cak ra gajam sam ruhya punah samabhyay t a a a . . . . punaca saineyaikhandip rsat n yamau nrpam ca vyadadh nnir yudh n s s a a a . . .. a . a gaje ca bhmena sarairnip tite sam ruhad v jivaram sunirbhayah a a a . . sa tena ca pr sakaro ranerih cac ra sainaiyamat d ayacca 28.38 a a a a. . mumoha ten bhihatah sa s tyakiryam vapi pr sanipd itau rathe a a a a . . nisdaturdharmasutam pray ntam samksya bhmosya jagh na v jinam a . . a a . . pr se nikrtte ca vrkodarena viv hanah sopayayau suyodhanah a a . . . . . ad ya gurvm ca gad m pray to dvaip yanasyorusaro vivea 28.40 . a. a a s a evamaksohinsatkam bhmena nihatam rane . . . . . . . pa ca p rthena nihat arddham k li gak nr te n a a . a n a . ek daaks ohinbhyah sis.tamanyairnis ditam 28.41 a s . . u . . aksohincatuskam ca p rth n m draunin hatam a a a. . a . . . . anyairany h samastaica dronakarnamah brat h a. s a a. . . duryodhano bhaumas nuh pr yah sen hanah kram t u . a . a a . jayam labdhv tadats ccaih p ndavesu mah tmasu a u a . . a. . . duryodhano jalastambham krtv mantr n jaj pa ha a a . . a mantr durv sas datt mrtasa jvanaprad h a a a a . n a. cdx

28.36

28.37

28.39

28.42

28.43

jale sthitv japan saptadinaih sarv n mrt napi a a .a . uddhared dh rtar s.troyam syuravadhy sca te punah 28.44 a a. a . . iti vidy balam tasya j atv p ndusut statah a n a a. . a . . anvesantah suruvuca vy dhebhyastam jale sthitam s s a . . . agacchamsca tatastatra puraskrtya jan rdanam 28.45 a . . tad jal t samunmajjya tribhirdraunipurassaraih a a . . mantrayantam sma dadrsust n drs. v te pradudruvuh 28.46 a ..t a . . . duryodhanoviat toyam drs. v tam keav j ay s . ..t a . s a n a yudhis.thirah supurusairv kyairenamath hvayat a a . . .

28.47

amarsitosau dhrtar s. raputrah svasamstad dandahato yath hih a .. a . . a. t . . . uv ca sa. hy t tapase van ya y y m bhav nch satu sarvaprthvm 28.48 a t a a a a. a a . tam ha dharmajo r j yastvam krsne sam gate a aa a . .. . s cyagravedhy m prthivm d tum naicchah katham punah 28.49 u a. . . a . . . . gh tayitv sarvaprthvm bhsmadronamukh napi a a . a . . . d tumicchasi sarv m ca prthvm n dya vayam punah 28.50 a a. . . a . . ahatv pratigrhnm ehi yuddhe sthiro bhava a . .. na kur nam kule j tastvam yo bhto hyapoviah 28.51 u. . a s . . ity di r ksavacanam srutv duryodhano rusa a u . a . . jalastambh t samuttasthau svasann svis o yath a a . a uv ca caika ev hamakir. o vivarmakah a a t . bhavanto bahavo varmairastr n ayut api s a. a

28.52

28.53

yadyevamapi me yuddham bhavadbhirmanyase samam . sarvairekena v yuddham karisye naca bhrmama 28.54 a . . ityukta aha dharm tm varm dyam ca dad mi te a a a a . cdxi

vrnsva prativram ca pa c n m yam tvamicchasi . n a a. . . . .

28.55

hatvaikam tvam bhu ksva r jyamanye y ma vayam vanam n . a a . . . hate v tvayi tenaiva bhu jmac khil m bhuvam a n s a a. adatsva c yudham yena jetumicchasi satrav n 28.56 a a . ityukta uce nahi durbalairaham yotsye caturbhirbhavadarjun dibhih a . . bhmena yotsye gaday sad hi me priy gad n nyadath yudham sprse a a a a a a . .

28.57

srutv sya v kyam rabhaso vrkodaro gad m tad dhyarddhabhar dhik m mud a a a. a a a. a . . r j o gad y h parigrhya vrah samutthito yuddhaman h samunnadan 28.58 an a a. . a. . ath ha n r yana adidevo yudhis. hiram kas. amidam krtam tvay a aa . a .t . .t . . . nahyesa r j gaday rane caran sakyo vijetum nikhilaih sur suraih a . a . . . . aa

28.59

sa nicay d vacaturo nihany t sah rjun n bhmasenah katha cit s a s a a a n . hantainam jau nahi bhmatulyo bale kvacid dh rtar s.trah krt ca 28.60 a a a. . . ur bhmena bhettavyau pratij am raksat ripoh n . u . a . n bheradhast ddhananam jan ahurgad mrdhe 28.61 a a a a . . adharma iti tat krsno lokanind nivr ttaye a . .. . apaddharmam darayitum ki cidvy jena samyutah s a . . n . . bhmo hany d dh rtar s. ramity ce yadyapi sphutam a a a. t u . avy jen pi saktosau balam nissmam ha ca 28.63 a a a . aha siksamapyan n m yatnam duryodhanedhikam u a. . . nahi bhmotiprayatnam kury diti guno hyayam 28.64 a . . pratij ap lanam dharmo dus.tesu tu viesatah n a s . . . . . iti dharmarahasyam tu vittah krsnavrkodarau . . .. . .

28.62

28.65

n nyastato lokanind m vyapanetumubh vapi a a. a an pady padiva ca darayet m janasya tu 28.66 a a s a. cdxii

tato bhmah sarvalokasya dharmam prak sayan v kyamidam jag da . a a a . . ur tav ham hi yath pratij am bhetsy mi naiv tra vic ranyam 28.67 a n . a a a . u a . ityuktavantam prasas ra c jau duryodhanastatra babh va yuddham a a u . bhmastad gryaprakrtim vidhitsurmandah sa ajau vyacarajjan rthe 28.68 a a . . . darayantau gad m rgam citram tau praviceratuh s a a . . . balabhadropy jag ma tad tau prativ ritum 28.69 a a a a v rit vapi tenobhau naiva yuddham pramu cat m a a n a . tato dadara tad yuddham m nitah krsnap rvakaih s . a . .. . u . tau siksabalasamyuktau mandal ni viceratuh 28.70 . . .. a . tato bhmam va cayitum dh rtar s. rah sirah ksitau . n a a. t . . . . nyadh ducchritasakthkastad krsnabhyanuj ay a a .. . n a prs. ham lehanad bhmo bhinnasakthica sopatat 28.71 u s ..t pratij ap lan rth ya nobhernoparyadhastad n a a a a gad yuddhasya mary d m yaac pyabhiraksitum a a a. s s a .

28.72

n dhast nmadhya ev sau nijaghne tam vrkodarah a a a . . . evam pratij ayugm rtham bhagnam sakthiyugam rane n a . . . . . krsnam dy te nidhehti yadav dt suyodhanah a .. . . u . tatpratij anus ren a bhmo m rddh namakramt n a . u a 82 rsabh m m sam n n m a a a a a. ..
82

28.73

rgveda 10.166.1) iti s ktam dadara ca u . s .

28.74

tesam puny ni vidy sca sam d yaiva sarvaah a a a s . . a . . t mscak ra tamogantrnstasya m rdhni pad kraman a. a u a . sm ray m sa karm ni y ni tasya krt ni ca a a a a. a .a krsnabandhe krto mantra iti m rdhni pad hanat u a .. . . punahpunaca tad vksya cukrodha musal yudhah s . a . .

28.75

28.76

cdxiii

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a


cukroa naiva dharmoyamityas v rdhvab hukah 28.77 s a u a . punah krodh bhit mr ksa ad ya musalam halam a a a . a . . abhidudr va bhmam tam na cac la vrkodarah 28.78 a . a . . . abhaye samsthite bhme r mam jagr ha keavah a . a s . . aha dharmena nihato bhmen yam suyodhanah 28.79 a . . . na mandalebhis re v n pas re ca n bhitah a a a a a .. . adho hany d va cayantamadho hatv na dusyati a n a .

28.80

krt pratij a ca vrkodarena bhetsye tavor iti yuktip rvam n u u .a . . samsr vay nena tadesa dharmato jagh na duryodhanamagryakarm a a .a a . v sudevavacah srutv dharmacchalamiti bruvan a a . rauhineyo jag m u svapurmeva s nugah 28.82 a as a . . tasmin gate v sudevam samaprcchad yudhisthirah a . . . .. dharmoyamathav dharma iti tam pr ha keavah 28.83 a s . . a na s ksad dharmato vadhy ye tu p patam nar h a . a a a a. devairhi va cayitvaiva hat h p rvam sur rayah n a. u a . . atoyamapyadharmena hato n tr sti d sanam 28.84 a a u. . . bhsmadronau ca karnaca yadaivopadhin hat h . a a. . . s ko nu duryodhane p pe hate dosah katha cana 28.85 a n . . pratij ap lan y pi vibhedor vrkodarah n a a a u . . dharmataca pratij eyam krt ten nur patah s n . .a a u .

28.81

28.86

lokatopi na dharmasya h niratra katha cana a n ye bhmasy prabh vaj a apaddharmam ca manvate a a n . avadhyatve sivavar d gad siksabal dapi a a . a jar sandhopamo yasm d dh rtar strah suvirutah a a a a. . . s .

28.87

28.88

tasm t saddharma ev yam bhmacrna iti bruvan a a . . api samsayinam cakre dharmar jam jagatpatih 28.89 a . . . . bh bh raksatijo dharmo macchur satmakastu yah u a . s u. . bhmasyaiva bhavet samyagiti buddhy parah prabhuh a . .

28.90

cdxiv

svenaiva balabhadr ya jan ya ca punahpunah a a . . srutv pyuktam na taty ja samsayam dharmajo yatah a a . . . . tatopyasamsayam krsno na cak ra yudhisthiram 28.91 a . . .. . .. mukhyam dharmam hi bhagav n bal y ha jan ya ca a a a a . . dharmenaiva hato r j dh rtar strah suyodhanah a a a a. . . . . iti yad vaksyati punarnicay rtherjun ya ca 28.92 s a a . punahpunardharmata eva bhmo jagh na r j namiti bruvantam a aa . jag da krsnam sphurit dharosthah krodh t sup po dhrtar stras nuh a a a a .. . . .. . . a.. u . tvayaiva p pe nihit hi p rth h p p dhikastvam hi sadaika eva 28.93 a a a a. a a . ity civ msam prajag da krsno na tvatsamah p patamah kad cit u a. . a a .. . . a . bhsm dihaty pi tavaiva p pam yadanvayustv matip panicayam . a a a . a a s p pam ca p p nugatam ca hatv katha can pyasti nacaiva p pam 28.94 a . a a a n a a . na p ndavesvasti tato hi ki cit p pam prayatn cca nisargatopi a. . n a . a . gunadhik ste madap sray cca ko n ma tesvanvapi p pam ha 28.95 a a a a a a . . . nisargatah p patamastvamany n dharmasthit n p papathe nidh ya a a a a . a svayam ca p pe niratah sadaiva p p t sup p m gatimeva y si 28.96 a a a a a. a . . iti bruvantam punar ha krsnam duryodhanah p pakrt m pradh nah a a . . .. . . . a .a. svantottamo n ma ka eva mattah ko n ma dososti may krtotra 28.97 a a a . . . istam ca yaj aicaritam ca p rtaih padam rip nam nihitam hi m rdhni n s u . u. . u . . . .. . mrtyuca sa gr mairasyav pto ranonmukhenaiva may kimanyat 28.98 s n a s a a . . ista bhog may bhukt h pr pt ca param gatih a a a. a a a . .. duhkhino duhkham psyanti p rth ste k . ayodhinah a a a ut . . .

28.99

candras ryanibhaih surairdh rmikaih sadbhirujjhit u a a . . keval ratnahneyam p ndavairbhujyat m mah 28.100 a a. . a. . ityuktavatyeva nrpe sureaih pras navrstirvihit pap ta s . u . .. a a . t meva buddhim dhrtar stras noh krtv drdh m p tayitum tamondhe a . . a. . u . . a . . a . a . sambh vayata atm nam v sudevam vinindatah a a . a . . tatpar msca katham na sy t tamonte ca viesatah a. a s . . . yadaikaikamalam tatra duhkh dhikyam samuccay t a . . a . iti tat k rayitvea aha mogham tav khilam 28.103 a s a .

28.101

28.102

cdxv

nrsamsasya krtaghnasya gunavaddvesinah sad a . . . . . . . yadi dharmaphalam dhv ntam s ryavat sy t prak sakam a . u a a . vadan punahpunaridam dharmato hata ityapi . . khy pay m sa bhagav n jane nijajanestadah a a a a . ..

28.104

28.105

prakhy pite v sudevena dharme sat m sarvesam hrdyam st samastam a a a. a . . . hatam ca dharmena nrpam vyaj nan p poyamityeva ca nicit rth h 28.106 a a s a a. . . . . yudhisthirop yadar sadaiva sasamsayobh t sumanobhivrsty a s u . . .. a .. sneh d draunih sa jayo rauhineyo dauryodhan t p pamityeva cocuh 28.107 a a a . . n . . tatah krsnah p ndup nc lakaistairbhrsam nadadbhirhrsitaih sametah . . . . . a . . a a . . .. . . yayau viri ceasurendramukhyaih samp jitastaica rananganat smayan n s u s . . . tatah srutv sa jay d duhkhataptam sambodhayisyan pitaram yuyutsuh a n a . . . . . . krsnasya r j aca matena y to jag ma c nveva jan rdanaca 28.109 an s a a a a s .. . dharmayuktaica tattv rthairlokavrtt nudarakaih s a s . a . v kyai r j nam sv sya pr y t p rth n punarharih 28.110 a aa a a a a a a . k l nus rato daiv mscopasamhartumacyutah aa a a. . . yayau sap rthaaineyah kur nam sibiram nii a s u. . s . .

28.108

28.111

tadaiva h rdikyakrp nvitoy t suyodhanam drauniramum say nam a a . a . . . a prabhagnasakthim ca srg labh taih sambhaksyam nam dadrse svasantam a u . a. . . . . . sa duhkhaok bhihato vinindya p rth n may bh pa kimatra k ryam s a a a a u a . ity ha nisp ndavat m kurusvetyamum vyadh t p msvabhisekinam nrpah a a. a a. . . a. . . . . . . . ucchidya santatim p ndoh krtv svaksetrasantatim . a. . . . a . tay bh raksanahrd sobhisiktastathetyag t 28.114 a u . . . a a . sa krsnabhmap rth n m bhay deva punarvanam a a a. a .. . krpas tvatasamyukto vivea gahanam rath 28.115 s . a . . tasya cintayato dronavadham duryodhanasya ca . . n g nnidr nithe ca dhv ksan nyagrodhav sinah 28.116 a a a s a . a . hat n subahus hasr neken tibalena tu a a a a kauikena nirksyaiva pr ha tau krpas tvatau s . a . a

28.112

28.113

28.117

cdxvi

nidaranena hyenena preritah param tman s a a . y mi p ndusut n hantumityuktv ruruhe ratham a a. . a a

28.118

niv ritopi t bhy m sa pr dravacchibiram prati a a a. a . anujagmatust vapi tam sibiradv ri caiksata 28.119 a a . . ugrar padharam rudram svaky m tanvameva sah u a. . . . partam v sudevam ca bahukotisvar pina 28.120 . a u . . . drstvaiva v sudevam tamatrasad gautamsutah a . .. . . v sudev j ayaiv tra sv tman pi sad sivah 28.121 a an a a a a . ayuddhyadagrasacc u drauneh sarv yudh nyapi as a a . . acinty hariaktiryad drsyante tmahanopi hi 28.122 a s . atastay preritena sv tmanaiv khilesvapi a a a . ayudhesu nigrnesu drauniryaj am tu m nasam . . n . a . . cakretm nam paum krtv sv tmasth yaiva visnave a . s . . a a a .. yaj atustena harina preritah sa karah svayam n .. . . n . atmane dronaputr ya dadau sarv yudh ni ca 28.124 a a a . uv ca c ham disto visnun prabhavisnun a a a .. .. a .. a araksam p rthaibiramiyantam k lameva tu s . a . . a

28.123

28.125

tadicchayaiva nirdisto d sye m rgam tav dya ca a a . .. a ayudh ni ca sarv ni hantum sarv nim n jan n 28.126 a a. a a a . ityudrya prad y u sarv hetrvrsadhvajah a as a .. . tatraiv ntardadhe sopi prov ca krpas tvatau a a a . ye niry syanti sibir jjahitam t mstu sarvaah a a s . . a. ityuktv praviveantardhanv khadg krt ntavat a s .a .

28.127

28.128

p r vat svam sa tad say namupetya padbhy m samat dayacca a a a . a a a. a. vaksasyas vavadad vtanidro j ne bhavantam hi gurostan jam 28.129 a a u . . samutthitam m m jahi sastrap nim sastrena vrosi sa vradharmah a. . . a. . . lok sca me santvatha sastrap t iti bruv nam sa rusa jag da 28.130 a ua a. . a . na santi hi brahmahanam sulok viesatacaiva gurudruh m punah a s . s a. . . .

cdxvii

na dharmayuddhena vadh rhak sca ye tvadvidh h p patam h sup pa a a a. a a. a avayabh vinam mrtyum dhrstadyumno vicintya tam s a . . . . .. t snm babh va svapnepi nityam payati t m mrtim 28.132 u. . . u a. . . s draunim ca k lar trim ca dronap t danantaram a. a . . . . aa viasantam krsantm ca svapnepayaddhi p rsatah s . s a. . . ..

28.131

28.133

sam ksipad dronasutosya kanthe nibaddhya maurvm dhanusopyurasthah a . . . .. . . mamantha krcchrena vih ya deham yayau nijam sth namasau ca vahnih 28.134 a a . . . . . tatah sikhandinam hatv yudh many ttamojasau a a u . .. . janamejayam ca p nc lsut nabhiyayau jvalan 28.135 a a a . tairutthitairasyam nah saraih khadgena jaghniv n a . a . . sarv n savy pasavyena tath ny n p ndav tmaj n a a a a a. . a a rta ekam bhaimasenim k sir j tmaj tmajam 28.136 a a a a . . . tam tad ntarhitah sarvah kail samanayat ksanat a a . . . . . sa sarvatr tan m sdatastatraiva sovasat 28.137 a a a pur rthitah svadauhitrasy maratv ya sa karah a a a n . . k sir jena ten sau jugopainam krp yutah 28.138 a a a . . a . v sudevamatam j atv s mr jy ya parksitah a . . . n a a a a v ray m sa bh lokam naiva y htyamum sivah a a a u a . . .

28.139

s m nyatop ndav ya draunin pyabhisandhitam a a a. . a . a tadr penaiva rudrena vinainamiti cintitam 28.140 u . . astram brahmairacainam na jagh naikyatastayoh s s a . . . cekit n dik mscaiva jagh n ny n sa sarvaah 28.141 a a a. a a a s . sa cedip nc lakar sak snany msca sarv n vinihatya vrah a a u a a. a . siun striyacaiva nihantumugrah pr jv layat tacchibiram samant t s s a a a . .

28.142

jijvisumstatra pal yam n n dv ri sthitau gautamah s tvataca . . a a a a s . a nijaghnatuh sarvatah p rsatasya s tastvekah sesito daivayog t 28.143 a. u . a . . . khadgena prahrtam drstv h rdikyena pap ta ha a . . . .. a a . bh mau pr geva samsparanna j atastamas mun u a s n a a . any sakte samutth ya pr dravad yatra p rsat 28.144 a a a a.

cdxviii

tasy akathayat sarvam s bhm y ha duhkhit a a . a a a . pr dravad ratham ruhya sa dhanv gautamsutam a a

28.145

tadantare draunirapi pray tah krsnasut n m muditah sir msi a . .. . a a . . . a. ad ya h rdikyakrp nuy to duryodhanam sannikrstapray nam a a a a a. . . . ..

28.146

drstv taduktam ca niamya p pastustotyajat s dhviti deham su s a a a . .. a . .. bhm rjun bhy matha keav cca bht h prthag draunimukh h pray t h a a a s a a. . a. a a. . tatraikalam dronasutam rathena y ntam rath m rutiranvadh vat a . a a . . . tam dravantam prasamksya bhtah par dravad drauniratidrut svaih a . . a a . . . adravantam punardrstv bhmam dronatmajo rusa . . .. a . . . avrtya yuddhyan vijitostram brahmaira adade 28.149 . s . etasminnantare krsno dharmajen rjunena ca a .. . tatr gamat tadastram ca bhmam c vyarthat m nayan a . a a. . avadhyo bhmasenastadastram c moghameva yat 28.150 . a visnunaivobhayam yasm t klrptam bhmostrameva tat a . . . .. g yatr tatra mantro yad brahm taddhy nadevat a a a a dhyeyo n r yano devo jagatprasavit svayam 28.151 aa . a uce ca p rthayoh krsno yat krtam draunin pur a a . .. . . . . a sv yudh n m y canam c pyaaktena taduddhrtau a a a. a . a s .

28.147

28.148

28.152

prstenoktam tvay hn m krtv duryodhan ya g m a a. . a a a . .. . d tum tvad yudham medyetyevamukte tmanoditam a . a . maivam k rsh punariti ddhy yat bdhestate svamu 28.153 a a . a . . . tadastram prajvalad drstv p ndavatvavidhitsay a . . .. a a . . dhar y m draunin muktam krsnena preritorjunah a a. . a . .. . .

28.154

svastyastu dronaputr ya bh tebhyo mahyameva ca a u . iti bruvamstadev stramastraantyai vyasarjayat 28.155 a s . anastraj esu muktam taddhany dastramucam yatah n . a . . . gurubhakty tato drauneh svastyastvity ha v savih 28.156 a a a . . . tad strayostu samyoge bh t n m samhrtirbhavet a ua a. . . . bh t n m svastirapyatra k nksit karunatman 28.157 ua a. a . a a .

cdxix

srmah bh ratat tparyanirnaye a a a .


tath pyastradvayam yuktam bh t n m n sakrd dhruvam a u a a . a . . . tasm nniv rayan yogam tayormadhyebhavat ksanat a a . . . nissmaaktih paramah krsnah satyavatsutah 28.158 s . . .. . . . samsth py stradvayam d re t v ha purusottamah . a a . u a a . . santi hyastravidah p rvam pr yacaitanna taih krtam u a s . . . . lokopadravakrt karma santah kuryuh katham kvacit 28.159 . . . . ityukte phalgunah pr ha may muktam mah padi a a . a . santyarthameva ca vibho ksantavyam bhavat tatah 28.160 a . . . draunirapyevamev ha tau vedapatirabravt a . nivartyat mastramiti sakras nustath karot a u a nivartan prabhum draunim v sudevobhyabh sata a a. . . . a

28.161

ksatratej brahmac r kaum r dapi p ndavah a a aa a. . . . nivartane tatah sakto n yam dronatmajopi san a . . . abrahmacary dityukte vy so draunimabh sata 28.162 a a a. . nivartan samarthastvam dehi naisargikam manim a . . . jitah pr geva bhmena bhm yaiva mah prabham a a . a api kevalay v c p rthebhyostram nivartaya 28.163 a a a a . ityukto m rdhajam ratnam jar maranan sanam u a . . . a ksuttrtsram paham divyagandham dhv ntaharam subham a a . . . . .. utkrtya bhm ya dadau mukt h pa caiva p ndav h a a. n a. . a. . astr diti tato vedabhart v savimabravt 28.165 a a a t ta muktam draunin pi tvamev stram nivartaya a a . . a . ityuktastam pranamy u sa jah r rjunopi tat 28.166 as n aa . . y daveotha gautamy h sutam haikasantateh a s a. a . v c nivartay stram te ityukto draunirabravt 28.167 a a a . . paksap t dicchasi tvam bh gineyasya santatim a . . aa tatraiva p tay myastramuttar garbhakrntane 28.168 a a a . v sudevah punah pr ha yadi hantavya eva te a . . a garbhastath pi naiv stram p tay smin katha cana a a n . a a

28.164

28.169

cdxx

abhimanyormrtasyaiva dehe p taya m nada a a . evam tvadastranihatam garbhamujjvay myaham a . .

28.170

p taye garbha ev hamity ce gautamsutah a a u . ath ha v sudevastamsatkruddha iva prabhuh 28.171 a a . . durmate paya me vryam yat te sakyam kurusva tat s . . . ujjvay myaham garbham yatatah saktitopi te 28.172 a . . . santatirvarsas hasram p ndav n m bhaved bhuvi . a . a. . a a . matp lit m na kacit t m t vaddhantum ksamah kvacit a a. s a. a . . . j n mi te matim dustam jigh msoh p rthasantatim a a a. . a . .. . cikrsordh rtar strasya tantum bh yah suduskaram . a a. . u . . .

28.173

28.174

mad j ay s viphal bhavitr v nch mumuksa vimukhasya visnoh an a a a a a . .. . yathaiva tenaiva nar dhir dho gamyastava sy nnaca bh mibh gah 28.175 a u. a u a . durgandhayukto vranasa cit ngah sad carah sy vipinesu manda a . n a . . a . y vad bhuvi sy diha p rthatanturvy sopi tam pr ha tatheti devah a a a a a . .

28.176

r padvayen pi harestathokto jag da k.ltanayam sa krsnam u a a a . .. . tvay saha sy nmama sa gamo vibho yathestatah sy nnaca metra vighnah 28.177 a a n . .. . a ityukta Omiti pr ha bhagav n b dar yanah a a a a . . . tam pranamya yayau sopi svapnadrstamanusmaran . . . .. svapne hi draupadey n m vadho drsto tman nii a a. a s . .. arjunena pratij anam draupadyai svavadham prati n . . nibadhy nayanam caiva tenaiva sibiram prati a . . mu ceti draupadv kyam neti bhmavacastath n a a . krsnav ky nmanim hrtv deanniry tanam tath a a .. . a a . . . a s .

28.178

28.179

28.180

ity di svapnadrstam yat pr yah satyamabh diti a a . u . .. . cintayan prayayau d vam draunih sastrabhrt m varah a . . . .a. . sa krsnoktamapi pr pya b dar yanaisyat m a a a . s. a .. . pr pyottaradv pare ca ved n samvibhajisyati a a a . . tatah saptarsirbh tv p r saryapras datah u a a a a . . . ekbh vam svar pena y syatyacyutanisthay a . u . a .. a

28.181

28.182

28.183

cdxxi

p ndavar jyal bho n ma as.tavimsodhy yah a. . a a a a . . .


krpotha p ndav n pr pya gaurav t p jitaca taih a. . a a a u s . . abh d c rya ev sau r j am tattantubh vin m 28.184 u a a a a n . a a b dar yanaisyatvam punah pr pya bhajannamum a a . s. . . a s kam svabh gineyena bh vyeko munisaptake a . a a krtavarm dv ravatm yayau krsnanumoditah 28.185 a a . . .. . . krsnayai tam manim datv bhmast m paryas ntvayat a a. a .. . . . . vikop bhmav kyena r j e s ca manim dadau 28.186 a a an a . . r j rhe hi manau datte mahyam bhmena laukik h aa a. . . strpaksap tam r j ca sa keyurm ruteriti 28.187 a . a . aa n manim r j e dadau krsna bhartrpriyahite rat a . . an .. . . sopy badhya manim m rdhni reje r j gav miva a aa a . . u

28.188

vedevarenapi yad ttamena krsnena yukt stata asu p rth h s u a a a. . .. . yayuh sabh ry nijar jadh nm hatvaiva santontararn svar jyam a a a a . a . yudhisthirasy nu vicitravryasutasya p d vabhivandam nam a a a a .. akrsya bhmam paramevaroyo may krtim dh t purato nrpasya .. . s a . . a .

28.189

28.190

bhm krtim t m sa suyodhanena k r pit mabhyasane gad y h a . . a. aa a a a. aslisya c rnkrtav nasrg vaman h t ta bhmeti vadan pap ta 28.191 . u . . a . a a a tam ha krsno na hatodya bhmo naca tvay nyairapi sakyatesau a a .. . hantum svabuddhih prathit tvay dya p p hi te buddhirady pi r jan a a a a a a . . svabuddhidosadatip palaputr khyap p ni vivarddhayitv a s a a a a . nto vaam taih phalamadya bhu jan na krodhitum c rhasi bhmasene s . n a . . ityukte santabuddhyaiva r j ah to vrkodarah a n u . . abhyavandata tatp d vanuj dy sca tasya ye 28.194 a a a a vajr cca drdhadehatv davik re vrkodare a a a .. . na doso vivrtosya sy diti krsnena va citah a n . . .. . . sarv n slisya ca premna yuyoja nrpa asisah a a . . . . .

28.192

28.193

28.195

kulan sakarah p pah sapayogyastava hyaham a . a . ityuktvaiva pranamato g ndh r supad ngulh 28.196 a a a . .

cdxxii

dadara dharmar jasya pattantena prakopit s a a .. tasy h krodh gninirdagdhanakhah sa kunakhobhavat a. a . vandam nam punarbhmam ha s krodhavihval a . a a a adharmatah katham bhma sutam me tvam nijaghniv n a . . . . ityuktosy h samayitum krodhamagre vrkodarah a. . . . pr ha na pr nasandehe p pam sy t p pino vadhe a a. a . a a

28.197

28.198

28.199

ityuktv t m punah pr ha pratij ah nimantar a a. n a a . a na mesti pr nasandeha iti j nan vrkodarah 28.200 a. a . . yath pratij am bhr trvy n rane mama nijaghnusah a n . a. a . . . kv dharmah ksatraj testu taddh nau jvitam nahi 28.201 a a a . . . p p na suddhadharmena hantavy iti ca srutih a a a . . anyavat p pahananam p payety ha iti srutih a a a . . atosur n naikrtik n nikrty ghnanti devat h 28.202 a a. . a . a nikrty nikrtim hany nnikrty naiva dh rmikam a a . a . . . a iti srutirhi param pathyate pai gibhih sad 28.203 a . n a . ityukt tam punah pr ha katham te naraonitam a . s . . a . ptam narenaiva sat na ptamiti sobravt 28.204 . a . dant ntaram na me pr pa sonitam tat sutasya te a a . . . pratij ap lan y pi pratikartum ca tat krtam 28.205 n a a a . . bhsanaya ca satr nam ptavacca pradaritam . . u. . s vedadrstaca dharmoyamatip pajanam prati 28.206 a . .. s . ityuktov ca naiv ndhadvayasy sya vrkodara a a a . ghnat putraatam yastim tram corvaritam tvay a s . a . .. a .

28.207

t m ha bhmah p pisth vadhayogy par dhinah a a . a .. a a a . sarve hat iti punah s ha yen krtastava a a . . a apar dhah sa ekopi kim n sttyavadat sa t m 28.208 a a . . a sarvaih sametaih krsnasya bandhan ya vinicitam a s . . .. . any ni ca sup p ni krt nyatra pur pica 28.209 a a a a .a v sudevam sabh samstham bruv nam dharmasamhitam a a . a. . . . .

cdxxiii

(samastadharmasa grahah ) n .
punahpunaravaj aya y ntam duryodhanam bahih n a . . . . sarvenvagacchannity dnyabhipretya vrkodarah 28.210 a . . naikopyanapar dh me svayam t nanuiksitum a s . . a asamarth mayi krodham kim karosi nirarthakam a . . .

28.211

ityukt s bhavat t snm kram t sarvaica p ndavaih a a u. . . a s a. . . vandit vy sav ky cca ki cicch nt tha s bhavat 28.212 a a a a n a a a tasy y sca snusah sarv st bhih saha puraskrt m a a a a . .a .. krtv tam dhrtar stram ca vidur dmsca sarvaah a . a.. . a . s . . .

28.213

p ndav h pradhanasth nam sabh ry h prthay saha a. . a. a . a a. . a krsnabhy m ca yayustatra g ndh ry stapaso balam 28.214 a. a a a .. . j nan p ndavaraksartham cikrsustattapovyayam a a. . . . . vedevaro dadau divyam caksuh satyavatsutah 28.215 s . . . . tena drstv pretadeh n sarv mstatra sam kul a a. a a . .. a saapa y daveanam tvay smatkulan sanam s a s . a a yat krtam tat tava kulam gacchatvanyonyatah ksayam . . . . . ityukto bhagav n krsnah svacikrsitameva tat a .. . . . astvevamity ha vibhursvaropyanyath krtau a a .

28.216

28.217

tena tasy stapo nastam hn s to hi bhartrtah a . . .. . a a n sayeddhi sad visnuh svayogy dadhik n gunan a a .. . a a . tata aslisya bhartrnam deh n prarudath striyah . a . .. . . sarv duryodhan dn m daray m sa keavah a a a. s a a s . krsnayai s ca tam devamastuvat p rnasadgunam a u . .. . . .

28.218

28.219

tato deh n prasiddh n m p rth h samadahan sat m a a a . a a. a anyesam dhrtar str dn puraskrtyaiva k mscana a. . a.. a . . . s taih pa cabhireva svaih sarasvaty m praciksipuh 28.220 u . n a. . . . sneh nnrpo yamau ca sv n n jau tasmin hyayojayan a . a a sav h pr yo bahutvena tatratatraiva samsthit h 28.221 a. a a. . tato dadatsu p nyam ga g y m svajanasya tu a . n a a. prth karnaya datteti p rth n h grajam ca tam a a a a . a . .

28.222

cdxxiv

atha ekonatrimsodhy yah a . . a a a Om yadaiva krsnau sakal dhir jye yudhisthiram yauvar jye ca bhmam .. . . . .. viprairyut vabhisicy isaca yukt datv harsay m satustau 29.1 a a a . as. s . a a tadaiva c rv ka iti prasiddham raksastridand yatireva bh tv a a u a . . . . yudhisthiram garhay m sa vipr stv m garhayantti sup palam a a a a. a s . ..

29.2

srutvaiva tad duhkhitam su dharmajam drstv vipr h sepuramum bhrsart h a a. . . . .. a . . a . agarhitam nityamasm bhirenam yatovoco garhitamadya p pa a a . . bhasmbhav veva tatastvitrite ksanadabh t p patamah sa bhasmas t 29.3 as u a a . . . bhasmkrtesmin yativesadh rini yudhisthiram duhkhitam vrsnisimhah . a . . . . .. . . . . .. prov ca n yam yatirugrakarm suyodhanasyaiva sakh sup pah 29.4 a a . a a a . raksodhamoyam nihatodya vipraistanm sucah krtak ryosi r jan a . . a a . . itritah santaman h sa vipr n santarpay m sa dhanaica bhakty 29.5 . a. a a a s a as ntvayacca b ndhav n sa paurasamsrit dik n a a a . a a dadau yathestato dhanam raraksa c nu putravat 29.6 . .. . a sa bhsmadronakarnan m vadh d duryodhanasya ca . a . . a. p p sa k tapyam no r jyaty ge mano dadhe 29.7 a a n a a a sonujaih krsnay viprairapyukto dharmaasanam s . .. . a
tato h heti vilapan r j paramaduhkhitah a aa . . saapa sarvan rnam guhyam hrdi na tisthatu s a . . . . .. 28.223

h m tastava dhrtyaiva vayam sarve bhrsam hat h a a a. . . . . jyestham pitrsamam hatv pratipatsy ma k m gatim a a a. . . .. .

28.224

evam vadantam kaunteyam v sudevah san radah a . . . a . . samay m sa sadv kyairgunan karnasya c bravt 28.225 a a a a . . tataste pretak ry ni cakruh sarvepi sarvaah a a. s . . sarvesam dhir jye ca sthitobh t p ndav grajah 28.226 a a u a. . a . .

cdxxv

bhmam sampr rthayitvaiva na vetthsty ha phalgunam . a a tasmin kruddhe nrpam pr hurvipr stvattopi tattvavit a . . a sakrorjuna iti srutv pyetaddharme sasamsayam 29.9 a .

29.8

matsneh deva sarvepi dharmoyamiti v dinah a a . ityevam sa kam nam tam caturvipray davau n a . u a . krsno dharmoyamityeva sastrayukty punahpunah 29.10 a .. . . . n tinicitabuddhim tam tad pi purusottamau a s a . . . hatapaksagatatvena taccha k y agocarah n a a . . yato bhsmastato y hi tamity caturavyayau 29.11 . a u sa t bhy m bhr trbhicaiva munibhica samanvitah a a. a. s s . bhsmam yayau lajjitesminstam bhsm y ha keavah 29.12 . . a a s . . . prcchetyuktah sa bhsmena papracch khilama jas . . a n a . . tatrov c khil n dharm n krsno bhsmaarragah 29.13 a a a a .. . . s . bhsmo hy ha harim p rth bodhany stvayaiva hi . a a . a a k saktirmama devea p rth n bodhayitum prabho 29.14 a s a a . ityukto bhagav n ha tvatkrtyai tvayi samsthitah a a . . pravaksy myakhil n dharm n s ksmam tattvamapti ha a a a u . . . r j ah prathamato dharmo bhagavaddharmap lanam an . a tadartham kantakoddh ro dharm bh gavat api a a a a . .. manov kkarmabhirvisnoracchidratvena c rcanam 29.16 a a .. p rnasesaguno visnuh svatantracaika eva tu u . . s . .. . tadvaam sarvamanyacca sarvadeti vinicayah 29.17 s . s . devat kramavij anamap j nyasya vai hareh a n ua . p j bh gavatatvena dev dn m ca sarvaah 29.18 ua a a a. s .

29.15

cdxxvi

vrth karm krtih kv pi nir sstvam sadaiva ca a . . a a . a . visnorbh gavat n m ca pratpasy krtih sad a a a. a . . a .. parasparavirodhe tu viistasy nuk lat 29.19 s .. a u a priyam visnostady n mapi sarvam sam caret a a a . .. . dharmamapyapriyam tesam naiva ki cit sam caret n a . . . s mye virodhe ca bah nanuvarteta vaisnav n a u .. a ete s dh rana dharm j ey bh gavat iti 29.21 a a . a n a a a tattvavij apanam dharmo viprasya tu viesatah n s . . . sarradandasanty gah putrabh ry dik nrte a . a a a . .. tatr pi n ngah nih sy d vedan v ciram natu 29.22 a a a . a a a . nac rthadandah kartavyo vipravaiy dibhih kvacit a s a .. . . sarradandavisaye vaiy dn m ca vipravat 29.23 s a a. .. . yath labdhena varteta bhiksay v dvijottamah a . . a a sisyay jyopalabdhairv ksatradharmena v padi . a a . a .

29.20

29.24

mah padi viam dharmaih ksatriyah suraviprayoh a s . . . . . anyatra sarvavittena vartetait msca p layan 29.25 a. a virodhinah ksatriy cca prasahyaiva hared dhanam a . . s m dikramato dharm n vartayed dandatontatah a a a .. . apal y sad yuddhe sat m k ryamrte bhavet 29.26 a a a. a . krsiv nijya goraksa kusdam vaiyajvanam . s .. a. . paricaryaiva sudrasya vrttiranye svap rvavat u . varteyurbr hmanady sca kram t p jy haripriy . 29.27 a a u a ah . a haribhakt vanuccastu varnocco n tip jyate a a u . vin pranamam p jyastu varnahno haripriyah a . . u . . adarastatra kartavyo yatra bhaktirharervar 29.28 a

cdxxvii

j apanam ksatriy nam ca dharmo vipr bhyanuj ay n a. . a n a . . tadabh ve tu vaiy n m sudrasya param padi 29.29 a s a a . a varnesvaj esvavarnastu na j an sy t katha cana n a n . . n . . iti sruteravarnasya j apanapr ptireva na 29.30 n a . j eyam sarvatrivarnasthastrbhirved n vin khilam n a a . . svyapunniyatih strnam svad raniyatirnrnam 29.31 a . . . .. dharmo gunottam n m tu smrtyaiv ndham tamo vrajet a a. a . . . gunasarvasvah nih sy duttarottaratotra ca 29.32 a . a . adhodhodhikadosah sy t strnamanyatra madhyatah . . . . a ved apyuttamastrbhih krsnady bhiriv khil h 29.33 a . .. . a a a. devyo munistriyacaiva nar dikulaj api s a a uttam iti vij ey stacch drairapyavaidikam a n a u j eyamanyairharern ma nijakartavyameva ca n a

29.34

sarvath ndham tamo y ti varam sadrsameva v a a a . . . yo visnormanyate ki cid gunaih kaicidapi kvacit n s . . ..

29.35

brahmean dikamapi bhedam yo v na manyate s a a . bhedadrk tadgunadau ca pr durbh vagatepi yah 29.36 a a . . . pr krtam dehamathav duhkh j anaram dikam a . . a . a n s a manyate t ratamyam v tadbhaktesvanyathaiva yah 29.37 a . a . . manov ktanubhiryo v tasminstadbhakta eva v a a a virodhakrd visnvadhn danyat ki cidapi smaran a n . ..

29.38

any dhnatvavicc sya sarvap rtyavideva ca a a u bhaktihnaca te sarve tamondham y ntyasamsayam s . a . tattve samsayayukt ye sarve te nirayopag . a ah . cdxxviii

29.39

dosebhyaste gunadhikye naiva y ntyadham m gatim a a. . . gunadosas mye m nusyam sarvadaiva punahpunah 29.40 a . . . . . . a y vad dosaksayacordhv gatih kramaa eva tu a a s . . . s sarvadosaksaye muktir tmayogy nus ratah 29.41 a a a . . . bhaktij anonnat veva svargaca subhakarmanah n a s . . visnuvaisnavav kyena h nih p pasya karmanah 29.42 a a . a . . .. .. ity di dharmasarvasvam bhsmasthenaiva visnun a . . .. a p rth n m gaditam tacca srutv dharmasutonuj n a a a. a a . papraccha viduram caiva s ram dharm disu trisu 29.43 a . a . . . aha ksatt dharmameva s ramartham ca madhyamam a . . a ncam k mam nisphalatv darthamev rjunobravt 29.44 . a . . a a s ram sa dvividho j eyo daivo m nusa eva ca a . n a . daivo vidy hirany dirm nusah parikrtitah 29.45 a a . . . a . madhyamo dharma ev tra s dhyam s dhanameva ca a a . a vidy hvayortho dharmasya vidyayaiva ca mucyate 29.46 a m nusorthopi vidy y h k ranam suprayojitah a . a a. a . . . tustorthena gururyasm t kaivalyam d tumapyalam a a . ..

29.47

dharm rthat m vin pyarthaistusyeyurgurudevat h a a. a a. . yadyanuddeito dharmopyarthamev nusamvrajet 29.48 s a . gurut rthagataiva sy t k movast ddhi nisphalah a a a a . . yam vatra vid m sresth varjunoktaman catuh 29.49 a a . .. a u . ath ha bhmah pravarah sutattvadrsam samast nabhibh sya harsat a . a a. . . . . smayan na k m datiriktamasti ki cicchubham kk varat m sa y y t a a n a a. a a .

29.50

k myam hi k m bhidham hur ry h k my h pumarth h saha s dhanairyat a a a a a a. a a . a. a . cdxxix

ak myat m y tyapumartha eva pumarthitatv ddhi pumartha uktah 29.51 a a. a a . vij anabhakty dikamapyatva sats dhanam k mabahiskrtam cet n a a . a . . . na s dhanam sy t paramopi mokso na s dhyat m y ti vin hi k m t a a a a. a a a a . . par t paropy dipum n harica svasyetaresamapi k mya eva a a a s a . ak mitov ggatimeva dady t k mah pumarthokhila eva tena a a a a .

29.52

29.53

icchaiva k mostu tath pi nait mrte hi cittvam ghatakudyavat sy t a a a . a . . . s rastatah saiva cid tmak pi s cetan g dhatanuh sadaiva 29.54 a a a a a u. . . na pranayogyah prthageva k mastenaisa r jan yadi t ratamyam s a a . . . a icchasyayam te trividho hi vedyo dharm rthayuktah paramo matotra a . . ek virodh yadi madhyamosau dvayorvirodh tu sa eva ncah 29.55 a . tasm t svabuddhipramad bhireva k mam rameth anur pak mah a a a . a u a . r jan na k m daparam subham hi paro hi k mo harireva yena 29.56 a a a a . . pr j ah suhrccandanas ralipto vicitram ly bharanairupetah an . a a a . . . idam vaco vy sasam sayuktam samprocya bhmo varar ma vrah 29.57 a a a . . . praasya bhmamany msca r j moksamath stuvat s a. aa a . svayukterapratpatv nnir cakre na m rutih 29.58 a a a . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . (samastadharmasa graho nama) ekonatrimsodhy yah n a . .

cdxxx

(y gasam ptih) a a . atha trimsodhy yah a . . Om atha krsnamanusmrtya bhsme sv m vasut m gate . a. a. . .. . . krtv k ry ni sarv ni ga g m sv sya duhkhit m 30.1 a. n a a a a . a a a. . asv sitaca krsnabhy m dharmajo duhkhitah punah a s a. .. . . . . par sarasutenoktah krsnen nantar dhas 30.2 a a a a . .. . ap pe p paa kitv davamedhairyaj cyutam a a s n a s a kuru r jyam ca dharmena p lay p lak h praj h 30.3 a . a. . a a a a. ityuktah sa tath cakre tyaktv bhog msca krtsnaah a a a. s . . . govrat divratairyuktah p lay m sa medinm 30.4 a . a a a dadau dey ni mukhy ni yath k mamakhanditam a a a a .. naiv rth vimukhah kacidabh d yogyah kad cana a u a . s .

30.5

prasta ca d t khilar janamyo yasta ca dharm tmaja eva tatra aa a a . . . . babh va p ndorgrham vasamsca r j dhir jo vanit nivrttah 30.6 u a. . . a aa a a . . . bhmastu dauryodhanameva sadma prapediv n rjitavryalabdham a u krsnasah yah surar jayogy nabhu kta bhog n yuvar ja eva 30.7 a a n a a .. . a . krsna ca p rth mscaturo vih ya suvyaktas rasvatauddhabh v a a. a a s a a .. . rar ja r j varajena nityamananyayogena sikheva vahneh 30.8 a aa . prtyaiva vij anayuj nyap rthaih samv datah parihrt gatabh vik le n a a a a . . a . .a api svakyam patimeva bhmamav pya s paryacaranmudaiva 30.9 . a a rar ja r j varajastay sa dvir pay somakak sij tay a aa a u a a a a sriy bhuv caiva yath bjan bho nihatya sarv n ditij n mah bdhau a a a a a a a

30.10

sarvottu go n matah pr nav yoramso niay m guruputras ditah n a s a . u . a. a . . m t sya devti ca rauhiney bhmapriy sd y pur syaiva r k 30.11 aa a a a a a . cdxxxi

any sc surv sudevyo dio y apaca p rvam vimsatiragryar p h a a a s a s u . u a. . t bhiryuto daivatairapyalabhy nabhu kta bhog n vibudh nug rcitah 30.12 a a n a a a . raraksa dharm nakhil n hareh sa nidh ya vipr nanuasya yukt n a a a a s a . . sadvaisnav n vidusah pa capa ca savetan n gr mamanu svaky n n a a a .. a . . n

30.13

dadh ra dandam tadavartisu svayam jagr ha c nveva mud tha tadgat n a a a a a .. . . . taddhrttamanyairapi vipravaryaih samsodhayan sarvamasau yath vyadh t a a . . . n vaisnavah kacidabh t kutacinnaiv nyanistho naca dharmahant a .. u s a a . s .. na vidhyavart naca duhkhitobh nn p rnavittaca tadyar . tre 30.15 u a u. s as. . v sisthavrsnipravarau prapayat m t bhy m ca bhmena munsvaraica a .. .. . s a. a a. s samsiksit n m pratham d yug cca gunadhikah kalir st praj n m 30.16 a a a a a . . a a. . . subham mahat svalpaphalam krte hi viparyayenasubhamesa dosah . . . . . . . taddhnamapyuccaubham krt d yug ccakre kalim m rutiracyut sray t s a a a a a . . . dhana jayah prodyatadanda ast sad nyacakresu nij grajeritah n a a . .. . . vibhsayitv nrpatn saratn n padornrpasy grabhuvo nyap tayat . a . a a a .

30.14

30.17

30.18

sadaiva krsnasya mukh ravind d vinissrtam tattvavinirnay mrtam a a .. . . . . a . piban sut dy dhimasau kramena tyajamsca remevirat tibhogah 30.19 a a a . . . duhsasanasy vasatham subhadr citr ngad sahitodhy vasamsca a a a a a . . . sacandrik k ntiran nabimbo nabhasthitacandra iv tyarocata 30.20 a a u s a samastabhrty sritavetan n m m dreya ast prathamah prad t a a. a aa . a . sa durmukhasy vasathevasacca sa madrar j tmajay gryavart a aa a

30.21

sandh nabhed nugatapravrttististhamsca durmarsaubhrasadmani a a . .. . . s nrp ngaraksah pragrhtakhadgastasy nujo m gadhakanyay st 30.22 a a a . a . . . . sen patih krpa asd yuyutsuh sasa jayo vidurac mbikeyam a n s a . . . cdxxxii

p rtherit h paryacaran svayam ca sarve yath daivatam darena a a. a a . .

30.23

dvir pakrsnaprahitesu p ndusu ksitim praasatsu na kacan turah u .. . s s a . . a. . . . . nac kram nmrtyurabh nna n ryo vibhartrk no vidhur nar sca 30.24 a a . u a a a a . sabd dayac suratva hrdy nik mavars ca surevarobh t a s a a s u . a . praj an sprstasamastat p ananyabhakty cyutamarcayanti a a . .. a a a

30.25

prthv ca g vah sasarasvatk nik madoh abhavan sadaiva a . a a a . abd bdhinadyo girivrksaja gam h sarvepi ratnaprasav babh vuh 30.26 a a. a u . . . n krsnasray t sarvamidam vae te vidh ya samyak parip layantah a a .. . a . s . divva dev mumuduh sadaiva munndragandharvanrp dibhirvrt h 30.27 a . . a . a. samujjval p ndavakrtin r padam vidh y surapaksam rdhasu a a. . a a a . . u var bhaye caiva sat m kar bhy m krsnapras t jagadandam vrnot a a. a a . .. . ua . . a ..

30.28

p t . ap d m prthivnitamb m k samadhy m karasantat sam a al a a . . a a a a. a graharksat r bharanadyuvaksasam viri calokasthalasanmukh mbujam n a . . . aa . vikunthan th bhayahastam dar nm rdhn vahantm varabh rat khy m a a u a . a a a .. a a niamya t mksya samastalok h pavitrit vedibhav miv ny m 30.30 s a . a. a a a a

30.29

prap layatsveva dhar m sakrsnesvaddhaiva p rthesu kalirbalica a a. a s .. . . . sup padaityau kvaca r . traviplavam sa cakratustacchrutam su p rthaih 30.31 a as. a a . n . nrpena krsnena ca s dhu codito bhmastad tau saganau vijitya a a . . .. . . balim pravidr vya kalim nibaddhya sam nayat krsnanrpendrayoh purah a a . . .. . . . . papraccha tam krsnapuro yudhisthira ud radhh a . . .. . .. kale kimiti me r stram vipl vayasi durmate 30.33 a. . . a ityukta aha k loyam duryodhananip tanam a a . arabhya mama tatra tvam bal d kramya tisthasi a a . .. tato may krto r straviplavaste nar dhipa 30.34 a . a. . a cdxxxiii

30.32

tam ha r j r j am hi bal d r jyam pravartate a a a a n . a a . api k labhavam r stram tvadyam m drsairnrpaih a . a . . a. . . . . hriyate balavadbhirhi r jy sa te kutastad 30.35 a a a k lo v k ranam r j o r j v k lak ranam a a a . . an aa a a a . iti te samsayo m bh d r j k lasya k ranam 83 a u aa a a . . tamuv ca kalih k le madye tv drsah kutah a a . . . a . r j nam p rvam viya vipr msca sy maham nrpa aa . u a s a. a . . v sudevasah yesu tejo yusm su me nahi a a . . a kva r j s vrte yusm n yo may n bhibh yate aa a . a a u . a

30.36

30.37

30.38

madyak le bh p la vipravedavirodhini a u a maddrstip te kva gunah kva ved h kva suyuktayah 30.39 a. . .. a .. . jag da nrpatih satyam kale vaksyanrtopi san a . . . . . mocaye tvartavacan d yad smatsantateh param a a . vilumpasyakhil n dharm n karam tatr pi norpaya a a a .

30.40

sm dhirbahuv kyam ca tul m ne ca me karah a a a a . . naiv tikramametesam kuru sarv tman kvacit 30.41 a . a a . tam ha bhagav n krsno y vat p ndavasantatih a a .. . a a. . . t vanna te bhavecchaktih pravrttasy pi bh tale a a u . . .

30.42

p ndavebhyah param y vat ksemakah kramavarddhit a. . a . . a . . ksemak t paratah p rtim saktiste y syati dhruvam 30.43 a a . u . . na drastavyam bh talam te kuta eva sprserbhuvam u . . . . .. y vat p rth aham c tra tato bhuvi padam kuru 30.44 a a a . a .
83

Mah . 12.70.6 a

cdxxxiv

ityukto v sudevena mocito dharmajena ca a t n pranamya yayau p re samudrasy rayad guh m a a as a . p rth sca krsnasahit raksantah ksm m mudam yayuh 30.45 a a a .. . . . a. . . . evam p rth n pratisth pya sakraprasthe tu s rjunah a . a a . .. a krdan divy h kath h pr ha putraok panuttaye . a. a. a s a gtoktam vismrtam c smai punarvistaratovadat 30.46 . . . a v n pr no v sudeva ityetairakhilam tatam a. a. a . sarvottamatvametesam sarvametadvae jagat s . . uttarottarametepi gunocc stadvaepare 30.47 a s . ittham harervae sarvagunap rnaca sa prabhuh s . . u . s . eka eva nac nyosti pr nocc tadadho ram 30.48 a a. a a sa hut sa iti prokto hutamattyakhilam yatah a . . v kpr namadhyago nityam dh rayatyakhilam jagat a a. a . . sa so brahmarudr dy jv eva prakrtit. 30.49 a a a ah ye tasy n disadbhakt muktiyogy hi te smrt h a a a a . a. an didvesino yesminstamoyogy h sup pinah 30.50 a a. a . . . mir madhy iti j ey h sams raparivartinah sa a n a. . a . evam jv stridh prokt bhavantyete nac nyath a a a a a .

30.51

t ratamyam ca vij eyam li gairdaihikam nasaih a n a . . n . visnorli g nus ritvat ratamy t tadksanam 30.52 n a a a a . . .. visnostadanug n m ca prtikrd dharma ritah a a. . . .. adharmonya iyam nisth pral pah kim karisyati a . . . .. a .

30.53

evam dyanuasy jah p rtham p rthaih susatkrtah a s a . a . a . . . katha cit t navasth pya sud r nugat n prabhuh n a a ua a . subhadr sahitah pr y d y nena dv rak purm 30.54 a a a a a a .

cdxxxv

sam dhiviratoda kapariprstah pathi prabhuh a n . .. . . hatam duryodhanam pr ha sabhr trsutasainikam a a. . . tam sisyavadhakopena saptum tm namudyatam a a . . keavoamayad v kyairvivar pam pradarya ca s s a s u . s madbhakto nitar mesa mad r dhanatatparah a . aa . m mavaj aya nirayam m nutth nam vrajediti a n a a . . krpay v sudevena bodhitah santam nasah a . a a . . pac tt p bhitapt tm tameva saranam yayau s a a a a a . .

30.55

30.56

30.57

30.58

tasmai devobhayam dattv presayisyemrtam tava a . . . . . d tum sakramiti proktv yayau dv ravatm prabhuh a . a a . . ath didea deveam v sudevomrtam muneh a s s . a . . . dehti va cayisy mty ha sopi ksam payan 30.60 n a a a . . Omityukto bhagavat tatsneh t sa sacpatih a a . . sujugupsitam ta gaveso bh tv munim yayau a n u a . .

30.59

30.61

m trasrotasi sodhaca nidh ya kalaam va u s a s . s m trayanniva tam pr ha v sudevah sudh mim m u a a a . a . maharse presay m sa tav rthe tat pibeti ca 30.62 a . . a a sa m tramiti matv tam y htyev ha bhatsayan u a . a a va cayitvaiva tam sakro yayau prtah svam layam n . a . as dh ranamannam hi dev n mamrtam sad a a . a a a . . . anyaptistatastasya dev n m param priy 30.64 a a. a a atmadattapras d cca sv par dh t prac lite a a a a a a uda ke v sudevastu yuktamityeva manyate n a svapurm pr pya yadubhih p jitah suras nave . a . u . u cdxxxvi

30.63

30.65

vrtt ntam kathay m sa keavo yadusamsadi a a s . a . .

30.66

vadhamantaritam s noh s tvateena s tvat s a . u . a pranamya kathayety ce tata aha jan rdanah 30.67 u a . . tatah suduhkhit h suraputr dy abhimanyave a. a a . . sr ddhad n ni bahuacakruh keavasamyut h 30.68 a a a s s a. . s . nivasatyatra vivee dharmaputrah krat ttamam s s u . avamedhamanusth tum n vindad vittama jas s n a .. a . a

30.69

hataesat ksatrasa gh t karam naicchad day parah s . . n a a . . naca madhyamakalpena yastum tasya mano gatam 30.70 .. . vij aya nityavij atanikhilo b dar yanah n n a a . . avirbh to himavatah srngam yatr bhisa gatam u a n . . .

30.71

merurngena yatraiva visnuh sv tm namavyayam s. . .. . a a lokasya sa grah yeje karmabandhojjhitopi san 30.72 n a sa kar dy h sur yatra maruttacejire harim n a a. a s d navo vrsaparv ca tatr sti dhanamaksayam a a a .. .

30.73

taccha karaarrastham j madagnyam harim param n s . a . . istvaiv nuj ay tasya svkrtya yaja tena ca a n a . .. ity ha vy sav ky nu bhmopy ha nrpottamam 30.74 a a a a a . dhanasya devat visnurj madagnyokhilevarah a .. a s . sa sa karaarrastho yaj occhistadhan dhipah 30.75 n s n a . .. tenaiva visnun dattamarjun y stramuttamam a a .. a k ry nyany ni c sm kam krt nyetena visnun a a. a a a . .a .. a sa brahmarudraakr dipadad t khilapradah s a aa . svatantrah paratantr mst n vartayati cecchay a. a a a .

30.76

30.77

cdxxxvii

priyosm kam priy stasya sarvadaiva vayam nrpa a . a . . atastadabhyanuj atadhanenaiva yaj mahe 30.78 n a soyam pit mahosm kam vy sastannah prad syati a a . a a . . ityuktv tam puraskrtya krsnadvaip yanam yayuh 30.79 a . a . .. . . . dhanam krsnah sam d ya samant cchatayojanam a a a . .. . . dadau tesam tepi cohurhastyustr svanar dibhih 30.80 a . . . . . a yudhisthiramrte sarve bhmasenapurogam h a. . .. yaj artham hire bh ri svarnamudyadraviprabham n u u .

30.81

tadaiva v sudevopi sabh ryah saha bhadray a a . a agacchan hastinapuram pathyuda kena p jitah 30.82 n u . . tatk mavarsino megh mstasya datvodak rthinah a a. a . . . saphalam svavaram krtv jag ma gajas hvayam 30.83 a a a . . . asannesveva p rthesu vy se ca purusottame a a . . . pravivea puram krsnastad s tottar mrtam s a u a . . .. .

30.84

draunyastras ditam b lam drstv kunty dik h striyah u a a. . . a . . .. a . saranyam saranam jagmurv sudevam jagatpatim 30.85 . . . . a . pratyaksam tman garbhe raksitam prasave hatam a . a . . punarujjvay m sa keavah p rthatantave 30.86 a a s . a tadaiva viviuh p rth sakrsnah sadhanoccay h s . a a a. .. . . sarve mumudire drstv pautram keavaraksitam . .. a . s .

30.87

dadau d n ni bahuo dharmaputro yudhisthirah a a s . .. pautrajanmani hrstatm v sudevam nan ma ca 30.88 a a a . .. . kuntkrsnasubhadr bhirvair.ty ny bhireva ca .. . a a a a cdxxxviii

p ndavaih purusaic nyaih samstutah pranato harih 30.89 a. . . . . . . . . s a tatah krsnabhyanuj at h p r saryasadasyak h n a . a a a. . .. . arebhirevamedham te munibhirbrahmav dibhih 30.90 s a . . sarvayaj atmakam tesamavamedham jagatpatih n . . s . . k ray m sa bhagav n krsnadvaip yanah svayam a a a a .. . a . s dhan ni tu sarv ni sal m caiva hiranmaym a a a. a . . pavam nasutacakre krsnadvaip yaneritah 30.92 a s a .. . . ath numantritotsrstam purohitapuraskrtam a . .. . . turagam krsnas ra gamanuvavr ja v savih 30.93 a a . .. . a n . sa jitv rundhatah sarv n nrpatnchastratejas a a . a . c ray m sa sarvesu r stresvavijitoribhih 30.94 a a a . . a. . . yudhisthir j ay tena na kacinnihatastad s a .. a n a ah t sca nrp stena yaj artham pryat khil h 30.95 u a n a. . a . a manal ram kram t pr ptastatrainam babhruv hanah a a a . u . . . abhyay darghyap dy dyaistam ha vijayah sutam 30.96 a a a a . yoddhuk morghyam d ya tvay dy bhigato hyaham a a a a a na prye paurusam dhik te yanmedhy svo na v ritah 30.97 a a . . . tad pi pitrbhaktyainamayuddhyantamul pik a u a . pr ha yuddhyasva yat prtyai guroh k ryamasamsayam a . a . prnan yaiva yuddhyasva pitre sandarayan balam 30.98 . a s ityukto yuyudhe pitr balam sarvam pradarayan a s . . arjunastu sutasneh nmandam yodhayati smayan 30.99 a . sa tu sarv yudhaksepepyavik ram dhana jayam a a . n . drstv b ly t parksayai mantrap tam mah saram . u . a ... a a a cdxxxix

30.91

ciksepa pitre daivena tenainam moha aviat s . .

30.100

m rcchitam tam gurum drstv tadbhakty bhrsaduhkhitah u a . . . . ... a . . pr yopavistastanm t vilal p tiduhkhit 30.101 a aa a a a . .. vijagarha tadol pm dhig jagattrayap jitam u . u ajghano me bhart ram putrenaiv vij nat 30.102 a . . a a a lokavram patim hitv na me k ryam sutena ca . a a . . patilokamaham y sye trpt bhava kalipriye 30.103 . a . a ityuktv maranayaiva t m vinicitam nas m a a. s a a . dhar y m viluthantm ca drstv bhujaganandin a a. . . .. a .

30.104

n galok t sam d ya vialyakaranm ksanat a a a a s . . . . utth pay m sa patim trilok tiratham tay 30.105 a a a a a . . prahasyov ca ca tad srutam v kyam pur may a a a a . a . suraloke suraih proktam bhsm dy n tidharmatah 30.106 . a a a . . . yaddhat stena dosena p rthasten tivedan m a a a . . a rane vrajediti na tat paratah sy diti hyaham . . a vacan deva dev n m yuddhyety tmajamabruvam a a a. a

30.107

dev n meva sa kalp nm rcchitac rjunobhavat a a n a u s a bhuktadosaphalac yam punarbhoksyati n nyatah 30.108 s a . a . . . anyena p titasy sya yao nayet trilokagam a a s s n rjunasya yao nayediti daivairidam krtam a s s . .

30.109

ityuktah prtim pede putrabh ry yutorjunah a a . a . yaj artham t vath h ya p jitah prayayau tatah 30.110 n a u u . . a . dv rak y h sampastham pradyumn dy h sut hareh a a a. a a. a . . prasahy svamap jahrur hvayantorjunam yudhe 30.111 a a a . cdxl

subhadr haranam m rstum nteve tairdhana jayah a n . . a .. . s . gaurav d v sudevasya m tulasya ca kevalam 30.112 a a a m tul y bravdavam hrtam pautrairabandhuvat a a a s . . . sa nirbhatsya kum r mst n medhyamavamamocayat a a. a s

30.113

m tulam sa pranamy tha yaj artham t n nimantrya ca a a n . . . a gacchan gaj hvayam d tamagratoy payannrpe 30.114 a a . u . sakrsnah sahasodaryah srutv sau pr ptamarjunam a a .. . . . prto b sp bhip rnakso bhr trsneh dabh sata 30.115 a. a u . . a. a a. v sudeva na pay mi durlaksanamaj rjune a s a a . . kena durlaksanen yam bahuduhkh prav sagah 30.116 a . . . . a . prstastam keavah pr ha bhr t te drghapindikah aa ... . s . a .. . ten yam duhkhabahula ityuktv punareva ca a . a . vadantameva p nc l kataksena nyav rayat 30.117 a a . . . a samastalaksanabhij ah krsnah saty vrkodarah n . . . . . a . . . . krsna ca pa camo n sti vidy suddheyama jas n a a n a .. .

30.118

prasa g t pr ptumicchet t m vidy slo yudhisthirah n a a a. a . .. iti lobh t tu p nc l v sudevam nyav rayat 30.119 a a a a a . tadgaurav d v sudevo nottaram pratyabh sata a a a. . vism ray m sa ca tam prabruv nah kath ntaram a a a a. . a . udarasya ki cid dhikyam vrsanadhikyameva ca n a . .. . savyab hostath dhikyam durlaksanamatorjune a a . . .

30.120

30.121

naivoktam v sudevena drsyam namapi sphutam a . a . . j an nandahr sakar hyete dosah sad tan h 30.122 n a a a . a a. .

cdxli

samastajvar sau tad dustalaksanavarjitau a .. . . p rnacitsukhaakty deryogyau krsna ca m rutih 30.123 u . s a a . .. . an diduhkhahnatve sukh dhikye ca laksanam a a . . . rugminsatyabh m dir p y h sriya eva tu 30.124 a a u a a. . mukhyam tatopi mukhyam tu sv ntantry deraesatah a a s . . . . gunar seh param li gam nityam vy s dir pinah aa u . . . a . . n . . visnoreva nac nyasya sa hyekah p rnasadgunah 30.125 a . u . . . .. s sverjune yaj av.tam pravistesya sahodar h a n a . a. .. p jit h p jay m surmudit h sahakeav h 30.126 u a. u a a a. s a. tatah sa yaj o yaduvraraksito vy sopadisto munibhih pravartitah n a . . . . .. aobhat lam sakalairnrpaica sam gatairvipravaraica justah 30.127 s a . a s . s .. . sa krsnayugmena ca bh rgavena tridh vibhaktena parena pums a a .. . . . . a adhisthitoobhata vivametad viv dir pena yathaiva tena 30.128 s s s a u . .. yath viri casya pur sa yaj o yathaiva sakrasya satakratutve a n a n tathaiva sobh d vidhiarvaakrap rvaih surair virala krtodhikam u s s u a n . . na devagandharvamunisvadharmamarty dikesv sa sa yotra n sa a a . a svala krtairn kijanaih sak ntairar rucann kavadetadokah 30.130 n . a a u a . . tatraiva tattv ni sasamsay ni nissamsay ny suralam viv de a a . a . a a . parasparotthe harina trir pina samsth pit nyagryavacobhiruccaih 30.131 u . . a a . . pragtagandharvavarah pranrttasadapsar h santatav diviprah a. a . . . vivecayaddevanrpaugha eko rar ja r j khilasatkrat n m 30.132 a aa u a . samastadevyah sahav sudevyah svala krt h phullamukh ravind h a n . a. a a. . . viceruratraiva sah psarobhirnisedurapyacyutasatkath ram h 30.133 a a a. . na vai mumuksurna babh suratra na vai prapitsuca kuto bubhuksuh u. s . . . cdxlii

30.129

asatyak m abhavan kutacit prad tari pr j avarenil tmaje a a s a an a

30.134

dinedine tatra mah nnaparvat h sabhaksas r rasavanta urjit h a a. a. . aa nadyah payahsarpirajasrap rnah sam ksik dy api p yasahrad h 30.135 u . . a . a a a a. . . hrad mah ntastridaadiyogy h suyogayukt haricandan deh a a s a. a a . tath jan laktakamukhyamandanadravy gryav pyo manik ncanodbhav h 30.136 an a a a a. .. . a yathestap n sanabhogaistah sahasrao m rutin tu k rit h s . . . s a a a a. . . a a gandh ras dy sca samastabhog divva tatr suratva hr ah a a a a a . dy .

30.137

nait drsah kacana bh tap rvo makho vin r maviri cavajrinam a . . s u u a a n . makh niti procuraesalok drstv makham tam purusottameritam a s . a . .. a . . .

30.138

sa evamaddh haridaivatah kratuh pa c svamedh tmaka uccakalpah a a . . n a . dinedine svrddhaguno babh va mud vaho vatsarapa cakatrayam 30.139 u a n . . yaj avas ne nikhil sca p ndav h krsna ca prthvmakhil m savitt m n a a a. . a . . . . a. a . ma galyam tram dayit sarre nidh ya sarv bharanani caiva n a . a a a . samarpay m suraje varenye vy se vibh g ya yathoktamrtvij m 30.140 a a a a a . . a priyo vibh go yadamusya visnorato vibh g rthamiv rpayamste a a a a . . .. hrd samastam harayerpitam taih sa hi dvijasthopi samastakart a a . . . .

30.141

dehendriyapr naman msi cetanaih sahaiva tasm atisrjya nemuh a. a. a . . . tvadyametannikhilam vayam ca n styasmadyam kvaca ki canea a . n s . . svatantra ekosi na kacidanyah sarvatra p rnosi sadeti hrstah 30.142 s u . . . .. . tato vibhakte munayovadamste pratyarpay mo vayamesu r jyam a . . a p rna hiranyena vayam dhar y h prap lane yogyatam ime hi 30.143 u . a a. a a . . p rth h sabh ry dvijav kyametanniamya krsnaya punah pranamya a a. a a a s .. . . . ucustapo nostu vanerpayitv r jyam makh nte tvayi dharmalabdham a a . a itritah pr ha sa b dar yano munsvarairapyanuy citah prabhuh . a a a . a . . cdxliii

30.144

hiranyameva svamidam munn m mad j ay bhu gdhvamaesar jyam a. an a n s . a . . samarpitam me phalavacca tat sy t punargraho naiva ca dosak r a . . a pit mahoham bhavat m viesato guruh paticaiva tato madarhatha a a. s . s . .

30.145

30.146

itrit ste pratipadya r jyam dadurhiranyam nikhilam ca tasmai a a . . . . vibhajya vipr n sa nijam tu bh gamad t prth yai nikhilam prasannah 30.147 a a a . a . . . sabh ryak nam vararatnabh sananyaesatah putrabhuv m prad ya a a. . u. . s . . a. a prthakprthag yogyavar nathaibhyah pr d t prabhuste mudit h pranemuh a a. . . . a a . .

30.148

tad yaj apa cakamajastrigunam sa ebhyah saddaksinam kratupatirnikhil mav pya n n a a .. . . . . cakrevamedhatrayamekamekam tesam harirbahusuvarnakan madheyam 30.149 s a . . . . sakrsnesvatha p rthesu susn t vabhrthesvalam a aa .. . . . . . pa cendravad vir jatsu st yam nesvrssvaraih 30.150 n a u a . . . . st yam ne ca tadyaj e krodho nakulat m gatah u a n a. . krtvogragarjanam yaj am t msca yaj akrtokhil n n . a. n . a . .

30.151

garhayann civ nittham bh ry putrasnusayutah u a a a . . . saktuprasthamad d vipra u chavrttih subhaktitah 30.152 a n . . . dharm y tithaye tasya kal m n rhati sodam a a a. a . . s yaj oyamiti hetum ca vipraih prstobhyabh sata n a. . . ...

30.153

atithestasya p dodaklinnah p rvo hiranmayah a . as . . eko mam bh daparah sarvatrth dikesvapi 30.154 a u a . . majjatovabhrthesvaddh yaj an matra c dar t a n a a a . . n bh dityatha tattattvavedibhirmunipu gavaih 30.155 a u n . krsnena ca tamondham tam pr payadbhih smite krte .. . . . a . . adaranam jag m u tamah pr pa ca k latah s a as a a . . . tadarthameva hairanyah p rvastasy bhavat pur 30.156 as a a . . cdxliv

krsnasya p ndav n m ca makh deca gunan bah n a. . a a . a s u .. . . vadanto bhatsay ncakrustanmataj a madhudvisah 30.157 a n . . sr ddh rtham hi payah p rvam jamadagnerad sayat a a u. . . u . n kulenaiva r pena krodhastam pitaroapan 30.158 a u . s . bhava tvam nakulast vad y vad dharm dik n sur n a a a a a . ksepsyasti tamo ghoram bh yah p pena y tvayam u . a a . . ityabhipretyah taih saptastath krtv tamobhyay t 30.159 a . a a . . yadyapyalpadhanatyaktam vittam bahuphalam bhavet . . . tath pyanantaphalad h kartureva mah gunah 30.160 a a. a .. sat m prtica tatr pi sadvaro harireva hi a. s a p rthebhyobhyadhikah kart samo v ko gunairbhavet a a a . . sat m ca pravaro visnuh sadbhirmunivarairyutah a. . .. . pratyaksatah k rayati p rthaih priyatamaica taih a a s . . . . yam makhapravaram tasya samam kim subhas dhanam a . . . . pathanti pai ginacait n mantr nanvarthak niha n s a a a . avaisnavakrtam karma sarvamantavaducyate . . .. anantam vaisnavakrtam tatra varnakram t param a . . . . ..

30.161

30.162

30.163

vaisnavesvapi martyairyat krtam satagunam tatah . . . . . .. . g ndharvam karma tasm cca munibhih pitrbhistatah a a . . . . devaakraivabrahmakrtam tasm t kramena ca s s a . . . satottaramiti j eyam n nyad brahmakrtopamam n . a .

30.164

30.165

vaisnavatvam kramodvrddham brahm ntam jvar sisu a . a . . . . .. phal dhikyam karmanam hi visnoh prtyaiva n nyath a a a . . . .. .

30.166

cdxlv

iti tena na p rth n m karmananyat samam kvacit a a a. . . gunairj an dibhirv pi tasm t krodhah sa t masah n a a a a . . . vinindya t n susattvasth mstamondhamupajagmiv n a a. a atha prsto v sudevah suravipr disamsadi a ... a . . yudhisthirena samhrsto jag d sesatah prabhuh a a . . . . ... . ..

30.167

30.168

te ca srutv khil n dharm n bhakty paramay yut.h a a a a a a p jayanto jagann tham puca param m mudam 30.169 u a a s a. iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . (y gasam ptirn ma) trimsodhy yah a a a a . .

cdxlvi

(dhrtar s. r disvargapr ptih ) a . . a. t a atha ekatrimsodhy yah a . . Om yaj evarenabhiyutesu yukty mahm praasatsu prth sutesu n s a . s . . . a . . yiyaksur g nnii vipravaryo yudhisthiram vittamabhpsam nah 31.1 a a s a . . . .. pr tardad nti nrpasya v kyam niamya viprastvarito makh rthe a a . a a . s bhmam yay ce sa nrpoktam su niamya c d nnijahastabh.sanam . a a s a a u . . anarghamagnipratimam vicitraratn ncitam vipravarastad pya a a . . yayau krt rthotha ca nandighosamak rayad v yusutastadaiva a a .a .

31.2

31.3

ak lajam tam tu niamya r j papraccha d taistamuv ca bhmah a s aa u a . . . yanmartyadehopi vinicit yurabh nnrpastena mam sa harsah 31.4 s a u . a . . itritosau nrpatistvareta dharm rthamityasya matam prap jayan a u . . jag da s dhvityatha bh ya eva dharme tvar v napi sambabh va a a u a a u

31.5

ath mbikeyam visayesu saktam dussa gadustam krtabh ridosam a n u . . . . .. . . . samastar j pyayahetubh tam nic yya tam m rutiranvakampata 31.6 aa u . a a . akurvatastksnatapah kutacinnaiv sya lok ptiramusya bh y t .. s a a u a . . r g dhikoyam na tapaca kury dityasya vair gyakar. i cakre a a s a a an . aj am parairasya nihanti sodarairvadh janairapyatip jitesmin n . u u sa nistanatyevamaptaraih sa sup jito n sa tad vir gah 31.8 u a a a . . .. sarve hi p rth stamrte sabh ry vaicitravryam param darena a a a a . a . . paryeva cakruh satatam sabh ryam krsna ca na sy t tanay rtim niti a a a a . . . .. . sa pryam no nitar m ca tesu naiv dhikam pryate bhmasene a. a. a . . smaran sut mstena hat n samast napi prabh vam paramasya j nan a. a a a . a

31.7

31.9

31.10

tasy panetum visayesu saktim dvesam tathaiv tmani bhmasenah a a . . . . . . . jag da m drsutayoh samaksam sphotya samsrnvata eva tasya 31.11 a a . . . . . a . cdxlvii

t vimau me bhujau vrttau pnau candanar . itau a us . yayorantaram s dya jaradhasya sut hat h 31.12 aa a a. . yamau tadanvamodet m tatsneh d gaurav dapi a. a a naiva tat krsnay j atam prthay ca saputray 31.13 a a . . . a n . . tacchrutvotpannanirvedam ksatt jyesthasya varddhayan . . a .. uv ca jvit sa te nanu r jan mahyas a a a bhm pavarjitam pindam datse grhap lavat 31.14 a . .. a . a nac par dho bhmasya bruvatastv midam vacah a a a . . agnirnisrsto dattaca garo d r sca d . it h s a a us a . . .. hrtam ksetram dhanam yasya kim bhmena krtam tvayi . . . . . . . . alam sajjatastedya nirvedakaramritam a upak r ya bhmena tava dvesam tyaj tra tat aa a . .

31.15

31.16

vimucya dvesak mau tvam vane trthanisevakah . . . a . tapas r dhaya harim tatah p to bhavisyasi 31.17 a a u . . . ityukto dvesamutsrjya bhme nirvedam gatah a . . . anuj am tapase pr ptumupav saparobhavat 31.18 n . a a ananantam caturthehni dhrtar stram yudhisthirah s . . a. . . . .. j atv sampr rthay m sa bhojan rtham punahpunah 31.19 n a a a a a . . . anuj am vanav s ya tvattah pr pyaiva sarvath n . aa a . a bhoksyenyath neti vadan dhrtar strah sram nvitah a a . a. . . . . upav sakrso bh ry m siriye m rcchitah ksanat 31.20 a . a a. s u . . . santamena karenatha dharmajastam mrdu sprsan . . . . sanaih sa j amagamayadabravcca suduhkhitah 31.21 . n n . . puraskrtya yuyutsum tvam kuru r jyamakantakam a . . . .. cdxlviii

vayameva tvadarth ya kurmah sarve tapo vane a .

31.22

nety ha dhrtar strastam kuladharmo hi no vane a . a. . . ante dehaparity gastanm nuj atumarhasi 31.23 a a n tayorvivadatorevam krsnadvaip yanah prabhuh a . .. . . . sarvaj ah sarvakartea avirbh tobravnnrpam 31.24 n . s u . tapas esadosanam ksayak mamimam nrpam as . a . . .. . . anuj nhi naiv sya dharmavighnakaro bhava 31.25 a a k le nirvedam pannastapas dagdhakilbisah a a a . . subhr m gatimayam y y danyath na katha cana a. a n . a a ityukto dharmar jastamanujaj e sa c sitah a n a . siksay m sa saddharm n ntim ca vidusepyalam . a a a . . kevalasnehato r j e sur va vinay ya sah 31.27 an sa a . anuj aya grham pr pte dharmaje viduram punah n . . a . . sr ddh ya vittam k nksan presay m sa tadvacah 31.28 a a a a . a a . . srutv yudhisthiro bhmam ha d tavyamadya nah a a a . .. putrapautr ptabandh n m sr ddhecchorvittama jas a u a. a n a tam ha bhmah p p n m vimukh n m madhudvisah a . a a a. a a. . . p ralaukikas h yyam na k ryamitar rthatah a a a a a . . datten pi hi vittena putrar ddham karisyati 31.30 a sa . . tajj atv dadat m doso bhavediti vicintayan n a a. . kastat kastataram y ntu sarve duryodhan dayah 31.31 a . a . . . .. bhsm dn m vayam sr ddhakart rastena kim tatah . a a . a . a . . k nnatv ttu karnasya sah sm bhih prthaiva hi a a a a . . . sr ddhakarmanyadhikrt kim tasmai dyate dhanam a . .a .

31.26

31.29

31.32

cdxlix

ityuktavantam nrpatirarjunacocatuh punah s . . . . yiy sory cam n ya nijab hubal rjitam a a a a a a dehi vittam paramatah kim tv mesobhiy cate a . . . a .

31.33

ityuktamapi netyeva bruv nam suddhadh rmikam a. . a aprty josam sveti procyov ca yudhisthirah 31.34 a . a a . .. koato yad bahirvittam d nabhog dik ranam s a a . . a mama sannihitam sarvam tat pitredy rpitam may a a . . . evamev rjunopy ha viduram punar catuh a a u . . mukhyadharmarate bhme na pit kroddhumarhati a ityukto vittam d ya gatv ksatt grajebravt 31.36 a a a . a yudhisthir rjunau bhaktim nitar m tvayi cakratuh a. . . .. a n tihrstastvad j ay m bhmastanm krudhotra ca a . .. a n a . a suddhe ksatriyadharme hi nitaroyam vrkodarah . . . . nrp rjunau dharmarat vapi lokakrp parau 31.38 a a a . . aj takopastacchrutv dhrtar strah praantadhh a a . a. . . s . krtv sr ddh ni sarvesam mah d n nyan ratam a a a a a . a a . . daar tram dadau suddhamanas nirrnatvadhh 31.39 s a . a .. . sarvam samarpya govinde p rthebhyonyebhya eva ca a . svajanebhyah sam d ya sravannetrebhya uccadh. a a h . anuj am nirgatah pr ha pauraj napad n nrpah 31.40 n . a a . . . a dharmato raksit y yamasmatp rvairmah tmabhih u a . . a u nac ham paramasneh d yusm bhih sukrp lubhih a . a . a . . a . araksiteti kathitah pram d dapi sajjan h 31.41 a a a. . . istam ca yaj aih p rtaica caritam yusmad sray t n . u s a a . .. . . putrastu mama p p tm sarvaksatravin sakah a a a a . . sarv tia k m dhaca vrddh n m sasan tigah 31.42 a s n u. s a a . a . . cdl

31.35

31.37

saubhr tram yena santyajya p ndavesu mah tmasu a . a. . a . krtam vir pam sumahat kury d yann parah kvacit 31.43 u . a a . . . apriy ni ca krsnasya subah ny carat kudhh a. u a . .. . pr yasten pi mandena na yusm svaivam krtam a a . a s . .

31.44

bhr tarosya ca sarvepi tacchlamanuvartinah a . hat sca svena p pena sasut m tyab ndhav.h 31.45 a a a a a a soham vayogatacaiva putr dhibhirabhiplutah s a . . tatsambandhakrtam p pam svakrtam c tyapealam s . . a . . . a p ndavesu sakrsnesu tapas m rstumudyatah 31.46 a. . a a .. .. . . . . tatra m manuj ndhvam krpay mitravatsal h a a a. . . a matpriy rthamapi snehah p ndavesu mah tmasu a a . a. . .

31.47

kriyam nopi kartavyo bh ya eva sad calah a. u a . te hi me putrak h santa ih mutra ca saukhyad h 31.48 a. a a. ityuktaih svagunanuccaih krtayadbhih suduhkhitaih . . . . . . paryarunayanaih krcchr t pauraj napadaicir t s a a s a . . anuj ato yayau p rthairanuy tah sud ratah 31.49 n a a . u . sa jayo viduracainam sabh ryamanujagmatuh n s a . . anuvavr ja tam kunt van ya krtanicay 31.50 a a s a . . v ryam napi tanayaih sabh ryairbhrsaduhkhitaih a a. a . . . . samsth pya t n sukrcchrena yayau s nveva tam nrpam a a . a . . . . samndaritapatho r j kuntvidurasa jayaih s aa n . . g ndh rsahitah pr pa kuruksetre jagadguroh a a . a . . kramenaiv ramam vy sadevasya surap jitam as a u . .

31.51

31.52

trivatsar dasya nijasya lokasy ptim sabh ryasya jag da tatra a a a a . cdli

brahm nkajastena bhrsam pratto vy sopadistam vyacarat tapogryam a a . . .. .

31.53

saksattrg ndh riprthe sasa jaye tapobhir r dhayati prabhum harim a . n aa . . . a vaicitravryetra sad rabandhubhrty stu p rth drsaye sam yayuh 31.54 a a a a . a . . ksattaikat matra yudhisthirena pr ptotha bh ry sahitam sasa jayam a a a a n . . . .. up sam nesu vicitravryaputram prth m caiva prth sutesu 31.55 a a . . . a. . a . pr durbabh v mitaaktitejoj an dbhutaivaryasukh dir pah a u a s n a s a u . vy so haristatra samksya sarve samp jay m surudagrabhakty a . u a a a

31.56

taih p jitastatra nisanna aha yadyad yadistam pravadantu tattat . u . .. .. . d sy mi tasy dya tadityamusmin bhaktyucchrayah p ndusutaih sad raih a a a a . . a. . . . vrtotra kunt ravis nujanmamrty tthadosapagamam yay ce 31.57 u a . . u . . tesam pradattesvabhiv nchitesu vaicitravryah saha bh ryayaiva a . a . . . . sammantrya nihsesaranehat n m sandaranam pr rthitav mstamsam a a. s a. . . . . a

31.58

tatastu te satyavatsutasya sarvevarasy j ay sarva eva s a n a sam gat h svargalok t ksanena datt ca divy drgamusya r j ah 31.59 a a. a . . a a . an . . usuca r trim param j ayaiva sarve svabh ry sahit yath pur . s a . an a a a a a trptah sad ro nrpatica tatra sarvepi drstv mahadadbhutam tat 31.60 a s . . . ... a . ath j ayaiv sya parasya sarv . striyo nijeaih sahit yayuh svam a n a ah s . a . vinottar m t m tu kath m niamya p rksitoy cata t tadrstim 31.61 a. a. a. s a . a a . .. tam c nay m sa tadaiva krsno hyacintyaaktih sa vikunthalok t a a s a . a .. . . .. drstv sa p rksita apa tustim svat tamsena sam hrtam punah 31.62 a . a a . . ... a . .. . samp jya tam krsnamapsavandyam ksam pay m sa parksid tmajah u . a . .. . . . a a a . cakre ca visrambhamatva bh rate punaca tatratyajanaih sametah 31.63 a s . . p rth h punah pr pya puram svakyam dharmena prthvm parip layantah a a. . a . a . . . . . bhog nar g ajusanta yogy n yukt jagaddh tari v sudeve 31.64 a a a a a a a . cdlii

varsatray nte tmasam hit gnim tyakt gnibhistairvanam lihadbhih a a a a a . . . te suruvurdhrtar stram sabh ryam sahaiva kunty paridagdhadeham s a. . . a a . . vr.amukh dhy napar niamya svary tam tmyapitrvyam su l a a a s a a a . sametya bhartr pratip jyam n m kuntm ca tapt vidadhuh kriy sca a u a a. . a a .

31.65

31.66

te visnubhakty parip takarmabhirj anena c nte tamanusmarantah a u n a . .. p rthaih suputraih sukrtordhvakarmabhirvrddhim sukhasy puranapyay m subh m a a a. a . . . . . g vadganirvy sasak sametya sur . ay tasya punarnij m gatim a a a s us a a. . prapediv n p ndusut sca krsnam pratksam nah prthivmaasan a a. . a . a. . . s .. . .

31.67

31.68

astadaabd h prthivm samast m praasat mevamagurmah tman m . a. s a a a . . s a . . ariktadharm rthasukhottam n manujjhit nantapadasmrtn m 31.69 a a a a . a iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . (dhrtar s.tr disvargapr ptirn ma) ekatrimsodhy yah a a a . . a. a .

cdliii

(p ndavasvarg rohan am) a. . a . atha dv trimsodhy yah a . a . Om tatah kuruksetramav pya krsno dksam prapede dvisadabdasatre a . . .. . . . . . . sa eva ca vy sabhrg dvah tm cakretra s dasyamajoprameyah 32.1 a u a a a . . tatrartvijo daksabhrgupradh n h p rth yad n m pravaraih samet h a a. a a u a. a. . . . brahmeaakrapramukh h sur sca cakruh sus civyamanantad s h 32.2 s s a. a a a a. . sarve ca jv vasudh talasth yenyentariksadyumukhottaresu a a . a . . vasanti n r yanap dasamsray ste c tra sarve mumuduh san g h 32.3 aa . a a a a a. . . sunirnayastattvavinirnay rthin m tattvasya c bh diha v dalin m a. a u a s a . . a mitho viv d t surabh sur nam v ky ddharervy sabhrg dvah tmanah 32.4 a a u a. . a a a a . u . dharm rthak m nakhil nav pustadarthino muktimapha kr. nat a a a a a .s . yathestap n sanav saso jan viceruratr maram nav dayah 32.5 a a a a a . . . a a ksetram tad sddharilokasammitam yadyuratr khilasajjan yutim a a a . . . n n ptak m sca tato babh vurniryatnadrsyaca yatotra keavah 32.6 a a a a u s . . s dv daabdam mah satramevamet drsam harih a s a a . . . . sam py vabhrthasn tah p jayitv khil n jan n a a a . u a a a . anujaj e kramenaiva vatsarena sam gat n n a a . . svakulam sa jihrsuh sa vipraapamajjanat s . n . .

32.7

32.8

upadiya param j anamuddhav y mum sramam s a a a . n badary khyam pr payitv saptam bdam satottaram a a a . a . pratksan p lay m sa p rthaih saha bhuvam prabhuh . a a a a . . . sam rabdham kaliyugam yad duryodhanopatat a a . . sattrimsabdam punah krsnah krtamev nvavartayat a . . .. . . . . . . krt dapi viesoyam yat punyasy dhikam phalam s . a .a . . . cdliv

32.9

32.10

alpameva ca p pasya k l t krsnaj ay tath a a a .. . n a a

32.11

evam sudh rmike loke haribhaktipar yane a a . . nastesu kalili gesu yugavrttimabhpsavah 32.12 n . . . .. . brahmarudr dayo dev h stutv keavamavyayam a a. a s vyaj apayan svalok ptim Omity ha sa c cyutah 32.13 n a . . a a . pr curye sajjanasya sy nna kalervrddhira jas a a n a . iti svakulasamhrtyai prabh samanayat prabhuh 32.14 a . . . punyaksetrepi na mrtih svagrhe tvatidharmad a . . . . . gatyaiv lpamapi ksetram sy nmahatphalamityajah 32.15 a . a . . prak sayitumevain n prabh s ya kuasthal t a a aa s a ntv d n disaddharm mstairak rayadacyutah 32.16 a a a a. a . te tatah sapadosena krsnenaiva vimohit h a. . . . .. . maireyamatt anyonyam nip tya sv m tanum gat h a a a. a. . . tad drstv baladevopi yogena svatanum yayau 32.17 . .. a . tatah pareoganit nubh vah svas rathim p ndav n m sak sam s a . a a . . a . a. . a a . svalokay naprativedan ya svasy nu caisam tvaray bhyay tayat a a a a a . .

32.18

ath satah pippalam la situr rusthitam p datalam sut mram a u u a . . a . . drstv jar n ma sasarja salyam bhaktopyalam rohitam sa kam nah 32.19 a . ... a a a . . . n acchedy bhedyadehasya salye p damupasthite a a sampam gato vy dho drstv bhtopatad bhuvi a a . .. a viprav kyam m nay nah k rayitv mun harih a a a . a a . a . p pam m m jahi deveti y cantamanayad divam a . a. a

32.20

32.21

p daprah radosena tam bhrgum vy dhat m gatam a a a a. . . . . . pac tt pena bhakty ca suprtastaccharrinam s a a a . cdlv

sv j apr ptavim nena divam ninye jan rdanah 32.22 a n a a a . . nc yonirncanca karm ptam ncakarmatah a a . . adustatv ttu manaso bhaktilopo nac pyabh t a a u .. bhrgoratr buddhip rvam n tidosakrdapyabh t a u u . . a . .

32.23

tato viri ceapurandar dy h punah stuvantobhiyayuh pranamya n s a a. . . . krsnam sa c veva yayau svalokam svatejas sarvamidam prak sayan as a a .. . . . .

32.24

gop lamantram bhajat m phalaprada ekena r pena sa bhuvyadrsyah a a. u . . . . tasthau dvityena ca s ryamandale trtyam scchivap jitam vapuh 32.25 u a u .. . . . samp jitam brahmaloke caturtham ka jodbhaven tha param svadh ma u a a . . n . sam pnuv nam vapurasya pa camam bhakty nvayurdevavar h svaakty a a . n a a. s a . tattejas te pratimustadrstayah purustut dy amitoruddhiteh a . . . . . .. .. a a y vat svagamyam tvanugamya tasthurnimlit ksa vihatordhvac r h 32.27 a a . a a. . vndreaesanugatah svayambh rdh ma pravistam tamajam pranamya s s . u a . . . .. . vndr dikairapyayutah svapitr listo rahac kathayat tath staut 32.28 a a s .. s a a . sa p rvar pena sam pya caikyam vibhajya cecch nusrtotha reme u u . a a . . harih sriy brahmamukhaica muktaih samp jyam nomitasadgunatm s u a . a . . a

32.26

32.29

brahm pi sarv diyutah svalokam pr ptah punastatra gatam ca krsnam a a . . a . . .. . remebhipayan pratip jayamstam sur sca sarve ravibimbasamstham 32.30 s u a . . . yato na darit bhr ntih pr durbh vesvapi kvacit s a a . a a . dehaty g nuk rena harina tadih cyutah 32.31 a a a . a . . mohayitv sur nandham tamah pr payitum prabhuh a a . . a . . cid nandaikadehopi tyaktam dehamiv param a a . srstv svadehopamitam say nam bhuvyag d divam 32.32 a . .. a . a . d rukokty sam y tah p rthastamadahat tad a a a a . a a cdlvi

rauhiney dik n m ca sarr ni pradh natah a. a . a a a. . d ruko visnulokam tu punar pa yath gatam a a a . ..

32.33

tathaiva janamoh ya pr pya vahn vadrsyat m a a a . a rugminyag ddhareh p rvam saty krtv tapastath a a . a a . . as . cid nandaikadehe hi dvir pe iva te yatah a u . ekaiv tah krsnavat te dustan mohayatastath a . .. . a ..

32.34

32.35

any mah mahisyastu tyaktv deham hut sane a a a a . . k scit k scittu tapas tyaktadeh harim yayuh 32.36 a a a a . . rauhiney dik n m ca bh ry vahnimukhe tanum a a . a a a. tyaktv svabhartrnev puh sarv eva pativrat h 32.37 a a a. . a . vasudevah p rthamukh cchrutvaitad yogam sthitah a a . a . tyaktv deham kayapatvam pr pa krsnanur gatah 32.38 a s a a . . .. . . tasy rjunovamedh gn vantyakarm karot tad a s a a a a tyaktadeh stasya bh ry vahnau pr pustameva ca a a a a

32.39

striyo b l mstath d ya dhanam caiva dhana jayah aa. a a n . . viniryayau dv ravaty st m jagr sa ca s garah 32.40 a a a. a a . strb lasahite p rtha ekasmin pathi gacchati a a sap t sup p abhr h strjan n jahruruddhat h 32.41 a a a a. a a. y st h sodaas hasravanit h satasamyut h a a. . . s a a. a. . krsnaap nmlecchavaam yayurdarpanimittatah 32.42 s . . . . s a . hriyam ne dhane caiva vanit su ca v savih a. a a . yuyutsurg ndivam sajyam krcchrenaiva cak ra ha a. . a . . . . ksnastasya sar daiv nn str ni smrtim yayuh a a a a. . a . . . sa tad daivakrtam j atv samsmaran purusottamam n a . . . . cdlvii

32.43

nighna chatr n g ndivena sesam raksan kur nag t n u a. . . . u a .

32.44

tad kuruksetragatam jagadgurum sup rnavij anabalarddhisatsukham a u . n . . . tameva v sisthakulodvaham harim nirksya duhkhena pap ta p dayoh 32.45 a .. . a a . . . . sa tena pums m pravarena hetubhih sambodhitoj anatamomsum lin n . a. . . . a a samsth pya cetah punareva tasmin jahau sucah pr yaa eva dhairy t 32.46 . a s a . a . striyo mlecchahrt h krsnapresit d d lbhyatah punah . a. .. . . . . a a govindaik dam srutv krtv s rasvate jale a s . a . a a nimajjya v yorvacan t tyaktadeh divam yayuh 32.47 a a a . . arjunastu kuruksetre h rdikyayuyudh nayoh a a . . sutau s rasvate caiva dee r jyebhyasecayat a s a .

32.48

aniruddhasutam vajram priyam krsnasya sadgunam . . . .. . . saurasenendraprasthar j namakarod va 32.49 s aa s strb l msca dhanam caiva tasmin samsth pya phalgunah aa. . . a . yayau bhr trnaesam ca vrttam tesamavarnayat 32.50 a . s . . . . . . te c viyogasamayam smaranto muravairina a . . abhyasi can bh gavatam m h r jye parksitam a . . a aa .n

32.51

strh rinam ca mlecch n m vadh yainamayojayan a . . a a. a krtam ca tena tat karma vodhr pait maham dhuram a . . . . a samayam pariraksadbhirna p rthaireva yat krtam 32.52 a . . . v sudevapad sprstabh kantakasamuddhrtih a a . .. u . . . . samayah p ndav n m hi tasyaiv nugatih param a . a. . a a . .

32.53

anuvrajadbhirviveam n sm bhirbh stadujjhit s s . a a u a bhojy raksy pi v tesamityeva samayah pur 32.54 a a . a . . a tatra k . bhmabh ry vaisnavam yogam sthit al a a .. a a . cdlviii

krsnayaikatvam pann tyaktv deham tu m nusam a a a a . .. . .

32.55

subhadr dy stu y bh ry h p rth n m tu tad j ay a a a a a. a a a . an a yuyutsuc tra siksartham pautrasyaiv vasan pure 32.56 s a . a . santyajya r jyacihn ni vaisnavam yogam sthit h a a a a. . .. vr dhv nam yayuh sarve krsnay saha p ndav h a a . a. . a . . .. . a pr gudcm diam p rvam yayustatr rjuno dhanuh a . s . u a . . n tyajallobhatastam tu samudramupa p vakah a a . . drstv yay ce r j nam taduktah pr syadambudhau a aa . ... a . a pr tibh vyam tu varune nistry gniradrsyat m a a a . . . a yayau tepi yayuh ksipram plavantah saptav ridhn a . . . .

32.57

32.58

32.59

ahobhih saptabhiryogam sam r dh h pradaksinam a u. a. . . . . krtv kvacidasajjanta asedurgandham danam a a . atra n r yanaksetre tesam tanvopatan kram t 32.60 aa . . a . . draupadsahadev dipa c n m tatra m rutih a n a a. a . sadehan k nicchutv d dehaprapatanam hi tat a a a .

32.61

tesamiheti y th rthyam j nan papraccha dharmajam a a . a . kenaken patad deho dosena na iti kram t 32.62 a a . . mrtik le hi yo yasya dosam vaktyrnamocanam . a .. . . tasm t sy duktadosasyety ha yacchrutireva tat a a a . rnamoksaya sarvesam bhmo dosanav dayat 32.63 .. . . . . a sopcch patit n deh naj na chuddhakarmanam a a a a n . apayan k ranam pr ha dosan sy devamityapi s a . . a a . r j sambh van m tram nahi k ryamak ranam 32.64 aa a a a . a a . svacchandamrtyavo yog d deh nutsrjya p ndav h a a a. . a. . . krsna c puh param sth nam yanna y ntyapi devat h a . a a. .. . a . . cdlix

iti sruterna te p p d deh mstatyajur rjit h 32.65 a a a. u a. rnanyunmucya dosokty sv n m bhmah svak m tanum a a a. . a. .. . taty ja paramam dhy yann pa ca sth namuttamam a a a a . iti sk ndapur noktam vy sav kyamrsn prati 32.66 a a. a a . . . bhm drte hi catursu paksap tastu v savau a . a . . a yogya eveti krsnay na dosah sy t katha cana n .. . a . . a

32.67

ntir pe vryabale mah ntyesam yatah kram t u a a . . . pr natv d bhogaaktica nahi dosaya m ruteh 32.68 a. a s s a . . yath svar pavij anam tmanyapi na dosakrt a u n a . . iti vy sasmrteresamuktadosodbhavah katham 32.69 a . . . . kad cidatim nopi tray namesu j yate a a a. . a tath pi tatphalam naitat t ratamyam hi muktigam a a . . gunadosadhik lpatv datrasthamapi hi srutam 32.70 a a . . arabdhakarman se hi pated dehopyap pinah a a . yudhisthiropi hi svargam bubhuje naiva tattanuh 32.71 . . .. atim n dayo dosah kuta eva hi m ruteh a a a . .. an dik latah sarvadosahn gunadhik h 32.72 a a a . a. . . sarvajvaganebhyo ye te hi v yutvam pnuyuh a a . . rjavo n ma ye dev dev n mapi devat . 32.73 a a a a ah . abh vam hyatim n derbhmasy ha ca keavah a . a a a s . yatki c tmani kaly nam sambh vayasi p ndava n a a. . a a. . sahasragunamapyetat tvayi sambh vay myaham 32.74 a a . iti tasm d yath yuddhe dharmah nimamanyata a a a evamatr pyadharmena dehap tam nrpobravt 32.75 a a . . .

cdlx

p jyebhyah p rvamevaisam dehap tamabhpsat m u a a . u . . tatk m d dehap tobh nna p p nmucyat m yath 32.76 a a a u a a a. a nahi p paphal nmuktau dehap tah katha cana a a a . n kintu karmaksay deva tath sarvatra nicitah 32.77 a s . . a tesu svalok n pr ptesu dharmajac tman saha a a . s a a . yayau puro devarathastad sy vatat ra ha 32.78 a a a ratham ruheti kathito rathin puratah sunah a a . . arohamabravnnaitad yuktamity ha sopi tu a

32.79

n ruheyam vin sv namiti tena sthirodite a a a . svar pam daray m sa dharmo hy ptah svar pat m u . s a a a . u a

32.80

anrsamsyaparatvena krtimev tmano vrsah . . a .. . khy pay m sa kaunteyar pino dharmas ktibhih 32.81 a a a u . u . tatah sa ratham ruhya lok n muttarottaram a a a . atikramy khil n r j o jag ma srpatipriyah 32.82 a a an a . sarvesamuttaram lokamaindram pr pyedameva te . . a . sth namityudito devairduryodhanamavaiksata a . sabhr trkam jvalantam ca sarvesamupari sthitam 32.83 a. . . . tam drstv paramakruddho nimlya nayane subhe . ... a bhr taro me kva krsna ca sakarnah kva ca b ndhav h a a a. .. . .. dhrstadyumn dayah putr haidimb dy sca sarvaah 32.84 a a a a s . . .. . . y davaceti papraccha dev mste ca tamabruvan a s a. kim te taih svakrtam karma bhujyatetra nac paraih 32.85 a . . . . . ityukta aha p poyam prthivksayak rakah a . a . . . sarv tia k mitradhru n r yanapar nmukhah 32.86 a s n n aa . a .

cdlxi

n stikotiathah kr ro dvesta visnoca tadbhuv m a s . . u a . . . . s katham duryodhanah sth nam sarvottamamav ptav n a . a a . .

32.87

katham ca sarvadharmaj a n r yanapar yanah n a a . a .. . samsthit h parame dharme drsyantetra na matpriy h 32.88 a. a. . . yatra santastu te santi tatra sth tavyameva me a nirayepi nac tr pi n nena saha p pin a a a a a asya vratamasyedam dh rtar strasya yujyate 32.89 a a. . . ityukt devat d tam sv n m sandaran rthinah a a u . a a. s a . r j ah sampresay m sustatsandaritavartman 32.90 an . s a . a a durgandhena sukrcchrena tamas pr vrtena ca a a . . . gatvaiva kiyatm bh mim taddurgandh saho nrpah . u . a . . icchan nivartanam tatra sv n m v ca iv srnot 32.91 a a. a a. . . ksanam tistha mah r ja sannidh nabal t tava aa a a . . . .. vedan no na mahattyecchrutv yudhisthirah a a . .. ke y yamiti papraccha dnadhvanivia kitah u s n . bhmohamarjunah karna ity dyuktamiv s. not a ar . . .

32.92

32.93

srutv tat krpay vistah sok marsasamanvitah a . a .. . a . . aha d tam yathestam tvam gaccha n hamito vraje u . a . .. .

32.94

naca svargena me k ryam tyaktv svajanamdrsam a a . . . ityuktah prayayau d tastasth veva yudhisthirah 32.95 u a . . .. tatotra dev h puruh tap rvak h sam yayuh snehavaad yudhisthire a. u u a. a s . .. tesv gatesveva na tatra v co dn na durgandhatamopyapayat a a s . a . svargottamam deamapayadetamabhr ntacet h sa yudhisthirastad 32.96 s a a. a . s .. ah tra dharmah punar tmasadyaah prak sayan p ndusut bhidham svam a a s . a a. . a . . dharm d viista hi sad nrsamsat drsta ca s tvayyadhik trio may 32.97 a s . . a . . a . .. a a s a cdlxii

sakropyuv cainamidam mrsa te pradaritam dronakrte mrsagirah a s . . .. . . .. . krcchr didam te kathitam nac tivisrambha ast tava krsnav kye 32.98 a a a . . . .. . nahy j ay v sudevasya ki cit p pam bhavet sarvavidharminopi an a a n a . . brahm par ksyepi vikarma s cakam pr rabdhap pasya visasanam yath a a . u a a a . . . pay tra bhmapramukh n sukhasth n samp jyam n mstridaaih sur p n s a a a u a a. s . u a kutah parabrahmadrsam suuddhasatkarmanam krsnapar yanan m a . a . . . s . . .. . parena yogena visrstatanv m duhkham bhaved devavar dhip n m 32.100 a. a a a . . .. . . ete hi devapravar h prthivy m j t bhuvo bh rajihrsumsam a. . a. aa a . pratosya tadbh vitabuddhikarmabhih punaca tenaiva sah pire divam a s a . . na te nrp dy pi hi m nuso gato bh vastato dvesti suyodhan dn a . a a . a a .. nimajjya tad visnupadodaketra visrjya deham bhaja devabh vam a . . ..

32.99

32.101

32.102

suyodhan dy yadime sup p arabdhakarmaksayam pya nitye a a a a a . nihsesasaukhyojjhitanityaduhkhevaah patisyantyapunarnivrtt h 32.103 s . . . . . a. . dev msaj ye tu samastaaste svam lar pam samav pya k le a. a s u u . a a svat ratamy nusrt m vimuktim pr psyanti n tr pi vic ryamasti a a . a. a a a . a

32.104

ityukta asveva nimajjya ga g m dharm tmajastam pravisrjya deham n a. a . . sadyo babhau daivamav pya k yam visrstarosadisamastadosah 32.105 a a . . .. . . . sa tu prapayan svajanam samastam svam lar p tisampasamstham s u u a . . . dadara bhmam ca marutsampe madhye jvalantam marut m ganasya s . a. . .

32.106

dadara krsnamapi tatsampe sriy jvalantm samattya c ny h s .. . a . a a. sprastum ca samsk ravaadiyesa nisidhya tam pr ha sur dhir jah 32.107 s a a . . a . a .. . . . esa hi s ksajjagat m priyasya pr natmano jvavarevarasya a . a. a. s . pr napriy srriti n ma yasy h sam tmakesmin ramate yadesa a. a a a. a .

32.108

cdlxiii

yusmaccaturdehagatasya v yorv yupriy bhmatanostathaiva a a a . bhog ya srsta purusottamena yusmatpriy rtham bhavat m ca d raih 32.109 a a a. a . . .. . . . prtistato hyabhyadhik babh va bhmasya c sy stadanu sma p rthe a u a a a tato bhavatsveva yath kramena gunanus rena samranasya 32.110 a . . . a . id hi s suddhatanuh praj t sacy diyog pagat gryadeh a a aa a a a a . y yam ca sarve maruto viesasamyogahn h svaarrasamsth h 32.111 u . s . a. s . . a. sparepi n sy h pavam napatny h sup tat lam bhavat mid nm s a a. a a. u a . a a nacottaratr pi bhavet katha cid divaukas m m nusadehino yath 32.112 a n a. a . a itritam tam pratisannivrttam vin sayan m nusav san m svayam a a . a a. . . . . sam slisacchuddhatanuh stanottho dharmo hareh sobhavad su tatsamah 32.113 a . a . . . tatastu p rth akhil h svam lar paih sahaiv viviurmud nvit h a a a. u u . a s a a. svy ni dh m ni tatopyan nabhog . sad sannyavasamsca tatra 32.114 a a a u ah a . tatr pi krsnena sam gamobh t pureva tesamatitatpar nam a a u a. .. . . cikrda ebhih sahitastathaiva krsnopi tadvat sarathorjunena . . .. .

32.115

anye ca dev msabhav h samast h svam lar paikyamav pur su a. a. a. u u a a karmaksay deva suretar stu punyaksayam pr pya bhuvi praj t h 32.116 a a a. . . a . a . catuhsahasram triatottaram te samvatsar namanubh ya divy n a. u a . . s . . bhog n naratvepi sadevarohamasajjagacceti dhiy pnuvamstamah a s a . .

32.117

duhkhepi tesamiha t ratamyam kaleh param duhkhamih khil cca a a a . . . . . . yath viri casya sukham param sy nmuktau haridvesakrto viesah 32.118 a n s . . . . a . . kecit piac surar ksasatvamav pya visnorapi tatpar nam s a a . a a. .. dvesat tamondham tvaray sam pnuyurdev h svak le nijayogyamuktim a a a. a . . catuhsahasre triatottare gate samvatsar nam tu kalau prthivy m s a. . a . . . j tah punarvipratanuh sa bhmo daityairnig dham haritattvam ha a . u. . a . cdlxiv

32.119

32.120

tadaiva krsnapi bhuvi praj t prtyai harerandhatamasyap tayat aa a .. . mah sur n visnupar rjun dy krte praj t haritosanaya a a a a a . aa .. . . punaca te sth namav pya sarve svyam par nte tu vimuktim pnuyuh 32.121 s a a . a a . v yutvam ptah sa han madamso br hmam padam pr pya vrkodaraca a a . u a s . . . a . v gsvaratvam gatayaiva krsnay sahaiva muktim gamit khilottam m 32.122 a a a . .. . a . bhuvi dyuloke ca viri cat y m muktau ca t bhy madhikam samast t n a a. a a a . santosyate p rnaguno rameah sadaiva nityorjitatadratibhy m 32.123 u . s . a . . bh san na yodhi babhr . u namnate balitth tad vapuse dh yi daratam u. us a s . a . 84 ity dis kt ni ca tatpram nam 32.124 t m su te krtim maghavan mahitv a. a a u a a. any ni v ky ni ca vaidik ni sapa car troktipur.nak ni a a a a n a a a prstaca bhsmotra yudhisthirenaitanmoksadharmesvapi ki cid ha . n a ... s . .. . . evam pray tesu sukeavesu sv neva lok n yadup ndavesu a . s . a a a. . . . parksid dy stu tadanvayotth vy s nuistah prthivmaraksan . a a a a a s . . . . .

32.125

32.126

tai ksemak ntairiha bh rat diastr ni srnvadbhiraesavidbhih a a a s a. . . s . . . vy saprabh v cca kalau ca dharmo j anam ca sutr tamag nna n sam a a a n . a a a samvatsar nam tu sahasrake gate pr ptesu ca dy makhilesu satsu a. . a . a . . dagdh pur ye tripuram ghnataiva rudrena j t h prthivtale te 32.128 a a . . . a a. . adaranam sarvamunndravrndaih sahaiva sajj anamah nid ne s n a a . . . vy se pray tepi sutattvavidy tatsamprad y dapi tairav pt 32.129 a a a a a a a uts ditatv ttu dur gam n m tatsamprad yasya ca n sitatv t a a a a a. a a a pras ritatv cca sad gam n m p p api j anamav puretat 32.130 a a a a a. a a n a sun purodasamiv valdham vedarutim v ntyajanairav pt m a a . . s a a . a .
84

32.127

Rgveda 1.140.6, 1.141.1, 10.54.1 .

cdlxv

anantaduhkh ptisuyogyadaityairvidy mav pt m tu na sehire sur h 32.131 a a a. a. . a n v ggatih kv pi suvedin m bhavet pr pyam sukham nityamavayamebhih a a a. a s . a . . . pr pyam tamondham tvasurairna muktih kad cid py tadacintayan sur . 32.132 a a a a ah . . . j anaprad n ya sat m tadanyaj anapranasaya ca visnunaite n a a a. n . .. klrpt stataste saviri caarv vij apay m surupetya visnum 32.133 a n s a n a a . .. ksrodadheruttaratravisthitairabhistutah sustutibhih purustutah . . .. .. . .. .. . prad ya tesamabhayam ram patih ksanadabh cc rutam krtih siuh 32.134 a a u a a . . s . . . . . . yastraipur nam prathamotra j tah suddhodanetyeva jineti coktah a. . a . . ksetre gay khyesya sium praj tam sampr sya d retra babh va visnuh a s . a . a u u . .. . aj nam n h svaium gatam tam sium harim vksya nijam sma menire 32.135 a a a. ss . . . s . . . . tesam tad vaidikakarma vksya sampr hasat tadvapusaiva keavah a . a s . . . . tam j tam tram prahasantamksya suvismitaih prsta uv ca visnuh a . . a . a . . .. .. . buddhohamityeva sunityabodh jjag da caisamatha buddhadaranam a a s .

32.136

tath pyaviv samaveksya tesam sasm ra dev nakhil n jan rdanah a s a a a a a . . . . vij aya te tasya manogatam nij n praciksipurhetigananamusmin 32.137 n a . . . . sa j tam trah sivap rvak nam sul dihetrakhil nigrya a a . u a. . a a daity timoh ya nijam ca cakram svamuktam sveva va samagraht a a a s . .

32.138

tad sanatvena vidh ya tasmin sam sthitam devaganah pranamya a a a . .. . jagmuh svadh m ni vac msi c sya svcakrur sveva jin didaity. 32.139 a a a. a a a ah . te j anadharm vapah ya p p vimohit devavarena sarve n a a a a a . jagmustamondham ksanikam samastam j anam nasacceti drdham smarantah . . . . . n . .. . . n r yanopy pya surendravrndam vrttam ca tesamakhilam nigadya aa . a . . . . . . prstaca tair ha nijam hrdistham bauddh gam rtham srtibandhamocanam s a a a ... . . . . . ksanadayam ksanik stadviesa yatah pray ntyeva nisargatokhil h s . a a. . . . a . . . cdlxvi

32.140

32.141

tatah sthiratvepi viesasamsray duktam ksanasth yi may samastam s . a a . . a . . .

32.142

tadv n viesaca yato na bhinno sad svanirv hakaaktiyuktau a s . s a a s atah ksanasth yi samastametat sthir tmakam ceti hi n sti bhedah 32.143 a a a . . . . . j oham sadaikah paramo mayaitat sad nanyam hi yatosvatantram n a . . . j an tmakam vivamato mayoktam jadasvar pam ca kimu sma cetanam n a u . . s . . samslakoham yata eva coccah sun makastaddhi may nidheyam . a . . a suny bhidham dosaviruddhar po dosojjhitonyastvakhil dan m a u a a a . . . enaiva s dyam tvasadeva n matastvabh va enaiva bhaved yatastat a a a .

32.144

32.145

ity di boddhavyamidam samastam mayoditam kv pi na heyamasti a a . . . ity di dev n pratibodhayamsca devaih sahov sa sa buddhadevah a a a . . . gatv svadh m pyaparena r penaste prthak caikatanuryathestam 32.146 a a a . u . . .. tatastu buddhoditapaksasamstho jinopi cakre matamanyadeva . . bauddhena jainena matena caiva daity msak h prtimaguh samast h 32.147 a . a. a. . praantavidyetyabhidham tath nyad buddhoktaastram tridaa av pya s a s s a . . tosam yayurvedasamastas ram y m sthit n macirena muktih 32.148 a . a a a a . . . . anye manusy api bh rat dyam satsamprad yam parigrhya visnum a a a . . . . a .. yajanta apuh param m gatim tanna sehire krodhavaadidaity . 32.149 . a. s ah . saivam tapaste vipulam vidh ya jagadvimohorjitaaktimasm t a s a . . pr pya praj t bhuvi mohanam ca cakruh kutarkairabhid m vadantah 32.150 a aa a. . . . tesam prap t ya sat m ca muktyai janm sa bhmasya yaduktamatra aa a. a . . durg punarviprakulevatrna hanisyati vr tamath sur nam 32.151 a . a a a. . tatah kalerantamav pya dharmaj an dikaly . agunaprahne a n a an . . loke viri catripuraghnaakrap rv . payobdhim tridaah prajagmuh n s u ah s . . . n r yanastaih stutip rvamarthito bhav ya lokasya sa sambhalakhye aa . u a . . cdlxvii

32.152

gr me munervisnuyaobhidhasya grhe babh v viracintya aktih 32.153 a s u a s . . .. kalestu k tk rata esa kalk j anam kalam kam sukhameva tadv n a a n . a . . . kalkti v tena samastadasyuvin sanam tena din d vyadh yi 32.154 a a a a . adharmavrttam vimukham hareca nihatya nihsesajanam tura g s n . . . . . . samsth pay m sa sa dharmasetum j anam svabhaktim ca nijapraj su a . a a a . n . . ity dyanant ni harerud rakarm . i r p ni ca sadgunasca a a a an u a . . nityavyapet khiladosakasya brahmetyananteti ca n ma yena a a .

32.155

32.156

anandatrth khyamunih sup rnapraj abhidho granthamimam cak ra a u . n a . . n r yanen bhihito badary m tasyaiva sisyo jagadekabhartuh 32.157 aa . a a. . . yastatpras d dakhil msca ved n sapa car tr n sarahasyasa grah n a a a. a n a a n a vedetih s msca pur nayukt n yath vadany api sarvavidy. 32.158 a a. a. a a a ah samastaastr rthavinirnayoyam viesato bh ratavartmac r s a a a . . s . granthah krtoyam jagat m janitram harim gurum prnayat munaiva a. a . . . . . . . vinirnayo n styamun vin yad viprasthit n miva sarvav c m 32.159 a a a a a a a . tad brahmas tr ni cak ra krsno vy khy tha tesamayath krt nyaih u a. a a a a .a .. . . . nig hitam yat purusottamatvam s troktamapyatra mah surendraih u u a . . . . jvevaraikyam pravadadbhirugrairvy khy ya s tr . i cak ra c vih 32.160 s a a u an a a . . vy s j ay bh . yavaram vidh ya prthakprthak copanisatsubh syam a a n a as a a. . . . . krtv khil nyam purusottamam ca harim vadantti samarthayitv 32.161 a a . a . . . . tanustrty pavanasya seyam sadbh rat rthapratidpan ya a a a . a . grantham cak remamudrnavidy yasmin ramante harip dabhakt . 32.162 a . a a ah . trtyamasya vrsabhasya dohase daapramatim janayanta yosanah s . .. . . . . niryadm budhn n mahisasya varpasa san sah savas kranta s rayah . a a . a u . .

cdlxviii

yadm anu pradivo madhva adhave guh santam m tariv math yati85 . a a . a s a ity div kyoktamidam samastam tath pur nesu ca pa car tre a a a a. . n a . . atrodit y sca kath h samast vedetih s divinirnayokt h 32.164 a a a. a aa a. .

32.163

tasm dayam granthavarokhilorudharm dimoksantapumarthahetuh a a . . . kim voditairasya gunaistatonyairn r yanah prtimupaityatolam 32.165 aa . . . . yasya trnyudit ni vedavacane r p ni divy nyalam . a u a. a . bat taddaratamitthameva nihitam devasya bhargo mahat s . . v yo r mavaconayam prathamakam prkso dvityam vapuh a a . . . . . . madhvo yattu trtyametadamun granthah krtah keave 32.166 a . . . . s yah sarvagunasamp rnah sarvadosavivarjitah u . . . . . . pryat m prta ev lam visnurme paramah suhrt a. a . .. . .

32.167

iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracite a a a a srmah bh ratat tparyanirnaye a a a . (p ndavasvarg rohanam n ma) dv trimsodhy yah a. . a a . a . . . a sam ptoyam granthah a . .

85

Rgveda 1.141.2-3 .

cdlxix

Om Srmad nandatrthabhagavatp d c rya viracitam a a a a . Yamakabh ratam Sr a (Mah bh rata-t tparyam) a a a Om dhy yet param nandam yanm t patimayadaparam nandam a a aa a . . ujjhitaparam nam dampaty dy dy sramaih sadaiva param nandam a . a a a a . yasya kar. olam cakram k . ah parah sa hi kar .olam al . . al . . al . . yasya gad pavam nah san yo vy sobhavat sad pavam nah 2 a a . a a a . yasya ram na manogam jagrhe vivambhar pi na manogam a s a . . yasya pum n nandam bhu kte yad dh ma kapatim n nandam a a n a a a . paramesu yad tejah paramesu cak ra v sudevojah a a a . . . . m nadhi bibhratsu mano m nadhim snna v sudevo jah 4 a a a a . sojani devakyante yasm danukampan vadeva kyante a a avadan devakyam te bhuvanam hi sur h sadaivadeva kyante a. . . nto vasudevena svatatena sa gokulam suvasudeve na . . tatra yaod tanayam mene krsnam svakyamavad tanayam s a a . .. . .

vavrdhe gokulamadhy dyo devo vivamadbhut kulamadhy t a s a a . . tatra ca p tanik y vadhamakarod yannij. sup tanik y h 7 u a a ah u a a. adhunocchakatam lo l p d ngusthena v tapeaakatam lol a s s . . . . . . . . a a . . atanod raksamasya sv j an d gopik saderaksamasya 8 a n a a . . mukhal . analola tanmukhagam jagadacasta s .analolatat al . . . . . al n dhyainm y masya jagatprabhoh svadhikatatatam y masya a a a a a . tasya suarm nyakaro darino gargah saduktikarm nyakarot s a. a. . . avadann m namayam jagad dim v sudevan m namayam 10 a a a . a a a . tasya sakh balan m jyestho bhr t tha yannij balan m a a a .. aa a a a cdlxx

yasya ca parya koyam p rvatano visnumajasaparyam koyam n . u . .. tena hato v tarayastrnacakro n ma ditisutov tarayah a a a .. . haram no v latamam sv tm nam kantharodhin v latamam a. a a a . a a . ..

11

12

sovanimadhye ra gan aridarayug b lar pamadhyeram gan n a u . amusannavantamadah svagokule gopik su navantamadah 13 a . . . . tanm t kopamit tamanusas r tmav dav kopamit aa a aa a a a jagrhe s namanam tam devam taccintayaiva s namanantam a a . . . .

14

atha s ntarit m nam visnum vivodbhavam tad ntarit m nam a a a . .. . s a a a . anayad d modarat m yoramayat sundarm nij modarat m 15 a a. . a a cakre sorjunan sam pr pnoti ca yatsmrtih sad rjunan sam a . a a a . . tau ca gatau nijamokastenaiva nutena yannijo nijamokah 16 . atha vrnd vanav sam gop scakrurjagatksit vanav sam a . a a . a . a tatra bak suram rah saurirabh nnityasamsrit suram rah 17 a a . u a . . a ahanad vatsatan kam yop llokam svayatnavatsatan kam u . a u . sop d vats namarah sah grajo gopavatsavats namarah 18 a a a a . . sa vibhuh srm nahike nanarta yasya sram nam m na hi ke a a a . a akaronnadyudak ntam k ntam ntvoragam sa n dyudak ntam a . a . a a .

19

hatv dhenukam dham bal t pralambam ca khet sadhenukam dham a u. . a u. . . vrajam vdamrt sah ptv vahnim carasthir damrt sah 20 a a . a . a . . a . girina raksapi krt vrajasya tena svaraksaraksapi krt . .a .a . . . sakr ya vya jayat sv m saktim vivam tman vyam jayat a n a a. a a a . s .

21

reme gopsvarih sa manmath kr ntasundarp.svarih . a a a a p rnanandaikatanuh sa vivarukp vanopyanandaikatanuh 22 u . s a . .

cdlxxi

atha hatayorgalikeyoh svaphalkajapr pitah purm galikeyoh a . . s . . s . . bha ktv dhanur javaram jagh na tenaiva ca svayam r javaram n a a a . . a

23

mrdgan gajamugrabalam sabalo ra gam vivea srtimugrabalam n . s . . . hatv mallau balinau kamsam ca vimoksitau tatau lau balinau 24 a . . . pr d t s ndpanaye mrtaputram j anadpasandpanaye a a a . . n gurvarthej anatamah prabhedit nityasambhrt j anatamah 25 n a . . a n . jitv m gadhar jam tositamakarot sad tmayogadhar jam a a a . . a a anu kurvan nijasadanam cakre ramy m puram subodhanujasadanam a. . . prasabham sagajabalasya ksatrasyoccaih samabadhar jabalasya a . . . m nam siup lavaram hatv bhaismmav pa siup lavaram 27 a . s a a a s a . . hamso dibhakacapal vamun sams ditau yavanakaca pal s a a . u s a . . krtirvimal virat pratat vivadhip vanl virat 28 a a a s a a a saty j mbavatry bh ry vind dy bh nus mbavatry.h aa a a a a a a a a pradyumnam modaratah pr pa jyestham harih sutam modaratah . . a . . . .. . yatpariv ratayea j t dev nrp tman ratayeah a s a a a . a a s . yadbharitam visasarpaprabhrti dhv ntam na m rutim visasarpa a . a . . . . . yena hidimbabak dy raksodhsa nip tit babak dy h a a a a a a. . . bhme prtimamey m vya jayat tena sesap ti mame y m a. n a . a a atha krsnavarane t n pr pt n r j o. not sad varanet n a a a n sr . a .. . . a . a drastum y tah sabalast m c naist prth sut mstatah sabalah a . a . . a a . . . .. . a . t nindrasthalav s mscakre krsnah paro nijasthalav s n a . a a. .. . . . aa svabalodrecitam nairjugopa dharmam ca taih par citam naih a a a . . . v livadh nunay ya pranay sakhyam susandadhe nu nay ya a a a a . . v savajena viesat tenaiva punarnrjanmajena viesat 34 a s . s . . cdlxxii

26

29

30

31

32

33

m tuh paribhavah nyai r j a dyusad mitaca paribhavah nyaih a . a a n a s a . abhavannarakamur riryov sdat samastanarakamur rih 35 a a a . nto divi devavarai reme saty samanvitodevavaraih a . sarvartuvane sain nii saty m v sare vaneain 36 s a s a. a s s a suratarum p limat t prak sayacchaktim tmanah p .imat t a a. a a a a . al suravaravresu dar pradh najvevarah paresudar 37 . a s . . puramabhiy y ridar datv bhadr m prth sut y ridar a a a a. . a a a sakrapurmabhiy tah pr d d vahnervanam sat mabhiy tah 38 a . a a a a . . sivabhaktapravar dyam pum n na sehe girsa vipravar dyam a a a . tam sv tmendravarena vyadhunod bhmena dh tarudravarena u . a . .

39

yasy j abalas raih p rthairdigbhyo hrtam dhanam balas raih a n a . a a . . . . jitv ksm maviesam prasahya bh p n samastak maviesam 40 a . a s . . u a a s . atha p rth n kratur jam pr payadamaret sarudraakratur jam a a a . a s a . p j ten v pi cchinnacaidyah srtim gate n v pi 41 ua a a s a a . . . nihatau saubhakar sau sto bh taca yena tau bhakar sau u a s u ajayad rudram ca rane b narthevanatipatitakacandram carane . . a. . .

42

asrjajjvaramugratamah ksayaprado llay dhivaramugratamah a . . . . krdam tram vivam prak sayann tmanah sa viharakam tram vivam . a . s . a a a . s . yasy veorubal nnyahanat p rthosur n prajeorubal t a s a a a s a varad n dasyaiva jagatprabhorranat samanugatan dasyaiva a a . a yasy veat sa balah pracakarsa puram prasahya veat sabalah a s s . . . . kurupatin ma nu yamun krsna yen hurarhyamatanu yamun a a .. . a a yadbalav n krodhavaannin ya n sam vrkodarah krodhavaan a s a a . . s . cdlxxiii

43

44

45

lebhec ny gamyam sth nam pusp ni dh ma c ny gamyam a a a . a a a . . a. yadbalabh ravahatv nn caladurag dibhih subh ravahatv t a a a a a a . dharm darih pi padam bhmo yenaiva s hasam lih pi padam a a a a . .

46

47

na hi nahusolam nahitum dharmo draunistathetarelam nahitum . . . . . no r .karnau brahmavar yena dhvastostramagraht subrahma var 48 at . ksatram dharmam svavat guruvrttyai keav j ay ca mam svavat a s an a a . . . . . sarvam sehe manas bhmeneaikam nin hemanas 49 a s a a a . yadbhaktapravarena protah svasmin sa kcakah pravarena . . . . patit stasya sah y h krsnarthe m ninah samasya sah y h 50 a a a. . . . a a a. . yadbhakty nugrhtau p rtho bhmaca gonrpau nu grhtau a a s . . . rnamuktyai suvyatyastyai kramao vr vamu cat m suvyatyastyai s a n a. .. yadbhakty mitay lam krsna k rye vivea krsnak rye a a . .. . a s .. . a y mr rddhatanutv nn p d bhm drtepi n p d bhm t a a a a a a. a a a

51

52

y m sprastumicchantamaj taatrum nyav rayat svasthamaj taatrum a. a s a a s . .. samr p ne nityarateriyam srriti sma devedyaditeriyam srh 53 . u a . . . . manas manas manas manas yamanantamajasravedanuy a a a a a vilayam vilayam vilayam vilayannikhilam tvaubham pracak ra ca yah 54 s a . . . . . . sog d d tamukhena prabhunedam vartate yad tamukhena a u u . . p rth rthe bahutanut m yatra pr k sayat svayam savahutanut m a a a. a a a . gurukarnanadj dnavadhccaksurbalena janadj d a a . . sakty nijay parav n svajan nudrecayannanantay parav n a a a a a a yasya sunta sah y nna rip n menerjunah sametasah y n a a u a a . akarocc su par supratatim sen su dh van supar su 57 a a a a a a .

55

56

cdlxxiv

yena jayadratham rah p rthah satr nav patadratham rah a . a a . . u a yadvirah dapi dehe sa rathah savat sthiteh sad dapi dehe a a . s .

58

yadbharito bharat bhah prabhurambh bh vitobhibharat bhah a . a a a . bhmo rabhas bhibhav prasabham bh bh bhibh rbhas bhibhav a a a u a . yadanugrahi p rnatv d bhmah sarv narnanahip rnatv t u. a . a u. a adahad b hubalena krodh gn v hit n nij hubalena 60 a a a a a a krsnabhm ptatamah srnam yena svakyahrdayam ptatamah . a .. . a . . . . dhrtar strasut navadhd bhmena sth pito manasi susut navadht a a a . a. . bhmavip . ita deh nadarayat sv narn vip.titadeh n at a s a a a krsnay hitak r samyagdhrapriyah sad hitak r 62 a a a .. . a . atha harina ptabalam draunerastram mah rinaptabalam a . . . . . dadhat v somaranam ntam cakrebhimanyujam somaranam a a . . . . . tasya ca raksa sukrt jan rdaneneaesakeksasukrt s s . .a a . . . a p rthesu premavat nityam bhartr sut suvipremavat a a a a a . .

59

61

63

64

j anam paramam pr d d bhsmagatah srtivimoksacaramam pr d t n . . . a a . . . a a . p ndusut n madhikam cakre vedam gunottaram svan madhikam 65 a. . a a a . . . . ten v pi suj tairharimedhasturagavartanepi suj taih a a a a . p ndusutaih savas kair ptairvy s tman ca susavas kaih 66 a. . u a a a a u . . tadanu sa p ndutan jai reme ksm m p layan sup ndutanujaih a. . u a. . . . a. a anupamasukhar pojah paramah srvallabhah sati khar po jah 67 u u . . . . sugatim caram madad nnijayogy m j anisutati param madad t a a a . n a a . p rth n m sadad n m sa pitrpresy din min m sayad n m 68 a a a. u a. a. u a . . a a reme tatr pisukh paramonanto nananda tatr pi sukh a a pr nenendiray ca prayuto nityam mah gunendiray ca 69 a. a a . a . cdlxxv

evam sarv ni hare r p ni srpateh suparv nihareh a. u a. a. . . . p rnasukh ni subh nti pratat ni nirantar . i nisubh nti u . a a a an a r ma r ma mah b ho m y te sudur sad a a a a a a a a v da s dada ko loke p d veva tav sajet 71 a a a a a (jet sav tava ved p ke lokodada s dav a a a a a d sar dusutey m hov h mama r ma r ) a a a a a a a a dev n m patayo nityam no matam yasya j nate a a. a . . tasmai deva namasyeham bhavatesuram raye 72 a . samastadevajanakav sudevapar mrta a a . v sudeva par mrta j anam rte namostu te a a . n u dev de devalokapa p rnanandamahodadhe a u . sarvaj ea ram n tha dev dedeva lokapa n s a a a yo nirmameesapur navidy m s . a. a yo nirmamee sapur navidy m s . a. a yonirmameesapur navid y m s . a . a yonirmameesapur navid y m s . a. a

70

73

74

75

anantap r mitavikramea prabho ram p ramanantap ra aa s a a a mah gunadhy parimeyasattva ram lay sesamah gunadhya a . . a a a . a .. bh bh bh bh bh bh bh a a a a a a a bh bh bh bh bh bh bh a a a a a a a bh bh bh bh bh bh bh a a a a a a a bh bh bh bh bh bh bh a a a a a a a

76

77

naiva parah keavatah param dasm t samaca sukhakeavatah a a s s . s . . soyam sapathavaro nah savat sandh ritah suapathavaronah 78 s a . s . . .

cdlxxvi

krsnakatheyam yamit suatrthenodit nane yam yamit a s a a .. . . . bhaktimat paramee sarvodrek sad nut pa ramee 79 a s a a a s iti n r yanan m va katrthe p jitah sur yanan m aa . a a u . a . a a p rna gunairdhika p rnaj anecch bhaktibhih svadhikap rnah 80 u . u . n a u . . . . iti srmad nandatrthabhagavatp d c ryaviracitam a a a a srmadyamakabh ratam samp rnam a u . . bh ratramanamukhyapr n antargata srkrsnarpanamastu a a. .. . . .

cdlxxvii

Вам также может понравиться