Platon niewtpliwie jest jednym z najlepiej znanych filozofw.

Jego ycie przypada na okres rozkwitu Aten, rzdw Peryklesa, twrczoci rzebiarskiej Fidiasza. y w latach 427-347 p.n.e Pochodzi z rodziny arystokratycznej. Jednym z przodkwm jego matki by Solon, za ojciec nalea do Kodrydw. Zosta bardzo dobrze wyksztacony. Odnosi sukcesy w igrzyskach olimpijskich. Oprcz filozofii interesoway go take poezja i malarstwo. Pomimo, i powszechnie znany jest jako Platon (czyli "barczysty"), to w rzeczywistoci nosi imi Arystoklesa. W wieku dwudziestu lat pozna Sokratesa, swego pniejszego nauczyciela. Towarzyszy mu do samej mierci, po ktrej opuci Ateny. Przez dwanacie lat podrowa. Odwiedzi Egipt i Itali. Jako czowiek dojrzay ponownie zwrci si w kierunku Aten. W gaju Akademosa zaoy szko, powiciwszy si pracy pedagogicznej. Pragn wpyna na ustrj polityczny swego polis, lecz bezporedniego udziau w yciu politycznym nie bra. W 367 r.p.n.e udal sie Syrakuz, gdzie by doradc Dionizjosa Modszego, po ktrego zesaniu wyruszy na kolejn wypraw do Italii. Nie liczc kilku lat wypraw, ostatnie czterdzieci lat swojego ycia spdziw stworzonej od podstaw przez siebie Akademii. Rodziny nigdy nie zaoy. Umar w dniu swoich urodzin. Wizano go z kultem Apollina. Z biegiem czasu zacz by traktowany jako p-bg. Pisma Platona przechoway si w caoci. Mona je podzieli na kilka grup: 1) dialogi sokratejskie- pisane pod wpywem sokratesa. Ich zasadniczym celem jest okrelanie poj etycznych. Platon nie wypowiada w nich swoich pogldw. Referuje monaby powiedzie pogldy swojego nauczyciela. S to np.: I ks. Pastwa , Eutyfron , Laches , Protagoras , Gorgiasz. 2) Dialogi redniego okresu- maj charakter konstruktywny. Zawieraj pierwsze sformuowania dotyczce idej. Pod wzgldem artystycznym s najbardziej wyszukane. S to: Fajdros, Uczta, ks. II-X Pastwa. 3) Dialogi pnego okresu- reprezentuj metod dialektyczn. Nie nosz znamienia dziea literackiego. S to: Sofista , Timaios, Prawa. Niewtpliwie najbardziej charakterystyczne dla Platona s jego pogldy na temat idej. Podstaw byo sokratejskie zaoenie, i jedynie w pojciach znjaduje si wiedza pewna. Za cech charaterystrystyczn uwaa stao. Jednak rzeczy s zmienne. Wynika z tego, e rzeczy nie mog by przedmiotami poj. W takim razie musi by nimi co innego. W mniemaniu Platona byy to idee. Jedynie o nich mona powiedzie, ze istniej, w przeciwiestwie do rzeczy, ktre si staj. Ponadto sa jedynym rodzajem bytu. Rzeczy s od nich zalene. czy je zwizek przyczynowo-skutkowy: rzeczy powstay na wzr idej. Inn zasug Platona jest nadanie duszy nowego znaczenia. Filozofowie przyrody dostrzegali w niej rdo ycia. Pojmowano j wic w sposb czysto biologiczny. Platon znaczenie to podtrzyma dodajc jednak tez, i jej cech charakterystyczn jest to, i sama wprowadza si w ruch. Jest przeciwiestwem materii, ktra jest bezwadna. Dopatrywa si w niej pierwiastka niemiertelnego. W przeciwiestwie do ciaa jest niezoona i doskonaa. To ona stanowi istot czowieka. Monaby wic

powiedzie, e czowiek to dusza wadajca ciaem. wiat mia trzy pczyczyny: materi, idee i Demiurga (Budowniczego). Nie zosta stworzony, lecz zbudowany przez Demiurga z istniejcego tworzywa na wzr idej. Za spraw materii jest on celowy i zoony hierarchicznie. Wszechwiat podobnie jak czowiek ma dusz, gdy nosi w sobie rdo ruchu. Czowiek moe pozna idee jedynie w sposb rozumowy. Umys w poprzednim yciu oglda idee i cz wiedzy o nich zachowa w pamici. Std wynika m.in, e wiemy, i dwa przedmioty s do siebie podobne.(wiemy to gdy pamitamy na czym polega podobiestwo). Platon wyrnia poznanie zmysowe i umysowe oraz stopnie poznania. Najwyej prac jednak powici zagadnieniom etycznym. Mniema, i za kad cz duszy odpowiada jedna cnota: mdro za rozumn, mstwo za impulsywn, panowanie nad podliw, za sprawiedliwo za harmoni caoci. Jest to tzw. teori czterech cnt. Swoj nauk o mioci wyoy w Uczcie . Pojmowa mio przede wszytskim jako denie do posiadania dobra. Jej pierwszym przedmiotem s rzeczy, np. ciao. Z biegiem czasu ciaa zmieniaj si na wartoci duchowe. Denie to ma charakter hierarchiczny. Czowiek dorasta rozmiowuje si w wartociach znajdujcych si coraz wyej w hierachii. Platoska teoria pastwa zostaa wyoona w Pastwie i Prawach . Traktuje ona pastwo jako organizm, w ktrym nie ma miejsca na indywidualizm. Jego dziaalno musi by oparta na wiedzy. Nale do niego tylko ci, ktrzy s mu potrzebni. Idealne pastwo ma wedle tej koncepcji charakter stanowy. Jest to utopia oparta na absolutnym podporzdkowaniu jednostki pastwu.

Platon Pogldy Platona: "Historia filozofii", tom I, strona 86 - 102, Filozofia staroytna i redniowieczna, PWN 1999 Warszawa - Wadysaw Tatarkiewicz: NAUKA O IDEACH. 1. nowy rodzaj bytu. Pogld Sokratesa, e w pojciach jest zawarta wiedza pewna i bezwzgldna, by zaoeniem filozofii Platona. Ale pogld, przez Sokratesa wytworzony specjalnie dla poj etycznych, Platon rozszerzy na wszelkie pojcia. Sokrates nie pyta, czy pojcia odpowiadaj rzeczywistoci; pojcia bowiem etyczne nie rociy pretensji, by by odwzorowaniem rzeczywistoci, lecz, przeciwnie, by by wzorem dla niej; byy trafne, jeli byy dobrymi wzorami, cho nic im w rzeczywistoci nie odpowiadao. Platon, rozszerzywszy teori poj etycznych na inne, musia postawi to nowe zagadnienie: co jest t rzeczywistoci, ktr poznajemy p rze pojcia? Jak wszyscy filozofowie greccy, by realist byo dla pewnikiem, e jeli pojcia zawieraj wiedz, to musz mie jaki przedmiot rzeczywisty. Ale co jest tym przedmiotem? Rozumowa tak: Wasnoci poj jest jedno i stao: to bya pierwsza przesanka. Przedmioty, wedle ktrych pojcia s urobione, musz mie te same wasnoci, co pojcia: to przesanka druga. Tymczasem wszystkie rzeczy, jakie znamy z dowiadczenia, wanie tych cech nie posiadaj, s bowiem zoone i zmienne: to trzecia przesanka. Std wniosek: nie rzeczy s przedmiotami poj. Heraklit trafnie okreli natur rzeczy: s w wiecznym ruchu i nawet nie moe by inaczej, bo gdy ruch ustaje, wszystko zamiera i ginie. Stae wasnoci przysuguj pojciom, ale nie przysuguj rzeczom. To, co dziki Heraklitowi Platon wiedzia o rzeczach, byo w niezgodzie z tym, co dziki Sokratesowi wiedzia o pojciach. Ta niezgoda pobudzia go do stworzenia wasnej teorii. Przykadowo rozwaajc spraw: co jest przedmiotem pojcia "pikna"? Nie s nim rzeczy pikne, ktre s rnorodne i zmienne. Pozostaje przyj, i jest to jakie nie znane nam z bezporedniego dowiadczenia pikno, ktre jest zawsze jedno i niezmienne. Rzeczy pikne s przedmiotem nie poj, lecz postrzee, przedmiotem za pojcia jest - "samo pikno" albo, jak Platon niekiedy mwi: "idea pikna". I podobnie rzecz ma si z wszystkimi innymi pojciami: musz one mie swj przedmiot, przedmiotem tym za nie mog by rzeczy, lecz musi nim by jaki byt inny, ktrego cech jest niezmienno. Takie rozumowanie skonio Platona do przyjcia, e istnieje byt, ktry bezporednio nie jest dany. Ten odkryty przez si byt nazywa "ide" (Idea). Idei jest wiele, stanowi odrbny wiat. Stosunki zachodzce midzy nimi s takie jak te, co zachodz midzy pojciami. Jak pojcia stanowi hierarchi nadrzdnych i podrzdnych, tak te ustrj wiata idei jest hierarchiczny, od niszych do coraz oglniejszych i wyszych, a do najwyszej idei: idei dobra. Idee byy paradoksem dla laikw, a take dla tych filozofw, ktrzy, jak powiada Platon, "to tylko za byt uwaaj, co rkami obj mog". Ale nie byy

Sokrates - ycie filozofa Sokrates jako pierwszy z filozofw urodzi si, naucza i zmar take w Atenach. Przez cae swe ycie dawa dowody mstwa, odwagi, rozwagi i patriotyzmu. Nie ugina si przed obowizkami obywatelskimi, zawsze by gotw powici wszystko dla swojego kraju. Podczas wojny by dzielnym onierzem i walczy w imieniu Aten. W czasie pokoju natomiast by rozwanym urzdnikiem pastwowym - prytanem, ktry dobro narodu i pastwa mia za najwysz warto. Nie powica si jednak w caoci tym sprawom. Najwaniejsze byo bowiem dla niego nauczanie i to z a zbyt wielkim zaangaowaniem czyni

przez cae ycie. Nie pozostawi po sobie adnych pism. By innym typem filozofa - uczy przez rozmow i zamiast stawia tezy, ktre potem przekazywaby uczniom - razem z nimi dochodzi prawdy. Uczyli si u niego wybitni ludzie Aten - Ksenofont, Alcybiades, Platon, Krycjasz. Og ludnoci jednak widzia w nim dziwaka - innych poucza, sobie nie potrafic kupi dobrego paszcza. ycie swe zakoczy w wieku 70 lat. Zosta skazany na mier. Nie ba si mierci, lecz jak powiedzia Ksenofont - podszed do niej z podniesionym czoem jak nikt inny. Cnot Sokrates widzia cakowicie inaczej ni inni filozofowie. Sofici wci twierdzili, tak jak i poprzedni filozofowie, e cnota jest czym wzgldnym, czym bardzo oglnikowym. Zawiera si w niej midzy innymi tyzna yciowa i duchowa, ale jest i tak wzgldna dla mczyzny, kobiety etc. Sokrates jednak rozumia cnot jako co, co nie jest wzgldne, lecz wanie stae dla wszystkich ludzi na ziemi. Sokrates by przeciwny relatywizmowi i twierdzi, e cnota to og cech, ktre winny by dobre dla kadego czowieka i kademu powinny odpowiada. Pojcie cnoty stworzy wyodrbniajc specjalnie wane zalety moralne z caego wachlarza zachowa czowieka. Cnoty moralne byy zdaniem Sokratesa czym, co tkwio w ludzkiej naturze i nie byo ustanowione przez kogo, bowiem niemoliwe jest zebranie si wszystkich ludzi w celu ustanowienia odpowiadajcych im praw. Cnoty moralne stany najwyej w hierarchii Sokratesa. Nieistotne byy dobra takie jak zdrowie, bogactwo. Najwaniejsze, stanowice o wszystkim innym byy wanie cnoty moralne. Zdaniem Sokratesa poytek zawsze pyn z dobra i tylko z dobra. Tylko dziaanie dobre przyniesie poyteczne skutki dla danej osoby i caej reszty. Jedynym logicznym dziaaniem wic byo dla niego dziaanie dobre, takie, ktre przyniesie wszystkim poytek. Zalene byo wic u niego nie dobro od poytecznoci, lecz odwrotnie - poyteczno od dobra. Tak wic jeli czowiek postpowa dobrze, poyteczne skutki byy nie tylko dla niego, ale i wszystkich. Odwrotne twierdzenie charakterystyczne mogoby by dla sofistw, bd utylitarystw. rdem wszelkiego z byy wic u Sokratesa ze wybory ludzi. Tylko wtedy, gdy kto nie postpowa dobrze i nie dobro mia na celu, moga spotka go nieprzyjemno. Wszystko wynika wic z dziaa ludzkich i tego, co maj za cel ju na samym pocztku. Sokrates zaleca wic sprawiedliwo, lojalno oraz wysiek w pracy z tego wzgldu, e ich skutkiem jako dziaa dobrych bdzie korzy dla wszystkich i w tym tkwi cae dobro. Dobro za prowadzi tylko i wycznie do szczcia. Logicznym wic dla czowieka winno by w myl tych sw postpowanie dobre, poniewa skutkiem jego bdzie szczcie. Idc dalej w swych twierdzeniach, Sokrates twierdzi, e skoro rdem wszelkiego szczcia jest dziaanie dobre, na poytek wszystkich, to tylko czowiek nie wiedzcy o tym, e czyni le moe dokona czynu zego, takiego, przez ktry nie odniesie poytku on i caa reszta. Dlatego wiedz utosamia z cnot. Kady czowiek w jego mniemaniu dy do szczcia, a wic logicznym jest, e powinien postpowa dobrze, tak, by owego szczcia dostpi. Wszelkie inne dziaania cz si tedy u niego z niewiedz. W definicji

Sokratesa wiedzie, czym jest sprawiedliwo znaczyo by sprawiedliwym. Bo jeli czowiek posiada dostateczn wiedz, to j stosuje. Krytykowano go tedy za to, e nieraz interes ludzki sprzeczny jest z jego dobrym dziaaniem, a i wiedza o tym co dobre, co sprawiedliwe nie zawsze jest suszna z tym, co czowiek w danej chwili powinien uczyni. Sokrates broni si wwczas w ten sposb, e wiedza, jak w czowiek posiada i jak stosuje do danego zdarzenia jest jak wida tylko powierzchowna, bd niedokadna. Czowiek moe bowiem nie zna wszelkich konsekwencji swego dziaania. Dlatego powinien zawsze do wiedzy dy i dowiadywa si, co bdzie dziaaniem dobrym. Celem Sokratesa nie byo jednak uczenie tego, co cnot jest, a co ni nie jest. Nie posiada wiedzy gotowej do przekazania swoim uczniom, nie stworzy systemu prostego i atwego, takiego, ktry mgby wytumaczy ludziom i odej. On razem z uczniami, a nawet z zwykymi przechodniami poszukiwa owej cnoty, owej wiedzy. Razem z nimi stara si rozwika konkretne problemy, stosujc wymylony przez siebie system takiej rozmowy. W przeciwiestwie do poprzedzajcych go filozofw nie stara si by mentorem on by filozofem - dy do mdroci nie uwaajc siebie za najmdrzejszego lecz uzmysawiajc sobie swoj niewiedz dy razem ze swymi uczniami do zdobywania jak najszerszego zakresu wiedzy. Teoria Sokratesa nie bya wic teori samej wiedzy, lecz teori poszukiwania wiedzy, a wic metodologi. Podwyszao to jej status, poniewa znaczyo, e dla samego pozyskiwania wiedzy owa metodologia zostaa stworzona. System Sokratesa polega na dwch metodach - negatywnej i pozytywnej. Pierwsza miaa za zadanie uwiadomi osob z ktr dyskutowa o brakach w jego wiedzy, pozytywna miaa pomc znale rozmwcom dobr drog. Sposb negatywny Nazywana bya take ironi Sokratesa. Sam filozof uwaa j za najefektywniejsz metod oczyszczenia umysu. Polegaa ona na tym, e Sokrates stawia si na miejscu swego rozmwcy - przyjmowa jego bdny pogld i kaza rozmwcy wyciga z niego kolejne konsekwencje tak dugo, a dochodziy one do absurdu. Do takiego momentu, w ktrym tezy wycignite z tezy gwnej byy sprzeczne z ni, bd z oglnie wiadomymi prawdami. Ta metoda zdaniem Sokratesa oczyszczaa umys z wiedzy pozornej ukazujc jej bezsens. Sokrates uwaa, e moe stawa na miejscu tego, ktry ma pomc oczyci umysy innych z tego powodu, e on w przeciwiestwie do swoich rozmwcw zdawa sobie spraw z swojej niewiedzy. Nazywa to "wiedz niewiedzy" bya to wiedza epistemologiczna i psychologiczna. Psychologiczna poniewa potrafi sam siebie oceni i udowadnia, e sam siebie zna. Epistemologiczna dlatego, e potrafi dociec czym jest wiedza i zauway jej brak w tym, e nie zna odpowiedzi na wiele pyta i o wielu musia dyskutowa, by doj jaka jest prawda. Sposb pozytywny - maieutyka Sztuk poonicz nazywano t metod z tego powodu, e Sokrates uwaa, e w kadym czowieku jest prawda, a zadaniem jego jest pomc jej wyj.

Sokrates, jako nauczyciel pomaga osobom, z ktrymi rozmawia doj do tego, co jest ow prawd. Stawiajc pytania proste, ktre wymagay od osoby z ktr prowadzi konwersacj tylko odpowiedzi prostych - tak, lub nie, Sokrates pomaga ludziom dochodzi prawdy. Dochodzenia te bowiem nie wymagay wielkiej wiedzy, ograniczay si do zdrowego rozsdku tylko, ktry zdaniem Sokratesa mia kady czowiek. Sokrates cho twierdzi, e niewiele wie i mia wiadomo swojej niewiedzy, twierdzi take, e ma umiejtno intuicyjnego oceniania, co jest dobrem, a co zem. Na tym opiera swoje dochodzenia do tego, co w danym wypadku jest dobre, co ze. Jeli zakadana przez niego sprawiedliwo w drodze dedukcji okazywaa si zem, to wiadome byo, e przyjte na pocztku zaoenie winno by odwrotne od teraniejszego. Postpowa analogicznie, gdy z jego rozwaa z rozmwc wyniko na przykad, e tchrzostwo jest dobre. Wyniky z filozofii Sokratesa sokratyzm jest w jego konsekwencji skrajnym moralizmem, oraz skrajnym intelektualizmem. Wszelkie zagadnienia, problemy powinny by wedle sokratyzmu roztrzsane za pomoc intelektualizmu. Idc tym tropem - dla czowieka najwyszym celem powinna by cnota. rodkiem do jego zdobycia natomiast - intelekt, wiedza. Wiedza jest u Sokratesa tosama z cnot, a wic osoba posiadajca dostateczn wiedz do dobrego postpowania, a wic cechujca si cnot jest najszczliwsz osob na wiecie i nie powinno jej by niczego brak, nie powinna odczuwa smutku, a jedynie sam rado. Szczcie, rozum, cnota i dobro byy wic w sokratyzmie wartociami nierozcznymi. Etyka obozw filozoficznych bya od tej pory budowana na sokratyzmie wanie i Sokratesowi zawdziczaa rozwinicie i takie pojcie etyki. Ta nauka filozoficzna zacza by teraz duo bardziej doceniana i czciej nad ni pracowano ni do tej pory. Drug konsekwencj wynik z filozofii Sokratesa by fakt, e wiedza jest oglna, na tym budowano pniej teori poznania. mier Sokratesa odznaczya si wielkim pitnem. Winni jej byli przede wszystkim laicy. Filozofowie stanli po stronie Sokratesa i bronili go w jego procesie, ktry jednak mimo caego ich zaangaowania zosta przez Sokratesa przegrany, czego skutkiem byo jego stracenie. Na caym tym procesie wyadowaa si wszelka opozycja dla Sokratesa. Znacznie liczniejsi od opozycji Sokratesa byli jego uczniowie. Do powiedzie, e zaliczali si do niej dwaj najwiksi praktycznie filozofowie pniejszej Grecji - Arystoteles oraz Platon, z ktrych ten pierwszy by uczniem porednim, drugi bezporednim. Poza nimi jednak byo jeszcze wielu innych, ktrzy wierni byli naukom Sokratesa i bronili ich jeszcze bardzo dugo. Z drugiej strony, istnieli jeszcze Ci, ktrzy byli w czci uczniami Sokratesa, w czci sofistw. Przejmujc od tych drugich relatywizm, czsto wczali do swych filozofii rne czci filozofii sokratejskiej - jego etyk, moralizm, czy pojcia. Ci jednak byli znacznie mniej wani, ale dzieo Sokratesa przetrwao gwnie w naukach Platona i Arystotelesa, ktrzy pielgnowali wszelkie nauki sokratejskie.

Arystoteles - Biografia:

Urodzi si w 384r. w Stagirze na Pwyspie Trackim. Jego ojciec by lekarzem nadwornym macedoskiego krla. W 367r. przyby do Aten i wstpi do Platoskiej Akademii. Spdzi w niej 20 lat, bdc najpierw uczniem, a potem nauczycielem i badaczem. W pewnym momencie wystpi przeciw doktrynie Platona. Po mierci Platona osiad w Assos w Azji i pracowa jako nauczyciel i naukowiec. W 343r. powoany zosta przez Filipa Macedoskiego na nauczyciela Aleksandra i by przy nim a do objcia przez niego wadzy i rozpoczcia podboju Azji. Wtedy Arystoteles powrci do Aten i tam zaoy szko, ktrej przewodzi do 323r. Po mierci Aleksandra opuci Ateny i uda si do Chalkis, gdzie zmar w 322r. Pisma: Byy to gwnie dialogi, inspirowane pismami Platona. Oprcz tych pism przeznaczonych dla szerszego ogu, wydawa te materiay nauko we, o treci historycznej, literackiej, przyrodniczej, opracowania dzie sawnych filozofw. Wspautorami tych dzie byli jego uczniowie ze szkoy "perypatetyckiej". Oprcz tego pisa opracowania naukowe na uytek szkoy, pisma logiczne, przyrodnicze. Metafizyka stanowi orodek filozofii Arystotelesa. Obejmuje tzw. "pierwsz filozofi". Nazw dziea "Ta meta fisica" nada Andronikos z Rodos umiesz czajc "pisma nastpujce po pismach przyrodniczych", ktra si utrwalia. Skadaa si z 14-tu ksig. Arystoteles pisa take pisma praktyczne i poetyckie. Pogldy: Pogldy Arystotelesa na wiedz: Uchodzi za ojca logiki. Jest pierwszym porzdkujcym wiedz naukow i teori wiedzy. Przeciwnie ni Platon, twierdzi, e nie istniej idee poza jednostkowymi rzeczami. Uznawa, e wiedza zawarta jest w pojciach oglnych. - Byt jest jednostkowy, a wiedza oglna. Arystoteles podzieli nauk na dwa dziay: 1) logik - zajmujc si wiedz ogln 2) metafizyk - nauk o bycie. Logika ma uczy, jak posugiwa si pojciami i sdami. Podstaw prawidowych poj jest definicja; a prawidowych sdw - dowd. Pojcie jest jednostk logiczn. Pojcia przez to, e s bardziej lub mniej oglne tworz hierarchi coraz oglniejszych poj. Przy najwyszych rodzajach poj oglnych, ktre same s podstaw definicji wystpuj brak definicji dla nich samych. Sd jest zespoem poj. Podobnie jak z pojciami jest i z sdami. Sdy rwnie tworz hierarchi - w ich przypadku racji i nastpstw. Sdy bardziej oglne mog stanowi racj dla mniej oglnych. Przy sdach najwyszych jest kres dowodzenia. Same s zasad wszelkiego dowodzenia, ale same nie mog by dowodzone. Dowd przeprowadza si przez umieszczenie sdu w hierarchii i sprowadzenia do sdu wyszego. Hierarchiczny ukad poj, powizany definicjami, i hierarchiczny ukad

sdw, powizany dowodami, stanowi idealny obraz wiedzy skoczonej. Arystoteles twierdzi, e w naturze rzeczy ley, e z ogu wynika szczeg; umys za dziaa przeciwnie: przez znajomo szczegw moe doj do poznania ogu. Przeciwnie ni Platon, twierdzi, e nie ma wrodzonych poj w umyle, natomiast jest on nie zapisan tablic, ktr zapisuj postrzeenia. Poprzez wydzielanie czynnikw oglnych umys dochodzi do poj. Na podstawie informacji danych przez zmysy, poznaje to, co jest w rzeczach oglne i istotne. Wiedza zmysowa jest jedyn podstaw i pocztkiem, wiodc do wiedzy rozumowej. Poznanie ma charakter bierny. Natomiast wszelka wadza umysu, aby poznawa zewntrzne rzeczy, musi by receptywna, czyli poddawa si ich dziaaniu. Filozofia Arystotelesa opieraa si na prawdach bez dowodu, wiadomie bya dogmatyczna. Zaufanie do rozumu pozwalao budowa metafizyk, krytyk poznania natomiast, czynio zbyteczn. Prawdy oglne, dostpne rozumowi nie wymagaj dowodu, wic mog spenia funkcj pierwszych przesanek. Co jednak trzeba zaznaczy, w odrnieniu od Platona, od rzuca poznanie intuicyjne, mistyczne i religijne. Metafizyka: Matematyk i pierwsz filozofi - ze wzgldu na stopie abstrakcji (matematyka zawieraa wg niego rwnie Metafizyka zajmuje si bytami fizykalnie niedostpnymi. Arystoteles filozofi dzieli na fizyk, arytmetyk, geometri, muzyk, optyk, astronomi i mechanik). Najwikszy stopie abstrakcji miaa mie nauka o bycie jako takim - miaa rozwaa tylko same waciwoci bytu. Substancj, czyli bytem samoistnym s konkretne rzeczy, natomiast jakoci, kwanty i stosunki mog istnie tylko w zwizku z rzeczami jako ich przypadoci. Wasnoci pojciowe, oglne i gatunkowe rzeczy nazwa form, a pozostae materi. Materia wedug Arystotelesa obejmuje wszystko to, co jest z natury nie uformowane, nieokrelone. Materi rozumia jako nieokrelone podoe zjawisk i wszelkiej ich przemiany; jest tym, z czego substancje s utworzone i co trwa nawet wtedy, gdy substancje ulegn zniszczeniu (gdy zbijemy wazon, to jego forma ulegnie zniszczeniu, ale materia trwa nadal). Materia jest tym, co w substancji jest wieloci, rnorodnoci, podzielnoci (z formy moe pochodzi jedynie jedno). Materia nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istniej samo dzielnie idee, - wszystko to s abstrakcje. Naprawd istniej jedynie konkretne zespoy materii i formy. Ten zasadniczy pogld Arystotelesa, nazwany potem hilemorfizmem (od ulh - materia i morfh forma). Forma bya dla Arystotelesa waniejsza, pojmowa j jako realny odpowiednik pojcia, tak samo jak Platon ide transcendentn. Cele metafizyki widzia w badaniu realnych rzeczy, czyli bytu samoistnego. Ma ustala ich waciwoci i skadniki. Teoria Przyrody: Arystoteles w przyrodzie dopatrywa si tych czynnikw, ktre jego metafizyka uznaa za czynniki istotne bytu, a wic: substancji, formy, energii

i celu. W jego koncepcji przyroda bya wic: 1) substancjalna, 2) jakociowa, 3) dynamiczna, 4) celowa. Arystoteles wrci do obrazu wiata opartego na postrzeganiu zmysowym. W astronomii odrzuci hipotez ruchu Ziemi i gosi, e Ziemia jest nieruchomym rodkiem wiata, dookoa ktrego kr sfery gwiezdne. Co wicej, poniewa zakada, e ruch nie moe trwa, jeli nie jest pod trzymywany, twierdzi, e istniej siy poruszajce nieustannie te sfery i e wobec doskonaoci owych ruchw s to siy istot boskich. wiat wiat jest wieczny, i jednoczenie przestrzennie ograniczony. Jest wieczny, gdy materia, z ktrej si skada, bdc warunkiem wszelkiego rozwoju nie moe by wynikiem rozwoju; nie powstaa, wic jest wieczna, a wraz z ni cay wiat materialny. Znany nam wiat jest wiatem jedynym. Odbywa si w nim jeden i ten sam proces stopniowego formowania materii, urzeczywistnienia tego, co w niej potencjalnie zaoone. A wic wiat stanowi jednolity acuch przyczynowo i celowo powizanych zdarze. Zasadniczym jego przekonaniem byo to, e musi istnie pierwsza przyczyna, i e ona musi posiada waciwoci inne ni znane nam rzeczy. Te bowiem s wynikiem dziaania przyczyn, tamta za nie majc przyczyny istnieje sama przez si; te s wic bytem zalenym, a pierwsza przyczyna bytem niezalenym. I takie ma wasnoci: 1) jest nieruchomy i niezmienny, 2) jest niezoony, 3) jest niematerialny, 4) jest istot duchow, 5) jest rozumem, 6) porusza wiat bdc celem wiata, 7) dziaaniem rozumu moe by jedynie mylenie, a przedmiotem mylenia w tym przypadku jest jedynie sam rozum, 8) wiat jest jeden, 9) jest konieczny, 10) jest doskonay. Jeli istnieje wiat, to istnieje rwnie absolut. Kosmologia Dualizm wiata i Boga, niedoskonaego i doskonaego bytu w kosmologii powiada, e Bg dziaa w sposb niezmienny. A wic ruch, ktrego jest sprawc musi by niezmienny. Takim ruchom podlega jedynie niebo ze staymi gwiazdami - tzw. "pierwsze niebo" (zewntrzny okrg wiata); tylko jego ruch pochodzi bezporednio od Boga. Tutaj "pierwsza przyczyna" dziaa bezporednio. Ruch pozostaych sfer jest podobny do ruchu pierwszego nieba, i wprawiane s w ruch przez istoty podobne do pierwszej przyczyny, tylko mniej doskonae. - S wic we wszechwiecie dwa okrgi niebiaski i ziemski, a natura ich jest zupenie odmienna. Dusza: Wyrnia trzy rodzaje duszy: 1) dusza rolinna - powoduje oywianie si i ronicie, nie jest zdolna do postrzegania;

2) dusza zwierzca - posiada ju zdolno postrzegania, z tym wie si przyjemno i przykro, a wraz z nimi podanie przyjemnoci i popd do unikania przykroci - wic posiada uczucia i popdy i ma funkcje psychiczne; 3) dusza mylca - posiada j jedynie czowiek, bo on posiada rozum; rozum poznaje zarwno byt jak i dobro, znajc za dobro, kieruje wol; rozum, gdy kieruje wol nazywa si praktycznym, w odrnieniu od teoretycznego, czyli poznajcego. Wszelka wadza poznawcza duszy musi by receptywna, gdy nie mona pozna z siebie. Jednak dusza czysto receptywna byaby maszyn poruszan z zewntrz. Arystoteles uznawa, e maszynami s dusze nisze, ale dusza rozumna musi by samorzutna, musi by pierwsz przyczyn swoich dziaa. T sprzeczno Arystoteles usuwa poprzez teori dwojakiego rodzaju rozumu: biernego i czynnego. Religia: Arystoteles twierdzi, e nie ma innego dobra ni realne. Ludzie w yciu stawiaj sobie rne cele, ale istnieje cel najwyszy. - Jest to najwysze osigalne dobro. Eudajmonizm, podajcy eudajmoni (szczcie) za dobro najwysze, oznacza, e tym najwyszym dobrem nie jest dobro idealne, zewntrzne, spoeczne, ale jest nim doskonao jednostki. Wedug Arystotelesa, ta doskonao polegaa na dziaaniu rozumu, jako osnowie doskonaego ycia. Rozrnia cnoty: 1) dianoetyczne, jak mdro, rozsdek; 2) etyczne - hojno, mstwo. Cnt jest tyle ile waciwych czowiekowi czynnoci. Np. rozumnym stosunkiem do lku jest mstwo, ktre jest porodku - midzy tchrzostwem a zuchwalstwem. Na tej podstawie okrela cnot jako "usposobienie zachowujce rodek". Doktryna rodka bya najsawniejsz z teorii etycznych Arystotelesa.

wity Tomasz z Akwinu teolog, ktry na stae wpisa si w histori redniowiecznej filozofii I. ycie wity Tomasz urodzi si okoo roku 1225 na zamku w Akwinie w Krlestwie Neapolu. Pochodzi z arystokratycznej rodziny hrabiw Aqino jego wuj by opatem benedyktyskiego klasztoru na Monte Cassino, tote rodzina oczekiwaa e w. Tomasz bdzie kontynuowa rodzinne tradycje. Mimo sprzeciwu rodziny opuci po piciu latach zakon benedyktynw i w 1243 roku zosta dominikaninem. Jako dominikanin powici si pracy naukowej i dydaktycznej, znajdujc swojego mistrza w Albercie Wielkim. Pod nadzorem papiea Urbana IV pracowa nad pismami Arystotelesa poddawa je interpretacji krytycznej i dokonywa korekty. Mimo zego stanu zdrowia postanowi uda si na pocztku 1274 roku na sobr w Lyonie. Po drodze zatrzyma si w zamku swej krewnej, gdzie bardzo si rozchorowa. Przeczuwajc zbliajc si mier, poprosi by dano mu umrze w klasztorze. W okolicy nie byo adnego zgromadzenia dominikaskiego, zosta zawieziony wic do klasztoru cystersw w Fossanova w pobliu Sonnino, gdzie zmar 7 marca 1274 roku. Po mierci otrzyma tytu doctor angelicus (doktor anielski), a w 1323r. papie Jan XXII zaliczy go w poczet witych. Akwinata pozostawi po sobie wiele pism, z ktrych na szczegln uwag zasuguj trzy wielkie dziea: Komentarz do Sentencyj Piotra Lombarda, pisany podczas pierwszego pobytu w Paryu, gdzie prowadzi wykady Suma filozoficzna (Summa contra gentiles), zaczta w Paryu, ukoczona w Rzymie w 1264 r. Suma teologiczna, bdca najkompletniejszym, gwnym dzieem Tomasza, w ktrym znajduj si komentarze do prawie wszystkich dzie Arystotelesa, pisana od 1265 r., nigdy nie ukoczona.

II. Pogldy

System filozoficzny w. Tomasza mona najkrcej scharakteryzowa jako konsekwentne przystosowanie klasycznych pogldw Arystotelesa do treci zawartych w teologicznej doktrynie chrzecijaskiej. Jednak w miar zgbiania si w dorobek w. Tomasza z Akwinu mona przekona si, e jego filozofia nie jest prost adaptacj pogldw Arystotelesa, ale rwnie syntez z myl innych filozofw. 1. Empiryczna teoria poznania Tomizm jest filozofi traktujc poznanie jako proces, w ktrym pierwszestwo maj zmysy. To one dostarczaj rozumowi materiau docieka (refleksji). Dodatkowo zakada, e to, co poznawalne zmysami, jest rzeczywiste (dlaczego Bg miaby nas oszukiwa?). Takie stanowisko w filozofii zwane jest realizmem umiarkowanym. W myl tego pogldu dowiadczenie wiata zewntrznego jest rwnie bezporednie jak dowiadczenie wewntrznej wiadomoci. Poznanie za u czowieka dokonuje si dziki niematerialnemu elementowi ludzkiego bytu duszy w cisej zalenoci od podporzdkowanych jej rozwojowo i funkcjonalnie struktur zmysowych. Realizm umiarkowany (a tym samym i system arystotelesowskotomistyczny) wielk wag przywizuje do abstrakcyjnego sposobu mylenia, czyli do rozwaania osobno tego, co w rzeczywistoci znajduje si w poczeniu z innym. Abstrakcja jest form analizy mylowej. Metod jest zestawianie i porwnywanie podobiestw i rnic obserwowanych w przedmiotach poznania. Celem szukanie podobiestw. Abstrakcja jest podstaw wszystkich nauk szczegowych, a zatem fizyki, matematyki i, gdzie siga najdalej, metafizyki. w. Tomasz sta na stanowisku, i intelekt nasz nie posiada wrodzonych umysowych form poznawczych. Idee istniej, lecz jedynie u samego Boga. Umys, skoro pocztkowo nie posiada nic, pragnie wic posi wiedz, i to t najbardziej pewn. Tote najwysz funkcj intelektu jest poznawanie pierwszych zasad, w czym nieodzowna staje si umiejtno posuenia si abstrakcj. 2. Pojcie dowodu rozgraniczenie wiedzy i wiary w. Tomasz by przekonany, e wikszo prawd, w tym prawdy wiary, mona dowie rozumem. S jednak prawdy, ktrych umys nie zgbi: Trjca wita, grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie wiata w czasie. Mona takie prawdy jedynie broni i wykazywa niesuszno zarzutw przeciw nim stawianych. Jednake Objawienie, jakie jest naszym udziaem, zawiera wszystkie dane nam przez Boga prawdy. w. Tomasz pisze o tym w Sumie teologicznej: Nawet co do tego, co o Bogu i ludzkim rozumie mona zbada, potrzebne byo objawienie. Prawda bowiem o Bogu, rozumem ludzkim

zbadana, doszaby tylko niewielu ludzi, po dugim czasie i z domieszkami licznych bdw, a przecie cae zbawienie czowieka, ktre jest w Bogu, zaley od poznania tej prawdy. By wic do zbawienia doszli ludzie bezpieczniej i pewniej, potrzebne byo, aby zostali pouczeni o boskich rzeczach przez boskie objawienie. Byo zatem konieczn rzecz, aby prcz nauk filozoficznych, ktre si bada rozumem, istniaa nauka wita z objawienia. Z powyszego cytatu wynika wany wniosek: Filozofia nie jest konieczna do ludzkiego zbawienia i sama teologia nie potrzebuje filozofii. Bynajmniej nie naley std konkludowa, e tym samym filozofia jest zbdna, gdy ni teologia posikuje si (jedynie), by atwiej byo zrozumie to, co przewysza uomny rozum ludzki. Teologia to jednak nie wiara. Jest natomiast prb usystematyzowanego opisu religii. Jest nauk, ktra wierzy w zasady objawione jej przez Boga, tak jak nauka o perspektywie wierzy w zasady dane jej przez geometri. 3. Pojcie rodka etyka Obierajc drog dla filozofii moralnej, w. Tomasz po raz kolejny poszed traktem wytyczonym przez Arystotelesa. Goszc pierwszestwo rozumu, opowiedzia si po stronie intelektualizmu. Przy tym zakada, i waciwe posugiwanie si intelektem w sprzeniu z wol, ktrej przedmiotem jest dobro, to podstawa ycia moralnego. Ostateczny cel ycia widzia w szczciu, ktre pojmowa jako poznanie Boga najdoskonalszego przedmiotu poznania. Poznanie to uzna za najwysz funkcj czowieka. Okreli owo denie jako prb rzucenia pomostu nad przepaci jaka oddziela stworzenie od Stwrcy. Czowiek czyni to nawet mimowolnie, gdy zawsze pragnie szczcia, czyli Boga. Doskonalenie si widzia Tomasz jako cige zmaganie si z sytuacjami i tym samym nabieranie sprawnoci w dokonywaniu wyborw. Dobre sprawnoci moralne to wedug niego cnoty. Wady natomiast s przeciwiestwem dobrych sprawnoci moralnych. Wydzieli dwa rodzaje intelektu: spekulatywny poznajcy prawd i praktyczny poznajcy dobro. Idc dalej stwierdzi, e kady czyn zgodny z rozumem jest dobry. Dodatkowo dokona podziau na cnoty umysowe i moralne, ktrych spoiwem bya roztropno. 4. Pojcie przyczynowego powizania zdarze pogld na stosunek Boga i stworzenia Filozofia arystotelesowsko-tomistyczna wyrnia cztery rodzaje przyczyn:
a) materialn

niezdeterminowane tworzywo (bytowe, strukturalne,

materia),

b) formaln sposb, w jaki tworzywo zostao w przedmiocie

uformowane, zdeterminowane, c) sprawcz czynnik determinujcy, tumaczcy zaistnienie przyczyny formalnej, d) celow czynnik tumaczcy powstanie struktur zintegrowanych, korelacji, determinacji podporzdkowanych caoci. Podzia ten mona zobrazowa nastpujcym przykadem. Obserwujemy padajcy deszcz. Pytamy: dlaczego deszcz pada? Przyczyna materialna to chmura skondensowana para wodna znajdujca si w obszarze niskiej temperatury, ktra to temperatura wraz z grawitacj stanowi przyczyn sprawcz, dla ktrej z chmury pada deszcz, gdy taka jest natura chmury (przyczyna formalna). Pozostaje jeszcze przyczyna celowa. Moe najtrudniejsza i najbardziej kontrowersyjna. Pyta bowiem ona: Po co deszcz pada? Akwinata odpowiada: By mogy rosn roliny, y zwierzta i ludzie; po to Bg stworzy deszcz. Sam fakt istnienia Boga nie jest oczywisty, tote mona i trzeba go udowadnia. w. Tomasz da pi dowodw, z ktrych wszystkie opieraj si na dwch elementach: a) istnieniu rzeczywistoci zmysowo poznawalnej, ktrej istnienie domaga si przyczyny, b) dowodzeniu faktu, e istnienie tej rzeczywistoci domaga si skoczonego szeregu przyczyn, a w konsekwencji Pierwszej Przyczyny, ktra jest tym, co nazywamy Bogiem. Same dowody rwnie prezentuj si przejrzycie:

pierwszy dowd z istnienia ruchu wnosi, e istnieje pierwsza przyczyna ruchu. Jest rzecz pewn - stwierdzamy to za pomoc zmysw - e w wiecie istnieje ruch, wszystko za, co si porusza, jest przez co poruszane. Jednake w szeregu poruszycieli nie mona postpowa w nieskoczono. Gdyby nie byo motoru pierwszego, nie byoby drugiego i nastpnych, a wic ruch w ogle by nie wystpowa. Istnieje zatem pierwszy motor, ktry wprowadzi do wiata ruch. Motorem owym jest wanie Bg drugi dowd z niesamoistnoci wiata wnosi, e istnieje istota samoistna bdca przyczyn wiata trzeci dowd z przypadkowoci rzeczy wnosi, e istnieje poza nimi istota konieczna. To, co istnieje, nie moe samo przez si powsta. Musi istnie jaki byt konieczny, ktrego egzystencja wynika z samej jego istoty. Ten byt konieczny - Bg, jest rdem bytw przypadkowych

czwarty dowd wynika z faktu, e istniej istoty rnej doskonaoci. Wnosi, e istnieje istota najdoskonalsza Bg pity dowd z powszechnej celowoci przyrody wnosi, e istnieje istota najwysza, rzdzca przyrod a dziaajca celowo.

W historii zapewne spotkamy wiele prb obalenia tych dowodw. Jest to o wiele prostsze, anieli udowodnienie, e Bg nie istnieje. 5. Teoria prawa wg w. Tomasza w. Tomasz z Akwinu uwaa, e prawo jest rozporzdzeniem rozumu. To co nie jest z nim zgodne prawem nazywa si nie moe. Prawo mog ustanawia tylko legalnie panujcy. Uwaa, e istniej dwa rodzaje prawa: pozytywne narodw i cywilne dla pastw. S to prawa pisane i umowne. Jest jeszcze trzecie prawo: pochodne. Boskie prawo pozytywne podzieli na: niedoskonae (w Starym Testamencie) i doskonae (w Nowym Testamencie). III. Podsumowanie Wspominajc w. Tomasza z Akwinu mamy najczciej na wzgldzie jego syntez filozofii Arystotelesa z teologi chrzecijask. Krzywdzce byoby jednak zapominanie o wielu nowych, wrcz rewolucyjnych koncepcjach, jakich sam by autorem, zwaszcza na niwie metafizyki. Przestrzec take naley przed zbytnim antagonizowaniem tomizmu i augustynizmu. Jak tumaczy ks. Jzef Tischner w artykule Wok spraw wiary i rozumu, wychodzenie ku nauce z wiary jest rwnie potrzebne jak poszukiwanie Boga wychodzc z empirycznej wiedzy. Nie kady jest chrzecijaninem, wielu w ogle nie wyznaje adnej wiary. Jednak mistrzostwo sztuki mylenia w. Tomasza z Akwinu pozostaje uniwersalne i wci aktualne. Bibliografia: Adam Czarnecki, Recepcja Arystotelesa w filozofii w. Tomasza, Politechnika Gdaska, Gdask 1999 Krystyna Kinach-Brzozowska, Adam Synowiecki, Podstawy filozofii, Politechnika Gdaska, Gdask 1990 Wadysaw Tatarkiewicz, Historia filozofii, PWN, Warszawa 1998

STAROYTNO 1. Na czym polega szczcie czowieka? a) Sokrates. Istot czowieka jest dusza i szczcie. Czowiek jest dusz. Powinien doskonali siebie - dba o dusz, czyli by szczliwy. Nauka Sokratesa mwi o szczciu. Droga do szczcia. - poznaj samego siebie, - troszczy si o siebie, - cnota jest wiedz (dobro moralne). Dusza to rozum czowieka. Szczcie daj wartoci duchowe, wiedza i wartoci moralne. Nieszczcie u Sokratesa: - sucha ciaa - szuka szczcia u innych. b) Platon. Nie jest wane ycie, liczy si to, co bdzie po nim. Aby mwi o szczciu naley wspomnie o ideaach i rzeczywistoci. Rzeczywisto istnieje, ale nie jest ona godna uwagi, bo jest niema, podlega czasowi i rozproszeniu. Jest cielesna (nietrwaa). Rzeczywisto fizyczna i zmienna, obok niej istnieje rzeczywisto duchowa. Wszystko w niej jest wieczne, niezmienne i rwnie takie s idee. Idee s nie cielesne, s duchowe, s absolutn prawd, s wieczne, niezmienne, s natury boskiej. Poznajc Idee porednio poznajemy Boga. Poznajemy je za pomoc rozumu a nie umysu. Umysami moemy je tylko uchwyci, osign zrozumie. Szczcie: celem i szczciem czowieka jest wyzwolenie i oczyszczenie duszy z wzw ciaa. Czowiek powinien doskonali si, by oderwa si od tego, co cielesne, oraz zbliy si do wiata Idei. Musimy myle o Ideach i o Bogu, poznanie siebie, doskonao moralna, wiedza i nauka, jest to prawda do szczcia. Czowiek jest szczliwy, gdy dusza jest szczliwa. Wyzwolenie z ciaa, ucieczka od ciaa, ucieczka od wiata, upodobnienie si do Boga, ycie dla duszy, dbanie o dusz. 2. Cel ycia czowieka. a) Sokrates. Celem ycia jest szczcie duszy.

b) Platon. Celem duszy jest wyzwolenie duszy z wzw ciaa. Dusza na ziemi jest przejciowo. Czowiek yjcy niedoskonale obcia dusz cielesnoci i nie moe si uwolni. 3. Dualizm. Dusza ma natur podwjn. Jest jednoczenie uwiziona jak i uwolniona. 4. Stosunek duszy i ciaa w Staroytnoci. a) Sokrates. Dusz i ciao traktuje rozcznie. Ciao jest przedmiotem pogardy. Ciaom zacienia Prawd, przeszkadza w yciu. Dusza jest w peni Dusza, gdy; posiada wiedz moraln, dusza jest rozumem a rozum poznaje dobro. Cnota jest wiedz o wasnej duszy. Dusza jest moralnoci i intelektualnoci czowieka. Ciao: a) Sokrates. Odrzuca to, co nie jest dusz, pogardza ciaem. Na ciao skadaj si uczucia, namitnoci, pragnienia, zmysowo. Ciao przejawia si cielesnoci. b) Platon. Istot czowieka jest dusza. Czowiek jest dusz wadajc ciaem. Dusza moe istnie niezalenie od ciaa. Mamy wiedzie, co ona robia przed i po uwizieniu w ciele. REDNIOWIECZE 1. Idee oryginalne Chrzecijastwa i ich rozwiniecie w filozofii. Podstaw filozofii chrzecijaskiej jest: - filozoficzna interpretacja Biblii. - koncepcja transcendencji Boga - oznacza, e Bg jest poza i ponad wiatem. Nie jest prawem, rozumem wiata, istnieje przepa pomidzy Bogiem i wiatem. Nie moemy pozna Boga, poniewa go nie widzimy. Koncepcja w. Tomasza. Wiara i Rozum nie mog by ze sob sprzeczne, poniewa jedno i drugie pochodzi od Boga. Dlatego te teologia i filozofia nie mog osiga rnych prawd. Rni si jednak, co do metody: Filozofia wychodzi od rzeczy stworzonych i w ten sposb dociera do Boga. Teologia za swj pocztek bierze od Boga. a) Transcendencja Boga. - istnieniem Boga jest istnienie, ale nic poza tym. To wg. w. Tomasza oznacza, e kada inna rzecz bdzie niedoskonaa. - jeli tak to Bg jest niepoznawalny - jest czym bardzo prostym = niezoonym = substancj duchow. - Bg = mylenie = czysty rozum. - Bg zawiera w sobie czyst doskonao. - jeeli jest istnieniem to sam je sobie da. b) Stworzenie wiata z niczego. W Staroytnoci Bg stworzy wiat z niczego. * Koncepcja stworzenia wiata - siga Boga. Bg stworzy wiat z niczego w jednej chwili - to jego dobro i mio.

My nie mamy dostpu do Boga, nie moemy go pozna, obcowa z nim. Jedyna droga do Boga to odczytywanie (interpretowanie) wiata - rzeczy materialnych i stworzonych. c) Koncepcja Boga, ktry jest osoba. Osobista wi z Bogiem, wiemy, e Bg nas kocha, wic zachowuje si jak osoba. * Szczcie - to denie do Boga, doskonao, perfekcjonizm, hierarchia celw i dbr - jednostka i osoba. wiat to Ksiga Boga i przez wiat moemy Go porednio pozna. d) Koncepcja zbawienna - mier Chrystusa i zmartwychwstanie. Wiara: Czowiek zosta stworzony przez Boga na cel nadprzyrodzony. Czowiek: To byt podobny od i wobec Boga. Swoje istnienie zawdzicza Bogu, ktry jest rdem innych istnie. Jest podporzdkowany Bogu swojej istoty, bo zosta przeze stworzony i ku Bogu skierowany. Czowiek to obraz Boga stworzony na Jego podobiestwo, posiada dusz blisk Bogu. e) Natura czowieka. To dusza rozumna, ona jest rwnie osob, bo posiada woln wol, potrafi jej uywa kierujc sob. 2. redniowieczny obraz wiata i miejsce czowieka w wiecie. Stworzenie wiata z niczego - materia, forma, czas. wiat jest dzieem Boga, jego ladem, Boga mona odczytywa, ze wiata. wiat i czowiek jest dzieem Boga. w. Tomasz nie neguje cielesnoci. Osoba posiada rozum, woln wol, ciao. Czowiek ma wolna wol, jest to porednik pomidzy rozumem a zmysowoci. Czowiek jest obrazem Boga rwnym na jego podobiestwo. 3. Chrzecijaskie ujcie czowieka. a) w. Tomasz. Istot czowieka nie jest dusza, naley dowartociowa ciao, poniewa istot jest osoba (jedno duszy i ciaa). Osoba jest natur czowieka (model, wzorzec, czowieczestwo). Chrzecijaski idea czowieka = dobre ycie i rozumne poznanie Boga. Naley szuka osoby w sobie, do niej dy, przekonywa siebie, ale dostosowywa si do ogu. b) Maritain. Czowiek funkcjonuje jako jednostka i jako osobowo. - Czowiek jako jednostka - jest materi (ciaem). * Pozytywnie - daje istnienie, materialno czowieka powoduje, e mamy rne cechy charakteru i rnimy si. * Negatywnie - skoczono w czasie. Maritain uwaa, e czowiek jako jednostka jest negatywna, pena nienawici, zapomina o osobowoci, dy do namitnoci i zmysw, traci integralno, staje si egoistyczny i samolubny. - Czowiek jako osoba w nas rwna si osobowo. "Ja" ma znaczenie oglne nie jest moralnym "Ja" jest dusz. Osobowo posiada natur duchow, wasn wewntrzno, szuka dialogu, jest niezalena od "Ja".

* Pozytywnie - otwarta na dialog, daje mio, skierowana na dobro, jest rdem wolnej woli czowieka. 4. Czowiek w relacji do Boga. Celem czowieka jest denie do Boga, poznanie wiata. Drog do Boga s czyny moralne, oprcz poznania intelektualnego, realizacja celw i dbr. Czowiek jako osoba ma by nastawiony na doskonalenie: a) w. Tomasz - cierpienie, z tego zadowolenie. b) Maritain - doskonao daje nam szczcie zewntrzne i wewntrzne. Doskonalimy si przez realizacj dbr i celw. Wyrniamy cele: - blisze (porednie); - naczelne (nie s realizowane w peni, maj nas doprowadzi do ostatecznych); - ostateczne (to dobro najwysze, nie moemy go realizowa w yciu doczesnym). Droga do Boga to realizowanie wartoci. Wartoci i dobro to prawie to samo. Ukadaj si one w kierunku od nas niezalenym. Wartoci to uniwersalne normy moralne, idealne wzorce moralnoci (doskonaoci). Wartoci s obiektywnie uniwersalne, niezmienne i niezalene od nas. Moemy je przeywa i realizowa. Skoro Bg stworzy czowieka to wyposay go w natur, w ktra jest wpisane dobro i wartoci s w nim zakorzenione. Obok Boga jest czowiek. Czowiek ma dy do Boga poprzez czyny moralne, realizacj dbr i wartoci. PONOWOCZESNO 1. Diagnoza spoeczestwa ponowoczesnego i jej cechy. Przyczyny rozpadu nowoytnoci s natury filozoficznej: pojcie nowoytnoci to jest prawda, idee, Bg, istota czowieka s oderwane od rzeczywistoci. Jedna Prawda w jednym uniwersalnym rozumie. Na przeomie wiekw nastpi rozwj nauk humanistycznych - filozofii, historii. Wszelkie uwarunkowania s zalene od historii i kultury. Zaczto sobie uwiadamia, e wszelkie idee s wanie od tego zalene. Odsonicie, e idee nie koniecznie s wytworem czowieka, ale rwnie s wytworem jzyka. Dominacja jednej teorii jest procesem spoecznym. U rde przyjcia danej teorii jest interes, przemoc, dominacja. Zaczto krytykowa typ mylenia totalitarnego (jedna pokrewna idea), jaka tradycja staje do rangi absolutu, krytykowano to jako niemoralne, oparte na wadzy - przymusie. Dominacja idei w imi prawdy to przemoc, a ten proces trwa przez lata wojenne i pniej. Filozofowie tego okresu demonstrowali go i odrzucali nowoytno, podsumowaniem tego bya ksika (Kondycja ponowoczesna). Wiara si rozpada, spoeczestwo ponowoczesne jest antynowoytne (neguje nowoytno). Jest spoeczestwem niewiary w wielkie jednoczce metanarracje, np. uniwersalny rozum, etyka. a) Gwne cechy spoeczestwa ponowoczesnego. - pluralizm - odrzucenie jednostki, akceptacja wieloci, zmierzch etyki, spoeczestwo kapitalizmu. Bauman:

Ponowoczesno to umiejtno ycia z przygodnoci, przypadkowoci, przelotnoci, nieprzewidywalnoci. Pluralizm, wolno wyboru, antytotalitaryzm, prawo do prawdy, tolerancja. Walsh: - konsumpcjonizm; - bogactwo - niejednokrotnie jest to tylko teoria; - spoeczestwo moralnej komunikacji (radio, Internet, telefon); - spoeczne uporzdkowanie (tendencja do zastpowania porzdku naturalnego porzdkiem technicznym); - spoeczestwo postpu (nie dy do rewizji moralnej, ale do jej kontynuacji). Rorty: - Przygodno do przypadkowoci, uwarunkowanie historyczne, kulturowe jzyka; - krytyka prawd, ktrej nie ma; - przygodno jzyka - brak jednej prawdy, moralnoci, prawda jako sownik fikcyjny (wasne indywidualne pogldy); - przygodno jani (nie ma jednej uniwersalnej prawdy wytworw czowieka); - wielo dyskursw, opisw, interesw, pogldw, nie mona mie jednego celu; - przypadkowo; - nie ma celu i ideau. Taylor: - Indywidualizm (tracimy nasze horyzonty, mamy wsze cele poznania, skupiamy si na wasnym yciu i prywatnoci; - prymat rozumu instrumentalnego (maksimum efektywnoci, usunicie hierarchii wartoci, prymat techniki, siy rynkowej); - utrata wolnoci (zamykamy si w yciu prywatnym); - dialogiczny charakter egzystencji (musimy okreli swoja tosamo, nasza egzystencja jest komunikacj); - potrzeba uznania (nasze poczucie nie stanowi racji naszego wyboru, wybr ma sens, gdy istnieje co znaczcego bardziej od wyboru); - zasada bezstronnoci = zasada uznania wartoci. 2. Najwaniejsze wartoci czowieka ponowoczesnego. Wartoci czowieka ponowoczesnego. Gwnym problemem jest tosamo czowieka, zawsze wystpuje w jakim kontekcie spoecznym. Nie ma jednolitego wzorca. Gwne zaoenia liberalizmu pokrywaj si z ponowoczesnoci. Wartoci czowieka i jednostki: - Wolno i indywidualizm - wolno to swoboda wyboru bez ogranicze wasnych idei, pragnie; jest ona podstaw wielu dziaa czowieka, stanowi godno czowieka, ma wymiar heroiczny. Jeli czowiek jest wolny, ale w jakim kontekcie spoecznym to potrafi mimo to by niezaleny od spoeczestwa, potrafi si zdystansowa od wartoci spoecznych, istnieje nad jednostk. Nie ma tu mowy o jakim dobru wsplnym. - Konsekwencja - naturalne pastwo, czyli celem pastwa wg. liberalizmu ma by zapewnienie swobody. Prymat jednostki nad dobrem oglnym (tolerancja).

- Kodeks moralny ma by wykreowany przez siebie, nie tworzy siebie samego, ma by zdolny do stworzenia wasnego oryginalnego ycia. Bauman: - Wieloznaczno i przygodno; - pluralizm zasad; - wolno wyboru; - tolerancja. Walsh: - Zostay zakwestionowane uniwersalne wartoci, np. dobro, prawda. Racjonalizm zosta zastpiony przez politeizm wartoci; - umiejtno cigego odnajdywania si w pluralistycznym wiecie jako porzdna cecha czowieka ponowoczesnego; - wieloznaczno jako warto, szansa dla rozwoju; - wolno; - umiejtno samostanowienia, odnajdywanie si w rnorodnoci; - konstruktywne wykorzystywanie pluralizmu. Rorty: Czowiek to sownik finalny - to pogldy, przekonania - kady posiada swj sownik finalny i to, co okrela czowieka. - Oryginalno jako warto najwysza; - autokreacja, samorealizacja - dotyczy sownika finalnego, jego przeksztacenia; - wolno = posugiwanie si sownikiem; - indywidualizm. 3. Na czym polega autokreacja. Rorty - jest celem czowieka jako sownika finalnego. Naley stworzy samego siebie, swj sownik by by oryginalnym. Oryginalno to warto najwysza czowieka. Modelem czowieka jest ironista liberalny, tylko on posuguje si w sposb idealny sownikiem finalnym. Krytyczny z dystansu wobec swoich pogldw, liberalny - bo uznaje wielo, nie ma ideaw. Taylor - Idea moralny - to wyobraenie lepszego ycia. Autokreacja - to cakowita wolno, samorealizacja i oryginalno. Musimy uwzgldni wymiar czowieka we wsplnocie, to, co ja z niej czerpie, i to, co oni mi daj. Nie ma cakowitej wolnoci, autokreacji, indywidualizmu, autentycznoci. Trzeba uwzgldni wymiar wsplnoty. Wsplnotowo jest zawsze w nas wpisana. Poprzez indywidualizm tracimy nasze horyzonty, wysze cele skupiajc si na wasnym oryginalnym yciu. 4. Jednostka i wsplnota. Prymat jednostki. Rorty - liberalizm. Liberalizm - jednostkowo, gwnym problemem jest tosamo czowieka, zawsze wystpuje ona w jakim kontekcie spoecznym, nie ma jednolitego wzorca. Wolno indywidualizmu jednostki - wolno to swoboda wyboru bez ogranicze i przymusze. Ta wolno jest podstaw wszelkiej dziaalnoci

czowieka. Celem jest denie do indywidualnego szczcia, nie ma mowy o wsplnocie. Maritain - koncepcja dobra wsplnego. Taylor - znaczenie wsplnoty dla ksztatowania osobowoci wsplnotowej. Prymat jednostki. Przygodne jednostki najlepiej mog si rozwija i robi, co chc w spoeczestwie liberalnym. Spoeczestwo wsplnotowe wciela idea przypadkowoci i akceptuje j. Nie ma jednej moralnoci, radykalnego celu i ideau. Istnieje wielo dyskursw, opisw, wielo interesw i pogldw. Nie mona uzna dominacji jednego celu. Nie mona uywa siy. Idealnym obywatelem spoeczestwa liberalnego jest poeta i utopijny rewolucjonista - gdy tworz oryginalne pomysy i perspektywy. 5. Koncepcja dobra wsplnego - Maritain. Koncepcja dobra wsplnego, narzucenie wsplnoty. Wyraa ona czciowo postulaty komunitaryzmu tzn. tylko w odniesieniu do dobra wsplnego. Czowiek potrzebuje wsplnoty ze wzgldu na swoj godno, doskonao, bo jest otwarty na mio i akceptacj - czego jednostka nie potrafi speni. Spoeczestwo zapewnia pomoc w doskonaleniu si. Tradycja spoeczna to: wartoci, wzorce, ideay, morale. Dobro wsplne - to ich dobro we wsplnym yciu. To zesp staych wartoci podzielonych na dan wsplnot. Dobre ycie to midzy innymi suwerenno czowieka. Wsplnota to spoeczestwo lub zesp osb, ktry j tworzy. 6. Znaczenie wsplnoty dla ksztatowania si osobowoci wsplnotowej. 7. Koncepcja dobra wsplnego, czowiek wobec dobra wsplnego. 8. Trzy bolczki wspczesnoci. 9. Przygodno jzyka, jani i spoecznoci liberalnej. 10. Indywidualizm czyli prymat jednostki. - Indywidualizm Rortiego (Indywidualizm - pyt. 4) - Prymat jednostki. Prymat jednostki jest zwizany z niektrymi cechami spoeczestwa ponowoczesnego, czyli pluralizmu (akceptacja wieloci), irracjonalizm - to jednostka decyduje, co jest dla niej najlepsze, co wane, co chce robi. Ponowoczesno jest cile zwizana z liberalizmem, wolnoci, zarwno wyboru idei jak i sposobu ycia. Walsh - prymat jednostki jest zwizany z wartociami czowieka ponowoczesnego: wieloznaczno wartoci, natura dla rozwoju, umiejtno rozumowania i politeizm wartoci. Nie ma zasad!!! (Moralnoci, kodeksu postpowania). Taylor - krytyka - indywidualizlizm jest dla jednostki zgubny gdy poprzez niego tracimy nasze horyzonty, wysze cele poznania, skupiamy si na wasnym

oryginalnym ujciu. Poza tym nie ma wolnoci, autentycznoci, indywidualizmu bez wsplnoty. Jednostka nie jest wolna, jest zniewolona przez pastwo i jego wartoci. To spoeczestwo gruje nad jednostk. 11. Na czym polega wolno czowieka. - Wolno wobec filozofii chrzecijaskiej. w. Tomasz jako pierwszy uzna czowieka jako osob - dusz. To wolna wola czowiek jako dusza i rozum jest osob i posiada woln wol. Ta wolna wola zawsze pragnie dobra, jest na nie ukierunkowana. Czowiek moe si od tego odwrci, ale wolna wola zawsze jest ukierunkowana na dobro, bo czowiek pochodzi od Boga - dobra najwyszego. Jeeli odwrcimy si od dobra to wolna wola si zniewala, tylko dobra wola jest wolna, naturalne jest denie do Boga. Czowiek jest wolny do realizowania dobra. - Wolno ponowoczesna (liberalna). Liber = wolny + indywidualizm. Wolno to swoboda wyboru wasnych pragnie, wartoci, idei bez ogranicze i prymatu. Wolno jest podstaw wszelkich dziaa czowieka. Wolno stanowi o szacunku i godnoci czowieka. Wolno ma wymiar heroiczny. Jeeli czowiek jest wolny, ale jest w jakim kontekcie spoecznym to mimo to potrafi by nienaturalny, potrafi zdystansowa si do wartoci spoecznych i ma wtedy prymat nad spoeczestwem. Nie ma mowy o dobru wsplnym. Celem ludzi jest denie do indywidualnego szczcia. 12. Wyjanij pojcia. Pluralizm - jest to pojcie postmodernistyczne, jest to wielo, rnorodno dotyczca form wiedzy, koncepcji yciowych, wzorw i systemw wartoci, oraz punktw widzenia i wiatopogldw. Zmierzch etyki - (pojcie ponowoczesnoci) - kryzys moralny odbija si w postaci kryzysu etycznego - w nowoczesnoci wysiki filozofii moralnoci skierowane byy na redukcj pluralizmu. Etyk wyobraamy sobie na ksztat prawa, w nowoczesnym wiecie by wymg by moralno zapisywano jako prawo, wsparta na silnej podstawie rozumu, jednoznaczna. To wszystko upada w ponowoczesnoci, prawo nie jest moralnoci a rozum nie stanowi podstawy do moralnoci. To wanie zmierzch etyki - zmierzch wiary w jeden system umowny po wiecznoci. Konsekwencje zmierzchu etyki: pluralizm zasad, wolno wyboru, wielo autorytetw, ambiwalencja. Politeizm wartoci - zastpi pojcie racjonalizmu etycznego, nie ma ju jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, co jest lepsze a co gorsze. Pojawiaj si rnorodne systemy wartoci, wspistniejce jedna obok drugich. Tolerancja - to pogodzenie si z faktem, ze istniej inne miejsca, inne czasy, inni ludzi. Nie mona si spiera o suszno wyborw, kady wybr ludzi jest odpowiedni, to unikanie upodlenia innych.

Relatywizm wartoci - (moralne) polega na uznaniu, e w wieloci pogldw i wartoci nie ma adnych absolutnie prawidowych. Nie uznaje moliwoci oceny, porwnywania krytyki rnych pogldw. Kady wybr jest rwnie dobry. Subiektywizm - to akceptacja wieloci, uwzgldnienie wanych, subiektywnych pogldw. Te wartoci s naszym wytworem i nie opieraj si na adnych fundamentach. Ambiwalencja - dwojako, dwuwartociowo uczu. Doznawanie jednoczenie sprzecznych uczu i chci w stosunku do tych samych osb, przedmiotw, sytuacji. Towarzyszy np. schizofrenii. Solidarno - solidarny, poczuwajcy si do wspodpowiedzialnoci, wspdziaania, majcy zgodne z kim pogldy, interesy, cele. Indywidualizm - niezaleno w pogldach, odrbno, oryginalno, potrzeba swobody mylenia i postpowania w sposb odbiegajcy od oglnie przyjtych wzorw.