Вы находитесь на странице: 1из 20

UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA

CMPUS DE JABOTICABAL

FACULDADE DE CINCIAS AGRRIAS E VETERINRIAS DEPARTAMENTO DE TECNOLOGIA

MTODOS PARA EXTRAO E FRACIONAMENTO DA MATERIA ORGNICA DO SOLO

Disciplina: Matria Orgnica do Solo Docente: Prof. Dr. Wanderley Jos de Melo Discentes: Marcio Martins Ferreira Reginaldo Itiro Muraishi

Jaboticabal, SP

Maio/2009 SUMRIO

1. Introduo ....................................................................................................................... 3 2. Substncias hmicas ...................................................................................................... 4 2.1. Origem e formao das substncias hmicas ............................................................. 6 2.2. Estrutura molecular das substncias hmicas ..............................................................7 3. Extrao qumica das substncias hmicas ....................................................................9 3.1. Mtodos de extrao das substncias hmicas ........................................................ 11 4. Fracionamento das substncias hmicas ..................................................................... 14 4.1. Mtodos para o fracionamento das substncias hmicas ......................................... 15 4.1.1. Fracionamento baseado na solubilidade das substncias hmicas ........................15 a. Uso do pH ..................................................................................................................... 15 b. Salt out .......................................................................................................................... 16 c. Solventes orgnicos ...................................................................................................... 16 d. Adsoro/desoro ....................................................................................................... 17 5. Referncias bibliogrficas ............................................................................................. 17

1. Introduo A matria orgnica do solo (MOS) um sistema complexo de substncias orgnicas, cuja dinmica governada pela adio de resduos orgnicos de diversas naturezas e pela sua transformao contnua sob ao de fatores biolgicos, qumicos e fsicos (Camargo et al., 1999). A quantidade e a proporo com que estas fraes so encontradas nos solos tm servido como indicador da qualidade dos solos. Segundo Hayes (2005), o termo matria orgnica do solo abrange todos os componentes orgnicos do solo e em vrios estgios de decomposio ocorrendo em ntima associao com os constituintes minerais (Schnitzer, 1982). A matria orgnica do solo pode ser dividida em trs grupos: substncias no hmicas, substncias hmicas e a biomassa do solo. O primeiro grupo formada por substncias no hmicas que constituem cerca de 25 a 35% da reserva total do carbono orgnico do solo e constitudo pelos compostos orgnicos que ainda mantm as caractersticas qumicas originais. So compostos orgnicos menos complexos e so relativamente fceis de serem degradados pelos microrganismos do solo e tem permanncia muito pequena no solo (Schnitzer, 1982; Schnitzer, 1991). Os principais compostos orgnicos deste grupo so os carboidratos, protenas, aminocidos, ceras, gorduras e polmeros que tm estrutura qumica similar aos acares (C n(H2O)m, onde o n e o m so variveis com baixo peso molecular (Schnitzer, 1982; Stevenson, 1982; Stevenson, 1994; Camargo et. al., 1999; Hayes, 2005). O segundo grupo constitudo pelas substncias hmicas que constituem cerca de 65 a 75% da reserva total do carbono orgnico do solo (Schnitzer, 1978). As substncias hmicas originam-se da degradao qumica e biolgica dos resduos orgnicos (animais e vegetais) e da atividade sinttica da biota do solo. Os produtos formados associam-se em estruturas qumicas complexas, atingindo maior estabilidade do que os materiais que o originaram, bem como apresentam estruturas particulares. Parte do material hmico poder sofrer degradao ou mineralizao, dando origem a molculas simples, que podem ser utilizadas pela biota do solo (Kononova, 1984, citado por Camargo et al., 1999).

O terceiro grupo constitudo pela biomassa viva do solo formado pelo material orgnico do protoplasma dos organismos do solo. Quando comparado com os dois grupos anteriores, a quantidade de carbono orgnico na biomassa viva do solo muito pequena. 2. Substncias hmicas Aiken et al. (1985) e Stevenson (1994) definem as substncias hmicas como de ocorrncia natural, sintetizadas por reaes mediadas por organismos, de natureza orgnica heterognea que podem ser caracterizadas pela colorao que varia desde o amarelo ao preto e com alto peso molecular. As substncias hmicas representam a frao mais ativa da matria orgnica do solo e uma mistura complexa de compostos orgnicos com natureza principalmente coloidal apresentando propriedades ligeiramente cidas e com grande interao com outros componentes do solo (Stevenson, 1982). As substncias hmicas so classificadas principalmente em trs fraes ou grupos qumicos baseadas na sua solubilidade em meio cido e meio alcalino: cidos flvicos, cidos hmicos e huminas. Os cidos flvicos so a frao das substncias hmicas que so solveis em meio alcalino e em meio cido. Das trs fraes que compem as substncias hmicas, esta aquela que possui o menor peso molecular, a colorao mais clara variando desde o amarelo-claro ao amarelo-castanho e a mais susceptvel ao ataque microbiano (Stevenson, 1984; Fassbender, 1986). Mesmo assim e dependendo das condies ambientais, a meia-vida do cido flvico no solo pode ser de 10 a 50 anos. Os cidos hmicos so solveis em meio alcalino e insolveis em meio cido. Quando comparado com a frao anterior, a sua colorao varia desde marrom-escuro ao cinza-escuro (Fassebender, 1986 e Stevenson, 1984). O tempo para a sua degradao pelos microorganismos do solo intermediria entre os cidos flvicos e a humina. As huminas so insolveis em meio alcalino e em meio cido. Quando comparado com as demais fraes das substncias hmicas aquela que apresenta maior peso molecular, colorao mais escura e alto teor de carbono 4

resultante da alta condensao do material hmico (Stevenson, 1984; Stevenson, 1985; Fassebender, 1986). A humina o maior componente das substncias hmicas do solo e representa mais do que 50% do carbono orgnico do solo (Kononova, 1966). A humina considerada como o componente das substncias hmicas associado com os colides minerais e difcil o seu fracionamento (Stevenson, 1985). A humina considerada como o produto final da humificao da matria orgnica do solo apresentando baixa reatividade e alta estabilidade no solo (Muller-Wegener, 1988). Esta caracterstica confere a humina uma alta resistncia ao ataque microbiano e a sua meia-vida no solo dependendo das condies ambientais estimada em centenas de anos. Tabela 1. Resumo da solubilidade das principais fraes das substncias hmicas em trs solventes: gua, meio alcalino e meio cido.
Tabela 1. Fracionamento das principais fraes das substncias hmicas em trs solventes.

Fraes das substncias gua hmicas cido flvico solvel cido hmico insolvel Humina insolvel Fonte: Adaptado de Stevenson, 1994

Solubilidade Meio alcalino solvel solvel insolvel

Meio cido solvel insolvel insolvel

Os cidos hmicos podem ainda serem fracionados em dois grupos conforme a sua precipitao em soluo salina (eletrlito) em meio alcalino. No primeiro grupo, esto aqueles compostos que no formam precipitados na soluo salina, sendo denominados de cidos hmicos castanhos e no segundo grupo, aqueles em que a precipitao ocorre facilmente, sendo denominados de cidos hmicos cinzentos. Alm dos grupos citados acima, alguns pesquisadores consideram outro grupo de substncias hmicas, denominada de cidos himatomelnicos, frao dos cidos hmicos solveis em lcool (Stevenson, 1982). Os cidos flvicos possuem maior acidez total quando comparado com os cidos hmicos devido a maior quantidade de grupos fenlicos (Schnitzer & Khan, 1978). Conforme Canellas et al., 1999, quando da dissoluo dos cidos flvicos, 5

estes apresentam maior capacidade de troca de ctions (1.120 cmol c.kg-1) contra 670 e 200 cmolc.kg-1 dos cidos hmicos e das argilas silicatadas 2:1, respectivamente. 2.1. Origem e formao das substncias hmicas Existem pelo menos quatro vias principais (Figura 1) pelas quais as substncias hmicas podem ser formadas durante a decomposio dos resduos orgnicos no solo (Stevenson, 1982). O principal processo a oxidao de substratos elevado. A teoria de formao das substncias hmicas a partir de acares (via 1) a mais antiga. Em 1916, Maillard, precunisou que os acares redutores e aminocidos, formados como produtos intermedirios do metabolismo microbiano, continuam o processo de polimerizao no enzimtica para a formao de polmeros nitrogenados pardos semelhantes ao hmus (Cerri et al., 1982). hidrolisados monomricos, para conduzir a polmeros macromoleculares de cor mais ou menos escura e de peso molecular geralmente

Figura 1. Mecanismos de formao das substncias hmicas (Stevenson, 1982).

De acordo com Stevenson (1982), as vias 2 e 3, formam as bases da popular teoria dos polifenis. Essas duas vias so muito semelhantes, diferindo apenas na fonte de polifenis. 6

Na via 3, os aldedos e cidos fenlicos, liberados pela lignina durante o ataque microbiano so transformados enzimaticamente para quinonas, as quais se polimerizam na presena de compostos nitrogenados para formar macromolculas parecidas com hmus. A via 2 similar via 3 exceto que os polifenis so sintetizados por microrganismos a partir de fontes de carbono no lignnica, como por exemplo, a celulose. Os polifenis so ento enzimaticamente oxidados a quinonas e convertidos para substncias hmicas. As quatro vias podem ocorrer simultaneamente no solo, porm, no com a mesma extenso ou na mesma ordem de importncia. A via da lignina pode ocorrer predominantemente em solos mal drenados e em reas hidromrficas, enquanto que a sntese a partir de polifenis importante para certos solos sob floresta (Cerri et al., 1992). 2.2. Estrutura molecular das substncias hmicas A estrutura molecular das substncias hmicas vem sendo aperfeioada e vrias tcnicas tm sido utilizadas com este objetivo, tais como, anlise elementar, as espectroscopias nas regies do infravermelho (FTIR) e ultravioleta-visvel (UVvis), a ressonncia magntica nuclear de hidrognio (H-NMR), dentre outras. No final do sculo XIX, j se compreendiam que as substncias hmicas eram uma mistura complexa de substncias orgnicas com natureza principalmente coloidal e com propriedades francamente cidas. Havia tambm informaes a respeito das interaes das substncias hmicas com outros componentes do solo (Stevenson, 1982). Uma das primeiras propostas de substncias hmicas foi sugerida por Fuchs em 1931 (Figura 2). H alguns anos, era aceito que as substncias hmicas eram constitudas por estruturas aromticas (Schnitzer, 1978; Stevenson, 1994).

Figura 2. Estrutura de cidos hmicos proposta por Fuchs em 1931 e adaptado por Orlov em 1986 (Novotny & Martin-Neto, 1999).

A estrutura hipottica dos cidos flvicos e hmicos podem ser visto na Figura 3 e 4, respectivamente. As substncias hmicas consistem de uma mistura heterognea de compostos, muitos deles ligados entre si ao acaso, tornando-se praticamente impossvel de representar a estrutura exata de seus encadeamentos moleculares (Cerri et al., 1992).

Figura 3. Estrutura hipottica dos cidos flvicos (Schnitzer & Khan, 1978).

Figura 4. Estrutura hipottica dos cidos hmicos (Stevenson,1985).

Conforme a mais recente proposta da estrutura macromolecular, substncias hmicas em soluo formam agregados mistos ou micelas, sendo esses agregados hmicos mantidos por ligaes fracas como ponte de H e interaes hidrofbicas. Entretanto, as substncias hmicas so modeladas como grandes compostos macromoleculares de massa molar varivel e comportamento semelhante ao das protenas (Piccolo, 1998, citados por Novotny & Martin-Neto, 1999). 3. Extrao qumica das substncias hmicas Conforme comentado anteriormente, as substncias hmicas do solo so constitudas por um conjunto amplo de compostos de pesos moleculares variveis com distintas caractersticas fsicas e qumicas. As substncias hmicas encontram-se intimamente ligadas aos componentes inorgnicos do solo por ctions di e trivalentes e, possivelmente, por grupos hidroxlicos fenlicos ou alcolicos, grupos carboxlicos e, em menor extenso, por grupos amino (Stevenson, 1994; Canellas et al., 1999). Portanto, para que um mtodo de extrao das substncias hmicas seja eficiente necessrio que este mtodo tenha a capacidade de separ-las dos

colides minerais do solo, dos ctions polivalentes, do hidrognio e das fraes orgnicas no hmicas do solo (Schnitzer, 1982; Stevenson, 1994; Swift, 1996). Dentro deste contexto, qual o mtodo ideal para a extrao das substncias hmicas? Whitehead & Tinsley (1964), citados por Swift (1996) propuseram quatro critrios para que um determinado solvente seja eficiente na extrao das substncias hmicas: Solvente polar com grande constante dieltrica para permitir a Solvente com molculas pequenas para que penetre na estrutura das Solvente com capacidade de romper as ligaes do tipo ponte de disperso das substncias hmicas; substncias hmicas; hidrognio e fornecer grupos alternativos para evitar a formao das ligaes do hidrognio com as substncias hmicas; metlicos. Segundo Stevenson (1994), o mtodo ideal para a extrao das substncias hmicas aquele que: Permite o isolamento das substncias hmicas sem alterao de Extrai as substncias hmicas livres de contaminantes inorgnicos, suas caractersticas fsico-qumicas; magnsio; solos. A despeito de todos os esforos realizados at o presente momento, o extrator ideal ainda no foi descoberto (Schnitzer, 1982; Stevenson, 1994) e Extrao completa de todas as fraes das substncias hmicas; O mtodo deve ser universal, isto , adequado para os mais diversos tais como, argilas e ctions polivalentes, tais como, alumnio, ferro, clcio e Grande capacidade de remoo e imobilizao dos ctions

10

provavelmente, nunca o ser, dada a complexidade dos compostos orgnicos no solo. 3.1. Mtodos de extrao das substncias hmicas Diversos solventes so utilizados para a extrao dos materiais hmicos do solo e so divididos conforme as suas caractersticas qumicas em bases fortes, sais neutros e solventes orgnicos (Swift, 1996; Guerra & Santos, 1999). O porcentual de material hmico extrado varia de um tipo de material para outro, e, em geral, maior quando se aumenta o pH do extrator e a temperatura de extrao (Stevenson, 1994). O solvente mais utilizado na extrao das substncias hmicas uma base forte, o hidrxido de sdio (NaOH). Este mtodo de extrao sugerido pela Sociedade Internacional de Substncias Hmicas (Swift, 1996) no qual a extrao das substncias hmicas realizada em temperatura ambiente e a concentrao da soluo e a relao solo:soluo (m/v) de 0,1 mol.L-1 e 1:10, respectivamente, e em atmosfera com nitrognio. Entretanto, Tan et al. (1991) constataram que o oxignio da atmosfera no influencia as caractersticas das substncias hmicas extradas pelo hidrxido de sdio, no havendo necessidade da manipulao dos materiais hmicos em atmosfera de nitrognio (N2). O hidrxido de sdio o solvente que proporciona maior porcentagem de extrao de materiais hmicos do que qualquer outro extrator disponvel (Schnitzer, 1982; Stevenson, 1994; Swift, 1996). Almeida et al. (2001) verificaram em dois solos do Rio Grande do Sul, Latossolo Vermelho (LV) e Vertissolo Ebnico (VE), que o NaOH extraiu maior porcentagem de substncias hmicas do que o Na4P2O7 (Tabela 2).
Tabela 2. Determinao do carbono total e substncias hmicas em solos com diferentes caractersticas mineralgicas.

Amostra LV VE

Ctotal Solventes CSH CAH CAF CHU -1 - - - - - - - - - - - - - - - - - mg g - - - - - - - - - - - - - - - - NaOH 4,34 3,11 1,23 20,09 25,36 Na4P2O7 2,26 0,00 2,26 22,17 NaOH 13,63 11,29 2,26 20,60 34,86 Na4P2O7 8,04 6,51 1,53 26,19

CAH/SH 0,71 0,00 0,82 0,80

CAF/SH 0,28 1,00 0,16 0,19

11

Ctotal: carbono orgnico total; CSH: carbono substncias hmicas; CAH: carbono cido hmico; CAF: carbono cido flvico; CHU: carbono humina Fonte: Adaptado de Almeida et al., 2001

Resultado similar foi obtido por Messias (2005) com vermicomposto na qual o NaOH extraiu cerca de 3 vezes e meia mais cidos hmicos do que o Na 4P2O7. (Tabela 3). Entretanto, a diferena entre os dois extratores para a extrao de cidos hmicos da turfa foi mnima.
Tabela 3. Quantidade extrada e a relao ao teor de matria orgnica de cidos hmicos extrados de turfa e vermicomposto.

Material orgnico Turfa Vermicomposto

Solvente NaOH Na4P2O7 NaOH Na4P2O7

Quantidade Quantidade extrada extrada/matria orgnica - - - - -- - - - - - - - - % - - - - - - - - - - - 8,60 16,51 7,46 14,32 3,55 12,75 1,04 3,74

Fonte: Adaptado de Messias, 2005

Outra vantagem do NaOH em comparao com outros solventes o seu baixo custo (Schnitzer, 1982; Stevenson, 1994; Swift, 1996). A solubilizao dos cidos hmicos em meio alcalino se deve converso dos grupos cidos (principalmente carboxlicos e fenlicos) em ons. A repulso eletrosttica entre os ons formados e as argilas (carregadas negativamente) e a repulso intramolecular, que leva a uma conformao menos enovelada dos cidos hmicos facilitando a sua hidratao (Messias, 2005). Segundo Stevenson (1994), os solventes alcalinos apresentam algumas desvantagens, dentre as quais: 1. Pode provocar dissoluo da slica e de materiais orgnicos ainda no degradados, tais como, hemicelulose, celulose e lignina, contaminando o material hmico; 2. Alteraes qumicas, tais como, hidrlise de polmeros, aminocidos e acares ou reaes de condensao entre compostos nitrogenados, fenis ou aldedos, levando a formao artificial de cidos hmicos;

12

3.

Absoro

de

oxignio

molecular

da

atmosfera,

promovendo

alteraes no material hmico extrado. Neste procedimento, muitos dos ctions polivalentes so removidos atravs da formao de hidrxidos insolveis em pH alcalino, se os mesmos no foram previamente retirados por um pr-tratamento cido e substitudos pelo on sdio (Swift, 1996). Para contornar as desvantagens dos extratores alcalinos, solventes mais suaves tm sido sugeridos na extrao de substncias hmicas, cada um apresentando vantagens e desvantagens, mas todos com capacidade de extrao menor do que o hidrxido de sdio. Entre os extratores mais utilizados esto o tetraborato de sdio (Na2B4O7) e o pirofosfato de sdio (Na4P2O7) (Feldeck, 1971, citado por Guerra & Santos, 1999). Segundo Schnitzer (1978), a ao desses sais deve-se a capacidade do nion (tetraborato e o pirofosfato) interagir com os ctions polivalentes ligados ao material hmico, tais como, clcio, ferro e alumnio, formando precipitados insolveis ou complexos metlicos solveis. Alm disso, ocorre a formao de um sal solvel do material hmico que reage com o ction do extrator, conforme as reaes qumicas abaixo, equaes 1 e 2. Os ctions polivalentes so responsveis pela manuteno das substncias hmicas floculadas e insolveis. R(COOH)4Ca2 + Na4P2O7 R(COONa)4 + Ca2P2O7 (equao 1)

[R(COO)8]3Fe4(Al)4 + 6Na4P2O7 6 R(COONa)4 + Fe4(Al)42(P2O7)3 (equao 2) Segundo Alexandrova (1960), citada por Guerra & Santos (1999), o pirofosfato de sdio (Na4P2O7) extrai no apenas substncias hmicas, mas tambm complexos entre grupos funcionais orgnicos e minerais, sem destruir os oxihidroxidos. O pirofosfato de sdio tem uma grande capacidade de formar complexos com ons Ca2+, sendo por isso, adequado extrao de substncias hmicas em solos com elevado teor deste elemento.

13

Uma desvantagem deste extrator a formao adicional de complexos com Al e Fe solveis em gua, ou a incorporao de fsforo na estrutura das substncias hmicas (Francisco et al., 1998). Nos procedimentos que empregam extraes seqenciais, importante observar a ordem de utilizao dos extratores. Inicialmente, deve-se utilizar um extrator no salino ou com pouca capacidade complexante, isso porque as ligaes eletrostticas so facilmente rompidas por reaes de troca. Neste caso, pode-se utilizar um tampo de tetraborato de sdio a pH 9,7. Em seguida, empregam-se reagentes capazes de romper ligaes de coordenao, podendose utilizar o pirofosfato de sdio, que atua sobre as ligaes mais especficas com xidos e hidrxidos metlicos que revestem as argilas. Por ltimo utiliza-se o hidrxido de sdio, que quebra a maioria das ligaes organo-minerais (Guerra & Santos, 1999). H ainda os solventes orgnicos que podem ser utilizados na extrao de substncias hmicas, tais como, dimetilformamida, dimetilsulfxido, cido frmico e piridina (Piccolo et al., 1990; Hayes e Clapp, 2001, citados por Messias, 2005). No grupo dos agentes complexantes de sais esto inclusos o pirofosfato de sdio e EDTA, agentes complexantes orgnicos em meio aquoso, mistura de cidos diludos contendo cido fluordrico e solventes orgnicos de vrios tipos. Estes extratores proporcionam menos alteraes na matria orgnica mas so menos efetivos na extrao de substncias hmicas do que os extratores alcalinos. Como o caso da extrao alcalina, a recuperao de substncias hmicas pode ser aumentada com um pr-tratamento do solo com cidos para remoo do carbonatos (cido clordrico) ou silicatos (mistura de cido clordrico com acido fluordrico). Alguns mtodos de extrao utilizam um pr-tratamento com cido diludo, o que promove a dessoro de parte do material hmico que est fixado em oxihidrxidos, cido silcico livre e minerais de argila, alm de remover carbonatos ou bases trocveis (Guerra & Santos, 1999). 4. Fracionamento das substncias hmicas

14

Devido a complexidade de suas estruturas qumicas e a interao das substncias hmicas com as partculas minerais do solo, as propriedades qumicas e fsicas dos compostos orgnicos so difceis de serem definidas com preciso. O fracionamento das substncias hmicas no resulta em compostos qumicos homogneos mas em fraes na qual uma ou mais propriedades qumicas e fsicas so similares (Swift, 1996). Os mtodos de fracionamento mais utilizados so aqueles baseados na solubilidade em diferentes solventes ou extratores, tamanho das molculas, caractersticas de cargas e densidade das substncias hmicas. 4.1. Mtodos para o fracionamento das substncias hmicas Os mtodos para o fracionamento das substncias hmicas podem ser agrupados nos seguintes grupos: fracionamento baseado na solubilidade em diferentes faixas de pH (meio alcalino e meio cido), tipo e concentrao dos ctions na soluo e natureza do solvente. 4.1.1. Fracionamento baseado na solubilidade das substncias hmicas O mtodo clssico do fracionamento das substncias hmicas baseada na diferena de solubilidade das diferenas fraes das substncias hmicas em soluo aquosa em diferentes nveis de pH. Eventualmente, o fracionamento das substncias hmicas pode ser realizada em salt out, solventes orgnicos e adsoro/desoro. a. Uso do pH O mtodo mais utilizado para o fracionamento das substncias hmicas aquele que utiliza solues com diferentes faixas de pH, ou seja, solues com meio alcalino e meio cido. Numa primeira etapa, os compostos orgnicos so submetidos ao fracionamento numa soluo alcalina, obtendo-se duas fraes principais de substncias hmicas: matrias hmicas, solveis em soluo de hidrxido de sdio e/ou pirofosfato de sdio e a humina, frao insolvel em meio alcalino. 15

Posteriormente, as matrias hmicas so fracionadas em meio cido obtendo-se duas fraes, os cidos flvicos, frao solvel nesta faixa de pH e os cidos hmicos, que so insolveis (Figura 5).

Figura 5. Esquema do fracionamento qumico das substncias hmicas (Adaptado de Stevenson, 1994).

b. Salt out Neste mtodo, o fracionamento realizado com ons de metais pesados que afetem a solubilidade das diferentes fraes das substncias hmicas formando um precipitado denominado de humato-metal. Posteriormente, o precipitado separado do sobrenadante por centrifugao (Swift, 1996). De maneira geral, este mtodo no muito utilizado, pois demanda muito tempo e as fraes mal definidas devido a problemas de coprecipitao. c. Solventes orgnicos As substncias hmicas tm baixa solubilidade em muitos solventes orgnicos que podem ser utilizados para o seu fracionamento (Hayes, 1985). O etanol vem sendo utilizado para a extrao do cido himatomelnico dos cidos hmicos, Figura 5 (Stevenson, 1984). Outros solventes orgnicos solveis em

16

gua tambm podem ser utilizados para o fracionamento das substncias hmicas, tais como, acetona e metanol (Swift, 1996). Em muitos casos, os solventes orgnicos so utilizados numa etapa posterior ao fracionamento das substncias hmicas em meio cido e em meio alcalino. Por exemplo, uma das formas para o estudo das fraes que compem a humina que insolvel em meio cido e em meio alcalino atravs do uso do solvente orgnico metil isobutil cetona (CH3COCH2CH(CH3)2, denominado de MIBK (Rice & MacCarthy, 1989). d. Adsoro/desoro Nesta tcnica de fracionamento so utilizadas resinas, gel, charcoal ou alumina que adsorvem as substncias hmicas na sua superfcie. Posteriormente, as substncias hmicas so desorvidas da superfcie destes materiais. A purificao dos cidos flvicos utilizando resinas, tais como, XAD-8 ou a PVP durante a sua extrao dos compostos orgnicos essencialmente um procedimento de adsoro/desoro.

5. Referncias bibliogrficas AIKEN, G. R.; McKNIGHT, D. M.; WERSHAW, R. L.; McCARTHY, P. An introduction to humic substances in soil, sediment and water. In: AIKEN, G. R. et al., ed. Humic substances in soil, sediment and water. New York: WileyInterscience, 1985. p. 1-9. ALMEIDA, P.S.G.; DICK, D.P & KLINSCHIMITT, A. Caracterizao de substncias hmicas e interaes obtidas por diferentes solventes. 4 Encontro Brasileiro de Substncias Hmicas, 2001. p. 224-225 CAMARGO, F. A. O.; SANTOS, G. A. & GUERRA, J. G. M. Macromolculas e substncias hmicas. In: SANTOS, G. A.; CAMARGO, F. A. O. (eds.). Fundamentos da matria orgnica do solo: ecossistemas tropicais e subtropicais. Porto Alegre: Gnesis, 1999. p. 27-39..

17

CANELLAS, L. P.; SANTOS, G. A.; AMARAL SOBRINHO, N. M. B. Reaes da matria orgnica. In: SANTOS, G. A.; CAMARGO, F. A. O. (eds.). Fundamentos da matria orgnica do solo: ecossistemas tropicais e subtropicais. Porto Alegre: Gnesis, 1999. p.69-90. CARVALHO, E. R.; MARTIN-NETO, L.; MILORI, D. M. B. P.; ROCHA, J.C.. ROSA, A. H. Interactions of chlorine with tropical aquatic fulvic acids and formation of intermediates observed by fluorescence spectroscopy. Journal of the Brazilian Chemical Society, v. 15, n. 53, p. 421, 2004. CEGARRA, J.; GARCIA, D.; NAVARRO, A.; BERNAL, M. P. Effects of heat on the alkali extraction of humic substances from peat. Communications in Soil Science and Plant Analysis, New York, v. 25, p. 2685-2695, 1994. CERETTA, C. A.; BAYER, C.; DICK, D. P.; MARTIN-NETO, L.; COLNAGO, L. A. Mtodos espectroscpicos. In: SANTOS, G. A.; CAMARGO, F. A. O. (eds.). Fundamentos da matria orgnica do solo: ecossistemas tropicais e subtropicais. Porto Alegre: Gnesis, 1999. p.293-335. CERRI, C.C.; ANDREUX, F. & EDUARDO, B. P. O ciclo do carbono no solo. In: CARDOSO, E. J.B.N.; TSAI, S. M. ; NEVES, M.C.P (eds.). Microbiologia do solo. Campinas, 1992. p.73-90. CHEN, Y.; SENESI, N.; SCHNITZER, M. Information provided on humic substances by E4/E6 ratios. Soil Science Society of America Journal, Madison, v. 40, p.682-686, 1977. FASSBENDER, H.W. Componentes organicos de la fase solida del suelo. In: FASSBENDER, H.W ed. Quimica de suelos. San Jose, Costa Rica. Instituto Interamericano de Cooperacion para la Agricultura. 1986. p. 66-106. FRANCIOSO, O.; CIAVATTA, C.; TUGNOLI, V. Spectroscopy characterization of pyrophosfate incorporation during extraction of peat humic acids. Soil Science Society of America Journal. Madison, v.62, p. 181-187. 1998. GUERRA, J. G. M. & SANTOS, G. A. Mtodos qumicos e fsicos. In: SANTOS, G. A.; CAMARGO, F. A. O. (eds.). Fundamentos da matria orgnica do solo: ecossistemas tropicais e subtropicais. Porto Alegre: Gnesis, 1999. p.267291.

18

HAYES, M.H.B. Considerations of compositions and strutures of humic substances. 2005. 6 Encontro Brasileiro de Substncias Hmicas, 2005. p. 10-16. KONONOVA, M. M. Soil organic matter. 2. ed. London: Pergamon, 1966. 544 p. MESSIAS, R.A. Avaliao estrutural de cidos hmicos de vermicomposto e turfa por diferentes . 2005. p. 129. Tese (Doutorado em Cincias (Qumica Analtica) Instituto de Qumica de So Carlos, Universidade de So Paulo. MIANO, T. M.; SPOSITO, G.; MARTIN, J.P. Fluorescence spectroscopy of humic substances. Soil Science Society of America Journal, Madison, v. 52. p.1016-1019. 1988. MILORI, D. M. B. P.; MARTIN-NETO, L.; BAYER, C. & BAGNATO, V. S. Fotoluminescncia de solos intactos nova tcnica para avaliao da humificao da matria orgnica. p 97-99. NOVOTNY, E. H. & MARTIN-NETO, L. Propriedades coloidais da matria orgnica. In: SANTOS, G. A.; CAMARGO, F. A. O. (eds.). Fundamentos da matria orgnica do solo: ecossistemas tropicais e subtropicais. Porto Alegre: Gnesis, 1999. p.42-67. PRESTON, C.M. Applications of NMR to soil organic matter analysis: History and prospects. Soil Science, Baltimore, v. 161, p.144-166, 1996. SANTOS, L. M. Dinmica da matria orgnica e destino de metais pesados em dois solos submetidos adio de lodo de esgoto. 2006. p. 129 Tese (Mestrado em Cincias (Qumica Analtica) Instituto de Qumica de So Carlos, Universidade de So Paulo. SCHNITZER, M. Humic substances: chemistry and reactions. In: SCHNITZER, M.; KHAN, S.U. (eds.) Soil organic matter. Elsevier. New York, 1978. SCHNITZER, M. Organic matter characterization. In: PAGE, A. L.; MILLER, R. H. & KEENEY, D. R. ed. Methods of soil analysis, part 2. Chemical and microbiological properties. 2 ed. ASS, SSSA, publisher. Madison, Wisconsin USA, 1982. p. 581-594. SCHNITZER, M. & KHAN, S. U. Soil organic matter. Elsevier. New York, 1978. SKOOG, D.A.; HOLLER, F.J.; NIEMAN, T.A. Anlise Instrumental. 5. ed. Porto Alegre: Bookmann, 2002. 836 p. 19

STEARMAN, G.K.; LEWIS, R.J.;TORTORELLI, I.J.; TYLER, D.D. Characterization of humic acid from no-tilled and tilled soils using carbon 13 nuclear magnetic resonance. Soil Science Society of America Journal, Madison, v. 53, p. 744749. 1989. STEVENSON, F. J. Cycles of soil: carbon, nitrogen, phosphorus, sulfur, micronutrients. New York, John Wiley, 1986. 380p.
STEVENSON, F. J.; In: Humic Substances in soil, sediment and water; Aiken, G. R.; Mcknight, D. M.; Wershaw, R. L., Eds. Wiley & Sons; New York, 1985; p.13.

STEVENSON, F. J. Humus chemistry: genesis, composition, reactions. New York, John Wiley, 1982. 443p. STEVENSON, F. J. Humus chemistry: genesis, composition, reactions. 2. ed. New York, John Wiley, 1994. 496p. STUART, B. Modern Infrared Spectroscopy: Analytical Chemistry by Open Learning. New York: John Wiley, 1996. 179 p. SWIFT, R. S. Organic matter characterization. In: SPARKS, D. C. ed. Methods of soil analysis, part 3. Chemical methods. 2 ed. ASS, SSSA, publisher. Madison, Wisconsin USA, 1996. P. 1011-1069. TAN, K.H. Soil sampling, preparation and analysis. New York: Marcel Dekker, 1996. p. 278-298. TAN, K.H.; LOBARTINI, J.C.; HIMMELSBACH. D.S.; AMUSSEN, L.E. Composition of humic acids extracted under air and nitrogen atmosphere. Communications in Soil Science and Plant Analysis, New York, v. 22, p. 861-877, 1991.

20

Вам также может понравиться