Caka niewaciwa Mwic o cace oznaczonej zakadalimy, e funkcja podcakowa jest ograniczona, a przedzia cakowania a, b skoczony.

Caki tego typu nazywamy cakami waciwymi. Jednake w wielu zastosowaniach technicznych i ekonomicznych spotykamy si z cakami o nieograniczonym przedziale cakowania i cakami w ktrych funkcja podcakowa jest nieograniczona w przedziale cakowania. Tego rodzaju caki nazywamy cakami niewaciwymi. Rozrnia bdziemy caki niewaciwe pierwszego i drugiego rodzaju. Pierwsz grup stanowi caki majce w granicach cakowania lub + . Natomiast do drugiej grupy nale caki w ktrych w przedziale cakowania znajduje si punkt osobliwy funkcji podcakowej tj. punkt, w ktrego ssiedztwie funkcja podcakowa jest nieograniczona. Jeeli warto caki niewaciwej jest skoczona to mwimy e jest ona zbiena. W przeciwnym wypadku jest ona rozbiena. Caka niewaciwa pierwszego rodzaju

a) b) c)

f ( x ) dx = lim

f ( x ) dx
a U

f ( x ) dx = lim

f ( x ) dx
U

f ( x ) dx = lim

f ( x ) dx + lim

f ( x ) dx
a

gdzie a R

Interpretacja geometryczna dla typu a)

Przykad VIII.13
1 1 1 0 lim lim 1 + x 2 dx = lim 1 + x 2 dx + 1 + x 2 dx = lim [ arctgx ] + [ arctgx ] 0 = 2 + 2 = 0
0

Caa jest wic zbiena.

Caka niewaciwa drugiego rodzaju 90

Niech

c oznacza punkt osobliwy funkcji podcakowej.

b b
+

a) c = b f ( x ) dx = lim 0
a b

f ( x ) dx
a

b) c = a f ( x ) dx = lim+ 0
a b

a +

f ( x ) dx
c
+

c) c ( a, b ) f ( x ) dx = lim 0
a

f ( x ) dx + lim+
0

c +

f ( x ) dx

Interpretacja geometryczna dla typu a)

Przykad VIII.14
dx x 2 = lim+ 0 1
2 2

dx 2 = lim+ [ln x 2 ]1 = lim+ [ln ln 1] = 0 0 x 2

Zatem caka ta jest rozbiena.

Zadania 1) Obliczy caki sprowadzajc je do caek podstawowych przez przeksztacenia algebraiczne: 2 ( x 2 1) 3 dx b) x x 3 e x + x 2 dx 1 z a) c) dz x3 z x 3 4 cos 2 x 2 3 dx d) (e x +1) dx e) f) x 2 x + 2 + 2 dx 2 2 x x cos x sin x Obliczy caki przez podstawienie:

2)

91

a)

+2 dx d) 2 cos 2 3 x ex g) x dx 2e +1 dx j) 2 x e + e 2 x
2

(x

dx

b) x

1 +x 2 d x

c)
d x

x 1 3 sin dx 2

e) h)

e
dx

x+ 3 1

f) i)

1 ln 2 x

( arctgx ) 2 dx
1+ x2

cos x dx 1 + sin x

k)

3 x dx
( x +1) cos arctgx dx x i) ln x d
c) f)
2

3 +x

3)

obliczy caki przez czci: 2 x x x a) x e d b) x 3 dx 2 d) x sin 5 x dx e) ( x 2 ) ln x dx g)

xd x

x ln x d x

h)

co x d s x

4)

Obliczy caki z funkcji wymiernych: dx 2 x 1 dx a) 2 b) 2 x + 6 x + 10 x 6x + 9 e)

27 x 6 3x 2 + 2 dx

c)

x( x 1) d) x 2 4 x 5 dx
2 x 2 + 7 x + 20 x 2 + 6 x + 25 dx

dx

x + 13

f)

dx +1

g)

5)

Obliczy caki oznaczone:

2

a)

dx 3 x 2 + 2x +1
3

b)

(x
1

2 x + 3) dx

c)

(
8 0

2 x + 3 x dx

dx d) 2 1 2 x

e)

tgx dx
4

e2

f)

x ln x
e

dx

g) 6)

x
0

arctgx dx

Zbada zbieno caek: 3 2 dx d x a) b) 2 x 0 ( x 1) 1

16

c)

d x x 1
1

d)

1 + x
1 2 2

2x

dx

e)

dx
4

f)

2x

dx

x dx h) g) 1x 0

x
e

dx + x +1

i) 7)

(1 + x )
0

dx

j)

( arctgx ) 2
1+ x2

dx

dx k) 2 1 1 x

l)

x
1

1 x 2

dx

Obliczy pole obszaru midzy krzywymi: a) y = 2 x, x = 2, y = 0 b) 4 y = 8 x x 2 , 4 y = x + 6

92

c) 8 y = x 2 , y 2 = 8 x d) y = 1 x 2 , y = 0, x = 2, x = 3 e) y = 4 x 2 8 x + 5, 2 x y +1 = 0 f) y = x 2 , y = x g) y = x 2 + 5 x +14 , y = x 2 x 6 h) y = x 3 , y = x, y = 2 x i) y = ln x, x =1 i styczn do krzywej y = ln x w punkcie x 0 = e 2 8) 9) Obliczy objto bryy powstaej z obrotu krzywej y =
x , 1 3

arctgx x

dookoa osi Ox dla

10)

11)

Popyt na dobra trwaego uytku zmienia si w czasie t zgodnie ze wzorem 1 p( t ) = . Obliczy redni warto popytu w czasie od t = 2 do t = 4 . 2 + e t Do magazynu jest dostarczany towar. Dostawa rozpoczyna si o godzinie 10 i jej natenie w chwili t (przyjmujemy, e t = 0 o godz. 10) wynosi f ( t ) =10 + te t jednostek towaru na godzin. Obliczy, ile towaru zostanie dostarczone do magazynu od pocztku dostawy do godz. 18 tego samego dnia. Pewien przedsibiorca produkuje dziennie 10 opon typu TD2, a funkcja kosztu kracowego zaley od wielkoci produkcji x nastpujco: f ( x ) = 10 0,04 x + 0,09 x 2 , gdzie x ( 0, 30 ) . Wyznaczy warto o jak zwiksz si koszty cakowite, gdy produkcja zwikszy si dwukrotnie. Waciciel sklepu zamierza sprzeda 15 sztuk towaru w cigu pewnego czasu. Zamy, e przychd kracowy ze sprzeday tego towaru zaley od wielkoci sprzeday x wedug wzoru:
f ( x) =

12)

( x + 1) 2

, gdzie x 0.

Wyznaczy funkcj cakowitego przychodu w rozpatrywanym okresie oraz cen po jakiej ten towar powinien by sprzedawany.

93