TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 196-1
Mart 2009

ICS 91.100.10

MENTO DENEY METOTLARI - BLM 1: DAYANIM TAYN Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength

TS EN 196-1 (2009) standard, EN 196-1 (2005) standard ile birebir ayn olup, Avrupa Standardizasyon Komitesinin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle baslmtr. Avrupa Standardlarnn herhangi bir ekilde ve herhangi bir yolla tm kullanm haklar Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve ye lkelerine aittir. TSE kanalyla CENden yazl izin alnmakszn oaltlamaz.

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan htisas Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

n sz
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 196-1: 2005 standard esas alnarak, TSE naat htisas Grubunca TS EN 196-1: 2002nin revizyonu olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 26 Mart 2009 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardn daha nce yaymlanm bulunan basklar geersizdir. Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

indekiler
1 2 3 4 Kapsam.......................................................................................................................................................1 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .............................................................................................1 Prensip .......................................................................................................................................................2 Laboratuvar ve donanm.......................................................................................................................... 2 4.1 Laboratuvar ............................................................................................................................................. 2 4.2 Donanm iin genel gerekler.................................................................................................................... 3 4.3 Deney elekleri.......................................................................................................................................... 3 4.4 Kartrc ................................................................................................................................................. 3 4.5 Kalplar .................................................................................................................................................... 4 4.6 Sarsma cihaz.......................................................................................................................................... 8 4.7 Eilme dayanmnn tayini iin deney cihaz ........................................................................................... 9 4.8 Basn dayanm tayini iin deney cihaz .............................................................................................. 10 4.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal ............................................................................................. 11 4.10 Terazi ................................................................................................................................................... 11 4.11 Kronometre .......................................................................................................................................... 11 5 Har bileenleri........................................................................................................................................12 5.1 Kum ....................................................................................................................................................... 12 5.2 imento ................................................................................................................................................. 13 5.3 Su .......................................................................................................................................................... 13 6 Harcn hazrlanmas ................................................................................................................................13 6.1 Harcn bileimi ....................................................................................................................................... 13 6.2 Harcn kartrlmas .............................................................................................................................. 13 7 Deney numunelerinin hazrlanmas.......................................................................................................14 7.1 Numunelerin boyutlar ........................................................................................................................... 14 7.2 Deney numunelerinin kalplara yerletirilmesi....................................................................................... 14 8 Deney numunelerinin artlandrlmas ..................................................................................................14 8.1 Numunelerin kalptan kartlmadan nce tanmas ve muhafazas.................................................... 14 8.2 Numunelerin kalptan kartlmas ......................................................................................................... 15 8.3 Numunelerin su ierisinde kre tabi tutulmas ...................................................................................... 15 8.4 Dayanm deneyleri iin numune ya .................................................................................................... 15 9 Deney ilemleri ........................................................................................................................................16 9.1 Eilme dayanm.................................................................................................................................... 16 9.2 Basn dayanm.................................................................................................................................... 16 10 Sonular................................................................................................................................................17 10.1 Eilme dayanm .................................................................................................................................. 17 10.2 Basn dayanm .................................................................................................................................. 17 11 CEN Standard Kumunun ve alternatif sktrma cihaznn geerli klnma deneyi ......................18 11.1 Genel.................................................................................................................................................... 18 11.2 CEN Standard Kumunun geerli klnma deneyi................................................................................. 18 11.3 Alternatif sktrma donanmnn geerli klma deneyi ........................................................................ 21 Ek A - Referans sarsmayla sktrma donanm ve ilemlerine edeer olarak geerlilii klnm alternatif titreimli sktrma donanm ve ilemleri.....................................................................................23

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

imento deney metotlar - Blm 1: Dayanm tayini 1 Kapsam

Bu standard, imento harcnn basn ve istee bal olarak, eilme dayanm tayini metodunu kapsar. Bu metot, genel imentolar ve dier imento ve malzemeler ile bu metoda atfta bulunan dier standardlara uygulanr. Bu metot, priz balama sresi ok ksa olan imentolar gibi dier imento eitlerine uygulanamayabilir. Bu metot, imentonun basn dayanmnn artnamesine uygunluuyla ilgili deerlendirmelerde ve bu standardda tarif edilen CEN Standard Kumunun veya alternatif sktrma donanmnn geerli klnma deneyi iin kullanlr. Bu standardda referans ilem ve donanm tarif edilmi olmakla birlikte, bu standardn ilgili hkmlerine uygunluu ispatlanm alternatif sktrma donanm ve ilemlerinin de kullanlmasna izin verilir. Anlamazlk durumunda, sadece referans ilem ve donanm kullanlr.

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas artyla uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi hlinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. No EN 197-1 EN 196-7 EN ISO 1302 Ad (ngilizce) Cement - Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common cements Methods of testing cement Methods of taking and preparing samples of cement Geometrical Product Specifications (GPS) - Indication of surface texture in technical product documentation (ISO 1302: 2002) Metallic materials - Verification of static uniaxial testing machines - Part 1: Tension/compression testing machines - Verification and calibration of the forcemeasuring system (ISO 7500-1: 2004) Test sieves - Metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet - Nominal sizes of openings Geometrical Product Specifications (GPS) Geometrical tolerancing Tolerances of form, orientation, location and run-out TS No1) TS EN 197-1 TS 23 EN 196-7 TS 2040 EN ISO 1302 Ad (Trke) imento - Blm 1: Genel imentolar - Bileim, zellikler ve uygunluk kriterleri imento deney metotlar imentodan numune alma ve hazrlama metotlar Geometrik mamul zellikleri (GM) - Teknik mamul dokmantasyonunda yzey durumlarnn gsterilii Metal malzemeler - Tek eksenli statik deney makinalarnn dorulanmas - Blm 1: ekme/basma deney makinalar - Kuvvet lme sisteminin dorulanmas ve kalibrasyonu Deney elekleri - Metal tel rgl elekler, delikli metal plkalar, elektrokimyasal ekillendirilmi levhalar - Gz ve delik aklklarnn anma byklkleri Geometrik mamul zellikleri (GM) - Geometrik toleranslandrma - ekil, ynlendirme, konum ve dnme toleranslar

EN ISO 7500-1

TS EN ISO 7500-1

ISO 565

TS 1225 ISO 565

ISO 1101

TS EN ISO 1101

1)

TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr. 1

ICS 91.100.10 EN, ISO, IEC vb. No ISO 3310 -1

TRK STANDARDI Ad (ngilizce) Test sieves - Technical requirements and testing Part 1: Test sieves of metal wire cloth Plain end steel tubes, welded and seamless - General tables of dimensions and masses per unit length TS No TS 1227 ISO 3310-1

TS EN 196-1/Mart 2009 Ad (Trke) Deney elekleri - Teknik zellikler ve deneyler Ksm 1: Tel rgl deney elekleri -

ISO 4200

Prensip

Bu metot, boyutlar 40 mm x 40 mm x 160 mm olan prizma ekilli deney numunelerinin basn dayanmlarnn ve istee bal olarak, eilme dayanmlarnn tayinini kapsar. Numuneler, ktlece 1 ksm imento, 3 ksm CEN Standard Kumu ile 0,5 ksm sudan (su/imento oran 0,50) oluan taze harcn kalplara yerletirilmesi ile oluturulur. CEN Standard Kumu olarak, bu kumla hazrlanan har numunelerinden elde edilen dayanm deerlerinin, CEN Referans Kumu (Madde 11) ile hazrlanan har numunelerinden elde edilen dayanm deerlerinden nemli lde farkllk gstermemesi artyla, deiik kaynaklar ve lkelerden alnan kumlar da kullanlabilir. Referans ilemde, har, mekanik kartrma ile hazrlanr ve bir sarsma makinas kullanlarak, kalp iinde sktrlr. Alternatif sktrma donanm ve ilemleri de, bu donanm ve ilemler kullanlarak hazrlanan har numunelerinden elde edilen dayanm deerleri, referans sarsma makinas ve ilemi (Madde 11 ve Ek A) kullanlarak hazrlanan har numunelerinden elde edilen dayanm deerlerinden nemli lde farkllk gstermemesi artyla kullanlabilir. Numuneler, rutubetli bir ortamda 24 saat boyunca bekletilir ve kalptan karldktan sonra, dayanm deneyine tabi tutuluncaya kadar su iinde tutulur. Numuneler, gerekli yaa ulanca ierisinde tutulduklar sudan kartlr, gerekli hllerde eilme dayanm da tayin edilmek suretiyle eilme yoluyla krlarak veya prizma ekilli numune paralarnda zararl gerilmeler oluturmayacak uygun bir baka ilemle ikiye blnr. Her bir paraya basn dayanm tayini deneyi uygulanr.

Laboratuvar ve donanm

4.1 Laboratuvar

Deney numuneleri, scakl (20 2) oC ve bal nem oran en az % 50 deerlerinde sabit tutulan laboratuvarda hazrlanmaldr. Numuneler kalptan kartlmakszn, scakl (20,0 1,0) oC ve bal nem oran en az % 90 olan rutubetli kr odasnda veya byk kabin ierisinde tutulmaldr. Numunelerin su ierisinde kre tabi tutulmas iin kullanlan kr tanklar ve bu tanklara yerletirilecek zgaralar, imentoyla tepkimeye girmeyecek malzemeden yaplm olmaldr. Suyun scakl (20 1) oCta sabit tutulmaldr. Laboratuvar ortam scakl ve bal nem oran ile kr tankndaki suyun scakl, alma saatleri iinde gnde en az 1 defa kaydedilmelidir. Rutubetli kr odas veya byk kabinin scakl ve bal nem oran, en az 4 saatte bir kaydedilmelidir. Deney numunelerinin hazrlanmasnda kullanlan imento, CEN Standard Kumu (Madde 5.1.3), su ve cihazlar ile deney numuneleri (20 2) oC scaklkta muhafaza edilmelidir. Scaklk iin belli bir deer aralnn verildii durumlarda, kontrollerin yaplaca hedef scaklk deeri, verilen scaklk deer aralnn orta deeridir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

4.2 Donanm iin genel gerekler

ekil 1 il ekil 5te gsterilen toleranslar, donanmn deney ilemi esnasnda doru alabilmesi iin nemlidir. Dzenli olarak yaplan kontrol lmlerinde toleranslarn dna kld tespit edildiinde, donanm reddedilmeli, ayarlanmal veya tamir edilmelidir. Kontrol lmlerine ait kaytlar muhafaza edilmelidir. Yeni bir donanmn kabul lmleri, bu standardda gsterilen boyutlarn, ktlenin ve hacmin llmesini kapsar. Bu lmlerde, kritik boyutlar iin belirtilen toleranslar zellikle dikkate alnmaldr. Donanmn yapld malzemenin deney sonularn etkileyebilecei durumlarda, malzeme tanmlanmal ve bu malzeme kullanlmaldr. ekillerde gsterilen yaklak ller, donanm imalatlarna veya kullanclara yol gsterici bilgi olarak verilmitir. Tolerans belirtilen boyutlara uyulmas zorunludur.

4.3 Deney elekleri

ISO 3310-1e uygun tel rgl deney elekleri, ISO 565 izelge 1de verilen (R 20 serisi) boyutlarda olmaldr. izelge 1 - Deney eleklerinin gz akl Kare gz aklk ls (mm) 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08

4.4 Kartrc
Kartrc, en az aada belirtilen temel ksmlardan olumaldr: a) Kartrma kab, tipik ekli ve boyutlar ekil 1de gsterilen, yaklak 5 L kapasiteli ve paslanmaz elikten yaplm olan. Kartrma kabnda, kartrma ilemi esnasnda kab, kartrc dzeneine (erevesine) skca balamaya uygun tertibat bulunmaldr. Bu tertibat yardmyla, kartrma kabnn ykseklii, kartrc palete gre ayarlanabilmeli, ayn zamanda kartrc paletle kap i yzeyi arasndaki aklk, belirli bir genilie kadar hassas bir ekilde ayarlanabilmeli ve bu genilik deerinde sabit tutulabilmelidir. Palet, tipik ekli, boyutlar ve toleranslar ekil 1de gsterilen ve paslanmaz elikten yaplm olan. Palet, bir elektrik motoru tarafndan kontroll hzlarda kabn ekseni etrafnda yrngesel bir ekilde dndrlrken kendi ekseni etrafnda da dnebilmelidiir. Bu iki dnme yn birbirine zt olmal ve her iki dnme hz arasndaki oran tam say olmamaldr.

b)

Kartrc kaplar ve paletleri daima birlikte kullanlmak zere bir takm oluturmaldr. ekil 1de belirtilen kartrma kab ve palet arasndaki aklk, dzenli olarak kontrol edilmelidir. (3 1) mm olarak verilen aklk mesafesi, paletin bo kap i yzeyine en yakn bulunduu durumdaki mesafedir. Dorudan lme yapmann zor olduu hllerde, basit tolerans lerler (sentil) kullanlr. Not - ekil 1de gsterilen yaklak ller, imalatlar iin klavuz olarak verilmitir. Harcn kartrlmas esnasnda kartrc, izelge 2de verilen hzlarda altrlmaldr. izelge 2 Kartrc paletin hzlar Kendi ekseni etrafnda dnme hz min -1 Dk hz Yksek hz 140 5 285 10 Yrngesel dnme hz min -1 62 5 125 10

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009 ller mmdir.

Aklamalar 1 2 Kap Palet ekil 1 - Kartrc kab ve palet

4.5 Kalplar
Kalplar, en kesitleri 40 mm x 40 mm ve uzunluklar 160 mm olan adet prizma ekilli numunenin ayn anda hazrlanabilmesi iin adet yatay blmeden olumaldr. Tipik kalp tasarm ekil 2de gsterilmitir. Kalp, et kalnl en az 10 mm olan elik levhalardan yaplm olmaldr. Kalp teslim alndnda, i yzeyler en az 200 HV Vickers sertliinde olmaldr . Not 1 - HV Vickers sertliinin 400den daha dk olmamas tavsiye edilir. Kalp, kalba dklm numunelerin hasar grmeden kalptan karlmasn salayacak ekilde imal edilmelidir. Her kalbn dkme elikten veya ilenmi (tornalanm) elikten yaplm bir kalp taban plakas olmaldr. Kalp paralar birletirildiinde, paralar birbirine skca gemeli ve kalp tabanna da skca sabitlenebilmelidir. Monte edilmi kalp, ilemler srasnda ekil deitirmeyecek ve grnr sznt meydana gelmeyecek ekilde olmaldr. Kalp taban plakas, sktrma cihaznn tablasna yeterince temas ederek oturmal ve ikincil titreim oluturmayacak ekilde rijit olmaldr. Not 2 - Farkl imalatlarn mamulleri farkl olabileceinden, kalplarn ve sarsma tablasnn d boyutlar ve ktlelerinin birbirlerine uyumluluu mteri tarafndan salanmaldr. Kalbn doru ekilde birletirilmesini ve belirli toleranslara uygunluunu salamak iin kalbn her parasna tantc bir iaret baslmaldr. Farkl kalplara ait benzer paralarn birbiriyle deimesine izin verilmemelidir. 4

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Monte edilmi kalp aadaki gerekleri salamaldr: a) Kalbn her blmesine ait i boyutlar ve boyut toleranslar aada belirtildii gibi olmaldr: Uzunluk: (160 1,0) mm Genilik: (40,0 0,2) mm Derinlik : (40,1 0,1) mm

b) Kalp i yan yzeylerin dzlkten sapma tolerans (ISO 1101) 0,03 mmden byk olmamaldr. c) Kalp i yzeylerin taban yzeyine ve bitiik i yzeylerin birbirlerine gre diklikten sapma tolerans (ISO 1101) 0,2 mmden byk olmamaldr. d) Kalp i yan yzeylerinin przll (EN ISO 1302), kalp teslim alndnda, przllk snf N8den daha fazla olmamaldr.

Belirtilen toleranslarn herhangi biri aldnda, kalplar deitirilmelidir. Kalp ktlesi, Madde 4.6da verilen toplam ktle gereklerine uygun olmaldr. Temizlenmi kalp, kullanlmak zere hazrlanrken, d birleim yerleri, uygun bir szdrmazlk malzemesi kullanlarak kapatlmaldr. Kalbn i yzeylerine ince film tabakas hlinde kalp ya srlmelidir. Not 3 - Baz yalarn imento prizini etkiledii ve mineral esasl yalarn kullanlmasnn uygun olduu tespit edilmitir. Kalplarn kolayca doldurulabilmesi iin, dey kenarlar 20 mm il 40 mm yksekliinde olan ve kalp st kenarna sk bir ekilde yerletirilebilen metal doldurma bal kullanlmaldr. stten bakldnda, metal doldurma balnn dey kenar yzleri ile kalp i yzey kenarlar arasndaki mesafe 1 mmden fazla olmayacak ekilde st ste bindirilmi olmaldr. Metal doldurma balnn d kenarlarnda, bal kalp zerine uygun konumda yerletirme tertibat bulunmaldr. Harcn yaylmas ve yzeyinin syrlarak tesviyesi iin ekil 3te gsterilen iki adet yayc ve bir adet metal mastar kullanlmaldr.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009 ller mmdir.

Aklama 1 Kesme (testere) hareketi ile syrma yn ekil 2 - Tipik kalp

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009 ller mmdir.

c) Mastar

Aklama D = Metal doldurma balnn ykseklii ekil 3 - Tipik yayclar ve metal mastar

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

4.6 Sarsma cihaz

Sarsma cihaz (tipik tasarm ekil 4te gsterilmitir) aadaki gereklere uygun olmaldr: Cihaz, tablann merkezinden yaklak 800 mm uzaklktaki mile, iki adet hafif kolla salam ekilde balanm olan dikdrtgen bir tabladan ibarettir. Tablann alt yzey merkezine, kresel yzeyli bir knt paras monte edilmelidir. knt parasnn altnda dz yzeyli kk bir durdurucu bulunmaldr. Cihaz almaz durumda iken, knt parasnn ve durdurucunun dey eksenleri temas noktasnda akmaldr. knt paras, durdurucu zerine oturduunda, sarsma cihaz tablasnn st yzeyi yatay olmaldr. Yataylk, tablann 4 kesinden herhangi birinin seviyesinin, ortalama seviyeden 1 mmden daha fazla sapmamas olarak tanmlanr. Tablann boyutlar, kalp taban plakasna eit veya daha byk olmal ve tabla st yzeyi tornalanarak tesviye edilmi olmaldr. Kalp, sarsma tablasna bir balant kelepesi ile skca tutturulmaldr. Tablann, kollar, bo kalplar, metal balk ve balant kelepeleri ile birlikte toplam ktlesi (20,0 0,5) kg olmaldr. Tablay mile balayan kollar borudan yaplm ve rijit olmal, bu borularn ISO 4200de verilenlerden seilen d ap 17 mm il 22 mm olmaldr. Kollar arasndaki ara balant paras da dhil olmak zere, iki kolun toplam ktlesi (2,25 0,25) kg olmaldr. Mil yata kresel veya silindirik tipte olmal, kum ve toz giriine kar korunmaldr. Tabla merkezinin, milin hareketinden kaynaklanan yatay yer deitirmesi, 1,0 mmden fazla olmamaldr. knt paras ve durdurucunun tamam, Vickers sertlik derecesi en az 500 HV olan elikten imal edilmelidir. knt paras ucunun yuvarlakl, yaklak 0,01 mm-1 olmaldr. alma esnasnda tabla, kam (eksantrik mil klavuzu) vastasyla yukarya kaldrlr ve knt paras durdurucuya arpmadan nce (15,0 0,3) mm ykseklikten serbest drlr. Kamn tamam, Vickers sertlik derecesi en az 400 HV olan elikten imal edilmeli ve serbest dmesi daima (15,0 0,3) mm olacak ekilde imal edilmi olan kresel yataa balanmaldr. Kam izleyicisi (eksantrik mil), kamda en az anma oluacak ekilde yaplmaldr. Kam, 250 Wlk bir elektrik motoru ile redksiyon dilisi zerinde, saniyede bir devir oluturacak ekilde sabit hzda altrlr. Kontrol mekanizmas ve saya, (60 3) slik bir sarsma periyodunda tam olarak 60 d yapacak ekilde ayarlanmaldr. Kalplar tabla zerine, kalp blmelerinin boyuna kenarlar, kollarla ayn ynde ve kamn dnme eksenine dik olacak konumda yerletirilmelidir. Kalbn konumu, uygun referans iaretler konulmas suretiyle, ortadaki kalp blmesinin merkezi, arpma noktasnn tam zerinde olacak ekilde ayarlanmaldr. Cihaz, ktlesi yaklak 600 kg, hacmi yaklak 0,25 m3 ve boyutlar kalp iin uygun bir alma ykseklii salayacak ekilde olan bir beton blok zerine oynamaz ekilde monte edilmelidir. Beton blok tabannn tamam, sarsma etkisinden doacak harici titreimleri nleyen, uygun izolasyon etkinliine sahip doal kauuk gibi malzemeden mamul elastik bir tampon zerine oturtulmaldr. Cihaz, yatay bir beton tabana ankraj vidalaryla sabitlenmeli ve cihazla beton taban arasna ince bir har tabakas dklerek, cihazla beton taban arasndaki temas tm yzey boyunca ve titreimsiz olarak salanmaldr.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009 ller mmdir.

Aklama 1 2 3 4 knt paras Kam izleyicisi (eksantrik mil) Kam (eksantrik mil klavuzu) Durdurucu ekil 4 - Tipik sarsma cihaz

4.7 Eilme dayanmnn tayini iin deney cihaz

Not - Bu cihazn kullanlmas tercihe baldr. Sadece basn dayanm llecekse, prizma ekilli numuneler, uygun dier yntemler kullanlarak, prizma ekilli numune paralarnda zararl gerilmeler oluturulmakszn ikiye blnebilir. Eilme dayanm, bir eilme dayanm deney cihaz kullanarak veya uygun yardmc cihaz ilave edilerek basn dayanm deney cihaznda llebilir. Her iki durumda da cihazlar, aadaki gereklere uygun olmaldr: Eilme dayanm tayini iin kullanlan deney cihaz, 10 kN ykleme kapasitesinde olmal, (50 10) N/s ykleme hzn salayabilmeli ve kullanlan gsterge deer aralnn stteki bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukla lebilmelidir. 9

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Cihaz, birbirinden uzakl (100,0 0,5) mm olan, (10,0 0,5) mm apnda iki adet elik mesnet silindiri ile her ikisi arasna merkezi olarak yerletirilen, ayn aptaki bir nc elik ykleme silindirinin oluturduu eilme dzeneinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluu 45 mm ile 50 mm arasnda olmaldr. Ykleme dzenei ekil 5te gsterilmitir. ller mmdir.

ekil 5 - Eilme dayanm tayini iin ykleme dzenei Bu silindirin eksenlerinden geen dey dzlem birbirine paralel olmal, bu dzlemler deney sresince paralel kalmal ve deneye tabi tutulan numunenin boyuna eksenine dik dorultuda ve aralarndaki yatay mesafe birbirine eit olmaldr. Mesnet silindirlerinin biri ve ykleme silindiri, prizma ekilli numune genilii boyunca, numunede burulma gerilmesi meydana gelmeyecek ekilde ykn dzgn dalmn temin edecek tarzda hafife eilebilir zellikte olmaldr.

4.8 Basn dayanm tayini iin deney cihaz

Basn dayanmnn tayininde kullanlan deney cihaz, deney iin uygun kapasiteye sahip olmaldr (Not 1). Bu cihaz, EN ISO 7500-1e gre dorulandnda, kullanlan gsterge deer aralnn stteki bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukla lebilmelidir. Cihaz, (2400 200) N/slik ykleme hz salamaldr. Cihazn gstergesi, numunenin krlma anndaki yk deerini, deney yk boaltldktan sonra da gstermeye devam edebilme zelliine sahip olmaldr. Bu zellik, basn gstergesi zerinde en byk yk gsteren bir ibrenin veya deney cihazna bal hafzal bir dijital gstergenin kullanlmas yoluyla salanabilir. Elle altrlan deney makinasnda, yk artn kontrol edebilecek bir ykleme hz ayar cihaz bulunmaldr. Ykleme tablasnn dey ekseni, cihazn dey ekseni ile akmal ve ykleme srasnda tablann hareket yn, cihazn dey ekseni dorultusunda olmaldr. Uygulanan kuvvetlerin bilekesi, numunenin merkezinden gemelidir. Alt ykleme balk plakasnn yzeyi, cihazn eksenine dik olmal ve ykleme esnasnda dik kalmaldr. st ykleme balk plakasnn kresel yatak merkezi, st balk plakas alt yzey dzleminin merkezi ile cihaz dey ekseni akma noktasndan, 1 mmden daha fazla sapma gstermeyecek konumda olmaldr. Cihazn st ykleme plakas, numuneye tam temas salanacak ekilde oynar zellikte olmal, ancak ykleme esnasnda alt ve st ykleme plakalarn birbirlerine gre konumlar sabit kalmaldr. Cihazn ykleme plakalar, tungsten karbrden yaplmaldr. Plakalar, alternatif olarak, Vickers sertlii en az 600 HV olan sertletirilmi elikten de yaplabilir. Bu plakalarn kalnl en az 10 mm, uzunluu ve genilii ise (40,0 0,1) mm olmaldr. Numune ile temas eden tm yzeyler iin dzlkten sapma tolerans, ISO 1101e gre en fazla 0,01 mm olmaldr. Kullanlmam (yeni) plakalarn, ISO 1302ye gre yzey przllk snf, N3den daha dk ve N6dan daha yksek olmamaldr. 10

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Gerekli olmas hlinde, tungsten karbrden veya Vickers sertlii en az 600 HV olan sertletirilmi elikten yaplm ve kalnl en az 10 mm olan, bu standardda verilen gereklere uygun iki yardmc levha da kullanlabilir. Yardmc levha merkezlerinin, ykleme sistemi ekseni ile 0,5 mm dorulukla akmasn salayacak tedbirler alnmaldr. Yardmc levha merkezlerinin, birbirleriyle 0,5 mm dorulukla akmasn salayacak tedbirler de alnmaldr. Cihazda kresel yatak bulunmuyorsa, bu yatak sabitlenmise veya yatan ap 120 mmden fazlaysa, deneyde, Madde 4.9a uygun krma bal kullanlmaldr. Not 1 - Cihazda, farkl ykleme snrlarna sahip iki veya daha fazla yk gstergesi bulunabilir. Dk ykleme snrna sahip yk gstergesinin en yksek deeri, bir sonraki yk gstergesindeki en yksek deerin yaklak 1/5i kadar olmaldr. Not 2 - Cihazda, ykleme hznn ayarlanmas iin otomatik bir mekanizma ve sonular kaydeden bir donanm bulunmaldr. Not 3 - Cihazn kresel yata, st ykleme plakasnn numuneye temasn kolaylatrmak amacyla yalanabilir. Ancak yalama derecesi, plakann deneydeki ykleme esnasnda da hareket etmesine sebep olacak kadar ar olmamaldr. Sadece yksek basn altnda etkili hle gelebilen yalarn kullanlmas uygun deildir. Not 4 - Dey, alt ve st terimleri, yaygn ekilde kullanlagelen dey eksenli deney cihazlar iin verilmi terimlerdir. Bununla birlikte ekseni dey olmayan cihazlar da kullanlabilir.

4.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal

Madde 4.8e gre yaplan deerlendirmede krma bal (jig) kullanma gerei ortaya karsa, ekil 6da gsterilen krma bal, har numunesinin basn uygulanan yzeylerine yk iletecek ekilde, cihazn plakalar arasna konur. Krma balnda alt plaka bulunmaldr. Bu plaka, cihazn alt ykleme balk plakasna monte edilmi olabilir. Yk, cihazn st ykleme balk plakasndan, krma bal st plakasna, aradaki kresel yatak yoluyla iletilir. Bu kresel yatak, krma bal ierisinde nemli lde srtnme meydana getirmeden dey olarak hareket etmelidir. Krma bal temiz tutulmal, kresel yatak numune ekline gre balangta numuneye tam oturacak tarzda oynak olmal ve deney esnasnda da konumunu muhafaza etmelidir. Krma bal kullanldnda, Madde 4.8de belirtilen gereklerin tm ayn ekilde salanmaldr. Not 1 - Krma balnn kresel yata yalanabilir. Ancak yalama derecesi, plakann deneydeki ykleme esnasnda da hareket etmesine sebep olacak kadar ar olmamaldr. Sadece yksek basn altnda etkili hle gelebilen yalarn kullanlmas uygun deildir. Not 2 - Cihazn numune krldktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dnmesi istenir.

4.10 Terazi

1 g dorulukla tartabilen.

4.11 Kronometre
Sreyi 1 s hassasiyetle lebilen.

11

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

1 2 3 4 5 6

Bilyeli yataklar Hareketli para Geri dn yay Cihazn kresel yata Cihazn st ykleme balk plakas Krma balnn kresel yata

7 8 9 10 11

Krma balnn st plakas Numune Krma balnn alt plakas Krma bal Cihazn alt ykleme balk plakas

ekil 6 - Basn dayanm tayini deneyi iin tipik krma bal

Har bileenleri

5.1 Kum
5.1.1 Genel
eitli lkelerde retilen CEN Standard Kumu, bu standarda uygun olarak imentonun dayanmnn tayininde kullanlmaldr. CEN Standard Kumu, Madde 5.1.3te belirtilen gerekleri karlamaldr. CEN Standard Kumu reticileri, dorulama deneylerini, bir belgelendirme kuruluunun gzetiminde ve sorumluluu altnda uygulamaldr. CEN Standard Kumlarna ait zelliklerin tam olarak belirlenmesindeki glklerden dolay, bu kumlarn, Madde 5.1.2de tarif edilen CEN Referans Kumuna gre uygunluklar, Madde 11de tarif edilen belgelendirme ve dorulama deneyleri kullanlarak geerli klnmaldr.

5.1.2 CEN Referans Kumu

Referans malzeme olarak depoda bekletilen snrl miktardaki CEN Referans Kumu, yuvarlak taneciklerden meydana gelen doal silisli kumdur ve silisyum dioksit oran en az % 98dir. Tane bykl dalm izelge 3te verilen snrlar arasndadr. 12

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

izelge 3 - CEN Referans Kumunun tane bykl dalm Kare gz akl (mm) Elekte kalan yml (%) 2,00 0 1,60 75 1,00 33 5 0,50 67 5 0,16 87 5 0,08 99 1

Not - CEN Referans Kumu ile ilgili bilgi, Normensand GmbH, D-59269 Beckum, GERMANY adresinden temin edilebilir

5.1.3 CEN Standard Kumu

CEN Standard Kumundan alnan, toplam ktlesi en az 1345 g olan temsili numune kullanlarak yaplan elek analizi sonucunda tayin edilen tane bykl dalm, Madde 5.1.2de belirtilen tane bykl dalmna uygun olmaldr. Eleme ilemine, her elekten geen kum miktar 0,5 g/minden az oluncaya kadar devam edilir. Temsili kum numunesinin, 105 o C il 110 o Cta sabit ktleye ulancaya kadar kurutulduktan sonraki ktle kayb olarak tayin edilen ve kuru numune ktlesine oranla yzde olarak ifade edilen rutubet muhtevas % 0,2den az olmaldr. retim boyunca bu tayinler gnde en az bir kez yaplmaldr. CEN Standard Kumunun CEN Referans Kumuna edeer performans gstermesi iin bu gerekler yeterli deildir. Bu iki kum arasndaki edeerlik, Madde 11de tarif edilen geerli klma deneylerinin balangta ve ardndan srekli ekilde yaplmas suretiyle geerli klnmaldr. CEN Standard Kumu (1350 5) glk torbalar hlinde ambalajlanmaldr. Torbalarda kullanlan malzeme dayanm deney sonularn etkilemeyecek tipte olmal ve her torba ierisindeki kum Madde 5.1.2de tarif edilen tane bykl dalmna uygun olmaldr. Not - CEN Standard Kumu, kullanm ncesi tanelerin ufalanmas, kirlilik ve zellikle rutubetten itinayla korunarak saklanmaldr.

5.2 imento
Deneye tabi tutulacak imentonun havaya maruz kalma sresi mmkn olduunca asgaride tutulmaldr. imento numunesi alndktan sonra deney yaplncaya kadar 24 saatten fazla sre geecekse, imento numunesi, imento ile tepkimeye girmeyen bir malzemeden yaplm hava szdrmaz bir kap ierisine hava boluu kalmayacak ekilde doldurularak bekletilmelidir. Laboratuvar numunesi, deney iin numune blmleri alnmadan nce EN 196-7de tarif edildii gibi makina veya uygun dier bir yntemle homojen hle getirilmelidir.

5.3 Su
Geerli klma deneyleri iin damtk veya deionize su kullanlmaldr. Dier deneyler iin ime suyu kullanlabilir. Anlamazlk hlinde dier deneylerde de damtk veya deionize su kullanlmaldr.

Harcn hazrlanmas

6.1 Harcn bileimi

Oranlar ktlece bir ksm imento (Madde 5.2), ksm CEN Standard Kumu (Madde 5.1) ve yarm ksm su (Madde 5.3) (su/imento oran 0,50) olmaldr. deney numunesi hazrlanmasna yetecek her harman (450 2) g imento, (1350 5) g kum ve (225 1) g su iermelidir.

6.2 Harcn kartrlmas

imento ve su teraziyle (Madde 4.10) tartlr. Su, hacimce llerek ilave ediliyorsa, hacim, 1 mL hassasiyetle llmelidir. Her bir har harman, kartrc (Madde 4.4) ile mekanik olarak kartrlr. Farkl kartrma kademelerinin sreleri, kartrcnn altrlmas/durdurulmas arasnda geen srelere tekabl eder ve bu sreler en fazla 2 saniyeden fazla sapma olmayacak ekilde salanmaldr.

13

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Kartrma ilemi aadaki gibi olmaldr: a) b) Su ve imento, kartrma kabna, imento ve su kaybndan kanlarak dikkatle konur. Su ve imento birbiriyle temas eder etmez kartrc dk hzla (izelge 2) altrlmaya balanrken, ayn anda kartrma kademelerinin sresi de balatlr. laveten, balang zaman olarak zaman en yakn dakikaya yuvarlatlarak kaydedilir. 30 saniyelik kartrmann ardndan, kumun tamam, kesintisiz ekilde 30 saniye iinde kaba ilave edilir. Kartrc yksek hza (izelge 2) getirilir ve kartrmaya bu hzda 30 saniye daha devam edilir. kartlmas ve dayanm tayini iin srelerin

Not 1 - Balang zaman, numunelerin kalptan hesaplanmasnda alnan balang noktasdr. c)

Kartrc durdurulur ve 90 saniye beklenir. Bu srenin ilk 30 saniyelik ksmnda, kabn eperlerine ve tabanna yapan har lastik veya plastik bir syrc ile syrlp kabn ortasnda toplanr.

d) Kartrmaya 60 saniye daha yksek hzda devam edilir. Not 2 - Genelde bu kartrma ilemleri kartrc tarafndan otomatik olarak yaplr. Bu ilemlerin kontrol ve sre ayarlarnn elle yaplmas da mmkndr.

Deney numunelerinin hazrlanmas

7.1 Numunelerin boyutlar

Deney numuneleri, 40 mm 40 mm 160 mm llerinde prizma ekilli olmaldr.

7.2 Deney numunelerinin kalplara yerletirilmesi

Har hazrlandktan hemen sonra numune kalplarna yerletirilmelidir. Harcn kalplara yerletirilmesi esnasnda, kalp ve har doldurma bal sarsma tablasna skca tutturulur. Har, her bir kalp blmne iki tabaka (her tabaka yaklak 300 g) hlinde doldurulur. Birinci tabaka har, kartrma kabndan, uygun bir kepe kullanlarak bir veya daha fazla kademede kalbn her blmne aktarlarak oluturulur. Birinci har tabakas, byk yayc (ekil 3) kullanlarak ayn kalnlkta olacak ekilde yaylr. Yayma ileminde byk yayc mmkn olduu kadar dey tutulur, knt ksmlar har doldurma balnn st yzeyine oturtularak her kalp blm boyunca ileriye ve geriye doru hareket ettirilir. Ardndan, birinci har tabakas, sarsma cihaz (Madde 4.6) 60 defa drlerek sktrlr. kinci har tabakas, kalp seviyesinden yukarda olacak ekilde birinci tabakann zerine doldurulur, kk yayc (ekil 3) kullanlarak yaylr ve sarsma cihazna 60 d daha yaptrlarak sktrlr. Kalp itina ile sarsma tablasndan alnr ve har doldurma bal kartlr. Harcn kalptan taan ksm, vakit geirmeksizin, dey ekilde ancak syrma ynne doru hafife eimli olarak tutulan metal bir mastarla (ekil 3) syrlarak alnr. Mastar, iki yana doru kesme hareketi yaptrlarak yavaa ekilir. Numune yzeyinin daha dzgn hle getirilmesi iin, ayn syrma ilemi, mastar daha dar ayla tutularak tekrarlanr. Not - Kesme hareketinin adedi ve mastarn tutulma as harcn kvamna baldr. Dk kvaml harlar daha fazla sayda kesme hareketi ve daha dar mastar as gerektirir. Yzey dzeltilmesi iin, syrmada (ekil 2) gerekenden daha az sayda kesme hareketi gereklidir. Syrma ilemi sonucunda kalbn yan yzleri ve tabanna dklen har temizlenir. Tannabilmeleri amacyla kalplar etiketlenir veya iaretlenir.

Deney numunelerinin artlandrlmas

8.1 Numunelerin kalptan kartlmadan nce tanmas ve muhafazas

Kalbn zeri, lleri yaklak 210 mm 185 mm 6 mm olan cam, elik veya imentoyla tepkimeye girmeyen dier bir geirimsiz malzemeden yaplm bir plaka ile kapatlr. Not - Cam plaka kullanlyorsa, emniyet iin kenarlar andrlarak keskinlii giderilmelidir.

14

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

zeri plaka ile kapatlm kalplar, geciktirilmeden, rutubetli kr odas veya kabini (Madde 4.1) ierisinde yatay bir zemin zerine yerletirilir. Rutubetli hava kalbn her tarafna ulaabilmelidir. Kalplar birbirlerinin zerine konmamaldr. Her kalp, ierisinden numune kartlmak zere muhafaza edildii yerden darya alnmaldr.

8.2 Numunelerin kalptan kartlmas

Kalplar numunelere zarar vermeyecek ekilde itinayla sklr. Plastik veya kauuk ekiler veya zel olarak yaplm aletler kalp skm iin kullanlabilir. 24 saatlik deneyler iin, numuneler, deneyden en fazla 20 dakika nce kalptan kartlr. 24 saatten daha byk yalardaki numunelere uygulanacak deneyler iin, numuneler, kalba yerletirilmelerinden 20 saat il 24 saat sonra kalptan kartlr. Not 1 - 24 saat sonunda herhangi hasar tehlikesi olumakszn sklmek iin yeterli dayanma ulamayan numunelerde, kalp sklme sresi 24 saat telenebilir. Varsa, kalp sklme sresindeki bu teleme deney raporunda belirtilmelidir. 24 saatlik (veya kalp sklme sresinin telenmesi gerektiinde 48 saatlik) deneye tabi tutulacak kalptan kartlm numuneler, deney anna kadar nemli beze sarlm durumda tutulur. Su ierisinde kre tabi tutulacak numuneler, krden sonra tannabilmeleri iin suya dayankl mrekkeple veya mum boyayla uygun ekilde iaretlenir. Not 2 - Harcn, kartrma ve sktrma ilemleri ile hava muhtevasnn kontrol iin, kalptan kartlan her numunenin tartlmas nerilir.

8.3 Numunelerin su ierisinde kre tabi tutulmas

aretlenmi numuneler, geciktirilmeden, ierisinde (20,0 1,0) oC scaklkta su bulunan kaba yatay veya dey konumdan uygun olan tercih edilerek daldrlr. Numuneler su ierisine yatay konumda yerletiriliyorsa, kalp ierisindeki konumunda dey olan numune yzeyleri yine dey konumda olmaldr. Numuneler, zgaralar (Madde 4.1) zerine, birbirleri arasndaki mesafe, numunelerin alt yzeyinin tamamna suyun serbeste ulamas salanacak ekilde ayarlanarak yerletirilmelidir. Numuneler arasndaki mesafe veya numunelerin st yzeyi yukarsndaki su derinlii, kr boyunca hibir zaman 5 mmnin altna dmemelidir. Deneye tabi tutulan imento bileiminin, deney uygulanan dier imentolarn dayanm geliimleri zerinde etkisi olmad gsterilmedike, numuneler ayr blmlerde kre tabi tutulmaldr. % 0,1den fazla klorr iyonu ihtiva ettii bilinen imentolarn deneyinde, numuneler, kre tabi tutulurken mutlaka ayr blmlere konulmaldr. erisinde kr uygulanan kaba deney balangcnda doldurulan su ve su seviyesinin makul dzeyde sabit tutulmas iin kaba ilave edilen su, ebeke suyu olmaldr. Kr boyunca, bir defada suyun % 50sinden fazlas deitirilmemelidir. Kr boyunca scakln eit dalmas iin gerekli tesisat kurulmaldr. Kr kabnda suyun devirdaimini salayan bir sistem kullanlyorsa, devirdaim eden su debisi mmkn olduu kadar dk olmal ve grnr trblansa yol amamaldr. Belirli bir yata (24 saatten veya kalp sklme sresinin telendii durumda 48 saatten farkl yata) deneye tabi tutulmas gereken numuneler, deneyden en fazla 15 dakika nce sudan kartlmaldr. Deney uygulanacak yzeylerde birikinti varsa temizlenmelidir. Deney numuneleri, deney anna kadar nemli beze sarlm durumda tutulur.

8.4 Dayanm deneyleri iin numune ya

Numune yalar balang zamanndan (Madde 6.2) itibaren hesaplanr. Farkl yalardaki dayanm deneyleri iin aadaki toleranslar uygulanr: 24 saat 48 saat 72 saat 7 gn 28 gn 15 dakika 30 dakika 45 dakika 2 saat 8 saat 15

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Deney ilemleri

9.1 Eilme dayanm

Madde 4.7de tarif edilen cihaz tiplerinden birisi kullanlarak, noktadan ykleme yntemi uygulanr. Prizma ekilli numune, cihaza (Madde 4.7), yan yzeylerinden biri mesnet silindirleri zerine gelecek ekilde, boyuna ekseni mesnet silindirlerine dik olarak yerletirilir. Yk, ykleme silindiri vastasyla numunenin mesnetlere oturan yznn kart yzne dey olarak uygulanr ve (50 10) N/s sabit hzla numune krlncaya kadar artrlr. Eilme deneyinden sonra iki paraya blnen prizma ekilli numunenin her bir paras, basn dayanm deneyine kadar nemli beze sarlm durumda tutulur. Eilme dayanm Rf, megapaskal biriminde aadaki bantdan hesaplanr:
Rf = 1,5 x Ff x l b3

(1)

Burada; Rf : Eilme dayanm, MPa, b : Prizma ekilli numunenin kare kesitinin kenar uzunluu, mm, Ff : Prizma ekilli numunenin krld anda ortasna uygulanan yk, N, l : Mesnet silindirleri arasndaki mesafe, mm dir.

9.2 Basn dayanm

Madde 9.1de tarif edildii ekilde veya numune paralarnda zararl gerilmeler oluturulmayacak uygun dier yntemler kullanlarak ikiye blnen prizma ekilli numunelerden elde edilen numune paralar zerinde basn dayanm deneyi gerekletirilir. Paralarn her biri, Madde 4.8 ve Madde 4.9da tarif edilen cihazlar kullanlarak yan yzlerine yk uygulanmak suretiyle deneye tabi tutulur. Prizma ekilli numune paralar, para ekseni ile cihazn ekseni arasnda 0,5 mmden daha fazla sapma olmayacak ve parann boyuna ynde ykleme plakalar veya uzatma plakalarndan knts 10 mm kadar olacak ekilde ykleme plakalar arasna yatay konumda yerletirilmelidir. Yk, tm deney boyunca, prizma krlncaya kadar (2400 200) N/s sabit hzla uygulanr. Ykleme hznn elle ayarland durumda, deney sonularna nemli etkisi olacandan, krlma anna yaklaldnda hz ayarnn drlmesine dikkat edilmelidir. Basn dayanm Rc, megapaskal birimde aadaki bantdan hesaplanr:
Rc = Fc 1600

(2)

Burada; Rc : Basn dayanm, MPa, Fc : Krlmadaki en byk yk, N, 1600 : Ykleme plakalarn veya uzatma plakalarnn alan (40 mm 40 mm), mm2 dir.

16

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

10 Sonular
10.1 Eilme dayanm
10.1.1 Hesaplama ve deney sonularnn gsterilmesi
Eilme dayanm deney sonucu, bir takm oluturan adet numuneden elde edilen eilme dayanm deerlerinin aritmetik ortalamas alnarak hesaplanr. Numune dayanm deerleri en yakn 0,1 MPaa yuvarlatlarak ileme alnr. Aritmetik ortalama alnarak bulunan deer de en yakn 0,1 MPaa yuvarlatlarak gsterilir.

10.1.2 Sonularn kaydedilmesi

Her bir numuneye ait eilme dayanm deney sonular ve hesaplanan ortalama eilme dayanm deeri kaydedilir.

10.2 Basn dayanm

10.2.1 Deney sonularnn hesaplanmas ve gsterilmesi
Basn dayanm deney sonucu, bir takm oluturan adet prizma ekilli numunenin ikiye blmesiyle oluturulan alt adet para zerinde tayin edilen basn dayanm deerlerinin aritmetik ortalamas alnarak hesaplanr. Paralarn basn dayanm deerleri en yakn 0,1 MPaa yuvarlatlarak ileme alnr. Alt adet sonu ierisinden biri ortalama deerden % 10dan fazla farkllk gsterirse bu sonu kullanlmaz ve geri kalan be sonucun ortalamas alnr. Bu be sonutan biri, be parann ortalama deerinden % 10dan fazla sapma gsterirse, bu takma ait sonular iptal edilir ve deneyler yeni bir numune takm zerinde tekrarlanr. Aritmetik ortalama alnarak bulunan deer en yakn 0,1 MPaa yuvarlatlarak gsterilir.

10.2.2 Sonularn kaydedilmesi

Her bir paraya ait basn dayanm deney sonular ve hesaplanan ortalama basn dayanm deeri ile varsa Madde 10.2.1deki deerlendirmeye gre ortalamaya dahil edilmeyen deney sonucu kaydedilir.

10.2.3 Basn dayanm tayin yntemine ait duyarlnn llmesi 10.2.3.1 Ksa dnemli tekrarlanabilirlik
Basn dayanm deney ynteminin ksa dnemli tekrarlanabilirlii, ksa zaman aralklar iinde ayn olduklar kabul edilen imento numuneleri zerinde ayn donanm ve ayn CEN Standard Kumu kullanlarak ayn laboratuvarda ayn kii ile elde edilen deney sonular arasndaki uyumluluk derecesini verir. 28 gnlk basn dayanmnda yukardaki koullar altnda normal performans iin ksa dnemli tekrarlanabilirliin deikenlik katsays % 2,0dan az olmaldr. Not - Deneyimler rutin olarak alan baz laboratuvarlarda daha iyi performansa ulalabildiini gstermitir. Ulalan bu performans, ksa dnemli tekrarlanabilirliin deikenlik katsays olarak % 1 olmasna tekabl eder. CEN Standard Kumu ve alternatif sktrma cihaznn geerli klnmas iin kullanldnda, ksa dnemli tekrarlanabilirlik, bu deney yntemlerinin hassaslnn bir lsdr.

10.2.3.2 Uzun dnemli tekrarlanabilirlik

Basn dayanm deney ynteminin uzun dnemli tekrarlanabilirlii, ayn laboratuvarda, homojen hle getirilmi imento numunesinden alnan farkl deney numuneleri zerinde, farkl kiiler tarafndan, muhtemel farkl donanm ve ayn CEN Standard Kumu kullanlarak uzun zaman aralklar boyunca (1 yla kadar) yaplan sk deneylerden elde edilmi deney sonular arasndaki uyumluluk derecesini verir. 28 gnlk basn dayanmnda yukardaki koullar altnda normal performans iin uzun dnemli tekrarlanabilirliin deikenlik katsays % 3,5ten az olmaldr.

17

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Not - Deneyimler rutin olarak alan baz laboratuvarlarda daha iyi performansa ulalabildiini gstermitir. Ulalan bu performans, uzun dnemli tekrarlanabilirliin deikenlik katsays olarak % 2,5 olmasna tekabl eder. Uzun dnemli tekrarlanabilirlik, imento deneylerinin oto kontrol veya CEN Standard Kumunun aylk geerli klma deneyi iin ve belirli bir sre boyunca laboratuvar hassasiyetinde srekliliin deerlendirilmesi iin kullanldnda, deney ynteminin bir hassasiyet lsdr.

10.2.3.3 Uyarlk
Basn dayanm deney ynteminin uyarl, farkl laboratuvarlarda, farkl kiiler tarafndan, farkl donanm ve muhtemel farkl CEN Standard Kumu kullanlarak ve muhtemelen farkl zamanlarda, ayn olduu kabul edilen imento numunelerinden elde edilmi deney sonular arasndaki uyumluluk derecesini verir. 28 gnlk basn dayanmnda yukardaki koullar altnda normal performans gsteren laboratuvarlar arasndaki uyarlk, deikenlik katsays cinsinden ifade edildiinde % 4ten az olmaldr. Not - Deneyimler rutin olarak alan baz laboratuvarlarda daha iyi performansa ulalabildiini gstermitir. Ulalan bu performans, uyarln deikenlik katsays olarak % 3 olmasna tekabl eder. Uyarlk, imentonun veya CEN Standard Kumunun uygunluk deerlendirmesi iin kullanldnda deney ynteminin bir hassasiyet lsdr

11 CEN Standard Kumunun ve alternatif sktrma cihaznn geerli klnma deneyi

11.1 Genel
CEN Referans Kumu (Madde 5.1.2) veya referans sarsma (sktrma) cihaz (Madde 4.6) ve sktrma yntemi kullanlarak elde edilen imento dayanm sonularndan nemli derecede farkllk gstermemek kouluyla Madde 5.1.3te tanml CEN Standard Kumu ile Madde 3te tanml alternatif sktrma cihaz kullanlabilir. Bu madde CEN Standard Kumlarnn ve alternatif sktrma cihaznn hangi koullar altnda geerli klnacan tanmlar. Geerli klma ilemi bir belgelendirme kuruluu tarafndan yaplmal ve belgelendirme kuruluu tarafndan grevlendirilen bir deney laboratuvarnn deney sonularn esas almaldr. Not - Grevlendirilen deney laboratuvarlar, dorulamas yaplan deneylerin mukayese edilebilir seviyelerde olmasn salamak iin yeterlilik deney programlarna katlmaldr. Tanmlanan ve uygulanmas gereken bu deney yntemleri, 28 gnlk basn dayanm deney sonularnn mukayesesi esasna dayanr.

11.2 CEN Standard Kumunun geerli klnma deneyi

11.2.1 Prensip
CEN Standard Kumunun geerli klma deneyleri, aada belirtilen deneylerden oluur: a) Bir belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda yaplan belgelendirme deneyi, b) Kum reticisi tarafndan yaplan dorulama deneyi. CEN Standard Kumunun belgelendirme deneyleri, Madde 11.2.2de tarif edilmitir. Bu deneyler, balang belgelendirme deneyleri (Madde 11.2.2.1) ve yllk teyit deneylerini (Madde 11.2.2.2) kapsar. Madde 11.2.3.3teki gerekler karland takdirde, belgelendirme kuruluu balang belgelendirme deneylerinden sonra uygunluk belgesi verir ve yllk teyit deneylerinden sonra belgeyi yeniler. CEN Standard Kumunun dorulama deneyleri, Madde 11.2.4te tarif edilmitir. Kum reticisinin otokontrol deneyleri esasna dayanarak ve Madde 11.2.5.3teki gerekler salanarak, bu standard ile CEN Standard Kumunun uygunluu salanr. Otokontrol deney sonular, yllk teyit deneyleri erevesinde belgelendirme kuruluu tarafndan tetkik edilir. 18

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Geerli klnan CEN Standard Kumu, TS EN 196-1 olarak ksa gsterilir.

11.2.2 CEN Standard Kumu belgelendirme deneyleri 11.2.2.1 Balang belgelendirme deneyleri
Kum reticisi, kumun balang belgelendirme deneyleri iin bir belgelendirme kuruluuna bavurmadan nce, tesisin retim yaptn gstermelidir. En az aylk bir retim sreci boyunca bamsz kum numunesi, k noktasndan belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda alnmaldr. numunenin herbirinden alnacak torba says, Madde 11.2.3.1deki belgelendirme deney ynteminde gereken yeterli kum miktarn salayacak ekilde hesaplanmaldr. lave olarak numuneden birinin miktar, Madde 11.2.5.1e gre yaplacak dorulama deneylerinin en az bir sene boyunca yaplmasna yetecek kadar olmaldr. Bu amala numune, belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda dorulama deneyinde kullanlmak zere numune blmlerine ayrlarak kum reticisi tarafndan muhafaza edilir. Belgelendirme kuruluunun sorumluluu altnda seilen, farkl dayanm snfndan olan farkl imento numunesinin her biri kullanlarak, Madde 11.2.3teki yntemle deney numunesi deneye tabi tutulup CEN Referans Kumu ile karlatrlmaldr. Deneyler, grevlendirilmi bir laboratuvar tarafndan yaplmaldr (Madde 11.1). Bu numuneden elde edilen sonularn her biri, Madde 11.2.3.2ye gre gsterilerek, Madde 11.2.3.3teki gerekleri karlad takdirde, kum geerli klnm saylmal ve belgelendirme kuruluu bir uygunluk belgesi dzenlemelidir (Madde 11.2.1).

11.2.2.2 Yllk teyit deneyi

Kum reticisinin belgesi, belgelendirilme kuruluunun aadaki faaliyetleri sonucunda yenilenmelidir: a) Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3teki gerekleri karlamak kaydyla, Madde 11.2.4e gre kum reticisi tarafndan yaplan dorulama deneylerinin kaytlarnn incelenmesi. b) Rastgele seilen kum numunesi zerinde grevlendirilmi laboratuvar (Madde 11.1) tarafndan yaplan CEN Referans Kumu ile karlatrma deneyi. Bu deneyde, belgelendirme kuruluunun yetkisinde seilen EN 197-1e uygun CEM I 42.5N, CEM I 42.5R veya CEM I 52.5N imentolarndan birisi kullanlr ve Madde 11.2.3te tarif edilen yntem uygulanr. Kum numunesi belgelendirme kuruluunun yetkisinde k noktasndan rastgele alnmaldr. Alnacak torba says, Madde 11.2.3.1deki belgelendirme deney ynteminde gereken yeterli kum miktar ile Madde 11.2.5.1e gre yaplacak dorulama deneylerinin en az bir sene boyunca yaplmasna yetecek miktarn toplam salanacak ekilde hesaplanmaldr. Bu amala numune, belgelendirme kuruluunun sorumluluu altnda dorulama deneyinde kullanlmak zere numune blmlerine ayrlarak kum reticisi tarafndan muhafaza edilir. Dorulama deneyinin sonular a) Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3 ve belgelendirme deney gereklerini, b) Madde 11.2.3.3teki gerekleri karlad takdirde, kum geerli klnm saylmal ve belgelendirme kuruluu uygunluk belgesini yenilemelidir (Madde 11.2.1).

11.2.3 Belgelendirme deney yntemi 11.2.3.1 lem

Seilen imento numunesinden 20 ift har harman hazrlanr (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2). Bir ifti oluturan harmanlarn birisinde geerli klnacak kum, dierinde ise CEN Referans Kumu kullanlr. Her bir ifti oluturan iki harman, rastgele srayla ve birisi dierinden hemen sonra gelecek ekilde, bu standarda gre hazrlanr. Elde edilen prizma ekilli numunelerde, 28 gnlk basn dayanm deneyi yaplmal ve sonularn tamam kaydedilmelidir.

11.2.3.2 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi

Her bir harman ifti iin, x geerli klnacak kumdan elde edilen sonucu, y ise CEN Referans Kumundan elde edilen sonucu gstermek zere, basn dayanm sonular Madde 10.2.1e gre hesaplanr, gsterilir ve Madde 10.2.2ye gre kaydedilir. 19

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

ki sonu takmnn deikenlik katsaylar hesaplanr ve Madde 10.2.3.1deki ksa dnemli tekrarlanabilirlik gereklerini karlayp karlamadklar kontrol edilir. ki sonu takm bu gerei karlamyorsa, sonularn tamam iptal edilir ve deney ileminin tamam tekrarlanr. Bir sonu takmnn bu gerei karlamad durumda, aadaki ilemler uygulanr: a) 20 sonucun ortalama deeri hesaplanr, x veya y eklinde gsterilir, b) 20 sonucun standard sapmas hesaplanr, s olarak gsterilir, c) Her bir sonu ile ortalama deer arasndaki aritmetik fark, mutlak deer olarak hesaplanr, d) Bu farklardan birinin 3sden byk olmas durumunda, buna tekabl eden sonu iptal edilir, kalan 19 sonucun ortalamas hesaplanr. Bu farklardan iki veya daha fazlas 3sden byk ise sonularn tamam iptal edilir, deney ileminin tamam tekrarlanr. Farklardan hibirinin 3sden byk olmamas durumunda, 20 sonucun tamam hesaba katlr. Geerli klma kriteri D, aada verilen bant kullanlarak hesaplanr.
D= 100 ( x - y ) y

(3)

Burada; D : Geerli klma kriteri, %, x : Geerli klma ilemlerine tabi tutulacak kumdan elde edilen sonularn ortalama deeri, MPa, y : CEN Referans kumundan elde edilen sonularn ortalama deeri, MPa dr. D, mutlak deer olarak en yakn % 0,1e yuvarlatlarak kaydedilir.

11.2.3.3 Gerekler
Balang belgelendirme deney ilemlerine (Madde 11.2.2.1) gre geerli klnacak kum iin Madde 11.2.3.2ye uygun olarak hesaplanan ve gsterilen geerli klma kriteri Dnin deerinden her biri % 5,0dan kk olmaldr. Hesaplanan D deerlerinden biri veya daha fazlas % 5,0a eit veya byk olursa, kum geerli klnm saylmaz. Yllk teyit deneyi ilemlerine (Madde 11.2.2.2) gre geerli klnacak CEN Standard Kumu iin Madde 11.2.3.2ye uygun olarak hesaplanan ve gsterilen geerli klma kriteri D deeri % 5,0dan kk olmaldr. Hesaplanan D deeri % 5,0a eit veya byk olursa, CEN Standard Kumu geerli klnm saylmaz. Geerli klnmama sebebi tarif edilmeli ve balang belgelendirme deneyi ilemleri (Madde 11.2.2.1) bir sonraki geerli klma deneyi iin tekrarlanmaldr.

11.2.4 CEN Standard Kumunun dorulama deneyleri

CEN Standard Kumunun bu standarda uygunluunu srekli ekilde salamak iin, kum reticisi, aadakilerden oluan srekli otokontrol deneylerini yapmaldr. a) Madde 5.1.3e uygun ekilde tane bykl dalm ve rutubet muhtevasnn gnlk tayini, b) Belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda alnan CEN Standard Kumu numunesine gre retilmi CEN Standard Kumu numunesi zerinde Madde 11.2.5e uygun ekilde aylk olarak yaplan karlatrma deneyi (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2). Bu amaca ynelik olarak, numuneler, gnlk deney iin gnde bir kez, aylk deney iin ayda bir kez olmak zere, k noktasndan retici tarafndan alnmaldr. Kum reticisi, Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3teki gereklerin salanp salanmadn kontrol etmeli ve uygun bulunmayan sonular belgelendirme kuruluuna bildirmelidir. Sonularn tamam kaydedilmeli, belgelendirme kuruluunun tetkiki iin hazr tutulmal ve en az yl boyunca saklanmaldr.

20

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

11.2.5 CEN Standard Kumunun dorulama deney yntemi 11.2.5.1 lem

Belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda grevlendirilmi deney laboratuvar tarafndan yaplacak deney [Madde 11.2.2.2 b)] iin seilen imento numuneleri kullanlarak 10 ift har harman hazrlanr. Bir ifti oluturan harmanlardan birisi retici tarafndan aylk deney (Madde 11.2.4) iin numune hazrlanmasnda, dieri ise belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda yllk deney iin numune hazrlanmasnda (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2) kullanlr. Her bir ifti oluturan iki harman rastgele srayla ve birisi dierinden hemen sonra gelecek ekilde, bu standarda gre hazrlanr. Elde edilen prizma ekilli numunelerde, 28 gnlk basn dayanm deneyi yaplmal ve sonularn tamam kaydedilmelidir.

11.2.5.2 Hesaplama ve sonularn ifade edilmesi

Her bir harman ifti iin, x imalat tarafndan alnan numuneden elde edilen sonucu, y ise belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda alnan numuneden elde edilen sonucu gstermek zere, basn dayanm sonular Madde 10.2.1e gre hesaplanr, gsterilir ve Madde 10.2.2ye gre kaydedilir. ki sonu takmnn deikenlik katsaylar hesaplanr ve Madde 11.2.3.2deki ilem 10 ift harmana uygulanr. Not - Bir takmn sonular ksa dnemli tekrarlanabilirlik gereklerini karlamadnda, Madde 11.2.3.2de belirtilen ilem serisi, 10 sonutan oluan takma uygulanr. Madde 11.2.3.2 d)ye gre deerlendirme amacyla, sonular, en az 9a indirilerek deerlendirme yaplr. Geerli klma kriteri D, Madde 11.2.3.2 d)de tanmland gibi hesaplanr ve kaydedilir.

11.2.5.3 Gerekler
Art arda 12 ay boyunca yaplan aylk deney serisi iin Madde 11.2.5.2ye uygun olarak hesaplanan ve gsterilen geerli klma kriteri D, % 2,5i iki kereden fazla gememelidir. Dye ait ikiden fazla deerin % 2,5i getii durumda, belgelendirme kuruluu durumdan haberdar edilmeli, sebep tarif edilmeli ve balang belgelendirme deneyi ilemleri (Madde 11.2.2.1), bir sonraki geerli klma deneyi iin tekrarlanmaldr.

11.3 Alternatif sktrma donanmnn geerli klma deneyi

11.3.1 Genel gerekler
Alternatif sktrma donanmnn deneyle geerli klnmas istendiinde, belgelendirme kuruluuna sunulmak zere aadaki belgeler hazrlanmaldr: a) Sktrma ileminin tam tarifi, b) Sktrma donanmnn (tasarm ve yaps) tam tarifi, c) Sktrma donanmnn doru almasn salamaya ynelik yaplan kontrolleri de ieren kullanm klavuzu. Belgelendirme kuruluu geerli klma amacyla piyasadan temin edilebilecek donanm setini semelidir. Bu donanm seti, Madde 4.6daki gereklere uygun olan referans sarsma cihazna gre deneye tabi tutulur. Bu amala, belgelendirme kuruluu tarafndan grevlendirilmi bir laboratuvara bu donanm seti yerletirilmelidir. Deney laboratuvar, belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda, geerli klnacak donanm setinin zelliklerini verilen tarifle karlatrmaldr. Her bir donanm setine ait zelliklerin referans sarsma cihazna gre uygunluklar geerli klnd takdirde, grevlendirilmi deney laboratuvar, farkl imentodan, her donanm seti iin ayr bir imentoyu kullanarak karlatrma deneyini Madde 11.3.2ye gre yapmaldr. Bu amala, belgelendirme kuruluunun yetkisi altnda, farkl dayanm snfndan imento seilmelidir. Her bir karlatrma deney sonucunun Madde 11.3.2.3teki gerekleri karlamas durumunda, belgelendirme kuruluu, alternatif sktrma donanmn geerli klnm saymaldr. Geerli klma ilemini takiben, donanmn teknik tarifi ve sktrma ileminin tarifi, srasyla Madde 4.6 ve Madde 7.2ye alternatif olarak geerli klnm saylmaldr. Not - Geerli klnm alternatif donanm teknik tarifi ve alternatif sktrma ileminin tarifi Ek Ada verilmitir. 21

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

11.3.2 Alternatif sktrma donanmnn deney yntemi 11.3.2.1 lem

Seilen imentolardan (Madde 11.3.1) birisi ve CEN Referans Kumu kullanlarak 20 adet har harman hazrlanr. Her bir ifti oluturan iki harman rastgele srayla ve birisi dierinden hemen sonra gelecek ekilde, bu standarda gre hazrlanr. Numuneler, harmanlardan birisi alternatif donanm ile dieri ise referans sarsma tablas (Madde 4.6) ile sktrlarak hazrlanr. Sktrma ileminden sonra, bu standardda belirtildii ekilde ileme devam edilir. Elde edilen prizma ekilli numunelerde 28 gnlk basn dayanm deneyi yaplr ve sonularn tamam kaydedilir.

11.3.2.2 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi

Her bir harman ifti iin, x geerli klnacak alternatif sktrma donanm seti kullanlarak elde edilen sonucu, y ise referans sarsma cihaz kullanlarak elde edilen sonucu gstermek zere, basn dayanm sonular Madde 10.2.1e gre hesaplanr, gsterilir ve Madde 10.2.2ye gre kaydedilir. ki sonu takmnn deikenlik katsaylar hesaplanr ve Madde 10.2.3.1deki ksa dnemli tekrarlanabilirlik gereklerini karlayp karlamadklar kontrol edilir. ki sonu takm bu gerei karlamyorsa, sonularn tamam iptal edilir ve deney ileminin tamam tekrarlanr. Bir sonu takmnn bu gerei karlamad durumda, aadaki ilemler uygulanr: a) 20 sonucun ortalama deeri hesaplanr, x veya y eklinde gsterilir, b) 20 sonucun standard sapmas hesaplanr, s olarak gsterilir, c) Her bir sonu ile ortalama deer arasndaki aritmetik fark mutlak deer olarak hesaplanr, Bu farklardan birinin 3sden byk olmas durumunda buna tekabl eden sonu iptal edilir, kalan 19 sonucun ortalamas hesaplanr. Bu farklardan iki veya daha fazlas 3sden byk ise sonularn tamam iptal edilir, deney ileminin tamam tekrarlanr. Farklardan hibirinin 3sden byk olmamas durumunda, 20 sonucun tamam hesaba katlr. Geerli klma kriteri (D), aada verilen bant kullanlarak hesaplanr.
D = 100 (x - y ) y

(4)

Burada; D : Geerli klma kriteri, %, x : Geerli klnacak alternatif sktrma donanm kullanlarak elde edilen sonularn ortalama deeri, MPa, y : Referans sarsma cihaz kullanlarak elde edilen sonularn ortalama deeri, MPa dr. (D), mutlak deer olarak en yakn % 0,1e yuvarlatlarak kaydedilir.

11.3.2.3 Gerekler
Her biri seilen imentodan birisine ve geerli klnacak adet donanm setinin birine tekabl eden ve Madde 11.3.2.2ye uygun olarak hesaplanan ve gsterilen geerli klma kriteri Dnin deerinden her biri % 5,0dan kk olmaldr. Hesaplanan D deerlerinden biri veya daha fazlas % 5,0a eit veya byk olursa, alternatif sktrma donanm geerli klnm saylmaz.

22

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Ek A Referans sarsmayla sktrma donanm ve ilemlerine edeer olarak geerlilii klnm alternatif titreimli sktrma donanm ve ilemleri
A.1 Genel
Referans sarsma cihaz Madde 4.6da tarif edilmitir. Bununla birlikte, Madde 1de bu standardda belirtilen hkmlere uygun olarak geerli klnm olmalar artyla, alternatif donanmlar ve ilemlerin kullanlmasna izin verilmitir. Geerli klmaya ynelik olarak, referans ilemlerin alternatifi olan ilemlerin geerli klnmas iin uygulanacak yntem Madde 11de tarif edilmitir. Madde A.2 ve Madde A.3te A ve B olarak belirtilen titreim tablas ve sktrma ilemleri zerinde geerli klma deney programlar gerekletirilmitir. Bunlar, geerli klnm alternatif sktrma donanm rnekleridir. Madde 11.3.1e uygun olarak, her teknik tarif (Madde A.2.1 ve Madde A.3.1), Madde 4.6ya gre geerli klnm bir alternatif olarak kabul edilmeli ve her bir sktrma ilemi tarifi (Madde A.2.2 ve Madde A.3.2) Madde 7.2ye gre geerli klnm bir alternatif olarak kabul edilmelidir.

A.2 Titreim tablas, A

A.2.1 Teknik tarif
Alternatif sktrma donanm olarak kullanlabilecek titreim tablas A, aadakilerden olumaktadr: a) alma yntemi: b) Elektrik kayna: Nominal olarak sinzoidal titreimli elektromanyetik vibratr 1) Voltaj 2) Faz 3) Akm 4) Frekans : 230/240 V : Tek fazl : En fazla 6,3 A : Anma deeri 50 Hz

c) Titreen ktle (bo kalp, har doldurma bal ve kelepe dhil, vibratr hari) : (35,0 1,5) kg d) Tepe noktalar arasndaki dey iletim (titreim) genlii : (0,75 0,05) mm Bu genlik merkezdeki blme duvarlarda ve bo kalbn d kelerinde llr. Not 1 - Titreim tablas, sadece tek eksenli dey tireim retmek zere tasarlanmtr. Titreimin dey genlii devaml olarak gsterilir. Not 2 - Merkezdeki blme duvarlarda ve bo kalbn d kelerinde llen ivme, titreim tablasnn ileyiinin tarif edilmesinde alternatif bir zellik olabilir. (26,0 3,0) m/s2lik bir deer, Madde A.2.1 d)de verilen deere karlk gelmektedir. e) Titreen ktlenin doal frekans f) Titreim plakas: : (53,00 0,25) Hz lem yaplan yzeyi tornalanm plaka. Anma boyutlar en az 400 mm x 300 mm olan bu plaka aadakilerin herhangi biri olabilir: 1) Di mesnetleri olan tek tabakal rijit paslanmaz elik, veya 2) ki tabakal rijit metal (kalnl en az 20 mm). Paslanmaz elikten yaplm st tabakann kalnl en az 2 mm olmal ve alt tabakaya srtnme veya kilit sistemli balant ile kalc ekilde birletirilmelidir. 23

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Not 3 - Titreim ktlesi (kelepeler dhil ancak bo kalp ve har doldurma bal hari olmak zere) arlk merkezinin, birbirine dik (ortogonal) iki dey eksenin kesime noktasnda titreim plakasnn ilem yaplan yzeyi zerine iaretlenmesi tavsiye edilir. g) Ayarlanabilir tespit kollar: Doldurulmu kalbn, titreim plakas zerine, kalp arlk merkezi ile titreim ktlesi arlk merkezi akacak ekilde, plakann ilem yaplan yzeyine iaretlendii gibi yerletirilebilmesine olanak salayan adet ayarlanabilir tespit kolu. Har doldurma bal monte edilmi durumda iken lleri 40 mm x 40 mm x 160 mm olan kalplar iin uygun tespit eleman. 100 kgdan fazla.

h) Kalp kelepesi:

i) Titreim tablas ktlesi:

Not 4 - Titreim tablasnn laboratuvar mobilyas ierisine yerletirilmesi hlinde, dier bir donanma titreim transferini en aza indirgemek amacyla, elektromanyetik vibratrn, en az 200 kglk, titreim yaltm malzemesi zerinde duran bir beton ktlesine kalc olarak sabitlenmesi tavsiye edilir. j) Titreim snmleyiciler: Titreim plakas ile ereve arasna yerletirilen ve aadaki zelliklere sahip lastik yaylar: 1) 2) 3) k) Titreim tablasnn seviye ayar: Shore sertlii Yay oran Boyutlar, ap Ykseklik : : : : 45 145 MPa 50 mm 45 mm

Titreim tablasnn seviyesi, tablann alt yzeyine monte edilen ayar vidalar (ekil A.1) yardmyla, titreim plakasnn ilem yaplan yzeyinin yataydan sapmas 1 mm/myi amayacak ekilde ayarlanr. 120 saniyeye ayarlanabilen ve 1 saniye dorulukla gsterebilen. ilem sresini

l) Otomatik sre ayarlayc:

A.2.2 Titreim tablas A kullanlarak sktrma ilemi

Har hazrlandktan sonra, numune kalplarna yerletirilinceye kadar fazla vakit geirilmez. Har doldurma bal taklm kalp, titreim tablasnn merkezine skca monte sabitlenir. Otomatik sre ayarlayc, toplam (120 1) saniye sonra duracak ekilde ayarlanr. Vibratr altrlr. Kalp blmleri, aadaki ilemler uygulanarak, en fazla 45 saniye ierisinde iki tabaka har ile doldurulur lk tabaka har, kalp blmlerine bir utan dier uca kadar, uygun bir kepe kullanlarak, 15 saniye ierisinde blmler yarya kadar dolacak ekilde yerletirilir.

24

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Aklama 1 2 3 4 5 6 Har doldurma bal Kalp Kelepe Titreim plakas Genlik gsterici, genlik ayar tertibat, sre ayarlayc ve ama dmesinin bulunduu kontrol paneli Ayar vidalar ekil A.1 - Tip A titreim tablasnn ematik gsterimi

15 saniye sonra, birinci tabakada uygulanan ilemlerin ayns uygulanarak, ikinci tabaka har, kalp blmlerine birinci tabakann yerletirilmeye baland ayn utan balamak zere dier uca kadar 15 saniye ierisinde yerletirilir. kinci tabaka har yerletirildiinde, hazrlanan harcn tamam kullanlm olmaldr. Toplam (120 1) saniye titreim uygulandktan sonra vibratr durdurulur, kalp titreim tablasndan itina ile sarsma alnr ve har doldurma bal kartlr. Daha sonra, Madde 7.2de tarif edildii gibi harcn kalptan taan ksm syrlarak alnr, syrma ilemi sonucunda kalbn yan yzleri ve tabanna dklen har temizlenir ve tannabilmeleri amacyla kalplar etiketlenir.

A.3 Titreim tablas, B

A.3.1 Teknik tarif
Alternatif sktrma donanm olarak kullanlabilecek titreim tablas B, aadakilerden olumaktadr: a) alma yntemi: Nominal olarak sinzoidal titreimli elektromanyetik vibratr 25

ICS 91.100.10 b) Elektrik kayna:

TRK STANDARDI 1) Voltaj 2) Faz 3) Akm 4) Frekans : 230/240 V : Tek fazl : Yaklak 6,3 A : Anma deeri 50 Hz

TS EN 196-1/Mart 2009

c) Titreen ktle (bo kalp ve har doldurma bal dhil, vibratr hari) : (43,0 2,0) kg d) Dey iletim ivmesi: (4,50 0,25) g rms, kalbn tabannda orta kalp blm merkezinde llen .

Not - Herhangi yatay dorultudaki en byk ivme 0,5 g rmsdir. e) Titreen ktlenin doal frekans f) Titreim plakas: : (55,50 0,25) Hz lem yaplan yzeyi tornalanm plaka. Anma boyutlar en az 630 mm x 250 mm olan bu plaka aadakilerden oluur: 1) Kalnl (13 2) mm olan tek tabakal rijit yumuak elik. 2) Di mesnetler ve tahrik plakas. g) Kalp kelepesi: Har doldurma bal monte edilmi durumda iken lleri 40 mm x 40 mm x 160 mm olan kalplar iin uygun mengene tipi kelepe. Titreim tablasnn seviyesi, titreim plakasnn ilem yaplan yzeyinin yataydan sapmas 1 mm/myi amayacak ekilde tabla zemine sabitlenerek ayarlanr. 120 saniyeye ayarlanabilen ve ilem sresini 1 saniye dorulukla gsterebilen.

h) Titreim tablasnn seviye ayar:

i) Otomatik sre ayarlayc:

A.3.2 Titreim tablas B kullanlarak sktrma ilemi

Titreim tablasnn st yzeyi yatay olacak ekilde ayarlanr ve temizlenir. Kalp, Madde 4.5e gre hazrlanr ve monte edilir. Kalp taban plakasnn alt yzeyinin dz ve temiz olmas salanr. Kalp ve har doldurma bal titreim tablasna skca kelepelenir ve titreim tablasnn ivmesi (4,50 0,25) g rms olacak ekilde ayarlanr. Har hazrlandktan sonra, numune kalplarna yerletirilinceye kadar fazla vakit geirilmez. Otomatik sre ayarlayc, toplam (120 1) saniye sonra duracak ekilde ayarlanr. Vibratr altrlr. Kalp blmleri, aadaki ilemler uygulanarak, en fazla 45 saniye ierisinde har ile doldurulur Kalp blmleri, 15 saniye ierisinde, yarsna kadar uygun bir kepe kullanlarak har ile doldurululur. Vibratr alr ekilde 15 saniye beklendikten sonra, birinci ile ayn ilemler uygulanarak ikinci tabaka har da 15 saniye ierisinde ilave edilir. Har kalb azndan hafife taacak ekilde doldurulmaldr. Toplam (120 1) saniye titreim uygulandktan sonra, vibratr otomatik olarak veya elle durdurulur. Kalp titreim tablasndan itina ile sarsma alnr ve har doldurma bal kartlr. Daha sonra, Madde 7.2de tarif edildii gibi harcn kalptan taan ksm syrlarak alnr, syrma ilemi sonucunda kalbn yan yzleri ve tabanna dklen har temizlenir ve tannabilmeleri amacyla kalplar etiketlenir.

26

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Aklamalar 1 2 3 4 5 6 7 Har doldurma bal Kalp Mengene tipi kelepe Titreim plakas Elektromanyetik vibratr Titreim snmleyiciler Kontrol paneli

ekil A.2 - Tip B titreim tablasnn ematik gsterimi

27