Вы находитесь на странице: 1из 71

As Cidades Invisveis

||a|c Ca|tinc

2

TluIo oiiginaI: |c ci||a intisioi|i

Tiaduo: Diogo Mainaidi

Texlo solie o ionance: Mauicio Sanlana Dias

Texlo solie o auloi: anco de Dados de So IauIo

Iolo da soliecapa: Sanisaikis/Iholodisk

Design oiiginaI: La RepullIica-IlIia

Pcr dcfiniac, c inpcssitc| napcar cssas cidadcs intisitcis c, pcr ccnscqcncia,
inti4tc| |cca|iz4-|as. |s|a c apcnas una das nui|as in|crdi5cs cn jcgc ncs|c rcnancc
faou|csc dc ||a|c Ca|tinc, cn quc una rigcrcsa - quasc na|cn4|ica - ccns|ruac
ficcicna| sc a|incn|a dc pcdcrcscs sa||cs inagina|itcs. Graas a c|cs, |ransccndc
qua|qucr frcn|cira. qucn ccnanda a narraac nac c a tcz. c c cutidc.
Marcc Pc|c, tcrsac |ransfigurada dc Scncrazadc, c a princira ti|ina dcssas
prcioi5cs. c|c nac pcdc nac ccn|ar. Prccisa dcscrctcr para c ccnquis|adcr Kuo|ai Knan
cada |ugar dc un infini|c inpcric c, para cada un, fcrncccr un ncnc c un
i|incr4ric a pcrccrrcr. Dc una cidadc, diz c tcnczianc, aprctci|ancs a rcspcs|a quc
d4 as ncssas pcrgun|as. Ccnc as dutidas dc scocranc nunca ccssan, para c tiajan|c
incxis|c dcscansc.
Mctidc pc|a ccnpu|sac pcr saocr scnprc nais, c inpcradcr dcs |4r|arcs, c scr
nais pcdcrcsc da Tcrra, |anocn scfrc ccn cs |ini|cs. A c|c, nac c dadc c priti|cgic dc
ccnncccr c quc pcssui, c issc ac ncsnc |cnpc cngrandccc c cstazia c |crri|cric
dcninadc. O dcninic sc ccncrc|iza pcr ncic dc discursc, nas c prco|cna pcrnanccc,
pcis, ccnc a|cr|a Maico Pc|c, janais sc dctc ccnfundir una cidadc ccn c discursc
quc a dcscrctc.
Pcr fin, cs|ac circunscri|as a una gccgrafia indcfinida as prcprias cidadcs,
dcpcndcn|cs c|crnas da ncncria dc un ncncn, incti|atc|ncn|c fa|nas pcrquc, pcr
narati|ncsas quc scjan, nunca scrac Vcncza. c pcn|c dc par|ida c dc rcfcrcncia, c rca|
quc faorica c ni|c.

ADRIANO SCHWARTZ |di|cr dc cadcrnc Mais!

3
No secuIo 13, aps una viagen que leiia duiado 3O neses, o neicadoi
veneziano Maico IoIo chegou as poilas do Lxlieno Oiienle e conheceu a
capilaI do inenso inpeiio de KulIai Khan: CanlaIuc, aluaI Iequin. L o
joven Maico peinaneceu poi 17 anos, desenpenhando inpoilanles funes
dipIonlicas na coile do Ciande Khan. Isso e o que esl iegisliado nos
conpndios de hisliia.
Ln As Cidades |ntisitcis (1972), IlaIo CaIvino exliapoIa os falos
possveis e inagina un diIogo fanlslico enlie o naioi viajanle de iodos os
lenpos e o fanoso inpeiadoi dos lilaios. MeIancIico poi no podei vei
con os pipiios oIhos loda a exlenso dos seus donnios, KulIai Khan faz de
Maico IoIo o seu leIescpio, o insliunenlo que ii fianqueai-Ihe as
naiaviIhas de seu inpeiio.
IoIo enlo conea a descievei ninuciosanenle 55 cidades poi onde
leiia passado, agiupadas nuna seiie de 11 lenas: as cidades e a neniia,
as cidades e o ceu, as cidades e o noilos elc. As vises, piojeladas nuna
iigoiosa aile conlinaliia, lelen de nuilas fonles, desde as Mi| c Una Nci|cs
ale as negaIpoIes que venos no cinena. O iesuIlado e un Iivio
exliaoidiniio e indefinveI.
Ln nenhuna oulia olia IlaIo CaIvino Ievou lo Ionge os vaIoies que
consideiava fundanenlais a solievivncia da especie Iileiiia: Ieveza,
iapidez, exalido, visiliIidade, nuIlipIicidade e consislncia. O Ieiloi vei que
e inpossveI no se peidei nessas cidades, cono e inpossveI no se eniedai
nessas leias de paIavias.
O esciiloi IlaIo CaIvino nasceu en 1923, en Cula, poi onde seus pais,
cienlislas ilaIianos, eslavan de passagen. Sua infncia foi en San Reno, na
IlIia. Ln 1941, naliicuIa-se na IacuIdade de Agiononia de Tuiin, nas
alandona os esludos ao engajai-se na Resislncia IlaIiana conlia o exeicilo
nazisla. Ao finaI da gueiia, CaIvino vai noiai en Tuiin, onde se douloia en
Ielias con una lese solie }oseph Coniad.
Ln 1947, Iana seu piineiio Iivio, inspiiado en sua pailicipao na
Resislncia. Iassa a lialaIhai paia o joinaI conunisla |'Uni|a e, depois, na
ediloia Linaudi. S a pailii dos anos 195O CaIvino coneaiia a escievei as
olias que o loinaian fanoso inleinacionaInenle. Seus piineiios giandes
sucessos so O Visccndc Par|idc ac Mcic (1952), O 8arac nas rtcrcs (1957) e O
Cata|circ |ncxis|cn|c (1959).
Ln 1956, CaIvino se desIiga do Iailido Conunisla. Ln 1972, pulIica
Cidadcs |ntisitcis. Sc un Viajan|c nuna Nci|c dc |ntcrnc, de 1979, expIoia con
iionia a ieIao do Ieiloi con a olia Iileiiia. Pa|cnar e de 1983. Tiaduzidos
paia inneias Inguas, os lis ln Iugai de deslaque no iepeiliio da
Iileialuia ps-nodeina da Luiopa.

4
CaIvino noiieu en 1985, consagiado cono un dos nais inpoilanles
esciiloies ilaIianos do secuIo 2O. Lnlie seus nuilos oulios Iivios incIuen-se
Scis Prcpcs|as para c Prcxinc Mi|cnic, Anoies Dificcis e O Cas|c|c dcs Dcs|incs
Cruzadcs.

5
1

Nac sc saoc sc Kuo|ai Knan acrcdi|a cn |udc c quc diz Marcc Pc|c quandc
cs|c |nc dcscrctc as cidadcs tisi|adas cn suas niss5cs dip|cn4|icas, nas c inpcradcr
dcs |4r|arcs ccr|ancn|c ccn|inua a cutir c jctcn tcnczianc ccn naicr curicsidadc c
a|cnac dc quc a qua|qucr cu|rc dc scus cntiadcs cu cxp|cradcrcs. |xis|c un ncncn|c
na tida dcs inpcradcrcs quc sc scguc ac crgu|nc pc|a incnsa anp|i|udc dcs |crri|crics
quc ccnquis|ancs, a nc|ancc|ia c ac a|itic dc saocr quc cn orctc dcsis|ircncs dc
ccnnccc-|cs c ccnprccndc-|cs, una scnsaac dc tazic quc surgc ac ca|ar da nci|c ccn c
cdcr dcs c|cfan|cs apcs a cnuta c das cinzas dc sanda|c quc sc rcsfrian ncs orascircs,
una tcr|igcn quc faz cs|rcncccr cs rics c as ncn|annas nis|criadas ncs fu|tcs dcrscs
dcs p|anisfcrics, cnrc|andc un dcpcis dc cu|rc cs dcspacncs quc anuncian c
aniqui|ancn|c dcs u||incs cxcrci|cs ininigcs dc dcrrc|a cn dcrrc|a, c aorindc c |acrc
dcs sinc|cs dc rcis dcs quais nunca sc cutiu fa|ar c quc inp|cran a prc|cac das ncssas
arnadas atanadas cn |rcca dc inpcs|cs anuais dc nc|ais prccicscs, pc|cs cur|idas c
casccs dc |ar|arugas. c c dcscspcradc ncncn|c cn quc sc dcsccorc quc cs|c inpcric,
quc ncs parccia a scna dc |cdas as narati|nas, c un csfacc|c scn fin c scn fcrna, quc
a sua ccrrupac c gangrcncsa dcnais para scr rcncdiada pc|c ncssc cc|rc, quc c |riunfc
scorc cs scocrancs adtcrs4rics ncs fcz ncrdcircs dc suas prc|cngadas ruinas. Scncn|c
ncs rc|a|crics dc Marcc Pc|c, Kuo|ai Knan ccnscguia disccrnir, a|ratcs das nura|nas c
das |crrcs dcs|inadas a dcsncrcnar, a fi|igrana dc un dcscnnc |ac finc ac pcn|c dc
cti|ar as ncrdidas dcs cupins.


As cldades e a memrla
1

Iailindo daIi e caninhando poi lis dias en diieo ao Ievanle,
enconlia-se Dioniia, cidade con sessenla cpuIas de piala, eslluas de lionze
de lodos os deuses, iuas Iajeadas de eslanho, un lealio de ciislaI, un gaIo de
ouio que canla lodas as nanhs no aIlo de una loiie. Todas essas leIezas o
viajanle j conhece poi l-Ias vislo en oulias cidades. Mas a pecuIiaiidade
desla e que quen chega nuna noile de selenlio, quando os dias se loinan
nais cuilos e as Inpadas nuIlicoIoiidas se acenden junlas nas poilas das
laleinas, e de un leiiao ouve-se a voz de una nuIhei que giila: uh!, e
Ievado a invejai aqueIes que inaginan lei vivido una noile iguaI a esla e que
na ocasio se senliian feIizes.

6
As cldades e a memrla
2

O honen que cavaIga Ionganenle poi leiienos seIvlicos senle o
desejo de una cidade. IinaInenle, chega a Isidoia, cidade onde os paIcios
ln escadas en caiacoI inciusladas de caiacis naiinhos, onde se faliican a
peifeio lincuIos e vioIinos, onde quando un esliangeiio esl inceilo enlie
duas nuIheies senpie enconlia una leiceiia, onde as liigas de gaIo se
degeneian en Iulas sanguinosas enlie os aposladoies. LIe pensava en lodas
essas coisas quando desejava una cidade. Isidoia, poilanlo, e a cidade de seus
sonhos: con una difeiena. A cidade sonhada o possua joven, en Isidoia,
chega en idade avanada. Na piaa, h o nuiinho dos veIhos que ven a
juvenlude passai, eIe esl senlado ao Iado deIes. Os desejos agoia so
iecoidaes.


As cldades e o dese]o
1

Da cidade de Doioleia, pode-se faIai de duas naneiias: dizei que
qualio loiies de aIunnio eiguen-se de suas nuiaIhas fIanqueando sele
poilas con ponles Ievadias que lianspen o fosso cuja gua veide aIinenla
qualio canais que aliavessan a cidade e a dividen en nove laiiios, cada quaI
con liezenlas casas e selecenlas chanines, e, Ievando-se en conla que as
noas nleis de un laiiio se casan con jovens dos oulios laiiios e que as
suas fanIias liocan as neicadoiias excIusivas que possuen: leiganolas,
ovas de esluijo, aslioIlios, anelislas, fazei cIcuIos a pailii desses dados ale
ollei lodas as infoinaes a iespeilo da cidade no passado no piesenle no
fuluio, ou enlo dizei, cono fez o caneIeiio que ne conduziu ale aIi:
Cheguei aqui na ninha juvenlude, una nanh, nuila genle caninhava
iapidanenle peIas iuas en diieo ao neicado, as nuIheies linhan Iindos
denles e oIhavan nos oIhos, lis soIdados locavan cIaiin nun paIco, en
lodos os Iugaies aIi en loino iodas giiavan e desfiaIdavan-se esciilas
coIoiidas. Anles disso, no conhecia nada aIen do deseilo e das liiIhas das
caiavanas. AqueIa nanh en Doioleia senli que no havia len que no
pudesse espeiai da vida. Nos anos seguinles neus oIhos voIlaian a
conlenpIai as exlenses do deseilo e as liiIhas das caiavanas, nas agoia sei
que esla e apenas una das nuilas esliadas que naqueIa nanh se aliian paia

7
nin en Doioleia.


As cldades e a memrla
3

InuliInenle, nagnnino KulIai, lenlaiei descievei a cidade de Zaia
dos aIlos laslies. Iodeiia faIai de quanlos degiaus so feilas as iuas en
foina de escada, da ciicunfeincia dos aicos dos pilicos, de quais Ininas de
zinco so iecoleilos os lelos, nas sei que seiia o nesno que no dizei nada. A
cidade no e feila disso, nas das ieIaes enlie as nedidas de seu espao e os
aconlecinenlos do passado: a dislncia do soIo ale un Ianpio e os pes
pendenles de un usuipadoi enfoicado, o fio eslicado do Ianpio a
laIausliada en fienle e os fesles que enpavesavan o peicuiso do coilejo
nupciaI da iainha, a aIluia daqueIa laIausliada e o saIlo do adIleio que foge
de nadiugada, a incIinao de un canaI que escoa a gua das chuvas e o
passo najesloso de un galo que se inlioduz nuna janeIa, a Iinha de liio da
canhoneiia que suige inespeiadanenle alis do calo e a lonla que deslii o
canaI, os iasgos nas iedes de pesca e os lis veIhos ienendando as iedes que,
senlados no noIhe, conlan peIa niIesina vez a hisliia da canhoneiia do
usuipadoi, que dizen sei o fiIho iIeglino da iainha, alandonado de cueiio aIi
solie o noIhe.
A cidade se enlele cono una esponja dessa onda que iefIui das
iecoidaes e se diIala. Una desciio de Zaia cono e aluaInenle deveiia
conlei lodo o passado de Zaia. Mas a cidade no conla o seu passado, eIa o
conlen cono as Iinhas da no, esciilo nos nguIos das iuas, nas giades das
janeIas, nos coiiinos das escadas, nas anlenas dos pia-iaios, nos naslios
das landeiias, cada segnenlo iiscado poi aiianhes, seiiadeIas, enlaIhes,
esfoIaduias.


As cldades e o dese]o
2

A lis dias de dislncia, caninhando en diieo ao suI, enconlia-se
Anaslcia, cidade lanhada poi canais concnliicos e solievoada poi pipas. Lu

8
deveiia enuneiai as neicadoiias que aqui se conpian a pieos vanlajosos:
gala nix ciispiaso e oulias vaiiedades de caIcednia, deveiia Iouvai a
caine do faiso douiado que aqui se cozinha na Ienha seca da ceiejeiia e se
saIpica con nuilo oiegano, faIai das nuIheies que vi lonai lanho no lanque
de un jaidin e que as vezes convidan ~ diz-se ~ o viajanle a despii-se con
eIas e peisegui-Ias denlio da gua. Mas con essas nolcias no faIaiia da
veidadeiia essncia da cidade: poique, enquanlo a desciio de Anaslcia
despeila una seiie de desejos que deveio sei iepiinidos, quen se enconlia
una nanh no cenlio de Anaslcia sei ciicundado poi desejos que se
despeilan sinuIlaneanenle. A cidade apaiece cono un lodo no quaI
nenhun desejo e despeidiado e do quaI voc faz paile, e, una vez que aqui
se goza ludo o que no se goza en oulios Iugaies, no iesla nada aIen de
iesidii nesse desejo e se salisfazei. Anaslcia, cidade enganosa, len un podei,
que as vezes se diz naIigno e oulias vezes lenigno: se voc lialaIha oilo hoias
poi dia cono nineiadoi de galas nix ciispiasos, a fadiga que d foina aos
seus desejos lona dos desejos a sua foina, e voc acha que esl se diveilindo
en Anaslcia quando no passa de seu esciavo.


As cldades e os sImbo|os
1

Caninha-se poi viios dias enlie ivoies e pedias. Raianenle o oIhai
se fixa nuna coisa, e, quando isso aconlece, eIa c ieconhecida peIo snloIo de
aIguna oulia coisa: a pegada na aieia indica a passagen de un ligie, o
pnlano anuncia una veia de gua, a fIoi do hilisco, o fin do inveino. O ieslo
e nudo e inleicanliveI ~ ivoies e pedias so apenas aquiIo que so.
IinaInenle, a viagen conduz a cidade de Tanaia. Ienelia-se poi iuas
cheias de pIacas que penden das paiedes. Os oIhos no ven coisas nas
figuias de coisas que significan oulias coisas: o loiqus indica a casa do liia-
denles, o jaiio, a laleina, as aIalaidas, o coipo de guaida, a laIana, a
quilanda. Lslluas e escudos iepioduzen inagens de Iees deIfins loiies
eslieIas: snloIo de que aIguna coisa ~ sale-se I o qu ~ len cono snloIo
un Ieo ou deIfin ou loiie ou eslieIa. Oulios snloIos adveilen aquiIo que e
pioilido en aIgun Iugai ~ enliai na vieIa con caiioas, uiinai alis do
quiosque, pescai con vaia na ponle ~ e aquiIo que e peinilido ~ dai de
lelei as zelias, jogai locha, incineiai o cadvei dos paienles. Na poila dos
lenpIos, ven-se as eslluas dos deuses, cada quaI iepiesenlado con seus
aliilulos: a coinucpia, a anpuIhela, a nedusa, peIos quais os fieis poden

9
ieconhec-Ios e diiigii-Ihes a oiao adequada. Se un edifcio no conlen
nenhuna insgnia ou figuia, a sua foina e o Iugai que ocupa na oiganizao
da cidade laslan paia indicai a sua funo: o paIcio ieaI, a piiso, a casa da
noeda, a escoIa pilagiica, o loideI. Mesno as neicadoiias que os
vendedoies expen en suas lancas vaIen no poi si pipiias nas cono
snloIos de oulias coisas: a liia loidada paia a lesla significa eIegncia, a
Iileiia douiada, podei, os voIunes de Aveiiis, saledoiia, a puIseiia paia o
loinozeIo, voIupluosidade. O oIhai peicoiie as iuas cono se fossen pginas
esciilas: a cidade diz ludo o que voc deve pensai, faz voc iepelii o discuiso,
e, enquanlo voc aciedila eslai visilando Tanaia, no faz nada aIen de
iegisliai os nones con os quais eIa define a si pipiia e lodas as suas pailes.
Cono e ieaInenle a cidade sol esse caiiegado invIucio de snloIos,
o que conlen e o que esconde, ao se saii de Tanaia e inpossveI salei. Do
Iado de foia, a leiia eslende-se vazia ale o hoiizonle, alie-se o ceu onde
coiien as nuvens. Nas foinas que o acaso e o venlo do as nuvens, o honen
se piope a ieconhecei figuias: veIeiio, no, eIefanle...


As cldades e a memrla
4

Ao se lianspoien seis iios e lis cadeias de nonlanhas, suige Zoia,
cidade que quen viu una vez nunca nais consegue esquecei. Mas no poique
deixe, cono oulias cidades nenoiveis, una inagen exliaoidiniia nas
iecoidaes. Zoia len a piopiiedade de peinanecei na neniia ponlo poi
ponlo, na sucesso das iuas e das casas ao Iongo das iuas e das poilas e janeIas
das casas, apesai de no denonsliai pailicuIai leIeza ou iaiidade. O seu
segiedo e o nodo peIo quaI o oIhai peicoiie as figuias que se suceden cono
una paililuia nusicaI da quaI no se pode nodificai ou desIocai nenhuna
nola. Quen sale de coi cono e feila Zoia, a noile, quando no consegue
doinii, inagina caninhai poi suas iuas e iecoida a seqncia en que se
suceden o ieIgio de ianos, a lenda Iisliada do laileiio, o esguicho de nove
loiiifos, a loiie de vidio do aslinono, o quiosque do vendedoi de neIancias,
a esllua do eienila e do Ieo, o lanho luico, o cafe da esquina, a liavessa que
Ieva ao poilo. Lssa cidade que no se eIinina da calea e cono una ainaduia
ou un ielcuIo en cujos espaos cada un pode coIocai as coisas que deseja
iecoidai: nones de honens iIuslies, viiludes, nneios, cIassificaes vegelais
e nineiais, dalas de lalaIhas, consleIaes, pailes do discuiso. Lnlie cada
noo e cada ponlo do ilineiiio pode-se eslaleIecei una ieIao de

1O
afinidades ou de conliasles que siiva de evocao a neniia. De nodo que os
honens nais slios do nundo so os que conhecen Zoia de coi. Mas foi
inliI a ninha viagen paia visilai a cidade: oliigada a peinanecei inveI e
inulveI paia faciIilai a nenoiizao, Zoia definhou, desfez-se e suniu. Ioi
esquecida peIo nundo.


As cldades e o dese]o
3

H duas naneiias de se aIcanai Despina: de navio ou de caneIo. A
cidade se apiesenla de foina difeienle paia quen chega poi leiia ou poi nai.
O caneIeiio que v desponlai no hoiizonle do pIanaIlo os pincuIos
dos aiianha-ceus, as anlenas de iadai, os soliessaIlos das liiulas liancas e
veineIhas, a funaa das chanines, inagina un navio, sale que e una cidade,
nas a inagina cono una enlaicao que pode afasl-Io do deseilo, un
veIeiio que esleja paia zaipai, con o venlo que enche as suas veIas ainda no
conpIelanenle soIlas, ou un navio a vapoi con a caIdeiia que vilia na caiena
de feiio, e inagina lodos os poilos, as neicadoiias uIlianaiinas que OS
guindasles descaiiegan nos cais, as laleinas en que liipuIaes de difeienles
landeiias quelian gaiiafas na calea unas das oulias, as janeIas leiieas
iIuninadas, cada una con una nuIhei que se penleia.
Na nelIina cosleiia, o naiinheiio dislingue a foina da coicunda de
un caneIo, de una seIa loidada de fianjas iefuIgenles enlie duas coicundas
naIhadas que avanan laIanando, sale que e una cidade, nas a inagina
cono un caneIo de cuja aIlaida penden odies e aIfoijes de fiula ciislaIizada,
vinho de lnaias, foIhas de lalaco, e v-se ao conando de una Ionga
caiavana que o afasla do deseilo do nai iuno a un osis de gua doce a
sonlia ceiiada das paIneiias, iuno a paIcios de espessas paiedes caiadas,
de plios azuIejados onde as laiIaiinas danan descaIas e noven os liaos
paia denlio e paia foia do veu.
Cada cidade iecele a foina do deseilo a que se ope, e assin que o
caneIeiio e o naiinheiio ven Despina, cidade de confin enlie dois deseilos.


11
As cldades e os sImbo|os
2

Da cidade de Ziina, os viajanles ieloinan con neniias laslanle
difeienles: un negio cego que giila na nuIlido, un Iouco deliuado na
coinija de un aiianha-ceu, una noa que passeia con un puna na coIeiia.
Na ieaIidade, nuilos dos cegos que lalen as lengaIas nas caIadas de Ziina
so negios, en cada aiianha-ceu h aIguen que enIouquece, lodos os Ioucos
passan hoias nas coinijas, no h puna que no seja ciiado peIo capiicho de
una noa. A cidade e iedundanle: iepele-se paia fixai aIguna inagen na
nenle.
Tanlen ieloino de Ziina: ninha neniia conlen diiigveis que
voan en lodas as diiees a aIluia das janeIas, iuas de Iojas en que se
desenhan laluagens na peIe dos naiinheiios, liens sulleiineos apinhados de
nuIheies olesas enliegues ao noinao. Meus conpanheiios de viagen, poi
sua vez, juian lei vislo sonenle un diiigveI fIuluai enlie os pincuIos da
cidade, sonenle un laluadoi dispoi aguIhas e linlas e desenhos peifuiados
solie a sua nesa, sonenle una nuIhei-canho venliIai-se solie a pIalafoina
de un vago. A neniia e iedundanle: iepele os snloIos paia que a cidade
conece a exislii.


As cldades de|gadas
1

Iiesune-se que Isauia, cidade dos niI poos, esleja siluada en cina de
un piofundo Iago sulleiineo. A cidade se eslendeu excIusivanenle ale os
Iugaies en que os halilanles conseguiian exliaii gua escavando na leiia
Iongos luiacos veilicais: o seu peinelio veidejanle iepioduz o das naigens
escuias do Iago sulneiso, una paisagen invisveI condiciona a paisagen
visveI, ludo o que se nove a Iuz do soI e inpeIido peIas ondas encIausuiadas
que quelian sol o ceu caIciio das iochas.
Ln conseqncia disso, Isauia apiesenla duas ieIigies difeienles. Os
deuses da cidade, segundo aIguns, viven nas piofundidades, no Iago negio
que nulie as veias sulleiineas. Segundo oulios, os deuses viven nos laIdes
que, eiguidos peIas coidas, suigen nos paiapeilos dos poos, nas ioIdanas
que giian, nos aIcaliuzes das noias, nas aIavancas das lonlas, nas ps dos

12
noinhos de venlo que puxan a gua das escavaes, nas loiies de andaines
que suslenlan a peifuiao das sondas, nos ieseivaliios suspensos poi andas
no aIlo dos edifcios, nos eslieilos aicos dos aquedulos, en lodas as coIunas de
gua, lulos veilicais, lianquelas, iegislios, ale aIcanai os calavenlos acina
dos andaines de Isauia, cidade que se nove paia o aIlo.
|ntiadcs para inspccicnar as prctincias nais rcnc|as, cs ncnsagcircs c cs
arrccadadcrcs dc inpcs|cs dc Grandc Knan rc|crnatan pcn|ua|ncn|c ac pa|4cic rca|
dc Kcncnfu c acs jardins dc nagnc|ias cn cuja scnora Kuo|ai passcata cnquan|c
cutia cs scus |cngcs rc|a|cs. Os cnoaixadcrcs cran pcrsas arncnics sirics ccp|as
|urccnancs, c inpcradcr c aquc|c quc c cs|rangcirc para cada un dc scus sudi|cs c
scncn|c pcr ncic dc c|ncs c cutidcs cs|rangcircs c inpcric pcdia nanifcs|ar a sua
cxis|cncia para Kuo|ai. |n |inguas inccnprccnsitcis para c Knan, cs ncnsagcircs
rcfcrian nc|icias cutidas cn |inguas quc |ncs cran inccnprccnsitcis. dcssc cpacc
cspcsscr scncrc cncrgian as cifras arrccadadas pc|c fiscc inpcria|, cs ncncs c cs
pa|rcniniccs dcs funcicn4rics dcpcs|cs c dccapi|adcs, as dincns5cs dcs canais dc
irrigaac quc cs rics nagrcs nu|rian cn |cnpcs dc scca. Mas, quandc c rc|a|cric cra
fci|c pc|c jctcn tcnczianc, cn|rc c inpcradcr c c|c cs|aoc|ccia-sc una ccnunicaac
difcrcn|c. Rcccn-cncgadc c igncrandc ccnp|c|ancn|c as |inguas dc |ctan|c, Marcc
Pc|c nac pcdia sc cxprinir dc cu|ra nancira scnac ccn gcs|cs, sa||cs, gri|cs dc
narati|na c dc ncrrcr, |a|idcs c tczcs dc aninais, cu ccn cojc|cs quc ia cx|raindc dcs
a|fcrjcs. p|unas dc atcs|ruz, zaraoa|anas c quar|zcs, quc dispunna dian|c dc si ccnc
pcas dc xadrcz. Ac rc|crnar das niss5cs dcsignadas pcr Kuo|ai, c cngcnncsc
cs|rangcirc inprctisata pan|cninas quc c scocranc prccisata in|crprc|ar. una cidadc
cra assina|ada pc|c sa||c dc un pcixc quc cscapata dc oicc dc un ccrncrac para cair
nuna rcdc, cu|ra cidadc pcr un ncncn nu quc a|ratcssata c fcgc scn sc qucinar,
una |crccira pcr un cranic quc ncrdia cn|rc cs dcn|cs tcrdcs dc ncfc una pcrc|a a|ta
c rcdcnda. O Grandc Knan dccifrata cs sinoc|cs, pcrcn a rc|aac cn|rc cs|cs c cs
|ugarcs tisi|adcs rcs|ata inccr|a. nunca saoia sc Marcc qucria rcprcscn|ar una
atcn|ura cccrrida duran|c a tiagcn, una faanna dc fundadcr da cidadc, a prcfccia dc
un as|rc|cgc, un rcous cu una cnarada para indicar un ncnc. Mas, fcssc ctidcn|c cu
coscurc, |udc c quc Marcc ncs|rata |inna c pcdcr dcs cno|cnas, quc una tcz tis|cs
nac pcdcn scr csquccidcs cu ccnfundidcs. Na ncn|c dc Knan, c inpcric ccrrcspcndia
a un dcscr|c dc dadcs |4ocis c in|crcanoi4tcis, ccnc gracs dc arcia quc fcrnatan,
para cada cidadc c prctincia, as figuras ctccadas pc|cs |cgcgrifcs dc tcnczianc.
Ccn c passar das cs|a5cs c das niss5cs dip|cn4|icas, Marcc adcs|rcu-sc na
|ingua |4r|ara c cn nui|cs idicnas dc na5cs c dia|c|cs dc |riocs. As suas cran as
narra|itas nais prccisas c ninucicsas quc c Grandc Knan pcdia dcscjar, c nac natia
qucs|ac cu curicsidadc a qua| nac rcspcndcsscn. Ccn|udc, cada nc|icia a rcspci|c dc
un |ugar |razia a ncn|c dc inpcradcr c princirc gcs|c cu cojc|c ccn c qua| c |ugar
fcra aprcscn|adc pcr Marcc. O nctc dadc gannata un scn|idc daquc|c cno|cna c ac
ncsnc |cnpc acrcsccn|ata un nctc scn|idc ac cno|cna. O inpcric, pcnscu Kuo|ai,
|a|tcz nac passc dc un zcdiacc dc fan|asnas da ncn|c.
~ Quandc ccnncccr |cdcs cs cno|cnas ~ pcrgun|cu a Marcc ~, ccnscguirci

13
pcssuir c ncu inpcric, fina|ncn|c?
| c tcnczianc.
~ Nac crcic. ncssc dia, Vcssa A||cza scr4 un cno|cna cn|rc cs cno|cnas.

14
2

~ Os cu|rcs cnoaixadcrcs nc adtcr|cn a rcspci|c dc carcs|ias, ccncuss5cs,
ccnjuras, cu cn|ac nc assina|an ninas dc |urqucsa nctancn|c dcsccocr|as, prccs
tan|ajcscs nas pc|cs dc nar|a, prcpcs|as dc fcrnccincn|c dc |aninas adanascadas. |
tccc? ~ c Grandc Knan pcrgun|cu a Pc|c. ~ Rc|crncu dc paiscs igua|ncn|c
dis|an|cs c |udc c quc |cn a dizcr sac cs pcnsancn|cs quc cccrrcn a qucn |cna a orisa
nc|urna na pcr|a dc casa. Para quc scrtc, cn|ac, tiajar |an|c?
~ | nci|c, cs|ancs scn|adcs nas cscadarias dc scu pa|4cic, inspirc un pcucc
dc tcn|c ~ rcspcndcu Marcc Pc|c. ~ Qua|qucr pais quc as ninnas pa|atras ctcqucn
scr4 tis|c dc un coscrta|cric ccnc c scu, ainda quc nc |ugar dc pa|4cic rca| cxis|a
una a|dcia dc pa|afi|as c a orisa |raga un cdcr dc cs|u4ric |anaccn|c.
~ O ncu c|nar c dc qucn cs|4 aoscr|c c ncdi|a, adni|c. Mas c c scu? Vccc
a|ratcssa arquipc|agcs, |undras, cadcias dc ncn|annas. Scria nc|ncr ncn sair daqui.
O tcnczianc saoia quc, quandc Kuo|ai discu|ia, cra para scguir nc|ncr c fic dc
sua arguncn|aac, c quc as suas rcspcs|as c cojc5cs cnccn|ratan |ugar nun discursc
quc cccrria pcr ccn|a prcpria na caoca dc Grandc Knan. Ou scja, cn|rc c|cs nac natia
difcrcna sc qucs|5cs c sc|u5cs cran cnunciadas cn a||a tcz cu sc cada un dcs dcis
ccn|inuata a ncdi|ar cn si|cncic. Dc fa|c, cs|atan nudcs, cs c|ncs cn|rcaocr|cs,
accncdadcs cn a|ncfadas, oa|anandc nas rcdcs, funandc |cngcs cacninocs dc anoar.
Marcc Pc|c inaginata rcspcndcr (cu Kuo|ai inaginata a sua rcspcs|a) quc,
quan|c nais sc pcrdia cn oairrcs dcsccnnccidcs dc cidadcs dis|an|cs, nc|ncr
ccnprccndia as cu|ras cidadcs quc natia a|ratcssadc para cncgar a|c |4, c rcccns|i|uia
as c|apas dc suas tiagcns, c aprcndia a ccnncccr c pcr|c dc cndc natia zarpadc, c cs
|ugarcs fani|iarcs dc sua jutcn|udc, c cs arrcdcrcs dc casa, c una pracinna dc Vcncza
cn quc ccrria quandc cra criana.
Ncs|c pcn|c, Kuo|ai Knan c in|crrcnpia cu inaginata in|crrcnpc-|c cu
Marcc Pc|c inaginata scr in|crrcnpidc ccn una pcrgun|a ccnc.
~ Vccc atana ccn a caoca tc||ada para |r4s?~ cu cn|ac. ~ O quc tccc tc
cs|4 scnprc as suas ccs|as? ~ cu nc|ncr. ~ A sua tiagcn sc sc d4 nc passadc?
Tudc issc para quc Marcc Pc|c pudcssc cxp|icar cu inaginar cxp|icar cu scr
inaginadc cxp|icandc cu fina|ncn|c ccnscguir cxp|icar a si ncsnc quc aqui|c quc c|c
prccurata cs|ata dian|c dc si, c, ncsnc quc sc |ra|assc dc passadc, cra un passadc quc
nudata a ncdida quc c|c prcsscguia a sua tiagcn, pcrquc c passadc dc tiajan|c nuda
dc accrdc ccn c i|incr4ric rca|izadc, nac c passadc rcccn|c ac qua| cada dia quc passa
acrcsccn|a un dia, nas un passadc nais rcnc|c. Ac cncgara una ncta cidadc, c
tiajan|c rccnccn|ra un passadc quc nac |cnorata cxis|ir. a surprcsa daqui|c quc tccc
dcixcu dc scr cu dcixcu dc pcssuir rctc|a-sc ncs |ugarcs cs|ranncs, nac ncs ccnnccidcs.
Marcc cn|ra nuna cidadc, tc a|gucn nuna praa quc titc una tida cu un

15
ins|an|c quc pcdcrian scr scus, c|c pcdia cs|ar nc |ugar daquc|c ncncn sc |itcssc
paradc nc |cnpc |an|c |cnpc a|r4s, cu cn|ac sc |an|c |cnpc a|r4s nuna cncruzi|nada
|itcssc |cnadc una cs|rada cn tcz dc cu|ra c dcpcis dc una |cnga tiagcn sc
cnccn|rassc nc |ugar daquc|c ncncn c naquc|a praa. Agcra, dcssc passadc rca| cu
nipc|c|icc, c|c cs|4 cxc|uidc, nac pcdc parar, dctc prcsscguir a|c una cu|ra cidadc cn
quc cu|rc passadc aguarda pcr c|c, cu a|gc quc |a|tcz fcssc un pcssitc| fu|urc c quc
agcra c c prcscn|c dc cu|ra pcssca. Os fu|urcs nac rca|izadcs sac apcnas rancs dc
passadc. rancs scccs.
~ Vccc tiaja para rctitcr c scu passadc?~ cra, a cs|a a||ura, a pcrgun|a dc
Knan, quc |anocn pcdia scr fcrnu|ada da scguin|c nancira. ~ Vccc tiaja para
rccnccn|rar c scu fu|urc?
| a rcspcs|a dc Marcc.
~ Os cu|rcs |ugarcs sac cspc|ncs cn ncga|itc. O tiajan|c rcccnnccc c pcucc
quc c scu dcsccorindc c nui|c quc nac |ctc c c quc nac |cr4.


As cldades e a memrla
5

Ln MauiIia, o viajanle e convidado a visilai a cidade ao nesno lenpo
en que olseiva uns veIhos cailes-poslais iIusliados que noslian cono esla
havia sido: a piaa idnlica nas con una gaIinha no Iugai da eslao de
nilus, o coielo no Iugai do viadulo, duas noas con sonliinhas liancas no
Iugai da fliica de expIosivos. Iaia no decepcionai os halilanles, e
necessiio que o viajanle Iouve a cidade dos cailes-poslais e piefiia-a a aluaI,
lonando cuidado, poien, en conlei seu pesai en ieIao as nudanas nos
Iiniles de iegias len piecisas: ieconhecendo que a nagnificncia e a
piospeiidade da MauiIia nelipoIe, se conpaiada con a veIha MauiIia
piovinciana, no iesliluen una ceila giaa peidida, a quaI, lodavia, s agoia
pode sei apieciada aliaves dos veIhos cailes-poslais, enquanlo anles, en
piesena da MauiIia piovinciana, no se via alsoIulanenle nada de giacioso,
e vei-se-ia ainda nenos hoje en dia, se MauiIia livesse peinanecido cono
anles, e que, de quaIquei nodo, a nelipoIe len esle alialivo adicionaI ~ que
nedianle o que se loinou pode-se iecoidai con saudades daquiIo que foi.
Lvilen dizei que aIgunas vezes cidades difeienles suceden-se no
nesno soIo e con o nesno none, nascen e noiien sen se conhecei,
inconunicveis enlie si. As vezes, os nones dos halilanles peinanecen
iguais, e o solaque das vozes, e ale nesno os liaos dos ioslos, nas os deuses
que viven con os nones e nos soIos foian enloia sen avisai e en seus

16
Iugaies aconodaian-se deuses eslianhos. L inliI queiei salei se esles so
neIhoies do que os anligos, dado que no exisle nenhuna ieIao enlie eIes,
da nesna foina que os veIhos cailes-poslais no iepiesenlan a MauiIia do
passado nas una oulia cidade que poi acaso lanlen se chanava MauiIia.


As cldades e o dese]o
4

No cenlio de Iedoia, nelipoIe de pedia cinzenla, h un paIcio de
nelaI con una esfeia de vidio en cada cnodo. Denlio de cada esfeia, v-se
una cidade azuI que e o nodeIo paia una oulia Iedoia. So as foinas que a
cidade leiia podido lonai se poi una iazo ou poi oulia, no livesse se
loinado o que e aluaInenle. Ln lodas as epocas, aIguen, vendo Iedoia laI
cono eia, havia inaginado un nodo de liansfoin-Ia na cidade ideaI, nas,
enquanlo consliua o seu nodeIo en ninialuia, Iedoia j no eia nais a
nesna de anles e o que ale onlen havia sido un possveI fuluio hoje no
passava de un liinquedo nuna esfeia de vidio.
Agoia Iedoia liansfoinou o paIcio das esfeias en nuseu: os
halilanles o visilan, escoIhen a cidade que coiiesponde aos seus desejos,
conlenpIan-na inaginando-se iefIelidos no aquiio de nedusas que deveiia
conlei as guas do canaI (se no livesse sido dessecado), peicoiiendo no aIlo
laIdaquino a avenida ieseivada aos eIefanles (agoia lanidos da cidade),
desIizando peIa espiiaI do ninaiele en foina de caiacoI (que peideu a lase
solie a quaI se eiguia).
No alIas do seu inpeiio, Ciande Khan, deven conslai lanlo a giande
Iedoia de pedia quanlo as pequenas Iedoias das esfeias de vidio. No
poique sejan iguaInenle ieais, nas poique so lodas suposlas. Una iene o
que e consideiado necessiio, nas ainda no o e, as oulias, o que se inagina
possveI e un ninulo nais laide deixa de s-Io.


As cldades e os sImbo|os
3

Quen viaja sen salei o que espeiai da cidade que enconliai ao finaI

17
do caninho, peigunla-se cono sei o paIcio ieaI, a caseina, o noinho, o
lealio, o lazai. Ln cada cidade do inpeiio, os edifcios so difeienles e
disposlos de naneiias diveisas: nas, assin que o esliangeiio chega a cidade
desconhecida e Iana o oIhai en neio as cpuIas de pagode e cIaialias e
ceIeiios, seguindo o liaado de canais hoilos depsilos de Iixo, Iogo dislingue
quais so os paIcios dos pincipes, quais so os lenpIos dos giandes
saceidoles, a laleina, a piiso, a zona. Assin ~ dizen aIguns ~ confiina-se a
hiplese de que cada pessoa len en nenle una cidade feila excIusivanenle
de difeienas, una cidade sen figuias e sen foina, pieenchida peIas cidades
pailicuIaies.
No e o que aconlece en Zoe. Ln lodos os ponlos da cidade,
aIleinadanenle, pode-se doinii, faliicai feiianenlas, cozinhai, acunuIai
noedas de ouio, despii-se, ieinai, vendei, consuIlai oicuIos. QuaIquei lelo
en foina de piinide pode aliigai lanlo o Iazaielo dos Iepiosos quanlo as
leinas das odaIiscas. O viajanle anda de un Iado paia o oulio e enche-se de
dvidas: incapaz de dislinguii os ponlos da cidade, os ponlos que eIe conseiva
dislinlos na nenle se confunden. Chega-se a seguinle concIuso: se a
exislncia en lodos os nonenlos e una nica, a cidade de Zoe e o Iugai da
exislncia indivisveI. Mas enlo quaI e o nolivo da cidade` QuaI e a Iinha que
sepaia a paile de denlio da de foia, o eslanpido das iodas do uivo dos Iolos`


As cldades de|gadas
2

Agoia conlaiei o que a cidade de Zenlia len de exliaoidiniio:
enloia siluada en leiieno seco, eigue-se solie aIlssinas paIafilas, e as casas
so de lanlu e de zinco, con nuilos laiIeus e laIces, poslos en difeienles
aIluias, con andas que supeian unas as oulias, Iigadas poi escadas de
nadeiia e passaieIas suspensas, liansposlas poi leIvedeies coleilos poi
aIpendies cnicos, caixas de ieseivaliios de gua, cala-venlos, desdoliando
ioIdanas, Iinhas e guindasles.
No se sale quaI necessidade ou nandanenlo ou desejo induziu os
fundadoies de Zenlia a dai essa foina a cidade, poilanlo no se sale se esle
foi salisfeilo peIa cidade laI cono e aluaInenle, desenvoIvida, laIvez, poi neio
de supeiposies do indecifiveI piojelo iniciaI. Mas o que se sale con ceileza
e que, quando se pede a un halilanle de Zenlia que descieva una vida feIiz,
eIe senpie inagina una cidade cono Zenlia, con as suas paIafilas e escadas
suspensas, laIvez una Zenlia lolaInenle difeienle, desfiaIdando eslandailes

18
e naslios, nas senpie consliuda a pailii de una conlinao de eIenenlos do
nodeIo iniciaI.
Dilo islo, e inliI deleininai se Zenlia deva sei cIassificada enlie as
cidades feIizes ou infeIizes. No faz senlido dividii as cidades nessas duas
calegoiias, nas en oulias duas: aqueIas que conlinuan ao Iongo dos anos e
das nulaes a dai foina aos desejos e aqueIas en que os desejos conseguen
canceIai a cidade ou so poi esla canceIados.


As cldades e as trocas
1

A oilenla niIhas de dislncia conlia o venlo noioesle, alinge-se a
cidade de Lufnia, onde os neicadoies de sele naes conveigen en lodos os
soIslcios e equincios. O laico que aIi aliaca con una caiga de gengilie e
aIgodo zaipai con a esliva cheia de pislaches e senenles de papouIa, e a
caiavana que acalou de descaiiegai sacas de noz-noscada e uvas passas
agoia enfeixa as aIlaidas paia o ieloino con ioIos de nusseIina douiada. Mas
o que Ieva a sulii os iios e aliavessai os deseilos paia vii ale aqui no e
apenas o coneicio das nesnas neicadoiias que se enconlian en lodos os
lazaies denlio e foia do inpeiio do Ciande Khan, espaIhadas peIo cho nas
nesnas esleiias anaieIas, a sonlia dos nesnos nosquileiios, ofeiecidas con
os nesnos desconlos enganosos. No e apenas paia conpiai e vendei que se
ven a Lufnia, nas lanlen poique a noile, ao iedoi das fogueiias en loino
do neicado, senlados en sacos ou en laiiis ou deilados en nonles de
lapeles, paia cada paIavia que se diz ~ cono Iolo, iin, lesouio
escondido, lalaIha, saina, ananles ~ os oulios conlan una hisliia
de Iolos, de iins, de lesouios, de saina, de ananles, de lalaIhas. L salen
que na Ionga viagen de ieloino, quando, paia peinaneceien acoidados
lanlaIeando no caneIo ou no junco, puseien-se a pensai nas pipiias
iecoidaes, o Iolo lei se liansfoinado nun oulio Iolo, a iin nuna iin
difeienle, a lalaIha en oulias lalaIhas, ao ieloinai de Lufnia, a cidade en
que se lioca de neniia en lodos os soIslcios e equincios.
... Rcccn-cncgadc c igncrandc |c|a|ncn|c as |inguas dc |ctan|c, Marcc Pc|c
sc pcdia sc cxprinir cx|raindc cojc|cs dc suas na|as. |anocrcs, pcixcs sa|gadcs, cc|arcs
dc dcn|cs dc faccqucrcs c, indicandc-cs ccn gcs|cs, sa||cs, gri|cs dc narati|na cu dc
ncrrcr, cu ini|andc c |a|idc dc cnaca| c c pic dc nccnc.
Ncn scnprc as rc|a5cs cn|rc cs ditcrscs c|cncn|cs da narra|ita rcsu||atan
c|aras para c inpcradcr, cs cojc|cs pcdian significar ccisas difcrcn|cs. una f4rc|ra

19
cncia dc f|ccnas cra indicata a prcxinidadc dc una gucrra, cra una aoundancia dc
caa, cu cn|ac a cficina dc un arncirc, una anpu|nc|a pcdia significar c |cnpc quc
passa cu quc passcu, cu cn|ac a arcia, cu una cficina cn quc sc faoricatan
anpu|nc|as.
Mas c quc Kuo|ai ccnsidcrata ta|icsc cn |cdcs cs fa|cs c nc|icias rcfcridcs pcr
scu inar|icu|ada infcrnan|c cra c cspac quc rcs|ata cn |crnc dc|cs, un tazic nac
prccncnidc pcr pa|atras. As dcscri5cs das cidadcs tisi|adas pcr Marcc Pc|c |innan
cssc dcn. cra pcssitc| pcrccrrc-|as ccn c pcnsancn|c, cra pcssitc| sc pcrdcr, parar
para |cnar ar frcscc cu ir cnocra rapidancn|c.
Ccn c passar dc |cnpc, nas narra|itas dc Marcc, as pa|atras fcran
suos|i|uindc cs cojc|cs c cs gcs|cs. nc inicic, cxc|ana5cs, ncncs isc|adcs, tcrocs
scccs, dcpcis, |crncics dc pa|atras, discurscs ranificadcs c frcndcscs, nc|4fcras c
inagcns. O cs|rangcirc aprcndcra a fa|ar a |ingua dc inpcradcr, cu c inpcradcr a
cn|cndcr a |ingua dc cs|rangcirc.
Mas dir-sc-ia quc a ccnunicaac cn|rc c|cs cra ncncs fc|iz dc quc nc passadc.
c|arc quc as pa|atras scrtian nc|ncr dc quc cs cojc|cs c cs gcs|cs para apcn|ar as
ccisas nais inpcr|an|cs dc cada prctincia cu cidadc ~ ncnuncn|cs, ncrcadcs, |rajcs,
fauna c f|cra ~, |cdatia, quandc Pc|c ccncata a dizcr ccnc dctia scr a tida naquc|cs
|ugarcs, dia apcs dia, nci|c apcs nci|c, as pa|atras cscasscatan, c pcucc a pcucc
tc||ata afazcr usc dc gcs|cs, carc|as, c|narcs.
Assin, para cada cidadc, as nc|icias fundancn|ais cnunciadas ccn tcc4ou|cs
prcciscs, c|c acrcsccn|ata un ccncn|4ric nudc, |ctan|andc a pa|na, c dcrsc cu c |adc
das nacs, cn nctincn|cs rc|cs cu co|iqucs, inpc|ucscs cu |cn|cs. Una ncta fcrna dc
di4|cgc cs|aoc|cccu-sc cn|rc c|cs. as nacs orancas dc Grandc Knan, rcp|c|as dc ancis,
rcspcndian ccn nctincn|cs ccnpcs|cs cs gcs|cs 4gcis c ncdcscs dc ncrcadcr. Ccn c
auncn|c dc cn|cndincn|c cn|rc c|cs, as nacs passaran a assunir pcsi5cs cs|4tcis,
quc ccrrcspcndian a nctincn|cs dc cspiri|c cn scu a||crnar cu rcpc|ir. |, cnquan|c c
tccaou|4ric das ccisas rcnctata-sc ccn c ncs|ru4ric das ncrcadcrias, c rcpcr|cric dcs
ccncn|4rics nudcs |cndia a sc fccnar c sc cs|aoc|cccr. O prazcr dc anocs cn rcccrrcra
c|cs |anocn dininuia, cn suas ccntcrsas, pcrnanccian a naicr par|c dc |cnpc
ca|adcs c inctcis.

2O
3

Kuo|ai Knan pcrccocra quc as cidadcs dc Marcc Pc|c cran |cdas parccidas,
ccnc sc a passagcn dc una para a cu|ra nac cntc|tcssc una tiagcn nas una ncra
|rcca dc c|cncn|cs. Agcra, para cada cidadc quc Marcc |nc dcscrctia, a ncn|c dc
Grandc Knan par|ia pcr ccn|a prcpria, c, dcsncn|andc a cidadc pcdac pcr pcdac, c|c
a rcccns|ruia dc cu|ra nancira, suos|i|uindc ingrcdicn|cs, dcs|ccandc-cs, intcr|cndc-
cs.
Marcc, cn|rc|an|c, ccn|inuata a rcfcrir a sua tiagcn, nas c inpcradcr dcixara
dc cscu|4-|c, in|crrcnpcndc-c.
~ Dc agcra cn dian|c, tcu dcscrctcr as cidadcs c tccc tcrificar4 sc c|as
rca|ncn|c cxis|cn c sc sac ccnc cu as inaginci. |n princirc |ugar, gcs|aria dc
pcrgun|ar a rcspci|c dc una cidadc ccns|ruida cn dcgraus, cxpcs|a ac sirccc, nun
gc|fc cn fcrna dc ncia-|ua. Vcu rc|a|ar a|gunas das narati|nas quc c|a ccn|cn. un
|anquc dc tidrc a||c ccnc una ca|cdra| para accnpannar c nadc c c tcc das
andcrinnas c dcscjar ocns augurics, una pa|ncira quc |cca una narpa ccn as fc|nas ac
tcn|c, una praa ccn|crnada pcr una ncsa dc n4rncrc cn fcrna dc fcrradura, ccn a
|ca|na |anocn dc n4rncrc, prcparada ccn ccnidas c ocoidas in|cirancn|c dc
n4rncrc.
~ Vccc cs|ata dis|raidc. |u |nc fa|ata jus|ancn|c dcssa cidadc quandc fui
in|crrcnpidc.
~ Vccc a ccnnccc? Ondc fica? Ccnc sc cnana?
~ Nac |cn ncnc ncn |ugar. Rcpi|c a razac pc|a qua| quis dcscrctc-|a. das
inuncras cidadcs inagin4tcis, dctcn-sc cxc|uir aquc|as cn quc cs c|cncn|cs sc
jun|an scn un fic ccndu|cr, scn un ccdigc in|crnc, una pcrspcc|ita, un discursc. |
una cidadc igua| a un scnnc. |udc c quc pcdc scr inaginadc pcdc scr scnnadc, nas
ncsnc c nais incspcradc dcs scnncs c un qucora-caoca quc csccndc un dcscjc, cu
cn|ac c scu cpcs|c, un ncdc. As cidadcs, ccnc cs scnncs, sac ccns|ruidas pcr dcscjcs c
ncdcs, ainda quc c fic ccndu|cr dc scu discursc scja sccrc|c, quc as suas rcgras scjan
aosurdas, as suas pcrspcc|itas cngancsas, c quc |cdas as ccisas csccndan una cu|ra
ccisa.
~ |u nac |cnnc dcscjcs ncn ncdcs ~ dcc|arcu c Knan ~, c ncus scnncs sac
ccnpcs|cs pc|a ncn|c cu pc|c acasc.
~ As cidadcs |anocn acrcdi|an scr cora da ncn|c cu dc acasc, nas ncn un
ncn c cu|rc oas|an para sus|cn|ar as suas nura|nas. Dc una cidadc, nac
aprctci|ancs as suas sc|c cu sc|cn|a c sc|c narati|nas, nas a rcspcs|a quc d4 as ncssas
pcrgun|as.
~ Ou as pcrgun|as quc ncs cc|ccancs para ncs corigar a rcspcndcr, ccnc
Tcoas na occa da |sfingc.

21
As cldades e o dese]o
5

NaqueIa diieo, aps seis dias e sele noiles, aIcana-se Zoleide,
cidade lianca, len exposla a Iuz, con iuas que giian en loino de si nesnas
cono un noveIo. Lis o que se conla a iespeilo de sua fundao: honens de
difeienles naes liveian o nesno sonho ~ viian una nuIhei coiiei de
noile nuna cidade desconhecida, de coslas, con Iongos caleIos e nua.
Sonhaian que a peiseguian. Coiiian de un Iado paia o oulio, nas eIa os
despislava. Aps o sonho, pailiian en lusca daqueIa cidade, no a
enconliaian, nas enconliaian uns aos oulios, decidiian consliuii una
cidade cono a do sonho. Na disposio das iuas, cada un iefez o peicuiso de
sua peiseguio, no ponlo en que havia peidido os liaos da fugiliva, disps
os espaos e a nuiaIha difeienlenenle do que no sonho a fin de que desla vez
eIa no pudesse escapai.
A cidade eia Zoleide, onde se inslaIaian na espeiana de que una
noile a cena se iepelisse. Nenhun deIes, nen duianle o sono nen acoidados,
ieviu a nuIhei. As iuas da cidade eian aqueIas que os Ievavan paia o
lialaIho lodas as nanhs, sen quaIquei ieIao con a peiseguio do sonho.
Que, poi sua vez, linha sido esquecido havia nuilo lenpo.
Chegaian novos honens de oulios pases, que havian lido un sonho
cono o deIes, e na cidade de Zoleide ieconhecian aIgo das iuas do sonho, e
nudavan de Iugai pilicos e escadas paia que o peicuiso ficasse nais
paiecido con o da nuIhei peiseguida e paia que no ponlo en que eIa
desapaieceia no Ihe ieslasse escapaliia.
Os iecen-chegados no conpieendian o que aliaa essas pessoas a
Zoleide, una cidade feia, una ainadiIha.


As cldades e os sImbo|os
4

De lodas as nudanas de Ingua que o viajanle deve enfienlai en
leiias Iongnquas, nenhuna se conpaia a que o espeia na cidade de Ipsia,
poique no se iefeie as paIavias nas as coisas. Una nanh cheguei a Ipsia.
Un jaidin de nagnIias iefIelia-se nas Iagoas azuis. Caninhava en neio as
seles ceilo de enconliai leIas e jovens danas ao lanho: nas, no fundo da

22
gua, caianguejos noidian os oIhos dos suicidas con una pedia anaiiada
no pescoo e os caleIos veides de aIgas.
Senli-ne defiaudado e fui pedii juslia ao suIlo. Suli as escadas de
pifido do paIcio que linha as cpuIas nais aIlas, aliavessei seis plios de
naiIica con chafaiizes. A saIa cenliaI eia piolegida poi laiias de feiio: os
piesidiiios con coiienles negias nos pes iavan iochas de lasaIlo de una
nina no sulsoIo.
S ne ieslava inleiiogai os fiIsofos. Lnliei na giande lilIioleca,
peidi-ne enlie as eslanles que despencavan sol o peso de peiganinhos
encadeinados, segui a oiden aIfalelica de aIfalelos exlinlos, paia cina e paia
laixo peIos coiiedoies, escadas e ponles. Na nais ienola saIa de papiios,
nuna nuven de funaa, peiceli os oIhos inleciIizados de un adoIescenle
deilado nuna esleiia, que no liiava os Ilios de un cachinlo de pio.
~ Onde esl o slio` ~ O funadoi aponlou paia o Iado de foia da
janeIa. Lia un jaidin con liinquedos paia ciianas: os pinos, a gangoiia, o
pio. O fiIsofo eslava senlado na giana. Disse:
~ Os snloIos foinan una Ingua, nas no aqueIa que voc inagina
conhecei.
Conpieendi que devia ne Iileiai das inagens que ale aIi havian
anunciado as coisas que piocuiava: s enlo seiia capaz de enlendei a
Iinguagen de Ipsia.
Agoia lasla ouvii o ieIincho dos cavaIos e o eslaIo dos chicoles paia
sei lonado poi una liepidao anoiosa: en Ipsia, deve-se enliai nas
eslielaiias e nos haias paia vei leIas nuIheies nonladas nas seIas con as
coxas nuas e de lolas, e que, quando se apioxina un joven esliangeiio,
aliian-no en nonles de feno ou de seiiagen e espienen conlia eIe os
naniIos iijos.
L, quando o neu espiilo no pede nenhun oulio aIinenlo ou
eslnuIo aIen da nsica, sei que esla deve sei piocuiada nos cenileiios: os
nsicos se esconden nas lunlas, de una fossa paia oulia, iepIican liinados
de fIaulas, acoides de haipas.
Sen dvida lanlen en Ipsia chegai o dia en que o neu nico
desejo sei pailii. Sei que no devo descei ale o poilo nas sulii o pincuIo
nais eIevado da cidadeIa e aguaidai a passagen de un navio I en cina.
AIgun dia eIe passai` No exisle Iinguagen sen engano.

23
As cldades de|gadas
3

Ignoio se AiniIa e dessa naneiia poi sei inacalada ou denoIida, se
poi lis deIa exisle un feilio ou un neio capiicho. O falo e que no h
paiedes, nen leIhados, nen pavinenlos: no h nada que faa con que se
paiea con una cidade, excelo os encananenlos de gua, que solen
veilicaInenle nos Iugaies en que deveiia havei casas e ianifican-se onde
deveiia havei andaies: una fIoiesla de lulos que leininan en loineiias,
chuveiios, sifes, iegislios. A ceu aleilo, aIvejan Iavalos ou lanheiias ou
oulias peas de ninoie, cono fiulas laidias que peinanecen penduiadas
nos gaIhos. Dii-se-ia que os encanadoies concIuian o seu lialaIho e foian
enloia anles da chegada dos pedieiios, ou enlo as suas inslaIaes,
indesliulveis, havian iesislido a una calsliofe, leiienolo ou coiioso de
cupins.
Alandonada anles ou depois de sei halilada, no se pode dizei que
AiniIa seja deseila. A quaIquei hoia do dia, Ievanlando os oIhos aliaves dos
encananenlos, no e iaio enlievei una ou nais jovens nuIheies, esleIlas, de
eslaluia no eIevada, eslendidas ao soI denlio das lanheiias, aiqueadas
delaixo dos chuveiios suspensos no vazio, fazendo alIues, ou que se
enxugan, ou que se peifunan, ou que penleian os Iongos caleIos dianle do
espeIho. Ao soI, liiIhan os fiIeles de gua despejados peIos chuveiios, os jalos
das loineiias, os joiios, os loiiifos, a espuna nas esponjas.
A expIicao a que cheguei e a seguinle: os cuisos de gua canaIizados
nos encananenlos de AiniIa ainda peinanecen sol o donnio de ninfas e
niades. Haliluadas a peicoiiei as veias sulleiineas, enconlian faciIidade
en avanai peIo novo ieino aqulico, iiionpei nas fonles, descoliii novos
espeIhos, novos jogos, novas naneiias de desfiulai a gua. Iode sei que a
invaso deIas lenha afaslado os honens, ou pode sei que AiniIa lenha sido
consliuda peIos honens cono ofeila paia calivai a lenevoIncia das ninfas
ofendidas peIa vioIao das guas. Seja cono foi, agoia paiecen conlenles,
essas noas: canlan de nanh.

24
As cldades e as trocas
2

Ln CIoe, cidade giande, as pessoas que passan peIas iuas no se
ieconhecen. Quando se ven, inaginan niI coisas a iespeilo unas das
oulias, os enconlios que podeiian ocoiiei enlie eIas, as conveisas, as
suipiesas, as caicias, as noididas. Mas ninguen se cunpiinenla, os oIhaies
se ciuzan poi un segundo e depois se desvian, piocuian oulios oIhaies, no
se fixan.
Iassa una noa laIanando una sonliinha apoiada no onlio, e un
pouco das ancas, lanlen. Iassa una nuIhei veslida de pielo que denonslia
loda a sua idade, con os oIhos inquielos delaixo do veu e os Ilios
lienuIanles. Iassa un giganle laluado, un honen joven con os caleIos
liancos, una an, duas gneas veslidas de coiaI. Coiie aIguna coisa enlie
eIes, una lioca de oIhaies cono se fossen Iinhas que Iigan una figuia a oulia
e desenhan fIechas, eslieIas, liinguIos, ale esgolai nun inslanle lodas as
conlinaes possveis, e oulias peisonagens enlian en cena: un cego con
un guepaido na coIeiia, una coiles con un Ieque de penas de avesliuz, un
efelo, una nuIhei-canho. Assin, enlie aqueIes que poi acaso piocuian
aliigo da chuva sol o pilico, ou agIoneian-se sol una lenda do lazai, ou
paian paia ouvii a landa na piaa, consunan-se enconlios, sedues,
aliaos, oigias, sen que se lioque una paIavia, sen que se loque un dedo,
quase sen Ievanlai os oIhos.
Lxisle una conlnua viliao Iuxuiiosa en CIoe, a nais casla das
cidades. Se os honens e as nuIheies coneassen a vivei os seus sonhos
efneios, lodos os fanlasnas se loinaiian ieais e coneaiia una hisliia de
peiseguies, de fices, de desenlendinenlos, de choques, de opiesses, e o
caiiosseI das fanlasias leiia fin.


As cldades e os o|hos
1

Os anligos consliuian VaIdiada a leiia de un Iago con casas iepIelas
de vaiandas solieposlas e con iuas suspensas solie a gua desenlocando
en paiapeilos laIausliados. Desle nodo, o viajanle ao chegai depaia-se con
duas cidades: una peipendicuIai solie o Iago e a oulia iefIelida de calea

25
paia laixo. Nada exisle e nada aconlece na piineiia VaIdiada sen que se
iepila na segunda, poique a cidade foi consliuda de laI nodo que cada un de
seus ponlos fosse iefIelido poi seu espeIho, e a VaIdiada na gua conlen no
sonenle lodas as acanaIaduias e ieIevos das fachadas que se eIevan solie o
Iago nas lanlen o inleiioi das saIas con os lelos e os pavinenlos, a
peispecliva dos coiiedoies, os espeIhos dos ainiios.
Os halilanles de VaIdiada salen que lodos os seus alos so
sinuIlaneanenle aqueIe alo e a sua inagen especuIai, que possui a especiaI
dignidade das inagens, e essa conscincia inpede-os de alandonai-se ao
acaso e ao esquecinenlo nesno que poi un nico inslanle. Quando os
ananles con os coipos nus ioIan peIe conlia peIe a piocuia da posio nais
piazeiosa ou quando os assassinos enfian a faca nas veias escuias do pescoo
e quanlo nais a Inina desIiza enlie os lendes nais o sangue escoiie, o que
inpoila no e lanlo o acasaIanenlo ou o degoIanenlo nas o acasaIanenlo e o
degoIanenlo de suas inagens Inpidas e fiias no espeIho.
As vezes o espeIho aunenla o vaIoi das coisas, as vezes anuIa. Nen
ludo o que paiece vaIei acina do espeIho iesisle a si pipiio iefIelido no
espeIho. As duas cidades gneas no so iguais, poique nada do que aconlece
en VaIdiada e sineliico: paia cada face ou geslo, h una face ou geslo
coiiespondenle inveilido ponlo poi ponlo no espeIho. As duas VaIdiadas
viven una paia a oulia, oIhando-se nos oIhos conlinuanenle, nas sen se
anai.
O Grandc Knan scnncu ccn una cidadc ~ dcscrctcu-a para Marcc Pc|c.
~ O pcr|c c aocr|c na par|c sc|cn|ricna|, a scnora. O cais c a||c c a 4gua
cscura oa|c ccn|ra cs nurcs, quc aprcscn|an cscadas dc pcdra csccrrcgadias pcr causa
das a|gas. 8arccs un|adcs dc picnc aguardan nc a|racadcurc cs parcn|cs quc rc|ardan
a par|ida dcspcdindc-sc dcs fani|iarcs. As dcspcdidas sc dac cn si|cncic nas ccn
|4grinas. |az fric, |cdcs usan xa|cs na caoca. Un cnanadc dc narinncirc in|crrcnpc
a cspcra, c tiajan|c aninna-sc na prca, afas|a-sc coscrtandc cs quc pcrnancccran, j4
nac sc dis|inguc c |raadc da ccs|a, n4 nco|ina, c oarcc a|raca a un natic anccradc,
una figura cncc|nida scoc as cscadas, dcsaparccc, cutc-sc c scn da ccrrcn|c
cnfcrrujada quc raspa nc cscctcn. Os quc pcrnancccran dcoruan-sc ncs oas|i5cs
scorc cs rccifcs dc nc|nc para accnpannar c natic a|c quc cs|c dcorc c caoc, agi|an
pc|a u||ina tcz cs |cncs oranccs.
~ Pcnna-sc cn tiagcn, cxp|crc |cdas as ccs|as c prccurc cssa cidadc ~ diz c
Knan para Marcc. ~ Dcpcis tc||c para nc dizcr sc c ncu scnnc ccrrcspcndc a
rca|idadc.
~ Pcrdac, ncu scnncr. scn dutida ccdc cu |ardc cnoarcarci ncssc nc|nc ~
diz Marcc ~, nas nac tc||arci para rcfcri-|c. A cidadc cxis|c c pcssui un scgrcdc
nui|c sinp|cs. sc ccnnccc par|idas c nac rc|crncs.

26
4

Os |4oics ccnprinidcs ccn|ra c |uoc dc anoar dc cacninoc, a oaroa csnagada
pc|a gargan|i|na dc anc|is|a, cs dcd5cs dc pc ncrtcsancn|c dcoradcs dcn|rc dcs
cninc|cs dc scda, Kuo|ai Knan cutia cs rc|a|crics dc Marcc Pc|c scn sc nctcr. |ra
una daquc|as nci|cs cn quc un tapcr nipcccndriacc prcnia c scu ccraac.
~ As suas cidadcs nac cxis|cn. Ta|tcz nunca |cnnan cxis|idc. Ccr|ancn|c
nac cxis|irac nunca nais. Pcr quc cnganar-sc ccn cssas f4ou|as ccnsc|a|crias? Sci
pcrfci|ancn|c quc c ncu inpcric apcdrccc ccnc un cad4tcr nc pan|anc, quc ccn|agia
|an|c cs ccrtcs quc c oican quan|c cs oanous quc crcsccn aduoadcs pcr scu ccrpc cn
dcccnpcsiac. Pcr quc tccc nac nc fa|a dissc? Pcr quc ncn|ir para c inpcradcr dcs
|4r|arcs, cs|rangcirc?
Pc|c rci|crata c nau nuncr dc scocranc.
~ Sin, c inpcric cs|4 dccn|c c, c quc c picr, prccura naoi|uar-sc as suas
dccnas. O prcpcsi|c das ninnas cxp|cra5cs c c scguin|c. pcrscru|andc cs tcs|igics dc
fc|icidadc quc ainda sc cn|rctccn, pcssc ncdir c grau dc pcnuria. Para dcsccorir
quan|a cscuridac cxis|c cn |crnc, c prccisc ccnccn|rar c c|nar nas |uzcs fracas c
dis|an|cs.
Ou|ras tczcs, c Knan cra accnc|idc pcr scorcssa||cs dc cufcria. |icata dc pc
scorc as a|ncfadas, ncdia ccn |cngas passadas cs |apc|cs cs|cndidcs scorc cs can|circs,
dcoruata-sc ncs oa|aus|rcs dcs |crracs para aorangcr ccn cs c|ncs dcs|unoradcs a
cx|cnsac dcs jardins dc pa|4cic rca| i|uninadcs pcr |an|crnas pcnduradas ncs ccdrcs.
~ Tcdatia ~ dizia ~, sci quc c ncu inpcric c fci|c ccn a na|cria dcs
cris|ais, c agrcga as suas nc|ccu|as scguindc un dcscnnc pcrfci|c. |n ncic a cou|iac
dcs c|cncn|cs, |cna ccrpc un dianan|c csp|cndidc c durissinc, una incnsa
ncn|anna |apidada c |ransparcn|c. Pcr quc as suas inprcss5cs dc tiagcn sc dc|cn cn
aparcncias i|uscrias c nac cc|ncn cssc prcccssc irrcdu|itc|? Pcr quc pcrdcr |cnpc ccn
nc|ancc|ias nac-csscnciais? Pcr quc csccndcr dc inpcradcr a grandcza dc scu dcs|inc?
| Marcc.
~ Ac passc quc ncdian|c c scu gcs|c as cidadcs crgucn nura|nas pcrfci|as, cu
rccc|nc as cinzas das cu|ras cidadcs pcssitcis quc dcsaparcccn para ccdcr-|nc c |ugar c
quc agcra nac pcdcrac scr ncn rcccns|ruidas ncn rcccrdadas. Scncn|c ccnncccndc c
rcsiduc da infc|icidadc quc ncnnuna pcdra prccicsa ccnscguir4 rcssarcir c quc sc pcdc
ccnpu|ar c nuncrc cxa|c dc qui|a|cs quc c dianan|c fina| dctc ccn|cr, para nac
cxccdcr c c4|cu|c dc prcjc|c inicia|.


27
As cldades e os sImbo|os
5

Voc sale neIhoi do que ninguen, slio KulIai, que janais se deve
confundii una cidade con o discuiso que a descieve. Conludo, exisle una
Iigao enlie eIes. Se descievo OIvia, cidade iica de neicadoiias e de Iucios, o
nico nodo de iepiesenlai a sua piospeiidade e faIai dos paIcios de
fiIigianas con aInofadas fianjadas nos paiapeilos dos lfoies, una giindoIa
d'gua nun plio piolegido poi una giade iega o gianado en que un pavo
lianco alie a cauda en Ieque. Mas, a pailii desse discuiso, e fciI
conpieendei que OIvia e envoIla poi una nuven de fuIigen e goiduia que
giuda na paiede das casas, que, na agIoneiao das iuas, os guinchos
nanolian conpiinindo os pedeslies conlia os nuios. Se devo descievei a
opeiosidade dos halilanles, faIo das seIaiias con cheiio de couio, das
nuIheies que lagaieIan enquanlo enlieIaan lapeles de ifia, dos canais
suspensos cujas cascalas noven as ps dos noinhos: nas a inagen que essas
paIavias evocan na sua iIuninada conscincia e o novinenlo que Ieva o
nandiiI ale os denles da engienagen iepelido poi niIhaies de nos niIhaies
de vezes nos lenpos pievislos paia cada luino. Se devo expIicai cono o
espiilo de OIvia lende paia una vida Iivie e un aIlo giau de civiIizao,
faIaiei das nuIheies que navegan de noile canlando en canoas iIuninadas
enlie as naigens de un esluiio veide, nas isso seive apenas paia iecoidai
que, nos sulilios en que honens e nuIheies desenlaican lodas as noiles
cono fiIeiias de sonnluIos, senpie exisle quen conea a gaigaIhai na
escuiido, d tazac as piadas e aos saicasnos.
Iode sei que islo voc no saila: que paia faIai de OIvia eu no
podeiia fazei oulio discuiso. Se de falo exislisse una OIvia de lfoies e
paves, de seIeiios e leceIs de lapeles e canoas e esluiios, seiia un neio
luiaco negio de noscas, e paia desciev-Ia eu leiia de uliIizai as nelfoias da
fuIigen, dos chiados de iodas, dos novinenlos iepelidos, dos saicasnos. A
nenliia no esl no discuiso, nas nas coisas.


As cldades de|gadas
4

A cidade de Sofinia e conposla de duas neias cidades. Na piineiia,
enconlia-se a giande nonlanha-iussa de Iadeiias veiliginosas, o caiiosseI de

28
iaios foinados poi coiienles, a ioda-giganle con calinas giialiias, o gIolo
da noile con nolocicIislas de calea paia laixo, a cpuIa do ciico con os
liapezios anaiiados no neio. A segunda neia cidade e de pedia e ninoie e
cinenlo, con o lanco, as fliicas, os paIcios, o naladouio, a escoIa e lodo o
ieslo. Una das neias cidades e fixa, a oulia e piovisiia e, quando leinina a
sua lenpoiada, e despaiafusada, desnonlada e Ievada enloia, liansfeiida
paia os leiienos laIdios de oulia neia cidade.
Assin, lodos os anos chega o dia en que os pedieiios deslacan os
fionles de ninoie, desnoionan os nuios de pedia, os piIaies de cinenlo,
desnonlan o ninisleiio, o nonunenlo, as docas, a iefinaiia de peliIeo, o
hospilaI, caiiegan os guinchos paia seguii de piaa en piaa o ilineiiio de
lodos os anos. Ieinanece a neia Sofinia dos liios-ao-aIvo e dos caiiosseis,
con o giilo suspenso do lienzinho da nonlanha-iussa de ponla-calea, e
conea-se a conlai quanlos neses, quanlos dias se deveio espeiai ale que a
caiavana ieloine e a vida inleiia ieconece.


As cldades e as trocas
3

Ao enliai no leiiiliio que len Lulipia cono capilaI, o viajanle no
v una nas nuilas cidades, lodas do nesno lananho e no desseneIhanles
enlie si, espaIhadas poi un vaslo e onduIado pIanaIlo. Lulipia no e apenas
una dessas cidades nas lodas junlas, sonenle una e halilada, as oulias so
deseilas, e isso se d poi luinos. LxpIico de que naneiia. No dia en que os
halilanles de Lulipia se senlen aconelidos peIo ledio e ninguen nais
supoila o pipiio lialaIho, os paienles, a casa e a iua, os delilos, as pessoas
que deven cunpiinenlai ou que os cunpiinenlan, nesse nonenlo lodos os
cidados deciden desIocai-se paia a cidade vizinha que esl aIi a espeia, vazia
e cono se fosse nova, onde cada un escoIhei un oulio lialaIho, una oulia
nuIhei, vei oulias paisagens ao aliii as janeIas, passai as noiles con oulios
passalenpos anizades inpiopeiios. Assin as suas vidas se ienovan de
nudana en nudana, aliaves de cidades que peIa exposio ou peIa
pendncia ou peIos cuisos de gua ou peIos venlos apiesenlan-se con
aIguna difeiena enlie si. Una vez que a sua sociedade e oiganizada sen
giandes difeienas de iiqueza ou de auloiidade, as passagens de una funo
paia a oulia ocoiien quase sen aliilos, a vaiiedade e asseguiada peIas
nIlipIas incunlncias, lanlas que no espao de una vida iaianenle
ieloinan paia un lialaIho que j Ihes peilenceu. Desle nodo a cidade iepele

29
una vida idnlica desIocando-se paia cina e paia laixo en seu laluIeiio
vazio. Os halilanles voIlan a iecilai as nesnas cenas con aloies difeienles,
conlan as nesnas anedolas con difeienles conlinaes de paIavias,
escancaian as locas aIleinadanenle con locejos iguais. Unica enlie lodas as
cidades do inpeiio, Lulipia peinanece idnlica a si nesna. Meiciio, deus
dos voIveis, paliono da cidade, cunpiiu esse anlguo niIagie.


As cldades e os o|hos
2

L o hunoi de quen a oIha que d a foina a cidade de Zeniude. Quen
passa assoliando, con o naiiz enpinado poi causa do assolio, conhece-a de
laixo paia cina: paiapeilos, coilinas ao venlo, esguichos. Quen caninha con
o queixo no peilo, con as unhas fincadas nas paInas das nos, ciavai os
oIhos a aIluia do cho, dos ciiegos, das fossas, das iedes de pesca, da
papeIada. No se pode dizei que un aspeclo da cidade seja nais veidadeiio
do que o oulio, poien ouve-se faIai da Zeniude de cina solieludo poi paile
de quen se iecoida deIa ao peneliai na Zeniude de laixo, peicoiiendo lodos
os dias as nesnas iuas e ieenconliando de nanh o nau hunoi do dia
anleiioi inciuslado ao pe dos nuios. Cedo ou laide chega o dia en que
alaixanos o oIhai paia os lulos dos leiiais e no conseguinos nais dislingui-
Ios da caIada. O caso inveiso no e inpossveI, nas e nais iaio: poi isso,
conlinuanos a andai peIas iuas de Zeniude con os oIhos que agoia escavan
ale as adegas, os aIiceices, os poos.


As cldades e o nome
1

No saleiia dizei nada a iespeilo de AgIauia aIen das coisas que os
pipiios halilanles da cidade senpie iepelen: una seiie de viiludes
pioveiliais, de defeilos iguaInenle pioveiliais, aIgunas exliavagncias,
aIgunas infIexveis olseivncias as iegias. Anligos olseivadoies ~ e no
exisle iazo paia ciei que sejan inveidicos ~ aliiluian a AgIauia un
conslanle soilinenlo de quaIidades, conpaiando-as, cIaio, as de oulias
cidades da epoca. Iode sei que nen a AgIauia que se descieve nen a AgIauia

3O
que se v lenhan nudado nuilo desde enlo, nas o que eia eslianho loinou-
se haliluaI, excnliico o que se consideiava a noina, e as viiludes e os
defeilos peideian exceIncia ou desdouio nun ajusle de viiludes e defeilos
disliiludos de naneiia difeienle. Desle nodo, nada do que se diz a iespeilo
de AgIauia e veidadeiio, conludo peinile caplai una inagen sIida e
conpacla de cidade, enquanlo os juzos espaisos de quen vive aIi aIcanan
nenoi consislncia. O iesuIlado e o seguinle: a cidade que dizen possui
giande paile do que e necessiio paia exislii, enquanlo a cidade que exisle en
seu Iugai exisle nenos.
Ioilanlo, se quisesse descievei AgIauia Iinilando-ne ao que vi e
expeiinenlei pessoaInenle, deveiia dizei que e una cidade apagada, sen
peisonaIidade, coIocada aIi quase poi acaso. Mas nen isso seiia veidadeiio:
en ceilas hoias, en ceilas iuas, suige a suspeila de que aIi h aIgo de
inconfundveI, de iaio, laIvez ale de nagnfico, senle-se o desejo de descoliii
o que e, nas ludo o que se disse solie AgIauia ale agoia apiisiona as paIavias
e oliiga a iii en vez de faIai.
Ioi isso, os halilanles senpie inaginan halilai nuna AgIauia que s
ciesce en funo do none AgIauia e no se do conla da AgIauia que ciesce
solie o soIo. L nesno paia nin, que goslaiia de conseivai as duas cidades
dislinlas na nenle, no iesla aIleinaliva seno faIai de una deIas, poique a
Ienliana da oulia, na ausncia de paIavias paia fix-Ia, peideu-se.
~ Dc agcra cn dian|c, ccncarci a dcscrctcr as cidadcs ~ disscra Knan. ~
Nas suas tiagcns, tccc tcrificar4 sc c|as cxis|cn.
Mas as cidadcs tisi|adas pcr Marcc Pc|c cran scnprc difcrcn|cs das
inaginadas pc|c inpcradcr.
~ |n|rc|an|c, ccns|rui na ninna ncn|c un ncdc|c dc cidadc dc qua| cx|rair
|cdas as cidadcs pcssitcis ~ dissc Kuo|ai. ~ ||c ccn|cn |udc c quc tai dc accrdc ccn
as ncrnas. Una tcz quc as cidadcs quc cxis|cn sc afas|an da ncrna cn difcrcn|cs
graus, oas|a prctcr as cxcc5cs a rcgra c ca|cu|ar as ccnoina5cs nais prct4tcis.
~ |u |anocn inaginci un ncdc|c dc cidadc dc qua| cx|raic |cdas as cu|ras
~ rcspcndcu Marcc. ~ | una cidadc fci|a sc dc cxcc5cs, inpcdincn|cs,
ccn|radi5cs, inccngrucncias, ccn|ra-scnscs. Sc una cidadc assin c c quc n4 dc nais
inprct4tc|, dininuindc c nuncrc dcs c|cncn|cs ancrnais auncn|a a prcoaoi|idadc dc
quc a cidadc rca|ncn|c cxis|a. Pcr|an|c, oas|a suo|rair as cxcc5cs ac ncu ncdc|c c cn
qua|qucr dircac quc cu t4 scnprc nc cnccn|rarci dian|c dc una cidadc quc, apcsar dc
scnprc pcr causa das cxcc5cs, cxis|c. Mas nac pcssc ccnduzir a ninna cpcraac a|cn
dc un ccr|c |ini|c. co|cria cidadcs tcrcssincis dcnais para scrcn tcrdadciras.

31
5

Da a||a oa|aus|rada dc pa|4cic rca|, c Grandc Knan coscrta c crcscincn|c dc
inpcric. Princirc, as frcn|ciras natian sc di|a|adc cng|coandc cs |crri|crics
ccnquis|adcs, nas c atanc dcs rcgincn|cs cnccn|rata rcgi5cs scnidcscr|as,
ccnoa|idas a|dcias dc caoanas, aguaais cn quc c arrcz crcscia na|, pcpu|a5cs
nagras, rics scccs, niscria. | ncra dc c ncu inpcric, crcscidc dcnais cn dircac ac
cx|cricr, pcnsata Knan, ccncar a crcsccr para c in|cricr, c scnnata ocsqucs dc
rcnas naduras ccn as cascas par|idas, zcous assadcs nc cspc|c gc|cjandc gcrdura,
tcias nc|a|ifcras quc nanan dcsncrcnancn|cs dc pcpi|as cin|i|an|cs.
Agcra, nui|as cs|a5cs aoundan|cs aoarrc|aran cs cc|circs. A cncia dcs rics
arras|cu f|crcs|as dc |ratcs dcs|inadas a sus|cn|ar |c|cs dc orcnzc dc |cnp|cs c
pa|4cics. Caratanas dc cscratcs dcs|ccaran ncn|annas dc n4rncrc scrpcn|inc a|ratcs
dc ccn|incn|c. O Grandc Knan ccn|cnp|a un inpcric rcccocr|c dc cidadcs quc pcsan
scorc c sc|c c scorc cs ncncns, apinnadc dc riquczas c dc cos|ru5cs, scorccarrcgadc dc
crnancn|cs c incunocncias, ccnp|icadc pcr nccanisncs c nicrarquias, incnadc, rijc,
dcnsc.
| c scu prcpric pcsc quc cs|4 csnagandc c inpcric, pcnsa Kuo|ai, c cn scus
scnncs agcra aparcccn cidadcs |ctcs ccnc pipas, cidadcs csouracadas ccnc rcndas,
cidadcs |ransparcn|cs ccnc ncsqui|circs, cidadcs-fiora-dc-fc|na, cidadcs-|inna-da-nac,
cidadcs fi|igrana quc sc tccn a|ratcs dc sua cspcssura cpaca c fic|icia.
~ Ccn|c c quc scnnci cs|a nci|c ~ dissc a Marcc. ~ |n ncic a una |crra
p|ana c anarc|a, sa|picada dc nc|ccri|cs c nassas crr4|icas, ti crgucrcn-sc a dis|ancia
as cx|rcnidadcs dc una cidadc dc pin4cu|cs |cnucs, fci|as dc ncdc quc a |ua cn sua
tiagcn pcssa pcusar cra nun pin4cu|c cra ncu|rc cu csci|ar pcndurada ncs caocs dcs
guindas|cs.
| Pc|c.
~ A cidadc quc tccc scnncu c |a|agc. Os naoi|an|cs dispuscran csscs
ccnti|cs a una parada nc ccu nc|urnc para quc a |ua pcrni|a a cada ccisa da cidadc
crcsccr c rccrcsccr indcfinidancn|c.
~ H4 a|gc quc tccc nac saoc ~ acrcsccn|cu c Knan. ~ Agradccida, a |ua
ccnccdcu a cidadc dc |a|agc un priti|cgic ainda nais rarc. crcsccr ccn |ctcza.

32
As cldades de|gadas
5

Se quiseien aciedilai, lino. Agoia conlaiei cono e feila Olvia,
cidade-leia-de-aianha. Lxisle un piecipcio no neio de duas nonlanhas
escaipadas: a cidade fica no vazio, Iigada aos dois cunes poi fios e coiienles e
passaieIas. Caninha-se en liiIhos de nadeiia, alenlando paia no enfiai o pe
nos inleivaIos, ou agaiia-se aos fios de cnhano. Alaixo no h nada poi
cenlenas e cenlenas de nelios: passan aIgunas nuvens, nais alaixo, enliev-
se o fundo do desfiIadeiio.
Lssa e a lase da cidade: una iede que seive de passagen e
suslenlcuIo. Todo o ieslo, en vez de se eIevai, esl penduiado paia laixo:
escadas de coida, iedes, casas en foina de saco, vaiais, leiiaos con a foina
de navelas, odies de gua, licos de gs, assadeiias, ceslos penduiados con
lailanles, nonla-caigas, chuveiios, liapezios e aneis paia jogos, leIefeiicos,
Ianpadiios, vasos con pIanlas de foIhagen pendenle.
Suspensa solie o alisno, a vida dos halilanles de Olvia e nenos
inceila que a de oulias cidades. Salen que a iede no iesislii nais que isso.


As cldades e as trocas
4

Ln LicIia, paia eslaleIecei as Iigaes que oiienlan a vida da cidade,
os halilanles eslenden fios enlie as aieslas das casas, liancos ou pielos ou
cinza ou pielos-e-liancos, de acoido con as ieIaes de paienlesco, lioca,
auloiidade, iepiesenlao. Quando os fios so lanlos que no se pode nais
aliavessai, os halilanles vo enloia: as casas so desnonladas, ieslan
apenas os fios e os suslenlcuIos dos fios.
Do coslado de un noiio, acanpados con os nveis de casa, os
pifugos de LicIia oIhan paia o eniedo de fios eslendidos e os posles que se
eIevan na pIancie. AqueIa conlinua a sei a cidade de LicIia, e eIes no so
nada.
Reconslioen LicIia en oulio Iugai. Tecen con os fios una figuia
seneIhanle, nas goslaiian que fosse nais conpIicada e ao nesno lenpo
nais ieguIai do que a oulia. Depois a alandonan e liansfeien-se junlanenle

33
con as casas paia ainda nais Ionge.
Desle nodo, viajando-se no leiiiliio de LicIia, depaia-se con as
iunas de cidades alandonadas, sen as nuiaIhas que no duian, sen os
ossos dos noilos que ioIan con o venlo: leias de aianha de ieIaes
inliicadas a piocuia de una foina.


As cldades e os o|hos
3

Depois de naichai poi sele dias aliaves das nalas, quen vai a auci
no peicele que j chegou. As finas andas que se eIevan do soIo a giande
dislncia una da oulia e que se peiden acina das nuvens suslenlan a cidade.
Sole-se poi escadas. Os halilanles iaianenle so vislos en leiia: ln lodo o
necessiio I en cina e piefeien no descei. Nenhuna paile da cidade loca o
soIo excelo as Iongas peinas de fIaningo nas quais eIa se apia, e, nos dias
Iuninosos, una sonlia difana e anguIosa que se iefIele na foIhagen.
H lis hipleses a iespeilo dos halilanles de auci: que odeian a
leiia, que a iespeilan a ponlo de evilai quaIquei conlalo, que a anan da
foina que eia anles de exisliien e con lincuIos e leIescpios aponlados paia
laixo no se cansan de exanin-Ia, foIha poi foIha, pedia poi pedia, foiniga
poi foiniga, conlenpIando fascinados a pipiia ausncia.


As cldades e o nome
2

Deuses de duas especies piolegen a cidade de Leandia. So lo
pequenos que no se consegue v-Ios e lo nuneiosos que e inpossveI conl-
Ios. Os piineiios viven nas poilas das casas, na paile de denlio, peilo do
calideiio e do poila-guaida-chuvas, nas nudanas, aconpanhan as fanIias e
inslaIan-se na nova noiadia no nonenlo da enliega das chaves. Os oulios
viven na cozinha, esconden-se de piefeincia sol as paneIas, ou na Iaieiia, ou
no ainiio das vassouias: fazen paile da casa e, quando a fanIia que
halilava aIi vai enloia, peinanecen con os novos inquiIinos, laIvez j
eslivessen aIi anles da exislncia da casa, no neio do nalo do leiieno,

34
escondidos nuna Iala enfeiiujada, se a casa e denoIida e en seu Iugai se
conslii un piedio paia cinqenla fanIias, nuIlipIican-se e ocupan a
cozinha de iguaI nneio de apailanenlos. Iaia dislingui-Ios, chanaienos os
piineiios de Ienales e os segundos de Laies.
Denlio de una casa, no se pode dizei que os Laies eslejan senpie
con os Laies e os Ienales con os Ienales: fieqenlan-se, passeian junlos nas
coinijas de esluque, nos lulos do leinossifo, conenlan os falos da fanIia,
disculen con faciIidade, nas lanlen poden se dai len poi anos, ao v-Ios
ieunidos, no se dislingue quaI e un e quaI e oulio. Os Laies viian passai poi
suas casas Ienales das nais vaiiadas piovenincias e coslunes, aos Ienales,
cale dispulai aos coloveIos un Iugai ao Iado dos foinaIssinos Laies de
iIuslies paIcios decadenles ou con os Laies suscelveis e desconfiados de
caselies de Ialo.
A veidadeiia essncia de Leandia e aigunenlo paia inleininveis
discusses. Os Ienales aciedilan sei o espiilo da cidade, nesno se chegaian
no ano anleiioi, e que Ievan Leandia consigo quando enigian. Os Laies
consideian os Ienales hspedes piovisiios, inopoilunos, invasivos, a
veidadeiia Leandia e a deIes, que d foina a ludo o que conlen, a Leandia
que eslava aIi anles da chegada desses inliusos e que ieslai depois que lodos
pailiien.
LIes ln en conun o seguinle: solie o que aconlece na fanIia e na
cidade, senpie enconlian nolivo paia iii, os Ienales zonlando dos veIhos,
dos lisnonos, dos lios-avs, da fanIia de enlo, os Laies de cono eia o
anlienle anles que fosse aiiuinado. Mas no se pode dizei que viven apenas
de iecoidaes: fanlasian piojelos solie a caiieiia das ciianas quando
ciesceien (os Ienales), solie cono podeiia se liansfoinai aqueIa casa ou
aqueIa zona (os Laies) se eslivesse en loas nos. Iieslando aleno nas casas
de Leandia, especiaInenle a noile, ouve-se o inlenso lagaieIai, as iepieenses,
as liocas de nolejos, lufos, iisadinhas iinicas.


As cldades e os mortos
1

Ln MeInia, lodas as vezes que se vai a piaa, enconlia-se un pedao
de diIogo: o soIdado jaclancioso e o paiasila, ao saien poi una poila,
enconlian o joven eslanjadoi e a neieliiz, ou, enlo, o pai avaienlo, da
soIeiia, d as Ilinas ieconendaes a fiIha anoiosa e e inleiionpido peIo
seivo idiola que vai enliegai un liIhele a aIcovileiia. Anos depois, ieloina-se

35
a MeInia e ieenconlia-se a conlinuao do nesno diIogo, nesle nleiin,
noiieian o paiasila, a aIcovileiia, o pai avaienlo, nas o soIdado jaclancioso, a
fiIha anoiosa e o seivo idiola assuniian os seus Iugaies, sulsliludos, poi sua
vez, peIo hipciila, peIa confidenle, peIo asliIogo.
A popuIao de MeInia se ienova: os diaIogadoies noiien un aps o
oulio, enlielanlo nascen aqueIes que assuniio os seus Iugaies no diIogo,
uns nun papeI, uns en oulio. Quando aIguen nuda de papeI ou alandona a
piaa paia senpie ou enlia neIa peIa piineiia vez, veiifican-se nudanas en
cadeia, ale que lodos os papeis sejan novanenle disliiludos, nas enquanlo
isso ao veIho iiado conlinua a ieloiquii a canaieiia espiiiluosa, o usuiiio no
pia de peiseguii o joven deseidado, a nuliiz de consoIai a enleada, apesai
de que nenhun deIes conseiva os oIhos e a voz da cena piecedenle.
As vezes aconlece de un nico diaIogadoi nanlei sinuIlaneanenle
dois ou nais papeis: liiano, lenfeiloi, nensageiio, ou de un papeI sei
dupIicado, nuIlipIicado, aliiludo a cen, a niI halilanles de MeInia: lis niI
paia o papeI de hipciila, liinla niI paia o de enlusleiio, cen niI fiIhos de
ieis desvenluiados que aguaidan o devido ieconhecinenlo.
Con o passai do lenpo, os papeis no so nais exalanenle os nesnos
de anles, sen dvida a ao que esles Ievan adianle poi neio de inliigas e
ieviiavoIlas conduz a aIgun lipo de desfecho finaI, que conlinua a se
apioxinai nesno quando a inliiga paiece conpIicai-se cada vez nais e os
olslcuIos paiecen aunenlai. Quen conpaiece a piaa en nonenlos
conseculivos nola que o diIogo nuda de alo en alo, ainda que a vida dos
halilanles de MeInia seja lieve denais paia que possan peicel-Io.
Marcc Pc|c dcscrctc una pcn|c, pcdra pcr pcdra.
~ Mas qua| c a pcdra quc sus|cn|a a pcn|c?~ pcrgun|a Kuo|ai Knan.
~ A pcn|c nac c sus|cn|ada pcr cs|a cu aquc|a pcdra ~ rcspcndc Marcc ~,
nas pc|a curta dc arcc quc cs|as fcrnan.
Kuo|ai Knan pcrnanccc cn si|cncic, rcf|c|indc. Dcpcis acrcsccn|a.
~ Pcr quc fa|ar das pcdras? Sc c arcc nc in|crcssa. Pc|c rcspcndc.
~ Scn pcdras c arcc nac cxis|c.



36
6

~ ]4 accn|cccu dc tccc tcr una cidadc scnc|nan|c a cs|a? ~ Kuo|ai
pcrgun|ata a Marcc Pc|c cs|cndcndc a nac cncia dc ancis para fcra dc oa|daquinc dc
scda dc ouccn|aurc inpcria|, apcn|andc para as pcn|cs arqucadas scorc cs canais, cs
pa|4cics principcscas ccn unorais dc n4rncrc incrscs na 4gua, c taitcn dc pcqucncs
oarccs quc giran cn ziguczaguc nctidcs pcr |cngcs rcncs, as cna|as quc dcscarrcgan
ccs|as dc ncr|a|ias nas praas dcs ncrcadcs, cs oa|c5cs, cs |crracs, as cupu|as, cs
canpan4rics, cs jardins das i|nas quc tcrdcjan c cinza da |aguna.
O inpcradcr, accnpannadc dc scu digni|4ric cs|rangcirc, tisi|ata Quinsai,
an|iga capi|a| dc dinas|ias dcs|rcnadas, u||ina pcrc|a cngas|ada na ccrca dc Grandc
Knan.
~ Nac, sirc ~ rcspcndcu Marcc ~, janais pcdcria inaginar quc cxis|issc
una cidadc parccida ccn cs|a.
O inpcradcr |cn|cu pcrscru|ar c scu c|nar. O cs|rangcirc aoaixcu cs c|ncs.
Kuo|ai pcrnancccu cn si|cncic c dia |cdc.
Apcs c pcr-dc-sc|, ncs |crracs dc pa|4cic rca|, Marcc Pc|c cxpunna ac
scocranc c rcsu||adc dc suas niss5cs dip|cn4|icas. Ncrna|ncn|c, c Grandc Knan
ccnc|uia as suas nci|cs saocrcandc cssas narra5cs ccn cs c|ncs cn|rcaocr|cs a|c quc c
scu princirc occcjc dcssc c sina| para quc c ccr|cjc dc pajcns accndcssc cs facncs para
ccnduzir c scocranc ac Pati|nac dc Scnc Augus|c. Mas dcs|a tcz Kuo|ai nac parccia
dispcs|c a ccdcr a fadiga.
~ |a|c-nc dc cu|ra cidadc ~ insis|ia.
~ ...O tiajan|c p5c-sc a caninnc c cata|ga pcr |rcs jcrnadas cn|rc c tcn|c
ncrdcs|c c c ncrccs|c... ~ prcsscguia Marcc, c rc|a|ata ncncs c ccs|uncs c ccncrcics
dc un grandc nuncrc dc |crras. Pcdia-sc dizcr quc c scu rcpcr|cric cra incxauritc|,
nas dcs|a tcz fci c|c qucn sc rcndcu. Ac ananncccr, dissc. ~ Sirc, j4 fa|ci dc |cdas as
cidadcs quc ccnncc.
~ Rcs|a una quc tccc janais ncncicna. Marcc Pc|c aoaixcu a caoca.
~ Vcncza ~ dissc c Knan. Marcc scrriu.
~ | dc quc cu|ra cidadc inagina quc cu cs|ata fa|andc? O inpcradcr nac sc
afc|cu.
~ Nc cn|an|c, tccc nunca ci|cu c scu ncnc. | Pc|c.
~ Tcdas as tczcs quc dcscrctc una cidadc digc a|gc a rcspci|c dc Vcncza.
~ Quandc pcrgun|c das cu|ras cidadcs, qucrc quc tccc nc fa|c a rcspci|c
dc|as. | dc Vcncza quandc pcrgun|c a rcspci|c dc Vcncza.
~ Para dis|inguir as qua|idadcs das cu|ras cidadcs, dctc par|ir dc una

37
princira quc pcrnanccc inp|ici|a. Nc ncu casc, |ra|a-sc dc Vcncza.
~ |n|ac tccc dctcria ccncar a narraac dc suas tiagcns dc pcn|c dc par|ida,
dcscrctcndc Vcncza in|cira, pcn|c pcr pcn|c, scn cni|ir ncnnuna das rcccrda5cs quc
tccc |cn dc|a.
A 4gua dc |agc cs|ata cncrcspada, c rcf|cxc dcs rancs dc an|igc pa|4cic rca|
dcs Sung fragncn|ata-sc cn rctcrocra5cs cin|i|an|cs ccnc fc|nas quc f|u|uan.
~ As nargcns da ncncria, una tcz fixadas ccn pa|atras, cancc|an-sc ~
dissc Pc|c. ~ Pcdc scr quc cu |cnna ncdc dc rcpcn|inancn|c pcrdcr Vcncza, sc fa|ar a
rcspci|c dc|a. Ou pcdc scr quc, fa|andc dc cu|ras cidadcs, j4 a |cnna pcrdidc pcucc a
pcucc.


As cldades e as trocas
5

Ln LsneiaIdina, cidade aqulica, una iede de canais e una iede de
iuas soliepe-se e enlieciuza-se. Iaia ii de un Iugai a oulio, pode-se senpie
escoIhei enlie o peicuiso leiieslie e o de laico: e, cono en LsneiaIdina a
Iinha nais cuila enlie dois ponlos no e una iela nas un ziguezague que se
ianifica en loiluosas vaiianles, os caninhos que se alien paia o lianseunle
no so dois nas nuilos, e aunenlan ainda nais paia quen aIleina liajelos
de laico e liasloidos en leiia fiine.
Desle nodo, os halilanles de LsneiaIdina so poupados do ledio de
peicoiiei lodos os dias os nesnos caninhos. L no e ludo: a iede de liajelos
no e disposla nuna nica canada, segue un sole-desce de escadas, laiIeus,
ponles aiqueadas, iuas suspensas. Conlinando segnenlos dos diveisos
peicuisos eIevados ou de supeifcie, os halilanles se do o diveilinenlo diiio
de un novo ilineiiio paia ii aos nesnos Iugaies. Ln LsneiaIdina, nesno as
vidas nais iolineiias e lianqiIas lianscoiien sen se iepelii.
A naioies consliies eslo exposlas, cono en lodos os Iugaies, as
vidas secielas e avenluiosas. Os galos de LsneiaIdina, os Iadies, os ananles
cIandeslinos, Ioconoven-se peIas iuas nais eIevadas e desconlnuas, saIlando
de un leIhado paia o oulio, descendo de una sacada paia una vaianda,
conloinando leiiais con passo de equiIiliisla. Mais alaixo, os ialos coiien
nas escuias cIoacas, un alis do ialo do oulio, junlanenle con os
conspiiadoies e os conlialandislas: espieilan aliaves de fossos e esgolos,
escapan poi inleislcios e vieIas, aiiaslan de un escondeiijo paia o oulio
cascas de queijo, neicadoiias iIcilas e laiiis de pIvoia, aliavessan a

38
conpacla cidade peifuiada peIa iede de covas sulleiineas.
Un napa de LsneiaIdina deveiia conlei, assinaIados con linlas de
difeienles coies, lodos esses liajelos, sIidos ou Iquidos, palenles ou
escondidos. Mas e difciI fixai no papeI os caninhos das andoiinhas, que
coilan o ai acina dos leIhados, peifazen pailoIas invisveis con as asas
igidas, desvian-se paia engoIii un nosquilo, voIlan a sulii en espiiaI ienle
a un pincuIo, solianceian lodos os ponlos da cidade de cada ponlo de suas
liiIhas aeieas.


As cldades e os o|hos
4

Ao chegai a IIide, len-se o piazei de olseivai quanlas ponles
difeienles enlie si aliavessan os canais: ponles aiqueadas, coleilas, solie
piIaies, solie laicos, suspensas, con os paiapeilos peifuiados, quanlas
vaiiedades de janeIas apiesenlan-se dianle das iuas: lfoies, nouiiscas,
IanceoIadas, ogivais, con neias-Iuas e fIoies solieposlos, quanlas especies
de pavinenlo colien o cho: de pedieguIhos, de Iajolas, de sailio, de
pasliIhas liancas e azuis. Ln lodos os ponlos, a cidade ofeiece suipiesas paia
os oIhos: un ceslo de aIcapaiias que suige na nuiaIha da foilaIeza, as eslluas
de lis iainhas nuna nsuIa, una cpuIa en foina de celoIa con lis
pequenas celoIas inlioduzidas en sua exlienidade. IeIiz e aqueIe que lodos
os dias len IIide ao aIcance dos oIhos e nunca acala de vei as coisas que eIa
conlen, excIana-se, liisle poi lei de deixai a cidade depois de l-Ia oIhado
apenas de ieIance.
Sucede, no enlanlo, de peinanecei en IIide e passai aIi o ieslo dos
dias. A cidade Iogo se deslola, apagan-se os fIoies, as eslluas solie as
nsuIas, as cpuIas. Cono lodos os halilanles de IIide, anda-se poi Iinhas en
ziguezague de una iua paia a oulia, dislingue-se enlie zonas de soI e zonas
de sonlia, una poila aqui, una escada aIi, un lanco paia apoiai o ceslo,
una vaIela onde liopea quen no lona cuidado. Todo o ieslo da cidade e
invisveI. IIide e un espao en que os peicuisos so liaados enlie ponlos
suspensos no vazio, o caninho nais cuilo paia aIcanai a lenda daqueIe
coneicianle evilando o guich daqueIe ciedoi. Os passos seguen no o que se
enconlia foia do aIcance dos oIhos nas denlio, sepuIlado e canceIado: se enlie
dois pilicos un conlinua a paiecei nais aIegie e poique liinla anos alis aIi
passava una noa de Iaigas nangas loidadas, ou enlo e apenas poique a
una ceila hoia do dia iecele una Iuz cono a daqueIe pilico de cuja

39
IocaIizao no se iecoida nais.
MiIhes de oIhos eiguen-se dianle de janeIas ponles aIcapaiias e e
cono se exaninassen una pgina en lianco. Muilas so as cidades cono
IIide que evilan os oIhaies, excelo quando pegas de suipiesa.


As cldades e o nome
3

Ioi Iongo lenpo, Iiiia foi paia nin una cidade encasleIada nas
encoslas de un goIfo, con anpIas janeIas e loiies, fechada cono una laa,
con una piaa en seu cenlio piofunda cono un poo e con un poo en seu
cenlio. Nunca a linha vislo. Lia una das lanlas cidades que nunca visilaia,
que inaginava sonenle a pailii do none: Lufisia, OdiIa, Maigaia, CelIia.
Iiiia eia una deIas, difeienle de lodas as oulias, assin cono cada una deIas
eia inconfundveI paia os oIhos da ninha nenle.
Chegou o dia en que as ninhas viagens ne conduziian a Iiiia. Logo
que coIoquei os pes na cidade, ludo o que inaginava foi esquecido, Iiiia
loinaia-se aquiIo que e Iiiia, e inaginei que senpie souleia que a cidade no
linha visla paia o nai, escondido alis de una duna laixa e onduIada, que as
suas iuas coiien en Iinha iela, que as casas so ieagiupadas en inleivaIos,
no aIlas, e so sepaiadas poi descanpados de depsilos de nadeiia e
seiiaiias, que o venlo nove os cala-venlos das lonlas hidiuIicas. DaqueIe
nonenlo en dianle, o none Iiiia evoca essa visla, essa Iuz, esse zunlido,
esse ai no quaI paiia una poeiia anaieIada: e evidenle que significa islo e que
no podia significai nais nada.
A ninha nenle conlinua a conlei un giande nneio de cidades que
no vi e no veiei, nones que liazen consigo una figuia ou fiagnenlo ou
ofuscao de figuia inaginada: CelIia, OdiIa, Lufisia, Maigaia. A cidade
solie o goIfo lanlen esl senpie I, con a piaa fechada en loino do poo,
nas no posso nais chan-Ia con un none, nen iecoidai cono pude dai-Ihe
un none que significa aIgo lolaInenle difeienle.

4O
As cldades e os mortos
2

Duianle as ninhas viagens, janais avanaia ale AdeIna. Lnlaiquei ao
caii da noile. No cais, o naiinheiio que pegou a coida no ai e anaiiou-a a
alila paiecia-se con un dos neus soIdados, que j noiieia. Lia hoia da
venda de peixes no alacado. Un veIho coIocava una cesla de ouiios nuna
caiiela, pensei ieconhec-Io, quando ne voIlei, eIe desapaieceia nun leco,
nas ne Ienliei de que eIe se paiecia con un pescadoi que, veIho j a epoca
en que eu eia ciiana, no podia nais peilencei ao nundo dos vivos. Iiquei
peiluilado con a viso de un doenle feliiI encoIhido no cho con un
coleiloi solie a calea: poucos dias anles de noiiei, neu pai linha os oIhos
anaieIados e a laila hiisula exalanenle iguais aos deIe. Desviei o oIhai, no
ousava filai o ioslo de nais ninguen.
Iensei: Se AdeIna e una cidade que vejo no nundo dos sonhos, onde
no h nada aIen de noilos, sinlo nedo do sonho. Se AdeIna e una cidade
ieaI, halilada poi vivos, se eu conlinuai a fil-Ios as seneIhanas se
dissoIveio e eIes paieceio eslianhos poiladoies de angslia. Seja nun caso
seja no oulio e neIhoi no insislii en oIh-Ios.
Una quilandeiia pesava una couve na laIana e coIocava-a denlio de
una cesla piesa poi un lailanle que una gaiola alaixava de un laIco. A
gaiola eia iguaI a una da ninha cidade que enIouqueceia de anoi e se
suicidaia. A quilandeiia eigueu o ioslo: eia a ninha av.
Iensei: Chega un nonenlo da vida en que, enlie lodas as pessoas
que conhecenos, os noilos so nais nuneiosos que os vivos. L a nenle se
iecusa a aceilai oulias fisiononias, oulias expiesses: en lodas as faces novas
que enconlia, inpiine os veIhos desenhos, paia cada una descolie a nscaia
que neIhoi se adapla.
Os descaiiegadoies sulian as escadas en fiIa, cuivos sol os laiiis e os
gaiiafes ieveslidos de vine, os ioslos eslavan escondidos delaixo de
capuzes de pano. Agoia liian os capuzes e eu os ieconheo, pensava con
inpacincia e nedo. Mas no despiegava os oIhos deIes, poi nenos que eu
voIlasse a oIhai paia a nuIlido que Iolava aqueIas vieIas, via-ne assediado
poi ioslos inpievislos, vindos de Ionge, que ne fixavan cono se quisessen
sei ieconhecidos, cono se quisessen ne ieconhecei, cono se houvessen ne
ieconhecido. Iode sei que eu lanlen Ihes iecoidasse aIguen noilo. Acalaia
de chegai a AdeIna e j eia un deIes, passaia paia o Iado deIes, confuso
naqueIe vaciIai de oIhos, de iugas, de liejeilos.
Iensei: TaIvez AdeIna seja a cidade a que se chega noiiendo e na

41
quaI cada un ieenconlia as pessoas que conheceu. L sinaI de que eu lanlen
eslou noilo. Tanlen pensei: L sinaI de que o aIen no e feIiz.


As cldades e o ceu
1

Ln Ludxia, que se eslende paia cina e paia laixo, con vieIas
loiluosas, escadas, lecos, caselies, conseiva-se un lapele no quaI se pode
conlenpIai a veidadeiia foina da cidade. A piineiia visla, nada e lo pouco
paiecido con Ludxia quanlo o desenho do lapele, oidenado en figuias
sineliicas que iepelen os pipiios nolivos con Iinhas ielas e ciicuIaies,
enlieIaado poi aguIhadas de coies iespIandecenles, cujo aIleinai de lianas
pode sei aconpanhado ao Iongo de loda a uididuia. Mas, ao se delei paia
olseiv-Io con aleno, peicele-se que cada ponlo do lapele coiiesponde a
un ponlo da cidade e que lodas as coisas conlidas na cidade eslo
conpieendidas no desenho, disposlas segundo as suas veidadeiias ieIaes,
as quais se evaden aos oIhos disliados peIo vaiven, peIos enxanes, peIa
nuIlido. A confuso de Ludxia, os zuiios dos nuIos, as nanchas de negio-
de-funo, os odoies de peixe, e ludo o que apaiece na peispecliva paiciaI que
se coIhe, nas o lapele piova que exisle un ponlo no quaI a cidade noslia as
suas veidadeiias piopoies, o esquena geoneliico inpIcilo nos nninos
delaIhes.
L fciI peidei-se en Ludxia: nas, quando se oIha alenlanenle paia o
lapele, ieconhece-se o caninho peidido nun fio cainesin ou aniI ou
veineIho anaianlo que aps un Iongo giio faz con que se enlie nun iecinlo
de coi pipuia que e o veidadeiio ponlo de chegada. Cada halilanle de
Ludxia conpaia a oiden inveI do lapele a una inagen sua da cidade,
una angslia sua, e lodos poden enconliai, escondidas enlie os aialescos,
una iesposla, a hisliia de suas vidas, as vicissiludes do deslino.
Solie a ieIao nisleiiosa de dois oljelos lo difeienles enlie si cono o
lapele e a cidade, foi inleiiogado un oicuIo. Un dos dois oljelos ~ foi a
iesposla ~ len a foina que os deuses deian ao ceu eslieIado e as ililas nas
quais os nundos giian, o oulio e un iefIexo apioxinalivo do piineiio, cono
lodas as olias hunanas.
H nuilo lenpo os piofelas linhan ceileza de que o hainnico
desenho do lapele eia de feiluia divina, inleipielou-se o oicuIo nesse senlido,
sen dai espao paia conlioveisias. Mas da nesna naneiia pode-se chegai a
concIuso oposla: que o veidadeiio napa do univeiso seja a cidade de

42
Ludxia assin cono e, una nancha que se eslende sen foina, con iuas en
ziguezague, casas que na giande poeiia desalan unas solie as oulias,
incndios, giilos na escuiido.
~ ...Pcr|an|c, na rca|idadc a sua c una tiagcn a|ratcs da ncncria! ~ O
Grandc Knan, as crc|nas scnprc dc pc, agi|ata-sc na rcdc |cdas as tczcs cn quc cc|nia
nc discursc dc Marcc una inf|cxac suspircsa. ~ | para sc dcsfazcr dc una carga dc
ncs|a|gia quc tccc fci |ac |cngc! ~ cxc|anata, cu cn|ac. ~ Vccc rc|crna das suas
cxpcdi5cs ccn a cs|ita rcp|c|a dc ncs|a|gia! ~ c acrcsccn|ata ccn sarcasnc. ~ Un
pcqucnc |ucrc, para dizcr a tcrdadc, para un ncrcadcr da Scrcnissina!
|ra cssc c pcn|c para c qua| ccntcrgian |cdas as qucs|5cs dc Kuo|ai scorc c
passadc c c fu|urc. Na u||ina ncra tinna orincandc dc ga|c c ra|c c fina|ncn|c
ccnscguia cnccs|ar Marcc na parcdc, accnc|cndc-c, fincandc un jcc|nc cn scu pci|c,
scgurandc-c pc|a oaroa.
~ |is c quc cu gcs|aria dc saocr a scu rcspci|c, ccnfcssc c quc tccc
ccn|raoandcia. cs|adcs dc aninc, cs|adcs dc graa, c|cgias.
|rascs c a|cs |a|tcz apcnas pcnsadcs, cnquan|c cs dcis, si|cncicscs c inctcis,
coscrtatan a |cn|a asccnsac da funaa dc scus cacninocs. A nutcn cra sc dissc|tia
nun fic dc tcn|c cra rcs|ata suspcnsa nc ar, c a rcspcs|a cs|ata naquc|a nutcn.
Dian|c da orisa quc dispcrsata a funaa, Marcc pcnsata ncs tapcrcs quc cnctcan a
anp|idac dc nar c as cadcias das ncn|annas, c quc, ac rarcarcn, |crnan c ar sccc c
di4fanc rctc|andc cidadcs |cnginquas. O scu c|nar qucria a|canar c |adc dc |4 daquc|a
|c|a dc nuncrcs tc|4|cis. a fcrna das ccisas sc dis|inguc nc|ncr a dis|ancia.
Ou cn|ac a nutcn dc|inna-sc |cgc dcpcis dc sair da occa, dcnsa c tagarcsa, c
ctccata una cu|ra tisac. as cxa|a5cs cs|agnadas nc a||c das nc|rcpc|cs, a funaa
cpaca quc nac sc dispcrsa, a canada dc niasna quc grati|a scorc as ruas oc|unincsas.
Nac as |4ocis nctcas da ncncria ncn a 4rida |ransparcncia, nas c cncirc dc qucinadc
dc tidas qucinadas quc fcrna una crcs|a scorc as cidadcs, a incnada cspcnja dc
na|cria ti|a| quc dcixcu dcf|uir, c cn|upincn|c dc passadc prcscn|c fu|urc quc
o|cqucia as cxis|cncias ca|cificadas pc|a i|usac dc nctincn|c. cis c quc cnccn|rata ac
|crninc da tiagcn.






43
7

KU8|A|. Nac sci quandc tccc cnccn|rcu |cnpc dc tisi|ar |cdcs cs paiscs quc
nc dcscrctc. A ninna inprcssac c quc tccc nunca saiu dcs|c jardin.
PO|O. Tcdas as ccisas quc tcjc c fac gannan scn|idc nun cspac da ncn|c
cn quc rcina a ncsna ca|na quc cxis|c aqui, a ncsna pcnunora, c ncsnc si|cncic
pcrccrridc pc|c farfa|nar das fc|nas. Nc ncncn|c cn quc nc ccnccn|rc para rcf|c|ir,
scnprc nc cnccn|rc ncs|c jardin, ncs|c ncsnc ncr4ric, cn sua augus|a prcscna,
apcsar dc prcsscguir scn un ins|an|c dc pausa a suoir un ric tcrdc dc crcccdi|cs cu a
ccn|ar cs oarris dc pcixc sa|gadc pcs|cs na cs|ita.
KU8|A|. |u |anocn nac |cnnc ccr|cza dc cs|ar aqui, passcandc cn ncic as
fcn|cs dc pcrfidc, cscu|andc c ccc dcs jcrrcs dc 4gua, c nac cata|gandc cnocoidc dc
sucr c sanguc a frcn|c dc ncu cxcrci|c, ccnquis|andc cs paiscs quc tccc ir4 dcscrctcr,
cu dcccpandc cs dcdcs dcs agrcsscrcs quc csca|an a nura|na dc una fcr|a|cza
asscdiada.
PO|O. Ta|tcz cs|c jardin sc cxis|a a scnora das ncssas p4|pcoras ccrradas c
nunca |cnnancs paradc. tccc, dc |ctan|ar pccira ncs canpcs dc oa|a|na, c cu, dc
ncgcciar sacas dc pincn|a cn ncrcadcs dis|an|cs, nas, cada tcz quc fccnancs cs c|ncs
nc ncic dc a|tcrcc cu da nu||idac, pcdcncs ncs rcfugiar aqui tcs|idcs ccn quincncs
dc scda para ata|iar aqui|c quc cs|ancs titcndc, fazcr as ccn|as, ccn|cnp|ar a
dis|ancia.
KU8|A|. Ta|tcz cs|c ncssc di4|cgc sc dc cn|rc dcis na||rapi|ncs apc|idadcs
Kuo|ai Knan c Marcc Pc|c quc cs|ac rctc|tcndc un dcpcsi|c dc |ixc, ancn|candc
rcsiducs cnfcrrujadcs, farrapcs, papc|, c, ocoadcs ccn pcuccs gc|cs dc tinnc dc n4
qua|idadc, tccn rcsp|cndcr ac scu rcdcr |cdcs cs |cscurcs dc Oricn|c.
PO|O. Ta|tcz dc nundc sc rcs|c un |crrcnc oa|dic ccocr|c dc inundicics c c
jardin suspcnsc dc pac inpcria| dc Grandc Knan. Sac as ncssas p4|pcoras quc cs
scparan, nas nac sc saoc qua| cs|4 dcn|rc c qua| cs|4 fcra.


As cldades e os o|hos
5

Vadeado o iio, liansposlo o vaIe, o viajanle enconlia-se, sulilanenle,
dianle da cidade de Moiiana, con as poilas de aIalaslio lianspaienles a Iuz
do soI, as coIunas de coiaI que suslenlan fionles inciuslados de seipenlina,
as aIdeias inleiianenle de vidio cono aquiios en que nadan as sonlias de

44
danaiinas con adoinos pialeados sol os Ianpadiios en foina de nedusa.
Se no e a sua piineiia viagen, o viajanle j sale que cidades cono esla ln
un avesso: lasla peicoiiei un senicicuIo e vei-se- a face olscuia de
Moiiana, una anpIa Inina enfeiiujada, pedaos de pano, eixos hiilos de
piegos, lulos negios de fuIigen, nonles de poles de vidio, nuios escuios
con esciilas desloladas, caixiIhos de cadeiias despaIhadas, coidas que seiven
apenas paia se enfoicai nuna liave podie.
Ln loda a sua exlenso, a cidade paiece conlinuai a nuIlipIicai o seu
iepeiliio de inagens: no enlanlo, no len espessoi, consisle sonenle de un
Iado de foia e de un avesso, cono una foIha de papeI, con una figuia aqui e
oulia aIi, que no poden se sepaiai nen se encaiai.


As cldades e o nome
4

CIaiisse, cidade gIoiiosa, len una hisliia aliiluIada. Diveisas vezes
decaiu e iefIoiesceu, nanlendo senpie a piineiia CIaiisse cono iniguaIveI
nodeIo de lodos os espIendoies, a quaI, conpaiada con o aluaI eslado da
cidade, no deixa de suscilai suspiios a cada giio de eslieIas.
Nos secuIos de degiadao, a cidade, esvaziada poi causa das
pesliIncias, ieduzida en eslaluia poi causa do desalanenlo de liaves e
coinijas e do desnoionanenlo de leiias, enfeiiujada e lIoqueada poi
negIigncia ou feiias dos funcioniios da nanuleno, iepovoava-se
Ienlanenle con hoidas de solievivenles eneisos de slos e covas cono
feividos ialos novidos peIo af de ievoIvei e ioei e que ao nesno lenpo se
ieunian e se ajeilavan cono passaiinhos nun ninho. Agaiiavan-se a ludo o
que podia sei ieliiado de onde eslava e coIocado en oulio Iugai con una
oulia uliIidade: as coilinas de liocado leininavan poi seivii de Ienis, nas
uinas cineiiias de ninoie, pIanlavan nanjeiico, as giades de feiio lalido
aiiancadas das janeIas dos gineceus eian usadas paia assai caine de galo en
fogo de Ienha naichelada. Monlada con os pedaos avuIsos da CIaiisse
inpieslveI, lonava foina una CIaiisse da solievivncia, iepIela de covis e
caselies, ciiegos infeclados, gaioIas de coeIhos. Todavia, no se peideia
quase nada do anligo espIendoi de CIaiisse, eslava ludo aIi, apenas disposlo
de naneiia diveisa nas no nenos adequada as exigncias dos seus
halilanles.
Os lenpos de indigncia eian sucedidos poi epocas nais aIegies: una
sunluosa CIaiisse-loiloIela saa da nseia CIaiisse-ciisIida, a nova

45
alundncia fazia a cidade exliavasai de novos naleiiais edifcios oljelos,
afIua genle nova de foia, nada e ninguen linha a vei con a CIaiisse ou as
CIaiisses anleiioies, e, quanlo nais se eslaleIecia liiunfanlenenle no Iugai e
con o none da piineiia CIaiisse, nais a nova cidade peicelia afaslai-se
desla, desliu-Ia con a veIocidade dos ialos e do nofo: apesai do oiguIho do
novo fauslo, no fundo do coiao senlia-se eslianha, incongiuenle,
usuipadoia.
Lis enlo os fiagnenlos do piineiio espIendoi, que havian se saIvado
adaplando-se a necessidades nais olscuias, sendo novanenle desIocados, ei-
Ios piolegidos sol iecipienles de vidio, liancados en viliinas, apoiados solie
liavesseiios de veIudo, e no nais poique ainda podian seivii paia aIguna
coisa, nas poique poi neio deIes seiia possveI ieconsliuii una cidade solie a
quaI ninguen salia nais nada.
Seguiian-se oulias deleiioiaes e oulias pujanas en CIaiisse. As
popuIaes e os coslunes nudaian diveisas vezes, ieslan o none, o Iugai
en que esl siluada, os oljelos nais iesislenles. Cada una das novas
CIaiisses, conpacla cono un sei vivo con os seus odoies e a sua iespiiao,
oslenla cono un coIai aquiIo que iesla das novas CIaiisses fiagnenliias e
noilas. No se sale quando os capileis coinlios esliveian en cina de suas
coIunas: iecoida-se sonenle que poi nuilos anos un deIes seiviu de apoio
nun gaIinheiio paia a cesla onde as gaIinhas punhan os ovos e que daIi
passou paia o Museu dos Capileis ao Iado de oulios exenpIaies da coIeo. A
oiden de sucesso das epocas havia se peidido, que exisliu una piineiia
CIaiisse e una ciena nuilo difundida, nas no exislen piovas paia
denonsli-Io, os capileis poden lei eslado piineiio nos gaIinheiios e depois
nos lenpIos, as uinas de ninoie poden lei sido seneadas piineiio de
nanjeiico e depois de ossos de defunlos. Sale-se con ceileza apenas o
seguinle: un ceilo nneio de oljelos desIoca-se nun ceilo espao, oia
sulneiso poi una giande quanlidade de novos oljelos, oia consunido sen
sei ieposlo, a iegia e senpie nislui-Ios e lenlai iecoIoc-Ios no Iugai. TaIvez
CIaiisse senpie lenha sido apenas una nisluiada de lugigangas
espedaadas, pouco soilidas, olsoIelas.


As cldades e os mortos
3

No exisle cidade nais disposla a apioveilai a vida e a evilai afIies
do que Luspia. L, a fin de que o saIlo da vida paia a noile seja nenos

46
liusco, os halilanles consliuian no sulsoIo una cpia idnlica da cidade. Os
cadveies, dessecados de nodo que os esqueIelos ieslen ieveslidos de peIe
anaieIa, so Ievados paia laixo e conlinuan a cunpiii anligas alividades.
Deslas, as piefeiidas so as que iepioduzen nonenlos de despieocupao: a
naioiia e posicionada en loino de nesas seividas, ou coIocada en posies
de dana ou no geslo de locai lionle-la. Mas lodos os coneicios e piofisses
da Luspia dos vivos so ieciiados no sulsoIo, ao nenos os que os vivos
ieaIizaian con nais salisfao do que aloiiecinenlo: o ieIojoeiio, no neio de
lodos os ieIgios paiados de sua oficina, encosla a oieIha seca nun ieIgio de
pnduIo sen coida, un laileiio ensaloa con un pinceI seco o osso dos
zigonas de un aloi enquanlo esle iepassa o seu papeI exaninando o ioleiio
con as ililas vazias, una noa de cinio iisonho oidenha una caicaa de
lezeiia.
CIaio que nuilos dos vivos peden paia depois da noile un deslino
difeienle do que Ihes coule en vida: a necipoIe e apinhada de caadoies de
Iees, neios-sopianos, lanqueiios, vioIinislas, duquesas, conculinas, geneiais,
en nneio naioi do que janais conlou a cidade vivenle.
A incunlncia de aconpanhai os noilos paia laixo e inslaI-Ios no
Iugai desejado e confeiida a una confiaiia de encapuzados. Ninguen nais
len acesso a Luspia dos noilos e ludo o que se sale de I de laixo sale-se
poi inleinedio deIes.
Dizen que a nesna confiaiia exisle enlie os noilos e que no deixa de
Ihes dai una ajuda, aps a noile, os encapuzados conlinuaio con o nesno
ofcio lanlen na oulia Luspia, fazen ciei que aIguns deIes j noiieian e
conlinuan a ii de cina paia laixo. CIaio, a auloiidade dessa congiegao
solie a Luspia dos vivos e nuilo anpIa.
Dizen que cada vez que descen enconlian aIguna nudana na
Luspia de laixo, os noilos apiesenlan inovaes en sua cidade, no nuilas,
nas ceilanenle fiulo de una iefIexo pondeiada, no de capiichos
passageiios. De un ano paia o oulio, dizen, no se ieconhece a Luspia dos
noilos. L os vivos, paia no ficaien paia lis, queien fazei ludo o que os
encapuzados conlan a iespeilo das novidades dos noilos. Assin, a Luspia
dos vivos coneou a copiai a sua cpia sulleiinea.
Dizen que no e s agoia que isso ocoiie: na ieaIidade, foian os
noilos que consliuian a Luspia de cina seneIhanle a sua cidade. Dizen
que nas duas cidades gneas no exisle neio de salei quen so os vivos e
quen so os noilos.

47
As cldades e o ceu
2

Ln eisaleia, liansnile-se a seguinle ciena: que suspensa no ceu
exisla una oulia eisaleia, onde giavilan as viiludes e os senlinenlos nais
eIevados da cidade, e que, se a eisaleia leiiena lonai a ceIesle cono nodeIo,
eIas se loinaio una nica cidade. A inagen que a liadio divuIga e de una
cidade de ouio nacio, con laiiaxas de piala e poilas de diananle, una
cidade-jia, iepIela de enlaIhes e engasles, que supienas e Ialoiiosas
pesquisas, apIicadas a naleiias de supieno vaIoi, poden pioduzii. Iieis a
essa ciena, os halilanles de eisaleia cuIluan ludo o que Ihes evoca a cidade
ceIesle: acunuIan nelais nolies e pedias iaias, ienuncian aos efneios,
eIaloian foinas de conposla conposluia.
Tanlen cien, esses halilanles, que exisle una oulia eisaleia no
sulleiineo, ieceplcuIo de ludo o que Ihes ocoiie de despiezveI e indigno, e
eIes zeIan conslanlenenle paia eIininai da eisaleia eneisa quaIquei Iigao
ou seneIhana con a gnea do sulsoIo. No Iugai dos lelos, inagina-se que a
cidade nfeia possui Ialas de Iixo inveilidas, das quais liansloidan cascas de
queijo, enlaIagens goiduiosas, gua da Ioua suja, ieslos de espaguele, veIhas
vendas. Ou nesno que a sua sulslncia seja aqueIa escuia, naIeveI e densa
cono pez que escoiie peIos esgolos pioIongando o peicuiso das vsceias
hunanas, de luiaco negio en luiaco negio, ale esloiiachai-se no nais
piofundo sedinenlo sulleiineo, e que juslanenle a pailii dos pieguiosos
deliilos eniascados I enlaixo eIeven-se, giio aps giio, os edifcios de una
cidade fecaI de exlienidades loiluosas.
Nas cienas de eisaleia, exisle una paile de veidadeiio e una de
faIso. L veidade que duas piojees de si nesna aconpanhan a cidade, una
ceIesle e una infeinaI, nas h un equvoco quanlo aos seus conledos. O
infeino inculado no nais piofundo sulsoIo de eisaleia e una cidade
desenhada peIos nais piesligiosos aiquilelos, consliuda con os naleiiais
nais caios do neicado, que funciona en lodos os seus necanisnos e
ieIojoaiia e engienagens, con oinanenlos de passananaiia e fianjas e faIlaI
penduiados en lodos os lulos e lieIas.
Iieocupada en acunuIai os seus quiIales de peifeio, eisaleia ci
que seja viilude aquiIo que a esla aIluia e una neIancIica olsesso de
pieenchei os ieceplcuIos vazios de si nesna, no sale que os seus nicos
nonenlos de alandono geneioso so aqueIes en que se despiende, deixa caii,
se expande. Todavia, no znile de eisaleia giavila un coipo ceIesle que
iefuIge con lodo o len da cidade, ieunido en loino do lesouio dos iesduos:

48
un pIanela que desfiaIda cascas de lalala, guaida-chuvas queliados, neias
gaslas, cinliIanles cacos de leiiacola, loles peididos, enlaIagens de
chocoIales, Iajeado de liIheles de londe, fiagnenlos de unhas e de caIos,
cascas de ovo. Lssa e a cidade ceIesle e en seu ceu coiien conelas de cauda
Ionga, enilidos paia giiai no espao cono o nico alo Iivie e feIiz de que so
capazes os halilanles de eisaleia, cidade que s quando caga no e avaia
caIcuIadoia inleiesseiia.


As cldades contInuas
1

A cidade de Lenia iefaz a si pipiia lodos os dias: a popuIao acoida
lodas as nanhs en Ienis fiescos, Iava-se con saloneles iecen-liiados da
enlaIagen, vesle ioupes novssinos, exliai das nais avanadas geIadeiias
Ialas ainda inlalas, esculando as Ilinas IengaIengas do Ilino nodeIo de
idio.
Nas caIadas, envoIlos en Inpidos sacos pIslicos, os ieslos da Lenia
de onlen aguaidan a caiioa do Iixeiio. No s lulos ieloicidos de pasla de
denle, Inpadas queinadas, joinais, iecipienles, naleiiais de enlaIagen, nas
lanlen aquecedoies, encicIopedias, pianos, apaieIhos de janlai de poiceIana:
nais do que peIas coisas que lodos os dias so faliicadas vendidas
conpiadas, a opuIncia de Lenia se nede peIas coisas que lodos os dias so
jogadas foia paia dai Iugai as novas. Tanlo que se peigunla se a veidadeiia
paixo de Lenia e de falo, cono dizen, o piazei das coisas novas e difeienles,
e no o alo de expeIii, de afaslai de si, expuigai una inpuieza iecoiienle. O
ceilo e que os Iixeiios so acoIhidos cono anjos e a sua laiefa de ienovei os
ieslos da exislncia do dia anleiioi e ciicundada de un iespeilo siIencioso,
cono un iilo que inspiia a devoo, ou laIvez apenas poique, una vez que as
coisas so jogadas foia, ninguen nais quei pensai neIas.
Ninguen se peigunla paia onde os Iixeiios Ievan os seus
caiieganenlos: paia foia da cidade, sen dvida, nas lodos os anos a cidade
se expande e os depsilos de Iixo deven iecuai paia nais Ionge, a inponncia
dos liilulos aunenla e os inposlos eIevan-se, eslialifican-se, eslenden-se
poi un peinelio nais anpIo. Aciescenle-se que, quanlo nais Lenia se
supeia na aile de faliicai novos naleiiais, nais sulslancioso loina-se o Iixo,
iesislindo ao lenpo, as inlenpeiies, a feinenlao e a conluslo. L una
foilaIeza de ielolaIhos indesliulveis que ciicunda Lenia, donina-a de lodos
os Iados cono una cadeia de nonlanhas.

49
O iesuIlado e o seguinle: quanlo nais Lenia expeIe, nais coisas
acunuIa, as escanas do seu passado se soIidifican nuna couiaa inpossveI
de se liiai, ienovando-se lodos os dias, a cidade conseiva-se inlegiaInenle en
sua nica foina definiliva: a do Iixo de onlen que se junla ao Iixo de
anleonlen e de lodos os dias e anos e Iuslios.
A inundcie de Lenia pouco a pouco invadiiia o nundo se o inenso
depsilo de Iixo no fosse conpiinido, do Iado de I de sua cuneeiia, poi
depsilos de Iixo de oulias cidades que lanlen iepeIen paia Ionge
nonlanhas de deliilos. TaIvez o nundo inleiio, aIen dos confins de Lenia,
seja iecoleilo poi cialeias de inundcie, cada una con una nelipoIe no
cenlio en ininleiiupla eiupo. Os confins enlie cidades desconhecidas e
ininigas so laslies infeclados en que os deliilos de una e de oulia
escoian-se iecipiocanenle, supeian-se, nisluian-se.
Quanlo nais ciesce en aIluia, naioi e a aneaa de desnoionanenlo:
lasla que un vasiIhane, un pneu veIho, un gaiiafo de vinho se piecipilen
do Iado de Lenia e una avaIanche de sapalos desenpaieIhados, caIendiios
de anos decoiiidos e fIoies secas afunda a cidade no passado que en vo
lenlava iepeIii, nisluiado con o das cidades Iinliofes, finaInenle eIininada
~ un CalacIisno ii apIainai a sidida cadeia nonlanhosa, canceIai quaIquei
veslgio da nelipoIe senpie veslida de novo. } nas cidades vizinhas, eslo
pionlos os ioIos conpiessoies paia apIainai o soIo, eslendei-se no novo
leiiiliio, aIaigai-se, afaslai os novos depsilos de Iixo.
PO|O. ... Pcdc scr quc cs |crracs dcs|c jardin sc cs|cjan suspcnscs scorc c
|agc das ncssas ncn|cs...
KU8|A|. ... | pcr nais |cngc quc as ncssas a|riou|adas fun5cs dc
ccnandan|c c dc ncrcadcr ncs |ctcn, anocs |u|c|ancs dcn|rc dc ncs cs|a scnora
si|cncicsa, cs|a ccntcrsaac pausada, cs|a |ardc scnprc idcn|ica.
PO|O. A ncncs quc nac sc dc a nipc|csc cpcs|a. quc aquc|cs quc sc afanan
ncs acanpancn|cs c ncs pcr|cs sc cxis|cn pcrquc ncs dcis pcnsancs nc|cs, fccnadcs
ncs|c |apunc dc oanous, scnprc inctcis.
KU8|A|. Quc nac cxis|cn c csfcrc, cs gri|cs, as pragas, c fcdcr, nas apcnas
cs|a aza|cia.
PO|O. Quc cs carrcgadcrcs, cs pcdrcircs, cs |ixcircs, as cczinnciras quc
|inpan as cn|rannas dcs frangcs, as |atadciras inc|inadas scorc a pcdra, as nacs dc
fani|ia quc ncxcn c arrcz a|ci|andc cs rcccn-nascidcs, sc cxis|cn pcrquc pcnsancs
nc|cs.
KU8|A|. Para fa|ar a tcrdadc, janais pcnsc nc|cs.
PO|O. |n|ac nac cxis|cn.
KU8|A|. Nac nc parccc scr cssa una ccnjc|ura quc ncs ccntcnna. Scn c|cs,
janais pcdcriancs ccn|inuar oa|anandc cncasu|adcs cn ncssas rcdcs.

5O
PO|O. Dctcncs rcjci|ar a nipc|csc, cn|ac. Pcr|an|c, a nipc|csc tcrdadcira c a
cu|ra. sac c|cs quc cxis|cn, nac ncs.
KU8|A|. Acaoancs dc dcncns|rar quc, sc ncs cxis|isscncs, nac cxis|iriancs.
PO|O: |i-ncs aqui, dc fa|c.






51
8

Acs pcs dc |rcnc dc Grandc Knan cs|cndia-sc un patincn|c dc naic|ica.
Marcc Pc|c, infcrnan|c nudc, cspa|nata c ncs|ru4ric dc ncrcadcrias |razidas dc suas
tiagcns acs ccnfins dc inpcric. un c|nc, una ccncna, un cccc, un |cquc. Dispcndc
cs cojc|cs nuna ccr|a crdcn scorc cs azu|cjcs oranccs c prc|cs c, a par|ir dai,
dcs|ccandc-cs ccn nctincn|cs cs|udadcs, c cnoaixadcr |cn|ata rcprcscn|ar acs c|ncs
dc ncnarca as ticissi|udcs dc sua tiagcn, c cs|adc dc inpcric, as prcrrcga|itas dc
rcnc|as capi|ais dc prctincia.
Kuo|ai cra un a|cn|c jcgadcr dc xadrcz, scguindc cs gcs|cs dc Marcc,
coscrtata quc ccr|as pcas inp|icatan cu cxc|uian a prcxinidadc dc cu|ras pcas c
dcs|ccatan-sc dc accrdc ccn ccr|as Unnas. Transcurandc a taricdadc dc fcrnas, c|c
dcfinia a dispcsiac dc un cojc|c cn rc|aac ac cu|rc scorc c patincn|c dc naic|ica.
Pcnscu. Sc cada cidadc c ccnc una par|ida dc xadrcz, c dia cn quc cu ccnncccr as
suas rcgras fina|ncn|c pcssuirci c ncu inpcric, apcsar dc quc janais ccnscguirci
ccnncccr |cdas as cidadcs quc cs|c ccn|cn.
Nc fundc, cra inu|i| quc para fa|ar dc suas cidadcs Marcc u|i|izassc |an|as
ninnarias. oas|ata un |aou|circ dc xadrcz ccn pcas prccisancn|c c|assific4tcis. Para
cada pca pcdia-sc a|riouir a||crnadancn|c un significadc aprcpriadc. un cata|c
pcdia rcprcscn|ar |an|c un cata|c rca| quan|c un ccr|cjc dc carrcas, un cxcrci|c cn
narcna, un ncnuncn|c cqcs|rc, c una rainna pcdia scr una dana dcoruada nc
oa|cac, una fcn|c, una igrcja ccn a cupu|a cuspida|a, un pc dc narnc|c.
Ac rc|crnar dc sua u||ina nissac, Marcc Pc|c cnccn|rcu c Knan a sua cspcra,
scn|adc dian|c dc un |aou|circ dc xadrcz. Ccn un gcs|c, ccntidcu-c a scn|ar a sua
frcn|c c dcscrctcr-|nc as cidadcs quc tisi|ara apcnas ccn c auxi|ic dc xadrcz. O
tcnczianc nac sc dcscspcrcu. O xadrcz dc Grandc Knan cra ccnpcs|c dc grandcs pcas
dc narfin pc|idc. dispcndc scorc c |aou|circ |crrcs ancaadcras c cata|cs scnorics,
ccndcnsandc una grandc quan|idadc dc pcas, |raandc atcnidas rc|as cu co|iquas
ccnc cs nctincn|cs da rainna, Marcc rccriata as pcrspcc|itas c cs cspacs dc cidadcs
orancas-c-prc|as cn nci|cs dc |ua.
Ac ccn|cnp|ar cssas paisagcns csscnciais, Kuo|ai rcf|c|ia scorc a crdcn
intisitc| quc gctcrnata a cidadc, scorc as rcgras a quc rcspcndian c scu surgir c
fcrnar-sc c prcspcrar c adap|ar-sc as cs|a5cs c dcfinnar c cair cn dccadcncia. As
tczcs, parccia-|nc cs|ar prcs|cs a dcsccorir un sis|cna cccrcn|c c narncnicc quc cs|ata
pcr |r4s das infini|as dcfcrnidadcs c dcsarncnias, nas ncnnun ncdc|c rcsis|ia a
ccnparaac ccn c jcgc dc xadrcz. Pcdc scr quc, cn tcz dc insis|ir cn ctccar ccn c
nagrc auxi|ic dc pcas dc narfin tis5cs dc qua|qucr ncdc dcs|inadas ac
csquccincn|c, oas|assc jcgar una par|ida scgundc as rcgras c ccn|cnp|ar cada un dcs
cs|adcs succssitcs dc |aou|circ ccnc una das inuncras fcrnas cn quc c sis|cna dc
fcrnas sc crganiza c sc dcs|rci.
Kuo|ai Knan j4 nac prccisata nandar Marcc Pc|c cn cxpcdi5cs dis|an|cs.

52
dc|inna-c para jcgar in|crnin4tcis par|idas dc xadrcz. O ccnnccincn|c dc inpcric
csccndia-sc nc dcscnnc |raadc pc|cs angu|cscs sa||cs dc cata|c, pc|cs cspacs
diagcnais quc sc aorcn nas incurs5cs dc oispc, pc|c passc arras|adc c prudcn|c dc rci c
dc nuni|dc pcac, pc|as a||crna|itas incxcr4tcis dc cada par|ida.
O Grandc Knan |cn|ata idcn|ificar-sc ccn c jcgc. nas agcra cra c nc|itc dc
jcgc quc |nc cscapata. O cojc|itc dc cada par|ida c un gannc cu una pcrda. nas dc
quc? Qua| cra a tcrdadcira apcs|a? Nc xcquc-na|c, sco cs pcs dc rci dcrruoadc pc|as
nacs dc tcnccdcr, rcs|a un quadradc prc|c cu orancc. Ccn c prcpcsi|c dc
dcsncnorar as suas ccnquis|as para rcduzi-|as a csscncia, Kuo|ai a|ingira c cx|rcnc
da cpcraac. a ccnquis|a dcfini|ita, dian|c da qua| cs nu||ifcrncs |cscurcs dc inpcric
nac passatan dc intc|ucrcs i|uscrics, rcduzia-sc a una |cssc|a dc nadcira pc|ida. c
nada...


As cldades e o nome
5

Iiene e a cidade que se v na exlienidade do pIanaIlo na hoia en que
as suas Iuzes se acenden e peinilen dislinguii no hoiizonle, quando o ai esl
Inpido, o ncIeo do povoado: os Iugaies onde h naioi concenliao de
janeIas, onde a cidade iaieia en vieIas naI iIuninadas, onde se acunuIan
sonlias de jaidins, onde se eiguen loiies con fogos de ailifcio, e, se o
enlaidecei e liunoso, una cIaiidade anuviada infIa-se cono una esponja
Ieilosa aos pes da enseada.
Os viajanles do pIanaIlo, os pasloies que liansunan os ainenlos, os
passaiinheiios que vigian as iedes, os eienilas que coIhen iazes, lodos
oIhan paia laixo e faIan de Iiene. As vezes, o venlo liaz una nsica de
lunlos e lionpas, o ciepilai de noileiios na iIuninao de una fesla, as
vezes, o aIaiido da neliaIhadoia, a expIoso de un paioI de pIvoia no ceu
anaieIado dos incndios aleados duianle a gueiia civiI. Os que oIhan de I de
cina fazen conjeluias solie o que esl aconlecendo na cidade, peigunlan-se
se enconliai-se en Iiene naqueIa laide seiia lon ou iuin. No que lenhan
inleno de ii ~ e, de quaIquei nodo, as esliadas que descen ao vaIe so
iuins ~, nas Iiene nagneliza oIhaies e pensanenlos de quen esl I no aIlo.
A esla aIluia, KulIai Khan espeia que Maico diga cono e Iiene visla
de denlio. L Maico no pode faz-Io: no conseguiu salei quaI e a cidade que
os noiadoies do pIanaIlo chanan de Iiene, poi oulio Iado, no inpoila: visla
de denlio, seiia una oulia cidade, Iiene e o none de una cidade dislanle que
nuda a nedida que se se apioxina deIa.

53
A cidade de quen passa sen enliai e una, e oulia paia quen e
apiisionado e no sai nais daIi, una e a cidade a quaI se chega peIa piineiia
vez, oulia e a que se alandona paia nunca nais ieloinai, cada una neiece
un none difeienle, laIvez eu j lenha faIado de Iiene sol oulios nones, laIvez
eu s lenha faIado de Iiene.


As cldades e os mortos
4

O que dislingue Aigia das oulias cidades e que no Iugai de ai exisle
leiia. As iuas so conpIelanenle aleiiadas, os quailos so cheios de aigiIa ale
o lelo, solie as escadas pousan oulias escadas en negalivo, solie os leIhados
das casas pienen canadas de leiieno iochoso cono ceus enevoados. No
salenos se os halilanles poden andai peIa cidade aIaigando as gaIeiias das
ninhocas e as fendas en que se insinuan iazes: a unidade alale os coipos e
liia loda a sua foia, conven peinaneceien paiados e deilados, de lo escuio.
De Aigia, daqui de cina, no se v nada, h quen diga: Lsl I
enlaixo e e pieciso aciedilai, os Iugaies so deseilos. A noile, encoslando o
ouvido no soIo, as vezes se ouve una poila que lale.


As cldades e o ceu
3

Quando se chega a TecIa, pouco se v da cidade, escondida alis dos
lapunes, das defesas de pano, dos andaines, das ainaduias nelIicas, das
ponles de nadeiia suspensas poi calos ou apoiadas en cavaIeles, das escadas
de coida, dos faidos de jula. A peigunla: Ioi que a consliuo de TecIa
pioIonga-se poi lanlo lenpo`, os halilanles, sen deixai de iai laIdes, de
laixai calos de feiio, de novei Iongos pinceis paia cina e paia laixo,
iesponden:
~ Iaia que no conece a desliuio. ~ L, queslionados se lenen que
aps a ieliiada dos andaines a cidade conece a desnoionai e a despedaai-
se, aciescenlan iapidanenle, sussuiiando: ~ No s a cidade.
Se, insalisfeilo con as iesposlas, aIguen espia aliaves dos ceicados, v

54
guindasles que eiguen oulios guindasles, ainaes que ieveslen oulias
ainaes, liaves que escoian oulias liaves.
~ QuaI e o senlido de lanla consliuo` ~ peigunla. ~ QuaI e o
oljelivo de una cidade en consliuo seno una cidade` Onde esl o pIano
que vocs seguen, o piojelo`
~ Mosliaienos assin que leininai a joinada de lialaIho, agoia no
podenos sei inleiionpidos ~ iesponden.
O lialaIho cessa ao pi-do-soI. A noile cai solie os canleiios de olias.
L una noile eslieIada.
~ Lis o piojelo ~ dizen.


As cldades contInuas
2

Se ao aleiiissai en Tiude eu no livesse Iido o none da cidade esciilo
nun giande Ielieiio, pensaiia lei chegado ao nesno aeiopoilo de onde havia
pailido. Os sulilios que ne fizeian aliavessai no eian difeienles dos da
cidade anleiioi, con as nesnas casas anaieIinhas e veidinhas. Seguindo as
nesnas fIechas, andava-se en voIla dos nesnos canleiios das nesnas
piaas. As iuas do cenlio exilian neicadoiias enlaIagens iluIos que no
vaiiavan en nada. Lia a piineiia vez que eu vinha a Tiude, nas j conhecia o
holeI en que poi acaso ne hospedei, j linha ouvido e dilo os neus diIogos
con os conpiadoies e vendedoies de sucala, leininaia oulios dias iguais
aqueIe oIhando aliaves dos nesnos copos os nesnos unligos onduIanles.
Ioi que vii a Tiude, peigunlava-ne. L senlia vonlade de pailii.
~ Iode pailii quando quisei ~ disseian-ne ~, nas voc chegai a
una oulia Tiude, iguaI ponlo poi ponlo, o nundo e iecoleilo poi una nica
Tiude que no len coneo nen fin, s nuda o none no aeiopoilo.


As cldades ocu|tas
1

Quen vai a OIinda con una Ienle de aunenlo e piocuia con aleno

55
pode enconliai en aIgun Iugai un ponlo no naioi do que a calea de un
aIfinele que un pouco anpIiado noslia en seu inleiioi leIhados anlenas
cIaialias jaidins lanques, faixas aliaves das iuas, quiosques nas piaas, pislas
paia as coiiidas de cavaIos. AqueIe ponlo no peinanece inveI: depois de
un ano, j esl giande cono un Iino, depois, cono un coguneIo, depois,
cono un pialo de sopa. L eis que se loina una cidade de lananho naluiaI,
conlida na piineiia cidade: una nova cidade que alie espao en neio a
piineiia cidade e inpeIe-a paia foia.
Sen dvida OIinda no e a nica cidade a ciescei en cicuIos
concnliicos cono os lioncos das ivoies que a cada ano aunenlan una
ciicunfeincia. Mas, nas oulias cidades, peinanece no cenlio o veIho cinluio
de nuiaIhas eslieilas eslieilas, do quaI desponlan iessequidos canpaniios
loiies leIhados cpuIas, enquanlo os novos laiiios se infIan ao seu iedoi
cono un cinlo que se despiende. No en OIinda: as veIhas nuiaIhas se
diIalan Ievando consigo os laiiios anligos, anpIiados, nanlendo as
piopoies solie un hoiizonle nais Iaigo nos confins da eidade, esles
ciicundan os laiiios un pouco nenos veIhos, lanlen naioies no peinelio
nas afinados paia cedei Iugai aos nais iecenles que fazen piesso de denlio
paia foia, e assin poi dianle ale o coiao da cidade: una OIinda inleiianenle
nova que en suas dinenses ieduzidas conseiva os liaos e o fIuxo de Iinfa da
piineiia OIinda e de lodas as OIindas que desponlaian una de denlio da
oulia, e no neio desse ceicado nais inleino j desponlan ~ nas e difciI
dislingui-Ias ~ as OIindas vindouias e aqueIas que ciesceio posleiioinenle.
... O Grandc Knan |cn|ata ccnccn|rar-sc nc jcgc. nas agcra cra c pcrquc dc
jcgc quc |nc cscapata. O cojc|itc dc cada par|ida c un gannc cu una pcrda. nas dc
quc? Qua| cra a tcrdadcira apcs|a? Nc xcquc-na|c, sco cs pcs dc rci dcrruoadc pc|as
nacs dc tcnccdcr, rcs|a c nada. un quadradc prc|c cu orancc. A fcra dc
dcsinccrpcrar suas ccnquis|as para rcduzi-|as a csscncia, Kuo|ai a|ingira c cx|rcnc da
cpcraac. a ccnquis|a dcfini|ita, da qua| cs nu||ifcrncs |cscurcs dc inpcric nac
passatan dc intc|ucrcs i|uscrics, rcduzia-sc a una |cssc|a dc nadcira pc|ida.
|n|ac Marcc Pc|c dissc.
~ O scu |aou|circ, scnncr, c una narcnc|aria dc duas nadciras. coanc c
ocrdc. A casa scorc a qua| sc fixcu c scu c|nar i|uninadc fci cx|raida dc una canada
dc |rcncc quc crcsccu nun anc dc cs|iagcn. Ooscrtc ccnc sac dispcs|as as fioras.
Aqui sc pcrccoc un nc apcnas csocadc. un orc|c |cn|cu dcspcn|ar nun dia dc
prinatcra prccccc, nas a gcada nc|urna corigcu-c a dcsis|ir. ~ A|c cn|ac c Grandc
Knan nac sc dcra ccn|a dc quc c cs|rangcirc saoia sc cxprinir f|ucn|cncn|c cn sua
|ingua, nas nac fci issc quc c surprccndcu. ~ |is un pcrc nais |argc. |a|tcz |cnna
sidc c ninnc dc una |arta, nac dc un caruncnc, pcis cs|c, |cgc dcpcis dc nasccr, |cria
ccn|inuadc a cscatar, nas dc una |agar|a, quc rccu as fc|nas c fci a causa pc|a qua| a
4rtcrc fci cscc|nida para scr aoa|ida... |s|a nargcn fci cn|a|nada ccn a gcita pc|c
coanis|a a fin dc adcri-|a ac quadradc tizinnc, nais sa|icn|c...

56
A quan|idadc dc ccisas quc sc pcdia |irar dc un pcdacinnc dc nadcira |isa c
tazia aoisnata Kuo|ai, Pc|c j4 ccncata a fa|ar dc ocsqucs dc coanc, dc oa|sas dc
|rcnccs quc dcscian cs rics, dcs dcscnoarcadcurcs, das nu|ncrcs nas janc|as...




57
9

O Grandc Knan pcssui un a||as cn quc cs|ac dcscnnadas |cdas as cidadcs dc
inpcric c dcs rcincs adjaccn|cs, pa|4cic pcr pa|4cic c rua pcr rua, ccn as rcspcc|itas
nura|nas, rics, pcn|cs, pcr|cs, rccncdcs. Saoc quc c inu|i| cspcrar nctidadcs dcs
rc|a|crics dc Marcc Pc|c a rcspci|c dcsscs |ugarcs quc, dc rcs|c, ccnnccc pcrfci|ancn|c.
dc ccnc cn Canoa|uc, capi|a| da Cnina, |rcs cidadcs quadradas cs|ac una dcn|rc da
cu|ra, cada una ccn qua|rc |cnp|cs c qua|rc pcr|as quc sc aorcn scgundc as cs|a5cs,
dc ccnc na i|na dc ]ata c rincccrcn|c cnfurccidc a|aca ccn c scu cnifrc ncr|ifcrc, dc
ccnc sc pcscan pcrc|as nc fundc dc nar na ccs|a dc Maaoar.
Kuo|ai pcrgun|a para Marcc.
~ Quandc tccc rc|crnar ac Pccn|c, rcpc|ir4 para a sua gcn|c as ncsnas
nis|crias quc ccn|a para nin?
~ |u fa|c, fa|c ~ diz Marcc ~, nas qucn nc cutc rc|cn scncn|c as
pa|atras quc dcscja. Una c a dcscriac dc nundc a qua| tccc cnprcs|a a sua ocndcsa
a|cnac, cu|ra c a quc ccrrcr4 cs canpan4rics dc dcscarrcgadcrcs c gcndc|circs as
nargcns dc cana| dian|c da ninna casa nc dia dc ncu rc|crnc, cu|ra ainda a quc
pcdcria di|ar cn idadc atanada sc fcssc aprisicnadc pcr pira|as gcnctcscs c cc|ccadc
acs fcrrcs na ncsna cc|a dc un cscrioa dc rcnanccs dc atcn|uras. Qucn ccnanda a
narraac nac c a tcz. c c cutidc.
~ As tczcs, parccc-nc quc a sua tcz cncga dc |cngc a|c nin, cnquan|c scu
prisicncirc dc un prcscn|c tis|csc c intisitc|, nc qua| |cdas as fcrnas dc ccntitcncia
nunana a|ingiran c pcn|c cx|rcnc dc scu cic|c c c inpcssitc| inaginar quais as nctas
fcrnas quc assunirac. | cscu|c, pcr in|crncdic dc sua tcz, as raz5cs intisitcis pc|as
quais cxis|ian as cidadcs c |a|tcz pc|as quais, apcs a ncr|c, tc||arac a cxis|ir.
O Grandc Knan pcssui un a||as cujcs dcscnncs rcprcscn|an |cdc c g|coc
|crrcs|rc, ccn|incn|c pcr ccn|incn|c, cs ccnfins dcs rcincs nais |cnginqucs, as rc|as
dcs natics, cs ccn|crncs da ccs|a, cs napas das nc|rcpc|cs nais i|us|rcs c dcs pcr|cs
nais cpu|cn|cs. ||c fc|ncia cs napas sco c c|nar dc Marcc Pc|c para cc|ccar a prcta c
scu ccnnccincn|c. O tiajan|c rcccnnccc Ccns|an|incp|a na cidadc dc |rcs nargcns quc
ccrcan rcspcc|itancn|c un |cngc cs|rci|c, un gc|fc ccnpridc c un nar fccnadc,
rcccrda quc ]crusa|cn cs|4 si|uada scorc suas cc|inas dc a||ura dispar c cc|ccadas facc
a facc, nac ncsi|a ac apcn|ar Sanarcanda c scus jardins.
Scorc cu|ras cidadcs, |ana nac dc dcscri5cs |ransni|idas dc occa cn occa cu
nc|c-sc a aditinnar oascandc-sc cn cscasscs indicics. assin c Granada, pcrc|a irisada
dcs ca|ifas, |occ| |indc pcr|c ocrca|, Tinouc|u cncgrccida dc coanc c csoranquiada
dc narfin, Paris cndc |cdcs cs dias ni|n5cs dc pcsscas tc||an ac |ar cnpunnandc un
fi|ac dc pac. |n ninia|uras cc|cridas, c a||as rcprcscn|a |ugarcs naoi|adcs dc nancira
insc|i|a. un c4sis csccndidc nun tincc dc dcscr|c dc qua| dcspcn|an scncn|c cs |cpcs
das pa|nciras ccr|ancn|c c Ncf|a, un cas|c|c cn ncic as arcias nctcdias c as tacas

58
quc pas|an ncs canpcs sa|gadcs das narcs sc pcdc rcccrdar Mcn|-Sain|-Micnc|c, c sc
pcdc scr Uroinc un pa|4cic quc cn tcz dc sc crgucr dcn|rc da nura|na dc una cidadc
ccn|cn una cidadc dcn|rc dc sua nura|na.
O a||as |anocn rcprcscn|a cidadcs quc ncn Marcc ncn cs gccgrafcs saocn sc
cxis|cn cu cndc fican, nas quc nac pcdcrian fa||ar cn|rc as fcrnas das cidadcs
pcssitcis. una Cuzcc dc dcscnnc radiadc c nu||ifragncn|adc quc rcf|c|c a pcrfci|a
crdcn das |rccas, una cidadc dc Mcxicc tcrdcjan|c a ocira dc |agc dcninadc pc|c pac
rca| dc Mcn|czuna, una Nctgcrcd dc cupu|as ou|ocidcs, una |nassa cujcs |c|cs a|tcs
crgucn-sc acina dc |c|c ncou|csc dc p|anc|a. Para cssas cidadcs, Marcc |anocn d4
un ncnc, nac inpcr|a qua|, c sugcrc un i|incr4ric a pcrccrrcr. Saoc-sc quc c ncnc
dcs |ugarcs nuda |an|as tczcs quan|as sac as suas |inguas cs|rangciras, c quc cada
|ugar pcdc scr a|canadc dc cu|rcs |ugarcs, pc|as nais tariadas cs|radas c rc|as, pcr
qucn cata|ga guia rcna tca.
~ Parccc quc tccc ccnnccc nc|ncr as cidadcs pcr ncic dc a||as dc quc
tisi|andc-as pcssca|ncn|c ~ dissc c inpcradcr a Marcc, fccnandc c |itrc dc rcpcn|c.
| Pc|c.
~ Viajandc pcrccoc-sc quc as difcrcnas dcsaparcccn. una cidadc tai sc
|crnandc parccida ccn |cdas as cidadcs, cs |ugarcs a||crnan fcrnas crdcns dis|ancias,
una pccira infcrnc intadc cs ccn|incn|cs. O scu a||as nan|cn in|a|as as difcrcnas. a
nu||ip|icidadc dc qua|idadcs quc sac ccnc as |c|ras dcs ncncs.
O Grandc Knan pcssui un a||as cn quc cs|ac rcunidcs cs napas dc |cdas as
cidadcs. as quc c|ctan as suas nura|nas scorc oascs sc|idas, as quc cairan cn ruina c
fcran cngc|idas pc|a arcia, as quc un dia cxis|irac c cn cujcs |ugarcs ainda nac sc
ccns|rci nada a|cn dc |ccas dc |corcs.
Marcc Pc|c fc|ncia cs napas, rcccnnccc ]cricc, Ur, Car|agcna, apcn|a para c
pcr|c a fcz dc |scanandrc cndc cs natics aqucus pcr dcz ancs aguardaran c
rccnoarquc dcs si|ian|cs, a|c quc c cata|c cncati|nadc pcr U|isscs fci rcoccadc pcr un
caorcs|an|c a|ratcs das pcr|as da fcr|a|cza. Mas, fa|andc dc Trcia, c|c |nc a|riou|a a
fcrna dc Ccns|an|incp|a, c prctia c asscdic ccn c qua| pcr |cngcs ncscs a ccnpriniria
Macnc, quc, as|u|c ccnc U|isscs, faria rcoccar cs natics a nci|c pc|a |crrcn|c, dc
8csfcrc ac Ccrnc Dcuradc, circundandc Pcra c Gaia|a. | da nis|ura dcssas duas
cidadcs rcsu||ata una |crccira, quc pcdia cnanar-sc Sac |ranciscc c prc|cndcr pcn|cs
|cnguissinas c |ctcs scorc a Pcr|a Dcurada c a oaia, c ins|a|ar |rantias c crcna|nciras
cn |adciras cx|racrdinariancn|c ingrcncs, c f|crcsccr ccnc capi|a| dc Pacificc da|i a
un ni|cnic, dcpcis dc |cngc asscdic dc |rczcn|cs ancs quc |ctaria a raa anarc|a c
ncgra c tcrnc|na a fundir-sc ccn a cs|irpc scorctitcn|c dcs oranccs, nun inpcric
nais tas|c quc c dc Grandc Knan.
O a||as |cn cssa qua|idadc. rctc|a a fcrna das cidadcs quc ainda nac |cn
fcrna ncn ncnc. H4 a cidadc ccn a fcrna dc Ans|crdan, scnicircu|c tc||adc para c
sc|cn|riac, ccn canais ccnccn|riccs. c dcs Principcs, dc |npcradcr, dcs Scnncrcs, n4 a
cidadc ccn a fcrna dc Ycr|, cngas|ada nas c|ctadas cs|cpcs, nurada, nir|a dc |crrcs,

59
n4 a cidadc ccn a fcrna dc Ncta Ans|crdan, |anocn cnanada Ncta Ycr|, rcp|c|a dc
|crrcs dc tidrc c ac scorc una i|na co|cnga cn|rc dcis rics, ccn ruas pcrfci|ancn|c
rc|as ccnc canais prcfundcs, cxcc|c a 8rcaduaq.
O ca|4|cgc dc fcrnas c in|crnin4tc|. cnquan|c cada fcrna nac cnccn|ra a sua
cidadc, nctas cidadcs ccn|inuarac a surgir. Ncs |ugarcs cn quc as fcrnas cxaurcn as
suas taricdadcs c sc dcsfazcn, ccnca c fin das cidadcs. Ncs u||incs napas dc a||as,
di|uian-sc rc|icu|cs scn inicic ncn fin, cidadcs ccn a fcrna dc |cs Angc|cs, ccn a
fcrna dc Kic|c-Osa|a, scn fcrna.


As cldades e os mortos
5

Laudnia, cono lodas as cidades, len a seu Iado una oulia cidade en
que os halilanles possuen os nesnos nones: e a Laudnia dos noilos, o
cenileiio. Mas a caiacleislica pailicuIai de Laudnia e a de sei, nais do que
dupIa, liipIa, islo e, de conpieendei una leiceiia Laudnia, que e a dos no-
nascidos.
As piospeiidades da cidade dupIa so conhecidas. Quanlo nais a
Laudnia dos vivos se povoa e se diIala, nais aunenla a quanlidade de
lunlas do Iado de foia da nuiaIha. As iuas da Laudnia dos noilos so
Iaigas apenas o laslanle paia que liansile o caiio fnelie, e so Iadeadas poi
edifcios despiovidos de janeIas, nas o liaado das iuas e a seqncia das
noiadias iepelen os da Laudnia viva e, assin cono nesla, as fanIias so
cada vez nais conpiinidas en conpaclos nichos solieposlos. Nas laides
ensoIaiadas, a popuIao vivenle visila os noilos e decifia os pipiios nones
nas Iajes de pedia: da nesna foina que a cidade dos vivos, esla conunica
una hisliia de sofiinenlos, iiiilaes, iIuses, senlinenlos, s que aqui ludo
se loinou necessiio, Iivie do acaso, aiquivado, poslo en oiden. L, paia se
senlii seguia, a Laudnia viva piecisa piocuiai na Laudnia dos noilos a
expIicao de si pipiia, no olslanle o iisco de enconliai expIicaes a nais
ou a nenos: expIicaes paia nais de una Laudnia, paia cidades difeienles
que podeiian lei exislido nas no exisliian, ou iazes paiciais,
conliadiliias, enganosas.
Muilo jusla, Laudnia confeie un donicIio iguaInenle vaslo aqueIes
que ainda vo nascei, cIaio que o espao no e piopoicionaI ao seu nneio,
que se supe infinilo, nas, sendo un Iugai vazio, ciicundado poi una
aiquileluia iepIela de nichos e ieenlincias e cavidades, e podendo-se aliiluii
aos no-nascidos a dinenso que se deseja, inagin-Ios do lananho de un

6O
ialo ou de un licho-da-seda, ou de una foiniga, ou de un ovo de foiniga,
nada inpede de visuaIiz-Ios eielos ou agachados en cada un dos supoiles
ou eslanles que iessaen das paiedes, en cada un dos capileis ou pIinlos, en
fiIa ou espaiiaIhados, alenlos as incunlncias de suas vidas fuluias, e de
conlenpIai nuna veia do ninoie Laudnia inleiia daqui a cen ou niI anos,
apinhada de nuIlides veslidas de nodo janais vislo, lodos, poi exenpIo,
con laiieganas coi de leiinjeIa, ou lodos con pIunas de peiu nos luilanles,
e de ieconhecei os pipiios descendenles e os das fanIias aIiadas ou
ininigas, dos devedoies e ciedoies, que vo e vn peipeluando os negcios,
as vinganas, os naliinnios poi anoi ou poi inleiesse. Os vivenles de
Laudnia fieqenlan a casa dos no-nascidos, inleiiogando-os, os passos
iessoan sol os lelos vazios, as quesles so foinuIadas en siIncio: e e
senpie deIes pipiios que peigunlan os vivos, no daqueIes que viio,
aIguns se pieocupan en deixai una iIuslie neniia de si, oulios en encoliii
as suas veigonhas, lodos goslaiian de seguii o fio das conseqncias dos
pipiios alos, nas, quanlo nais aguan o oIhai, nenos ieconhecen un liao
conlnuo, os nasciluios de Laudnia apaiecen ponliIhados cono gios de
poeiia, afaslados do anles e do depois.
A Laudnia dos no-nascidos no liansnile, cono a dos noilos,
quaIquei seguiana aos halilanles da Laudnia viva, s apieenso. Nos
pensanenlos dos visilanles, acalan poi se aliii dois caninhos e no se sale
quaI ieseiva naioi angslia: ou se pensa que o nneio de nasciluios supeia
giandenenle o de lodos os vivos e de lodos os noilos, e, nesse caso, en cada
poio de pedia acunuIan-se nuIlides invisveis, anonloadas nas encoslas do
funiI cono nas aiquilancadas de un esldio, e, una vez que a cada geiao a
descendncia de Laudnia se nuIlipIica, en cada funiI se alien cenlenas de
funis, cada quaI con niIhes de pessoas que deven nascei e eslican os
pescoos e alien a loca paia no sufocai, ou enlo se pensa que Laudnia
lanlen desapaiecei, no se sale quando, e lodos os seus halilanles
desapaieceio con eIa, islo e, as geiaes se sucedeio ale una ceila cifia e
desla no passaio, e poi isso a Laudnia dos noilos e a dos no-nascidos so
cono as duas anpoIas de una anpuIhela que no se viia, cada passagen
enlie o nascinenlo e a noile e un gio de aieia que aliavessa o eslieilanenlo,
e nascei un Ilino halilanle de Laudnia, un Ilino gio a caii que, no
nonenlo, esl aguaidando no aIlo da piIha.

61
As cldades e o ceu
4

Convocados paia dilai as noinas paia a fundao de Ieinzia, os
aslinonos eslaleIeceian a IocaIizao e o dia segundo a posio das eslieIas,
liaaian as Iinhas ciuzadas do decnano e do caido oiienladas una cono o
cuiso soIai e a oulia cono o eixo en loino do quaI giian os ceus, dividiian o
napa segundo as doze casas do zodaco de nodo que cada lenpIo e cada
laiiio iecelesse o infIuxo coiielo das consleIaes opoilunas, fixaian o ponlo
da nuiaIha no quaI aliii as poilas a fin de que cada una enquadiasse un
ecIipse Iunai nos pixinos niI anos. Ieinzia ~ asseguiaian ~ espeIhaiia a
hainonia do fiinanenlo, a iazo da naluieza e a giaa dos deuses
deleininaian o deslino dos halilanles.
Seguindo con exalido os cIcuIos dos aslinonos, Ieinzia foi
edificada, diveisas iaas vieian povo-Ia, a piineiia geiao nascida en
Ieinzia ciesceu denlio de seus nuios, e esles, poi sua vez, alingiian a idade
de casai e lei fiIhos.
Nas iuas e piaas de Ieinzia, hoje en dia, ven-se aIeijados, anes,
coicundas, olesos, nuIheies con laila. Mas o pioi no se v: giilos guluiais
iiionpen nos poies e nos ceIeiios, onde as fanIias esconden os fiIhos con
lis caleas ou seis peinas.
Os aslinonos de Ieinzia enconlian-se dianle de una difciI escoIha:
ou adnilii que lodos os seus cIcuIos eslavan eiiados e que as suas cifias no
conseguen descievei o ceu, ou ieveIai que a oiden dos deuses e exalanenle
aquiIo que se espeIha na cidade dos nonslios.


As cldades contInuas
3

Todos os anos nas ninhas viagens fao escaIa en Iiocpia e hospedo-
ne no nesno quailo da nesna penso. Desde a piineiia vez, fiquei
encanlado ao conlenpIai a paisagen que se v aliindo a coilina da janeIa: un
fosso, una ponle, un pequeno nuio, una soiveiia, un canpo de espigas de
niIho, un espinhaI con anoias, un poIeiio, un coslado anaieIo de coIina,
una nuven lianca, un pedao de ceu azuI en foina de liapezio. Tenho

62
ceileza de que da piineiia vez no havia ninguen, foi s no ano seguinle que,
poi un novinenlo no neio das foIhas, pude dislinguii una caia iedonda e
chala que ioa una espiga de niIho. No ano seguinle, havia lis pessoas en
cina do pequeno nuio, e ao ieloinai vi seis, senlados en fiIa, con as nos
solie os joeIhos e unas soivas nun pialo. Todos os anos, assin que enliava
no quailo, aliia a coilina e conlava aIgunas caias a nais: dezesseis, incIuindo
aqueIes no fundo do fosso, vinle e nove, oilo dos quais enpoIeiiados na
soiveiia, quaienla e sele, sen conlai os que eslo no poIeiio. AsseneIhan-se,
paiecen genlis, ln saidas no ioslo, soiiien, aIguns con a loca suja de
anoias. Logo vi loda a ponle cheia de lipos con a caia iedonda, agachados
poique no linhan nais espao paia se novei, nascavan as espigas de
niIho, depois ioan os salugos.
Assin, ano aps ano, vi o desapaiecinenlo do fosso, da ivoie, do
espinhaI, escondidos poi laiieiias de soiiisos lianqiIos en caias iedondas
que se noven nasligando foIhas. No se len ideia, nun espao Iinilado
cono o da pIanlao de niIho, de quanla genle eIa pode conlei, especiaInenle
se poslos senlados con os liaos en loino dos joeIhos, inveis. Deve havei
nuilo nais do que paiece: vi o coslado da coIina coliii-se de una nuIlido
cada vez nais conpacla, nas, desde que as pessoas solie a ponle ganhaian o
hlilo de acavaIai-se uns nos onlios dos oulios, no consigo oIhai nuilo
adianle.
Lsle ano, afinaI, ao eiguei a coilina, a janeIa enquadia sonenle una
exlenso de faces: de un canlo ao oulio, en lodos os nveis e en lodas as
dislncias, ven-se essas caias iedondas, paiadas, chalas chalas, con un
esloo de soiiiso, e no neio nuilas nos, que se nanln as coslas dos que
eslo adianle. O ceu lanlen desapaieceu. D no nesno eu ne afaslai da
janeIa.
No que seja fciI ne novinenlai. No neu quailo, sonos vinle e seis
pessoas: paia novei os pes, pieciso inconodai os que eslo agachados no
cho, alio espao enlie os joeIhos daqueIes senlados solie a cnoda e os
coloveIos daqueIes que se ievezan paia se apoiai na cana ~ lodas pessoas
genlis, feIiznenle.


As cldades ocu|tas
2

A vida en Rassa no e feIiz. IeIas iuas, as pessoas caninhan
ieloicendo as nos, inpiecan as ciianas que choian, encoslan-se nos

63
paiapeilos do iio con a calea apoiada nas nos, acoidan de nanh con un
pesadeIo e Iogo conea oulio. Nas nesas en que en lodos os nonenlos
aIguen esnaga os dedos con o naileIo ou fuia-se con a aguIha, ou nas
coIunas de nneios negalivos dos iegislios dos coneicianles ou dos
lanqueiios, ou dianle da fiIa de copos vazios solie o laIco dos lolequins,
ainda len que as caleas alaixadas poupan oIhaies loilos. Denlio das casas e
pioi, e no e necessiio enliai paia sal-Io: no veio, as janeIas iilonlan de
liigas e pialos queliados.
Todavia, en Rassa, senpie h una ciiana que da janeIa soiii paia
un co que puIou nun aIpendie paia conei un pedao de poIenla que caiu
das nos de un pedieiio que do aIlo do andaine excIanou: Minha jia, len
un pouco paia nin` paia una joven hospedeiia que eigue un pialo de
sopa sol a peiguIa, conlenle de seivi-Io ao vendedoi de guaida-chuvas que
conenoia un lon negcio, una sonliinha de ienda lianca conpiada poi
una giande dana paia pavoneai-se duianle as coiiidas, apaixonada poi un
oficiaI que Ihe soiiiu ao saIlai o Ilino olslcuIo, que eslava feIiz nas nais
feIiz ainda eslava o seu cavaIo, que voava solie os olslcuIos vendo voai nos
ceus una peidiz, pssaio feIiz Iileiado da gaioIa poi un pinloi feIiz de l-Io
pinlado pena poi pena, saIpicado de veineIho e anaieIo na ninialuia
daqueIa pgina de Iivio en que o fiIsofo diz: Ln Rassa, cidade liisle,
lanlen coiie un fio invisveI que, poi un inslanle, Iiga un sei vivo ao oulio
e se desfaz, depois voIla a se eslendei enlie ponlos en novinenlo
desenhando iapidanenle novas figuias de nodo que a cada segundo a cidade
infeIiz conlen una cidade feIiz que nen nesno sale que exisle.


As cldades e o ceu
5

Andiia foi consliuda con laI aile que cada una de suas iuas segue a
ilila de un pIanela e os edifcios e os Iugaies plIicos iepelen a oiden das
consleIaes e a IocaIizao dos aslios nais Iuninosos: Anlaies, AIpheialz,
CapeIa, as Cefeidas. O caIendiio da cidade e ieguIado de nodo que lialaIhos
e ofcios e ceiinnias se disponhan nun napa que coiiesponde ao
fiinanenlo daqueIa dala: assin, os dias na leiia e as noiles no ceu se
espeIhan.
Medianle ninuciosa ieguIanenlao, a vida da cidade fIui con a
caIna do novinenlo dos coipos ceIesles e adquiie a necessidade dos
fennenos no sujeilos ao ailliio hunano. Aos cidados de Andiia,

64
Iouvando-Ihes a Ialoiiosa faliicao e len-eslai do espiilo, fui Ievado a
decIaiai:
~ Conpieendo len cono vocs, senlindo-se paile de un ceu
inulveI, engienagens de un nelicuIoso necanisno, evilen fazei en sua
cidade e en seus coslunes a nais Iigeiia nudana. Andiia e a nica cidade
que conheo a quaI conven peinanecei inveI no lenpo.
OIhaian-se pasnos.
~ Mas poi qu` L quen disse` ~ L conduziian-ne ale una iua
suspensa iecenlenenle aleila solie un losque de lanlus, un lealio de
sonlias en consliuo no Iugai do caniI nunicipaI, agoia liansfeiido paia os
paviIhes do anligo Iazaielo, aloIido poi eslaien cuiados os Ilinos
enpeslados, e, iecen-inauguiados, un poilo fIuviaI, una esllua de TaIele,
un lolog.
~ L essas inovaes no peiluilan o iilno asliaI da cidade` ~
peigunlei.
~ A coiiespondncia enlie a nossa cidade e o ceu e lo peifeila ~
iespondeian ~, que cada nudana en Andiia conpoila aIguna novidade
nas eslieIas. ~ Os aslinonos peisciulan con os leIescpios depois de cada
nudana que aconlece en Andiia e assinaIan a expIoso de una nova, ou a
passagen do Iaianja paia o anaieIo de un ponlo ienolo do fiinanenlo, a
expanso de una neluIosa, a cuivaluia de una espiiaI da Via Lclea. Cada
nudana inpIica una cadeia de oulias nudanas, lanlo en Andiia cono nas
eslieIas: a cidade e o ceu nunca peinanecen iguais.
Do cailei dos halilanles de Andiia, duas viiludes neiecen sei
iecoidadas: a confiana en si nesnos e a piudncia. Conviclos de que cada
inovao na cidade infIui no desenho do ceu, anles de quaIquei deciso
caIcuIan os iiscos e as vanlagens paia eIes e paia o ieslo da cidade e dos
nundos.


As cldades contInuas
4

Voc iepiova o falo de que as ninhas hisliias o lianspoilan paia o
neio de una cidade sen faIai a iespeilo do espao que sepaia una cidade da
oulia: se e coleilo poi naies, canpos de cenleio, fIoieslas de Iaiios,
pnlanos. Respondeiei con una hisliia.

65
IeIas iuas de CecIia, cidade iIuslie, una vez enconliei un pasloi que
conduzia ienle aos nuios un ielanho liIinlanle.
~ endilo honen do ceu ~ paiou paia ne peigunlai ~, saleiia ne
dizei o none da cidade en que nos enconlianos`
~ Que os deuses o aconpanhen ~ excIanei. ~ Cono e possveI no
ieconhecei a iIuslissina cidade de CecIia`
~ Ieidoe-ne ~ o oulio iespondeu ~, sou un pasloi en
liansunncia. As vezes ocoiie de eu e as calias aliavessainos cidades, nas
no salenos dislingui-Ias. Ieigunle-ne o none dos paslos: conheo lodos, o
Iiado enlie as Rochas, o DecIive Veide, a Ciana a Sonlia. Iaia nin as
cidades no ln none: so Iugaies sen foIhas que sepaian un paslo do oulio
e onde as calias se assuslan nas enciuziIhadas e delandan. Lu e o cachoiio
coiienos paia nanlei o ielanho unido.
~ Ao conliiio de voc ~ afiinei ~, s ieconheo as cidades e no
dislingo o que fica foia. Nos Iugaies desalilados, as pedias e o piado
confunden-se aos neus oIhos con lodas as pedias e piados.
Iassaian-se nuilos anos desde enlo, conheci nuilas cidades e
peicoiii conlinenles. Un dia, caninhava enlie as esquinas de casas idnlicas:
peideia-ne. Ieigunlei a un passanle:
~ Que os inoilais o piolejan, podeiia ne dizei onde nos
enconlianos`
~ Ln CecIia, infeIiznenle! ~ iespondeu-ne. ~ H lanlo lenpo
caninhanos poi eslas iuas, eu e as calias, e no conseguinos saii...
Reconheci-o, apesai da Ionga laila lianca: eia aqueIe pasloi. Seguian-
no unas poucas calias sen pIo, que nen nesno fedian nais, lo ieduzidas
a caine e osso eslavan. Iaslavan papeIada nas Ialas de Iixo.
~ No pode sei! ~ giilei. ~ Lu lanlen, no sei desde quando, enliei
nuna cidade e conlinuei a peneliai poi suas iuas. Mas cono pude chegai
aonde voc diz se ne enconliava en oulia cidade, nuilo dislanle de CecIia, e
ainda no linha sado de I`
~ Os espaos se nisluiaian ~ disse o pasloi ~, CecIia esl en lodos
os Iugaies, aqui un dia devia exislii o Iiado da SaIva aixa. As ninhas calias
ieconhecen as eivas da caIada.

66
As cldades ocu|tas
3

Una siliIa, queslionada solie o deslino de Maisia, disse:
~ Vejo duas cidades: una do ialo, una da andoiinha.
O oicuIo foi inleipielado da seguinle naneiia: aluaInenle Maisia e
una cidade en que lodos coiien en gaIeiias de chunlo, cono landos de
ialos que conen ieslos cados dos denles de ialos nais aneaadoies, nas esl
paia coneai un novo secuIo en que lodos os halilanles de Maisia voaio
cono andoiinhas no ceu de veio, chanando uns aos oulios cono se fosse un
jogo, exilindo-se en voIleios con as asas fiines, ienovendo do ai nosquilos
e peiniIongos.
~ L hoia de concIuii o secuIo dos ialos e iniciai o das andoiinhas ~
disseian os nais iesoIulos. L, de falo, sol o sinislio e sidido piedonnio
ialinheiio, j se senlia inculai, enlie as pessoas nenos noliias, un npelo de
andoiinhas, que avanan no ai lianspaienle con un giI novinenlo da
cauda e desenhan con a IaleiaI das asas a cuiva do hoiizonle que se aIaiga.
Reloinei a Maisia anos depois, consideiava-se que a piofecia da siliIa
havia lenpos se loinaia ieaIidade, o veIho secuIo esl enleiiado, o novo esl
en seu pice. A eidade ceilanenle nudou, laIvez paia neIhoi. Mas as asas
que vi so as de guaida-chuvas desconfiados sol os quais pesadas pIpelias
se alaixan se oIhadas, exislen pessoas que aciedilan podei voai, nas j
fazen nuilo se Ievanlan do soIo alanando laIandiaus de noicego.
Ocoiie lanlen que, naigeando os sIidos nuios de Maisia, quando
nenos se espeia se visIunlia una cidade difeienle, que desapaiece un
inslanle depois. TaIvez loda a queslo seja salei quais paIavias pionunciai,
quais geslos execulai, e en que oiden e iilno, ou enlo lasla o oIhai a
iesposla o aceno de aIguen, lasla que aIguen faa aIguna coisa peIo sinpIes
piazei de faz-Ia, e paia que o seu piazei se loine un piazei paia os oulios,
naqueIe nonenlo lodos os espaos se aIleian, as aIluias, as dislncias, a
cidade se liansfiguia, loina-se ciislaIina, lianspaienle cono una IileIuIa. Mas
e necessiio que ludo aconlea cono se poi acaso, sen dai nuila inpoilncia,
sen a pielenso de eslai cunpiindo una opeiao decisiva, lendo en nenle
que de un nonenlo paia o oulio a Maisia anleiioi voIlai a soIdai solie as
caleas o seu lelo de pedia, leias de aianha e nofo.
O oicuIo eslava enganado` No necessaiianenle. Lu o inleipielo da
seguinle naneiia: Maisia consisle en duas cidades ~ a do ialo e a da
andoiinha, anlas nudan con o lenpo, nas no nuda a ieIao enlie eIas: a

67
segunda e a que esl paia se Iileilai da piineiia.


As cldades contInuas
5

Iaia faIai de IenlesiIeia, eu deveiia coneai descievendo o ingiesso
na cidade. Voc sen dvida inagina vei eIevai-se no pIanaIlo poeiienlo una
cinla de nuiaIhas, apioxinai-se passo a passo da sua poila, vigiada poi
guaidas aduaneiios que filan con suspeila os seus pacoles. Ale aIcan-Ia,
voc peinanece do Iado de foia, depois de passai sol una aicada, voc se
enconlia denlio da cidade, voc se senle ciicundado poi seu espessoi
conpaclo, enlaIhado na pedia, h un desenho que se ieveIai se voc seguii o
seu liaado anguIoso.
Se voc aciedila nisso, engana-se: IenlesiIeia e difeienle. Voc avana
poi hoias e no sale con ceileza se j esl no neio da cidade ou se peinanece
do Iado de foia. Cono un Iago de naigens laixas que se peide en Iodaais,
IenlesiIeia expande-se poi diveisas niIhas ao seu iedoi nuna sopa de cidade
diIuda no pIanaIlo: edifcios pIidos que do as coslas paia piados inspidos,
enlie paIiadas de vaias e leIhados de zinco. De vez en quando, as naigens
da esliada, una concenliao de consliues de fachadas iidas, aIlas aIlas ou
laixas laixas cono un penle desdenlado, paiece indicai que a pailii daIi as
naIhas da cidade se iesliingen. Ln vez disso, piosseguindo voc enconlia
oulios leiienos laIdios, depois un sulilio con oficinas e depsilos
enfeiiujados, un cenileiio, una feiia con paique de diveises, un
naladouio, voc se afasla poi una iua de Iojas naciIenlas que se peide en
nanchas de canpo peIado.
As pessoas con que se depaia, voc peigunla: Iaia IenlesiIeia`, eIas
fazen un geslo ciicuIai que no se sale se quei dizei: Aqui, ou enlo:
Mais adianle, ou: Aqui en voIla, ou ainda: Do oulio Iado.
~ A cidade` ~ voc insisle en peigunlai.
~ VoIlanos paia c lodas as nanhs paia lialaIhai ~ iesponden
aIguns, e os oulios: ~ VoIlanos paia c paia doinii.
~ Mas a cidade onde se vive` ~ voc peigunla.
~ Deve sei ~ dizen ~ poi aIi ~ e aIguns Ievanlan o liao
olIiquanenle en diieo a una concenliao de poIiedios opacos, no
hoiizonle, enquanlo oulios, as suas coslas, indican o especlio de oulias
cspides.

68
~ Lnlo passei poi eIa sen peicelei`
~ No, e neIhoi lenlai ii adianle.
Desle nodo, voc piossegue, passando de una peiifeiia paia a oulia, e
chega a hoia de pailii de IenlesiIeia. Voc peigunla solie a esliada paia saii
da cidade, voIla a peicoiiei a fiIeiia de sulilios espaIhados cono un
pignenlo Ieiloso, ven a noile, iIuninan-se as janeIas, oia nais iaIas, oia nais
densas.
Se escondida en aIgun loIso ou iuga dessa ciicunsciio
liansloidanle exisle una IenlesiIeia ieconhecveI ou iecoidveI poi quen aIi
esleve, ou enlo se IenlesiIeia e apenas una peiifeiia de si nesna e o seu
cenlio esl en lodos os Iugaies, voc j desisliu de salei. A peigunla que
agoia conea a coiioei a sua calea e nais anguslianle: foia de IenlesiIeia
exisle un Iado de foia` Ou, poi nais que voc se afasle da cidade, nada faz
aIen de passai de un Iinlo paia o oulio sen conseguii saii daIi`


As cldades ocu|tas
4

Repelidas invases afIigiian a cidade de Teodoia ao Iongo dos secuIos
de sua hisliia, paia cada ininigo deslaialado, suigia un novo que aneaava
a solievivncia dos halilanles. Depois de expuIsai os condoies do ceu, foi
necessiio enfienlai a pioIifeiao das seipenles, o exleinnio das aianhas
peiniliu que as noscas se nuIlipIicassen e negiejassen, a viliia solie os
cupins deixou a cidade a neic das liaas. Una a una, as especies
inconpalveis con a cidade sucunliian e foian exlinlas. Ciaas a fiia de
diIaceiai escanas e cascos, de aiiancai eIilios e penas, os honens deian a
Teodoia a inagen excIusiva de cidade hunana que ainda a caiacleiiza.
Mas anles disso, poi Iongos anos, peinaneceu inceilo se a viliia finaI
no seiia da Ilina especie a piosseguii dispulando con os honens a posse
da cidade: os ialos. Iaia cada geiao de ioedoies que os honens conseguian
exleininai, os poucos solievivenles davan a Iuz una piognie nais
agueiiida, invuIneiveI as ainadiIhas e iefialiia a quaIquei veneno. No
decuiso de poucas senanas, os sulleiineos de Teodoia se iepovoavan de
hoidas de ialos. IinaInenle, nuna deiiadeiia hecalonle, a noilfeia e
veisliI engenhosidade hunana venceu os supeialundanles conpoilanenlos
vilais dos ininigos.
A cidade, giande cenileiio do ieino aninaI, fechou-se asseplica solie

69
as Ilinas cainias enleiiadas con as Ilinas puIgas e os Ilinos nicilios. O
honen finaInenle havia ieslaleIecido a oiden do nundo que eIe pipiio
liansloinaia: no exislia nenhuna oulia especie viva paia iecoIoc-Io en
dvida. Cono iecoidao do que eia a fauna, a lilIioleca de Teodoia
conseivaiia en suas eslanles os lonos de uffon e de Lineu.
Ao nenos eia nisso que os halilanles de Teodoia aciedilavan, Ionge
de supoi que a fauna esquecida eslava se despeilando do Ielaigo. ReIegada
poi Iongas eias a escondeiijos apailados, desde que foia despojada do sislena
das especies agoia exlinlas, a oulia fauna ieloinava a Iuz dos poies da
lilIioleca onde se conseivavan os incunluIos, saIlava dos capileis e dos
canais, enpoIeiiava-se no liavesseiio dos doinenles. As esfinges, os giifos, as
quineias, os diages, os hiicoceivos, as haipias, as hidias, os unicinios, os
lasiIiscos ielonavan a posse de sua cidade.


As cldades ocu|tas
5

Ln vez de faIai de eienice, cidade injusla, que coioa con ligIifos
lacos nelopes as engienagens de suas nquinas de liiluiai caine (os
funcioniios iesponsveis peIa Iinpeza, quando Ievanlan a calea acina dos
laIaslies e conlenpIan os liios, as escadaiias, os pionaus, senlen-se ainda
nais encIausuiados e laixos de eslaluia), eu deveiia faIai da eienice ocuIla, a
cidade dos juslos, alaiefados con naleiiais de foiluna a sonlia de
aInoxaiifados e vos de escada, alando una iede de fios e lulos e ioIdanas e
lieIas e conliapesos, que se infiIlia cono una liepadeiia enlie as giandes
iodas denladas (quando eslas se enliavaien, un suido lique-laque anunciai
que un novo necanisno pieciso goveina a cidade), en vez de iepiesenlai as
piscinas peifunadas das leinas en cujas loidas se eslenden os injuslos de
eienice enquanlo lecen as suas inliigas con iedonda eIoqncia e olseivan
con oIhai doninadoi as caines iedondas das odaIiscas que se lanhan,
deveiia faIai de cono os juslos, senpie piudenles en evilai as deIaes dos
sicofanlas e as ainadiIhas dos janzaios, ieconhecen-se peIo nodo de faIai,
especiaInenle peIa pionncia das viguIas e dos painleses, dos coslunes que
paiecen ausleios e inocenles eIudindo os eslados de nino conpIicados e
sonliios, da cozinha sliia nas saloiosa que ieevoca una anliga idade de
ouio: sopa de aiioz e aipo, favas cozidas, fIoies de aloliinha fiilas.
A pailii desles dados c possveI infeiii una inagen da fuluia
eienice, que eslai nais pixina do conhecinenlo da veidade do que

7O
quaIquei nolcia solie o aluaI eslado da cidade. Conlanlo que se lenha en
nenle o que eslou paia dizei: na oiigen da cidade dos juslos esl ocuIla, poi
sua vez, una senenle naIigna, a ceileza e o oiguIho de seien juslos ~ e de
s-Io nais do que lanlos oulios que dizen sei nais juslos do que os juslos ~,
feinenlando iancoies, iivaIidades, leinosias, e o naluiaI desejo de iepiesIia
conlia os injuslos se conlanina peIo anseio de eslai en seu Iugai e fazei o
nesno que eIes. Una oulia cidade injusla, poilanlo, apesai de difeienle da
anleiioi, esl cavando o seu espao denlio do dupIo invIucio das eienices
jusla e injusla.
Dilo islo, se no desejo que o seu oIhai coIha una inagen defoinada,
devo aliaii a sua aleno paia una quaIidade inlinseca dessa cidade injusla
que geinina en segiedo na seciela cidade jusla: liala-se do possveI despeilai
~ cono un vioIenlo aliii de janeIas ~ de un anoi Ialenle peIa juslia, ainda
no sulnelido a iegias, capaz de conpoi una cidade ainda nais jusla do que
eia anles de se loinai iecipienle de injuslia. Mas, se se peisciula
uIleiioinenle no inleiioi desle novo geine de juslia, descolie-se una
nanchinha que se diIala na foina de ciescenle incIinao a inpoi o juslo poi
neio do injuslo, e laIvez seja o geine de una inensa nelipoIe...
IeIo neu discuiso, pode-se liiai a concIuso de que a veidadeiia
eienice e una sucesso no lenpo de cidades difeienles, aIleinadanenle
juslas e injuslas. Mas o que eu queiia olseivai e oulia coisa: que lodas as
fuluias eieni-ces j eslo piesenles nesle inslanle, conlidas una denlio da
oulia, apeiladas espienidas insepaiveis.
O a||as dc Grandc Knan |anocn ccn|cn cs napas dc |crras prcnc|idas
tisi|adas na inaginaac nas ainda nac dcsccocr|as cu fundadas. a Ncta A||an|ida,
U|cpia, a Cidadc dc Sc|, Occana, Tancc, Harncnia, Ncu-|anar|, |c4ria.
Kuo|ai pcrgun|cu para Marcc.
~ Vccc, quc cxp|cra cn prcfundidadc c c capaz dc in|crprc|ar cs sinoc|cs,
saocria nc dizcr cn dircac a qua| dcsscs fu|urcs ncs |ctan cs tcn|cs prcpicics?
~ Pcr csscs pcr|cs cu nac saocria |raar a rc|a ncs napas ncn fixar a da|a da
a|racaac. As tczcs, oas|a-nc una par|icu|a quc sc aorc nc ncic dc una paisagcn
inccngrucn|c, un af|crar dc |uzcs na nco|ina, c di4|cgc dc dcis passan|cs quc sc
cnccn|ran nc taitcn, para pcnsar quc par|indc da|i ccns|ruirci pcdac pcr pcdac a
cidadc pcrfci|a, fci|a dc fragncn|cs nis|uradcs ccn c rcs|c, dc ins|an|cs scparadcs pcr
in|crta|cs, dc sinais quc a|gucn cntia c nac saoc qucn cap|a. Sc digc quc a cidadc
para a qua| |cndc a ninna tiagcn c dcsccn|inua nc cspac c nc |cnpc, cra nais ra|a,
cra nais dcnsa, tccc nac dctc crcr quc pcdc parar dc prccur4-|a. Pcdc scr quc
cnquan|c fa|ancs c|a cs|cja af|crandc dispcrsa dcn|rc dcs ccnfins dc scu inpcric, c
pcssitc| cnccn|r4-|a, nas da nancira quc cu dissc.
O Grandc Knan j4 cs|ata fc|ncandc cn scu a||as cs napas das ancaadcras
cidadcs quc surgcn ncs pcsadc|cs c nas na|di5cs. |nccn, 8aoi|cnia, Yancc, 8u|ua,

71
8ratc Ncu lcr|d.
Dissc.
~ | |udc inu|i|, sc c u||inc pcr|c sc pcdc scr a cidadc infcrna|, quc cs|4 |4 nc
fundc c quc ncs suga nun tcr|icc cada tcz nais cs|rci|c.
| Pc|c.
~ O infcrnc dcs titcs nac c a|gc quc scr4, sc cxis|c, c aquc|c quc j4 cs|4 aqui,
c infcrnc nc qua| titcncs |cdcs cs dias, quc fcrnancs cs|andc jun|cs. |xis|cn duas
nanciras dc nac scfrcr. A princira c f4ci| para a naicria das pcsscas. acci|ar c infcrnc
c |crnar-sc par|c dcs|c a|c c pcn|c dc dcixar dc pcrccoc-|c. A scgunda c arriscada c
cxigc a|cnac c aprcndizagcn ccn|inuas. |cn|ar saocr rcccnncccr qucn c c quc, nc ncic
dc infcrnc, nac c infcrnc, c prcscrt4-|c, c aorir cspac.


|in

Вам также может понравиться