Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Outubro de 2011
Resumo:
Para proceder a uma eficaz gesto de recursos, e tendo em conta que os recursos so limitados e tm de servir toda a comunidade, o papel e a aco do Estado revela-se fundamental. Desde os primrdios das sociedades politicamente organizadas que verificamos que a aco do Estado, atravs do seu aparelho de poder, tem organizado a gesto de recursos em prol da comunidade. As necessidades do ser humano e das sociedades para a persecuo dos seus objectivos uma causa fundamental dos conflitos, da se verifique uma aco de instituies dotadas de poderes de sano e coao na gesto dos recursos. A existncia de fruns de discusso internacionais e de organizaes internacionais dedicadas problemtica da gesto de recursos uma realidade que complementa o trabalho dos Estados na satisfao das necessidades colectivas.
Palavras-Chave:
Administrao; Estado; Escassez; Gesto; Governana; Organizaes Internacionais; Populaes; Recursos;
Abstract:
To carry out an effective management of resources, and taking into account that resources are limited and must serve the entire community, the role and action of the State is fundamental. Since the beginnings of politically organized societies that we note that the action of the State, through its apparatus of power, has organized the management of community resources. The needs of human beings and societies for the pursuit of its objectives is a key cause of the conflicts thus the need of action of institutions endowed with powers of sanction and duress in the management of resources. The existence of international discussion forums and international organizations dedicated to the problems of resource management is a reality that complements the work of Member States in meeting the collective needs.
Key-words:
Administration; State; Scarce; Management; Governance; International Organizations; People; Resources;
ndice Geral:
Resumo e Abstract ndice Geral ndice de Figuras e Quadros Introduo 1 A problemtica da Gesto de Recursos no Estado 2 As classificaes dos Estados face gesto de recursos 3 A gesto de recursos no Estado Portugus 4 A Comunidade Internacional e a gesto de recursos 5 O papel da Administrao Pblica no contexto actual Concluso Bibliografia
01 02 03 04 05 07 09 11 14 18 20
Figura I O Estado na Perspectiva Esttica Figura II Os Fins e as Funes do Estado Figura III O Sector Administrativo do Estado Figura IV O Esquema das Relaes Internacionais
06 06 09 11
Quadro I A Classificao dos Estados quanto s actividades que desenvolvem no mbito da gesto dos recursos Quadro II Indicadores de grandeza da Administrao Pblica/Sector Pblico Administrativo 10 08
Introduo
O presente trabalho foi desenvolvido no mbito da avaliao da unidade curricular Administrao e Boa Governana do Curso de Estudos Avanados em Gesto Pblica, ministrado no Instituto Nacional de Administrao. Tendo como tema A escassez de recursos e a necessidade de os gerir, este trabalho procura essencialmente abordar a questo da gesto de recursos limitados nas sociedades politicamente organizadas, isto , procurar-se- proceder a uma anlise que associe a interveno de estruturas que contm uma dimenso poltica na gesto de recursos que se revelam essenciais para o desenvolvimento das comunidades e para o bem-estar dos indivduos. Sob este prisma, a aco do Estado e das Organizaes e Fruns Internacionais na satisfao das necessidades colectivas ser uma temtica essencial e transversal a este trabalho, j que esta aco afecta directa e indirectamente as comunidades e a vida dos indivduos que as compem. De forma a proceder anlise indicada, iremos inicialmente ver de que forma a gesto dos recursos comuns comunidade influenciou a criao e as atribuies do Estado, ou seja, de que forma a evoluo do conceito de Estado foi afectada pela problemtica da gesto de recursos. Iremos depois ver a classificao dos Estados em funo da sua interferncia na gesto dos recursos da comunidade e iremos ver de que forma se processa a gesto de recursos no Estado Portugus. Dada a situao actual do mundo contemporneo, iremos tambm abordar a questo da interferncia dos organismos supra estatais na gesto dos recursos a nvel global e estatal e a especificidade do momento que Portugal atravessa.
Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008, p. 74. 2 J. Albano Santos Finanas Pblicas. Oeiras: INA Editora, 2010, p. 35. 3 J. Albano Santos Economia Poltica. Lisboa: Instituto Superior de Cincias Sociais e Polticas, 2010, p. 17. 4 Marcel Prlot La Ciencia Poltica. 6 ed. Buenos Aires: Editora Universitaria de Buenos Aires, 1964, p.18.
A anlise desta figura induz imediatamente um facto bvio: a estrutura do Estado apresenta divises que vo influenciar o exerccio do Poder. O Aparelho de Poder do Estado est dotado de um poder de IUS IMPERII que prima sobre os elementos que esto na base do Estado. portanto notrio que o Estado est estruturado de forma a proceder gesto dos recursos existentes na sua comunidade. Esta gesto de Recursos Comuns est directamente relacionada no s com a persecuo dos fins do Estado, mas tambm com as funes que o Estado desempenha. Estes fins6 e estas funes7 podem ser resumidos na seguinte figura: Figura II: Os fins e as funes do Estado
Como podemos ver, o Estado apresenta vrios fins e vrias funes. No obstante as particularidades que cada um destes elementos apresenta, podemos constatar que todos eles se articulam entre si de forma a gerir os recursos existentes na comunidade. No entanto, nem todos os Estados interferem na gesto de recursos da mesma forma, existindo ento vrios graus e vrias posturas de interveno distintas.
5
Adaptado de Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008, p.72. 6 Quando nos referimos aos fins do Estado, referimo-nos s suas finalidades essenciais. 7 As funes do Estado correspondem processos especficos de aco que visam atingir os seus fins.
Uma ideologia no mais do que um sistema ordenado de ideias, que aps um processo de doutrinao permanece no tempo para alm dos seus teorizadores iniciais. Estes sistemas de ideias sofrem um processo evolutivo ao longo do tempo e so determinantes para a forma como uma sociedade encara o exerccio do poder e o papel do Estado. Para mais informaes sobre este tema, leia-se a obra de Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas, indicada na bibliografia deste trabalho.
comunidade)9 nunca encontraram uma nica manifestao histrica. J os Estados revolucionrios, so Estados em processo de mutao, logo, tambm no apresentam nenhum tipo de plano para a comunidade, e pautam-se pela desorganizao social. Os Estados gestores e os Estados coordenadores j encontraram concretizao histrica e ainda hoje encontramos este tipo de Estados, embora sejam muito distintos na sua natureza e na concepo que tm do uso do Poder. Os Estados gestores so Estados que assumem todas as tarefas inerentes procura activa do bem comum da sociedade, isto , apresentam um plano imperativo que regula e define a forma como os recursos devem ser utilizados para a obteno do bem comum10. J os Estados coordenadores so Estados que apresentando um plano indicativo, define grandes orientaes estratgicas para a utilizao dos recursos da sua sociedade e promove o seu plano e tambm a harmonizao final, como se fosse uma mescla entre os Estados rbitro e os Estados gestores. A maior parte dos Estados actuais pautam os seus comportamentos pelas linhas destes Estados Coordenadores, harmonizando a aco dos indivduos, das instituies e da estrutura do Estado na gesto dos recursos comuns comunidade. Estas posturas dos Estados quanto gesto de recursos podem ser sintetizadas pelo seguinte quadro: Quadro I A Classificao dos Estados quanto s actividades que desenvolvem no mbito da gesto dos recursos11 Estado gestor Estado coordenador Estado rbitro Estado revolucionrio Plano Imperativo Plano Indicativo Sem plano Sem plano
Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008, p.119 10 Verificamos esta realidade tanto no passado, com a aco dos sovietes aps a Revoluo Russa, como no presente, no Regime existente na Coreia do Norte. 11 Adaptado de Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008, p. 119.
12
Com efeito, Portugal conheceu no sculo XX trs grandes momentos de ruptura nas suas instituies: a implantao da Repblica no inicio do sculo, a implementao do Estado Novo e a introduo da Constituio de 1933 e a implementao do Regime Democrtico aps 1974. Acerca desta temtica, leia-se a obra de Fernando Tavares Pimenta Portugal e o Sculo XX: Estado-Imprio e descolonizao (1890-1975), referenciada na bibliografia deste trabalho. 13 Adaptado de Antnio Jos Fernandes Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008. 14 Cf. Joo Bilhim Cincia da Administrao, 2 Edio, Lisboa: Universidade Aberta, 2009, p.43. 15 Cf. J. Albano Santos Economia Poltica. Lisboa: Instituto Superior de Cincias Sociais e Polticas, 2010, p. 24-25.
A gesto dos recursos do nosso pas e a dimenso da nossa Administrao Pblica face gesto dos recursos e a dimenso das administraes pblicas da Zona Euro, respectivamente da Unio Europeia, pode ser ilustrada atravs do seguinte quadro: Quadro II Indicadores de grandeza da Administrao Pblica/Sector Pblico Administrativo16
A tabela ilustra claramente que o volume dos recursos que o Estado consome na sociedade de aproximadamente 50%. O peso crescente do Estado na economia no um fenomeno do Estado Portugus, mas sim um sinal de progresso na segunda metade do seculo XX.17 As polticas adoptadas na gesto nacional dos recursos comuns esto em consonncia no s com a realidade existente na Zona Euro, mas tambm com a realidade existente na Unio Europeia e noutros Estados da Comunidade Internacional.
16
Adaptado de J. Albano Santos Economia Poltica. Lisboa: Instituto Superior de Cincias Sociais e Polticas, 2010, p. 36. 17 Retirado do discurso do Dr. Francisco Ventura Ramos, presidente do Conselho Directivo do INA no discurso de abertura da Conferncia Organizational Innovation in the Public Sector - Salo Nobre 24 de Outubro de 2011
10
Multinacionais e Transnacionais, as internacionais poltico-partidrias, as Igrejas, grupos organizados e os prprios indivduos. Para melhor entendermos as complexidades destes processos de interaces, tomemos em considerao a seguinte figura: Figura IV: O Esquema das Relaes Internacionais20
18
As concluses apontadas por estes autores decorreram no mbito das suas investigaes na Universidade de Genebra. 19 Nayef Al-Rodhan e Grard Stoudmann Definitions of globalization: a comprehensive overview and a proposed definition. Genebra: GCSP , 2006 20 Antnio Jos Fernandes As Relaes Internacionais e Portugal: Da Europa do Mundo ao Mundo da Europa. Lisboa: Prefcio, 2008, p. 18
11
Mesmo contemplando uma multiplicidade de actores na cena internacional, devemos destacar as relaes entre os Estados e as Organizaes Internacionais, pois estas relaes ultrapassam as prprias fronteiras dos Estados e condicionam os comportamentos destes e dos prprios indivduos21. A definio e a ideia de Estado j foi aqui anteriormente abordada, no entanto, convm tambm avanar com uma definio de Organizao Internacional e procurar entender qual a relevncia que este tipo de actor na cena internacional tem vindo a assumir. Assim, quando nos referimos a Organizaes Internacionais, e especificamente a Organizaes Intergovernamentais, referimo-nos a associaes de sujeitos de Direito internacional Pblico, que so constitudas com um carcter de permanncia atravs de um acto jurdico internacional e que procuram a prossecuo de objectivos comuns aos seus membros atravs da aco de rgos prprios que so juridicamente distintos dos seus membros22, ou seja, so organizaes criadas atravs da vontade soberana dos elementos que as compem e que atravs dos seus rgos independendentes procuram atingir objectivos que so comuns aos elementos que as compem. O enorme nmero de Organizaes Internacionais que agora existem um reflexo da enorme dinmica assumida pelas Relaes Internacionais aps a Segunda Guerra Mundial. Aps este conflito, numa tentativa de diminuir os atritos (muitos deles causados por disputas ao nvel da obteno e gesto de recursos) desenvolveu-se o sistema Onusiano23 e criaram-se Organizaes Internacionais de mbito regional e especializado, com o objectivo de promover o desenvolvimento econmico e social dos Estados que as compem. Estas Organizaes Internacionais podem ser classificadas atravs de vrios critrios, no entanto, convm apontar um critrio de classificao em funo da sua finalidade ltima e das competncias jurdicas que as Organizaes Internacionais possuem. Segundo este critrio, existem Organizaes Internacionais de Cooperao, onde os Estados atribuem competncias muito limitadas s Organizaes Internacionais, e
Antnio Jos Fernandes As Relaes Internacionais e Portugal: Da Europa do Mundo ao Mundo da Europa. Lisboa: Prefcio, 2008. 22 Lus Mota Campos e Lus de Mota Campos Organizaes Internacionais. 2 Edio. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 2006, p.37. 23 A expresso sistema onusiano refere-se ao complexo sistema de aco e estrutura da Organizao das Naes Unidas, que possui diversas agencias especializadas para actuar em campos especficos.
12
compem so muito amplas, e onde possvel verificar que os actos jurdicos das Organizaes primam sobre os actos jurdicos dos Estados, isto , h matrias especficas onde as decises destas Organizaes primam sobre a vontade dos Estados24. Portugal membro de diversas Organizaes Internacionais, destacando-se na ptica da gesto de recursos a nvel internacional, as seguintes25:
- Organizao das Naes Unidas; - Fundo Monetrio Internacional; - Unio Europeia; - Organizao de Cooperao e Desenvolvimento Econmico; - Organizao Mundial de Comrcio;
A aco destas Organizaes Internacionais na ptica da gesto de recursos uma realidade indesmentvel, j que as aces, decises e recomendaes (muitas delas imperativas) so fundamentais para o funcionamento do Estado Portugus. Como todos sabemos, Portugal negociou recentemente com o Fundo Monetrio Internacional, a Comisso Europeia, e Banco Central Europeu um programa de ajuda financeira para fazer face situao problemtica em termos econmicos e financeiros. A forma como foi negociado este pacote de ajuda e a forma como as condies do pacote de ajuda condicionam a vivncia do Estado e das comunidades que o compem, no mais do que um bom exemplo da importncia que as Organizaes Internacionais assumem na gesto de Recursos a nvel Mundial.
24
Lus Mota Campos e Lus de Mota Campos Organizaes Internacionais. 2 Edio. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 2006, p.53. 25 Aconselha-se a leitura da obra Organizaes internacionais, indicada na bibliografia deste trabalho, para aprofundar este tema.
13
26 27
Encontramos agora uma ampla utilizao do termo troika para designar estas entidades. Este memorando de entendimento encontra-se disponvel para consulta no portal do Ministrio das Finanas, indicado na bibliografia deste trabalho.
14
econmica ou financeira s e restaurar a sua capacidade de se financiar nos mercados financeiros(sic) Assim sendo, todas as metas, polticas e directrizes a seguir esto no dito Memorando de Entendimento, so orientadas para a gesto de recursos do Estado Portugus. Destas orientaes, destacamos aquelas que mais directamente dizem respeito ao sector pblico administrativo, pois com base no mesmo que se calcula o dfice do Estado: 1 - Poltica Oramental Objectivos: Reduzir o dfice das Administraes Pblicas()atravs de medidas estruturais de elevada qualidade e minimizando o impacto da consolidao oramental nos grupos vulnerveis; trazer o rcio dvida pblica/PIB para uma trajectria descendente a partir de 2013; manter a consolidao oramental, nomeadamente atravs da conteno da despesa: apoiar a competitividade atravs de um ajustamento da estrutura de impostos que seja neutral do ponto de vista oramental(sic) Nas rubricas da despesa propostas para a poltica oramental de 2012, indicado: Melhorar o funcionamento da Administrao central, eliminando duplicaes, aumentando a eficincia, reduzindo e extinguindo servios que no representem uma eficaz utilizao de fundos pblicos. Especifica e concretamente do lado da despesa: Reduzir o nmero de servios, criar um s servio tributrio, promover servios partilhados em diferentes reas da AP, reorganizar as Administraes local e regional, avaliar peridica e regularmente a eficincia e eficcia dos diversos servios pblicos, promover a mobilidade dos trabalhadores, reduzir as
transferncias do Estado para Servios e Fundos Autnomos, rever polticas remuneratrias, reduzir subsdios a produtores privados de bens e servios, reduzir custos na rea da educao racionalizando a rede escolar, limitar a admisso de pessoal na AP, congelar salrios no sector pblico, limitar promoes, reduzir os custos com ADSE, ADM e SAD, controlar os custos no setor da sade, reduzir as penses acima de 1500 euros, suspender a aplicao das regras de indexao de
15
penses e congelar as mesmas excepto as mais reduzidas; reformar as prestaes de desemprego, reduzir as transferncias para as administrao local e regional, reduzir os custos no Sector Empresarial do Estado e por ltimo reduzir de modo permanente as despesas, estabelecendo projectos prioritrios de investimento, intensificar o uso de oportunidades de financiamento providenciadas pelos fundos estruturais da UE, preservando a abordagem de competitividade acordada com a CE, no contexto do actual Quadro de referncia Estratgico Nacional(QREN). Do lado da receita: Regra de congelamento de todos os benefcios fiscais, reduo de dedues fiscais em sede de IRC, em sede de IRS, alterar, aumentando a tributao do patrimnio, aumentar a receita de IVA, aumentar os impostos especiais e por ltimo reforar o combate fraude e evaso fiscais. Os oramentos para 2013 e 2014 so a continuao e o reforo das medidas implementadas em 2012, consoante as avaliaes trimestrais do dfice acumulado definido no MEFP e includo no Memorando Tcnico de Entendimento (MTE) Medidas oramentais estruturais: Objectivos: Melhorar a eficincia da AP pela eliminao de redundncias, simplificando procedimentos e reorganizando servios; regular a criao e o funcionamento de todas as entidades pblicas()reforar a gesto de riscos, a responsabilizao, o reporte e a monitorizao. Todas estas medidas tm objectivos quantificveis que se traduzem em reduo do dfice pblico para menos de 10068 milhes de euros para 2011 e 7645 milhes de euros para 2012, uma vez que as medidas so avaliadas trimestralmente, o actual Governo apresenta medidas mais duras na sua proposta de Oramento da Estado para 2012, nomeadamente o artigo 18 da referida proposta suspende o pagamento de subsdios de Frias e de Natal a todos os trabalhadores, beneficirios e afins cuja remunerao base mensal seja superior a 1000, durante a vigncia do Programa de Assistncia Econmica e Financeira, proposta esta severamente contestada pela opinio pblica e oposio poltica.
16
No entanto resta salientar que os ltimos acontecimentos a nvel mundial, nomeadamente as centenas de manifestaes por vrias cidades espalhadas pelo globo, revelam uma preocupao crescente da opinio pblica relativamente s polticas de restrio implementadas pela maioria dos pases desenvolvidos face desestabilizao dos mercados financeiros da que se conclua que nunca como hoje a escassez de recursos e a necessidade de os gerir sentida da mesma forma e a nvel global.
17
Concluso
A problemtica da gesto de recursos uma problemtica transversal a toda a aco humana e desde de sempre ligada organizao poltica do Homem. A partir do momento em que assistimos ao nascimento do Estado moderno, observamos que a relao entre o Estado, a Economia e a Gesto de Recursos se tornou mais forte, e h de facto uma ligao entre os recursos e o Estado que afecta toda a comunidade. A prpria existncia do Estado pressupe que este tenha fins bastante definidos e funes que lhe permitam alcanar estes fins. Estes fins e funes articulam-se entre si de forma a promover uma melhor gesto de recursos, isto , o Estado intervm na colectividade para proceder a uma justa distribuio de recursos e f-lo atravs da sua estrutura, que se impe base da colectividade, a populao. O grau de intensidade com que o estado intervm na sociedade (ou seja, a adopo por parte do Estado de planos imperativos, indicativos ou planos inexistentes) permite estabelecer um grau de classificao que oscila entre o Estado rbitro e o Estado gestor, se bem que actualmente a grande maioria dos Estados adoptou uma posio equilibrada entre Estados absolutamente interventivos e estados ausentes, ou seja, a maioria dos Estados contemporneos so Estados coordenadores que apresentam planos indicativos da forma como devem ser geridos os recursos da comunidade. A Administrao Pblica a manifestao da aco do prprio Estado na gesto de Recursos. Em Portugal, verificamos que a forma como o Estado age prpria da forma como age um Estado coordenador, que atravs do seu sector administrativo que no difere, alis, da mdia dos Estados da Unio Europeia e de outros pases desenvolvidos. A Comunidade Internacional demonstra tambm ter um papel relevante na gesto de recursos, essencialmente atravs da aco das Organizaes Internacionais que muitas vezes foram os Estados adoptar medidas que redefinem a forma como tinham estruturado a sua gesto de recursos, o que algo que obviamente tem uma enorme influncia nas comunidades desses mesmos Estados. Como exemplo desta realidade temos o papel que a troika, composta por elementos da Unio Europeia, do Banco Central Europeu e do Fundo Monetrio
18
Internacional, tem tido em Portugal. As duras condies impostas ao Estado Portugus para obter financiamento abarcaram tambm obrigaes no que concerne reestruturao do sector administrativo do Estado, o que influncia a qualidade de vida do povo portugus. Resta-nos questionar se face enorme influncia de Organizaes Internacionais na gesto de recursos, nomeadamente a influncia que a Troika est a exercer, e face ao enorme esforo imposto aos Estados (por exemplo, Portugal e Grcia) para cumprir os memorandos de entendimento, no ser que estamos perante uma manifestao da eroso do papel do Estado? Ser que estas manifestaes de influncia devem ser encaradas como uma evoluo na matriz federalista por parte da Unio Europeia? Em qualquer caso, indubitvel que o papel do Estado est a sofrer uma reestruturao que ira redefinir a forma como entendemos os Estados e a sua soberania.
19
Bibliografia:
AL-RODAN, Nayef; STOUDMANN, Grard Definitions of globalization: a comprehensive overview and a proposed definition. Genebra: GCSP, 2006 AZEVEDO, Alfredo. Administrao Pblica: Modernizao Administrativa, Gesto e Melhoria dos Processos Administrativos, CAF e SIADAP. Porto: Vida Econmica, 2007 BILHIM, Joo. Cincia da Administrao. 2 Edio. Lisboa: Universidade Aberta, 2009. CAMPOS, Lus Mota (Coord). Organizaes Internacionais. 2 Edio. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 2006. FERNANDES, Antnio Jos. Introduo Cincia Poltica: teorias, mtodos e temticas. Porto: Porto Editora, 2008. FERNANDES, Antnio Jos. As Relaes Internacionais e Portugal: Da Europa do Mundo ao Mundo da Europa. Lisboa: Prefcio, 2008. PIMENTA, Fernando Tavares. Portugal e o Sculo XX: Estado Imprio e descolonizao (1890-1975). Lisboa: Afrontamento, 2010. PRLOT, Marcel. La Ciencia Poltica. 6 ed. Buenos Aires: Editora Universitaria de Buenos Aires, 1964. SANTOS, J. Albano. Finanas Pblicas. Oeiras: INA Editora, 2010. SANTOS, J. Albano. Economia Pblica. Lisboa: Instituto Superior de Cincias Sociais e Polticas, 2010.
20