VIA TEHNIKA KOLA

DOBOJ

















Dr.Dragoljub Mirjani

















MEHANIKA KRETANJA

Podjela kretanja prema brzini
Prema brzini kretanja se djele na:
-jednolika ili nepromjenljiva iliravnomjerna
-nejednolika ili promjenljiva ili neravnomjerna

Jednolika ili nepromjenljiva kretanja su ona kretanjakod kojih se brzina u toku kretanja ne
mjenja, tj. ona kretanja kod kojih brzina ostaje konstantna.
Nejednolika ili promjenljiva kretanja su ona kretanja kod kojih se brzina u toku kretanja
mjenja.
Najznaajnija su :
-jednoliko ubzano pravolinijsko
-jednoliko usporeno pravolinijsko i
-jednoliko kruno kretanje

Referentni sistem predstavlja kruto tjelo za iju jednu taku je vrsto vezan poetak
koordinatnog sistema.
Materijalna taka je tjelo ije dimenzije moemo zanemariti u odnosu na preeni put.
Putanja ili trajektorija predstavlja niz uzastopnih poloaja kroz koje prolazi materijalna
taka pri kretanju.Po obliku putanje kretanja djelimo na :
-pravolinijske
- krivolinijske
Put je dio putanje koji tjelo pree dok ga posmatramo.
Brzina je veliina kojom opisujemo brzinu mjenjanja poloaja materijalne take pri
kretanju.
Ubrzanje je veliina kojom opisujemo brzinu mjenjenja brzine kod promjenljivog kretanja.

Jednoliko pravolinijsko kretanje je kretanje koje se vri konstantnom brzinom po
pravolinijskoj putanji.

(

=
s
m
t
s
v -brzina tjela
|m t v s = |-preeni put
| | s
v
s
t = -vrijeme kretanja


t v s =
s
v


v=const.
a=const.


t t




Jednoliko ubrzano pravolinijsko kretanje je kretanje koje se vri po pravolinijskoj putanji
brzinom koja se jednake vremenske intervale uvijek povea za istu vrijednost (a=const.).

v s
t v s
at
v v
as v v
at
t v s
at v v
sr
o sr
o
o
o
=
+ =
+ =
+ =
+ =
2
2
2
2 2
2
Bez v
o
(v
o
=0) at v =
2
2
at
s = as v 2
2
=
2
at
v
sr
=

t t
v
o

t
v
t
z

v
o

v-trenutna brzina
v
o
-poetna brzina at v v
o
+ =
2
2
1
at s =
a-ubrzanje
t-vrijeme kretanja
s-put koje je tjelo prelo
v
sr
srednja brzina
v-t dijagram s-t dijagram


Jednoliko usporeno pravolinijsko kretanje je kretanje koje se odvija po pravolinijskoj
putanji brzinom koja se za jednake vremenske intervaleuvijek smanji za istu vrijednost
(a=const.).

a
v
s
a
v
t
as v v
at
t v s
at v v
o
z
o
z
o
o
o
2
2
2
2
2 2
2
=
=
=
=
=

v-trenutna brzina
v
o
-poetna brzina
a-ubrzanje(usporenje)
t-vrijeme kretanja
t
z
-vrijeme zaustavljanja v-t dijagram
s
z
- put zaustavljanja







Kruno kretanje

Kruno kretanje nastaje ako tjelo (materijalna taka) opisuje putanju krunog oblika.
Kruno kretanje moe biti jednoliko i promjenljivo.
Jednoliko je ako brzina brzina ostaje konstantna po brojnoj vrijednosti, a samo se mijenja po
pravcu i smjeru (v=const.).

,
'

(

=
s
rad
dt
d
-Ugaona brzina
(

=
2
s
rad
dt
d
-Ugaono ubrzanje
t v s = ; v ; at v
o
=
2
2
at
t v s
o
= ; as v v
o
2
2 2
=
t = ; t
o
= ;
2
2
t
t
o

=

; = 2
2 2
o

I Njutnov zakon mehanike (zakon inercije)

Svako tjelo ostaje u stanju relativnog mirovanja (v=0) ili jednolikog pravolinijskog kretanja
( ) sve dok ga neka sila (neko drugo tjelo ne prisili da to stanje ne promjeni. . const v =
r

. const v =
r
, => . const a = 0 = F
r

II Njutnov zakon mehanike

Brzina mjenjanja koliine kretanja (impulsa) nekog tjela proporcionalna je sili koja na njega
djeluje i vri se u smjeru djelovanja te sile.

( ) F v m
dt
d
r
r
= ; a m
dt
dv
m v
dt
dm
F
r r
r
= + = ; v m p
r r
=

III Njutnov zakon mehanike (zakon akcije i reakcije)

Ako jedno tjelo djeluje na neko drugo tjelo nekom silom onda i to drugo tjelo djeluje na prvo
tjelo, silom istog intenziteta i pravca ali suprotnog smjera.

2 1
F F
r r
= ; ;
2 2 1 1
a m a m =
2 1
m m >>
2 1
a a <<

Impuls tjela

Impuls tjela predstavlja proizvod mase tjela i njegove brzine.
(

=
s
m
kg v m p
r r

( ) F v m v m
dt
d
= +
2 2 1 1


( ) 0
2 2 1 1
= + v m v m
dt
d
( ) .
2 2 1 1
const v m v m = +
F
cf

=
=
n
i
i i
const v m
1
. -Suma impulsa tog sistema je uvijek konstantna.
m
r
a
n
a

ma F =

a a a
n
+ = ;

= r a ;
2
2 2 2

= = r
r
r
r
v
a
n

= r v
r
mv
F
2
=
cf
F F
r r
=
r
mv
F F
cf
2
= =

Rad,snaga i energija

Rad je savlaivanje sile na putu.


pravac elongacije
s F A =
cos = s F A
r
r

cos = b a b a | | Nm J s F A = =
r
r

c b a
r
r
r
=
(

= =
s
J
W
t
A
P v F
t
s F
t
A
P =

= =
sin = b a c

b
a
c
v
r
r


Brzina vrenja rada predstavlja snagu.

cos = = v F v F P
r
r
MJ Ws s W kWh 6 , 3 10 6 , 3 3600 10
6 3
= = =

Teorema ili stav o radu i energiji

A E E E
i f
= =
Promjena energije je jednaka izvrenom radu.

2
2
mv
E
k
=
mgh E
p
=
kx F
e
=
2
2
x
k E
p
=
Elongacija je ma koja udaljenost od ravnotenog poloaja.

A
B
C
r
m
1
m
2

Zakon o odranju kinetike energije

p k
E E E + =
Zbir kinetike i potencijalne enrgije je uvijek const.

A) mgh E h
p
= => 0 = =>
k
E v
mgh E E E
p k
= + =
B) ) ( x h mg E h
p
= => ; v ;
2
2
1
mv
E
k
= ; gx 2
1
= v
mgh mgx mgx mgh gx
m
x h mg E = + = + = 2
2
) (
C) ; ; 0 = h 0 =
p
E
2
2
mv
E v
k
= => ; gh v 2 =
h
x
mgh gh
m mv
E = = = 2
2 2
2


Njutnov zakon gravitacije

1.Ptolomej
2.Kopernik heliocentrini sistem
3.Kepler
4.Njutn
2
2 1
r
m m
G F

=
G-gravitaciona konstanta
(

= =
kg
N
m
F


2
2
11
10 67 , 6
kg
Nm
G

=
Fiziko polje je prostor u kome se osjea djelovanje sile.
(

= =
kg
J
m
E
p
V
Prva kosmika brzina je brzina koju treba saoptiti tjelu da se kree oko zemlje.
s
km
v 9 , 7
1
=

Druga kosmika brzina je brzina koju treba saoptiti tjelu koje treba napustiti zonu zemlje
da ue u zonu sunca.
s
km
1 , 11
2
= v

Trea kosmika brzina je brzina da saopti tjelu da napusti zonu sunca i ue u zonu
galaksije, tada tjelo postaje vjetaka zvijezda.
s
km
v 7 , 16
3
=

etvrta kosmika brzina je brzina koju treba saoptiti tjlu da napusti zonu galaksije i da
ue u zonu vasione.
s
km
290
4
= v
( ) mv
dt
d
F =
m

c
m
o
15%
1.
2
2
1
c
v
m
m
o

=
s
m
c
8
10 3 =

o
m m v = => = 0
; m c v
v

2.
2
2
2
2
1
c
v
c m
mc E
o

= =
Veza je linearna i proporcionalna je kvadratu brzine svjetlosti u vakuumu.
2
c m E =
to je vea energija veze jezgro je stabilnije i obrnuto.Promjena energije je jednaka i
promjeni masa.
m
j

m m



2 1
m m m
j
+ <
j
m m m m + =
2 1

2
mc E E
v
= =

MEHANIKA VRSTOG TJELA


vrsto tjelo je tjelo koje se pod dejstvom sile ne deformie.


O
r
r
A
B
F
O'
r
F r M
r
r
r
= -Moment sile je vektor proizvoda
| | Nm F r M sin =
m
| |
2 2
m kg mr I =

Moment sile je vektorska veliina
Moment inercije je skalarna veliina

ma F = ma r M =

= r a = r m r M
r
r
= I M ma F =
sin = F r M II Njutnov zakon za obrtno kretanje =
2
r m M
2

= F r M = = I M
v m p
r r
=
(

=
s
m
kg p r L
r r
r
sin = p r L
2 2
2 2

= =
I mv
E
k
= r v ;
2 2
2
= = I r
m
E
k

= M A s F A =
Zakon o odranju momenta impulsa

? =
dt
L d
r
sin = p r L
2

=
M I
dt
d
I
dt
dI
I
dt
d
r
r
r
= = + =

) ( p r L = = = r m r v m r L
M
dt
L d
r
r
=
r
= = I m r L
2
r
r
=> ; 0 = M . const L =
r
. const I =
r
= I L
Kada je moment spoljanjih sila je jednak nuli tada je moment impulsa konstantan u
vremenu.

STATIKA VRSTOG TJELA VRSTE RAVNOTEE

indiferentna stabilna labilna
A
A
A C
C
C
















stabilna labilna
E
indiferentna





min =
p
E max =
p
. const E
p
=



Stabilna ravnotea tjela
Ako se tjelo malo izvede iz poloaja stabilne ravnotee, javlja se spreg sila koji ga vraa u taj
poloaj.

Labilna ravnotea tjela
Ako se tjelo malo izvede iz poloaja labilne ravnotee, javlja se spreg sila koji ga udaljava od
tog poloaja.

Indiferentna ravnotea tjela
Ako se tjelo malo izvede ono ostaje u tom poloaju.Tjelo nastoji da se postavi u poloaj u
kome ima minimum potencijalne energije.
Hookeov (Hukov) zakon za istezanje Hookeov (Hukov) zakon za istezanje

F
L
d
1
d
2
F
F
m
1
m
2

v
2
v
1
v
1
' v
2
'
2
'


(

= =
2
m
N
l
l
E
S
F
y


(

=
2
1
m
N
e
E
y

E
y
-Youngov modul elastinosti
3 , 0 % 30 = =

=
l
l


y
E =
L L'

Normalni napon je proporcionalan relativnoj deformaciji.
= G
S
F

G-modul smicanja (torzije)
-ugao smicanja (torzije)




) (
2 1
d d F M + = -moment sprega
| | Nm M =





Sudar

Kratkotrajno uzajamno meudjelovanje bez spoljanjih sila naziva se sudar.



a) Elastian ' => p p = . const E
k
=
' ; '
2 2 1 1 2 2 1 1
v m v m v m v m + = +
2
2 2
2
1 1
2
2 2
2
1 1
'
2
1
'
2
1
2
1
2
1
v m v m v m v m + = +
b)Plastian ili neelastian ; ' p p = . const E
k
=
' '
2 2 1 1 2 2 1 1
v m v m v m v m + = + m m m = =
2 1
0
2
= v => 0
1
= v ' '
1 2
v v =
(1) ' '
2 1 2 1
v v v v + = +
(2)
2
2
2
1
2
2
2
1
' ' v v v v + = +
v m m v m v m ) (
2 1 2 2 1 1
+ = +


2
2 1
2 1
2 2 1 1
v v
m m
v m v m
v
+
=
+
+
= za m m m = =
2 1

OSCILACIJE

Oscilatorno kretanje je kretanje koje se periodino ponavlja u vremenu.
T-period
a frekvencij
| |
1
1

= = = = s Hz
T
f
T

2
2 = =
X A = max
X(m) elongacija; bilo koja udaljenost od ravnotenog poloaja

1.Harmonijske oscilacije
Harmonijske oscilacije su oscilacije koje se ponaaju po zakonu sinusne ili kosinusne
funkcije .
Primjer harmonijskog oscilovanja je elastina opruga.
a m kx F = = ; 0 = + kx ma
2
2
dt
x d
a = ; 0
2
2
= + kx
dt
x d
m /m
0
2
2
= + x
m
k
dt
x d

m
k
o
=
2

0
2
2
2
= + x
dt
x d
o
-Homogena diferencijalna jednaina II reda
T m
k
o

2
= = t A X
o
sin = -Izraz za elongaciju
k
m
T 2 =

Q
l
2.Matematiko klatno
2
2
dt
d
I I M

= =

sin
2
2
= l Q
dt
d
I
) 2 sin( = l Q M 0 sin
2
2
= +

l Q
dt
d
I
sin = l Q M 0 sin
2
2
2
= +

mgl
dt
d
ml /ml
2

0 sin
2
2
= +

l
g
dt
d
za malo => sin
0
2
2
= +

l
g
dt
d
;
l
g
o
=
2
=> 0
2
2
2
= +

o
dt
d

t
o o
= sin ;
T l
g
o

2
= =

g
l
2 = T t
l
g
o
= sin
3.Fiziko klatno

l
X

0 sin
2
2
= +

l Q
dt
d
I /:I sin
0
2
2
=

I
l Q
dt
d
;
T I
l g m
I
l Q
o

2
=

=

=
0
2
2
2
= +

o
dt
d

l g m
I

= 2 T
t
o o
= sin t
I
l g m
o


= sin

4.Torziono klatno

2
2
dt
d
I I M

= = = c M
0
2
2
= +

c
dt
d
I /:I
0
2
2
= +

I
c
dt
d

T I
c
o

2
= =
0
2
2
2
= +

o
dt
d

c
I
2 = T
t
o o
= sin t
I
c
o
= sin
c
I
T
1
1
2 =
c
I
2
2
2 = T
2
1
2
1
I
I
T
T
=
2
1
2
2
2
1
I
I
T
T
=
2
2
1
2 1
|
|
.
|

\
|
=
T
T
I I ;
x
I I =
1 o
I I =
2

2
2
1
|
|
.
|

\
|
=
T
T
I I
o x
-Moment inercije tjela nepravilnog geometrijskog tjela

3
Priguene mehanike oscilacije
1
2
v k F
tr
' =
0 '
2
2
= + + v k kx
dt
x d

1.) km k 4 ' < - malo priguenje
2.) km k 4 ' = - kritino priguenje
3.) km k 4 ' > - aperiodino priguenje

Prinudno oscilovanje

t A X = sin
m
k
o
=
2

t F F
o t
= sin
) ( ) (

) (
2
2
t
F kx
dt
x d
m + =
t A X = sin
) (
2 2
) (

=
o
o
m
F
A
o
=> A -Rezonancija


TENOSTI I GASOVI (FLUIDI)

To su sistemi koji teku. Tenosti zauzimaju oblik posude u kojoj se nalaze.
Gasovi tee da zauzmu cjelokupan prostor u kome se nalaze.
Meumolekularne sile izmeu tenosti su daleko vee od meumolekularnih sila gasova.


Hidrostatika i hidrodinamika

Hidrostatika

(

= =
2
1
m
N
Pa
dS
dF
p
n

F
n
-Normalna komponenta sile

Ako je onda je sila jednaka u svakoj taki. . const p =

S
F
p = => S p F =

Hidrostatiki pritisak

Hidrostatiki pritisak je pritisak tenosti usljed sopstvene teine, a on je posljedica sile
zemljine tee.
h p
o

h g p p
o
+ =
p
o
-atmosferski pritisak
2
81 , 9
s
m
g =

Atmosferski pritisak je pritisak atmosfere usljed sopstvene teine. ) (h f p =
Hidrostatiki pritisak zavisi samo od visine stuba tenosti, a ne od koliine tenosti to se ini
paradoksalno pa se zato zove i hidrostatiki paradoks.

0,76
Atmosferski pritisak

Pa h g p
o
101325 76 , 0 81 , 9 13600 = = =
Pa p
o
5
10 =
800
h
o
p p

= -Atmosferski pritisak eksponencijalno
opada sa visinom p

p
o







h 0
Sila potiska

Na svako tjelo uronjeno u tenost djeluje sila koja nastoji da to tjelo potisne iz tenosti ta sila
naziva se sila potiska.
Sila potiska jednaka je teini istisnute tenosti.
Svako tjelo koje je uronjeno u tenost gubi onoliko teine koliko je teka istisnuta tenost.
V g F
p
=
p ef
F Q Q =
Q
F
p

Q>F
p
; gustina tjela je vea od gustine tenosti
Q=F
p
; tjelo lebdi
t
=
o

Q<F
p
; tjelo pliva
t
<
o


Povrinski napon

Zbog meumolekularnih sila tenosti slobodna povrina tenosti je uvijek napeta.
Veliina koja to karakterie naziva se koeficijent povrinskog napona.
(

=
m
N
l
F

F-sila povrinskog napona
l-duina izmeu granine povrine tenosti i posude u kojoj se nalazi
r h g =
2
1


KAPILARNE POJAVE

Kapilarne pojave su pojave koje se deavaju u uskim cijevicama(kapilarima).To se
objanjava pomou sile kohezije i ahezije.

F
K
-sila kohezije
F
A
-sila ahezije
F
A
>F
K
tenost se penje uz stub kapilara (kapilarna atrakcija)
F
A
<F
K
tenost se sputa niz stub kapilara (kapilarna depresija)


F
A
>F
K
F
A
<F
K

d1mm
H
2
O







HIDRODINAMIKA

U bilo kojoj taki strujne cijevi proizvod poprenog presjeka i brzine kretanja tenosti je
konstantan.


V t v S X S = =
1 1 1 1 1

V t v S X S = =
2 2 2 2 2


ako je tenost ne stisljiva V
1
=V
2
t v S t v S =
2 2 1 1

.
2 2 1 1
const v S v S v S = => =

jednaina kontinuiteta
X
1

strujna cijev
S
2
2
X
2

1
S
1

v
1

v
2


Bernulijeva jednaina













Zbir spoljanjeg,visinskog i hidrodinamikog pritiska du cijevi je u svakoj taki konstantan.
p
1
p
2
h
2
h
1
2
2 2 2
2
1 1 1
2
1
2
1
v h g p v h g p + + = + + .
2
1
2
const v h g p = + +
2 1
p p = =>
2
2 2
2
1 1
2
1
2
1
v h g v h g + = +
I za Bernulijevu jednainu i jednainu kontinuiteta vai samo kada je idealna tenost (tenost
bez trenja).



Viskoznost
viskoznost F
tr

x
v
S F

= | | Pas
Poiseuilleov (Poazjeov) zakon



l
t r p


=

8
4
V -Ostvaldov viskozimetar

2 1
p p p =
p
1
p
2
l

Viskozimetri su instrumenti pomou kojih se odreuje koeficijent viskoznosti.

Stoksov zakon

-koeficijent proporcionalnosti ako je tjelo sfernog oblika v k F
tr
=
v r k = 6
0 = = a m F F Q
p tr

p tr
F F Q + =

. 0 const v = =>

( )
v g
g r
o

2
2
=>
t
l
= v Heplerov viskozimetar
Q
F
p
F
tr




Heplerov viskozimetar je viskozimetar koji radi na principu stoksovog zakona.

TALASNO KRETANJE

Talasno kretanje je irenje poremeaja u elastinoj sredini.
Transverzalni talasi su talasi kod kojih estica osciluje normalno na pravac prostiranja.
Longitudinalni talasi su talasi kod kojih estice osciluju u pravcu oscilovanja.


t y y
o
= sin vT =
y-elongacija
y
o
-amplituda(max.elongacija)



Talasna duina je najmanje rastojanje koje osciluju u istoj fazi.
t

y
o
A) t y y
o a
= sin ; t
1
-vrijeme prelaska od A do B
B) ) ( sin
1
t t y y
o b
=
v
x
=
1
t

T

2
=

)
2 2
sin( ) sin( ) sin( sin
T
xT
t
T
y
v
x
t y
v
x
t y
v
x
t y y
o o o o b

= =
|
.
|

\
|
=

A
x
B
) ( 2 sin

x
T
t
y y
o b
- Jednaina progresivnog talasa
= sin
o b
y y -Faza talasa

o
-poetna faza
) ( 2

x
T
t
= ; ako je t=0 => =
o

Talasni front je skup geometrijskih taaka do kojih je stigao talas ako je taj skup sfera onda je
to sferni talas ,a ako je ravan onda je ravni talas.

AKUSTIKA

Akustika je nauka koja prouava zvuk i zvune pojave.
Zvuk je mehaniko oscilovanje u elastinoj sredini a najee je to vazduh koji dostie do
ovjeijeg uha i izaziva fizioloki osjeaj koji se naziva zvuk.Zvuni spektar ovjeijeg uha
se kree (20Hz-20kHz).

( )
(

=
2
2
2
m
W
V
p
I

E
= =>

=
p

v
p
C
C
=
E-modul elastinosti tjela
-gustina sredine
p-pritisak gasa
-adijabatski koeficijent
C
p
,C
v
-specifine toplote pri konstantnom pritisku i zapremini
273
1
t
v v
o
+ = t=0
o
C v
o
=v v
o
-brzina zvuka na 0
o
C
Brzina zvuka zavisi od temperature.
Ovi izrazi vrijede i za brzinu prostiranja talasa zato to je zvuk prostiranje talasa.


P n ) , , (
' '
=
P n ) , , ( sin sin
2 1
n n =

1 / 2
1
2
sin
sin
n
v
v
= =

d
d
'
n










Do difrakcije talasa dolazi kada je talasna duina talasa priblino jednaka duini te prepreke.

interferencija talasa
(specijalni sluaj je stojei talas gdje
imamo max. i min. amplitude)

|db
I
I
L
o
log 10 = |

2
12
10
m
W
I
o

= -referentna jaina zvuka
trbusi vorovi

o
I I = => db
I
I
L
o
o
0 log 10 = = -prag ujnosti

o
I
m
W
I
12
2
10 1 => = -granica bola db L 120 10 log 10
12
= =



>20kHz Ultra zvuk
<20Hz Infra zvuk

c
=
Ultra zvuk se dobije inverznim
piezoelektrinim efektom.








L
120db

20kHz
granica bola
prag ujnosti 0db
20Hz

TERMOFIZIKA

Temperatura je stepen zagrijanosti nekog tjela.Temperatura je mjera srednje kinetike
energije molekula tjela

k
E

~T T 15 , 273 ) (
) (
+ = C t
o
k
m ; T => T m c Q =
(

=
kgK
J
T m
Q
c -Specifina toplota
(

= =
K
J
T
Q
m c C -Toplotni kapacitet

1. Kondukcija(prevoenje)
2. Konvekcija(strujanje)
3. Zraenje
Ovo su tri naina prenoenja topote.

Zakon kondukcije

X
T
S
S
Q

-protok gradT
X
T
=

gradT S
S
Q
=

- koeficijent toplotne provodljivosti
T-promjena temperature
X-duina

Zakon konvekcije
Toplotu prenosi zagrijani medij svojim kretanjem. T S h Q =
h konstanta konvekcije

Zraenje

Stefan-Bolcmanov zakon
4
T W
c
=
Binov zakon
b T =
b-Binova konstanta

Molekularno kinetika teorija toplote
W=f
()

m
W
max

W


1.Sva tjela se sastoje od ogromnog broja stabilnih malih djelia molekula
2.Molekule se u tjelima stalno kreu
3.Izmeu molekula vladaju sile koje zavise od tipa molekula i meumolekularnog rastojanja

tr
F - jednaina stanja idealnog gasa nRT pV =
M
m
= n
) ( mv mv p = => mv p 2 =
m
v
t
p
F

= ;
S
F
p =
molK
J
R 317 , 8 =
T-apsolutna temperatura

= n p
3
2

srednja kinetika energija kretanja talasa

2
2
mv
= RT pv
o
=

=
o o
nv pv
3
2

=
o
nv RT
3
2

=
A
N RT
3
2
kT T
N
R
A
2
3
2
3
= =

1 23
10 023 , 6

= mol N
A
-Avogradov broj
K
J
k
23
10 38 , 1

= -Bolcmanova konstanta
nkT kT n p = =
2
3
3
2
) (T f p =
n n
p p p p p kT n n n n n p + + + + + = + + + + + =
4 3 2 1 4 3 2 1
) (
Ukupan pritisak date smjee jednak je zbiru parcijalnih pritisaka data smjee.

Maxvelov zakon raspodjele molekula po brzinama


v
f
2
~e
-v
f
2
f
1

v
o
f
1
~v
2
f(v)



M
RT
v
o
2
=


M
RT
v

8




M
RT
v
ef
3
=

Difuzija
Prenoenje gasa usljed termikog kretanja samih molekula naziva se difuzija.


S
C
1
C
2


C
1
>C
2




Gas se prenosi sa mjesta vee na mjesto manje koncentracije i taj proces traje sve dok se te
koncentracije ne izjednae
X
C
DS
t
m

= -Fluks mase
D-konstnta difuzije
S-Povrina kroz koju se odvija ta difuzija

gradC DS
t
m
=

Proces traje sve dok gradC=0.








OSNOVI TERMODINAMIKE


Termodinamiki sistem je odreena koliina materije ograniena zatvorenom povrinom.
Termodinamika ravnotea sistema je kada je temperatura konstantna za sve take sistema.
Termodinamiko stanje sistema predstavlja neku meuzavisnost u skupu njegovih osnovnih
fizikih karakteristika.
Parametri sistema su: pritisak, temperatura, zapremina i masa.
Okolina sistema to su svi sistemi sa kojima posmatrani sistem razmjenjuje koliinu toplote, a
prenoenje energije moe biti vrenje rada.
Termodinamiki proces nastaje ako se barem jedan od parametara mjenja.
Reverzibilni i ireverzibilni (povratni i nepovratni) procesi
Unutranja energija sistema je energija koju ine svi vidovi energije u sistemu.

Prvi princip termodinamike
Dovedena koliina toplote se troi na promjenu unutranje topote i promjeni vrenja rada.
A U Q + =
A Q U pretp A Q U = => = = 0 . -Peripetomobile prve vrste je nemogue



1
p
2
p
1
21



2






V
1
V
2
V

1. T=const.- Izotermni proces
1
2
ln
V
V
RT
M
m
A =
2. V=const. Izohorni proces Pri izohornom procesu nema rada 0 = A

=
2
1
V
V
pdV A
3. p=const. Izobarni proces(proces pri konstantnom pritisku) ) (
1 2
V V p dV p A = =

4. Adijabatski proces je takav proces kod koga je ( 0 = Q )sistem termiki izolovan ,ne
razmjenjuje toplotu sa okolinom.

) (
1 2
U U U A U Q A = = =
2 1
U U A U A = =

ENTROPIJA

Entropija je termodinamika veliina koja odreuje stanje termodinamikog sistema.
1.Preko redukovane koliine toplote
(

=
K
J
T
Q
S
S Promjena entropije
Q Promjena koliine toplote
T -apsolutna temperatura
T | | K t 15 , 273 + =
2. Preko vjerovatnoe W
To je broj mikrostanja koji odgovara jednom makrostanju.To je definisao Bolcman
(

=
K
J
W k S ln k-Bolcmanova konstanta
K
J
k
23
10 38 , 1

=

Nerstova teorema ili III princip termodinamike
K T 0 = W => 1 = 0 1 ln = = k S
Na apsolutnoj nuli sistem je najureeniji i vjerovatnoa je jedan i entropija je jednaka nuli.

REALNI GASOVI ,VRSTA I TENA TIJELA

Kod realnih gasova postoje meumolekularne sile i van der Valsove sile.
nRT pV = 1 mol
RT
M
m
pV = n -molova
Usljed interakcije pritisak se poveava za vrijednost unutranjeg pritiska.
2
V
a
p p p p
u
+ = +
a- korekciona konstanta za pritisak
b V V
b-korekciona konstanta za zapreminu
( ) RT b V
V
a
p = |
.
|

\
|
+
2
-Van der Valsova jednaina za realne gasove

p
V
3
V
1
V
2
V
k















Dijagram stanja i trojna taka






T-trojna taka
0
p A
T
teno
vrsto
B



gasovito



Kod dijagrama stanja imamo temperaturu na X-osi, a na Y-osi pritisak.
T
OT -Kriva sublimacije
TA- Kriva topljenja
TB-Kriva isparavanja
Prema tome odreena koliina toplote koja se oslobaa pri jednom prelazu iz jednog u drugo
je:
i t s
mq Q
, ,
=

Kristalno i amorfno stanje

Najmanji djeli kristala koji se prostoperiodino ponavlja u prostoru naziva se kristalna
elementarna elija.
Uzavisnosti od oblika tih elementarnih elija svi kristali se mogu svrstati u 7. kristalografskih
sistema:
1.triklinini
2.monoklinini
3.rombini
4.tetraedralni
5.romboedrini
6.heksagonalni
7.kubni
Osnovni tipovi kristala
Prema tome koje estice se nalaze u vorovima kristalne reetke i kakav je tip interakcije koji
odrava kristal imamo:
1.Jonski kristal (Na
++
Cl
-
)
2.Atomski (neutralni atomi u koje ubrajamo dijamant i grafit)
3.Metalni-kod metalne veze imamo jone metala
4.Molekularni- kod molekularnih kristala se nalaze molekule npr(parafin, antracen, benzol)







II semestar
TALASNA OPTIKA

To je nauka o svjetlosti koja svjetlosne pojave objanjava uzimajui u obzir da je svjetlost
elektromagnetne prirode.
Koherentna svjetlost
To je svjetlost koja ima istu talasnu duinu i istu faznu razliku tj. =const. .
1.Interferencija (slaganje) svjetlosti
Kada se kroz jednu sredinu istovremeno prostiru dva ili vie svjetlosnih talasa onda dolazi do
pojave slaganja ili interferencije talasa.
Da bi mogla da se opaa interferencija talasi moraju da budu koherentni.

Maksimalno pojaanje koherentne svjetlosti imamo = n
Maksimalno slabljenje koherentne svjetlosti imamo
2
) 1 2 (

+ = n
,.... 3 , 2 , 1 , 0 = n
Frenerova i Fraunhoferova interferencija










- Zastor
d
l
S


To su dva ogledala pod izvjesnim tupim uglom (Frenerova).
= n
l
xd
; ( )
2
1 2

+ = n
l
xd
;
l
xd
=

Planparalelna ploa je optika sredina ograniena sa dvije paralelne ravne povrine.


2
sin 2
2 2

= n d

2
sin 2
2 2

= n d n -maksimalno pojaanje
( )
2
sin 2
2
1 2
2 2

= + n d n -max. slabljenje
d-debljina planparalelne ploe
n-indeks prelamanja
n-indeks prelamanja stakla
d
n
-talasna duina svjetlosti koja pada na tu planparalelnu plou
- ugao pod kojim pada svjetlost


Difrakcija
Proces promjene pravca prostiranja svjetlosnih talasa pri prolasku kroz male otvore ili pri
nailasku na male prepreke naziva se difrakcija.



















Difrakcija na zarezu
d
3
>> d 2
1
<< d
-1
-2
-3

d
n

) 1 2 (
sin
+
=
- ugao pod kojim dolazi svjetlost
n - redni broj difrakcije
- talasna duina
d - rastojanje izmeu zareza

Difrakciona reetka








difraktogram
Slika nakon difrakcije naziva se difraktogram.

c
n

= sin
- ugao pod kojim dolazi svjetlost
c - konstanta reetke
n - redni broj difrakcije



Difrakcija X zraka (Rengen 1895.)











X-zraci
A

K
50 kV

Talasna duina je reda nanometara.

Bregov zakon

Difrakcija nastupa kada je istog reda duina X-zraka i duine rastojanja izmeu upljina
reetke.

d
n
2
sin

= - Bregov zakon
d rastojanje izmeu atoma kristala odnosno konstanta kristalne reetke

Na osnovu ovog zakona formirana je nova oblast kristalogratija.


Polarizacija svjetlosti

Svjetlost je elektromagnetne prirode.


P
r
-Pointigov vektor P B E
r r r
=
r
E - vektor elektrinog polja
P
r

E
r




B
r





Polarizovani talas osciluje u samo jednoj ravni i ta ravan se zove polarizovana ravan.















djelimino polarizovana svjetlost

Pomou plarizacije je dokazano da je talas transverzalne prirode.
Transverzalno oscilovanje koje je okomito na pravac oscilovanja.
Longitudinalno oscilovanje je oscilovanje koje osciluje u pravcu prostiranja.

Brusterov zakon polarizacije





potpuno
'



djelimino

sin
sin
= n = 90

tg n =
) 90 sin(
sin

= n

tg n = =
cos
sin


Kada je ugao 90
o
izmeu reflekcione i prelomljene svjetlosti tada je reflektovana svjetlost
potpuno polarizovana , a prelomljena djelimino polarizovana svjetlost.
Indeks prelamanja jednak je tangesu upadnog ugla i tada imamo potpunu i djeliminu
polarizovanu svjetlost.




OSNOVI ATOMSKE FIZIKE

Tomsonov model

Atom se podrazumjeva kao kompaktna cjelina u koju su usaeni elektroni tako da je atom
elektro neutralan.Ovaj model se esto naziva i elee model.
Ako atomu dovedemo koliinu toplote ili energiju atom tada pree u pobueno stanje.
To je skup diskretnih linija gdje svaka linija odgovara odreenoj energiji.

Ernest Radeford 1911

r
j



Au







Radeford je pokazao da atom vie nije kompaktna cjelina kao to se do tada mislilo nego da
je on '' upalj''.U tom jezgru je stacionirana cjelokupna masa atoma .
r
j
10
-14
m

r=10
4
rj
; e kg m
e
31
10 1 , 9

= C
19
10 6 , 1

=
kg m m m
e n p
27
10 7 , 1 1836

= =


A=Z+N X
A
Z
+
estice su izotopi helijuma He
4
2
Radeford je dao planetarni model atoma.
2
2 1
4
1
r
q q
F
o

=


2
2
4
1
r
e Z
F
o

=

' F F =
r
mv
F
2
' =
Ze q =
1

r
mv
r
e Z
o
2
2
2
4
1
=

e q =
2

m r
Ze
v
o

=
4
2

Nils Bor

I postulat
Atom se nalazi u nizu diskretnih stacionarnih stanja u kojima niti prima niti otputa energiju.
Max Plank je u atomskim sistemima uveo energiju = h .Max je pomou te hipoteze
objasnio zraenje potpuno crnog tjela.
2
h
n mvr = v m p = ... 3 , 2 , 1 = n
Js h
34
10 62 , 6

=
II Borov postulat
Ako atom prelazi sa jednog na drugo stanje onda on emituje odnosno apsorbuje energiju.
Kada prelazi sa vieg na niu onda emituje energiju, a kada prelazi sa nieg na viu onda
apsorbuje energiju.

= h E E
1 2

1 2
E E > Hz 50 =
J h
34
10 331

=

Luj de Brolj 1924

Uveo je teoriju da se estice mogu ponaati i kao estice i kao talasi.

h
p = - impuls

p
h
=

s
m
v
3
10 =
s
m
kg mv p
28
10 1 , 9

= =
m
p
h
7
28
34
10 7
10 1 , 9
10 62 , 6

= =
Dejvison i Dermer 1927

Oni su dokazivali da se elektroni ponaaju kao talasi i kao takvi se difraktuju.
Talas moe da: - interfererira
- difraktira
- polarizuje














Ni
e
difraktogram









LINIJSKI SPEKTAR ATOMA VODONIKA


Atomski spektar je linijski ,a molekulski je trakasti i kontinuinalni spektar je neprekidni.
|
.
|

\
|
= =
2 2
1
2
1 1
~
n
R
H

; n>2
~
-talasni broj odnosno broj talasa na jedinicu duine
R
H
=1,07 10
7
m
-1
Ridbergova konstanta
|
|
.
|

\
|
=
2
2
2
1
1 1
~
n n
R
H

;n
2
>n
1
( ) ( )
2 1 2
2
2
1
~
n n
H H
T T
n
R
n
R
=
|
|
.
|

\
|
= T-termovi
2
n
R
T
H
= Talasni broj je jednak razlici termova.
2
h
n mvr =
r
mv
r
e Z
o
2
2
2
4
1
=

2
2
4
1
mv
r
e
o
=

m n const r
10 2
10 .

= =
( ) n f r =
m r
j
14
10

=
e n p
m m m 1836 =
kg m
e
31
10 1 , 9

=


A
Z
A
Z
X X ;
Z-redni broj
A-maseni broj
A=Z+N
H H H
3
1
2
1
1
1
; ;
n p j
m m m + <
Razlika u masama naziva se defekt mase.
( )
j n p
m m Z A m Z m + = -defekt mase
A
E
V

2
mc E = Ajntajn
2
mc E
V
= -Energija veze jezgra
( ) ( )
2
c m m Z A m Z E
j n p V
+ =
A
Fisija Fuzija
A
E
V
-Specifina energija veze

Astonova kriva predstavlja funkcionalnu zavisnost specifine energije veze od masenog
broja.
Y Y X X
A
Z
A
Z
A
Z
A
Z
4
4
3
3
2
2
1
1
+ +
meta produkt reakcije
MeV n Y Y U n
A
Z
A
Z
200 ) 1 3 (
1
0
235
92
1
0
2
2
1
1
+ + + +
J V C MeV
13 19 6
10 6 , 1 10 6 , 1 10 1

= =
4 3 2 1
Z Z Z Z + = + -zakon odranja rednog broja odnosno naelektrisanja
4 3 2 1
A A A A + = + -zakon odranja masenog broja odnosno mase
2 1
92 Z Z + =
1 235
2 1
+ + = A A
T10
8
K temperatura pri izvrenju procesa
MeV He H H 6 , 17
4
2
2
1
2
1
+ +
T Q E =

RADIOAKTIVNOST