T. C.

CUMHURYET NVERSTES MHENDSLK FAKLTES METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MET3017 MEKANK METALURJ LABORATUVARI DENEYN ADI

EKME DENEY

HAZIRLAYAN
Hasan YILMAZ 2009120017

DENEY SORUMLUSU
Do. Dr. Mehmet MR Do. Dr. Hanlar BAIROV Ar. Gr. K. Emre KSZ

DENEY TARH
17.10.2011

RAPOR TESLM TARH

24.10.2011
SVAS 2011

BLM 1- GR Deneyimizde herhangi bir malzemeyi ekme deneyine tabii tutup malzemenin mekanik zellikleri hakknda bilgiler edineceiz. BLM 2- TEORK BLG Mhendislik malzemeleri rijit olmadndan kuvvet altnda deforme olup, ekil ve boyut deiiklikleri gsterirler. Malzeme zelliklerini anlamak zere mekanik testler yaplr. Bunlardan en nemlisi ekme deneyidir. ekme deneyinin amac; malzemelerin statik yk altndaki elastik ve plastik davranlarn belirlemektir. Bunun iin boyutlar standartlara uygun daire veya dikdrtgen kesitli deney paras; ekme cihazna balanarak, eksenel ve deiken kuvvetler uygulanr. ekme cihaz esas olarak; birbirine gre aa ve yukar hareket edebilen, deney parasnn baland iki ene ve bunlara hareket veya kuvvet veren, bu iki bykl len nitelerden oluur. enelerden birisi sabit hzda hareket ettirilerek deney parasna deiken miktarlarda ekme kuvveti uygulanr ve bu kuvvete karlk gelen uzama kaydedilir. F(Kuvvet) U Y E TOKLUK P K

L (Uzama) Kk kuvvet seviyelerinde uzama miktar kuvvet ile doru orantldr. Malzeme elastik davran iindedir; yani kuvvet kaldrlnca uzama sfrlanr. Bu karakter P noktasna kadar devam eder. Orant limiti P den sonra lineer fonksiyon eimini deitirir. Ancak elastik davran devam eder. Elastik davran E Elastik Limiti noktasnda sona erer. E den sonra kalc; yani plastik deformasyonlar balar. Kuvvet azaltldnda lineer fonksiyona paralel bir yol izler. Ancak kuvvetin sfr olduu yerde deformasyon artk sfr olmaz, belirli bir plastik deformasyon kalr. Malzeme yklenmeye devam edilirse Y noktasnda akar. Akma noktasnda kuvvet ayn iken byk miktarda plastik deformasyon oluur. Akan malzeme alma sertlemesine urar ve daha mukavim hale gelerek daha fazla kuvvet alabilir hale gelir. Bu malzeme zerindeki kuvvet daha da arttrlarak U noktasna ulalr. U noktas maksimum gerilme noktas olup, burada malzeme kesitinde lokal daralmalar balar. Buna malzemenin boyun vermesi denir. Boyun verme de malzemenin alma sertlemesine uramasna sebep olur ve malzeme daha fazla gerilimler alabilir; ancak boyun blgesinde

2 kesit alan daraldndan tad net kuvvet azalr. Numune genellikle kontrolsz bir ekilde K noktasna ilerler ve orada kopar. Kuvvet-uzama erisinin altnda kalan alan o numuneyi bozunuma uratmak iin gereken enerjiyi eit olup; tokluk ad verilir. Kuvvet-uzama erisi daha sonra yeniden leklendirilir. Uzamalar malzemenin ilk uzunluuna blnerek birim-uzama ya evrilir. Ayn ekilde kuvvet numunenin ilk kesit alanna blnerek gerilim hesaplanr ve dikey eksen tekrar leklendirilir. Malzeme kopana kadar nemli miktarda deformasyona uradysa snek , az deforme olmusa gevrek yapya sahiptir. Gerilme (): Birim alana etkiyen yk anlamna gelir ve aadaki formlle hesaplanr. P A0 Birim ekil Deitirme (): Malzemeye kuvvet uyguland zaman oluan boy deiiminin kuvvet uygulanmadan nceki ilk boya oran.
L L0 Elastisite Modl (E): Malzemenin dayanmnn (mukavemetinin) lsdr. Birim uzama

ile normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal ilikinin bir sonucu olup birim uzama bana gerilme olarak tanmlanr. Birim uzama ile normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal iliki yle tanmlanabilir:
E

Malzemeye kuvvet uygulandnda, malzemede meydana gelen uzamalar elastik snrlar iinde gerilmelerle orantldr. Buna Hooke Kanunu ad verilmektedir. Elastisite modl malzemeye ait karakteristik bir zelliktir. Akma dayanm (a): Uygulanan ekme kuvvetinin yaklak olarak sabit kalmasna karn, plastik ekil deitirmenin nemli lde artt ve ekme diyagramnn dzgnszlk gsterdii ksma kar gelen gerilme deeridir, ekil 1.

Pa A0

ekme dayanm (): Bir malzemenin kopuncaya veya krlncaya kadar dayanabilecei en yksek ekme gerilmesi olarak tanmlanr. Bu gerilme, ekme diyagramndaki en yksek gerilme deeri olup, aadaki forml ile bulunur.

Pm ax A0

Kopma Gerilmesi (K): Numunenin koptuu andaki gerilme deeridir. P K K A0

ekil 1. Dk karbonlu yumuak bir eliin ekme diyagram Yzde Kopma uzamas (KU): ekme numunesinin boyunda meydana gelen en yksek yzde plastik uzama oran olarak tanmlanr. ekme deneyine tabi tutulan numunenin kopan ksmlarnn bir araya getirilmesi ile son boy llr ve boyda meydana gelen uzama L Lk L0 bants ile bulunur. Burada Lo numunenin ilk l uzunluunu, Lk ise numunenin krlma anndaki boyunu gsterir. Kopma uzamas ise; L KU (%) x100 L0 bants yardmyla belirlenir. Bu deer malzemenin snekliini gsterir. Yzde Kesit Daralmas (KD): ekme numunesinin kesit alannda meydana gelen en byk yzde daralma veya bzlme oran olup; A AK KD (%) 0 x100 A0 bants ile hesaplanr. Burada A0 deney numunesinin ilk kesit alann, Ak ise krlma anndaki kesit alann veya krlma yzeyinin alann gsterir. Ak nn hesaplanmas isin hacmin sabit kalaca ifadesi kullanlr.

L0 LK Kesit daralmas, kopma uzamas gibi snekliin bir gstergesidir. Snek malzemelerde belirgin bir bzlme veya boyun verme meydana gelirken, gevrek malzemeler bzlme gstermezler. ekil 2de gevrek ve snek malzemelerin krlma davranlar ematik olarak gsterilmitir. V0 V K A0 L0 AK LK AK A0

(a) Gevrek malzemenin krlmas (bzlme yok)

(b) Snek malzemenin krlmas (bzlme var)

ekil 2. Gevrek ve snek malzemelerin krlma ekilleri. BLM 3- DENEYN YAPILII Deneye balamadan nce elimizdeki pirin alam numunesi ve ekme deneyimizi yapacamz cihaz tantld. Pirin numunesi cihazn kavrayc ksmna yerletirildi. Numune bir taraf sabit mesnet dier taraf hareketli olan kavraycya yerletirildi. Hareketli ksm yardmyla ekildi. ekme yk zamanla artt. Numune gevrek olduu iin boyun verme blgesi gzlenmedi. Numune direk koptu . Bu srada cihaza bal olan bilgisayarda yke dayal bir grafik olutu. Kopma annda grafik son buldu. Numune dakikada 2 mm uzama ile koptu.

5 BLM 4- DENEY DZENE, KULLANILAN ALET VE CHAZLAR Deneyde kullanlan ekipmanlar:

Pirin numunesi ile deney yapld. BLM 5- VERLER

d 0 = Numune ap d 1 = Ba Ksmnn ap = (d 0 x 1,2) L v = nceltilmi Ksmn uzunluu = d0 + l 0 L 0 = l Uzunluu = 5 x d 0 L t = Toplam Uzunluk h = Ba Ksmnn Uzunluu = d 0

6 BLM 6- SONULAR Soru 1. Uygulamas yaplacak olan ekme numunesi deney fynde belirtilen ekilde hazrlanmtr.12 mm apl bir Al ubuk ekme deneyine tabi tutularak aadaki sonular elde edildi. Uzamalar len ekstansometrenin ayaklar arasndaki ilk uzaklk 5 cmdir. Bu deneysel sonulara gre uygun tablo oluturarak; a-) Gerilme-ekil deitirme diyagramn izin ve akma snrn, b-) Alminyum elastisite modln, c-) ekme mukavemetini d-) Gerek kopma mukavemeti e-) Snekliini bulunuz. Ksa ubuk esasna gre iaretlenen noktalar arasndaki uzakln kopmadan sonra llen deeri 78 mm ve en dar kesit 6,6 mmdir.

a)

(MPa)(F/A0)

40 35 30 25 20 15 10 5 0 0.1 0.2 0.3 4.2 4.22 7.96 15.91 14.59 23.87

a=31,825 UTS=33,593

%
Tablo1 : Gerilme-Genleme Diyagram.

b) =*E 7,956=0,001*E

7 E=7956 c-) uts=Pmax/A0=38000N/(3,14*((12*10-3)2)/4)=336164189,7

d-) g=(1+

)=33,593(1+4,2)=174,68

e-) % =((Lf-L0)/L0)*100=((78-50)/50)*100=%56

Soru 2. ekme deneyi esnasnda meydana gelebilecek krlma yzeylerini ematik olarak izerek, bilgi veriniz, krlma trn irdeleyiniz.

Snek malzemelerde

Gevrek malzemelerde

Snek malzemelerde boyun verme oluur. Bu sebeple bir miktar alan daralmas grlr. Gevrek malzemelerde ise boyun verme ve snme durumu olmad iin direkt kopma grlr.

Soru 3. 1.28 cm apndaki bir alminyum alaml deney ubuu 110 kN ile yklenmitir. ubuun ap bu yk altnda 1.24 cm ise a-) mhendislik gerilmesini ve mhendislik gerinmesini hesaplayn, b-) gerek gerilmeyi ve gerek gerinmeyi hesaplayn. a-) mhendislik gerilmesi =
F 110000 N = = 855.26 Mpa. A0 3,14 x(12 .8) 2 / 4

8
A l l 12 .8 2 l = a 0 = 0 -1= - 1 = 0.065 Aa l0 12 .4 2 l

Mhendislik gerinmesi =

b-) Gerek gerilme =

F 110000 N = = 911.3 Mpa Aa 3,14 x(12 .4) 2 / 4

Gerek gerinme =

A la 3,14 x(12.8) 2 / 4 = ln 0 = ln = 0.063 l0 A 3,14 x(12.4) 2 / 4

Soru 4. 1030 eliinden 12 mm apndaki yuvarlak bir ubuk bir ekme deneyi makinasnda kopuncaya kadar ekilmektedir. Numunenin kopma blgesindeki ap 8.20 mm olduuna gre numunedeki alan daralmasn hesaplaynz.

Alan daralmas=

A0 A f A0

x100 =

12 8.20 x100 =31.66 12

BLM 7- VARILAN SONU VE TAVSYELER Numunenin gemii kompozisyonu ne kadar iyi bilinirse deney ncesinde izlenecek parametrelerde o kadar salkl yol alm oluruz. Her malzemenin direkt kopmasni beklemek ok yanl olur. Malzeme eer snekse boyun verme oluup o ekilde kopabilir akma snr gzlenebilir.

9 BLM 8- KAYNAKLAR [1] http://www.batul.deu.edu.tr/mak/derslerpdf/Snf4/olcme_tasarim/mekanik_3.doc