Dmytro Gaskevych (Kyiv)

SPRAWOZDANIA ARCHEOLOGICZNE 58, 2006

PL ISSN 0081 3834
VITA-POSHTOVA 2 - NEW THE EASTERNMOST SITE
OF THE LINEAR BAND POTTERY CULTURE
INTRODUCTION
The area of Linear Band Pottery culture (abbreviated LBPC) includes the territory of
Central and Eastern Europe, from the Seine River in the west up to the Horyn and Dnister
Rivers in the east (Fig. lA). For long, the Fasova site (Volodarsk-Volynski district, Zhyto-
myr region) that was found of V. Piasetskiy in 1972 in the Irsha River basin, was being
considered as the most northeastern locality of this culture (Telegin 1979, 232-233;
Kozlowski 1985,65-66). The Maynova Balka settlement (Anan'yiv district, Odessa region),
discovered by S. Dvorianinov in 1976 in the area between the South Bug and Dnister River,
was being considered as the most southeastern localityofLBPC (Dvorianinov 1982; Larina
et ai. 1999). But recently, fragments of Linear Band pottery were found even more to the
east - in the Vita-Poshtova 2 site close to Kyiv (Fig. 1B).
LOCATION OF THE SITE
The Vita-Poshtova 2 site is situated 1.5 km to the southeast from limits of the Vita-
Poshtova village, Kyiv-Svyatoshin district, Kyiv region, and 8.5 km to the southwest from
outskirts of Kyiv. It covers a small sloping area on the left bank of the spring of the no-
name brook - a right-side tributary ofthe Vita River (Fig. 2). The Vita River is a right-side
tributary of the Dnipro River. The distance between the site and the Dnipro valley is 10 km.
The region of the site constitutes the north border offorest-steppe zone. The Predniprovs'ka
Upland, formed by loess, extends to south from source of the Vita River. To the north from
it the Kyiv-Zhytomyr Polissia region belongs to a wide lowland zone, extending up to the
Baltic Sea.
206
Dmytro Gaskevych
A.
B .
-11
o 60km
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
Fig. 1. The eastern part of the area of the Linear Band Pottery culture (after Larina 1999), where: I - area
of the LBPC, II - sites of the LBPC; Selected sites: 1 - Fasova, 2 - Maynova Balka, 3 - Vita-Poshtova 2
Rye. 1. Mapa wschodniej c z ~ s c i obszaru KCWR (wg Larina 1999), gdzie: 1-z a s i ~ g KCWR; 11- stanowiska
KCWR; wybrane stanowiska: 1 - Fasova, 2 - Maynova Balka, 3 - Vita-Poshtova 2
Vlta-Poshtova 2 - New the Easternmost Site of the Unear Band Pottery Culture 207
graveyard
o 500m 1 km
!w _ wi I
Fig. 2. Location of Vita-Posh to va, site 2; 1- the site
Rye. 2. Potoi:enie stanowiska 2 w miejscowosci Vita-Poshtova; 1 - stanowisko
HISTORY OF THE INVESTIGATION
Area of the site was being for a long time utilized as a military base. After resolving the
garrison the ground was given for building summer cottages. A research team of the De-
partment of the Protection of Archaeological Sites of the Kyiv Regional Department of
Cultural Heritage, under the direction of P. Pokas, has executed the investigation of this
area before the beginning of the construction in summer of 1995. They found a few pot-
sherds of LBPC, Trzcinjec culture and the Medieval Period. Some parts of the site were
sufficiently damaged. Materials were found on a surface in the area of 1.5 hectares, among
remains of buildings, asphalt paths, pits, etc. Twenty two sounding trenches, 2.5 to 3.0 sq.
meters each, were distributed on the area where excavation was possible. Three layers
were observed there. The top layer is brown humus 0.2-0-4 m thick. The layer of light-
grey loamy sand a 0.2-0.5 meters thick was below. The layer of reddish-brown ortsand
occurs at the depth of 0.6-0.8 meters. No archaeological features were located. Only two
208
Dm)'trO Gaskevych
soundings yielded potsherds (6 altogether) of different age. They were found in layers of
humus and loamy sand. Probably the cultural layer of site was destructed at a time prior to
the excavation. After the research the building works had been enabled. During 1996 and
1997 I was supervising the construction and recovered from the place more artifacts.
Altogether 11 flints and 82 pottery fragments were found in the Vita-Poshtova 2 settlement.
LITHIC ASSEMBLAGE
The lithic implements are made of good quality rock, the so-called "Volhynian" smoked-
transparent grey and brown flint from Cretaceous sediments of the Volhyno-Podolian Up-
land. The lithic assemblage is represented by one endscraper on the blade (Fig. 3: 1), 1 in-
tact blade (Fig. 3: 4), 2 blade fragments (Fig. 3: 2, 3), and 7 flakes. The proximal part of one
thin blade has steep-retouch on the truncated side, and dorsal flat-retouch on the lateral
part (Fig. 3: 2). Lateral parts of one blade and 5 flakes have irregular retouch (Fig. 3: 4-9).
Probably very regular thin blades with parallel ridges found on the site were produced
by application of the pressure technique. Therefore such forms, as well as retouched tools
made from them (Fig. 3: 1-3) should be connected with the Neolithic pottery. Towards the
time of the Trzciniec culture the blade technique degrades. The flakes found in the site can
be dated to both the Neolithic Period and the Bronze Age.
CERAMICS
The majority of ceramic finds of the site dates back to the Neolithic Period. Only 3 pot-
sherds without ornament are Medieval. One decorated fragment of a top of the vessel of
Trzciniec culture is present. Other potsherds are of the Neolithic age or their chronology is
not defined. According to technological features they can be subdivided on 4 groups.
The first group consists of 28 single-layer grey and grey-brown wall fragments of ves-
sels. They are made from clay with a small admixture of fine-grained sand and remains of
vegetation. The thickness of them is 0.3-1.5 cm. Both surfaces are smooth. The narrow
superficial incised lines are on 5 potsherds of this group (Fig. 3: 10-14). On two potsherds
there are crossing, with pits marking the intersection points (Fig. 3: 13, 14).
The second group consists of 13 wall fragments of vessels. Their main feature is an
admixture of a calcareous crumbs and granite gruss in clay. Most of fragments have three
layers. The external surfaces are grey-brown, the internal surfaces are dark-grey, and layer
between them is red-brown. Four potsherds are single-layer. They are black and dark grey.
One single-layer potsherd is red. The thickness of potsherds is between 0.7 and 1.0 cm.
The gruss is large and small-grained, customary, and burnt. Moreover, fine-grained sand
was added in the clay. One potsherd is decorated by 2 fingernail impressions (Fig. 4: 1).
Three potsherds are decorated by large quantity of incised diagonal lines 1-1.5 cm long
(Fig. 4: 2, 3).
Vita-Poshtova 2 - New the Easternmost Site of the Unear Band Pottery Culture 209

I 1 I 2 3


5
4
8

9 10 I I 11 '
o 1 2cm
I
13 14
Fig. 3. Vita-Poshtova, site 2. Flint artifacts (1-9) and potsherds (10-14)
\ \
I I
Rye. 3. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Zabytki z krzemienia (1-9) i fragmenty ceramiki (10-14)
210
1
Dmytro Gaskevych
4
\ \
I
o 1 2cm
---===:::jl
5
Fig. 4. Vita-Poshtova, site 2. Potsherds
Rye. 4. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Fragmenty ceramiki
VIta-Poshtova 2 - New the Easternmost $tte of the linear Band Pottery C&akure 211
/
Fig. 5. Vita-Poshtova, site 2. Potsherds
Rye. 5. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Fragmenty ceramiki
212
Dmytro Gaskevych
The third group consists of 17 wall fragments, 1 fragment of the top of a vessel (Fig. 4:
4), and 1 fragment of a bottom of a large vessel (Fig. 5: 2). The structure of their clay is
similar to one of second group potsherds, but does not contain calcareous crumbs. The
fragments have two- or three-layers. The external surfaces of them are pink, dark-brown
or grey, the internal surfaces are grey, and layer between them is dark-brown or black. The
thickness of vessel walls varies from 0.6 to 1.5 cm. The thickness of the bottom is 2.2 cm.
The admixture the fine-grained sand, chamotte, and gruss of a different size. The
fragment of the vessel top is straight, with finger impression beneath the rim (Fig. 4: 4).
One fragment of a wall is decorated by the fingernail impression (Fig. 4: 5).
The fourth group consists of 16 fragments of walls and 2 fragments of a bottom of a
vessel (Fig. 5: 1). They are composed of two layers. The outside surface is brown, internal
surface is grey. The clay has a minor admixture of fine-grained sand and - occasionally
- chamotte. Debris with ornament is lacking. Thickness of vessel walls is OA-1.2 cm.
Thickness of the bottom is 1.7 cm.
An enrob covers surfaces of some potsherds of the second, third, and fourth group. It
has survived in a very bad shape. Surfaces of the remaining pottery fragments are rough.
Probably, potsherds lied for a long time exposed on a ground. Intensive erosion of edges of
all potsherds confirms this conclusion. Prints of burnt grains of cereals are on potsherds of
the first, second and fourth group. The presence of single inclusions of charred plant re-
mains have been confifllled on 2 potsherds of the second group and on 3 potsherds of the
third group.
Potsherds of the first group show characteristics typical for so-called "fine" pottery of
the "music note" phase of LBPC. It should be noticed that settlement of the "music note"
phase continued in the eastern area of LBPC longer than in the western area, including the
time of the Zeliezovce phase (Kozlowski 1985, 69; Kadrow, Zakoscielna 2000, 190-192).
The pottery of the second group represents "kitchen" vessels of LBPC. The pottery of the
third and fourth group cannot be chronologically assigned due to lack of characteristic
features. These groups can include potsherds of the Neolithic Period, as well as from the
Bronze Age.
IMPORTED FINDS OR THE SETTLEMENT OF LBPC?
The Neolithic materials of the Vita-Poshtova 2 site are the most eastern finds of LBPC.
But this locality is placed in the area of the Dnipro-Donets culture (below - DDC). The
question arises: are fragments of the Linear Band Pottery discovered here the imports or
rather remains of the LBPC settlement? The second hypothesis may be supported by three
arguments:
1) The Vita-Poshtova 2 site is situated alongside to the small stream, in a long distance
and a high position in relation to the river. But all DDC sites are located on sandy hills in
rivers valleys, or on the borders oflow sandy terraces of a bigger rivers and lakes.
Vita-Poshtova 2 - New the Easternmost Site of the Linear Band Pottery Culture 213
2) The finds of LBPC occur there without any other Neolithic cultural context.
3) All flint implements of the Vita-Poshtova 2 site are made of the imported good quality
raw material. Deposits of these flints are on the territory of Western Ukraine. Artifacts
made of this type of flint are not numerous on DDC sites in the Kyiv region, where majority
of lithic finds is of the local low-quality, non-transparent, large-granular boulder flint of
yellow, grey, or red colour.
Thus the Vita-Poshtova 2 site can be considered as the most eastern known LBPC set-
tlement.
THE PROBLEM OF CONTACTS BETWEEN PEOPLE
OF LBPC AND PEOPLE OF NEIGHBORING CULTURES
ON THE TERRITORY OF UKRAINE
Unfortunately, the finds from the Vita-Poshtova 2 site are not numerous. Nevertheless,
this site is very important. It allows us to assert a far-reaching expansion of groups of LBPC
from the Volhynian region to the Dnipro River the east. This zone is very distant from the
core area of LBPC. Therefore the problem of contacts between its population and commu-
nities of adjoining cultures arises. On the territory of Ukraine we have a Bug-Dnister culture
(abbreviated BDC) in south, the Prip'iat-Neman culture (by M. Charniauski) in the north
and DDC in the east.
Evidences of a relationship between groups of LBPC and BDC are well known. The
most significant of them are imports of the BDC pottery found in LBPC settlements
Maynova Balka and Gura Camencii VI (Larina 1999,103,104; Larina et al. 1999,19,20),
as well as the Linear Band pottery found in BDC sites Bazkov Ostrov (Danilenko 1969,
66,156), Soroca V (Markievich 1974, 116), and Tatarauca Noua XV (Larina et al. 1999, 19;
Wechler 2001, 273). Not long time ago 1. Zali-znyak and M. Tovkaylo found LBPC pot-
sherds on the multi-cultural unstratified site Dobrianka 3, which is situated on the Tikych
River (Talne district, Cherkasy region). According to M. Tovkaylo these finds are connected
with the pottery of the late (Savran) phase of BDC, found there too (personal information
of M. Tovkaylo). In opinion of J. K. Kozlowski and O. Larina some features of flint
implements in LBPC settlements of Dnister river basin indicate influences of BDC or
assimilation of elements of local Mesolithic communities (Kozlowski 1985, 68; Larina
1999,50).
According to J. K. Kozlowski, one potsherd with "music note" decoration discovered in
the Kotovane settlement of LBPC, close to Drogobych (the Upper Dnister zone) is a frag-
ment of the pointed base vessel, the shape of which had been taken from the tradition of
the Neolithic Bug-Dnister culture (Kozlowski 1985, 68, 69. Fig. 11: 2). In my opinion, it is
a fragment of the bottom of the pouch-shape vessel (Germ. Taschengefiij3). Another pouch-
shape vessel with the triangular bottom and vertical perforation in the corners is known
from the Girka Polonka settlement in the Volhynian region (Piasetskiy, Okhrimenko 1990,
21 ..
76, Fig. 5: 25). The origin of vessels of this type in the Neolithic cultures of the Danubian-
Balkan-Anatolian circle is probably related rather to a ritual function (e.g. Pyzel2oo1, 105,
106) then to contacts with Neolithic communities of adjacent territories.
Any well-founded evidences of contacts between western colonists of LBPC and native
population of DDC and PNC are absent. There are no ceramics imports of LBPC in materials
from sites of DDC and Prip'iat-Neman culture (abbreviated PNC). At first sight the men-
tioned presence of few implements made of the "Volhynian" flint in the DDC settlements
can show such relationships. In Poland analyses of lithic raw materials from several sites
of LBPC and Late-Mesolithic J anislawice culture gave the basis for the concept of exchange
good-quality materials (the "chocolate" flint, obsidian) between their populations
(Kozlowski, Kozlowski 1977, 263). But we have here a more complicated situation. Sites of
the Janislawice culture and PNC in the Volhynian Polissia prevail and in the Kyiv-Zhytomyr
Polissia they are widespread on DDC locations (Gaskevych 2001, 62-66). Therefore, im-
plements made of the "Volhynian" flint on DDC sites can be explained by a relationship
with populations of these cultures, but not only with LBPC communities.
Evidences of contacts between the native hunter-gatherers and western farmers are
lacking in materials of the LBPC settlements ofthe north of Ukraine too. There are no pot-
tery imports from the area of DDC and PNC featuring elements of LBPC and neighbouring
Neolithic cultures.
Thus, at present it is only possible to assert interrelation between the population LBPC
and BDC. Why there are not evidences of contacts with both PNC and DDC? Several expla-
nations of it are possible.
Lands suitable for agriculture were attractive first of all for the farmers of LBPC. Such
grounds are on loess plains of the forest-steppe zone of Ukraine. It is the area of BDC. The
origin of this culture is connected with expansion of the population of the early Neolithic
Cri!? culture. Therefore when the groups of LBPC have moved to the territory of Ukraine,
the development level of inhabitants of the Bug-Dnister area could be higher than that of
communities from the Polissia and the Dnipro river valley, inhabiting unfertile sand soils.
The larger difference of development complicated contacts between the farmers of LBPC
and hunter-gatherers of PNC and DDC. Probably these contacts, if existed, were less inten-
sive than contacts with the Bug-Dnisterian population.
It is not inconceivable that the state of research may playa certain role. Sites of BDC
are studied better than Neolithic sites of the forest zone of Ukraine. Generally, it is con-
nected with poor preservation of settlements which are located on sandy grounds.
Most likely the influence of both above-mentioned factors are present. More precise
answer can be brought with further examination of this question.
Vtta-poshtova 2 - New the Easternmost SIte of the Unear Band Pottery Culture 215
References
Danilienko v. N. 1969. Neolit Ukrainy. Kyiv.
Dvorianinov S. O. 1982. Poselennia kultury liniyno-strichkovoi keramiky Maynova Balka na Odesh-
chyni, Arkheologiya 3
8
, 93-95
Gaskevych D. 2001. Neolitizaciya Pivdennogo Polissia: kharakter ta napriamky mizhkulturnykh kon-
taktiv. In J. Czebreszuk, M. Kryvalcevic and P. Makarowicz (eds.), Od neolityzacji do
poczqtkow epoki brqzu. Przemiany kulturowe w Odry i Dniepru VI
iII tys. przed Chr. Poznan, 61-72.
Kadrow S. and Zakoscielna A. 2000. An Outline of the Evolution of Danubian Cultures in Malopolska
and Western Ukraine. In Aleksander Kosko (ed.), The Western Border Area of the Tripolye
Culture (= Baltic-Pontic Studies 9), Poznan, 187-255.
Kozlowski J. K. 1985. The Eastern Areas of the Linear Band Pottery Culture. In A. Kokowski (ed.),
Memoires Archeologiqes. Lublin, 51-70.
Kozlowski J. K. and Kozlowski S. K. 1977. Epoka kamienia na ziemiach polskich. Warszawa.
Larina O. V. 1999. Kultura linieyno-lentochnoy kieramiki pruto-dniestrovskogo regiona. Stratum
Plus 2, 10-140.
Larina O. V., Pietrienko V. G. and Sapozhnikov 1. V. 1999. Kultura Iinieyno-Ientochnoy kieramiki
v dniestrovsko-bugskom mezhduryechii (po matieriaIam posielieniya Maynova BaIka). Staro-
zhytnosti Pivnichnogo Prychornomor'ia i Krymu 7, 10-21.
Markevich V. 1. 1974. Bugo-dniestrovskaya kultura na tierritorii Moldavii. Kishynev.
Piasetskiy V. K. and Okhrimenko G. V. 1990. Doslidzhennia pam'iatok kultury Iiniyno-strichkovoi
keramiky na Volyni, Arkheologiya 4,69-82.
Pyzel J. 2001. Naczynie mieszkowate kultury ceramiki wstl;gowej rytej z Zegotek, gm. Strzelno, woj.
Kujawsko-Pomorskie, stan. 2, SprawozdaniaArcheologiczne 53, 99-109.
Telegin D. Y. 1979. Novyie pamiatniki kultury linieyno-Ientochnoy kieramiki na Ukrainie. Sovetskaya
Arkheologiya 2, Moskva, 229-234.
Wechler K.-P. 2001. Studien zum Neolithikum der osteuropiiischen Steppe (= Archiiologie in Eurasien
12). Mainz.
216
Dmytro Gaskevych
Dmytro Gaskevych (Kyiv)
STANOWISKO 2 W VITA-POSHTOVA
NA UKRAINIE - NOWE. NAJBARDZIEJ NA WSCHD
STANOWISKO KULTURY
CERAMIKI RYTEJ

Obszar kultury ceramiki rytej (dalej: KCWR) obejmuje tere-
ny i Wschodniej Europy - od rzeki Seine na zachodzie do Horynia i Dniestru
na wschodzie (ryc. tA). Przez okres czasu stanowisko w Fasova (re-
jon Volodarsk obwd odkryte przez V. Piasetskiego w 1972 roku
w dorzeczu Irszy, za naj dalej na punkt osadni-
czy tej kultury (Telegin 1979, 232-233; 1985, 65-66). Z kolei stanowisko w miej-
Maynova Balka (rejon Anan'yiv, obwd Odessa), odkryte przez S. Dvorianinova
w 1976 roku na obszarze Bohem a Dniestrem, za najbardziej na
niowy-wschd zlokalizowany punkt osadniczy KCWR (Dvorianinov 1982; Larina et al.
1999). Ostatnio jednak odkryto stanowisko tej kultury jeszcze bardziej na wschd
- w Vita-Poshtova niedaleko Kijowa (ryc. 1B).
STANOWISKA
Stanowisko 2 w Vita-Poshtova 1,5 km na od za-
tej wsi w rejonie Kijw-Svyatoshyn, obwodu kijowskiego. jest ono
ok. 8,5 km na zachd od Kijowa. Niewielkie obszarowo stanowisko
usytuowane jest na zboczu doliny lewego brzegu bezimiennego cieku, prawego
rzeki Vita (ryc. 2), ktra jest z kolei prawynl Dniepru. stanowiska do
doliny Dniepru wynosi 10 km. Obszar na ktrym znajduje
opisywane stanowisko, usytuowany jest przy granicy strefy laso-stepu. Wy-
pokrywa lessu. ona na od rzeki Vita. Na od niej za-
czyna natomiast Polesie strefy
do
HISTORIA ODKRYCIA
Przez czas na terenie stanowiska jednostka wojskowa. Po li-
kwidacji garnizonu obszar ten przeznaczony pod budownictwo letnich domkw. Ze-
Biura Ochrony Zabytkw Archeologicznych, kijowskiego re-
gionalnego Dziedzictwa Kulturowego, pod kierunkiem P. Pokasa
Stanowisko 2 w Vlta-Poshtova 2 na Ukrainie 217
przeprowadzenie ratowniczych wykopaliskowych przed wspomnianej in-
westycji latem 1995 roku. Odkryli oni nieliczne zabytki KCWR, kultury trzcinieckiej i z okre-
su Niektre partie stanowiska zniszczone. odkryte
na powierzchni ok. 1,5 ha ruin budowli, asfaltowych jezdni i W miej-
scach gdzie przeprowadzenie 22 wykopy o po-
wierzchni 2,5-3 m
2
Zadokumentowano w nich 3 warstwy. W stropie brunatny
humus o 20-40 cm. warstwa jasno-szarego, zglinionego pia-
sku o 20-50 cm. Na 60-80 cm zaobselWowano czelWono-
orsztynw. W wykopach z nie zabytkowy. Tylko
w dwch odkryto 6 fragmentw ceramiki chronologii. one zdepono-
wane w humusie i w warstwie zglinionego piasku. Prawdopodobnie warstwa kulturowa na
tym stanowisku zniszczona przed do wykopali-
skowych. W z takimi wynikami teren stanowiska zwolniony do realizacji
prac budowlanych. W latach 1996 i 1997 autor nadzory archeologiczne prowa-
dzonych prac ziemnych, w wyniku ktrych dalsze zabytki. Na omawianym
stanowisku odkryto 11 artefaktw krzemiennych i 82 fragmenty ceramiki.
INWENTARZ KAMIENNY
kamienne wykonane z dobrej krzemienia baIWY
szarej i z kredowych
zabytkw kamiennych jest reprezentowany przez jeden drapacz na wirze (ryc. 3: 1), jeden
wirek z (ryc. 3: 4), dwa fragmenty wirw (ryc. 3: 2, 3) i siedem Przy-
jednego cienkiego wira ma stromy retusz w miejscu i powierzch-
niowy, retusz na stronie spodniej jednego boku (ryc. 3: 2). boczne jed-
nego wira i retuszowane nieregularnym retuszem (ryc. 3: 4-9).
Prawdopodobnie regularne, cienkie wiry o bokach znalezione na oma-
wianym stanowisku wytworzone przy techniki naciskowej. Dlatego na-
retuszowane na wirach tego typu z neoli-
W czasach istnienia kultury trzcinieckiej technika wirowa
do inwentarza neolitycznego z epoki
CERAMIKA
fragmentw ceramiki datowana jest na neolit. Tylko trzy z nich, nieorna-
rnentowane, ze Z jest natomiast
jeden zdobiony fragment wylewu naczynia. Ceramika neolityczna ze na cechy
technologiczne dzieli na 4 grupy.
Grupa pielWsza z 28 fragmentw ceramiki o jednobalWnych
i o szarych lub balWach Masa ceramiczna
218
wykonana z gliny z i drobnoziarnistego piasku. na-
waha od 3 do 15 mm. Powierzchnie i Na
5 fragmentach ceramiki tej grupy cienkie linie ryte (ryc. 3: 10-14). Na dwch
skorupach w miejscu linii rytych usytuowane nutowe (ryc. 3: 13, 14).
Druga grupa z 13 fragmentw ceramiki. Do jej cech zalicza do-
wapiennych drobinek i granitowego w masie ceramicznej. W
przypadkw opisywane skorupy trjbarwny a tylko cztery z nich jedno-
barwne. Powierzchnie powierzchnie
barwy ciemnoszarej, a masa ceramiczna nimi jest Skorupy
o jednobarwnych barwy od czarnej do ciemnoszarej. Jedna skorupa ma
fragmentw ceramiki opisywanej grupy waha od 7 do 10 mm.
Ziarna domieszki granitowego pod one
zwykle przepalone. Ponadto do gliny dodawano drobnoziarnisty piasek. Jedna ze skorup
jest zdobiona dwoma odciskami palcowo-paznokciowymi (ryc. 4: l). Trzy inne skorupy or-
namentowane krtkimi, od 10 do 15 mm (ryc. 4: 2, 3).
Do trzeciej grupy ceramiki zakwalifikowano 19 skorup, w tym l fragment wylewu (ryc.
4: 4) i l fragment dna naczynia (ryc. 5: 2). Masa ceramiczna tej grupy podobna jest
do masy drugiej z grup, ale nie zawiera domieszki wapiennych drobinek.
skorup dwu-lub trjbarwne. Powierzchnie omawianych fragmen-
tw ceramiki lub podczas gdy powierzchnie
szare. warstwa masy ceramicznej jest ciemno-
lub czarna. waha od 6 do 15 mm.
zachowanego fragmentu dna wynosi 22 mm. Jako domieszki drob-
noziarnistego piasku, ceramicznego i kamiennego rozmiarw. Prosty wy-
lew naczynia zdobiony jest odciskami palcw pod (ryc. 4: 4). Jeden z fragmen-
tw zdobiony jest natomiast odciskami palcowo-paznokciowymi (ryc. 4: 5).
Do grupy czwartej zaliczono 18 fragmentw ceramiki, w tym 2 fragmenty den (ryc. 5: l).
one dwubarwne Powierzchnie a sza-
re. Masa ceramiczna zawiera drobnoziarnistego piasku i czasami
drobnego ceramicznego. Nie ma skorup tej grupy okazw zdobionych. Gru-
waha od 4 do 12 mm. dna wynosi 17 mm.
Powierzchnie niektrych skorup z drugiej, trzeciej i czwartej grupy zniszczone.
W przypadkach fragmentw ceramiki one szorstkie i nierwne. Prawdopo-
dobnie na powierzchni gruntu. Intensywna erozja wszystkich
skorup potwierdza ten wniosek. Odciski przepalonych ziaren zarejestrowano na sko-
rupach z pierwszej, drugiej i czwartej grupy ceramiki. Pojedyncze przepalonych ro-
zaobserwowano w masie ceramicznej dwch fragmentw ceramiki grupy drugiej
i trzech fragmentw grupy trzeciej.
Skorupy pierwszej grupy typowe cechy "delikatnej" ceramiki fazy nutowej
KCWR. osadnictwo tej fazy na terenach wschodnich
Stanowisko 2 w 2 na UkraInie 219
na obszarach tj. w okresie fazy
1985, 69; Kadrow, 2000, 190-192). Ceramika grupy drugiej od-
powiada ceramice "kuchennej" KCWR.
IMPORTY CZY OSADNICTWA
KCWR?
Tak jak o tym wspomniano, ze stan. 2 w Vita-Poshtova re-
najbardziej na wschd punkt osadniczy KCWR. Stanowisko to po-
jest na terytorium kultury dniepro-donieckiej (dalej: KDD). pytanie
czy opisane fragmenty ceramiki KCWR na tym stanowisku tylko jako
"importy", czy one pobytu grup ludzkich KCWR? Za z wymie-
nionych hipotez trzy argumenty. Po pierwsze stanowisko Vita-Poshtova 2 po-
jest wysoko nad strumieniem z dala od rzeki. Natomiast wszystkie stanowiska
KDD ulokowane na piaszczystych wyniesieniach w dolinach rzek lub na niskich, piasz-
czystych terasach wielkich rzek i jezior. Po drugie, na omawianym stanowisku
KCWR bez kontekstu zabytkw innych kultur neolitycznych. Po trzecie, wszystkie
krzemienne z omawianego stanowiska wykonane z dobrej importowa-
nego surowca, ktrego wychodnie na obszarze zachodniej Ukrainy. Wyroby
z tego typu surowca do w inwentarzach KDD z regionu kijowskiego. Prze-
ciwnie, zdecydowana kamiennych tej kultury wykonana z lo-
kalnego krzemienia niskiej w postaci matowych otoczakw
szarej lub czerwonej barwy.
Z omawiane pozo-
najbardziej na wschd osady kultury ceramiki
rytej.
PROBLEM KONTAKTW KCWR
NA UKRAINIE A KULTUR
Niestety zbir zabytkw KCWR ze stanowiska Vita-Poshtova 2 nie jest zbyt liczny. Nie-
mniej stanowisko to jest bardzo pozwala nam bowiem na
ekspansji populacji KCWR z w kierunku wschodnim na obszar Re-
gion docelowy wspomnianej ekspansji jest bardzo od terenw macierzystych
KCWR. problem kontaktw tej kultury z populacjami miejsco-
wych kultur. Na terenie Ukrainy mamy w tym czasie do czynienia z populacjami kultury
(dalej: KBD) na kultury (w termi-
nologii M. Czarniauskiego, dalej: KPN) na i z KDD na wschodzie.
Dowody na wzajemne kontakty grupami KCWR i KBD dobrze znane. Do naj-
importy ceramiki KBD znalezione na osadach KCWR w takich miej-
220 Dmytro Gask.evych
jak Maynova Balka i Gura Camencii VI (Larina 1999, 103, 104; Larina et all.
1999, 19, 20) oraz fragmenty ceramiki KCWR na osadach KBD w Bazkov Ostrov (Danilen-
ko 1969, 66, 156), Soroca V (Markievich 1974, 116) i Tatarauca Noua XV (Larina et al.
1999, 19; Wechler 2001, 273). Niedawno temu L. Zaliznyak i M. Tovkaylo frag-
menty ceramiki KCWR na wielokulturowym stanowisku 3 w Dobrianka,
nad Tikych (rejon Talne, oblast' Cherkasy). Tovkalyo przypuszcza, ce-
ramika ta z osadnictwem fazy KBD, ktra
odkryta na omawianym stanowisku (ustna informacja M. Tovkalyo). W opinii J. K. Ko-
i o. Lariny pewnych cech krzemiennych odkrywanych na
osadach KCWR nad Dniestrem jest efektem KBD lub rezultatem asymilacji miej-
scowych mezolitycznych przez grupy KCWR 1985, 68; Larina
1999,50).
J. K. jeden z fragmentw ceramiki KCWR, zdobiony ornamen-
tem nutowym, odkryty na osadzie tej kultury w Kotovanie Drohobycza
nad grnym Dniestrem, jest unikalnego naczynia z ostrym dnem, ktrego forma
z tradycji KBD 1985, 68, 69, ryc. 11: 2). mnie jest
to jednak fragment przydennej naczynia mieszkowatego (TaschengefiijJ). Podobne
naczynie z dnem i z pionowymi znalezione na
osadzie w Girka Polonka na (Piasetskiy, Okhrimenko 1990, 76, ryc.
5: 25) Naczynia tego typu w kulturach neolitycznych
dunajskim prawdopodobnie funkcje rytualne (por. Pyzel2001, 105, 106) i nie na-
ich pojawienia z kultur neolitycznych.
Brakuje natomiast jakichkolwiek, dobrze udokumentowanych dowodw na kontakty
kolonistami KCWR a miejscowymi populacjami KDD i KPN. Nie zanotowano do-
tychczas ceramiki KCWR na osadach wymienionych kultur. Na pierwszy rzut
oka potwierdzeniem takich relacji kilku z krzemienia wo-
odkrytych na osadach KDD. W Polsce analiza surowcw kamiennych na nie-
ktrych stanowiskach KCWR i kultury
o wymianie dobrej krzemieni (czekoladowego oraz obsydianu)
populacjami obu wymienionych kultur 1977, 263). Na terenach
Ukrainy sytuacja jest jednak bardziej skomplikowana. Na terenie Polesia
licznie stanowiska kultury i KPN, a na Polesiu Kijowsko-
pierwszej z wymienionych kultur punkty osadnicze KDD (Ga-
skevych 2001,62-66). Tak wykonanych z krzemienia
na niektrych osadach KDD za rezultat kontaktw z
a nie tylko z KCWR.
Nie ma kontaktw miejscowymi zbieracko-
a rolnikami z zachodu na stanowiskach KCWR na Ukrainie. Nie za-
rejestrowano importw ceramiki z obszarw KDD i KPN, ktre by
cechy KCWR i kultur neolitycznych.
Stanowisko 2 w VIta-Poshtova 2 na Ukrainie
221
Tak obecnie jedynie w materiale archeologicznym kontakty
populacjami KCWR i KBD. Rodzi pytanie dlaczego nie ma materialnych do-
wodw na podobne kontakty z KPN i KDD? to z kilku powodw.
Rolnikw KCWR przede wszystkim dogodne do upraw gleby.
one na lessowych terenach strefy Ukrainy. Te obszary okupowane
przez KBD. tej kultury z kultury
na wschd. Dlatego w czasie gdy grupy KCWR na terenie Ukrainy, poziom
rozwoju dorzecza Bohu i Dniestru od Polesia czy ob-
szarw Ich stanowiska lokowane na nieurodzajnych, piaszczy-
stych glebach. zaawansowania cywilizacyjnego kontakty
rolnikami KCWR, a i zbieraczami KPN i KDD. Dlatego kontaktw
wspomnianymi ugrupowaniami nie wcale lub one mniej intensywne, kon-
takty KCWR a KBD.
Nie jest wykluczone, za brak dowodw na kontakty omawianych
kultur odpowiedzialny jest stan Stanowiska KBD badane lepiej stanowiska
strefy Ukrainy. W znacznej mierze jest to spowodowane gorszymi warunkami
przetrwania osadnictwa na obszarach piaszczystych. Najpewniej jednak
wszystkie wymienione czynniki do opisanej sytuacji. Udzielenie bar-
dziej precyzyjnych odpowiedzi po dalszych
Na polski Kadrow