Smjer Informacione tehnologije

Predmet

POSLOVNA I FINANSIJSKA MATEMATIKA

(seminarski rad)

Prof. dr Esad Jakupovi

Student

Slavica trbac
Index br. 125-09/VIT

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika Banja Luka, april 2011.

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

SADRAJ Contents
Predmet........................................................................................................ 1 POSLOVNA I FINANSIJSKA MATEMATIKA........................................................1

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

1.PROCENTNI I PROMILNI RAUN

Srazmjeran raun pomou kojeg direktan odnos dvije veliine (tekue i bazne, dijela i cjeline) izraavamo tako to jednu od veliina (baznu, odnosno cjelinu) uzimamo kao 100, odnosno 1000 jedinica nazivamo procentni odnosno promilni raun. Poimo od sledeih dogovora:
1%=1/100=0,01; 6%=6*1/100=6/100=0,06; 1=1/1000=0,001; 6=6*1/1000=6/1000=0,006.

Prema ovim dogovorima odnos broja 180 i 9000 moemo prikazati na sledei nain: 180:9000=2:100=

Uoptimo ovaj primjer i napiimo sledeu proporciju: P:G=p:1-G:P=1:p-P=pG G-oznaka za baznu veliinu, cjelinu ili tzv. istu glavnicu; P-oznakaza tekuu veliinu, dio ili tzv. procentni (promilni) prinos;

(1)

p-oznaka za procentnu (promilnu) stopu i predstavlja tekuu veliinu na 1 jedinicu bazne veliine (glavnice), p se po elji i potrebi moe prikazati u obliku s/100 ili s/1000 jedinica glavnice (bazne veliine). Iz ove injenice i dolazi naziv za procentni odnosno promilni raun. Proporcija (1) slui za tzv. procentni (promilni) raun od sto (hiljadu) jer predpostavlja rad sa tzv. istom glavnicom. Meutim u praksi se javljaju i sluajevi kada je data ili se predpostavlja glavnica zajedno sa prinosom ili glavnica po odbitku prinosa. Za takve

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

sluajeve jednostavno formiramo izvedene proporcije polazei od (1) poznate pod nazivom proporcije za procentni (promilni) raun vie i nie sto (hiljadu). (G P):(1p)= Iz (2) se po potrebi mogu dobiti: P= (3) (2)

G=
je oznaka za uveanu, odnosno umanjenu glavnicu.

(4)

Dakle, radi se o relativno jednostavnim obrascima, ija upotreba ne predstavlja vee probleme. Ono to se u praktinoj primjeni javlja kao problem je: kojim raunom u konkretnom sluaju treba raditi, tj. koju od proporcija koristiti. U tu svrhu dajemo sledea dva uputstva: Ona vrijednost na koju se odnosi procentni prinos, odnosno ona vrijednost koja slui kao baza uporeivanja (bazna veliina) uzima se kao ista glavnica.
Ako je u nekom problemu poznata ili se smatra poznatom (datom), ista glavnica, radi

se raunom od sto (hiljadu); ako je poznata umanjena glavnica, radi se raunom nie sto (hiljadu); ako je poznata uveana glavnica radi se raunom vie sto (hiljadu). Napomena: Ako je npr. 100KM ista glavnica, onda je 80KM 20% manja glavnica od 100KM, a 120KM je 20% vea glavnica od 100KM. 100KM je glavnica (vea vrijednost) od 80KM, ali 100KM nije uveana glavnica u odnosu na 80KM, ve je 80KM umanjena glavnica u odnosu na istu od 100KM. 100KM je manja glavnica (manja vrijednost) od 120KM, ali 100KM nije umanjena glavnica u odnosu na 120KM, ve je 120KM uveana glavnica u odnosu na istu od 100KM. Na kraju imamo dva karakteristina i za ekonomiste znaajna sluaja upotrebe i razlikovanja procentnog rauna od sto, nie sto i vie sto. To su sluajevi izraunavanja mare i rabata. 1.1.Mara

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

je pozitivna razlika u cijeni koja se rauna na nabavnu cijenu kao istu glavnicu. Mara se dodaje nabavnoj cijeni pa se dobije prodajna cijena kao uveana glavnica NC+M=PC NC- oznaka za nabavnu cijenu M- oznaka za maru PC- oznaka za prodajnu cijenu 1.2.Rabat je pozitivna razlika u cijeni koja se rauna na prodajnu vrijednost kao istu glavnicu. Rabat se oduzima od prodajne cijene pa se dobije nabavna cijena kao umanjena glavnica PC-R=NC R- oznaka za rabat. Primjer: Nabavljene su 4 koliine robe i prodate: prva sa 2% zarade, druga sa 6% gubitka, trea sa 9% zarade, a etvrta po nabavnoj cijeni. Pojedinane zarade i gubici se raunaju od: a) Nabavnih b) Prodajnih vrijednosti. Prodajom robe ostvarena je ukupna zarada od 189.847,5KM. Izraunati sve nabavne i prodajne vrijednosti i ukupnu zaradu u %, ako se zna da je druga nabavna vrijednost za 15.000 manja od prve, da je trea za 15% vea od druge, a etvrta za 15.000KM manja od tree. Rjeenje:
a) Neka je x oznaka za prvu nabavnu vrijednost. Tada moemo postaviti sledeu

jednainu: 0,02*x-0,06*(x-15.000)+0,09*1,15*(x-15.000)=189.847,5 Rjeenje ove jednaine je x=3.000.000.

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

Traene rezultate moemo tabelarno prikazati (Tab.10-1): NV(G) 3.000.000 2.986.000 3.432.750 3.417.750 12.835.500 Z(P) 60.000,0 -179.100,0 308.947,5 189.847,5 PV(GP) 3.060.000,0 2.805.900,0 3.741.697,5 3.417.750,0 13.025.347,5

Ukupna zarada (Z) u odnosu na ukupnu nabavnu vrijednost (NV) iznosi:

A u odnosu na ukupnu prodajnu vrijednost (PV) iznosi:

Napomena: 0,014575 je decimalni zapis procentne stope p=1,4575%, odnosno promilne stope p= 14,575 .
b) Neka je x oznaka za prvu nabavnu vrijednost. Sada moemo postaviti sledeu

jednainu: *(x-1500)+ Rjeenje ove jednaine je: x=2.459.413. *1,15*(x-15000)=189.847,5

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

Traene rezultate prikazujemo sledeom tabelom (Tab. 10-2): NV(GP) 2.459.413,0 2.444.413,0 2.811.071,9 2.796.074,9 10.510.975,8 Z(P) 50.192,1 -138.363,0 278.018,4 189.847,5 PV(G) 2.509.605,1 2.306.050,0 3.089.093,3 2.796.074,9 10.700.823,3

Ukupna zarada u odnosu na ukupnu nabavnu vrijednost iznosi:

A u odnosu na ukupnu prodajnu vrijednost iznosi:

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

2. RAZMJERE

Uporeivanje veliina je esto osnovna i nuna pretpostavka uspjene primjene metoda kvantitativne analize. Uporeivati se mogu: neimenovani brojevi, istoimene veliine, raznoimene veliine i uopte osobine koje se mogu izraziti brojem. Imenovane veliine se uporeuju tako to se stave u odnos neimenovani brojevi (brojni izrazi) koji predstavljaju koliine uporeivanih veliina.

2.1. Odnos neimenovanih veliina Primjer: 1. 100-20=80 => 20-100= -80 Ovaj odnos pokazuje da je broj 100 za 80 vei od broja 20, a da je 20 za 80 manji od broja 100. 2. 100:20=5=> 20:100=1/5 Ovaj odnos pokazuje da je broj 100 pet puta vei od broja 20, odnosno da je broj 20 petina broja 100.

2.2. Odnosi istoimenih veliina 1. 100km-20km=80km Ovaj odnos pokazuje da je razdaljina od 100 km za 80 km vea od razdaljine koja iznosi 20 km.

2. 100km:20km=5 Ovaj odnos pokazuje da je razdaljina od 100 km 5 puta vea od razdaljine koja iznosi 20 km.

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

U geometrijskoj razmjeri a:b=q, a i b su lanovi razmjere, q je oznaka za kolinik ili vrijednost razmjera.

Ako je |q| > 1 onda je |a| |q| puta vea od |b|;

Ako je |q| < 1 i q 0 onda je |a| 1/|q|-ti dio od |b|;

Ako je q =1 onda je a=b. Primjer: 6:2=3 2:6=1/3 Ovi odnosi pokazuju da je broj 6 tri puta vei od broja dva, a broj 2 je treina broja 6 (2 puta 1/(1/3) = 3-i dio broja 6 ). Poto su ekonomske veliine uglavnom pozitivne, moe se zakljuiti da geometrijski odnos (razmjera) dva pozitivna broja, izraen njihovim kolinikom q, pokazuje koliko puta je prvi vei od drugog (q>l), odnosno koji dio drugog je prvi (q<l) ili koliko jedinica prvog se odnosi na jedinicu drugog lana broja.

Ako su lanovi geometrijske razmjere brojevi

,...,

, onda se ona naziva produna

razmjera. Poto u produnim razmjerama nije (zagradama) definisan redoslijed dijeljenja, to one nemaju jednoznano odreenu vrijednost, ve se vrijednost odreuje po parovima, za bilo koja dva lana. Tako se moe pisati: : = , = : = ..., : = , , ..., , ine geometrijski niz..

Ako je

=...=

=q, onda brojevi

Osobine geometrijske razmjere a:b=q: 1) (m*a):b=m*q; 2) a:(n*b)=1/n*q, n0; 3) (m*a):(n*b)=m/n*q, n0;

16

Slavica trbac 4) (k*a):(k*b)=q,

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

ova osobina poznata je pod nazivom proirivanje razmjere (k>1) odnosno skraivanje razmjere (k<1, k0). Ova osobina se moe prenijeti i na produne razmjere, na sledei nain: Neka je data razmjera : = , : = ,..., : : :...: = : . za koju vai

Tvrdimo da je datoj razmjeri ekvivalentna razmjera: ( ):( ): ... :( ):( ), tj.

tvrdimo da je odnos lanova ove razmjere isti kao odnos odgovarajuih lanova date razmjere.
Dokaz:

: :
.

= , jer je = ,

= :

= ;

Prema tome, ako u datoj razmjeri svaki lan pomnoimo ili podijelimo istim brojem, odnos bilo koja dva lana novodobijene razmjere e biti isti kao odnos odgovarajuih lanova date razmjere. 5) a : b = q <=> b : a = 1/q, pri emu su q i 1/q meusobno reciproni brojevi. Sloena razmjera je rezultat umnoka odgovarajuih lanova vie prostih ili vie produnih razmjera. Neka su date proste razmjere:

= ,

,,

Tada se od ovih razmjera dobije sledea "sloena" razmjera:

16

Slavica trbac ( * **

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

=( *

**

, odnosno:

Istinitost ove tvrdnje moemo prikazati na sledei nain: Date razmjere prikaimo ovako:

Ako ove jednaine pomnoimo meusobo tako to se posebno pomnoe lijeve, a posebno desne strane, dobiemo:

odnosno:

Odnosno: ( to je trebalo i pokazati. Neka su sada date produne razmjere ,

tada se od ovih razmjera dobije sledea "sloena" razmjera: ( odnosno ,

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

Za dokaz ove tvrdnje odredimo redoslijed dijeljenja, a time i vrijednost svake razmjere. Dakle, neka je:

Ove razmjere se mogu pisati i ovako:

Meusobnim mnoenjem ovih jednaina dobija se:

odnosno:

Razmjera na lijevoj strani ove jednakosti bez odreivanja redoslijeda dijeljenja glasi:

to se eljelo pokazati.

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

Slino se od produnih razmjera: :: ::

; ;

::

moe dobiti sloena razmjera:

Treba primjetiti da sloene razmjere nisu nova vrsta razmjera, jer su krajnji rezultati proste odnosno produne razmjere, a sloenost lei u injenici da su rezultati vie razmjera.

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

3. ANUITETI HETEROGENO RAZLIITI ILI PROIZVOLJNO ODREENI

Poto u ovom sluaju ne postoji jedinstvena matematika veza izmeu anuiteta, plan amortizacije se radi prema opte vaeim pravilima. ; Primjer: Zajam od 50.000 KM treba otplatiti za najvie 5 mjeseci, mesenim anuitetima koji su najmanje 10% od ostatka duga, uz 8% kamate mjeseno. Izraditi plan otplaivanja. Rijeenje: (Tab. 10-17) ; ;

Pretpostavimo da dunik, u okviru datih ogranienja, moe birati veliinu anuiteta. Ovo meutim nije mogue u sluaju poslednjeg anuiteta koji mora obuhvatiti kamatu na ostatak duga i ostatak duga.
Tabela 10-17 j 1 2 3 4 5 Dj -1 50.000,00 45.000,00 34.000,00 24.000,00 11.000,00 Ij=pcDj-1 4.000,00 3.600,00 2.720,00 1.920,00 880,00 13.120,00 Aj 9.000,00 14.600,00 12.720,00 14.920,00 11.880.00 63.120,00 Bj=Aj-Ij 5.000,00 11.000,00 10.000,00 13.000,00 11.000,00 50.000,00

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

U problemima ove vrste treba voditi rauna da po pravilu mora biti Aj>Ij, jer e se u protivnom dug poveati. Povjerilac kao izuzetak moe dozvoliti i ovaj sluaj ali to kasnije mora biti nadoknaeno. Pretpostavimo da je u obraenom primjeru dozvoljeno da dunik ne plati anuitet u drugom mesecu, a da u treem plati samo kamatu, onda bi plan amortizacije izgledao ovako (Tab. 1018). Tabela 10-18 j 1 2 3 4 5 Dj -1 50.000,00 45.000,00 38.600,00 48.000,00 33.600,00 Ij=pcDj-1 4.000,00 3.600,00 3.888,00 3.888,00 20.688,00 18.064,00 Aj 9.000,00 0,00 3.888,00 18.888,00 36.288.00 68.064,00 Bj=Aj-Ij 5.000,00 -3.600,00 0,00 15.000,00 33.600,00 50.000,00

16

Slavica trbac

Seminarski rad Poslovna I finansijska matematika

4. LITERATURA

Prof.dr Esad Jakupovi, Poslovna i finansijska matematika, Panevropski univerzitet

APEIRON, Banja Luka, 2008.godina

16