UNIVERZITET CRNE GORE MAINSKI FAKULTET PODGORICA

BROJ INDEX-A: 64/03

DIPLOMSKI RAD
BOKSER MOTORI

KANDIDAT:

MENTOR:

BOKSER MOTORI MILO MUJOVI PR. DR.VLADAN PAJKOVI

SADRAJ
1. Uvod................................................................................................................................1 2. Bokser motori - koncepcija i razvoj.............................................................................8 2.1. Primjena bokser motora kod motocikala................................................9 2.2. Primjena bokser motora kod automobila..............................................18 2.3. Primjena bokser motora kod aviona......................................................22 3. Savremeni automobilski bokser motori.....................................................................26 3.1. Benzinski bokser motori.......................................................................26 3.2. Dizel bokser motori.............................................................................31 4. Subaru dizel bokser motor..........................................................................................32 4.1. Konstruktivne karakteristike motora.....................................................34 4.1.1. Tehnika specifikacija............................................................34 4.1.2. Cilindarski blok motora.........................................................34 4.1.3. Kuite motora.......................................................................35 4.1.4. Umetnuti metalni leajevi......................................................36 4.1.5. Dodatni kanali za hladjenje....................................................36 4.1.6. Klipovi...................................................................................36 4.1.7. Klipnjaa................................................................................37 4.1.8. Radilica (kolenasto vratilo)....................................................37 4.1.9. Sistem razvoda i napajanja gorivom......................................38 4.1.9.1. Glava cilindara......................................................38 4.1.9.2. Rad ventila............................................................38 4.1.9.3. Usisni kanali..........................................................38 4.1.9.4. Pogon bregastog vratila.........................................38 4.1.9.5. Sistem zajednickog voda (Common-Rail)............39 4.1.9.6. Solenoidni brizgaci...............................................39 4.1.9.7. Turbo-kompresor..................................................40 4.1.9.8. Dual Active Valve Control System.......................40 4.1.9.9. Izduvni sistem.......................................................40 4.1.10. Sistem za kontrolu emisije izduvnih gasova..........................40 4.1.10.1. Oksidacioni katalizator.......................................41 4.1.10.2. Filter vrstih estica (DPF).................................41 4.1.10.3. EGR sistem (za recirkulaciju izduvnih gasova). .41 4.1.11. Sistem za oslanjanje motora...................................................41 4.1.12. Komora za sagorijevanje i drugi djelovi................................42 4.2. Performanse motora.................................................................................42 4.2.1. Masa, kompaknost i krutost.....................................................42 4.2.2. Vibracije i buka........................................................................43 4.2.3. Ubrzanje - Inercioni moment motora.......................................44 4.2.4. Ekoloke performanse i ekonominost....................................45 5. Zakljuak......................................................................................................................46 6. Literatura......................................................................................................................47

BOKSER MOTORI

1. UVOD
Motor je pogonska maina koja neki vid energije pretvara u mehaniki rad. U zavisnosti od toga koji se vid energije pretvara u mehaniki rad postoje: elektromotori, toplotni motori, hidraulini motori, pneumatski motori itd. Toplotni motori hemijskom reakcijom stvaraju radno tijelo (produkt sagorijevanja) sa visokim stepenom potencijalne energije (pritisak produkta sagorijevanja) pod ijim dejstvom motorni mehanizam proizvodi mehaniki rad. Toplotna energija toplotnih motora dobijena sagorijevanjem goriva pretvara se djelimino u mehaniku energiju [1]. Prema mjestu gdje goriva sagorijevaju, odnosno prema tome da li su produkti sagorijevanja istovremeno i radni medijum, toplotni motori se dijele na: 1. motore sa spoljanjim sagorijevanjem , i 2. motore sa unutranjim sagorijevanjem (sus). U motorima sa spoljanjim sagorijevanjem gorivo sagorijeva i predaje toplotu radnom medijumu (pari ili vazduhu) u posebnom ureaju (parni kotao), ime se poveava energetski potencijal radne materije. Proces sagorijevanja motora sa unutranjim sagorijevanjem (sus) obavlja se u samom motoru. Toplota osloboena sagorijevanjem predaje se produktima sagorijevanja, ime se poveava njihov energetski potencijal izraen pritiskom i temperaturom. Motori sa unutranjim sagorijevanjem su u mnogim oblastima privrede glavni izvori pogonske energije. Spektakularnom i brzom razvoju drumskog i vazdunog saobraaja u velikoj su mjeri doprinijeli ekonomini i u pogonu sigurni motori sa unutranjim sagorijevanjem. Saobraaj na vodi, kod manjih plovnih objekata skoro iskljuivo, a kod velikih u znatnoj mjeri koristi motore sa unutranjim sagorijevanjem. Savremeni razvoj poljoprivrede stvara iroko podruje plasmana motora sa unutranjim sagorijevanjem. Kod graevinskih maina kao i u rezervnim i pomonim centralama sa uspjehom se primenjuju motori sa unutranjim sagorijevanjem.

Sl.1. James WATT je omoguio prvu praktinu upotrebu parnog stroja Nicolas-Joseph CUGNOT (1725.-1804.), francuski vojni inenjer izradio je 1769. i 1770. dva vozila na parni pogon za vucu topova. Bila su to prva, ikada sagradjena motorna vozila. Pokusaj nije uspio zbog brojnih nedostataka. Tek je James WATT(1736.-1819.), kotski inenjer i pronalaza, svojim konstrukcijskim poboljanjima omoguio prvu praktinu upotrebu parnoga stroja krajem 18. vijeka (slika 1).

BOKSER MOTORI Nikolaus August OTTO (1832.-1891.), njemaki inenjer, izradio je prvi etvorotaktni motor sa stranim paljenjem, tada jos pomou plinskoga plamenika, na pogon plinom. 1876. godine motor je uspjeno ispitan u radionici plinskih motora Deutz.

Sl.2. Zavrna montaa uvenog modela "T" (Tin Lizzie) u Fordovoj radionici u Highland Parku (blizu Detroita, SAD). Prva montana traka iz 1913.godine je pronalazak Henryja Forda (1863.-1947.) (slika 2). Dvije velike podcjeline, okvir s agregatima i karoserija, sklapaju se i postaju vozilo. Model T, koji je proglaen automobilom vijeka, od 1908. do 1927. godine proizveden je ukupno u 15 miliona primjeraka. Prvi motocikl je 1885. g. poloio ispit vonjom od Cannstatta do Unterturkheima i natrag. Izradio ga je njemaki inenjer i industrijalac Gottlieb DAIMLER (1834.-1900.). Pogonjen benzinskim Ottovim motorom od 0,4 kW motocikl mase 90 kg, s drvenim tokovima i malim potpornim tokovima sa strane zbog kojih je tada bio jos nazvan Reitwagen, razvijao je najveu brzinu od 6 do 12 km/h. Prvi automobil imao je samo tri toka a izradio ga je, i 1886. g. patentirao pod nazivom "vozilo s plinskim pogonom", njemaki inenjer i industrijalac Carl BENZ (1844.-1929.). On je ve 1884. izradio trokolicu s diferencijalom na zadnjoj pogonskoj osovini, pogonjenu jednocilindarskim cetvorotaktnim Ottovim motorom s elektrinim paljenjem, snage 0,7 kW. Godine 1926. kompanije Benz i Daimler udruuju se u "Daimler-Benz A.G.", proizvodjaa uvenih automobila Mercedes. Prvi automobil pogonjen Dieselovim motorom s unutranjim ubrizgavanjem goriva (danas popularni DI) proizveden je 1924. g. u radionici MAN (slika 3.).

BOKSER MOTORI

Sl.3. Prvi automobil pogonjen Diezelovim motorom. Uporedo sa razvojem vozila razvijali su se i njihovi pogonski agregati motori SUS [8]. irok spektar primjene i raznovrsnost konstruktivnih rjeenja uslovili su danas niz podjela koje definiu motor SUS po raznim principima, a ovdje e se navesti samo najvaniji. Prema ostvarenju radnog ciklusa motori se dijele na: 1. etvorotaktne motore, gdje se radni ciklus obavi za etiri hoda klipa (takta), ili dva puna obrtaja radilice motora; Taktovi etvorotaktnog motora su: 1. usisavanje, 2. sabijanje, 3. irenje i 4. izduvavanje, gdje je radni takt samo irenje (ekspanzija). 2. dvotaktne motore, gdje se radni ciklus obavi za dva hoda klipa (takta) ili jedan puni obrtaj radilice motora. Kod dvotaktnih motora se u okviru njegova dva takta obave: procesi punjenja, ispiranja (izduvavanja), sabijanja i irenja. Ovi motori se danas uglavnom upotrebljavaju kao oto motori za motocikle i kao veliki dizel motori za pogon brodova. Podjela motora prema nainu stvaranja smjee je na: 1. oto motore (motori sa spoljnim stvaranjem smjee), 2. dizel motore (motori sa unutranjim stvaranjem smjee). Prema namjeni motori se dijele na: 1. motore za mobilne svrhe, 2. stacionarne motore, 3. motore za sportska i trkaka kola. Prema nainu dovoenja vazduha motori se dijele na: 1. usisne motore (gdje se vazduh u motor dovodi usljed dejstva potpritiska nastalog usljed kretanja klipa od spoljne ka unutranjoj mrtvoj taki motora), 2. natpunjene (prehranjivane) motore, gdje vazduh ulazi u cilindar motora pod pritiskom kojeg stvara kompresor pogonjen turbinom (motori sa turbokompresorom).

BOKSER MOTORI Prema broju, poloaju i rasporedu cilindara motori se dijele: 1. Prema broju cilindara motori mogu bitin jednocilindrini i viecilindrini, ak do 36 cilindara (avionski zvjezdasti motori). Povecavanje broja cilindara uslovljeno je ne samo povecanje snage, ve i potrebom gradnje to laksih motora za odreene oblasti primjene. Motori manjih osnovnih dimenzija (S i D ) mogu biti brzohodniji i laki.

Sl.4. Vertikalni motori (a) stojei motor (b) visei motora 2. Po poloaju u odnosu na horizontalnu ravan koja je obino i ravan oslanjanja motora, motori mogu biti: - vertikalni - stojei - vertikalni - visei - horizontalni ili leei i - kosi motor Vertikalno stojei motor moe se smatrati kao normalno izvoenje, jer je najvei broj motora izveden sa takvim cilindrom (slika 4.(a)). Vertikalni visei motor u primeni je kao avionski motor (slika 4.(b)). Lezei motori primjenjuju se kada uslovi smjetaja zahtijevaju takav poloaj, na pr. kod nekih autobusa (slika 5.(a)) [2].

Sl.5. (a) Horizontalni (lezei) i (b) kosog motora 4

BOKSER MOTORI Danas se isto tako mogu srestim motori sa koso postavljenim cilindrima, na pr. kod motora za pogon automobila, autobusa, motocikla i dr.(slika 5.(b)). 3. Po meusobnom rasporedu cilindara imamo veliki broj mogunosti konstruktivnog oformljenja motora. Raspored cilindara je u uslovima to manjih gabarita i teine, to boljega uravnoteenja, ravnomernog razmaka paljenja i dr. S obzirom na raspored cilindara ili bokova cilindara, postoje sledee konstrukcije: Redni ili linijski motor, koi se mogu graditi od 2 do 8 cilindara u jednoj ravni, a nekad i vie. Kod linijskih motora cilindri su poreani jedan pored drugoga. Bitno je da svakom cilindru odgovara jedno koleno koljenastog vratila, tj. broj koljena koljenastog vratila odgovara broju cilindara. Motori sa manjim brojem cilindara se najese izvode kao redni, te se ovakva gradnja moze smatrati normalnom. Zvezdasti motori, kod kojih su cilindri poreani zrakasto u jednoj ravni, upravnoj na uzdunu osu koljenastog vratila (slika 6.(a)). Jasno je da klipovi svih cilindara koji su rasporeeni u jednoj zvezdi deluju na jedno koleno kolenastog vratila, posrestvom jedne glavne klipnjae, i ostalih klipnjaa vezanih za glavnu klipnjau.

Sl.6. (a) Skica zvijezdasti motor i (b) V-motora Zvezdasti motor moze imati i vise ovako definisanih zvezda, u tom sluaju su zvezde postavljene jedna za drugom, ugaono pomerene za izvesni ugao, i svaka djeluje na svoje koleno na vratilu. Ovakva gradnja primijenjena je kod avionski motora. Kombinacijom dva ili vise redna cilindra mogu se dobiti razne konstruktivne forme motora: V-motori, koji se vrlo esto mogu sresti u praksi, zbog kompaktnije konsrukcije (slika 6. (b)). Levi i desni blok cilindara postavljeni su pod uglom koji je zavisan od broja cilindara i taktnosti, kao i od raspoloivog prostora za ugradnju motora. Bokser-motori, kod kojih su blokovi cilindara postavljeni pod uglom od 180 stepeni (slika 7). Odlika ovih motora je to se postize uravnotezenje zahvaljujui suprotnosmernom kretanju klipova u pojedinim parovima cilindara.

BOKSER MOTORI

Sl.7. Skica bokser motor Motor sa tri reda cilindara postavljenih u obliku slova W odakle im potie naziv Wmotor (slika 8.).

Sl.8. W -motora Motori sa etri niza cilindara postavljenih u obliku slova H ili u obliku slova X, te imaju naziv H-motor (slika 9.(a)) odnosno X-motori (slika .(b)).

Sl.9. (a) H motora i (b) X motora 6

BOKSER MOTORI Najzad, mogu se sresti i motori bez cilindarske glave. Kod ovih motora u jednom cilindru imao dva klipa, te ih moemo nazvati dvoklipni motori. Klipovi se kreu suprotnosmerno, to prua mogunost dobrog uravnoteenja, ali je konstrukcija komplikovanija u pogledu prenosa snage [3]. Na slici je data skica linijskog dvoklipnog motora i slika dvoklipnog motora sa tri reda cilindara postavljenih u obliku slova , te se ovakav motor naziva - motora (slika 10. (b)). Dvoklipni motor se izvodi kao dvotaktni dizel motor.

Sl.10. (a) dvoklipnog linijskog motora i (b) motora

BOKSER MOTORI 2. BOKSER MOTORI - KONCEPCIJA I RAZVOJ Bokser motori dobili su ime po tome to su cilindri postavljeni jedan nasuprot drugom, pod uglom od 180 stepeni kao to smo naveli u ranijem tekstu (slika 7). Reeno obinim govorom, djelovanje klipova jednog nasuprot drugome stvara efekt "boksa" [9]. Bokser motori djeluju u paru, dva ili tri para, odnosno bokser sa dva, etiri ili est cilindara kada govorimo viecilindrinim bokser motorima ugraivanim vozilima. Ugao radilice izmeu cilindara jednak je kao i kod linijskih motora, s tom razlikom to u dvocilindrinom primjeru kod linijskog motora klipovi radi rasporeda paljenja od 180 stepeni moraju djelovati zajedno, paralelno (odatle nadimak "paraleltwin"). Kako je paraleltwin zapravo monocilindrini 360 stepeni efekt rada, bilo bi mnogo bolje da klipovi zbog izjednaavanja balansirajuih masa djeluju suprotno, dakle jedan klip u gornjoj mrtvoj taki (GMT), a drugi u donjoj mrtvoj tki (DMT), pod uglom radilice od 180 stepeni. Kada govorimo o 4-taktnim motorima, ovdje se javlja problem kod takta paljenja, jer se javlja neujednaen red paljenja s razlikom od 180 stepeni do 540 stepeni, znai sve skupa 720 stepeni. Postoje i takvi motori, no oni moraju imati poseban sistem za anuliranje vibracija, koje su u tom sluaju vee nego kod klasinog 360 stepena paraleltwin motora. Iz tog razloga je jedan cilindar postavljen kontra drugoga, ugao izmeu cilindara je 180 stepeni, a neuravnoteenje masa ponitava se izmeu sebe. Bokser motori se dijeli na dvotaktne i etverotaktne motori, one koji su smjeteni u okvir popreno ili uzduno, velike i male zapremine kao i vazduno i vodeno hlaene motore. Praksa uzdunih motora evoluirala je sve do 30-tih godina prolog stoljea, a onda su se konstruktori okrenuli motorima popreno postavljenima u okvir. Ta odluka donijeta je iz vie razloga: bokser motor zbog specifino postavljenih cilindara - jedan nasuprot drugome - zauzima vee gabarite od vertikalno ili horizontalno postavljenog motora. Ti gabariti (radi se o irini) ne smetaju ako se motor u okvir postavi longitudinalno, uzduno, dakle jedan cilindar prema prednjoj, a drugi prema zadnjoj strani vozila. Takva konstrukcija je vrlo kompaktna i omoguava zadravanje vrlo niskog teita i odlinog rasporeda teine. Razvojem motora poveana je snaga, a time i radna temperatura motora. Kako su tadanji motori mahom bili vazduno hlaeni, problem hlaenja motora bio je sve vei, posebno za onaj "zadnji" cilindar, koji je bio smjeten prema zadnjoj strani vozila. Konstruktori su se tako okrenuli drugoj soluciji - popreno postavljenom bokser motoru koji je "dao cilindrima zraka". Uzduno postavljen bokser motor imao je jo jednu tehniku manu: mjenja brzina, za kojeg je trebalo sve vie mjesta zbog poveanja stepena prenosa, nije pronalazio svoje pravo mjesto. Krajem sedamdesetih konstruisan je etvorocilindrini vodom hlaeni bokser motor s etiri ventila po cilindru, uzduno postavljen u okvir. Ovaj projekt je ostao u fazi prototipa zbog odustajanja konstruktora od daljih radova na njemu. S dvotaktnim bokser motorima bila je slina situacija kao kad govorimo o uzduno postavljenim motorima. Naime, iako su oni po pravilu imali manju zapreminu od

BOKSER MOTORI etvorotaktnih, problem s pregrijavanjem zadnjeg cilindra ovdje je bio jo izraeniji zbog poznatog termikog optereenja dvotaktnih motora. Ostala je jo jedna dilema - broj cilindara. Iako smo na poetku ovog teksta naveli da je bokser najei u paru dva suprotna cilindra, neki su se proizvoai odluili i za drugaija rjeenja, pa moemo nai i etvorocilindrine, pa i estocilindrine bokser motore. 2.1. Primjena bokser motora kod motocikala Prvi bokser motor je konstruisao austrijanac Jochann Puch jo 1901., imao je malenu zapremine i ugradio ga je u motocikl, no sve je ostalo na nivou prototipa. Jo poetkom prolog vijeka, 1902. godine, firma Barter- Fairz je proizvela bokser motor uzduno postavljen u okvir (slika 11.).

Sl.11. Firma Barter- Fairz je proizvela motocikl 1902. godine u koji je ugradila bokser motor Barter Joe je izmeu 1902. i 1905. konstruisao bokser 4T uzduni, vazduhom hlaeni dvocilindrini motor i ugradio ga na bicikl. Izradio je tako vie modela od 198, 346 i 676 ccm. Bio je genijalan tehniar, ali oajan poslovni ovjek, te mu kompanija ubrzo propada. Uspio je nagovoriti brau Douglas, inae vlasnike livnice gdje su i za njega lili, da preuzmu produkciju. Tako 1907. nastaje kompanija Douglas koja je 1914 godine proizvela uzduno postavljen bokser motor (slika 12).

SL.12. Uzduno postavljen bokser motor brae Douglas iz 1914. godin Britanci su se 1919. godine odluili za proizvodnju trocilindrinih bokser motora sa dva cilindra naprijed i jednim pozadi, popreno postavljenim u okvir motocikla (slika 13).

BOKSER MOTORI Ipak su se konaan odluili za najjednostavniju i najpraktiniju soluciju dvocilindrinog agregata, pa su tako krajem dvadesetih, a naroito u tridesetim godinama mnoge kompanije razvijale upravo ovakav tip motora. Francuzi niti Talijani nisu ostali duni. Tako su Francuzi tridesetih godina u kompaniji Gnome-Rhone takoe reproducirali poprene 4-T bokser motore raznih zapremina i tipova. Talijani su bili orijentisani na manje zapremine, pa je nekoliko kompanija proizvodilo razne dvotaktne ili etverotaktne bokser motore zapremine od 150-250 ccm. Najpoznatiji je Capiolo Cento 50 (stopedeset) iz 1953. Najvie kompanija motocikala s bokser motorima ima u Rusiji. U bivem SSSRu to je bilo vrlo popularno vozilo. Spomenut Eemo IRBIT 650 ccm, M 72 750 ccm iz ratne 1942. godine, zatim Komet 500i, Kiev 650/750 iz 1948 i 1954 godine, te konano Dnepr 750 ccm iz 1965. , Ural 650 ccm iz 1970., te Kussack 750 ccm iz 1974. godine. Svi redom su sliili BMW-ovim modelima sa sitnim izmjenama. Po slinom naelu Kinezi su za svoje potrebe i na svoj nain proizveli (i jo to ine) svoj bokser ChangJiang motocikl od 750 ccm, s bonom prikolicom ili bez nje. Prepoznajemo nekoliko kompanija s prepoznatljivim motorima ovog tipa, Honda Goldwing 4 i 6 cilindara, Ural 750, Dnepr 650, Donghai 750 itd. U svim sluajevima radi se o etverotaktnim motorima popreno postavljenim u okvir motocikla. Osim Hondinih modela, svi ostali su dvocilindrini. Najvie proizvedenih vojnih motocikala izradio je ameriki Harley Davidson. To su bili svima poznati modeli WL-A, gdje je A oznaavalo Army. Proizvedeno ih je dobrih 88000 primjeraka i jo toliko u rezervnim dijelovima. Poznati V 45 longitudinalno postavljen motor u okviru od elinih cijevi koncipiran je jo poetkom tridesetih godina. Radilo se o bokser motoru od 180 stepeni, popreno postavljenom u okvir motocikla [6].

SL.13. Ovdje vidimo britanski ABC iz 1919.godine

10

BOKSER MOTORI

Sl.14. Motocikli sa bokser motorima od 1923.godine do drugog svetskog rata Najvei proizvoa bokser motora je BMW. Za poetak proizvodnje motocikla kod BMW uzimaju 1923 godinu jer se tada pojavio prvi kompletno napravljen BMW, nosio je oznaku R32 (slika 15) i postavio je koncept koji se zadrao do dananjeg dana. Karakteristike tog prvog samostalnog motocikla su: Dvocilindricni vazduhom hladjeni bokser motor sa cilindrima koji tre iz siluete, suvo kvailo, automobilski mjenjac i kardanski prenos. Motor je iz 486 ccm izvlacio je 8,5 KS pri 3.000 o/min. i mogao je da dosegne do 97 km/h. 1926 godine dolo je do zamjenu umjesto R32 predstavljaju R42. Ovoga puta bokser motor iz 500 ccm izvlai 12 KS. Ve 1928 godine predstavljeni su naslijednici sa oznakama R52 za civilnu verziju i R57 za sportistu. Pojedini trkaki modeli dobijaju kompresor od 1927 godine. Tada je bokser davao od 29 do ak 55 KS . Iz tih trkakih motora razvijena je civilna verzija pa je 1928 godine predstavljen najvei BMW sa bokser motorom zapremine 750 ccm koji razvija 18 KS. Oznaka za taj najprestiniji model bila je R62.

Sl.15. Motorcikal sa bokser motor R32 Tridesete godine su znaile i neku vrstu revolucije u moto svjetu. Godine 1936 za potrebe Wehrmachta pravi se jo jedan jednocilindra sa oznakom R3. Zapremina mu je bila 305 ccm. R12 i R17 su bili unapreeni stariji modeli uz dodatak teleskopse viljuke, zato je R5 bio model koji je bio po svemu revolucionaran. Uz, naravno novi sistem vjeanja, imao je i bokser motor zapremine 494 ccm koji je razvijao 24 KS to je bilo dovoljno da se dostigne 140 km/h. Novo je bilo i to to su se brzine mjenjale nono. Sledee 1937 godine pojavljuje se i bokser agregat od 600 ccm koji razvija 18 KS.

11

BOKSER MOTORI Oznaka ovog modela je R6. Kod boksera od 500 i 600 ccm novina je zadnje vjeanje tako da se oznake R5 i R6 mjenjaju oznakama R51 i R61. Iako je 500 ccm bio ,,nabrijaniji'' ovoga puta sportska verzija nastaje iz modela od 600 ccm. Kada su 1941 godine prekinuli proizvodnju predstavili su moda i najpoznatiji BMW irom svjeta. To je bio model koji je imao oznaku R75. Dvocilindrini bokser zapremine 745 ccm izvlaio je 26 KS pri 4.000 o/min. Maksimalna brzina je bila 95 km/h. Proizvodnja modela R75 traje do 1944 godine. Godine 1948 BMW razvija dvotaktni bokser motor zapremine 125 ccm. Zbog postavljenog veeg limita, a i zbog jeftinejeg starta proizvodnje bokser od 125 ccm ostaje samo kao prototip. Uzet je predratni model R23 kojem je dodata etvorobrzinska mjenjaka kutija i bokser motor je bio neto snaniji. Oznaka prvog boksera poslije drugog svjetskog rata je R51/2. Ve sledee 1951 godine obnavlja se serija, pa bokser sada nosi oznaku R51/3 a kao novi model predstavljen je R67 sa bokser motorom zapremine 600 ccm. Sledee godine mjenja ga model sa oznakom R67/2, a ve postaje jasno da trite moe progutati i skuplje sportske modele pa predstavljaju i sportski model baziran na modelu od 600 ccm. Obnovljena je seruja modela sa bokser mainama. Do 1969 godine BMW nije predstavio niti jedan novi bokser model, ve je nastupao sa ovom serijom. Jedino to su radili je je povlaenje pojedinih modela sa trita. 1969 godinu mnogi zovu revolucionarnom. Prekinuta je proizvodnja i preostala tri modela. Novi modeli su imali malo ta zajedniko sa modelima koji su prestali sa proizvodnjom. Bokser motor je razvijen tako da su postojale verzije od 500, 600 i 750 ccm. Ram je bio drugaiji, 12V napon kao i dinamo snage 200 vati postaju standard. Da bi na neki nain oznaio novu seriju BMW svim modelima u nastavku dodaje oznaku ,,/6''. Ova serija je otila stepenicu vie pa nema vie modela od 500 ccm. Predstavljen je i najvei bokser sa znakom BMW-a od 900 ccm. Sada je ulazni model R60/6, sledea stepenica je R75/6 dok najprestiniji ima oznaku R90/6 sa bokser motorom zapremine 900 ccm i snage 60 KS. BMW se ponovo vraa u sportske vode predstavljanjem i sportske izgled modela od 900 ccm. Sada je ulazni model R60/6, sledea stepenica je R75/6 dok najprestiniji ima oznaku R90/6 sa bokser motorom zapremine 900 ccm i snage 60 KS. BMW se ponovo vraa u sportske vode predstavljanjem i sportske izgled modela od 900 ccm. Slovo ,,S'' je ponovo na kraju oznake poslije tri godine. U ovoj verziji najvei bokser agregat izvlai 67 KS to je bilo dovoljno da se moe dosegnuti 200 km/h. Oznaka tog sportiste je R90S. Opet poslije tri godine mjenja se kompletna serija, sa tim da najvei motor sada umjesto 900 ima 980 ccm. Umjesto serije ,,/6'' nastupa serija ,,/7'' pa se serija sastoji od sledeih modela: R60/7, R75/7,R100/7, R100S i kao novi model R100RS koji ima pune oklope. Sledee 1977 godine bokser od 750 ccm biva zamjenjen sa 800 ccm. Uz porast snage slijedi i nova oznaka, tako da sada imamo model R80/7. Godine 1978 predstavljaju manji bokser agregat zapremine 450 ccm. Oznaka tog modela je bila prosto R45. Agegat od 600 ccm je unapredjen tako da sada ima 650 ccm iz koje izvlai 50 KS. Motocikl sa tim motorom oznaavaju kao R65.

12

BOKSER MOTORI Nastavlja se i razvoj oklopljenih modela pa predstavljaju R100RT, koji za razliku od modela RS nudi udobniji poloaj sjedenja. Uz snaan bokser motor taj model postaje pravi ,,guta kilometara'' koji biraju putnici za prevaljivanje ogromnog broja kilometara. Ogoljena verzija ovog modela nosi oznaku R100T. Do poetka osamdesetih BMW je udvostruio seriju svojih modela. Ve 1980 godine proiruje seriju novim modelom. Serija modela sa bokser motorom od 800 ccm se iri pa predstavljaju i model R80ST koji je baziran na modelu R80GS sa tim da je ST bio vie opredeljen. Poto se bazirao na GS-u imao je monolever zadnje vjeanje. Trebalo je i ostale modele opremiti tim sistemom vjeanja pa 1984 godine R80ST biva zamjenjen modelom R80 Monolever, dok R80RT postaje R80RT Monolever. Najmanji bokser (R45 se prestao prizvoditi te godine) 1985 godine dobija oznaku R65 Monolever. Takodje taj model dobija i potpuno oklopljenu verziju koja nosi oznaku R65RT. Nema nastavka Monolever u nazivu jer nije postojao predhodnik. Ipak, mogue je naii na R65RT prije 1985 godine.

Sl.16. BMW motocikli sa bokser motorom (1969 1985) BMW je poetkom osamdesetih predstavio etvorocilindrini agregat sa cilindrima rasporedjenim linijski. Predstavljena je nova generacija putnog endura koji sada umjesto oznake R80GS ima oznaku R100GS. Uz poveanje zapremine poveava se i snaga koja sada iznosi 60 KS. Poto potranja za bokser agregatima ne opada poslije dvije godine pauze ponovo izbacuju na trite model R100RS Monolever. to se snage tie on je imao 60 KS to je nazadovanje jer je bokser motor razvijao i 90 KS. Medjutim, novi propisi su ga uguili. Sledee 1987 godine predstavljaju i veliki putni R100RT sa 60 KS. Da bi se zaokruila seriju bokser agregata predstavljen je i R65GS. Bokser agregat u ovom malom enduru razvijao je 27 KS. Ipak, na ,,K'' seriju se gleda kao budunost BMW-a, pa je 1988 godine predstavljaju K1 koji je predstavljao BMW-ovo vidjenje sportskog motocikla. Sada agregat umjesto dva ima etri ventila po cilindru i razvija ravno 100 KS. BMW je uao u devedesete interesovanje kupaca za boksere je ogromno pa 1991. godine izbacuju na trite dva modela, a to su R80R i R100R, to je zapravo bila oprotajna verzija jer su ta dva modela zadnji BMW-ovi motocikli sa vazduno hladjenim bokser agregatom. Sa snagom od 50, odnosno 60 KS nisu se mogli pohvaliti snagom.

13

BOKSER MOTORI Te 1991 godine serija BMW motocikla je inila 16 modela s' tim da su modeli sa bokser agregatima bili na zalasku karijere, dok je pojedinim modelima ovo bila i zadnja godina proizvodnje. Kod serijie ,,K'' modelu K100LT (slika 17.) je ovo zadnja godina proizvodnje. Serija modela se sastoji od (od najmanjeg ka najveem): R65 Monolever, R65GS, R80R, R80 Monolever, R80RT Monolever, R100R, R100RS Monolever, R100RT, R100GS, K75, K75S, K75RT, K100RS 4v, K1, K100LT, K1100L

. Sl.17. Serija K BMW modela K100LT Da bi odgovorio zahtjevima trita BMW konstruie novi bokser agregat. Oznaka tog novog motora je R259. Sa starim agregatom nema nita zajedniko osim poloaja i broja cilindara. Ovaj agregat ima vazduno-uljno hladjenje. Motor die preko etri ventila po cilindru. Iz zapremine od 1.085 ccm uz sve norme o zagadjenu izvlai 90 KS. Prvi model koji je predstavljen sa novom generacijom bokser agregata bio je sportskoturisticki R100RS. Iste godine predstavljen je i K100RS koji je isporuivao 100 KS. Dva sportsko-turistika modela predstavljeni iste godine sa razliitim konceptima agregata. Sledee godine serija sa bokser agregatima se iri pa se 1996 godine predstavlja i manji putni model sa oznakom R850RT. Predstavljena je verzija putnog endura sa manjim bokser agregatom pa imamo R850GS. Takodje je predstavljen model u klasi gdje BMW do tada nije imao predstavnika. To je tzv. ,,custom'' klasa. To je pokuaj BMW da udje u zabran Harley Davidsona i japanske konkurencije. U ovom modelu snaga agregata 50 KS koji nosi oznaku R850C. Kao i manji agregat tako je i vei ubaen u ,,custom'' linije. Snaga ovog veeg agregata je 61 KS.

14

BOKSER MOTORI

Sl.18. Serija BMW iz 1996 godine. Oznaka veeg modela je R1200C. Sa ovim ,,custom'' modelima prvi put je poeo da kopira tue stilove. Ipak kao najai bokser predstavljen je sportski R1100S. Ovdje najvei bokser motor razvija 98 KS. Paletom modela iz 1996 godine vidi se da BMW ne odustaje od bokser motora. Tada je serija inila sledee modele (od najmanjeg ka najveem): F650, F650ST, R850R, R850C, R850RT, R850GS, R1100R, R1100RT, R1100RS, R1100GS, R1100C, R1100S, R1200C, K1200RS, K1100LT i K1200LT 1999 godine predstavljena nova generacija endura sa bokser motorom od 650 ccm, oznaka ovog novog modela je F650GS. Vei bokser agregat je modifikovan i predstavljen je u nakedu R1150R i velikom enduru R1150GS. U ovim modelima ovaj agregat razvija 85 KS. Godine 2001 ponudjena je verzija sa bokser motorom od 650 ccm. To je model F650CS koji za pogon koristi kai. BMW je imao svoj boxer kup u kome su se takmiili za trke modifikovani modeli R1100S. Poto se 2003 godine boxer cup ukida oni na trite izbacuju race-repliku tog modela. Sa dodatim svjetlima i ostalim detaljima da bi se moglo registrovati u prodaju putaju najekstremniji motocikl sa dvocilindrinim bokser agregatom R1100S Boxer Cup Replica.

Da bi odgovorio tritu godine 2004 predstavljen je novi bokser agregat i to u

15

BOKSER MOTORI najpopularnijem modelu. Sada bokser agregat razvija 98 KS, dok novi ram donosi ogromnu utedu na teini. Na osnovu ve predstavljenog R1200GS 2005 godine predstavljeni su putni model R1200RT i sportsko-turistiki R1200ST. U ovim modelima veliki bokser razvija 110 KS. 2006 godine veliki bokser motor se proirio i u ostatak serije pa je predstavljena najnovija generacija sportaa R1200S. Takodje je zamjenjen i veliki R1150GS Adventure sa modelom R1200GS Adventure. Sportsko odeljenje uzelo je u ruke R1200GS, olakali su ga maksimalno i napravili veliki hard-enduro motocikl. Ovim modelom BMW je ponio titulu najsnanijeg u klasi ime postaje i prvi hard-enduro koji ima preko 100 KS. BMW ne odustaju od bokser agregata pa predstavljaju i najnoviju evoluciju nakeda, R1200R ima najvie od prvog R32. Ovdje bokser isporuuje 109 KS. Poto bokser motor nije rekao sve to ima da pokae predstavljen je i najekstremniji supermoto HP2 Megamoto. Snaga ovog motora je 110 KS. U 2008 godini bokser agregat je doveden do krajnjih granica u modelu HP2 Sport gdje motor izvlai 130 KS koji je za osnovu imao R1200S. Redizajnirani su i najprodavaniji modeli koji zadravaju isto ime pa se i dalje zovu R1200GS i R1200GS Adventure. Sada im je snaga poveana na 105 KS. Time, vie ne postoji bokser sa manje od 100 konja. Serija BMW za 2008 godinu izgleda ovako (slika 20) (od najmanjeg ka najveem): G450X, G650Xcountry, G650Xmoto, G650Xchallange, F650GS, F800GS, F800S, F800ST, R1200R, R1200S, R1200ST, R1200RT, R1200GS, R1200GS Adventure, HP2 Enduro, HP2 Megamoto, HP2 Sport, K1200R, K1200R Sport, K1200S, K1200GT, K1200LT.

Sl.19. Serija BMW- za 2008. godinu Druga velika ka kompanija koja je ugraivala bokser motore u svoje modele je Honda. Honda je 1975. godine poela da proizvodi model koji je imao oznaku Gold Wing GL 1000 koga je pokretao bokser motor (slika 20.).

16

BOKSER MOTORI

Sl.20 Honda GL1000 Gold Wing iz 1975 godine Godine 1985 prikazana je Gold Wing GL 1200 LTD to je zapravo limitirana verzija modela Aspencade sa jo opreme kao to je: bokser motorem, ubrizgavanje goriva, automatsko podeavanje nivoa zadnjeg kraja itd . Sledee 1986 godine zamjena za LTD je Gold Wing GL 1200 SE koji nudi jo vei alternator (500 W) i jo raskonije boje i bokser motor (slika 21.).

Sl.21. Honda GL1200 GoldenWing iz 1985 godine Novi model, u pravom smislu te rijei, prikazan je 1988 godine sa imenom Gold Wing GL 1500 (slika 22). Za pogon je zaduen estocilidrini bokser motor, ovoga puta sa zapreminom od 1520 ccm. Godine 1990 osim bazine verzije pojavljuje se i model Gold Wing GL 1500 SE sa bokser motorom. Godine 1991 pojavile su se verzije sa poznatim imenom Interstate sa bokser motorom (koja se proizvodila do 1996 godine) to je bila bazina verzija bez podeavanja visine suvozakih nogostupa, bez interkoma i sa osnovnim radio aparatom.

17

BOKSER MOTORI

Sl.22. Gold Wing GL 1500 iz 19bb godine Hondom EVO6 ima ugraen estocilindrini bokser motor od 1800 cm3, slian onome iz modela Gold Wing. CB 1100F i CB 1100R su dva retro koncepta s etvorocilindrinim vazduhom hlaenim bokser motorom koji prvenstveno osvajaju svojim izgledom u stilu 1970-ih. Poslije trianest godina, tanije 2001 godine, prikazan je novi model Gold Wing GL 1800 (slika 23). Ovoga puta motor ima ubrizgavanje, dok je zapremina 1832 ccm i dalje rasporedjena u est cilindara u bokser konfiguraciji.

Sl.23. Gold Wing GL 1800 iz 2001 godine 2.2. Primjena bokser motora kod automobila Godine 1896., Karl Benz izmislio je prvi motor sa unutranjim sagorijevanjem sa horizontalno, suprotnim postavljenim klipovima. Prvi takav model koji je proizveden je Benz "Velo" (slika 24), a prva serijska proizvodnja je poela 1923. godine.

18

BOKSER MOTORI

Sl.24. Karl Benz "Velo" model iz 1894 godine Volswagen je 1934. godine koristio vazduhom hlaen bokser etvorocilindrini motor koji je ugradio kod volwagen Bube (slika 26) a ugraivao ga je i kod volswagenovih vozila Beetle SP2 ( iz 1970. godine.) i Karman Ghia ( iz 1963. godine ). Kasnije su nastali dodatni modeli iz volswagena Tip 2 bus (slika 27.) i volkswagen Tip 3 vozila (slika 28.).

Sl.26. Volkswagen Buba

Sl.27. Volkswagen tip 2

19

BOKSER MOTORI

Sl.28. Volkswagen tip 3 Godine 1948 Preston Taker je konstruisao bokser motor sa est cilindara i ugradio ga u automobil zvani Tacker Torpedu (slika 25).

Sl.25. Tucker Sedan iz 1948 godine Citroen je ugraivao vazduhom hlaen bokser etvorocilindrini motor kod Citroen 2CV (slika 29) od 1948. do 1990. godine i Panhardu, oba vozila su nastala pod uticajem BMW bokser etvorocilindrinpg motora. 1987 Citroen je ugradio bokser benzinski etvorocilindrini motor u Citroen 2CV 6 charleston zapremine 602 cm3 i snage 22 KW / 30 KS.

Sl.29. Citron 2CV 1960 godine Chevorlet je ugradio vazduhom hlaen etvorocilindrini bokser motor kod Chevorlet Corveta OHV (slika 30). Po istoj su tehnologiji nastali i Ami 6, 8, Dyana, Mehari i LN, a etvorocilindarski bokser ugraivao se i u model GS.

20

BOKSER MOTORI

Sl.30. Corvair Corveta OHV kabriolet Godine 1963. kod Porshea se koriste vazduno hlaeni bokser etvorocilindrini motor i bokser estocilindrini motori u modelu Porche 911 i Porche 356 (slika 31).

Sl.31. Porsche 356 kabriolet Bokser etvorocilindrini motor koriscen je u Alfa Romeu Alfasud (slika 32) od 1970. do 1986., Alfa Romeo Sprinter (slika 33), 33 i u ranijim verzijama kod 145-ice. Poslednji od modela 145-ice je imalo 1712 ccm bokser etvorocilindrini motor, 16 ventila , proizvedenog sa 137 bhp (102kW).

Sl.32. Alfa Romeu Alfasud

Sl.33. Alfa Romeo Sprinter

21

BOKSER MOTORI Subaru je koncepciju etvorocilindarskog bokser motora prvi put upotrijebio u modelu FF-1, koji se proizvodio od 1968. do 1972. Te je godine Subaru predstavio slavnog pretka Legacyja - model 4WD Station Wagon, koji je uz etvorocilindarski bokser imao i prvi ukljuivi 4x4 pogon. 1989. godine Subaru je koristio etvorocilindrini bokser motor kod Subaru Leone 1.8 DL. Zapremina ovog motora je 1783 cm3 a razvijao je snagu od 100 KW/136 KS i imao je pogon na sva etri tocka. 1989. godine Subaru je koristio takoe bokser etvorocilindrini motor i ugradio ga kod Subaru Legacy 1.8 4wd.Ovaj bokser motor se odlikovao zapreminom od 1800 cm3 i snagom od 66 KW / 90 KS i imao je pogon na sva etri toka. 1991. godine Subaru je ugradio bokser motor kod Subaru LIBERO E 12 koji se odlikovao zapreminom od 1189 cm3 i snagom od 38 KW/52 KS. 1992. godine Subaru je koristio bokser motor kod Subaru Legacy 2,0. Ovaj motor se odlikovao zapreminom od 2000 cm3 i snagom od 75 KW/102 KS (slika 34). Subaru je ugradio bokser motor u Subaru Forester GLX koji se odlikovao zapreminom od 1997 cm3 i snagom od 92 KW/125 KS i imao je pogon na sva etri toka. Subaru je tako ugraivao bokser motore od 1968. godine sve do danasnjih dana, zakljuno sa zadnjim modelima Legacya, Tribeca, Impreza i Outbaka predstavljenim na Beogradskom i Frankfurtskom sajmu automobila, a koje emo opirnije pomenuti u poglavlju o savremenim Subaruovim vozilima i nihovim bokser motorima.

Sl.34. Subaru Legacy iz 1997. godine. 2.3. Primjena bokser motora kod aviona Generalno, avioni koriste vazduhom hlaene bokser motore sa etri cilindra i bokser motore sa est cilindara koji se izrauju u kompanijama poput Lycoming, Continental, itd. Ultra laki avioni su koristili bokser motore u Rotax 912 kao to je primjer kod Jabiru 2200 (slika 35). Bokser motor je korisen kod aviona tipa AVIA FL.3, Lasta, MD-3 Ryder, Dynamic, ZODIAC i drugima o kojima emo dalje govoriti [10].

22

BOKSER MOTORI

Sl.35. Avion JABIRU 2200 koga pokree bokser motor AVIA FL.3 (kasnije poznat kao Lombardi FL.3, slika 26) je bio italijanski avion dvosjed s jednim krilom, projektovan u avionskoj kompanije AVIA (Anonima Vercellese Industria Aeronautica). FL.3 je jednostavan niskokrilni jednokrilac s fiksnim podvozjem pokretan jednim Continental C-85 klipnim bokser motorom od 85KS (63kW). Prvi avion je poletio 1939. godine a njegova proizvodnja je privremeno obustavljena kada je poeo Drugi svjetski rat. Proizvodnja je nastavljena i nakon rata 1947. kada je kompaniju preuzeo Lombardi. Do 1948. proizvedeno je oko 700 aviona.

SL.36. Avion Avia/Lombardi FL.3 Lasta je jedan laki komponelisani avion namijenjen za poetnu i osnovnu obuku. Pokree ga jedan estocilindrini bokser motor snage 220 Kw (300 kS) Lycoming AEIO540 sa dvokrakom metalnom elisom Hartze II (slika 37).

Sl.37. Lasta avion za obuku pilota koga pokree bokser motor

23

BOKSER MOTORI MD-3 Ryder je ultralaki avion metalne konstrukcije (slika 38). Pokree ga motor ROTAX 912UL, bokser etvorocilindrini, etvorotaktni klipni motor s kombinovanim hlaenjem, membranskom pumpom za gorivo i elektrinim paljenjem.

Sl.38. MD-3 Ryder je ultralaki avion metalne konstrukcije. Dynamic je jednomotorni, dvosjed, niskokrilac, ultralaki avion (slika 39), sendvi konstrukcije od stakloplastike i karbonskih vlakana sa tricikl podvozjem. Pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) - bokser etvorocilindrini, etverotaktni, klipni motor s kombinovanim hlaenjem, mehanikom membranskom pumpom za gorivo, elektrinim paljenje i ugraenim reduktorom.

Sl.39. Dynamic avion koga poree motor ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) bokser sa 4 cilindra TL-2000 STING & STING RG su zadnja generacija aviona proizvedena u TLULTRALIGHT fabrici aviona (slika 40). Pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 HP (SUL 100 HP) - bokser sa etri nasuprotna cilindra, etvorotaktni klipni motor sa kombinovanim hlaenjem, mehanikom membranskom pumpom za gorivo, elektrinim starterom i integriranim reduktorom.

24

BOKSER MOTORI

Sl.40. TL-2000 STING & STING RG avion pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 HP (SUL 100 HP) bokser 4 nasuprotna cilindra Eurostar je ultralaki avion kompanije Evektor (slika 41) koja ima tradiciju proizvodnje aviona stariju od 35 godina (slici 50). Pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) (ULS 100 KM) - bokser etvorocilindarski, etverotaktni klipni motor s kombiniranim hlaenjem, mehaniko-membranskom pumpom za gorivo, elektrinim paljenjem i ugraenim reduktorom.

Sl.41. Eurostar avion koga pokree motor: ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) (ULS 100 KM) - bokser - 4 cilindra ZODIAC (slika 432) je okretan avion koji objedinjuje karakteristike kolskog aviona, rutnog i aviona za uivanje u letenju. Razvijeni su ZODIAC CH601 XL, ZODIAC CH601 HD i CH601 UL. CH601 HD i CH601 UL pokree motor ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) bokser etvorocilindarski, etvorotaktni klipni motor s kombinovanim hlaenjem i mehaniko-membranskom pumpom za gorivo. CH601 XL pogoni motor ROTAX 912 ULS 100 Ks - bokser etvorocilindarski, etverotaktni, klipni motor s kombiniovanim hlaenjem (membranska pumpa za gorivo, elektrino paljenje, airbox sa grijanjem karburatora).

Sl.42. ZODIAC avion koga pokree bokser motor sa etiri cilindra

25

BOKSER MOTORI

3. SAVREMENI AUTOMOBILSKI BOKSER MOTORI

Bokser motor je i danas u primjeni kod mnogih savremenih automobila. Ovaj tip motora u svojim vozilima primjenjuju ili su primjenjivale kompanije kao to su Ferrari, Porshe, Saab i drugi, a najvie je zastupljen kod Subaruovih vozila [4]. 3.1. Benzinski bokser motori Ferrari je 2000. godine na salonu automobila u Parizu predstavio benzinski bokser motor ugraen kod njegovog modela Ferrari Testarossa (slika 43). Testarosse je imao centralno smjeten 12 cilindrini bokser motor s etiri ventila po cilindru i etiri bregaste osovine u glavi najvee snage od 390 konja pri 6300 okretaja u minuti. Testarossa je postizao zavidne performanse. Za ubrzanje do 100 km/h trebalo je svega 5.3 sekunde, a kazaljka brzinomjera zaustavljala se na maksimalnih 299 km/h [4].

Sl. 43. Ferrari Testarossa iz 2000 godine Novi Saab 9-2X, model koji je nastao na osnovi Subaru Impreze, svoju e svjetsku premijeru doivjeti na salonu automobila u Los Angelesu 2009. godine (slika 45). S obzirom da je nastao na osnovi Impreze, novi Saab odlikuje pogon na sva etiri toka. Osnovni motor e biti Subaruov 2.5-litarski atmosferski bokser motor, dok e ga u snanijem verziji pokretati 2,0-litarski bokser turbo snage 227 KS.

Sl.44. Novi Saab 9-2X

26

BOKSER MOTORI Porsche je tagoe ugraivao bokser motore kod svojih novijih modela Porsche 911 GT2 (2007 godine), Porsche 911 turbo kabriolet (2007. godine), Porsche 997 Turbo (2008. godine), Porsche 911 GT3 RSR (2009. godine), Porsche 911 turbo kabriolet je predstavljen 2007. godine na salonu tjunera u Esenu (slika 46) i on je koristio estocilindrini 3,6 litarski bi-turbo bokser motor, koji sada umesto 353kW/480KS i 620Nm razvija 630KS i 820Nm obrtnog momenta, to je dovoljno za ubrzanje do 100 km/h za samo 3,5 sekunde i maksimalnu brzinu od 345 km/h.

Sl.45. Porsche 911 turbo kabriolet Porsche je predstavio 2007. godine Porsche 911 GT2 (slika 47) koji dostie 100 km/h za 3,7 sekundi, a maksimalna brzina je 329 km/h to je bre od 911 Turbo i od 911 GT3 koji nema turbo-punja. U njega je ugraen estocilindrini benzinski bokser motor od 3,6 litara zapremine i ima snagu od 530 KS.

Sl.46. Porsche 911 GT2 Porsche je predstavio u Frankfurtu 2008. godine Porsche 997 Turbo (slika 48), koji je imao estocilindrini bokser motor. Maksimalna snaga je poveana na (368 kw) 500 KS pri 6000 o/min, to je dovoljno da ubrza do 100 km/sat za 3,7 sekundi. Maksimalni obrtni momenat mu je 650 Nm .

27

BOKSER MOTORI

Sl.47. Porsche 997 Turbo Porsche je 2009. godine predstavio i Porsche 911 GT3 RSR (slika 49) koji sa svojom teinom od 1245 kg sadri 4.0 L V6 bokser motor koji razvija 450 KS pri 7800 rpm i 430 Nm obrtnog momenta pri 7250 rpm. Motor je uparen sa estostepenim sekvencijalnim mjenjaem koji snagu prenosi na zadnju osovinu, koja je prenosi na 18 inne tokove.

Sl.48. Porsche 911 GT3 RSR Kako smo naveli naveu primjenu bokser motor je naao kod Subarua. Nova generacija Forester krosera, savremenih Subaru vozila predstavljena je 2002. godine (slika 50) i konstruisana je na platformi modela Impreza. Pogon, mjenjai i benzinski bokser motori su bili identini onima u modelu Impreza.

Sl.49. Nova generacija Foorester kroser 2002 godine

28

BOKSER MOTORI Naredna generacija Forester krosera (slika 51) je predstavljena 2003. godine i proizvodila se sve do 2008. godine. Kao i kod prethodne generacije, modeli ove generacije su koristili kompletan koncept modela Impreza. Ova generacija je donela poveane dimenzije kao i nove i snanije bokser bazne atmosferske benzince, sa radnom zapreminom od 2,0 litara i 150 KS, u verziji sa turbo punjaem - 225 KS [4].

Sl.50. Forest krosera predstavljen 2003 Subaru je zvanino predstavio 2009 godine novu generaciju Impreza WRX STI B modela na Sajmu automobila u Tokiju (slika 52). Nova generacija poseduje 2,5 litarski benzinski bokser motor, koji uz pomo turbo punjaa proizvodi 300 KS, a uparen se sa najnovijom generacijom pogona na svim tokovima (simetrini AWD).

Sl.51. Impreza WRX STI B Na salonu u Frankfurtu 2009. godine Subaru e predstaviti novu generaciju modela Legacy i Outback.

29

BOKSER MOTORI

Sl.52. Automobil Subaru LEGACY Legacy (slika 53) pokreu dva etvorocilindrina benzinska motora zapremine 2,0 i 2,5 litra. Outback (slika 55), u principu ini krosover verziju modela Legacy karavan. Veinu motora inie bokser benzinci zapremine 2,5 litara. Specijalno je prikazan i najsnaniji benzinac - estocilindrini benzinski bokser motor zapremine 3,6 litara.

Sl.53. Automobil Subaru Outback Subaru vozila su izloena i na meunarodnom salonu automobila u Beogradu sa svojim novim modelima. Prikazano je osam Subaruovih modela i to: Impreza 1.5 hatch, Impreza 1.5 sedan, Impreza WRX STI 2.5, Forester 2.0, Forester 2.0, Legacy 2.0 D, Outback 2.0 i Tribeca 3.6 B(slika 54).

Sl.54. Tribeca pogled spread

30

BOKSER MOTORI Po prvi put je izloena Tribeca (slika 55) sa restilizovanom karoserijom i novim benzinskim bokser motorom, a premijerno na beogradskom salonu automobile je izloene Impreza sedan i STI kao i novi benzinskim bokser motor u modelima Forester, Legacy i Outback.

Sl.55. Tribeca pogled sa strane Svi su modeli Subaru Impreze sa motorima 1.5l i 2.0l, osim verzije STI iji bokser benzinskog motor ima manju zapreminu, a ostali Subaruovi modeli imaju bokser motore zapremine preko 2 litra. 3.2. Bokser dizel motori Bokser dizel motori se nijesu ugraivali kod vozila do 2009. kada je Subari prestavio na sajmu automobile u Frankfurtu prvi na svijetu bokser dizel motor sa suprotno cilindrima. On je taj bokser motor ugradio u Forester, Legacy i Outback modele za 2009. O karakteristikama ovoga motora emo govoriti u daljem tekstu.

31

BOKSER MOTORI

4. SUBARU DIZEL BOKSER MOTOR

Prvi Subaru dizel motor u bokser konfiguraciji ugraen je u Forester, Legacy i Outback modele. Ti modeli su predstavljeni na sajmu automobila u Frankfurtu 2009. godine, I namenjeni su evropskom tritu [5]. Ovi bokser diesel motori (slika 56) karakteriu se kompaktnom i malom teinom, to je omogueno visokom krutou dobijenom od horizontalno postavljenog motora i korienjem cilindrinog bloka od legure aluminijuma. Druga kljuna osobina je beumnost ovog motora, koju su omoguili suprotno postavljeni klipovi ime se ukidaju sile inercije i stvaraju rotacije bez trenja, koje redukuju vibracije. Povrh svega toga, Subaruov Bokser Diesel motor prua odlian odziv na ubrzanje, ime omoguuje sportsku vonju, uz istovremenu izuzetno ekonominu potronju goriva i nisku emisiju tetnih materija.

Sl.56. Subaru bokser dizel motor Subaru u svoja vozila ugrauje bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor i bokser dizel 2.0litarski DOHC motor. Bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor (slika 59) je lagan i kompaktan motor, uprkos svojih 6 cilindara. Taj motor je savreno balansiran, nisko postavljen i isporuuje 180 kW (245 KS). Direktan sistem varijabilnog otvaranja ventila udruen sa sistemom aktivne kontrole rada ventila prua dobro podizanje broja obrtanja preko cijelog podruja rada motora uz smanjene vibracije i poveanje snage. Objedinjen sa SI-DRIVE odabirom rada motora nudi ugodan reim rada.

32

BOKSER MOTORI

Sl.57. Bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor Subaru bokser dizel 2.0-litarski motor (slika 60) s njegovim DOHC mehanizmom i sistemom aktivne kontrole rada ventila (AVCS) obezbeuje dobro ubrzanje i odgovarajuim balans uz stalno pulsiranje izduvnog sistema. Ovaj motor se odlikuje ne samo linearnim ubrzanjem nego takoe i bogatim zvukom bokser motora.

Sl.58. Bokser dizel 2.0-litarski motor Ovaj dizel motor je veoma okretan i dobro reaguje na promjenu brzine vozila (dodavanje gasa). S aktivnom kontrolom ventila (Active Valve Control System) i posebno razvijenim 4-2-1 ispusnim sistemom jednake duzine poboljava snagu, ekonominost i ekoloku stranu vozila. Dizel motor je kao to smo ranije naveli ugraen kako u Legacy, tako i u Outback modele za 2009. godinu. U budunosti se planira ugradnja bokeser dizel motora i u druge modele.

33

BOKSER MOTORI

4.1 Konstruktivne karakteristike motora

4.1.1. Tehnika specifikacija Uporedne karakteristike bokser dizel motora i EJ20 (etvorocilindarski motor) i EZ30 (estocilindarski motor) benzinskih motora prikazane su u tabeli 1 [5].

Tab.1. Tehnika specifikacija 4.1.2. Cilindarski blok motora Cilindarski blok motora je izraen od legure aluminijuma kako bi se maksimalno poveale mogucnosti izuzetno krute bokser konfiguracije. Da bi se postiglo idealno sagorevanje dizel goriva, u poreenju sa benzinskim motorom hod klipa je produen za 11 mm, dok je unutranji prenik cilindra skraen za 6 mm.

34

BOKSER MOTORI BOXER DIESEL BOXER petrol

Sl.59. Uporeivanje gabaritnih dimenzija bokser benzinca i bokser dizela Ostvaren je dui hod klipa bez poveanja ukupne irine motora (slika 62). Povrh toga, osni razmak cilindara sveden je na 98,4 mm, to je slino estocilindrinom benzinskom bokser motoru (EZ30), dok taj razmak kod etvorocilindrinog benzinskog bokser motora (EJ20) iznosi 113 mm. Ovim je postignuto smanjenje duine bloka motora za 61,3 mm, ime je ostvarena jo kompaktnija konstrukcija. Koriste se veoma vrste glave cilindara koje mogu da izdre visoke pritiske sagorevanja. 4.1.3. Poluzatvoreno kucite Pri dizajniranju bloka korien je poluzatvoren tip (slika 60) koji je potvrdio svoju izdrljivost kod benzinskih motora s turbo punjenjem. To je povealo krutost u zoni zaptivaa glave motora. Cilindarski blok sa poluzatvorenim deklom

Sl.60. Izgled cilindrskog bloka sa poluzatvorenim deklom

35

BOKSER MOTORI 4.1.4. Umetnuti metalni leajevi Svih pet glavnih leajeva (slika 61) kolenastog vratila (leeih) u cilindarskom bloku (tokom procesa livenja) ojaani su metalnim kompozitom, ime se postigao izuzetno nizak nivo buke zahvaljujui visokoj vrstoi i slinom termikom koeficijentu irenja kao i kod kolenastog vratila.

Sl.61. Leite od posebne eline legure 4.1.5. Dodatni kanali za hlaenje Izmeu cilindrinih otvora napravljeni su prorezi koji imaju ulogu kanala za vodeno hlaenje, ime je poboljan efekat hlaenja. 4.1.6. Klipovi Za proizvodnju klipova (slika 62) su korieni materijali velike vrstoe kako bi izdrali visoke pritiske koji nastaju prilikom sagorevanja dizel goriva.

Sl.62. Klipovi bokser motora Kanali za hlaenje postavljeni su izmeu klipova, pri emu se motorno ulje ubrizgava u unutranjost klipa pomocu mlaznica, pa se tako poboljava hlaenje klipova (slika 63).

36

BOKSER MOTORI

Sl.63. Kanal za hlaenje, eksploataciona komora i uljna mlaznica 4.1.7. Klipnjaa Veliku pesnicu klipnjae karakterie asimetrian profil (slika 64), koji poveava preciznost prilikom sklapanja i okruglost (pravilan oblik) povrine koja nalee na letei rukavac kolenastog vratila ime je smanjeno trenje.

Sl.64. Asimetrino postavljena klipnjaa To je takoe doprinelo maksimalnom smanjenju rotacione putanje, to je omoguilo korienje produenog hoda klipa unutar kompaktnog cilindarskog bloka. 4.1.8. Radilica (kolenasto vratilo) Kolenasto vratilo (Radilica) (Slika 65) velike vrstoe podvrgnuta je povrinskoj obradi kako bi izdrala visoke pritiske koji se kod dizel motora generiu prilikom sagorevanja. Rezultat superiorne konfiguracije bokser motora je znatno manja masa nego to je to sluaj kod rednih motora[5].

37

BOKSER MOTORI

Sl.65. Koljenasto vratilo sa klipovima 4.1.9. Sistem razvoda i napajanja goriva 4.1.9.1. Glava cilindra Zbog visokih pritisaka, koriene su ojaane glave cilindara motora. Klackalica: kompaktna s niskim trenjem zaglavnika (end pivot type) je koritena u kombinaciji s duplim bregastim sistemom (DOHC) [5]. 4.1.9.2. Rad ventila Prenik usisnih ventila je optimizovan tako da omoguava veoma dobar protok i vrtloenje vazduha, ime je poboljana efikasnost sagorevanja. 4.1.9.3. Usisni kanali Usisni kanali: kombinacija vrtlonog kanala i optimizovanog prenika usisnog ventila rezultuje intenzivnim vrtloenjem vazduha. 4.1.9.4. Pogon bregastog vratila Za pogon bregastog vratila koristi se visoko izdrljiv prenos lancem koji moe da podnese promene momenta izazvane radom dizel motora. Klackalice sa valjkom: koriste se kompaktne klackalice niskog koeficijenta trenja sa obrtnim valjkom na kraju u kombinaciji sa dvostrukim bregastim vratilima u glavi motora (DOHC). Uklanjanjem balansnog vratila doslo je do smanjenja tezine motor i do smanjenja momenta inercije ime je dovelo do mirnijeg rada mnotora (slika 66).

38

BOKSER MOTORI

Sl.66. Uporeivanje momenta inercije balansnog vratila Subaru Bokser Motora i momenta inercije kod Porche 4.0 L6 V bokser motora 4.1.9.5. Sistem zajednickog voda (Common-Rail) Radi postizanja to boljih performansi, za napajanje gorivom koristi se sistem zajednikog voda (common rail sistem) sa pritiskom od 1800 bara (slika 67).

Sl.67. Sistem zajednikog voda (common rail sistem) 4.1.9.6. Solenoidni brizgai Koriste se posebno dizajnirani skraeni brizgai zahvaljujui emu je zadrana ukupna irina motora kao kod benzinskog motora, uprkos poveanom hodu klipa.

39

BOKSER MOTORI 4.1.9.7. Turbo-kompresor Radi maksimalnog iskorienja kompletnog radnog opsega motora primenjen je turbokompresor sa promenljivom geometrijom. Turbo-kompresor (slika 68) je smeten ispod motora i direktno povezan sa katalizatorom radi postizanja to boljih ekolokih karakteristika. Ovakav poloaj takoe je doprineo i niem teitu motora.

Sl.68. Turbo-kompresor 4.1.9.8. Dual Active Valve Control System Dugaak hod motora omoguuje glatku vonju u niskim do srednjih brzina. Kada se koristi zajedno sa Dual Active Valve Control System-om kontroliui usisni i ispsni sistem, te novi lanani prenosni mehanizam, motor prua 350 Nm (35.7 kgfm) momenta sile. 4.1.9.9. Izduvni sistem Izduvni sistem je fino podeen za optimalan rad sa dizel motorom. 4.1.10. Sistem za kontrolu emisije izduvnih gasova Sistem za kontrolu emisije izduvnih gasova sastoji se od oksidacionog katalizatora, filtera vrstih estica (DPF) i ureaja za recirkulaciju izduvnih gasova (EGR). Preista gasova je smeten ispod motora zajedno sa turbo kompresorom. Ureaj isporuuje preiene izduvne gasove po EURO 4 standardu, ne remetei nisko teite Subaruovog horizontalnog bokser motora i transmisije za simetrini pogon na sva etiri toka. Na ovaj nain u potpunosti su ispotovani EURO 4 standardi.

40

BOKSER MOTORI 4.1.10.1. Oksidacioni katalizator Oksidacioni katalizator je smeten ispod motora zajedno sa turbo-kompresorom. Katalizator pretvara nesagoreno gorivo u vodu i ugljendioksid i razdvaja ih. Konstrukcija ureaja je vrlo kompaktna tako da se katalizator aktivira odmah posle startovanja motora. Kad temperatura naraste do 300C katalizator generie NO2 koji oksidie sakupljene estice u filteru vrstih estica (DPF). 4.1.10.2. Filter vrstih estica (DPF) estice iz izduva dizel motora efikasno se sakupljaju u ugljeninom filteru unutar preistaa vrstih estica (DPF) (slika 69). Kad u toku vonje temperatura dostigne 600C sakupljene estice sagorevaju i izbacuju se kroz izduvni sistem.

Sl.69. Filter vrstih estica 4.1.10.3. EGR sistem (za recirkulaciju izduvnih gasova) EGR sistem se koristi radi zadovoljenja EURO 4 standarda vezanih za regulaciju kvaliteta izduvnih gasova. Ohlaeni izduvni gasovi se vraaju u komoru za sagorevanje radi smanjenja temperature sagorevanja i redukcije emisije NOx (azotnih oksida). 4.1.11. Sistem za oslanjanje motora Koristi se hidraulino oslanjanje motora radi jo boljeg priguenja vibracija i boljih manipulativnih karakteristika.

41

BOKSER MOTORI 4.1.12. Komora za sagorijevanje i drugi djelovi Kod bokser motora su specifino izvedene komore za sagorijevanje i rasprivanje goriva (slika 70) [5].

Sl.70. Komore za sagorijevanje i drugi djelovi

4.2. Performanse motora

4.2.1. Mala masa, kompaknost i izuzetna krutost Osni razmak cilindara je redukovan, a levi i desni blok koji dre kolenasto vratilo obezbeuju izuzetno krutu konstrukciju, to je omoguilo primenu aluminijumskih legura za izradu cilindarskog bloka kako bi se smanjila ukupna masa motora. Na ovaj nain stvoren je dizel motor kategorije do dva litra (slika 71), izuzetno male mase i sa performansama koje ga svrstavaju u sam vrh klase.

42

BOKSER MOTORI

Sl.71. Dizel motor kategorije do dva litra 4.2.2. Nivo vibracije i buke Kretanje klipova kod bokser motora je sinhrono (slika 72), ime se uspeno doprinosi ponitavanju harmonijskih oscilacija drugod reda (oscilacije koje imaju dvostruko veu frekvenciju od radilice), koje kod oveka izazivaju neprijatan oseaj.

Sl.72. Kretanje klipova Ovakva konfiguracija svodi vibracije na minimum, tako da nema potrebe za ugradnjom balansnog vratila koje nalazimo u veini klasinih rednih i motora V konfiguracije. Kolenasto vratilo je kratko u izuzetno kruto, ime se postie smanjenje buke usled vibracija karakteristinih za klasine dizel motore.

43

BOKSER MOTORI

Sl.73. Uporeivanje unutranje buke kod razliitih motora (Subaru bokser dizel i Porche 4.0 L V6 bokser motor ) Smanjenju buke doprinele su zatitne maske. Donja maska je poveana tako da se protee ispod prenosnog mehanizma, a pod koji priguuje zvuk izmenjen je na nain da je postavljen dupli sloj materijala za zatitu od buke.

Sl.74. Uporeivanje nivoa vibracije Subaru Bokse Dizela sa Porche 4.0 L V6 bokser motorom sa balansirajim vratilom i bez balansirajueg vratila. Izolacionom materijalu poklopca motora dodat je tinsulat radi zatite od visokofrekventnih zvukova motora. Poveana je debljina pregradnog zida kako bi se dodatno doprinelo smanjenju buke unutar vozila. 4.2.3. Ubrzanje - Inercioni moment motora Posledica vrhunske izbalansiranosti kod bokser konfiguracije jeste niska rotaciona inercija i manje trenje izmeu kliznih delova unutar motora. Rezultat je izvanredan odziv motora na komandu sa papuice gasa (slika 75).

44

BOKSER MOTORI

Sl.75. Uporeivanje vremena ubrzavanja vozila u drugom i treem stepenu prenosa kod Saubaru bokser dizela i Subaru 2.0L Gasoline 4.2.4. Ekoloke performanse i ekonominost Motor se odlikuje visokim obrtnim momentom, a istovremeno izlazi u susret i EURO 4 standardima. Konstrukcija motora takoe obezbeuje najekonominiju potronju goriva u klasi putnikih vozila s pogonom na etiri toka.

Sl.76. Mogunost smanjenja emisije estica primjenom nove vrste filtera estica. Bolji stepen iskorienja goriva: zahvaljujui redukovanim gubicima pri trenju u motoru i maksimalno smanjenom prenosnom i pogonskom sistemu na sva etiri toka, postignuta je ekonominija potronja goriva. Smanjena emisija ugljen dioksida (slika 76) zbog poboljanog iskorienja goriva. Putnika vozila sa ugraenim bokser dizel motorom najbolja su u ekolokom pogledu u klasi vozila sa pogonom na sva etiri toka. Bokser dizel motor je u skladu je sa EURO 4 standardima [5] .

45

BOKSER MOTORI

5. ZAKLJUAK
Bokser motor je motor kod koga su cilindri postavljeni pod uglom od 180 stepeni jedan naspram drugog i pri tom stvaraju efekat boksa. Koncept bokser je patentirao je 1896. godine inenjer Karl Benz, osam godina nakon toga je poeo proizvodnju prvih automobile. Jochann Puch jo 1901. godine prvi ugradio bokser motor kod motocikla, na osnovu ovoga koncepta se i danas ovi motori ugrauju kod vozila Kod automobila ugradnja bokser motora je poela 1943. godine kod Volswagena i to kod Volswagen Bube, i ovi motori su se ugraivali u automobile sve do danasnjeg dana. Ovi motori su takoe nali primjenu kod aviona i to najee u konpanijama kao to su Lycoming i Continental. Savremene automobilske kompanije kao to su Ferrari (Ferari testarosa), Porshe (Porsche 911 GT2, Porsche 911 turbo kabriolet, Porsche 997 Turbo, Porsche 911 GT3 RSR), Saab (Saab 9-2X) i drugi su ugraivali u svoja vozila benzinske bokser motore a u novije vrijeme Subaru je ugradio dizel motore.Karakteristike ovog dizel motora su: nisko teziste, beuman rad, odlian odziv na ubrzanje, izuzetno ekonomina potronja goriva i niska emisija tetnih materija. Najvioe disel motora ovoga tipa ugradio je u svoja vozila Subaru i to u svojim modelima: Impreza, Forester, Legacy, Outback i Tribeca. Dizel bokser motor je prvi put prestavljen na sajmu automobila u franfurtu 2009 godine i to u dvije verzije: bokser dizel 3.0-litreni DOHC motor i bokser dizel 2.0-litreni DOHC motor. Najznaajnije karakteristike ovih motora su da su izuzetno kruti i male mase, nivo vibracije i buke im jer smanjen. Takoe imaju izuzetno ubrzanje (odziv papuice gasa) i odlikuju se ekokolo performansama i zadovoljavaju euro 4 standarde. Primjenu bokser motora u svojim vozilima za 2010 godinu najavile su kompanije Subaru i Peugeot kod automobila. Subaru je na njujorkom sajmu automobila 2009. godine najavila proizvodnju nove Imprezu za 2010. godinu u koju e biti ugraen bokser motor. Outback linija za 2010. godinu ukljuivat e tri 2.5i modela s poboljanim etverocilindrinim 2,5-litarskim boxer motorom snage 170 KS (127 kW). Tri Outback 3.6R modela e koriste esterocilindrini 3,6-litarski boxer motor snage 256 KS kojim se upravlja preko automatskog elektronskog mjenjaa s pet stepeni prenosa. Svi Outback modeli za 2010. godinu standardno su opremljeni Vehicle Dynamics Control sistemom (kontrola dinamike vozila) koji kombinuje sposobnost kontrolisanja stabilnost i trakcije. Porsche je najavio prezentaciju Porsche 911 GT3 RS za 2010. godine. Porsche 911 GT3 RS pokree novi 3,8-litreni bokser motor koji se nalazi i u modelu GT3, ali u RS verziji ima 15 KS vie, tako da razvija najveu snagu 450 KS.

46

BOKSER MOTORI

6. LITERATURA
[1] Motori sa unutranjim sagorevanjem, II deo Konstrukcija motora, Miodrag C. ivkovi, Mainski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1980. [2] Motorna vozila, Duan Simi, Nauna knjiga, Beograd, 1988. [3] Motorna vozila, Boidar Nikoli, Danilo B. Nikoli, Radoje Vujadinovi, Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, Institut za transport - Podgorica , Podgorica, 2006. [4] Internet:http://www2.autoportal.hr/200802201449/Nove-tehnologije/SkupainaprednakoncepcijaOdSpaeekadoPorschea911/ menu-id-72.html [5] Internet: http://Automobilizam.net/subarubokserdize motor/ [6]Internet:http://lin12.mojsite.Com/~motopuls/images/stories/TESTOVI/T079/ 079PO_Vojni_ motocikli.pdf [7] Internet: http://dns1.vjesnik.hr/Pdf/2003%5C10%5C19%5C34A34 .PDF [8] Internet: http://hr.wikipedia.org/wiki/Motor [9] Internet: http://wikicars.org/en/Flat_engine [10] Internet: http://www.Airservice.hr

47