Koleg,

pr shkak t voness me postimin e prezentimeve n web-site t Fakultetit Ekonomik (shih prezentimet m posht), testi i par nga lnga Biznes Ndrkombtar shtyhet pr ditn e premte (25 nntor 2011). Pr detajet tjera ju informoj t mrkuren gjat msimit t rregullt. Msimdhnsi i lnds, Dr. Petrit Gashi

Biznesi ndrkombtar dhe globalizimi

Fakulte6 Ekonomik, UP
Biznes Ndrkombtar

Prmbajtja e prezen6mit
} Biznesi ndrkombtar: } Cili sht objek6 i studimit t biznesit ndrkombtar? } Pse angazhohen rmat n biznesin ndrkombtar? } Cilt jan faktort e rritjes s biznesit ndr. sot? } Cilat jan mnyrat e angazhimit n biznesin ndrkombtar? } Globalizimi:
} } } }
2

Koncepte kye; Ins6tucionet globale; Faktort nxits t globalizimit; Argumentet pr dhe kundr globalizimit.

Objek6 i biznesit ndrkombtar

} Krijimi i tregut global apo globalizimi; } Rrethina (poli6ke, ekonomike, sociale,

kultura); } Mnyrat e depr6mit n treg (ekspor6, nn- kontraktuesit, inves6met, licencimi, franshiza, aleancat strategjike, etj.) } shtjet tjera brenda rms, si strategjia, organizimi, ak6vitetet, R&D, kapitali human, etj
3

Arsyet e angazhimit t rmave n biznesin ndrkombtar

} T zgjerojn shitjet apo tregun; } T gjejn burime (kapital dhe teknologji); } T diversikojn burimet pr shitjet dhe

furnizimet;

Faktort prcaktues t rritjes dhe mnyrat e angazhimit n biznesit ndrkombtar

} Faktort:

Zhvillimi teknologjik; } Liberalizimi i tregut botror;

}
}

Zhvillimi i ins6tucioneve pr t mbshtetur dhe lehtsuar treg6n ndrkombtare;

Rritja e konkurencs globale. Ekspor6, nn-kontraktuesit, inves6met, licencimi, franshiza, aleancat strategjike, etj.

} Mnyrat:
}

Globalizimi
} Globalizimi i referohet tendencave drejt nj

ekonomie globale m t integruar dhe t ndrvarur;

ekonomit botrore po lvizin nga sistemet rela6visht t izoluara nga kuzimiet/barrierat n treg6 dhe inves6me, pastaj nga distanca, zonat kohore, gjuha, si dhe dallimet n sistemin ligjor e kulturat n ekonomi t hapura ku barrierat n treg6 dhe inves6me po zvoglohen; distanca po zvoglohet si rezultat i zhvillimeve n teknologji; kultura po njsohet; dhe ekonomit nacionale jan duke u shkrir n ekonomi t ndrvarura dhe integruara, duke krijuar kshtu nj sistem unik global.

Globalizimi (vazh.)
}

Globalizimi i tregjeve bashkimi dhe unikimi i tregjeve nacionale historikisht t ndryshme n nj treg t madh global;
Dallimet prezente, edhe pse tendencat drejt unikimit jan evidente, si n shije t konsumatorve, kanaleve t distribuimit, sistemin e vlerave (kulturat e ndryshme), sistemet n t cilat operojn bizneset, e veanrisht sistemin ligjor.

Globalizimi i prodhimit zhvendosja e prodhimit n lokacione me kosto m t ult dhe kualitet m t lart t faktorve t prodhimit;
Synim gjithashtu edhe zgjerimi i tregut.

Ins6tucionet globale
} e globalizimit t tregjeve e t prodhimit

nevojn pr ins6tucione formale t cilat do ta menaxhojn, rregullojn, mbikqyrin tregun global, si dhe t promovojn marrveshje mul6laterale me qllim t funksionimit t sistemit global t biznesit.
Marveshja e Prgjithshme mbi Tarifat dhe Treg6n (GATT); nga 1994 Organizata Botrore e Treg6s (WTO)
Funksioni: mbikqyrja e sistemit botror t treg6s; Objek6v: ulja e barrierave pr treg6 dhe inves6me.

Ins6tucionet globale (vazh.)

Fondi Monetar Ndrkombtar (IMF)
Funksioni: mbajtja n vij e sitemit monetar ndrkombtar. Huadhns i fundit pr qeverit n telashe (lender of last resort). Funksioni: zhvillimi ekonomik Huadhnie pr projektet n infrastruktur. Sigurimi i paqs prmes bashkpunimit ndrkombtar si dhe siguris kolek6ve.

Banka Botrore (WB)

Kombet e Bashkuara (UN)

Faktort nxits t globalizimit

1. Zvoglimi i barrierave n qarkullimin e lir t mallrave, shrbimeve dhe kapitalit;
GATT/WTO: 8 runde negociatash
Rundi i fundit i Dohas;

Agjenda: ulja e tarifave n produkte industriale, shrbime, dhe produkte bujqsore; zvoglimi i subvencioneve n prod. bujqsore, zvoglimi i barrierave n inves6me (veanrisht cross-border), dhe limi6mi i shfrytezimit t ligjit an6damping.

2.

Ndryshimet teknologjike, sidomos n teknologji komunikimi, prpunim informatash, dhe teknologji transpor6;

10

Faktort nxits t globalizimit (vazh.)

}

shpenzimet transpor6t shprndarja gjeograke e prodhimit u b m ekonomike; inovacionet teknologjike (t prfolura m lart), shpenzimet reale t informacioneve , gj q mundsoi krijimin dhe menaxhimin e leht t sistemeve prodhuese t shprndara gjeograkisht.
}

Implikimet n prodhimin global;

inovacionet teknologjike rrjete komunikuese globale t lira (psh. www ) tregje globale elektronike. shpenzimet transpor6t kosto m t ulta pr transpor6n e produkteve/shrbimeve, duke lehtsuar krijimin e tregjeve globale.
11

Implikimet n tregun global;

Deba6 mbi globalizimin

}

Globalizimi dhe vendet e puns:

Kundr: i barrierave n treg6/inves6me shkakton e vendeve t puns n sektorin prodhues n vendet e avancuara; i barrierave n treg6/inves6me u mundson kompanive t zhvendosin ak6vitetet n vende me kosto m t ult (sidomos paga m t ulta); Kto kompani eksportojn vende pune , duke rritur papunsin dhe ulur standardin jetsor. Pr: Treg6a e lir (liberalizimi i treg6s) do t u mundsoj shteteve t specializohen n prodhimin produkteve dhe shrbimeve n t cilat kan prparsi krahasuese; Kur nj ekonomi i prkushtohet liberalizimit t treg6s, me siguri se do t ket dislokim t ak6vite6t ekonomik q nuk do t i prgjigjet sicilit sektor t ekonomis mirpo ekonomia n trsi do t prtoj.

12

Deba6 mbi globalizimin (vazh.)

}

Globalizimi poli6kat e puns ambien6;

Kundr: Zhvendosja e ak6vite6t ekonomik n vendet me kosto t ult t prodhimit bhet me qllim t pr6mit nga mungesa/(mos- zba6mi) e ligjit pr t mbrojtur puntort si dhe ambien6n;
Aplikimi i standardeve strikte t puns dhe ruajtja a ambien6t rrit koston e rms.

Pr: mbrojtja e puntorve dhe ambien6t sht n raport t drejt me zhvillimin ekonomik t nj vendi
Meqense treg6a e lir ndikon pozi6visht n rritjen ekonomike t nj vendi Zhvillimi ekonomik i nj vendi do t ndikonte n zba6min e rregullave m strikte n vendin e puns dhe mbrojtjen e ambien6t Andaj, prfundimisht, treg6a e lir ndikon n mbrojtje m t madhe t puntorve si dhe ndotje m t vogl t ambien6t.

13

Deba6 mbi globalizimin (vazh.)

}

Humbja e sovranite6t t vendit:

Kundr: fuqia e qeverive nacionale po bie vazhdimisht dhe nj pjes t kompetencave t tyre po transferohen t organizatat si UN, WTO, EU, etj. Pr: kto ins6tucione jan t krijuara pr realizimin e interesave kolek6ve (pra, t antarve t tyre); Fuqia e tyre sht e limituar nga ajo far pajtohen vet qeverit nacionale t vendeve. si rezultat, fuqia qndrore mbetet me qeverit nacionale e jo me organizatat supranacionale.

14

Sot
Teorit e tregtis ndrkombtare:
Adam Smith: Teoria e Prparsive Absolute; David Ricardo: Teoria e Prparsive Krahasuese; Teoria Heckscher-Ohlin; Teoria e bazuar n Ciklin Jetsor t Produktit; Teoria e Re e Tregtis; Michael Porter: Teoria e Prparsive Konkuruese Nacionale

Teoria e Prparsive Absolute [1]

Adam Smith (Wealth of Nations, 1776):
Nj vend ka prparsi absolute n prodhimin e nj produkti kur sht m efiient se do vend tjetr i cili e prodhon t njjtin produkt; Vendi duhet t eksportoj ato produkte n t cilat ka prparsi absolute e t importoj ato produkte n prodhimin e t cilave sht m pak efiient se vendet tjera Shembull:
SHBA Gruri (thas/or) Plhura (metra/or) 6 4 UK 1 5

Teoria e Prparsive Absolute [1]

SHBA-t prparsi absolute dhe specializohen n prodhimin e grurit; UK prparsi absolute dhe specializohet n prodhimin e plhurs; E para teori e bazuar n tregtin e lir;
Dora e fshehur, e jo qeveria, prcakton at se far importohet dhe eksportohet;

Kjo teori nuk tregon se far do t ndodh me vendin i cili ka prparsi absolute n prodhimin e t gjitha produkteve;
Ky vend nuk do t prfitonte nga tregtia e jashtme; Teoria e Prparsive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin jan n t njjtn vij me Smithin dhe sqarojn dilemen e shtruar m par;

Teoria e Prparsive Krahasuese [1]

Rikardo (Principles of Political Economy, 1817):
nj vend duhet t specializohet n prodhimin e atyre produkteve t cilat i prodhon me efiiencn m t madhe dhe t importoj ato produkte n prodhimin e t cilave sht m pak efiient edhe nse kjo do t thot t blej t mira nga vendet tjera t cilat do t mund ti prodhonte vet n mnyr me efiente n krahasim me to. prparsit krahasuese arrihen bazuar n differencat n nivelin e produktivitetit; Bazohet n logjikn e tregut t lir;

Teoria e Prparsive Krahasuese [2]

Shembull:
Gruri (thas/or) Plhura (metra/or) SHBA 6 4 UK 1 2

SHBA-t kan prparsi absolute n prodhimin e t dyja produkteve; SHBA-t prparsi m t madhe krahasuese dhe specializohen n prodhimin e grurit (raporti 6:1 krahasuar me 4:2); UK-ja disavantazh m t vogl krahasues dhe specializohet n prodhimin e plhurs (raporti 2:4 krahasuar me 1:6).

Heckscher-Ohlin (1919 & 1933):

prparsit krahasuese t nj vendi varen nga ajo se sa ai vend sht i pasur me faktor t prodhimit (veanrisht me burime natyrore); Bazohet n logjikn e tregut t lir; Vendi do t eksportoje produkte intenzive n ato pasuri t cilat i posedon dhe importoj ato produkte q jan intensive n faktort t cilt nuk i posedon.

Teorit e tjera t tregtis ndrkombtare [1]

Raymond Vernon Cikli Jetsor i Produktit (1966):
heret n fillim produkti prodhohet dhe eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur produkti pranohet ndrkombtarisht, prodhimi i tij fillon edhe n vende tjera. Prfundimisht, sikur sygjerohet nga teoria, i njjti produkt mund t importohet nga vendi ku sht shpikur.

Teorit e tjera t tregtis ndrkombtare [2]

Paul Krugman Teoria e Re e Tregtis (1970tat dhe 80-tat):
Bazohet n arritjen e ekonomive t shkalls nga firmat;
Prmes ndikimit t ekonomive t shkalls, tregtia mund t rris llojllojshmrin e produkteve n treg dhe uljen e shpenzimeve mesatare t ktyre produkteve; Modelimi i ekonomive jo-konstante t shkalls dhe konkurencs monopolistike nga Stiglitz & Dixit n 1979;

Diamanti i Porter-it si sistem

Nodhit e rastit STRATEGJIA E FIRMS, STRUKTURA & KONKURENCA

PASURIT N KAPITAL DHE FAKTORIN NJERI

KUSHTET E KRKESS

INDUSTRIT E LIDHURA DHE ATO PRKRAHSE Qeveria

Diskutim
Identifikoni cilt jan sektort t cilt kan potencial pr eksport n Kosov dhe prshkruani kmbimet e ktyre sektorve me botn e jashtme n kontekst t teorive t diskutuara.

Hyrje

Dallimet n biznesin ndrkombtar nga ai vendor; Sistemet politike, ekonomike, dhe legale; Dallimet n zhvillimin ekonomik; Dallimet dhe implikimet e tyre n BN: prfitimet, kostot, dhe risku.

Biznesi vendor vs. ndrkombtar

Dallimet n sistemin politik, ekonomik, legal, edhe n nivelin e zhvillimit ekonomik; Kompleksitet m i madh n zhvillimin e biznesit ndrkombtar;
Lokacionin e prodhimit q siguron minimizimin e kostove dhe maksimizimin e vlers s shtuar; Cilat tregje t hyjn e cilat ti evitojn; konsiderojn aspektete etike pr shfrytzimin e zbraztirave n ligj (ambient dhe kushtet e puns diskutuar m par); t vendosin mbi formn e deprtimit n treg (tregti apo prodhim); etj.

Ti njohin rregullat me t cilat udhhiqen tregtia e jashtme dhe investimet;

T konsiderohet edhe mundsia e intervenimit t qeveris edhe pse kjo e fundit mund t jet e prkushtuar pr liberalizim;

Biznesi realizohet n vende me valuta t ndryshme;

T konsiderohen ndryshimet konstante n normat e kmbimit.

Sistemet politike [1]

Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve :

1. Kolektivizmi vs. individualizmi; Kolektivizmi: nevojat kolektive jan mbi lirin individuale (Platoni Marksi);
Format: Komunistt & social demokratt.

Individualizmi: orientim sipas s cilit individi duhet t jet i lir n synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli, Mill, Smith);
Indvidualizmi sht i ndrtuar mbi 2 premisa: Sigurimi i lirive individuale dhe liris s shprehurit; Niveli m i lart i mirqenies sociale arrihet prmes prmbushjes s synimeve individuale nga vet individi e jo nga ndonj organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do t diktonte se far sht n interesin e prgjithshm.

Sistemet politike [2]

Sistemet politike:
2. Demokracia vs. totalitatizmit;
Demokracia: qytetart jan t prfshir drejtprdrejt n vendimmarrje; Totalitarizmi
Demokracia individualizmi; Totalitarizmi: t drejtat e garanuara n demokraci jan inekzistente; Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani & Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania, Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e viteve 30-t dhe 40-t).

Sistemet ekonomike

Ekonomia e tregut; Ekonomia e komanduar; Ekonomit mikste;

Zhvillimi ekonomik

Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal zhvillimi ekonomik i nj vendi;

BN analizojn indikatort (shih: World Development Indicators n www):
GNI (Gross National Income) t ardhurat totale t marra nga banort e nj vendi;
GNI nuk llogarit koston e jetss; Andaj indikatort llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);

GDP (Gross Domestic Product); Rritja e indikatorve tregon nivelin e zhvillimit potencial t vendit apo rajonit. Indeksi i Zhvillimit Njerzor (Human Development Index)

Sistemi ligjor

Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit; Sistemet/praktikat ligjore:

Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonit e saj);
Bazohet n tradit (apo n historin ligjore t vendit), praktikat e mparshme (rastet t cilat jan paraqitur n gjykata), dhe zakon (far vendimi sht marr n rastet t cilat jan paraqitur para gjykatave);
Krijon fleksibilitet t madh n vendimmarrje.

Civil (Civil Law) (mbi 80 vende n bot: Franca, Gjermania, Japonia)

Bazohet n nj numr t madh t ligjeve t detajizuara;

Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar n msimet Islame; gjat shekullit 20 edhe ai
Hindu dhe Judaik)

Bazohet n msimet fetare.

Implikimet e sistemeve t ndryshme ligjore n BN [1]

Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar n vend;
N sistemin zakonor: shum i specifikuar; N sistemin civil: i shkurt dhe m pak i specifikuar;

N nivel ndrkombtar, kur sistemet ligjore jan t ndryshme, operon CIGS (UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods).

Implikimet e sistemeve t ndryshme ligjore n BN [2]

T drejtat pronsore (Property rights): edhe pse ligjet ekzistojn, ato nuk mbrohen;
u referohen t drejtave ligjore mbi shfrytzimin dhe prfitimet e caktuara si rezultat i pronsis mbi faktort e prodhimit; T drejtat pronsore mund t cenohen nga:
Aksionet private: hajnit, piratimi, krcnimet, dhe t ngjajshme nga individt apo grupet e caktuara; Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report); kur zyrtart (psh. qeveritart) prfitojn t ardhura, resurse, apo pron nga pronart; duke vendosur tatime m t larta, krkuar licenca t shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa kompenzim; Kjo arrihet prmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.

Implikimet e sistemeve t ndryshme ligjore n BN [3]

Mbrojta e prons intelektuale (softuert kompjuterik, skenari i filmit, kngt, formula kimike pr nj barnisht, etj.)
Kto ligje jan stimul pr inovacione dhe pun kreative; Patentt, t drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit (brand) vendosin t drejtat pronsore mbi pronn intelektuale. BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) brenda WTO-s.

Siguria e produktit & detyrimet tjera;

Ligjet mbi sigurin e produktit dhe detyrimet kur produkti shkakton lndime, dmtime apo vdekje;
Ekzistojn ligji civil (q krkon kompenzim monetar pr dmtimin) dhe ai kriminalistik (parasheh pages apo edhe burgim pr dmtuesit).

Dallimet n sisteme dhe implikimet e tyre n BN

Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kan ndikim:
N fitimet, koston, dhe riskun me t cilin ballafaqohen BN; N mnyrn se si bizneset n vende t ndryshme duhet menaxhuar; dhe, N strategjin t ciln duhet ndjekur BN-e.

Sistemi politik, ekonomik, & ligjor prcakton edhe nivelin e prgjithshm t atraktivitetit t nj vendi pr t operuar apo investuar (shih World Bank Doing Business in 2012).

Dallimet n Kultur dhe Biznesi Ndrkombtar

Fakulteti Ekonomik, UP Biznes Ndrkombtar

Sot
Kultura: specifikat Kultura dhe dimensionet e saj

Kultura: specifikat
Kultura sistem i vlerave dhe normave t prbashkta pr nj grup njerzish q kur t trajtohen s bashku paraqesin nj stil/mnyr t caktuar t jets (Hofstede & Namenwirth; Weber); Vlerat ide abstrakte mbi at se far grupi (shoqria) mendon se sht e mir, e drejt, dhe e dshirueshme;
Prfshijn pikpamjet e shoqris mbi lirit, demoracin, t vrtetn, sinqeritetin, lojalitetin, prgjegjsit kolektive, grat, seksin, martesn, etj.

Normat rregulla shoqrore t cilat prcaktojn nj udhzues t sjelljes s mir n shoqri. Normat prcaktojn rregullat sociale mbi t cilat bazohen raportet midis njerzve. Shoqri grup individsh t cilt ndajn vlera dhe norma t prbashkta.
Mbi bazn e vlerave prcaktohen dhe justifikohen normat.

Kultura dhe dimensionet e saj [1]

Religjioni

Struktura Sociale Kultura, normat dhe sistemi i vlerave Gjuht

Filozofia Politike

Filozofia Ekonomike

T diskutuara n javn e kaluar

Edukimi

Kultura dhe dimensionet e saj [2]

Struktura sociale i referohet forms s organizimit shoqror t shoqris;
2 dimensionet e strukturs sociale:
1. Shkalla sa favorizohet individi ndaj grupit;
Aty ku favorizohet individi (vendet perendimore) sht i sprehur individualizmi dhe ndrmarrsia. Aty ku grupi sht fokus (shoqria tradicionale Japoneze) suksesi sigurohet nga qllimi i prbashkt (presioni brenda grupit).

2. Shkalla se sa sht e stratifikuar/kastifikuar shoqria;

Kto shtresa prcaktohen n baz t t ardhurave, t kaluars s familjes, dhe profesionit.

Kultura dhe dimensionet e saj [3]

Religjioni prcakton sistemin e etiks (kryesisht);
Etika grup principesh morale apo vlerash mbi t cilat prcaktohen sjelljet; (shih Barro & McCleary, 2003)

Kultura dhe dimensionet e saj [4]

Gjuha ndihmon n definimin e kulturs;
Vendet me shum gjuh jan vende me shum kultura; Gjuha e folur dhe me shenja;

Kultura dhe dimensionet e saj [5]

Fakte mbi gjuht botrore (nga National Geographic):
N vitin 2007 jan folur 6,912 gjuh t ndryshme; 83 gjuh (prfshir ktu gjuhn mandarine, spanjishtn, anglishtn, dhe gjuhn hindu) dominojn n tr botn me 80% t pupullsis; M tepr se gjysma e gjuhve t bots flitet nga m pak se 1% e popullsis s bots; M pak se 3000 vet e flasin gjuhn Urarina n Amazon; Halkomelem flitet nga 200 banor n Kanad; Tofa flitet vetm nga 25 njerz n Siberi; Linguistt parashohin se deri n fund t shek. 21 vetm gjysma e gjuhve q sot fliten mund t fliten edhe ather; Shkenctart vlersojn se q nga viti 1600, nga planeti jan zhdukur rreth 1,200 bim dhe shtaz t njohura (q prbn 7% t totalit). Sot llogatiten 40% t gjuhve n rrezik t zhduken si rezultat i globalizimit.

Kultura dhe dimensionet e saj [6]

Edukimi determinant e prparsive krahasuese nacionale (Michael Porter);
Edukimi faktor i rndsishm n zgjedhjen e lokacionit t biznesit ndrkombtar;
Procesi i aglomerimit/lokalizimit/klasterve;
Fuqia puntore e edukuar dhe e koncentruar n hapsir t caktuar.

Edukimi prcakton kulturn n vendin e puns;

Politika Ekonomike n Tregtin Ndrkombtare

Biznes Ndrkombtar
Fakulteti Ekonomik, UP

Hyrje
Klasikt dhe roli i qeveris n tregtin ndrkombtare; Intervenimet e qeveris n tregtin ndrkombtare; Integrimi ekonomik rajonal.

Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:

LIBERALIZIMI I TREGTIS

Instrumentet e politiks tregtare [1]

Instumentet tarifore:
Tatimet n importe;
Llojet: specifike (ngarkes fikse pr produktin e importuar) & bazuar n vler; Prfituesit: qeveria & prodhuesit; Humbsit: konsumatort;

Instrumentet e politiks tregtare [2]

Instrumentet jo-tarifore:
Definimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):
Vshtirsia elementare n prkufizimin e BJT sht se ato jan t definuara me at far nuk jan. BJT jan pengesa t natyrs jo-tarifore. Madje definimi i tyre sht edhe m i prgjithshm se aq, sepse ky term prdoret pr t prfshir edhe intervenimet n politikn tregtare si jan subvencionet q shrbejn pr t stimuluar dhe jo pr t zbrapsur tregtin, andaj edhe logjikisht nuk mund t konsiderohen si 'barriera' n tregti. BJT prfshijn edhe ato politika dmtuese t tregtis si jan kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare t eksportit. Ato prfshijn gjithashtu nj gam t gjer politikash potenciale, ndoshta edhe ato q nuk jan aplikuar ende e q ndikojn n mnyr indirekte n mimet dhe/apo sasin e kmbimit.

Instrumentet jo-tarifore t politiks tregtare [1]

Subvencionet;
Format: huazime n kesh, kredi me kushte t volitshme; lirim nga tatimet, pjesmarrja e qeveris n kapitalin e firms. Qllimet: (1) kompanit e vendit t jen konkurent me kompanit importuese; dhe, (2) deprtimi n tregjet e eksportit. Politika Tregtare Strategjike;
Subvencionet kanal pr t prfituar nga first-mover advantage;

Instrumentet jo-tarifore t politiks tregtare [2]

Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere t eksportit;
Przierja n mes t kuotave dhe tatimeve pr importe;

Komponenta vendore n prmbajtjen e produktit dhe kushtzimet pr miks t produkteve; Politikat administrative; Politikat anti-damping.

Arsyet pr intervenimin e qeveris n tregtin ndrkombtare

Faktort Politik:
Mbrojtja e vendeve t puns dhe e industrive; Siguria nacionale; Kundrveprimi; Mbrojtja e konsumatorve; Realizimi i qllimeve t politiks s jashtme; Mbrojtja e drejtave t njeriut

Faktort Ekonomik:

Mbrojtja e industrive q jan n fazn iniciale t zhvillimit; E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO Politika Tregtare Strategjike;

Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [1]

Integrimi ekonomik rajonal: marrveshje mes vendeve n nj rajon gjeografik me qllim t zvoglimit apo eliminimit t barierave tarifore dhe jo-tarifore n qarkullimin e produkteve, shrbimeve, dhe faktorve t prodhimit; Nivelet e integrimit rajonal:
1. Marveshjet e tregtis s lir (FTA) eliminon barierat tregtare n mes t vendeve;
European Free Trade Association (EFTA). Sot antar Norvegjia, Islanda, Lihtenshtajni, dhe Zvicrra.

2.

Union doganor vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojn politik tregtare t prbashkt;
Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)

Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [2]

4. Tregu i prbashkt - vendet heqin barierat tregtare, aplikojn politik tregtare t prbashkt, dhe lejojn lvizjen e lir t faktorve t prodhimit;
Pr shum vite BE, ndrsa tani ka lvizur n drejtim t integrimit edhe m t thell; MERCOSUR (Argjentina, Brazili, Paraguaji, dhe Uruguaji)

5.

Unioni ekonomik prfshin lvizjen e lir t faktorve t prodhimit, aplikimin e politiks tregtare t prbashkt, si dhe valutn e prbashkt, harmonizimin e sistemit tatimor, dhe politik t prbashkr monetare;
Bashkimi European edhe pse shume vende nuk kan aplikuar valutn e prbashkt, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshm n vendet antare; BE-ja pjesrisht; Parlamenti European nga 1970.

6.

Unioni politik;

Faktort pro dhe kundr integrimit rajonal

Argumentet pro integrimit:
Argumentet ekonomike bazohen n faktin se tregtia e lir u mundson vendeve t specializohen n prodhimin e produkteve dhe shrbimeve n t cilat kan prparsi komparative; Argumentet politike jan t lidhura me zbutjen e animoziteteve n mes t vendeve;

Argumentet kundr integrimit:

Industrit mund t ndikohen negativisht nga tregtia e lir; Humbja e sovranitetit t vendit.

Operacionet e bizneseve ndrkombtare

Biznes Ndrkombtar Fakulteti Ekonomik, UP

Hyrje
Strategjit e deprtimit n tregjet;
Vendimet rreth hyrjes n tregjet e huaja; Format e deprtimit n tregjet e huaja; Aleancat strategjike.

Vendimet kryesore rreth hyrjes n tregjet e huaja [1]

1. N cilat tregje t deprtohet;
n Varet nga potenciali afatgjat i atij tregu pr t gjeneruar fitim;
Fitimi sht funksion i [a] madhsis t tregut; [b] pasuris (fuqis blerse) s konsumatorve; [c] potenciali i rritjes s ksaj pasurie t konsumatorve (q varet nga rritja ekonomike);

2.

Momenti i hyrjes n tregun e huaj;

n n Firma q deprton si e para n treg gjeneron prfitimet n kuadr t konceptit first-mover advantage; Deprtimi i hershm n treg i ka rreziqet e veta;
Shpenzimet fillestare (pioneering costs); kostot pr t msuar rregullat e lojs, edukimi i konsumatorve, etj.

Vendimet kryesore rreth hyrjes n tregjet e huaja [2]

3. N far shkalle t deprtohet n treg;
n Deprtim rapid apo i fuqishm; tregon pr prkushtim strategjik afatgjat t firms n at treg;
Firma duhet ti konsirderoj rreziqet dhe inercionin (mungesn e fleksibilitetit) q sht e lidhur me deprtimin rapid t tregje t huaja;

n Deprtim n shakall t ult;

Kjo shrben si faz para deprtimit rapid/masiv n tregun e huaj;
Kjo qasje i mundson kompanis ti msoj teket e tregut dhe t informohet mbi t para se t marr vendime pr zgjerim t mtutjeshm;

Format e deprtimit n tregjet e huaja [1]

1. Eksporti; n Prparsit: [a] kosto e ult pr deprtim n tregun e huaj; [b] rreziku m i ult pr tu ndikuar firma n rast t dshtimit; n Mangsit: [a] barrierat e ndryshme tarifore dhe jo-tarifore prezente; [b] shpenzimet e transportit;

Format e deprtimit n tregjet e huaja [2]

2. Projektet elsi ndor (turnkey projects) kontraktori obligohet ti kryej t gjitha aspektet e projektit pr klientin, prfshir ktu edhe trajnimin e personelit operues;
Mnyr pr t eksportuar teknologjin e procesit n vendet e huaja; Aplikohet n vendet ku deprtimi i IJD-ve sht i kufizuar; Prezente n industrit e rafinimit kimik, nafts, metalike, farmaceutike, industri ku investimet jan t mdha;

Prparsit: [a] mnyr pr t prfituar nga teknologjia e procesit; [b] rreziku m i ult se pr IJD-t; Mangsit: [a] mundsia q firma e cila e realizon projektit tia krijoj vetes konkurencn; [b] nse ajo far ofron firma n form t turnkey project sht prparsi kompetitive e firms ather kjo do t thot se sht duke ia shitur t njjtn konkurencs.

Format e deprtimit n tregjet e huaja [3]

3. Licencimi i jepen t drejtat nj kompanie pr shfrytzimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit, t drejtave autoriale, trademarks, etj.;
Prparsit: [a] shpenzimet dhe kostot e ulta; Mangsit: [a] kompania qe e jep licencn nuk ka kontroll t fuqishm mbi at q e merr; [b] mund t krijoj konkurenc;

Format e deprtimit n tregjet e huaja [4]

4. Franshiza e ngjashme me licencimin mirpo aplikohet n projekte m afatgjata;
N kt rast franshizori prve q ofron at far ofron prmes licencs ajo prcakton edhe mnyrn e brjes s biznesit; Licencimi n prodhim; franshiza n shrbime; Prparsit dhe mangsit t ngjashme me licencimin, por jo edhe aq te shprehura sa n rastin e licencimit;

Format e deprtimit n tregjet e huaja (vazh.)

5.
n n

Investimet e prbashkta;

6.

Investimi 100%;
n

Prparsit: [a] firma investuese prfiton nga njohurit q ka firma vendore pr at treg; [b] shpenzimet ndahen n mes t partnerve; Mangsit: [a] firma q investon rrezikon dhnien e teknologjis t vet; [b] mungs e kontrollit t mjaftueshm; [c] konfliktet e mundshme n mes t partnerve rreth qllimeve dhe prioriteteve t firms;

Kjo mund t realizohet prmes: [a] greenfield investment, apo [b] duke e bler nj kompani ekzistuese;

Prparsit jan t lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndrsa mangsit jan t lidhura me rreziku e madh q n kt rast bartet dhe kostot;

Alenacat strategjike
Alenacat strategjike kan t bjn me marrveshjet q lidhen n mes t konkurentve ekzistues apo atyre potencial;
Suksesi i alencave strategjike varet nga faktort n vijim:
Zgjedhja e partnerit me t cilin duhet ndar vizionin, t synojn qllime t njjta strategjike, dhe t mos jet oportunist; Struktura e aleancs do t duhej t evitonte oportunizmin, marrjen e teknologjis dhe know-how, etj. Menaxhimit i aleancs do duhej krijuar raporte interpersonale midis menaxhmentit t firmave q hyjn n raporte t tilla;

Prparsit: [a] aleancat e tilla mund t lehtsojn deprtimin n treg; [b] ndarjen e kostove fikse n krijimin e produkteve t reja; [c] aleancat mundsojn komplementaritet n njohuri; Mangsit: [a] mundsi pr konkurencn t prvetsoj teknologjin dhe tregjet;