T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

CNC LAZERLE KESME

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1......................................................................................... 3 1. CAD PROGRAMI KULLANIMI............................................................................ 3 1.1. CADin Tanm ................................................................................................. 3 1.2. CAD Koordinat Sistemi .................................................................................... 3 UYGULAMA FAALYET..................................................................................... 9 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 11 RENME FAALYET-2....................................................................................... 14 2. RESMN CNC LAZERLE KESME FORMATINA EVREN TEZGAHLAR .................................................................................................................................... 14 2.1. CNC Tezgahlar................................................................................................ 14 2.1.1. CNC Tanm ............................................................................................. 14 2.1.2. CNC Tezgahlarn Tarihesi...................................................................... 14 2.1.3. CNC nin Endstrideki Kullanm Alanlar............................................... 15 2.1.4. CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar ve Dezavantajlar....................... 15 2.1.5. CNC Takm Tezgahlarn eitleri............................................................ 16 2.1.6. CNC Takm Tezgahlarnn Temizlik ve Bakm ...................................... 17 2.1.6. CNC Takm Tezgahlarndaki Balca Arza Blgeleri............................. 20 2.1.7. CNC Takm Tezgahlar in deal alma Ortamlar ............................. 21 2.2. Cnc Lazer Kesme ............................................................................................ 21 2.2.1. CNC Lazer Kesme Tanm....................................................................... 21 2.2.2. CNC Lazer Kesme Tezgah niteleri ...................................................... 22 2.2.3. CNC Lazer Kesme le Metal lemenin Avantajlar ................................ 25 2.2.4. Kesilecek Resmin izilmesi ve Tezgaha Uygun Formatta Aktarlmas .. 25 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 28 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 31 RENME FAALYET-3....................................................................................... 34 3. CNC LAZERDE KESME LEM........................................................................ 34 3.1. Lazer Kesme Tezgahnda Kesme lemi ......................................................... 34 3.2. Lazer Kesme Tezgahnn altrlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar .......... 35 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 37 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 42 KAYNAKA ............................................................................................................. 43

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL 521MMI252 Metal Teknolojisi elik Yaplandrmacl CNC Lazerle Kesme CNC lazerle kesme ilemleriyle ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Temel Geometrik izimler, Sac Metal Oluturma, Kat Modeli Teknik Resme Aktarma, Sac ve Metal Mobilyacl modllerini alm olmak. CNC lazerle eitli metalleri kesmek. Genel Ama: Gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak CNC lazerle kesim yapabileceksiniz. Amalar Teknie uygun olarak i parasnn resmini izebileceksiniz. Teknie uygun olarak i resmini CNC lazer kesme tezgahnn tanyabilecei formata evirebileceksiniz. Teknie uygun olarak CNC lazer kesmede alabileceksiniz. CNC lazer kesme makinesi, Cad Program, bilgisayar, sac malzeme. Bu modl ierisinde her renme ve uygulama faaliyetinden sonra yaplan lme ve deerlendirmeler ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan yaplan uygulamal testlerle, kazandnz bilgi ve beceriler deerlendirilecektir.

YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile metal teknolojileri alannda, ileri dzeyde metal ileme teknii olan ve gnmz teknolojisini takip eden CNC lazerle kesme ilemlerini renmeniz sizler iin ok yararl olacaktr. Teknolojinin her geen gn hzla ilerledii bu zamanda ilerinizi hassas, hzl ve kusursuz yapabilmeniz iin kullanacanz makine ve ekipmanlarn bilgisayar kontroll olma gereklilii kanlmazdr. Klasik makine ve ekipmanlarla yaplan ilerle karlatrlmasnda ise karmza byk farkllklar kmaktadr. Bu farkllklar ksaca, rnn retim sreci, retimdeki i gc, kullanlan malzeme sarfiyat ve retimdeki kusursuzluk saylabilir. lkemizde son yllarda teknolojik imalat tezgah olarak ithal edilen lazer kesme tezgahlar otomotiv sektrnde retim iin byk kolaylk salamaktadr. Otomotiv yan sanayisi olarak alan eitli fabrikalar lazer kesme tezgahn kullanarak rakiplerine byk fark atmlardr. Yaplan almada lazer tezgahnn genel zellikleri, kullanlmasyla salanan kolaylklar, hangi malzemeler iin kullanld ve hangi kalnlklara kadar kesme yapld, para program yaplrken nelere dikkat edilmesi gerektii ve bir imalat ileminin programlama aamalar belirtilmitir. Lazer tezgahnda programlama yaplrken nelere dikkat edilmesi gerektii ve program aamasnn daha etkili uygulanabilmesi ve kavranabilmesi ile ilgili aklamalar yaplmtr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam salandnda bilgisayarda teknik resim kurallarna uygun geometrik izim yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki firmalarn teknik izimle uraan birimlerini ziyaret ederek bilgisayarda geometrik izimler yapmak iin kullanlan bilgisayar programlarn aratrnz ve bu aratrma sonucunu rapor halinde arkadalarnza sununuz.

1. CAD PROGRAMI KULLANIMI

1.1. CADin Tanm
Computer Aided Drafting/Design kelimelerinin ba harfleri olan CADin Trke karl BD Bilgisayar Destekli izim veya BDT Bilgisayar Destekli Tasarm anlamna gelmektedir. Bu bilgisayar programn kullanarak teknik izimler, klasik izim gerelerini kullanmadan bilgisayar ortamnda izilmektedir.

1.2. CAD Koordinat Sistemi

ki boyutlu dzlemde izim alannda izim noktalar belirtilirken X,Y parametreleri kullanlr. Verilen deerler X ve Yyi temsil eder. Dik koordinat sisteminde, X deeri yatay mesafeyi, Y deeri ise dikey mesafeyi ifade eder. ki ordinat ekseninin kesime noktasna orijin ad verilir.

ekil 1.1: Koordinat ekseni

Kartezyen koordinat sistemi drt eyrek blmden oluur. Birinci eyrekte X ve Y pozitif; ikinci eyrekte X negatif, Y pozitif; nc eyrekte X ve Y negatif; drdnc eyrekte ise X pozitif, Y negatif deere sahiptir. (ekil 1.1) Kartezyen koordinat sistemleri Kartezyen koordinat sistemleri unlardr: Mutlak koordinat sistemi (Absolute coordinates) Artl koordinat sistemi (Relatif coordinates) Kutupsal koordinat sistemi (Polar coordinates)

izim yaplrken ilk seilen nokta (Line specify first point) izginin birinci noktasn; yani balang noktasn temsil eder. Mutlak koordinat sistemi, byk projelerde ve karmak resimlerde mesafelerin hesaplanmas g olduu iin pek tercih edilmez. Bir CAD iziminde, pratik olarak Command satrna Line specify first point iletisi geldiinde balang noktasna (0,0) girilerek mesafelerin hesaplanmas biraz kolaylatrlabilir.

ekil 1.2: Mutlak koordinat sistemi rnek izimi

ekil 1.2deki verilen rnekte Command satrnda aadaki mesafeler girilerek mutlak koordinat sistemi daha iyi anlalabilir. Command: Line Specify first point: 50,50 Specify next point or [Undo]: 300,50 Specify next point or [Undo]: 300,150 Specify next point or [Close/Undo]: 250,150 Specify next point or [Close/Undo]: 250,250 Specify next point or [Close/Undo]: 200,250 Specify next point or [Close/Undo]: 200,350 Specify next point or [Close/Undo]: 100,350 Specify next point or [Close/Undo]: 50,50 Artl Koordinat Sistemi (Relative Coordinates)

nceki noktaya ilikin koordinat deerleri bilindiinde greceli koordinat sistemi kullanlr. Burada en son gelinen nokta 0,0 noktas kabul edilerek verilir. X ve Y koordinatlarnn bana klavyeden @ iareti getirilir. Ksaca @X,Y eklinde formle edilir.

ekil 1.3: Artl koordinat sistemi rnek izimi

ekil 1.3teki verilen rnekte Command satrna aadaki mesafeler girilerek artl koordinat sistemi daha iyi anlalabilir. Command: Line Specify first point: 50,50 Specify next point or [Undo]: @250,0 Specify next point or [Undo]: @0,100 Specify next point or [Close/Undo]: @-50,0 Specify next point or [Close/Undo]: @0,100 Specify next point or [Close/Undo]: @-50,0 Specify next point or [Close/Undo]: @0,100 Specify next point or [Close/Undo]: @-100,0 Specify next point or [Close/Undo]: @-50,-300 Kutupsal Koordinat Sistemi (Polar Coordinates)

Kutupsal koordinatta mesafeler aya bal olarak verilir. Sembol olarak (@) iareti kullanlr. Bu koordinat sistemini formlize etmek gerekirse @ MESAFE < AI eklinde tanmlanabilir. Bu koordinat sisteminde de en son gelinen nokta 0,0 noktas olarak kabul edilir, verilen alar aksi belirtilmedike saat dn yn tersine (Counter Clockwise) dorudur. A yn Units komutuyla veya altaki Startup diyalog kutusunda saat dn ynne gre ayarlanabilir.

ekil 1.4: Kutupsal koordinat sistemi rnek izimi

Yukardaki rnekte Command satrna aadaki mesafeler girilerek kutupsal koordinat sistemi daha iyi anlalabilir. Command: Line Specify first point: 50,50 Specify next point or [Undo]: @ 250<0 Specify next point or [Undo]: @100<90 Specify next point or [Close/Undo]: @50<180 Specify next point or [Close/Undo]: @100<90 Specify next point or [Close/Undo]: @50<180 Specify next point or [Close/Undo]: @100<90 Specify next point or [Close/Undo]: @100<180 Specify next point or [Close/Undo]: C (Close)

CAD programnda kullanlan baz ksa yollar AutoCad programnda, CTRL kullanlarak yaplan ksayollar; CRTL + A : Tmn Se CRTL + B : Snap on / off CRTL + C : Kopyala

CRTL + D : Koordinat on / off CRTL + F : Osnap on / off CRTL + G : Grid on / off CRTL + L : Ortho on / off CRTL + M : Zoom CRTL + N : Yeni Dosya Ama CRTL + O : Varolan Dosya Ama CRTL + P : Yazc Ayarlar CRTL + Q : Program Kapatma CRTL + S : Kaydetme CRTL + U : Polar on / off CRTL + V : Yaptrma CRTL + X : Kesme CRTL + Y : leriye Alma CRTL + Z : Geriye Alma CRTL + Shift + S: Farkl Kaydetme CRTL + Space : lelendirme Ayarlar CRTL + 0 CRTL + 1 CRTL + 2 CRTL + 3 : Tam Ekran : zellikler : Tasarm Merkezi : Ara Paleti

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki sorular cevaplanrken daha nceki renilmi bilgilerden faydalanlacaktr. Uygulama 1: Aada teknik resmi izilmi ve llendirilmi resmi bilgisayarda iziniz.

Uygulama 2: Aada teknik resmi izilmi ve llendirilmi resmi bilgisayarda iziniz.

Uygulama 3: Aada teknik resmi izilmi ve llendirilmi resmi bilgisayarda iziniz.

lem Basamaklar izim programlarn bilgisayara ykleyiniz. izim ara gerelerini hazr hale getiriniz. Bilgisayar programn yaplacak izime gre ayarlaynz. izimin ilem srasn belirleyiniz. izgi iziniz. Dikdrtgen iziniz. Elips iziniz. Daire iziniz. Teet iziniz. Yay iziniz. okgenler iziniz. izimi kaydediniz.

neriler

Temiz ve dzenli olunuz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER ( LME SORULARI ) oktan Semeli Sorular
Aadaki oktan semeli sorular cevaplanrken daha nceki renilmi bilgilerden faydalanlacaktr. Sorular uygun seenei iaretleyerek cevaplandrnz. 1. Aadakilerden hangisi yaptnz almay kaydetmek iin kullanlan komuttur? A) File B) Save C) Trim D) Move Aadakilerden hangisi izgi izmek iin kullanlan komuttur? A) Save as B) Rectangle C) Hatch D) Line Aadakilerden hangisi yay izmek iin kullanlan komuttur? A) Mirror B) Grid C) Arc D) Trim Aadakilerden hangisi standart ara ubuunda bulunmaz? A) Format B) Tools C) Dimension D) Advance Setup Aadakilerden hangisi katman oluturmak iin kullanlan ikondur? A) B) C) D) 6. Aadakilerden hangisi drtgen oluturmak iin kullanlan komuttur? A) Line B) Trim C) Rectangle D) Snap

2.

3.

4.

5.

11

7.

Aadakilerden hangisi Circle oluturmak iin kullanlan ikondur? A) B) C) D)

8.

Aadakilerden hangisi Arc oluturmak iin kullanlan ikondur? A) B) C) D)

9.

Aadakilerden hangisi Mirror oluturmak iin kullanlan ikondur? A) B) C) D)

10.

Aadakilerden hangisi Chamfer oluturmak iin kullanlan ikondur? A) B) C) D)

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

12

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). izim programlarn bilgisayara yklediniz mi? izim ara gerelerini hazr hale getirdiniz mi? Bilgisayar programn yaplacak izime gre ayarladnz m? izimin ilem srasn belirlediniz mi? izgi izdiniz mi? Dikdrtgen izdiniz mi? Elips izdiniz mi? Daire izdiniz mi? Teet izdiniz mi? Yay izdiniz mi? okgenler izdiniz mi? izimi kaydettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

13

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda, i resmini CNC lazer kesme tezgahnn tanyabilecei formata evirebileceksiniz.

ARATIRMA
Okul, niversite ve ehir ktphanelerine gidiniz., internet ortamnda aratrarak konuyla ilgili dokmanlar toplayp bir rapor hazrlaynz. evrenizdeki talal imalat yapan firmalara giderek CNC tezgahlar inceleyiniz, tezgahlar hakknda bilgi alnz.

2. RESMN CNC LAZERLE KESME FORMATINA EVREN TEZGAHLAR

2.1. CNC Tezgahlar
2.1.1. CNC Tanm
Bilgisayarl Saysal Kontrol (CNC - Computer Numerical Control), takm tezgahlarnn saysal komutlarla ve bilgisayar yardmyla kontrol edilmesidir. Bilgisayarl Nmerik Kontrol ise (Computer Numerical Control) temel dnce takm tezgahlarnn say, harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir manta gre kodlanm komutlar yardmyla iletilmesi ve tezgah kontrol nitesinin (MCU) para programn edebilen sistemdir. Bilgisayarl Nmerik Kontrol de tezgah kontrol nitesinin komptrize edilmesi sonucu programlarn muhafaza edilebilmelerinin yannda para retiminin her aamasnda program durdurma, programda gerekli olabilecek deiiklikleri yapabilme, programa kalnan yerden tekrar devam edebilme ve program son ekliyle hafzada saklama mmkndr. Bu nedenle programn kontrol nitesine birkez yklenmesi yeterlidir.

2.1.2. CNC Tezgahlarn Tarihesi

retim arac olarak takm tezgahlarnn kullanlmas insanlk tarihiyle balar. Ancak 19.yy. balangcnda ngiltere ve dier Bat Avrupa lkelerinde sanayi devriminin balamasyla, takm tezgahlar gnmzdeki anlam ile hzl bir gelime gstermiler ve sonucunda bu lkelerde, sanayinin belkemiini oluturan gl bir takm tezgah sanayi kurulmutur.

14

Takm tezgahlar alannda byk devrim, 1950 yllarnda nmerik programlamaya gre alan ve Nmerik Kontroll ( NC - Numerical Control) denilen tezgahlarn uygulamaya konulmasyla balar. Gelien teknolojiyle gnmzdeki tezgahlar bilgisayar kontroll olmutur.

2.1.3. CNC nin Endstrideki Kullanm Alanlar

Gnmzde imalatn yapld hemen hemen her alanda CNC kullanlmaktadr. CNCnin kullanld balca alanlar; Talal imalat Fabrikasyon ve kaynaklk Pres ileri Muayene ve kontrol Montaj Malzemelerin tanmas

2.1.4. CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar ve Dezavantajlar 2.1.4.1. CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar
Ayar zaman ok daha ksadr. Yardmc ve hazrlk zamanlar ok dk olmas, prodktiviteyi arttrr ve maliyeti azaltr. Daha yksek ve zellikle sabit kalite elde edilir. Daha az ve basit tutturma tertibatlarna ihtiya vardr. ok karmak paralar yksek bir dorulukla ilenebilir. Konvansiyonel tezgahlarda kullanlan baz balama kalp, mastar vb. elemanlarla kyaslandnda tezgahn ayarlama zaman ok daha ksadr. Ayarlama, lme, kontrol, manuel hareket vb. nedenlerle oluan zaman kayplar ortadan kalkmtr. nsan faktrnn imalatta fazla etkili olmamasndan dolay seri ve hassas imalat mmkndr. Tezgah operasyonlar yksek bir hassasiyete sahiptir. Tezgahn alma temposu her zaman yksek ve ayndr. Her trl sarfiyat (elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirilir. malatta operatrden kaynaklanacak her trl kiisel hatalar en aza indirgenmitir.

15

Kalp, mastar, ablon vb. pahal elemanlardan faydalanlmad iin sistem daha ucuzdur. Depolamada daha az yere gerek vardr. Para imalatna gei daha sratlidir. Para zerinde yaplacak deiiklikler sadece programn ilgili blmnde ve tamam deitirilmeden seri olarak yaplr. Bu nedenle CNC takm tezgahlaryla yaplan imalat byk bir esneklie sahiptir.

2.1.4.2. CNC Takm Tezgahlarnn Dezavantajlar

Daha hassastr ve dolaysyla evre etkilerine kar daha iyi muhafaza edilmelidir. Bozulma ihtimali daha fazladr ve ayrca tamirat iin uzmanlam elemanlara ihtiya vardr Programlama iin kalifiye elemanlar gerekir. Detayl bir imalat plan gereklidir. Pahal bir yatrm gerektirir. Tezgahn saat creti yksektir. Konvensiyonel tezgahlarla kyaslandnda daha titiz kullanm ve bakm isterler. Kesme hzlar yksek ve kaliteli kesicilerin kullanlmas gerekir. Peryodik bakmlar uzman ve yetkili kiiler tarafndan dzenli olarak yaplmaldr.

2.1.5. CNC Takm Tezgahlarn eitleri

retimde CNC nin kullanld tezgah trleri: CNC Torna tezgahlar CNC Freze tezgahlar CNC Talama tezgahlar CNC Pres ve zmbal deliciler CNC Nokta kaynak makineleri boyutlu lme ve kontrol tezgahlar Alet bileme tezgahlar Testere tezgahlar

16

Montaj sistemleri Erozyon tezgahlar Kaplama tezgahlar Malzeme tama sistemleri Lazer kesme tezgahlar Boru bkme makineleri Svama tezgahlar Alevle kesme makineleri

2.1.6. CNC Takm Tezgahlarnn Temizlik ve Bakm

Belirli peryodik aralklarla tezgah ve ekipmanlarnn gzden geirilmesi ilemine bakm denir. CNC takm tezgahlarnda kullanlan elektronik devre elemanlar konvansiyonel tezgahlarda kullanlanlarla kyasland zaman fazla sayda olduklar grlr. Elektronik elemanlar iin titiz kullanm ve salkl alma ortamlar gerekir. Tezgah ve sistemlerinin gelimelerine paralel olarak bakm ve onarmlar ile ilgili baz kolaylklar da gelitirilmitir. Tezgahta meydana gelebilecek herhangi bir arza (Motorun ar yklenmesi, yalamann yetersizlii, filtrelerin pis oluu, ar snmalar vb.) annda tezgah kontrol panelinde sinyal ya da mesaj eklinde operatre bildirilir. Her konuda olduu gibi bakm konusunda da insiyatif operatre braklmtr. En ksa zamanda bakmn yaplmas ve olumsuzluklarn giderilmesi gerekir. Aksi halde byle bir tezgahta herhangi bir program altrarak para imalat mmkn deildir. Genelde CNC tezgahlarnda oluan arzalar toz, ar ya, rutubet ve s gibi basit nedenlerden kaynaklanr. Ayrca titreim gibi benzer nedenlerle devre elemanlarnn balant yerlerinde gevemeler olabilir. Bu balantlarn kontrol edilerek uygun konumda taklmalar ou kez yeterlidir. Konum lme sistemlerinin hassas yzeyleri yalanm ya da tozlanm olabilir. Genellikle bu ksmlarn temizlenmeleri arzalarn giderilmesi iin yeterlidir. Bu nedenle mekanik arpma, krma, yakma vb. zarar vermeler dndaki arzalar ok basit olan toz alma ve temizleme ilemleri ile giderilir.

17

2.1.6.1. Gnlk Bakm

Her gn i bitiminde tezgah operatr, aadaki ilemleri yapmaldr: Tezgahta birikmi talalar temizlenmelidir. Tezgahlarn uzak gibi alan ksmlarn koruyucu ya ile yalamaldr. Bu ilem zellikle suda znen soutma svs kullanldnda nemlidir. Tezgah operatr, her gn ie balamadan nce aadaki kontrolleri yapmaldr: Yalama tankndaki ya seviyesini Operatr paneli ve elektrik panosunun temizliini Ya ve hava kaaklarn olup olmadn, Tezgahn aynasn (torna iin), paletini (ilem merkezlerinde) ve takm magazininin temizliini, Kzaklarda tala olup olmadn, Hidrolik tankndaki ya seviyesini, Hidrolik basncn Elektrik panosundaki havalandrma fanlarnn alp almadn, Anormal ses ve titreim olup olmadn, Kumanda nitesinin ekrannda alarm olup olmadn, Takmlarn balantlarnn salamln kontrol etmelidir.

2.1.6.2. Haftalk Bakm

Bu tr periyodik bakmda ksa test programlar altrlr. Tezgah miline verilecek devir says ve ilerleme hzlar minimum ve maksimum deerler arasnda girilerek denenir. Bu testlerde elde edilen bulgular not edilir, nedenleri aratrlp giderilmeye allr. Tezgah ve evre ekipmanlar zerinde bulunan btn fanlarn yeterli hava sirklasyonunu salayp salamadklar aratrlr. Delikli kt erit src ve tekerlekleri kontrol edilir. Okuyucu kafa, kanal ve trnaklar dzenlenir.

2.1.6.3. Aylk Bakm

Aylk periyodik bakmda bir i paras program, tala kaldrmadan altrlarak test edilir ve eksen hareketleri izlenir. Manuel olarak yalanmas gerekli olan yerler yalanr. Btn devre balantlarnn uygun ekilde takl olup olmadklar kontrol edilir. lme sistemlerinin muhafazalar, karlr, varsa pislik ve yalar temizlenir.

18

2.1.6.4. Alt Aylk Bakm

Birbirleriyle karlkl bamll olan hz, voltaj ve bunlar izleyen hatalar llr. Elde edilen veriler ilk montajda llen deerlerle kyaslanr. Hava ve ya filtreleri vb. elemanlarn kontrol yaplr, temizlenir ve gerekirse yenisi ile deitirilir.

2.1.6.5. Yllk Bakm

CNC sistemlerindeki her bir devre ve devre elemannn mkemmel olup olmadna baklr. Kontak noktalarnn temizlii gzden geirilir. Kaplar ve szdrmazlk elemanlar, balant vidalarnn skl olup olmadklar kontrol edilir. Tezgah konsolu vakumlu temizleyici veya yumuak fralarla temizlenir. Delikli kat erit okuyucusunun alma durumu, tezgahn hassasiyet deerleri kontrol edilir. G kayna (Power Supply) voltaj knn uygun olup olmadna baklr. Bir para program test edilerek tm fonksiyonlarn doruluklar aratrlr.

2.1.6.6. Yalama Sistemlerinin Bakm

CNC tezgahlarnda bakm yaplmas gereken sistemlerden bir dieri yalama sisteminin salkl almasna baldr. En sk yaplan bakm ilemi periyodik sreleri dolduunda yalarn deitirilmesi, eksilen yalarn tamamlanmas ve filtrelerin temizlenmesi ya da deitirilmesidir. Tezgahn kapal i sistemleri ile ilgili elemanlarn yalama ilemleri otomatik olarak yaplr. Baz kk boyutlu eitim amal CNC tezgahlarnda kayt-kzak sistemlerinin yalanmalar manuel olarak yaplr. Yalamada dikkat edilecek bir nokta da ar yalamadan kanmaktr. CNC tezgahlarnda ar yalama ya israf ile birlikte zellikle hassas elektronik devre elemanlarnn d yzeylerini kaplar, salkl almalarn engeller. Bu nedenle eksilen yalarn tamamlanmasnda kesinlikle seviye izgileri almamaldr.

2.1.6.7. Bilyal Mil ve Kayt - Kzak Ksmlarnn Korunmas

CNC takm tezgahlarnda kullanlan hareket iletme elemanlarndan olan bilyal miller (Ball Screws) ile kayt-kzak sistemleri kapal muhafazalar iine alnmtr. Bu muhafazalar vinylex ya da spiral koruyuculardr. Bunlar tablann hareketlerine gre alp kapanabilir zelliklere sahiptir.

2.1.6.8. Hidrolik ve Pnomatik Ekipmanlarn Bakm

Yukarda belirtilen elemanlarda olduu gibi hidrolik ve pnomatik ekipmanlarn da bakmlarnn periyodik aralklarla yaplmas gerekir. Genellikle bu elemanlar basnl kuvvet uyguladklar iin srekli alma basnlarnn ideal deerlerde olup olmad kontrol edilmeli, varsa arzalar giderilmelidir. Aksi halde tezgah, operatr ve evrede alanlar iin byk tehlike olutururlar. Pnomatik tezgah aynasnn i parasn yeterince skmadn, kesicilerin emniyetli taklmadklarn ve sonuta olabilecek kazalar tahmin ediniz.

19

2.1.6.9. CNC Takm Tezgahlarnda Koruyucu Bakm

CNC tezgahlarndaki koruyucu bakm konusunda da en az dier tr bakmlarda olduu kadar azami dikkat gsterilmelidir. nk yaplacak olan basit ihmal ve hatalar tezgahn salkl alan elemanlarnn hizmet d kalmalarna sebep olur. Koruyucu bakm konusunda aadaki hususlara titizlikle uyulmas gerekir. Salkl alan paralar kurcalanp ayarlar deitirilmemelidir. Verilen her trl sinyal ya da mesajlara kesinlikle uyulur. Bunlar paslanma, balantlarda geveme veya kirlenen kontaklarla ilgili olabilir. Gerekli ksmlar dikkatle yalanr. Asla fazla ya kullanlmaz. Fazla ya yaszlktan daha zararldr. Tehis ve testler talimatlara uygun olmaldr. Bozuk paralarn tamiri yerine yenisi ile deitirilmeleri tercih edilmelidir.

Koruyucu bakmn ana fonksiyonu vardr. Temizleme Yalama Kontrol

2.1.6. CNC Takm Tezgahlarndaki Balca Arza Blgeleri

CNC takm tezgahlarnda en sk karlalan arzalar ve bulunduklar blgeler unlardr. Takm tezgah eksen srcleri Hidrolik ve pnomatik elemanlar Kontrol devreleri lme ve transfer sistemleri Dijital veri ileyiciler Logic balantlar Giri / k ( Input / Output ) niteleri

20

2.1.7. CNC Takm Tezgahlar in deal alma Ortamlar

CNC tezgahlarnn salkl alabilmeleri iin yksek derecede temizlie sahip evre koullarna ihtiya vardr. Tezgah imalats firmalar tarafndan nerilen ideal alma ortam koullar unlardr: Tezgah kontrol niteleri s, k, rutubet, vibrasyon ve voltaj deimelerinden etkilendii iin bu hususlara dikkat edilmelidir. alma ortam scakl ve rutubet oran tezgah imalats firmann tavsiye ettii deerler arasnda olmaldr. Vibrasyon 0. 5 gram altnda olmaldr. Kabul edilebilir voltaj deimeleri + %10- %10 olmaldr. Voltaj dmeleri maksimum 2, 5 Dalga (20 MS) olmaldr. Eer tezgahn alma ortam koullar bu standart deerlere uymuyorsa imalat firma bakmla ilgili ykmllkleri yerine getirmeyebilir.

2.2. CNC Lazer Kesme

2.2.1. CNC Lazer Kesme Tanm
Torna ve ileme tezgahlarndan farkl olarak lazer kesme tezgahlar, ilenecek malzemeyi 0.5 mmden kk apl bir lazer k hzmesi ile eritir ve buharlatrr. Sertlii veya younluu ne olursa olsun, tm malzemeler abuk ve przsz olarak kesilmektedir. Maksimum ilenebilecek malzeme kalnl lazer osilatrnn k gc ile belirlenmektedir.

Resim 2.1: CNC lazer kesim

21

2.2.2. CNC Lazer Kesme Tezgah niteleri

Lazer nnn elde edilmesi kolaylatktan sonra uygulama alanlar da art gstermitir. Mhendislikte kullanm kaynak, kesme ve delme ilemleri eklindedir. Lazerle yaplan retim hem otomasyonu salamakta hem de retim hatasn azaltmaktadr. Lazerin eitli tezgahlarda uygulanmasyla retim 24 saat yaplabilmekte, seri retim salanmasyla maliyet de azalmaktadr. zellikle lazerle yaplan kesme ilemleriyle birok kalp ve aparatlardan tasarruf salanmtr. Bununla birlikte birok makine kullanlmam, insan faktrnden kaynaklanan hatalar da azaltlmtr. Lazer tezgahnn almas srasnda lazerin izledii yol aada gsterilmitir.

1. 2. 3. 4. 5.

Eme Aynas Ayarlayc Teleskop Ayna (bakr) Faz Deitirici Eme Aynas Hareket nitesi zerindeki Eme Aynas

6/1. Otomatik Odaklayc Ayna 6/2. Eme Aynas 7. Kesme Kafas Lensi 8. In

ekil 2.1: CNC lazer tezgah zerinde lazerin izledii yol

Lazer tezgah, eitli nitelerin birlemesinden meydana gelmitir. Bu nitelerin her biri farkl ilemler gerekletirmekte ve sonucunda kesim iini tamamlamaktadr. Bu niteler yle sralanabilir: G nitesi ( Resim2.2 ) Gaz karm nitesi ( Resim 2.3 ) Kontrol nitesi ( Resim 2.4 ) Sac stok ve sac ykleme nitesi ( Resim 2.6 2.7 ) Lazer retim nitesi ( Resim 2.8 ) Lazer kesim nitesi ( Resim 2.9 )

22

CNC lazer tezgahlarnda lazer n, karbondioksit gazna elektrik akm verilerek oluturulur. Bunun yannda kullanlan azot ve helyum gaz dk verimde olan karbondioksit lazerine eklenerek verim %30 artrlmaktadr.

Resim 2.2: G nitesi

Resim 2.3: Gaz karm nitesi

Resim 2.4: Kontrol nitesi

Resim 2.5: Kontrol paneli

Resim 2.6: Sac stok nitesi

Resim 2.7: Sac ykleme nitesi

23

Resim 2.8: Lazer retim nitesi

Resim 2.9: Lazer kesim nitesi

24

2.2.3. CNC Lazer Kesme le Metal lemenin Avantajlar

Metal kesme ilemleri klasik olarak, oksi-gaz aleviyle yaplmaktadr. Hassas olmayan ve et kalnl fazla olan paralar gnmzde de bu yntemle kesilmeye devam etmektedir. Bu yntemin yeterli grlmedii yerlerde yani hassaslk ve temizlik istenen imalatlarda plazma kesme tercih edilmektedir. Bu yntem oksijenle kesmeye nazaran daha iyi bir kesim yntemidir. Ayrca bu yntem CNC olup, daha hzl ve pratiklik salamaktadr. CNC lazer kesme yntemine baktmzda ise imalat teknolojisine farkl bir boyut kazandrmtr. CNC lazer kesme ilemleri tamamen bilgisayar kontroll olup insan faktr sadece kesilecek parann izimini yapp bunu cihaza aktarmas ve cihazn kontrollerini ayarlayarak kesim iinin balatlmas ile snrldr. Bu yntemin avantajlar yle sralanabilir. ok hassas ve 0.5 mm ye kadar ince paralar kesilmektedir. Boyal galvaniz sac plakalar dahil, ok ince malzemelerden, kaln malzemelere kadar tm rnler tek bir makine ile ve en yksek hzlarda kesilebilmektedir. Kesimlerin hatasz ve temiz olmas iin otomatik nleyici sistemler mevcuttur. Malzemenin trne gre gaz seimi ve kalnlna gre nozul seimi otomatik yaplr. Kesme ilemleri 2 boyutlu yaplabildii gibi 3 boyutlu boru, profil ve deiik geometriye sahip malzemeler kesilebilmektedir. zel yazlmlar sayesinde kesilecek paralarn ekilleri, sac plaka zerine otomatik yerletirilir. Makine otomatik olarak tahminlerde bulunmakta, uyarlar vemekte ve talimatlar yeniden yklenmektedir.

2.2.4. Kesilecek Resmin izilmesi ve Tezgaha Uygun Formatta Aktarlmas

Lazer tezgahnn yerleim plan ve yklemenin uygun yaplmas ok nemlidir. Lazer tezgahnn en yksek verimle alabilmesi iin kullanlan sac malzemelerin iyi kalitede olmas gerekmektedir. Pasl ya da dzgn olmayan arpk malzemeler kesme kalitesini drmektedir. Aksi durumda yzeylerde kaynaklanma olumaktadr. Sac zerine yerletirilen paralar aras mesafe en az sac kalnl kadar olmaldr. CAD(Computer Aided Design) aamasnda imal edilecek olan i parasnn modeli tasarlanabilmekte ve imalat resmi yaplabilmektedir. parasnn imalat resimlerinin CAD yazlm kullanlarak gerekletirilmesi byk kolaylk salamaktadr. Kesilecek paralarn ilk tasarm CAD programlarnn herhangi birinde tasarlandktan sonra, bu izim dxf formatnda kaydedilir. Kaydedilen bu izim daha sonra CNC lazer tezgahna ait yazlm kullanlarak kesime hazrlanr.

25

ekil 2.2: CAD programnda parann izimi

CNC lazer tezgahna ait zel yazlm kullanlarak CAD programnda izilen resim buraya aktarlr. Program iersinde parann kesim sralamas oluturulur yani parann kesime nereden balanaca ve kesim srasnda lazer kafann izleyecei yol kartlr. Ayrca bunun yannda kesim sreleri de program tarafndan hesaplanmaktadr. Bu programn oluturduu kesim plan ekil 2.3 te verilmitir.

ekil 2.3: CAD programnda izilen parann lazer tezgahna ait yazlma aktarlmas

Bu ilemlerden sonra paralarn sac plaka zerinde yerleim plan hazrlanmaktadr. Boyutlar belli olan bir plaka zerine kalnlklar eit olmak artyla tek bir paradan belli sayda veya birden fazla sayda farkl para yerletirilebilir ( ekil 2.4 ). Bu da takm halinde kesilen paralar iin uygun bir yntemdir. Bylece sac minimum fireyle deerlendirilmi olur. Daha nceden hazrlanan .geo (Bu dosya uzants farkl programlar iin deiebilir) uzantl dosya veya dosyalar arlarak sac plaka zerine istenen say ve eitlilikte yerletirilirler. Daha sonra kesme kural belirlenmektedir. CAM (Computer Aided Manufacturing) blmnde ise bir veya birden fazla i parasnn kesme simulasyonu program yardmyla gerekletirilmektedir. Bununla kesmede oluabilecek eitli hatalar deerlendirilmektedir. rnein; delik aplar ok kkse farkl yerden lazer n girii gerekletirilmekte ya da paralar ok yakn yerletirilmise aralarndaki mesafe deitirilmektedir. Lazerin kafa hareketleri ekranda grlmekte ve istenirse deiiklik yaplabilmektedir. CNC lazer tezgahlar eitli kapasitelere sahiptir. Bu kapasite tezgaha yklenecek sac ebatlaryla orantldr. ounlukla 2 boyutlu kesim yapan tezgahlarda 3000 x 1500 ebatnda saclar iindir. Fakat imalatn trne ve byklne gre sac ebat artmaktadr.

26

ekil 2.4: Lazer tezgahna ait yazlmla kesim plannn kartlmas

ekil 2.5: Lazer tezgahna ait yazlmla minimum kaypla kesim plannn kartlmas

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
CAD Programnda para tasarmn yapnz. Tasarladnz izimi uygulama.dxf adyla ve uzantsyla kaydediniz.

neriler

CAD programnda izimi yaptktan sonra dosyay dxf olarak kaydetmeyi unutmaynz.

ekil 2.6: CAD ile tasarlanan para CNC lazer kesme tezgahna ait Bypart yazlm bilgisayarda anz.

Btn programlar aarken dier programlarda yaptnz ilemleri kaydediniz.

ekil 2.7: CNC lazer kesme yazlm bypart

28

CAD programnda tasarladnz izimi Bypart programn kullanarak anz. Bu program kullanarak uygulama isimli parann kesim ablonunu kartnz ve dosyay kaydediniz. izim ilemleri yaplan bilgisayarlarda mmknse internet balants yapmaynz.

ekil 2.8: Bypart program ile hazrlanan kesim ablonu

Kesim ablonu olutrulduktan sonra, yine CNC lazer Kesme Tezgahna ait Bywork programn anz.

Btn programlar aarken dier programlarda yaptnz ilemleri kaydediniz.

ekil 2.9: CNC lazer kesme yazlm bywork

Bywork program ile parann retilecei adedi belirterek sac zerine otomatik yerletirmesini yapnz.

29

ekil 2.10: Bywork program ile parann sac zerine yerletirilmesi

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER ( LME SORULARI )
Aadaki sorular uygun seenei iaretleyerek cevaplandrnz. 1. Kesme tezgahlar, ilenecek malzemeyi ka mmlik bir lazer k hzmesi ile eritir ve buharlatrr? A) 5 mm B) 0.5 mm C) 0.05 mm D) 0.005 mm Aadakilerden hangisi CNC lazer kesme tezgahnn nitelerinden deildir? A) G nitesi B) Kontrol nitesi C) Boya nitesi D) Lazer retim nitesi Aadakilerden hangisi CNC lazer kesme tezgahnn avantajlarndan deildir? A) ok hassas ve 0.5 mm ye kadar ince paralar kesilmektedir. B) Malzemenin trne gre gaz seimi ve kalnlna gre nozul seimi otomatik yaplr C) Kesimlerin hatasz ve temiz olmas iin otomatik nleyici sistemler mevcuttur. D) Kesim ok yava gereklemektedir. Kesilecek paralarn ilk tasarm hangi programlarda yaplr? A) CAD B) CAM C) CAP D) CAX Tasarlanan parann kesim ablonu hangi programda hazrlanr? A) CAD B) Bypart C) Byrace D) Bywork Lazer tezgahlarnn standart sac ls hangisidir? A) 3000 x 1500 B) 1000 x 1000 C) 1000 x 500 D) 500 x 500 Hangisi lazer kesmede kullanlmayan gazdr? A) Karbondioksit B) Karbonmonoksit C) Helyum D) Azot

2.

3.

4.

5.

6.

7.

31

8.

9.

10.

Lazer kesme ilemlerinin tezgaha aktarlmas nasl yaplr? A) CD kullanarak B) Disket kullanarak C) MD kullanarak D) Bir ey yaplmasna gerek yoktur. Cam muhafaza niin nemlidir? A) Gerekli deildir. B) Kvlcmdan korunmak iin C) Lazer kafann evreye zarar vermemesi iin D) Radyasyondan ve lazerin kt etkisinden korunmak iin Hangisi lazer tezgahnn avantajlarndandr? A) Elektrik tasarufu salar. B) Zaman tasarufu salar. C) Malzeme tasarufu salar. D) Hepsi

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

32

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). CAD Programnda para tasarmn yaptnz m? Tasarladnz izimi uygulama.dxf adyla ve uzantsyla kaydettiniz mi? CNC lazer kesme tezgahna ait Bypart yazlm bilgisayarda atnz m? CAD programnda tasarladnz izimi Bypart programn kullanarak atnz m? Program kullanarak uygulama isimli parann kesim ablonunu kartp dosyay kaydettiniz mi? Kesim ablonu olutrulduktan sonra, yine CNC lazer kesme tezgahna ait Bywork programn atnz m? Bywork program ile parann retilecei adedi belirterek sac zerine otomatik yerletirmesini yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

33

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu faaliyet sonunda, gerekli ortam salandnda CNC lazerle kesme ilemlerini yapabilecesiniz.

ARATIRMA
Okul, niversite ve ehir ktphanelerine gidiniz, internet ortamnda aratrarak konuyla ilgili dokmanlar toplayp bir rapor hazrlaynz. Sanayi blgelerinde faaliyet gsteren CNC lazerle kesme ilemleri yapan ya da retimlerinde CNC lazer tezgahlar kullanan iletmelere giderek bu tezgah hakknda bilgi sahibi olunuz.

3. CNC LAZERDE KESME LEM

3.1. Lazer Kesme Tezgahnda Kesme lemi
Operatrn ilemleri yapmas ve herhangi bir sorunda mdahale edebilmesi iin operatr uygulama sayfas (Operator Setup Sheet) ve lazer kesme kafasnn hareket ekli kat zerine alnarak operatre verilmektedir. Operatr iin dzenlenen sayfada yaplan program iin genel olarak program numaras, tarihi, malzemenin cinsi, arl ve boyutlar, ka plaka kesilecei, toplam kesme zaman, kesme uzunluu, kesilecek para veya paralarn .geo uzantl dosya isimleri ve sayfa ismi belirtilir. Ayrca program iinde bulunan her bir parann verilen para ismi, geometrik dosya ismi, kesme kuralnn ismi, program numaras, o parann kesme zaman, o parann kesme uzunluu, arl, ka noktadan parann iine ileyecei gibi bilgileri grlebilmektedir. Sac malzeme girildikten, paralar yerletikten ve kalnlk belirlendikten sonra sac plaka arl ve lensin boyutu belirlenmektedir. Lazer tezgahyla yaplan ilemin kesme zamann da annda grebilmektedir. Makine de yaplan bir programdan ok fazla kesim yaplacaksa tekrar tekrar arlarak yaplabilmektedir. Tezgaha sac plaka el, forklift ya da vakumlu kollar yardmyla yerletirilebilir. Tezgahn zerinde iki adet araba vardr. Bu arabalardan birisinin zerine konulan sac ilemdeyken, dierine ilenecek sac malzeme yerletirilir. lemi biten araba dar alnrken ileme girecek dier araba alnr. Bylece zamandan ok byk tasarruf salanr. Bylelikle kesilen paralar toplanrken dier arabadaki sac ileme balar. Tezgah almaya baladktan sonra kesinlikle cam blmeleri almamaldr. Bu cam blmeler radyasyona ve lazer nnn gz ve cilde etkisine kar koruyan malzemelerden yaplmtr.

34

Tezgahn hava gereksinimi ise bir kompresr yardmyla salanmaktadr. Ayrca tezgahn bulunduu ortamn temiz olmas gerekmektedir. Lazer tezgahnn zerinde bulunan bilgisayar ile programlarn arlmas, ilemlerin yaplmas ve o anki ilemelerin grlmesi salanr. Uygun ortam salandnda ve gerekli gvenlik nlemleri alndnda kesme ilemi kontrol panelinden balatlr. Lazer kafa, programland gibi sac zerinde hareket ederek kesme ilemi gerekletirilir. Kesme ilemi sonladnda ise, lazer kesme tezgah kapatlr ve cam muhafaza alarak kesilen paralar buradan alnr ve kesme ilemi tamamlanm olur.

3.2. Lazer Kesme Tezgahnn altrlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar

Lazer osilatrnn k gc, ilenecek malzeme kalnl iin ana kstas tekil etmektedir. Bununla birlikte aranmas gerekli temel kriterler; kesimde kesintisiz srekli kalite, przszlk ve hassasiyettir. Bunun iin, tercih edilecek lazer ileme merkezinin gerek ve grsel performans bizzat grlmelidir. Vibrasyon, lazer gibi hassas bir konuda nemli, belirleyici bir kriterdir. vibrasyonlar ve zellikle d evresel vibrasyonlar, toplam bileke vibrasyonu tekil etmektedir. hmal edilebilir grnen bir vibrasyon, lazerin yuvarlak amas gerekli bir delii oval amasna sebep olabilmektedir. Ayrca vibrasyon, kesintisiz srekli kesim kalitesi, przszlk ve hassasiyet konularnda etkin bir belirleyici kriterdir. Lazer ileme makinelerinde, kullanlan ekipman saysnn (odaklayc lensler, dorultucu ve ynlendirici aynalar, kullanlan lazer gaz, tp says vs.) olabildiince az tutulmas seimlerinizde belirleyici unsurlardan olmaldr. Bu konu; ek maliyet, periyodik bakm-deiim, daha ok ayar, ek fonksiyonel balantlar, servis maliyeti gibi ciddi, dnlmesi gerekli klfetler getirmektedir. Inn kat edecei yol uzadka k salm artmaktadr. Bunu nlemek iin ise, ek odaklayc ve dorultucu elemanlar kullanlmaktadr. Lazer gaz ve kesim iin gerekli yardmc gazlarn oransal kullanm performans, ara ekipman kullanlp kullanlmad, tp ve tketim maliyetleri de dikkate alnmas gereken nemli hususlardr. Toplam elektrik tketimi, yine toplam maliyetler ile birlikte yakndan incelenmesi gerekli bir konudur. Seri retim yaplan ve zamann ok deerli olduu sistemlerde, seeceiniz lazer ileme merkezinin, farkl kalnlklardaki farkl malzemeleri, kafa deiimine, ek ayarlara ve zaman kayplarna gerek duyulmakszn kesintisiz ve srekli gerekletirebilme zelliine sahip olmas gereklidir.

35

Servis a, kalitesi ve gvenilirlii tm kriterlerden ayr tutulmas ve ok ciddi deerlendirilmesi gerekli temel bir prensiptir. Tm bu belirleyici kriterler ile birebir rten, lazer ileme merkezinin tamamlaycs CAD CAM izim ve kod evirici programlarnn mevcut olmas sizler iin yine nem verilmesi gerekli bir konudur.

36

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Kesilecek parann izimini tezgaha aktarmak iin, bilgisayarnzla balants varsa direkt olarak tezgaha yollaynz. ayet bilgisayar balants mevcut deilse o taktirde kaydettiiniz dosyay bir diskete aktarnz. Disketteki dosyay, CNC lazer kesme tezgahnn kontrol nitesi ksmndaki disket srcsne yerletiriniz.

neriler

Kullanacanz diskette virs olmamasna dikkat ediniz.

Resim 3.1: Kontrol nitesinin sa st disket srs

Kontrol nitesindeki disket srcsne disketi yerletirdikten sonra, malzemenin cinsini ve kalnln giriniz. Makine otomatik olarak gaz seimi ve dier ayarlar yapacaktr. Kesme ilemi iin malzeme stok nitesinden, kesilecek sac alp ykleme nitesine sevkediniz. ( Bu ilemi vakumlu otomatik kollar yapacaktr. )

Gerekli gvenlik nlemlerini alnz.

37

Resim 3.1: Stok nitesi

Resim 3.2: Ykleme nitesi

Malzeme ykleme blmne aktarlan sac, buradan Lazer kesimin yaplaca cam muhafazal zel kabine getiriniz. Gerekli gvenlik nlemlerini aldktan sonra cam muhafazay kapatnz.

Cam muhafaza radyosyonun ve lazerin gz ve cilde olumsuz etkisini azaltmaktadr.

Resim 3.3: CNC lazer kesme tezgahnn cam muhafazas

Lazer kesme ilemini kontrol panelinden balatnz.

38

Resim 3. 4: Kontrol paneli

Kesme ilemi bittikten sonra makineyi kapatnz. Cam muhafazay aarak kesilen paralar kartnz.

Makineyi kapattnza emin olunuz.

39

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlaynz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). izilen dosyay diskete kaydettiniz mi? Disketteki dosyay, CNC lazer kesme tezgahnn kontrol nitesi ksmndaki disket srcsne yerletirdiniz mi? Kontrol nitesindeki disket srcsne disketi yerletirdikten sonra, malzemenin cinsini ve kalnln girdiniz mi? Makine otomatik olarak gaz seimi ve dier ayarlar yapacaktr, bu ayarlar kontrol ettiniz mi? Kesme ilemi iin malzeme stok nitesinden, kesilecek sac alp ykleme nitesine sevkettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.

40

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST ( YETERLK LME )
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). 13). 14). 15). ki boyutlu izim proramn (CAD) bilgisayara ykleyerek altrabildiniz mi? izim programnn ayarlarn yapabildiniz mi? parasnn resmini bilgisayar ortamnda izebildiniz mi? parasnn resmini bilgisayar ortamnda llendirebildiniz mi? izilen resmi isimlendirerek (dfx) uzantl olarak kaydedebildiniz mi? CNC paket programa girerek izilen iki boyutlu dxf uzantl resmi arabildiniz mi? parasn, sac zerine yerletirip sac lsn seebildiniz mi? Kesim srasn ve saysn belirleyip programa isim vererek kayt yapabildiniz mi? Hazrlanan programn similasyonunu yapabildiniz mi? CNC lazer makinesini aarak, kullanma hazr hale getirebildiniz mi? Kesimi yaplacak i parasn, lazerle kesme makinesine ykleyip devreye alabildiniz mi? Sacn kalnlk ve cinsine uygun parametreleri seebildiniz mi? Sac lsne gre sac, makinenin tablasna yerletirip balayabildiniz mi? Gerekli emniyet tedbirlerini gzden geirip makineyi altrarak paralarn kesilmesini balatabildiniz mi? Kesme ileminin tamamlanmasndan sonra kesilen para/paralar kontrol ederek tasnif edebildiniz mi?

Evet

Hayr

16). CNC lazer kesme tezgahn kapatabildiniz mi?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

41

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI Sorular
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Cevaplar
B D C D A C C C B D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI Sorular

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Cevaplar
B C D A B A B B D D

42

KAYNAKA KAYNAKA
AutoCAD 2000, AutoCAD2002, AutoCAD2004, Program Kaynaklar. BATI Mehmet, Veli PEHLVANOLU, CNC Takm Tezgahlar, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Makine Blm, stanbul, 2002. Ejder Makine, Firma Notlar, Bursa, 2005 Form Makine, Lazer Kesme Tezgahlar, stanbul, 2005. Form Makine, Yeni Jenerasyon Lazer Kesim Tezgah, istanbul, 2005. GEORGE Omura, AutoCAD 2000, Alfa Basm Yayn, 2002 GVEN Onur, Lazer Kesme, Mersin niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Blm, Makale Mazak Corporation, HyperGear, stanbul, 2005. Mazak Corporation, Touch The Future, Japan, 2005.

43