Ynetim Kavram -01................................................................................................................................2 YNETM NEDEN RENMELYZ? .......................................................................................................2 YNETM FONKSYONLARI ....................................................................................................................5 YNETCLK ..........................................................................................................................................7 Yneticilerin Snflandrlmas ................................................................................................................

8 Klasik Ynetim Yaklam -02...............................................................................................................10 GR ...................................................................................................................................................10 KLASK YNETME NASIL GELND? .....................................................................................................10 KLASK YNETM .................................................................................................................................13 Davransal Ynetim Yaklam -03.........................................................................................................18 GR ...................................................................................................................................................18 DAVRANISAL YAKLAIMIN TANIMI .....................................................................................................18 DAVRANISAL YAKLAIMIN TEMEL KAVRAMLARI ................................................................................19 DAVRANISAL YAKLAIMIN VARSAYIMLARI VE RGT MODEL ..........................................................20 DAVRANISAL YAKLAIMIN DOUUNDA YAPILAN ARATIRMALAR ....................................................21 DAVRANISAL YAKLAIMA KATKIDABULUNANLAR ..............................................................................23 Sistem Yaklam -04..............................................................................................................................25 GR ...................................................................................................................................................25 MODERN YNETM YAKLAIMI ............................................................................................................25 SSTEM YAKLAIMI ..............................................................................................................................25 LETME YNETMNDE SSTEM YAKLAIMI .........................................................................................29 SSTEM YAKLAIMININ YNETM BLMNE KATKILARI .........................................................................29 Durumsallk Yaklam -05......................................................................................................................30 GR ...................................................................................................................................................30 DURUMSALLIK YAKLAIMI ...................................................................................................................30 DURUMSALLIK MODELLER .................................................................................................................31 DURUMSALLIK YAKLAIMININ DEERLENDRLMES ............................................................................35 Planlama -06...........................................................................................................................................35 GR ...................................................................................................................................................35 PLANLAMA KAVRAMI VE LETMELER AISINDAN NEM ....................................................................36 PLANLAMANIN YARARLARI ..................................................................................................................37 PLANLAMANIN ZELLKLER ................................................................................................................37 PLANLAMA SREC ..............................................................................................................................37 PLAN ETLER ..................................................................................................................................40 Y BR PLANIN ZELLKLER ................................................................................................................42 rgtleme -07........................................................................................................................................43 MELEZ ORGANZASYON YAPISI ...........................................................................................................43 GR ...................................................................................................................................................43 RGTLEME KAVRAMI VE YNETM SREC NDEK YER .................................................................43 RGTLEME SREC ...........................................................................................................................44 RGTLEME SRECNN SONULARI ..................................................................................................45 RGT LKELER .................................................................................................................................45 Kadrolama -08........................................................................................................................................46 GR ...................................................................................................................................................46 KADROLAMA LEVNN ANLAMI VE KAPSAMI ......................................................................................46 KADROLAMA LEVNDEN SORUMLU ORGANLAR ................................................................................47 NSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI ........................................................................................................48 PERSONEL BULMA ..............................................................................................................................50 PERSONEL SEME ...............................................................................................................................51 E YERLETRME ................................................................................................................................53 Yetki, G ve Liderlik -09........................................................................................................................54 GR ...................................................................................................................................................54 YETK KAVRAMI ...................................................................................................................................54 YETKNN KAYNAKLARI ........................................................................................................................54 YETK GERM..................................................................................................................................55 G VE ETKLER ................................................................................................................................57 YETK VE G KAVRAMLARININ KARILATIRMASI .............................................................................58 LDERLK SREC VE AIKLAYICI TEORLER .........................................................................................59 Denetim -10............................................................................................................................................60 GR ...................................................................................................................................................60 DENETM .............................................................................................................................................60 DENETM SREC ................................................................................................................................61 DENETM TRLER ...............................................................................................................................63 DENETM KAYNAKLARI ........................................................................................................................64 ETKL DENETM SSTEMNDE BULUNMASI GEREKEN ZELLKLER .......................................................65 Yetki likileri ve Organizasyon Yaplar -11.............................................................................................66

YETK TRLER VE YETK LKLER .....................................................................................................66 KOMUTA, KURMAY VE FONKSYONEL YETK LKLERNN KARILATIRILMASI VE SINIRLILIKLARI ......69 ORGANZASYON YAPILARI VE ZELLKLER .........................................................................................70 rgt Kltr -12....................................................................................................................................74 RGT KLTR-TANIMI VE LETMELER N NEM ........................................................................74 RGT KLTRNN OLUUMUNU ETKLEYEN UNSURLAR ................................................................76 RGTSEL TOPLUMSALLAMA ...........................................................................................................77 Toplam Kalite Ynetimi -13.....................................................................................................................80 GR ...................................................................................................................................................80 TOPLAM KALTE YNETM ..................................................................................................................80 KALTENN TANIMI ...............................................................................................................................80 KALTENN ZELLKLER ......................................................................................................................80 KALTENN TARHSEL GELM ............................................................................................................81 TOPLAM KALTE YNETM ..................................................................................................................81 Yeniden Yaplanma -14...........................................................................................................................85 GR ...................................................................................................................................................85 YENDEN YAPILANMA KAVRAMI ...........................................................................................................86 YENDEN YAPILANMANIN LKELER ......................................................................................................87 YENDEN YAPILANMADA AAMALAR ...................................................................................................88 YENDEN YAPILANMANIN BOYUTLARI ..................................................................................................89 YENDEN YAPILANMADA BAARI FAKTRLER .....................................................................................90 YENDEN YAPILANMADA EKPLER ........................................................................................................90 Kriz Ynetimi -15....................................................................................................................................91 GR ...................................................................................................................................................91 KRZ KAVRAMI ....................................................................................................................................92 KRZN NEDENLER ..............................................................................................................................92 KRZN AAMALARI .............................................................................................................................94 KRZ YNETM ....................................................................................................................................95

YNETM KAVRAMI -01

YNETM NEDEN RENMELYZ? Ynetim faaliyeti ile her yerde karlamamz ve yneticilerle ilikide olmamz veya yneticilik yapmamz ynetimin nemini vurgulamaktadr. Her birey kendi hayatnda ynetim becerilerini kullanabilir. Biroumuz bir organizasyonda grev yapmaktayz veya ileride alacaz. Yneticilik grevi yapmyorsanz doktorluk, hemirelik, mhendislik, sat elemanl, bilgisayar programcl yapyorsanz, ynetici olabilirsiniz. rnein doktor bahekim, hemire, bahemire, mhendis retim efi veya mdr, sat eleman blge yneticisi, bilgisayar programcs program efi olabilir. nsanlarn eitli biyolojik, psikolojik ve sosyolojik gereksinimlerinin olmas, bunlarn karlanmasnda yardma gerek duyarak dier insanlarla ibirliine girmesi zorunluluunu getirmektedir. Bu durumda organize edilmi gruplara ve iletmelere bavurulur. Sanayi iletmeleri, ticaret iletmeleri ve hizmet iletmeleri eitli ihtiyalarmz karlarlar. Hastalanan kiileri tedavi eden hastaneler, eitim veren okullar, endstri ve tketim mallar reten fabrikalar ve en son tketicilere mal satan byk maazalar ile kredi veren kurulularn en belirgin rnei olan bankalar ilerlemi bir ynetim sisteminin sonucunda faaliyet gsterebilmektedir. Ynetimin nemi Ynetim faaliyetinin eitli evrelerde ve bu evrelerdeki deimelerin basklar altnda yrtlmesi ynetim faaliyetini zorlatrmaktadr. Ynetim ve ynetim ilevini yerine getirecek yneticiler eitli ekillerde baarya ulamak iin iletmelere katkda bulunur. Ynetim faaliyeti bir taraftan bakalar ile birlikte almay gerektirirken dier taraftan amalara ulamay, kt kaynaklardan en fazla yararlanmay, verimlilik ve etkinlik salamay, deien evrelerde faaliyet gstermeyi gerektirir. Ynetim sosyal bir faaliyettir. Hangi ortak ama iin bir araya gelirse gelsin yneticiler uygun elemanlarla uygun zamanda, doru ileri yapmakla mkelleftir. letmelerde baar ynetime ait olduu gibi baarszlk da ynetime ve yneticilere aittir. Ynetim Faaliyetinin Tanm Her yneticinin ii, beeri ve fiziki kaynaklar en yksek performans salayacak ekilde temel sorumluluuna almasdr. Bu sonucun elde edilmesi ynetim sreci ile salanabilir. Ynetim faaliyetinin tanmn yapmak, ynetimin gerekliliini ve ynetimini ortaya koymak asndan nemlidir. Ynetim yzyldr bir disiplin olmasna karn uygulamaclar ve uzmanlarn ortak bir gre vardklar bir tanm bulmak zordur. Herkesin ynetim hakknda bir dncesi vardr ve ynetimin gnlk ilerden farkl bir i olduu bilincindedir. Ynetim faaliyetinin baarl bir ekilde yrtlmesi iin yaplmasnda gerekli olanlarn tesinde baz yeteneklere de ihtiya vardr. Bir kii ok iyi bir mhendis veya muhasebeci olabilir, fakat bir iletmeyi ynetecek yeteneklere sahip olmayabilir. letme baarszlklarnn ou

iletmenin sahibinin konusunda yetersiz olmasndan dolay deil, kt bir ynetici olmasndandr. Thomas Edison kurduu iletmeyi baarl bir ekilde yrtememitir. Biz ynetimi insanlarn amalarn etkin bir ekilde baaracaklar bir ortamn yaratlmas olarak ele almaktayz. Bu ortam, amalara ulamak iin beeri, finansal ve doal kaynaklarn kullanlmasn gerekli klar. Endstriyel toplumlarda ynetim farkl ve lider bir gruptur. Ynetim ile ilgili eitli tanmlar vardr. Bunlar bir tabloda grelim: Ynetim, herhangi bir organizasyona uygulanabilir. Ynetim, bakalar vastasyla i grmektir. Biimsel organizasyon gruplarnda faaliyet gsteren insanlar iin etkin bir ortam yaratmaktr. Ynetim, insanlarn ibirliini salama ve onlar bir amaca doru yrtme i ve abalarnn toplamdr. Ynetim, dier insanlarla alarak ve rgtsel kaynaklar kullanarak rgtsel amalara ulamaktr. Tablo 1.1: Ynetimin eitli tanmlar Ynetimin tanmn yaparak tanmda yer alan kavramlar ve birbirleriyle ilikisini inceleyelim. Ynetim, deien evrede snrl kaynaklar etkili bir ekilde kullanarak organizasyon amalarna etken bir ekilde ulamak iin bakalaryla ve birlikte almaktr. Bu tanmda be ksmdan sz edebiliriz. Bunlar ekil zerinde grelim daha sonra her bir ksm inceleyelim. Bakalaryla Birlikte alma Organizasyonun almasnda dier bir ifadeyle ynetim faaliyeti, bir grup insanla baarlr. Ekmek fabrikalarnn, hastanenin, eitim kurulularnn, sigorta ve banka iletmelerinin almas insanlarn ortak abalaryla mmkndr. nsanlarn baarlar veya baarszlklar ynetimi etkilemektedir. Yneticiler ilerin yrmesinden sorumludur, zamanlarnn ounu insanlar ie alma, yerletirme, eitme ve gdleme ile geirirler.

Organizasyon Amalarnn Gereklemesi nsanlar gibi organizasyonlarn da amalar vardr. Baarl olabilmek iin gereki amalar ortaya koyup, bunlar gerekletirecek kadroyu oluturmak gerekir. Ynetim srecine yol gsteren organizasyon amalardr. Bu amalarn ortaya konmasndan sonra btn alanlarn bu amac gerekletirmek iin aba harcamalar gereklidir. Byk bilgisayar iletmelerinin her eve bir bilgisayar amac veya McDonalds'n her mteriye bir dakika hizmet etme amac organizasyondaki insanlarn yardmyla salanabilir. Etkililie Kar Etkenlik Etkililik, kayna akll bir ekilde kullanarak lzumsuz giderleri yapmamaktr. Etkililik ayn zamanda daha az girdi (insan ve para olarak) ile istenilen kty elde etmektir. Bir kty elde etmek iin harcanan girdi ile sonuta elde edilen kty karlatrdmzda elde edilen sonu etkililik olarak kabul edilebilir. Etkenlik ise doru ileri yaparak istenen amalara ulamaktr. Bir iletmede etkililik sz konusu olabilir ancak etkenlik sz konusu olmayabilir. Bu iki terim farkl anlam tamakla birlikte, birbirleriyle yakndan ilgilidir. Dier bir deyile yneticiler bu iki kavram faaliyetleri sonucunda dengelemek zorundadrlar. Aadaki ekilde etkililik ve etkenlik arasndaki iliki grlmektedir.

Etkenlie ok Fazla nem Vermek

Etken ve Etkililik Arasnda Denge Kurmak

Etkililik ve etkenlik arasnda denge kurmak suretiyle organizasyonlarda ynetimin amalarna ulamak mmkn olur. Ynetim Sreci

Snrl Kaynaklar nsan ihtiyalar sonsuzdur ve kaynaklar kttr. Bir bakma ktlk dnyasnda yayoruz. Kaynaklarn ktl asndan ekonomi ile ynetim bilimi arasnda ortak bir odak noktas bulunmaktadr. Ekonomi bilimi kaynaklarn ihtiya arasnda nasl en verimli dalaca zerinde dururken, iletme yneticilii iletmenin kaynaklar ile ihtiyalar arasnda denge kurmaya alrlar.

Deien evre letmenin i evresi deiir ayn zamanda d evre daha abuk deimekte ve d evredeki her deiim olumlu veya olumsuz olarak iletme yneticilerini etkilemektedir. D evredeki deiimin bir iletmeyi nasl etkileyebileceini dnelim. Alvin Toffler gelecei dnen bir yazar olarak nc Dalga isimli kitabnda be eit deiim kaynandan sz etmektedir. Bunlar bir ekil zerinde grelim.

Ynetim faaliyetini incelediimizde bir organizasyon bir kiiden olutuu gibi General Motors gibi 700.000 kiiden de oluabilir. Ynetim drt balk itibariyle incelenebilir. Aadaki ekilde drt balk yer almaktadr.

Sre olarak ynetim: Ynetimi bir sre olarak ele aldmzda devaml sren bir faaliyet olarak grebiliriz. Ynetim faaliyeti eitli srelerin baarl olmasyla hedefine ular, bu hedefi yakalayan yneticiler de baarl kabul edilir. eitli zamanlarda u szleri duyabiliriz: Bu iletme ok baarl. Ynetim tamamen baarsz. Amacmz en baarl on iletme arasna girmek. Ynetim her eyin zerindedir. Buradan elde edilen sonucu yorumlamak gerekirse iki durum sz konusudur. Ynetim bir i olarak grlmektedir. Baz ynetimler baarl olmakta, dierleri ise baarszdr. Disiplin olarak ynetim: Ynetimin bir disiplin olarak grlmesi bilgi birikiminin olmas ve bunun organizasyon tarafndan renilmesidir. Ynetim ilkeler, kavramlar ve teorilerle ilgilenir. nsan topluluu olarak ynetim: Ynetim insan grubuyla baarya ulaacandan ynetim bir grup insann bir ama dorultusunda bir araya gelmesidir. Ynetim, ynetici olanlar ile ileri grenlerle gerekleir. leri teknolojiye ramen iler makinelerle deil insanlarla gerekletirildiinden ynetime insan olarak bakmak zorunludur. Kariyer olarak ynetim: Ynetimde ykselmek kariyer yapmakla gerekleebilir. Ynetim disiplinini ykseltmek bu konuda devaml eitim grmek ve uygulamada almakla olur. YNETM FONKSYONLARI

Ynetim faaliyeti organizasyonlarda sz konusudur. Organizasyon ise belli bir amaca ulaabilmek iin bir grup bireyin birlikte almasdr. Organizasyon kr amac iin faaliyet gsterebilir. rnek olarak Sabanc Holding, Migros, Tofa vb. iletmeler verilebilir. Bazen kr amac yoktur. rnek olarak devlet kurumlar, belediye, yardm kurulular vb. kurulular verilebilir. Kr amac olsun veya olmasn ortak zellikler tayan bir grup insann olmas, ortak bir amacn bulunmas ve insanlarn abalarnn uyumlatrlmas gerekir. Ynetim fonksiyonlarn dar ve geni anlamda ele alabiliriz. Dar anlamda drt fonksiyon nemli olmakta, geni anlamda ise fonksiyonlarn says artmaktadr. Dar Anlamda Ynetim Fonksiyonlar Dar anlamda ynetim fonksiyonlarn anlatmadan nce bir ekilde grelim.

Planlama Planlamann ilk ynetim fonksiyonu olarak organizasyon amalarn ortaya koymak ve bu amalara ulamak iin hangi srelere ihtiya olduunu belirlemek gibi bir grevi vardr. Planlamann ynetim faaliyetinde en temel fonksiyon olduu aktr. Planlama, grev ve ilkeleri seme ve bunlara ulamada uygulanacak teknikleri semektir. Planlama ile ynetici performans ilkelerini belirler ve hangi admlarn atlmas gerektiine karar verir. Planlama insanlara, blmlere ve tm organizasyona gnler, aylar ve yllar olarak neler yaplacan yn verir. Planlama dier fonksiyonlara nclk eder. Bu fonksiyonlar: nsan kaynaklar ve dier kaynaklarn nasl rgtlenecei konusunda yardmc olur. in baarlaca konusunda yneltme veya iin baarlaca evreyi hazrlar. Denetleme fonksiyonunun yaplabilmesi iin standartlar belirler. rgtleme Planlama, yaplmas gereken ileri planlarken; rgtleme ise planlamada belirlenen ilerin bireyler veya gruplarca nasl yerine getirilecei zerinde durur. rgtleme planlarn eylem haline dntrlmesindeki gerekli admlar ortaya koyar. Bu admlardan en nemlileri arasnda aadakiler yer alr. alanlar iin i tanmlar hazrlamak. leri bir araya getirerek blmler oluturmak. ilikileri gelitirmek. Ekipler kurmak. Yneltme Yneltme, belirlenen amalara ulamak iin dierlerinin davranlarn etkilemektir. Yneltme insan davranlar hakknda bilgi sahibi olmay gerektirir. Temel olarak ynetim, almalardan en yksek performans salayacak bir i ortam hazrlamak zorundadr. Yneltmenin temel amac verimlilii artrmaktr. nsana ynelik i ortam verimlilii artrr, buna kar ie ynelik i ortam ise yneltmenin baarsn artrr. Yneltme ile amaca ynelik almalarn desteklenmesi mmkn olur. Denetim performansnn planlamaya ne kadar uyduunun ortaya konmas ok nemlidir. Denetim ile planlama ilkelerinin ne derecede baarldn renebiliriz. Denetim ile bireysel ve rgtsel uygulamann planlamayla ne kadar uyumlu olduunu renmekle kalmayz, eer sapma varsa bunlarn dzeltilmesi mmkn olur. Denetim dediimiz zaman bir lme sz konusudur. Denetim raporlar, bte uygulamas, kaybedilen igc, ok bilinen denetim eitleridir. Geni Anlamda Ynetim Fonksiyonlar Sz Konusu Olduunda Etkili Olabilecek Ynetim Fonksiyonlar Geni anlamda baktmzda drt temel fonksiyonun yannda ynetimin baarlmasnda etkili olabilecek fonksiyonlar da vardr. Dar anlamda aldmzda drt genel fonksiyon olan planlama, rgtleme, yneltme ve denetimi anlatmtk.

imdi ynetime byk destek salayan dier drt fonksiyonu ksaca grelim. Karar Verme Planlama yapmak birok karar gerektirdiinden karar verme de bir ynetim fonksiyonu olarak kabul edilebilir. Yanl kararlarn iletmeye maliyeti bazen ok yksek olabilir. Kadrolama Kadrolamann nemi, ynetimin baars alanlarn baarsnn bir fonksiyonu olmasndandr. Kadrolama dediimiz zaman ie alma, eitme, ykseltme ile ynetime katkda bulunulabilir. Gdleme Gdleme rgtsel yapnn vazgeilmez unsurudur. nsanlar makineden ayran en byk zellik insann duygusal ynnn ar basmas ve iten tatmin olmas ynetimin baars iin gereklidir. letiim letiim ile blmler, gruplar ve insanlar daha baarl bir ekilde grev yapabilirler. nsanlarn teknik bilgi, ara, kaide ve haberler konusunda bilgili olmalar yneticilerin grevlerini daha iyi yapmalarna ortam hazrlar. letiim tek ynl bir ilem deil, iki ynl bir itir. Ynetici grevini astlarla salayaca iletiim ile daha baarl bir ekilde yerine getirebilir. YNETCLK Ynetim faaliyetinin sonucunda baar salamak iki faktre baldr. Birincisi iyi rgtlenmi bir yapya, dier bir deyile buraya kadar anlattmz ynetim sistemine gerek vardr. Ancak ilkelerin ok iyi bir ekilde ortaya konmas, grev ve sorumluluklarn ak bir ekilde belirlenmesi, i tanmlarnn ve kurallarn saptanmas baar iin yeterli deildir. kinci faktr olan ynetici veya ynetici grubu ok nemlidir. Bunun tersi de mmkndr. Baarsz bir iletmeyi, bana geen ynetici baarl klabilir. General Electric letmesi ar derecede bym ve hantallam bir yapya sahipti. Jack Welch iletmenin bana getiinde hantal yapdan kurtulma ve klme yolunu seti ve ok fazla art deer yaratmayan iletmeleri kapatt ve binlerce kiiyi iten kartt. Sonuta baarsz bir iletmeyi ABD'nin en byk on iletmesi arasna soktu. Ynetici ne i yapar dediimiz zaman aldmz cevap bakalar vastasyla i yapan kii olmaktadr. Ynetici dediimiz zaman st ynetici aklmza gelir. Ynetimin her kademesinde yneticiler vardr. Genel mdr bir yneticidir, ustaba da bir yneticidir. nsanlarn kariyerleri ne olursa olsun hayatlarnda her zaman ynetici olabilirler. Apartman veya site yneticisi olunabilir. Baka rnekler vermekte mmkndr: Muhasebeci (ef muhasebeci) Mzisyen (Orkestra efi) Hakim (Mahkeme bakan) Bilgisayarc (Bilgisayar nitesi efi) retim yesi (Rektr, dekan) Mhendis (retim efi veya mdr) Tiyatro sanats (Tiyatro mdr) ynetici olabilir. Yneticilerin Yaptklar ler

Yneticiler, iletmenin baars iin ok eitli iler yaparlar. Ancak bu ileri gruplandrabiliriz: Sizce ynetici pozisyonundaki bir kii hangi grevleri yerine getirir? Ynetici dier bireylerle birlikte alr. Ynetim faaliyeti bir grup insanla baarld iin dier insanlarla birlikte almak gerekir. Burada dier bireyler terimiyle sz edilen yalnz iletme iinde alanlar deil, ayn zamanda iletme dndakiler (mteriler, tedarikiler, sendikalar, devlet, yerel ynetim, medya kurulular) de sz konusudur. Ynetici iyi bir takm oyuncusudur.Ynetici hem bir takm oyuncusu hem de takm lideridir. Takmlar i grubu olduu gibi zel amalarla kurulmu ekipler olabilir. Bu durumda ekip lideri ekibin kurulmasndan elemanlarn seilmesinden ve eitilmesinden sorumludur. Ynetici rgtn almasndan sorumlu olduu gibi deien koullara gre rgtte deiiklik yapmadan da sorumludur. Ynetici denetim grevini yerine getirir. Denetimden ama sorun olduu zaman sorumlular bulup cezalandrmak deil, hatalarn saptanmasndan sonra dzeltici tedbirleri almaktr. Ynetici byk bir iletiimcidir. yi bir ynetici zamannn ounu konuma, ikna etme bilgi verme ile geirir. letmede uygulanacak teknikleri anlamak bir vakum iinde yer almaz, ynetici dierlerini iyice dinlemeli, etkin bir ekilde konular sorgulamal ve ikna edici ekilde yazl iletiim kurmaldr. Ynetici sorun zc olmaldr. Ynetici sorun zme merkezi gibi alr. ada bir ynetici iin sorunlar zme yetenei ok nemlidir. Sorun zc ynetici grleri reddetmez, dier insanlarla mnakaa etmez ve mazeret yaratmaz. Ynetici alan personelin gdlenmesi ve yneltilmeleri iin aba harcar. Bylece bireylerin ileri yapan deil, ilerin belirlenmesinde yetkili olduu bir ortam yaratlr. Ynetici plan yapar, programlar, politikalar, bteleri hazrlar. Bu grevi yaparken ynetici analitik dnmek zorundadr. Ynetici iletmenin baarsndan sorumludur ve astlarn hatalarndan da sorumludur. Ynetici bir diplomattr. Artk pazarlar uluslararas zellik tadndan zellikle lke dnda alan yneticiler bir diplomatta bulunmas gereken zelliklere sahip olmaldr. Bu yneticiler kltrel farkllklar anlamal, global evreleri deerlendirmeli ve iletmenin etkinlii artrmak iin yntemler aratrlmaldr. Ynetici politikacdr. Politikaclar nasl lkenin politik geleceini belirliyorsa ynetici de rgtnn politikasn belirlemede yetimi olmal ve gr ileri srmelidir. Ynetici teknoloji yenileyen en nemli bir etkendir. Eskiyen bir ynetici teknolojiye yneticiye kardr. 1990'l yllardan itibaren teknoloji vazgeilmez unsur olmakta, bilgisayar teknolojisi bata olmak zere her endstride yeni teknolojilere gei salanmaktadr. Dier taraftan bilgi teknolojilerindeki hzl geliime hibir ynetici duyarsz kalamaz. Ynetici karar organ gibi alr. Ynetimin baarsnda kararlarn tutarll ve hedefe ulatrmadaki isabeti nemlidir. Yneticilerin Snflandrlmas Yneticiler kendi durumlarna gre farkl ekilde snflandrlabilir. Yneticilerin Sorumluluklar Asndan Snflandrlmas Yneticiler bu adan incelenir. Birincisi fonksiyonel yneticiler, ikincisi genel yneticiler, ncs ise proje yneticisidir. Fonksiyonel Ynetici Bu yneticiler bir fonksiyondan sorumludur. alma alan ile yetki ve sorumluluklar ilgili olduu fonksiyonla ilgilidir. Fonksiyonel ynetici pazarlama, retim, insan kaynaklar, mhendislik, finans gibi bir blmn bandadr. Genel Ynetici rgtn btn fonksiyonlarndan sorumlu olan kiidir. Hastanedeki genel ynetici her blmden ve hastalara kaliteli hizmet vermekten sorumludur. Spermarkette genel ynetici spermarketle ilgili her fonksiyondan sorumludur. Proje Yneticisi Projelerle rgtte alma sz konusu olduunda her proje iin bir ynetici semek gerekir. Proje yneticisi bir projenin gereklemesinden sorumludur. Proje yneticisine olan ihtiyacn ortaya kmas iletme dndaki hzl gelimedir. Yneticilerin Dikey Snflandrlmas (Hiyerarik Yapya Gre) Yneticiler eitli hiyerarik kademelerde grev yaparlar. Kk iletmede belki bir kademe vardr, byk iletmede ise deiik seviyeler vardr. Bir tek lokantadan oluan bir gda iletmesinde tek bir ynetici vardr, dier bir deyile lokanta sahibi vardr. McDonalds gibi lokanta zincirinde eitli kademeler sz konusudur. Bu kademeleri aadan yukarya doru dndmzde drt kademeden sz edebiliriz. rgtsel hiyerarinin eitli kademelerinde grev yapan yneticilerin yetenekleri ve sorumluluklar farkl olacaktr. Alt ynetimde alan bir ynetici ile tepe yneticisinden beklenenler farkl olacaktr. rnek olarak bir tekstil iletmesinin genel mdr ile, tekstil ustabann grev ve sorumluluu farkl olacaktr. Btn yneticiler planlama, rgtleme, yneltme ve denetim grevlerini yerine getirirler, ancak bu

grevler her kademede (en alttan en st kademeye kadar) farkldr. Her kademede istenilen farkl olacandan bu kademeleri nce ayr ayr grelim ve sonra bu kademeleri bir ekil zerinde gsterelim. st Yneticiler st kademe yneticileri denildiinde kavram kargaasn nlemek iin st ynetici ile tepe yneticisi arasndaki fark aklamakta yarar vardr. Bu adan en stte yer alan tepe ynetimi ve bu ile grevli tepe yneticileri vardr. Tepe ynetimi yneticileri ve tepe Holding bakan, koordinatr, okuluslu iletmenin merkezinin st yneticileri vb. Genel mdr, genel mdr yardmcs vb.

st ynetim yneticiler

ve

st

Tepe yneticileri ve st yneticileri, iletmenin tmnn resmini grrler, dier bir deyile belli bir blmle veya ile ilgilenmezler. st ynetim plan yapyor dediimizde btn iletmeyi ilgilendiren uzun dnemli planlar yapar ve stratejileri belirler. Orta ve alt kademelerin uygulayacaklar politikalar ekillendirecek global amalar belirlerler. st yneticilerin grevleri arasnda unlar vardr: Amalar ortaya koymak. Bu amalara ulaacak stratejileri belirlemek. letmenin d evresini gzden geirmek. rgt iin ok nemli kararlar almak ve bunlar uygulamaya koymak. Kaynaklara ve yeteneklere dayal rekabet aratrmas yapmak. Orta Yneticiler (Balayc Gruplar) Orta yneticiler alt yneticileri denetlerler, ayrca st ynetim ile alt ynetim arasnda kpr grevi yerine getirirler. Bu yneticiler alt ynetimden ykselerek veya baka iletmelerden gelebilir. st ynetimin geni adan ele ald stratejileri uygulamaya geirir. Alt ynetimin istekleri arasnda kalan ve denge unsuru olmak zorunda olan ynetici grubudur. Orta ynetim ve orta yneticiler Genel mdr yardmcs, blm bakan, ksm amiri, rn yneticisi, blge mdr, planlama, personel mdr vb.

Orta yneticiler gl beeri zellie sahip olmaldr, bylece kendi grubuyla ve dier gruplarla iyi bir alma ortam yaratabilirler. Orta yneticiler grup dinamiine nem veren ibirlii iinde alan ve atma ortam yaratmayan kii olmaldr. Alt Yneticiler (alanlarla Birebir liki Kuran Ynetici Grubu) Alt yneticiler mallarn retilmesinden ve gerekli hizmetleri yerine getirmeden sorumlu kiileri denetlerler. lerin gnlk yerine getirilmesinden sorumludur. Bu iler arasnda rn veya hizmetlerin i akna uygun olarak retilmesi ve mteriye zamannda teslim edilmesi ve kalite ile standartlara uygun mal retme saylabilir. Alt yneticiler Nezaretiler, retim ustabass, yneticisi vb. muhasebe efi, bro

Yneticilerin Temel Yetenekleri Yneticiler st, orta veya alt ynetimde, kamu kuruluunda veya zel sektrde alsn baarl olabilmeleri iin baz temel zelliklere sahip olmaldr. Bu yetenekleri genel olarak e ayrabiliriz. Kavrama Yetenei Bu yetenek organizasyonun karmakln grme ve bir btn olarak rgt incelemedir. st yneticiler uzun dnem planlar yapmak ve stratejiler saptamak iin kavrama yeteneine sahip olmaldr. st yneticiler be-on-yirmi yl sonra iletmenin gelecei yeri belirlemek zorundadrlar. Kavrama yeteneini gelitirmeleri yneticilere evrelerinde ne deiimler olduunu grme frsat verir. Teknik Yetenek Teknik yetenekler bilgi ve tecrbelerin belli bir iin yaplmas iin kullanlmasdr. Dier bir deyile bir iin baarlmas iin zel bilginin ve tecrbenin olmas ara ve tekniklerin kullanlmas iin uygun durumda olma yeteneidir. Alt kademe ile orta kademe nispeten kendilerini geni apta teknik faaliyetler iinde bulurlar. rnek olarak muhasebeciler, mhendisler, pazar aratrclar ve bilgisayar uzmanlar teknik yetenekleri kullanrlar. Teknik yeteneklerin en nemli kademesi alt seviye yneticileridir. Alt kademe yneticileri ilerin gerekletii yere en yakn olmas dolaysyla teknik yetenek ok daha nemlidir.

nsan likileri Yetenei nsan ilikileri yeteneinin her kademede de nemli olmasnn temel nedeni her yneticinin bakalarnn yardm ile ileri yrtmesidir. Yneticiler ne kadar ok insanlarla iliki kurmaya istekli ise baars artacaktr. Yneticinin iinin zor olmas deiik kltr, aile yaps, eitim kurumlarndan gelen kiilerle baarya ulamak istemesidir. Yneticinin Rolleri Yneticiler ynetim fonksiyonlarn yerine getirirler. Bunlar bireyler aras roller, bilgi salayc roller ve karar verici rollerdir. Bu konu genel iletme kitabnda ok geni anlatld iin ayrntl bir ekilde stnde durmuyoruz.

KLASK YNETM YAKLAIMI -02

GR Modern ve postmodern ynetim teorisinin temelinde yatan klasik ynetimdir. eitli gler ynetim teorisini belirler. Bunlar arasnda ekonomik, sosyal, politik, teknolojik ve global gler yer alr. Klasik ynetimin ortaya k endstri devrimi ile olmutur. Klasik ynetimde temel yaklam vardr. Bunlar bilimsel ynetim, ynetim sreci ve brokrasi yaklamdr. KLASK YNETME NASIL GELND? Bugn modern ynetim ilkelerini uygulayabiliyorsak bunun temeli bugne kadar yaplan almalar ve birikim nedeniyledir. Dier bir deyile ynetimi anlamak iin gemie bakmalyz. Ynetimin bir disiplin olarak gelimesi ve niversitelerde okutulmas 19. yy'n balarna uzanr. Bu tarihten itibaren hzl bir gelime gsteren ynetim bilimi deiik grlerle ifade edilmi ve eitli teoriler gelitirilmitir. Gemite yaplanlarn neler olduunu aratrmak bizi hata yapmaktan koruyacaktr. Japonlar katlmal ynetim uygulamasn ABD ve Avrupa iletmelerinden alm ve gelitirerek kalite emberleri uygulamalarna balamtr. Ayn ekilde Japonlar ABD otomobil endstrisini aratrarak ok iyi duruma geldiler. Henry Ford dier iletmelerin otomobil paralarn daha iyi yapabildiklerini grd ve retmek istemedii birok paray dardan satn almaya balad. Gemiten ders alarak ve hatalar ortaya koyarak ayn hatalara dmeyerek yenilikleri ve gelimeleri iletmelerde uygulayabiliriz. Dzenleme gereksinimin nedenini aratrdmzda: Teorinin bilgiyi salama ve organize etme konusunda dnsel bir faaliyet olduunu grrz. evremizdeki iletmeleri incelediimizde eitli ynetim teorilerini uyguladklarn grrz. retim hatt zerinde duran ve i ilikileri benimseyen iletmeler klasik ynetim uygulamaktadr. Baz iletmeler insan davranlar zerinde younlamtr. Bunlarn davransal yaklam benimsedikleri sylenebilir. Stell ve Texaco gibi petrol iletmeleri petroln retilmesinden benzin istasyonlarnda petrol rnlerinin satna kadar deiik ileri yrtyorlarsa sistem teorisi zerinde duruyorlar demektir. Ynetim Teorisini Belirleyen Gler Bugne kadar evresel faktrler iyi bir ynetim teorisi ortaya koymalarnda teorisyenlere ve uygulamaclara ynlerini belirlemede yardmc oldu. En etkili olan ynetim teorisini belirleyen gler: sosyal gler, politik gler ve ekonomik gler olarak ayrlabilir. Ancak bu gce teknolojik gler ile global gler de ilave edilebilir. ekil 2.1.'de bu gleri gryorsunuz.

Ekonomik Gler Ekonomik trendler ve her trl kaynan elde edilmesi ekonomik gler olarak tanmlanabilir. Bu kaynaklar arasnda fizik, finansal, bilgi ve insan kaynaklar en nemlileridir. ABD ve baz Avrupa lkelerinde pazar ekonomisine dayal ekonomik sistem mevcuttur. Ancak komnist lkelerde, rnek olarak in'de planl ekonomi sz konusudur ve ticari faaliyetler geni apta devletin kontrolndedir. Ekonomik gler ynetim teorisini deiik konularda etkiler. Bunlar arasnda evre analizleri, karar verme, planlama, insan kaynaklar ynetimi, denetim ve rgt yaps saylabilir. Sosyal Gler Deerler, ihtiyalar ve normlar insan davranlarn etkilemekte ve sosyal gler olarak ynetim teorisinin gelimesine etkili olmaktadr. Sosyal gler, ekonomik ve teknolojik gler tarafndan etkilenmektedir. rnek olarak atlye ve fabrika sahipleri ekonomik durumlar gelitike yeni

teknolojilere uygun retim aralar satn almakta, sonucunda daha az ii ile daha fazla retim yapabilmektedirler. Kent halk iftlikte almalarn sona erdirerek fabrikalara girmeye baladlar. Profesyonel yneticiler byk iletmeleri denetlemeye baladlar ve ynetici ile alanlar ve sendika ilikileri nem kazand. Sosyal gler yukarda belirttiimiz baz olumsuzluklar yannda ynetim teorisi asndan nemli etkiler yaratt. alanlar glendirildi ve kendi yaptklar iten zevk almalar saland. Politik Gler Politik gler devlet politikalar ve yasal uygulamalardan oluur. Temelde i kanunu, ceza kanunu gibi kanunlar iletme ynetimlerini yakndan ilgilendirir. letmeler rettikleri maldan ikayeti olan mterilerin basks altndadr ve rgtlenmi sivil toplum kurulular ve devlet kurulular mterinin haklarn korumaktadrlar. Politik gler eitli ekillerde ynetim dncesini deitirmitir. Baz rnekler verebiliriz. ocuklarn ite altrlmas, sigortasz ii altrlmas, iilerin alma saatlerinin ksaltlmas, ite emniyet tedbirlerinin alnmas, haksz rekabete yol almamas (lkemizde rekabet kurulunun olmas) saylabilir. Teknolojik Gler letmelerin tketicilere daha kaliteli mallar satmalar ve iyi bir ynetim sistemi gelitirmelerinde en nemli etkenlerden biri de teknolojik gelimelerdir. Ynetimin baars zamannda karar alma ve bilgilerin ihtiya duyulan her yere gnderilmesidir. Ulatrma, haberleme ve bilgi teknolojilerindeki gelimelerle ynetim bilgi sistemi dediimiz yap ortaya kmaktadr. letmeler ynetimde baar salamak iin bilgisayar sistemi kurmakta ve bu i iin ok kaynak harcamaktadrlar. letme ynetimini etkileyen teknolojik gleri gnlk hayattan rneklerle tekrar gzden geirelim. Ynetici bilgi deiiminde byk yenilikler olduunu grmektedirler. Bunlar arasnda elektronik posta, faks aletleri ve elektronik bilgi deiimi saylabilir. Global Gler Yneticilerin karlat sorunlardan biri de doymu i pazarn yanndan lke d pazarlara ynelmek, dier bir deyile lke dna mal satmaktr. Global glerin etkisiyle unlar yapmak zorundadrlar: Kaliteyi artrmak. Fiyat politikasn lke dna gre ayarlamak. Verimlilii artrmak. Maliyetleri drmek. Uluslararas standartlara uymak. Klasik Ynetim ncesi Gelimeler Klasik ncesi dnemdeki almalar ok eskiye dayanr. Bunlar iinde bize ulaan bilgiler M.. 5000 ylna kadar uzanmaktadr. Bunlar iinde nemli olanlarn bir tabloda grelim. Ynetim Dncesine Katkda Tarih Bulunan Birey veya Balca Ynetim Bilimine Katklar Etnik Grup M.. 5000 M.. 4000 M.. 2700 M.. 2600 M.. 1800 M.. 1600 M.. 1491 M.. 500 M.. 400 M.. 50 M.S. 1100 M.S. 1340 M.S. 1500 M.S. 1525 M.S. 1776 M.S. 1799 Smerler Msrllar Msrllar Msrllar Hamurabi Msrllar braniler Mencius Sokrat Varro Grek Lucas Pacioli Sir Thomas Moore Machiavelli Adam Smith Eli Whitney Ynetim iin yazl kurallar ve dzenlemeler. Planlama, rgtleme ve denetim iin almalar. ikayetlerin dinlenmesi ve grmeler yaplmas ve ynetimde adil davranlmas. Merkezlememi rgt kurmalar. Denetim iin ller, asgari cret saptamak, sorumluluun devredilemeyecei. rgtlerde merkezileme. rgt kavram ve hiyerari sistemi ve i * ilkesi uygulanmas. Standartlara ve sistemlere olan ihtiyacn ortaya konmas. Ynetimin evrenselliinin belirlenmesi. artnamelerinin kullanlmas. Yneticinin zellikleri. ift kayt sistemi. Uzmanlama Liderin kitlelere dayanmas. Uzmanlama ve iblm. Bilimsel yntem, maliyet muhasebesi.

Tablo 2.1: 18.yy'a kadar ynetim dncesinin geliimi Bilimsel ynetim hareketi 19.yy'da balad, ancak 18.yy'da ynetim ile almalar hz kazand. Endstri Devrimi

18. yy'n balarnda oluan eitli olaylar ynetim teorisinin ortaya kn nemli lde etkilemitir. Ancak bu gelimelerin ncesinde 17.yy'da ev ekonomisi veya dahili sistem dediimiz retim sistemi sz konusuydu. ler iilerin evlerinde yaplyor bamsz tccarlar para bana cret dyor, ancak bu demeyi istedii gibi reten iilere dyordu. Tccar ile iiler arasndaki sorunlar en az seviyedeydi. Japonya'nn 2. Dnya Sava'ndan sonra hzl endstrileme hareketinde bu sistem geni apta kullanld. Ynetim teorisinin geliimindeki en itici g endstri devrimiydi. 1700-1785 yllar ngiliz Sanayi Devrimi'nin olumas dnemidir. ngiltere bir tarm lkesi olmaktan km ve bir sanayi lkesi olmaya balamtr. Yeryznde tarm-ky hayatndan sanayi-ticaret toplumuna geii baaryla tamamlayan ilk lke ngiltere'dir. Bu dnemde en byk yenilik retim tekniklerindeki gelimedir. Bu dnemde yeni retim sistemi sonucunda ortaya kan yn retim, yeni ekonomik doktrin ve yeni fabrika sistemi gelimitir. Aadaki ekilde bu oluum grlmektedir. Yeni Ekonomik Doktrin: Bu yeni retim sistemi Fransz ekonomi dncesi olan Braknz yapsnlar, braknz gesinler dncesine dayanyordu.

Endstri Devrimi

Yeni retim Sistemi: Yn retim, evlerde yaplan retimin yerini ald. Bu durum refah art getirdi.

Yeni Fabrika Sistemi: Yeni bulularn olmas ve ok eitli retim aralarnn ortaya kmas atlyeler yerine fabrikalarn kurulmasna neden oldu.

Fabrika Sistemi, buhar makinelerinin kullanlmasyla gereklemitir. Buhar makineleri verimlilii nemli derecede artrd. Ayn ekilde bu makinelerin kullanlmaya balamasyla sermaye ihtiyac artmtr. Bu ekilde makineler iilerin evlerine gnderilecei yerde, iiler makinelerin olduu evlere, dier bir deyile fabrikalara gitmeye baladlar. Bir at altnda retimin artmas ile ii, girdi ve makine miktar artmtr. Bunlarn art kontrol ve uyumlatrma sorunlar ortaya kt. Ynetimin bilimsellik kazanmasnda etkili olan nedenlerin banda buharl makineleri bulan James Walt ve Matthew Robinson Boulton'un almalar gelir. Bugn byk gelime gsteren fabrika sistemi buhar makinelerinin kullanlmasyla gelime srecine girmitir. Buhar makinelerinin yaygn kullanlmasyla verimlilik artmtr. Bu iki bilim adam ngiltere'de Soho Mhendislik Dkmhanesi'nde sistematik ynetim teknikleri uygulamaya baladlar. Daha sonra Walt ve Boulton bugn bile aknlkla karlanan saysz ynetim teknikleri gelitirdiler. Bu teknikleri balklar halinde grelim. ak retim planlamas retim ilem standartlar blm etd Ynetici ve dier personelin eitilmesi rn standartlatrlmas statistiki kaytlar ABD'deki giriimci ve yneticiler iin deney ve hata ynetimine dayanan sistemle ayakta kalmak ve istenen amalara ulamak zor deildi. Her iletme bireysel olarak ynetiliyor, ihtiya duyulan snrl lde planlama ve denetim ii veya ustaba tarafndan yaplyordu. Ancak 18.yy'n sonlarna gelindiinde ulatrma (tren yolu) ve haberleme (telgraf, telefon ve posta hizmetleri) alanndaki gelime sonucunda Dou daki fabrikalar kuruldu. Bu geliimin sonunda iletmeler geliti ve sistematik ynetime ihtiya duyulmaya baland. Bu dnemde endstrileme, kaynak birikimi ve iletme bymesi anlamna geliyordu. Gelime; yksek krlar, sat hacminin artmasn ve giderlerinin azalmas sonucunu getirdi. Ancak bu geliim sorunlar da getirdi. Yeni byk iletmelerin ynetilmesi beceri ve ynetim bilgisine gerek duyuyordu. Klasik ynetim hareketinin ortaya kn douran dnrlere ksaca bakalm.

Charles Babbage (1792-1871): ngiltere'de Cambridge niversitesi'nde matematik profesr olarak alyordu. 1822 ylnda mekanik hesap makineleri ile ilgili buluuyla tannan Babbage retimin etkililii zerinde durdu. Ynetimle ilgili olarak yazlan ilk kitap olan Makineler ve malatlarn Ekonomisi isimli eseri yazd. eitli rgtlerdeki ynetim sorunlarnn zm ile ilgilendi. Verimliliin artmasnda katkda bulunan alanlara krdan pay verilmesini nerdi. Robert Owen (1771-1858): ngiliz reformcu ve iletmeci olan Owen rgtlerde insan kaynaklar zerinde duran ilk kiilerden biridir. Owen'dan nce alanlara makine gibi bakan iletme sahipleri sz konusuydu. Owen'un tekstil fabrikas verimlilikte rnek bir iletme olmutu. Bunun nedeni ise baz yenilikler getirmesiydi. Bu yenilikler arasnda aadakileri sayabiliriz: Yksek olarak belirlenen asgari cret denmesi. alma saatlerinin azaltlmas. Yemek yardm yaplmas. Dinlenme merkezinin almas. Bilimsel ynetim hareketinin douunda ikinci nemli neden uzmanlama konusundaki gelimedir. retimin ekil deitirmesi ile belli ilerde devaml alan veya ayn makinede ayn ii yapan elemanlar retimin artmasnda etkili oldular. Bu deiim ile nemli bir alma Adam Smith tarafndan yapld. Smith toplu ine retiminde uzmanlama sonucunda retimin artacan ileri srd. KLASK YNETM Klasik ynetimde ayr yaklam vardr. Bunlar nce bir ekilde grelim, sonra srayla inceleyelim.

Bilimsel Ynetim

Ynetim Sreci

Brokratik Ynetim

ekil 2.3: Klasik ynetimin temel yaklam Bugnk modern ynetim ve postmodern ynetimin temelleri 19.yy'n balarnda atld. Bu harekete klasik ynetim diyoruz. Klasik ynetimin temeli bu dnemde hzl bir teknik gelime olmasna dayanr. Bu dnemde uygulamac ve teorisyenler ok nemli katklarda bulunmulardr. ekilde grdmz yaklam unlardr. alanlarn verimliliini artrma zerinde younlaan bilimsel ynetim, ynetim fonksiyonlar, zellikle st ynetim zerinde duran brokrasi yaklamdr. Aadaki ekilde klasik ynetimi btn olarak grmeye alalm. Ancak burada iki nemli yaklamn karlatrlmasn ele alacaz, nc yaklam olan brokrasi yaklam farkl adan bakt iin bu ekle dahil edilmemitir.

Klasik Yaklam

Alt Dzey Ynetimi Analizi

Ynetim Kapsaml ncelenmesi

Katklarda Bulunanlar Frederick W. Taylor Katkda Bulunan Frank ve Lilian Henri Fayol Gilbreth Henry Gantt ve Dierleri ekil 2.4: Klasik yaklamn iki ana yaklama ayrlmas ve katkda bulunanlar Bilimsel Ynetim Alt ynetim dzeyinin analizini yapan bilimsel ynetim, iin yaplmas iin tek en iyi yol ilkesine dayanr. Bu sistem bilimsel ynetim olarak adlandrlmaktadr. Bu dnemde nemli katklar bulunan ynetim uzmanlarnn katklarn inceleyelim. Frederick Taylor Bilimsel ynetimin kurucusu olan ve bilimsel ynetimin babas olarak adlandrlan Taylor, baba meslei olan avukatl devam ettirmek iin bask altnda kalarak hukuk fakltesini birincilikle kazanm, fakat gzlerinden rahatsz olduu iin okulu brakmak zorunda kalmtr. Taylor, niversite eitimini yarda brakarak 1875 ylnda kalp ra ve daha sonra makinist olarak almaya balad. alt yer kk bir makine atlyesiydi. Taylor drt yl burada altktan sonra 1878 ylnda Midvale elik letmesi'nde almaya balad. Taylor, Midvale letmesi'nde ii, memur, makinist, ustaba olarak alt. Mhendislik eitimini gece blmnde bitiren Taylor 1884'te ba mhendis olarak Midvale letmesi'nde yeni greve atand. Taylor hzl elik kesme makinesini yaparak patentini ald. Taylor'un Gzlemleri ve Grleri Taylor, eitli grevleri stlendii iin geni apta olaylar ve insanlar inceleme frsat buldu. Baz eksiklikleri saptad. Bunlar: Taylor verimsiz bir alma ortam olduunu grd. Verimsiz bir alma ortam vard ve verimliliin artmas konusunda hi alma yaplmyordu. letme sahipleri krlarn en yksek seviyeye karmaya alrken giderleri azaltmann en iyi yolu olarak iiye daha az cret demeyi benimsemilerdi. Taylor'un gzlemleri sonucunda iletmelerin konuya kr asndan bakmalar yannda iiler de konuya kendi alarndan bakyorlard. iler fazla alarak iletmenin verimliliinde art yaparak sonucunda iletme sahiplerinin krn artryorlard, ancak bu kr artnda bir kar elde edemiyorlard. Bunun sonucunda iten kaytarma iilerin en ok bavurduklar yol olmutu. Taylor iki trl kaytarmadan sz ediyordu. Birincisi doal kaytarma olup insann doasndan gelen ve ii hafife alma eilimine bal olarak iten kaytarma ve kendisini fazla yormama eilimine bal idi. Sistematik kaytarma baka nedenlere dayanmaktayd. Yneticilerin memnun olmadklar konu buydu. Sistematik kaytarma daha farkl zellikte olup bireylerin dier bireylerle ve gruplarla olan ilikilerine dayanr. Sistematik kaytarma daha karmaktr ve bireysel faktrlerle ek olarak rgtsel ve sosyal faktrler yoluyla da tevik edilir. Taylor'a gre sistematik kaytarma evrenseldir. Bu tr kaytarmada ne miktar i kabilecei konusunda nezaretiye bir bilgi vermemek yoluyla planlanr. Taylor'a gre ilerde standartlatrma olmad iin iiler ilerini kendi bildikleri gibi yapyorlard. Hz bir verimlilik ls olmadndan verimlilik art salanamyordu. Taylor'a gre iilerin ie alnnda ve ie atanmasnda yetenek ve kapasiteleri dikkate alnmyordu. Taylor iiler ile yneticilerin yaptklar ilerin birbirine kartrldn ileri sryordu. Ynetim ile alanlar arasnda bir karmaa sz konusuydu. Taylor'un Bilimsel Ynetim ile lgili almalar Taylor bozuk dzeni ortaya koymakla ie balamt. Taylor'un zm nerileri: Taylor, iverenin az para vermesi ve bunun karlnda iilerin kaytarmaya gitmelerini nlemek iin cretleri artrmak gerektiini ve sonucunda bilimsel ynetim ile verimliliin artabileceini ileri srmt. Bu amaca ulamak iin bilimsel aratrma yntemleri, tecrbelere dayal ilkeler ve standartlar saptayarak retim faaliyetlerinin denetimini saptamaktr. ilerin dikkatli bir ekilde seimi, bylece en yksek kapasitenin ortaya karlmasn salamak. Seilen iilerin bilimsel yntemlerle eitilmesi, bylece istenilen performans gstermeleri, bilimsel ynteme dayal olarak iilerin ilerini benimsemelerinin salanmas gerekleecektir.

 Yneticiler ile iilerin yapacaklar ilerin birbirine kartrlmamas gerekir. Taylor drt alanda nerilerde bulundu. Bu nerileri drt balk altnda toplayabiliriz. Standartlatrma: Taylor metal kesme faaliyetlerini yakndan aratrdnda baz standartlar gerektiini grd. Taylor'un maden cevheri yklemede yapt almalar standartlatrma konusunda nemli bir adm olarak dikkati ekti. Bu amala maden cevheri krekleme konusunda nce en yk-sek gnlk verimi salamak iin krein maden cevheri ile dolu olarak ka kilo olmas gerektii konusunda incelemeler yapt, kaytlar tuttu, bunlar tahlil ederek dolu krein 8-9 kilo olmas gerektiini bilimsel olarak belirledi. Ayn zamanda farkl ilerde ayn krein etkili olamayacan ne srmtr. Ayrca krein sap ve az deiik 8-10 eit krek tasarm belirledi. Taylor standardn belirlenmesinden sonra ikinci adm olan hareket zaman etdne ihtiya olduunu belirtti. Hareket ve zaman etd: Krekleme iinde bir standart yoktu, ayrca her ii kendi kreini getirdiinden ve arlklar farkl maddelerin kreklenmesi gerektiinden zaman ve emek israf ok fazla idi. Deney ve incelemeler sonucu yeni bir krekleme ilemi balatmtr. Hareket ve zaman etd ile ilgin sonular elde etti. Bir ii gnde 12,5 ton ykleme yaparken Taylor'un tevik olarak nerdii gibi 48 ton ykleme yapmaya balam ve gnlk cret 1,15 dolardan 1,85 dolara ykselmitir. Yklenen miktarda %400 art olurken crette %60 art olmutur. Sistematik seim ve eitim: En ucuza eleman altrmak yerine ii en iyi yapacak eleman seme ilkesini benimseyen Taylor seim ve eitim konusuna ok nem verdi. Taylor ayrca birinci snf eleman kavramn getirdi. letmede birinci snf insanlarn altrlmas gerektiini ne srd. Para ba cret sistemi: Taylor ekonomik insan kavram zerinde durdu. Taylor'un nerdii para ba sisteminin uygulanabilmesi iin zaman ve hareket etdnn yaplmas ve alma ile ilgili standartlarn belirlenmesi gerekiyordu. Taylor'a gre iilerin iverenlerden istedikleri tek ey yksek cretti. Taylor'un bu konuda nerdii yeni bir sistem olan para ba cret sistemiydi. Ancak geleneksel para ba cret sisteminde her ii gdleyici olmayan bir cret sisteminde alyordu. Bunun yerine Taylor farkllatrlm para ba creti nerdi. ilerden iini daha nce yapan, dier bir deyile standarda ulaanlara yksek cret standardn altnda kalanlara dk cret uygulanmas sz konusuydu. Zamannda iini yapan ve kaliteyi bozmayan ii yksek cret alrken dk cret alan ii standarda ulamak iin aba harcayarak veya ii terk edecektir. Fonksiyonel ustabalk: nceleri genellikle iilerin ne yapacaklarn belirlemek yerine ilerin ayrntl zaman etdne, yntemlere, aralara bal olmasn neren Taylor, birinci snf insan kavramnn daha ileri aamas olan fonksiyonel ustabalk ve bunun devam olan i ynetimi sistemine gei olacakt. Bu sistemde planlama ve uygulama olarak iki blm bulunuyordu. Her blmde drder ustaba grev yapyordu. Taylor'un nerisine gre sekiz ustabandan, drd planlama ileriyle grevlendirilecek ve bunlar planlama blmnde alacaklard. 1'inci ustaba i sralama ve datm ustabas: Grevi i aknn salanmas ve sralama yapmak. 2'nci ustaba i emri ustabas: Grevi teknik resimleri hazrlamak, para ba creti hazrlamak, maliyetlerle ilgili bilgileri muhasebeye vermek. 3'nc ustaba zaman ve maliyet ustabas: Grevi zaman ve maliyetle ilgili almalar yapmak. 4'nc ustaba disiplin amiri: Grevi personelle ilgili ileri takip etmek ve iilerin iyi ve kt taraflarn ortaya karmak ve i bar iin almak, ayrca ie adam alma ve iden karma iine bakmak. Uygulama blmnde ise u ustabalar vard: 1'inci ustaba: Ekipbadr, grevi ise makineyi zamannda retime hazrlamak ve girdilerin zamannda makineye girmesini salamak. 2'nci ustaba, teknik nezaret ustabas: Bu ustabann grevi teknik nezarettir. 3'nc ustaba, tamir bakm ustabas: Tamir ekibiydi ve makinelerin bakm ve tamiri ile uramaktadr. 4'nc ustaba, kalite kontrol ustabasyd: Grevi kaliteye dikkat etmek ve ii hzlandrmaktr.

Taylor'un Eletirisi Bilimsel ynetimin babas olarak bilinen Taylor anda devrim yaratm, ancak baz eletirilere de uramtr. Taylor insan ilikilerini ve davransal sistemi yok farzetti. Tek gdleme faktr olarak gelir elde etme isteini grd. Taylor atlyedeki ilerle ilgilendi ve verimlilik art zerinde durdu. letmenin i yaps ile urat ve iletmeyi bir fanus iinde d evreyle ilikisi olmadn varsayd. Frank ve Lillian Gilbreth Frank ve Lillian Gilbreth belki de ilk defa kariyer yapan evli bir iftti, ikisi de endstri mhendisiydi ve bilimsel ynetime katklarda bulundular. Taylor grlerine Gilbreth'lerden byk destek grd. Frank Gilbreth, niversiteyi kazand fakat niversiteye gitmekten vazgeti ve tulac ra olarak ie girdi. inde baarl oldu ve Whiddet isimli iletmede mdrlk kademesine kadar ykseldi. Frank Gilbreth ie alndnda kendisini iki usta tulac arasna yerletirdiler. ki tulac kendisine hem i yaptracak hem de eiteceklerdi. Gilbreth tula rme iinde deiik i yaptklarn grd. Bu ileri ylece zetleyebiliriz: Birincisi retmek iin tula rmek, kincisi yava tula rmek, ncs hzl tula rmek. Taylor'un zaman etdlerine nem vermesi yannda hareket etdlerine hz veren Gilbreth tula rme ilerini incelemitir. Tula rme ileminde yapt basitletirmelerde d duvar rmesinde 18 hareketi 45 harekete ve i duvar rmede 18 hareketi 2'ye indirmi ve yeni yntemle bir saatlik igc ile 120 tula yerine 350 tula rme imkan salanmtr. Gilbreth'e gre ok lzumsuz hareket vard. Tutmak, tamak, brakmak, bo hareketle vb. eitli hareketlerden oluan tula rme ii bir rnek olabilir. Yorgunluk ve kas hareketlerinin en aza indirilmesiyle ve baz lzumsuz hareketlerin kaldrlmasyla daha ksa zamanda i yaplabilirdi. Bu konuda Gilbreth'in verdii rneklerden biri tula ynnn tula rme iine mmkn olan en yakn yere konmas ve mmkn olan en ksa uzaklk ile iin yaplmasnn salanmasyd. Gilbreth ile ilgili hareketleri temel on yedi harekete ayrd. Bunlara terblig ismini verdi. Bu terim soyadnn tersinden yazlyd. Gilbreth'in nemli bulularndan biri Cyclegraph ve Chronocyclegraph teknii idi. Cyclegraph teknii parmaa, ele, kola, bilee bir elektrik ampul balamas ve alrken o iinin alma srasnda yapt hareketleri k izgileri halinde saptam bunu bir fotoraf makinesi yardmyla yapmtr. Henry Gantt Henry Gantt Taylor'un arkadayd ve Midvale ile Bethletem'de beraber alt. ki nemli konuda alma yapt. Bunlardan birincisi cret sistemi dieri kendi ismini verdii Gantt Grafii'dir. Bilimsel ynetime retim ve maliyet kontrol tekniklerini getirerek katklarda bulundu. Ynetim Sreci Yaklam Ynetim konusunda nemli bir yaklam olan ynetim srecindeki ncleri grelim. Henri Fayol Henri Fayol, yneticiler ve yerine getirdikleri fonksiyonlarla ilgilenmekte, konuya ynetim, zellikle st ynetim asndan bakmaktadr. almalarn ylece zetleyebiliriz. Fayol'un letme Faaliyetlerinin Ayrlmasyla lgili Grleri Fayol iletme faaliyetlerini altya ayrmtr:

 Teknik faaliyetler: letmede yer alan teknik faaliyetler retim, imalat, uyumlatrma, sra bakm vb. ilerden oluur. Teknik faaliyetlerin says, miktar, zellikleri teknik adamlarn yapt ilerden oluur. Ticari faaliyetler: Genellikle satma, satn alma ve deitirme gibi faaliyetleri kapsar. Teknik faaliyet gibi ticari faaliyetin de nemi byktr. Mallarn veya hizmetlerin sat ile kr salanmaktadr. Sadece retmek yeterli deildir. Finansal faaliyetler: Bu fonksiyon olmadan dier fonksiyonlarn baarlmas imkanszdr. Personelin maan demek iin, tesis ve ara iin para lazmdr. Emniyet faaliyetleri: Bu faaliyetler genellikle insanlar ve mallar eitli tehlikelere kar korumak iindir. Muhasebe faaliyetleri: Bu faaliyetler defter tutma, bilano, maliyet hesaplar, kr-zarar tablolar faaliyetleridir. Ynetim faaliyetleri: Fayol dikkatini daha ok ynetim faaliyetine evirmi ve ynetim faaliyetlerini planlama, organizasyon, emir verme, koordinasyon ve denetim olmak zere bee ayrmtr. Fayol'un Ynetim lkeleri 1.blm i kk birimlere ayrmak ve bu kk birimlere ayr bir grevli atamak, bylece i daha etkin ve verimli yerine getirilebilir. 2.Yetki ve sorumluluk Ynetim grevini yerine getirmek iin yetki sz konusudur. Yneticilerin grev yapabilmeleri yetki verilmesine baldr. Yetki sorumluluktan ayrlamaz. 3.Disiplin letmenin vazgeilmez unsuru olan disiplin zerinde durulmas gereken konulardan biridir. alanlarn kurallara uymalar sonucunda ynetim baarl olur. 4.Kumanda birlii Bu ilk her astn bir stten emir almas ve ilk st atlayarak daha st kademelerdeki yneticilerle iliki kurmamas ilkesidir. Bunun nedeni rgtte karklk kmamasdr. 5.Ynetim birlii Benzer iler bir yneticinin emrinde koordine edilmelidir. Dier bir deyile bir grup veya blmden bir kiinin sorumlu olmas ilkesidir. 6.Genel karlarn kiisel Bylelikle ayn amaca dnk ilerin sorumluluu bir karlara stnl yneticiye verilir. letmenin karlarnn bir kiiden veya bir grup insann karlarndan nde gelmesidir. 7.alanlarn alanlara yeterli lde cret denmesidir. Adil cret dllendirilmesi ve iyi denmesi ancak adil cretin ne olmas konusunda yeterli cret ller olmaldr. 8.Merkezileme ilkesi G ve yetki organizasyon st kademelerinde toplanmas gerekir. Merkezlemenin doal bir yaps olduunu, ak veya sosyal organizmalarda hareket veya davranlarn bir beyin veya merkezden ynetilmesidir. 9.Hiyerari ilkesi Hiyerarinin en st kademeden en alt kademeye kadar uzanan ve yneticileri birbirine balayan kumanda zinciri ve haberleme ve dier ilikilerin bu yolu takip etmesidir. 10.Dzen ilkesi Her eyin doru yerinde ve doru zamanda olmas ilkesidir. Dier bir deyile her bireye bir yer ve her birey kendine uygun yerde ilkesidir. 11.Hakkaniyet ilkesi Yneticiler btn alanlara hakkaniyetle davranmaldr. Hakkaniyetle yaklamak gdlemeyi artracaktr. 12.Personelin Personelin yeni bir ie girmesi halinde ii ksa zamanda devamll ve denge renmesi zordur. gc devri yksek ise her yeni elemann ii renmesi iin zaman ve emek kayb sz konusu olacaktr. 13.Giriim ilkesi Yneticiler astlarn giriim glerini artrmaldr. Organizasyonun her kademesindeki yneticilerin plan yapma ve uygulama yetenekleri arttrlmaldr. 14.Birlik ruhu ilkesi letmede alanlar arasnda birlik salamann gerei bu ilke ile belirtilmektedir. Tablo 2.2: Fayol'un genel ynetim ilkeleri Brokrasi Yaklam Bu yaklam organizasyon sistemi ve iletmedeki kural, politika ve yntemlere dayanmaktadr. Bu yaklamnn kurucusu olan sosyolog Max Weber brokrasinin iletmenin almas asndan ok nemli olduunu vurgulamtr. Weber yetki kuram zerinde durmutur.

Weber'in Yetki Kavram Weber yetkiyi e ayrmtr. Bunlar geleneksel yetki, karizmatik yetki, yasal yetkidir. Bunlar bir tablo zerinde grelim. Weber'in yetki kuramnda geen geleneksel, karizmatik ve yasal yetkiyi rnekler vererek gzden geirelim. Yetki tr Tanm rnekler Geleneksel Kiisel olup, doutan kazanlan yetkidir. Krallarn, imparatorlarn, yetki Astlar emirleri sadakatle yerine getirirler. kabile reislerinin yetkileri vs. Emirlere geleneklere uyulduu srece riayet edilir. Karizmatik Burada da kiisellik sz konusudur. Ancak Atatrk, Mahatma Gandi, Bill yetki yetkinin kullanl asndan Gates (Micsosoft), Churchill. karizmatik ve kiisel yetki arasnda fark vardr. Yasal yetki Kurallarn yasall ilkesine dayanr. Bu ilke Tepe veya orta iletme karizmatik veya geleneksel yetki gibi kiisel yneticileri, polis mdr, deildir. Bu yetkiyi elinde bulunduranlar Bakan. seimle kazanrlar. Tablo 2.3: Weber'in yetki tipi Weber'in Brokrasi Gr Weber brokrasi konusuna ideal bir sistem olduunu ileri srm, ancak baz zelliklerinin olmas gerektiini ileri srmtr. 19.yy iletmelerinin bireysel yapda faaliyet gsterdiklerini ve alanlarn rgte ballklarndan deil, bireylere ballklarndan dolay iten karlmlardr. Sonuta kaynaklar rgt amalar iin deil, bireysel amalar iin kullanlmlardr. Weber'e gre brokrasi kavramnda aadakiler vardr: Yetkinin hiyerarisi: Yetkiler hiyerarik yap iinde yer almaldr. rgt iinde elde edilen gce gre piramit eklindeki bir yapda hiyerarik bir sistem olmaldr. leri uzmanlama: Bu ilke i blmyle ilgilidir ve iblmnn baarl bir ekilde uygulanmasyla kaynaklar verimli bir ekilde kullanlabilir. Biimsel kural ve kaideler: Grevler nceden belirlenmi, renilmi kural ve kaideler ile daha baarl bir ekilde yerine getirilirler. Bunu salamak iin kurallar yazl hale getirilmelidir. Btn elemanlar teknik bilgi, eitim ve tecrbelerine gre altrlrlar. Grevde gayri ahsilik: rgtte grevliler ilerini kiisel deil, biimsel bir ekilde yapacaktr.

DAVRANISAL YNETM YAKLAIMI -03

GR Klasik ynetim dnemi byk bir geliim salam, ancak insan faktrn ele almad ve rgt ii deikenlerle bal kaldndan, 1930'lu yllardan itibaren yetersiz kalmaya balamtr. Davransal yaklam ile yeni konular gndeme gelmeye balad. Bu konular arasnda gdleme, liderlik, grup davran, biimsel ve biimsel olmayan ilikiler saylabilir. Davransal yaklamda, klasiklerin ileri srd ilkelerin doruluunu aratrmak iin aratrmalar yaplmtr. Bunlar arasnda Hawthorne, Harwood ve Tavistock Enstits aratrmalar saylabilir. Davransal yaklama katklar bulunanlar arasnda Elton Mayo, Mary Parker Follett, Chester Barnard, Douglas McGregor ve Chris Argyris gibi isimler saylabilir. DAVRANISAL YAKLAIMIN TANIMI Klasik ynetim uzmanlar, genellikle bireyleri retim faktr gibi grd. Bunun sonucunda bu retim faktrn verimli mekanizmay daha iyi kullanabilmek iin yollar aradlar. 1930'lu yllara kadar klasik teoriler geerliliini korudu. Ancak klasik ynetim en yksek dzeylere ulat 1930'lu yllara gelindiinde klasik teorinin yetmezlii gndeme geldi. Davransal yaklam dier bir deyile neo-klasik ynetim temelde klasik ynetime dayanr. Bu yaklamn en nemli zellii, klasik teorinin eksik brakt insan kavramna nem vermesi ve inceleme konusu yapmasdr. Davransal yaklamla ilgili yazarlar, deiik bilim dallarndan gelmitir. Bunlar arasnda psikoloji; sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji saylabilir. Davransal yaklamn temelinde iteki baarda kiinin i tepkisi nemli rol oynamaktadr. Davransal boyut, insan davrann etkileyen eitli faktrlerin neminin anlald yeni bir bak as getiren yaklamdr. Davransal yaklamn temeli ise insan davranlar ve ilikileridir. Ancak insan davranlar yaklam temelde klasik ynetim ilkelerine dayanr. nsan ilikileri yaklamnda baz konular gndeme gelmeye balad. Bu yeni konular sralayalm: Gdleme Liderlik Grup davran letiim Biimsel ve biimsel olmayan ilikiler Birey rgtn sosyal yaps

Davransal ynetim iletmelerin insana kar daha duyarl olmas iin ortaya kan bir dnce akmdr. ekil 3.1'de grld gibi piramidin stnde insan ilikileri yaklam yer almaktadr. nsan ilikileri yaklam etki ile olumaktadr. 1.Sendikalama 2.Hawthorne aratrmalar 3.Endstriyel insan akm

ekil 3.1'de grlen konular ileride greceiz. Davransal yaklam ile ilgili baz tanmlar verelim. Bilim ve teori asndan rgtler iindeki ve rgtle insan arasndaki gzleme tabi tutulabilen ve kontrol edilebilen insan davranlarnn bilimsel yntemlerle incelenmesini ifade eder. Ynetim ya da uygulama asndan insan ilikileri rgtler iindeki alan kiilerin kendi amalarn gerekletirirken, rgt amalarnn gerekletirilmesine de hizmet edecei bir ortam yaratmaktr. DAVRANISAL YAKLAIMIN TEMEL KAVRAMLARI Davransal yaklam bireylerin birbirinden farkl olduu, insan bir btnn oluturduu; davranlarn bir nedene dayand, rgtn bir sosyal sistem nitelii tad, insann rgte ve rgtn de insana bal olduu temel kavramlarna dayanr. Bireysel farkllklar: Bireyler Taylor'un dnd gibi ayn fabrikada retilen bir makine deil her bireyin zellikleri bir dierinden farkldr. Byle olunca btn insanlar standart bir retim faktr olarak gremeyiz. nsanlarn farkl olmasnn temelinde yatan kavram psikolojiden gelir. nsan doduunda dierlerinden farkldr ve gn getike her insan farkl bir zellie sahip olur. nsanlarn farkl olmas ynetimin her insana farkl bakmasn ve buna uygun gdleme sistemi kurmasn gerekli klar. Bunun sonucunda insann temel analiz birimi olarak ele alnmas gerekir. nsanlarn birtakm kategorilere ayrp, istatistiksel ilem grmesini nler. Bir btn olarak insan: nsan sadece biyolojik bir varlk deil, ayn zamanda deiik durumlarda farkl davranlarda bulunan ve psikolojik ve sosyal yn ar basan bir varlktr. Baz yneticiler alann yalnzca becerilerini ve beyinlerini istihdam ettiklerini dnrler.

Davranlar bir nedene dayanr. Davranlarn temelinde baz nedenler vardr. Baz olaylar karsnda gl tepkiler gsterirken dier olaylar zerimizde bir etki yapmaz. Davranlarn bir amaca ynelik olduu ve davranlarn gdlenmi olduu temel kavramna dayanan davransal yaklam insan davranlarn temel alan bir grtr. nsan ve rgtn karlkl bamllklar vardr. htiyalarmz karlayan saysz rgtler insanlarn yardmyla dier bir deyile insanlarn rgtlerde almasyla retim yapmakta ve dier insanlarn ihtiyalarn karlamaktadr. nsanlar gelir elde etme arzularn, zamanlarn ite geirme, ykselme vb. ihtiyalarn rgtler yoluyla karlamaktadrlar.

 nsan dier retim faktrlerinden farkldr. nsan bir retim faktr olmasna karn dier retim faktrleri gibi (klasiklerin dnesi) kabul edilemez. nsan doann en stn yarat olmas nedeniyle art deer yaratan dier bir deyile girdilerinden fazla kt yaratan tek retim faktrdr. rgt sosyal bir sistemdir. Davransal yaklamda dikkate alnan bu zellik, insanlarn oluturduu sistemin yalnz retim faktrlerini ilemden geiren ve teknik olarak bir sonuca ulaan bir sistem deil ayn zamanda sosyal bir sistem olmasdr. DAVRANISAL YAKLAIMIN VARSAYIMLARI VE RGT MODEL Davransal yaklamda nemli olan nokta insan davranlarnn toplumsal yaamn balangcndan bu yana var olmasdr. Buna karn, davranlarn bilimsel olarak ele alnmas 1. ve 2. Dnya Savalar srasnda balamtr. Davransal Yaklamn Metodolojik zellikleri Biimsel olmayan yapnn varln kabul eden ve inceleyen davransal yaklam insanlarn rgtler iinde nasl davranmalar gerektii konusundan ok nasl davrandklar konusunu inceler. Davransal yaklam, mikro analiz zerinde dururken baz bilim dallarndan yararlanr. Bunlar: Psikoloji Sosyoloji Antropoloji Sanayi psikolojisi Sosyal psikoloji rgtsel psikolojidir. Davransal Yaklamn Varsaymlar Davransal yaklamn yukarda belirttiimiz bilim dallarndan yararlanmas sz konusudur. Bu yaklam, genel olarak psikoloji, sosyoloji ve sosyal psikolojiden yararlanm ve bu konularda baz varsaymlara dayanmtr. Psikolojiden Alnan Varsaymlar nsanlar eitli biimlerde gdlenir ve harekete geirilir. Taylor tek gdleme faktr olarak paray grmt. nsanlar her zaman aklc davranmazlar. ou zaman rasyonel olmayan kararlar ve davranlarda bulunurlar. nsanlar zel hayatlarnda olduu gibi i hayatlarnda da birbirine bamldr. Yneticiler insan ilikileri konusunda eitilebilirler. Sosyolojiden Alnan Varsaymlar yerindeki sosyal ortam; yalnz ynetim tarafndan deil, grup yeleri tarafndan da etkilenir. Grup yeleri de iyerindeki sosyal ortamn etkisi altndadr. yerinde klik (hizip) ve biimsel olmayan rgtn varl bir gerektir. rgtlerin biimsel yapyla baarl olmas mmkn deildir. nsan faktrnn olmas biimsel yapy baarl veya baarsz hale getirebilir. Bunun sonucunda biimsel rgt etkiler veya biimsel rgtten etkilenir. in gerektirdii roller, iin iinde mevcut kiisel ve sosyal i fonksiyonlar nedeniyle i tanmlarnda belirlenenden ok daha karmaktr. rgt, gereki biimde birbirini karlkl olarak etkileyen ksmlardan oluan sosyal sistem olarak tasarlanmaldr. Sosyal Psikolojiden Alnan Varsaymlar nsanlar kendi amalarna, rgt amalar asndan bakmaya her zaman istekli deildirler. Bu konuda insanlar etkilemek gerekir. rgtn iletiim kanallar, rgtn rasyonel ve ekonomik bir biimde ileyiini salayan bilgiler tad gibi alan kiilerin duygularn da nakleder. Salam teknik kararlar ve ibirlii iin bir takm halinde almak gerekir. Davransal Yaklamn Dayand rgt Modeli Roethlisberger ve Dickson'un sosyal sistem yaklam Taylor'un rasyonel modelinden farkldr. Sosyal sistem modelini tablo yardmyla grelim.

DAVRANISAL YAKLAIMIN DOUUNDA YAPILAN ARATIRMALAR Davransal yaklamda en nemli zellik, seri aratrmalar yaplmasdr. Hawthorne Aratrmalar Bu almalarn ortaya k nedeni, 1920'li yllarda krize giriin kendini gstermesi ve sosyopolitik iklimin deiimi ile endstride nemli admlarn grlmeye balamasdr. ABD'nin en nemli niversitelerinden bir grup, iteki davranlar incelemek istedi. Elton Mayo ve arkadalar, Western Electric letmesi'nin tesislerinde almalar balatt. Bu iletmede 200.000 kii alyor ve telefon paralar retiliyordu. Burada aratrlan konu bilimsel ynetim ilkelerinin geerliliini ve iddialarnn doruluk derecesini belirlemekti. Sz geen iletme klandrma, dinlenme aralar, daha ksa alma sreleri vb. konularda oluturulan belirli fizik ve evre deiikliklerinin verimlilik zerindeki etkilerini inceleme konusunda Harvard niversitesi ile ibirlii yapmt. Bu almalar alt balk altnda toplanabilir. Iklandrma Deneyleri Aratrma, Western Elektrik letmesi'nin Hawthorne'daki fabrikasnda bir seri klandrma deneyleriyle balamtr. Bu deneylerde, k iddetindeki art ve azalmalarn verimlilik zerindeki etkilerini incelemek sz konusu oldu. Aratrmalar Ulusal Aratrma Konseyi ile ibirliiyle saland. klandrma deneyi yapld. Birinci klandrma deneyi:Birinci klandrma deneyi MIT'de (Massachusetts Institute of TechnologyMassachusetts Teknoloji Enstits) grevli olan elektrik mhendisi Vannevar Bush tarafndan ynetildi. Aratrmalarn temel amac, klandrmada yaplacak deiiklikler ile verimlilik arasndaki ilikiyi aratrmakt. Hipotez uydu: Ik artrlnca verimlilik artacakt. Bu kantlanrsa klsiklerin ileri srd grler dorulanacakt. Deneyler, bobin saran kadn iiler, rle atlyesindeki alanlar ve kk paralar denetleyenler zerinde yapld. Bu deneyler defa tekrarland. Nedeni ise birinciden itibaren bir sonu alnamamasyd. Birinci deney, fabrikann ayr i yapan blmnde uygulanmtr. Deneyler balangta atlyede ayr ayr yaplm ve her nde de n azaltlmasna ramen verimin artt grlmtr.

rnek olarak blmlerden birinde k 3, 6, 16, 23 mum artrlmtr. retim, n artrlmas ile ilgisiz bir ekilde azalmtr. Dier bir blmde k 5, 12, 18, 44 mum artrlmtr. Bu deneyde de retim, n artrlmas ile ilgisiz olarak devaml artmtr. kinci klandrma deneyi: kinci klandrma deneyinde iiler ikiye ayrlm, bunlar deney ve kontrol grubu olarak belirlenmi, deney grubunda k 24, 46, 70 mum artrlm, kontrol grubunda ise deiiklik yaplmamtr. Deney grubunda kontrol grubuna nazaran bir retim art bekleniyordu. Ancak sonu istenildii gibi olmamtr. nc klandrma deneyi: nc klandrma deneyinde test grubunda k 10 mumdan muma kadar azaltlm, kontrol grubunda ise sabit tutulmutur. Buna karn retim yava yava artmtr. Iklandrma deneyleri sonucunda bir sonu elde edilememitir. Aratrma sonucunda klandrma ile verimlilik arasnda bir iliki kurulamamtr. Roethlisberger, klandrma deneylerini, beeri bir konuyu, beeri olmayan verilerle aklamaya alma eklinde yorumlamtr. Rle Montaj Odas Deneyleri 1927 ylnn balarnda Western Electric letmesi Elton Mayo'ya birinci aratrmada ortaya kan sorunu zmek iin aba harcamasn nerdi. Mayo Harvard niversitesi'nden arkada Roethlisberger ile yeni bir aratrmaya balad. Aratrma grubunun amac unlar aratrmakt: Molalarn uzunluu gn saatleri alanlarn verimlilii Bu konulara zm bulmak iin yaplan aratrma Rle Montaj Odas Deneyi ismini ald. Nedeni ise Rle konusunda alan bayan iiler zerinde yaplan bir aratrmayd. Genel olarak aadaki sorulara cevap arand: iler yoruluyorlar m? Dinlenme molalar veriliyor mu? Gnlk alma saatleri ksaltlmal m? ilerin ilerine ve iletmeye kar tavr ve tutumlar nedir? retim leden sonra neden dmektedir? Alet ve malzeme deitirmenin etkileri nelerdir? Rle, ok az arl olan ve 40 kadar unsurdan oluan telefon cihaznn bir paras olup montaj iin bir dakika yeterli gelmektedir. Ayrca bir ii gnde 500 rle monte edebilir. Rle montaj blmnde 113 kz ii almaktayd. Aratrma iin iini iyi bir eklide yapan 6 ii kz seildi, bunlardan bei montajda alacak ve biri ise bunlara para salayacakt. Aratrma sonularnn doru kmas iin aratrma odas zel olarak yaplmt. Ayrca kan basnc, hava scakl ve nem ok sk bir ekilde kontrol edildi. Fiziki salklar temel bir deiken olarak kabul edildiinden iiler 6 haftada bir salk muayenesine tabi tutuldu. Deney odasnda devaml olarak bir nezareti grev yapyordu. Bu nezareti tam bir denetim yapmyordu. Zamannn ounu darda geiriyordu. Ayrca bir gzlemci vard. Bu gzlemcinin grevi her saat cereyan eden olaylarla ilgili kaytlar tutmak ve dosta bir ortam salamakt. Deneyin genel amac, iyerindeki eitli alma koullarnn her birini verim zerindeki etkilerini, birka haftalk dnemler iinde lmekti. Uygulanan program ok uzun srm, 2,5 yllk srede dinlenme molalarnn skl ve uzunluu deitirildi. Ancak sonular artcyd. retimde salanan artlarn her eyden evvel fiziki koullarda oluturulan gelimelere balanmasna dayanan varsaym baarsz oldu. Bu gelimeleri incelediinde Roethlisberger ve Mayo fiziki koullarn deitirilmesinin etkili olabileceini ileri srdler. Bu dnemde elde edilen sonularn tesadf eseri olmad sonucuna varld. Tek Sarma Gzlem Odas Deneyi Ik deneyleri, dinlenme aralar verme deneyleri gibi aratrmalar sonucunda aratrclar biimsel olmayan alma gruplarnn daha yakndan incelenmesine kar byk bir ilgi duydular. Buradaki hipotezde i yapma istei verim, i kalitesi, iilerin birbirleri ve nezaretileri ile olan sosyal ilikilerin zelliine gre deimektedir. Grupta d grne bakldnda bir birlik olduu sonucu kmasna karn bir tr klikleme vard. Burada evvelden planlanm herhangi bir deney amac yoktu. Ama sadece gzlemde bulunmakt. 13 erkek ii zel bir odaya kondu. Nedeni ise Hawthorne tesislerinde atlyelerin byk olmas nedeniyle gzlemlerin kk bir grup zerinde yaplmas kararlatrld. Buradaki tek zellik, bu 13 iinin dierlerinden ayrlmas ve birisinin devaml gzlemi altnda bulunmasyd. Bu i iin daha nceden yetitirilmi olan bir gzlemci odann bir kesinde oturarak alanlar kolluyordu. Ana grupta iin yapl srasnda neyin doru ve neyin yeter olduuna dair birtakm normlar oluturulmutu. Bu normlarn birou, retim hz ile ilgili bulunmakta ve grupta ok i isteyen, ok para verir gibi kavramlarn yerletiini gstermekte idi. Dier bir deyile grup ne kadar retimin yeter saylabilecei konusunda bir norm saptamt. Kabul edilen norm 6000 nite idi. Bu say genellikle ynetimi tatmin etmekle beraber adamlarn retim kapasitesinin ok altndayd. ki norm daha vard. Daha ok retenler gsteri yapyor, daha az retenler mzklk yapyorlard. Bu iki ynden birine sapan alanlar yar aka, yar ciddi uyarlyorlard. Bu hareketler devam ettiinde grup tarafndan srgn cezas verilmekte ve grup tarafndan dlanyorlard. Hawthorne Aratrmalarnn Sonular Hawthorne aratrmalarnn sonularn aadaki tabloda grelim.

Hawthorne Aratrmalarnn Bireylerle lgili Bulgular 1.Klasiklerin ortaya koyduu aklc ekonomik insan modelinin geerli olmad ortaya kmtr. 2.Grup iinde alan kiiler, grup araclyla ihtiyalarn giderirler.

Hawthorne Aratrmalarnn rgtlerle lgili Bulgular 1.rgtler arasnda karlkl bamllk bulunan sosyal bir sistemdir. 2.rgtlerin iki nemli fonksiyonu vardr. Mal ve hizmet retmek ve rgtte alan insanlara tatmin salamak. 3.rgtler bir sosyal sistem olduu kadar duygular sistemidir.

3.alanlarn deiikliklere kar her zaman mantki tepki gstermesi mmkn deildir. Tablo 3.1: Hawthorne aratrmalarnn sonular Dier Aratrmalar Hawthorne aratrmalar dnda baka aratrmalar da yaplmtr. Bunlardan en nemli grdmz ikisini inceleyelim. Harwood Aratrmalar Bu aratrmalar Hawthorne aratrmalar kadar olmasa bile insan ilikilerinde nemli bir yer tutar. Harwood malat letmesi, konfeksiyon endstrisinde alan ve zellikle pijama konusunda uzmanlam bir iletmedir. kinci Dnya Sava'ndan sonra bu iletme miras yoluyla bir sosyal psikolog olan kiiye intikal etmiti. Bu kii iletmeyi kendi teorilerini test etmek iin laboratuar haline getirmitir. Bu kuruluun en byk sorunu kesim ve dikim bakmndan ska yaplan model deiikliklerinin iiler zerinde olumsuz etkilere neden olmasdr. Bu durum aadaki ikyetlere neden oluyordu. e ge gelme Devamszlk ten ayrlmalar i ikyetleri letme mallarn satnn salanmas asndan model deiikliinin bir zorunluluk olduunu bildiinden deiikliklerin olumsuz etkilerini azaltacak tedbirler zerinde duruyordu. Bu adan gruptan oluan deneklere farkl yntem uygulad. Birinci grup kontrol grubudur. Bu evrede iilerin ou eksi sisteme dahil edilmilerdir. Bu grupta retim eskisi gibi devam etmitir. Yeni pijama modelleri ustaba tarafndan gruba tantlm kesim ve dikimin nasl yaplaca iilere anlatlyordu. Ksmi katlma ynetimi: Bu metotta btn iiler toplantya arlmakta, iilere rekabet dolaysyla yaplmas gereken deiiklikler anlatlmaktadr. Bu amala 13 kiilik gruptan kii seildi. Bu ye, retim miktar ile ilgili standartlar ve para bana cretleri iletmenin ustaba, desinatr ve personel blmyle grmelerde bulunarak belirledi. Bu ye yeni modelin uygulama ekli hakknda ok iyi tekliflerde bulundu. Tam katlma yntemi: Bu yntemde komite yoktu, bunun yerine deiiklikle ilgili kararlarn iiler tarafndan verilmesi sz konusuydu. Bu yntemin uygulanmasnda nce retim biraz dt. kinci haftann sonundan itibaren iilerin gelirleri %20 artt. Bu grupta devamszlk ve ikyetler azald. 40 gn iinde hibir ikyet kalmad. Aratrma sonucunda iiler planlamaya katldklar oranda deimeyi kendilerini tehdit eden olay olarak grmyorlard. Tavistock Enstits Aratrmalar ngiltere'de bulunan Tavistock Enstits'nden Eric Trist ve K.W. Bamford tarafndan yrtlen bu almada kmr kartmada uygulanan tehizat ve yntem deiikliklerinin iiler zerindeki etkileri belirlenmeye allmtr. Kmr ocaklarnda aratrmann yapld zamanda iki-sekiz arasnda deien iilerden oluan gruplar halinde allyordu. Gruplar arasnda ileri derecede dayanma vard. Gruplar bir usta, usta yardmcs ve kmr vagonlara dolduran iilerden oluuyordu. Grup ilikileri ve grup yeleri arasndaki dayanma i dnda da devam ediyordu. Kmr damarlarnn deiik kalnlkta olmas nedeniyle shortwallynteminden longwall yntemine geildi. Yeni yntemde bir nezaretinin emrinde 40-50 kii bulunuyordu. Bu yeni sistem kk gruplar kaldrmas nedeniyle duygusal gerilime yol at gibi iin miktar ve kalitesini de etkiledi. DAVRANISAL YAKLAIMA KATKIDABULUNANLAR Elton Mayo Hawthorne aratrmalarnda en byk katky salayan Mayo, baka bir uzmanlk dalndan gelmesine karn iletme ynetimine byk katklarda bulundu. Mayo'ya gre alanlar bireysel sorunlarn zmek iin tatmin edici bir ortam bulamamakta ve tatminsizlik iine itilmektedirler. Elton Mayo iletmede faaliyetler gruplarda yaplr, bireysellik tam anlamyla sz konusu deildir demektedir. alan kiiler birbirleriyle ilikisiz ve kendi karlarna gre hareket eden rastgele bir araya gelmi insan topluluu oluturmazlar. Sanayi sosyolojisi zerinde duran Mayo, davransal yaklamn dayand sosyal insan modelinin olumasnda da byk bir rol oynamtr. George Homans nsan grubu isimli eserinde rgt yneticilerinin biimsel olmayan gl i gruplarndan korku duyduklarn ifade eden Homans sosyal sisteminin tmn ikiye ayrmaktadr. Bunlardan birincisi i

sistem, ikincisi d sistemdir. D sistem d evre glerinden olumakta, bunlar arasnda politikalar, i tanmlar, i ak vb. saylabilir. sistem ise d sistemi etkileyecek olan grubun sosyal yaantsdr. Aadaki ekilde Homans'n i ve d sistemi grlmektedir. Homans sosyal modelinde eden bahseder. Bunlar: ler Karlkl etkilemeler Duygular Mary Parker Follet lk davran bilimcilerinden biri olan Follet, Boston'da domu ve politika bilimi okumu ve istihdam ile iyeri zellikleri zerinde durmutur. Follet, bilimsel ynetim akmnn gelitii zamanda yaam olmasna ramen, bu dnce sisteminin etkisinden kurtulup yeni fikirler gelitirmesi bakmndan bir davransal bilimcisi olarak kabul edilmektedir. Follett, rgtlerde gruplarn almas zerinde nemle durmutur. Gruplarn kendi zerlerinde denetim yapma kapasiteleri olduunu belirten Follett'in bu kavram bugn geni apta uygulanan kendi kendini yneten ekipler ile kavram birlii iindedir. rnek olarak General Motors, Motorola gibi iletmelerde iilerin ou patronsuz ekipler tarafndan yerine getirilmektedir.

Ortak sorumluluk, gruplara sorumluluk verilmekle salanmaktadr. Follett bu konuda yle demiti: alanlarn iletmeye ortak olduu dncesini yerletirirseniz yalnz yaplan iin kalitesini artrmazlar, ayn zamanda zaman ve malzeme israfn azaltrlar ve alanlarn karlar ile yneticilerin karlar ayn olur. Follett'in liderlik gr farkldr. Lideri, verdii emrin durum ve koullarn gerei ve bir paras olduunu astlarna gsterebilen kii eklinde tanmlamtr. Follett, klasik ynetim dncesinde yer almayan, ancak rgt iinde kanlmaz bir ekilde ortaya kan atma kavram zerinde de durmutur. Follett'in zerinde durduu baka bir konu ise koordinasyondur. Koordinasyonla ilgili drt ilke gelitirmitir. lgili kiiler arasnda dorudan iliki kurma, Koordinasyonun ilk evrelerde balamas, Koordinasyonun devaml bir sre olmas, Bir durumla ilgili tm faktrler arasnda koordinasyon. Chester Barnard Davransal yaklam kadar ynetim sreci yaklam ve sonraki nitede incelenecek olan sistem yaklama byk katklar olan Barnard; AT&T letmesi'nde ie girmi, ok abuk ykselerek New Jersey Bell Telephone letmesi'nde genel mdr olmutur. Barnard, rgtn ortaya kmas iin gerekli koullar yle sralamtr: Ortak ama, letiim, alanlarn ibirlii arzusu. Barnard, bu elemann rgtn temel eleri olduunu belirtmektedir. Bu eleman olmad taktirde rgt var olamaz demektedir. Barnard iletiimi bireylerin i yapma arzular ile rgtn genel amalar arasndaki boluu doldurmak iin gerekli olduu zerinde durmutur. Chester Barnard, biimsel rgt, daha byk bir sistemin alt sistemini oluturduunu ve bir takm alt sistemlerden olutuunu belirtmi alt sistemleri ise drde ayrmtr. Sosyal sistemler Biyolojik sistemler Bireysel sistemler Fiziksel sistemler

Barnard'n bir baka dncesi ise biimsel yetki teorisi ile elien kabul teorisidir. Douglas McGregor Yneticilerin alanlara yeni bir adan bakmalarna yeni bir gr asndan bakanlara yeni bir k tutan McGregor'un almalar olmutur. Yneticilerin astlarn durumlar ile ilgili iki varsaymdan hareket edebileceklerini belirten McGregor X ve Y teorilerini ortaya atmtr. X Teorisi Varsaymlar: 1.Ortalama insan doutan almay sevmez, mmkn olduu kadar iten kaar. Ynetim bu nedenle iten kama eilimini nleyici tedbirleri almal, disipline nem vermeli ve alan cezalarla korkutmaldr. 2.almaktan holanmayan bir beeri zellie sahip olmasndan dolay insan yneltilmeyi ister. 3.Bencildir, kendi arzu ve amalarn, rgt amalarna tercih eder. Y Teorisi Varsaymlar: 1.Ortalama bir insan iin almak, fiziki ve zihinsel aba harcamak, oyun ya da dinlenmek kadar doal ve haz vericidir. 2.Sk denetim ve ceza ile korkutma kiiyi rgtsel amalara yneltecek tek yol deildir. nsanlar rgte balanr. ve i arkadalarn severse, kendi kendini ynetme ve denetim yollarn kullanarak rgte daha yararl olmaya ve hizmet etmeye alr. 3.rgtsel amalarn insanlar tarafndan benimsenmesi, bunlara ulalmas halinde elde edilecek dllerin fonksiyonudur. 4.Uygun koullar saland taktirde, ortalama insan sorumluluu kabul etmeyi rendii gibi sorumluluk istemeyi de renir. 5.leri derecede hayal gc, organizasyon sorunlarnn zmnde yetenek ve yaratclk; snrl sayda insana deil, geni bir ounlua zgdr. 6.ada endstri yaantsnn koullar insan ancak belirli bir konuda alma ve uzmanlamaya zorladndan, yetenek ve becerilerinin yalnz bir ksmndan yararlanabilmeyi salamaktadr. Chris Argyris ve Olgunlama Teorisi Bireylerle organizasyon arasnda psikolojik adan ortaya kan son elimeleri gsteren Argyris, bu boyutu ile davransal yaklama katkda bulunmutur. Argyris konuya kiiliin gelimesi asndan bakmaktadr. Argyris'e gre rgtn temel biimsel zellikleri bireylerin olgunlamasnda engel tekil etmekte ve nedenlerini gelitirememelerine neden olmaktadr. Taylor ve dierlerini eletiren Argyris sorun yaratan biimsel rgtn zelliklerini ortaya koydu. blm insanlarn yaratcln nler ve ii ar tekrarl, rutin ve skc hale sokar. Yetki ve sorumluluk en stteki birka kii tarafndan paylalr. Komuta birlii ilkesi ynetici tarafndan her olayn denetlenecei anlamna gelir. Ynetim alan kavram piramidin altnda olanlarn kendi kendilerini denetlemelerini azaltmaktadr. Bir yneticiye bal ast saysnn azaltlmas sonucunda sk denetim olmakta bu durum ise bireylerin olgunlamasn engellemektedir. Argyris olgun olmayan zellikleri belirtmi, bunlar arasnda; pasif olmak, bamllk, snrl davran gsterme, yzeysel ilgi gsterme, ksa dnemli bak as, astlk durumu, kendi duyarlndan yoksun olma saylabilir. Bu zelliklerin ortadan kalkmas iin ynetimin alanlara kendi balarna hareket etme yetenekleri kazandrmalar gerektiini belirtmi bunu salamak ise alanlara daha ok sorumluluk verilmesi ve kendi kendilerini denetlemeleri ile olabilir demektedir. Bunu salayarak birey olgun olan zellikler kazanabilir. Bunlar arasnda aktif olma, bamszlk, deiik davranlar gsterebilme, derin ilgi, uzun dnemli bak as stlk durumu ile kendine duyarl olmaktr.

SSTEM YAKLAIMI -04

GR ada ynetim ve organizasyonlar, sistem yaklamlarndan esinlenerek tasarlanrlar bu yaklama gre, iletmeler evrelerinden aldklar girdileri, belirli bir dnm srecinden geirdikten sonra mal ve hizmet olarak topluma sunan birer ak sistemdirler. letmelerin varlklarn srdrmeleri, yaadklar evreye uyum salamalarna ve toplumun kendisinden beklentilerini karlamalarna baldr. MODERN YNETM YAKLAIMI Daha nceki nitelerden de anmsanaca gibi ynetim bilimi; ilk dnem, klasik dnem, davransal dnem ve ada dnem olmak zere balca drt temel aamadan gemitir. kinci Dnya Savandan sonra 1950'li yllarda ynetim bilimi alannda, eskiye oranla yepyeni dnceler gndeme gelmeye balamtr. Klasik ve davransal dnemden farkl olarak ada ynetim yaklam genellikle, sistemler ve sistemlerin modellerini kurmaya ynelik alm ve oluumlardr. ada ynetim, sistem yaklam ve sistem yaklamnn bir uzants olan durumsallk yaklam olarak gelimitir. SSTEM YAKLAIMI ada ynetim ve organizasyonlar, sistem yaklamndan esinlenerek tasarlanr. Gnmzde, sistem kavramna yer vermeyen bir ynetim ve organizasyon yaps yoktur. Aslnda sistem kavram, ynetim alanndan ok uzun yllar nce, dier bilim dallarnda ele alnm ve kullanlmtr. Bugn ynetim ve

organizasyon bilim dalnn yararlanmakta olduu sistem olgusu, bir biyolog olan Von Bertalanffy'nin 1920'li yllarda gndeme getirdii Genel Sistem Kuramndan kaynaklanmtr. Genel Sistem Kuramna gre, sistemler ok karmak yap ve ileyilere sahiptir. Her sistem, yakn evresiyle dorudan uzak evresi ile dolayl etkileimlerde bulunur. Ayrca sistemler, birbirleriyle ilikili birimlerden olumutur. Bu birimler, sistemin amacn gerekletirecek ekilde birbirleriyle balantl olarak ilev grmektedir. Bu nedenle birimleri, birbirinden bamsz olarak kesin ve kat kurallarla aklama olana yoktur. Bir birimin yap ve ileyii, dier birimlerin yap ve ileyiinden dorudan veya dolayl olarak etkilenir. rnein, bir iletmenin pazarlama blm, retim blmnn yap ve ileyiinden, retim blm st ynetimin yap ve ileyiinden, st ynetim ulusal ekonominin yap ve ileyiinden, ulusal ekonomi kresel ekonominin yap ve ileyiinden olumlu veya olumsuz ynde etkilenir. Genel sistem kuram evreni, birbiriyle etkileim iinde olan alt sistemler olarak grr. Dolaysyla bu kuram, tm bilimlerin bulgularndan yararlanarak btnleik bir yap ve ileyii aklamaya alr. Sistem felsefesini anlamak iin, Astronomi, Matematik, Biyoloji, Fizik, Kimya, Fizyoloji, Mimarlk, Bilgisayar, Ekonomi gibi bilimlerin bulgularn gznnde bulundurmak gerekir. rnein, insan organizmas bir sistemdir. Bu karmak sistem mimarlk asndan, insan vcudu denen ufack bir mekana btn organlarn uyum iinde sdrld ve ideal ileyiin saland bir yapdr. Biyoloji asndan, birbiriyle ilikili genler, DNA'lar, hcreler, dokular, organlar ve organizmalardr. Matematik asndan, bileenlerinin dengede olduu bir deikenler btndr. zetle belirtmek gerekirse insan organizmas, btn bilimlerin temsil edildii kusursuz yap ve ileyie sahip bir doal sistemdir. Sistem Kavram Sistem kavram, deiik kaynaklarda, deiik biimlerde aklanmaktadr. Bu aklamalardaki ortak vurgular, u biimde sralamak olanakldr: Sistem alt birimlerden (paralardan) oluur. Sistem birimleri arasnda tanml ilikiler vardr. Sistem belirli bir amac gerekletirmeye yneliktir. Sistemin belirli bir snr (bykl) vardr. Sistemin i ve d evresi vardr. Sistem i ve d evresi ile etkileim iindedir. Sistemin girdileri, ileyii, ktlar, dengesi ve denetimi vardr. Sistem anlaml bir btndr. Bu ortak noktalardan yararlanarak sistemi u biimde tanmlamak olanakldr: Sistem, belirli bir evrede, belirli bir amac gerekletirmeye ynelik birimlerin ve bu birimler aras etkileimlerin oluturduu yapay veya doal yap ve ileyilerin btndr. Her sistem, belirli bir yap ve ileyie sahiptir. rnein, bir sistem olan bilgisayarn yap ve ileyii, bilgisayar reticisi iletme tarafndan tasarlanmtr. Ama, kusursuz bir yap ve ileyi gerekletirerek rekabet stnl elde etmektir. Bu yap ve ileyiin temel birimleri merkezi sreleme birimi, girdi aralar, kt aralar, birincil bellek, ikincil bellek ve iletiim aralardr. Bu birimleri, ok kk bir boyut iinde btnletirmek hedeflenir. Bilgisayar sistemi, tm kresel evreyle etkileimde bulunabilmelidir. Bilgisayar, kendi i ve d evresinden girdi almal, srelemeli, ktya dntrmeli ve ktnn zelliklerini sistem yneticisine bildirerek dengesinin denetlenmesini salamaldr. Sistem Trleri Sistemleri, deiik alardan snflandrmak olanakldr. Yalnlk salamak iin, burada en temel birka sistem trn ksaca belirtmekle yetinilecektir. Doal ve Yapay Sistemler Bykl, amac, yap ve ileyii doa tarafndan tasarlanan sistemlere, doal sistemler denir. Evren, Gne Sistemi, insan, hayvan, bitki ve benzerleri doal sistemlerdir. Bu sistemlerin yap ve ileyilerini, bilimsel yntemlerle anlamak olanakldr. Ancak, sz konusu yap ve ileyi, insanlar tarafndan tasarlanmamtr. Doal sistemler, ideal (kusursuz) bir yap ve ileyie sahiptir. rnein Gne Sisteminin yap ve ileyiinde bir dzensizlik grlmez. Dnyamz asndan Gne'in doaca ve bataca saat, nceden bilinir. Ayn ekilde, bir insann, hayvann veya bitkinin organlarnn oluumu ve ileyii de kusursuzdur. Bykl, amac, yap ve ileyii insanlar tarafndan tasarlanan sistemlere, yapay sistemler denir. Yapay sistemler, doal sistemlerden esinlenerek tasarlanr. rnein, tren ylandan, denizalt balinadan, uak kutan, bilgisayar insan beyninden esinlenerek tasarlanmtr. Yapay sistemler tasarlanrken, doal sistemlerdeki ideal yap ve ileyie ulamak hedeflenir. Her geen gn daha iyi sistemler gelitirilerek, bu hedefe yaklalmaya allr. Ancak yapay sistemlerde, doal sistemlerdeki mkemmel yap ve ileyie tam olarak ulalamamtr. rnein, maliyetin ve retim hznn sfr, kalitenin maksimum olduu bir iletme sistemi, henz gerekletirilememitir. Ak ve Kapal Sistemler evrelerinden dorudan doruya olumlu ya da olumsuz olarak etkilenme zellii tayan sistemlere, ak sistem denir. Ak sistemler, karlkl olarak evresinden bilgi, enerji, hammadde, yardmc madde,

iletme malzemesi, para, teknoloji ve benzeri al-veri eylemlerinde bulunurlar. nsan dahil tm canllar, aileler, kurumlar, iletmeler, devletler ak sistem rnekleridir. Aadaki ekil, ak sistemlerin yap ve ileyiini simgelemektedir.

Ak sistemlerin balca zelliklerini u ekilde sralamak olanakldr: Byme yeteneine sahiptirler. Dier sistemlerden girdi alr, rne dntrr, dier sistemlere kt verirler. Kendilerini koruma eilim ve yeteneine sahiptirler. ve d evreleriyle etkileim iindedirler. Bir baka sistemin alt veya st sistemidirler. Eer bir sistemle evresi arasnda yukarda belirtilen trde ilikiler yoksa, kapal sistem sz konusu olur. evresiyle etkileim iinde olmayan ya da girdi kt alverii olmayan sistemlere kapal sistem denir. Kalorifer, klima ve buzdolab termostatlar ya da alar saatler, kapal sistem rnei olarak verilebilir. Aslnda bu sistemler de evrelerinden bir lde enerji aldklar iin, tam kapal deil yar kapal sistemler olarak nitelendirilmelidir. evresiyle hi etkileimi olmayan, btnyle kapal olan bir sistem rnei gstermek olduka zordur. st ve Alt Sistemler inde bulunduumuz evrende, birbirinden btnyle bamsz olan bir sistem yoktur. Her sistem, dorudan ya da dolayl olarak birbiriyle etkileim iindedir. Dier taraftan, herhangi bir sistem, baka bir sistemin ya alt ya da st sistemi durumundadr. rnein, iletmenin st sistemi ekonomi, ekonominin st sistemi devlet, devletin st sistemi dnya, dnyann st sistemi Gne Sistemi, Gne Sisteminin st sistemi Saman Yolu Galaksisidir. Alt sistemlerin yap ve ileyi kurallar, st sistem tarafndan dzenlemektedir. Baka bir deyile st sistemler, alt sistemleri kontrol etme gcne sahiptir. Alt sistemlerin, st sistemlerin koyduu kurallar iinde almaz duruma gelmesi, anari, kargaa, terr, bozulma (entropi) yaratr. Bu durum, st sistemlerin ayakta kalmasn ya da ideal ileyiini tehlikeye sokar. rnein, iletmenin bir alt sistemi durumunda olan alanlar, iletmenin koyduu kurallar iinde almaktan kanrlarsa, eylemler elimeye ve iletme zarar etmeye balar. Tersine, iletmedeki btn alt sistemler, iletmenin amalar dorultusunda ilerse, ok byk bir sinerji ortaya kar ve iletme, sisteme giren girdilerin deerinden ok daha fazla kt deerleri elde etmeye balar. Sinerji, sisteme giren deerlerden daha fazla deer elde etmeyi simgeleyen bir kavramdr. Matematikte (2X2=4) doru bir denklemdir. Oysa iletmecilikte, byle bir denklem kurulamaz. Eer sistemin alt sistemleri, iletmenin amalar dorultusunda uyumlu alrsa (2X2=5) olabilecei gibi 6,7,8 de olabilir. Sinerji kavramna gre btn, paralarnn toplamndan daha fazla bir deer tamaktadr. letmecilik asndan kt, iletmeye girenlerin toplam deil, bu toplamdan btnyle farkl bir deerdir. letmenin alt sistemleri (paralar=eleri) uyumsuz iliyorsa, iletme ktlar, iletme girdilerinin toplamndan daha az olur. Paralarn bilinli ve uyumlu almalar durumunda ise ktnn deeri, girdinin deerinden byk olacaktr. Dier Sistem Trleri Mekanik sistemler: Uak, otomobil, bilgisayar, saat vb. Biyolojik sistemler: Bitkiler, virsler, mikroplar, hayvanlar ve insanlar. Sosyal sistemler: Aileler, dernekler, okullar, kurumlar, iletmeler, dernekler, sendikalar vb Sistemin evresi Bilindii gibi, kapal sistemler d evre ile dorudan etkileim iinde olmad iin. bu tr sistemler iin evrenin bir nemi yoktur. Oysa ak sistemler; i ve d evreleriyle etkileim iinde olduklar iin, evreleriyle olumlu ilikiler kurmak ve karlkl kara dayal etkileimlerde bulunmak durumundadrlar. letme alanlar, iletmenin kulland teknoloji, iletmenin ortaklar, iletmenin tketicileri ve iletmenin rakipleri, iletmenin yakn evresini oluturur. Yakn evre, iletmeyi dorudan olumlu ya da olumsuz ekilde etkiler. Dier taraftan, iletmenin iinde yer ald ekonomi, devlet, devletin yasalar, ok uluslu iletmeler, kresel ekonomi ve kresel bilgi a ve benzerleri de, iletmenin d evresini

oluturur. letmenin, yakn ve uzak evrelerinin yap ve ileyiini ok iyi tanmas, buralardaki deimeleri yakndan izlemesi gerekir. letmenin i ve d evreleri, iletme iin frsatlar ve tehlikeler yaratr. letme kendi i evresini analiz etmeli stnlklerini ve zayflklarn tek tek ortaya koymal ve stnlklerini devam ettirirken, zayflklarn da stnlk haline getirmelidir. Bylece iletme, d evreden kaynaklanabilecek tehlikelere kar nlem alm, ayrca da d evrenin yarataca frsatlardan yararlanabilecek duruma gelmi olur. Sistemin Snrlar (Bykl) Her sistemin, bir snr ya da bir bykl vardr. Sistemin bykl, onun gcn gsterir. Kapal sistemlerde snrlar kat olduu iin, bu sistemlerin kendiliinden bymesi beklenemez. Oysa, ak sistemler, deiik yol ve yntemlerle byyp g kazanabilirler. Aadaki ekil, balca byme trlerini simgelemektedir:

ekilden de izlenebilecei gibi, iletmeler byme eilimi tarlar. Nedeni, byk iletmeler, bykln verdii gle, kk iletmelerin pazarna saldrr ve yaamda kalmalarn tehlikeye sokarlar. rnein, Trkiye'nin byk ehirlerinde Migros, Tansa ve benzeri sper marketler, bakkallarn pazarlarn ellerinden almakta ve yava yava bakkallar kapanmaktadr. Olaya kresel boyutta bakldnda, Trkiye iletmelerinin bymesi aile irketi, halka alma, irket satn alma ya da irket evlilikleri biiminde ve yerel dzeyde gereklemektedir. Buna karn, uluslar aras, okuluslu ve stratejik ibirlikleri eklinde byyen kresel iletmeler ise, yerel kalan Trkiye iletmelerinin yaamn tehdit eder duruma gelmitir. Sistem Bozulmas (Entropi) Termodinamik bilim dalndan alnan entropi terimi, sistemlerin bozulma eilimini ifade etmek iin kullanlr. Btn sistemler, ilemeye balad anda az ok bir bozulma srecine girer. Bu, genel bir sistem yasasdr. nsann btn organlar (alt sistemleri) doduu andan balayarak bozulmaya balar. rnein insan gz, giderek grme bozukluklar, insan kula giderek duyma bozukluklar, insan midesi giderek hazm bozukluklar gstermeye balar. Sz konusu bozulma (entropi) eilimine kar,olumsuz entropi uygulanmaya allr. Baka bir deyile, bozulan sistem dengesini yeniden kurmak iin gerekli nlemlerin alnmas gerekir. Deilse, bozulma (entropi) yasas gerei sistem, giderek dengesini yitirir, karklk ve aksamalar artar, faaliyetler anlamn yitirir ve sistem btnyle durur. Kapal sistemlerde, ok gl bir entropi eilimi vardr. Sisteme mdahale zor olduu iin, belirli bir sre sonunda sistem btnyle durur. Oysa ak sistemlerde, bozulan sistem dengesini ksmen de olsa yeniden kurarak, sistemin yararl mrn uzatma olana vardr. rnein, giderek bozulan, az veya yanl grmeye balayan insan gzne gz doktorlar olumsuz entropi uygulayarak gzlk, lens ya da ameliyat gibi nlemlerle bozulmay geciktirmeye alrlar. Harley-Davidson, evresindeki teknolojik, kltrel ve sosyal gelimelere gre rgt yapsn, alma sistemini ve kulland teknolojileri deitirerek; bu deiikliklere uyum salamaya almaktadr. Yani, negatif entropi uygulayarak, rgt yapsnn bozulmasna ve yetersiz duruma dmesine engel olmaya almaktadr. letmelerde bozulma (entropi) i ve d evrelerden eksik ya da yanl bilgi almaktan, yetki devredememekten, alanlarn kararlara katlmn salayamamaktan, ada teknolojiyi iletmeye getirememekten, tketici istek, arzu ve gereksinmelerine uygun rn retememekten ve benzeri nedenlerden kaynaklanr. nlem alnmazsa dier bir deyile, olumsuz entropi uygulanmazsa, iletme de giderek bilgisizlik, kargaa, atma, dzensizlik organizasyonsuzluk, ynetimsizlik, adam kayrma, rvet, yolsuzluk artar ve iletme i yaamndan ekilmek zorunda kalr. Sistem Deikenleri ve Deimezleri (Parametreleri)

Hangi trde olursa olsun, tm sistemlerin yap ve ileyiini etkileyen i ve d etmenler vardr. Sistemin i evresinden kaynaklanan etmenlere deiken, d evresinden kaynaklanan etmenlere de deimez (parametre) denir. letme ynetimi, iletmenin i evresinde yer alan btn alt sistemleri ya da eleri kontrol edebilir, bunlarn yap ve ileyiini deitirebilir. Bu nedenle, sz konusu i elere, deitirilebildii iin deiken ad verilir. Oysa, iletme ynetimi, iletmenin d evresinin yap ve ileyiini deitirme gcne sahip deildir. letmeyi etkileyen bu d evre koullar deitirilemedii iin, deimez (parametre) olarak adlandrlr. rnein, iletme ynetimi, iletmeyi etkileyen enflasyonu, gelir dalmn, yasalar, gelenekleri, tutumlar deitiremedii iin, bunlar deimez kabul eder ve bu koullara uyum gstermeye alr. Bilindii gibi, kapal sistemler iin deimez (parametre) sz konusu deildir. Nedeni, bu sistemler, d evreye kar duyarszdr. Kapal sistemler asndan, yalnzca i evrelerini oluturan deikenler ve bunlarn etkileimi vardr. Oysa ak sistemler, deimezleri veri kabul ederek, deikenlerini u ya da bu ekilde d koullara uyarlayarak, yaplanmaya ve ilemeye alrlar. Ak Sistemlerde Dinamik Denge Bilindii gibi, evren, evrendeki btn sistemler ve bu arada da iletme sistemi belirli bir denge iinde iler. Ancak, zellikle iletme gibi sosyal sistemler, i ve d koullardaki hzl deiimlerden kolayca etkilenir ve dengeleri abucak bozulur. Ak sistemlerde balangta var olan denge, evre koullarndaki deimenin olumsuz etkisiyle bozulur. Bu durumda sistem, elindeki deikenleri u ya da bu oranda deitirerek bozulan dengeyi yeniden kurar. Bu durum, ak sistemlerde dinamik bir denge olduunu gsterir. Zamana bal deimeler, dinamiklii gsterir. Buna gre, sistemlerin deien evre koullarna uyum gsterme yeteneine, dinamik denge denir. LETME YNETMNDE SSTEM YAKLAIMI letmeler, evrelerinden girdi alan, girdilerini aamadan aamaya geirip ileyerek ktya dntren yapay sistemlerdir. letme sisteminin; girdi, dnm sreci, kt ve geribildirim alt sistemleri, tek bana bir anlam tamaz. letme bunlarn toplam olarak deil, uyumlu ilemeleri kouluyla sinerji etkisiyle art fark yaratm bir btn olarak dnlmelidir. letme sistemi, hem yapay, hem de evresinden olumlu ya da olumsuz olarak etkilenen ak bir sistemdir. Dolaysyla, bu yapay sistem tasarlanrken, ada bilim ve yaklamlar gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca iletme faaliyet gsterirken, i evre ve d evredeki deimelere kar iletmenin uyumu salanmaldr. Bu uyumu salayabilmek iin, iletmenin biimsel yaplandrlmas, ynetim tarz, bilgi ak vb. evre-iletme etkileiminden maksimum sinerjiyi yaratacak biimde dzenlenmelidir. zellikle evreden iletmeye, iletmeden evreye bilgi ak ada bilgi teknolojisi ve ynetim bilgi sistemi temeline dayanmaldr. nk, iletme ynetimin karar alma aamasna yetiemeyen bir bilgi, l bir bilgidir. Ynetim kararlar, i evre deikenleri ve d evre deimezlerinin (parametreleri) etkisinde alnr. Eer, sz konusu deiken ve deimezler srekli olarak izlenmiyorsa, alnan kararlarn doru olma olasl ok azdr. letme sistemine gncel salkl bilgi ak, karar alma srecindeki belirsizlii son derecede azaltr. Ak sistemler, (gzlem - veri- veri ileme-bilgi-biliim-iletiim-karar-geri bildirim-dzeltici eylemler) aamalarndan oluan birer sistem olduklar iin, tpk insan organizmasndaki sinir sisteminin beyine bilgi tamas gibi, iletme bilgi sistemi de iletmenin beyni saylan ynetime anlk bilgi tamaldr. letme ynetiminde sistem yaklam, birbirine bal iletme birimlerinin uyumlu alarak sinerji yaratmalar bilincini getirmitir. Nasl iirilmi bir balona yaplan bir basn, balonun tm evresinde hissedilirse, iletmenin herhangi bir yerinde yaplan bir deiiklik de iletmenin her yerinde hissedilir ve iletmenin amacn olumlu ya da olumsuz olarak etkiler. rnein, bir iletmenin retim blmne yeni bir teknoloji getirilmesi; pazarlama, finans, insan kaynaklar, muhasebe gibi sistemin dier blmlerini de etkiler. Bu etkilenme bir sinerji yaratrsa, st sistem olan iletme de amacna fazlasyla ulam olur. Bilindii gibi, geleneksel (klasik) ve davransal (neo-klasik) ynetim kuramlar, iletme sistemini bir btn olarak grememi, alt sistemlerin bazlarna arlk verirken, bazlarn grmezden gelmitir. Sistem yaklam ise, nceki yaklamlarn katlln ve kapalln ortadan kaldrmaya almtr. Sistem yaklam, iletme alt sistemlerinin birbirine kar duyarllnn llmesini nermitir. Yaplan duyarlk analizleriyle sinerji etkisi llmekte ve karar verme kolaylamaktadr. SSTEM YAKLAIMININ YNETM BLMNE KATKILARI Geleneksel yaklamdan nceki ynetim uygulamalar, geleneksel yaklama, geleneksel yaklam, davransal yaklama, bunlarn tm de sistem yaklamna katkda bulunmutur. Ynetim yaklamlarn birbirinden kopuk olarak dnmek doru olmaz. Bu yaklamlar ynetim bilimindeki gelime ve iyilemeyi gsterir.

Geleneksel ve davransal yaklamlar iletme ynetimine byk yararlar salamtr. Ayn ekilde sistem yaklam da, ynetime yeni boyutlar getirerek, pek ok yararlar salamtr. Sistem yaklamnn iletme yneticilerine salad yararlar birka noktada belirtmek olanakldr: letme alt birimlerini ve alt birim yneticilerini, yalnzca kendi amalarn maksimize etme abasndan uzaklatrm; tam tersine, alt birimler kendi amalarndan fedakarlk yaparlarsa, st sistem olan iletmenin amacnn dier bir deyile krllnn maksimum olacan gstermitir. letme yneticilerinin karar alrken, i ve d evre koullarn gz nnde bulundurmasn salamtr. letme yneticilerine, deikenlerden ve deimezlerden oluan btnleik bir karar modeli olana vermitir. letme yneticilerine, iletmenin kurulu ve ileyi aamasnda alt ve st iletme sistemleri arasnda bir uyum salamann zorunlu olduunu gstermitir. letme alt sistemlerinin ilevinin, genel iletme amacna katkda bulunmak olduunu gstermitir. letme ynetimine sinerji kavramn kazandrmtr. letmedeki fiziksel, parasal ve bilgi akmnn birbirini desteklemesi gerektiini gstermitir. Yneticiler, evresel deiikliklere uyum salayabilmek iin, ynettikleri sistemde baz kkl deiikliklere gitme ynnde cesaretlendirilmitir. Sistem yaklam, baar veya baarszlk durumlarnda neden-sonu ilikileri kurmu ve nasl ve niin sorularna aklamalar getirmitir. zet olarak sistem yaklam, iletmeyi dorudan ya da dolayl olarak etkileyen btn deimezleri ve deikenleri ayn anda grmeyi salamtr.

DURUMSALLIK YAKLAIMI -05

GR Ynetim teorilerinin geliimi incelendiinde, bu alandaki ilk almalarn, iletmeleri iinde yaadklar evreden bamsz olarak faaliyet gsteren birimler olarak ele aldklar grlmektedir. Bu yaklamlar, ynetimin evrensel olduunu ve ynetim ilkelerinin her duruma uyan evrensel aralar olarak grmektedir. Ancak gnmzde iletmeler de, tpk insanlar gibi yaadklar toplumun bir paras olarak kabul edilmekte ve yaamalar ise iinde bulunduklar evreye olabildiince uyum salamalarna bal tutulmaktadr. Durumsallk yaklam bu noktadan hareket ederek, ynetimde her duruma uyan evrensel ilkeler olduu grn ret etmekte ve her durumun kendine zg bir ynetim tarzn gerektirdiini savunmaktadr. Bu teori, iinde bulunulan durumun zellikleri anlamaya ve bu duruma uyan bir davran tarz gelitirmeyi amalamaktadr. DURUMSALLIK YAKLAIMI Ynetim dncesinin evrimi gzden geirildiinde, almalarn her duruma uygulanabilecek ynetim ilkelerinin neler olduunun aratrlmas zerinde younlat grlmektedir. Bu amala, klasik ynetim teorisyenleri, iletmenin ileyii zerinde odaklanmlar ve iyi bir iletme yapsnn nasl olduunu belirleyecek ilkeler gelitirmilerdir. Davransal yaklam ise, klasik ynetim teorisyenlerinin gzard ettii insan faktrnn nemine dikkat ekmilerdir. Ancak her iki yaklamda, iletmeyi yaad evreden soyutlam ve iletmeyi tek bir para olarak incelemitir. Yaplan almalarda, belirlenen ynetim ilkelerinin her iletmede farkl sonulara neden olduu ortaya kmtr. rnein, iilere dl vermek Marriot Otel personelinde ie ge kalmay nemli azaltt halde dier iletmelerde ok az bir etki yapmtr. Bu farkllklar, iletmelerin iinde bulunduu evrenin farkl olmasndan kaynaklanmaktadr. rgtsel yapy ya da evredeki frsat ve tehlikeleri gzard eden yneticiler, karar verirken ya da faaliyete geerken sorunlar yaamakta ve bocalamaktadrlar. Finans ve muhasebe gibi baz ilevler, belirli kurallara gre yrtlmek zorunda olmasna ramen, yneticiler rgtsel amalara ulamada bir ok yol iinden seim yapma hakkna sahiptir. Durumsallk yaklam, farkl durumlarn farkl uygulamalar gerektiini ortaya koymaktadr. Durumsallk yaklam, eitli durumlarla ilikili olarak gerekli olduunda, dier ynetim yaklamlarnn (geleneksel, davransal ve sistem yaklam) bamsz ya da kombinasyon halinde kullanlmasdr. Durumsallk yaklam, liderlik, rgtsel deiim, personel motivasyonu, insan kaynaklar ynetimi ve rgtsel yapya kadar bir ok alana uygulanabilmektedir. Bu yaklam, 1960'larn ortasnda, ynetsel problemlere geleneksel ya da sistem teorisini kavramlarn uygulamakta baarsz olan yneticiler tarafndan gelitirilmitir. Durumsallk yaklam, belirli bir duruma uygulanabilecek bir ynetim tarznn seilmesine odaklanmaktadr. Bu bak as, ynetim kurallarnn evrensel olduunu ve iletmenin iinde bulunduu zel durumlar gzard ederek tm olaylara uygulanabileceini grne sahip klasik ynetim teorisyenlerinin ortaya koyduu en iyi yol anlayndan olduka farkldr. Durumsallk yaklam, ynetimde her zaman geerli olabilecek en iyi yol olmadn, en iyinin iinde bulunan duruma bal olarak deitiini ileri srmektedir. rnein Weber, brokratik iletme yapsnn en iyi iletme yaps olduunu ileri srmektedir. Ancak durumsallk yaklam asndan bakldnda, brokratik iletme yaps rgtleme ilkelerinden sadece biridir. 1950 ve 1960'l yllarda Joan Woodward, Paul Lawrence, Jay Lorsh ve dier aratrmaclar, yneticilerin iletmelerinde kullandklar teknoloji, evre, rakip ve dier faktrlere bal olarak farkl davranlar gsterdikleri ortaya karmlardr.

Gemiteki ynetim bak asndan fakl olarak durumsallk yaklam teorisyenleri, yneticileri daha etkin klacak uygun tek ya da tm ilkeleri benimsemektedir. Durumsallk yaklam, kendisinden nce gelen temel ynetim yaklamn (geleneksel, davransal ve sistem yaklam) iine alan bir btndr. Durumsallk yaklamnn temeli, personelin kapasitesi, teknoloji, d evrenin gereklerini de ieren ynetsel uygulamalardr. Bu ilikiler, ekil-1'de zetlenmitir.

Organizasyonlar evrelerini nasl ynetirler konusundaki aratrmalardaki yaygn gr, evrenin belirsizliklerin kayna olan bir yapda olduudur. Durumsallk teorisine gre, yneticiler evrelerini etkin bir ekilde ynetebilmek iin, organizasyon yaplarnn, iinde faaliyet gsterdikleri evreye uyum salayabilecek ekilde gre tasarlanmas gerektiini belirtmektedir. Sumatra'da Endonezya ve ABD iletmelerinin ortak yatrm olan bir petrol iletmesi, insan kaynaklar, finans ve malzeme gibi girdilerini byk bir dikkatle semektedir. Bununla birlikte iletme, dnm srecini srekli izlemekte ve ktlarnn kalitesini kontrol etmektedir. evreden zellikle faaliyet gsterilen alann fiziksel zelliklerinden salanan geri bildirim, bu iletmenin ynetimini, girdileri, ktlarn ve dnm srecini etkilemektedir. DURUMSALLIK MODELLER letme byl, teknoloji ve evrenin, iletmenin baarn nasl etkilediini aklayan almalarn neler olduunu aklamak Durumsallk yaklam, organizasyon bykl, teknoloji ve evre zerinde durmutur. Bir ok alma, bu faktrlerin rgtn tasarm ve etkinlii zerindeki zerinde etkilerini aratrmtr. nemli durumsallk modelleri ekil-2'de verilmektedir.

letme Bykl letme bykl, iletme yapsn belirleyen en nemli faktrdr. Bir ok kk iletmede, formal bir yapya ok az gereksinim duyulmaktadr. Ancak iletme bydke, personel ynetimi ve ilerin yrtm ile ilgili olarak sorunlar arttka, ya iletme blmlere ayrlmal ya yar zerk birimler oluturulmal ya da byk iletmelerde olduu gibi blgelere ya da endstrilere gre ayrlmaldr. Byk

iletmelerde, kurallarn ve standart prosedrlerin youn bir ekilde kullanlmas nedeniyle, ilikiler daha resmiletirilmitir. Aston niversitesinde yaplan aratrmalar, bykln organizasyonun tasarmnda nemli olduunu gstermektedir. Byklk, koordinasyon salamak iin bir ara olarak kural ve prosedrler araclyla gerekletirilen standartlama gibi organizasyon yapsna ilikin belirli bir ok zellikleri aklamaktadr. stihdam edilen personel says bykln llmesinde nemli bir gsterge olmakla birlikte, bir ok yntem bykln llmesinde kullanlabilmektedir. Burada en nemli sorun, bykln etkilerini, dier rgtsel deikenlerin etkilerinden ayrabilmektir. Organizasyonun alt birimlerinin bykl ve bireysel davran arasndaki ilikilerini aratran bir ok aratrma, alt birimlerin bykl ile i tatmini arasnda olumsuz, devamszlk oran ve igc devir hz arasnda olumlu iliki olduunu gstermektedir. Dier bir deyile, iletme bydke i tatmini azalmakta, buna kar devamszlk oran ve igc devir hz artmaktadr. Teknoloji Teknoloji ile ilgilenen iki nemli aratrma vardr. Bunlar, Woodward ve Perrow'dur. Woodward: Organizasyon, retim teknolojisi ve iletme baars rnekleri Perrow: Temel teknoloji tipleri ve organizasyon yaps Woodward Aratrmas Teknolojinin, organizasyon zerindeki etkilerinin aratrmak iin yaplan aratrmalardan en nemlisi, Joan Woodward tarafndan yaplmtr. Woodward'n 100 imalat iletmesi zerinde yapt aratrma; ynetsel uygulama rnekleri ve organizasyonun baars arasndaki ilikiyi oraya koymaktadr. almann temel tezi organizasyon yapsn, kullandklar teknolojiye uygun olarak tasarlayan iletmelerin byk olaslkla baarl olacadr. Bu iletmelerden elde edilen bilgiler, drt temel balk altnda toplanmtr: Tarihi, gemii ve amalar retim sreleri ve yntemleri Organizasyonda kullanlan formlar ve rutin ilemler Ortak baarnn deerlenmesine ilikin bilgi Daha sonra ise iletmelerin; yap, ynetim, rgtsel faaliyetleri ve etkinlikleri ile rgtsel baarlar arasndaki farkllklar aratrlmtr. rgtsel baarnn deerlenmesinde, kr incelemesi ve gelime programlarna yaplan yatrmlar ile birlikte, personel ve tesis genilemesi, st ynetimin cretleri, iletme ve personel devir hzlar gibi gstergeler kullanlmtr. Buna gre iletmeler; orta, ortalamann st ve ortalamann alt olmak zere grupta toplanmtr. Bu iletmeler, en azdan en ok teknolojik karmakla kadar farkl retim sistemlere blnmtr. Bu sistemler: birim retim, kitle retim ve sre retimdir. Birim retim: Birim retimde, sipari zerine retim temeldir. Burada nemli olan; teknik uzmanlk, kalite ve retimin etkinliidir. Aratrma ve gelitirme ise ikinci derece neme sahip bir faaliyettir. Esneklik gereksiniminden dolay; fonksiyonlarn btnl, srekli personel iletiimi ve organik yap gerekmektedir. Bu retim tipine rnek olarak; belirli tketici gereksinimlerini karlamaya ynelik retim, prototip (ilk rnek) retimi, mteri siparilerini karlamaya ynelik retim rnek verilebilir. Kitle retim: retim tablosu direkt olarak siparilerle ilgili deildir. retimin ilk aamas, rn gelitirmedir. Bu aamay, en nemli fonksiyon olan retim izlemektedir. nc olarak ise pazarlama gelmektedir. Bu fonksiyon birbirinden olduka bamszdr. Aratr-gelitirme, retim ve sattan sorumlu olan kiiler arasndaki ilikiler ok fazla deildir. Bu tr retime; i.byk sipari retimleri ii.montaj hatt zerinde byk siparilerin retimi iii.kitle retimi rnek verilebilir Sre retimi: Burada pazarlama merkezi ve kritik bir ilevdir. rnler, depolama iin yerlerin snrl olmas nedeniyle stoklama zor ya da olanakszdr. retim ak, pazar durumuna gre nceden snrlandrlmtr. Teknik bilgi zerinde vurgu, rn nasl yaplrdan daha ziyade nasl kullanlaca zerindedir. Bu tr retime rnek olarak, ok amal tesislerde kimyasallarn retimi veya likit, gaz ve kristal gibi maddelerin ak tipi retimi verilebilir. Aratrma, iletmelerin yaplarnda nemli farklar olduunu ve bu farklln retim teknikleriyle yakn ilikili olduunu gstermitir. Woodvard aratrmas, teknolojinin, iletmeler zerinde etkili olan tek deiken olmamakla birlikte, aratrma iin sonular en kolay izole edilebilen deiken olduunu gstermektedir. Perrow Aratrmas Woodvard aratrmasnn uzants, teknolojinin iki temel blmne odaklanan Perrow tarafndan gerekletirilmitir. Perrow; rutin ve deiken iler teknolojinin analizi zerinde durmutur.

Deikenlik, beklenmeyen ya da ngrlemeyen bir ok durumu ifade eder. Teknolojinin analizi ise, olduka belirli ve hassas fonksiyonlarn ve rutin prosedrlerle ya da bilinen yntemlerle zlebilecek problemlerin uzantsdr. Bu iki blmn kombinasyonu, rutin ve rutin olmayan teknolojiyi ayrmn ortaya koymaktadr. Rutin olmayan teknoloji, zor ve eitli problemleri ieren bir ok beklenmeyen olaylar iermektedir. Rutin teknoloji ise, standartlatrlm, ileyii kural ve prosedrlere balanm bir sistemi ifade etmektedir. Deikenlik ve teknolojinin analizi ile ilgili problemlere ilikin rnekler tablo:1'de verilmitir. OK BEKLENEN DURUMLAR AZ BEKLENEN DURUMLAR ANALZ EDLEBLR Tm retim sistemini ayn Akl hastanesinde PROBLEMLER anda gerekletirilmesi psikiyatrik koruma nkleer yakt sistemlerinin retimi ANALZ EDLEMEYEN Standart rnlerin retimi; Elektrik paralar gibi PROBLEMLER atomasyonlatrlm kitle sipari makinelerin retimi retimi Tablo 5.1: Teknolojik deikenlik matriksi Rutin tip iletmelerde, teknik ve ustaba dzeyinde yaratclk ok azdr; Karar vermede, st kademe ynetiminin gc olduka yksektir. Koordinasyon planlamaya baldr ve bu dzenleme daha ok brokratik yapy temsil etmektedir. Rutin olmayan iletmelerde ise, teknik kademe (operasyonel dzey ) de karar vermede yetki sahibidir. Koordinason geri bildirim araclyla salanr ve yksek dzeyde gruplarn zerklii vardr. evre evrenin iletmenin yaps ve ynetsel uygulamalar zerinde etkilerini aratran iki nemli alma bulunmaktadr: Burns ve Stalker: Mekanik sistem ve Organik sistem ad verilen rgt yaps ve ynetsel uygulamalar Lawrence ve Lorch: letmenin belirli blmlerinin farkllamas ve btnlemesi Japonya hava yollarnda durumsallk yaklam, strateji belirlenmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Dou Avrupa ve eski Sovyetler Birliindeki deimelerle birlikte, ynetim turizm ve i alannda ok byk bir potansiyel grmekle birlikte, yetersiz altyap nedeniyle ekinmektedir. Japon Havayollar iin uygulanabilecek stratejilerden birisi, gerekli olan altyap iin dier Japon iletmeleriyle birlikte almaktr. Burns ve Stalker Burns ve Stalker almas, ngiltere'de 20 endstriyel iletmenin analiz edildii bir aratrmadr. Bu almada d evrenin, iletmelerin ynetim ve ekonomik performanslar zerindeki etkileri aratrlmtr. almada, ipek reticisinden mhendislik iletmesine kadar bir ok farkl alanda faaliyet gsteren iletmeler yer almtr. letmelerin almalarnn incelenmesi sonucunda, duraan evreden ok alkantl evreye kadar be farkl evre tr ortaya konmutur. Ayn zamanda, mekanik ve organik sistem olarak iki temel rgt yaps ve ynetsel uygulamas tanmlanmtr. Bu tanmlar, teknoloji ve evre deiimi uyum salamak amacyla gerekletirilmi iki zt rnei temsil etmektedir. Mekanik sistem; kat bir yapy ifade etmektedir ve daha ok duraan bir evreye uygundur. Mekanik ynetim yapsnn zellikleri, brokratik yapya benzemektedir. Bu ynetim temel zellikler u ekilde ifade edilebilir: Uzmanlatrlm grevler Kesin bir ekilde belirlenmi grev, sorumluluk ve teknik yntemler Kesin bir hiyerarik yap st ynetimde toplanm bilgi Dikey iletiim Faaliyetlerin ynetimi ve i davranlarnda yneticilerin karar ve talimatlarnn geerli olmas Organik Sistem ise deien durumlara uyabilecek ekilde daha esnek bir yapy ifade etmektedir. Bu yap, yeni ve srekli beklenmedik bir evrede alan ve hiyararik yapda belirlenen rollerin dnda faaliyet gstermek gerektii zaman gereklidir. Organik sistemin zellikleri ise u ekilde ifade edilebilir: Organizasyon iindeki grevlere deneyim ve bilgi bakmndan katkda bulunmak Srekli gzden geirilen ve yeniden tanmlanan grevler ve dzenlemeler Denetim, otorite ve iletiimde ebeke tipi rgtlenme Sadece st ynetimde toplanan deil organizasyonun tamamna yaylm bilgi Yatay iletiim geerlidir ve iletiim talimat ve kararlardan daha ziyade bilgiye dayaldr. Mekanik ve organik rgtn temel zellikler Tablo:2'de verilmitir.

zellikler Uzmanlama Standartlama Personelin oryantasyonu atmalarn zm Otorite ve iletiim rnekleri Etkileim letiim Sadakat Prestij

Mekanik Yksek, kesin ayrmlarla Yksek derecede Aralarla st yneticiler tarafndan Emir-komuta zinciri dorultusunda Dikey Talimatlarla ve yazl ekilde rgte ballk rgtsel pozisyondan dolay

Organik Dk Dk Amalarla Etkileimle Ortak iletiime dayal Yatay Tavsiye ve bilgi Projiler ve gruplara ballk Kiisel katkdan dolay

Tablo 5.2: Organik sistem, mekanik sistem kadar hiyerarik bir yapya sahip olmamakla birlikte Burns ve stalker, bu yapnn tabakalam bir yap olduunu belirtmektedir. Bununla birlikte, otorite oy birlii ile salanmaktadr ve bylece en iyi yntem ile, dier bir deyile bilgili ve donanml kiilerin otorite sahibi olmas salanmaktadr. rgtsel amalara ballk, organik sistemlerde biraz daha fazladr ve formal-informal organizasyonu birbirinden ayrmak olduka zordur. Organik sistemlerde, rgtsel amalarn ve paylalan deerlerin gelimesi, koordinasyonun salanmasna yardmc olur. Mekanik sistemlerde performansn izlenmesi, komuta zinciri araclyla salanmaktadr. Bir ok organizasyon, karma (hibrid) rgt yapdadr. Dier bir deyile, mekanik ve organik rgt yaps ayn anda bulunmaktadr. rnein, ynetsel fonksiyonlardan sorumlu olan bir grup, etkili bir organizasyon iin organik yapy tercih ederken; dier bir grup ise kural ve sistemleri olutururken mekanik rgt yapsn tercih etmektedir. Uygun rgtsel stil ve alma yntemleri konusundaki farkl grler; ynetimdeki belirli bir sorunu temsil etmektedir. Bu hiyararik kademede yer alan ve kpr grevi yapan ve bireyler arasnda uyum salama grevi stlenen bir ynetici iin bir gereksinimdir. Hibrid organizasyona en temel rnek, akademik personel ile akademisyen olmayan personelin farkl bak asnda sahip olduu niversiteler verilebilir. Eitimci olmayan personel, ilerin etkili bir ekilde yrtlmesine yardmc olmakta; ancak, akademisyenlerin ynetsel sistem ve prosedrlerle almay neden ok zor bulduklarn anlamamaktadrlar. Ayn ekilde akademisyenler, organik bir yapda etkili bir ekilde almakta ve akademisyen olmayan personeli ok fazla brokratik ve yeniliklere ak olmamakla sulamaktadr. niversite ynetimi ayn zamanda, devlete kar sorumlu olduu iin ilerin yrtm asndan mekanik yapy tercih etmektedir. zel sektrden hibrid organizasyona rnek vermek gerekirse, byk oteller sylenebilmektedir. Byk otellerin mutfaklarndaki grev ve faaliyetlerde mekanik yap daha uygun olmaktadr. Dier blmler daha ok, hizmet eleman ile ilikili olduu iin organik yap daha uygun olmaktadr. Organizasyon tasarm, uygun personel, sistem ve yapnn eletirilmesidir. Lawrence Ve Lorcsh almas Lawrence Ve Lorcsh almas, alt plastik iletmesi, iki konteyner iletmesi ve iki yiyecek firmasnn analiz edilmesiyle ortaya km bir almadr. Burns Ve Stalker almasnn bir uzants olarak, sadece yapy deil ayn zamanda iletmenin d evresinin beklerini karlamaya ynelik olarak zel olarak oluturulan blmler de incelenmitir. Lawrence Ve Lorcsh, u sorulara cevap aramtr: evrenin iletmeler zerindeki taleplerindeki farkllklar nelerdir? Bu talepler, organizasyonun i etkinliini nasl etkilemektedir? Durgun bir evrede, mekanik rgt yaps baarl alabilir mi? Olursa neden?, Bu durum, btnlemenin daha az gerekli olmasndan m yoksa kararlarn st ynetim ya da belirli kiiler tarafndan alnmas daha etkili sonu vermesinden mi kaynaklanmaktadr? Farkl endstrilerde yer alan iletmelerde, blmlere ayrlm yap ve farkllama derecesi ayn dzeyde midir? Eer farkl endstrilerdeki iletmelerde, blmler aras btnleme gerekli ise, organizasyonun farkl blmleri arasndaki btnleme sorunlarn etkiler mi? Burada ilev kelimesi, aratrma-gelitirme, retim ya da sat gibi blmleri ya da temel varlklar ifade etmektedir. Bu almann ilk aamasn, faaliyetlerini nispeten daha rekabeti ve dinamik evrede gerekletiren alt adet plastik iletmesinin faaliyetlerinin analiz edilmesi oluturulmutur. Bu iletmelerin rgt yaplar, farkllama ve btnleme terimleri dorultusunda analiz edilmitir. Farkllama; farkl departmanlarn yneticileri arasndaki bilisel ve duygusal oryantasyonlarndaki farkllk olarak tanmlanmaktadr. rnein: Ama odakl ynetici: Blmlerin belirli amalar zerinde odaklamtr.

 Zaman odakl ynetici: Uzun dnemli ve ksa dnemli zaman ufku ve acil zm bekleyen sorunlara odakl olarak alan bir ynetici Kiiler aras ilikiye odakl ynetici: Greve ve ilikiye ynelik olarak alan ynetici Formal yapya odaklanm ynetici: Mekanik ya da organik rgt tasarmna nem veren ynetici Btnleme bamsz birimler arasndaki koordinasyon ve ibirliinin derecesidir. Lawrence Ve Lorcsh'un btnlemeye bak as, blmler arsndaki farklln minimize edilmesi deildir. Bu kavram, iin doas gerei farkl zellikler sahip olan blmlerin, bu farklarn koordinasyonun salanmasnda kullanmasdr. Plastik iletmesindeki almalar, aratrma, retim ve sat gibi temel fonksiyonlar arasndaki kesin farkllk hipotezini desteklemektedir. rnein: Aratrma ve gelitirme: Uzun dnemli bak asna sahiptir ve rn gelitirme ve yeni fikirler yaratlmasyla ilgilidir. Dinamik bir evrede faaliyet gsterir ve son derece az brokratik bir yapya sahiptir. retim: u andaki zamanla ilgilenir. Kalite kontrol ve son teslim saatlerinin karlanmasyla ilgilenmektedir. Olduka duraan bir evrede faaliyet gstermektedir ve brokratik bir yapya sahiptir. Sat: Aratrma-gelitirme ve satn arasnda yer almaktadr. rnlerin satlmasyla ilgilenir. Orta derecede duraan bir evrede faaliyet gstermektedir. Btnleme ve farkllama konusundaki hipotezler, konteyner ve yiyecek endstrilerindeki iletmelerin incelenmesiyle desteklenmitir. almann bu parasnda, farkl evrelerde alan hem yksek hem de dk performansl iletmeler incelenmitir. Ama, farkl evrelerde hangi organizasyon yapsnn gerekli olduunu ortaya koymaktr. Buna gre: evre ne kadar dinamik ise o derece yksek btnleme ve farkllama gerekmektedir. evre ne kadar duraan ise o kadar az farkllama, fakat o derece yksek btnleme gerekmektedir. DURUMSALLIK YAKLAIMININ DEERLENDRLMES Durumsallk yaklam, organizasyonun yapsnda eitli etkiler yaratan durumsal faktrlere arlk vermektedir ve daha ok organizasyon arasndaki farkllklarla ilgilenmektedir. Klasik yaklamn ve insan ilikileri yaklamlarnn en iyi yap gibi bir ok varsaymn ret etmektedir. Bununla birlikte durumsallk yaklam, organizasyonun performansnn, rgt yapsnn iinde faaliyet gsterilen evrenin beklentilerine ne derece uygun olduuna bal olduunu kabul etmektedir. Dier yaklamlarla birlikte durumsallk yaklam, ynetime katklar bakmndan bir ok tartmalara ve eletirilere neden olmutur. Durumsallk yaklam ile ilgili olarak eletiriler, glkler, snrlamalar u konular iermektedir: Nedensellik ilikisi: Organizasyon ve performans arasndaki nedensellik ilikisi tartmaya ak bir konudur. Bir ok durumsallk modeline gre bamsz deiken olarak rgtsel yap ve baml deiken olarak performans arasnda bir nedensellik ba olduunu vurgulamaktadr. Bununla birlikte, ynetiminin ve personelin kiisel zellikleri ve rn pazarndaki deimeler de iletmenin performansn etkileyebilmektedir. rgtsel performans: Durumsallk yaklam, rgtsel performans maksimize etmek amacyla durumlar ve organizasyonun paralar arasnda uygunlua nem vermektedir. Bununla birlikte, rgtsel performans ok ynldr ve performansn lm, bir ok durumsallk almasnda kusursuz deildir. Performansn gelitirilmesinde etkili olacak tek bir kriter belirlemek olduka gtr Planl deiim: Durumsallk modelleri, planl deiiminde oybirliiyle gerekletirilmesine odaklanlmasn vurgulanmakta yetersiz kalmtr. rnein, sunulan yeni teknolojinin, organizasyonun alma stilinde ya da personel arasndaki etkileime olan etkileri belirli faaliyetlerle ilikilidir. G faktrleri: rgt yaps, sadece durumsal faktrlerinin anlalmasnda deil ayn zamanda g faktrlerinin tanmlanmasnda da gereklidir. Devlet kontrol gibi d denetimin basks ya da , eitli yelerin g istekleri ve ynetsel tercihleri gibi isteklerinin yaratt bask rgtn tasarmn etkilemektedir. rgtsel deiimin zamanlamas: Bir ok organizasyon, srekli deien faaliyetlerin altnda almaktadr ve bu ise sk sk rgtsel deiimin salanmasn zorunlu klmaktadr. rgtlerin gelitirilmesi, rgtn formal yapsn deitirmeden gerekletirilemez. Bu deiikliin kolay kolay olmamas, organizasyon cevap vermeden durumsal faktrlerde nemli bir deiiklik olmasna neden olmaktadr. Dier bir deyile, organizasyondaki deiiklik evredeki deiikliliin gerisinde kalmaktadr. oklu belirsizlik: Durumsal faktrlerin farkl rnekleri, rgt tasarmnda nemli etkilere neden olmaktadr. rgtler, bir ok belirsizliklerle kar karyadr. Bu belirsizlikler, farkl yap rnekleri gereksinmelerini ortaya karmtr.

PLANLAMA -06
GR Ynetim fonksiyonlarndan ilki olan planlama bir karar verme ilevidir. letme yneticilerinin planlama ilevini basit bir teknik olarak grmeleri yanl olur. Yneticiler iin planlama bir yaam tarz olmaldr. nk planlama, gelecee bakmak demektir. Yneticiler gelecee bakmak yerine bu gn yayorlarsa,

kendilerine emanet edilen iletme kaynaklarn aklc kullanamayacaklar demektir. Gitmek istediiniz belli bir yol yoksa, ne tarafa gittiinizin bir anlam olamaz. evresel faktrlerin ba dndrc bir hzla deitii gnmz dnyasnda iletmeler nereye gittiklerini bilmek zorundadrlar. Planlama, bu konuda sizlere bilmek istediklerinizi verecektir. PLANLAMA KAVRAMI VE LETMELER AISINDAN NEM Ynetim fonksiyonlarndan birincisi ve en nemlisi planlamadr. Plansz bir giriimin baar ans yoktur. ok bilinen eer nereye gitmek istediinizi bilmiyorsanz her yol sizin iin makbuldr sz planlamann yaamdaki nemini ifade eder. Plan ve Planlama Plan, bugnden gelecekte nereye ulalmak istendiinin ve nelerin gerekletirilmek istendiinin kararlatrlmasdr. Tanmdan da anlalaca gibi plan bir kararlar toplamdr. Karar vermek ile plan yapmak bir anlamda ayn eydir. Aradaki tek fark, planlarn birden fazla karar iermesi, bir kararlar toplam olmasdr. Plan gelecek ile ilgili bir olgudur. Her plan gelecekle ilgili belirlemeler ve dzenlemeler yapar. Karar almak ile plan yapmay bir lde e anlaml klan benzerlik her iki olgunun da gelecekle ilgili olmasdr. Planlama ise plan ortaya karmak iin izlenen bir sretir. Planlama, srekli bir ekilde bugnden, gelecek hakknda dnmek, ksa ve uzun vadeli amalar zerinde kafa yormak ve izlenecek yollar zerinde durmaktr. Plan ise bu konularda verilen kararlardr. Kararn verilmesi ile sre tamamlanm olur ve uygulamaya geilir. Planlama belli bir konuda aadaki sorulara yant arama abasdr. Ne yaplacak? letme faaliyete gemeden nce ne yapacana karar vermelidir. Bunun iin amalarn belirlemesi gerekir. Ne zaman yaplacak? letmelerde yerine getirilen tm faaliyetlerin birbirini tamamlamas gerekir. Bir faaliyetin yaplabilmesi iin dier bir faaliyetin bitirilmesi gerekir. Bu nedenle ilerin yerine getirilme sras ve zaman nceden saptanmaldr. Nasl yaplacak? Bu soruya yant bulmak iin ncelikle faaliyetlerin, projelerin ve programlarn hazrlanmas daha sonra da stratejilerin, politikalarn, yntemlerin ve btelerin amalara uygun olarak dzenlenmesi gerekir. Nerede yaplacak? Yerine getirilecek tm faaliyetlerin hangi birimlerde ve hangi mekanlarda gerekletirilecei belirlenmelidir. Kim tarafndan yaplacak? Planlanan faaliyetlerin her biri kimler tarafndan yaplacak? Bu faaliyetleri yerine getirerecek kiilerin yetki ve sorumluluklar ne olacak ? Ast st ilikileri nasl dzenlenecek? Bu sorulara doru ve net yantlar vermek amaca etkin ve verimli biimde ulamay salayacaktr. Neden yaplacak? letme iinde yerine getirilen tm abalarn dolayl ya da dolaysz olarak belirlenen amaca hizmet etmesi gerekir. Planlama aamasnda ngrlen her eylemin bu adan analiz edilmesi gereksiz abalarn ayklanmasn salayacaktr. Hangi maliyetle yaplacak? Planlamada ngrlen faaliyetlerin mali yknn belirlenmesi gerekli parasal nlemlerin alnmas asndan nemlidir. Hangi srede yaplacak? ngrdmz faaliyetlerin yerine getirilme srelerinin saptanmas, birbirine bal faaliyetlerin aksamamasn salayacak, planladmz amaca ulama yolunda harcayacamz toplam zaman ortaya karacaktr. Bu sorulara verilecek yantlar plan oluturur. Ynetici, yapaca ile ilgili olarak yukardaki sorulara yant verebiliyorsa bir plan var demektir. En kt plan bile plansz olmaktan iyidir. Her ynetici planlama bilincine sahip olmaldr. ayet kii gelecee bakmak yerine gn yayorsa bu sorulara yant aramayacaktr. Yneticilerin rol, iletmeyi ama ve hedeflerine ulatrabilmek iin kendilerine verilmi kt kaynaklar en iyi biimde kullanmaktr. ayet bir plan yoksa bu kaynaklarn niin, nasl ve ne derece etkin kullanldn saptamak mmkn olmayacaktr. Bu durumda gidilecek bir yol olmad iin her yol onun iin makbul olacaktr. Yneticilerin Planlamaya Gereken nemi Vermemelerinin Nedenleri Gnmz iletmeleri youn bir rekabet ortamnda faaliyet gsterirler. Ayakta kalmak, rakiplerinden ne gemek ve yaamlarn srekli klmak iletmelerin temel hedefleri olmaldr. Bu urata gidilecek yolun ve izlenecek stratejilerin ayrntyla belirlenmesi yaamsal bir nem tar. Bunun iin plan yapmak gerekir. Oysa ou iletmede planlama konusuna gereken nemin verilmedii de yadsnamaz bir gerektir. letmelerin planlama konusuna neden gereken nemi vermedikleri aratrldnda balca u nedenlerin ne kt grlr: 1. Planlama, yneticilerin zamanlarn alan ve mali kaynak gerektiren bir faaliyettir. Baz iletmeler planlama ile elde edilecek kazanlarn bu uurda harcanacak zaman ve maliyet kaybna demeyeceine inanrlar. Oysa planlama aratrma, masraf ve zaman gerektirir ama yneticilerin

gelecei grmesini, birimler aras koordinasyonun gereklemesini ve amaca en ksa yoldan ulalmasn salar. letmenin farkl birimlerinde gerekletirilen planlarn birbirlerini tamamlamas zellii (amalar hiyerarisi) birimler aras koordinasyonu salar. 2. lkede yaanan ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlarn younluu gelecei tahmin etmeyi dolays ile plan yapmay gletirir. Bu tr ortamlarda pek ok yneticinin nm gremiyorum, gelecekle ilgili nasl doru tahminlerde bulunabilirim? trnden yaknmalarn duymak mmkndr. Gerekten belirsiz ve deiken ortamlar planlamay gletirir. Ancak bu tr ortamlar planlama yapmaktan vazgemeyi deil tam tersine planlamaya nem vermeyi gerektirir. Belirsizlikle ba etmenin yolu alternatif planlar hazrlamak ve her koula uygun zmler retmekten geer. 3. Planlar, yneticilerin faaliyetlerini hangi dorultuda yerine getirmeleri gerektiini ortaya koyarlar. Kimi yneticiler, planlarn inisiyatif kullanmalarn engellediini, yetkilerini kstladn ve faaliyet alanlarn daralttn ne srerler. Planlarn bu tr sorunlara neden olduu sylenemez. Yneticilerin belli bir plan ve strateji dorultusunda almalar rastgele ve ani kararlar vermelerinden, snama yanlma yoluyla doruyu bulmalarndan ok daha yararl olacaktr. Planl alma ve planl yaam her ynetici iin bir yaam tarz olmaldr. Plana inanmayan ya da plan yapmay bir klfet olarak gren yneticilerde gelecek bilinci olumayacaktr. 4. Planlar tm yneticileri balar. Baz iletmeler sistematik bir planlamann, tm yneticilere ve kadrolara ek yk getireceine, onlarn alma dzenini bozacana ve grevlerinin bir ksmn gerei gibi yapmalarna engel olacana inanrlar. Bu inan planlamann yanl anlalmasndan ileri gelir. Yneticilere planlama sreci iinde aktif grevler verilir, her aamada gr ve nerileri alnacak olursa bu tr sorunlar ortadan kalkacaktr. PLANLAMANIN YARARLARI letmeler asndan planlamann nemini vurgulamak amacyla planlamann yararlarn yle sralayabiliriz: 1. Planlama, yneticilerin olaylar hakknda dnmelerine, bu olaylar izlemelerine ve gelimeleri iletmenin amalar dorultusunda ynlendirmelerine yardmc olur. 2. Planlama, yneticileri gn yaamaktan kurtarp gelecee yneltir, onlara uzun sreli dnme alkanl ve gelecei tahmin edebilme deneyimi kazandrr. 3. Planlama, iletmelerin tm faaliyetlerinin belirlenen ortak amaca uygun bir ekilde gerekletirilmesini salar. 4. Planlama, tm faaliyetlerde aklc olmay ve ekonomik davranmay salar. 5. Planlama, yneticileri yetki devrine ynelterek, onlarn temel ilevlere zaman ayrmalarn salar. 6. Ynetimin son ilevi olan denetim, planlama varsa anlam kazanr ve etkin bir ekilde yerine getirilir. 7. Planlama, iletme kaynaklarnn en iyi biimde kullanlmasn salayarak, verimlilii artrr. 8. Planlama, gelecekteki belirsizlikleri azaltr. 9. Planlama, yneticilere alacaklar kararlarda yol gsterir. PLANLAMANIN ZELLKLER Planlama faaliyetinin ok sayda zelliini temel zellik altnda toplamak mmkndr. Bunlardan birincisi, planlamann gelecee dnk bir dnme, deerleme, aratrma ve inceleme faaliyeti olmasdr. Planlamann gelecee bak ile zdeletirilmesi, belirsizlik kavramn ne karr. Planlama gelecekte ulalmak istenen nokta veya durumlarn belirlenmesi olduuna gre, bu nokta veya duruma giderken iletme ii ve d koullarn nasl gelieceini tam olarak bilmek mmkn deildir. Gelecekteki artlarn ne olacann bugnden bilinmemesi, planlamay bir eit gelecei tahmin ii haline getirir. Ancak, tahmin ile planlama ayn ey deildir. Tahmin, olaylarn gelecekte almalar muhtemel ekil ve alternatifleri kestirmeye ynelik bir abadr. Planlama ise olaylarn tahmin edilen ynde gelimesi halinde ne yaplacann belirlenmesidir. Yani tahmin, gelecekte ne olacak sorusuna yant ararken, planlama, bu gelimeler olursa ne yaplacak sorusuna yant arar. Tahmin yapmak geliigzel olmaz. Olaylarn gemiteki geliimi, trend ve zelliklerini inceleyerek belirli varsaym ve istatistiksel yntemlerle gelecekte de tekrarlanacan ortaya koyan saptamalar bilimsel nitelik tarlar. Yneticiler bu tahminleri kendi alarndan deerleyerek eldeki kaynaklarn nasl kullanlacana karar verirler. Bu kararlarn toplam plan oluturur. Planlamann ikinci temel zellii ise, ama, risk ve varsaymlar ilikisi olmasdr. Her ynetici alaca kararlarda belli bir amaca ulamay hedefleyecek, baz varsaymlara dayanacak ve belirli riskleri gze alacaktr. Bu nedenle planlama ilikilerin ak ve net ortaya konmas, tartlmas, bilimsel yntemlerle deerlenmesi ve rasyonel bir seimin yaplmas faaliyetlerini ngrr. Sonu olarak planlama, uygulamaya geme hazrldr. Bu hazrlk ulalmak istenen durumlarn belirlenmesini, bunun iin gerekli seimlerin (kararlarn verilmesi) yaplmasn, bu seim sonucu yaplacak ilerin zamanlamasn belirleme almalarn kapsar. Planlamann nc temel zellii, esnek ve devingen olmasdr. Planlar bir kez yapldktan sonra hi deitirilmeden braklamazlar. Planlar srekli olarak gzden geirilmeli ve deien koullara uyarlanmaldr. PLANLAMA SREC letmeler planlama yaparken belli bir sre izlemelidirler. (ekil 1) Bu sre yle aklanabilir: Sre, izlenecek yol demektir. Bu yol belirgin ve birbirine bal aamalardan oluur. Aamalarn sral ve eksiksiz yerine getirilmesi gerekir.

letmenin Misyon ve Vizyonunun Aklanmas Planlama faaliyetinin iletmenin misyon ve vizyonu dorultusunda ekillendirilmesi gerekir. Misyonun, szlk anlam bir kimseye veya bir kurula verilen zel grev dir. Bir ynetim kavram olarak misyon, iletmenin ne yapmak ve hangi amala yapmak zere kurulduunu, kendisini nasl grmek istediini, iletmenin varlk nedeninin ne olduunu ifade eder. Varlk nedenini (misyonunu) yazl olarak aklayan iletmelerde alanlar neyi, neden yaptklarn daha iyi anlayacaklar, insiyatif kullanabilecekler ve yeteneklerini iletmeye daha kolay kanalize edebileceklerdir. letmelerin misyonlarn belirlerken aadaki konularda ne dndklerini belirtmeleri gerekir. letmenin genel ve i yapma felsefesi letmenin kendisini nasl grd Hizmet sunulacak pazar ve mteri kitlesi retilecek temel mal ve hizmetler Kullanlacak teknoloji dzeyi Byme ve krllk politikalar Genel olarak vermek istedii mesaj Planlama ile yakndan ilgili dier bir kavram da vizyon dur. letmeler iin hayati deer tayan stratejik planlarn temelini vizyon oluturur. Vizyon, var olan gerekler ile gelecekte beklenen koullar birletirerek, iletme iin arzu edilen bir gelecek imaj yaratmaktr. Baka bir deile vizyon, iletme ile ilgili olarak hayal edilen gelecektir. Sz konusu gelecek bilinci, yaplacak planlama almalarna k tutacaktr. Amalarn Belirlenmesi Amalar iletmedeki faaliyetlerin nedenini ve niinini olutururlar. Doru belirlenmemi amalar uygulayclar baarsz klar. Amalar bir iletmenin tmn ilgilendirecek kadar geni kapsaml olabilecei gibi kk bir servisi ilgilendirecek kadar dar kapsaml da olabilir. Organizasyonun st dzeylerinde genel amalar, alt dzeylerde ise daha dar kapsaml, faaliyete dnk amalar belirlenir.

Amalarn etkin ve verimli bir biimde gerekletirilebilmesi iin ilgili herkesin genel ve zel amalardan haberdar olmas ve bu amalar benimsemesi gerekir. Amalarn belirlenmesinde u hususlara dikkat etmek gerekir: a. Amalar mantkl ve ulalabilir nitelikte olmaldr. Aksi halde baarszlk riski artacaktr. b. Amalar ak ve net ifade edilmelidir. Soyut ve iyi anlalmayan amalar hedefi bozacak, uyumsuzlua yol aacaktr. c. alanlar, amalarn belirlenmesi almalarna dorudan ya da dolayl olarak katlmaldr. Bu durum, amalarn alanlar tarafndan benimsenmesine yol aacaktr. d. Amalar, hiyerarik bir yap sergilemelidir. ekil 2'de grld gibi nce genel ve stratejik nitelikte amalar belirlenmeli daha sonra alt kademelerdeki amalar saptanmal bylece tm iletmeyi kapsayan bir amalar hiyerarisi oluturulmaldr. letmenin her kademesinde yaplan i ve faaliyetler dolayl ya da dolaysz amalarn gerekletirilmesine katkda bulunmaldr. letmenin misyon ve vizyonu belirleme sreci, ama belirleme sreci ile kartrlmamaldr. Misyon ve vizyon aklamalar makro dzeyde, iletmenin varlk nedenini ve uzun gelecekte ulamak istedii konumu ortaya koyar. Ama belirleme ilevi ise mikro dzeyde, belirgin ve ulalabilir hedeflere ynelik bir almadr.

Planlama srecinin ama aamasnda, iletmenin gelecekte, belli bir zamanda, neyi, ne miktarda gerekletirmek istedii veya nerede, hangi konumda olmak istedii saptanr. letme amalarn aadaki gibi sralamak mmkndr. letmenin yaamn srekli klma Tketicinin ihtiyacna cevap veren mal ve hizmet retme Kar elde etme ve kar istikrarl biimde artrma stikrarl byme ve gelime Pazara hakim olma letmenin imajn glendirme - Maln kalitesiyle nlenme - Sat ve sat sonras hizmetlerde nlenme - Sektrde nemli bir konumda olma v.b.g. Yenilie ak olma Varsaymlarn Belirlenmesi Belirlenen amaca ulama yolunda alternatifleri belirlemeden nce varsaymlarn ortaya konmas gerekir. Planlayc gelecekte iletme ii ve iletme d koullarn nasl olacan tahmin etmek durumundadr. Planlama ile ilgili varsaymlar e ayrmak mmkndr. Denetlenemeyen Varsaymlar Tmyle iletmelerin denetimi dnda olan varsaymlardr. Bu tr varsaymlar genelde iletme d faktrlere dayanr. Ekonomik, yasal ve siyasal deiiklikler gibi. Ksmen Denetlenebilir Varsaymlar Belli lde iletmelerin kontrol edebilecei faktrleri kapsar. cret ve maalar belli bir dzeyde tutmak, verimlilii artrmak, teknolojideki geliimi uygulamak gibi. Denetlenebilen Varsaymlar Tmyle iletmenin denetimi altndadr. Bu tr varsaymlar genelde iletme ii faktrlere dayanr. Personel says ve nitelii, byme hz, mamuln kalite dzeyi ve datm kanallarnn tespiti gibi. Alternatiflerin Belirlenmesi

Planlama srecinin bu aamasnda varsaymlar altnda belirlenen amaca nasl ulalacann yollar aratrlr. zlenebilecek yollar belirlenirken risk paynn dk olmasna, mmknse hi denenmemi yeni bir yol olmasna, basit ve pratik olmasna ve dk maliyetli olmasna dikkat edilmelidir. Bu srete amaca ulatracak yollar tek tek olumlu ve olumsuz ynleri deerlendirilerek karar vericinin onayna sunulur. Alternatif yollarn saptanmas almalarnda uzmanla ve deneyime youn bir ekilde ihtiya duyulur. Yneticilerin bu aamada uzman kii veya kurululardan yararlanmas gerekir. Alternatifler Arasnda Seim Yaplmas letmeyi amacna ulatracak alternatifler belirlendikten sonra sra bu alternatiflerden hangisinin uygulanacana karar vermeye gelir. Bu aamada mevcut alternatifler balca u alardan irdelenir: Teknik ynden uygulanabilirlilii Maliyeti Sresi Baar olasl Beklentilere uygunluu Muhtemel sonular Karar verici, tm deerlemelerin altnda, az da olsa sezgilerine de dayanarak izlenecek hareket tarzn belirler. Gerektiinde koullara bal olarak farkl hareket tarzlar da ngrlebilir. Sz konusu koullar gerekleirse, o koullarn ngrd hareket tarz devreye sokulur. Karar verici, izlenecek hareket tarznn seiminde sezgilerini n plana karmamaldr. Birbirine yakn riskler tayan alternatiflerden birinin seiminde sezgilerin belirleyici olmas doal karlanabilir. PLAN ETLER letmeler, faaliyetleri sresince farkl trde plan kullanrlar. Bu planlar eitli kstaslara gre snflandrlabilir. Kapsadklar zaman sresi asndan planlar e ayrlr. 1. Ksa vadeli planlar Bir yllk bir sreyi kapsarlar. Genelde iletmenin alt hiyerarik kademelerinde gerekletirilirler. 2. Orta vadeli planlar Bir ila be yllk sreyi kapsarlar. Genelde iletmenin orta ve zaman zaman alt hiyerarik kademelerinde gerekletirilirler. 3. Uzun vadeli planlar Be yldan daha uzun vadeli planlardr. Genelde iletmenin st hiyerarik kademelerinde gerekletirilir. st hiyerarik kademelere ykseldike planlama ufku adn verdiimiz planlama sreleri artar. Bu anlamda alt hiyerarik kademelerde operasyonel planlar st hiyerarik kademelerde ise stratejik planlar yaplr. Nitelikleri asndan planlar yle sralamak mmkndr. Politikalar Politikalar faaliyetlerin yerine getirilmesinde alanlara yol gsteren genel hareket planlardr. Politikalar iletme iinde alnan kararlarda yneticilere yol gsteren bir klavuz ve ilkeler btndr. Politikalar iletme ii koordinasyonu glendirirler. ayet izlenecek politikalar ak ve net bir biimde ortaya konmu ise iletme iinde herkes ayn sorun karsnda benzer kararlar alacaktr. rnein personel almnda tm birimler iin yksek okul mezunu olma art ngrlm ise birim yneticileri bu ngrye uymak zorunda kalacaklardr. Politikalar yneticilerin alaca kararlar belli lde snrlar. Ancak bu snrlamann amac, yneticilerin hareket serbestliini engellemek deil onlara yol gstermektir. letme iinde eitli fonksiyonlarla ilgili politikalar dzenlenebilir. Bu politikalardan balcalar yle sralanabilir: Sat politikalar a. Sat biimine ynelik politikalar - Vadeli sat - Pein Sat b. Mal ve hizmet politikalar - Mamul veya hizmetin eitlendirilmesi - Mal veya hizmetin kalite ve fiyat dzeyi - Maln ambalaj ve stoklanmas c. Mterilere ynelik politikalar - Mteri tipleri - Mteri says - Datm kanallar - Sat sonras hizmetler d. Reklam politikalar Finansman politikalar a. Kredi kaynaklarna ynelik politikalar - Hissedar saysn artrma - Sermaye piyasasndan uzun vadeli bor alma

- Ksa vadeli kredi kullanma b. Kar datm politikalar - Otofinansmana gitme - Dengeli kr datm uygulama - Yeni yatrmlarla kr datm arasnda denge kurma retim politikalar - retim teknolojisini srekli gelitirme - Kaliteden dn vermeme - Sipariten sonra iki ay iinde mal teslim etme - kazalarn nleyecek her trl nlemi alma Personel politikalar a. Personel bulma ve seme politikalar - Belli bir yan stnde personel almama - Erkek personelde askerliini yapm olma koulu arama - Yksek okul mezunu olma art arama - letme iinden ykseltme yoluyla personel bulma - Belli grevlerde bayan ya da erkek personel altrmama b. cret ve maa deme politikalar - Performansa dayal cret deme - dl ve prime ncelik tanma - Piyasa dzeyinin stnde cret verme - letme ii cret adaletini salama c. Eitim politikalar - Yeni personele oryantasyon program uygulama - Eitimde frsat eitlii ilkesini uygulama - banda eitime nem verme - Eitim ihtiyacnn tesbitinde yansz davranma Prosedrler ( Yntemler ) Prosedrler, herhangi bir iin nasl yaplacan adm adm aklayan planlardr. letmelerde sk sk tekrarlanan faaliyetlerin gerekletirilme biimi prosedrlere balanr. Bylece faaliyetin belli bir kalitede, gven iinde, en az inisiyatif ile herkes tarafndan ayn kalitede gerekletirilmesi amalanr. rnein, hava yollar iletmeleri, uaklardaki tehizatn kusursuz almasn salamak iin koruyucu bakm politikas uygulamak zorundadrlar. Bu politikann gerei olarak koruyucu bakmn nasl yaplacana ynelik bir prosedr gelitirirler. Prosedrde adm adm yaplmas gereken ilevler sralanr. rnein elektronik cihazlarn kontrolnde nce sigortalar kontrol edilecek daha sonra sk sk arza yapan paralar belli bir sra iinde ele alnacaktr. Bylece iin doru yaplmasnn yansra, igc ve zamandan da tasarruf salanm olur. Ya da bir iletmenin insan kaynaklar departman ie alma konusunda yle bir prosedr ( yntem ) gelitirebilir: n kabul ve bavuru formunun doldurulmas Uygunluk testleri Adayla grme Referanslarn kontrol Salk kontrol Karar e yerletirme Prosedrler ile politikalar birbirine kartrlmamaldr. Prosedrler, politikalarn bir uzantsdr. Politikalar genel hatlar ile ileri planlarlar. Prosedrler ise iin ayrntlar ile ilgilenirler. rnein, iletmenin yllk izin politikas, bir aylk iznin tamamn bir seferde kullanmak yerine 15'er gnlk iki dnemde kullanmay ngrsn. Bu politikay uygulamak zere dzenlenen prosedrler, iin aksamamas iin aylar itibar ile hangi serviste en az ka kiinin almas gerektiini, ka kiinin izin kullanabileceini, bu izinlerin yaz ve k aylarna gre adaletli datmnn nasl olmas gerektiini planlar. Programlar Program bir plann gerekletirilmesi ile ilgili aama ve admlar, her birinden sorumlu olan kiileri ve her birinin zamann belirleyen planlardr. Programlar, planlarn zaman boyutunda ayrntlandrlmas almalarn ierirler. Programlar ana ve alt programlar olarak snflandrlabilir. Ana programn altnda alt programlar gerekli olabilir. rnein, retim program hazrlayan bir iletme rettii mamul trlerine gre alt programlar hazrlamak durumunda kalacaktr. Programlar oluturulurken politikalar, yntemler, ve btelerden yararlanlr. Etkin bir programn hazrlanabilmesi iin aadaki srecin izlenmesi gerekir. Amalarn ve gerekli hareketlerin saptanmas nemli admlarn belirlenmesi Zaman tablosunun hazrlanmas Gzden geirme ve dzeltme ilemlerinin yaplmas

Projeler Genel bir programn birbirinden kesin bir ekilde ayrlan ksmdr. Genel bir programn gerekletirilebilmesi iin projeler oluturulur. Burada esas olan balangc ve bitii belli, nceden tarif edilebilir iler topluluunun (projenin) birbirleriyle ilikilendirilmesi ve her i ile ilgili zaman ve kaynak tahminlerinin yaplmasdr. GANNT emalar, CPM ve PERT ebekeleri bu konuda kullanlan temel aralardr. Her projenin bana bir proje yneticisi getirilir. Ynetici, projede alacak uzmanlar seer. Projenin, programn snrlar iinde tamamlanmas gerekir. rnein bir iletme, yatrm program erevesinde belli tr yatrmlar iin proje planlar hazrlayabilir. Bteler Planlarn, saysal ifadesidir. rnein, iletme iinde bir blmn btesi karldnda bunun anlam, o blmn belirlenen srede yapmay planlad faaliyetlerin para olarak ne kadar tutacann belirlenmesidir. Bteler bir ay, ay, alt ay ya da ounlukla bir yllk sreleri kapsarlar. Bu adan bteler ksa vadeli plan olarak nitelendirilebilirler. letmeleri saysal tahminde bulunmaya ynelten bteler, esnek olmal, sk sk gzden geirilmeli ve gerektiinde dzeltmeler yaplmaldr. letmelerde hazrlanan balca bte trleri unlardr: Sat Btesi letmelerde blmler, blgeler ya da kiiler itibariyle yaplmas ngrlen sat miktarlarn ortaya koyar. Gelecek dnemde satlmas dnlen mal ve hizmet miktar say ya da nakit olarak tahmin edilir. Reklam btesi Gelecek dnemde yaplmas ngrlen reklam faaliyetlerinin parasal tutarn gsterir retim btesi Beklenilen satlarn karlanabilmesi iin eldeki stoklar ve minimum stok bakiyesini gsterir. retimin balama ve tamamlanma sreleri ile teslim gnlerini belirtir. Hammadde btesi retim iin gerekli olacak hammadde ve yardmc maddelerin miktar ve tutarn gsterir. Gelecekteki fiyat deiiklikleri de ngrlerek hammadde ve malzeme fiyatlar belirlenir. Maliyet btesi retim, reklam ve datm vbg. blm maliyetlerinin zaman itibariyle tahmin edilmesini salar. Hem direkt maliyetleri hem de genel retim maliyetlerini iletme ve blmler baznda gsterir. Nakit btesi letmeler gnlk, haftalk ve aylk faaliyetlerini yrtebilmek iin belli bir nakte ihtiya duyarlar. Bteler, iletmelerin gelecekteki nakit giri ve klarn gsterirler. Bylece nakit sknts domadan gerekli nlemlerin alnmasn salarlar. Finansal yaps ne kadar gl olursa olsun nakit bteleri doru yaplp, doru uygulanmaz ise iletmeler gnlk faaliyetlerini yrtemez duruma gelebilirler. Stratejik Planlar Stratejik planlar, evresel deiiklikler dorultusunda, iletmenin uzun vadeli hedeflerini ve bunlara ulama yollarn belirleme abasdr. Stratejik planlar iletmenin tmn ilgilendiren, st ynetim tarafndan ekillendirilen, uzun sreli ve genel amal planlardr. Stratejik planlar balca u sorulara yant ararlar: Ne tr yatrmlara giriilecek? Hangi tr mal veya hizmetler retilecek? Hangi pazarlara girilecek? Pazar pay ne olacak? retimde nasl bir teknoloji kullanlacak? letmenin finansal yaps nasl olacak? Stratejik planlar dier planlardan ayran temel zellikler unlardr: Dier planlara veri olmas Uzun sreli ve genel amal olmas Kullanlan verilerin nitelik olarak ok sayda iletme fonksiyonu ile ilgili ve heterojen (ayn cinsten) olmas Dier planlara gre ok fazla sayda veriden yararlanlmas st ynetim tarafndan gerekletirilmesi Y BR PLANIN ZELLKLER letme olarak her konuda planlara uygun hareket edeceksek, ncelikle doru planlar yapmamz gerekir. yi bir plann zellikleri: Genel ve stratejik planlar desteklemelidir Hazrlanan her plan amalar hiyerarisine uygun olmaldr. Planlar dolayl ya da dolaysz olarak genel amal planlar desteklemelidir. Anlalabilir, ak ve net olmaldr. Amalar belirgin olmayan, karmak, ve iyi ifade edilmemi planlar yanl anlamalara neden olur. Plan yapana da uygulayana da ayn eyi ifade etmelidir. Esnek olmaldr. ve d evrede gzlenen deiiklikler, beklenmeyen durumlar planlara yanstlmal, zamannda gereken dzeltmeler yaplmaldr.

 Finansal adan uygulanabilir olmaldr. Planlar hem oluturma hem de uygulama aamasnda kabul edilebilir bir mali yk getirmelidir. ok pahalya mal olan ve uygulamas ok pahal olan planlar amacn aacaktr. Eldeki kaynaklar kullanma olana vermelidir. yi bir plan mmkn olduunca eldeki kaynaklardan yararlanma yoluna gitmeli, yeni ve pahal kaynaklar yaratmamaldr. Uygulayclar tarafndan desteklenmelidir. Plan uygulamas beklenen kiilerin plana inanmalar baar iin kanlmazdr. Bu nedenle uygulayclarn plann hazrlanma aamasnda katkda bulunmalarn salamak gerekir. Kabul edilebilir bir sreyi kapsamaldr. Ulalmak istenen hedefi yakalamak ile plann sresi arasnda ters orant vardr. Sre uzadka deien koullar nedeniyle hedefe varmak zorlar. Bu nedenle uygun bir sre ngrlmelidir.

RGTLEME -07
MELEZ ORGANZASYON YAPISI Melez organizasyon yaps, byk iletmelerde blmlerin farkl ynde ve yapda rgtlenmesini ifade eder, Byk iletmelerin karmak faaliyet evresi ve rnlerinin eitlilii birden fazla organizasyon yapsnn bir arada uygulanmasn gerektirir. Bu tr ortamlarda yneticiler rne ilikin faaliyetlerin, evrenin ve stratejilerinin gerektirdii yapy tercih ederler. Bir blmde corafik alanlara gre, bir dier blmde fonksiyonlara gre ve bir baka blmde takmlara gre yaplanma sz konusu olabilir. Bu tr organizasyon yaplarnda temel konu, tepe ynetim tarafndan etkili bir koordinasyon ve denetim sistemi kurulabilmesidir. GR Ynetim srecinin birbirini tamamlayan ilevleri kapsadn biliyorsunuz. Bundan nceki nitede planlama ilevinin ayrntlarn ve bu ilevin ynetim sreci iinde ncelikli bir yeri olduunu rendiniz. Planlama ilevi iletmelerin amalarn belirginletirmesi ve gelecek dnemlere k tutmas bakmndan nem tar. RGTLEME KAVRAMI VE YNETM SREC NDEK YER rgtleme ilevi, eitli kaynaklarda organize etme ya da organizasyon ilevi olarak geer ve ayn anlam ifade eder.rgtleme bir sretir ve dzenli aamalardan oluur. Aada rgtlemeye ilikin verilen deiik tanmlar rgtlemenin bu ynn vurgulamaktadr: rgtleme amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin, onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, amalara ulamak iin gerekli fiziksel ortamn hazrlanmasdr. rgtleme srecini oluturan aamalar nitenin ilerleyen ksmlarnda ele alacaz. Bu srecin sonunda faaliyete geebilmek iin gerekli organizasyon yapsna ulalr. evremizde gzlemlediimiz ya da bir yesi olduumuz birok organizasyon rnei verebiliriz. Devlet, niversiteler, iletmeler,dernekler, uluslararas kurulular vb. Organizasyonlarn rgtlenme sreleri amalarna gre birbirinden farkllk gsterir. Planlama ve rgtleme Arasndaki liki Ynetim evrensel bir kavramdr. Her ortamda ve her tr organizasyonda mevcut bir sretir.Ynetim ilevinin baarl ve sonu alacak dzeyde yrtlebilmesi temel ilkelere bal kalmakla mmkn olur. Bu ilkelerden biri ynetim ilkeleri arasnda uyum ve btnlk salanmasdr. Ynetim srecinde yer alan ilevlerin birbirini tamamlamas ve btnleik bir sistem grnmnde olmas gerekir. Bu ilevlerin her birinin dierlerinden kopuk olarak kendi iinde baaryla yrtlmesi ynetsel baar elde etmek iin yeterli deildir. Buna karlk ynetim ilevleri arasndaki karlkl balant nedeniyle, her ilevin baars ya da baarszl dierlerini etkiler. rgtleme srecinin salkl bir ekilde balatlmas iin gerekli olan temel unsur planlardr. letme planlarda belirtilen amalara uygun bir rgtlenme ve bir alma dzeni oluturmaldr. Planlarn ieriine uygun bir alma dzeni oluturulmas uygulamada baarl sonular alnmasnda nemli bir rol oynar. Planlama ve rgtleme ilevleri ynetim srecinin uygulamaya gemek iin gerekli hazrlk aamasn oluturur.Bu ilevler birbirlerini karlkl olarak hem olumlu hem de olumsuz ynden etkiler. letmenin i ve d koullarna uygun ve doru yaplm planlar rgtleme srecinin de doru kanallarda yrtlmesini salar. Buna karlk rgtlenme aamasnda planlarn dikkate alnmas, planlarda belirtilen amalara ulamay kolaylatracaktr.

rgtleme levinin Ynetim Sreci indeki Yeri rgtleme ilevi planlarda belirtilen amalara ynelik faaliyetlerin netletirilmesi, ileri yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin belirlenmesi ve yer, ara ve yntemlerin hazrlanmasn ierir. Bu aamalardan oluan srecin etkinlikle srdrlmesi ve yaln bir organizasyon yaps oluturulmas planlarn uygulanabilmesinde temel rol oynar. rgtleme ilevi planlama dnda ileriki nitelerde greceiniz dier ynetim ilevleri ile de karlkl etkileim iindedir. Bu ok ynl etkileim nedeniyle, ynetim ilevlerinden birinde ortaya kabilecek bir olumsuzluk zincirleme bir etki iinde dierlerini etkiler. RGTLEME SREC rgtleme; bir iletmenin amalarna ulaabilmesi iin gerekli ilerin tanmlanmas ve gruplandrlmas, ileri yerine getirecek kiilerin yetki ve sorumluluk ilikilerinin belirlenmesi, verimli bir faaliyet ortam yaratlabilmesi iin gerekli fiziksel ortamn hazrlanmasdr. Bu tanm geniletildiinde rgtleme srecinin aamalar karmza kar. Bunlar ksa aklamalar eklinde sralayalm. Planlarn ve Amalarn ncelenmesi rgtleme, planlama srecinin sonular ile iie ve bu srecin bir uzants gibidir. Planlar iletmenin ama ve hedeflerini kapsar ve faaliyetler iin yol gstericidir. Bu bakmdan rgtleme srecinin banda planlar ve ieriindeki amalar ortaya konur. Amalara Ulatracak Faaliyetlerin Belirlenmesi letmelerin faaliyetleri faaliyet alan ve amalarna bal olarak farkllk gsterir. rnek olarak teknoloji arlkl bir iletmede AR-GE faaliyetleri nemli yer tutar. Buna karlk bir ticaret iletmesinde bu tr faaliyetlere gereksinme duyulmaz. letmeler arasnda ortak olan faaliyetler ise muhasebe ya insan kaynaklar gibi her iletmede farkl boyutlarda olsa da yrtlmesi gereken faaliyetlerdir. Faaliyetlerin Gruplandrlmas letmelerde verimli bir alma ortam yaratlabilmesi faaliyetlerin belli bir dzen iinde yrtlebilmesine baldr. Bu dzenin salanabilmesi koullarndan biri benzer faaliyetlerin ayn grup iinde toplanabilmesidir. Bu ekilde oluturulan her faaliyet grubu bir blm olarak organizasyon yaps iindeki yerini alr ve blmlendirme ilemi gerekletirilmi olur. rgtleme srecinin bu aamasnda dikkate alnmas gereken bir baka ilke iblm ve uzmanlamadr. Buna gre zaman ve igcn verimli kullanabilmek amacyla iler paralara blnr. blm sonucunda herkes en iyi yapabildii i zerinde younlar. Blmlerin faaliyetleri o konuda bilgi ve deneyim sahibi kiilerce srdrlr. alanlarn belli iler zerinde uzmanlaaca bir ortam yaratlr. Faaliyetlerin blmlendirilmesi sreci iletmelerin amalarna ve ynetim politikalarna gre ekillenir. Blmlendirmede ya da departmanlamada temel alnabilecek yaklamlar ksaca aklayalm: Fonksiyonlara Dayal Blmlendirme: faaliyetlerin belirli iletme fonksiyonlar dikkate alnarak blmlendirilmesini ifade eder ve uygulamada en sk bavurulan yaklamdr. Faaliyetler bu yaklamla blmlendirildiinde iletmelerde retim, pazarlama, finansman, datm ya da satn alma gibi blmler oluur. Bu tr blmlendirme grece kk, faaliyetleri dar bir alanda gerekletirilen ve tek bir rn zerinde younlaan iletmeler iin uygundur. rne Dayal Blmlendirme ; birden fazla ve birbirinden farkl zelliklere sahip rn eidinin yer ald iletmelerde uygulanr. Bu yaklamla rn eitlerinin her birine ihtiya duyulan dzeyde beeri ve parasal kaynak ayrabilmek mmkn olur. Bu tr blmlendirmenin en sk grld iletmeler byk lekli ve okuluslu iletmelerdir. rnek olarak bir otomotiv iletmesindeki faaliyetlerin binek otomobili ve ar vasta eklinde; bir beyaz eya iletmesindeki faaliyetlerin amar makinesi, bulak makinesi ve buzdolab olarak blmlendirilmesi mmkndr.

Corafik Temele Dayal Blmlendirme ; faaliyetleri farkl blgelere yaygnlam olan iletmelerde uygulanr. Bu tr iletmelerde retim ve pazarlama faaliyetlerinin farkl ortamlarda gerekletirilmesi nedeniyle tek merkezden ynetilmesi zordur. Bu ekilde farkl blgelerdeki retim ya da pazarlama faaliyetlerinin blgesel zelliklere bal olarak yeterli kaynakla gerekletirilmesi amalanr. Bu tr blmlendirmenin en sk grld iletmeler uluslararas faaliyetleri olanlardr. Bu durumda imalat tek merkezde gerekletirilip birden fazla blgede ya da lkede yerel koullara gre pazarlanr veya birden fazla blgede imalat yaplabilir. Mteri Temeline Gre Blmlendirme letmelerin birden fazla ve farkl zelliklere sahip mteri grubuna hizmet etmesi durumunda bu yaklamla blmlendirmeye gidilir. Uygulamada zellikle sat faaliyetlerinde etkinlik salamak amacyla mteriye gre blmlendirmeye gidildiini gryoruz. Kadn,erkek ya da ocuk gibi. Zamana Dayal Blmlendirme retim faaliyetlerinin kesintisiz srdrlmesi gerektii iletmelerde uygulanr.zellikle vardiya yntemiyle alan iletmeler iin geerlidir. Petrol rafinerileri ya da ar sanayi iletmeleri gibi. Karma Blmlendirme Tek bir rn eidi olan ok kk iletmeler dnda iletmelerin ou birden fazla blmlendirme yaklamn uygulamak zorunda kalmaktadr.rnek olarak; birden fazla rn eidine sahip, farkl blgelerde retim ve pazarlama faaliyetleri olan farkl mteri gruplarna ulaan bir iletmede rne, blgeye ve mteri gruplarna gre blmlendirmeye gidilir.Bu ekilde her yaklamn olumlu ynlerinden yararlanlarak faaliyetlerde etkinlik ve sreklilik salanr. ekil... de karma rgt yap ile ilgili bir rnek ema gryorsunuz. Bu rnek zerinde yukarda ksaca tanmladmz blmlendirme trlerini inceleyiniz. Bu emann tek bir rnei yansttn hatrlaynz. Karma blmlendirme ile oluturulan rgt yaps iletmelerin ama ve politikalarna gre ekillenecektir. Faaliyetleri Gerekletirecek gcnn Belirlenmesi Bu aamada her faaliyet grubu iin ileri yapacak elemanlarn says ve nitelikleri belirlenir. letmelerde birbirinden farkl boyut ve kapsamdaki ilerin etkinlikle srdrlmesi iin bunlara uygun nitelikte ynetici ve dier personelin seimi gerekletirilir. letmelerde her i belli dzeyde eitimi, deneyimi, beceriyi ve fiziksel zellikleri gerektirir. Personel seiminde bu zellikler dikkate alnmal ve istenen nitelikte kiiler tercih edilmelidir. Bu uygulama insan kaynaklar ynetiminde ie gre adam ilkesini ifade eder ve iletmelerde verimliliin salanmasnda temel alnr. Yetki ve Sorumluklarn Dzenlenmesi rgtleme srecinin bu aamasnda hiyerarik yapnn oluturulmasna ynelik alma ilikileri dzenlenir. alanlarn yapt ie gre sorumluluklar, sahip olduu yetkinin snrlar, karlkl yetki ve sorumluluk ilikileri belirgin duruma getirilir. Hiyerarik ilikileri dikey ve yatay hiyerarik ilikiler olmak zere balca iki gruba ayrmak mmkndr: Bu basamaklar, iletme iindeki komuta zincirini ya da karar srecinde izlenen hiyerariyi ifade eder. Yer, Ara ve Yntemlerin Belirlenmesi rgtleme srecinin bu aamasnda iletmenin faaliyete gemesi iin gerekli grlen fiziksel ortam dzenlenir. Fiziksel ortam, teknolojik dzen, iletiim aygtlar ya da bro yerleiminin iletmenin amalarna uygun ve ergonomik olmas gerekir. Fiziksel yerleme dzeninin en az emek ilkesine uygun olmas zerinde durulmas gereken bir baka konudur. RGTLEME SRECNN SONULARI rgtleme sreci iersinde gerekletirilen faaliyetler iletmelerin baarsnda nemli bir etkiye sahiptir. Planlarn gerekletirilmesi bunlara uygun bir organizasyon yaps iersinde mmkn olur. rgtleme srecinin iletmelere katksn yle sralayabiliriz: letmeyi amalarna ulatracak olan iler ayrntl olarak tanmlanmtr. letmenin temel ilevlerini yrtecek ana blmler ve bunlara bal alt birimler oluturulmutur. letmenin btnnde gerekletirilen ilerin teknik ve beeri zellikleri belirlenmitir. zellikleri belirtilen ileri yrtecek ynetici ve dier alanlarn yapaca ie gre sahip olmas gereken nitelikler belirlenmitir. ler paralara blnm, iblm ve uzmanlama salanmtr. Yetki ve sorumluluk ilikileri belirlenerek hiyerarik yap oluturulmutur. Blmler ve alanlar arasndaki dikey ve yatay alma ilikileri oluturulmutur. Bu balamda karar srecinde izlenecek yol ve iletiim kanallarnn yn ekillenmitir. Faaliyetlerin amalara uygun bir dzende gerekletirilmesi iin gerekli fiziksel donanm hazrlanmtr. nsangc ve kulland donanmn fiziksel yerleimi tamamlanmtr. RGT LKELER rgtleme srecinin etkinlii bir baka ifade ile amalara uygunluu, bu srecin belli ilkeler dorultusunda tamamlanmasn gerektirir. Bu ekilde oluturulan rgtsel yap faaliyetler iin salam bir altyap oluturabilir. Ama Birlii

Organizasyon yaps iinde yer alan btn birimler temel hedeflere ynelik olmaldr. Birimlerin kendi amalar arasnda btnlk olmal ve iletmenin temel hedefine katkda bulunacak bir sinerji etkisi yaratlmaldr. Ynetim (Denetim) Alan Bir yneticiye dorudan bal ast saysn ifade eder. Yneticilerin dorudan ynetebilecei ve denetleyebilecei astlarn says geliigzel belirlenmemelidir. Yneticinin bilgi, yetenek ve kapasitesi, astlarn nitelik olarak yeterlilii ve yaplan iin zellikleri ynetim alan geniliinin belirlenmesinde etkilidir. Yetki ve Sorumluluklar ( Aklk) Organizasyon apnda btn personelin sahip olduu yetki ve sorumluklar ak ve kesin olarak belirtilmelidir. Bu aklk szel ve yazl olarak salanmaldr. Komuta (Kumanda) Birlii Her astn yalnzca bir ste bal olmas ve ondan emir almasn ifade eder. Bu tr bir ilke faaliyetlerin srdrlmesinde belli bir dzen salanmas ve yetki atmas gibi sorunlarn nlenmesini amalar. Ynetim Birlii letmelerde birbirine benzer ilerin biraraya getirilerek, oluturulan faaliyet grubunun yetki ve sorumluluunun tek bir yneticiye verilmesini ifade eder. Ama faaliyetlerde etkinlik ve dzen salanmas yannda, alanlarn uzmanlklarndan en yksek oranda yararlanabilmektir. Yetki ve Sorumluluk Dengesi Her alann sahip olduu yetki ve sorumluluk alan birbiriyle dengeli olmaldr. Yetkinin kullanm ile ortaya kacak sonularla ilgili yetkiyi kullanan kiinin sorumluluu olmaldr. Olumsuz sonular nedeniyle kiiden hesap sorulabilmelidir. Buna karlk alanlar sorumlu olduklar konularda yetkisini kullanma ve emir verme hakkna sahip olmaldr.

KADROLAMA -08
GR letmeler mal ya da hizmet retmek iin kurulurlar. retimin yaplabilmesi iin giriimci, sermaye, doa, teknoloji ve emek faktrlerinin bir araya gelmesi gerekir. Bu kaynaklardan bir tanesi eksik olursa retim yaplamaz. Ancak, emek (insan) faktrn dierlerinden ayr tutmak gerek. nsan, yaplan retimin hem en nemli arac hem de amacdr. Parasal ynden gl olmak, gelimi bir teknolojiye, alt yaps ve donanm mkemmel tesislere, ara ve gerelere sahip olmak, retimde kaliteli malzeme kullanmak gibi faktrler bir iletme iin nemli avantajlardr. Ancak, altrdnz insan kaynan say ve nitelik asndan yeterli bulmuyorsanz, daha nce sraladnz avantajlarnzn fazla bir nemi olmayacaktr. Dier retim faktrlerine ivme kazandran, insan faktrdr. Bu nedenle insan kaynann planlanmas, bulunmas, seilmesi ve yerletirilmesi iletmeler asndan nem kazanr. Kadrolama ilevi bu konular iine alr. KADROLAMA LEVNN ANLAMI VE KAPSAMI letmelerde kadrolama denilince, akla kadro oluturma abalar gelmelidir. Kadrolama ilevinin temelini insan kayna oluturur. nsan kaynaklar terimi, bir iletmede en st konumda bulunan yneticiden en alt konumdaki vasfsz iiye kadar tm alanlar kapsar. Bu kapsama iletme dnda olan ve ilerde o iletmede alabilecek potansiyel i gcn de dahil etmek mmkndr. Kadrolama ilevi; letmede Grev yapacak insan kaynann say ve nitelik olarak bugn ve gelecek iin planlanmas, htiya duyulacak insan kaynann, iletme ii veya iletme dndan bulunmas, Bulunan kiiler arasndan ie en uygun olanlarnn seimi ve Seilen kiilerin ie yerletirilmesi abalarn ierir. Kadrolama ilevi baz ynetim kitaplarnda organizasyon ilevi iinde anlatlr. Bu yaklam, organizasyon ilevi ierisinde baz kadrolama almalarnn yerine getirilmesinden kaynaklanr. Ancak biz; letme iinde tm almalara yn veren ve ivme kazandran bir faktr olan insann istihdam edilmesinin, kadrolama bal altnda ayr bir ynetim ilevi olarak ele alnmasndan yanayz. Kadrolama ilevinin kapsam iinde yer alan konularn tm insan kaynaklar ynetiminin temel konulardr. letmenin gider kalemlerine bakldnda en nemli kalemi personel giderlerinin oluturduu grlr. letmeler bnyelerine uygun sayda ve nitelikte insan istihdam etmek durumundadrlar. Bu konuda yaplan hata personel maliyetlerini daha da artracaktr. nsan kaynann altrlma biimi, alma yasalar ile denetim altna alnmtr. Bu nedenle yanl ve gereksiz personel istihdamn dzeltmek, iletmeler asndan uzun ve maliyetli bir ura gerektirir. letmeler, kadrolama ilevine bu nedenle gereken nemi vermek durumundadrlar.ekil 8.1'de grld gibi kadrolama srecini; insan kaynaklar planlamas, personel bulma, seme ve ie yerletirme olmak zere drt temel aamaya ayrmak mmkndr.

KADROLAMA LEVNDEN SORUMLU ORGANLAR Kadrolama ilevinden ncelikle birim yneticilerinin sorumlu olmas gerekir. Her ynetici kendi birimindeki faaliyetlerden, bu faaliyetleri yerine getiren personelin niteliklerinden ve yeterliliklerinden,gelecekte biriminin yklenecei i hacminden ve hangi nitelikteki kiilerin bu birimde almas gerektiinden birinci derecede haberdar olan kiidir. Bu nedenle birim yneticilerinin kadrolama konusunda bilinli olmalar ve sorumluluk almalar beklenir. letmeler i hacmi, pazar pay ve dolaysyla personel says asndan bydke kadrolama ilevi tm birimler adna tek birim tarafndan yrtlr. Bu birimin ad, insan kaynaklar birimidir. Belli bir bykle erimi ada iletmelerde, st ynetime yakn, bamsz bir insan kaynaklar birimi oluturulur. Bu birim uzmanlar iletmedeki tm birimler adna kadrolama ilevini ve dier ilgili ilevlerini yrtrler. nsan kaynaklar birimi olan iletmelerde kadrolama almalarnn bu birim tarafndan yrtlmesi, dier birim yneticilerinin bu konuya karmayaca anlamna gelmez. nsan kaynaklar birimi, ilgili birim yneticilerinin karar, gr ve nerileri dorultusunda bu almalar yrtr. zellikle personel almnda son karar ilgili birim yneticilerine aittir. ekil 8.2'de, byk bir iletmenin genel mdrlk yaps iinde yer alan insan kaynaklar biriminin rgt emas rnek olarak verilmitir. rnek iletmede kadrolama ilevlerini oluturan insan gc planlamas, ie alma ve ie yerletirme faaliyetleri bu blm iinde ayr iki alt birim tarafndan yrtlmektedir.

imdi, kadrolama ilevi kapsamnda yer alan bir dizi ilevi, baka bir deyile kadrolama srecini oluturan 4 temel ilevi (nsan kaynaklar planlamas, personel bulma, seme ve ie yerletirme) srasyla ele alalm. NSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI Genel anlamyla plan, gelecekte izlenecek yolun nceden belirlenmesidir. Planlar, iletmelerin amalarna en ksa yoldan ulamalarn engelleyecek etkenlere kar nlem alnmasn salar. letmeler, mal veya hizmet reterek art deer yaratma amacnda olan kurululardr. Bu amaca ulamak iin para, ham madde, makine, tehizat ve emek gibi retim faktrlerini, zamannda ve yeter miktarda hazr bulundurmalar gerekir. Bunun iin de planlama yapmak gerekir. Aksi halde, retim aksayacak, verim decek ve amaca ulamak zorlaacaktr. letmelerin para (sermaye), ham madde, ara ve gere planlamas konusunda gsterdikleri dikkati, emein yani insan kaynann planlanmas konusunda gstermemeleri dikkat ekicidir. Oysa, retim ilevinde emein etkin ve verimli kullanm, yaamsal bir nem tar. nsan kaynaklar planlamas, iletmenin gelecekteki i gc arz ve talebinin saysal ve nitelik olarak tahmin edilmesidir. letmelerin gc arz, belli bir dnemde, alan tm personelin say ve nitelik olarak durumudur. letmelerin i gc talebi ise, belli bir dnemde say ve nitelik olarak ihtiya duyulan i gcdr. nsan kaynaklar planlamasnn temel amac, gereken sayda ve nitelikte i gcn, istenen zamanda ve yerde hazr bulundurma urana veri salamaktr. Tanmda yer alan nitelik szcne dikkat etmek gerekir. nsan kaynaklar planlamas genelde bir iletmede u anda ve gelecekte alacak personelin say olarak belirlenmesi arm yapar. Oysa en az bunun kadar nemli olan bir unsur da belirlenecek bu saynn tad nitelikler olacaktr. Bu nitelikler cinsiyet, ya, eitim, yabanc dil, deneyim, fiziksel ve dnsel zellikler olarak zetlenebilir. letmede gelecek yllarda ihtiya duyulacak personeli nitelikleri itibari ile ngrmek insan kaynaklar planlamasnn en zor uradr. nsan kaynaklar planlamas almalarn temel aamada aklamak mmkndr. Bu aamalar; i gc hareketlerinin tahmini, i gc arznn tahmini ve i gc ihtiyacnn saptanmasdr. gc Hareketlerinin Tahmini nsan kaynaklar planlar genelde be yllk bir sreyi kapsar. Planlanan sre iindeki igc hareketlerini tahmin edebilmek iin ilk baklmas gereken kaynak, iletmenin genel (stratejik planlar) ve zel amal (birim planlar) planlardr. Bilindii gibi planlama ilevi, ynetim srecinin ilk ilevidir. Planlama ilevinde iletmeler ulamak istedikleri amalar ve bu amalara ulama yollarn kat zerinde belirlerler. Daha sonra yerine getirilecek tm ilevler bu planlara uygun olarak yaplr. nsan kaynaklar planlar da kukusuz iletme planlar erevesinde hazrlanacaktr. Planlanan sre iinde iletmede meydana gelecek i gc hareketlerini tahmin edebilmek iin ncelikle stratejik planlara baklr. Bilindii gibi stratejik planlar, d evredeki deiiklikler ile iletmenin hedeflerini uyumlatran uzun vadeli planlardr. letmenin gelecekte ngrd yatrmlar, pazar pay, sektrdeki konumu, rn eitlemesi, teknoloji dzeyi, rakip firmalarla balantlar, byme ve gelime derecesi, mteri profili ve mamullerinin kalite dzeyi gibi konular stratejik planlarn ieriini oluturur. Sralanan bu konular, iletmenin gelecekteki i gc hareketlerini dorudan etkiler. rnein, iletme iki yl sonra mevcut teknolojiyi brakp daha ileri bir teknolojiye geecek ise, planlamac asndan bunun anlam, iki yl sonra nitelikli personel ihtiyac artacak, genel i gc saysnda bir azalma olacak demektir. Stratejik planlarn yansra birim planlarnn (retim ve sat planlar gibi) incelenmesi de gelecekteki i gc hareketlerinin belirlenmesine yardmc olacaktr. Gelecekteki igc hareketlerinin tahmininde iletme planlarnn incelenmesi dnda dikkate alnmas gereken faktrler yle sralanabilir: Ekonomik deiiklikler Yasal deiiklikler gc piyasasndaki deiiklikler cret piyasasndaki deiiklikler Siyasal deiiklikler Rekabet koullarndaki deiiklikler gc Arznn Tahmini nsan kaynaklar planlamasnn 2. aamas planlanan dnemde i gc arznn tahmin edilmesidir. Yukarda deindiimiz gibi i gc arz, iletmede alanlarn say ve nitelik olarak yapsdr. Bu aamada elimizdeki insan kayna incelenir. gc arznn bulunmasndaki ama, planlanan dnemde tahmin edilen i gc hareketlerinin iletmede mevcut i gc ile karlanp karlanamayacan belirlemektir. Planlamac i gc arzn belirlemek iin baz aralara bavurur. Bu aralar; organizasyon emalar, i gc envanteri, personel devir oran ve devamszlk oranndr. Organizasyon emas letmede alanlarn pozisyonlar, yetki ve sorumluluk snrlar ve ykselme olanaklar organizasyon emasndan izlenebilir. Ancak bunun yaplabilmesi iin organizasyon emasnn mevcut durumu yanstmas gerekir. Planlamac gerekirse ie organizasyon emas kararak balamaldr. gc Envanteri letmenin personel arzn (mevcudunu) say ve nitelik olarak irdeleyen bir almadr. gc envanteri mevcut personeli birtakm kriterlere gre irdeleyerek insan kaynann profilini ortaya karr. Planlamac bu bilgilere bakarak gelecekteki insan gc gereksinimini, iletme iinden karlayp karlayamayacan belirlemeye alr.

Personele ynelik bilgiler sadece insan kaynaklar planlamasnda kullanlmaz. Yneticiler, personele ynelik her trl kararda bu bilgilere ihtiya duyarlar. Doru kararlar alabilmek bu bilgilerin srekli gncelletirilmesi gerekir. gc envanteri i gc beceri ve i gc genel envanteri olmak zere ikiye ayrlr. 1. gc beceri envanteri. letme iinde, ii ve stats ne olursa olsun, tm alanlar iin ayr ayr dosyalar tutulur. Bu dosyalarda personelin imdiye kadar alt iler, eitim ve yabanc dil durumu, katld kurs ve seminerler, ald disiplin cezalar ve dller, fiziksel ve dnsel nitelikleri, ya,cinsiyeti, kdemi gibi bilgiler ayrntl olarak yer alr. 2. gc genel envanteri. Toplam personelin bir btn olarak kendi iinde belli ltlere gre deerlemesidir. Bu almada bireysel deerleme yaplmaz. Tm alanlar cinsiyetlerine, yalarna, deneyimlerine, kdemlerine, aldklar crete, eitimlerine, yabanc dil durumlarna, emeklilik srelerine, medeni durumlarna ve bunun gibi faktrlere gre genel bir deerlemeye alnp, iletmenin elindeki insan kaynann yaps, nitelik olarak ortaya karlmaya allr. Personel Devir Oran Belli bir dnemde eitli nedenlerle (lm, i kazas, emeklilik, iten ayrlma, iten atlma vb.) iletmeden ayrlan personelin saysn yzde olarak gsterir. Genellikle bir yllk dnemler iin hesaplanr. Oran yle formle edilir:

A iletmesinin personel devir oran varsayalm ki %15 olsun. Bu oran, hesaplanan dnemde, her 100 personelden 15 inin eitli nedenlerle iletmeden ayrldn gsterir. Personel devir oran sadece iten ayrlan personel saysn gsterir. Yerine yeni alnan personeli gstermez. Planlamac, gemi yllarn (genelde be yl) dnm oranlar trendini dikkate alarak belirli varsaymlar altnda, planlanan dnemde ne kadar igc kayb olacan belirler. Devamszlk Oran Devamszlk, izin ve yllk tatiller dnda ie gelmesi programlanm olan personelin ie gelmeme durumudur. Hastalk nedeni ile rapor alma, ie gelmeme, ie ge gelme, iten erken ayrlma, molalarda ii erken brakp ie ge balama, eitli nedenlerle izin alma, iletme iinde olup grevinin banda bulunmama gibi faktrler devamszlk kapsam iinde yer alr. Devamszlk, iletmeler asndan nemli i kayplarna yol aar. Bu durum daha fazla personel ile alma zorunluluu yaratr. letmelerin i gc kayplar hesaplanan devamszlk oranlar ile bulunur. Planlamac bu orana bakarak planlanan dnemde ne kadar i gc kayb olacan hesaplar. Kaybedilen i gc saati asndan devamszlk oran yle hesaplanr.

gc htiyacnn Saptanmas nsan kaynaklar planlamasnn nc aamasnda i gc ihtiyac tahmin edilir. Birinci aamada, planlanan dnemde tahmin edilen i gc hareketleri ile ikinci amada tahmin edilen igc arz karlatrlarak i gc ihtiyac belirlenir. letmelerin personel ihtiyacn farkl biimlerde tanmlamak mmkndr. Bunlar gerek, yedek, ek ve yeni personel ihtiyacdr. Gerek personel ihtiyac letmenin ekonomik amalarna ulaabilmesi iin yaplmas gereken ii fiilen gerekletiren i gc miktardr. Burada olan personel miktar ile olmas gereken personel miktar eitlenmeye allr. Yedek personel ihtiyac. letmede devamszlk nedeniyle ortaya kan i gc kaybn karlamak amacyla belirlenen personel ihtiyacdr. Uygulamada yedek personel, gerek personel saysna ilave edilir Ek personel ihtiyac Ek personel ihtiyac genelde eitli nedenlerle personelin iten ayrlmasndan kaynaklanr. Yukarda deindiimiz personel devir oran iletmenin ek personel ihtiyacn belirlemede nemli bir kaynak oluturur. Yeni personel ihtiyac. Bir iletmede yeni ya da ek yatrmlarn ngrlmesi, retim teknolojisinin deimesi, rgt yapsnn deitirilmesi, retim ve sat miktarlarnda art olmas gibi faktrler yeni personel ihtiyacn dourur. gc htiyacn Tahmin Yntemleri gc ihtiyacn tahmin edebilmek iin farkl yntemler gelitirilmitir. Bu yntemler sezgisel ve saysal olmak zere iki ana gruba ayrlabilir. 1. Sezgisel Yntemler Sezgisel yntemler yneticilerin deneyimlerine dayanan, planlamaclar asndan olduka basit ve pratik yntemlerdir.Yneticiler igc ihtiyac konusunda uygulamadan gelen belirli bir bilgi birikimine sahiptirler. Her birim yneticisi kendi biriminde alacak personeli say ve niteliklerine gre gemi

deneyimlerinden yararlanarak belirleyebilir. Sezgisel yntemlerin en byk sakncas, birim yneticilerinin gereinden fazla personelle alma isteidir. Bu nedenle planlamac insiyatifi elden brakmamaldr. Sezgisel modellere en yaygn rnek delphi tekniidir. Delphi teknii. nsan kaynaklar yneticisinin denetiminde yaplr. letmenin her blm iin, blm iinde deiik basamaklarda grev yapan yneticilere igc tahminleri tek tek sorulur. Alnan bu bilgiler, nsan kaynaklar yneticisi tarafndan deerlendirilir, karlatrlr ve igc tahminindeki sapmalar belirlenerek, ayn yneticilere yeniden deerleme yapmalar iin gnderilir. Blm iindeki tm yneticilerin gelecekteki igc ihtiyac konusunda gr birliine varmalarna kadar bu sre devam eder. 2. Saysal Yntemler Bu tr modeller tmyle kantitatif tekniklere dayanr. En yaygn kullanlanlar yle zetlenebilir: ndeks Hesab gc ihtiyacnn gemite elde edilmi verilere dayanarak retim, sat miktar, pazar pay gibi deikenlere indekslenmesidir. Sz gelimi, iletmedeki i gc says ile toplam sat tutar arasnda anlaml bir iliki varsa, i gcnn, satlara oran bir tahmin yntemi olarak kullanlabilir. rnein, gemi yllardaki verilere gre A letmesinde satlarn her 500 milyarlk artnda (enflasyon oran dnda), retim blmndeki personel saysnn 5 kii arttn varsayalm. Bu durumda gelecek yllardaki i gc talebi (dier koullar ayn kald taktirde), iletmenin sat tahminlerine gre belirlenebilir. leriye Dnk Kestirim Yntem, belli varsaymlar altnda gemiteki ihtiyacn, gelecekte de ayn olaca ilkesine dayanr. Olduka basit bir yntemdir. rnein, bir iletmede gemi iki ylda her ay ortalama 10 kiinin ie alndn varsayalm. leriye dnk kestirim yntemine gre, ayet o iletmede gelecek ylda gemi iki yla kyasla nemli deiiklikler beklenmiyorsa, iletmenin gelecek yl toplam i gc ihtiyac 10 x 12 = 120 kii olacaktr. Gerek indeks hesab gerekse ileriye dnk kestirim yntemleri ham yntemlerdir. nk bu yntemler gc talebini etkileyen faktrleri sabit varsayar. Oysa ekonomik, sosyal, yasal, teknolojik vbg. deiiklikler gc ihtiyacn dorudan etkiler. zellikle uzun sreli i gc tahminlerinde bu yntemler planlamacy yanl sonulara gtrebilir. Bu nedenle igc ihtiyacn belirlemede i gc talebini etkileyen faktrleri dikkate alan saysal modelleri kullanmak gerekir. nitemizin amacn aacandan burada sz konusu modellerin aklamasna girilmeyecektir. Bilgi olmas asndan bu modellerin balcalar yle sralanabilir: Regrasyon - korelasyon modelleri Optimizasyon modelleri Bireysel stokastik benzetim (similasyon) modelleri Global, deterministik benzetim (similasyon) modelleri PERSONEL BULMA nsan kaynaklar planlamas almalar ile personel ihtiyac belirlendikten sonra, sra uygun personelin ie alnmas abalarna gelir. e alma, iki ana ilevin yerine getirilmesini gerektirir. Bu ilevler, personel bulma ve personel semedir. Personel bulma ve seme birbirlerini tamamlayan sral ilevlerdir. nce bulma sonra seme ilevi gerekletirilir. nk bulduklarnz ierisinden seersiniz. e uygun olmayan adaylar bulmu iseniz yapacanz seimin fazla bir anlam olmayacaktr. Uygulamada bazen bu srann deitii de grlr. Yani nce seer sonra formalite gerei bulma ilevini balatabilirsiniz. Bu durumda nceden setiiniz kiileri alrsnz. Bu srece halk arasnda torpil ad verilir. Tmyle arpk ve etik olmayan bu davrantan kamu ya da zel tm iletmeler kanmaldr. Personel bulma, ie uygun nitelikteki adaylarn iletmeye bavurmasn salamaya ynelik almalar kapsar. Bulma ilevinde ie uygun nitelikteki kiilerden bir aday havuzu oluturulur. Daha sonra seme ilevi balar ve ie en uygun olan aday bu havuz ierisinden seilir. e ne kadar ok kii bavurur ise o kadar doru seim yaparz dncesi yanltr. 5 kiinin alnaca bir ie 500 kiinin mracaatn salamak doru kiiyi bulmay zorlatrr. Emek, zaman ve para kaybna neden olur. Personel Bulma levini Zorlatran Faktrler: e uygun nitelikteki adaylarn iletmeye bavurmasn salamak her zaman sanld gibi kolay olmaz. letmeden, evreden ve kiilerden kaynaklanan baz faktrler bu ilevin etkinliini dorudan etkiler. Bu faktrler yle sralanabilir: te aranlan niteliklerin yksek olmas Gece allmasn gerektiren bir i olmas Srekli seyahat gerektiren bir i olmas etin doa koullarnda yaplmas gereken bir i olmas Verilecek cretin piyasa dzeyinin altnda olmas gvencesinin olmamas Ykselme olanaklarnn kstl olmas letmenin imajnn kt olmas Personel Bulma Sreci letmelerde personel bulma sreci ekil 8.3'de grld gibi, i ann domas ile balar, adaylarn ie bavurusu ile sona erer.

nsan kaynaklar planlarnn ngrleri ve ilgili birim yneticilerinin istekleri dorultusunda ak olan iler belirlenir. Sonra bu ileri yapacak kiilerde bulunmas gerekli olan nitelikler saptanr. Bunun iin ncelikle ak olan ilerin i gerekleri formlar incelenir. Daha sonra ile ilgili birim yneticilerine bu konudaki gr ve istekleri sorulur. gerekleri formu, iletme iinde yaplan tm iler iin ayr ayr karlr. gereklerinin amac, o ii yapacak personelde bulunmas gerekli olan nitelikleri (eitim, deneyim, yabanc dil, ya, cinsiyet, fiziksel ve dnsel nitelikler vbg.) ortaya karmaktr. (ekil 8.4) Bu nedenle, aranacak personelde bulunmas gereken nitelikleri saptayabilmek iin ncelikle i gerekleri formlarna baklr. gerekleri formu, i analizlerinden karlr. analizleri, i tanmlar ve i gerekleri almalarnn temel bilgi kaynadr. analizleri, iletmede yaplan birbirinden farkl ilere ynelik bilgilerin tek tek toplanmas, deerlenmesi ve yorumlanmasdr. analizi almalar teknik bir faaliyet olup, hazrlanmas uzun zaman alr. Yaplan tm ilerin tek tek analizi olduka zor ve zaman alc bir itir. analizleri bir kez yaplp rafa kaldrlan bir alma olmamaldr. bilgilerinin srekli gncelletirilmesi gerekir. Aksi halde kullanann yanl kararlar almasna neden olacaktr. tanmlar ile ilgili zet bilgileri, belirli bir sistematik altnda, tek bir sayfada veren i formlardr. tanmlarnn oluturulmasndaki temel ama, i analizlerindeki bilgilerin daha kolay anlalmasn ve alglanmasn salamaktr. tanmlarna ksaca, i analizi bilgilerinin zetlenmi halidir. diyebiliriz. Ak olan iler ve adaylarda aranacak nitelikler belirlendikten sonra sra personel bulma ynteminin saptanmasna gelir. letmeler ierden ya da dardan personel bulma abalarna girebilirler. Doru olan, ncelikle iletme ii kaynaklara bakmaktr. letme iinden personel bulma abas genelde ykseltim (terfi) yoluyla gerekletirilir. Ykseltim, personelin bir st hiyerarik konuma karlmasdr. Personel bulmada, alan personele ncelik verme politikas izleyen iletmeler balca u yararlar salarlar: Personelin iletmeye olan ball artar cret tasarrufu salanr gc devir oran azalr Kariyer beklentileri daha abuk gerekletirilir Personelin morali ve verimi ykselir e uygun nitelikteki adaylarn iletmeye bavurmas nasl salanacaktr? Bu sorunun yant personel bulma yntemlerini gndeme getirir. Duyurular, iyerine yaplan kiisel bavurular, iletmede alanlarn nerileri, zel danmanlk firmalar, eitim kurumlar, ve i Bulma Kurumu, sakat ve eski hkmller, personel kiralama (leasing), internette yer alan insan kaynaklar siteleri ve eitli meslek kurulular araclyla personel bulma en yaygn yntemler arasndadr Btn iler iin tek ve etkili bir yntemden sz etmek mmkn deildir. letmelerin personele bak as, iin nitelii, iletmenin konumu vbg. faktrler yntem belirlemede etkili olurlar. Personel bulma sreci adaylarn ie girmek isteiyle ak olan ilere ba vurmalar ile sona erer. PERSONEL SEME Kadrolama ilevinin nc aamasnda ie bavuran adaylar ierisinden en uygun olan seilmeye allr. letmeler, yaamlarn srekli klmak ve rekabette stn duruma gemek istiyorlarsa doru ilerde doru kiileri altrmak zorundadrlar. letme iinde yaanan her sorunun temelinde insan vardr. letmelerin gelecei alann kalitesine ve doru ite kullanlmalarna baldr. Doru seilen ve doru kullanlan personel verim, kaliteli retim ve en iyi maliyet demektir. Bu faktr rakiplerle rekabet edebilmenin temel talardr. letmelere doru personel semenin, basit ancak uygulamas zor bir forml vardr: in gerekleri = Personelin nitelikleri Bu eitliin en az hata pay ile salanamamas, yanl kiilerin ie alnd anlamna gelir. Personel seiminin baar gstergesi, yeni alnan personelin en ksa srede istenen performans dzeyine ulamasdr. Yanl seim iki ekilde olur. Birincisinde, seilen kiinin nitelikleri iin gereklerinin altndadr. Bu durum ncelikle iin iyi yaplamamasna yol aar. Yani verim der, kalite azalr, ham madde ya da malzeme kayb artar, makine ve tehizatta arzalar olur ve i kazalar ba gsterir. Yanl seimin ikinci eklinde, kiinin nitelikleri iin gereklerinin ok stndedir. Bu durum kii zerinde yetenek, bilgi ve becerilerini tam olarak kullanamamasndan dolay i tatminsizliine neden olur. Sonu verimsizlik ve muhtemelen iten ayrlmadr. ten ayrlmalar yeni personel bulma ve seme maliyetlerini tekrar gndeme getirir. Personel Seme Sreci

Personel seme sreci n kabul aamas ile balar ve kimin ya da kimlerin ie alnacana karar verilmesiyle biter. e uygun personel seebilmek iin genellikle alt aamal bir sre yaanr. (ekil 8.5) Bu sre yle zetlenebilir.

1. n Kabul Bu aamada bavuran adaylarla ok ksa bir nezaket grmesi yaplr. Grmede ayrntlara girilmez ve adayn aranan n koullara yzeysel olarak uygun olup olmad (Ya, askerlik,cinsiyet, kilo, boy vb.) aratrlr. Bu alardan uygun olan adaylara birer bavuru formu doldurtulur. (ekil 8.6) 2. e Alma Testleri Aday personelin test snavna alnmas olduka yaygn bir uygulamadr. e alma testleri ie ve iyerine uygun adaylar semek iin deil, uygun olmayan adaylar elemek iin yaplr. Sadece test sonularna bakarak aday ie almak doru olmaz. nk testler adayn ie uygun olup olmadn belirleyen tm unsurlar iermez. e alma testlerini iki ana gruba ayrmak mmkndr. Bunlardan birincisi kat-kalem testleridir. Genelde adayn i bilgisini ve zihinsel yeteneklerini lmek amacyla kullanlr. Dier test grubu aletli testlerdir. Adaya i ile ilgili bir uygulama yaptrlr. Kaynakya kaynak yaptrlmas, tornacya torna tezgahnda bir parann ilettirilmesi bu trden testlere rnek olarak verilebilir. Personel seiminde, ak iin gereklerine uygun olarak eitli testler birlikte uygulanabilir. Bilgi, baar, kiilik, zeka, yetenek ve grafik yantl testler personel seiminde en ok kullanlan test trleridir. 3. Seim Grmeleri Personel seim srecinin en nemli aamas seim grmeleridir. Test snavlarnda baarl olan adaylarla yaplan yz yze iletiime grme denir. Grmenin amac, test ile tam olarak lemediimiz unsurlar (iletiim yetenei, kiilik, kendine gven, kararllk, giyim kuam, beden dilinin analizi vb.) sorgulayarak, adayn ie kabul edilebilirlik dzeyini belirlemektir. Seim grmeleri iki ynl bir iletiime dayanr. Grme aamasnda ne iletme, aday ie almaya karar vermi, ne de aday o iletmede almaya henz karar vermitir. Grmeci, adayn niteliklerini sorgularken, aday da i ve iletme hakknda bilgiler edinir. Bu nedenle grme srasnda adaya da soru sorma frsat verilmelidir. Grmeler sonucunda adaylar aldklar puanlara gre birbirleriyle kyaslandrlr. Bu nedenle yaplan grmelerin bir standard (yntemi) olmas gerekir. Grmeci, her adayn deerlemesini grme bittikten hemen sonra yapmal, tm grmeler bittikten sonra toptan deerleme yoluna gitmemelidir. Balca grme yntemleri unlardr: Planl grme Adaylara sorulacak sorular nceden belirlenir. Her adaya ayn sorular sorulur. Grmeci ek sorular soramaz. Bu yntemde adaylar birbirleriyle daha kolay kyaslanr, zaman tasarrufu salanr ve grme amac dna kmadan yrtlr. Plansz grme. Soru listesi yoktur. Grme samimi bir ortamda, sohbet havas iinde geer. Grmeci her adaya farkl sayda ve nitelikte soru sorabilir. Bu yntemde adaylar arasnda kyaslama yapmak zorlar, grme amacndan sapabilir ve grme sresi uzayabilir. Karma grme. Planl ve plansz grmelerin sakncalarn ortadan kaldrmak amacyla, yukarda anlatlan her iki yntem birletirilerek karma grme yntemi oluturulmutur. Bu yntemde grme ncesi temel nitelikte ve snrl sayda sorulardan oluan bir soru listesi hazrlanr. Tm adaylara bu sorular sorulur. Ancak grmeci bu sorularla yetinmeyip, ilave sorular sorma hakkna da sahiptir. Bu yntem en ok kullanlan grme yntemidir. grmelerinde adaylarn dikkat etmesi gereken hususlar:

 Grmeye yalnz ve vaktinde gidin Giyiminize zen gsterin Olmas gerekeni deil, kendinizi oynayn Samimi ve doal davrann Gereinden az veya fazla konumayn Sorulara evet ya da hayrla yant vermeyin Karamsar olmayn, umut datn Eski iletmenizi ve yneticilerinizi ktlemeyin Saygl ve ll olun Makul (piyasaya uygun) bir cret isteyin Olumsuz ynlerinizden ve eski iinizden sorulmadka sz etmeyin Kesinlikle yalan sylemeyin ve abartmayn Bir i grmesinde genellikle adaylara u tr sorular yneltilir: Bu sorulara kar hazrlkl olun ve net yantlar verin. Bize kendinizden sz edin? u anki iinizi neden deitirmek istiyorsunuz? Daha nceki ilerinizden neden ayrldnz? Bize i yaamnzdaki baarlarnzdan sz eder misiniz? Bu ie neden bavurdunuz? Bu ile ilgili beklentileriniz nelerdir? Gl ve zayf bulduunuz ynleriniz nelerdir? Bu i iin ne kadar cret istiyorsunuz? Grme aamasnda iletme yetkilisi adaya kar saygl olmal, anlamsz, zel ve adayn kiilik haklarn rencide eden sorular sormamaldr. 4. Referanslarn Kontrol Referanslar adayn kiilii, gvenirlii ve gemi i yaam hakknda kii veya kurumlardan alnan yazl belge veya szl beyanlardr. Personel seim srecinde adaylardan iki tr referans istenebilir. zel referanslar aday yakndan tanyan, sosyal stats olan kiilerden alnr. deneyimi olmayan adaylarn seiminde zel referanslara bavurulur. referanslar adayn imdiki ve nceki ilerinde gsterdii performans ortaya koyar. Adayn alt iletmelerin ilgili yneticilerinden alnr. Referans bilgilerinin salkl olup olmad gerekirse telefonla dorulanmaldr. 5. Salk Kontrol Bu srecin amac adayn o ii yapabilecek fiziksel ve dnsel sala sahip olup olmadn belirlemektir. Bu konuda adayn beyan esastr. Aday bavuru formunu doldururken formun ilgili blmnde geirdii hastalklar, ameliyatlar, i kazalarn ve bugnk salk durumunu beyan eder ve imzalar. Baz iletmeler beyan ile yetinmeyerek tam teekkll bir hastaneden salk raporu alnmasn yelerler. 6. Ynetici ile Grme ve Karar gren seiminin son srecinde az sayda kalan adaylar bavuruda bulunduklar iin ilk yneticisi ile grtrlr. Genelde seim karar adaydan sorumlu olacak yneticiye braklr. Yaplan bu grmede adaydan sorumlu olacak, ynetici, ile ilgili teknik bilgileri adaya aktarrken, aday da ayet kabul edilirse yapaca ile ilgili ayrntlar yneticiden alr. E YERLETRME Kadrolama ilevinin son aamas ise ie yerletirmedir. e yerletirme, iletmeye yeni alnan personelin ie ve iletmeye altrlmasna ynelik almalar kapsar. Literatrde bu almalara oryantasyon (ie altrma) ad verilir. Toplu szlemelere bal kalnarak ie yeni alnan personele belli bir deneme sresi tannr. Bu sre bir yandan iverene, ie yeni girenin yetenek dzeyini renme olana yaratr, te yandan yeni personele iini tanma ve ortama uyum salama frsat verir. Deneme sresi iin yapsna gre deiir. Personelden beklenen yetenek dzeyi arttka deneme sresi de artar. Bu sre bir yla kadar uzayabilir. Deneme sresi sonunda hakl gerekeler varsa personel iten karlabilir. e yeni alnan personeli en ksa srede retken hale getirmek gerekir. Bu hedefe ulamak iin, yeni personeli bir an nce iin ve iletmenin bir paras haline getirmek arttr. Bu nedenle iletmeye yeni alnan her personel ie altrma (oryantasyon) programna alnr. Bu programlar uzun sreli olmaldr. Byk iletmelerde ie altrma programlarnn alt aydan bir yla kadar srd grlr. Programlarn amac, yeni personelin bilgi ve ilgi ihtiyacn karlayarak onu iletmenin bir paras haline getirmektir. Yeni personelin iini ve iletmesini sevmesi bu programlarn baarsna baldr. Bir ie altrma programnda genelde u sre izlenir: a. letmenin tantm: letmenin yaam yks, rgt yaps, ynetim basamaklar, rn eitleri ve retim sreci, politikalar, disiplin sistemi, gvenlik dzenlemeleri vb. konular personele anlatlr. b. Personel haklarnn aklanmas.: creti oluturan faktrler ve hesaplama yntemi, cret deme gnleri, izinler, alma saatleri ve mola sreleri, eitim olanaklar, sigorta dzenlemeleri, emeklilik haklar, danma ve rehabilitasyon programlar vb. konular aktarlr. c. le ilgili bilgilerin aktarm.: Yaplacak iin amac, konumu, dier ilerle ilikisi, alma yeri ve retim teknolojisinin tantm, ii oluturan grevler ve iin gerektirdii yetki ve sorumluluklar aklanr.

d. Tantrma: Yeni personel ilgili yneticilerle, sendika temsilcisiyle, i arkadalaryla, eitim personeliyle ve personel danmanlaryla tantrlr. yi bir ie altrma programnn balca u zellikleri tamas gerekir: e altrma, personel seim ilevinin bir paras olarak grlmelidir. e yeni alnan kiiler grup halinde deil, tek tek ele alnmaldr. e altrma program, istisnasz yeni alnan herkese uygulanmaldr e altrma ilevi, yeni personel iine fiilen balamadan nce devreye girmelidir. e altrma, birka gnlk bir ilev deil uzun sreli bir program olarak grlmelidir. e altrma srekli olmaldr e altrmada, yeni personel renmekten sorumlu tutulmaldr.

YETK, G VE LDERLK -09

GR Yetki ve g kavramlar ynetim yaznnda nemli yer tutar. letmelerin hedeflerine ynlendirilmesi iin gerekli grlen faaliyetlerin srdrlebilmesinde yneticilerin kulland temel ara yetkidir ve yneticilik pozisyonundan kaynaklanr.G ise kiilik zelliklerine bal olarak kiinin bakalar zerindeki etkisini ifade eder. YETK KAVRAMI Yetki, bakalarn amalara doru ynlendirmek ve onlara i yaptrabilmek iin yneticinin sahip olduu bir haktr. Ynetim olgusunun gerekletirilmesi bu hakkn kullanm ile mmkn olabilir. letmelerde insan kaynaklar bata olmak zere eitli kaynaklarn rasyonel biimde biraraya getirilerek hedeflere ynlendirilmesi gerekir. Bu sre ierisinde eitli dzeylerde kararlar alnr ve en ksa srede uygulamaya konulmasna allr. Yetki bu srecin etkinlikle srdrlebilmesi iin yneticilerin gereksinme duyduu ve srekli kulland bir aratr. Kavram pekitirmek iin yetki ile ilgili u noktalar vurgulayalm Yetki bir haktr. Yneticiler yetkisi kapsamndaki konularla ilgili sz sahibidir. Yetki, bakalarn hedeflere ynlendirmek iin kullanlr. letme ynetiminde temel olgu amalar ynnde insan kaynaklar ve dier btn unsurlarn birbirini tamamlad bir ortam yaratabilmektir. Bu tr etkin bir ortamn oluturulmas iin gerekli olan biimsel kprlerin kurulmasnda yneticilerin yararland temel ara yetkidir. YETKNN KAYNAKLARI Yetki yneticilerin amalar ynnde bakalarndan destek almak ve onlar ynlendirebilmek iin ihtiya duyduu bir olgudur. Organizasyonlarn eitli basamaklarnda grev yapan yneticilerin yetkisi, biimsel ve biimsel olmayan unsurlardan kaynaklanabilir. Organizasyonlarda yetkinin kaynana eitli gruplandrmalar vardr. Biimsel Yetki Teorisi Biimsel yetki teorisine gre; organizasyondaki her bir yneticinin yetkisi, dorudan bal bulunduu bir st kademeden kaynaklanmaktadr. Biimsel organizasyonda st basamaklar yetkinin kayna olarak gsterilmektedir ve rgt hiyerarisinde yukarya doru kldka bireyin yetkisi daha ok olmaktadr. Bu teoriye gre ynetsel yetki, organizasyona bal bir yetki trdr.

ekil 9.1'den de izlenecei zere yetki yukardan aaya doru belli snrlar iinde azalarak devam etmektedir. En alt basamakta yer alan yneticiler orta basamak yneticilerden, orta yneticiler de st dzey ynetimden yetki almaktadrlar. Biimsel yetki teorisine gre yetkinin merkezi ynetim kurulu, iletme sahipleri ya da hissedarlardr. rnek olarak bir iletmede genel mdr yardmclar, genel mdrden, genel mdr de en st yetki sahibi olarak grlen ynetim kurulundan yetki almaktadr.

Ynetim kuruluna ise bu hakk hissedarlar vermitir. Hissedarlar ise mlkiyet haklarn kullanmaktadr. Onlara mlkiyet hakkn veren kurum ise anayasadr. Bu yaplanmaya gre yetkinin kayna anayasaya kadar dayanmaktadr. Kabul Teorisi Yetki konusu ile ilgili yaklamlardan bir dieri Chester Barnard tarafndan ne srlen kabul teorisi yaklamdr. Bu teori biimsel yetki teorisinden farkl olarak aadan yukarya yetki ak temeline dayanmaktadr. Kabul teorisine gre yetkinin kayna, astlarn otoriteyi benimseyip kabul etmelerine baldr. Eer emir alan bunu kabul etmezse ya da yerine getirmezse yetki yoktur. Yneticinin yetkisi, astlarn yneticinin karar almadaki ve uygulamadaki gcn kabul etmeleriyle gereklemektedir. Barnard'a gre yetki, kabul edilen mesaj olarak tanmlanmaktadr. stlerin astlara gnderdii bu mesajn yetki durumuna gelebilmesi iin drt koulun gereklemesi gereklidir. Bunlar; ast tarafndan anlalr olmas rgtsel amaca uygun olmas astn karna ters dmemesi astn verilen bu emri yerine getirecek gte olmasdr. Bireyler iletmelere bireysel amalarn tatmin etmek ve bunu salarken iletmenin amalarna hizmet etmek iin girerler. letme iinde baz ileri yapacaklarn balangta kabullenmilerdir. Bu iler iletmelerde alanlarn kabul alann oluturur. Bu durumda, stn gnderdii mesajn yetki olabilmesi kabul alannn iinde olmasna baldr. Kabul teorisinde iletiim sreci ile yetki ilikilendirilmekte ve bir ynetici, ancak astlar kendisinin verdii emirleri kabul edip gereini yapyorlarsa yetki sahibi olabilmektedir. Bir kimsenin yetkili olmas sadece biimsel boyutlarda kendisine yetki verilmesine bal deildir. Ayn zamanda astn veya ast gruplarnn verilen emri kabul etmelerine baldr. Yetkiden sz edebilmek iin en azndan bir i grubuna sahip olmak gerekir. Bylelikle yneticiler bir veya birka kii zerinde ve onlarn kabul alanlarnda etkili olmaya alacaklardr. Bilgisel Yetki Teorisi Yetkinin kaynana ilikin nc bir gr ise bilgisel yetki teorisidir. Bilgisel yetki teorisine gre, bir kimsenin yetkili olarak grlebilmesi, o kiinin teknik bilgisinin ve ynetim becerisinin benimsenmesine baldr. Bu teori, kiilerin bilgi ve deneyimleri yoluyla yetki kazanacaklarn ileri srmektedir. Buna gre yetki ynetsel pozisyona bal olmad iin kiiler deitiinde yetki de kiilerle gider. Bu bakmdan bilgisel yetki, biimsel olmayan rgtn deiik bir grntsdr. Pozisyonun gerektirdii uzmanlk ile bu pozisyona gelecek olan kiinin sahip olduu bilgi, tecrbe ve kiisel zellikler birbirine uygun olmaldr. Yetkinin kurumsal ya da bireysel olup olmad kaynana gre deerlendirilmelidir. Yukarda akladmz yetki trlerinden biimsel yetki, kapsamnda aklanan kuruma ve bulunulan pozisyona bal bir yetkidir. Kabul teorisine gre aklanan yetki tr ksmen kuruma ksmen bireysel zelliklere bal olarak ortaya kar. Bilgiye dayal yetki ise dorudan bireysel zelliklere baldr. Biimsel olarak herhangi bir pozisyonda bulunmasa da kiinin karizmas, bilgisi ya da deneyimi ile dierlerini etkilemesi ve ynlendirmesi mmkndr. YETK GERM Gnmzde yneticiler her ii kendileri yapacak yetenee ve zamana sahip deildirler. Faaliyetlerin eitlilii ve okluu ynlendirmeyi ve denetimi daha zor hale getirmektedir. Artan grev yk altnda kalan ve ayrntlara boulan yneticilerin etkin bir ara olarak yetki gerimine bavurmalar gereklidir. Yetki gerimi, yneticiliin temel bir faaliyetidir. Bir iletmenin ya da organizasyonun dzenli olarak yryebilmesi, grevlerin bir ksmnn bakalarna devredilmesine baldr. Bu nedenle yneticiler grevlerinin bir blmn yetkileriyle birlikte dier bireylere devretmek zorundadrlar. Yetki gerimi, yneticilerin ii kendilerinin yapmasn deil, bu ii yapan dier insanlar ynetmelerini ya da ynlendirmelerini gerektiren bir faaliyettir. Buradan hareketle yetki gerimini tanmlayacak olursak; yetki gerimi, belli grevlerin yerine getirilebilmesi iin yetkinin bir ynetici veya rgtsel birimden bir dierine verilmesi, aktarlmasdr. Bir anlamda yetki gerimi, yneticinin sahip olduu karar verme hakkn kendisine bal olan astlara devretmesidir. Yetki gerimi, tpk dier ynetim etkinlikleri gibi, dikkatle planlanmas ve izlenmesi gereken karmak bir sretir. Bu nedenle bu sre, hzl ve tepkisel olarak planlanp uygulanmamaldr. Drt farkl fakat byk oranda birbirleriyle ilikili faaliyetleri ieren yetki gerimi sreci aadaki gibi zetlenebilir: Grevlerin astlara devredilmesi: Yetki gerimi sreci, bir yneticinin belirli bir grev ya da grevleri astna vermesiyle balar. Ancak ynetici hangi grevlerin astlara verileceine karar verirken bu grevleri nitelik ve nicelik asndan snflandrp ona gre datmaldr. Bu sreci bir rnekle aklamak istersek, bir iletme yneticisini ele alalm. Bu ynetici yeni mteriler iin bir reklam kampanyasnn tasarm iini astna versin. Burada astn yapmas gereken belirli bir grev ynetici tarafndan aklanmaktadr. Yetkinin verilmesi: Verilen grevleri astn tamamlayabilmesi iin, bu grevlerin yaplmas iin gerekli olan yetki ynetici tarafndan asta verilmelidir. Ynetim, astlara devredilen yetkinin kapsamn aka ortaya koymaldr. rneimize devam edecek olursak, ynetici astn bir sanaty ie almas iin ve kampanyaya ynelik 10.000 dolar harcamas iin yetkilendirmi olsun. Bylelikle grevin

tamamlanmas iin asta gereken yetki verilmektedir. Yeterli yetki olmakszn, alanlarn baarl bir ekilde devredilen grevleri tamamlamalar mmkn deildir. Sorumluun verilmesi: Sorumluluk, alann kendisine verilen faaliyetleri yerine getirme ykmlldr. Yetki devreden ynetici sorumluluktan kurtulamaz, ynetici yetkisini devredebilir, sorumluluunu devredemez. alan ise verilen grevleri kabul ettiinde sorumlu hale gelir. rneimizde, astn projeyi zerine almaya ve btedeki rakamlara son halini vererek onu tamamlamaya karar verdiini dnn. Bu durumda ast sorumluluk yklenmi olur. Denetimin salanmas: Yneticiler, alanlarn yetki ve sorumluluunu zerine aldklar grevleri tamamlamalar konusunda denetime tabi tutmaldrlar. Performans denetlendiinde, alanlar sorumluluunu zerine aldklar grevleriyle ilikili kararlar ve faaliyetleri srekli denetlemeye tabi tutarlar. Denetim yoluyla yneticiler hem kendi performanslarn hem de alanlarnn performans ve faaliyetlerini deerlendirebilirler. rnekte eer ast, daha nceden kararlatrlm olan snrn dna karsa, btedeki paradan daha fazla harcarsa veya kabul edilir bir reklam kampanyas gelitirmezse, patronuna cevap vermek zorundadr. Dier taraftan, eer proje tasarland gibi tamamlanmsa, gven ve dl kazanacaktr.

Yetki gerimi (ekil 9.2.) her kesi srecin unsurlarn oluturan bir ekil zerinde ele alnabilir. Bu unsurlardan biri olmadnda, yetki gerim sreci etkili olmayacaktr. Yetki geriminden beklenen sonucun alnabilmesi iin; yetki ile dengeli sorumluluk aktarlmal ve yeterli kontrol mekanizmalar gelitirilmelidir.

letme faaliyetlerinin etkin ve verimli bir ekilde yrtlebilmesi iin yetki geriminin gerekletirilmesi zorunludur. letmelerde yetki gerimini gerekli klan pek ok neden vardr. ekil 9.3'den de grlecei zere bu nedenler aadaki gibi zetlenebilir: Yetki gerimi iletmelere hzl bir karar ve sonulara ulama sreci salar.

letmelerin bymesi ve faaliyet hacminin artmas, iletmedeki tm ilerin bir kii tarafndan yaplabilmesini hem zaman hem de yeterlik asndan olanaksz klar. Bu nedenle yetki gerimi araclyla daha isabetli ve hzl kararlar alnabilir. Ayrca uygulamay gerekletiren kiilere yetkilerin devredilmesi kararlarn kalitesini artrr. Yetki gerimi iletmede alan personelin eitim ve gelitirilmesine byk katk salar. Kiiye belli bir ii yapma ve o konuda karar verme olana tanmadka, o iin etkin ve verimi bir ekilde yaplmas mmkn deildir. Yetki gerimi insan kaynaklarnn gelitirilmesinde etkili bir aratr. Yetki gerimi motivasyon salar. Yetki devredilen kiiler kendilerine ve yeteneklerine gvenildii duygusunu elde edeceklerdir. Bu da onlarn moral ve tutumlarnn iletme lehine gelimesine yardmc olacaktr. Yetki gerimi ile yneticiler daha nemli ve zor ilerin stesinden gelebilirler. Yetki gerimi, ynetici yeteneklerini gelitirmenin bir yolu olarak da dnlebilir. Yetkilerin paylald bir ortamda yneticinin i yk azalr ve iletmenin geleceini planlama ya da byme konularna daha ok zaman harcayabilir. Yetki gerimi ile ilgili olarak iletmelerde ortaya kabilecek sorunlar irdelemek Yetki geriminin gerekletirilmesinde yaanan sorunlar drt ksmda toplamak mmkndr. Yetki gerilen ast, ii becerebilecek ve gerekli kararlar verebilecek beceri, yetenek ve tecrbeye sahip olmayabilir. Yetki ve sorumluluk dzeylerinin aka belirlenmemesi ve yeterince anlalmamas ska yaanan sorunlardandr. Yetki devredilen kii konuya ilikin bilgileri stne ulatramama, yanl ierikte ya da eksik ierikte ulatrma durumunda olabilir. Asta aktarlan yetkiden daha fazla sorumluluk yklenmesi durumundaki dengesizlik hatal uygulamalara yol aabilir. stlerin astlarna yetki germekten ya da astlarn yetki devralmaktan kanmalar kendileriyle ilgili nedenlerden kaynaklanabilir. letmelerde sorun yaratabilecek bu nedenler ana balklaryla aadaki gibi sralanabilir: stler; leri kendilerinin daha iyi yapabileceini dnebilirler ve astlara gven duymayabilirler. Yetki gerimi ile denetimi kaybetme kaygs yaygdr. Yetki gerimine kendi yetkilerini azaltan bir olay olarak bakp nemsiz duruma dmekten korkabilirler. Astlarn kendilerini ne karmasn istemeyebilirler. Riske girmek istemeyebilirler. Astlar; Baarsz olmaktan ekinebilirler. Eletirilere urama endiesiyle yetki gerimine olumsuz bakabilirler. Kendilerine verilen ileri baarmak iin yeterli bilgi ve kaynaklara sahip olmadklarn dnebilirler. Motivasyon eksikliinden kaynaklanarak yeni grevler yklenmek istemeyebilirler. G VE ETKLER Ynetim yaznnda g kavramna ilikin eitli tanmlara rastlamak mmkndr. Weber'e gre g, sosyal ilikilerde bir kimsenin gr ve isteklerini dirence ramen karsndakilere kabul ettirme durumudur. Bir baka tanma gre g, bakalarn etkileyebilme yeteneidir. Baka bir deyile, g bir kimsenin bakalarn, kendi istedii ynde davrana sevk edebilme yeteneidir. Mosley ise gc; kiileri, gruplar, olaylar ve kararlar etkileyebilme yetenei olarak tanmlamaktadr. Bu tanmlardan da anlalaca zere g, bireyler aras ilikilerde geerli ve etkili olan bir kavramdr. Tek bana ve bakalar ile ilikilendirmeden, bir kii iin gldr denemez. Kiinin gc ancak bakalar ile iliki kurduu zaman anlalabilir. G kavramnn daha iyi anlalabilmesi iin g kavram ile yakndan ilgili olan dier kavramlara da ksaca deinmekte yarar vardr. Bunlardan ilki g alandr. G alan, kiinin etkileyebildii kiilerin toplamn belirler. G konusu, kiinin bakalarn hangi konularda etkileyebildiini ifade eder. G kaynaklar ise, kiinin bakalarn etkileyebilmek iin hangi kaynaklardan yararlandn aklar. Aada g kaynaklar anlatlmaktadr. Bir ynetici eitli kaynaklardan yararlanarak bakalarn etkileyebilir. Gcn varl bu kaynaklara dayanr. G kaynaklar ile ilgili eitli snflamalar yaplmtr. Bunlar arasnda en ok bilineni ve kabul edileni French ve Raven tarafndan yaplan snflamadr. Deiik grlere gre g kaynaklar bee ayrlmaktadr: dllendirme Gc: Bir yneticinin dle dayal olarak bakalarn etkileme gcdr. Yneticiler dl verme ya da vermeme gibi basit bir rol oynayarak dierlerinin davranlarn ynlendirme yeteneine sahip olabilirler. dllendirmenin eitli yollar vardr. cretleri artrma, terfi ettirme, i yeri koullarn veya yerini deitirme, ikramiye verme, gzel szler syleme gibi ufak birer g kaynadr. rnein astlarn maa artlarn ve ikramiyelerini yrten bir ynetici, yalnzca kendi mevkisinden kaynaklanan yasal bir g elde etmi olmaz, ayn zamanda bu artlar verme ya da vermeme zelliinden dolay astlar zerinde dllendirme gcne de sahip olmu olur. dllendirme gcnn etkililii iki temel faktr tarafndan aklanabilir. lki, dln bykldr. Bir yneticinin astlar zerindeki dllendirme gc dllerin bykl orannda artabilir. Ynetici astlarna kk bir dlden ziyade daha byk bir

dl verdii taktirde, dllendirme gcn de o byklk orannda artrm olur. dllendirme gcnn etkinliine ilikin ikinci faktr ise, bu dln verileceine ilikin inancn olmasdr. Astlar, yneticilerin verecekleri dllerin kendilerine ulaaca konusunda onlara gven duymak isterler. Davranlar sonucunda kesin dllendirileceklerine inanan kiiler stlerinin dllendirme glerini artrrlar. Zorlayc G: dllendirme gc dllerin verilmesine dayanrken, bunun tam tersi olan zorlayc g, cezalarn verilmesine dayanmaktadr. Burada ceza tehdidi ile etkileme sz konusudur. Bakalarn korkutan her ey bir g kaynadr. dl verme yerine cezalandrma bir baka deyile olumsuz dller geerlidir. rnein spor kulplerinin ounda, eitim kampna ge kalan ya da gelmeyen oyuncular para cezasna aptrlmaktadr. Kurallar bozma sresine ve sklna bal olarak, oyucularn cezalar da derecelendirilmektedir. Ayn ekilde iletmelerde ise, dk performans gsteren kiiler bir takm haklardan mahrum braklabilir. rnein, satlar dk olan bir sat temsilcisi hi istenmeyen bir blgeye gnderilebilir ya da irket arabasna sahip olma ansn kaybedebilir. Hla performansn dzeltmiyorsa bir alt kademeye gnderilebilir. Zorlayc gte en son aama iten atlmadr. Zorlayc gcn etkinlii, cezann trne, alglanan etkisine, verilme olaslna ve istenilen davran lsne baldr. Eer ceza, ceza olarak ak bir ekilde tanmlanmamsa, daha hafif olarak alglanmsa veya verilme olasl dk ise, zorlayc g daha az etki yapar. Zorlayc gce maa kesintisi, ihtar verme, fiziki g kullanma, ikramiye kesme, ie son verme gibi olumsuz dller rnek olarak verilebilir. Yasal G: zleyicilerin kardaki kiinin kendi davranlarn etkileme hakkna sahip olduklarn kabul etmeleri ile ilgili olan bir g kaynadr. Yasal g genellikle toplumda bir kiinin elinde tuttuu bir pozisyondan ya da iletmelerde bir kiinin rgtsel hiyeraride yer ald mevkiden kaynaklanr. rnein polis, topum kurallar ve yasalara uyulmas iin kendisine verilen yasal sorumluluktan dolay ceza verme ve insanlar tutuklama gcne sahiptir. Bu g polisin yasal gcdr. letmelerde ise, hiyerarik dzende eitli yneticilere verilen g, astlar zerinde yasal gce sahip olmalarna neden olmaktadr. Uzmanlk Gc: Bir yneticinin bilgi, yetenek ve tecrbelerine dayanarak sahip olduu gtr. Astlarn bu gc kabul edebilmesi yneticilerinin bilgili olduklarna ilikin alglamalarna baldr. Eer bir ynetici bilgili ve tecrbeli olarak alglanyorsa, o ynetici astlarn kolaylkla etkileyebilecektir. rnein bir bilim adam, bilgi sistemleri uzman, bir teknisyen sahip olduklar uzmanlklar sayesinde uzmanlk glerini kullanabilirler. Karizmatik G: Kiilik zelliklerine dayal etkileme yetenei karizmatik g olarak tanmlanr. Karizmatik kiiler, dierlerini arkasndan ekme kiiliine sahip manyetik etkileri olan kiilerdir. Atatrk'n verdii byk mcadelede evresinden salad destek onun kiiliine duyulan gven ve saygdan kaynaklanmtr. Baz yazarlar Hitler'in kinci Dnya Sava ncesinde byle bir etkiye sahip olduunu iddia etmektedirler. Hindistan'daki Gandhi'nin gc karizmasnn bir parasyd. dnyasndan rnek verecek olursak; Chrysler'in ncs CEO Lee Iacocca, Chrysler irketinin snrlar dna uzanan bir karizmaya sahipti. 1980'lilerin ilk yllarnda irket iflasn eiindeyken Iacocca, federal hkmeti irkete bor verebilmesi iin etkileyebildi. Sendikalarla ibirlii yapt ve alanlar iletme amalar dorultusunda cesaretlendirdi. nl CEO Iacocca ise basnda, radyoda ve televizyonda ncelikle kendi kiiliini vurgulayc bir yaklam izledi. Bu strateji ile Chrysler rnlerinin reklamn yaparak, irket rn maliyetlerini azaltma yolunda baarl oldu.

YETK VE G KAVRAMLARININ KARILATIRMASI Ynetim literatrnde yetki ve g kavramlar bazen e anlaml olarak kullanlmasna ramen, her iki kavramn da birbirinden ayrld noktalar vardr. Organizasyonlarda yaratt etkiler asndan bu kavramlar arasnda iyi bir ayrmn yaplmas gereklidir. O nedenle burada yetki ve g kavramlar arasndaki iliki ak bir ekilde ortaya konulacaktr. G, birinin bakalarnn davranlarn arzu edilen

biimde etkileme yeteneidir. Bu yetenek kiisel ve rgtsel her iki dzeyde yer alan birok faktre bal olmaktadr. Bilgi, yetki, bilgi birikimi, kiisellik ve kaynak kontrol, bu faktre rnek olarak verilebilir. Buradan da anlalaca zere yetki g kaynaklarndan biridir. nitenin banda da tanmladmz gibi yetki ise, kiiye rgt tarafndan verilen karar verme ve bakalarnn davranlarn belirleme hakkdr. Bu hak o kiiye o mevkii igal ettii iin verilmitir. Dolaysyla yetki, organizasyondan kaynaklanan yasal bir gtr. Organizasyonda yetki sistemi kurulduktan sonra organizasyonda yetkili kii dierlerinin zerinde g salam olur. G ise, formal organizasyona bal olmayan bir etkidir. G, formal organizasyonun snrlar iinde veya dnda olabilir. G, yetkiyi ieren daha geni bir kavramdr. rnein yetki olmadan da bir kiinin bakalarn etkilemesi mmkndr. sterseniz g ve yetki kavramlar arasndaki farkll bir rnekle aklayalm. Bir yneticinin astna normal bir i grevini yrtmek iin emirler verdiini dnn. Bu emirler hem ynetici hem de ast tarafndan yasal ve resmi olarak kabul edilmektedir. Bu durumda ynetici, ynetici rolnden ve belirli rgtsel amalar gerekletirmek iin st tarafndan devredilen yetkiden kaynaklanan gcn kullanmaktadr. Bir yneticinin astna kendi adna yapmas iin kiisel bir grev verdiini varsayalm. Bu ak bir ekilde astn yapmas gereken i tanmlarnn dndadr ve ynetici ile ast arasndaki ilikidir. Bu emir yneticiye verilen yetkiler iinde bulunmayabilir. Gc kullanmak iin bu giriim, formel rgtlenmeye dayal deildir. Eer ast ii yerine getirirse etki giriimi baarldr ve bu durumda yneticinin ast stnde gc olduunu syleyebiliriz. Bu rnekte, ynetici ve ast arasndaki iliki, formel i ilikilerine dayal olmamasna ramen, ast yneticinin verecei deiik dllere dayanarak istenilen ii yapmaya kendisini zorunlu hissedebilir. Formel ilikiler genellikle informel ilikiler iine giren bir eit etkiye sahiptir. Sonu olarak yetki ile g kavramlar arasndaki farklar drt noktada zetlemek mmkndr: Yetki daha ok mevki ile ilgilidir. Bir grevin yerine getirilmesi ile ilgili bir itir. G ise, formel organizasyona bal olmayan bir etkidir. kincisi yetki ile yetkinin yapk kardei sorumluluk da birlikte yer alrlar. Ama g ile sorumluluk arasndaki iliki bu kadar kuvvetli deildir. ncs yetki devredilebilir, gerekte bir grevin yaplmas ile ilgilidir. st ynetici belli konularda yetkilerini alt kademeye devredebilir. G konusunda devretme pek mmkn deildir. G kiinin zelliklerine bal olduu iin kiinin gcn bakasna devretmesi mmkn deildir. Drdncs, g daha ok zel amalara dayanr. Yetki ise arlkl olarak grup amalarna ynetenlerle ynetilenlerin formel amalarna, dnktr. LDERLK SREC VE AIKLAYICI TEORLER Liderlik olgusu iletme bilimi kapsamnda ve iletme faaliyetlerinin etkinlii asndan srekli gndemde tutulan bir sreci ifade eder. Bilimsel almalarda gndemden dmemesi ve iletmelerdeki uygulamalar bu konunun nemini belirginletirmektedir. Liderlik olgusu, bata ynetim bilimi olmak zere, siyaset bilimi, sosyoloji, psikoloji, eitim bilimlerinin ilgi alanndadr. En yaygn ifade ile liderlik belirli amalar gerekletirmek zere bakalarn etkileme srecidir. Lider bakalarndan ayrlan ynleriyle fark edilen ve bakalarn amalara ynelik olarak etkileyen kiidir. Lider bir iletme iinde ortaya kabilir, toplumsal ya da siyasi bir kiilik olabilir. Liderlik sreci ve liderlikten sz edilebilmesi iin belirli unsurlarn bir araya gelmesi gerekir. Bunlar; koullar, ama, lider kiilik ve izleyicilerdir. Liderlik sreci, buna gereksinme yaratan koullar ve ulalmak istenen bir ama ya da amalar olduunda balar. Bunlar bir iletmede yaanan herhangi bir nedene bal kriz dnemleri, deiim ortam ya da yeniden yaplanma dnemleri olabilir. Bir toplumdan sz ediyorsak sava dnemi, radikal deiim sreci ya da rejim deiiklii gibi koullar olabilir. Buradaki temel nokta, iinde bulunulan koullarn bir ynlendiricinin varlna gereksinme yaratmasdr. Lider kiilik, koullarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar onu bu ie uygun grerek ynlendirebilir. Kiinin liderlik zelliklerinin koullarn gerektirdii boyutlarda olmas gerekir. Buna karn lider kiiliklerin ortak zelliklerinden sz edebiliriz: Kararllk, dinamizm, stn baar gdsne sahip olma, iletiim yetenei, fiziksel grnm ve bakalarn etkileme pozisyonu yaratan dier zellikler. Kiinin belirli zelliklere sahip olmas liderlik pozisyonuna gelebilmesi iin yeterli deildir. zleyiciler liderlik zelliklerini tamamlayan nemli bir unsurdur. Liderlik edilecek, ynlendirilecek ve destek alnabilecek bir izleyici grubu olmaldr. Aksi durumda, liderlik zelliklerine sahip bir kiinin tek bana amalara ulama abas sonu vermez. Lider izleyicileri amalara ynlendirmek iin g unsurunu ara olarak kullanr. G bilindii gibi bakalarn amalara ynlendirebilme yeteneidir ve lider, tad zelliklerle bu yetenee sahip olan kiidir. Yneticilik ve Liderlik Srelerinin Karlatrmas Ynetici ve lider kavramlar ou kez ayn anlamda ele alnr. ki kavram ortak zelliklere sahiptir. Ancak farkllklar nedeniyle ayn anlamda kullanlmamalar gerekir. Yneticilik ve liderlik srelerinin ortak zellii, her ikisinin de bakalarn ynlendirme abasn kapsamasdr. Hem ynetici hem lider, banda bulunduu kii ya da gruplar belirli amalara ulamak zere ynetme ve ynlendirme sorumluluunu stlenmitir. Yneticilik ve liderlik srelerindeki farkllk, amalara ulamak zere kullanlan aralardan kaynaklanr: Ynetici astlarn amalara ynlendirmek, ynetmek ve otorite kurmak iin yetkisini kullanr. Yasal bir pozisyonda bulunan ynetici, bu pozisyondan doan ynetme yetkisine sahiptir. Bu durumda yneticinin belirli kiisel zelliklere sahip olmas gerei yoktur. Ynetme hakkn yasal konumundan salamaktadr. Ynetici yetki sahibi, lider ise g sahibidir.Lider, ncelikle kiisel baz zelliklere sahip olmaldr. Koullarn gerektirdii birikime ve becerilere sahip olan kiinin evresinde izleyiciler oluur.

Kii, izleyicileri ile birlikte belirli zelliklerini de katarak g sahibi konumuna gelir. Bylece ortaya kan lider kiilik bakalarn ynlendirmede, yneticiden farkl olarak, gcn kullanr. Yneticilerin astlarn amalara ynlendirmek iin, yasal hakknn yan sra yeteneinin de olmas aranan bir zelliktir. Bir genel mdrn personeli ile srekli iletiim iinde olmas, lml yaklam ya da dier kiisel zellikleri ile kendini benimsetmi olmas bu duruma rnek gsterilebilir. Lider, gc ve yetenei ile ortaya kar.Bir liderin zaman iersinde yasal bir pozisyona gelerek yetki sahibi olabildii pek ok rnek var. Bu rneklerle ilgili sreleri irdelediimizde, liderlerin amalara izleyicileri ile ibirlii yaparak ulaabildiini ve baarl olabildiini gryoruz. Liderin, yasal bir konum kazanarak, liderlik gcnn yansra yetki sahibi olmas srecini liderliin kurumsallamas olarak ifade ediyoruz. Liderlik Teorileri Liderlik geni boyutlarda literatr kapsayan bir konudur. Liderlii konu alan almalarda temel birka yaklam dikkati ekmektedir. Gcn kullanm ve etkileme sreci ile ilgili yaklam; g kaynaklar ve gcn kullanm biimi ile liderlikte etkinlik ilikisi konularnda younlamaktadr. Liderlik davran ve zellikleri ile ilgili yaklam; liderin izleyiciler ve yaplan iler ile ilikilerini ele alr. Liderle izleyicilerinin ortak deer ve grlere sahip olmas, liderin grup tarafndan benimsenmesi ile sonulanr. Liderlik davranlar ile ilgili en yaygn gruplandrma, ie ynelik liderlik ve bireye ynelik liderlik biiminde olandr. Bu konudaki almalar evre ile ilikilerinin lideri ne ynde etkilediini vurgulamaktadr. rnek olarak faaliyetlere arlk veren bir liderin , evrenin beklentisi arttka, bireylere olan eiliminin ve ilgisinin glendii aratrmalarla belirlenmitir. Liderlii davransal adan inceleyen bir baka boyut, karar alma srecidir. Yneticiler, karar srecinin iletilmesi ve yetki devri konusunda farkl yntemler benimseyebilir. Bu konudaki ynetsel yaklamlar; otokratik karar alma srecinden demokratik yaklama kadar deiir. Liderlik davrann ya da ynetim biimini belirleyen unsurlar; liderin kiilii, yaplan iin ve faaliyet ortamnn gerekleri, toplum yaps ve iinde bulunulan dnem koullar olarak sralayabiliriz. Durumsallk yaklam; liderlikle ilgili tutum ve davranlarn, farkl koullar altnda, deiebileceini temel alr. Bu yaklama gre, klasik anlayn tersine, tek ve en iyi ynetim biimi yoktur. Liderlik pozisyonunda bulunabilmek, kiinin evresine uyum salayabilmesine ve deien koullara zamannda tepki verebilmesine baldr. Liderlii durumsallk asndan inceleyen almalar, farkl koullara en uygun ynetim biiminin hangisi olabileceini belirlemeyi amalamaktadr. Dnmc Liderlik Reformcu-deiimci liderlik olarak da ifade edilen bu liderlik sreci iin yle bir tanm verebiliriz: Liderin banda bulunduu grup ya da organizasyonun amalarna ynelik yeni bir bak as ortaya koymas ve izleyicileri bu yeni alma doru harekete geirmesi srecidir. letmelerin iinde bulunduu hzl deiim ve gelimeler, yapsal, finansal ve teknolojik dzenlemeleri gerektirmektedir. Byyen ve gelien yaplar olarak iletmelerin bir ya da birden fazla deiim srecinden gemesi kanlmazdr. Bu tr ortamlarda kitlelerin ya da gruplarn kkl bir deiim srecine girebilmesi ve bunda baarl olunabilmesi dnmc liderlerle mmkn olabilir. Buraya kadar liderlikle ilgili yaklamlar ksaca irdeledik. Bunlarn her birinin baarl sonular vermesi liderin veya yneticinin yeterliliine baldr. Bu noktadaki kilit unsur, liderin hangi koullarda nasl davranacan nceden doru olarak kestirebilmesidir. Bu nitenin ilk blmlerinde aklanan yetki ve g kavramlar liderlik davranlarnda nemli etkiye sahiptir. Baarl yneticiler ve kalc liderler, yetkisini ve gcn doru kullanabilen kiilerdir.

DENETM -10
GR letmeler, kt kaynaklarn kullanarak insan gereksinmelerini karlamaya yarayan mal ve hizmetleri retmektedirler. Kaynaklarn kt olmas, iletmelerin amalarn tam olarak saptamalar ve kaynaklarn ise bu amaca ulamay salayacak ekilde planlamalarna, rgtlemelerine, amaca yneltmelerine ve dnem sonunda ise belirlenen amalara ulalp ulalmadn kontrol etmeleri gerekliliini dourmaktadr. bu nedenle denetim, iletmelerin kaynaklarn en etken biimde kullanmalarn salamak zere, amalara ulap ulamadnn kontrol edilmesi ve eer ulalmadysa, neden ulalmadn ortaya koyarak dzeltici nlemlerin alnmasn ieren bir ynetim srecidir. DENETM Denetim, arzulanan sonularn elde edilmesini salamak iin performansn llmesini ieren bir sretir. Denetimin amac; belirlenen performansa ulamak ya da daha st seviyeye gemektir. Denetim, karar almada ve problem zmede kullanlan bilgiye dayanmaktadr. Denetim, dier ynetim fonksiyonlarnn tamamlaycsdr. Planlama aamasnda, iletmenin amalarna ulamas iin gerekletirilecek faaliyetleri belirlenmekte ve bu faaliyetlerin gerekletirilmesi iin gerekli olan kaynaklar tahsis edilmektedir. rgtlemede, bu faaliyetleri gerekletirmek iin insan ve materyal kaynaklarn bir araya getirilmektedir. Liderlik, bu kaynaklar en iyi ekilde kullanmak iin insanlara ilham verilmesi srecidir. Denetim ise, doru ilemlerin, doru bir ekilde ve doru zamanda yaplp yaplmadn izlemektedir.

Bir ok kii iin denetim kelimesi, izlenme, snrlanma, zorlama gibi olumsuz bir takm anlamlar ifade etmektedir. Oysaki baarl bir ekilde gerekletirildiinde denetim, bireylerin ve gruplarn, iletmenin ksa ve uzun dnemli amalarn gerekletirmesine yardmc olmaktadr. Denetim ayn zamanda; baarlarn ve amalarn, iletmenin ve gnn gereksinmelerine uygun bir ekilde gerekletirilmesine yardmc olmaktadr. Bunun yannda, iletme politika ve kurallarna uyulmasn salayarak, politika ve kurallarn devamlln salamaktadr. Gnmzn dinamik i ortamnda denetim, sadece hizmet ya da i sresi gibi i gereklerini deil ayn zamanda insan haklarna saygl temel i kurallarn da kapsamaktadr. DENETM SREC Denetim sreci iin en tipik rnek olarak, evlerimizdeki kombi ya da termostatlar gsterebiliriz. Biz, termostat istediimiz scaklk derecesine ayarlarz. Eer, odadaki scaklk belirlediimiz dereceden farkllarsa, termostat devreye girer ve scakl istenen noktaya gelinceye kadar artrr veya azaltr. stenen scaklk deerine ulaldnda ise, kendiliinden kapanr. Bu rnekte vurgulanan faktr, belirlenen standartlardan sapmalar olmas halinde, bu sapmay ortadan kaldracak dzenlemelerin yaplmasdr. Buradan da anlalaca zere denetim sreci, istenilen sonulara ulamay salamaya alan bir sretir. Denetim sreci, iletmenin belirledii standartlardan sapmasn aratrmay ve bu sapmalar azaltmay ya da ortadan kaldrmay amalayan bir sretir. Bu sre, byk lde geri bildirime dayanmaktadr. Yneticiler, denetim ilevini gerekletirirken drt aamay takip etmektedirler. Bunlar, ekil-2'de de grlebilecei zere Standartlarn belirlenmesi Performansn llmesi Performansn, standartlarla karlatrlmas Faaliyete gemek eklindedir. Denetim sreci uygulayarak ynetici, ya gerekiyorsa dzeltici faaliyetleri gerekletirir ya performansnn dllendirilmesini salar ya standartlar ya da lmleri deitirerek denetim ilevini gelitirir ya da deien koullara gre planlar gelitirir. Dier bir deyile denetim sreci, iletmenin, belirlenen amalar dorultusunda faaliyet gstermesini iin alnmas gereken nlemler konusunda geri bildirim salamaktadr. imdi, denetim srecinin hangi aamalardan olutuuna ksaca bir bakalm. Adm 1 : Standartlar Oluturmak Standartlar, gelecekteki performansn llmesi iin belirlenmi spesifik kriterlerdir. Yneticiler, iletme performansnn izlenebilmesi iin, iletme amalarnn ve planlarnn, llebilir ve uygun standartlara dntrlmesinden sorumludur. Yneticiler, her bir personelden, takmdan, departmandan ya da iletmeden elde edilen bilgiler sonucunda, son rnn kalitesinin belirlenmesinde etkili olan kritik baar faktrlerini belirlemektedir. rnein, bira retiminde son rnn kalitesini belirleyen faktrler, suyun kalitesi, s ve mayalanma sresidir. Eer bu faktrler, etkili bir ekilde denetlenirse; son rnn kalitesi garanti edilebilmektedir. Yneticiler, kilit lm esaslarn belirledikleri zaman, bu faktrlerle ilgili performans beklentilerini personeline bildirir. Performans standartlarnn belirlenmesi, hem performansn lmnde hem de personelin motive edilmesinde nem tamaktadr.

Bu konuyu ok basit bir rnekle aklamak gerekirse, insann vcut ss 36,5C'dir. Eer, vcut scakl bu derecenin stne karsa, vcut kendini soutma srecine girer. Ateli olduunuzda, genellikle ok dnz hatrlayn. Eer scaklk, bu derecenin altna derse vcut, bu seferde titreyerek enerji yaratmaya alr. Souk bir gnde, durakta otobs beklerken titreyerek ya da olduunu yerde hareket ederek memeye altnz hatrlayn. Vcut kendine belirli bir scaklk derecesi belirlemitir. Bu scakl salamak iin gerektii zaman mdahalede bulunmaktadr. Dier bir deyile vcut, scakln ayarlamak iin belirli standart dereceye sahip olmaldr. Sistemler, belirli bir andaki baarlarn belirlemek iin somut bir araca gereksinim duyarlar. Bu ara ise, standartlardr. Adm 2 : Performansn lm Standartlar belirlendikten sonra yneticiler, dzenli bir ekilde performansn llmesi srecini oluturmak zorundadr. Burada, ktlardan elde edilen performans ya da girdilerin ne kadar etkin kullanld llmektedir. ster girdiler zerine odaklanlsn isterse ktlar zerine odaklanlsn, lmdeki en nemli faktr gerekte ne elde edildiinin tarafsz biimde ortaya konmasdr ve lm, gerekte ne elde edildii ile ne yaplmak istendii arasndaki fark ortaya koyabilecek nitelikte olmaldr. ou ynetici, greceli olarak daha tarafsz ve deerlenmesi daha kolay olduu iin kantitatif verilere dayanarak performans lme eilimindedir. rnein, Honda, J.D. Power ad verilen otomobil sektrndeki mterinin beklentilerini yanstan anketinin en son versiyonunu, performans lmlerini yapmak iin aynen kopyalayarak lmlerini standart hale getirmitir. Yneticiler, ayn zamanda ne sklkla verilerin toplanacana ve raporlanacana da karar vermek zorundadr. En uygun performans lm skl, iletmenin yapsna ve standardn rgtsel baardaki nemine baldr. rnein, bymekte olan ehirlerde, hava kalitesi olduka nemlidir. Hava kalitesi, vatandalarn sal asndan ok nemli olduu ve hava ve kirliliin kombinasyonuna bal olarak ok abuk deitiinden, gnlk olarak hava kalitesinin llmesi ve raporlanmas tercih edilmektedir. Adm 3 : Performans ile Standartlarn Karlatrlmas Denetim srecinin nc adm, gerekleen performans ile nceden belirlenmi standartlarn karlatrlmasdr. Yneticiler, performans ile standartlarn karlatrrken adil olmaldr. nk, performans ve standartlar arasndaki fark, dzeltici faaliyet gereksinimini ortaya koymaktr. Faaliyet gereksinimi = stenilen Performans - Gerekleen Performans

Eer performans belirlenen standartlardan dkse, yneticiler, bu neden kaynaklandn aratrlmaldr. Gerekleen performansla arzu edilen standart arasndaki olumsuz fark, genellikle daha derin sorunlarn bir gstergesidir. Bu nedenle, yneticiler bu derinlerdeki sorunlar ortaya karmak iin verileri incelerken analitik ve tehis yeteneklerini kullanmaldr. ncelikle unu belirtmek gerekir ki, performansn lm iin gerekli olan standartlar planlama aamasnda belirlenir. Dier bir deyile, denetim planlara dayanr. Planlama gelecekle ilgilidir ve gelecek her zaman belirsizliklerle doludur. Bazen, plan yaparken ngrlemeyen olaylar yaanabilir ve bu deien durumlar standartlar ulalmaz hale getirebilir. Ynetici, durum deerlemesi yaparken bu ngrlemeyen olay gz nnde bulundurmaldr. Ancak belirlenen standartlara bu tr nedenlerden dolay ulalamama gibi bir durum sz konusu deilse, bu durumda baarszlk, personelin yeterince motive edilememesinden, iletmetedariki sistemindeki aksakla, planlama yapma konusundaki yetersizlikten ynetsel uygulamalardaki hatalara kadar bir ok nedenden kaynaklanabilir. Bu durumda ynetici, baarszlk karsnda cezalar yadrmak yerine bu baarszln altnda yatan sorunlar ortaya karmak, gerekli tedbirleri almak ve bylece hatalarn tekrarlanmasn engellemek zorundadr. Adm 4 : Faaliyete Gemek Yneticiler, performans ile standartlar karlatrdktan sonra baz nlemler almaktadr. Bunlar, dzeltici faaliyetleri gerekletirmek, performansn dllendirilmesi ve standartlarn ya da lmlerin deitirilmesi eklinde olabilir. Dzeltici Faaliyetleri Gerekletirmek Dzeltici faaliyet, performansn istenilen dzeye ulamas iin rgtsel uygulamalarn deitirilmesi ya da dzenlenmesidir. rnein, bir ynetici gnlk olarak retim srecinin ktlarn lm ve ktlarn azaldn fark etmitir. retim seviyesini belirlenen standartlar dzeyine karmak iin ynetici, personel gelitirme program hazrlayabilir ya da retim srecindeki sorunu zmek iin personelinin karar verme srecine katlmasn salayabilir. General Electric, sorundan kurtulmak iin ok hzl bir dzeltici faaliyetleri gerekletirme srecine sahiptir. GE, Kolombiya'da yeni bir buzdolab retmek iin bir fabrika amtr. ki yl ierisinde, buzdolabnn kompresrnn performansnn, balangta belirlenen performans standardndan %1 orannda daha baarsz olduu ortaya kmtr. letmenin denetim sreci, ynetimi bu fark kapatmak konusunda gerekli geri bildirimi salamtr. Garanti bilgilerinden elde edilen bilgiler bu sorununun, kompresrn ok fazla kullanlmasndan kaynaklandn gstermekteydi. Mteri tatmininden sorumlu olan Roger W. Schipker, bu sorunu zmek iin hzl bir ekilde karar almak zorundayd. lk olarak, bu konuyu mhendislerden oluan bir takmla tartma masasna yatrd. Mhendisler, sorunun yalama sorunundan kaynakland ortaya kardlar; ancak, yeni bir sistem tasarlamam aylarca srebilecek bir alma gerektiriyordu. Schipke, bozulan kompresrlerin dzeltilmesini salayan bir plann yaplmasn ve uygulanmasn kabul etti. En zor ve en maliyetli karar, mhendis ekibi rn yeniden tasarlarken, kompresrleri yurt dndan satn alnmas karar idi. Schipke, rn gvenirliliini ve mteri tatmini koruyabilmek iin, bu maliyete katlanmann en uygun karar olduu inanc ierisindeydi. Performansn dllendirilmesi Eer gerekleen performans standartlar karlam ya da daha st bir dzeye ulamsa ynetici, elde edilen baary dllendirmelidir. Belirlenen amalara ulaan personel ya da blmleri takdir ederek yneticiler, personeli daha istekli bir ekilde almaya devam etmesi iin desteklemekte ve motive etmektedir. Performansn dllendirilmesi, el skmasndan cret artna ya da terfiye kadar bir ok deiik ekilde olabilir. rnein, Wells Fargo adl banka, personeline rakiplerine gre ok daha fazla bir cret demekteyken, personelde yaratt istek ve baar duygusu ile rakiplerinden daha dk faaliyet giderleri ile alabilmektedir. Standartlar ve lmleri Deitirmek Eer iletme srekli olarak standartlara ulama konusunda yetersiz kalyorsa ya da standartlar srekli olarak ayorsa, ynetici standartlar ya da geerli olan performans lmlerini deitirmeyi dnmelidir. Standartlar ve lmler yanl bir ekilde belirlenmi ya da durumlarn deimesi nedeniyle ulalamaz bir hale gelmi olabilir. Durumlarn deimesi belirlenen kt performansn ok dk bir dzeye indirerek, personelin verimliliini daha yksek gsterebilir ya da sat standartlarn ok fazla artrarak pazarda rekabeti artrabilir. DENETM TRLER rgtsel denetim nleyici ve dzeltici denetim olmak zere iki trdr. nleyici Denetim nleyici denetim, hata yapma riskini azaltarak, denetim gereksinimini azaltmay amalamaktadr. Kaliteli rn, kaliteli sistemden kar dncesi ile iletmenin kulland kaynaklarnn kalitesini, igcnn verimliliini ve retim srecinin yeterliliini dikkatli bir ekilde izleyerek, olas hatalar ortadan kaldrmak ve bylece ktlarn kalitesini artrmak amalanmaktadr. rnein, Florida'da maaza soygunlarn azaltmay amalayan kanunun yrrle girmesinden itibaren, maaza soygunlarnda %20 azalma salanmtr. Bu dzenleme, maazalarda sabah 08:0016:00 arasnda iki

grevli bulunmasn, 50$'dan fazla nakit ilemelerin kaydedilmesini ieriyordu. Dier bir rnek ise, hava kontrol grevlilerinin, pilotlarn havaalanna inileri srasnda belirlenmi kural ve prosedrlerini izlemesini salayarak kazalarn ortaya kma riskini azaltmaya almas olarak gsterilebilir. Kurallar, dzenlemeler, standartlar, ie alma prosedrleri, iyiletirme abalar ve eitim-gelitirme programlar nleyici denetim olarak ilev grrler. Bunlar, yneticilerin ve personelin davranlarn kontrol ederek, istenilen amalara ulalman hedefler. Bu kurallar; yneticilerin ve personelin kurallara uymas halinde, iletmenin belirledii amalara daha kolay ulaacan kabul etmektedir. Dzeltici Denetim Dzeltici denetim ile, beklenmeyen sonular ve davranlar azaltmay ya da ortadan kaldrmay; bylece iletmenin belirledii amalarn ve standartlarnn yakalanmas amalanmaktadr. Biraz nceki rneimize dnersek, hava kontrol grevlisinin, bir uan dier bir uakla arpmamas iin pilotun rotasn deitirmesi halinde dzeltici denetim uygulam olacaktr. letmeler, kar elde etmek amacyla mal ve hizmet reten ekonomik birimlerdir. Bir iletme, toplumun kt kaynaklarn kullanarak yine topluma hizmet etmektedir. Kaynaklarn yetersiz olmas, toplumlar kaynaklarn en iyi ekilde kullanma ykml ile kar karya brakmtr. Ayn ekilde iletmeler de, kullandklar kaynaklarn ne lde etkili ve verimli bir ekilde kullanld aratrmak ve gerekiyorsa yeni dzenlemelerle kaynaklarn etkililiini artrmak zorundadr. Dzeltici denetim, bu konudaki aratrmalar ve nlemleri iermektedir. DENETM KAYNAKLARI Bir ok iletmede, drt temel kontrol noktas vardr. Bunlar: paydalar iletmenin kendisi, gruplar ve bireylerdir. Paydalar olarak ifade edilen grup; sendikalar, hkmet, tketiciler, iletme sahipleri ve iletmeyle direkt ilikisi olan kii ve gruplardan olumaktadr. letmeler, ak bir sistemdir. Yaamak iin evreden girdi almak zorundadr. letmelere gereksinim duyduklar kaynaklar salayan toplum, iletmenin bu kaynaklar nasl kullanmas ya da hangi rnleri retmesi gerektii konusunda iletmelere belirli snrlar getirmekte ve iletme zerinde denetim ilevi uygulamaktadr. 1997'de Japonya'da yaplan evre konferansnda global yneticiler, iletmelerin evreye verdikleri zararlar %7 orannda azaltmalar ynnde ald kararlar, eer lke hkmetleri tarafndan yasallatrlrsa, otomobil reticisi ya da kullanclar gibi bir ok grup milyonlarda dolar gerektiren filtre sistemleri kurmak zorunda kalacaktr. Bunlara ek olarak artk, bir ok tketici yeil rnler olarak tanmlanan iletmelerin evreye kar olan sosyal sorumluluklarnn bir sonucu olarak rettikleri evreye dost rn ve hizmetleri talep etmekte ve bu tr rnler iin daha fazla deme yapmaya hazrdr. Yeil rnler kullanarak iletmeler yalnzca mteri memnuniyetini salamakla kalmamakta ayn zamanda maliyetlerini de drmektedir. Di macunu kartonlarn yeniden dnebilen rnlerden reten Toms of Maine, evreye verdii kirlilii %40 orannda azaltmtr. Benzer ekilde, McDonalds bardaklarn %20 daha incelterek ylda bir milyon pound tasarruf yapmtr. Ayn zamanda McDonalds tedarikilerini de yeniden dnebilen rnler ve materyaller kullanmasn zorunlu tutmaktadr. rgtsel Denetim; planlar ya da ulalmak istenen amalardan sapmalar nlemek ya da dzeltme amacyla gerekletirilen formal kural ve prosedrleri iermektedir. Grup Denetimi; grup yelerinin paylat ve dl-cezalarla sreklilii salanan deer ve normlar iermektedir. Bireysel Denetim (z Denetim); bireylerin iinde bilinli ya da bilinsiz olarak ileyen rehberlik mekanizmasdr. Profesyonellik standartlar, z denetimin nemini artrmaktadr. Profesyonel olmak, detayl bilgi, uzmanlk gc ve zel davran ve yeteneklere sahip olmay gerektirmektedir. Bu ise, yllarca sren bir almann sonucudur ve profesyonellerden ilerini yaparken bu niteliklerini yaptklar ilere koymalar ve dtan bir zorlama ya da denetim yerine sahip olduklar bu deerleri yaptklar almalara katmalar beklenmektedir.

Payda, rgtsel, grup ve bireysel denetim rnekleri iletmeden iletmeye bir ok farkllklar gstermektedir. Bu farkll yaratan en nemli faktr, rgt kltrdr. rgt kltr genellikle birey, grup ve rgtsel denetimi karlkl olarak desteklemekte ve glendirmektedir. rnein, Southwest Airlines'da rgt kltr, mteri haklarnn korunmasna odaklamtr. Denizar mteri ile temastan sorumlu olan bir st ynetici, bir ayda 1000'den fazla mterinin mektubunu cevaplandrmaktadr. Be tp rencisinin, dzenli seferlerinin snflarna 15 dakika gecikmelerine neden olduundan ikayet etmeleri zerine, Soutwest uu saatini 15 dakika nceye alarak, rencilerin snfa zamannda yetimelerine olanak salamtr. Bylesine gl bir rgt kltrn korumak iin, Soutwest bu kltre uyum salayabilecek, bireysel farkllklara anlay gsterebilecek ve mizah anlayna sahip kiileri ie almaktadr. Mteri odaklln korumak iin ise, yeni uu saatlerini belirlemek iin mterilerinden yardm istemektedir. rgt kltr dnda motivasyon, liderlik ve takm almalar da personel ballnn salanmasna ynelik ynetsel uygulamalara odaklanmaktadr. Personel ball genellikle, rgtsel denetimden etkilenmektedir. Personel ballnn salanmasndaki deiik uygulamalar, rgtsel denetimlerin iletmeden iletmeye farkllk gstermesine neden olmaktadr. ETKL DENETM SSTEMNDE BULUNMASI GEREKEN ZELLKLER Etkili bir iletme denetim sistemi tasarlamak, denetimin bir ok alan iermesinden dolay kolay bir ilem deildir. Bununla birlikte, bir denetim sistemi ne kadar beklenen amalarla ilikili ise, objektif ise, tam ise, zaman bakmndan uygun ve kabul edilebilir nitelikte ise o derece etkili olmaktr. izelge 2'de grld gibi, bir kontrol sistemi bu kriterlerin her biri iin ok ya da daha az tatmin edici olabilir. izelge, ayn zamanda bu kriterlerin tamam iin zel bir kontrol sistemi tasarlanabileceini vurgulamaktadr. Bylesi bir deerlendirme tablosunda toplam puan 5-25 arasnda deiecektir. Puan ne kadar yksek olursa; denetim sistemin etkililii o derece yksek olacaktr. Bu kriterler asndan tatmin edici olamayan bir denetim sistemi uygulanmas daha zor ve ypratc olacaktr.

imdi bu kriterleri ksaca gzden geirelim: Arzulanan Amalarla likili Olmak Denetim sistemleri, iletmenin ulamak istedii amalarla iliki olmaldr. Bu amalar ounlukla; mteri hizmeti, iletmenin varlklarn koruma, rn ve hizmetlerin kalitesini artrmak eklindedir. Objektiflik

Objektif bir denetim sistemi tarafszdr ve kendi kiisel hatalarn kapatmak iin dier personelin ve yneticilerin yanltlmamasn gerektirir. ABD'de Finansal Muhasebe Standartlar Kurulu (FASB) ve bir ok hkmet grevlisi, iletmelerin finansal durumlarn tam olarak ortaya koymak ve gerei olanakl olduunca yanstabilmek amacyla, izleme ve denetleme prensipleri gelitirmek iin byk bir aba harcamaktadr. Btnlk Btn bir denetim, btn amalar ve davranlar iermektedir. rnein, bir satn alma yneticisi sadece her bir sipariin maliyetini deerlendirmektedir. Bir bilgisayar sat grevlisi, sat sonras hizmetleri gz ard ederek sadece sat miktar ile ilgilenmektedir. Bu neden nicel (miktar) ve nitel (kalite) denetim gereklidir. Tam Zamanllk Tam zamanl bir denetim sistemi, tam gerekli olduu zaman bilgi salamaldr. Bilgisayar temelli bilgi sistemleri, bilginin tam zamanl aknn salanmasnda nemli bir rol oynamaktadr. rnein, Wall Mart'ta bilgisayarl sat sistemi, yneticilere gnlk olarak, her bir departmann satn ve maazann karlln lmek iin gerekli bilgileri salamaktadr. Kabul Edilebilirlik Kabul edilebilir bir denetim sistemi gerekli ve uygun olarak grlr. Eer bir denetim sistemi, geni apta ihmal ediliyorsa, ynetici bunun neden kaynakladn bulmaldr. Belki de, denetim sistemi kaldrlmal, gncellemeli, dl-ceza sistemi ile desteklenmeli ya da arzulanan sonularla daha ok ilikilendirilmelidir.

YETK LKLER VE ORGANZASYON YAPILARI -11

YETK TRLER VE YETK LKLER Yetki kavramndan sz ettiimizde bu ynetim aracn genel anlamda ifade etmi oluyoruz. Yneticiler deiik kaynaklardan yetki sahibi olur, ancak ellerindeki yetkinin kullanm farkl biimlerde gerekleir ve farkl etkilere yol aar. Yetkinin tr, yneticinin iletme iindeki ilikilerini ekillendirir. Bu noktada, yetkinin kullanm asndan blmlendirilmesinin nemini vurgulamak istedik. Yetkinin kullanl biimi, ynetici ve ynetilenler arasndaki ilikilerin erevesini izer. Yneticilerle ynetilenler arasndaki yetki ilikileri iinde bulunduklar organizasyonun yapsn belirler. Organizasyonlarda kullanm asndan tr yetki ilikisi mevcuttur. Bunlar; komuta yetkisi (hiyerarik ya da dikey yetki), kurmay yetki (danma yetkisi) ve fonksiyonel yetkidir. Komuta Yetki likileri Komuta yetkisi, bir yneticinin bir iin yaplmas ya da yaplmamas konusunda astlarna dorudan emir verebilme ve karlnda itaat bekleme hakkn ifade eder. Komuta yetkisi, bir organizasyondaki ast-st ilikisini ve hiyerarik yapy ortaya koyar.

ekil 1'de grdnz gibi; komuta yetkisi organizasyon iinde hiyerarik basamaklar izleyerek, yukardan aaya doru bir yol izler. Bir hat eklinde yukardan aaya indii iin, komuta yetkisi baz kaynaklarda hat yetkisi olarak geer. Bu hat iinde, her st kendinden sonra gelen ast ya da astlara dorudan, daha aadaki astlara da kendi altndaki ast kanalyla emir verme yetkisine sahiptir. Astlar da komuta yetkisine itaat etmek durumundadr. Karlkl alan bu sistem hiyerariyi ortaya karr. ekil...deki rnekte, ynetici A astlar durumundaki ynetici B ve ynetici C ile ilikilerinde komuta yetkisini kullanmaktadr. Ynetici B ayn zamanda ynetici X'in st durumundadr ve ona emir verme pozisyonundadr. Ynetici C ise ynetici Y'nin stdr ve ona dorudan emir verebilme yetkisine sahiptir. ekil ....de gzlemlediimiz

bu hiyerarik yaplanma basamaklar eklinde ve ayn dzeydeki astlarn sayca artyla aaya doru srecektir. Bir organizasyon iinde, komuta yetkisine sahip yneticileri komuta yneticisi olarak niteliyoruz. Komuta yneticisi tarafndan ynetilen birimler de komuta birimleridir. Bu birimler organizasyonun ya da iletmenin ana hedeflerini gerekletirmek iin oluturulur. retim, pazarlama ya da finans blmleri birer komuta birimidir. Komuta yetkisinin temel kayna organizasyon iindeki hiyerarik pozisyondur. Komuta yetkisine sahip bir yneticinin bu yetkisi, yneticilik pozisyonundan ya da makamndan kaynaklanr. Bir baka ifadeyle komuta yetkisi, yasal bir yetki trdr. Brokrasi akmnn ncs olan Max WEBER'e gre komuta yetkisi, teknik bilgi ve deneyimden kaynaklanr. Bir ast, dorudan bal olduu stnn bilgi ve deneyiminin kendisinden daha fazla olduunu dnrse otoriteye olumlu tepki gsterir. Komuta birlii ilkesi; hiyerarik organizasyonlarda, bir astn yalnzca bir stten emir alp, bir ste dorudan bal olmas gerektiini ifade eder. Bu ilke, hiyerarik ilikilerde, dolaysyla faaliyetlerde yalnl ve karmaay nlemeyi amalar. rgsel amalara ynelik faaliyetlerin belli bir dzen iinde yrtlmesi gerekir. Bu dzenin salanabilmesi bir takm hiyerarik ilikilerin kurulmasn ve korunmasn zorunlu klar. Hiyerarik ilikilerden bir ksm dorudan ast-st ilikileri biimindedir. Burada komuta yetkisi ve komuta birlii ilkesi devreye girer. Kurmay Yetki likileri Organizasyonlarda gzlemlediimiz balca yetki trlerinden bir dieri kurmay yetki ve kullanm ile ortaya kan ilikilerdir, Kurmay yetki, danmanlk olarak da ifade edilebilir. Organizasyonlarn teknolojik ve faaliyet alan olarak gelimesi, klasik yetki kavramnn ve ilikilerinin yetersizliini ortaya karmtr. Ynetsel ilikilerde gelimeyi ve etkinlii arttracak unsurlara gereksinme duyulmutur. Bu gereksinme sonucunda ortaya kan yardmc aralardan biri kurmay yetki ve kurmay ilikilerdir. Kurmay yetki, danmanlk yapma, nerilerde bulunma ve gr bildirme ilevini ifade eder. Kurmay yetkiye sahip elemanlar organizasyonlarda danman ya da mavir olarak nitelenir. Bu kiilerin herhangi bir birim zerinde emir verme hakki yoktur. Kurmay elemanlarla anlamak ve kurmay birimler oluturmak iletmeler iin ek maliyet anlamndadr. Kimi iletmelerde bu ek maliyetlere katlanmak gereksiz grlrken, kk ve orta lekli iletmeler bu konuda bte kstlar ile kar karyadr. Aile irketlerinde ya da kapal bir sistem olarak faaliyet gstermeyi tercih eden iletmelerde, kurmay elemanlarn says dk tutulmaya allr. Kurmaylar ya da danmanlardan hukuk, finans, Ar-Ge, planlama, personel, halkla ilikiler konularnda yararlanlmaktadr. Son yllarda olduka yaygnlaan ynetici danmanlarnn ilevi, yneticilere genel ynetim uygulama ve teknikleri konusunda yardmc olmak, ynetsel yeteneklerinin gelimesini salamaktr. ekil 2'den grebildiiniz gibi, kurmay yetkinin ak yukarya doru ve ounlukla st ynetim basamaklarnda gerekleir. Danmanlk ilevini yrten kii ya da birimler hiyerarik yapnn stlerinde yer alr ve bir st yneticiye bal olarak grev yaparlar. letmeler gelitike ve bydke kurmaylara duyulan gereksinme de artar. letmenin alanna ve nceliklerine gre kurmaylarn uzmanlk konusu deiir. Kurmay birimler d evreye uyumda ya da sorunlarn zmlenmesinde nemli zaman ve emek tasarrufu salar. letmelerin gereksinme duyduu danmanlk destei dardan grevlendirilecek uzmanlarla karlanabilecei gibi, ierde mevcut kadrolardan da yararlanlabilir. Bu tercih, iletmenin koullarna ve danmanlk konusuna yaklamna baldr. Fonksiyonel Yetki likileri Fonksiyonel yetki belirli bir grup faaliyet veya bir faaliyetin baz ynlerine ilikin olarak bir yneticinin baka blmlerdeki personel zerinde emir verme hakkn ifade eder. Fonksiyonel yetki uzmanlk gerektiren belirli faaliyetlere ilikin olarak ve gereksinme duyulduunda kullanlr. Fonksiyonel yetkinin kayna bilgi, uzmanlk ve deneyimdir. Bu balamda fonksiyonel yetki, snrl bir kapsamda emir verme ve itaat bekleme hakkn ifade eder. Fonksiyonel yetkiye sahip ynetici, kendisini ilgilendiren alanda nelerin, ne zaman, nasl yaplacan planlayp, bu ynde emir verir.

ekil 3'deki organizasyon emas rnei fonksiyonel yetkinin kullanmn gsteriyor. Fonksiyonel yetki organizasyonlarda apraz yetki ilikilerini ifade eder. Bu tr iliki, bir blm yneticisinin, bir baka yneticiye komuta yetkisi ile bal olan astlar zerindeki emir ve mdahalesi ile ortaya kar. ekil 3, drt ana blmden oluan bir iletmeyi yanstyor. retim, pazarlama, personel, finans faaliyetlerinin yrtld blmler birer komuta birimidir. Blmlerin banda komuta yetkisine sahip blm mdr ve onlara bal astlar vardr. retim blm, temel faaliyetleri yannda, kalite kontrol ve depolama ileri de yrtlmektedir. Kalite kontrol ve depolama ilerinin yetki ve sorumluluunu stlenmi retim mdr yardmclar veya efler vardr. Bu kiiler ve bunlara bal astlar, retim mdrnn emirleri dorultusunda alrlar. ekil 3' incelemeyi srdryoruz. Kalite kontrol ve depolama ilerinde alanlar pazarlama ve personel mdrne de fonksiyonel yetki ile baldr. Bir baka ifade ile bu kiiler, retim mdrne komuta yetkisi ile, pazarlama ve personel mdrlerine de fonksiyonel yetki ile baldrlar. ekil 3'de verilen organizasyon rneinde, pazarlama ve personel mdrleri kendi blmlerinde alan personel zerinde komuta yetkisini; baka blmlerde alan personel zerinde fonksiyonel yetkisini kullanmaktadr. Pazarlama ve personel mdrlerinin kendi blm faaliyetleri ile ilgili emir verme ya da mdahale hakk (komuta yetkisi) sreklilik zellii tar. Bu yneticilerin fonksiyonel yetkisinin kullanm ise, dier blmlerde pazarlama ve personel uzmanl gerektiren konularla snrldr. Bu alanlarda nelerin, ne zaman, nasl yaplaca ile ilgili fonksiyonel yetki kullanm sz konusudur. Pazarlama ve personel mdrlerinin fonksiyonel yetkisini nasl kullandna ilikin bir rnek verirsek, konu daha iyi anlalacaktr. Pazarlama blmnn faaliyetleri tketici aratrmalarn da kapsar. Bu aratrmalarda iletmede retilen mallarn zelliklerine ve kalitesine ilikin olarak tketicilerin grleri alnr. letmenin rnlerine talep yaratlmas ve arttrlmas iin, tketicinin zevk ve tercihleri retim blm tarafndan dikkate alnmaldr. Tketicinin rne ynelik talepleri ile ilgili veriler pazarlama blmnden retim blmne aktarlr. Bu noktada pazarlama mdrnn fonksiyonel yetkisi devreye

girer. Kalitenin eitli boyutlar ya da rnn renk, byklk, ambalaj gibi zellikleri ve yaplmas gerekenler konusunda pazarlama mdr kalite kontrol blmne emirler verebilir. Emirlerin yerine getirilip getirilmediini, kendisi izleyebilir veya bu konuyu retim blm mdrne brakabilir. Grdnz gibi, pazarlama mdrnn fonksiyonel yetkisi kendi uzmanlk konusu ile sinirlidir. Bunun dnda retim blmne herhangi bir mdahalesi ya da ynlendirmesi sz konusu deildir. letmelerde bu ve benzeri ok sayda fonksiyonel yetki ilikisi grebilmek mmkndr. Merkezdeki finansman blm mdrnn, blgelerdeki finansman konularna mdahale etmesi; birden fazla rn olan iletmelerde halkla ilikiler mdrnn rn departmanlarn kendi uzmanlk alan ile snrl kalarak ynlendirebilmesi rneklerden bir kadr. KOMUTA, KURMAY VE FONKSYONEL YETK LKLERNN KARILATIRILMASI VE SINIRLILIKLARI Komuta, kurmay ve fonksiyonel yetki ayrtrmasnn yetkinin kullanm ile ilgili olduunu bir kez daha vurgulayalm. Bu yetki trlerinin ve ortaya kan yetki ilikilerinin etki boyutlarna bakalm. Komuta Yetkisinin Kullanmnda Snrllklar Komuta yetkisi, emir verme ve karlnda itaat bekleme hakkn ifade eder. Komuta yneticisi, bulunduu ynetim pozisyonunun dorudan yetki ve sorumluluk alanna giren her igren zerinde ve her konuda emir verebilir, denetim ve ceza uygulayabilir. Komuta yetkisinin kayna yasal pozisyonlardr. Ancak unu hemen belirtelim ki, her organizasyonda hiyerarik ilikiler belirli bir toplumsal ereve iinde yrtlr. Komuta ya da hiyerarik yetkiye sahip yneticiler, bu yetkiyi snrsz ve diledikleri biimde kullanamazlar. Bu konudaki kurallar organizasyonlarda yazl bir ekle dnmese de, rgt kltrnn nemli bir unsuru olarak yerini almaktadr. Bu gelime, komuta yetkisinin uygulanmasnda nemli bir snrllktr. Komuta yetkisi, organizasyonun amalar ile snrlanmtr. Komuta yneticisinin verecei emirler, amalar ve ana politikalarn dna kamaz. Organizasyonun amalarna hizmet etmeyecek emirler verilmemelidir. Ayrca st ynetim tarafndan belirlenen yetki ve sorumluluk alanlarnn dna klamaz. letmelerde komuta yetkisinin uygulanmasndaki baka bir snrllk, eitim ve teknoloji alanndaki gelimelerden kaynaklanyor. letme faaliyetlerinde uzmanlara duyulan gereksinmenin artmas, kurmay yani danmanlk yetkisinin nemini arttrmtr. Ayrca; ekip almasn giderek vazgeilmez bir ynetim teknii durumuna gelmesi hiyerarik ilikileri zayflatmtr. Hiyerarik yetkinin organizasyonlarda uygulanmas yukarda ksaca akladmz gibi, snrsz ve yneticinin isteine bal deildir. Hiyerarik yap, iletmenin amalar, politikalar, ynetimde nemi giderek artan insan ilikileri; ekip almas ve uzmanlk, komuta yetkisini snrlayan balca unsurlardr. Kurmay Yetkinin Kullanmnda Snrllklar Kurmay yetkinin organizasyonlardaki gcnn komuta yetkisinin gerisinde olduunu daha nce belirtmitik. Kurmay yetki sahibi bir ynetici ve bir danman, gr ve nerilerini bir komuta yneticisine zorla benimsetemez. Kurmay yneticinin yetkisini kullanabilmesi ya da danmanlarn varl da iletmelerdeki st basamak komuta yneticilerinin eilimine baldr. Kurmay yetkinin, hiyerarik yetkiye olan bu bamll, kullanmnda snrlayc bir unsurdur. Kurmay yetkiyle ilgili bir dier snrlama, komuta yetkisine oranla, tad sorumluluun dk dzeyde kalmasdr. Kurmay yetkinin organizasyonlardaki ihtiyari nitelii, kurmay yneticinin sorumluluunu azaltr. Bu durum kurmaylarn zaman zaman iini hafife almasna ya da gereki olmayan nerilerde bulunmasna neden olabilir. letmenin koullarna uygun olmayan nerilerin, hiyerarik yneticiler tarafndan benimsenmesi durumunda olumsuz sonularla karlamak mmkndr. Bu sakncal durum, kurmay yetkinin etkisini azaltr ve kurmaylara daha az gven duyulmasna yol aabilir. Fonksiyonel Yetkinin Kullanmnda Snrllklar Fonksiyonel yetkinin kullanmn snrlayan unsurlarn en nemlisi, bu yetki ilikilerinin organizasyonlarda ortaya karabildii yetki atmasdr. Yetki atmasnn taraflar; emir verme hakkna sahip komuta yneticisi ve fonksiyonel ynetici ile iki ste bal almak zorunda kalan astlardr. Fonksiyonel yetkinin kullanm ile organizasyonlarda komuta birlii ilkesi bozulur. Komuta birlii ilkesi, bir hiyerarik yap iinde her astn yalnzca bir ste dorudan bal olmas ve bir stten emir almas gerektiini ifade eder. Fonksiyonel yetki ilikilerinde ise, baz astlar zerinde hem bal olduklar komuta yneticisinin hem de blmlerinin faaliyetleri ile ilgili fonksiyonel yneticilerin otoritesi vardr (Bkz. ekil 3). Bylece komuta birlii ilkesi bozulmu olur. Bunun sonucunda, iki ynetici arasnda yetki atmas, iki stten emir alan astlar asndan karmaa ve moral bozukluu ortaya kar. Fonksiyonel yetki ilikilerinin bu tr nemli bir sakncas olmasna karn baz iletmelerde uygulanmas gereklidir. Bunlar; birden fazla mal ve/veya hizmet retimi yaplan; faaliyetleri gerei i ve d evresi

karmak ya da srekli deiken olan; faaliyetlerinin yrtlmesinde ekip almas zorunluluu olan; zellikle teknik uzmanlk bilgisinin nemli olduu; proje almalarnn arlkta olduu ve benzeri niteliklere sahip iletmelerdir. evremizdeki orta ve zellikle byk lekli iletmelerde gzlem yapacak olursak, fonksiyonel yetki ilikilerinin yaygn olarak uygulandn grebiliriz. Bu uygulamada doabilecek olumsuzluklar tamamyla ortadan kaldrabilmek deilse de, en aza indirgemek mmkndr. Bunun iin ncelikle, etkili bir iletiim ve denetim sistemi oluturulmaldr. Bu konudaki abalar, iletmelerin st ynetimi tarafndan desteklenmelidir. Blmlerin faaliyetlerini yrtmeden sorumlu blm mdrleri ile fonksiyonel yetki sahibi yneticiler arasnda, karlkl srekli iletiim ve koordinasyon salanmaldr. ORGANZASYON YAPILARI VE ZELLKLER Giri blmnde yaptmz bir vurgulamay burada yinelemek istiyoruz. Organizasyonlarda blmlendirme konusu ile organizasyon yaplar konusunu birbirine kartrmaynz. Blmlendirme kapsamnda iletmelerdeki faaliyetlerin deiik unsurlar temel alnarak nasl blmlendirileceini yani blmlere ayrlacan rendiniz. Aadaki aklamalardan anlayacanz gibi, organizasyon yaps kavram blmlendirmeden farkldr. Organizasyon yaps, bir iletmede faaliyetlerin yrtlmesinde uygulanan yetki ve sorumluluk ilikilerini btndr. Organizasyon yaps dorudan yetkinin kullanm ile ilgilidir. Kullanm asndan yetki trlerini komuta, kurmay ve fonksiyonel olarak ayrdk.

Komuta Organizasyon Yaps Faaliyetlerin yrtlmesinde yalnzca komuta yetki ilikilerinden yararlanlmas durumunda, iletme komuta organizasyon yapsna sahiptir. Komuta organizasyonu, dikey organizasyon ya da hat organizasyonu olarak da ifade edilebilir. Bu organizasyon komuta yneticileri ve komuta birimlerinden oluur. Komuta organizasyonunda faaliyetler, dorudan ast st ilikileri biiminde srdrlr (ekil 4). Komuta birlii ilkesine ve hiyerariye ballk vardr. Dier bir ifadeyle, her ast dorudan bir ste baldr, ondan emir alr ve ona itaat etmek zorundadr. Dorudan bal olunan st, stlerinden emir gelmesi durumunda, bu komuta yetkisine de uymaldr. Komuta organizasyonu, hiyerari kurallarnn dna kmad srece uygulanmas basit bir yapdr. Yetki ve sorumluluklar net olarak belirlenmitir. Bu aklk, yetki ilikilerinden doabilecek sorunlar en dk dzeyde tutar. Olumlu ynlerine karlk, komuta organizasyonu katilik ifade ettii iin eletirebilir. Ast- st ilikilerinde esneklik olmaynca, iletmenin btnnde d evredeki deiikliklere uyum zorlar. zellikle, deiken bir d evrede faaliyet gsteren iletmeler iin esneklik daha da nem kazanr. Ayrca komuta organizasyon yapsnda yaanan hiyerarik katlk, tm alanlar iin skc, monoton ve stres kayna bir ortama dnebilir. Bu durumda komuta organizasyonunun salayaca dnlen dzen ve disiplin, bir sre sonra verim dklne yol aabilir. Komuta organizasyon yapsnn en belirgin zellii hiyerariye bamllk, disiplin ve sonucunda ortaya kabilecek katlktr. Bunlar iletmelerde duraanlk nedeni olan unsurlardr. Komuta organizasyonunun en yaygn olarak kullanld iletmeler, yeni kurulan; faaliyetleri geni alanlara yaylmam; tek rn ya da rn bileimi basit olan; d evresi duraan yani srekli deiikliklere maruz kalmayan; faaliyetleri basit tekniklerle yrtlebilen; ekip almasnn zorunlu olmad iletmeler olarak aklanabilir. Komuta-Kurmay Organizasyon Yaps

Bir iletmede faaliyetlerin yrtlmesinde, komuta ilikilerinin yannda kurmay yetki ilikilerinden de yararlanlyorsa o iletmede komuta-kurmay organizasyon yaps vardr. Bir baka ifadeyle, bir komuta organizasyonuna danmanlar eklenirse ya da kurmay biimler eklenirse, komuta-kurmay organizasyondan sz edilir (ekil 5). Komuta-kurmay organizasyonda faaliyetler yine dorudan ast-st ilikileri erevesinde yrtlr. Bu yap iinde de hiyerarik kurallara ballk ve disiplin mevcuttur. Kurmay ya da danmanlarn gr ve nerilerinin verimli biimde deerlendirilebilmesi, komuta ve komuta-kurmay organizasyon yaplan arasnda nemli bir farkllk yaratr. Kurmaylarn deiik konularda verecei destek, yneticilerin teknik konulardaki eksiklerini tamamlayabilir. Daha da nemlisi, uzmanlarn ortaya koyduu yeni grler, neriler, zm yollar iletmelere esneklik kazandrr. Esnekliin getirdii daha hogrl bir rgt kltrnn gelimesine katkda bulunabilir. Buna karlk, kurmaylardan yeterince yararlanlamaz ve etkili olmalar salanamaz ise, komuta-kurmay organizasyonun komuta organizasyonundan fark kalmaz. stelik, kurmaylara yaplan harcamalara bir getiri elde etmeden katlanma durumu ortaya kar.

Fonksiyonel Organizasyon Yaps Fonksiyonel organizasyon, bundan nceki organizasyon yaplarna gre biraz daha karmak ve daha uzun aklamalar gerektiriyor. Fonksiyonel organizasyonu, fonksiyonel yetki ilikilerinin yaygn biimde kullanld yap olarak tanmlayabiliriz. Bu genel bir tanmdr ve klasik fonksiyonel organizasyon yapsn ifade eder. Fonksiyonel organizasyon yaps, komuta organizasyonunda fonksiyonel yetki ilikilerinin kullanlmas ile ortaya kar. Bu dikkate alndnda komuta-fonksiyonel yap nitelemesini yapabiliriz. Kurmay ilikiler de mevcut ise, komuta-kurmay-fonksiyonel organizasyon biiminde uzun bir ifade kullanabiliriz. Deiik bu niteleme yaplmakla birlikte, yalnzca fonksiyonel organizasyon yaps

demekle ayn anlam vermi oluyoruz. ekil 6 fonksiyonel organizasyon yapsn gstermektedir. Bu yapda, ihracat mdr ile iletme mdr birer komuta yneticisidir: Bu iki ynetici ayn zamanda retim blmnde alanlar zerinde de fonksiyonel yetkiye sahiptir. ekil 6'daki organizasyon yapsnda, iletme mdr ve ihracat mdr zellikle kalite ve zamannda retim konusunda, retim mdrne ya da re-timde alanlara mdahale etme ve gerekirse emir verme yetkisine sahiptirler. Bu durumda, retim blmnde alanlar hem fabrika mdrnden hem de ihracat ve iletme mdrlerinden emir alabilmektedir. Fabrika mdr komuta yetkisini, ihracat ve iletme mdrleri fonksiyonel yetki kullanmaktadr. Fonksiyonel organizasyon yaps, nceki yaplara gre uygulanmas zor ve deiik nitelikte sorunlar karabilecek bir yapdr. Fonksiyonel organizasyon yaplanmasnda en belirgin sorun yneticiler arasnda yaanan yetki atmas ve rgtsel karmaadr. Sorunlarn en aza indirgenmesinde ve zmlenmesinde, bata st ynetim olmak zere, fonksiyonel yetkiye sahip yneticiler, komuta yneticileri ve talimatlara uygun davranmak sorumluluunda olan astlar aba gstermelidir. Ortaya kabilecek sorunlara karlk, fonksiyonel organizasyon yaps baz iletmeler iin bir zorunluluktur. Birden fazla karmak rnleri olan d ve bal olarak i evresi deiken olan, ekip ve proje almalar yaygn olan iletmelerde fonksiyonel organizasyon yaps etkinlik salar ve uygulanmaldr. Bu tip iletmelerde yalnzca komuta yetki ilikilerinin kullanld bir yap sonulara ulama asndan yeterli olamaz. Proje Organizasyonu Proje szc, kendine has zellikleri olan iler grubu olarak tanmlanabilir. Bu zelliklerin bazlar; balang ve biti noktalarnn olmas, farkl projelerin maliyetler ya da sre gibi farkl boyutlara sahip olmas, ilerin zamannda tamamlanmasnn maliyetler asndan nemli olmasdr. Proje almalar uygulamada en ok teknoloji youn iletmelerde, rnleri srekli gelitirilmeye allan iletmelerde ve mteahhitlik gibi yalnzca proje tipi ilerin gerekletirildii iletmelerde grlr. Proje ynetiminde iletme iinde farkl dnemlerde deiik nitelikte kiiler, bilgi ve dier kaynaklar bir araya getirilir. Bu eitlilik zellii proje tipi faaliyetlerin esneklik salayacak bir rgtlenme iinde yrtlmesini gerekli klar. Proje ynetimi ile ilgili olarak gerek teoride gerekse uygulamada balca tr organizasyon yaps dikkati ekmektedir: Fonksiyonel organizasyon yaps, saf proje organizasyonu ve matriks organizasyon yaps. Saf Proje Organizasyonu Bu yap, organizasyonun emir-komuta dzeni iinde oluur. ekil 7'de gsterdiimiz gibi, organizasyonun dier komuta birimleri yannda bir proje yneticisi de grev yapar. Proje ilerinin gerekletirilmesi iin gerekli kaynaklar ve grevli birimler, bu proje yneticisinin yetki ve sorumluluk alanndadr. Bu proje yneticisi, elindeki tm kaynaklar bir komuta yneticisi gibi deerlendirebilir. Elektronik alanndaki hzl gelime trendi bu alandaki iletmelerin, srekli yenilikler peinde olmasn zorunlu klar. Bu nedenle yeni rnler yaratmaya ynelik proje almalar faaliyetlerin bir parasdr. letmenin pazarda stnlk salamasna nemli katks olan proje almalarnn, komuta yetkisine sahip proje yneticileri tarafndan yrtlmesi etkin sonular alnmas iin bir gerekliliktir. Bir proje srecinin banda, projenin ilgili olduu konudan anlayan bir ynetici ya da yneticiler dndan bir kii, proje yneticisi olarak grevlendirilir. Proje almalar iin gerekli olan personel, donanm ve finansal kaynaklar ayrlarak, proje yneticisinin yetki ve sorumluluuna verilir. Proje sonulanncaya kadar, proje ekibinde grev yapanlar proje yneticisine komuta yetkisi ile baldr ve ona itaat etmek zorundadr. Proje almalar tamamlandnda bu geici ekip dalr. Bu tr almalar srekli gndeme gelecei iin baka projeler iin geici baka birimler oluturulur. Proje birimleri, proje almalarnn boyutlarna ve birbiri ile balantl olup olmadna gre oluturulur. Deiik ufak boyutlu projeler ayni ekip tarafndan yrtlebiliyorsa, tek bir proje birimi yeterlidir. Ancak proje almalarnn boyutlar deiir ve birbirinden bamsz yrtlmesi gerekirse, birden fazla proje ekibi oluturulmas yararldr. Saf proje organizasyon yapsnn, iletmelerin byk projelerinin gerekletirilmesinde kullanlmas uygundur. Baz rneklerde tm iletmenin tek bir proje iin rgtlendii de gzlemlenebilir. Matriks Organizasyon Yaps Ynetim ve organizasyon konularn kapsayan eserlerin genel olarak, ele almakta, matriks organizasyonu bir blmlendirme tipi olarak; bir ksm da yetki ilikilerinin aklanmas ynnden ele alnmaktadr. Ancak ynetim literatrnde yetki konusuna yeni bir yaklam getirmesi asndan komuta-kurmay ilikilerinin nemli bir yeri vardr. Bu nitede, matriks organizasyonunu, yetki ve sorumluluk ilikilerinin ncekilerden farkl biimde ortaya kt bir yap olarak ele alacaz. Matriks yap ok boyutludur ve dier yaplara gre daha karmak zelliklere sahiptir. Organizasyon yaplar ile ilgili kaynaklar tarandndan, matriks yap ile ilgili deiik ierikte tanm ve aklamalar olduu grlr. Aklamalarmza bir tanm vererek balayalm: Matriks organizasyon yaps, ilevlere gre blmlendirilmi organizasyon zerine rnlere gre blmlendirilmi organizasyonun yerletirilmesi ile edilen bir yapdr. Bu tanm matriks yapnn ok boyutlu olma zelliini ifade ediyor. ok boyutlu olma

zellii, hem dikey hem de yatay dzeyde rgtlenme olmasndan kaynaklanr. ekil 7'de grdnz gibi, dikey hiyerari basamaklarnda ilevler, yatay basamaklarda rn ya da proje esasna gre blmlendirme yaplmtr. Bu oluum matriks organizasyonu dier yaplardan ayran nemli bir zelliktir.

Matriks organizasyon, birden fazla ve karmak rnlere sahip; proje almalarnn arlkta olduu; faaliyet yaps, i ve d evresi dinamik; ekip almasnn baskn olduu ortamlarda uygulanr. Basn iletmeleri, hastaneler, havaalan iletmeleri, eitim retim kurulular gibi. Bu tip faaliyetlerin bir gerei olarak, deiik alanlardan uzmanlk bilgileri bir araya getirilip, rn ya da projelerde kullanlr. ki boyutlu rgtlenmenin katks burada ortaya kar. Matriks yapda uzmanlk bilgilerini salayanlar dikey boyutlarda yer alan blmlerdir. ekil 7'de retim, pazarlama, datm, teknik ve personel blmlerinden rn ve projelerde yararlanlacak bilgi, personel ve dier kaynaklar salanr. Bu blmlerin yetki ve sorumluluu, komuta yetkisine sahip blm yneticisinindir. retim mdr, teknik mdr ya da personel mdr yatay boyutlarda yer alan rn ya da projeler iin, uzmanlk blmlerinden yararlanlarak ekipler ya da alma gruplar oluturulur. ekil 7'de T.V., elektronik bro aralar, zrller iin elektronik aygt gibi rnler ve projeler iin gruplar oluturulmutur. rn ve projelerin sorumluluu rn yneticisi, departman mdr, proje yneticisi, veya proje lideri olarak nitelendirilen kiilere verilmitir. Proje ve rn yneticileri, ekibi ynlendirmek, retim ve proje almalarnda denetim ve koordinasyonu salamakla grevlidir. Bu amala kullanlan yetki komuta yetkisidir. rn ve proje yneticileri, ekip yeleri zerinde emir ve mdahale hakkna sahiptir. Matriks organizasyon yapsnda faaliyetler ikili komuta zinciri ile yrtlr. Zincirin bir halkasn dikey hiyerarik boyutta yer alan ilevsel blm yneticilerinin sahip olduu komuta yetkisi oluturur. kinci halka ise rn ve proje yneticilerinin kulland komuta yetkisidir. kili komuta zinciri, matriks yapnn belirgin bir zelliidir. ekil 7'deki rnekte, TV retimi, ekibi, bro aralar ekibi ya da binek otomobili pratik aralar projesi, zrller iin aygt projesi ekibinin her bir yesi iki ayr yneticinin komuta yetkisi ve denetimi altnda alr. Bu dzen, komuta birliini bozar. Matriks organizasyon yaps, ikili komuta zinciri ve karmak alma dzeni nedeniyle atma ya da sorunlara aktr. Bunlar en aza indirgeyebilmek iin iletmeler baz nlemler zerinde durabilirler. Matriks organizasyon yaps, atmalar zmlenebilirse, faaliyetlerin etkinlii asndan nemli katklar salar. letmelerin bir ksm iin vazgeilemez bir yapdr ve ilerliini salamak iin eitli nlemler alnabilir. Matriks biimindeki bir rgtsel ilikiler a iinde grev yapanlarn rolleri aka belirlenmelidir. Proje ya da rn yneticisinin, ilevsel blm yneticilerinin ve ekip yelerinin yetki ve sorumluluk alanlar akla kavuturulmaldr. Proje ya da rn yneticisi; proje ya da retim almalarnn, belirlenen zaman, kalite ve maliyet snrlar iinde gerekletirmesinden sorumludur. Bu konudaki uygulamalar st yneticinin otoritesi ve denetiminde srdrlr.. Sorumluluklarn yerine getirebilmek iin, proje yneticisi genel olarak u konularda karar yetkisine sahiptir. Hangi iler yaplmal? Ne zaman yaplmal? Neden yaplmal? Maliyeti ne olmal? Kalitesi ne olmal? alma hz ne olmal? Proje almalar kime (iletme ii, d) yaptrlmal? Matriks yapdaki ilevsel blmlerin grevi; rn ya da proje almalarnn, kendi uzmanlk alanlarna giren ksmlarna yardmc olmak, ynlendirmektir. levsel blm yneticileri bu konuda st ynetime kar sorumludur. rnek olarak muhasebe blm yneticisi ya da pazarlama yneticisi, proje veya rn yneticilerine bu konularda yardmc olur. Bir proje yneticisinin her alanda uzmanlk bilgisine sahip olmas beklenemez. levsel blm yneticileri de u konularda karar yetkisini kullanabilir: ler nasl yaplmal? Hangi yntem ve teknikler kullanlmal? ler kimler tarafndan yaplmal? Nerede yaplmal? levsel bilgiler hangi boyutlarda proje almalarna aktarlmal? levsel yneticiler ile proje ya da rn yneticileri arasnda hiyerarik bir iliki yoktur. Yani biri dierine emir veremez, mdahale edemez. Ancak, her ikisi de st ynetime bal olarak alr. Proje ve retim almalarnn hedeflenen niteliklerde tamamlanabilmesi iin ibirlii ve koordinasyon iinde olmalar gerekir. Matriks organizasyonda bir baka nemli rol, proje ya da rnler iin oluturulan ekiplerde yer alan kiilere

aittir. Bu ekip yeleri bir projede yer ald srece, ikili komuta yetkisi altnda almak ve her iki yneticinin emirlerine uymak zorundadr. Kii birden fazla projede ya da hem bir rnde hem de projede alyorsa ii daha da zorlar. Proje ve ilevsel yneticilerin ibirlii ve koordinasyon iinde olmas, ekip yelerine de rahat bir alma ortam salar. Matriks organizasyon yaps, klasik organizasyonlarda olmayan bir ilerlie sahiptir. Buna karlk karmak yaps nedeniyle, ufak bir sorun byk boyutlara ulaabilmektedir. Yetki atmas, ekip yelerinin moral dkl, proje srecinin uzamas, hatal uygulamalar, karlalacak sorunlardan bazlardr. Matriks yapdan kaynaklanabilecek sorunlar en aza indirgeyebilmek iin, organizasyon apnda ok ynl iletiim, ibirlii, koordinasyon, denetim iin ncelikle kiisel aba gsterilmesi gerekir. Ayrca st ynetimin bu konudaki kararl yaklam dierlerine gsterilmelidir. Kiisel abalar dnda, belirli dnemlerde gerekletirilecek koordinasyon toplantlar st ynetimle dier yneticileri ve ekip yelerini bir araya getirmelidir. Bylece matriks yapnn temel koulu olan, btnleik bir alma ortam yaratlabilir.

RGT KLTR -12

RGT KLTR-TANIMI VE LETMELER N NEM rgt kltrn aklamaya gemeden nce, genel anlamda kltr kavramn tanmlamamz yararldr. Kltr-ynetim sentezinin bilimsel olarak ele alnmas, zellikle uluslararas faaliyetleri olan iletmeler iin nemlidir. Kltr konu alan almalarda karlalan en nemli sorunlardan biri, kltr kavramnn net bir tanmnn yaplamamasdr. Kltr, ierii karmak ve ok geni bir alan kapsayan bir kavramdr. Kltrn konu edildii almalarda, ok deiik kltr tanmlar yapldn gryoruz. Toplumsal gelimenin, belirli dnemlerinin karakteristik zelliklerinin tm, Bir grup bireyi dierlerinden ayran dnsel programlama, Bir toplumun tutum, davran, inan ve deerlerinin btn Bir toplumun yesi olarak insanolunun kazand bilgi, sanat, ahlak, gelenek ve benzeri alkanlklar kapsayan bir btn, Bir toplumda, grup ya da organizasyonda paylalan tutum, davran, alkanlk, ilkeler ve benzeri mantksal ve duygusal zelliklerin tm. Kltr kavram, insan ve insann yaad ortamla ilgili btn unsurlar kapsar. Sahip olduu kltr insanlarn dnyaya bak asn, olaylar ve bireyleri alglama biimini belirler. Farkl gemii ve evre koullar olan lkelerin kltrel zellikleri de farkldr. Tarihi gemii, rk, din ya da corafik konumlar nedeniyle benzerlik gsteren lkeler arasnda, kltrel adan, pek ok ortak nokta bulmak mmkndr. rgt iklimi, rgt kltrnn organizasyon iinde yaratt hava ya da atmosferdir. rgt iklimi, alanlarn eitli uygulamalara ve yneticilerin davranlarna ilikin alglamalar sonucu oluan psikolojik evreyi ifade eder. Uygulamalar farkl bireylerce farkl alglanabilir. Her birey kendi alglamas ynnde tutum ve davranlar iine girer. Burada nemli olan bireysel alglarn genel iklime ve amalara ters dmemesidir. rnek olarak, bir iletmede st ynetim mteri tatminine ncelik veriyor ise; bu iletmede alanlarn yneticilerin bu eilimini mkemmel servis yaratacak ynde alglamas gerekir. Bu durumda oluan rgt iklimi, mkemmel servis olgusunu ierir. rgt Kltr Kavram rgt kltr kavram, kurum kltr, irket kltr ya da iletme kltr olarak da adlandrlr. Kltrn genel olarak tanmlanmasndaki glk rgt kltr kavram iin de geerlidir. Deiik kaynaklar incelendiinde, rgt kltrnn yazarn bak asna gre ifade edildiini gryoruz. Karlatrma yapabilmeniz iin bir ka tanm verelim: Organizasyonu oluturan bireylerce paylalan ve organizasyonun deerlerine ynelik olarak alglanan ortak bir olay, yapma ve yrtme biimi, Baskn ve paylalan deerlerden oluan, alanlara sembolik anlamlarla yansyan, organizasyon iinde anlatlan hikayeler, inanlar, sloganlardan oluan bir yap. Bize gre, bir organizasyonda ya da bir iletmede, insanla ilgili herey rgt kltrdr. letmelerde, amalar destekleyen ve hedeflere ulalmasn salayan stratejiler, alma ilkeleri, roller, tutum ve davranlar, normlar, gelenekler bu sistemin paralardr. Bu unsurlar iletme iin bir kimlik oluturur. letmenin her bir yesinin uyum gstermesinin beklendii bu kimlik, rgt kltrdr. Her organizasyon bir kimlik yani bir rgt kltrne sahiptir. Farkl organizasyonlarn rgt kltrleri arasnda farkllklar ve benzerlikler olabilir.Organizasyonlarn sahip olduu rgt kltrleri arasndaki benzerlikler ayn toplumun birer alt kltr olmalarndan kaynaklanr. rgt kltrleri arasndaki farkllklar, organizasyonlarn kendilerine zg amalarndan ve faaliyet yaplarndan kaynaklanr. rnek olarak ayn toplum iindeki bir siyasi parti ile bir niversiteyi ele alalm. Her ikisi de toplumun birer alt kltrdr. Toplum yapsnn uzants olan gelenekler, genel deerler, dnce yaps, inan ve alkanlklar her iki organizasyonda benzerlik gsterir. Buna karlk bu iki organizasyonun kendine zg amalar ve faaliyet yaps nedeniyle; yeleri arasndaki ilikiler, tutum ve davranlar, roller gibi zellikleri farkldr. Siyasi partilerin ynetim yapsnda biimsel olmayan ilikiler byk nem tar. niversitelerde ise biimsel organizasyon ve buna bal ilkeler eitim-retim faaliyetlerinin temelini oluturur. rgt kltr deiik ieriklerle tanmland iin bu kavramn ierdii unsurlar net olarak

sralayamyoruz. Ancak, eitli tanm ve aklamalarda ortak olan unsurlarn bazlarn ksaca aklayalm: rgtsel deerler, organizasyon yeleri tarafndan paylalan; nelerin iyi veya kt, nelerin onaylanan veya onaylanmayan olduunu belirleyen unsurlardr. Kalite, temizlik, iyi servis, mteriye olumlu yaklam rgtsel deerlere verebileceimiz birka rnek. Toplumsal deerler konusunda olduu gibi, rgtsel deerlere uyum da nemlidir. Bir organizasyonun benimsenen bir yesi olmak yelerin ounluu tarafndan paylalan deerleri benimseyip uymakla mmkndr. Semboller, organizasyonun kimliini vurgulayan unsurlardr. irket amblemi, kurulu yldnm etkinlikleri, zel i giysileri, niversite yelerinin akademik giysilerini rnek verebiliriz. Semboller, bireylere kendini organizasyonun bir paras olduu duygusunu verir ve zel bir anlam ifade eder.Hikayeler ve mitler, organizasyonun kuruluu, gemii ya da baarlar ile ilgili olarak anlatlan gerek veya sanal olaylardr. Bunlar zellikle kkl gemie sahip kurulularda etkilidir; bir nesilden dierine aktarlr ve rgtsel deerlerin pekimesinde rol oynar. Hikayeler ya da mitlerin organizasyon iinde kulaktan kulaa anlatlmas, yazl kurallardan ok daha etkili olabilir. zellikle kurucular ya da baarl yneticilerin kiiliine ynelik hikayeler, yeleri gdleyici rol oynar. Vehbi Ko'un i hayatna atl, evresi ile ilikileri konusunda anlatlanlar Ko irketleri ve alanlar zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Yukarda ksaca akladmz unsurlar dnda ; trenler, seremoniler,kahramanlar, sperstarlar ve dil rgt kltrn oluturan dier unsurlar arasnda saylabilir.

rgt kltrnn gzle grlebilen boyutu semboller, ekil ... sloganlar, trenler, zel giysiler ve benzeri somut unsurlar ierir. Bunlarn bireyler tarafndan alglanmas kullanm ile mmkndr. Bir organizasyonun yesi olan herkes bir anlamda zorunlu olarak bu unsurlar benimser ve uygular. rgt kltrnn bireyler tarafndan anlalmas ve alglanmas g olan boyutu ise, gzle grlemeyen unsurlar salar. Deerler, olaylara ve insanlara yaklam, ynetim anlay ve benzeri konularn bireylerce renilmesi g ve uzun bir sre gerektirir. rgt kltrnn, iletmenin hedeflerine bir katk arac olmas, somut ve soyut boyutlarnn organizasyonun yeleri tarafndan doru alglanp, doru renilmesine baldr. rgt Kltrnn letmeler Asndan nemi letmelerin amalarna ulap baarl sonular almasnda birden fazla unsur etkilidir. alanlarn yetenek ve yaklamlar, organizasyon yaps, ynetim biimi, d evre ile ilikiler ve benzeri unsurlar birarada iletmelerin baarsnda belirleyicidir. Bunlarn tm uyumlu bir btn oluturmaldr. letmenin i ve d evrede alglanabilen bir imaj, bir karakteri olmaldr. Bir iletme dier iletmelerden farkl bir kimlik ortaya koyabilmelidir. rgt kltr iletmelere kimlik kazandrmas asndan temel neme sahiptir. rgt kltrnn yanstt kimlik alanlar zerinde, yazl kurallardan ya da stlerin otoritesinden daha gl bir etki yaratr. letmelerde ya da belirli hedeflere ulamaya allan tm organizasyonlarda, insan unsurunun nemi giderek artmaktadr. letmelerde al-anlarn iini isteyerek, inanarak, amalarn bilincinde olarak ve birbiriyle uyum iinde yapmas, ynetimin baarsnda en byk paya sahiptir. Bu tr yapc tutum ve davranlar iinde olunabilmesi iin, iletmenin ve evresinin alanlarca iyi tannmas gerekir. rgt kltr, iletme ve amalarnn anlalmasn, benimsenmesini, bunlara ynelik btnleik davranlar iinde olunmasn salar. letmeler birer ak sistemdir. rgt kltr, bir iletmeyi d evreden ayran snrlar izer. Amalar, normlar, alanlar arasndaki ilikiler, d evreye ynelik tutum, terminoloji ve benzeri unsurlar bir iletmeyi dierlerinden ayr tutar. Bu unsurlarn izdii snrlar, iletmenin zgn karakterinin ve kimliinin korunmasn salar. rnek vermek istersek, -SA- sembol Sabanc irketleri ile

zdelemitir. Bu sembol, alanlarn kendini irketin bir paras olarak alglamasn kolaylatrc etki yapar; ayn zamanda d evreye kar Sabanc irketlerinin gl bir btn olduu imaj verilmi olur. rgt kltr, tutum ve davranlar konusunda alanlara yol gsterici bir rol oynar. zellikle, iletmeye yeni katlanlar iin bu destek gereklidir. Bireyin bunlar doru alglamas iletmeyi tanmas ve benimsemesi srecinde temel katky yapar. Gl ve Zayf rgt Kltr Bir iletmenin sahip olduu rgt kltr yeterince gl etkiye sahip ise, iletmeyi faaliyetleriyle, alanlaryla, tm donanm ile birarada tutar.Uyumlu bir ortam, alanlarn morali ve verimlilii zerinde her zaman olumlu etki yapar. rgt kltrnn iletme alanlar zerinde etkili olmas ve hedeflere ulama arac olabilmesi, gl oluuna baldr. Gl rgt kltr, iletme deerlerinin alanlarn ounluu tarafndan benimsendii ve etkisinin iletmenin her noktasnda hissedildii bir rgt kltrn ifade eder. Gl kltre sahip iletmelerde temel amalar herkese bilinir, paylalr ve uyum iinde amalara ynelik faaliyetlerde bulunulur. letmenin her dzeyinde amalara ynelik tutum ve davranlarn neler olduu bilinir. Giyim tarz, alma ilikileri, alma temposu, iletiim kanallarnn ileyi biimi ve benzeri sreler herkese bilinir ve olmas gereken biimde uygulanr. Bu tr bir btnleik yap, alanlarn ve faaliyetlerin denetimini de kolaylatrr. Bu tr bir ortamda ounluk genel politikalara ve ilkelere uygun davranr. Yneticilerin uygulad denetim ilevi daha ok aksayan ynleri ve sorunlar zmlemeye yneliktir. Japon iletmeleri, kkl siyasi partiler, Sabanc ve Ko irketleri gl rgt kltrn artran rneklerdir. Gl rgt kltrne sahip bir ortamda, rgtsel toplumsallama sreci hzl ve etkilidir. alanlarn iletmeye uyum srecinin olumlu sonulanma olasl yksektir. Yksek uyum, verimliliin ve iletme amalarna katknn da yksek olmasn salar. Zayf rgt kltr, genel deerlerin ve davran biiminin belirginlemedii kltr tipidir. Zayf ya da gsz rgt kltr, alanlar zerinde yeterince etkili deildir. Bireysel deerler ve yaklam biimi faaliyetlere yansr. Bunun sonucu olarak, iletmede ounluun benimsedii bir kltrden sz edebilmek mmkn olamaz. Zayf rgt kltrne sahip bir iletmede; ie ynelik tutum ve davranlar, alma.ilikileri, iletmenin amalar ile ilgili grler ve benzeri unsurlarn btnleik bir grnm yoktur. Bireysel tutum ve deerlerin etkisinde oluan farkllklar aka grlebilir. Zayf rgt kltr, rgtsel toplumsallama srecini olumsuz etkiler. Bireylerin kltr renmesi, benimsemesi ve iletmeye uyum salamas gleir. Bireysel yaklamlar ne knca, iletmenin amalarna katk derecesi der. Gl rgt kltr, iletmenin deerlerinin ve amalarnn ounluk tarafndan paylald kltr; zayf rgt kltr, bireysel deer ve yaklamlarn daha fazla etkili olduu kltr ifade eder. rgt kltr ile ilgili bir baka gruplandrma, bireyleraras ilikileri esas alr.Buna gre rgt kltr; g kltr, rol kltr, i kltr ve bireysel kltr sz konusudur. G kltr, kk iletmelerde grlen rgt kltr trdr. G, iletme sahibi ya da st ynetimin elindedir. Bireyler bu gcn etkisinde, merkeze bal ve onun denetimi altndadr. Bu kltr tipi, ounlukla gl rgt kltr olarak grlr. Rol kltr, klasik organizasyonlarda yaygndr. rgtsel rol ve tanmlar nem kazanr. G kayna rgtsel pozisyondur. Bireysel g kazanlmasna izin verilmez. kltr, karmak faaliyet yapsna sahip iletmelerin rgt kltrdr. Birden fazla rn ya da proje faaliyetlerinin olduu iletmelerde grlr. Takm almas ve takm ilikileri temeldir. Stat ve bireysel farkllklar nemli deildir. Grup etkinlii salanarak, rgtsel amalara ulalmaya allr. Bireysel kltr, organizasyonlardan ziyade bireylerin sahip olduu kltr tipidir. Odak noktas bireyin kendisi ve bireysel amalardr. RGT KLTRNN OLUUMUNU ETKLEYEN UNSURLAR Organizasyonlar birer ak sistemdir. Faaliyetlerini ve varln srdrmek iin d evreden bilgi, malzeme ya da finansman gibi gereksinme duyulan girdileri alp, ktlarn d evreye aktarrlar. Baka bir anlatmla, organizasyonlar d evre ile karlkl etkileim durumundadr. D evreye uyum, tm organizasyonlarn, zellikle iletmelerin baarsnda temel katky salar. D evre ile etkileim iletmelerin i evresine yansr. rgt kltrnn oluumunda da, d evre unsurlarnn deiik boyutlarda etkileri grlr. D evre unsurlarndan etkilenme boyutlar, iletmelerin iinde bulunduu koullara gre belirlenir. rgt kltr, iletmenin i evre unsurlar ile iiedir. Dolaysyla i evre de rgt kltrn ,ekillendiren etkiye sahiptir. evre unsurlarnn da rgt kltrn ekillendirme boyutlar,

iletmelerin sahip olduu niteliklere gre farkllk gsterir. letmelerin sahip olduu rgt kltrlerinin benzerlik ve farkllklar, i ve d evre koullarnn benzer ve farkl ynleri oluundan kaynaklanr. rgt Kltrn Etkileyen evre Unsurlar evre ve rgt kltrnn birbirinin iinde deerlendirilmesi gerekir. Baz grlere gre, i evre rgt kltrnn kendisidir. evre olarak nitelediimiz herey, rgt kltr kapsamnda ele alnr. rnek olarak; ynetim ya da liderlik biimi rgt kltrnn oluumunu etkileyen bir i evre unsurudur. Ynetim biimi iletmelerde alma ilikilerinin biimini ifade eder ki, bu ayni zamanda rgt kltrnn bir parasdr. Bir baka anlatmla, ynetim biimini ve yneticileri; hem rgt kltrnn iinde, hem de onun oluumunu etkileyen bir evre unsuru olarak deerlendirebiliriz. rgt kltrnn oluumunu, trn, gcn en fazla etkileyen i evre unsurlar: retim konusu ve faaliyet alan; yneticiler ve ynetim biimi; iletme sahipleri; alt kltrler; retim tipi ve teknolojisi olarak sralanabilir. Bunlarn her birinin rgt kltrn etkileme boyutlan iletmeye gre deiir. En fazla etki gcne sahip iki unsuru aada aklayalm. retim konusu ve faaliyet alan, iletmelerin i evre koullarn belirleyen nemli bir etkendir. alma tarz ve ilikileri, giysiler, kullanlan dil, ofis dzenlemesi, d evre ile ilikilerin biimi ve daha bir ok unsur retim konusu ve faaliyet alanna gre ekillenir. rnek olarak; beyaz eya retimi yaplan bir sanayi iletmesi ile bir T.V. iletmesindeki alma ortam ve ie yaklamlar farkldr. Sanayi iletmesinde retim teknoloji arlkldr; T.V. iletmesinde ise teknoloji destekli ancak insan arlkldr. Sanayi iletmesinde retim belli bir zaman dnemine yaylmtr ve standartlatrlmtr; T.V. iletmesinde ise her 24 saatte bir farkl ierikte yinelenmesi gereken faaliyetler sz konusudur. ki iletme arasnda alma biimi, ilikileri, d evre ile ilikiler, i kyafetleri ve daha pek ok unsurla ilgili farkllklar vardr. Yneticiler ve ynetim biimi, rgt kltrnn oluumunu etkileyen nemli unsurlardr. Yneticiler kavram iinde, zellikle iletme sahiplerini ve st basamak ynetim kadrosunu dnyoruz. Her iletmenin kuruluundan itibaren etkili ve ynlendirici konumda olan bir kadrosu vardr.letme sahipleri ile st dzey yneticilerden oluan bu kadronun hem genel hem de alma yaamna ilikin yaklamlar, deerleri, tutum ve davranlar iletme ile zdeleir. Bunlar giderek, iletmeye giren herkesin benimsemek zorunda olduu rgtsel deerlere ve ilkelere dnr. rnek olarak, st ynetimin geleneki ve tutucu yaklam, rgt kltrnn de bu ynde gelimesine neden olur. st ynetimin yeniliki ve deiimci yaklam, rgt kltrnde esneklik zelliini ne karr.Yneticiler ve ynetim biimi, rgt kltrnn gl veya zayf olma zelliini de etkiler. rgt kltrnn gc, ierdii deerlerin iletmenin byk ounluu tarafndan benimsenmesi ile doru orantldr. rgt kltrne uyum, tm alanlarn nem vermesi gereken bir olgudur. letmenin amalarna ulamas bu uyumun salanmasna baldr. Yneticilerin yaklam, alanlarn iletme ve rgt kltr ile kaynamasnda temel rol oynar. Olumlu, hogrl, iletme ile btnlemenin nemini hissettiren bir yaklam, rgtsel toplumsallama srecinin baarsna katkda bulunur. Kat ve baskc bir disiplin anlay ise, alanlarn iletmenin genel deerlerinden ok bireysel deerlerini ne karmasna yol aabilir. Bu durum rgt kltrnn zayf kalmasnda etkili olur. rgt Kltrn Etkileyen D evre Unsurlar D evrenin rgt kltr zerindeki etkisi, iletmeye gre farkl boyutlarda ortaya kar. D evre ile ilikileri youn olan iletmelerde bu etki daha fazla; faaliyetlerinin daha ok ie dnk olarak srdrld iletmelerde ise daha dktr. rgt kltrn etkileyen d evre unsurlar; Toplum kltr, devlet yaps, tketiciler, rakip iletmeler olarak sralanabilir. Bunlar arasnda, her nitelikteki iletmenin rgt kltrnn oluumunda nemli bir pay olan d evre unsuru, toplumsal kltrdr. Toplum kltr, daha nce vurguladmz gibi, bir toplum bireylerinin ounluu tarafndan paylalan deerler, inanlar, gelenekler, tutum ve davranlar, yaama ilikin grler ve benzeri unsurlarn btndr.Toplumsal kltr zellikleri bireyleri yaam boyunca etkiler ve toplum iindeki ilikilerini ynlendirir. Her birey, toplumsal kltr dnda, yaamnn eitli dnemlerinde deiik alt kltrlerin etkisine maruz kalr. Her organizasyon, toplumun bir alt kltrdr. letmeler de birer alt kl-trdr ve toplumsal kltrn genel izgilerini tarlar.letmelerin baarl olmas d evre ile uyum iinde olmasna baldr. Yalnzca toplumsal kltr deil, iletmeleri evreleyen dier d evre un-surlar da rgt kltr zerinde etkilidir. D evrede deiiklik ynnde bir talep varsa, rgt kltr deiimi gerekletirecek esneklikte olmaldr; toplum ya da tketiciler gibi d evre elemanlar rn kullanmnda toplumsal alkanlklarn srmesini tercih ediyorsa, rgt kltr rn zelliklerinin geleneksellemesini salamaldr; evrenin korunmas zerinde duruluyorsa, rgt kltr evrecilii desteklemelidir; hedef kitle ya ortalamas kk ise, rgt kltr genlere yaklam kolaylatrmaldr. RGTSEL TOPLUMSALLAMA letmelerin hedeflerine ulaabilmesi iin; faaliyetleri, donanm, yneticileri, ynetilenleri ve dier unsurlaryla bir btn oluturmas gerekir. Bu ortamn salanmasnda temel koul, alanlarn ya da organizasyon yelerinin iinde bulunduklar ortam iyi tanmasdr. Dier tm unsurlar amalara yneltecek olan insan unsuru zellikle de yneticilerdir. Bu nedenle, insanlarn iletmeye giriinden balanarak bir renme srecinden gemesi gerekir.

Bir organizasyonun yelerinin ya da bir iletmede alanlarn iinde bulunduklar ortamn kltr deerlerini renip ve tanyp bakalarna aktarmas sreci rgtsel toplumsallama (rgtsel sosyalizasyon) ya da toplumsallama (sosyalizasyon) olarak nitelenir. Bu srecin organizasyonlara temel katks bireylerin bulunduklar ortama uyum salamasdr. Toplumsallama genel olarak, bireyin toplum iinde geerli deer, norm, inan ve davran kalplarn renerek, sosyal bir varlk durumuna gelmesi srecidir. rgtsel toplumsallama sreci sonunda birey, organizasyonu tanyan uyumlu bir paras durumuna gelir. rgtsel toplumsallama sreci, bireyin iletmeye giriinden nce balar; rgt kltrnn bir paras olarak ve rendiklerini dier bireylere aktarmasyla srer. Bu sreci ekil 2.2 zerinde inceleyebilirsiniz.

rgtsel toplumsallama srecinin ilk aamas, bireyin iletmeye girmeden nce geirdii sreleri, deerlerini ve beklentilerini kapsar. Bunlar bireyin iletme ile ilikilerini ncelikle etkileyecek olan unsurlardr. Bireyin iletmeye ynelmesinde, uygun grlp ie alnmasnda ve daha sonraki iletme ii ilikilerde bu unsurlar etkili olur. e ve iletmeye uygun grlenler, ie alnr. Bu noktadan sonra rgtsel toplumsallama sreci iletme iinde devam eder. Birey ie baladnda mevcut rgt kltrnn deiik boyutlar ile karlar. rgt kltrnn somut unsurlar ile, yani semboller, sloganlar, giysiler, fiziksel yerleim gibi unsurlar renip bunlarla btnleme grece kolaydr. Deerler, anlay tarz, alma ilikileri gibi unsurlarn bireyce alglanmas ise daha uzun bir zaman dilimine yaylr.

rgtsel toplumsallama srecinin sonraki aamasnda birey, rgt kltr ile kendi bireysel deer ve davranlarn badatrma abasna girer. rgtsel deerler ile bireysel deerler karlatrlr. Bireyin o zamana kadar kazand edinim ile rgt kltrnn ortak noktalarnn olup olmad gzlenir. Bu aamada birey iin iki sonu ortaya kabilir: Bireysel deerler, alkanlklar, davran biimi ya da beklentiler iletmenin bireyden beklentilerine ters der. Birey rgt kltrne uyum salayamaz ve srekli atma durumunda kalr. Bu atma bireyin verimsizliine ve giderek iletmeden ayrlmasna neden olur. kinci sonu, bireyin rgt kltrne uyum gstermesi ve ayn ynde davranmasdr. Bu, bireyin rgtsel unsurlarla hi atmayaca anlamna gelmez. Eer varsa atma eitli etkilerle giderilebilir ve birey kendini rgt kltrnn bir paras olarak alglayp genel yaklama uygun bir davran iine girer. rgtsel toplumsallama uyum ile sonulanmsa baarl bir sre; birey rgt arasnda srekli atma durumunda ise baarsz bir sre olarak nitelenmelidir. rgtsel Toplumsallamann Sonular Birey nce toplumun, sonra aile gibi ya da bir iletme gibi deiik organizasyonlarn yesidir. Bunlarn her biri iin toplumsallama sreci iler ve uyumlu sonulanmas beklenir. Ancak, buna kar bir sonu yani baarsz bir toplumsallama sreci de ortaya kabilir. imdi rgtsel toplumsallamann baarl ve baarsz olarak gereklemesi durumlarn ayr ayr ele alalm. rgtsel toplumsallamann baarl bir sre olmas durumunda grlebilecek sonular aadaki gibi sralanabilir: rgtsel deerlerin benimsenmesi, doyumu, Aka belirlenmi roller, Yksek dzeyde motivasyon, Yksek alma temposu, letmenin amalarna gnll katk, Yksek verimlilik, Genel ortama uyum. Toplumsallama sreci baarszlkla sonulandnda u durumlar ortaya kabilir: rgtsel deerlerle ters dme ve atma, Dk i doyumu, Dk ya da olumsuz motivasyon, Dk alma temposu, letmenin hedeflerine dk katk, e devamszlk, Dk verimlilik, Genel uyumsuzluk. Yukarda sraladmz olumlu ve olumsuz durumlar, tek bana toplumsallama srecinin sonular olmayabilir. Bunlarn ortaya kmasnda baka unsurlar da etkili olabilir. Ancak, toplumsallama sreci nemli bir etkendir ve esas olarak bir organizasyondaki tm unsurlar kapsar. rnek olarak, i doyumunu ve iin sevilmesini, bireyin kiilii ya da yneticinin tutumu da etkiler. Ancak bu iki unsur da zaten rgtsel toplumsallama srecinin iinde ele alnr. rgtsel toplumsallamann baarl olmasn, bireyin rgt kltrne uyumu olarak ksaca ifade edelim. Bireyin rgt kltrne uyumunda ncelikli koul, ierdii unsurlar doru alglamasdr. Bu koulun salanmasndan sonra, iletmenin bireyden beklentilerine olumlu bir tepki verilip verilemeyecei salkl biimde deerlendirilebilir. rgt kltrnn ierdii unsurlarn doru anlalmas ve bunlara uyum salanmasnda, yani toplumsallama srecinin baarl olmasnda en byk katk bireyin kendisinden gelir. Bireyin kiilik yaps, gemii, ald eitim, etkisinde kald dier sreler deerlerini ve beklentilerini ekillendirir. Bunlar bireyin rgt kltrne bak asn ve rgtsel toplumsallama sreci iindeki davranlarn byk oranda etkiler. rnek olarak; ie dnk, durgun veya ar bireyci birinin, takm almasnn baskn olduu, ibirliinin zorunlu olduu, biimsel olmayan ilikilerin youn olduu bir rgt kltrne uyum salayabilmesi gtr. Bu birey evresi ile srekli atma durumunda olur. Bu balamda dlanr veya iletmeden ayrlma noktasna gelir. rgtsel toplumsallama srecinin olumlu sonulanmasnda, bireyin kendisi dnda eitli evre unsurlar da etkilidir. Bireyin dorudan ya da dolayl olarak bal bulunduu yneticiler, iletmeye ve rgt kltrne uyum salamasnda ok nemli bir rol oynar. Yneticiler dnda, ie giriinde yakn alma ilikisinde olduu ayn dzeydeki meslektalar da, bireyin ortama ynelik deerlendirmelerinde etkilidir. Ynetici ve meslektalarnn yapc, destekleyici yaklam bireyin, iletmenin btn hakkndaki grlerini olumlu etkiler. Ynetici ve meslektalar ile iyi ilikiler kurulamamas ise, uyumsuzluun temel nedenidir.

TOPLAM KALTE YNETM -13

GR Bir iletme, rettii mal veya hizmetin tketiciler tarafndan srekli olarak talep edilmesini ve rakiplerine kar ise daha stn bir konuma sahip olmay istemektedir. Bu amalarna ulaabilmek iin iletme, rettii mal ve hizmeti, tketicinin gereksinmelerini karlayan zellik veya zelliklere sahip olacak ekilde retmeye alr. Byle bir durumda, kalite ve kaliteye ynelik faaliyetler, iletme ynetiminin her zaman zerinde durmas gereken bir konu olarak karmza kmaktadr. TOPLAM KALTE YNETM Bir iletme, rettii mal veya hizmetin tketiciler tarafndan srekli olarak talep edilmesini ve iletmenin ayn alanda faaliyet gsteren dier iletmelere kar da stn bir seviyede olmak istemektedir. Genelde bu beklentilerine ulaabilmek iin, iletme rettii mal ve hizmeti, tketicinin gereksinmelerini karlayan zellik veya zelliklere sahip olacak ekilde retmeye alr. Byle bir durumda, kalite ve kaliteye ynelik faaliyetler, iletme ynetiminin her zaman zerinde durmas gereken bir konu olarak karmza kmaktadr. Serbest pazar ortamndaki bir iletmenin, kalite dzeyini olmas gereken bir dzeye getirmesi ve kalitenin dier faaliyetlere olan ilikilerini belirlemesi; amalara ulamada atlm nemli bir adm olacaktr. letmenin topluma hizmet, varln srdrmek ve uzun dnemde kar etmek olmak zere balca amac vardr. letmenin belirtilen amalarn destekleyen zel amalar da vardr. Bunlardan biri, srekli olarak tketicilere daha iyi mal ve hizmet sunmaktr. letme bu amacn gerekletirdii srece srekliliini salar ve topluma kar grevini yerine getirmi olur. Kalitenin gittike artan nemi nedeniyle, kalite ve kalite kontrol anlaynda gelimeler ile gnmze ulat kalite gvence sistemi ve toplam kalite ynetimi kavram, temel konular haline gelmitir. KALTENN TANIMI Hzl ve srekli gelien evre, iletmeleri etkilemekte ve deiiklie zorlamaktadr. letmeler varlklarn srdrebilmek iin deiiklikleri nceden tahmin etmek ve acmasz rekabet ortamnda stnlk salamak zorundadrlar. Srekli artan global kresel artlar, iletmenin nne yaamlarn srdrebilmeleri iin en temel zellii kartmtr: Mteri tatmini. Bu zellie sahip olmak iin gerekli temel art ise Mterinin istedii mal ve hizmeti, daha ucuza ve ksa srede ulatrmaktr eklinde karmza kmaktadr. Gnmzde hzla artan rn ve hizmet arznda mterinin en temel tercih faktr Kalitedir. Kalitenin gnmze kadar deiik tanmlar yaplmtr. Gemi dnemlerde kalite, rn salamln, uzun mrll olmasn ifade etmekteydi. Yaplan bir eyann ya da aletin salaml, kaliteli olarak deerlendirilmesine neden olmaktayd. Sanayi devrimi ile birlikte rnlerde, llere uyum; bir baka ifadeyle, standart kavram gndeme gelmitir. rnlerin uygun standartlara uygun olarak yaplmas sonrasnda ise rnn belirlenen standartlara uygunluu, kusursuzluu kalite olarak kabul edilmitir. Kalite tanmlar uzunca bir sre rn temelinde devam etmitir. Dier yandan belirli gereksinmelerin karlanmas, ilerin gerekletirilebilmesi iin yaplan hizmetlerde de kalite beklenmektedir. Hizmeti de kapsayan ve uluslararas dzeyde kabul gren tanmlar aada verilmitir. Kalite, Bir rn ya da hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerin toplamdr. Kalite Bir mal ya da hizmetin belirli bir gereksinimi karlayabilme yeteneklerini ortaya koyan zelliklerin tmdr. Kalite, Belirli bir mal ya da hizmetin tketicilerin isteklerine uygunluk derecesidir. Kalite, Bir rn ya da hizmetten beklenen veya olabilecek ihtiyalar karlama kabiliyetine zelliklerinin toplamdr. KALTENN ZELLKLER Garvin kalitenin 8 boyutunun olduunu ifade etmektedir: 1.Performans: rnn birincil zellikleri 2.Dier Unsurlar: rnn ekiciliini salayan ikincil zellikler 3. Uygunluk: zelliklere, belgelere ve standartlara uygunluk 4. Gvenirlilik: rnn kullanm mr iinde performans zelliklerinin sreklilii 5. Dayankllk: rnn kullanlabilirlik zellii 6. Servis Grebilirlik: rne ilikin sorunlarn ve ikayetlerin kolay zlebilirlii 7. Estetik: rnn albenisi ve duyulara seslenebilme yetenei 8. Alglama: rnn reklamlar, kabul grmesi ya da dier markalar gre sezgisel olarak deerlendirilebilmesi Bu liste istenilirse daha da uzatlabilmektedir. Mterinin rne kar olan tutumuna etki eden her deiken, bir kalite zelliidir. Burada kalitenin hem teknik hem de grsel boyutuyla ele alnmaktadr. Bir ayakkabnn kalitesi; herhangi bir kii iin ne anlama gelmektedir? Uzun sre dayanmas m?, prl prl parlamas m?, ayan rahat hissetmesi mi?, su geirmemesi mi?, rne deyecei fiyat m? Siz, bir ayakkab alrken nelere dikkat edersiniz? Kalitenin bu kadar ok deiik zellii ieren bir kavram olmas nedeniyle, deerlendirilmesi ve kyaslanmas olduka zordur. rnein Mercedes ile ahin marka arabalarn mukayesesi; ilk bakta

Mercedes marka arabann daha kaliteli olduu akla getirmektedir. Ancak mteri gereksinim ve beklentilerini ve rne kar tutumlar gz nne alndnda, iki rnn mterisini birbirinden ayrmak gerekir. Eer ahin marka arabann mterisi rnden bekledii zellikleri buldu ise rn onun iin kalitelidir. Ayn ey Mercedes marka arabann mterisi iinde geerlidir. Hatta tersi de olabilir. Mercedes mterisi, arabaya lks sfatn veren zelliklerden memnun kalmamsa rnden bekledii kaliteyi bulamam demektir. Bu nedenle lks, rahat kullan kolay gibi zellikler ile kalite kyaslamas yaplmamaldr. nk bu kavramlar herkese gre deiir. Artan rekabet ortam ve verimlilik ile olan ilikileri nedeniyle kalite, gnmz iletmelerin birinci ncelikli konusu haline gelmitir. te yandan tketicilerin eitim ve bilin dzeyinin de gelimesi, iletmelerin rnlerinin; gereksinim ve belirlenen zelliklere uygunluunu arttrmasn zorunlu klmaktadr. KALTENN TARHSEL GELM nsanolunun kaliteye verdii nem, tarihinin ok eski alarna kadar dayanmaktadr. Eski Msr, Roma ve Yunan uygarlklarndan gnmze kadar gelen eserler ve o dnemde kullanlan standartlar, bugnk kalitenin dolayl olarak da olsa temellerini oluturduu kabul edilmektedir. Hammurabi Kanunlar'nda, inaat ustalarna ynelik standartlar bulunmaktayd. Ticaret ahlakna gre, Osmanl mparatorluu dneminde karlan kanunlarda deiik standartlar tanmlanmaktadr. Bursa Kads'nn yazs bunun gzel bir rneidir. Gnmzde ou kiinin yanl bir anlam ykledii pabucu dama atlmak deyii kt, bir baka anlatmla kalitesiz ayakkab imal eden ayakkab ustalarnn halka duyurulmas demektir. Ahilik tekilat ve Loncalar yelerinin ileri tanmlayan, dzenleyen, bir anlamda kalite standartlar getiren rgt durumundayd. Benzer yap, Ortaa Avrupasnda da grlmektedir. Sanayi devriminin balamas ile iletmelerde iilerinin almalarn denetleyen gruplarn yan sra, retilen rnleri de kontrol eden yeni bir alan grubu, muayeneci grup ortaya kmtr. Teknolojilerin gelimesi, retimin ve rnlerin gittike karmaklamas; yeni araylara gidilmesini zorunlu klmtr. Eriilen bilgi birikiminin yaygnlatrlmas istei sonucu; 19. yy. sonlarna doru Amerikan statistik Enstits yaymlanmaya balanmtr. Kalite ve gvenirlilik konularnda ok nemli makalelerin yaynland bu dergi, bilimsel ve teknolojik gelimelerin kaynan temsil etmektedir. Muayenelerin yetersiz kalmas, yeni araylara ve yaplanmaya yneltmitir. 1924 ylnda Western Elektrik irketinin Bell Telefon Laboratuarlarnda, Muayene Mhendislii Blmnn kurulmasyla gnmz kalite kontrol anlaynn gerek anlamda temelleri olumutur. Laboratuar uzman grubu arasnda yer alan Walter A. Shewhart, bugn kendi adyla da bilinen kontrol grafiklerini gelitirmitir. almalarn, Economic Control of Quality of Manufactured Products adl bir kitap olarak toplamtr. Bylece istatistik bilimi, kalite kontrolde geni bir biimde kullanlmaya balanmtr. II. Dnya Sava yllarnda istatistiin, kalite kontrol almalarnda youn olarak kullanld ve konuyla ilgili yaynlarn oald bir dnemdir. Amerikan Kalite Kontrol Dernei'nin kuruluu da bu dnemin sonlarna doru gereklemitir. Malzeme ve mamule uygulanan rnekleme, laboratuar testleri, kusurlu ve kusursuz ayklanmas eklindeki muayene, phesiz kalite kontrolnn nemli bir parasn oluturmaktadr. Ancak muayenenin, kalite dzeyine ve toleranslara uymayan paray ayrmadan tesinde hibir rol bulunmamaktadr. Kalitenin gelimesinde esas olan, kusurlu para ve mamul retilmesinin nlenmesidir. Sz edilen bu anlayn ortaya knn W. Shewhart'n 1924 tarihinde gelitirdii ilk kontrol grafiklerine dayand sylenebilmektedir. Gnmzde artk yaygn ve etkin olarak kullanlan kontrol grafiklerinin oluturulmasn, W. Shewhart iki temele amaca balamaktadr: Sreteki deiimlerin ansa bal ya da zel nedenlerden kaynaklanabilecei, bu nedenle, zel nedenlerin belirlenerek ortadan kaldrlmas gerei Sre bitiminde kusurlu- kusursuz muayenesi yerine, istatistiksel kontrol yoluyla, hatal rnn retiminin engellenmesi, Kontrol grafikleri yoluyla retim srecinin izlenmesi dncesinin oluturulmas sonrasnda kalite kontrol ve ekonomisine ynelik kuramsal almalar yaplm olmakla birlikte; II. Dnya Savana kadar uygulama ortam bulamamtr. Savan getirdii bask nedeniyle, miktar yannda kaliteye de nem verilmesi gerei ortaya km ve ABD ordusunda ve imalat iletmelerde istatistiksel kalite kontrol tekniklerinin kullanlmas iin eitim programlar dzenlenmeye balamtr. 1942-1945 yllar arasnda Amerikan ordusunda, statistiksel Aratrma Grubu tarafndan yrtlen bu programlarn uygulayclar; Wallis, Deming, Grant, Dodge gibi gnmz kalite kontrolnn en saygn isimlerinden olumutur. TOPLAM KALTE YNETM Yaplan almalarda toplam kalite ynetimi; kalite, kalite ynetimi, toplam kalite kontrol, kalite denetimi, yksek kalite kalite sistemleri gibi bir ok kavramla kartrlmaktadr. Btn bu faktrler, kalitenin ok nemli belirtmekle birlikte kavram kargaasna neden olmaktadr. Gnmzn ada bir

ynetim felsefesi olan toplam kalite ynetimi, sadece bir kalite gvencesi deildir ve dier kalite kavramlaryla kartrlmamaldr. Toplam Kalite Ynetiminin Tanm Toplam kalite ynetimi, iletme ve akademik alandaki en nemli konulardan biridir. Akademik alanda alan bireyler, toplam kalite ynetimini tanmlamaya alrken; iletme yneticileri ise nasl uygulanacan anlamaya almaktadrlar. Buna ramen ne zerinde tam olarak gr birliine varlm bir tanm ne de standart bir uygulamas vardr. Bunun en temel nedeni, toplam kalite ynetiminin deien ve yeni kavramlar iermesidir. Bunun yannda farkl iletmelerin, toplam kalite ynetimine geite farkl aamalarda olmalardr. Son olarak ise, farkl organizasyonlarn farkl toplam kalite ynetimi formu gerektirmesidir. Bununla birlikte toplam kalite ynetimini; mteri tatminin artrlmas ve maliyetlerin drlmesine yardmc olan insan odakl bir ynetim olarak tanmlayabiliriz. Toplam kalite ynetimi, en st dzey personelde en alt personele kadar tm alanlar, tm blm ve ilevleri ve bunlara ilave olarak datm kanal ve mterileri de kapsayan btnleik bir bak asnda baarya ulaabilmektedir. Toplam kalite ynetiminin temel amac; kalite ynetim faaliyetlerinin iletme iinde, iletmenin btnne ilikin kaliteyi salamaya ynelik olarak yaplmasdr. Bunu salayabilmek iin ise, rgtn tm blmlerinin ve en st dzeydeki yneticilerden en alt dzeydeki alanlara dek tm personelin, kalite faaliyetlerinde bir araya gelip ibirlii yapmalar gerekmektedir. te bu yapda uygulanan toplam kalite ynetimi, hatalar nlemek iin planlama, mteri isteklerini arayp bulma, tasarlama, satn alma, retme, muayene ve pazarlamay organize etme anlamna gelmektedir. Dier bir deyile toplam kalite ynetimi, rn ya da hizmet ile ilgili iletme ilevlerine ilikin; ticari, finansal, teknik, beeri ve rgtsel kaynaklar optimum klmas ve bunlar tm faaliyetlerin koordinasyonunu salayarak ynlendirmeyi amalamaktadr. Toplam Kalite Ynetiminin Temel Unsurlar Toplam kalite ynetiminin temeli, baz basit kavramlardan olumaktadr. letmeler baarl olabilmek iin karl satlar yapmas gerekmektedir. Bunun iin ise, mterilerinin olmas gerekmektedir. letmeler u andaki mterilerini elde tutmak, hem de gelecekte mteri bulmak iin abalamaldrlar. letmeler, mterilerinin belirledikten sonra; onlarn gereksinim ve beklentilerini de belirlemeli ve srelerini, bu gereksinimleri doru ve zamannda karlayacak ekilde dzenlemelidirler. Toplam kalite ynetiminin, dier ynetim tekniklerinden ayrlan en nemli zellii; her eit organizasyonu mkemmele gtrebilecek bir ynetim sistemi olarak kabul grmesidir. Bu kabuln en nemli sebebi, kurumlarn gereksinimlerini, geleneksel yaklamlardan farkl bir boyutta deerlendirerek oluturduu sentezi yaratan dnce tarz, dier bir deyile felsefesidir. Toplam kalite ynetimi, kendine has baz davran kurallar ve biimini kapsamaktadr. Toplam kalite ynetiminin baars, temel baz kurallarn uygulanmasna baldr. Bu kurallar u ekilde sralayabiliriz: Mteri odakl ynetim Kalite liderlii alanlarn katlm Srekli gelime Personel eitimi. Mteri Odakl Ynetim Toplam kalite ynetimi felsefesinde, Madem ki, mteri yaam kaynadr; o halde onu korumak ve yenilerini elde etmek iin sunulan hizmet ve rnden memnun olmasn salamak gerekir. ifadesi yer almaktadr. Gnmzn pazarnda satlan rnlerin teknoloji gelimilii ve eitlilii karsnda mteri eskisinden ok daha fazla seici olmutur. Mteri eskiye oranla daha zor tatmin olmakta ve kolaylkla ald rn ve satcsn deitirebilmektedir. Bu nedenle mterinin u andaki ve gelecekteki gereksinmelerini yerine getirmek iin rn gelitirme, eitlendirme vb. ynetim stratejilerini ok hzl ve herkesten nce uygulamaya koyan iletmelerin rekabet gc ok daha fazla olmaktadr. Ancak mteriyi sadece iletmenin dnda yer alan ve iletmenin rettii mal ve hizmetleri satn alan bireyler olarak grmek ve onlarn gereksinmelerini karlayacak mal ve hizmet sunmay mteri odakl ynetim olarak alglamak yanl bir varsaym olacaktr. Toplam kalite ynetimi, Bir sonraki sre sizin mterinizdir. ilkesi mteriye ynelme yaklamnn, iletme iinde uygulanmasdr. Nasl ki, pazardaki mteri gereksinmelerini tanmlayarak, ona sunulacak rn ve hizmetin kalitesini gelitirmek olanakl ise; iletme iindeki tm retim sreci aamalarnda performansn ve kalitenin artrlmas iin bir sonraki srecin gereksinmeleri belirlenerek, istenen nitelik ve nicelikte rn sunulabilmek olanakldr. Bu yaklam; pazardaki (d mteri) mteriye ek olarak bir i mteri kavramnn yaplmasn gerektirmektedir. Mteri; bir mal ve hizmeti satn alan ve kullanan kiidir ve iletme iindeki her birim bu tanmn iine girmektedir. nk ne i yaparsa yapsn; her ilev baz girdileri alp kullanmakta, bunlar ileyerek oluturduu kty bir baka

ileve girdi olarak vermektedir. Dolaysyla iletme iindeki her birim, mterisinin kim olduunu ve onun ilevinin iyi ekilde gerekletirmesi iin kendisinden ne beklediini bilmesi gerekmektedir. Mteri gereksinimlerini belirlemek iin gerekli olan bilgileri toplamak, analiz etmek ve sonular faaliyetlere yanstmak kolay bir ilem deildir. Ancak, i yaam ve mteri beklentileri ok hzl bir ekilde deitii iin, mteri gereksinmelerindeki deiimleri yakndan takip edemeyen iletme, rekabette geri kalmaktadr. Mteri gereksinmelerini lmek iin bir ok iletme, rn sattktan sonra 90,120 ve 365 gn sonra mteriyi arayarak rnlerle ilgili olarak dncelerini sormaktadr. Kalite Liderlii Liderlik, belirli bir amaca ulamak iin bakalarn etkileme srecidir. Lider, birisinden bir eyin yaplmasn istedii zaman karlnda olumlu bir cevap almay beklemektedir. Lider, dl ve ceza sistemini kullanarak grevlerin ve ilerin yerine getirilmesini salamakla sorumludur. Toplam kalite ynetiminde ise lider, gruplarn oluturulmasndan ve bireylerin ve gruplarn amalara ulatracak ekilde etkilenmesinden sorumludur. yi bir lider; bireyleri olumlu olarak etkileyen ve kaynaklar kullanarak amalar oluturan kiidir. Bu nedenle lider, sadece bireylere deil ayn zamanda gruplara da odaklanmaktadr. Lider ayn zamanda u grevleri de yerine getirmektedir: Bireylerin, iletmenin vizyonunu benimsemesini salamak Yksek standartlara ulaabilmek iin bireylerin performansn artrmasna yardmc olmak. Bireylerin rgt amalarna inanmas, rgt amalar dorultusunda faaliyet gstermesini salamak amacyla, iletmenin misyonunun, deerlerinin ve hedeflerinin benimsenmesini salamak. Yukarda verilen bilgilerin nda liderlii; belirli amalara ulamak amacyla iletiim yoluyla dier insanlar etkilemek olarak tanmlayabiliriz.bu tanm, liderliin bir etkileme sreci olduunu vurgulamaktadr. Lider, belirli amalara ulamak iin yelerinin performansn artrmak amacyla yelerinin kendilerini daha rahat hissedebilecei bir ortam yaratr. Kalite geliimine dayanan liderlii ise, bugnk iletmelerin kar karya olduu karmak kalite konularnn zm iin esnek bir yntem salamaktadr. Bu yzden kalite liderlii, stratejik bir amatr. Toplam kalite ynetimi, srekli mteri tatminini salamak iin iletmedeki tm bireylerin daha fazla katkda bulunmasn gerektirmektedir. Mterilerle etkileimde esneklii salanmas iin iletme misyonu ve stratejik amalar gerei gerekletirilen faaliyetlerde de esnek olmay gerektirmektedir. Personele karar verme yetkisini verirken ayn zamanda rgt yaps ile ilgili almalar dzenlemek olduka bir itir. Bu ise, stratejik kalite liderliinin bir grevidir. Eer personelin kararlara katlm salanmyorsa; paylalan g, paylalan sorumluluk ve paylalan ballk kavramlarndan bahsedilemez. Bu durum, iletmede sadece ynetimin deil her bireyin bir lider gibi gelitirilmesini gerektirmektedir. Bu yzden ynetimin grevi, iletmeyi renen organizasyonlara, liderleri renen liderler haline getirmektir. Dier bir deyile ynetim; takm tabanl bir iletme yaratabilmek iin st ynetimden balayarak iletmenin her dzeyindeki liderlik kltrn deitirmelidir. alanlarn Katlm Personel katlm, sorumluluk ve yenilik uzun dnemli baary getirmektedir. Bununla birlikte, yneticiler personeline sorumluluk vermekten ekinmektedir. Eer ynetim, faaliyetlerde ve nemli kararlarda personeline sorumluluk vermeye ve inisiyatif salamaya hazr deilse, bu kavram lafta kalmaktadr. Personel katlm, iletmenin kltrnde bir deiim ile personelin uzun dnemli balln salanmasdr. Eitimli personel, iletmeyi ve iini farkl bir bak asndan grme konusunda bilinlendirilmi ve glendirilmitir. Byle bir personelde, iletmenin baarsndan sorumlu olduunu dair bir bilin vardr. Personelin glendirilmesi ve katlmnn salanmasnn bu denli nemli olmasnn nedenlerini u ekilde sralayabiliriz : Personel, mteriyle iletiim iindedir. Personel, mteri istek ve beklentilerini rn ve hizmetlere yanstmaktadr. Personel, iletme srelerini ynetir ve gelitirir. Personel tedarikilerle alr. Personel, gelimeyi tanmlar ve ler. Personel, bir sreci dier ile kyaslamaktadr. Personel, iletmeye olan ballyla orantl olarak iletmeye katkda bulunur. Personelin yerine getirdii bu ilevler, iletmenin baarsnda hayati bir rol oynamaktadr. letmeler bu nedenle personellerini glendirmek ve gelitirmektedir. Baz iletmeler, personellerini stratejik planlarna bireysel olarak katlmalarn salayarak ya da iletme amalarnn belirlenmesinde katkda bulunmasn salayarak glendirmektedir. ADAC laboratuarlar, nkleer-ila tasarm, radyo-terapi ve koruyucu hekimlik konusundaki rnleri tasarlamakta, retmekte ve pazarlamaktadr. ADAC 2500'den fazla hastane ve klinikte 5000 civarnda

sistem kurmutur. ADAC'n 700 personelin ounluu California'daki retim tesislerinde ya da Houston'dadr. ADAC, bu sistemiyle 1996 Baldrige Kalite dln almtr. Srekli Gelime Toplam kalite ynetiminin temelinde, daha iyiyi arama sreci yer almaktadr. Bu bir mkemmelin bir kerelik aranmas ve yakalanmas deil; srekli olarak devam edecek bir sretir. Daha iyiyi aramak, gelii gzel ve rastgele yaplan bir yolculuk deildir. Belli bir modele ve ynteme sahiptir. Daha iyi aranrken, tanmlanm bir sre izlenir. Bu yaklam ve modeli yaratcl kstlayan dar ve kalplam bir yol olarak dnmemek gerekmektedir. Byle bir anlay; toplam kalite ynetimi anlayna tamamen aykr olmaktadr. Bu model daha ok yol gsterici bir klavuz niteliindedir. Bu klavuz, incelenen durumun zelliklerine ve kullancnn gereksinmelerine bal olarak yorumlanmaktadr. Srekli gelime (Kaizen) ile yenileme birbirinden ayr kavramlardr. Yenileme, aratrmagelitirme almalarna yksek miktarlarda para harcayarak ya da yeni bir teknoloji satn alarak byk ve kesikli bir srama elde etmeyi amalar. Buna karn srekli gelime (kaizen) sadece yksek teknoloji kullanlmasn deil ayn zamanda performans standartlarn srekli artrmak iin basit tekniklere uygulayan bireylere de dayanmaktadr. Srekli gelime ve kaizen arasndaki farklar Tablo 1'de verilmitir.

Personel Eitimi Eitim ve gelitirme, kalite odakl bir ynetim iin nemli bir arttr. Ama, insan kaynaklarnn korunmas ve gelitirilmesidir. Eitim, getirisinin ne olduunu tam olarak lmek zor olmakla birlikte; iletme amalarn benimsemi, yeterli ve nitelikli bir igcnn en nemli rekabet silah olmasndan dolay kalite odakl bir ynetim asndan olduka nemli bir kavram haline gelmitir. Eitim, personelin ile ilgili davranlarnn gerektirdii deiimi, geliimi ve glendirmeyi salama srecidir. Eitim aslen ile ilgili becerilerin kazandrlmas ile ilgili olmakla birlikte; gelecekteki i deiimlerine hazrlk amacyla da kullanlabilmektedir. Personel eitimini iki grupta inceleyebiliriz: i zerinde ve i dnda eitim. zerinde eitim programlar personeli i ortamndan ayrmadan, direkt uygulama ile ilgili sorunlar zmek ve geri bildirim salamak ve yanl bilgilenme ve kltrel zelliklerden dolay yeni fikirlere kar direnci yenmek iin kullanlabilir. Kalite emberleri bu amala kullanlr. dnda eitim yntemleri ise, teorik bilgileri retmek ve eitimin bir snf disiplini ierisinde gerekletirilmesini salamak amacyla i ortam dnda eitilmesini iermektedir. Toplam Kalite Ynetiminin Uygulamaya Konmas Toplam kalite ynetiminin, iletmelerde uygulamaya konmas drt aamada gereklemektedir. Bu aamalar: geleneksel aama, mteri bilinci aamas, iyiletirme ve yeniliktir. Geleneksel aamada, iletmeler genellikle otoriter ve dikey yapda organize edilmi olup, sadece retimle ilgilenmektedir. Mteri tatmin ve beklentilerine nem vermeyerek, rettikleri rn ya da hizmetin satlmasn beklemektedirler. Mteri bilinci aamasnda,mteri istek ve gereksinimlerine nem verilerek; iletmede ikayet blm veya departmanlar oluturulmaktadr. letmeler bu aamada, mteri bilinci oluturulurken; mteriye ynelik gecikme, istismar ve hakaretler nlenmektedir. Ancak mteri memnuniyetinin salanmasnn, sadece ikayet blmlerinin oluturulmas veya mteriyle bire bir ilgilenen alanlarn gler yzl olmasyla salanamayacan grerek bir sistem dahilince yaplmasnn

ve srelerinde srekli iyiletirmenin gerektiinin farkna varmaktadrlar. nc aama olan iyiletirme aamasnda, st ynetim dzeyinde kalite kurulu oluturulmaktadr. Bu kurul, srelerden en nemli olanlar saptamakta ve srekli iyiletirme salamak amacyla kalite takmlar oluturulmaktadr. letme bu aamada, takmlar iyiletirme almalaryla kalmayp, srekli iyiletirmenin iletme kltr iinde temelini atarak, kurulu tarafndan bir yaam biimi olarak kabul edilmesini salamaktadr. Drdnce ve baarlmas en zor olan yenilik aamasnda ise; ietmeler yaratclk glerini kullanarak ve hatta hayal edilmesi dahi g olan, ancak mteri gereksinimlerini en st snra tayacak olan mal ve hizmetleri retme dzeyine gelmek zorundadr. Toplam Kalite Ynetiminin Yararlar Toplam kalite ynetimi; doru retimi, ilk defada yapmay ve bunu her defasnda tekrarlamay hedefleyen bir sistem olarak tanmlann yan sra, bir btn olarak etkenlii salamay, esneklie ulalmasn ve rekabet gcn de hedefleyen bir sistemdir: Toplam kalite ynetiminin uygulanmasnda durumunda, iletmeler u yararlar salayabileceklerdir. Kendi pazar gereksinimlerini, daha etkin ve salkl bir biimde ynetebilmek rn ve hizmet kalitesinin tesinde, bu alanlarda en yksek kalite performanslarna erimek Kalite performansna eriilmesinde gerekli basit yaklamlar kullanabilmek retici olmayan faaliyetleri ve bozuk rn orann azaltmak iin btn sreleri srekli incelemek Gerekli gelimeleri saptamak ve performans kriterleri belirlemek Rakipleri tam ve detayl olarak anlamak yoluyla etken bir rekabet stratejisi oluturmak Haberleme alannda baarl bir iin takdiri konusunda etkili yolar yaratmak Hi sona ermeyen bir rn gelitirme stratejisi kapsamnda sreleri srekli olarak gzden geirmek Toplam Kalite Ynetiminde Baar in Gerekli Olan Temel Faktrler Yukarda belirlenen yararlar salayabilme ve bylece dnya klasnda kalite ynetiminin salanmas iin belirli koullarn yerine getirilmesine bal olmaktadr. Bu koullar u ekilde sralayabiliriz: letmeyi, rn reten bir iletme kadar bilgi reten bir sistem olarak da ynetmek Test ve kontrol verilerini, ncelikli bilgi kayna olarak kullanmak Bilgi ve zekay ilikilendirmeyi olanakl klacak bir sistem kurmak Bilginin; zamannda, ilikili, doru ve taranabilir nitelikte olduundan emin olmak Gelecekte ortaya kabilecek problemleri nlemek iin Bilgiyi kullanmak Bir sorunu sabitletirmek iin, srekli muayene veya test noktalar eklemek Srekli gelimeye ulamak ve sreci kontrol etmek iin istatistiki yntemler kullanmak Uygunluk yzdesi gibi bir standart oran oluturmak Bir gvenilirlik standart oluturmak Kalite maliyetini renmek rn ve sistem gelitirmek iin ileri teknoloji kullanmak rn mteri beklentilerinin nne geirmek; ancak, bunun yannda maliyet dncesinden kopmamak Mteriye yakn olmak Rekabeti bilmek amacyla, dier iletmeler kyaslamalar yapmak nsanlarn kendini motive edebildii bir ortam yaratmak Kalite sistemini, iyiletirmenin yaplaca bir ekilde dzenlemek

YENDEN YAPILANMA -14

GR Yeniden yaplanma son yllarda iletmelerin gndemine girmitir. Hzl deiim ve rekabet koullar ile mterinin an derecede bilinlenmesi rgt yaplarnn yeni bir bakla ele alnmasn gerekli klmtr. nceleri uygulanan rgtsel deiiklik ve daha kalc deiiklik anlamna gelen geni apl deiiklik yerine, rgt yok sayp, bugn iletme kurulsayd nasl bir rgt tasarlayacamz ortaya koyarak tamamen farkl bir yap gelitirmektir. Yeniden yaplanma Maliyet, kalite, hizmet ve hz gibi ada performans llerinde nemli gelimeler salamak iin temelde yeniden dnmek ve kkl yeniden tasarm faaliyetine girmektir. Yeniden yaplanmada drt kavram sz konusudur. Bunlar yeniden dnme, kkl tasarm, sre ve arpc sonulardr. Yeniden yaplanmaya giden iletmeler tr olarak ayrlabilir. Birinci grup; ba ciddi boyutta skntda olan iletmeler, ikinci grup; henz skntda olmaya yaklaan, sknty fark edecek kadar ileri grl iletmelerdir. nc grup doruk noktasnda olan iletmelerdir ve bunlarn bir sorunu yoktur. Ancak daha iyi duruma gelmek iin yeniden yaplanmaya giden iletmelerdir. Yeniden yaplanma ilkeleri, ak bir stratejik vizyon, mteri odakl olmak, rgtsel renmeyi srekli hale getirmek, rgtte dikey yapdan ok yatay yap zerinde younlamak, alanlar glendirmek, rgtsel deiimi salamak ve yeniliki olmaktr. Yeniden yaplanma alt aamada salanr. Birincisi mteri gereksinmeleri ve srecin amalarnn belirleme, ikincisi mevcut sreci lme, ncs mevcut sreci analiz etme, drdncs rnek edinmeye gitme, beincisi srecin yeniden tasarm, altncs yeni sreci uygulama aamalardr. Yeniden yaplanmada baar faktrleri arasnda vizyon geniletmek; vizyon gelitirilmesi iin strateji gelitirilmesi, st ynetimin liderlii, deiime nem verilmesi, danmanlardan yararlanlmas, mteriyi nemsemek ve ekip almasna balamak saylabilir. Yeniden yaplanma hareketi fonksiyonel

blmlerle deil, ekiplerle baarlr. Bu ekiplerde st ynetim tarafndan atanacak ynetici ile proje yneticileri grev yapar. YENDEN YAPILANMA KAVRAMI rgtlenmeden nce planlamann baarl bir ekilde yaplmas gerekir. yi bir plan rgtn baarsnda temel faktrdr. rgtleme ise baz aamalarn baarl bir ekilde geilmesine baldr. Bunlar yaplarak ilerin belirlenmesi, ileri yaplacak bireylerin seilmesi ve atanmas, ara, gere ve vastalarn salanmas ve gerekli yetkilerin verilmesi ile olur. rgt iine devam ederken bir zaman sonra baz koullarn deimesi nedeniyle rgt eski baarsn devam ettiremez duruma debilir. rgtn i ve d faktrlerin etkisi altnda kalmas rgtn almasn iki ynl (olumlu veya olumsuz) etkileyebilir. Bu evresel etkileri aadaki ekilde grelim:

Durumsallk yaklam, ynetimin evrenselliini kabul etmemekte ve her zaman btn faaliyetleri ynetmek iin klasiklerin ileri srd tek bir en iyi yol olmadn belirtmektedir. Durumsallk yaklamna gre etkin bir rgt; gcne ve evre koullarna baldr. Etkin bir rgtn, gc ve evre koullar deitike rgt yapsnda deiiklik yapmas gerekir. rgt yapsnda ne tr deiiklikler yaplabilir? Yaplabilecek deiikliklerden hangisi yeniden yaplanma olarak ele alnabilir? rgt yapsnda deiiklik ekilde yaplabilir: rgtte baz blmlerin deitirilmesi veya yeni bir blm almas vb. yollarla yapsal olmayan deimeler salamak. rgtte daha kalc deiiklikler yapmak ve rgt yeni bir tasarma ulatrmak iin deiiklikler yapmak. rgt dikkate almayp bugn iletme kurulsayd nasl bir rgt tasarlayacamz ortaya koyarak tamamen farkl bir yap gelitirmek. Bu deiime yeniden yaplanma (reengineering) diyoruz. Yeniden yaplanma srecinin her iletmeye baar getirebilecei dnlebilir mi? Yeniden yaplanma son yllarda zellikle ABD'de balam ve birok lkede uygulamaya konulmutur. Sadece ABD'de deil Avrupa'da da iletmeler tarafndan benimsendi ancak yeniden yaplanmann sihirli bir ilem olarak dnlmesi de sakncaldr. Dier bir deyile uyguland her iletmede baarl sonular yaratacan dnmek yanltc sonular getirebilir. lkemize daha sonralar gelen bu yeni yntem baarl sonular getirdi ve iletmenin bir blm tarafndan ve lkemizde faaliyet gsteren okuluslu iletmelerin ubelerinde uyguland. Yeniden Yaplanmann Tanm Trkede yeniden yaplanma reengineering, batan tasarlama, beyaz sayfa ama olarak kullanlabilmektedir. Konuya deiik alardan bakan tanmlarda ortak zellik yeniden yaplanmaya yeni bir bak as getirmesi ve kkl bir deiimi ortaya koymasdr. Bu tanmlardan bazlarn grelim: Yeniden yaplanma; maliyet, kalite, hizmet ve hz gibi ada performans ller salamak iin temelde yeniden dnmek ve kkl yeniden tasarm faaliyetine girmektir. Yeniden yaplanma; uygulama olarak i sreleri, teknik ve sosyal sistemin yeniden dzenlenmesi ile dntrmenin salanmasdr. Yeniden yaplanma; zamandan, maliyetten ve servisten kazanmak amacyla srelerin kkl bir ekilde yeniden tasarlanmasdr. Yeniden yaplanma; mteriler nezdinde iletmenin rettii mal ve hizmetlerin saygnln artrmak, kalite, maliyet ve uzman konularnda kkl gelimeler salayabilmek iin; iletmenin organizasyon yaps, kullanlan tm sreler ve bunlar destekleyen bilgi ak sistemlerinin hep birlikte yeniden yaplandrlmasdr. Yeniden yaplanma; basit olarak iletmeye hibir katks olmayan retim sreleri ile iletme faaliyetlerini analiz etmek ve yeniden dzenlemek iin yaplan faaliyettir. Yeniden yaplanma; stratejik nemi olan ve katma deer yaratan iletme srelerinin ve bunlarn dayand tm sistemlerin politikalarn ve rgtsel yapnn verimliliini artracak ve i aknda dengeyi salayacak ekilde kkten ve hzl bir biimde yeniden tasarlanmasdr.

 Yeniden yaplanma; hzla deien dnya koullar nda iletmenin faaliyetlerinin ksa, orta ve uzun vadede hangi yne gittiinin deerlendirilmesi, ileriye dnk vizyon gelitirilmesi, bu vizyona gre yeni gelime stratejilerini belirleyecek fonksiyonel yap ve rgtn yeniden dzenlenmesidir. Yeniden yaplanma; kkl olarak yeniden tasarlanm iletme srelerine bilgi teknolojisinin kullanlmasdr. Yeniden Yaplanmada Temel Faktrler Yeniden yaplanmada drt nemli kavramdan hareket eden Hammer ve Champy bu kavramlar aklamlardr: Temelden Yeniden Dnme Yeniden yaplanmay uygularken iletmeler ve bunlarn nasl ilediine ilikin temel sorular sorulmaldr: Yaptmz ileri neden yapyoruz? ve Neden bu ekilde yapyoruz? Bu temel sorularn sorulmas yneticilerin ileri yrtme biimlerinin altnda yatan sze dklmemi kural ve varsaymlar gzden geirmeye zorluyor. ounlukla da bu kurallarn ad, hatal ve uygunsuz olduklar grlyor. Kkl Tasarm Kkl tasarm kavram ilerin temeline inmek anlamna gelir. lerin grlmesinde yzeysel deiiklikleri deil, mevcut yntemlerin ortadan kaldrlmasn ifade eder. Toplam kalite ynetiminden byk lde ayrlan yeniden yaplanma iletmede mevcut olan tm yap ve ilikiler ile i grme sistemlerini yok saymak sz konusudur. Yeniden yaplanma ilerin gelitirilmesi veya iyiletirilmesi deil, iin yeniden icat edilmesidir. Sre Hammer ve Champy'nin tanmlarnda en nemli szck olmasna karn, irket yneticilerinin ouna en byk sorunlar kartmaktadr. adamlarnn ou sre odakl olmay beceremez. arpc Sonular Yeniden yaplanma; performansta marjinal ya da aamal gelitirmeler yapmak deil, performansta nemli sramalar gelitirmek demektir. Byk bir aama yapmak iin bavurulan bir yoldur. Eer bir iletme olmas gereken yerden %10 orannda geriyse, maliyeti %10 orannda yksekse o iletmenin yeniden yaplandrmaya ihtiyac yoktur. Hammer ve Champy deneyimlerinde tr iletmeden sz etmektedir. Bunlar aadaki ekilde gryorsunuz.

YENDEN YAPILANMANIN LKELER

Yeniden yaplanma uzun zaman alan, geni apta insan ve fiziki kaynaklar ayrmay gerektiren zor bir itir. Baarya ulamas iin baz ilkelerden hareket etmek gerekir. Ak Bir Stratejik Vizyon Yneticiler gnlk ilerle uraan ve sorun zme faaliyetleriyle uraan bir yapda olurlarsa baar salayamazlar. Yeniden yaplanmada geni bir stratejik vizyon veya yapsal sistem dncesinin varl gereklidir. Bazen yeniden yaplanma ile ilgilenen yneticiler bile stratejik dnceye sebep olmayabilirler. Stratejik vizyon kolayca salanacak bir unsur deildir. Mteri Odakl Olmak Yeniden yaplanma; mteri tatmininin temel faktr olduu rekabet koullarnda mteriyi temel alan bir yaklama sahip olmaldr. Bunu yaparken baz nemli noktalara eilmek ve bunlar temel veri olarak almak gerekir: D mteriler veya dier bir deyile son kullanclar dikkatle izlenmeli ve ihtiyalar ile iletmenin rettii mallardan beklentileri aratrlmaldr. Mteriler iin yaratlan deerin en yksek seviyede olmas salanmaldr. D mteriler kadar i mteriler de dikkate alnmaldr. mteri tatmini salanmad taktirde d mterilere ynelmek gibi bir sorun ortaya kabilir. Mterilerle yakn ilikiler kurulabilecek noktalar belirlenmeli ve mteri ve mteri temsilcileriyle yakn iliki kurulmaldr. retilen mallar ile hizmetlerden tatmin olmayan mteri incelenmeli ve mteri ikayetleri en aza indirilmelidir. zellikle dayankl tketim mallarnda garanti srelerini iyi bir ekilde belirlemek gerekir. rnek olarak, buzdolab retiminde rakipler yl garanti verirken iletmenin bir yl garanti vermesi mterinin rakiplere kaymasna neden olabilir. yi mal satmak yeterli deildir baarl bir servis a kurmak gerekir. Mterilerin verdikleri para karlnda bekledikleri kaliteyi karlamak ve bunun ilerisine gemek gerekir. rgtsel renmeyi Srekli Klmak rgtsel renmeyi srekli hale getirerek iyi bir alma ortam yaratmak gerekir. Bu ilkeye uyulmakta insanlarn daha sk almalar salanmakta bu durum bir ie yaramaktadr. Gerekte yaplmas gereken i renen rgt haline gelmek ve i hayatnn kalitesini ykseltmektir. Yatay Yap zerinde Younlamak rgtte dikey yapdan ok yatay yap zerinde younlalmaldr. Bylelikle ynetim bilgi sistemi daha iyi uygulanabilir. Ancak son yllarda esnek a veya proje temelli rgtler yaygnlamakta ve dikey veya yatay yapya gitmek nemini kaybetmektedir. almalar Glendirmek rgtte alan her bireyi yetkili hale getirerek onlarn yaptklar iden tatmin olmalarn ve rgte sahip kmalarn salamak mmkn olur. rgtsel Deiimi Salamak rgt iinde sreleri deitirmek yeterli deildir. Ayn zamanda rgt yapsnn da srelerle uyum salayacak hale getirilmesi gereklidir. Burada yaplacak en nemli i, temel sreleri en aza indirmek ve mteriye en iyi hizmeti salayacak sreleri gelitirmek gerekir. rnek olarak temel srelerin baarl olmas, mteriye mallarn zamannda teslim edilememesi durumunda bir anlam ifade etmeyecektir. Yeniden Yaplanmada Yeniliki Olmak Srelerin ve rgt yaps yeterli olsayd yeniden yaplanmaya gerek kalmazd. Sreleri yok varsayp yerine yaratc dnceye dayanan sreler ortaya koymak gerekir. Gnmz rgtlerinde ok sayda ve zellikte sorunlar kmakta, bunlarn zm yaratclk gerektirmektedir. YENDEN YAPILANMADA AAMALAR Yeniden yaplanma faaliyeti birden baarlacak bir i deildir. Disiplinli ve adm adm baarlan bir idir. Birok iletme baar veya baarszlk elde etmitir. Bunda uygulamadan elde edilen sre yeniden yaplanmas alt adam incelemekte yarar vardr. Adm 1.Mteri gereksinmeleri ve srecin belirlenmesi: Bir srecin mterisi iletme iinden veya dardan olabilir. Dier bir deyile i mteri veya d mteri olabilir. Mteri isteklerinin ne olduu ve ilgili srecin mteri ihtiyalarn ne derecede salad ortaya konur. Adm 2.Mevcut sreci lmek: Pek ok iletmenin performansnn dnde, gerek sorunlara zm bulmak yerine etkin olmayan faaliyetler iin geerli zmlerin bulunmas sz konusudur. Burada yaplacak i mevcut durumun ortaya konmasdr. Adm 3. Mevcut sreci analiz etmek ve gerekli dzenlemelerin yaplmas: Yeniden yaplanma faaliyetlerinin yrtlmesiyle bir elikiyle kartrlr. Srete hzl dzenlemeler mi yaplmal yoksa sre batan aa deitirilmeli mi? Adm 4.rnek edinmeye gitme: En iyi srelere rakip iletmelerin srelerinin alnmas ve uyumlatrlmasnn salanmas. Adm 5.Srecin yeniden tasarlanmas:

 Adm 6.Yeniden yaplanma srecinin ortaya konmas: En zor aama olan bu son aama daha nceki aamalar baarl bir ekilde yaplmsa sorun kmayabilir.

YENDEN YAPILANMANIN BOYUTLARI Yeniden yaplanma byk bir deiim demektir. Deiim ise ok istenmesine ramen kimsenin kendi iinde olmasn arzu etmedii bir durumdur. Her deiim insanlar iin bir risk ve stres faktrdr. Yeniden yaplanma sonunda bir ynetici daha pasif bir greve atanabilecei gibi iini de kaybedebilir. nceleri yeniden yaplanmaya sert bir gei yaplyordu, bu durum ile yneticilerin baarl bir yeniden yaplanma faaliyetinin neler getireceini kestirememeleri gibi bir sonu douruyordu. Bugn ise iletme birimleri, blmler ve ksmlarla ilgili srelerde yeniden yaplanmaya yumuak bir gei yaplmaktadr. Bu geite zorluk yeniden yaplanmann ok sorunu birlikte getirmesi ve atma ortamn yaratmasdr. kademede dokuz boyut sz konusu olur. Bunlar aadaki ekilde grlmektedir.

Daha Somut Deimesi Kolay Boyutlar Fiziki teknik boyutlar: Bunlardan birincisi sre yapsdr. Sre yaps iletme sreleri, politikalar, uygulamalar olarak dnlebilirler. Sre yaps iin ne, ne zaman ve nasl olduunu belirtir. kincisi teknoloji yapsdr. Teknolojinin nemi ve tasarmn, retimin nne gemesi teknoloji yapsn en nemli duruma getirmitir ve bu sreci iletiim a ve bilgisayar sistemleri geni apta desteklemektedir. Teknolojinin yararl olmas i srelerine yararl hale getirilmesine baldr. ncs rgt yapsdr. rgt denilince iler, ileri yrtecek insanlar, aralar akla gelir. Ayrca i ilikileri, i tanmlar, grup ilikileri yer alr. Alt yap boyutlar: Bunlardan birincisi dl yapsdr. alanlarn gdlenmesinde nemli olan dl sistemi eitli ekillerde rgtlerde uygulanabilir. Bunlar biimsel veya biimsel olmayan yapda ele alnabilir. Ayrca parasal bir katk salanan dller veya baar belgesi biiminde olabilir. kincisi lm sistemleridir. Bu sistemler elde edilen sonularn rakamlara dklen soyut bilgiler ierir. Bu bilgiler ile yneticiler, dzeltici tedbirleri alabilirler. Ancak lm sonular ok fazla veya ihtiyac karlamaktan uzak olursa yneticilere yarar olmayabilir. ncs ynetim usulleridir. alanlarn ileriyle ilgili yetkilendirilmesi veya aksinin yaplmas, alanlarn bireysel geliiminin desteklenmesi

veya desteklenmemesi gibi konular sz konusudur. Dier yandan yeniden yaplanmadan sonraki dnem iin bireylerin hazrlanmas da nemlidir. Deimesi Daha Zor Daha Az Somut Boyutllar Deer boyutlar: Bunlardan birincisi rgtsel kltrdr. rgt kltr biimsel yapda yer almayan zamanla kazanlan deerlerdir. Bunlar iinde hikayeler, kahramanlar, semboller yer alr. rgt kltr deiebilir ancak deimesi uzun zaman alr. rnek olarak Ray Kroc'un McDonalds'ta koyduu kurallar yllarca devam etti. Ancak son yllarda rekabetteki basklar nedeniyle bazlarndan vazgeildi. kincisi, politik gtr. rgtlerde kurucularn ve tepe ynetiminin gelitirdii g dengesi vardr, yeniden yaplanma ile g dengesi baz kar gruplarnn istemedii biimde deiebilir. Blmlerde younlaan yetki, ekiplere veya proje gruplarna verilir, bylece g dengesi deiir. ncs inan sistemidir. alanlar ister tepe ynetiminde olsunlar, isterlerse orta veya alt kademede olsunlar kendi inan sistemlerini ie yanstrlar. Ak olma, phecilik, ibirliine girme skl, esneklik gibi bireysel zellikler alanlarn i grme biiminde etkili olur. YENDEN YAPILANMADA BAARI FAKTRLER Yeniden yaplanma Hammer ve Champy tarafndan ortaya atlm byk bir aama olarak kabul edilmitir. Ancak yaptklar aratrma sonunda baarl iletmeleri ortaya koymular; ancak bunlarn yannda birok baarszlk hikayeleri olduunu belirtmektedirler. Baarya ulamak baz temel dncelerin ve yapsal deiimin salanmas ile mmkndr. Baar faktrlerini incelemek yararl olacaktr: Yeniden yaplanmada vizyon geniletilmeli ve paylalmaldr: Deiim ama konusunda iletiim salanmal, alanlarn deiime katlmas salanmaldr. stediiniz kadar etkin bir teknik kullannz eer alanlar amalardan, vizyon ve ortak dnceden yoksun ise baar salanamaz. Vizyonun gelitirilmesi iin strateji belirlemek gerekir: Btn sreler iletme iin stratejik ve gerek anlamda deer kazandran sreler olmayabilir. Yeniden yaplanma faaliyeti, katma deer kazandracak srelere ynelmelidir. Stratejik sreler iletmenin temel tanmnda ortaya konarak katk salamayan srelerin kaldrlmas gerekir. letmenin faaliyetlerinde srelerin ok olmasna karn belki be ile on arasnda olan sreler yaamsal neme sahiptir. st ynetimin liderlii: st ynetim iletmenin en yetkili ve etkili kademesi olarak yeniden yaplanmaya inanmal, gerek anlamda yardmc olmaldr. Yeniden yaplanma uzun dnemli aba gerektiren ve yksek maliyetler getiren bir itir. st ynetimin dolaysz yardm gereklidir ve sorumluluu stne almaldr. n cephe elemanlar bylesine nemli bir ii stlenip yrtecek durumda deillerdir. ncelikle tm sreleri kendi dar uzmanlk alanlarnn tesinde bandan sonuna kadar grmek iin gereken bak asndan yoksundurlar. Bu adan st yneticilerin yetenekleri ve istekleri bu konuda baarnn anahtar olacaktr. rnek olarak bir iletmenin genel mdr zamannn %25-50'sini yeniden yaplanmaya ayrmal ve baz aamalarda %50'nin zerinde bir zaman yeniden yaplanmaya ayrmaldr. st yneticinin nemli bir basamakta olmas yannda byk bir projeyi yrtecek vizyon ve yeteneklere sahip olmas gerekir. Yeniden Yaplanma Yeniden Dnmektir: Yeniden yaplanma bir anlamda rgt eskisinden tamamen farkl bir yap iinde oluturduumuz iin btn insanlarn yeniden dnmeleri, yaratclk kavramna sahip olmalar gerekir. Baar Temel Deiimin Ynetilmesine Baldr: Bunu salamak hisler, davranlar, deerler ve ak grl olmak gibi bireysel yeteneklere baldr. Teknikler, yenilikler ve bilgi teknolojileri yaplacak kavramsal deiim iin bir aratr. Yeniden Yaplanmada Danmanlardan Yararlanmaldr: letme ii kaynaklardan yararlanmak ok nemlidir ancak iletmeyi dardan ve tarafsz adan grebilecek danman veya danman iletmelere ihtiya vardr. Yeniden yaplanma ok kapsaml ve rgt beyaz bir sayfa aarak yeniden yaplandrmas olduundan iletme dndan danman iletmeleri yardma armas uygun olabilir ve daha arpc katklar salayabilir. Ancak danmanlardan yararlanmak iki ynl ilikidir. Bir yanda yeniden yaplanmay salamak isteyen iletme, dier yanda bilgi ve tecrbeleri ile teknikleri belli bir karlkla iletmeye kazandrmak isteyen bir danmanlk iletmesi vardr. letmenin st ynetimi danman iletmenin baars iin her trl alt yapy hazrlarken danmanlk iletmesi byk aba harcamaldr. Yeniden yaplanma uzun zamanda baarlacak bir i olduundan her iki tarafn da abuk olmas gerekir. Yeniden Yaplanma Faaliyetlerinde Her Blm Yer Almaldr: Yeniden yaplanma faaliyeti gerekletirilirken her blmn temsilcilerinin yer alaca ve bylelikle her blmn temsil edilecei bir ortam yaratlr. Yeniden yaplanma apraz fonksiyonlu ve ok fonksiyonlu olarak yerine getirilir. Yeniden Yaplanmada Mteriler: Yeniden yaplanmada d paydalarn en nemlisi olan mteriler ve istekleri dikkate alnmaldr. Mteriler ziyaret edilerek istekleri dikkate alnmaldr. Yeniden Yaplanmada Ekipler: Yeniden yaplanmada ekipler kurarak iletmeyi ve alanlar yeni sisteme uyumlatrmak gerekir. Ekipler eidi ne olursa olsun yararl olacaktr. YENDEN YAPILANMADA EKPLER Yeniden yaplanma baz admlarn gereklemesi ile salanr. Bu admlarn salanmas ve hedefe ulama ekiplerle gerekleir. Ekiplerin kurulmasnn temel nedeni proje yapsnn nemli olmas ve fonksiyonel yap ile yeniden yaplanmann salanamamasdr. Ekipler iletmenin geleceini

ekillendirecek gruplar olmas nedeniyle iyi bir ekilde seilmesi gerekir. Ekiplerin yapt iler btn iletmeyi ilgilendirdiinden deiik blmlerden ye seilmesi, dier bir deyile apraz fonksiyonlu bir yapda olmas gerekir. lk aamada az saydan oluan bir ekip yeniden yaplanma konusunda almalara balar. Bu ekip yeniden yaplanmaya olan ihtiyac belirler ve yaplmas gerekenleri belirler. Yeniden yaplanma srecinde dier bir deyile tasarm, planlamann belirlenmesinde ekip geniletilir. Ekip ynetiminden istenilen sonularn elde edilebilmesi iin sonularla birlikte yaayacak olan elemanlardan olumas gerekir. Ayrca ekipte almaya zorunlu olan ve enerjik elemanlara ihtiya sz konusudur. Yeniden yaplanma ekiplerinde alanlar iinde deiik grevleri yapan elemanlar sz konusudur. Yeniden Yaplanma Ekiplerinde Grev Yapan Yneticiler ve Yaptklar ler Yeniden yaplanmada grev yapan yneticiler ve yaptklar iler farkldr. Ekip yeleri birbirinden farkl grevleri yaparlar ve yeniden yaplanmaya katklar farkldr.

Yeniden Yaplanmaya Destek Olan st Ynetim Temsilcisi Yeniden yaplanmada destek grevi gren ynetici maddi olduu kadar, maddi olmayan konularda destek olan ve rgt ynn temsil eden kiidir. Yeniden yaplanmada ilk aamada dikey yapdan destek salanmaldr. Ekibin baarsnda nemli olan st ynetim eleman veya grubudur. Yeniden yaplanmada st ynetim bir yneticiyi ekipte grevlendirir. Bu yneticinin grevi genel mdr yardmcs veya ynetim kurulu bakan yardmcs olabilir. Bu yneticinin nemli konumu ayn zamanda st ynetimin bir eleman olmas ve yeniden yaplanma ekibinin ynetici olmasdr. Yandaki ekilde bu durum grlmektedir. ekilde grld gibi grevlendirilmi st ynetim eleman ayn zamanda yeniden yaplanma ekibinin yneticisidir. Yeniden yaplanmann baarsn salamak zere atlacak admlar belirlemek ve faaliyetleri bir takvime balamaktr. Proje Yneticisi Ekibin baars liderlik biimine baldr. Buradaki liderlik kavram ynetim kademelerindeki liderlikten ok farkldr. Bu adan rgtn iinden olmas ve rgt yeleri tarafndan kabul gren bir kii olmas gerekir. Proje Yneticisinin Grevleri unlardr Projenin baarya ulamasn salamak Uzun dnem ihtiyalar ile proje hedefleri arasnda denge kurmak Projenin st ynetim kademelerinde en nemli proje olduu fikrini ekip yelerine sk sk hatrlatmak Ekiplerdeki eitli kar gruplar arasnda anlama salanacak bir ortam yaratmak Proje Grup Liderleri Bunlar karar vermek durumunda yetkili olan kiilerdir. Bunlarn says genelde 320 aras olmaktadr. Her grup lideri yeniden yaplanmadan etkilenen rgt kademesinden olmaldr. Proje Grup Liderinin Grevleri Ekipte her trl ide yer almak ve karar alc rol oynamak rgtteki yeniden yaplanmay gerekletirmek iin aba harcamak rgt iinden gelecek tepkileri en aza indirmek iin aba harcamak Yeniden yaplanmadaki planlama, tasarm ve denetleme grevini yrtmek.

KRZ YNETM -15

GR Kriz kavram gnlk hayatmzda bile ska duyulan bir konu olmutur. Kriz iletme biliminde bir sorun olduunu belirten bir olaydr. Genel olarak finansal kriz gndeme gelmekte ve zmlerde finansal olmaktadr. Kriz genel anlamda dengesiz bir durumdur. Krizin nedenlerini ikiye ayrmak yararl olacaktr. Birincisi iletme d faktrlerdir. Bunlar arasnda ekonomik faktrler, hukuki ve politik dzenlemeler, teknolojik gelimeler, sosyokltrel faktrlerdeki deimeler, rekabet koullarndaki deimeler, doal felaketler saylabilir. kincisi iletme ii faktrlerdir. Bunlar tepe ynetiminin yetersizlii, iletme yapsndan kaynaklanan sorunlar, iletmenin tarihi geliimi ve tecrbeler ve iletmenin hayat seyridir. Krizin aamalar arasnda srasyla krizin oluma aamas, hareketsizlik ve krizi yalanlama, hatal karar ve faaliyetler, krize girme aamas ve dalma aamasndan oluur. Kriz ynetimi riski azaltmak iin ksa ve uzun dnem almalarla krize hazrlkl olmaktr.

KRZ KAVRAMI Kriz kavram genelde insanlar rahatsz eden ve nemli bir sorunun ortaya ktn belirten bir olay gibi grlmektedir. Bir adan olumsuz ve olaand bir durumu belirtir. letmelerin krize girdii, krizden kurtulduu veya kriz sonucunda iflas ettiinden sz ederiz. letmelerin saysz nedenlerden krize girdiini bildiimiz iin kriz eitlerini tek tek saymak mmkn deildir. eitli gruplar (yneticiler, danmanlar ve aratrclar) geleneksel olarak finansal krizden sz etmektedir. Ancak kriz ynetimine gereken nem verilmemitir. letmeler toplumun ihtiya duyduu mal ve hizmetleri retirler ve pazarlar ve sonunda iletmenin devamn salayarak kar elde ederler. letmenin devamlln salayabilmesi ve evreye uyum gstermesi ve eitli payda gruplarn tatmin etmesi gereklidir. letmede baar sz konusu ise sorun yoktur ancak baz dnemlerde iletmeler istedii sonulara ulaamaz. leride greceimiz i ve d nedenlerle elde ettii sonular tatmin edici olmayabilir. Bu durum tehlikenin sz konusu olduunu dier bir deyile krizin yaklatn gstermektedir. Krizin Tanm Kriz kolayca tanmlanabilecek bir kavram deildir. Bunlardan bazlarn grelim: Kriz genel anlamda dengesiz bir durumdur. Hermann'a gre kriz, rgtn yksek ncelikli hedeflerini tehdit eden; krizi nlemek iin zamann snrl olduu; ortaya ktnda, karar vericileri hayrete dren, bu nedenle yksek oranda stres yaratan durumdur. Kriz, iletmenin i ve d evredeki ani deimelere kendini hazrlayamamas sonucunda ortaya kan bir durumdur. Kriz, bir sistemin tmn etkileyen, sistemin znde, kiisel hislerinde, temel grlerinde korku ve karklk yaratan durumlar olarak tanmlanmtr. letmelerle lgili nemli Krizler letmelerin genellikle neden olduu krizler ile iletmelerin zarara urad eitli krizler lkelerin gndeminde uzun zaman kalmtr. 1. 1979 ylnda Three Miles Island'daki nkleer kaza:Kazada iletme sahipleri milyarlarca dolar harcamak zorunda kaldlar. Ayrca ABD'nin nkleer g endstrisine zarar verdi. 2. 1980'li yllarda lkemizde ortaya kan enerji darboaz sonucu elektrik kstlamalarna gidilmesi retim seviyesinde ve ihracatta byk kayplara neden oldu. 3. 1982 ylnn Ekim aynda bilinmeyen kii veya kiiler tarafndan Tylenol kapslleri siyanrle doldurulmutur. Sekiz kii lm ve Tylenol kapsllerini reten Johnson&Johnson letmesi perakende satclardan mallar geri almak iin 100 milyon dolar harcamtr. 4. 1984 ylnn Aralk aynda tarihteki en byk endstriyel kaza olutu. 40 ton zehirli metil izosiyanat gaz yeraltndaki depolardan Union Carbide letmesi'nin yerleim yerine dald. 3000 kiinin lmne ve 520.000 kiinin zarar grmesine neden oldu. Union Carbide letmesi kaza kurbanlarna ve Hindistan Hkmeti'ne milyarlarca dolar tazminat demek zorunda kald. Ayrca iletme tesislerinin %20'sini satmak zorunda kald. 5. 1985 ylnn Mays-Haziran aylarnda California'da satlan zehirli bakteri tayan peynirler 84 kiinin lmne neden oldu. Kurbanlarn aileleri peynir imalats olan Jalisco Peynir letmesini dava etti ve iletme iflasa zorland. 6. 1986 ylnda eski Sovyetler Birlii'ne ait ernobil Nkleer Santralinde ortaya kan reaktr erimesi 30 kiinin lmne neden oldu. Santralin evresinde yaayan yzlerce, binlerce insan bu olayn kurban oldu. ok miktarda zararl radyasyon 15 komu lkeye yaylarak bu lkelerdeki rnlere, bitkilere ve doal evreye zarar verdi. Bu olay zellikle lkemizin Karadeniz Blgesi'nde zararlara neden oldu ve ay, ttn ve fndk gibi rnler imha edilmiti. 7. 1990 ylnda kan krfez krizi lkemizi zora soktu. Irak ve Kuveyt'e ihracat yapan tamaclk iletmeleri byk zararlara urad. evrenizdeki iletmelerden, son yaanan ekonomik krizde yaadklar sorunlar dnelim. KRZN NEDENLER letmeler eitli nedenlerle krizlerle karlarlar. Kriz nedenlerini nce iki ksmda incelemek gerekir. letme D Faktrler letmenin dolaysz olarak yaratmad ve etkili olamad olaylar sonucunda ortaya kan krizler iletme d faktrlere baldr. letmenin d evresi ok deikendir ve denetlenmesi mmkn olamamaktadr. evrenin srekli deimesi ve sonucunda belirsizlemesi ve belirsizlik altnda ynetim faaliyetlerinin yerine getirilmesi ayrca olaylarn tahmin edilememesi iletmeleri risk altna sokmaktadr. Balca d evre faktrleri unlardr: Ekonomik Faktrler Ekonomik belirsizlikler ve dalgalanmalar iletmelerin faaliyetlerini etkilemektedir. Bunlar bir tabloda grelim: rnlerin az ve talep durumu lkedeki demeler dengesindeki bozulmalar Sermaye piyasalarndaki dalgalanmalar Tketicilerin gelirlerindeki deimeler Enflasyonun artmas. Yabanc iletmelerin lkeye girileri

 Kredi bulmakta zorluklar veya kredi maliyetlerinin ykselmesi Devlet harcamalarnn azaltlmas (Bu durum devletle i yapan iletmeleri ok daha fazla etkiler) Ekonominin klmesi Tablo 15.1: Krize neden olan ekonomik faktrler Ekonomik faktrler btn iletmeleri etkiler. rnek olarak yksek oranda enflasyonun olmas btn iletmeleri etkileyecektir. Ancak iletmelerin altklar sektrdeki etkileri farkl olacaktr. Baz iletmeler ekonomik dalgalanmalardan ok fazla etkilenmeyecek, dierleri ise krize girebileceklerdir. Bir grup iletme ise ekonomik dalgalanmalardan karn nemli lde artrabilecektir. rnek olarak lkemizde uygulamaya konulan ve istikrar paketi olarak sunulan 5 Nisan ekonomik tedbirleri sonucunda dviz zerinden sat yapan gl ihracat faaliyetleri bulunan iletmelere nemli karlar salamtr. Hukuki ve Politik Dzenlemeler letmeler ekonomik olduu kadar hukuki ve politik bir yap iinde faaliyet gstermekte ve her trl hukuki ve politik deimeler iletmeleri etkilemektedir. Hkmetlerin i evresiyle ilgili karacaklar kanunlar ve ynetmelikler iletmeleri dorudan veya dolayl olarak etkilemektedir. Bu etki bazen iletmelere yeni imkanlar sunarken dierlerini krize srkleyebilir. Devletin baz konularda ekonomiye karmas ve dzenlemeler getirmesi kriz yaratan bir etki yaratabilir. Bunlar arasnda yer alanlardan bazlarn sralayalm: 1. Tekellemeyi nleyecek kanunlar devlet kartabilir. Devlet kartellemeye veya gizli anlamalara engel olmak iin nlem alabilir. Trkiye'de faaliyet gsteren uluslararas bir iletmenin lke dndan yksek fiyatla girdi almas nedeniyle Trk Hkmeti sz geen iletmenin bu uygulamadan vazgemesi aksi taktirde lkede faaliyetine son verileceini bildirmiti. ABD'de Microsoftun rekabeti nledii iin mahkeme kararyla iletmenin blnmesi ABD hkmeti tarafndan istenmiti. 2. evrenin korunmas ve atklarn insan salna zarar vermesi sosyal devlet anlay gerei devletin tedbir ald bir konudur. letmelerin artma tesisi kurmas istenmekte, bazen kent dna kmaya zorlamak gibi yaptrmlar getirilmektedir. zellikle zehirli atklar evreye atan iletmeler tedbir almas konusunda zorlanmaktadr. 3. Devlet, yabanc rnler karsnda yerli rnlerin korunmas iin ithalat snrlandrma veya ithalat vergilerini ykseltmek gibi uygulamalara giderek iletmeleri zor durumda brakabilir. Baz durumlarda ise hkmetler yerli mallar satan ve tekelci olan iletmelerin rettii mallar ithal ederek iletmeleri krize srkleyebilecek gce sahiptir. 4. Hkmetler tketicilerin korunmas iin baz tedbirler alabilir. Bunlar arasnda baz faaliyet konular devletletirilebilir. letmelerin standartlara uygun mal satmalar, garantiye uymalar, sat sonras hizmetleri gerekletirmesi istenebilir. Teknolojik Gelimeler nsanlar yenilie ak ve daha kaliteli bir yaam iin aba harcadka iletmeler iin teknoloji en nemli bir konu olmaya devam edecektir. letmeler kullandklar girdiler, retim, yntem ve srelerinde teknolojiyi en az rakipler kadar izlemek zorundadr. letme yneticileri teknolojilerdeki gelimeleri kendi bnyelerine uydurmak zorundadrlar. Dier bir deyile mteriler teknolojiye nasl nem veriyorlarsa iletmelerde teknolojiyi hzl bir ekilde izlemek zorundadrlar. Btn iletmeler teknolojiyi izlemek zorundadr ancak teknoloji youn iletmeler daha fazla teknolojiyi izlemek zorundadrlar. Krizin ortaya knda teknolojik deimelerin hz, deiime uyum sreci nemlidir. Bir endstri alanndaki lke ii ve lke d teknoloji trendi ve teknolojilerin deiim hz dikkate alnmaldr. rnek olarak, mekanik hesap makinelerinde baarl olan Facit teknolojik deiimi grmemezlikten gelmi, Facit yneticileri elektronik hesap makinelerinin ok abuk pazar ele geireceini dnememi ve karl bir iletme zarara uramaya balamtr. Sonuta Facit fabrikalarn Electroluxe satmak zorunda kalmtr. Sosyo-Kltrel Faktrlerdeki Deimeler Toplumun yaps ve dnceleri devaml olarak deimektedir. Bu deiim iletmeleri de deiime zorlamaktadr. Toplumun sahip olduu rf ve adetler, dini inanlar, ahlaki deerler ve toplumun ho karlamad tutum ve davranlar iletmeler iin risk faktrdr. evrecilerin byk bir g oluturduu gnmzde toplumun dncelerinde etkili olunabilmektedir. Hayvanlarn ldrlp krknden manto yaplmasna byk tepkiler ortaya km ve bu durum krk satlarn olumsuz ynde etkilemitir. Sigaraya kar sava kampanyalar medyann yardmyla geni halk kitlelerini etkilemi ve sigara reten iletmeleri zor durumda brakmtr. Rekabet Koullarndaki Deiiklik eitli sektrlerde rakipler olmas iletme yneticilerini iletme dna dikkatlerini evirmelerine ve ayn sektrde alan iletmeleri yakndan izlemelerini gerektirir. letme, rakipleri izlerken yeni pazara giren iletmeler ile ikame mal reten iletmeleri de incelemelidir. leri teknoloji gerektirmeyen ve dk sermaye ile faaliyet gsterilen alanlarda yeni rakiplerin pazara girmesi kolaylar. Rakiplerin Ar-Ge faaliyetleri sonucunda gelitirdii yeni rnlerle pazara girmeleri risk yaratan bir faktrdr. rnek olarak, Alcoa Alminyum letmesi piyasaya elik malzemelerden yaplm rnlerin girmesiyle krize girmitir. Dnyann en byk petrol iletmelerinden olan Exxon, kendi faaliyet konusu dnda bir sektr olan ofis otomasyon sistemlerine girmi ve byk yatrmlar yapm, sonuta iletmeyi 1988 ylnda deerinin altnda satmak durumunda kalmtr.

Doal Felaketler letmenin denetimi altnda olmayan ve tedbir alnmasna karn kriz yaratan doal felaketler arasnda deprem, sel, yangn vb. saylabilir. Byk yangnlar hasar vermekte fabrika ve tesislerin kl olmasna neden olabilmektedir. Deprem de iletmeler iin risk faktrdr. 1991 ylnda lkemizde meydana gelen deprem felaketi Sakarya, Kocaeli ve stanbul'daki iletmelerin bir ksmnn yok olmasna veya bazlarnn byk hasar grmesine neden olmutur. Dier Faktrler Bu faktrler arasnda zayf endstriyel ilikiler olmas grev gibi iletmeyi krize sokabilecek bir durum yaratabilir. rn taklitileri iletmeyi krize sokabilir. Benetton, Lewis ve Wrangler gibi byk iletmelerin geni apta taklit edilmesi eitli lkelerde grlmektedir. Tketici boykotlar iletmeleri krize sokabilir. rnek olarak dnya'nn en nemli gda iletmelerinden biri olan Nestlenin nc Dnya lkeleri'ne bebek mamas pazarlamak iin uygulamaya koyduu youn pazarlama stratejisi iletmeyi bir kriz durumuyla kar karya getirdi. letme i Faktrler Krizin ortaya kmasnda etkili olan faktrler iletmenin i yaps ile ilgilidir. Denetlenemeyen d faktrler yannda iletme iinden gelen deimeler ve yetersizlikler krizlerde daha etkili olmaktadr. Tepe Yneticilerinin Yetersizlii Tepe yneticileri iletmelerde krize girmenin temel nedenlerinden biri olmas ynetim felsefesini uygulayacak yneticilerin krize nem vermemeleridir. Tepe yneticilerinin bilgi ve yeteneklerinin azl yannda ileriyi grme ve gelecekte yaama alkanlnn olmamas ok nemli bir risk faktrdr. Bu riskleri grelim: 1.Yneticiler byk ve gereksiz risklere girmektedirler. Pazara yeni giren iletmeler kuvvetli rakiplerine kar stnlk salayabilmek, baz iletmeler byk karlara ulaabilmek iin gereksiz risklere girmekte, sonuta krizle karlalmaktadr. 2.Baz tepe yneticileri sorunlara klasik yntemlerle yaklamakta zm gelitirememektedirler. 3.Tepe yneticisinin alglamada yetersiz kal krize girmeyi kolaylatrmaktadr. 4.Tepe yneticilerinin kiiliklerinden gelen yetersizlikler kriz yaratabilmektedir. Tahmin etme ve sezgi gc zayf olan st yneticilerin, evrenin aktif ve dinamik yapsndan uzak kalmasna neden olmaktadr. letmenin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar rgtler, zamanla bymenin verdii rahatlkla hareket yeteneini kaybetmeye balar. rgtler belli bir bykle eriip, baarl olduka daha brokratik bir yapya dnr, sonuta evredeki olaylara kar duyarlklar zayflar ve krize hazrlanamazlar, dier bir deyile rgtsel damar sertlii balar. letmenin Tarihi Geliimi ve Tecrbeleri letmeler gemiteki olaylardan ders alrlar ve yaptklar hatalar tekrarlamazlarsa krize hazrlkl olurlar. Her krizin zellii farkl olmasna karn iletmelerin karlatklar krizlerden aldklar dersler ynlendirici olabilir. letmenin Hayat Seyri letmelerin hayat seyri dou, gelime, olgunlama ve gerileme ve k eklinde belirli safhalara ayrlr. letmeler zellikle gerileme aamalarnda krize daha fazla girebilirler. letmeler gelime dneminde ok yatrm yapmak ve yaylmac politikalar uyguladklar zaman kriz ortamna girebilirler. Ayrca bu dnemlerde yksek faizle ok miktarda yabanc sermaye bulma yolunu setiklerinde riskli bir ortama girmeleri nedeniyle krize srklenebilirler. KRZN AAMALARI letmelerin karlatklar krizlerin bir ksm aniden ortaya kar ancak ounluu baz belirtiler gsterir ve adm adm yaklar. Krizin Oluma Aamas Bu aamaya krlk veya gizli kriz aamas da diyebiliriz. Bu aamann zellii henz krizle karlalamamasdr. Bu aamada stratejik aklk sz konusudur. Etkili olmayan ynetim stratejinin hazrlanmasnda olduu kadar uygulanmasnda da hatalara yol aabilir. Baka bir deyile d evrenin srekli deimesi ve karmaklamas yannda ynetimin de baarsz olmas, iletme ile evresi arasnda bir stratejik aklk oluturur. Bu aamada krize yol aabilecek sorunlar aadaki tabloda gryorsunuz. 1.flasa doru gidi 2.Boykotlar 3.Yetki kargaas 4.Skandallar 5.Yeniden yaplanma ihtiyac 6.Sk sk atma ortamna girilmesi 7.Hkmetin iletme ile ilgili aratrma yapmas 8.Kaynaklarn yetersizlii 9.rgtn hantallamas 10.Yeniliklerin yakndan izlenmemesi

Tablo 15.2: letmede kriz belirtileri Hareketsizlik ve Krizi Yalanlama Aamas Bu aama krizin farkna varld, ancak hareketsiz kalnd aamadr. Bu aamada baz sorunlar ortaya kmas szkonusudur. Ancak, nemli zararlar olmad iin hareketsizlik dnemine girilmitir. Hareketsizlik dneminde kendini gsteren sorunlar arasnda satlarn olaand azalmas ve bu azalmann mevsimlik veya geici nedenlerden dolay olmamas, rgtsel yapda ve rgtsel ilikilerde bozulma olmas, i gc devrinin yksek olmas saylabilir. Bu aamada tedbir almada ge kalnmasnn temel nedeni, krizin geici olabilecei ve rgtte huzursuzluk ortam yaratmadan atlatlabilecei dncesine sahip olunmasdr. Dier nemli bir neden ise, rgtsel deiimin salanmas yksek maliyetler getirebilmesidir. Hareketsizlik aamasnda evresel deiiklikler ile ilgili bilgilerin toplanmasnda ve yorumlanmasndaki belirsizlik rgtle ilgili kararlarn alnmasn gletirmektedir. Bu dnemde yneticilerin liderlik zellikleri nemli hale gelir. Baz yneticiler beklemeyi tercih ederler. Dier bir deyile bekle gr politikas uygularlar. Ancak bekleme ou zaman yarar yerine zarar getirir. Hatal Karar ve Faaliyetler Bu aamada krizin denetim altna alnamamas alnacak kararlarn hatal olmasna baldr. Bu aama gerilim yaratan bir durumdur. Tepe ynetimi baardan sorumlu olan grup olarak karar vermede ekingen davranmaktadr. Verilecek kararlar iletmenin sonunu hazrlayabilecektir. Dier yandan verilebilecek kararlar eitli kar gruplarn rahatsz edecektir. En ok grlen uygulama harcamalar azaltmaktr. Kriz dneminde harcamalarn azaltlmas ne gibi olumsuz sonular dourabilir? rgt iinde her blm harcamalarn kslmas nedeniyle i yapamaz hale geleceklerdir. Bunun sonucunda rgt ii atmalar balayacak ve tepe ynetiminin yneticilik yetenekleri tartmaya alacaktr. Bu durumda ise Eer yneticilerimiz yeterli olsalard krizle ilgili tedbirleri kriz srecinin birinci ve ikinci aamalarnda alrlard. ynnde yorumlar yaplmaya balanacaktr. Yneticilerin dikkatlerini younlatrd konularn saysnda azalma grlmesi letme tepe ynetimi duyduu ve inand konularda daha seici duruma gelmesi Hoa gitmeyen tehlike sinyalleri grmemezlikten gelinmesi Yneticiler olumsuz gelimelere kendi kiisel gr ve gemi tecrbelerine gre karlk verilmesi letme st ynetiminin ald stratejik kararlarn saysnda azalmalar grlr. Alnan kararlar daha basit yapda olmas Yneticiler artan otokratik davran biimi grlmesi Daha nce kullanlm yntemler yeni problemleri zmede de tek yol olarak grlmesi Tablo 15.3: Krizde hatal davranlar Kriz Aamas Bu aamada problem zlememise ve deiikliklere uyum salanamamsa kriz durumuyla kar karya gelinmitir. Yanl karar ve faaliyetler bu aamaya gelinmesini hazrlar. Bu dnemde planlama yapmak genelde gereksiz grlmeye ve gnlk faaliyetler nem kazanmaya balar. letme iindeki gerilim alt kademelere doru yaylr. Bylece rgt iklimi bozulur. Herkes ok alr, ancak baar bir trl gereklemez. Ayrca, rgt iinde inan yklmas ile karlalr. Bir yandan zm bulmada yetersizlikler dier yandan zaman basks yneticileri dar boaza iter. letmenin i ve d paydalar durumlarna gre tedbir almak ihtiyac duyarlar. Mteriler aktif veya pasif direnme gsterirken, personel ii yavalatmaya ve i aramaya balar, satclar girdi salamakta ardan alrlar, kredi kurulular daha ar faiz ve deme koullar getirirler. Dalma Aamas (kme Aamas) Son aama olan dalma aamasnda yaplacak iler iyice snrldr ve olduka ge kalnmtr. Bu dnemde btn olumsuzluklar gerekleebilmektedir. Bunlar arasnda mteri ikayetlerinin artmas, lojistik destein zayflamas, pazar paynn nemli lde dmesi, kilit personelin iletmeyi terk etmeye balamalar saylabilir. Bu durumda bile yaplacak baz iler ve alnacak tedbirler sz konusudur. Bunlardan en nemlisi uygun stratejiyi belirlemek ve hzla hareket etmek zm iin en nemli bir adm olarak dnlebilir. KRZ YNETM letmelerin ou krize girmekte ve krizlerin zellikleri farkl olmas ve nedenlerinin birbirine benzememesi yannda ortak zellik krizin tamamen doal bir olay olarak kabul edilmesidir. Krizin ne olduunu bize ne yapacan biliriz, krizi devaml dnrz, fakat ok azmz i iten geinceye kadar krizle ilgili bir aba gsteririz. Krizler eitli ekillerde karmza karlar ve ou srpriz bir ekilde belirir ve kriz ynetimi beklenmedik durumlarda hazrlkl olmak anlamna da gelir. Krizler elemanlarn veya baz rnlerin baarszlklarndan gelebilecei gibi baarl bir iletme de birden krizin iine girebilir. nitenin banda grdmz krizlerden biri olan Ynetim Kurulu Bakan James Burke'nin dneminde Johnson&Johnson'da oluan kriz ok gl Tylenol kapslleri ile ok kiinin lmne neden olmutu. Bu kriz 1982 ve 1986 yllarnda tekrarlanmt. Artk yneticiler kriz gelsin sonra dnelim demek yerine krize hazrlkl olmaktadrlar. Daha ak sylemek gerekirse ne zaman, nerede ve nasl krizle karlaabileceini tepe ynetimi devaml olarak dnmek zorundadr. letme ok iyi koullarda olduu dnemlerde bile kriz gelecekmi gibi krize hazrlkl olmaldr. Krizler iletme iin byk zararlar

verebilecek tehlikeler olduu iin krize hazrlkl olmak, tahminlerde bulunmak ve kriz senaryolar hazrlamak gerekir. Kriz Ynetiminin Tanm Kriz ynetimi ile ilgili tanm vermenin zorluu kriz nedenlerinin ok farkl olmasndan gelmektedir. Ancak eitli tanmlar yaplmaktadr. Bunlar bir tabloda grelim: Kriz ynetimi; beklenmedik durumlara hazr olmal ve kriz gelmeden planlama yapmaldr. Kriz ynetimi; en az emek ve giderle krizi atlatmak iin yaplan almalardr. Kriz ynetimi riski azaltmak iin kriz ve uzun dnem almalarla krize hazrlkl olmaktr. Kriz ynetimi; iletme yneticisinin en * ve denge durumuna ulama abalarn planlamasdr. Kriz ynetimi; iletmenin temel rn ve hizmetlerine, retim srecine, personel ve yneticilerine, d evresine nemsenecek oranda tehlike yaratabilecek krizler konusunda gerekletirilecek bir seri halindeki i bant deerlendirme veya denetimdir. Kriz ynetimi olas bir krizin etkilerini en aza indirmektir. Tablo 15.4: Kriz ynetimi tanmlar Kriz Ynetimi Yaklamlar Kriz nedenleri farkldr, bu durum kriz ynetim yaklamlarnn da farkl olmas sonucunu yaratr. Krizden Kama Yaklam Krizden kama her zaman olmasa bile baz durumlarda mmkndr. Krizden kama alnacak tedbirlerle mmknse olumlu sonular alnabilir. Bunun sonucunda denge durumuna gelinebilir. Yneticilerin karar verme ve tahminlerdeki baars krizin atlatlmasnda nemli bir etken olacaktr. Burada en nemli stratejiler krizi hafifletme ve kanmadr. Krizi nlemek iin baz koullarn dikkate alnmas gerekir. Bunlar tablo halinde grelim: 1. letmenin ihtiyalarn ortaya koymak gerekir. 2. Krizin zel bir durum olduunu anlamak gerekir. 3. Krizde duygusal sezginin nemini anlamak gerekir. 4. Krizin zmnn iletmenin gelecei zerinde nemli etkiler yaratabilecei dnlmelidir. 5. letmenin durumunu ve nereye gittiini anlamak gerekir. 6. Bir yandan sorunlar tanmak dier yandan etkili zmler gelitirilmelidir. Tablo 15.5: Kanma yoluyla krizi nleme Krizi zme Yaklam Krizi zmek iin en nemli nokta sorunu doru analiz etmektir. Karar vermede merkezlemede kanlmas, yetkinin st ynetimden orta ynetime kaydrlmas, i ekipler kurulmas ve d danmanlardan yararlanlmas bylelikle krizi baarya dntrmeyi salamaktr. En nemli i kriz ncesi durumu tahmin etmektir. Krizlerin ou adm adm yaklar ve birok sinyaller verir. Bu sinyalleri zamannda alglamak ve krizin yaklatn kabul etmek ve zm teknikleri gelitirmek gerekir. Ayrca kriz planlar yapmak ynetimin iini kolaylatracaktr. Kriz geldikten sonra krizi doru anlamal ve uygun zmler bulmak iin btn rgt harekete geirilmelidir. Kriz nceden tahmin edilmesine karn zayf zmler retmek zor duruma dmek yannda krizin sunaca frsatlar da karmak demektir.