-INSZ Akarsularn Sumerlerden, eski Msrdan vd. uygarlklardan beri deerlendirilegelmitir.

Trkiyede Seluklu ve Osmanl dnemlerinde de su eitli amalarla kullanlmtr. Doal olarak tarm alanlarn sulamakta kullanlan su, Cumhuriyet dneminde tarm rnlerini kullanan sanayi tesislerinin kurulmas ve gelitirilmesinin temel faktrdr. rnek olarak Trakyada inaatna 1925 ylnda balanan ve 1926da altrlan Alpullu eker Fabrikasnn yer seimi dikkat ekicidir. Fabrika eker pancar ekilecek tarlalarn Ergene Nehrinden sulanabilecei, retilen pancarn da arabalar ve demir yolu ile getirilebilecei yerde kurulmutur. Ergene boyundaki eltik tarm alanlar eski haritalarmzda grlmektedir. Daha sonra Meri Nehri boyuna yaplan sedde ile psala ve Enez ovalar eltik tarmna almtr. Ege ve ukurovada pamuk tarlalarnn sulanmasayd pamuk retimine dayal dokuma sanayimiz kurulabilirmiydi? Giderek yaplan barajlar ve sulama tesisleri ile desteklenen ve gelien sulu tarm alanlar Trk iftisinin retim gcn arttrm, refah dzeyini ykseltmitir. Benzer olay Alakr Barajnn 1971 ylnda bitirilmesi ve Kumluca Ovasnn sulanmas ile gelimitir. Kumluca Ovasnn sulanmas ile elde edilen yksek retim ve gelir, Alakr Vadisi boyunca kuru tarm ve hayvanclk ile geinen kyllerin de ovadaki gelimeyi rnek alp sulu tarm yapmalarna sebep olmutur. Bylece Alakr Havzasndan g durmu, Kumlucann ve kylerinin nfusu 3 misline kmtr. Su akar, Trk bakar sz Trklere hakaret anlamnda kullanlr. Trkler Bakar deildir. Bize bulaanlara syleyecek ataszmz de vardr; Allah akl vermi, fikir ihsan etmemitir. Barajlardan elde edilen elektrik Trkiyenin ucuz ve temiz, mill enerjisidir. Kk sulardaki mevsimlik aklarn uygun lekteki bentlerde toplanmas, yaz mevsiminde sulamada kullanlmas, bu arada da elektrik retiminin salanmas giderek gndeme gelmitir. Bu kk, dere tipi hidroelektrik santrallarnn kurulduklar yerlerdeki doal ekosistemlerin dengesini ve devamlln bozmayacak lekte olmalar gerekmektedir. Devlet rgtlerinin veya yerel ynetimlerin kr amac gdlmeden, kamu yararna yapmalar gereken bu grev ticariletirilmee kalklnca durum deimitir. Ticari bir tesisin kr etmesi gerekir. Kr amac ile kurulacak olan HESlerin planlanmas ve projelendirilmesinde kullanlan bilgiler ve modeller yurt dndan, baka zelliklere sahip havzalarda uygulanan projelerden alnmtr. Yerel zelliklere dayandrlm bilgi, doal ekosistemlerin yaps, dengesi ve devamllnn salanmas, halkn su ihtiyalar, sulu tarm alanlarnn ve retimin devamllnn salanmas iin gerekli bilgi toplanmadan, deerlendirilmeden bir HES planlama/projelendirmesi yaplamaz. Halkn yaama hakk gz ard edilirse, itiraz etme hakk doar. Frtna Deresindeki ticariletirme giriimine aml Hemin halknn itiraz tipik ve tarihi bir rmektir. Ancak, stanbulda toplanan 5. Dnya Su Forumudan (Mart 2009) sonra her derede bir HES serisi kurulmaa kalklm ve 49 yllk izinler verilmitir. Bu izni alan irket dereyi havzas ile birlikte kendi ticari alan saymakta ve orada yaayan halkn suyu kullanmas bir yana, balk tutmasna bile izin vermemektedir. Konunun ok ynl olduuna dikkati ekebilecek tipik yerlerden birisi de Alakr Havzasdr. Alakr Havzas doal zellikleri, ya/ak ilikileri, halkn geinmek iin mcadelesi, yaplan retimin deeri ve Trkiyeye katks ve burada ticari amal bir HES serisinin yapldnda ortaya kabilecek olumsuzluklar analitik bir yntemle incelenip, sunulmutur. Konular bir arada tutabilmek ve okuyucuyu yormamak iin ksa aklamalar yaplm, tablo ve ekillere arlk verilmitir. zellikle halkn evinde, yurdunda yaama hakk ve bu hakkn devamllnn bir kamu gvenlii konusu olarak stn kamu yarar kapsamnda olduuna dikkat ekilmitir. M. Doan Kantarc Erenky/stanbul 10.3.2011

-IIZET Trkiyede ya/ak ilikileri dzenli olmayan derelerimiz; plan modellerine ve projelendirme yntemlerine gre ticari amal nehir tipi hidroelektrik santrallarnn (HES) kurulmasna, hem doal ekosistemleri ve hem de ifti haklarn koruyarak, elektrik retimi yapmalarna uygun deildir. Bunlara tipik bir rnek; Alakr ay Havzasnda yaplmas ngrlen ve birbirinin pei sra sralanm olan HESlerdir. Alakr Havzas karstlam kire talarndan olumutur. Bu derin atlakl kireta arazisine szan sular ddenlere (Karst kaynaklarna) akmaktadr. Yzey ak ile gelen su miktar, aka gemesi gereken ya suyu miktarndan ok azdr. Yzey akna geen su k ve ilkbahar aylarnda oalmakta, yaz aylarnda ok azalmaktadr. Yaz mevsiminde Alakr aynn getirdii su ile Karaaa kaynaklarndan kan su vadi boyunca iftilerin tarlalarnn sulanmasnda kullanlmaktadr. Alakr Havzasndaki halk sulu tarm yapmakta, meyva, sebze, bostan retmekte, rettii rnleri satarak geinmektedir. Alakr Havzasnda retilen tarm rnleri byk ehirlerimize kadar uzanan bir besin zincirini oluturmakta ve ok ynl bir ticari sistemi altrmaktadr. Sulu tarmn gelitirilmesi ile salanan i alan ve gelir Kumluca lesinde nfusun ok hzl artmasna sebep olmutur. Havzadaki kylerin nfusu g etmeyip, yerinde kalm ve yksek bir retim gcne ulamtr. Uygulanmas ngrlen HES projelerine gre; dereden gelen suyun bentte biriktirilmesi, dik yamalarda alacak kanal ile yksek arazide yaplacak bir su havuzuna aktlmas ve havuzdan cebr boru ile drlerek trbin/jeneratr aracl ile elektrik retilmesi planlanmtr. Bent ile havuz/HES arasndaki dere yata susuz kalacaktr. HESler birbirinin ardnca dizilecekler, birinin brakt suyu, dieri kendi havuzuna aktarak kullanacaktr. En stteki bentten Alakr Barajna kadar dere yatana ortalama akn % 10u kadar su (can suyu) braklacaktr. Dere yatann da karstlam arazinin bir paras olduu dnlrse, bu can suyunun da szaca ve derenin kuruyaca anlalr. Yayvan dere yataklarnda can suyu olarak braklan su yataktaki talarn arasnda szan su olacaktr. Dere yatana % 10 can suyu brakmak, doal tatl su ekosistemleri ile dere boyundaki ve takn alanlarndaki yar karasal ekosistemleri yok etmek, derenin suyunun kullanld tarm alanlarn yok etmek, insanlar da ge zorlamak anlamna gelmektedir. Alakr Havzasndaki su geliri tarm alanlarnn sulanmasna ancak yetmektedir. Alakr Havzasna yakn olan Finike, Antalya ve Bk meteoroloji istasyonlarnn lmelerine gre belirgin bir snma / kuraklama sreci yaanmaktadr. Bu srete, zellikle yaz aylarnda ak su yzeyinden buharlama ve potansiyel evapotranspirasyon miktarlar artmtr. Bu deerlere gre sulu tarm alanlarnn sulama suyu ihtiyac giderek artacaktr. Artan su ihtiyacnn karlanmas iin yan derelerde kk bentlerin yaplmas, k yalarnn ve eriyen kar sularnn bu bentlerde biriktirilmesi gerekmektedir. Bu konu kapsaml bir su retimi ve sulu tarm planlamas ile baarlabilir. Yalarn yl iindeki dengesiz dalm yannda, gnlk saanak yalar da aylk toplam ya miktarlarnn nemli blmn oluturmaktadr. Dik yamal vadide orman aalarn keserek, topra amak gnlk saanak yalarla erozyona, gklere sebep olmaktr. Kaz materyallerinin dik yama boyunca dere yatana doru atlmas, derenin tkanmasna sebep olacaktr. Tkanm olan dere k yalarnda gelen suyu boaltamad iin taacak, tarm alanlarn tahrip edecektir. Tahrip edilmi orman alanlarna den saanak yalar sk, sk sellere dnmekte ve tarm alanlarn, yerleim alanlarn basan su, byk zararlara sebep olmaktadr. HES yapm sel olaylarn sklatracaktr. Alakr Havzasndaki doal ekosistemlerin dengesi ve devamll yannda, sulu tarma dayandrlm olan retim dzeninin ve ona bal retim/ticaret/beslenme sisteminin devamllnn salanmas kamu gvenlii ve kamu dzeni bakmndan stn kamu yarar kapsamndadr. Bu doal sistemler ile insan sistemleri dzeninde Alakr aynda 7 tane HES kurmak ve ticari amala iletmek mmkn grnmemektedir.

-IIINDEKLER
NSZ NDEKLER HARTA, KEST, TABLO LSTES EKL LSTES ZET 1.GR 2. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGES NDE ALAKIR HAVZASI 2.1. Bat Akdeniz Yetime Ortam Blgeleri Grubu 2.2. Alakr ay Havzas 2.2.1. Alakr ay Havzasnn snrlar ve yaps 2.2.2. Alakr Havzasnda scaklk, ya ve yksek yalarn durumu 2.2.2.1. Finikede ortalama scaklk, ya ve gnlk yksek yalar (1) Ortalama scaklk (2) Ortalama yalar ve gnlk yksek yalar 2.2.2.2. Antalyada ortalama scaklk, ya, buharlama ve gnlk yksek yalar (1) Ortalama scaklk (2) Ortalama yalar ve gnlk yksek yalar (3) Ak su yzeyinden buharlama ve pet ile get miktarlar 2.2.2.3. Bkte scaklk ile ya ilikileri (1) Ortalama scaklk (2) Ortalama ya miktarlar 2.2.3. Alakr ay Havzasnda anakaya ve toprak zellikleri 2.2.3.1. Jeolojik yap ve topraklarn olutuu anakayalar ile anamateryaller 2.2.3.2.Topraklar 2.2.3.3. Orman topraklarnn geirgenlii ve ana kayann atlak sistemi ile suyu szdrmas 2.2.4. Alakr Havzasnda arazi kullanm, tarm, meyvaclk ve seralar 2.2.4.1. Arazi kullanm 2.2.4.2. Tarm alanlar 2.2.4.3. Tarm rnlerinin havzadaki 28 yerleim alanna dalm 2.2.4.4. Havzadaki sulu tarm alanlarnn sulama suyu ihtiyac 2.2.5. Kumluca merkezi ile beldeleri ve kylerinde nfusun deiimi 2.2.5.1. Kumluca ve evresinde yerleimin tarihi geliimi 2.2.5.2. Kumluca ve kylerinde nfusun deiimi 3. ALAKIR HAVZASINDA NEHR TP HDROELEKTRK SANTRALLARI (HES) 3.1. Alakr Baraj, Alakr HES ile Toak hes 3.2. Alakr Havzasnda HESler ve ak miktar 3.3. Da Alabalnn (Byk Benekli Alabalk-Salmo trutta macrostigma) yaama ortamndaki suyun derinlii ve ak hz ile uyum ilikisi 3.4. dereye braklacak su miktarnn belirlenmesi yntemleri 4. DOAL ST ALANI KONUSU 5. KAMU YARARI VE STN KAMU YARARI DEERLENDRMES 6. SONU 6.1. Alakr Havzasnn zellikleri ile ilgili sonular 6.2. Alakr Havzas ve evresinde ortalama scaklk, yalar ve buharlama ile ilgili sonular 6.3. Alakr Havzasnda tarm, meyvaclk, seraclk ve nfus ile ilgili sonular 6.4. Alakr aynda tatl su ekosistemlerinin devamll ile ilgili sonular 6.5. Alakr ayn su geliri ile ilgili sonular 6.6. Alakr ay Havzasnda sulama suyu ihtiyac ile ilgili sonular 6.7. Alakr Havzasnda yaplmas planlanan nehir tipi hidroelektrik santrallar (HES) 6.8. Doal Sit Alan konusu ile ilgili sonular 6.9. Alakr Havzasndaki halkn su kullanm hakk ve stn kamu yarar ile ilgili sonular KAYNAKLAR

Sayfa nu.
I II III IV V 1 3 3 4 4 14 14 14 15 26 26 26 27 42 42 42 45 45 45 47 48 48 48 48 55 55 55 56 57 57 57 60 67 72 73 75 75 75 76 76 77 77 77 78 78 79

-IV-

HARTALAR HARTA 1. ALAKIR AYI HAVZASI HARTA 2. ALAKIR HAVZASI VE EVRESNDE JEOLOJK YAPI LE TOPRAKLARIN OLUTUU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR HARTA 3. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM YERLER VE YETTRLEN NEML TARIM RNLER HARTA 4. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM YERLER VE YETTRLEN NEML TARIM RNLER VE HAVZADA YAPILMASI NGRLEN HDROELEKTRK SANTRALLARI UYDU GRNTS
UYDU GRNT.

Sayfa nu.
8 46 53 61

KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDALARI

KESTLER KEST 1. KEST 2. KEST 3. KEST 4. TABLOLAR TABLO 1. KUMLUCA-KKL-DBEK ORMANI (BEY DALARI) KESTNDE AA VE ALI TRLERNN RTME ORANLARI TABLO 2.1. KUMLUCA VE GDENEDE (Altnyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARIVE YAI MKTARININ 100 mlik YKSELT ARTIINA GRE DEM TABLO 2.2. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE DENZ ETKS ALTINDAK ARAZDE ORTALAMA YAILAR LE SAANAK YAI MKTARLARI VE ORANLARI TABLO 3. FNKEDE GNLK SAANAK YAILARIN (> 70 mm) 1985-2008 DNEMNDE AYLARA DAILIMI TABLO 4. FNKEDE AYLIK VE YILLIK YAI MKTARLARI (1985-2008 DNEM) TABLO 5. ANTALYADA GNLK (mm/24 saat) SAANAK YAILARIN 1985-2008 DNEMNDEK DURUMU TABLO 6. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAI MKTARLARI (1985-2008) TABLO 7. KUMLUCADA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI TABLO 8. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C) VE AIK SU YZEYNDEN ORTALAMA BUHARLAMA (mm/m)
DEERLERNN DNEMSEL DEM

BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE YKSELT/KLM KUAKLARI LE YRELERDEK YAI VE SICAKLIK LKLER ALAKIR AYI HAVZASI ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE ALAKIR AYI TEKEOVA DAI KEST ALAKIR HAVZASINDA SRKEN DAI-ALAKIR AI-TAHTALI DA KEST

5 8 10 11

7 16 17 20 21 31 32 38-39 40 41 49 50 50 51 52 52 54 58 65 68 68 70

TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C), YAI, AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON (PET) mm/m DEERLERNN DNEMSEL DEM TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , RETM VE DEER TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA RETLEN ALANLAR, RETM VE DEER TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE RETLEN ALANLAR, RETM VE DEER TABLO 13. ALAKIR AYI HAVZASINDAK 28 YERLEM YERNDE YETTRLEN TARIM RNLERNN YETTRMEDEK NEM DERECELERNE GRE SIRALANII VE YETTRME ORANLARI TABLO 14. ALAKIR AYI HAVZASINDAK 28 YERLEM YERNDE 2010 YILI TBARYLE YETTRLEN TARIM
RNLERNN YETTRMEDEK NEM DERECELERNE GRE SIRALANII VE YETTRME ORANLARI

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN 28 YERLEM YERNE SAYI VE ORAN OLARAK DAILIMI TABLO 16. KUMLUCA LES / ALAKIR HAVZASI NFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEM VE
ERKEK / KADIN NFUS SAYILARI/ORANLARI LE HAVZADAK KYLERDEN G OLAYININ NCELENMES

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAA KAYNAKLARINDA YAI/AKI LKS LE KARAA KAYNAKLARINDAK DEBYE GRE HAVZAYA DEN YAI MKTARININ HESABI TABLO 18. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN

YAAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU TABLO 19. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN YAAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERNLNE UYUMU
TABLO 20. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENLK VE YETKNLK ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERNLKLERNE UYUM ORANLARI

-VSayfa nu. 6 12 13 16 17 18 19 20 22 23 24 25 29 30 31 33 34 35 36 37 40 41 43 44 49 49 50 50 54 59 60 63

EKLLER EKL 1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARININ YKSELTYE GRE DEM EKL 2.1. ORMANIN L RTS, ORMAN TOPRAININ GZENEK APLARI,YAI SUYUNU SIZDIRMASI VE KRE TAINDAK ATLAK SSTEMNN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMES EKL 2.2. KRETAI ANAKAYASINDAN OLUMU ORMAN TOPRAINDA YAI SULARININ SIZMASI VE TAHTALI DADA SEDR ORMANLARI EKL 3.1. KUMLUCA VE GDENEDE (Altnyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARI EKL 3.1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE DENZ ETKS ALTINDAK ARAZDE YAILAR VE ORANLARI EKL 4. FNKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM EKL 5. FNKE'DE AYLIK VE YILLIK YAILARIN (mm) DNEMSEL DEM EKL 6. FNKEDE GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI EKL 7.1. FNKEDE EKM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI EKL 7.2. FNKEDE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI EKL 7.3. FNKEDE UBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI EKL 7.4. FNKEDE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI (1985-2008 DNEM) EKL 8. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM EKL 9. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAILARIN DNEMSEL DEM EKL 10. ANTALYADA GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI (1994-2006 DNEMNDE ARTIA DKKAT) EKL 11.1. ANTALYADA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAI VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI EKL 11.2. ANTALYADA XII. VE I. AYDAK TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI EKL 11.3. ANTALYADA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI EKL 11.4. ANTALYADA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI EKL 12. ANTALYA LE FNKEDE 1985-2007 DNEMNDEK GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA GRE DEM EKL 13. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C) VE AIK SU YZEYNDEN ORTALAMA BUHARLAMA (mm/m) DEERLERNN DNEMSEL DEM EKL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C), YAI, AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON (PET) mm/m DEERLERNN DNEMSEL DEM EKL 15.1. BKTE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEERLERNN DNEMSEL DEM EKL 15.2. BKTE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAI TOPLAMLARININ DNEMSEL DEM EKL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI EKL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTNLK, MEYVALIK, SEBZELK VE DER TARIM ALANLARI EKL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA RETM ALANLARI LE ORANLARI EKL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE RETM ALANLARI LE ORANLARI EKL 20. ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN 28 YERLEM YERNE SAYI VE ORAN OLARAK DAILIMI EKL 21. KUMLUCA VE KYLERNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NFUSUN 1975-2007 ARASINDAK DEM EKL 22. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM ALANLARINDA 2000 LE 2007 YILLARINDAK NFUSUN VE ERKEK / KADIN ORANLARININ KARILATIRILMASI EKL 23. EKL 23. BR DEREDE HDRO ELEKTRK SANTRALI KURMAK N NCE DOAL BR SU EKOSSTEM OLAN DERE LE DERENN EVRESNDEK TARIM VE YERLEME ALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU HTYACI LE DERENN BESLED KIYI DENZNDEK CANLILARIN BESN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMASI GEREKR. EKL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPEALAKIR AYITEKEOVA DAI KEST) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKLER EKL 25. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN DERNLNE VE HIZINA UYUMU EKL 26. EKL 26. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENLK VE YETKNLK ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERNLKLERNE UYUM ORANLARI EKL 27. SUYA BALI OLAN DOAL EKOSSTEMLER LE SULU TARIMIN VE BUNDAN GENEN HALKIN YAAMA HAKKI VE DEVAMLILII,
TCARET VD. LEVLER LE TARIM RNLERNDEN BESLENEN NSANLARIN BESLENME / YAAMA HAKKININ DEVAMLILII AISINDAN KAMU YARARI LE STN KAMU YARARI KAPSAMININ KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES

64 69 71 74

-1-

1.GR Alakr ay Havzasndaki sedir ormanlarnda 1982 yaz aylarnda bir sedir aratrmas yapmtm. Kumluca Orman letme Mdr Ruen Karaku Dibek Ormannn alt kesiminde 1100 m ykseltide 3 baraka yaptrmt. almaya katlan 6 rencim barakalardan birinde yatyorlar, birinde yemek yeyip, oturuyorlard. nc baraka mutfakt. A da burada yatyordu. Bir ay sre ile Bey Dalarnn sedir ormanlarnn dik yamalarnda rnek alanlar seip, aalarn ap ve boylarn lp, kestiimiz rnek aalarn gvde analizlerini yaptk. Yardmclarmz Aza Mehmet (Mehmet Okur) ile birka iiydi. iler toprak ukurlarn kazyorlar, Aza Mehmet te boyundan uzun bir motorlu testere ile aalar kesip, iaretlediimiz kesitleri alyordu. l rt, toprak ve yana gre sedir ibre rnekleri ile gvde kesitlerini alyorduk. Arada Gdene Blge efi Mehmet Acar da yardmmza geliyordu. Zor bir almayd. Arazinin sarplndan dolay her gn yklerimizle da trman yapyorduk. Aza Mehmet benimle ayn ylda, ayni ayda ve ayni gnde domutu. snfl ilkokuldan mezundu (Eskiden kylerde 3 snfl ilkokullar vard). Ama ok zeki ve yetenekli bir insand. rencilerimi bu konuda uyarmtm. Biz frsatn bulmu okuyabilmitik. Ama Alakr Mahallelerinin 3 snfl ilkokulundan mezun yetenekli Mehmet ancak ky ihtiyar heyetinde aza olabilmiti. Aza Mehmeti hatrladka; o yllarda Alakr Havzasndaki dan sarplnda alarak, yaylalarnda hayvanclk yaparak, kl adrlarda ul stnde yatarak ekmeklerini kazanmaa, ailelerini geindirmee alan gayretli insanlarmz dnrm. Bu almada Ambar Katran adn verdikleri ok yal bir dev sedir aacn da lmtk. Bu aacn yann 2200 kadar olabileceini hesaplam ve yaynlamtm. Daha sonra (1985te) Avusturyadan Prof. Dr. Hannes Mayeri Ambar Katrana kardm. Ambar Katrann yan nasl hesapladm anlattm. Hesabm ve bulduum ya onaylad. Hannes Mayer Alp Dalarnda ve Trkiye ormanlarnda yllarca aratrmalar yapm olan tecrbeli bir silvikltrc idi. Ekoloji alannda alanlar iin aratrma konular bitmez ve tkenmez. Ancak orman ekolojisi alannda almak arazide lme yapmak ve rnek almakla bitmez. l rt ve toprak analizleri, ibre veya yaprak analizleri, aalarn beslenme byme ilikilerinin ortaya konulabilmesi iin gvde analizleri, ormanlarn tr bileimleri, iklim zellikleri ve bu zelliklerin arazinin yapsna gre deiimleri, yetime ortam karakteristiklerinin belirlenmesi ve bulgularla ilikilendirilmesi iin zaman, gayret ve sabr gerekir. Bey Dalarndaki sedir aratrmalarna baladm 1981den beri 30 yl geti. Bu sre iinde her frsatta Bey Dalarna trmandm ve aratrmalarma devam etmee altm. Biz dalarmzn sakinliinde aratrmalarmz yapmaa alrken birileri de dalarmz, sularmz, insanlarmzn geim kaynaklarn ele geirmee kalkt. Ankarada 1-5.10.1993 tarihinde yaplan Trkiye 1. Ormanclk urasnda Ferruh Atbaolu (Yargtay 20. Hukuk Dairesi Bakan 1991-2004) ormanlarn zelletirilmesi konusundaki bildirisinde yle demiti; Ey ormanclar ve uraya katlanlar; eer ormanlarn zelletirilmesi ynnde bir karar alrsanz, yakn gelecekte dalarmzda yabanc bayraklarn dalgalandn grrsnz. te o zaman Trklk gururunuz, insanlk onurunuz rencide olmazm? Vicdannza hesap verebilirmisiniz? yi dnnz ve ormanlarn Vatan topra olduunu unutmaynz.. Bazlarnn aksi yndeki gayretlerine ramen, bizler hep birlikte bu dncelerle o Ormanclk

-2-

urasnda ormanlarn zelletirilmesi yolunda bir karar kmasn nlemitik. Bu defa dalarmzdaki sularmz ele geirmek ve muslua balamak iin nce Dou Karadeniz Blmnde Frtna Deresi Havzasnda balatlan saldr, ksa zamanda btn lkeye yaygnlat. Tabii olarak Alakr Havzas da bu saldrdan nasibini ald. Nehir tipi hidroelektrik santrallar ile doal ekosistemlerin dengesini bozmadan ve o suyu kullanan insanlarn haklarn gasp etmeden yerel ihtiyalar karlamak iin elektrik retilmesine kimsenin itiraz olamaz. Ancak Frtna Deresinde kurulmak istenen HESin kapsamn ve etkilerini inceleyip, sarp arazideki uygulamalar grdmde; yaplmak istenen HESlerin doal ekosistemlerin dengesini bozmak bir yana, tamam ile yok edeceini kavradm. Nehir tipi HESlerde kullanlan planlama yntemi ve arazideki uygulamalar bizim derelere uymayan bir yntemdir. Bu HES giriimlerinde kullanlan planlama ve uygulamalar; bir su kaynann devamlln salayc ve koruyucu olmayp, o su ekosisteminde yaayan canllar ile suyu kullanan insanlarmz yok edici nitelikte bir soykrmdr. HESlerin yaplmaa kalkld, akarsularn yataklarnn kurutulduu havzalarda yaayan, o su ile tarlasn, bahesini, meyvaln sulayan, rettii ile insanlarmz besleyen, ailesini geindirmee alan insanlarmz. O insanlarmzn, orman aalar, ormanda yaayan hayvanlar, iekler, bcekler, derede yaayan balklar kadar deeri yokmudur? Trkiye Cumhuriyetinin dalar, ormanlar, topraklar, akarsular ve dier kaynaklar ile zenginlikleri bir smrgeye mi aittir? Trkiye bir Hal saldrsna veya buray Dar-l Harb iln edenlerin saldrsna boyun eecekmidir? Trk byle bir saldrya boyun emez. Ama gnlk olaylarn ve geim abalarnn iinde uraan sade insanlarmz bu trl giriimlerin amac ve kapsam hakknda bilgi ve fikir sahibi deillerse. aml Heminliler saldry erken fark etmiler ve ayaa kalkmlard. Ya tekiler? Alakr Havzasndaki 28 yerleim yerinde baheleri, meyvalklar, seralar, hayvanlar ile gecesini gndzne katan sade insanlarmz gelen tehlikenin farkna varabilirlermiydi? Dou Karadeniz Blmnde kyamet kopmaa baladnda Alakr Havzas habersizdi ve sakindi. Olay ksa zamanda duyuldu ve duyuruldu. Ta ocaklar iin balatlm olan direnme, nehir tipi HESleri de kapsamna ald. Elde ettiim bilgileri yllarn birikimi ile derleyip, irdeleyip ve deerlendirmek, vardm sonular ilgililere sunmak gerektii kanaatindeyim. Bey Dalarnda benimle alan yrekli insanlar, onlarn ocuklar ve torunlar birka evlek tarlalarnda, meyvalklarnda, seralarnda alyorlar. rettiklerini Trkiyenin her yanna gnderiyorlar. G etmiyorlar. Yerlerinde alp, geiniyorlar. Bu insanlar o dalarn arasnda tutan Alakr aynn suyudur. Suyu HES trbinine aktmak iin tnele (veya kanala) alrsanz, vadi susuz kalr. nsanlar da retim yapamazlar ve gerler. Burada bir stn kamu yarar deerlendirmesi sz konusudur. stn kamu yarar; (1) Ulusal gvenlik, (2) Kamu gvenlii, (3) Kamu sal konularnda, kamu yararna olan dier ilemlerin veya eylemlerin zerindedir. Alakr Havzasnda yaplmaa kalklan HESleri orada yaayan insanlarmz ge zorlamak giriimi olduunun farkndamsnz? Bu eylem hangi kamu yararna sdrlabilir? Atatrkn dedii gibi; Mevzuu bahis olan eer vatan ise, gerisi teferruattr.

-3-

2. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGES NDE ALAKIR HAVZASI Trkiyenin corafya blgeleri ve blmleri snflandrmasnda Akdeniz Blgesi; (1) Bat Akdeniz Blm, (2) Dou Akdeniz Blm, (3) Gller Blm olmak zere 3 blme ayrtedilmitir. Yetime ortam blgesel snflandrmas daha ayrntldr. Akdeniz Blgesindeki corafya blmleri yetime ortam blgeleri grubu olarak tanmlanm ve iinde farkl yetime ortam blgeleri ayrtedilmitir (Kantarc, M. D. 1983-1990). 2.1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGELER GRUBU Bat Akdeniz Yetime Ortam Blgeleri Grubu batda Dalaman ay vadisinden balayp, douda Anamur Burnu/Tatlsu Nehri vadisine kadar uzanr. Kuzeyde Gller Blgesi ile Anadolu Blgesi ile snrlanr. Bu grup; deniz etkisini alan arazi ile dalarn arasnda kalan arazi ve Akdeniz ard arazisi olmak zere 3 yetime ortam blgesine ayrlmtr. (1) Bat Akdeniz Yetime Ortam Blgesi (Deniz etkisi altndaki arazi), (2) Akdeniz Yetime Ortam Blgesi (Deniz etkisi alamayan arazi) (3) Bat Akdeniz Ard Yetime Ortam Blgesi Bat Akdeniz Yetime Ortam Blgesi Toros Dalarnn bat blmnn Akdenize bakan yamalarn ve bu yamalara gmlm derin akarsu havzalarn kapsamaktadr. Blge genel olarak gneye eimli bir yapdadr. Ancak derin vadilerin dik yamalar gneydou ve dou, gneybat ve bat bakldr. Bu bak farklarndan tr deniz etkisinin aln, ya miktarlar, gnelenme sresi ve iddeti de farkldr. Ykseltiye bal iklim deiiklii ile olumu ykselti/iklim kuaklar iinde bak farklarna bal yetime ortam birimlerini de ayrmak gerekmektedir (Kesit 1). Akdeniz Blgesinde ya ykseltiye bal olarak nce artar, sonra azalmaa balar (ekil 1). Scaklk deerleri ise ykselti arttka her 100 mde 0,5 C kadar azalr (Scaklk farklarn kavrayabilmek iin yeterince lme yoktur). Deniz etkisi altndaki yamalarda iki sis kua oluur. Orta Kzlam kuandaki sis oluumu belirgindir. Bu kuak yalarn da artt kuaktr. Daha yukarda Orta Sedir Kuanda uygun hava hallerinde sis oluur. Orta Sedir Kuanda oluan sis burada iklimin de daha nemlice olmasn salar (Kesit 1). Meteoroloji istasyonlarnn yetersizliini ormanlarn ve dier bitki toplumlarnn tr bileimlerini inceleyerek, ykselti/iklim kuaklarn ve bak farklarna gre iklim zelliklerindeki deiimleri belirlememiz mmkn olmutur (Kesit 1,Tbl.1.).Ancak ormanlarn tahrip edilmesi tr bileimlerinin de bozulmasna sebep olabilmektedir. Ayrca yetime ortamnn anakaya ve toprak zelliklerinin de yeterince deerlendirilmesi gerekmektedir. Btn bunlar da yetmeyebilir. Bu defa aalarn farkl ykselti/iklim kuaklarnda beslenme /byme ilikilerini de aratrmak gerekmektedir. Bey Dalarndaki sedir aratrmalarmzda btn bu incelemeler, analizler ve deerlendirmeler yaplmtr (Bkz. Kantarc, M.D. 1985 ve 2008). Akdeniz Blgesinde Toros Dalar esas itibariyle karstlam kire talarndan olumutur. Kire talar derin atlakl yaplarndan dolay ya sularn yeraltna szdrmakta ve denize ulatrmaktadrlar (Ddenler). Bu sebeple karstik arazide yaan ya ile yzeysel aka geen su miktar arasnda nemli farklar vardr. Ya sularnn topraa szmas ve

-4-

anakayann atlakl yapsna ulamasnda ormanlarn ve orman topraklarnn etkisi ok nemlidir. Akdeniz Blgesinde ormanlarn devamll, topraklarn korumas ve geirgenlik zelliklerini salamas, kire ta anakayasnn atlakl yaps ya/ak dzenini nemle etkilemektedir (ekil 2.1. ve 2.2.). 2.2. ALAKIR AYI HAVZASI 2.2.1. ALAKIR AYI HAVZASININ SINIRLARI VE YAPISI Alakr ay Havzas kuzeyde Gkgedik Tepe, Karatufan Tepe, Bakrl Da ile Yazr Havzasndan ayrlmaktadr. Batda kuzeyden gneye doru; Sava Tmsei Tepe, Eren Tepe (2763 m), Yldrm ukuru Ba, Ziyaret Tepe (2833 m) Kartal Tepe (2640 m), Kuyolu Tepe, Kanlca Tepe, Kzlar Sivrisi (3086 m), Kudret Gl, Sarkaya Yarlar, Sirken Da (1680 m), Kr Tepe (1495 m), Toak Tepe ( 1223 m) ile Havza snrlanmaktadr. Douda kuzeyden gneye doru; Dz Bel, Ala Da, Asar Da, Kepez Da ile akrlar Havzasndan ayrlr. Dou snr Tekeova Da (2164 m), Akkr Tepe (2070 m), Gdene Yaylas, Grece Da, Yangl Tepe, Eren Tepe, Belen, apal Da zerinden Karayz Srtndan denize ular (Harita 1, Uydu Grnts 1, kesit 2). Alakr ay kuzeyden gneye 61,8 km (Ku uuu) olup, Havzann genilii Kartal TepeTeke Ova arasnda 14,4 km, Sirken Da-Gdene Yaylas arasnda 21,6 kmdir (Tahtal Da Alakr Havzasnn dnda kalmaktadr). Alakr Havzas Toros Dalarnn iine dik yamal, dar ve uzun bir vadi olarak gmlm durumdadr (Kesit 3 ve 4). Alakr ay gneyde Salur Da ile Toak Da arasndaki Dere Boazndan geerek Hasky ile Yarba Kynn batsndan Finike Krfezine ular. ayn Dere Boazndan kt yerde yaplm olan Krkgz Kprsnn (Eski Lymra Kprs) kemerli gzleri ayn getirdii materyal ile dolup, tkanmtr. ay eski yatan deitirerek, Dadibi kaynandan kan Gksu aynn yatana girmitir (Harita 1).

-5KEST 1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE YKSELT/KLM KUAKLARI LE YRELERDEK YAI VE SICAKLIK LKLER
KEST YKSELT m 3086 KIZLAR SVRS
SICAKLIK C:

YILLIK DEERLER
ORTALAMA ORTALAMA YAI mm KARLA KAPLI GN SAYISI GNLK EN YKSEK YAI VE AY KLM TP

DRT YAZ AYI DEERLER

ORTALAMA ORTALAMA SICAKLIK C: YAI mm NEM ORANI SAAT 14.00 %

OCAK AYI DEERLER

ORTALAMA ORTALAMA SICAKLIK C: YAI mm NEM ORANI SAAT 14.00 %

> 2500 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900

> 2500

YKSEK KIR (ALP) KUAI

KIR KUAI KIR KUAI 2000-2500 ORMAN ST KIR KUAI

1750-2000 1.1.6. SEDR ST KUAI 1800 1750 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 500-1000 1.2.3. KIZILAM ORTA KUAI 800 700 600 500 400 300 200 100 0 ALT NEM / SS VE YAI KUAI < 100 m 1.2.1. KIYI KUAI ALT KIZILAM KUAI 1.1.2.1. 1.1.2.2.
DALAMAN-KOCA AY-ALAKIR AYI YRES

ST SEDR KUAI ST SEDR KUAI

ORTA SEDR
ORTA SEDR KUAI KUAI ST SS VE YAI KUAI

1500-1750 1.1.5. SEDR ORTA KUAI

(YAKLAIK ASLANKY)

10,4

814

52

XI/56

19,3

98

46

117

71

ST SS KUAI
ALT SEDR KUAI

ALT SEDR KUAI

ST KIZILAM KUAI ST KIZILAM KUAI

1000-1500 1.1.4. KIZILAM- SEDR KUAI 1200-1500 m 1000-1200 m

11,5-12,5 1350-2160 1.1.4.1. SEDR ALT KUAI 1.1.4.2. KIZILAM ST KUAI

2-21

XI/1O2-XII/113

20,7-22,5 67-87

28-45

1,6 - 3,1

154-505 66-78

1.1.3.1. 1.1.3.2. 1.1.3.3 1.2.3.4.

ORTA KIZILAM KUAI

ORTA KIZILAM KUAI ORTA SS VE ORTA SS VE YAI KUAI YAI KUAI

1.1.3.5.

NF KY - GDENE YRES TAHTALI DALARI DOUSU - BK YRES AAI GKDERE-KOVADA YRES KPR AY VADS YRES (1) DOU BAKILI YAMALAR ALT YRES (2) BATI BAKIL YAMALAR ALT YRES BRADI (AYDIN KENT) - KPRL YRES

13,4-14,1 897-1564 568 12,5-14,1 744-1382 16,5 1797

XII/108-185 2 -10

N - N

50 - 85 21,6-23,1 87-183

3,2 - 6,8 2,5 - 3,5

154-432 140-246

90 -100 YN-N-N N

12,0-13,6 1380-2188

40 - 70

1,8 - 7,0

310-505

ALT KIZILM KUAI

KIYI KUAI
KIYI KUAI

100 - 500 1.1.2. KIZILAM ALT KUAI

ANTALYA-ANAMUR YRES

16,0-18,0 900-1250 16,5-18,5 1100-1800

0,1 - 0,2 X,XII,II/87-178 YN-N-N IX,XII,II/94-303 N - N

27 - 60 14 - 84

7,5 - 10,5 9,0 - 10,0

164-293 246-417

ALT SS VE YAI KUAI

1.1.1.1. 1.1.1.2. 1.1.1.3. 1.1.1.4. 1.1.1.5. 1.1.1.6. 1.1.1.7.

MARMARS-EEN YRES KALKAN-FNKE YRES FNKE KUMLUCA YRES KEMER-AKIRLAR YRES ANTALYA YRES MANAVGAT-DEMRTA YRES GAZPAA-ANAMUR YRES

18,0-19,0 20,0 18,6 18,5-19,0 18,0 -19,0 18,0-19,0 19,0-20,0

1000-1250 850-1000 900-1050 1490-1570 900-1100 1000-1300 800-1050

X,XI,XII/375 YN-N-N XII-II/150 YN - N I / 206 N XII / 387 N XI-XII-I/90-332 N I-II / 71-204 N X / 169 YN-N

25,3-26,4 26,4-26,7 25,6 26,6 26,6 25,6-25,7 26,9

22 - 45 15 - 30 17 - 19 28 - 41 28 - 41 30 - 32 18 - 32

42 - 63 42 - 47 50 57 57 56 - 64 54

9,5 - 10,6 10,1-12,6 11,3 10,1-11,3 10,0-10,5 10,5-11,6 11,7

226-280 60 - 76 210-260 280-330 295-337 195-244 210-310 58-62 163-221

50 63 60 63

M.DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

-6EKL 1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARININ YKSELTYE GRE DEM
(amkuyusu Bey Dalarnn kuzey bakl yamalarnda, Aslanky ise Dou Akdeniz Y.O.Blgesinde gney bakda bulunmaktadr. EKL 1. BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE YILLIK ORTALAMA YAIIN YKSELTYE GRE DEM ki istasyon da 1650 m ykseltide olup, ya miktarlar ayndr. Karlatrma yaplabilmesi iin grafikte yer verilmitir.)
1800 1700 1600 1500 1400 1300 943 GKTEPE 1200 AKSEK 1350 1100 1367 CEVZL 895 STLER 1382 KOVADA 900 744 BUCAK 800 700 600 500 400 300 200 100 0 YAI mm 1101 DEMEALTI RENKY 902 GKBK 915 GAZPAA 796 KALKAN 846
KUMLUCA 1046

814 ASLANKY 817 AMKUYUSU

BRADI 2128
1564 NF KY

YKSELT m

1000

GDENE1373 1380 GNDOMU 897 GLCK (ACIPAYAM) 1923 KPRL

1249 UBUKLU (NARLI) 1797 BEKONAK 1395 KARACAREN (MELL) 1039 KASABA 1407 OYMAPINAR 1491 AKIRLAR 1571 KEMER

GEBZ 890 1099 TAAIL 1192 EEN 3

1257 MARMARS

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050 2100 2150 2200 2250
M. DOAN KANTARCI
M. DOAN KANTARCI

890 DEMRE

1288 MANAVGAT

-7-

TABLO 1. KUMLUCA-KKL-DBEK ORMANI (BEY DALARI) KESTNDE AA VE ALI TRLERNN RTME ORANLARI
(KIZILAM KUAINDA ORMANLARIN TAHRP EDLMES SONUCUNDA ORMAN ALTINDAK ALI TRLER GELEREK SIK AKDENZ ALILIINI "SEKUNDER MAK" OLUTURMAKTADIRLAR) RNEK ALANLAR VE BTKLERN RTME ORANLARI (%) 1200 1400 1600 1800 200 400 600 800 1000
1 5 2 20 3 1 20 80 2 80 3 70 1 80 2 80 3 80 1 80 2 80 15 7 4 2 10 30 4 10 15 2 12 30 1 4 1 1 1 4 4 4 1 4 2 4 4 70 15 35 4 15 12 4 4 4 4 15 4 15 12 4 20 20 4 15 12 12 12 4 2 4 4 4 15 70 15 35 70 15 15 4 80 15 15 4 4 15 4 15 1 2 85 30 15 40 30 40 30 70 2 2 4 2 1 2 1 1 1 2 4 4 4 4 1 2 2 4 2 30 30 10 10 10 10 12 12 15 35 2 35 1 4 4 7 30 4 4 3 70 1 80

TRLER

YKSELT m

1. Cedrus libani (Sedir Aac) 2. Thymus sp. (Kekik) 3. Menta sp. (Da Nanesi) 4. Achantolimon olivieri (Kar Kirpisi-oban Yast) 5. Daphnea oleoides (Zeytin yaprakl Srmba) 6. Peonia mascula (akayk) 7. Cotoneaster nummularia (Patlanga als) 8. Berberis creticus (Hanmtuzluu - Karamuk) 9. Juniperus foettidissima (Kokulu Ard) 10. Euphorbia amygdoloides (Stleen) 11. Sobus torminalis (Ku vezi) 12. Acer hyrcanum (Toros Akaaac) 13. Populus tremula (Da Kava) 14. Verbascum orientale (Srkuyruu) 15. Quercus infectoria (Maz Meesi) 16. Asparagus acutifolius (Dikenli Kukonmaz) 17. Cistus villosus (Pembe i.Laden) 18. Juniperus excelsa (Boylu Ard) 19. Juniperus oxycedrus ssp.oxyced. (Katran Ardc) 20. Crateagus monogyna (Akdiken) 21. Phlomis fruticosa (alba) 22. Pinus brutia (Kzlam) 23.Styrax officinalis (Karagnlk) 24. Euphobia tinctoria (Boyac Stleeni) 25. Phyllirea latifolia (Akakesme) 26. Vitex agnus-castus (Hayt) 27. Pistacia trebinthus (Menengi) 28. Daphnea gnidioides (Srmba) 29. Spartium junceum (Katrtrna) 30. Cotynus coggyria (Boyac Suma) 31. Nerium oleander (Zakkum) 32. Laurus nobilis (Defne) 33. Ceratonia ciliqua (Keiboynuzu aac) 34. Arbutus andrachnea (Sandal) 35. Myrtus comminus (Mersin)

2000 2 3 80 80 4 4 4 2 7 4 4 4 2 7

36. Olea europea var.oleaster 4 (Delice) KAYNAK: Kantarc, M. D. 1998

M. DOAN KANTARCI
M. DOAN KANTARCI

-8HARTA 1. ALAKIR AYI HAVZASI KEST 2. ALAKIR AYI HAVZASI

KARAMAN AYI HAVZASI

KARATUFAN TEPE 2250 m

KARTAL TEPE 2640 m

SRKEN DAI 1680 m

KIR TEPE 1495 m

KIRKGZ KPRS

TOAK DAI 1223 m

Alakr ay (Eski yatak)

ALAKIR Brj.

ALAKIR HAVZASI

ZYARET DAI 2833 m

M. DOAN KANTARCI

Harita Genel Mdl (1944) 1/200 000 lekli haritasndan kopyalanp birletirilmitir.
M. DOAN KANTARCI

AKDENZ

VADNN KU UUU UZUNLUU 61.8 km GENEL EM EM % 3,6

-9-

UYDU GRNTS 1. KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDALARI

KARAMAN AYI HAVZASI

ZYARET TEPE SEYFYE UYDU GRNTS 2833 m 1. BEYDALARI VE ALAKIR HAVZASI DERMEN
KARTAL TEPE 2610 m

POZAN GL

GRCE

DEREKY

KERMLER KUYUSU AKPINAR YAYLASI

AYIBELEN SAZAK

DEREKY
DBEK ORMANI KKL KOZAACI DERE

KIZLAR SVRS 3086 m

IRALI

ALAKIR AYI

GRCE (KRCE)
GDENE (ALTINYAKA)
ZYARET DA KARATUFAN 2833 m TEPE 2250 m
TAHTALI DA 2375 m

ALTI

ALAKIR HAVZASI
ALAKIR Brj.

K
KARACAREN

KIRKDREK KOZAACI KY

2250 m
VADNN KU UUU UZUNLUU 61.8 km GENEL EM EM % 3,6

ALAKIR

ALAKIR

GRECE DA SRKEN DAI 1680 m

KOZDERE

ALAKIR
ASAR TEPE KOZDERE ALAKIR BARAJI

SALUR

AYAZI

GOOGLE EARTH 2011 GRNTS-2011

TOAK DAI 1223 m

ROMA KPRS

TOCAK

AKDENZ

ALAKIR

AYI

M. DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

KIR TEPE TOAK DAI 1495 m 1223 m

SRKEN DAI 1680 m

KIR TEPE 1495 m

AYAZI

KARTAL TEPE 22640 m

GMBE YAYLASI

-102-

KEST 3. ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE ALAKIR AYI TEKEOVA DAI KEST
2800 2700 2600
2640

ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR AYI - TEKOVA DAI KEST

KARTAL TEPE 2640 m

TEKEOVA DAI 2164 m
2000 1750 1500

2500
2400 2300

2250

2200 2100 2000 1900 1800

1600
1500 1400 1300
1250 1500

ALAKIR AYI SAZAK AY BOYU MEYVA BAHES

1000
1000 YKSELT m

GNAN AYI

1100

1125

1100

1000

1100

1000

1000

900 800

750

750

750

500 400 300 200 100 0 UZAKLIK m

M. DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

630

650

600

700

750

700

1000

1250

1200

GLCK

1750

1700

2000

2164

-112-

KEST 4. ALAKIR HAVZASINDA SRKEN DAI-ALAKIR AYI-TAHTALI DA KEST

2500 2400 2300 2200 2100 ALAKIR HAVZASI SRKEN DAI - ALAKIR AYI - TAHTALI DA KEST

2000
1900 1800 1700 1600 1500
1500

SRKEN DAI 1680 m

1750 1775 1750 1740 1750 1750 1700 1750 1800 1850 1850 1750

GMBE YAYLASI

1680

1400 1300

1250

1000
1000

GDENE YOLU

1100

900
YKSELT m

750

500 400 300 200 100 0

500 450 400 DEREKY 350 330 RTEKZ 350 400 450 500 600 650 500 600

600

ALAKIR AYI

UZAKLIK m
M. M. DOAN KANTARCI DOAN KANTARCI

250 200 AYAZI 175 KOZDERE 200 250

500

750

700

850

800

1000

1250

1200

1500

1600

1750

2000

2250

2375

TAHTALI DA 2375 m

-12EKL 2.1. ORMANIN L RTS, ORMAN TOPRAININ GZENEK APLARI,YAI SUYUNU SIZDIRMASI VE KRE TAINDAK ATLAK SSTEMNN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMES

YA I
SEDR ORMANI

TOPRAK GZENEKLER OK R R ORTA NCE

SUYUN SIZMA HIZI VE GZENEKLERDE TUTULMA GC > 50 SU HIZLA SIZAR (> 0.05 atm) 10 - 50 SU YAVA SIZAR (0.05-0.33 atm) 0.2 - 10 KAPLLAR SU (0.33 - 15 atm) < 0.2 L SU (> 15 atm)

L RT HUMUS

Ah
TOPRAK R GZENEKLDR

Bv
TOPRAK SIZINTI SUYU

B-C

Cv
ANAKAYA ATLAKLI KRE TAI
KRE TAI ATLAKLARINDAN SIZAN SU KAYNAKLARI, DERELER VE YER ALTI SUYUNU BESLER
M. DOAN KANTARCI

M. DOAN KANTARCI

-13EKL 2.2. KRETAI ANAKAYASINDAN OLUMU ORMAN TOPRAINDA YAI SULARININ SIZMASI VE TAHTALI DADA SEDR ORMANLARI
YAI

ORMAN TOPRAI : ORGANK MADDE LE R GZENEKL, AA VE ALI KKLER LE KAVRANMI, TOPRAK HAYVANCIKLARININ YUVALARI VE YOLLARI LE YAPISI GELM OLAN ORMAN TOPRAI YAI SULARINI EMER VE HIZLA SIZDIRABLR. YZEYSEL AKII VE SEL OLUUMUNU NLER. KRETAININ TABAKALI VE ATLAKLI YAPISINDAN YER ALTINA SIZAN SU KAYNAKLARIN VE HAVZANIN YER ALTI SUYUNU BESLEMEKTEDR. BYLECE, ORMAN TOPRAI KORUR, VE ODUN RETM YANINDA SU RETM DE YAPAR.

Ah HUMUSLU TOPRAK ORMAN TOPRAI GZENEKL VE SZEKTR. KRE TAI TABAKALI VE ATLAKLIDIR.

M. DOAN KANTARCI

M. DOAN KANTARCI

M. DOAN KANTARCITAHYALI DA-EKM 2010

ORMAN YOK EDLRSE, TOPRAK TAINIR VE YAI SULARI SELLERE DNR.

L RT YAPRAK, RNT, HUMUS

-14-

2.2.2. ALAKIR HAVZASINDA SICAKLIK, YAI VE YKSEK YAILARIN DURUMU Alakr Havzasnda ok nemli iki ya lm istasyonu (Kumluca ve GdeneAltnyaka) kapatlmtr. Bu iki yaler istasyonun 1970 ylna kadar yapt lmelere gre; ortalama yllk ya Kumlucada (6 yllk)1046,0 mm, Gdenede (5 yllk) 1373,2 mmdir (DM Gnl. Mdl 1974). Kumluca ve Gdenedeki aylk ortalama ya miktarlar tablo 2.1. ile ekil 3.1.de verilmitir. Bu iki ya istasyonunun 5-6 yllk lmeleri evredeki dier istasyonlarn lmeleri ile karlatrldnda; Kumlucada llen yllk ortalama ya ile 4 yaz ay ortalama ya toplam ve ocak ay ortalama yalar Finikeden biraz daha fazla olup, Antalya yalar ile denk dmektedir (Tablo 2.2. ve ekil 3.2.). Gdene 900 m ykseltide yer ald iin ya miktar kydaki yalardan daha fazladr. Kumluca ile Gdenede llen ortalama ya miktarlarnn arasndaki fark 327,4 mm olup, her 100 mlik ykselti basamanda ortalama 39 mmlik bir ya art hesaplanmtr (Tablo 2.1.). ki istasyonda da 4 yaz ayndaki ya miktarlar ok dktr (% 0.3-0.5 kadar). Kumluca ile Gdenede yllk toplam yan % 56-57si aralk ve ocak aylarnda dmektedir. Kumluca ve Gdenede ya istasyonlar kapatlmayp, tam lme yapan meteoroloji istasyonlar haline gelitirilmeliydiler. Alakr Havzasnda ilerideki blmlerde incelenecek olan tarmsal kapasite meteorolojik tespitlerle de desteklenmeliydi. imdilik Alakr Havzasndaki iklim deerlendirmeleri ve ya/ak ilikileri iin Finike ile Antalya meteoroloji istasyonlarnn lmelerini kullanmak ve baz yorumlamalar yapmak zorundayz. 2.2.2.1. FNKEDE ORTALAMA SICAKLIK, YAI VE GNLK YKSEK YAILAR (1) ORTALAMA SICAKLIK Finike Meteoroloji istasyonunun lmelerine gre; 1970-2006 yllar arasndaki ortalama scaklk deerlerinin 1970-1982, 1983-1993 ve 1994-2006 olmak zere 3 dneme ayrlarak incelenmesi uygun bulunmutur. Bu dnemlerin ayrlmasnn sebebi 1982 ve 1991 yllar arasnda patlayan 5 yanardan stratosfere (10 000 mden yukarya) pskrttkleri kl ve gazlarn etkisi ile yllk ortalama scakln 1,0 C kadar azalm olmasdr. Stratosfer sakin bir yer olduu iin buraya ulaan tozlar ile gazlar uzun sre dalmadan ve kimyasal bileimleri bozulmadan kalabilmektedirler. Ancak bu tozlar ile gazlar gne nlarn (dolays ile enerjisini) emdikleri ve geriye yansttklar iin Dnyann daha az enerji almasna sebep olmaktadrlar. Finikedeki yllk ortalama scaklk deiimlerinde baz yanarda patlamalarnn o yl veya ertesi yllardaki scaklk deerlerinin dmesi ile ilikili olduklar dikkat ekmektedir. Finikede yllk ortalama scaklk deerleri 1953-1970 dneminde 18,6 C iken, 1994-2006 dneminde 19,4 Cye ykselmitir. Aradaki fark 0,8 C olup, nemli bir snma olayn iaret etmektedir. Yllk ortalama scaklk aradaki 1970-1982 dneminde 18,3 C, 1983-1993 dneminde 18,4 Cdir. Eer 1970-2006 arasnda ve zellikle 1994-2006 dneminde yanarda patlamalar devam etmeseydi, snmann daha da fazla olmas beklenirdi (ekil 4).

-15-

Finikede yaz aylarndaki ortalama scaklk deerleri incelendiinde; 1953-1970 dnemine gre 1994-2006 dneminde 1,0-1,7 Clk artlarn olduu grlmektedir (ekil 4). (2) ORTALAMA YAI LE GNLK YKSEK YAILAR Finikede yllk ortalama ya miktar 1953-1970 dneminde 986,5 mm olarak bildirilmitir (DM Gnl. Mdl 1974). Yllk ortalama ya miktar 1994-2006 dneminde 1056,7 mmye ykselmitir. Aradaki fark 70,2 mmdir (ekil 5). Ya artnn IV. Ayda 25,6 mm ve XI. Ayda 89,9 mm olmas dikkat ekicidir. Finikede 1985-2008 yllar arasndaki gnlk saanak yalar (Yksek yalar mm/24 saat) tablo 3te verilmitir. Gnlk saanak yalarn 70 mmden fazla olanlar seilmi, iaretlenmi ve ekil 6de yllara gre sralanmtr. Tablo 3 ve ekil 6da gnlk saanak yalarn zellikle 1998 ylndan sonra yaz aylarnda da olutuklar, sklamaa baladklar ve miktarlarnn artt grlmektedir. Finikede 1985-2009 dnemindeki gnlk saanak ya miktarlar (Tablo 3) ile ayni dnemdeki aylk ya miktarlar (Tablo 4) karlatrlm, oranlanm ve elde edilen sonular ekil 7de ya ok olan aylar iin verilmitir. ekil 7 serisindeki verilere gre; yalar kasm aynda artmaa balamakta, aralk ve ocak aylarnda ok artmakta, ubat ayndan itibaren azalmaktadr. Miktar 70 mm/24 saatten fazla olan saanak yalar, aralk ve ocak aylarndaki aylk yalarn % 20-70i kadarn oluturmaktadr (Yllara gre oranlar deimektedir). Dier aylarda aylk toplam ya azaldka, gnlk saanak ya oranlar artmaktadr (ekil 7). Saanak yalar Akdeniz zerinden gelen lk ve nemli hava ktlelerinin, kuzeyden gelen souk hava ktleleri ile karlamasndan kaynaklanmaktadr. Akdeniz Havzasndaki snmaya bal olarak Finikedeki saanak ya oluumlar sklam, miktarlar ve oranlar da artmtr. Bu art; Finikede yaz ve k aylar arasndaki ya dengesizliinin yannda, k aylarndaki yalarn da saanak yalardan tr dzensiz olduunu gstermektedir.

-16-

TABLO 2.1. KUMLUCA VE GDENEDE (Altnyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARI VE YAI MKTARININ 100 mlik YKSELT ARTIINA GRE DEM (Kumlucada 6, Gdenede 5 yllk, 1970 ncesi lme sonular)
YER
YKSELT m

I 326,1 0,31 431,9 0,31 105,8 12,6

II

III

IV 62,0 0,06 76,2 0,06 14,2 1,7

VI

VII

VIII

IX

XI 97,4 0,09 122,7 0,09 25,3 3,0

XII 263,1 0,25 361,8 0,26 98,7 11,8

YILLIK mm 1045,8 1,00 1373,2 1,00 327,4 39,0

KUMLUCA 60 m AYLIK YAI ORANI GDENE (Altnyaka) 900 m AYLIK YAI ORANI FARK mm 840 m FARK mm/100 m

119,6 101,3 0,11 0,10 78,3 148,1 0,06 0,11 41,3 46,8 4,9 5,6

15,0 6,3 0,0 0,4 10,2 44,3 0,01 0,01 0,00 0,00 0,01 0,04 28,6 15,0 3,4 4,8 32,1 70,4 0,02 0,01 0,00 0,00 0,02 0,05 13,6 8,7 3,4 5,2 21,9 26,1 1,6 1,0 0,4 0,6 2,6 3,1

Kaynak : Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl 1974 verilerinden derlenip, deerlendirilmitir.

M. DOAN KANTARCI

EKL 3.1. KUMLUCA VE GDENEDE (Altnyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAI MKTARLARI
500,0 KUMLUCA VE GDENE'DE (Altnyaka) AYLIK ORTALAMA YAI MKTARLARI

450,0

KUMLUCA GDENE (Altnyaka)

400,0

350,0

300,0

250,0

200,0

YAI mm

150,0

100,0

50,0

0,0 AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Kaynak : Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl 1974 verilerinden derlenip, deerlendirilmitir.

M. DOAN KANTARCI

-17TABLO 2.2.BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE DENZ ETKS ALTINDAK ARAZDE ORTALAMA YAILAR LE
SAANAK YAI MKTARLARI VE ORANLARI (1970 YILINA KADAR YAPILAN LMELERDEN DERLENM, DEERLENDRLMTR.)
YAILAR SAANAK OCAK AYINA 4 YAZ AYI YILLIK ORT. ARALIK AYI OCAK AYI YAI ORANI TOPLAM YAI mm mm mm mm/24 SAAT % mm KA 5 906,0 226,9 238,2 150,8/XII 63,3 14,5 DEMRE 20 889,7 216,7 150,0/I 69,2 21,0 FNKE 3 987,0 261,8 278,7 206,1/I 74,0 18,9 KUMLUCA 60 1046,0 263,1 326,1 16,6 KEMER 10 1571,0 397,8 536,9 31,8 AKIRLAR 20 1491,4 295,2 386,8/XII 131,0 71,7 ANTALYA 42 1068,0 343,3 263,7 331,5/I 77,4 28,4 SERK 40 1047,5 283,8 243,3 136,3 34,8 GEBZ 75 889,8 285,3 195,6 118,3/XII 36,8 TAAIL 80 1099,4 208,0 90,3/IX 56,9 40,8 MANAVGAT 20 1288,2 312,9 204/I 28,9 30,0 KASABA 230 1039,3 246,2 128/II 72,5 25,9 GKBK(FNKE) 200 915,3 178,4 178,4/XII 71,7 25,7 DEMEALTI 265 1101,2 245,9 302,9/II 123,2 32,3 KARACAREN(MELL) 265 1394,8 254,2 247,4/XII 97,3 85,8 BEKONAK 360 1796,6 431,7 403,2 87,4 BUCAK 850 744,0 139,9 99,9/XII 71,4 87,5 GDENE (ALTINYAKA) 900 1373,2 361,8 431,9 55,3 BK 450 568,0 M. DOAN KANTARCI Devlet Meteoroloji leri Gnl. Mdl ve DS Gnl Mdl lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir. YER YKSELT m

EKL 3.2.BATI AKDENZ YETME ORTAMI BLGESNDE DENZ ETKS ALTINDAK ARAZDE YAILAR VE ORANLARI
2000,0 1950,0 1900,0 1850,0 1800,0 1750,0 1700,0 1650,0 1600,0 1550,0 1500,0 1450,0 1400,0 1350,0 1300,0 1250,0 1200,0 1150,0 1100,0 1050,0 1000,0 950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0

BATI AKDENZ Y.O. BLGESNDE DENZ ETKS ALTINDAK ARAZDE YILLIK YAI, OCAK AYINDAK YAI, 4 YAZ AYINDAK YAI VE GNLK YKSEK YAI MKTARLARI (1970 NCES LMLER) 1571,0 1491,4 1288,2 1068,0 987,0 906,0 889,7
536,9
YILLIK ORT. mm OCAK AYI mm

1796,6

1394,8 1099,4 1039,3 915,3 889,8

SAANAK mm/24 SAAT 4 YAZ AYI mm

1373,2

1046,0

1047,5

1101,2

YAI mm

744,0
403,2 431,9

326,1

278,7

238,2

216,7

195,6

208,0

178,4

331,5
263,7

243,3

246,2

295,2

206,1 150,8 150,0

204,0

118,3

90,3

128,0

178,4

245,9

247,4

139,9

302,9

254,2

386,8

312,9

568,0

99,9

M. DOAN KANTARCI

-18-

EKL 4. FNKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM

FNKE YILLIK YILLAR C
1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 18,4 18,1 17,8 18,3 18,2 18,0 17,9 18,3 18,7 18,9 18,2 18,6 17,9 17,8 18,4 18,8 18,9 18,2 18,7 18,7 18,9 18,6 17,8 18,6 19,6 19,0 19,4 18,4 19,6 19,7 19,3 19,8 19,6 19,9 19,4 19,0 19,0 YILLIK X XI XII C:
AYLIK ORTALAMA SICAKLIK C:

20

FNKE' DE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM

1994-2006 ORT. 19,4 C

19,5
YILLIK ORTALAMA SICAKLIK C:
1970-1981 ORT. 18,3 C 1982-1993 ORT. 18,4 C

19

1953-1970 ORT. 18,6 C

18,5
UNZEN VE PNATUBO TAVURVUR BAGANA HEKLA PAGO

NEVADO DELRUZ VE CHCON

AUGUSTN

HEKLA

18
TOLBACK VE PAVLOF

17,5
YILLAR

32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2

AYLAR 1

FNKE'DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN (C) DNEMSEL DEM

DNEMLER

II

III

IV

1953-1970 11,3 11,7 13,4 16,4 20,3 24,6 27,2 27,0 23,6 19,5 15,8 12,8 18,6 1970-1981 10,7 11,2 13,2 16,2 20,1 24,8 27,1 26,6 23,4 19,1 14,9 11,9 18,3 1982-1993 10,8 10,7 12,5 16,3 20,3 24,5 27,7 27,4 24,3 19,8 15,1 12,0 18,4 1994-2006 11,5 11,7 13,4 16,7 21,4 26,1 28,9 28,6 24,9 20,5 15,9 12,8 19,4 FARK 0,2 0,0 0,0 0,3 1,1 1,5 1,7 1,6 1,3 1,0 0,1 0,0 0,8

1953/1970-1994/2006

M. DOAN KANTARCI

1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

FNKE' DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM

1953-1970

1970-1981

1982-1993

TAVURVUR

PAPUA VE OLMOK CALDERA

1994-2006

10

11

12

VI

VII

VIII

IX

1975 TOLBACHK YANARDAI-KAMATKA 1975 PAVLOF YANARDAI-ALASKA 1980 HEKLA - SLANDA 1982 EL CHCON YANARDAI (MEKSKA) 1982 NEVADO DELRUZ (KOLOMBYA) 1986 AUGUSTN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAI (GNEY JAPONYA) 1991 PNATUBO YANARDAI (FLPNLER) OCAK-UBAT 1991 I. KRFEZ SAVAI KUVEYT PETROL KUYULARI YANGINI 1994 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 1996 PAPUA YEN GNE YANARDAI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAI-ALASKA 2000 HEKLA - SLANDA 2002 PAGO YANARDAI 2004 BAGANA YANARDAI 2006 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 2006 AUGUSTNE

-19EKL 5. FNKE'DE AYLIK VE YILLIK YAILARIN (mm) DNEMSEL DEM

Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Finike Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir.
YILLAR 1970 1971 1972 1973 1974 1975 YILLIK mm 774,8 952,0 698,4 526,2 1154,3 909,9 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0

FNKE' DE YILLIK ORTALAMA YAILARIN DNEMSEL DEM

300 280

FNKE' DE AYLIK ORTALAMA YAILARIN DNEMSEL DEM

1953-1970 ORT. 986,5 mm

1994-2006 ORT. 1056,7 mm

260 240 220 200 180 160

1953-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006

DKKAT

1976
1977 1978 1979 1980

1032,1
723,3 1044,1 922,2

YILLK ORTALAMA YAI mm

1023,9

1981
1982 1983 1984 1985

1545,0
876,3 1233,6 779,4 845,1

AYLIK ORTALAMA YAI mm

140 120 100 80 60 40 20 0

1970-1981 ORT. 942,2 mm

1986
1987 1988 1989 1990

678,8
779,9 1199,3 771,1 576,8

1982-1993 ORT. 846,7 mm

AYLAR 1
280 260 240 VIII 0,7 0,7 0,8 IX 9,8 5,7 3,4 X 68,9 XI 78,4 XII 261,8 200,4 161,3 YILLIK mm 986,5 942,2 846,7

10

11

12

1991
1992 1993 1994 1995

907,0
816,4

YILLAR

1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

FNKE' DE GNLK EN OK YAI (mm / 24 saat) MKTARLARININ DNEMSEL DEM

DKKAT SAANAK YAILAR ARTMI

GNLK EN YKSEK YAI mm/24 saat

695,3 FNKE' DE AYLIK ORTALAMA YAILARIN DNEMSEL DEM 1167,7 DNEMLER I II III IV V VI VII 684,9 1953-1970 278,7 130,2 91,7 35,8 21,9 5,9 2,5

220 200 180

1953-1970 1970-2006

1996
1997 1998 1999 2000

775,1 1970-1981 986,1

1982-1993

234,4 197,3

181,3 138,3

84,7 103,3

39,7 41,1

19,8 16,8

6,9 11,6

1,2 2,9

65,9 101,6 44,2 125,7

160
140 120 100 80 60 40 20 0

1095,3 838,2 730,4

1994-2006

227,1

126,5

83,4
-8,3

61,4
25,6

23,3
1,4

10,5
4,6

3,3
0,8

3,8
3,1

5,8
-4

76,2 168,3
7,3 89,9

267,1
5,3

1056,7
70,2

2001
2002 2003 2004 2005 2006

1553,0

FARK -51,6 -3,7 1953/1970-1994/2006

875,4 FNKE'DE GNLK EN YKSEK YAI (mm / 24 saat) MKTARLARININ AYLARA GRE DNEMSEL DEM 1390,8 DNEMLER 1537,9 1953-1970 895,0 1208,4 1970-2006 I 206,1 132,3 II 188,0 146,6 III 79,7 64,7 IV 64,4 93,1 V 64,0 50,6 VI 10,8 73,0 VII 20,5 13,1 VIII 5,5 24,4 IX 38,0 13,6 X 83,2 62,0 XI 101,1 200,9 XII 131,9 248,6

AYLAR

10

11

12

M. DOAN KANTARCI

-20TABLO 3. FNKEDE GNLK SAANAK YAILARIN (> 70 mm) 1985-2008 DNEMNDE AYLARA DAILIMI
YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX 1985 47,5 46,0 62,9 1,2 2,8 0,3 0,0 0,0 13,6 1986 45,2 44,0 1,1 9,6 5,0 3,0 0,0 0,0 12,3 1987 80,9 14,8 37,7 27,6 13,2 14,6 8,7 0,0 0,0 1988 90,5 50,3 51,3 46,1 27,0 0,6 13,1 0,0 0,0 1989 7,8 43,8 18,4 0,0 0,8 0,1 0,0 0,0 0,0 1990 5,4 64,4 26,7 15,2 0,2 2,6 0,0 0,0 2,3 1991 29,1 101,9 44,9 29,5 20,4 0,0 0,2 0,0 1,1 1992 2,9 45,5 53,9 22,6 23,5 53,7 0,3 0,0 0,0 1993 45,0 34,4 23,3 7,0 15,7 2,6 0,2 0,0 0,0 1994 90,5 39,3 12,0 10,4 34,2 0,0 0,1 6,4 2,0 1995 39,6 25,2 36,8 8,1 0,5 2,0 7,0 0,8 4,7 1996 79,3 35,9 17,6 3,1 9,7 0,0 0,0 0,0 9,6 1997 37,4 21,1 53,6 23,1 18,3 6,7 0,0 24,4 1,4 1998 57,5 146,6 39,5 61,3 12,3 0,4 0,0 0,0 2,7 1999 66,2 54,0 35,1 34,2 0,0 0,6 0,4 1,4 0,0 2000 34,7 19,5 32,0 13,0 16,6 0,0 0,0 0,1 0,1 2001 74,8 31,4 2,6 30,0 10,1 0,0 0,8 0,6 0,0 2002 71,2 25,7 28,4 34,4 1,1 2,1 11,2 0,5 4,8 2003 99,6 77,2 49,2 34,4 50,6 73,0 0,0 1,0 2,0 2004 132,3 45,0 22,2 93,1 6,2 4,8 3,0 0,0 1,2 2005 63,8 74,2 29,1 30,6 11,0 42,5 0,6 0,1 4,6 2006 56,3 56,5 30,2 3,8 3,6 0,8 0,0 0,1 22,2 2007 90,4 56,4 39,5 28,8 4,4 3,0 0,4 0,0 0,0 2008 10,8 118,0 7,0 11,4 2,1 0,0 0,0 0,0 30,4 Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Finike Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir. X 50,1 28,2 1,0 32,8 53,9 22,5 42,7 0,3 18,5 39,4 15,3 12,8 47,1 10,9 4,9 25,2 18,3 5,7 49,0 12,0 36,0 172,7 39,2 23,4 XI 53,2 22,5 13,8 67,9 120,5 9,8 11,8 56,1 52,8 65,3 26,9 45,9 51,7 70,4 44,5 77,6 200,9 32,0 44,6 50,3 54,3 67,5 103,3 67,2 XII 27,5 49,1 48,6 30,9 21,2 23,6 85,2 35,6 24,7 102,8 73,6 36,9 58,1 60,7 78,7 39,6 89,3 72,8 43,8 248,6 40,2 11,0 78,0 34,2

M. DOAN KANTARCI

EKL 6. FNKEDE GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI (1985-2008 DNEM - ARTIA DKKAT)
270 260 250 240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 FNKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA 70 mm/m/GN MKTARINDAN FAZLA OLAN SAANAK YAILARIN ARTII VE SIKLAMASI X XI XII I II IV VI

YAI mm/m/24 SAAT

YILLAR
M. DOAN KANTARCI

-21-

TABLO 4. FNKEDE AYLIK VE YILLIK YAI MKTARLARI (1985-2008 DNEM)

FNKE st.nu. 17375

YILLAR 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 I II III 82,3 1,8 IV 2,6 9,9 79,4

AYLIK TOPLAM YAI

V 5,7 7,3 VI 0,3 3,9 VII 0,0 0,0 8,7 VIII 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 IX 13,6 19,8 0,0 0,0 0,0 2,8 1,1 X XI XII 86,5

YILLIK
TOPLAM 845,1 678,8 779,9

290,2 192,5 243,0 152,0 307,5

66,2 105,2 39,6 1,3

40,4 161,1 38,6 128,3

38,4 143,1

17,6 17,0 46,4 1,6 0,2 23,2

183,0 213,7 230,4 101,1 17,1 56,8 55,9 28,6 94,2 0,0 16,9 32,5

0,6 22,2 0,1 2,6 0,0 0,0 0,0 0,2

73,5 194,7 133,7 1199,3 73,8 228,3 28,7 74,0 87,7 521,3 362,4 907,0

9,4 131,9 104,6 162,0

21,8 119,5 30,0 385,2

1992
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

3,0 116,3 101,2

157,0 139,0 304,5 181,2 166,0 70,9 47,2

48,9
8,8 24,9 20,1 11,6

43,4 54,0
45,3 38,2 0,7 12,4 30,5 29,0 0,0 26,7 11,8 1,1 5,0 0,0

0,4
0,2 0,1

0,0
0,0 9,9 0,8 0,0

0,0
0,0

0,4 107,2 126,3

28,0 128,0 113,1

601,1
695,3

3,6 101,7 227,7 228,7 1167,7 4,7 10,0 20,6 51,2 95,8 173,4 72,4 257,9 684,9 775,1 986,1

60,2 127,5 69,9

2,0 13,1 0,0 7,4 0,4 1,0 0,0 0,0 0,0

151,7 138,0 70,1

29,0 130,9 100,3

0,0 34,2 0,0 0,4 0,0 0,8 0,0 2,2 0,1 0,6 0,5 1,0 0,0 0,1 0,1 0,0

1,4 157,8 116,0 308,5 2,9 0,0 0,1 0,0 6,6 2,2 1,4 8,5

130,9 224,3 111,3 119,7 265,6 178,2 104,3 94,4 75,7 70,9 55,2 35,0

16,7 151,6 308,5 1095,3 5,9 53,6 152,9 819,3 730,4

68,9 245,5 113,1

124,7 129,0 140,4 50,2

2,6 107,3 92,6 71,2

54,8 609,7 511,7 1553,0 10,7 130,9 344,1 875,4

2,6 24,5 0,0 3,0 0,6 0,0 0,4

386,6 186,8 129,6 653,3 92,3

93,1 110,6 73,2 7,6 4,8

50,1 104,0 253,6 1390,8 33,9 107,4 485,9 1537,9 69,0 147,0 124,2 895,0

27,4 120,9 47,9 32,4 6,4 51,3

276,2 133,2

11,2 44,7 4,1 8,6 0,8 5,2

188,5 166,6 121,7 128,9 162,6 51,7

33,4 349,7 125,9 0,0

21,2 1018,4

93,4 251,9 247,5 1001,5

2008
ORT. mm

34,3 239,7
184,6 135,4

25,5
82,1

38,2
49,5

5,0
20,3

0,0
9,4

0,0
3,1

0,0
2,1

53,8
6,9

30,9 166,8

93,1

687,3
908,7

62,5 145,9 206,9

Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Finike Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir.
M. DOAN KANTARCI

-22-

EKL 7.1. FNKEDE EKM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI
700,0 FNKE'DE X. AYDA TOPLAM YAI VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI TOPLAM YAI-X YKSEK YAI-X ORAN %

600,0

500,0

400,0

300,0

200,0
76,9 78,4 83,1 97,8 75,7 75,0 71,2 73,0 74,3 75,7 40,3

66,1

53,3

52,2

44,6

49,4

38,7

36,6

YAI mm

0,0

YILLAR 700,0 FNKE'DE XI. AYDA TOPLAM YAI VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI TOPLAM YAI-XI YKSEK YAI-XI ORAN %

600,0

500,0

400,0

300,0

200,0
83,0

52,8

50,6

52,3

45,0

44,6

46,4

42,9

46,8

53,6

39,3

35,8

34,9

YAI mm

28,7

28,1

31,6

33,0

0,0

YILLAR
M. DOAN KANTARCI

24,4

36,9

41,0

41,3

100,0

55,7

63,4

25,0

29,8

33,4

35,4

42,0

100,0

57,7

65,3

-23EKL 7.2. FNKEDE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI
700,0 650,0 600,0 FNKE'DE XII. AYDA TOPLAM YAI VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI TOPLAM YAI-XII YKSEK YAI-XII ORAN %

550,0
500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0
51,5 44,9 37,9 42,4 51,2 51,9 35,0 31,8 32,4 30,5 YAI mm 23,1 24,2 22,1 28,2 21,8 19,7 18,8 19,7 21,2 31,5 70,1 36,7 31,5

100,0

17,5

50,0
0,0

YILLAR 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0
96,7

FNKE'DE I. AYDA TOPLAM YAILAR LE SAANAK YAILAR VE ORANLARI TOPLAM YAI-I YKSEK YAI-I ORAN %

150,0
YAI mm 49,5 45,6

14,3

52,3

53,4

43,9

36,8

50,7

26,3

27,8

28,7

29,7

23,9

24,9

25,8

50,0 0,0

YILLAR
M. DOAN KANTARCI

16,4

18,6

20,3

23,1

29,9

100,0

57,4

60,0

17,3

-24-

EKL 7.3. FNKEDE UBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI
700,0 FNKE 'DE II. AYDA TOPLAM YAILAR LE SAANAK YAILAR VE ORANLARI TOPLAM YAI-II YKSEK YAI-II ORAN % 500,0

600,0

400,0

300,0

200,0
77,1 72,8

62,9

65,4

51,2

48,8

41,9

38,5

39,1

41,3

48,8

28,9

26,0

30,3

24,7

25,8

23,9

23,5

YAI mm

0,0

YILLAR 700,0 FNEKE'DE III. AYDA TOPLAM YAI LE SAANAK YAILAR VE ORANLARI

21,7

24,3

TOPLAM YAI-III YKSEK YAI-III ORAN %

600,0

500,0

400,0

300,0

200,0
93,4 100,0 76,4 81,0 76,4 24,8 27,5

61,1

47,7

53,3

40,9

45,1

35,5

32,9

32,9

33,7

26,3

25,4

28,9

YAI mm

0,0

YILLAR
M. DOAN KANTARCI

22,3

25,2

30,7

38,0

100,0

60,8

33,9

34,7

49,2

100,0

55,7

-25-

EKL 7.4.FNKEDE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI (1985-2008 DNEM)
700,0 FNK'DE IV. AYDA TOPLAM YAI, SAANAK YAILAR VE ORANLARI TOPLAM YAI-IV YKSEK YAI-IV ORAN % 500,0

600,0

400,0

300,0

200,0
97,0 89,9 90,8

79,5

62,0

77,0

94,4

59,4

51,2

46,2

45,6

46,2

41,8

YAI mm

40,3

37,1

48,3

34,8

36,9

26,7

0,0

YILLAR
700,0 FNKE'DE V. AYDA TOPLAM YAI VE SAANAK YAILAR LE ORANLARI

0,0

23,0

28,0

TOPLAM YAI-V
YKSEK YAI-V ORAN %

600,0

500,0

400,0

300,0

200,0
100,0 100,0 87,9 89,5 98,2 85,6 75,0 71,4 78,2

68,5

58,2

49,1

50,0

42,4

45,8

51,2

YAI mm

34,7

0,0

YILLAR
M. DOAN KANTARCI

0,0

42,0

100,0

54,1

60,0

62,2

81,6

87,8

29,8

100,0

56,1

-26-

2.2.2.2. ANTALYADA ORTALAMA SICAKLIK, YAI, BUHARLAMA VE GNLK YKSEK YAILAR (1) ORTALAMA SICAKLIK Antalya Meteoroloji istasyonunun lmelerini deerlendirdiimizde, aynen Finikedeki gibi 1970-2006 dneminin 3 alt dneme ayrp incelenmesinin gerektii sonucuna varlmtr. Dnyada 1981-1991 arasnda 5 yanardan patlamas ve kllerini stratosfere kadar pskrtmelerinin etkisi Antalyada 1982-1993 dneminde yllk ortalama scakln 1,0 C azalmasna sebep olmutur (ekil 8). Antalyada yllk ortalama scaklk deerleri 1930-1970 arasnda 18,7 C olarak verilmitir (DM Gnl. Mdl 1974). Yllk ortalama scakln 1994-2006 dneminde 18,8 Ca ykseldii ve aradaki farkn 0,1 C olduu hesaplanmtr (ekil 8). Aylk ortalama scaklk deerleri karlatrldnda; yaz aylarndaki scaklk farklarnn sras ile 0,4 0,7 0,8 ve 1,0 C artt grlmektedir (ekil 8). Antalyada da scakln daha fazla artmayna yanarda patlamalarnn etkisi olduu anlalmaktadr. Dier bir etki de Antalyann denize kar konumundan kaynaklanmaktadr. Finike batsndaki yksek araziden dolay deniz etkisini daha az almaktadr. (2) ORTALAMA YAILAR VE GNLK YKSEK YAILAR Antalyada yllk ortalama ya miktar 1930-1970 dneminde 1068,2 mm olarak verilmitir (DM Gnl. Mdl 1974). Yllk ortalama ya miktar 1994-2006 dneminde 1301 mmye ykselmitir. Aradaki fark 232,8 mm/yl olarak hesaplanmtr (ekil 9). Aylk ortalama yalar incelendiinde, Antalyada 1930-1970 dnemine gre 1994-2006 dnemindeki farklar saanak yalarn paynn azald gibi bir izlenim vermektedir (ekil 9). Bu izlenim yanltcdr. Antalyada 1975-2007 dnemindeki gnlk saanak yalar tablo 5te verilmitir. Gnlk saanak yalarn 70 mmden fazla olanlar iaretlenmi ve ekil 10da gsterilmitir. Tablo 5 ve ekil 10 incelendiinde gnlk saanak yalarn 1994 ylndan itibaren ayni aydaki tekrarlanma saysnn 3-4e ykseldii ve miktarlarnn artt anlalmaktadr. Antalyada 1975-2007 dnemindeki gnlk saanak yalar (Tablo 5) ile ayni aylardaki aylk toplam ya miktarlar (Tablo 6) karlatrlm, oranlanm ve aralarndaki ilikiler ekil 11de gsterilmitir. ekil 11 serisi incelendiinde; Antalyada da aylk ya toplamlarnn kasm ayndan itibaren artmaa balad, aralk ve ocak aylarnda en yksek miktarlara ulatklar, ubat ayndan mays ayna kadar giderek azaldklar grlmektedir. Baz yllarda ok fazla ya dmektedir (2001 /XI. ay gibi). Gnlk saanak yalarn aylk toplam yalara oranlar genellikle % 20-50 arasnda deimektedir. Bu oranlarn baz aylarda % 80-90lara ulat grlmektedir (ekil 11). Antalyada gnlk saanak yalarn sklamas ve miktarlarnn artmas Akdeniz Havzasndaki snmaya baldr. Bu snma sreci ile ilgili olarak; Antalya Krfezinde ve evresindeki dalk arazide oluan scak ekirdekli siklonlar gnlk saanak yalara ve

-27-

bunlara bal olarak sel olaylarna, su basknlarna sebep olmaktadrlar. Bu gelimeler giderek daha dengesiz bir ya dzeni ile kar karya olduumuzu iaret etmektedir. Antalya ile Finikede 1975-2007 yllar arasndaki gnlk saanak yalar aylara gre karlatrlmtr (ekil 11). Antalyadaki gnlk saanak yalarn daha dank olduklar, Finikede ise daha toplu durumda bulunduklar grlmektedir. Finikede gnlk saanak yalarn 1998 ylndan itibaren sklat ve artt, Antalyada ise sklama ve artn 1994ten itibaren balad sonucuna varlmaktadr. Aradaki fark; Finike Krfezinde Finikenin yeri ile Antalya Krfezinde Antalyann yeri, rzgrlar al konumlar ve arkalarndaki da/vadi sistemleri ile balantldr. Kumluca bu iki meteoroloji istasyonunun arasnda Antalyaya daha benzer bir konumda yer almaktadr. Kumlucann arkasndaki Tahtal Da Ktlesi yalarn ve gnlk saanak yalarn artmasna sebep olmaktadr (Gvur Deresinden gelen sel olaylar Tablo 7). Alakr Havzas ise deniz etkisine Kumlucadan daha kapal olup Finikenin konumuna benzer bir konumdadr (Harita 1). (3) AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE PET LE GET MKTARLARI Antalyada ak su yzeyinden buharlama miktarlarndaki (mm/m) art ok dikkat ekicidir. Dnemsel karlatrma 1930-1970 ile 1975-2005 ortalama deerleri arasnda yaplmtr (Tablo 8, ekil 13). Antalyada 1930-1970 dneminde 1445,8 mm/m olarak llen ortalama buharlama miktar 1975-2005 dneminde ortalama 1912,2 mm/m olarak bildirilmitir (Tablo 8). Aradaki fark 466,4 mm/mlik ok nemli bir arttr. Ak su yzeyinden 6 yaz ayndaki buharlama miktar 1930-1970 dneminde 927,3 mm/m olup, 1970-2006 dneminde 1339,3 mm/m llmtr (Tablo 8.). Aradaki fark 412,0 mmdir. Birincisi 40, ikincisi 36 yllk iki uzun dneme yaylan bir lme serisinde bu kadar nemli farklar birka hatal lme balanamaz. Fark vardr ve belirgindir. Ak su yzeyinden buharlamalarn aylk ortalama miktarlar mevsimlere gre incelendiinde sistematik bir artn ve azalmann olduu grlmektedir. Tablo 8 ile ekil 13teki ak su yzeyinden buharlama miktarlar Antalya ve evresinde yaplm tek lmedir (Finikede lme yok). Ak su yzeyinden buharlama miktarlar ve bu miktarlardaki art, sulu tarm alanlarnda uygulanan salma sulama ve yamurlama yntemlerindeki su kayplar bakmndan da ok nemlidir. Ayrca Akdeniz Havzasndaki snma, deniz yzeyinden buharlama ve saanak yalarn olumalar arasndaki ilikiye de k tutmaktadr (ekil 27 ile iliki kurunuz). Antalyada topraktan buharlama ve bitki yapraklarndan terleme ile su kayb hesaplanm ve tablo 9 ve ekil 14te sunulmutur. Bir yerin su bilanosu; oradaki ortalama scaklk ile enlem derecesi ve gnelenme deeri zerinden hesaplanan potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarnn, ya ve toprakta depo edilen (bitki kklerinin alabilecei) faydalanlabilir su kapasitesi (FSK) toplam ile karlatrlarak yaplmaktadr. Burada C.W.Thonthwaite ynteminde tarm topraklar iin ngrlen 100 mm/m.m (m) miktar yerine, orman topraklar iin nerilen (Topran derinlii, tr ve tallk oranna gre FSK hesaplayan) yntem kullanlmtr ( Kantarc, M.D.2005). Tablo 9da sadece PET miktarlar verilmi ve

-28-

ak su yzeyinden buharlama miktarlar ile karlatrma yaplmtr (Su bilanosu verilmemitir). Antalyada topraktan buharlama ve bitki yapraklarndan terleme ile kaybedilecei hesaplanm olan su miktar (PET) 1930-1970 dnemindeki ortalama scaklk deerlerine gre 1092,5 mm, 1998-2006 ortalama scaklk deerlerine gre 1155,9 mm olarak hesaplanmtr (Aradaki fark 63,4 mm/m). ki dnemdeki PET miktarlar arasndaki fark ok fazla deildir. Yntem C.W.Thonthwaite tarafndan 50 cm kalnlnda bir topraa dikilen msr bitkilerinin su kullanmna gre (Evaporametrede) deneysel lmelere dayanlarak ortaya konulmutur. Bu yntemde; topran zellikleri ile bitki yaprann terlemeyi kontrol edici yeteneklerine (solunum gzeneklerinin kapakklar ve kllar gibi) gre deneysel olarak llen toprak suyu eitleri ve miktarlar ile PET miktar (evapotranspirasyon) hesaplanmtr. Ak su yzeyinde ise buharlamay engelleyecek bir dzenek yoktur. Ak su yzeyinden buharlama tarmda kullanlan salma su veya yamurlama gibi sulama yntemleri ile sulama zamanna bal olan buharlama kayplar bakmndan nemli bir lek olarak deerlendirilebilir.

-29-

EKL 8. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM

YILLAR YILLIK 1970 19,3 1971 19,0 1972 18,6 1973 19,2 1974 19,0 1975 18,1 1976 17,4 1977 18,0 1978 18,2 1979 18,6 1980 17,7 1981 18,6 1982 18,5 1983 17,4 1984 17,8 1985 18,0 1986 18,2 1987 17,4 1988 17,8 1989 17,5 1990 17,7 1991 17,3 1992 16,9 1993 17,6 1994 18,6 1995 17,9 1996 18,3 1997 17,7 1998 19,4 1999 19,4 2000 18,9 2001 19,3 2002 19,0 2003 19,2 2004 18,9 2005 18,7 2006 18,8
DNEMLER

20,0

ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM

1930-1970 DNEM ORT. 18,7 C: 1970-1982 DNEM ORT. 18,4 C:

19,5

19,0
ORTALAMA SICAKLIK C:

1983-1993 DNEM ORT. 17,7 C:

18,5 1993-2006 DNEM ORT. 18,8 C:

TAVURVUR VE AUGUSTNE TAVURVUR

18,0

NEVADO DELRUZ VE CHCON

PAPUA VE OLMOK CALDERA

16,5
YILLAR

32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 AYLAR 0
SICAKLIK C:

ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DNEMSEL DEM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
YILLIK

1930-1970 1970-1982 1983-1993 1994-2006 FARK

10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 11,9 18,7 10,0 10,4 13,0 16,2 20,1 25,3 27,9 27,6 24,5 19,7 14,6 11,2 18,4 8,9 9,2 11,5 15,6 19,7 24,5 27,9 27,4 24,0 19,0 13,7 10,1 17,7

10,0 10,6 12,7 16,0 21,2 26,0 29,0 28,5 24,9 20,2 14,8 11,4 18,8 -0,1 -0,1 -0,1 -0,4 0,7 1,0 0,8 0,4 0,0 -0,1 -0,8 -0,5 0,1

(1930-/1970-1994/2006)

1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

AYLIK ORTALAMA SICAKLIIN DNEMLERE GRE DEM

1930-1970

1970-1982

1983-1993

UNZEN VE PNATUBO

17,0

THOLBACK VE PAVLOF

AUGUSTN

1994-2006

10

11

BAGANA

17,5
HEKLA

HEKLA

PAGO

12

13

1975 TOLBACHK YANARDAI-KAMATKA 1975 PAVLOF YANARDAI-ALASKA 1980 HEKLA - SLANDA 1982 EL CHCON YANARDAI (MEKSKA) 1982 NEVADO DELRUZ (KOLOMBYA) 1986 AUGUSTN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAI (GNEY JAPONYA) 1991 PNATUBO YANARDAI (FLPNLER) OCAK-UBAT 1991 I. KRFEZ SAVAI KUVEYT PETROL KUYULARI YANGINI 1994 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 1996 PAPUA YEN GNE YANARDAI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAI-ALASKA 2000 HEKLA - SLANDA 2002 PAGO YANARDAI 2004 BAGANA YANARDAI 2006 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 2006 AUGUSTNE M. DOAN KANTARCI

-30EKL 9. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAILARIN DNEMSEL DEM

YILLAR 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 YILLIK mm 992,5 1068,0 630,6 552,9 1302,4 1280,4 1135,7 995,3 1436,3 1283,9 826,5 1598,1 830,3 1166,6 1152,3 1102,6 853,3 720,9 1210,1 648,8 602,2 1142,6 861,9 942,4 1246,4 1245,7 1431,3 1470,3 1340,6 855,5 839,4 1891,8 971,6 1773,6 1268,2 1021,8 1556,9 ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA YAIIN DNEMSEL DEM
2000,0 1900,0 1800,0 1700,0 1600,0 1500,0 1400,0 1300,0 1200,0 1100,0 1000,0

y = 0,5183x2 - 2051,6x + 2E+06 R = 0,1242

400,0 350,0

ANTALYA'DA AYLIK YAILARIN DNEMSEL DEM

1994-2006 ORT.1301,0 mm 1970-1981 ORT. 1091,9 mm 1930-1970 ORT.1068.2 mm

300,0 250,0 200,0

1930-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006

SAANAK YAILARDA ARTI VE SEL BASKINLARI

150,0
100,0

YAI mm

900,0 800,0

700,0
600,0 500,0 400,0 300,0 200,0

YAI mm

50,0 0,0

1982-1993 ORT.936,2 mm

AYLAR 350,0

10

11

12

100,0
0,0

ANTALYA'DA GNLK EN OK YAI MKTARLARI 1930-1970 1970-2006

GNLK YAI AYLIK YAIA YAKIN

YILLAR

1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK

300,0

250,0 ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA YAI MKTARLARININ (mm) DNEMSEL DEM

DNEMLER

200,0

1930-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006 FARK

263,7 254,1 180,9 242,6 -21,1

156,2 93,2 238,0 73,9 138,4 121,6 109,9 112,8 -46,3 19,4

43,9 39,2 45,0 91,3 47,4

30,9 25,6 30,0 37,3 6,4

10,1 5,9 11,2 7,0 -3,1

1,8 4,1 2,4 4,5 2,7

2,9 0,4 0,4 4,3 1,4

13,6 57,7 10,3 75,7 2,6 61,4 14,7 107,1 1,1 49,4

110,5 148,3 138,9 231,8 121,3

283,8 216,4 203,2 337,7 53,9

1068,2 1091,9 936,2 1301,0 232,8

150,0

100,0

YAI mm

1930-70/1994-2006

ANTALYA'DA GNLK EN OK YAIIN DNEMSEL DEM

DNEMLER

50,0

I 331,5 180,6

II 134,1 125,0

III 151,9 161,1

IV 124,4 142,4

V 120,4 73,0

VI 64,1 43,2

VII 32,3 32,5

VIII 49,6 27,8

IX 98,7 52,2

X 195,1 167,8

XI 183,2 220,2

XII 290,7 228,6

1930-1970 1970-2006

0,0 AYLAR

II

III

IV

VI VII VIII IX
M. DOAN KANTARCI

XI

XII

Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Antalya Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir.

-31-

TABLO 5. ANTALYADA GNLK (mm/24 saat) SAANAK YAILARIN 1985-2008 DNEMNDEK DURUMU
YIL/AY
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

I
180,6 67,1 20,8 56,0 38,7 33,3 49,3 63,7 98,9 51,0 28,2 85,8 51,5 49,4 108,1 17,0 126,3 17,5 164,1 76,0 152,3 135,3 58,0 6,4

II
34,7 107,8 44,0 76,7 79,0 100,9 30,8 17,8 38,5 44,2 30,9 90,3 36,4 111,9 57,0 13,8 65,4 11,3 51,0 19,3 62,9 57,1 83,4 6,8

III
63,5 20,1 30,5 93,0 118,9 61,5 9,4 129,2 88,0 17,5 110,0 28,7 58,2 78,0 48,2 33,9 9,0 24,8 161,1 6,0 17,2 26,4 36,0 35.4

IV
18,2 10,0 32,0 18,7 0,1 3,2 61,2 18,1 10,0 13,3 15,0 47,4 77,1 26,5 19,8 50,5 30,6 32,2 50,6 142,4 4,4 72,2 11,2 24.3

V
2,6 20,2 7,5 47,4 32,4 6,0 8,4 8,7 36,6 9,2 18,6 0,8 37,8 8,4 0,6 56,7 24,2 9,0 57,2 19,8 73,0 11,2 0,5 2.0

VI
0,2 0,1 43,2 0,1 4,4 4,0 0,0 1,6 14,2 1,0 5,8 0,1 12,3 2,1 9,7 0,1 0,0 0,1 4,7 5,5 4,4 21,2 0,6 0.8

VII
0,0 0,0 0,0 2,9 0,0 0,0 3,8 1,0 0,0 0,0 2,3 0,0 0,0 0,3 0,2 0,0 0,3 19,0 0,0 0,3 32,5 0,3 0,2

VIII
0,0 0,0 5,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 9,8 0,0 0,0 27,8 0,0 3,0 5,6 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 3,4 0.0 2.0

IX
0,0 11,8 0,1 0,0 0,2 5,0 0,0 2,2 0,0 0,3 1,6 0,2 37,0 1,9 52,2 0,0 2,0 4,9 7,9 0,1 12,2 21,5 0,9 31.6

X
28,9 5,7 18,6 75,4 34,2 54,4 30,6 0,6 63,8 167,8 12,5 68,1 45,9 102,3 16,1 16,3 10,6 17,8 14,0 13,0 10,2 190,0 17,5 6.0

XI
65,3 1,0 41,3 34,5 36,5 16,3 56,3 85,0 49,3 69,2 218,6 37,3 70,0 42,1 15,0 139,7 179,1 37,3 28,0 90,4 57,5 59,6 26,2 20.8

XII
90,7 30,0 63,7 108,1 50,7 87,0 228,6 125,5 55,8 100,5 91,0 156,2 172,7 183,5 54,6 75,7 94,9 227,6 179,3 56,0 67,2 60,5 86,0 52.0

Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Antalya Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir.

M. DOAN KANTARCI

EKL 10.ANTALYADA GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI (1994-2006 DNEMNDE ARTIA DKKAT)
250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 200,0 190,0 180,0 170,0 160,0 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0
ANTALYA'DA 1985-2007 DNEMNDE GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI VE DEM

YAI mm/m/ 24 SAAT

I V

II X

III XI

IV XII

YILLAR

M. DOAN KANTARCI

-32-

TABLO 6. ANTALYADA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAI MKTARLARI (1985-2008) YIL/AY 1985 1986 1987 1988 I 482,1 328,3 62,9 152,8 II 102,0 332,1 104,5 241,8 III 100,9 20,3 104,9 186,1 IV 23,5 10,4 101,7 53,5 V 8,3 29,0 15,5 97,9 VI 0,3 0,1 49,2 0,1 VII 0,0 0,0 0,0 3,1 VIII 0,0 0,0 5,1 0,0

ANTALYA STASYON Nu:17300 YKSELT: 42 m

ENLEM: 36 53 KUZEY BOYLAM: 30 42 DOU

IX 0,0 21,6 0,1 0,0

X 56,0 6,4 29,8 121,4

XI 141,8 1,1 83,5 86,1

XII

YILLIK mm 187,7 1102,6 104,0 163,7 853,3 720,9

267,3 1210,1

1989
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

48,2
72,5 135,2 183,1 264,7 233,7 109,8 265,9 76,1

108,8
146,2 86,8 31,5 116,0 149,4 36,3 268,9 58,5

162,4
62,3 31,7 182,1 129,3 48,7 275,0 88,6 139,0

0,1
8,2 86,9 34,0 29,6 17,6 31,6 74,3 134,9

33,3
10,8 15,2 19,6 120,5 17,2 34,1 1,6 60,8

6,0
5,1 0,0 3,0 20,0 1,4 6,1 0,1 20,2

0,0
0,0 6,4 1,0 0,0 0,0 2,5 0,0 0,0

0,0
0,0 0,0 0,1 0,0 10,1 0,0 0,0 28,6

0,2
5,1 0,0 2,2 0,0 0,3 1,6 0,2 62,2

69,3
66,4 57,5 0,6 74,8 298,2 24,1 105,9 189,3

109,9
30,4 72,5 194,8 100,9 260,6 527,1 80,2 166,9

110,6
195,2 176,0 86,6

648,8
602,2 828,0 942,4

650,4 1142,6

209,2 1246,4 197,5 1245,7 545,6 1431,3 533,8 1470,3

1998
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

225,4
261,4 39,1 217,7 52,0 368,0 556,9 428,9 319,0 113,8 12,6

165,7
189,5 42,4 96,2 22,3 122,7 65,6 126,8 84,5 152,7 10,8

138,1
134,0 65,8 9,5 48,8 398,8 12,6 29,9 78,2 39,1 66,4

89,1
34,9 105,2 97,3 118,0 128,5 261,3 7,4 87,3 12,5 41,0

19,7
0,9 84,1 62,0 9,9 84,1 23,5 74,7 12,3 1,9 2,2

2,7
13,1 0,1 0,0 0,1 10,5 8,7 5,5 21,9 0,8 0,8

0,3
0,2 0,0 0,4 20,4 0,0 0,3 34,1 0,3 0,2 0,0

0,0
4,1 8,5 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 3,4 0,0 2,0

2,1
53,2 0,0 2,0 5,5 8,0 0,1 25,5 29,9 0,9 38,6

120,3
20,7 27,8 16,3 40,8 21,6 15,5 17,2 494,7 38,2 8,0

144,6
29,8 312,4 907,2 68,1 53,8 146,9 142,2 126,4 87,0 32,6

432,6 1340,6
113,7 154,0 584,4 855,5 839,4 971,6

483,2 1891,8 577,6 1773,6 176,8 1268,2 129,6 1021,8 66,4 1324,3 247,2 68,7 694,3 283,7

Devlet Meteoroloji leri Gnl.Mdl Antalya Meteoroloji st. lmelerinden derlenip, deerlendirilmitir.
M. DOAN KANTARCI

-33EKL 11.1. ANTALYADA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAI VE GNLK SAANAK YAILAR LE ORANLARI
900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 150,0
YAI mm/m
51,6 100,0

ANTALYA'DA EKM AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI X YKSEK YAI X ORAN %

200,0
89,1 81,9 62,4 62,1 53,2 49,4

85,3

85,0

77,8

65,0

64,3

64,8

83,9

56,3

51,9

58,6

59,3

43,6

50,0 0,0
1989
1985 1986 1987 1988 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

1997

24,2

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

38,4 47,2
2006

100,0

YILLAR
1000,0 950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0

ANTALYA'DA KASIM AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI XI YKSEK YAI XI ORAN %

YAI mm/m

77,7

53,6

54,8

49,5

48,9

46,1

46,5

50,3

43,6

41,5

41,9

44,7

52,0

61,5

150,0 100,0 50,0 0,0

90,9

40,1

33,2

40,4

26,6

29,1

1987

1991

1995

1985

1986

1988

1989

1990

1992

1993

1994

1996

1997

1998

1999

2000

2001

19,7

2002

2003

2004

2005

YILLAR

M. DOAN KANTARCI

2007

30,1

2007

45,8

-34EKL 11.2. ANTALYADA XII. VE I. AYDAK TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI
700,0 680,0 660,0 640,0 620,0 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 ANTALYA'DA ARALIK AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)
TOPLAM YAI XII YKSEK YAI XII ORAN %

91,1 2006
2006

71,3

64,4

48,3

48,0

45,8

44,6

46,1

38,9

40,4

42,4

48,0

49,2

35,1

32,4

38,9

28,8

28,6

YAI mm

1986

1987

1985

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

19,6

2002

2003

31,0

2004

31,7

2005

51,9

YILLAR 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 YILLAR

ANTALYA 'DA OCAK AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI I YKSEK YAI I ORAN % I

80,3

67,7

58,0

45,9

43,5

44,6

37,5

36,6

36,5

37,4

41,4

34,8

33,1

YAI mm

25,7

32,3

20,4

21,8

21,9

33,7

1997

2000

2003

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1998

1999

2001

2002

2004

13,6

2005

35,5

42,4

M. DOAN KANTARCI

2007

51,0

2007

34,8

-35EKL 11.3. ANTALYADA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI
600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 ANTALYA'DA UBAT AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI II YKSEK YAI II

ORAN %

85,1

72,6

69,0

68,0

56,5

62,2

67,5

50,7

42,1

34,0

35,5

YAI mm/m

33,2

33,6

32,5

31,7

29,6

30,1

32,5

41,6

29,4

2005

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

49,6

2006

67,6 2006 33,8

YILLAR 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

ANTALYA'DA MART AYINDATOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI III YKSEK YAI III ORAN %

99,0

98,7

94,7

73,2

71,0

62,9

68,1

56,5

51,5

50,0

50,8

41,9

35,9

40,0

YAI mm/m

1987

29,1

29,7

1995

1985

1986

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1996

32,4

1997

1998

1999

36,0

2000

2001

2002

2003

40,4

2004

47,6

2005

57,5

YILLAR

M. DOAN KANTARCI

2007

92,1

2007

54,6

-36EKL 11.4. ANTALYADA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAI LE GNLK SAANAK YAILAR VE ORANLARI
600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 ANTALYA'DA NSAN AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI IV
YKSEK YAI IV ORAN %

96,2

100,0

77,4

70,4

75,6

63,8

57,2

56,7

53,2

47,5

48,0

35,0

39,0

31,5

33,8

YAI mm/m

29,7

31,4

1987

1995

1985

1986

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

27,3

2003

39,4

2004

54,5

2005

59,5

2006 91,1
2006

82,7

YILLAR 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

ANTALYA'DA MAYIS AYINDA TOPLAM YAI LE YKSEK YAIIN LKS (1985-2007)

TOPLAM YAI V YKSEK YAI V ORAN %

97,3

90,9

69,7

55,6

55,3

53,5

54,5

48,4

48,4

44,4

50,0

62,2

42,6

66,7

67,4

31,3

30,4

39,0

68,0

84,3

97,7

YAI mm/m

1988

2001

1985

1986

1987

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2002

2003

2004

2005

YILLAR

M. DOAN KANTARCI

2007

26,3

2007

89,6

-37EKL 12. ANTALYA LE FNKEDE 1985-2007 DNEMNDEK GNLK SAANAK YAILARIN AYLARA GRE DEM (MKTAR VE TEKRAR ARTIINA DKKAT)
270,0
260,0 250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 200,0 190,0 180,0 170,0
ANTALYA'DA1985-2007 DNEMNDE 70 mm/m/GN MKTARINDAN FAZLA OLAN SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI VE DEM

270 260

FNKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA 70 mm/m/GN MKTARINDAN FAZLA OLAN SAANAK YAILARIN AYLARA DAILIMI VE DEM

KUMLUCADE SEL 17.12.2001

KUMLUCADE SEL 9.4.2006

250
240 230 220 210 200

KUMLUCADE SEL 4.9.2006

M. DOAN KANTARCI

XI XII I II IV VI

180
170 160 150 140 130 120 110 100

160,0
150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0

YAI mm/m/24 SAAT

90 80 70 60 50 40 30

YAI mm/m/ 24 SAAT

50,0
40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 I II III IV V X XI XII

20
10 0 YILLAR

YILLAR

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

KUMLUCADE SEL 17.12.2001

190

-38-

TABLO 7. KUMLUCADA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI

1. KUMLUCA'DA YAMUR SUYU KBUSU 24.1. 2006 ANTALYA (HA) - Antalya'nn Kumluca ilesi ve evresinde 36 Saat aralksz devam eden saanak ya, dn akam sele dnt. Aralksz yaan yamur Kumluca'ya bal Yenimahalle, Kasapayr mahallelerinde sera ve ok sayda evin sular altnda kalmasna neden oldu. Dn akam saat 22 30 sralarnda sele dnen yan ardndan baz vatandalar evlerini terk etmek zorunda kald. Sabaha kar sona eren saanak yan ardndan Kumluca Belediyesine bal ekip ve aralar selden zarar gren vatandalarn yardmna kotu. Kumluca Belediyesine bal ekipler, kepe ve dozerler ile sel sularnn biriktii alanlarda kanal ama almalar yapt. Evlerini gece terk eden vatandalar, sabaha kar duran yan ardndan evlerine dnerek sel sular altnda kalan eyalarn kurtardlar. te yandan, ar ya yznden Kumluca ya bal Beykonak Beldesi'nde baz i yerlerini su bast. Henz sahibi belli olmayan bir kei, sel sularna kaplmas sonucu denize srklenip telef oldu. Kumluca Belediyesi, le kaymakaml ve tarm ile mdrlne bal ekipler hasar tespit almalarna devam ediyor (Kaynak: Mynet Haber).. 2. KUMLUCA'DA SEL 18.10.2006 Antalya'nn Kumluca lesi'nde dn akam balayan ve aralklarla devam eden saanak ya sabaha kar hzn artrnca ok sayda ev, iyeri ve seray sular altnda kald. Antalya'da hayat olumsuz ynde etkileyen saanak ya ve frtna Kumluca, Demre ve Finike ilelerinde maddi hasara neden oldu. Kumluca'nn Sarkavak, Yenimahalle, Karyaka mahalleleri, ileye bal Beykonak Beldesi ile Salur ve Hacveliler kylerinde ok sayda ev ve sera selden etkilendi. Demre lesi'nde de etkili olan saanak ya ve frtna baz seralar ykt. Demre ay'nn tamas sonucu Belren ve aman kylerine ulamn saland Kkerler Kprs yaya ve tat trafiine kapatlrken, sel sular nedeniyle Kayaalt Mahallesi'ndeki seralar ykld. Demre'deki evreli Ky de sular altnda kald. Blgede saanak ya devam ederken, blgelerde belediye, Tarm le Mdrl, Emniyet ve jandarma ekipleri selden etkilenen alanlarda almalarn srdryor (Kaynak: Haberler.com). 3. KUMLUCA'DA SEL 14.10.2009 Antalya'nn Kumluca ilesine bal Beiki ky ile Olimpos tatil beldesinde youn yalardan dolay sel meydana geldi. Kumluca Kaymakam Salih Ik'tan alnan bilgiye gre, sabaha kar yaan iddetli yamur nedeniyle, Kumluca'nn Beykonak beldesi yaknndaki Beiki kyndeki dere, aa paralar ve molozlarn dereyi tkamas sonucu takn meydana geldi. Takn yznden kydeki 50 kadar sera ile 50 kadar evi su bast. Kumluca-Antalya kara yolunun iki kesiminde de, selin tad molozlarn kara yoluna birikmesi yznden yol ulama kapand. Olimpos'ta ise kyn iinden geen derenin tamas sonucu baz restoranlar ve bungalovlar su basarken, dere kenarna park edilmi baz otomobiller denize srklendi. Kaymakam Salih Ik, ''ok kr can kayb yok ama maddi zayiat var. Beiki kynde bir, Olimpos'ta ise imdilik saysn bilemediimiz baz otomobilleri sel srklemi. Beiki kynde inceleme yaptm. Henz Olimpos'a gidemedim. Kara yolunun ulama kapanan blm ise ekiplerce temizlenmeye ve trafie almaya baland dedi (Kaynak: Haber Antalya.com). 4. KUMLUCADA YAI ETKL OLDU 18.12.2009- (Kaynak: Antalya Ekspres) 5. KUMLUCA'DA DERE TATI, SERA VE YERLER SULAR ALTINDA KALDI 28.1.2010 Antalya'nn Kumluca ilesi Beykonak beldesinde sanayi sitesi, iyerleri ve seralar su altnda kald. Kumluca'da dn akam saatlerinde balayan saanak ya nedeniyle Beykonak'n iinden geen dere tat. Takn sonucu Beykonak Hali, Sanayi Sitesi ve dereye yakn yerlerdeki seralar su altnda kald. Beykonak Hali ksa sreli kullanlamaz hale geldi. Beykonak'ta iyeri su altnda kalan iletme sahiplerinden Ahmet bze, "Beykonak'n iinden geen derenin denize dkld yer ok geni. Ancak baz sera sahipleri derenin kenarlarna beton atarak daraltmlar. Bu yzden de dere youn yamurlarda bu daralan ksmlardan tayor. Bu alan da sanayi ve hal evresi. Bu konuya iyeri sahipleri ve belediye acil bir zm bulmal. Sadece benim 15 bin lira zararm var." diye konutu. Kumluca le Tarm Mdr Erdem Erman, hasar tespiti iin olay yerine grevlileri gnderdiini, ancak sel felaketlerinin, 2090 Sayl Afet Kanunu kapsamnda 'Tarm Sigortas'na dhil olduunu aklad.Yamurun leden sonra iddetinin azalmas ile belediye ekipleri kpr zerinden kepeler vastas ile dere zerinde tkanan yerleri at (Kaynak: Gazete Gerek). 6. KUMLUCADA SEL 27.11.2010 Antalya'nn Kumluca ilesinde nceki gn yaanan sel felaketinde zarar tespit almalar tamamland. almalar sonucu ilede 4 ky ve 6 mahallede 57 iftiye ait 247,8 dekar alann selden zarar grd tespit edildi. Hasar tespit almalarn tamamladklarn aktaran le Tarm Mdr Erdem Erman, "Salur, Hacveliler, Hzrkahya ve Kavak Ky ile merkeze bal Karyaka, Narenciye, Gksu, Sarkavak, Kasapayr ve Kum Mahallesi su basknlarndan zarar grd. Bahsedilen yerlerde 57 iftimize ait 247,8 dekar alan zarar grrken ve 1 arcmzn 90 kovannn telef olduunu tespit ettik." diye konutu. Selin, 2090 Sayl Afet Kanunu kapsamna girmediini kaydeden Erman, "iftilerimiz tarm sigortas yaptrdysa zararlarnn yarsn irketleri, yarsn da devlet karlyor." diye konutu. Blgenin ya alan bir blge olduunu kaydeden Erman, iftilerin hemen her yl bu sknt ile karlama riski bulunduunu, bu yzden de sigorta yaptrmalar gerektiini szlerine ekledi (Kaynak: stanbul burda.com).

(Gazete haberlerinden derlenmitir.)

M. DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

-39-

TABLO 7. (DEVAMI) KUMLUCADA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI

7. KUMLUCA'DA SERA VE PORTAKAL BAHELER SULAR ALTINDA 2.9.2010 Antalya'nn Kumluca ilesinde 30 dnm sera ve 400 dnm portakal bahesi iddetli ya ve frtna nedeniyle sular altnda kald. Kumluca ilesinin en byk ky olan 3 bin 700 nfuslu Hacveliler kynde Bays ay'nn iddetli ya nedeniyle tamas sonucu seralar ve portakal baheleri zarar grd. 30 dnm sera ve 400 dnm portakal bahesinin sular altnda kalmasna neden olan iddetli ya ve frtna, kydeki baz evleri de etkiledi. Kumluca Kaymakam Salih Ik ve Devlet Su leri Blge Mdrl Finike ube Mdr Ouzhan Karabulut, Hacveliler Ky Muhtar Aziz Atc sular altnda kalan seralarda inceleme yapt. Seralarda bata domates olmak zere, biber ve patlcan gibi rnlerin sular altnda kaldn belirten Kaymakam Ik, Kuzca Ky'nde ise bir kylnn 5 keisinin telef olduunu bildirdi (Kaynak: Portakal.com-Haber Vitrini). 8. KUMLUCA'DA SEL 27.11.2010 Antalya'nn Kumluca ilesinde nceki gn yaanan sel felaketinde zarar tespit almalar tamamland. almalar sonucu ilede 4 ky ve 6 mahallede 57 iftiye ait 247,8 dekar alann selden zarar grd tespit edildi. Antalya'nn Kumluca ilesinde nceki gn yaanan sel felaketinde zarar tespit almalar tamamland. almalar sonucu ilede 4 ky ve 6 mahallede 57 iftiye ait 247,8 dekar alann selden zarar grd tespit edildi. Hasar tespit almalarn tamamladklarn aktaran le Tarm Mdr Erdem Erman, "Salur, Hacveliler, Hzrkahya ve Kavak Ky ile merkeze bal Karyaka, Narenciye, Gksu, Sarkavak, Kasapayr ve Kum Mahallesi su basknlarndan zarar grd. Bahsedilen yerlerde 57 iftimize ait 247,8 dekar alan zarar grrken ve 1 arcmzn 90 kovannn telef olduunu tespit ettik." diye konutu. Selin, 2090 Sayl Afet Kanunu kapsamna girmediini kaydeden Erman, "iftilerimiz tarm sigortas yaptrdysa zararlarnn yarsn irketleri, yarsn da devlet karlyor." diye konutu. Blgenin ya alan bir blge olduunu kaydeden Erman, iftilerin hemen her yl bu sknt ile karlama riski bulunduunu, bu yzden de sigorta yaptrmalar gerektiini szlerine ekledi (Kaynak: stanbul burda.com). 9. KUMLUCADA SEL 24.12.2010 Antalya'nn Kumluca ilesine bal Beiki ky ile Olimpos tatil beldesinde meydana gelen sel yznden baz seralar ve evleri su bast, otomobiller denize srklendi. Antalya'nn Kumluca lesi evresinde sabaha kar balayan iddetli yata evler sular altnda kald, otomobiller sel sularyla denize srklendi, karayolu ulama kapand, okullar bir gn sreyle tatil edildi. leye bal Beiki Ky ile Olympos tatil beldesinde byk hasara neden olan yalar srasnda 500 dnm sera alan da hasar grd. Olympos'ta turistik aa evlerin bulunduu blge da yatan byk hasar grd. Kumluca'nn Beykonak Beldesi yaknndaki Beiki Ky'nden geen dere iddetli yata gelen sellerle tat. Takn yznden kydeki 500 dekar sera ile 50 kadar evi su bast. Kumluca- Antalya karayolunun 2 kesiminde selin tad molozlarn karayoluna birikmesi sonucu yol ulama kapand. Vali Aleddin Yksel'in talimatyla blgedeki okullarda eitim ve retime 1 gn ara verildi. Antalya'nn Kumluca lesi ve evresinde sabaha kar iddetli yala oluan sellerden Beiki Ky'nn yan sra, turizm beldesi Olympos da byk zarar grd. Saat 02.00- 03.00 sralarnda Olympos'ta bungalov evlerle, marketler ve yine aatan ina edilen ok sayda dkkn sel sularyla ykld. Pansiyonlarn nnde 70'in zerinde otomobil ve traktr denize srklendi. Aralnda turistlerin de bulunduu k sayda kii Olympos Plaj'na gelerek, denizde otomobilini ve traktrn arad. Felaketi yaayanlar, saat 02.00- 03.00 arasnda yamurun saanak ekilde yamaya baladn, biranda her taraf sellerin kapladn, kimsenin saat 05.00'e kadar evlerinden kamadn syledi. Dar ktklarnda aatan yaplan ok sayda ev ve dkknn yerinde olmadn grdklerini anlatan felaketzedeler, srklenen otomobillerin dere yatanda ve denizde st ste yldn grdklerini anlatt. Blgeye gelen i makineleri ve kurtarma aralaryla mahsur kalanlar kurtarlrken, birok kii de otomobillerini ve ciplerini gvenli blgelere gtrd. Sahil Gvenlik Komutanl'na ait bir helikopter ise ky boyunca uarak, blgede keif yapt. Grg tanklar, bir tur irketine ait minibste akam 4 kiinin uyuduunu, selden sonra minibsn yerinde olmadn, 4 kiiden de haber alnamadn ileri srd. Ancak bu kiilerin sel gelmeden blgeden ayrlm olabilecei de deerlendirildi. AKUT Akdeniz Temsilcisi Ylmaz Sevgl, blgeye 5 kiilik ekip gnderdiklerini belirterek, 10 kiilik ekibin de hazr halde beklediini syledi. Sevgl, Selde her ey 1- 2 saat ierisinde olup bitmi. Biz geldiimizde felaket bitmiti. Bildiimiz kadaryla can kayb yok, ekiplerimiz selden yklan alanlarda arama almalar yapyor. Tahminimiz 70'in zerinde otomobil ve traktr denize srklendii. Bu otomobillerden yalnzca birka denizin ierisinde grlebiliyor. Bazlar dere yatanda, bazlar ise hi grlmyor diye konutu. Turizmci Kadir Kaya, yalnzca aa evleri deil, dier tesisleri de selin bastn, belediyelerin ve resmi kurumlarn i makinelerinin, seviyesi den derenin yeniden tamas ihtimaline kar, dere kenarlarna bent yaptn belirtti. Antalya Valisi Aleddin Yksel de sel haberi zerine blgeye giderek incelemelere balad (Kaynak: Av Haberleri gazetesi) . (Gazete haberlerinden derlenmitir.)
M. DOAN KANTARCI

-40TABLO 8.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AIK SU YZEYNDEN ORTALAMA BUHARLAMA (mm/m) DEERLERNN DNEMSEL DEM 6 YAZ AYI YILLIK
DNEMLER ORT. BUHARLAMA 1930-1970 ORT. BUHARLAMA 1970-2006 FARK mm/m ORT. C 1930-1970 ORT. C 1998-2006 FARK C I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

66,1 72,4

70,0

92,8

91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 68,2

927,3 1445,8 1339,3 1912,2

80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0 70,5

6,3 10,1 10,1

10,4 10,7 10,7

17,4 12,8 13,1

43,0 16,4 16,5

76,4 20,5 21,3 0,8

96,6 25,0 26,2 1,2

90,7 28,2 29,3 1,1

66,7 28,1 28,9 0,8

38,6 15 3,3 2,3 412,0 24,9 20,3 15,6 11,9 25,3 25,1 20,7 15,2 11,5 26,2 0,2 0,9 M. DOAN KANTARCI

466,4 18,7 19,0 0,3

EKL 13.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AIK SU YZEYNDEN ORTALAMA BUHARLAMA (mm/m) DEERLERNN DNEMSEL DEM
310,0 300,0 290,0 280,0 270,0 260,0 250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 200,0 190,0 180,0 170,0 160,0 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 AYLAR
BUHARLAMA mm/m
ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK DEM VE 1930-1970 VE 1970-2006 DNEMNDE AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA MKTARLARI

292,5

ORT. BUHARLAMA 1930-1970 ORT. BUHARLAMA 1970-2006 ORT. C 1930-1970 ORT. C 1998-2006

262,3 254,0

201,8 183,6 195,6

212,5

173,9 134,4 157,4 110,2 107,2 80,4 72,4 70,0 29,3 28,2 28,9 28,1

151,4

136,9 88,0

92,8

91,4 84,7

70,5 68,2

66,1

10,1 10,1 I

10,7 10,7 II

13,1 12,8 III

16,5 16,4 IV

21,3 20,5 V

26,2 25,0

25,1 24,9

20,7 20,3 X

15,2 15,6 XI

11,5 11,9 XII

VI

VII

VIII

IX

M. DOAN KANTARCI

-41TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C), YAI, AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON (PET) mm/m DEERLERNN DNEMSEL DEM
DNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI 1930-1970 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 1998-2006 10,1 10,7 13,1 16,5 21,3 26,2 29,3 28,9 25,1 20,7 15,2 1930-1971 263,7 156,2 95,2 43,9 30,9 10,1 1,8 2,9 13,6 57,7 110,5 1998-2007 280,4 93,7 97,2 105,0 43,9 7,5 7,9 2,0 13,5 22,8 237,2 1930-1972 28,6 29,4 46,3 72,6 112,2 147,6 186,2 173,2 121,5 87,3 52,7 1998-2008 30,1 31,9 50,5 74,8 118,3 162,4 196,3 188,4 124,6 90,2 52,7 ORT.BUHARLAMA 1930-1970 66,1 70,0 92,8 91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 ORT. BUHARLAMA 1970-2006 72,4 80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0

YILLIK mm/m 18,7 19,0 1068,2 1228,1 1092,5 1155,9 1445,8 1912,2

ORT. SICAKLIK ORT. SICAKLIK ORT. YAI ORT. YAI ORT.PET(*) ORT. PET

XII 11,9 11,5 283,8 317,0 34,9 35,7 68,2 70,5

(*) PET : Potansiyel evapotranspirasyon (Toprak yzeyinden buharlama ve yapraklardan terleme) Ortalama buharlama : Ak su yzeyinde llen buharlama miktar

M. DOAN KANTARCI

EKL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ), YAI, AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON (PET) mm/m DEERLERNN DNEMSEL DEM
350,0 ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK, YAI, AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA VE POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON DEERLERNN DNEMSEL DEM ORT. SICAKLIK 1930-1970 300,0 ORT. SICAKLIK 1998-2006 ORT. YAI 1930-1970 250,0 ORT. YAI 1998-2006 ORT.PET 1930-1970 200,0 ORT.PET 1998-2006 SU YZEYNDEN ORT. BUHARLAMA 1930-1970 SU YZEYNDEN ORT. BUHARLAMA 1970-2006 100,0
AIKLAMA : V.-IX AYLAR ARASINDA ORTALAMA SICAKLIK 0,8-1,2 C ARTMITIR. BUNA BALI OLARAK PET (POTANSYEL EVAPOTRANSPRASYON; TOPRAKTAN BUHARLAMA LE YAPRAKLARDAN TERLEME) MKTARI DA ARTMITIR. DKKAT EKC ARTI AIK SU YZEYNDEN OLAN BUHARLAMA MKTARINDADIR. AIK SU YZEYNDEN BUHARLAMA; BARAJ, BENT, AKARSU VE SALMA SULAMA YAPILAN ALANLARDAK SUYUN NEML BLMNN BUHARLAMA LE KAYBEDLDN GSTERMEKTEDR. DER BR DEYMLE; SU KAYBI NEMLDR.
M. DOAN KANTARCI

150,0
YAI, BUHARLAMA VE PET mm/m

50,0 26,2 29,3 28,9 25,1 21,3 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 I II III IV V 16,5 10,1 10,7 13,1 25,0 28,2 28,1 24,9 VI VII VIII IX 20,7 20,3 X 15,2 11,5 15,6 11,9 XI XII

0,0 AYLAR

-42-

2.2.2.3. BKTE SICAKLIK LE YAI LKLER Antalyadaki Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstitsnn iki aratrma ormanndan biri Bktedir (Ltf Bykyldrm Aratrma Orman). Bu aratrma ormannda 450 m ykseltideki meteoroloji istasyonunda yaplm olan scaklk ve ya lmeleri Bkn konumuna benzer yerler iin bir fikir edinmek zere derlenip, deerlendirilmitir. Bk Antalyann kuzey batsnda dalarn arasnda ve deniz etkisine kapal bir konumdadr. Bkn bu konumu Alakr Havzasnda Bey Dalarnn eteklerindeki deniz etkisine kapal baz yerler iin rnek olarak deerlendirilebilir. Bke benzer yerlerde yan az ve zellikle gndz saatlerinde scakln yksek olmas sulama suyu ihtiyacnn ykselmesine sebep olur. (1) ORTALAMA SICAKLIK Bkte 1967-2008 yllar arasndaki ortalama scaklk lmeleri de Finike ve Antalyadaki gibi 3 dneme ayrlarak hesaplanm ve karlatrlmtr. Yllk ortalama scaklk deerleri 1967-1981 dneminde 13,4 C, 1982-1993 dneminde 13,2 C, 1994-2008 dneminde 14,2 C olarak hesaplanmtr (ekil 15.1.). Yllk ortalama scaklk deerleri Bkte 0,8 C, yaz aylarnda ise 1,1-1,6 C artmtr. Bkte III. ayda havann daha serin olduu, ortalama scaklk deerlerinin VIII. aya kadar hzla artt ve IX aydan itibaren hzla azald grlmektedir. Bu durum dalk arazinin iinde yer alan Bk meteoroloji istasyonunun bulunduu ukur alana souk hava kelmesine baldr. Bkte VI. Ayda 1967-1981 dneminde 19,2 C olan aylk ortalama scakln, 1994-2008 dneminde 22,9 Ca ykselmesi (Aradaki fark 2,7 C) dikkati ekmektedir. lk bakta bu farkn bir lme veya hesap hatasndan kaynaklanabilecei dnlebilir. Aslnda 1994-2008 dnemindeki snmann da yamalarnda da etkili olduu ve haziran ayndaki souk hava kelmesinin sona erdiini deerlendirmek daha uygundur. te yandan 1967-1981 dneminde patlayan yanardalarnda scakln azalmasna etkili olduu ekil 15.1. de grlmektedir. (2) ORTALAMA YAI MKTARLARI Bkteki yalarn yllk toplamlar incelendiinde, baz yllarda ok az ya dt ve bu az yal yllarn saysnn daha fazla olduu grlmektedir (ekil 15.2.). Yan 800-850 mm olduu yllarn says ikidir. Aylk yalarn k dneminde fazla, yaz dneminde az olmas ise tipiktir. Bkte 1967-1981 dneminde 601,7 mm olan yllk ortalama yan 1994-2008 dneminde 492,1 mmye dt grlmektedir (ekil 15.2.). Ya azalmas zellikle XII. ay ile yaz aylarndadr. Bkte saanak yalar llmemitir.

-43-

EKL 15.1. BKTE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEERLERNN DNEMSEL DEM
BK YILLIK 450 ORT. m SICAKLIK YILLAR C
1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 14,9 13,8 14,5 14,0 12,8 12,6 13,4 12,9 12,7 12,2 13,5 12,2 14,2 13,3 13,4 12,6 12,8 13,0 13,5 13,4 13,3 14,4 18,0

BK 'TE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEERLERNN DNEMSEL DEM 1989, 1990, 1991
DEERLER OK YKSEK. HESABA KATILMADI. 1994-2008 ORT. SIC. 14.2 C 1982-1993 ORT. SIC. 13.3 C 1967-1981 ORT. SIC. 13.4 C

17,5
17,0 16,5 16,0 15,5 15,0
YILLIK SICAKLIK C

14,5
14,0 13,5 13,0 12,5 12,0

11,5
11,0 10,5 10,0

1975 TOLBACHK YANARDAI-KAMATKA 1975 PAVLOF YANARDAI-ALASKA 1980 HEKLA - SLANDA 1982 EL CHCON YANARDAI (MEKSKA) 1982 NEVADO DELRUZ (KOLOMBYA) 1986 AUGUSTN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAI (GNEY JAPONYA) 1991 PNATUBO YANARDAI (FLPNLER)

1994 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 1996 PAPUA YEN GNE YANARDAI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAI-ALASKA 2000 HEKLA - SLANDA 2002 PAGO YANARDAI 2004 BAGANA YANARDAI 2006 TAVURVUR YANARDAI-METAPT ADASI 2006 AUGUSTNE

1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988

YILLAR
27,0 26,0 25,0 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

BK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEERLERNN DNEMSEL DEM 1967-1981 1982-1993 1994-2008

1989 16,0 1990 17,3 1991 17,2 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 13,4 13,6 13,5 13,8 14,1 14,0 14,4 14,9 13,8 13,6 15,4 14,6 14,5 14,1 13,9 14,7 14,3

SICAKLIK C

AYLAR
DNEMLER

I
I 4,3 4,1 4,8

II
II 5,6 4,6 5,8

III
III 7,8 6,5 7,8

IV
IV 11,1 11,3 12,3

V
V 16,1 15,8 16,0 VI 19,2 20,6 22,9

VI
VII 24,0 24,3 25,2

VII
VIII 23,3 24,1 24,9

BK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEERLERNN DNEMSEL DEM

1967-1981 1982-1993 1994-2008

AIKLAMA: BKTE (BATI AKDENZ ARATIRMA ORMANI) 1989, 1990 VE 1991 YILLARINA AT SICAKLIK DEERLER ANTALYA METEOROLOJ STASYONUNUN DEERLERNE YAKINDIR. BKN YKSELTS 450 m OLUP, ANTALYADAN DAHA SERNDR. BU DEERLER BR LME VEYA KAYIT HATASI OLARAK KABUL EDLM VE HESAPLAMALARA KATILMAMITIR . VI. AYDAK SICAKLIK FARKLARI SE DKKAT EKCDR. Kaynak: Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits Bk meteoroloji istasyonu lmelerinden derlenip, dzenlenmitir.
M. DOAN KANTARCI

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1989 1990 1991

VIII
IX 19,5 20,4 20,6

IX
X 14,8 14,3 15,2

X
XI 9,3 8,3 9,0

XI
XII 5,2 5,5 6,4

XII
YILLIK
ORT. C

13,4 13,3 14,2

-44EKL 15.2. BKTE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAI TOPLAMLARININ DNEMSEL DEM
BK 450 m YIL 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 YILLIK YAI mm 621,4 806,0 690,0 250,4 600,2 513,0 234,0 394,7 482,5 559,3 594,5 751,3

900,0

BK'TE YILLIK TOPLAM YAI MKTARLARININ DNEMSEL DEM

1967-1981 ORT. 601,7 mm
YILLIK YAI TOPLAMINDA SAANAK YAILARIN PAYI FAZLADIR. BKTEK YAI AZLII VE DENGESZL KURAKLIK ETKSN BELRGNLETRMEKTEDR.

850,0 800,0 750,0 700,0

650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0
1982-1993 ORT. 440,9 mm

313,1 628,1 374,0 620,9 186,8 467,1 533,6 301,4 448,4 821,5 333,4 613,6 561,2 626,9 229,4 495,5

150,0 100,0
YAI mm

1994-2007 ORT. 492,1 mm

50,0 0,0
1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

YILLAR 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0

YAI mm

BK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAI MKTARLARININ DNEMSEL DEM

1967-1981 1982-1993 1994-2007

70,0 60,0 50,0 40,0 30,0

593,6 351,8 538,5 624,3 287,8

20,0 10,0 0,0 AYLAR

I

II

III

IV

VI

VII

VIII

IX

XI

XII YILLIK

BK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAI MKTARLARININ DNEMSEL DEM

DNEMLER II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

mm

1967-1981 1982-1993 1994-2007

71,4 47,9 85,8

95,1 55,8 59,2

71,5 43,6 51,3

51,9 42,4 48,3

47,0 55,5 32,8

28,9 19,7 20,1

16,5 4,4 8,8

0,5 4,2 2,5

14,9 4,2 11,8

46,7 24,2 46,2

45,1 42,7 57,0

112,3 96,4 68,3

601,7 440,9 492,1

AIKLAMA: 1. BKTE (BATI AKDENZ ARATIRMA ORMANI) YETERL LME OLMAYAN YILLAR HESABA KATILMAMI VE GRAFKTE GSTERLMEMTR. 2. MKTARI 100 mmyi AAN AYLIK YAILARIN YILLARA GRE OLUUMU VE DAILIMI DENGESZDR (Aylk dkm yalar tablosuna baknz). BU SEBEPLE AYLIK YAI ORTALAMALARI DENGEL BR YAI DZENN DEL, SADECE ARTMETK BR ORTALAMAYI FADE ETMEKTEDR. Kaynak: Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits Bk meteoroloji istasyonu lmelerinden derlenip, dzenlenmitir.
M. DOAN KANTARCI

-45-

2.2.3. ALAKIR AYI HAVZASINDA ANAKAYA VE TOPRAK ZELLKLER 2.2.3.1. JEOLOJK YAPI VE TOPRAKLARIN OLUTUU ANAKAYALAR LE ANAMATERYALLER Bey Dalar ile Tahtal Dalarnn yaygn jeolojik tabakas mezozoik-tersiyer yanda olduu bildirilen kire talarndan olumutur. Bunlarn stnde yer, yer miosen yandaki denizel kkenli kaba kire ta tabakalar bulunmaktadr. Miosen ile mezozoik tabakalar arasnda eosen yandaki kireli fliler yer almaktadr. Alakr ay ile kollar bu kireta tabakalarnn iinde derin bir vadi sistemi amtr. Bylece daha alttaki Ofiolitli mezozoik tabakas ile vadinin yataa yakn kesiminde peridotit ve serpantinlerden oluan volkanik kkenli kayalar aa kmtr. Alakr aynn getirdii materyaller Finike-Kumluca Ovasnn Kumluca blmn oluturmutur (Harita 2). Kire talar tabakal yapda olan, talam tortul materyallerdir. Alp kvrlmalar ve devam eden tektonik olaylar kire ta tabakalarnn krlmasna sebep olmutur. nc zamanda yalarn fazlal, buzul alarndaki buz ve karlarn arasnda depolanm olan yksek miktardaki CO ile SOin sularda asitlere dnmesi kire talarnda erimelere ve atlak sisteminin geliip, genilemesine sebep olmutur. Kzlar Sivrisinin kuzey bakl yamacnda ve daha batdaki Akdada bulunan sirk buzulu yataklar Bey Dalarnda ve evresinde de buzul alarnn bir lde yaandn gstermektedir. Alakr Havzas ile evresindeki dalk araziyi oluturan kire talarnn derinlere inen atlakl (karstlam) yaps ya sularnn nemli blmn yer alt suyuna ve karst kaynaklarna (Ddenlere) szdrmaktadr. 2.2.3.2.TOPRAKLAR Dalk araziyi oluturan kire talarnn asl maddesi Kalsiyum karbonattr (CaCO). Kalsiyum karbonatn karbon dioksit (CO) ve kkrt dioksit (SO) ile asitlemi sularda erimesi sonucunda oluan kalsiyum bikarbonat [Ca(HCO)] ile kalsiyum bislfat [Ca(HSO)] ykanp gitmitir. Geriye kire tann iinde az miktarda bulunan katk maddeleri (genellikle kil) kalmtr. Kil ve dier katk maddeleri topraklamtr. Katk maddeleri az olduu iin kire talarnn erimesi ile oluan topraklar da sdr. klimin daha scak ve nemli olduu alt ve orta kzlam kuaklarnda Krmz Akdeniz Topra (Terra rosa) olumutur. klimin daha souk ve klarn karl olduu sedir kuanda ise kireli Esmer Orman Topra olumutur. Esmer orman topranda kil minerallerinin sznt sular tarafndan st topraktan, alt topraa tanmas sonucunda da Solgun Esmer Orman Topra gelimitir. Orman kuandaki topraklar binlerce yldan beri olumu, gelimi ve orman tarafndan korunmulardr. Bu sebeple ormanlarn altndaki kire ta topraklar derindir. Ormanlarn tahrip edildii arazideki topraklar tanm, slam ve ok tal topraklara veya arazi kayala dnmtr (ekil 2.1. ve 2.2.). Baz yerlerde tanan topran iindeki talar yzeyde tabaka halinde kalmlar ve erozyon kaldrm olumutur.

md

ef
BEY DALARI KORKUTEL md KARTAL T.

KUMLUCA GDENE

JEOLOJK YAPI LE SU LKS: BEY DALARI VE TAHTALI DALARI YUKARI KARAMAN

-46-

DERN ATLAKLI VE TABAKALI KRE TALARINDAN OLUMUTUR. KAR VE YAMUR SULARI ANAKAYANIN ATLAK SSTEMNDEN DERNE SIZARLAR. ALAKIR AYININ TABANINDAN DA ATLAK SSTEMNE SU KAAKLARI VARDIR. BU SEBEPLE ALAKIR AYININ YZEY SULARI VE DEBS HAVZAYA DEN YAIA GRE AZDIR. ZELLKLE 5 YAZ AYINDA SU AKII AZALIR.

HARTA 2. ALAKIR HAVZASI VE EVRESNDE JEOLOJK YAPI LE TOPRAKLARIN OLUTUU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR

KAYNAK: Jeolojik yap Trkiye Jeoloji Haritas 1/500 000 MTA -1963 Konya paftasndan alnmtr.

AAI KARAMAN
AKIRLAR ANTALYA

JEOLOJK YAPI Mc : Mesozik-Tersiyer Mof : Mesozik (Ofiolitli seri) Ekseriyetle Kretase md : Miosen denizel ef : Eosen flileri Qy : Holosen-Yeni alvyon : Peridotit : Serpantin

M. DOAN KANTARCI

1. DOLOMTL KRE TALARI (Mc, Mof) G AYRITIKLARI N DK YAMALI DALIK ARAZY OLUTURMULARDIR. CaCO ve MgCO BKARBONATLAR HALNDE YIKANIP GTTNDE GERYE KATIK MADDES (GENELLKLE KL) KALMITIR. SERT KRE TALARINDAN OLUAN TOPRAKLAR TALI, KLL TOPRAKLARDIR. ORMAN ALTINDA KORUNMU OLDUKLARI N ORTA DERN VE DERN TOPRAKLARDIR. ORMANIN TAHRP EDLD ALANLARDA TOPRAK TAINDII N YZEYDE KALAN TALAR LE EROZYON KALDIRIMI OLUMUTUR. BU SEBEPLE ORMANLARIN TAHRP EDLMEMES GEREKMEKTEDR. AKDENZ KLMN ETKL OLDUU (<1000 m) KIRMIZI AKDENZ TOPRAKLARI YKSEK ARAZDE (1000-2000 m) ESMER ORMAN TOPRAI VE SOLGUN ESMER ORMAN TOPRAI KIR ARAZSNDE (>2000 m) RENDSNA TOPRAKLARI VE KAAKLAR (AIRI OTLATMA VE OTLAKLARIN TAHRB ETKS VAR). 2. PERDOTT VE SERPANTNLER G AYRIAN BU ANAKAYALARDAN KLL, TALI VE ORTA DERN KIRMIZI AKDENZ TOPRAKLARI OLUMUTUR. ORMANIN TAHRP EDLD DK YAMALARDA TOPRAK TAINMI, SILAMI VE ANAKAYA YZEYE IKMITIR. 3. ALVYONLAR (Qy) ALAKIR AYI VADSNDE EMN AZALDII ALANLARDA VE FNKE-KUMLUCA ARAZSNDE YIILMI AKARSU MATERYALLER DERN, KUMLU VE AKILLI Ah/Cv HORZONLU HAM TOPRAKLARI OLUTURMUTUR. ESK BATAKLIKLARDAN ARTA KALAN YERLERDEK TOPRAKLARDA ORGANK MADDE LENDKE AZALMITIR. BU TOPRAKLAR DERN OLUP, TABAN SUYU YKSEKTR. SON YILLARDA ALVYONLARIN TABAN SULARI (SU EKLD N) DAHA DERNE NMTR. AYRICA TABAN SULARI ATIK VE KRL SULARLA (TARIMSAL MCADELE KMYASALLARI DA DAHL) KRLENMEKTEDR.

-47-

Orman st kr kuandaki topraklar erozyondan koruyacak bitki rts tek veya ok yllk otlardr. Gemi yllardaki youn otlatma kr kuandaki otlarn tketilmesine, topran tanmasna sebep olmutur. Kr kuandaki topraklar tal A/C horizonlu Rendsina topraklar ile kire ta ham topraklardr (Sierozem). Arazinin hafif eimli kesimlerinde erozyon kaldrm olumutur. Dik yamalarda ise gece ile gndz arasndaki scaklk farklar ve don olaylar ile paralanan (kaayan) kire talar aa doru kar ile srklenerek kaaklar oluturmutur. Alakr aynn taraalarnda (Derenin eski yata) ve imdiki vadisinde aa kan peridotit ve serpantinler de tal, orta derin, killi topraklar vermilerdir. Ormann korunduu yerlerde bu topraklar derindir. Ormann tahrip edildii dik yamalarda anp, tanmlar, slamlar veya anakaya yzeye kmtr. Alakr aynn eski yatandan kalan taraalar ile bugnk yatanda dzce alanlarda ve dere kavaklarnda birikmi olan akll, kumlu materyaller de giderek topraklamlardr. Gnmzde bu topraklarda meyvaclk ve seraclk yaplmaktadr. Kumluca Ovasn oluturan alvyonlardan ham topraklar veya A/C horizonlu topraklar olumutur. Kumluca Ovasnn eski s bataklk/sazlk alanlarndaki bitki artklar su alt ortamnda humuslaarak akll, kumlu mil materyalinin topraklamasn salamtr A/C horizonlu topraklar). Bataklk ve sazlklarn kurutulmas ile eskiden olumu slak humus ta ayrp yok olmutur. Bu topraklar da meyvalklara dntrlm veya stnde seralar kurulmutur. Alvyonlarn bataklk/sazlk olmayan kesimlerinde kurakla dayankl s kkl bitkiler ile kklerini derindeki taban suyuna ulatrabilen nar aalar gelimitir. Bu akll, kumlu ham materyaller de giderek sulu tarm alanlarna dntrlmtr. 2.2.3.3. ORMAN TOPRAKLARININ GERGENL VE ANA KAYANIN ATLAK SSTEM LE SUYU SIZDIRMASI Ormanda aalarn ibrelerinin ve yapraklarnn dklmesi vd. organik artklar ile oluan l rt giderek ayrp, humuslamakta ve st topraa karmaktadr (Ah-Horizonu). Humus ve humusun ayrmas ile oluan kolloid organik bileikler topra krntlandrmakta ve gzenek aplarnn genilemesini salamaktadr (> 50 m). Ya sular da bu iri gzeneklerden hzla szarak anakayann (kire tann) atlak sistemine ulamaktadr. Ormann tahrip edildii yamalarda topran organik maddesi devam ettirilemedii iin gzenekler daralmakta, ya sular topraa szamamakta, yzeyden aka gemekte ve sellere dnmektedir (ekil 2.1. ve 2.2.). Alakr Havzasnn dik yamalarnda ormanlarn varl topraklar ve ya/ak dzenini koruduu gibi vadideki tarm alanlarn da sellerden ve sellerle tanan materyallerden korumaktadr. Ormann tahrip edildii arazide saanak yalarn sele dnmesi sonucunda oluan zararlar tablo 7de sralanmtr.

-48-

2.2.4. ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI, TARIM, MEYVACILIK VE SERALAR 2.2.4.1. ARAZ KULLANIMI Alakr ay Havzasndaki arazinin kullanmna ait bilgiler Kumluca le tarm Mdl verilerinden derlenip, deerlendirilmitir (Tablo10, ekil16). Kumluca ilesinin alan 125 300 ha olup, bu alann % 13,57si (17 000 ha) tarm alan olarak kullanlmaktadr. Orman, allatrlm orman ve allklarn alan % 47,92 (60 049 ha), otlak alan % 6,21 (7 776 ha), kayalk, yerleim vd. arazi alan % 31,90 (39 971 ha), su yzeyi (Alakr Baraj) 504 ha alan kaplamaktadr. Alakr Havzasndaki tarm alanlarnn 9 000 halk blmnn Kumluca Ovasnn geni alviyal arazisinde yer ald, Dere vadilerinde ve vadi yamalarndaki taraalarda da 8 000 halk tarm alan bulunduu anlalmaktadr. 2.2.4.2. TARIM ALANLARI Kumluca lesinin 17 000 halk tarm alannn % 27i (4 605 ha) tarla, % 1,7si (289 ha) zeytinlik, % 24,25i (4 122,7 ha) meyvalk, % 23,45i (3 985 ha) sebzelik, % 0,01i (2,1 ha) ss bitkileri alan olup, % 22,62sinin (3 845,5 ha) nadasl tarla ve % 0,88inin de (150 ha) ekilmeyen tarm alan olduu bildirilmitir (Tablo 10.2. ve ekil 17). Kumluca lesindeki meyvalk alanlarda; zeytin, portakal, mandalina, limon, elma, nar, eftali, kiraz, ceviz ve badem (az) yetitirilmektedir (Tablo 11, ekil 18). Sebzelerden; fasulye, hyar, patlcan, biber, domates ile bostanlardan karpuz, kavun ve kabak yetitirilmektedir (Tablo 12, ekil 19). 2.2.4.3. TARIM RNLERNN HAVZADAK 28 YERLEM ALANINA DAILIMI Kumluca lesi; merkez, beldeler ve kyler olmak zere 28 yerleim alanna ayrlmtr. Eskiden yerleimler mahalleler halinde dankt (Harita 1). Nfusun artmas tarmda sulama, gbreleme ve ilalama yntemlerinin gelimesi sonucunda bu dank mahalleler kylere dnmtr. Bu yerleim yerlerinden Yazr ile avuky (Adrasan) havzann dnda bulunmaktadrlar (Harita 3). Alakr Havzasndaki 28 yerleim alannda retilen tarm rnlerine ait, Kumluca le Tarm Md- lnn hazrlad ve 3 nem derecesine gre snflandrd bilgi tablo 13te verilmitir. Tablo 14te 2010 ylndaki durum 8 dereceli bir snflandrma yaplarak verilmitir. Bu eski ve yeni iki verinin karlatrmas ilgin bir gelimeyi gstermektedir (Tablo 15 ve ekil 20). Tablo 15 incelendiinde; buday yetitirilen ky saysnn 23ten 18e geriledii, buna karlk zeytin yetitirilen yer saysnn 4ten 13e, seraclk yaplan yer saysnn 15ten 18e, nar yetitirilen yer saysnn 14ten 20ye ykseldii grlmektedir. Bu gelimenin saysal ve oransal deerlendirmesi; Alakr Havzasndaki tarmsal faaliyetin, kuru tarmdan sulu tarma kaydn gstermektedir. Yetitirilen rnlerin Havzadaki yerleim alanlarna dalm harita 3te verilmitir.

-49TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , RETM VE DEER
1. ARAZ KULLANIMI
KULLANIM ALANLARI TARIM
OTLAK ORMAN+ALILIK KAYALIK,YERLEM VD. SU YZEY
2. TARLA, MEYVALIK,SEBZELK vd. 3. TARIMSAL RETM (TON) VE DEER (TL)
RN HUBUBAT MEYVE+ZEYTN SEBZE (SERADA) SEBZE (AIKTA) SS BTKLER (SAYI) FDE (SAYI) 12 845,4 ALAN ha RETM TON DEER TL. 4 450,0 4 411,2 3 706,0 278,2 89 000 3 960 000

ha
17 000 7 776 60 049 39 971 504

%
13,57 6,21 47,92 31,90 0,40

TARIM ALANLARI TARLA ZEYTNLK MEYVELK SEBZELK SS BTKLER NADASLI TARLA EKLMEYEN

ha
4 605,0 289,0 4 122,7 3 985,7 2,1 3 845,5

%
27,09 1,70 24,25 23,45 0,01 22,62

122 634 91 407 460 47 792 387552500 6 498 218 800 4 548 000 725 000

222 297 000 44 000 000 265 924 532192960

150,0 TOPLAM 125 300 100,00 TOPLAM 17 000,0 KAYNAK: Kumluca lesi Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

0,88 TOPLAM 100

EKL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI

140000 130000 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 ALAKIR HAVZASINDA ARAZ KULLANIMI ha %
125300

ALAN ha

60049

17000

7776

39971

13,57

6,21

ARAZ KULLANIMI

TARIM

OTLAK

ORMAN+ALILIK KAYALIK,YERLEM VD.

SU YZEY

0,40

TOPLAM
M. DOAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca lesi Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

EKL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTNLK, MEYVALIK, SEBZELK VE DER TARIM ALANLARI
18000,0 16000,0
ALAN ha VE ORAN %

ALAKIR HAVZASINDA TARLA,MEYVALIK, SEBZELK VD. ALANLAR

17000,0 0,88

ha %

14000,0 12000,0 10000,0

4605,0 4122,7 3985,7

8000,0 6000,0 4000,0

289,0

3845,5

27,09

24,25

23,45

1,70

0,01

0,0 TARLA ZEYTNLK MEYVELK SEBZELK SS BTKLER NADASLI TARLA EKLMEYEN TOPLAM

2,1

M. DOAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca lesi Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

100

2000,0

22,62

150,0

100,00

47,92

31,90

504

-50TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA RETLEN ALANLAR, RETM VE DEER

RN ZEYTN PORTAKAL MANDALN LMON ALAN ha 289,0 3 170,0 30,0 40,0 ORAN % 6,55 71,85 0,68 0,91 RETM TON 675 111267 1312 1250 DEER TL 1146820 80112240 1181250 625000

TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE RETLEN ALANLAR, RETM VE DEER
RN FASULYE KAVUN, KARPUZ KABAK HIYAR PATLICAN DOMATES BBER TOPLAM 2. RN ALAN ha ORAN % RETM TON DEER TL

ELMA
NAR DER TOPLAM

213,0
600,0 69,7 4 411,7

4,83
13,60 1,58 100,0

3550
3200 1379 122633

2662800
3840000 1839350 91407460

90,0 326,0 180,0 416,0 412,0 2 800,0 1 117,5 5 341,5 1 554,5

1,68 6,10 3,37 7,79 7,71 52,42 20,92 100,0

135 19560 10800 41600 41200 252000 112625 477920

128250 13300000 10368000 20800000 43260000 181440000 118256250 387552500

KAYNAK: Kumluca le Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

KAYNAK: Kumluca le Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

EKL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA RETM ALANLARI LE ORANLARI

5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 ALAN ha ALAKIR HAVZASINDA RETLEN MEYVALAR, ALANLARI VE ORANLARI 4411,7

EKL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE RETM ALANLARI LE ORANLARI

6000
ALAKIR HAVZASINDA RETLEN BOSTAN VE SEBZELERN, ALANLARI LE ORANLARI

5341,5

5000 ORAN %

ALAN ha ORAN %

3170

4000

RETM TON

3000

2800

2000 1117,5 1000

1554,5

7,79

6,10

RETM TON

600

1,68

71,85

6,55

0,91

4,83

0,68

30

40

69,7

M. DOAN KANTARCI

1,58

213

100

500

289

13,60

90 0

180

3,37

7,71

M. DOAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca le Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

KAYNAK: Kumluca le Tarm Mdl verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

100

326

20,92

416

412

52,42

1000

-51-

TABLO 13. ALAKIR AYI HAVZASINDAK 28 YERLEM YERNDE YETTRLEN TARIM RNLERNN YETTRMEDEK NEM DERECELERNE GRE SIRALANII VE YETTRME ORANLARI (Kumluca le Tarm Mdl verilerinden ve derecelendirmelerinden derlenip, dzenlenmitir.)
PORTAKAL
MANDALN A

28 YERLEM ALANI

KURU FASULYE SERADA SEBZE

EFTAL

BADEM

BUDAY

LMON

ZEYTN

KRAZ

ELMA

ARPA

NAR

KUMLUCA (MERKEZ) BEYKONAK BELDES MAVKENT BELDES AVUKY BELDES GDENE (ALTINYAKA) Bld. BELEN KY BEK KY BYKALAN KY ALTI KY AY KY DEREKY ERENTEPE (SAVRAN) KY GLCK KY GZREN KY HACIVELLER KY HIZIRKHYA KY NCRCK KY KAVAK KY KARAAA KY KARACAREN KY KUZCA KY ORTAKY SALUR KY SARICASU KY TOPTA KY YENKILA KY YAZIR KY YELKY 28 YERLEM SAYI ORAN % ORAN % ORAN % 1 3 1 2 3 ALANININ DAILIMI 2 2 1 1 1 1 17 3 3 60,7 10,7 10,7 17,9 3,6 5 1 2 1 1 1 1 2 3 1 3 3 1 1 1 3 1 2 2 1 1 1 1 2 2 2

1 2 2 2

2 1 1 3 2 2 3 3 1 3 3 3 1 1 3 3 3 2 3 2 1 3 2 3 2 3 2 3 3 2 2 1 2 3 2 3 2 2 1 1 1 3 3,6 1 2 3,6 7,1 5 7 7,1 17,9 25,0 3,6 3,6 3,6 1 1 1 5 7 3 17,9 25,0 10,7 3,6 1 2

1 2 1 3

1 3 3

3 4 6 3 14,3 21,4 10,7 3,6 3,6 10,7

YETTRLEN YER SAYISI

YETTRLEN YER ORANI %

23
82,1

6
21,4

13
46,4

1
3,6

1
3,6

4
14,3

3
10,7

14
50,0

1
3,6

1
3,6

1
3,6

15
53,6

1
3,6

M. DOAN KANTARCI

-52-

TABLO 14. ALAKIR AYI HAVZASINDAK 28 YERLEM YERNDE 2010 YILI TBARYLE YETTRLEN TARIM RNLERNN YETTRMEDEK NEM DERECELERNE GRE SIRALANII VE YETTRME ORANLARI (KAYNAK : Av. Ramazan Savrann 2010 yl iin verdii bilgilerden derlenip, dzenlenmitir.)
28 YERLEM ALANI
MANDALNA PORTAKAL KURU FASULYE SERADA SEBZE CEVZ BUDAY

EFTAL

BADEM

LMON

ZEYTN

ZM

KRAZ

ELMA

ARPA

ERK

NAR

KUMLUCA (MERKEZ) BEYKONAK BELDES MAVKENT BELDES AVUKY BELDES GDENE (ALTINYAKA) BELEN KY BEK KY BYKALAN KY ALTI KY AY KY DEREKY ERENTEPE (SAVRAN) KY. GLCK KY GZREN KY HACIVELLER KY HIZIRKHYA KY NCRCK KY KAVAK KY KARAAA KY KARACAREN KY KUZCA KY ORTAKY SALUR KY SARICASU KY TOPTA KY YENKILA KY YAZIR KY YELKY 28 YERLEM 1 ALANININ 2 RN 3 NCELKLERNE 4

2 2 2 2

3 3 5

4 1

4 3 3 2 1 3 5 4 1 1 4 2 2 2 5 1 3 1 4 5 6 6 5 4

2 1 2

3 4 3 2

1 1 1 1 3 2 1 3 2 3

3 1
1

2 4 3 3 1 2 2 3

3 1 2 1 1 1 5 2 2 4 2 3 2 8 4 5 2 3 3 2 4 4 3 3 5 6 7 8 4 1 1 1 1 3

4 1 5 2 1 2 3 3 2 1 2 5 1 1 1 2 8 2 1 3 2 5 3 4 3 3 6 3 2

2 4

1 4 1 3

1 1 2 1 2

1 1 12 2 4

SAYI 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 OLARAK 6 1 1 1 DAILIMI 7 1 (8 NCELK SINIFI) 8 1 YETTRLEN YER SAYISI 9 3 13 1 7 13 10 20 5 1 4 2 1 1 18 2 YETTRLEN YER 0,32 0,11 0,46 0,04 0,25 0,46 0,36 0,71 0,18 0,04 0,14 0,07 0,04 0,04 0,64 0,07 ORANI %
AIKLAMA : KUMLUCA LE TARIM Mdlnn VERLER (ESK DURUM) LE BU TABLODAK VERLER (2010 YILINDAK DURUM) ARASINDA NEML FARK KURU TARIMIN (BUDAY VE ARPA) GERLEM OLMASI, SULU TARIMIN VE MEYVACILIIN YAYGINLAMASIDIR. ALAKIR HAVZASI KYLERNDEK HALK GEMN SULAMA SUYUNA BALI OLAN TARIM VE MEYVACILIK LE SALAMAKTADIR. YAPILAN RETM SADECE KUMLUCA VE YAKIN EVRESNE DEL BTN TRKYEYE SATILMAKTADIR.BU SEBEPLE SU OK NEML BR RETM FAKTRDR.
M. DOAN KANTARCI

-53HARTA 3. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM YERLER VE YETTRLEN NEML TARIM RNLER (Kumluca lesi Tarm Mdlnde yaplm haritaya 2010 itibariyle rnler ilenmitir.)

BUDAY ARPA TURUNGLLER NAR SERACILIK ZEYTN

ELMA-ERK VD.

DEREKY

BYKALAN

CEVZ-BADEM
KURU FASULYE

KUZCA GLCK

ALTI

ALTINYAKA KARACAREN KARACAAA YENKILA

AY

KUZREN ORTAKY TOPTA SARICASU

NCRCK

ERENTEPE YAZIR BELEN

SALUR

H.VELLER H.KHYA

KUMLUCA BEK BEYKONAK

YELKY

KAVAK

AVUKY (ADRASAN)

MAVKENT

M. DOAN KANTARCI

-54-

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN 28 YERLEM YERNE SAYI VE ORAN OLARAK DAILIMI
Kumluca le Tarm Mdl verileri (ESK) ve Av. Ramazan Savran tarafndan verilen bilgilerden(2010) derlenmitir.
PORTAKAL
MANDALNA

RN ETLER

BUDAY

KURU FASULYE

SERADA SEBZE

EFTAL

BADEM

ZEYTN

LMON

ZM

KRAZ

ELMA

CEVZ

ARPA

ERK

NAR

YETTRLEN YER SAYISI (ESK SIRALAMA)

YETTRLEN YER ORANI % (ESK)

23

13 46,4 13 46,4

1 3,6 1

14

1 3,6 5

1 3,6 1

1 3,6 1 3,6

15 53,6 18 64,3

1 3,6 2 7,1

YETTRLEN YER SAYISI (2010 SIRALAMASI)

YETTRLEN YER ORANI % (2010)

82,1 21,4 9 3 32,1 10,7

3,6 14,3 10,7 50,0 7 13 10 20

2 7,1

1 3,6

3,6 25,0 46,4 35,7 71,4 17,9

3,6 14,3

EKL 20. ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN 28 YERLEM YERNE SAYI VE ORAN OLARAK DAILIMI
Kumluca le Tarm Mdl verileri (ESK) ve Av. Ramazan Savran tarafndan verilen bilgilerden(2010) derlenmitir.
25
YETTRLEN YERLEM ALANI SAYISI

20

ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN YETTRLD YERLEM YER SAYISI 23

20

YETTRLEN YER SAYISI (ESK) YETTRLEN YER SAYISI (2010) 18

15

13 9 6

13 7

13 10

14

15

10

3 1 1 1

5 3 1 1 1

4 2 1 1 1 1 2

RNLER (KURU TARIM AZALMI, SULU TARIM YAPILAN YERLER ARTMI) 90,0
RNLERN YETTRLD YERLEM ALANI ORANI

ALAKIR HAVZASINDAK TARIM RNLERNN YETTRLDKLER YERLEM ALANLARININ ORANI

71,4 64,3 53,6 17,9 14,3 7,1 3,6 7,1

70,0
46,4 46,4 46,4 50,0

60,0 50,0
32,1

82,1

80,0

YETTRLEN YER ORANI % (ESK) YETTRLEN YER ORANI % (2010)

40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

21,4

25,0

10,7

14,3

10,7

35,7

3,6 3,6

3,6

3,6 3,6

3,6 3,6

3,6

RNLER (KURU TARIM AZALMI, SULU TARIM ARTMI)

M. DOAN KANTARCI

3,6

-55-

2.2.4.4. HAVZADAK SULU TARIM ALANLARININ SULAMA SUYU HTYACI Alakr Ovasndaki tarm alanlarnn sulamas Alakr Barajndan yaplmaktadr. Yukar Havzann iindeki tarm alanlarnn sulamas da Karaaa kaynandan ve aydan alnan su ile yaplmaktadr. Karaaa kaynandaki ortalama su geliri (Kaynak+dereden gelen su) 3,0 m/sn olarak bildirilmitir (DS lmelerine gre). Kumlucada scaklk lmeleri olmad iin Antalyadaki lmelere ve su bilanosuna gre (Tablo 9, ekil 14) hesaplanm olan potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktar yllk 1155,9 mm/mdir. Yaz boyunca 6 aylk PET miktar 864,8 mm/mdir. Bu PET miktarna gre; 1 ha alann (10 000 m) 6 yaz ay boyunca sulanabilmesi iin gerekli su miktar 8648 m/6 aydr. Bu suyun aylk ortalama miktar 1441,3 m/ay, gnlk miktar 48,04 m/gn olup, 0,556 lt/snlik bir debiyi gerektirir. Alakr Havzasnda ykseltiye bal olarak buharlamann Antalyaya gre %20 daha az olaca kabul edilirse, 1 ha alandan gnlk ortalama PET miktar 38,43 m/gn olarak hesaplanr (0,4448 lt/sn). Havzada 1000 halk tarm alannn sulanmas iin gerekli su miktar 38 430 m/gn olup, 0,4448 m/snlik suya denktir. Havzada 5000 halk sulu tarm alannn 6 yaz ayndaki sulama suyu iin 2,224 m/sn debisi olan su kayna gerekmektedir. Havzadaki yksek taraalarda kuru tarm yapld gz nne alnarak sulu tarm alan 5000 ha olarak kabul edilmitir. Suyu yksek araziye pompalamak ve kuru tarm alann sulu tarma dntrmek zor deildir. Sulu tarmda retilen rn, su pompalamak iin yaplan masraf karlar. Bu tr bir gelime Havzadaki su ihtiyacn arttracaktr. Havzada sulu tarm alannn her % 1lik art giderek su gelirinin yetersiz kalmasna sebep olacaktr. are yan derelere su bentleri yaplarak, kn akp giden ya sularn bu bentlerde biriktirmek, yaz mevsiminde de taraalardaki kuru tarm alanlarn sulu tarma dntrmektir. 2.2.5. KUMLUCA MERKEZ LE BELDELER VE KYLERNDE NFUSUN DEM 2.2.5.1. KUMLUCA VE EVRESNDE YERLEMN TARH GELM Likya tarihinde Kumlucada bir yerleim olduuna dair bilgi yoktur. Bilinen yerleim Finike ile Kumluca arasnda .. VI. Ve V. Yzyllara tarihlenen Lymra kentidir. Likyallarn dalk araziden deil, denizden gelip, yerletikleri kabul edilir. Likyallarn eski dilinin (Mezar talarndaki yazlara gre) Luvi dili olduu (veya bu dil kmesinde) bildirilmitir. Luviler Hitit mparatorluu zamannda (.. 1000 yllk srede) gneybat Anadoluda yaayan ve Hitit kaynaklarnda VIII. yzyldan sonra anlan bir halktr (Meydan Laorusse Ansiklopedisi, 1972). Gnmze Luvilerden eski kent ykntlar, kaya mezarlar ve Alakr ay stndeki Krkgz (Lymra-Roma) Kprs kalmtr. Krkgz Kprsnn Roma devrinde yapld veya tamir edildii tartlmaktadr. Zamanla blge Roma ve daha sonra Dou Roma (Bizans) imparatorluklarna balanmtr. Emevi mparatorluunun deniz hkimiyeti zamannda blge yamalanmtr. Bu yamalar, korsanlklar ve depremler sonucunda blgede yerleimin seyreldii bilinmektedir. Halk Yunan kltrnn etkisinde kalm, hristiyanl kabul ettii iin Rum ahaliden saylarak mbadele ile adalara ve Yunanistana gnderilmitir. Eski haritada (1/200 000) Kepez Tepe- Savrun Mahallesi ile

-56-

ayaz mahalleleri arandaki Bonak Mahallesi ve Bonak Dere Rumeliden yaplan eski glerden bir hatradr (Harita 1). Anadolu Seluklu Devleti zamannda (1207-1308) blgeye Teke Boyu yerletirilmitir. Anadolu Seluklu Devletinin sona ermesi ile blgede Teke oullar Beylii kurulmutur (1308-1361). Blge 1426dan itibaren Osmanl mparatorluu idaresine gemitir. Trkler dneminde blgenin merkezi Elmal olup, Finike doal bir limandr. Ancak bataklk ve sazlk ovann kenarlarnda kk ve seyrek yerleimler vardr. Yrklerin iskn iin 1732de karlan ferman uyarnca Teke Yarmadasndaki Yrk boylar da yerleik dzene geirilmitir. Kumluca kylerinin bazlar bu boylarn adn tamaktadrlar. Kumluca le merkezinin yaknndaki Sarkavak mevkiine ilk yerleimin 1830da yapld bilinir. Daha sonra Elmal Kazasna bal ve Kuzca Kynn bucak merkezi olduu dir maa Kard (dir ve Kard) buca kurulmutur. Bir sre sonra da Gdene bucak merkezi yaplmtr. Antalyann 1914 ylnda l olmas ile dir (Boy ad) Finikeye Kumluca Buca, Kard ta Antalyaya Kemer Buca olarak balanmtr. Kumluca Buca 1958 ylnda 7033 sayl kanun ile Kumluca lesine dntrlmtr. 2.2.5.2. KUMLUCA VE KYLERNDE NFUSUN DEM Ova bu dnemde sazlk ve bataklk durumundadr. Kumlucann 1970 saymnda merkez ilesindeki nfusu 6 020, kylerdeki nfusu 19 465 olmak zere toplam nfusu 25 485 kii olarak bildirilmitir. Nfus 1975 saymnda merkez ilesi 8 340, kylerde 14 549 olmak zere 22 889 kiidir. Nfustaki azalma devam etmemitir. Nfus 2007 saymnda 65 904 kiiye ulamtr. Bu nfusun % 47,9u ile merkezinde, % 57,1i de beldelerde ve kylerde kaytldr (Tablo 16). Nfus art merkezde % 8,7 orannda, kylerde % 4,2 orannda olup, toplam olarak % 5,87 oranndadr. Bu nfus artn sebebi; Alakr Barajnn 1971 ylnda bitirilmesi, daha sonraki yllarda da sulama sisteminin tamamlanmas, ovadaki sazlklarn tarma almas, giderek vadide de sebzeciliin, meyvacln ve seracln hzla gelimesidir. Ky nfusunun toplam nfusa oran 1975 saymnda % 63,56 iken 2007 saymnda % 52,08e azalmas kylerden % 11,46 orannda bir g olduunu iaret etmektedir. Kumluca merkezindeki nfusun toplam nfusa oran 1975 saymnda % 36,44, 2007 saymnda % 47,92dir. Aradaki fark % 11,48dir. Kylerden bir miktar insann ile merkezine tanmas normaldir. Bu yksek nfus art oranlarndan Kumluca halknn g etmedii, aksine Kumlucaya dardan gelip yerleenler olduu anlalmaktadr. Sulu tarmn gelimesi, kimyasal gbre, zararllarla mcadele kimyasallar, tarm ara ve gereleri ile traktr, otomobil, kamyon vb. aralara ihtiyac arttrm, ticarethaneler, tamirhaneler ve bankalar ile merkezini ve beldeleri doldurmutur. Turizmin gelimesi de nfus artn etkilemitir (Kumlucada 1982 yl banda tek bir lokanta vard. Yaz mevsimi banda baheli bir lokanta daha almt). Alakr Havzasnda son 7 yllk nfus deiimi 2000 ile 2007 saymlarnn karlatrlmasnda ortaya kmaktadr. Havzadaki 27 yerleim alanndaki (beldeler ve kyler) nfus 2000 yl saymnda 36 289 kii iken, 2007 yl saymnda 34 323 kiiye

-57-

dmtr (Fark 1966 kii ve % 5,4). Aradaki fark baz kylerdeki nfusun azalmasna bal grnmektedir. Ancak baz kylerde de nfusun azalmayp, artt dikkati ekmektedir. Kumluca merkez nfusu 2000 ve 2007 yllar saymlarna gre; 25 272 kiiden, 31 581 kiiye artmtr (Fark 6 309 kii olup, oran % 4tr). Kumluca merkez nfusunun art ( 6 309 kii) ile beldeler ve kylerdeki nfus azalmas (1966 kii) arasndaki fark 4 343 kiidir. Bu fark Kumlucaya dardan gn devam ettiini gstermektedir (Tablo 16). Nfus deiiminde zerinde nemle durulmas gereken bir dier konu erkek ve kadn nfusunun karlkl durumudur. Krsal alanda erkek nfusunun azalmas, onlarn i almak iin baka yerlere gittiklerini iaret eder. Nfus saym verilerine gre (2000 ylndaki) Beldeler ile kylerdeki erkek says 18 649 (% 51,4), kadn says 17 640 (% 48,6) olarak hesaplanmaktadr (Tablo 16, ekil 21, 22). Bu saylar ve oranlar Alakr Havzasndan erkek g olmadn gstermektedir. Dier bir deyimle havzadaki kylerdeki erkekler almak ve ailelerini geindirmek iin yeterli i alann ve imknn bulabilmektedirler. 3. ALAKIR AYI HAVZASINDA NEHR TP HDROELEKTRK SANTRALLARI 3.1. ALAKIR BARAJI, ALAKIR HES LE TOAK HES Alakr aynda Dereboaz mevkiinde Alakr Barajnn yapmna 1967 ylnda balanm ve 1971 ylnda inaat bitirilmitir. Baraj bir takn nleme ve sulama baraj olup, sulu tarmn ve Kumluca lesinin hzla gelimesini salamtr. Bu gelime Devletin hkmranlk hakkna uygun olan baarl bir hizmetin sonucudur. Ancak barajn yapld tarihte blgenin enerji ihtiyac gnmzdeki dzeyde deildir. Bu sebeple Alakr Barajnn planlanmasnda bir HES ngrlmemitir. Devlet tesislerinin ve hizmetlerinin zelletirilmesi srecinde Alakr Baraj 49 yllna ADO Enerji Grubuna kiralanmtr. Bundan sonra baraj gvdesinin vadi tabanndan ykseklii 44 mye arttrlm, normal su dzeyindeki gl hacmi 40 hmten, 92 hme (92 milyar m) karlmtr (DS Antalya XIII. Blg. Mdl-2010). Barajn su hacmi arttrlarak nne Alakr HES kurulmutur. Buradan aktlan su ile de daha aada TOAK-1 HES kurulmutur. 3.2. ALAKIR HAVZASINDA HESLER VE AKI MKTARI Alakr Havzasnda toplam 9 tane HES kurulmas planlanmtr. Bu HESlerden 2 tanesi Alakr Barajnn gneyinde olup, suyunu barajdan almaktadrlar. Dier 7 HES barajdan yukardaki vadi blmnde yer almaktadrlar (Harita 4). Alakr ay Havzasnn zellikleri yukarda incelenmitir. Havzadaki 28 yerleim yerinde yaayan halkn Alakr aynn suyuna bal olarak geindii belirgin bir gerektir. Durum vadide bir sra HES yapm bakmndan incelendiinde aada sralanan olumsuz ve uyumsuz sonular ortaya kmaktadr. (1) Nehir tipi bir hidroelektrik santralnn kurulmas iin; *Dere vadisinde suyun bir bentte toplanmas, *Suyun yama arazide alacak bir kanal veya bir su tneli ile su toplama havuzuna aktlmas,

-58-

TABLO 16. KUMLUCA LES / ALAKIR HAVZASI NFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEM VE ERKEK / KADIN NFUS SAYILARI/ORANLARI LE HAVZADAK KYLERDEN G OLAYININ NCELENMES
TABLO 16.1. KUMLUCA MERKEZ VE KYLERNN 1975-2007 ARASINDA NFUS DEM VE ORANLARI
YILLAR 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007
(2007-1975)/32 YIL

MERKEZ 8 340 10 321 12 341 16 908 23 443 25 272

KYLER 14 549 17 564 18 623 27 571 32 760 36 289

TOPLAM 22 889 27 885 30 964 44 479 56 203 61 561

YILLAR 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007

31 581 34 323 65 904 ARTI % 8,7 ARTI % 4,2 ARTI % 5,87

MERKEZ % 36,44 37,01 39,86 38,01 41,71 41,05 47,92

KYLER % 63,56 62,99 60,14 61,99 58,29 58,95 52,08

AIKLAMA: KYLERDEK NFUS

ORANININ 2000/2007 ARASINDA AZALMASI YOUN BR G ARET ETMEMEKTEDR. KY NFUSU ARTMITIR (% 57,6). KUMLUCANIN GELMES KY LERDEN MERKEZE AZ BR GN YANINDA DIARIDAN DA GELP YERLEENLERN OLDUUNU GSTERMEKTEDR. HAVZADA G OLMAYII SUYA, MEYVACILIK VE SERACILIKTAK GELMELERE BALIDIR.

TABLO 16.2. ALAKIR HAVZASINDA 2000 VE 2007 NFUSUNUN KARILATIRILMASI

YERLEM

TABLO 16.3. ALAKIR HAVZASINDA 2000 YILINDA ERKEK VE KADIN NFUSUNUN KARILATIRILMASI

TABLO16.4. ALAKIR HAVZASINDA 2000 YILINDA ERKEK VE KADIN NFUSUNUN ORANLARI

ERKEK % 53,03 54,32 47,52 52,40 46,80 51,29 52,27 51,24 47,80 49,93 48,29 49,76 49,96 48,78 51,49 48,78 49,52 51,63 52,23 50,55 51,97 50,29 51,14 51,03 51,60 42,08 47,06 KADIN % 46,97 45,68 52,48 47,60 53,20 48,71 47,73 48,76 52,20 50,07 51,71 50,24 50,04 51,22 48,51 51,22 50,48 48,37 47,77 49,45 48,03 49,71 48,86 48,97 48,40 57,92 52,94

NFUS NFUS YERLEM ERKEK KADIN TOPLAM YERLEM 2000 2007 Altnyaka 236 209 445 Altnyaka 445 276 Belen 151 127 278 Altnyaka Belen 278 331 Belen Beikci 192 212 404 Beiki 404 523 Beykonak Beikci 4675 4247 8922 Beykonak 8922 7240 Bykalan 168 191 359 Beykonak Bykalan 359 234 alt 119 113 232 Bykalan alt 232 172 avuky alt 1336 1220 2556 avuky 2556 2435 avuky ayii 103 98 201 ayii 201 202 ayii Dereky 98 107 205 Dereky 205 85 Erentepe Dereky 340 341 681 Erentepe 681 606 Erentepe Glck 169 181 350 Glck 350 284 Glck Gzren 211 213 424 Gzren 424 435 Gzren Hacveliler 1321 1323 2644 Hacveliler 2644 2963 Hacveliler Hzrkahya 420 441 861 Hzrkahya 861 904 Hzrkahya ncircik 121 114 235 ncircik 235 290 ncircik Karacaaa 100 105 205 Karacaaa 205 164 Karacaaa Karacaren 412 420 832 Karacaren 832 748 Karacaren Kavakky 332 311 643 Kavakky 643 620 Kavakky Kumlucayazr 410 375 785 Kumlucayazr 785 883 Kumlucayazr Kuzca 277 271 548 Kuzca 548 377 Kuzca 4821 4455 9276 Mavikent 9276 8033 Mavikent Mavikent Ortaky 172 170 342 Ortaky 342 440 Ortaky Salur 916 875 1791 Salur 1791 2225 Salur Sarcasu 1094 1050 2144 Sarcasu 2144 2867 Sarcasu Topta 322 302 624 Topta 624 712 Topta Yenikla 77 106 183 Yenikla 183 141 Yenikla Yeilky 56 63 119 Yeilky 119 133 Yeilky TOPLAM 18649 17640 36289 Toplam 36289 34323

AIKLAMA : ALAKIR HAVZASINDA ERKEK/KADIN ORANLARININ BRBRNE YAKIN OLMASI, ERKEK NFUSUN KURU TARIM YANINDA MEYVACILIK, SERACILIK, HAYVANCILIK, ARICILIK VB. LER LE URAMASINDAN VE ALENN GEMN SALAMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR. SU HAVZADAK NFUSUN GEM KAYNAIDIR. SUYUN YETERSZL MEYVACILIIN VE SERACILIIN YOK OLMASINA, DOLAYISI LE ERKEK NFUSUN ARAMAK N BAKA YERLERE GTMESNE SEBEP OLACAKTIR.
M. DOAN KANTARCI

KAYNAK: Devlet statistik Enstits verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

-59-

EKL 21. KUMLUCA VE KYLERNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NFUSUN 1975-2007 ARASINDAK DEM
(KUMLUCA MERKEZ NFUSU ORANLARININ ARTMASI VE KY NFUS ORANLARININ AZALMASI YAYGIN BR G OLAYINA BALI GRNMEMEKTEDR. KY NFUSU DA GDEREK ARTMITIR. 2007 SAYIMINDA KY NFUSUNDAK AZALMA OK FAZLA DELDR. KUMLUCA DIARIDAN G ALMITIR. 2000 YILI LE 2007 YILI ARASINDAK NFUS FARKLARI BU SONUCU GSTERMEKTEDR.)

70000 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000

NSAN SAYISI

KUMLUCA'DA MERKEZ VE KY NFUSLARI LE TOPLAM NFUSUN 1975-2007 YILLARI ARASINDA DEM

65904 61561

56203

MERKEZ KYLER TOPLAM

44479

FARK 1966 K

27885 22889 17564 14549

30964

32760 27571

36289

34323 31581

25000
20000 15000 10000 5000 0

18623 16908

23443

25272 FARK 6309 K

8340

10321

12341

YILLAR 66,00 65,00 64,00 63,00 62,00 61,00 60,00 59,00 58,00 57,00 56,00 55,00 54,00 53,00 52,00 51,00 50,00 49,00 48,00 47,00 46,00 45,00 44,00 43,00 42,00 41,00 40,00 39,00 38,00 37,00 36,00 35,00 34,00 33,00 32,00 31,00 30,00

1975

1980

1985

1990

1997

2000

2007

KUMLUCA'DA MERKEZ LE KYLERDEK NFUS DEM ORANLARI

63,56

62,99

61,99 60,14 58,29 58,95

MERKEZ KYLER

52,08

ORAN %

47,92

41,71 39,86 36,44 37,01 38,01

41,05

YILLAR

1975

1980

1985

1990

1997

2000

2007
M. DOAN KANTARCI

KAYNAK : Devlet statistik Enstits verilerinden derlenip dzenlenmitir.

-60-

EKL 22. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM ALANLARINDA 2000 LE 2007 YILLARINDAK NFUSUN VE ERKEK / KADIN ORANLARININ KARILATIRILMASI
(ALAKIR HAVZASINDA 2007 YILINDAK NFUS AZALMASI BEYKONAK VE MAV KENT GB KENTLEM OLAN YERLEM YERLERNDE BELRGNDR. KYLERDE NFUS ARTII DAHA YAYGIINDIR. ERKEK/KADIN ORANLARININ BRBRNE YAKINLII VEYA ERKEK ORANLARININ YKSEKL KY YERLEMLERNDE ALENN GEMN SALAYACAK YETERL ALANI BULUNDUUNU GSTERMEKTEDR. BUNUN TEMELNDE SU VARDIR.)

10000 9500 9000 8500 8000 7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM ALANLARINDA 2000 VE 2007 NFUSUNUN KARILATIRILMASI

8922 9276 8033

NFUS-2000 NFUS-2007

NSAN SAYISI

7240

2644 2963

201 202 205 85 681 606 350 284 424 435

861 904 235 290 205 164 832 748 643 620 785 883 548 377

Hzrkahya

Kumlucayazr

Hacveliler

Glck

Altnyaka

Gzren

ncircik

Karacaren

Erentepe

Bykalan

Karacaaa

Kavakky

Mavikent

Beykonak

Yenikla

Sarcasu

Kuzca

Dereky

Ortaky

Topta

Belen

alt

Salur

YERLEM YERLER
59,00 58,00 57,00 56,00 55,00 54,00 53,00 52,00 51,00 50,00 49,00 48,00 47,00 46,00 45,00 44,00 43,00 42,00 41,00 40,00

ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM ALANLARINDA KADIN LE ERKEK NFUSUN TOPLAM NFUSA ORANLARI ERKEK % KADIN %

ORAN %

Altnyaka (B

avuky

ncircik

Glck

Kavakky

Karacaaa

Karacaren

Bykalan

Hzrkahya

Hacveliler

Mavikent

Erentepe

Dereky

Kuzca

Beykonak

Gzren

Kumlucayazr

Ortaky

Belen

avuky

YERLEM YERLER

Devlet statistik Enstits verilerinden derlenip, dzenlenmitir.

M. DOAN KANTARCI

Yenikla

Sarcasu

Yeilky

Beikci

ayii

Salur

Topta

alt

Yeilky

Beiki

ayii

624 712 183 141 119 133

445 276 278 331 404 523

359 234 232 172

342 440

1791 2225 2144 2867

2556 2435

-61HARTA 4. ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM YERLER VE YETTRLEN NEML TARIM RNLER VE HARTA ALAKIR HAVZASINDAK YERLEM HDROELEKTRK SANTRALLARI HAVZADA YAPILMASI NGRLEN YERLER VE YETTRLEN NEML TARIM RNLER VE HAVZADATarm Mdlnde yaplm haritaya Havzada yaplmas ngrlen HESler ilenmitir. lesi Tarm (Kumluca lesi YAPILMASI NGRLEN HDROELEKTRK SANTRALLARI (Kumluca Mdlnde yaplm haritaya Havzada yaplmas ngrlen HESler ilenmitir.) ( M. DOAN KANTARCI)
HES YER
SU TNELLER VEYA SU KANALLARI LE ARADAK SIRT AILARAK AAIDAK BUDAY TRBNE SUYUN YKSEKTEN (CEBR TURUNGLLER BORU LE) DRLMES SALANIR. K HES ARASINDA KALAN VADYE BIRAKILACAK CAN SUYUNUN VE SERACILIK DEREDEN SULAMA SUYU ALINAN TARIM ALANLARININ VE KYLERN KULLANMA SUYU HTYALARININ HESAPLANMASI GEREKR. YAZ KURAKLII VE YAZ BOYUNCA YAI AZLII, ALAKIR HAVZASINDA SULAMA VE KULLANMA SUYU YETERSZLNE SEBEP OLMAKTADIR. VAD BOYUNCA NAR BAHELER VE SERALAR ALAKIR AYININ SUYU LE SULANMAKTADIR (STN KAMU SU TOPLAMA BENTLER

KURULU G YILLIK RETM

NAR

ALAKIR I

ALAKIR II

ALAKIR-I ALAKIR-2 KRCE DEREKY KOZDERE AYAZI ALAKIR TOCAK-I BALIKLAR

MW 8,33 5,3 12,29 5,4 (4,0) 9,46 9,76 2,1 4,8 BELRSZ

Kws 33110000 28160000

40690000 36860000 14060000 14900000

KRCE

YARARI).

DEREKY

KOZDERE

AYAZI

ALAKIR

TOCAK I

M. DOAN KANTARCI

M. DOAN KANTARCI

*Su toplama havuzundaki suyun yksekten drlmesi iin dik bir boru (cebr boru) yerletirilmesi, *Su ile dndrlen bir trbin ve trbinin dndrecei bir jeneratr iin bina yaplmas gerekmektedir (ekil 23). (2) Harita 1 ve uydu grnts 1 ile kesit 2,3,4te grld gibi Alakr ay dik yamal, derin ve kvrml bir vadiden akmaktadr.

-62-

(3) Bu dik yamal vadide bir su kanalnn almas, su toplama havuzunun yaplmas ve cebr borunun yerletirilmesi ok sayda aac kesilmesini ve nemli hacmda kaz yaplmasn gerektirir. Alakr vadisinde yamalardaki orman aalarnn kesilmesi dengeyi bozar, topraklarn tanmasna ve gklere sebep olur. Ya miktarlarna ve saanak yalara bakldnda yama arazideki ormann yok edilmesinin nelere mal olaca anlalabilir (Bkz. Tablo 7de Kumlucada sel olaylar ile ekil 2.2 ve 24). (4) Dik yamalarda su kanal amak veya tnel yapmak, bu ileri yapabilmek iin de yollar amak zere yaplacak kazlardan kan materyal yama aa dklmektedir. Bu kaz materyali dik yamataki orman yok etmekte, aadaki vadiyi doldurmakta ve dereyi de yok etmektedir. Yamaca ylan materyal bir sre daha dengesini bulmak zere yama aa hareketine devam etmektedir. Bu hareket uzun sreli bir kayma/gk tehlikesi yaratmakta ve dere yatan doldurup, tkamaya devam etmektedir. Byle bir HES uygulamas yenilenebilir bir enerji kaynann devamlln yok etmektir. (5) Yksek yalarda gelen suyu aktamayan tkanm dere takn yapacak ve evresindeki, gerisindeki dar fakat verimli tarm alanlarn su basacaktr. (6) Dere boyundaki meyvalklar ile sulu tarm alanlar ve seralar Alakr ayndan sulanmaktadrlar. ayn suyunun yaz aylarnda azald, Karaaa kaynaklarndan gelen sudan 0,7 m/snlik bir blm de ller Bankasnn ime ve kullanma suyu projesi uyarnca Adrasan, Beykonak ve Mavikent iin alnmaktadr. (7) Alakr aynn mansaptaki debisinin ortalama 4,5 m/sn olduu bildirilmitir. Barajdan yukarda Karaaa kaynaklar ile yzey sularnn toplamnn ortalama debisi 3,0 m/sn olarak verilmitir (DS lmelerine gre). Alakr Havzasna den yan ortalama 931,5 mm/yl olduu kabul edilirse (Tablo 17.1.), aka geen ve Karaaa kaynaklar kesitinde llen su miktarnn ortalama 10,9 m/sn olmas gerekir (Tablo 17.2.). Oysa burada llen debinin ortalama 3 m/sn olduu bildirilmitir. Aradaki 7,9 m/snlik fark aka gemesi gereken suyun karstlam arazide kayalarn arasndaki atlak sisteminden szp, yer alt suyuna ve denize ulatnn gstermektedir. (8) Karaaa kaynaklarndan kan ve dereden gelen suyun ortalama 3 m/snlik debisi esas alnarak, Karaaa havzasnn alanna (110 700 ha) gre ya hesab yapldnda; yllk ortalama yan 252,9 mm/m olmas gerektii sonucuna varlmaktadr (Tablo 17.3.). Alakr Havzasnda bu kadar az ya mmkn deildir. Ya daha fazla olup, su atlak sistemine kamaktadr. (9) Vadideki suyun alnmas, vadiye kaz materyallerinin dklmesi yaz dneminde sulama iin gerekli suyun kalmamas, halkn buralardan g etmee zorlanmas anlamna gelmektedir. (10) Alakr ay boyunca su basan takn alanlarnda, dere vejetasyonu ile kapl yerlerde, meyvalklarda vb. tarm alanlarnda birikmi humus ile dier organik maddeler ve bunlarn iinde yaayan bcekler, kurtuklar vb. canllar sularn bol akt aylarda baraja tanmakta ve barajdaki balklarn beslenmesini salamaktadr. Doldurulmu ve kurutulmu dere vadisindeki bu sistem yok olacaktr.

-63EKL 23. BR DEREDE HDRO ELEKTRK SANTRALI KURMAK N NCE DOAL BR SU EKOSSTEM OLAN DERE LE DERENN EVRESNDEK TARIM VE YERLEME
ALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU HTYACI LE DERENN BESLED KIYI DENZNDEK CANLILARIN BESN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMA SI GEREKR.
BR DEREDE BRDEN FAZLA NEHR TP HDROELEKTRK SANTRALI KURMAK, DEREDE VE DERE EVRES LE DERENN BESLED KIYI DENZNDEK YAAMA ORTAMLARINI YOK EDEBLR. ASIL NEML OLAN; DOAL EKOLOJK DENGEY KORUMAK, DOAL EKOSSTEMLERN VE ORADA AKAR SUYU KULLANIP, TARIM YAPARAK YAAYAN HALKIN DEVAMLILIINI SALAMAK VE GELECEK NESLLERMZE DENGEL BR YAAMA ORTAMI BIRAKMAKTIR. BU STN KAMU YARARINI SALAMAK VE DEVAM ETTRMEK ANLAMINA GELR.

MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAI SUSUZ KALIR

SU KANALININ VEYA TNELNN GERLD YAMATA ORMANIN KESLMES TOPRAIN DENGESN BOZAR. TOPRAK TAINIR.

BENT

HES-I
TAKIN ALANI AALIK

DENZDEK CANLILAR AKARSUYUN KIYISINDAK ORMANLARDAN GETRD ORMAN HUMUSU VB. ORGANK MADDELER BCEKLER, KURTUKLAR,LARVALAR VD. LE BESLENRLER

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAI LE TAKIN YATAI SUSUZ KALIR

HES-III

HES-II

MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ SU TOPLAMA HAVUZU

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAI SUSUZ KALIR

BENT

HES-IV
MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ

HES-I
% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAI LE TAKIN YATAI SUSUZ KALIR ! SU TOPLAMA HAVUZU

YERLEM ALANININ ME VE KULLANMA SUYU HTYACI

TARIM ALANLARININ SULAMA SUYU HTYACI

SU TOPLAMA HAVUZU

HES-II

AYLIK SU GELR ; MEVSME VE O YIL DALARA DEN YAIIN (1) MKTARINA BALI OLDUU KADAR, (2) YAIIN KAR OLARAK DEN MKTARI LE YAMUR OLARAK DEN MKTARI ARASINDAK ORANA DA BALIDIR.

DENZ

SU TOPLAMA HAVUZU

HES-III

HES-IV

BU SEBEPLE; (1) DERE YATAINA AYLIK ORTALAMA AKIIN % 10u KADAR CAN SUYU BIRAKILMASI TEZ YANLITIR. YAYVAN DERE YATAINDA AKAN SUYUN DERNLNN 30 cmden DAHA AZ OLMASI KABL EDLEMEZ. AKS TAKDRDE DERE YATAINDAK CANLILARIN YAAMA, YUMURTLAMA VE OALMA, DMANLARINDAN KORUNMAK N KAMAK VE SAKLANMAK OLANAKLARI YOK EDLR. (2) AYRICA; DERE KENARINDAK TARIM ALANLARININ SU HTYACI DA HESABA KATILMALIDIR. (3) TE YANDAN; DENZDEK MKRO VE MAKRO CANLILAR AKARSUYUN GETRD KOLLOD ORGANK MADDELER (ORMAN HUMUSU VD.) LE BESLENRLER. M.DOAN KANTARCI

-64EKL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPEALAKIR AYITEKEOVA DAI KEST) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKLER
2800 2700 2600 ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR AYI - TEKOVA DAI KEST

KARTAL TEPE 2640 m

2400 2300

2250

2200 2100

2000
1900 1800

1750

1750

1700 1600 1500

2000

2000

2164

TEKOVA DAI 2164 m

2640

2500

1500

1400 1300

GLCK

1250

1250

1200 1100 1000

ALAKIR AYI SAZAK AY BOYU MEYVA BAHES

1500

DK YAMATA HES SU KANALI KAZISI, MATERYAL DERE YAMACINA YIILIYOR. AAIDAK VADY DE DOLDURUP, TIKIYOR.

1000

1000

1000

1000

YKSELT m

900 800 700 600 500 400

750

750

750

300
200 100 0

DEREYE BIRAKILAN % 10 CAN SUYU ATIK MATERYALN ARASINDAN SIZAR. DEREDE BALIK VD. YAAYAMAZ.

UZAKLIK m
M. DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

630

DEREYE ATILMI KAZI MATERYAL

650

700

750

HES SU KANALI

MEYVA BAHESNE SULAMA SUYU ALINAMAZ. AALAR KURUR. KYL GER.

1000

ORMANI KESLM, DENGES BOZULMU YAMATA TOPRAK TAINIR, YAMA GER

GNAN AYI

DK YAMATA HES SU KANALI GERMEK N ORMAN TIRALAMA KESLM. ARTIK TOPRAI KORUYAMAZ VE SU RETEMEZ.

1100

1125

1100

-65-

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAA KAYNAKLARINDA YAI/AKI LKS LE KARAA KAYNAKLARINDAK DEBYE GRE HAVZAYA DEN YAI MKTARININ HESABI
TABLO 17.1. ALAKIR AYI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAIA GRE VE AKIA GEEN SU MKTARI
ALAKIR HAVZASI ALAN ha 125 300 HAVZAYA DEN ORT.YAI m/ha/YIL 9 315
AMKUYUSU 817,0 mm

GDENE 1373,2 mm

GDENE DENZ ETKSNE AIK OLDUU N FAZLA YAI ALIYOR. HAVZANIN BATI YAKASI DENZ ETKSNE KAPALIDIR. DAHA AZ YAI ALIR. HAVZADA YILLIK ORTALAMA YAI 931,5 mm
KUMLUCA 1046 mm

HAVZAYA DEN YAI TOPLAM m/havza/YIL 1 167 169 500 YILLIK AKI GNLK AKI SAATLK AKI DAKKALIK AKI SANYELK AKI DEB

60 m

AKIA GEEN YAI ORANI 1/3 3 m/yl 365 GN m/gn 24 SAAT m/saat 1 DAKKA m/dakika 1 SANYE m/sn AKIA GEEN YAI ORANI 1/3 3 m/yl 365 GN m/gn 24 SAAT m/saat 1 DAKKA m/dakika 1 SANYE m/sn HAVZA ALANI ha

AKIA GEEN YAI m/yl 389 056 500 389 056 500 365 1 065 908,22 24 44 412,8425 60 740,214041 60 12,34 AKIA GEEN YAI m/yl 343 723 500 343 723 500 365 941 708,219 24 39 237,8425 60 653,964041 60 10,9 HAVZAYA YAI m/ha YAI mm/m
(/10 000x1000)

TABLO 17.2. KARAAA KAYNAKLARI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAIA GRE VE AKIA GEEN SU MKTARI
KARAAA HAVZASI ALAN ha 110 700
AIKLAMA:
1.KUMLUCA LESNN ALANI 125 300 ha OLUP, ALAKIR AYI HAVZASINI KAPSAMAKTADIR. HAVZAYA DEN ORTALAMA YAIA (931,5 mm) GRE HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELR 3,89 MLYAR m HESAPLANMITIR. YILLIK YAILARDAK (ZELLKLE KAR) DEMLERE GRE HAVZADAN GELEN SU MKTARI DEMEKTEDR. 2. KARAAA KAYNAKLARININ HAVZASI 110 700 ha OLUP, HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELR 3,44 MLYAR m HESAPLANMITIR. BU SU GELRNE GRE KARAAA KAYNAKLARININ DEBS 10,9 m/sn OLARAK HESAPLANIR.

900 m

HAVZAYA DEN ORT.YAI m/ha/YIL 9 315

TABLO 17.3. KARAAA KAYNAKLARI DEBSNE GRE HAVZAYA DMES GEREKEN ORTALAMA YILLIK YAI
BRM ZAMAN VE SU AKII
SANYELK (m/sn)

DAKKALIK
(m/dakika) SAATLK

(m/saat) GNLK
GNLK (m/gn)

YILLIK YILLIK (m/yl)

KARAAATA BRM YAIA HAVZAYA DNTRME ARPIM DEB ZAMANDA YAI BRMLER m/sn m SAYISI m/HAVZA 3 3 60 60 180 60 60 10 800 24 saat 24 259 200 365 365 283 824 000 94 608 000 3

1650 m

KARAAA HAVZASINA DEN YAI m/havza/YIL 1 031 170 500 YILLIK AKI GNLK AKI SAATLK AKI DAKKALIK AKI SANYELK AKI DEB

110 700 2563,9024

252,9

AIKLAMA: DSNN KARAAA KAYNAKLARINDA YAPTII (27 YIL) LMELERE GRE ORTALAMA YILLIK DEB 3 m/sndir. BU DEBYE GRE KARAAA KAYNAKLARININ HAVZASINA DEN ORTALAMA YAI 252,9 mm/m OLARAK HESAPLANMAKTADIR. ST TABLODA ORTALAMA YAIA GRE KARAAA KAYNAKLARINDAN GELEN YERALTI+YERST SUYU TOPLAMININ DEBS 10,9 m/sn HESAPLANMAKTADIR. ARADAK NEML FARK HAVZAYA DEN YAIIN ANAKAYA ATLAK SSTEMNDEN (KARSTLAMI ARAZ) SIZDII VE YER ALTI SUYUNA (DDENLERE) AKTIINI GSTERMEKTEDR. BEYKONAK, MAVKENT VE ADRASAN N 0,7 m/sn SU ALINMAKTADIR (ller Bankas 1997). GER KALAN 2,3 m/snlik SU ORTALAMA BR AKI OLUP, KURAK YILLARDA DAHA AZALIR. YAZ DNEMNDE SE OK DAHA AZALMAKTADIR. BU SU ALAKIR AYINDAK SU EKOSSTEMNN VE EVRESNDEK MEYVACILIIN, SERACILIIN, DOLAYISI LE HALKIN DEVAMLILII N VAROLMA SEBEBDR. CAN SUYU OLARAK % 10 ORANINDA YATAA BIRAKILACAK 0,3 m/sn SU, YOK OLMAK/G ETMEK DEMEKTR. ALAKIR HAVZASINDAK CANLILARI VE HALKIMIZI KORUMAK, TARIMSAL RETM SALAMAK STN KAMU YARARI KAPSAMINDADIR. M. DOAN KANTARCI

-66-

Sonu olarak; (1) Harita 4teki 7 HES yeri projesine ve ekil 23teki nehir tipi HES modeline gre Alakr Havzasna yaplacak HESlerin dere yatan susuz brakaca, (2) ekil 24teki kazlar ile yama dengesinin bozulaca ve kaz materyalleri ile baz yerlerde derenin doldurulaca, yenilenebilir su kaynann ve ekosistemlerin tahrip edilecei, (3) Tablo 17deki su hesabna ve blm 2.2.4.4.teki su ihtiyacna gre suyun yetersiz kalaca, (4) Bu sebeplerden dolay HES giriiminin Alakr Havzasna ok zarar vereceini, burasn yaanabilir olmaktan karacan, halkn da g etmee zorlayacan iaret etmektedir. 3.3. DA ALABALIININ (Byk benekli Alabalk-Salmo trutta macrostigma) YAAMA ORTAMINDAK SUYUN DERNL VE AKI HIZI LE UYUM LKS Da Alabal zerine ok fazla aratrma yaplmtr. Bu baln souk, duru ve bol oksijenli sularda yaayabildii bilinir. Da Alabalnn yaama ortam zellikleri arasnda konumuzla ilgili olan suyun derinlii ve ak hz zerinde durulacaktr. Bu konuda T.H. Deslinger ve arkadalarnn 1998 tarihli komisyon raporundan alnm ve N.Karakayann doktora tezinde (2006) 4.3. ve 4.4. nul tablolardaki veriler deerlendirilmitir. Da Alabalnn genleri ve yetikinleri iin uygun su ak hz 0,15 m/sndir. Yavrularn 0,34-0,37 m/snlik su hzlarna daha iyi uyum saladklar anlalmaktadr. Larvalarn ise en iyi uyum salayabildikleri su hzlarnn 0,09-0,53 m/sn arasnda olduu llmtr. Bu geni su hz aralnda hangi larvalarn hangi su hzlar ile uyumlu olduklar belirtilmemitir (Tablo 18). Da Alabalnn yetikinleri iin uygun su derinlikleri 61-122 cm arasnda deimektedir. Gen alabalklar iin 61-91 cm, yavrular iin 28-58 cm, larvalar iin ise 12-91 cm su derinliinin uygun olduu belirtilmektedir (Tablo 19). Da Alabalnn suyun derinliine ve hzna gre en uygun yaama ortam ekil 25te dzenlenip, karlatrmal olarak verilmitir. ekil 25in incelenmesi ile 4 nemli ortak bulguya ulalmaktadr: (1) Da Alabalnn yetikinleri ve genleri suyun derinlii arttka daha hzl su akna uyum salayabilmektedirler. (2) Yetikin ve gen alabalklar suyun derinlii azaldka, daha yava akan suya uyum salayabilmektedirler. (3) Yavru alabalklar daha az derin fakat daha hzl akan suya uyum salamaktadrlar. Bu ortam farknn daha s olup, hzl akan suda oksijen orannn fazlal ile ilgisi aranmaldr. (4) Larvalar iin en uygun su derinlii 0,12-0,15 m ve en uygun su hz 0,18-0,52 m/sn olarak belirmektedir. Tablo 20de ve ekil 26da Da Alabalnn farkl alarnda uygun olan su derinlii bir arada dzenlenmitir. En uygun su derinliinin yetikin alabalklar iin 61-122 cm, gen alabalklar iin 61-91 cm, yavru alabalklar iin 18-58 cm olarak sralanmaktadr. Yavru alabalklar ile yetikin ve gen alabalklar arasndaki derinlik fark 60 cmdir. Bu derinlik

-67-

fark bir yandan baln boyutuna bal olarak grnmekte ise de, te yandan yavru balklarn yem olmaktan korunabildikleri ve yemlendikleri ortam olarak ta alglanmaldr. Alabalklarn su derinlii istekleri yayvan dere yatanda en az 30 cm su derinlii salamak gerei ve artnn sadece yavru balklar iin geerli olabileceini gstermektedir. Alakr ay gibi yaz aylarnda suyu azalan ve bu suyun da nemli blm tarm alanlarnda kullanlan derelerde tatl su ekosistemini korumak iin yeterli derinlikte akarsuyun bulunmas gerekmektedir. Dier bir deyimle; Alakr aynn sularn HES iin kanala almak, dere yatana da can suyu ad altnda ortalama akn % 10u kadar su brakmak, su ekosistemindeki canllar yok etmek anlamna gelmektedir. 3.4. DEREYE BIRAKILACAK SU MKTARININ BELRLENMES YNTEMLER Derelerde yaplacak hidroelektrik santrallarna aktlacak su ile dereye braklacak su miktar arasndaki oran ve bu orann aylk ak miktarna gre dzenlenmesi gerei tartma konusudur. Derenin getirdii suyun yllk ortalama debisi zerinden bir hesap ile hidroelektrik retimine su salamaa kalkmak doru deildir. Dereden gelen suyun mevsimlik ve aylk ak miktarlarna gre alnabilecek su miktarlar farkldr. Yllk ortalama su gelirine gre veya mevsimlik/aylk su gelirine gre suyun % 10 kadarnn can suyu ad altnda dereye braklmas, derede ve evredeki canllara (insanlara da) soykrm uygulamak anlamna gelmektedir. Yllk gelirin % 10u kadar su dere yatana braklacaksa, yaz aylarnda HES iin su kalmayacaktr. Yaz aylarndaki su gelirinin % 10u kadar su dere yatana braklrsa derede ve evresinde canl kalmayacak demektir (Bitkiler, hayvanlar ve insanlar). Alakr ay Tennant ynteminin uygulanabilecei Misisipi Nehri veya Tuna Nehri gibi buzullardan ve ok geni dalk havzalardan beslenen bir nehir deildir. Alakr ay uzunluu 62 km, genilii 20-24 km olan ksa ve dar bir havzadan beslenmektedir. ay, havzasndaki karstlam /atlakl yap dolays ile yatan aka gemesi gereken su miktarnn pek aznn akt bir deredir (Tablo 17). Dereden alnacak su ile dereye braklacak su miktar arasndaki dengeyi salamak iin baz yntemler gelitirilmitir. Bu yntemlerin balcalar; *Tennant yntemi, *ABF (Aquatic Base Flow) yntemi, *Hidrolojik derecelendirme yntemlerinden slak evre yntemi, *Yaama ortamna uyum yntemlerinden Habitat simlasyon yntemi, Fiziksel yaama ortamna uyum yntemi (PHABSIM; Physical Habitat Simulation System Model) *evredeki alanlarn su ihtiyacn da hesaplamak iin kullanlan DRIFT (Downstream Response to Imposed Flow Transformation) yntemi, *Kk derelerde uygulanan karma yntem olan Toe-Width yntemi gibi yntemlerdir. Bu yntemlerin incelenmesi ve aklanmas almamzn kapsam dnda tutulmutur.

-68-

TABLO 18. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN YAAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU (1,0 = % 100 uyum orann temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve di. 1998dan alnm ve N. Karakaya 2006da verilmi 4.3.ten)
Normandeau (1992) YETKN Hz m/sn YETKN/HIZ UYUMU Normandeau (1992) GEN Hz m/sn GEN/HIZ UYUMU Bovee 1978) YAVRU Hz m/sn YAVRU/HIZ UYUMU Whelan (1994) LARVA Hz m/sn LARVA/HIZ UYUMU

0,00 0,03 0,15 0,30 0,46 0,73 0,95 1,52 1,83 3,05

0,21 0,70 1,00 0,69 0,50 0,20 0,03 0,03 0,00 0,00

0,00 0,30 0,15 0,3 0,46 0,61 1,07 1,31 3,05 -

0,58 0,88 1,00 0,92 0,70 0,26 0,05 0,00 0,00 0,00

0,34 0,37 0,50 0,61 0,67 0,76 0,81 0,91 -

1,00 0,94 0,52 0,30 0,20 0,10 0,05 0,00 -

0,00 0,03 0,06 0,09 0,18 0,52 0,91 -

0,00 0,34 0,72 0,84 1,00 1,00 0,00 -

TABLO 19. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN YAAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERNLNE UYUMU (1,0 = % 100 uyum orann temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T.H. ve di. 1998dan alnm ve N. Karakaya 2006da verilmi tablo 4.4.ten)
Normandeau (1992)
YETKN DERNLK m YETKN/DERNLK UYUMU

Normandeau (1992) GEN

DERNLK m GEN/DERNLK UYUMU

Bovee 1978) YAVRU

DERNLK m YAVRU/DERNLK UYUMU

Whelan (1994) LARVA

DERNLK m LARVA/DERNLK UYUMU

0,00 0,30 0,49 0,61 0,79 1,22 2,13 3,05

0,00 0,00 0,40 0,80 1,00 1,00 0,21 0,21

0,00 0,15 0,30 0,61 0,91 1,20 2,10 2,40 3,00

0,00 0,12 0,61 0,84 1,00 0,27 0,24 0,08 0,08

0,04 0,12 0,18 0,26 0,52 0,58 0,67 0,82 0,88 0,94 0,99 1,14 1,28 1,43 1,52

0,10 0,40 0,93 1,00 0,97 0,80 0,54 0,44 0,38 0,36 0,33 0,14 0,08 0,05 0,00

0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 0,15 0,34 0,91 1,22

0,00 0,08 0,22 0,50 0,96 1,00 1,00 1,00 0,00

-69EKL 25. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN DERNLNE VE HIZINA UYUMU (1,0 = % 100 uyum orann temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T. H.ve di. 1998e gre N.Karakaya 2006dan derlenip, dzenlenmitir.)
3,50 3,00 2,50 2,00 1,50

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERNL (cm)

YETKN ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERNL VE AKI HIZI LE UYUM ORANI

Hz m/sn DERNLK m - YETKNLER YETKN/HIZ UYUMU YETKN/DERNLK UYUMU

3,50 3,00 2,50 2,00 1,50

GEN ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERNL VE AKI HIZI LE UYUM ORANI

3,05

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERNL (m)

DERNLK m - GENLER GEN/HIZ UYUMU

2,13

1,52

1,83

2,10

1,22

0,95

0,46 0,79

0,73

0,15 0,49

0,30 0,61

0,00 0,00

0,3 0,61

0,15 0,30

0,00 0,00

0,00

0,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3
DEERLENDRME SIRASI

1 1,60

0,46

DEERLENDRME SIRASI

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERNL (cm)

SUYN HIZI (m/sn) VE DERNL (cm)

1,43

1,40 1,20 1,00

1,28

DERNLK m - YAVRULAR YAVRU/HIZ UYUMU YAVRU/DERNLK UYUMU

1,52

YAVRU ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERNL VE AKI HIZI LE UYUM ORANI Hz m/sn

1,00

1,14

0,91

0,88

0,80

0,81 0,67 0,91 0,82

0,94

0,99

0,80 0,60 0,40

0,61

0,67

0,60 0,40 0,20 0,00

0,76

0,34 0,04 0,37 0,12 0,18 0,50

0,52

0,58

0,52

0,00 0,00

0,06 0,06

0,26

0,03 0,03

0,09 0,09

0,20 0,00

0,18 0,12

DEERLENDRME 1 2 SIRASI

10

11

12

13

14

15

DEERLENDRME 1 SIRASI

0,15

0,34

0,91
9
M. DOAN KANTARCI

1,22

1,40 LARVALARIN AKARSUYUN DERNL VE AKI HIZI LE UYUM ORANI 1,20

Hz m/sn DERNLK m - LARVALAR LARVA/HIZ UYUMU LARVA/DERNLK UYUMU

0,00
10

0,50

0,50

0,30 0,15

0,03 0,30

0,91

1,07

1,00

1,00

0,61 1,20

1,31

2,40

GEN/DERNLK UYUMU

3,05 3,00

3,05

Hz m/sn

-70TABLO 20. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENLK VE YETKNLK ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERNLKLERNE UYUM ORANLARI (1,0 = % 100 uyum orann temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve di. 1998e gre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve.4.4.ten derlenip, dzenlenmitir.) DERNLK cm Normandeau (1992) YETKN/DERNLK UYUMU 0,00 Normandeau (1992) GEN/DERNLK UYUMU 0,00 Bovee 1978) YAVRU/DERNLK UYUMU Whelan (1994) LARVA/DERNLK UYUMU 0,00 0,08 0,22 0,50 0,96 1,00

0,00 0,03 0,04 0,06 0,09 0,12 0,15 0,18 0,26 0,30 0,34 0,49 0,52 0,58 0,60 0,61 0,67 0,79 0,82 0,88 0,90 0,91 0,94 0,99 1,14 1,20 1,22 1,28 1,43 1,52 2,10 2,13 2,40 3,00 3,05

0,10

0,40 0,12 0,93 1,00 0,00 0,40 0,97 0,80

YAVRULAR LE GEN / YETKN ALABALIKLAR ARASINDAK DERNLK SINIRI 60 cm

0,61 1,00

0,80 1,00

0,84 0,54 0,44 0,38 1,00 0,36 0,33 0,14 0,27 1,00

1,00

0,00

0,08 0,05 0,00

0,24 0,21 0,08 0,08 0,21
M. DOAN KANTARCI

-71EKL 26. DA ALABALIININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENLK VE YETKNLK ALARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERNLKLERNE UYUM ORANLARI (1,0 = % 100 uyum orann temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T.H. ve di. 1998e gre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve 4.4.ten derlenip, dzenlenmitir.)
3,50

YETKN, GEN VE YAVRU ALABALIKLAR LE LARVALARIN AKARSU DERNLNE GRE YAAMA/BULUNMA ORANLARI

0,40 YAVRULAR LE GEN / YETKN ALABALIKLAR ARASINDAK DERNLK SINIRI 60 cm

DERNLK cm

GEN/DERNLK UYUMU YAVRU/DERNLK UYUMU LARVA/DERNLK UYUMU

SUYUN DERNL cm VE BALIKLARIN BULUNMA ORANI %

2,50

2,00

1,00

1,00

0,97

1,00

0,80

1,00 0,96

0,61

0,80

0,40

0,58

0,52

0,44

0,50

0,60

0,61

0,50

0,54 0,79

0,82

0,38

0,88

0,90

0,91

0,67

0,36

0,94

0,99

0,84

1,14

1,00

0,93

1,00

1,00

1,20

1,22

1,28

1,00

1,43

1,52

1,50

0,21

0,10

0,12

0,18

0,34

0,00

0,26

0,09

0,12

0,14

0,08

0,00

0,03

DERNLK SIRASI

0,00 1 0,00 2 0,04 0,06 5 3 4 6 0,15 8 7 9

0,00 0,00 0,08 0,08 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35

M. DOAN KANTARCI

0,05

0,08

0,30

0,49

0,33

0,21

0,22

0,27

0,24

2,10

2,13

2,40

3,00

3,05

3,00

YETKN/DERNLK UYUMU

-72-

Trkiyede dalk planlamalarnda;

arazideki

derelerde

ya/ak

dzenine

gre

yaplacak

HES

*havzalarn jeolojik yaps ve anakaya/anamateryal zellikleri, *orman/otlak/tarm alanlar/toprakla ve kayalk arazinin zellikleri, *arazinin kullanm, *ya miktarlar, yan mevsimlere ve aylara dalm, *saanak yalarn zellikleri, *buharlama miktarlar, *derenin getirdii suyun mevsimlik ve aylk deiimi, *derenin suyunu kullanan evredeki halkn sulama, ime ve kullanma suyu ihtiyalar, *dere evresindeki bitki toplumlar ile derenin suyunu ien yaban hayvanlarnn su ihtiyalar, *deredeki canllar ile derenin akt deniz, gl, baraj glndeki canllarn yaama/beslenme ortam ihtiyalarnn salanmas iin gerekli su miktarnn hesaplanmas, *o havzada retilen rnlerin havzada yaayanlar ve lke ekonomisi bakmndan nemi deerlendirilmesi gerekmektedir. *Bu hesaba yakn ve uzak evredeki insanlar iin mutluluk kayna, dinlenme ortam olan doal gzellik/peyzaj deeri de katlmaldr. Bu ok farkl bilgileri gerektiren hesaplamalar masa banda bir yntem semek ve dz bir aritmetik uygulama ile yaplamaz. Araziyi, dereyi ve derenin etki alann kapsaml bir alma ile kavramak ve doal ekosistemler ile insan ekosistemlerini ekolojik adan olduu kadar ekonomik ve sosyal ynleri ile de ele alp deerlendirmek gerekir. Havzann su gelirinin yenilenebilir bir enerji kayna olmasnn yannda; havzada ve etki alanndaki canllarn yaamasnn devamlln salayan bir yaama/var olma ve retim/geim kayna olduunu kabul ederek planlamalarn yaplmas gerekmektedir. Bu ok ynl planlama karakteri her dere iin, o derenin zelliklerine ve etki alanna uygun incelemelerin yaplmasn, yntemlerin gelitirilmesini ve uygulanmasn zorunlu klmaktadr. 4. DOAL ST ALANI KONUSU Alakr ay Antalya Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunun 19.8.1992 gn ve 1543 sayl karar ile 1.Derece Doal Sil Alan olarak ayrtedilmitir. Bu doal sit alannn snrlar, Kumluca lesinin imar plan snrndan balamak zere 1/500 000 lekli haritada belirtilmitir. Daha sonra Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu 5.11.1999 gn ve 659 sayl ilke kararnda; lke karlar asndan yaplmasnda zorunluluk olduu ilgili bakanlka belirlenmek koulu ile I., II., III. derece doal sit alanlarnda korumaya ynelik 1/ 25 000 lekli evre dzeni plan ve/veya 1/50 000 lekli nazm plan kapsamnda plan yaplmad hallerde yaplacak tespit erevesinde ilgili koruma kurulunca uygun grlecek ekilde evreye zarar vermeyecek enerji santrallarnn yaplabilecei . . . belirtilmitir. Bu ilke karar Dantay 6. Dairesinin 2002/6920 Esas sayl dava dosyasnda 22.12.2003 tarih ve 2003/7052 sayl karar ile iptal edilmitir. ptal karar kesinlemitir. Alakr ay Havzasnda yukardaki Dantay karar uyarnca hidroelektrik santral yaplmas mmkn deildir. Kanunlarda ve ynetmeliklerde baz deiiklikler yaplarak nehir tipi HESlerin yaplmas iin yol alabilir. Ancak yukardan beri dikkat ekildii zere, orada yaayan halkn sulama ve ime/kullanma suyu ihtiyac ile doal ekosistemlerin korunmas ve devamllnn salanmas iin gerekli su miktarnn ayrlmas zorunludur. Bu su paylar ayrldktan sonra kalacak su ile ticari lekte HES iletmek krl olamaz. Burada doal ekosistemleri korunmas, ormanlarn tahribi ve dere yatann yok edilmesi gibi geri dnlemeyecek/telfisi mmkn olmayan zararlarn yannda, oradaki halkn varlnn devam

-73-

ettirilmesi asndan da stn kamu yarar sz konusu olur. Btn bu zarar verici giriimleri kanunlar ile ynetmelikler erevesinde deerlendirip, halk ve halkn yaama hakkn yok saymak mmkn deildir. Bu sebepler de gz nnde tutularak, Alakr ay Havzasnn doal sit alan kapsamnda deerlendirilmesi ve devamllnn salanmas gerekmektedir. 5. KAMU YARARI VE STN KAMU YARARI DEERLENDRMES Alakr Havzasnda; yalardan balayp, aka geen su miktarna, bu su ile tarm alanlarnda retim yapan, geimini salayan ifti halkn yurtlarnda yaama hakkna, elde edilen rnleri satn alp lkenin dier yerleim alanlarna ulatran tccarlar, tamaclar, bu rnlerden beslenen Trkiye halkna, btn bu sistemin ilemesini salayan esnaf (gbreciler, tamirciler, malzeme ve ara/gere satanlar vd.) ile bankalara kadar bir ekonomik sistem sz konusudur. Bu ekonomik sistem ok ynl olduu kadar, devamllnn salanmas gereken bir sistemdir. Sistemin temelinde Alakr Havzasnn suyu vardr. Suyun denklemden ekilmesi (yerine sfr konulmas) sistemi yok eder (ekil 27). Yurt iinde retilen her olumlu rn ve yaplan her olumlu ilem bir kamu yarar salar. Ancak sistemin devamllnn korunarak ilemesinin veya iletilebilmesinin temelindeki ana faktrn veya faktrlerin ne olduunu bilmek ve korumak gerekir. Konu sadece ekonomik adan deerlendirilemez. Doal ekosistemlerin dengelerinin de korunmas ve devam ettirilmesi gerekir. rnek olarak; Devlet orman iletmeleri amenajman ve iletme/silvikltr planlarna gre ormann devamlln bozmayacak lde kesim yaparlar. Elde edilen tomruk, direk, maden direklii, sanayilik odun, yakacak odun gibi eitli orman rnleri lkemizin ihtiyacn karlamak zere satlr. Olaya krllk asndan baklp, ormanlardan daha fazla kesim yaparak geliri arttrmak dnlebilir. Bu ar kesim kamu yarar kapsamnda sunulabilir. te burada ormanlarn topraklar koruyucu etkileri, sellerin olumasn nlemeleri, aadaki tarm ve yerleim alanlar ile dier tesisleri sel ve su basknlarnda korumalar vd. kurulandrlamayacak faydalar deerlendirmeye alnr. Ormanlarn btn bu faydalar stn kamu yarar kapsamna girer. Bu sebeple; ormanlar satlamaz, kiralanamaz, zelletirilemez, savunma vb. gvenlik amacna hizmet edecek tesislerden baka amalara, kr amal iletmelere tahsis edilemez, ormanlarda ar kesimler yaplamaz ve ormanlarn tahrip edilmesine izin verilemez. Ormanlar, akarsular, otlaklar, gller, denizler vb. kamuya ait olan yerler ile Devletin (dolays ile o devleti kuran milletin) hkmranlk hak ve grevlerinin olduu yerlere ve konulara ait benzer rnekler sralanabilir. Ormanlar iin verilmi olan bu rnek aada sralanm olan 3 nemli stn kamu yarar alann da kapsamaktadr. (1) Ulusal gvenlik, (2) Kamu gvenlii, (3) Kamu sal Bu konulardaki kamu yarar stn kamu yarar kapsamnda olup, kamu yararna olan dier ilemlerin veya eylemlerin zerindedir. Alakr Havzasnda bu 3 nemli konuda da stn kamu yarar sz konusu olup, nehir tipi HES yapmndan salanacak elektrik retimi ve bundan salanacak irket gelirlerinin salayaca kamu yarar ile karlatrlamaya demeyecek kadar ok stndr.

-74EKL 27. SUYA BALI OLAN DOAL EKOSSTEMLER LE SULU TARIMIN VE BUNDAN GENEN HALKIN YAAMA HAKKI VE DEVAMLILII, TCARET VD. LEVLER LE TARIM RNLERNDEN BESLENEN NSANLARIN BESLENME / YAAMA HAKKININ DEVAMLILII AISINDAN KAMU YARARI LE STN KAMU YARARI KAPSAMININ KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES
ORMAN 1. YAMA ARAZDE TOPRAI KORUR. 2. ORMAN L RTS VE HUMUS TOPRAIN GZENEKLLN ARTTIRIR. YAI SULARININ HIZLA TOPRAA SIZMASINI SALAR. 3. TOPRAA VE ANAKAYA ATLAKLARINA SIZAN SU KAYNAKLARI VE DEREY DZENL OLARAK BESLER. 4. YAILAR SELLERE DNMESN NLEYEREK AAIDAK TARIM ALANLARINI KORUR. 5. DK YAMALARDAK TOPRAI TUTARAK EROZYONU VE GKLER NLER. AAIDAK TARIM ALANLARINI MATERYAL LE KAPLANMAKTAN KORUR. YERLEM ALANI BURADAK HALK SULU TARIM LE RETYOR, RETTN SATIYOR VE GENYOR. 1.HALKIN YAAMA HAKKI VE YAAMA HAKKININ DEVAMLILII, 2.TARIMSAL RETM VE RETMN DEVAMLILII SUYA BALIDIR.

SUYUN DOLAIMI

YAI

MEYVALIK

DAITICILAR

ESNAF DKKNLAR

SULU TARIM

HALKIN BESLENMES

HAL

BOSTAN

SERALAR

TATLI SU EKOSSTEM : YAAMA ORTAMI AKARSUDAK BALIKLAR VE DER CANLILAR

DENZE TAINAN BESN MADDELER

HALKIN

TCARET, TAIMACILAR, BANKACILIK VD.

BARAJ GL

SULU TARIM

DENZDEK BALIKLAR SUYUN TAIDII ORGANK MADDELER VD. LE BESLENRLER

BU SSTEMDE STN KAMU YARARI SUYUN SALADII BR YAAMA DZENN TABAN SUYU VE DEVAMLILIINI KAPSAMAKTADIR. PARANTEZ NDEK HER ARPAN KEND NDE BR OK KAMU YARARINI KAPSAR. SU YERNE 0 KONULURSA KAMU YARARI DA KALMAZ. STN KAMU YARARI DA SIFIR OLUR.

STN

DOAL

RETM VE

TCCAR,

DER YERLEM

KAMU = SU (TOPRAK X ORMAN X KAYNAKLAR X AKAR SU X EKOSSTEMLERN X SULU TARIM X RETMN YARARI DEVAMLILII DEVAMLILII

X YAAMA X TAIMACI, X ESNAF X YERLERNDEK ) DEVAMLILII BANKA VD. HALKIN BESLENMES

M. DOAN KANTARCI M. DOAN KANTARCI

-75-

6. SONU Alakr Havzasnda yukardan beri yaptmz incelemeler ve deerlendirmelerde ulatmz sonular 4 balk altnda toplamak uygun olur. 6.1. Alakr Havzasnn zellikleri ile ilgili sonular (1) Alakr Havzas kire talarndan olumu dalk araziye gmlm, ksa (62 km) ve dar (20-24 km), dik yamal derin bir vadi yapsndadr. Havzann % 47,92si orman, % 6,21i otlak, % 13,57si tarm alan olup, % 31,90 kayalk durumdadr. (2) Kire talar atlakl (karstlam) yapda olduklar iin ya sularnn nemli blm yer alt suyuna szmaktadr. Alakr aynn aktt su havzaya den yatan aka geen suyun az bir blmdr. (3) Alakr Havzasna ve evresine den yalarda iki nemli dzensizlik dikkati ekmektedir. Bunlardan birincisi mevsimlik farklarn ok fazla oluudur. kincisi yalarn % 20-50/80 oranndaki blmnn gnlk saanak yalar halinde dmesidir. (4) Dik yamalardaki orman ve orman altndaki l rt topra korumaktadr. l rt topraklarn szekliini arttrmakta, ya sularnn topraa hzla szmasn salamaktadr. (5) Dik yamalardaki topraklarn dengesini orman aalarnn kk sistemleri korumaktadr. Ormann tahrip edildii dik yamalarda toprak ta kaymakta veya tanarak slamaktadr. Kayan, gen, tanan topraklar dere yataklarn doldurmakta, tarm alanlarn kaplamaktadr. (6) Dik yamalarda tahrip edilen ormanlarda topran tanmas, orada aalandrma ile yeniden orman yetitirmeyi imknszlatrmaktadr. (7) Havzaya den saanak yalar orman tahrip edilmi olan dere havzalarnda sele dnmekte, yerleim yerleri ile tarm alanlarnda byk zararlara sebep olmaktadrlar. 6.2. Alakr Havzas ve evresinde ortalama scaklk, yalar ve buharlama ile ilgili sonular (1) Yllk ortalama ya miktar Kumluca (6 yllk lmelere gre) 1046 mm ve 900 m ykseltide Gdenede (5 yllk lmelere gre) 1373 mmdir. Bu iki ya lme istasyonu da kapatlmtr. (2) Kumlucaya yakn olan Finikede yllk ortalama scaklk 1953-1970 dneminde 18,6 C, 1994-2006 dneminde 19,4 C llmtr. Yaz aylarndaki scaklk art 1,0-1,7 C arasndadr. Yllk ortalama ya 1953-1970 dneminde 986,5 mm, 1994-2006 dneminde 1056,7 mmdir. (3) Antalyada yllk ortalama scaklk 1930-1970 dneminde 18,7 C, 1994-2006 dneminde 18,8 C llmtr. Yaz aylarndaki scaklk art 0,7-1,0 C arasndadr. Yllk ortalama ya 1930-1970 dneminde 1068,2 mm, 1994-2006 dneminde 1301,0 mmdir. (4) Antalyada ak su yzeyinden buharlama 1970 dneminde ortalama 1445,8 mm/m, 1970-2006 dneminde 1912,2 mm/m olarak llmtr. Yaz mevsiminde 6 aylk buharlama 1930-1970 dneminde 927,3 mm/m, 1970-2006 dneminde 1339,3 mm/m olup, aradaki fark 412,0 mmdir. (5) Antalyada yaz mevsiminde 6 aylk potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktar 19301970 dneminde 813,3 mm, 1998-2006 dneminde 864,8 mm olarak hesaplanmtr. (6) Dikkat ekici bir gelime 1970-2006 dneminde patlayan yanardalarn Dnyada scakln azalmasna olan etkileridir. Be yanardan 1981-1992 dneminde patlamas 19821993 dneminde scaklk deerlerinin azalmasna sebep olmutur. Bu etki Finike ve Antalya

-76-

scaklk deerlerinde belirgindir. Eer yanarda patlamalar olmasayd, scaklk ve ona bal olarak buharlama ve PET miktarlar daha yksek bulunacakt. (7) Finikede ve Antalyada gnlk saanak ya miktarlarnn mevsime ve aylara gre, aylk ortalama ya miktarnn % 20-50/90 kadar olabildii belirlenmitir. Akdeniz Havzasndaki snma saanak yalarn oluumunu sklamasna, miktarnn da artmasna sebep olmutur. (8) Kumluca, Finike, Antalya ve Bkte yl iindeki ya dalm dengesizdir. K aylarnda ok fazla, (yllk yan % 56-57si), yaz aylarnda ise ok az ya dmektedir. Aylk yalarn da nemli blm gnlk saanak yalar halindedir. (9) Ak su yzeyinden buharlaan su miktar ile PET miktarlar Alakr Havzasndaki tarm alanlarnda kullanlacak olan sulama suyu miktarlarnn hesab iin ok nemli verilerdir. 6.3. Alakr Havzasnda tarm, meyvaclk, seraclk ve nfus ile ilgili sonular (1) Alakr Havzasndaki 28 yerleim yerinde 17 000 halk tarm alannda sulu tarm ve seraclk ok yaygndr. Yakn gemite tarm alanlarnn % 49,41inde sulu tarm, meyvaclk, sebzecilik ve seraclk yaplmakta olup, % 27,09u tarla, % 22,62si nadasl tarla olarak kullanlmaktayken, son yllarda sulu tarm ve meyvaclk daha gelimitir. (2) Sulu tarmn gelimesi Kumlucada merkez ve kylerde nfusun hzla artmasna sebep olmutur. Nfus 1975 saymnda 22 889 kii iken, 2007 saymnda 65 904 kiiye artmtr. Yllk nfus art oran % 5,87dir. (3) Kumluca lesinin beldelerinde ve kylerinde yaayan nfus, merkez nfusundan fazladr. Beldelerde ve kylerde yaayan nfusun erkek/kadn oran birbirine denktir. Bu durum Havzada yaayan insanlarn geimlerini sulu tarmdan saladklarn ve g etmediklerini gstermektedir. (4) Alakr Havzasnda sulu tarmn gelimesi, tarm rnlerinin eitlenmesi, gelirin artmasna ve yeni ticaret alanlar ile i alanlarnn almasna sebep olmutur. (5) Alakr Havzasndaki kyler yetitirdikleri tarm rnlerini Trkiyenin dier yerleim alanlarna gndererek oradaki halkn da beslenmesini salamaktadrlar. 6.4. Alakr aynda tatl su ekosistemlerinin devamll ile ilgili sonular (1) Alakr aynda Da Alabal (Byk benekli Alabalk) yaamaktadr. Bu alabaln yetikinleri ile genlerinin yaad uygun su derinliinin en az 60 cm (60-122 cm) olmas gerekmektedir. Yavru alabalklarn yaamas iin gerekli su derinlii ise 12-60 cm arasndadr. (2) Yaz aylarnda su miktar azalmaktadr. Gelen suyun 0,7 m/snlik blm 3 yerleim yerine ime ve kullanma suyu olarak alnmaktadr. Kalan 2,3 m/snlik suyun nemli blm de tarm alanlarnn sulamasnda kullanlmaktadr. Tatl su ekosisteminin devamll ve balklar iin yeterli su braklmas gerekmektedir. (3) Nehir tipi HESler iin uygulanacak bent/kanal sistemi dere yatann kurumasna ve tatl su ekosistemlerinin yok olmasna sebep olacaktr. Dere yatana can suyu ad altnda % 10 kadar bir su brakmak doru deildir. Bu kadar su ile balklar yaayamaz, tarm alanlar sulanamaz.

-77-

6.5. Alakr ayn su geliri ile ilgili sonular (1) Alakr Vadisinde Karaaa mevkiindeki kaynaktan kan su ile dereden gelen suyun ortalama geliri 3,0 m/sndir. Bu suyun 0,7 m/snlik blm Adrasan, Beykonak ve Mavikente ime ve kullanma suyu olarak alnmaktadr. (2) Karaaa mevkiinden itibaren Alakr aynn havzas 110 700 hadr. Yllk ortalama ya 931,5 mm/m miktarna gre bu havzada aka geen ve Karaaa kaynana ulaan suyun ortalama 10,9 m/sn olmas gerekir. Aradaki fark ya sularnn karstlam arazide atlak sistemine szarak karst kaynaklarna (ddenlere) kamasndan kaynaklanmaktadr. (3) Karaaa kaynaklar+dereden gelen 3,0 m/snlik debiye gre Alakr ay Havzasna den yllk ortalama ya miktar 252,9 mm/m olarak hesaplanmaktadr. Bu ok dk bir ya miktar olup, sularn karst kaynaklarna szdnn bir baka gstergesidir. 6.6. Alakr ay Havzasnda sulama suyu ihtiyac ile ilgili sonular (1) Antalyada 1998-2006 dnemi ortalama scaklk deerlerine gre hesapladmz potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktar yllk 1155,9 mm/m, 6 aylk yaz dneminde 864,8 mm/mdir. Bu deerlere gre Alakr Havzasnda 1 ha (10 000 m) alann 6 yaz aynda sulanmas iin gerekli su miktar 8648 m olarak hesaplanr. Alakr Havzasnn ykselti farkndan dolay PET miktarnn % 20 orannda daha az olaca gz nne alnmaldr. Bu durumda gnlk ortalama PET miktar 38,43 m/ha olup, bu kadar su iin 0,4448 lt/sn debili su kayna gerekir. Havzada 1000 halk alann sulanabilmesi iin gerekli su miktar 0,445 m/sn, 5000 halk alann sulanabilmesi iin gerekli su miktar 2,224 m/sn olarak hesaplanmaktadr. Bu deerler Karaaa kaynaklarndan ve dereden gelen ortalama 3,0 m/snlik debiden yerleim alan iin0,7 m/snlik su alndktan sonra kalan 2,3 m/snlik suyun ancak sulu tarm alanlarnn sulanmas iin yetebileceini gstermektedir. (2) Alakr Havzasnda taraalarda bulunan ve henz sulu tarm yaplmayan tarm alanlarnn da su pompalanarak sulanabilecei hesaba katlmaldr. Bu gelime nemli bir ek su ihtiyac ve sknts yaratacaktr. (3) Taraalardaki kuru tarm yaplan alanlarn sulanabilmesi iin yukar havzada ve yan derelerde bentler yaplarak k yalarndan gelen sularn biriktirilmesi ve yaz aylarnda kullanlmas gerekmektedir. Bu bentler yaz mevsiminde dalk arazideki yaban hayvanlar iin de ok nemli su kayna olacaktr. (4) Kumluca Ovasndaki sulu tarm alanlar Alakr Barajndan alnan su ile sulanmaktadr. Burada denizin tuzlu suyu ile tatl suyun (taban suyu) karlkl ilikisi arasndaki denge gzden karlamaz. Ovadaki tarm alanlarnn sulama suyunda azalma, deniz suyunun taban suyuna girmesine ve topran tuzlanmasna sebep olur. Finike meteoroloji istasyonunun scaklk deerleri nemli bir snma srecini gstermektedir. Bu snma sreci Antalyada ak su yzeyinde buharlama miktarnn art ile de belirlenmitir. Isnma srecinde Finike ve Kumluca nndeki ovada tarm alanlarnn sulama suyu ihtiyalar da artmtr. Bu sebeple Alakr barajnda biriktirilen suyun yaz aylarnda Alakr HES ve Toak HESte kullanlacak miktar ile tarm alanlarnn sulanmasna ayrlacak miktar arasndaki denge hesaplanmaldr. 6.7. Alakr Havzasnda yaplmas planlanan nehir tipi hidroelektrik santrallar (1) Alakr Havzasnda Alakr Barajndan yukardaki vadide 7 tane HES kurulmas planlanmtr. Bu HESlerin suyu bentlerde toplanacak, dik yamalarda kanal alarak su bir havuza aktlacak, havuzdan cebr boru ile trbine drlecek ve trbinin dndrd jeneratrden elektrik retilecektir.

-78-

(2) HESler birbirine bal olup, stteki HESin kulland su, alttaki HESe bent/kanal/havuz sistemi ile aktlacaktr. Bylece aradaki dere yata blmleri susuz kalacaktr. (3) HESlerin su bentleri ile su havuzu arasnda kalan vadideki dere yatana ortalama debinin % 10u kadar su (can suyu) braklmas ngrlmektedir. Bu kadar su brakmak deredeki ve evresindeki canllar ile tarm alanlarn yok etmek demektir. (4) Karaaa kaynaklarnda llen ortalama debi 3,0 m/sndir. Bu suyun 0,7 m/snlik blm 3 yerleim alanna alnmaktadr. Suyun %10luk blmnn de can suyu olarak kurutulmu vadiye braklmas ve elektrik retiminin kalan 2 m/snlik suyun HESten HESe aktarlarak yaplmas planlanmtr. (5) Havzadaki sulu tarm alanlarnn sulanmas iin gerekli olan su ihtiyac zerine yaptmz ve yukarda belirttiimiz hesaplara gre 0,224 m/sn olup, ortalama su geliri ancak buradaki iftilerin su ihtiyacna yetecek kadardr. Yaz aylarnda su azalmaktadr. K aylarndaki su fazlas ise yan dere kollarnda yaplacak bentlerde biriktirilmelidir. Bu durumda Alakr Havzasnda HES kurulmas ve iletilmesi iin su yoktur. 6.8. Doal Sit Alan konusu ile ilgili sonular (1) Alakr Havzas doal sit alan olarak ayrtedilmitir (19.8.1992). (2) Doal sit alanlarnda enerji santrallar kurulabilecei ynndeki ilke karar da Dantay 6. Dairesi tarafndan iptal edilmitir (22.12.2003). (3) Doal sit alanlarnn bu tr yaplanmalara almas iin dzenlenen veya dzenlenebilecek olan kanun ve ynetmeliklerin; doal ekosistemlerin dengesini ve orada yaayan halkn devamlln, yaama ve retme dzenini bozmamas, halk g etmee zorlamamas gerekmektedir. Bu yndeki zorlamalara halkn itiraz ve direnme hakk doaldr. 6.9. Alakr Havzasndaki halkn su kullanm hakk ve stn kamu yarar ile ilgili sonular (1) Devlet ve millete hizmet eden (kurulandrlabilen veya kurulandrlamayan) her giriim ve retim bir kamu yarar yaratr. stn kamu yarar ise; ulusal gvenlik, kamu gvenlii, kamu sal vb. konular kapsar. (2) Alakr Havzasnda birok doal ekosistem kendi i dzenlerinde ve aralarnda olumu ekolojik dengelerle yaayn devam ettirmektedir. Burada yaayan halkn kurduu suya bal insan ekosistemleri de doal ekosistemler ile denge salamtr. Havza bu dengeli yetime/yaama ortam zelliinden ve ilikilerinden dolay doal sit niteliindedir. (3) Alakr Havzasnda yaayan, reten, lkeyi besleyen halkn yaratt mal ve hizmet dolam sistemi gz ard edilemez. Bu sistemin ilemesini salayan Alakr aynn suyudur. Buradaki halkn yaama hakk, rettii rnler, yaratt ticaret sistemi; kamu gvenlii, kamunun beslenmesi ve kamu sal bakmlarndan stn kamu yarar kapsamndadr. (4) Alakr Havzasnda bir veya birka firmann suyu kullanp, retecei elektrik enerjisinin salayaca gelir ve kamu yarar ile ayni suyu kullanan oradaki halkn rettii mal ve hizmetler ile besledii insanlar ve yaratt ticari sistemin salad stn kamu yarar karlatrlamaz.

-79-

KAYNAKLAR Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits Mdl 2008, Ltf Bykyldrm Aratrma Orman (BK) meteoroloji lmeleri (Deerlendirilmemi, ham veriler). Devlet Meteoroloji leri Gnl. Mdl 1974, Ortalama ve ekstrem kymetler meteoroloji blteni T.B.nu.448. Babakanlk Basmevi Ankara Devlet Meteoroloji leri Gnl. Mdl 2006, Ortalama ve ekstrem kymetler meteoroloji blteni (CD). Denslinger,T.H., Jacson,D.R., Gost, W.A., Lazochick,G.J., Hauenstel,J.H., Mc Sparran,J.E., Heicker, D.W., Stoe,T.W., Henricksen,J., Joung, L.M. 1998, Instream Flow Studies Pennsylvania and Maryland, Susquehanna River Basin Commision Report 191, Harrisburg P.A.-USA. DS Antalya XIII. Blg. Mdl-2010, nternet bilgisi. Kantarc, M.D. (1983): Trkiyede Arazi Yetenek Snflar ile Arazi Kullanmnn Blgesel Durumu, (Trkiye Ormanclnn Ekolojik Esaslar zerine ncelemeler-1) .. Yayn No: 3153, Orman Fakltesi Yayn No: 350, (XII+161), Matbaa Teknisyenleri Basmevi, stanbul Kantarc, M.D.,1985, Dibek (Kumluca) ve amkuyusu (Elmal) Sedir (Cedrus libani A. Richard) Ormanlarnda Ekolojik Aratrmalar (Almanca zeti ile birlikte), .. Orman Fakltesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 35, Say:2, (19 41), stanbul. Kantarc, M.D. 1990,Akdeniz Blgesinin Yetime Ortam Blgesel Snflandrmas, Orman Genel Mdrl Sra no: 668, Seri no: 64, (150s. - 12 Harita), OGM Basmevi, Ankara Kantarc, M.D., 2005, Orman Ekosistemleri Bilgisi. .. Yayn Nu: 4594, Orman Fakltesi Yayn Nu: 488, (XXVI+418), stanbul niversitesi Basm ve Yaynevi Mdrl, ISBN: 975- 404-756-1, stanbul. Kantarc, M.D. 2008, Trkiyenin Bat Akdeniz Blm ormanlar ve baz nemli sorunlar. Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Mdrl 50. Yl etkinlii 1-2.4.2008 Bildiriler Kitab ISSN 978-605-393-059-4. evre ve Orman Bakanl yay. Nu. 394, Mdrlk yay. Nu. 47 (276-324), Acar Ofset Matbaaclk-Antalya Karakaya, N. 2006, Havzalar aras su transferine sistematik bir yaklam (Doktora tezi) T Fen Bilimleri Enstits evre Mh. Abd. evre Mh. Prg. (XIV+94)-stanbul Kumluca le Tarm Mdl, Kumluca lesi arazi kullanm ve tarm rnleri ile ilgili veriler. MTA 1963, Trkiye Jeoloji Haritas 1/ 500 000 Konya Paftas, Tertipleyenler: H.N.Pamir-C.Erentz, Harita Gnl. Mdl Matbaas-Ankara Meydan Laorusse Ansiklopedisi, 1972. Cilt 7, Kumluca maddesi