WNIOSEK RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH

Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) wnosz o stwierdzenie, i: 1. Art. 91 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360 ze zm.) w zakresie, w jakim wycza dopuszczalno wznowienia postpowania -jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2 2. Art. 74 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz. U. Nr 25, poz. 219 ze zm.) w zakresie, w jakim wycza dopuszczalno wznowienia postpowania -jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 3. Art. 80 ust. 2 zd. 5 ustawy z dnia 27 wrzenia 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.) w zakresie, w jakim wycza dopuszczalno wznowienia postpowania -jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE Wszystkie trzy wskazane w petitum wniosku przepisy (tj. art. 91 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, art. 74 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego oraz art. 80 ust. 2 zd. 5 ustawy z dnia 27 wrzenia 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; dalej: kwestionowane przepisy) reguluj w sposb identyczny szczeglny tryb postpowania sdowego w sprawach wyborczych. Ze wzgldu na treciow zbieno kwestionowanych przepisw ponisze uwagi bd sformuowane wobec nich w sposb czny. Kwestionowane przepisy ustanawiaj szczeglny tryb postpowania sdowego, w ktrym rozpoznawane s powstae w trakcie kampanii wyborczej sprawy zwizane z rozpowszechnianiem materiaw wyborczych zawierajcych nieprawdziwe informacje dotyczce kandydata. Tryb ten ma peni swoist funkcj prewencyjn poprzez zapewnienie kandydatowi moliwoci ochrony swojego wizerunku przed niezgodnymi z rzeczywistoci pomwieniami ze strony osb trzecich. Jednoczenie ochronie podlega warto, jak stanowi moliwo rzetelnej oceny waciwoci kandydata w trakcie trwajcej kampanii wyborczej. Sdy powszechne (w I instancji sd okrgowy, a w II instancji, na skutek wniesienia zaalenia, sd apelacyjny) rozpatruj spraw w postpowaniu nieprocesowym,

uregulowanym w Ksidze II. Czci pierwszej ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.; dalej: KPC). Zarwno sd I, jak i II instancji, dysponuj bardzo krtkim terminem (24 godziny) na wyjanienie okolicznoci stanu faktycznego i wydanie rozstrzygnicia zgodnie z prawem i zasad prawdy materialnej. Szybko postpowania znajduje uzasadnienie w charakterze rozpoznawanej sprawy, ktra toczy si rwnolegle do kampanii wyborczej i powinna by naleycie rozpoznana przed dniem wyborw. Postanowienie zapade w II instancji podlega natychmiastowemu wykonaniu. Zgodnie z kwestionowanymi przepisami od postanowienia sdu apelacyjnego nie przysuguje rodek prawny. Ta ostatnia norma budzi powane zastrzeenia natury konstytucyjnej z punktu widzenia prawa do sdu, unormowanego w art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 polskiej ustawy zasadniczej. Prawo do sdu naley do podstawowego katalogu praw i wolnoci czowieka. Pozostaje ono immanentnie zwizane z zasad demokratycznego pastwa prawa. Co wicej, stanowi w istocie jedn z fundamentalnych gwarancji praworzdnoci. Jak stwierdzi Trybuna Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 7 stycznia 1992 r. (sygn. K 8/91, OTK 1992/1/5): Jednym z podstawowych zaoe demokratycznego pastwa prawa jest zasada dostpu obywateli do sdu w celu umoliwienia im obrony ich interesw przed niezawisym organem kierujcym si wycznie obowizujcym w pastwie prawem". W powyszej sprawie Trybuna wywid prawo do sdu z klauzuli demokratycznego pastwa prawnego, zawartej w art. 1 Konstytucji z 1952 r. - przepisie utrzymanym w mocy przez nowel konstytucyjn z 29 grudnia 1989 r. Nowela ta stanowia podstaw nowego ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. W Konstytucji z 1997 r. prawo do sdu niejako usamodzielnio si i znalazo wyrane wysowienie w art. 45 ust. 1, zgodnie z ktrym: kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny i niezawisy sd". Na marginesie warto zaznaczy, i tak sformuowane prawo do sdu nie jest jedynie instrumentem umoliwiajcym realizacj innych praw i wolnoci konstytucyjnych, lecz samo w sobie stanowi rdo prawa podmiotowego, ma byt samoistny, podlega wic ochronie niezalenie od ewentualnych narusze innych praw podmiotowych. Tez powysz potwierdza umiejscowienie art. 45 ust. 1 w podrozdziale rozdziau II Konstytucji traktujcym o wolnociach i prawach osobistych" (a nie rodkach ochrony wolnoci i praw").

Z art. 45 ust. 1 Konstytucji pozostaje nierozerwalnie zwizany art. 77 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z ktrym: ustawa nie moe nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenia naruszonych wolnoci lub praw". Zgodnie z powszechnie przyjt interpretacj mowa w tym przepisie o prawach i wolnociach rangi konstytucyjnej (wyrok z dnia 9 czerwca 1998 r., sygn. K 28/97, OTK 1998/4/50). Skierowany do ustawodawcy zakaz zamykania drogi sdowej w zakresie dochodzenia przez jednostk jej konstytucyjnych praw i wolnoci stanowi dopenienie normy wynikajcej z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Mona powiedzie, i ksztatuje on tre prawa do sdu od strony negatywnej". Na wzajemne powizanie art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 wyranie wskazuje Trybuna, ktry w orzeczeniu z dnia 10 maja 2000 r. (sygn. K 21/99, OTK 2000/4/109) wysnu nastpujce wnioski: po pierwsze, uznaje si, e oba przepisy ustanawiaj konstytucyjne gwarancje prawa do sdu (...). Po drugie, art. 77 ust. 2 konstytucji rozumie naley jako szczegowe rozwinicie art. 45 ust. 1 Konstytucji (...). Po trzecie, midzy postanowieniami art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 istnieje organiczna wi, a tre art. 77 ust. 2 stanowi dopenienie konstytucyjnego prawa do sdu (...)". Jeli chodzi o sam tre omawianego prawa, to tak w oparciu o doktryn prawa konstytucyjnego, jak i o orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego (K 28/97; wyrok z dnia 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK 2000/5/143), mona wyrni cztery zasadnicze elementy: 1) prawo dostpu do sdu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sdem organem 2) 3) 4) o okrelonej charakterystyce (niezalenym, bezstronnym i niezawisym), prawo do odpowiedniego uksztatowanie procedury sdowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwoci i jawnoci, prawo do wyroku sdowego, tj. prawo do uzyskania rozstrzygnicia danej sprawy przez sd, prawo do odpowiedniego uksztatowania ustroju i ustroju organw rozpoznajcych sprawy. Analizujc kwestionowane przepisy z punktu widzenia tak zdefiniowanego prawa do sdu, szczeglny tryb postpowania w sprawach wyborczych nie budzi wtpliwoci jeli chodzi o prawo dostpu do sdu, prawo do wyroku sdowego oraz prawo do odpowiedniego wicego

5 uksztatowania organw rozpoznajcych sprawy. W sytuacji, gdy rozpowszechniane materiay wyborcze zawieraj informacje nieprawdziwe, kandydat lub penomocnik wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego (w przypadku wyborw prezydenckich kady zainteresowany), w celu ochrony pozytywnego wizerunku kandydata, ma moliwo skierowa odpowiedni wniosek do sdu (prawo dostpu do sdu), ktry rozpozna spraw i wyda w odpowiednim trybie rozstrzygnicie (postanowienie) o prawdziwoci bd faszywoci rozpowszechnianych informacji (prawo do wyroku sdowego). Gbszej analizy wymaga jednak drugi z ww. aspektw prawa do sdu - tj. prawo do odpowiedniego uksztatowania procedury sdowej zgodnie z wymogami sprawiedliwoci. Prawo do odpowiedniego uksztatowania procedury oznacza obowizek po stronie ustawodawcy takiego uregulowania kwestii zwizanych z tokiem postpowania, aby istniao jak najwiksze prawdopodobiestwo uzyskania rozstrzygnicia zgodnego z prawem oraz odpowiadajcego prawdzie materialnej. Aby ten ostatni wymg zosta speniony (tj. w celu urzeczywistnienia zasady prawdy materialnej) orzeczenie sdu musi by zawsze oparte na ustaleniach co do stanu faktycznego i prawnego sprawy zgodnych z rzeczywistoci i to niezalenie od tego, czy strony dostarczyy sdowi materia procesowy wystarczajcy do dokonania takich ustale (J. Jodowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misuk-Jodowska, K. Weitz, Postpowanie cywilne, LexisNexis, Warszawa 2007, s. 133). Szanse na doprowadzenie do rozstrzygnicia zgodnego z prawem i rzeczywistym stanem rzeczy zapewnia przede wszystkim wieloinstancyjno postpowania. Instancyjna kontrola dokonywanych czynnoci, w tym prawidowoci ustalenia stanu faktycznego oraz wykadni i zastosowania przepisw prawnych, i to najczciej przez sd nie tylko hierarchicznie wyszy, ale take skadajcy si z osb majcych wysze kwalifikacje zawodowe, umoliwia usunicie popenionych bdw" (A. Zieliski, Konstytucyjny standard instancyjnoci postpowania sdowego, Pastwo i Prawo, nr 11(717)/2005, s. 4). Na gruncie polskiej ustawy zasadniczej podstawowe standardy w zakresie

wieloinstancyjnoci postpowa wyznacza art. 176 ust. 1, zgodnie z ktrym: postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne". Z tak sformuowanego przepisu wynika przede wszystkim, i obowizek adresowany do ustawodawcy polega na zapewnieniu jedynie dwuinstancyjnoci procedury. Przy konstruowaniu analizowanego postpowania

6 prawodawca z tego obowizkowego minimum si wywiza (zarwno w wyborach do Sejmu i Senatu, jak i w przypadkw wyborw prezydencki i do Parlamentu Europejskiego, na postanowienie wydane w I instancji przez sd okrgowy przysuguje zaalenie do sdu apelacyjnego). Standard dwuinstancyjnoci oznacza take, e na ustawodawcy nie ciy aden obowizek, ktry polegaby na koniecznoci zapewnienia trzeciej instancji. W konsekwencji naley przyj, i Konstytucja nie gwarantuje [nikomu] prawa do rozpoznania kadej sprawy w trzech instancjach" (wyrok Trybunau z dnia 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05, OTK-A 2006/1/2). Inaczej rzecz ujmujc, polski porzdek prawny nie przewiduje prawa do trzeciej instancji". Ustawodawca dysponuje pewn swobod w kreowaniu rodkw zaskarenia orzecze zapadych w sdach II. instancji oraz ksztatowaniu zakresu ich dopuszczalnoci. Oznacza to, i moe on przy okrelonych typach spraw postanowi o wyczeniu moliwoci wzruszania tyche orzecze. Tak te ustawodawca uczyni w przypadku analizowanego trybu przedwyborczego. Zgodnie z brzmieniem kwestionowanych przepisw: od postanowienia sdu apelacyjnego nie przysuguje rodek prawny (...)". Wykadnia literalna tego przepisu wskazuje, i nie przysuguje aden" rodek prawny. Pojcie rodka prawnego" ma niezwykle szeroki zakres treciowy i obejmuje wszelkie rodki obrony praw przyznane uprawnionemu przez ustaw. Bez wtpienia rodkiem prawnym s poszczeglne rodki zaskarenia". Te ostatnie s rnie definiowane i klasyfikowane w doktrynie. Mona przyj, i podstawowy podzia rodkw zaskarenia moe polega na wyodrbnieniu zwyczajnych rodkw zaskarenia", kierowanych przeciwko orzeczeniom nieprawomocnym (m. in. apelacja, zaalenie) oraz nadzwyczajnych rodkw zaskarenia", sucych obaleniu orzecze prawomocnych (m. in. skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postpowania; J. Jodowski i inni, op. cit., s. 471 i 472). Wrd zwyczajnych rodkw zaskarenia na uwag zasuguj rodki odwoawcze", ktre charakteryzuje dewolutywno (wniesienie rodka powoduje przeniesienie rozpoznania sprawy do sdu wyszej instancji) oraz suspensywno (wniesienie rodka powoduje wstrzymanie uprawomocnienia si zaskaronego orzeczenia, a co za tym idzie wstrzymuje wykonanie orzeczenia zapadego w niszej instancji). rodkami odwoawczymi s: apelacja oraz zaalenie. Kwestionowane przepisy wykluczaj moliwo skorzystania z jakiegokolwiek rodka prawnego, a wic

7 zarwno zwyczajnego jak i nadzwyczajnego rodka zaskarenia. Powysze rozwizanie nie budzi wtpliwoci jeli chodzi o rodki odwoawcze. Sprawa rozpatrzona w obu instancjach (a wic speniony pozostaje konstytucyjny wymg dwuinstancyjnoci), nawet jeli w tak krtkim czasie, ze wzgldu na funkcj jak peni analizowany tryb, powinna zakoczy si postanowieniem prawomocnym, od ktrego nie przysuguje zwyky rodek zaskarenia, i ktre staje si wykonalne. Brzmienie kwestionowanych przepisw (nie przysuguje [aden] rodek prawny") wyklucza moliwo wzruszania postanowie sdu II instancji za pomoc nadzwyczajnych rodkw zaskarenia - a wic zarwno skargi kasacyjnej, jak i skargi o wznowienie postpowania. Jeli chodzi o skarg kasacyjn, to jest ona nadzwyczajnym rodkiem zaskarenia, ustanowionym gwnie w celu realizacji interesu publicznego, przejawiajcego si w ujednolicaniu orzecznictwa sdw powszechnych, rozstrzyganiu spraw precedensowych oraz wpywajcych na rozwj prawa i judykatury sdowej" (J. Jodowski i inni, op. cit., s. 489). Ze wzgldu na wyej wskazan natur skargi kasacyjnej oraz na praktyczn konieczno zapobieenia nadmiernemu obcieniu Sdu Najwyszego (w myl zasady: de minimis non curat praetor) ustawodawca wiadomie wykluczy moliwo sigania przez uczestnikw postpowania przedwyborczego po omawiany rodek prawny. Przeszkody w tym wzgldzie nie stanowi standardy midzynarodowe (w orzeczeniu z 19 grudnia 1997 r. w sprawie Bruella Gmez de la Torre v. Hiszpania, nr 26737/95, Europejski Trybuna Praw Czowieka uzna, i prawa do sdu nie narusza sytuacja, w ktrej przepisy krajowe wyczaj moliwo wniesienia kasacji od drobnych spraw cywilnych i karnych). Nie sposb decyzji ustawodawcy kontestowa take z uwagi na konstytucyjny standard dwuinstancyjnoci oraz brak innych przesanek, ktre wskazywayby na niezbdno zapewnienia skargi kasacyjnej w sprawach wyborczych. Nieco inaczej sytuacja wyglda, jeli chodzi o skarg o wznowienie postpowania, zwaszcza ze wzgldu na jej charakter oraz rol penion w porzdku prawnym. Wznowienie postpowania jest instytucj prawa procesowego, ktra umoliwia weryfikacj postpowania w sprawie oraz wzruszenie i ocen prawomocnego orzeczenia, gdy istniej powane wtpliwoci co do prawidowego przeprowadzenia tego postpowania. W tym zakresie stanowi ono rodek nieodzowny dla urzeczywistnienia zasady sprawiedliwoci,

ktra przejawia si rwnie w tym, e prawomocne orzeczenie co do meritum sprawy oparte zostaje na ustaleniach faktycznych odpowiadajcych rzeczywistoci (prawdzie materialnej). Na gruncie KPC ze wznowieniem postpowania moemy mie do czynienia w przypadku postpowa toczcych si zarwno w trybie procesu, jak i w przypadku postpowa nieprocesowych (art. 399 oraz art. 524 KPC). Podstawy wznowienia okrelone s w przepisach art. 401 - 404 KPC, ktre cho (biorc pod uwag systematyk ustawy) znajduj si w ksidze KPC dotyczcej procesu, na mocy art. 13 2 przedmiotowej ustawy stosuje si odpowiednio do postpowa nieprocesowych. Wrd podstaw wznowienia wyrni moemy przede wszystkim powody niewanoci postpowania (wadliwo obsadzenia skadu orzekajcego, brak zdolnoci sdowej lub procesowej strony/uczestnika, brak moliwoci dziaania) oraz tzw. waciwe podstawy restytucyjne (oparcie orzeczenia na dokumencie podrobionym lub przerobionym, uzyskanie orzeczenia za pomoc przestpstwa, a take, co z punktu widzenia praktyki chyba najistotniejsze, pniejsze wykrycie takich okolicznoci faktycznych lub rodkw dowodowych, ktre mogy mie wpyw na wynik sprawy, a z ktrych strona nie moga uprzednio skorzysta). Warto zwrci uwag, i ww. podstawy nie polegaj na zwykym bdzie" sdu drugiej instancji. Maj one w istocie nadzwyczajny charakter i wiadcz o szczeglnie doniosej wadliwoci postpowania (i wydanego w jego efekcie rozstrzygnicia), wadliwoci ktra nie moe by tolerowana przez porzdek prawny w demokratycznym pastwie prawa. Kategoryczne brzmienie kwestionowanych przepisw (Od postanowienia sdu apelacyjnego nie przysuguje [aden] rodek prawny (...)") wycza moliwo korzystania ze skargi o wznowienie postpowania w sprawach, ktrych dotycz te przepisy. Uczestnicy postpowa przedwyborczych s wic pozbawieni omawianego rodka nawet, jeeli zachodz owe nadzwyczajne okolicznoci - podstawy wznowienia, okrelone w KPC. Nie moe budzi wtpliwoci teza, i z uwagi na rnorodny charakter spraw rozpatrywanych przez sdy powszechne, ustawodawca musi dysponowa pewn swobod w ksztatowaniu trybu ich rozpoznawania. Jak wskazuje Trybuna: byoby, bez wtpienia, nieuzasadnione przyjmowanie, z powoaniem si na regulacje konstytucyjne, nakazu tworzenia rozwiza, ktre odtwarzayby - w odniesieniu do kadej kategorii sprawy, bez wzgldu na jej specyfik i inne racje, zwizane najczciej cile z postulatem efektywnoci stosowanych procedur - ten sam idealny, abstrakcyjny model postpowania (bo taki zreszt

9 nie istnieje)" (wyrok z dnia 28 lipca 2004 r., sygn. P 2/04, OTK-A 2004/7/72). Jeli chodzi o tryb uregulowany w kwestionowanych przepisach, to korzystajc z owej swobody ustawodawca nie tylko skrci czas rozpoznawania sprawy, ale take wyczy moliwo wnoszenia skarg o wznowienie postpowania, przewidzian co do zasady (na gruncie KPC) dla wszystkich postpowa cywilnych. Takie rozwizania prowadz do znacznej odrbnoci tego trybu wobec modelowego" postpowania, jakim jest postpowanie procesowe. W tym miejscu naley wskaza, i odrbno proceduralna moe jednak by potraktowana w pewnych sytuacjach jako ograniczenie prawa do sdu. Swoboda ustawodawcy w ksztatowaniu odpowiednich procedur nie oznacza bowiem dopuszczalnoci wprowadzania rozwiza arbitralnych, ktre ponad miar, a wic bez wystpienia istotnych racji, ograniczaj prawa procesowe strony, ktrych realizacja stanowi przesank do prawidowego i sprawiedliwego rozstrzygnicia sprawy. Jeeli wic ograniczenie uprawnie procesowych strony jest zbdne, z punktu widzenia zamierzonych przez ustawodawc celw, takich jak zapewnienie wikszej efektywnoci postpowania i jego szybkoci, a jednoczenie wypacza pozycj stron, uniemoliwia waciwe zrwnowaenie ich pozycji procesowej, a tym samym amie podstawowy postulat sprawiedliwoci proceduralnej, czy wreszcie prowadzi do arbitralnego rozstrzygnicia sprawy - to w tego rodzaju wypadkach dochodzioby do naruszenia gwarancji konstytucyjnych zwizanych z prawem do sdu" (sprawa P 2/04). W kontekcie powyszych uwag naley rozpatrywa decyzj ustawodawcy o wyczeniu moliwoci korzystania ze skargi o wznowienie postpowania. Jak ju wspomniano, kwestionowane przepisy przewiduj niezwykle krtki czas postpowania. Sd zarwno I, jak i II instancji, dysponuje jedynie 24-godzinnym terminem do rozpoznania sprawy. Z jednej strony przyspieszenie procedury wydaje si niezbdne wobec toczcej si kampanii wyborczej, koniecznoci weryfikacji prawdziwoci informacji dotyczcych kandydata oraz ochrony jego wizerunku. Z drugiej jednak strony trzeba zwrci uwag, i wskutek owego skrcenia postpowania doj moe nierzadko do sytuacji, w ktrej orzeczenie sdu apelacyjnego bdzie opierao si na ustaleniach faktycznych nie znajdujcych zakotwiczenia w rzeczywistoci. Innymi sowy naruszona moe zosta zasada prawdy materialnej. W czasie 24 godzin nieraz trudno jest ustali wszelkie aspekty danej sprawy, ktra czsto bywa niezwykle skomplikowana. Dla

10 przykadu moe si tak zdarzy, i sd bdzie postawiony wobec twierdze o przestpczej dziaalnoci kandydata zanim zakoczy si prowadzone na podstawie regulacji karnych postpowanie przygotowawcze (pniej ewentualnie sdowo-karne) ustalajce okolicznoci czynu i win sprawcy. Dopiero po zakoczeniu postpowania w obu instancjach trybu uregulowanego w kwestionowanych przepisach mog wyj na jaw dowody wiadczce o zasadnoci zarzutw formuowanych wobec kandydata; dowody, ktrymi druga strona nie dysponowaa w chwili rozpoznawania przez sd spraw, a ktre mogy mie decydujcy wpyw na tre rozstrzygnicia. Rola jak odgrywa postpowanie przedwyborcze w trakcie trwania kampanii uzasadnia jego przyspieszenie oraz uproszczenie w I i II instancji, niemniej jednak nie moe to wyklucza ustalenia prawdy materialnej. Skutkiem przyspieszenia postpowania nie moe by utrzymanie rozstrzygnicia nieodpowiadajcego wymogom praworzdnoci. Jak stwierdza doktryna prawa postpowania cywilnego: zasada prawdy materialnej jest dominujca w stosunku do postulatu szybkoci postpowania i tzw. ekonomiki postpowania" (J. Jodowski i inni, op. cit., s. 137). Konieczno zapewnienia ochrony dobrego imienia kandydata przed nieprawdziwymi pomwieniami, a co za tym idzie konieczno umoliwienia wyborcom dokonania rzetelnej oceny jego kwalifikacji merytorycznych i etycznych, nie moe uniemoliwia osignicia rozstrzygnicia sdowego opartego na rzeczywistych faktach, rozstrzygnicia susznego" sprawiedliwego", pastwie prawa. Ponadto naley zauway, i funkcja przypisana postpowaniu przedwyborczemu zostaje osignita ju na etapie orzeczenia sdu apelacyjnego. Sd ten, ponownie badajc spraw co do meritum w oparciu o dostpny materia dowodowy, jeli nie stwierdzi prawdziwoci twierdze defamujcych kandydata (w przypadku wtpliwoci - na rzecz dobrego imienia kandydata"), orzeknie np. przepadek materiaw agitacyjnych oraz naoy na agitatora nakaz opublikowania w rodkach masowego przekazu sprostowania. Orzeczenie tej treci, niewzruszalne za pomoc zwykych rodkw zaskarenia, staje si prawomocne i, co niezwykle istotne, podlega natychmiastowemu wykonaniu. Dziki temu pozytywny wizerunek kandydata nie ulega nieuzasadnionemu naruszeniu a opinia publiczna jest informowana jeszcze przed dniem wyborw o niezasadnoci zarzutw. Biorc a wiec zgodnego z zasad sprawiedliwoci, stanowic jedno z podstawowych aksjologicznych zaoe systemu prawnego w kadym demokratycznym

11 powysze pod uwag nie mona zasadnie twierdzi, i ewentualne umoliwienie skorzystania ze skargi o wznowienie postpowania zdezawuuje ow szczegln rol jak odgrywa postpowanie przedwyborcze w trakcie kampanii. Po pierwsze, ze wzgldu na charakter skargi wznowieniowej, przedmiotem postpowania wszcztego na jej podstawie jest nie tyle weryfikacja prawdziwoci twierdze krytycznych wobec kandydata, co zbadanie prawidowoci postpowania zakoczonego uprzednio prawomocnym orzeczeniem. W przypadku spraw, ktrych dotycz kwestionowane przepisy, zdecydowanie nie chodzioby tu jedynie o zbadanie trzeci raz co do meritum kwestii naruszenia wizerunku kandydata. Innymi sowy, nie mona byoby mwi o trzeciej instancji", do ktrej uczestnik postpowania mgby mie prawo. Po drugie naley zauway, i wznowienie postpowania ma miejsce tylko i wycznie na podstawie nadzwyczajnych okolicznoci, wiadczcych o szczeglnie doniosej wadliwoci postpowania i orzeczenia, wadliwoci nieakceptowalnej z punktu widzenia zaoe systemu prawnego. Jeli uprawniony podmiot nie wskae w skardze ustawowych podstaw wznowienia, albo jeli nie zostan one stwierdzone w trakcie postpowania wszcztego t skarg, sd odpowiednio odrzuci albo oddali skarg (art. 410 1 oraz art. 412 2 KPC). W takim przypadku w ogle nie dojdzie ani do wzruszenia postanowienia sdu II instancji, ani do badania kwestii zasadnoci informacji podawanych o kandydacie. Jednak jeliby doszo do stwierdzenia zasadnoci skargi wznowieniowej, to oznaczaoby, e ze wzgldu na wspomniane zaoenia polskiego systemu prawnego prawomocne postanowienie sdu apelacyjnego musiaoby zosta wzruszone, a jego tre uksztatowana tak, jak tego wymagaaby zasada praworzdnoci. Po trzecie, brak jest w mojej ocenie racjonalnych przesanek, dla ktrych postpowanie ze skargi o wznowienie postpowania nie mogoby si toczy po zakoczeniu kampanii, a wic niejako w oderwaniu od niej. Istot postpowania w trybie przedwyborczym jest ochrona wizerunku kandydata przed dniem wyborw. Jak wyej zaznaczono, funkcja ta zostaje ju speniona na etapie wydania przez sd II instancji ostatecznego postanowienia, ktre podlega natychmiastowemu wykonaniu. Weryfikacja prawidowoci postpowania przedwyborczego, jedynie w celu stwierdzenia bd wykluczenia podstaw wznowienia postpowania, mogaby si toczy w ramach postpowania wznowieniowego, na zasadach okrelonych w KPC dla tego typu postpowania, ju po zakoczeniu procedur wyborczych. Takie rozwizanie pozwolioby (na etapie przed dniem wyborw) na ochron dobrego

12 imienia kandydata przed oskareniami ze strony osb, ktre nie dysponuj w tym zakresie wystarczajcymi dowodami, a take na przywrcenie stanu praworzdnoci (ju na etapie pniejszym) w przypadku zaistnienia podstaw wznowieniowych, a wic, co raz jeszcze podkrelam, nieprawidowoci postpowania o szczeglnej doniosoci. Warto doda, i regulacja treciowo podobna do tej, o ktrej mowa

w kwestionowanych przepisach, bya ju przedmiotem badania Trybunau Konstytucyjnego. Chodzi o art. 72 ust. 3 zd. 3 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdzkich (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.). Art. 72 ww. ustawy w podobny sposb co kwestionowane przepisy reguluje przesanki i tryb postpowania przedwyborczego w sprawach o ochron wizerunku kandydata przed bezpodstawnymi pomwieniami. Rnica polega na tym, i art. 72 ust. 3 zd. 3 ordynacji samorzdowej mwi, i: na postanowienie sdu apelacyjnego nie przysuguje rodek zaskarenia (...)", a nie (jak w kwestionowanych przepisach): nie przysuguje rodek prawny". Pojcie rodek prawny", jak to ju wskazano, jest pojciem znaczeniowo szerszym ni termin rodek zaskarenia". O ile skarg o wznowienie postpowania bez wtpienia naley zaliczy do rodkw prawnych", to problem pojawi si z odpowiedzi na pytanie, czy stanowi ona rodkiem zaskarenia". Interpretacja przyjta w procesie stosowania prawa przez sdy powszechne orzekajce na podstawie ordynacji samorzdowej zdawaa si udziela odpowiedzi twierdzcej, co w konsekwencji wizao si z niedopusz czalnoci skargi wznowieniowej. W wyroku z dnia 13 maja 2002 r. (sygn. SK 32/01, OTK-A 2002/3/31) Trybuna uzna, i przepis art. 72 ust. 3 zd. 3 [ordynacji samorzdowej] rozumiany jako wyczajcy dopuszczalno wznowienia postpowania jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz z art. 77 ust. 2 Konstytucji", poniewa: cho zasadne jest uproszczenie i skrcenie postpowania z uwagi na jego funkcje", to jednak skutkiem nie moe by utrzymanie rozstrzygnicia niezgodnego z prawd materialn, czyli nie odpowiadajcego wymogom praworzdnoci". Jeli zatem sam sposb interpretacji niejednoznacznego w swoim brzmieniu art. 72 ust. 3 zd. 3 ordynacji samorzdowej, wynikajcy z praktyki orzeczniczej, wymaga interwencji Trybunau w celu przywrcenia stanu zgodnego z wymogami konstytucyjnymi dotyczcymi prawa do sdu, to wnioskowa naley, i niezbdne staje si uznanie przez Trybuna niezgodnoci z polsk ustaw zasadnicz rwnie kwestionowanych przepisw - w zakresie, w jakim w sposb jednoznaczny

13 wykluczaj mono wnoszenia skarg o wznowienie postpowania (a wic de facto wywouj skutek identyczny co art. 72 ust. 3 zd. 3 ordynacji samorzdowej, przy uwzgldnieniu wykadni sdw powszechnych). Reasumujc, wyczenie przez ustawodawc w kwestionowanych przepisach moliwoci weryfikacji postpowa przedwyborczych w ramach postpowa ze skargi o wznowienie postpowania i w oparciu o was'ciwe przepisy KPC, nie da si w aden sposb racjonalnie uzasadni specyfik postpowa przedwyborczych. Ewentualne prawo do wniesienia skargi wznowieniowej w niczym nie zagraa efektywnoci i szybkos'ci rozpoznawania spraw w I i II instancji, kiedy to cel postpowania przedwyborczego zostaje osignity. Ponadto, ww. wartoci nie mog uniemoliwia realizacj zasady prawdy materialnej. Jednoczenie rozwizanie przyjte w kwestionowanych przepisach w znaczny sposb zubaa instrumentarium, jakim mog dysponowa uczestnicy postpowa w celu uzyskania prawidowego, a wic sprawiedliwego" rozstrzygnicia sprawy. Sytuacji takiej nie da si usprawiedliwi wycznie swobod kreowania przez ustawodawc rodkw zaskarenia orzecze zapadych w sdach II. instancji oraz ksztatowania zakresu ich dopuszczalnoci. Swoboda ustawodawcy, jak wskaza Trybuna w wyej cytowanej sprawie o sygn. P 2/04, nie oznacza bowiem dopuszczalnoci wprowadzania rozwiza arbitralnych, ktre ponad miar, a wic bez wystpienia istotnych racji, ograniczaj prawa procesowe strony (...)". Rozwizanie, o ktrym mowa w kwestionowanych przepisach, rozumiane jako wyczajce skarg o wznowienie postpowania, uzna naley za arbitralne wanie ze wzgldu na brak istotnych, prawnie relewantnych, powodw owego wyczenia. Przez fakt, i moe ono wykluczy w pewnych okolicznociach faktycznych moliwo uzyskania rozstrzygni zgodnych z zasadami sprawiedliwoci oraz prawdy materialnej, trzeba stwierdzi, i ustawodawca naruszy konstytucyjne gwarancje zwizane z prawem do sdu w zakresie, w jakim nie zapewni odpowiedniego uksztatowania procedury sdowej. W zwizku z powyszym wnosz jak we wstpie.