Вы находитесь на странице: 1из 256

1 MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN

2012 NILAI LEH BEIHRUAL THUPUI


KRISTIAN CHHUNGKUA

Buatsaihtu Rev. Zosangliana Colney

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


www.mizoramsynod.org

2
Published by The Synod Literature & Publication Board Aizwl - 796 001 Mizoram

Chhut khatna - 2011 Copies - 48,000 Synod Literature & Publication Board

Typeset by Synod Literature & Publication Board & Printed at Synod Press Aizwl - 796 001 Mizoram
www.mizoramsynod.org

3
A CHHUNGA THU AWMTE

1. Chhuahtu Board Thuchng 2. Ziaktu Thuhma 3. Synod Ni Pawimawh (Calendar) 4. Kum 2012 Kohhran Ni bkte leh thupuite 1) Kumthar Ni 2012 2) Zorama Chanchin |ha Thlen Ni 3) Tumkau Ni (Palm Sunday) 4) Harhna Thlen Ni 5) Maundy Thursday 6) Good Friday 7) Easter Sunday 8) Pentikos Pathianni 9) Rualbanlote Ni 10) Health Sunday leh Hospital Sunday 11) Ramthar Ni 12) Kristian Chhungkaw Ni 13) NEICC |awng\ai rual Ni 14) Khawvel Sunday School Ni 15) Bible Sunday 16) 17) 18) 19) Krismas Programme Kum hlui thlah zan Zanlai inkhawm Kum thar Ni - 2013

ix x xi xiii xiii xv xvi xviii xix xix xxi xxiii xxiv xxv xxxiv xxxv xxxvii xxxviii xxxiv xl xliv xliv xliv
www.mizoramsynod.org

4
5. 2012 Nilai Thupuite January 4 Mizoram Presbyterian Kohhran leh Kristian Chhungkua 18 Chhungkua a tlangpuia thlirna 25 Kristian Chhungkaw awmzia February 1 Kristian Chhungkua chu mihring nun chherna a ni 8 Kristian Chhungkua chu damna hmun a ni 15 Kristian Chhungkua leh inrelbawlna \ha 22 Kristian Chhungkua chu Chanchin |ha hrilna hmun a ni 29 Chhungkuaa mipa leh hmeichhia March 7 Kristian Chhungkaw ze hrang hrangte 14 Kristian Chhungkaw pawimawhna - I 21 Kristian Chhungkaw pawimawhna - II 28 Kristian Chhungkua chu Kohhran in\anna a ni April 11 Nupui/pasal zawn dan 18 Kristian inneihna - I 25 Kristian inneihna - II May 2 Kristian inneihna - III 9 Nupa nun I - Inpumkhatna 16 Nupa nun II - Inhmangaihna 23 Nupa nun III - Rinawmna 30 Nupa nun IV - Inchawimawi tawn June 6 Chhungkuaa pa dinhmun 13 Chhungkuaa nu dinhmun 20 Chhungkuaa tarte dinhmun 27 Chhungkuaa mi danglamte dinhmun 46 49 52 55 58 61 65 68 72 76 80 84 88 92 95 98 101 104 108 111 114 117 120 123

www.mizoramsynod.org

5
July 4 Nausente 11 Naupangte 18 Tleirawlte 25 Nula leh tlangval August 1 Nu leh pa chawimawi - I 8 Nu leh pa chawimawi - II 15 Fa neih malsawmna - I 22 Fa neih malsawmna - II 29 Fa neih loh chungchang 6. Beihrual Thupuite Sept. 1 Beihrual hawnna leh |awng\airual 2 1) Chanchin |ha hril \ulna 2) Chanchin |ha hril tura koh 3 Home Mission leh Masihi Sangati 4 Manipur rama rawngbawlna Meitei leh tlang mite zingah 5 Karbi Anglong leh Tripura rama rawngbawlna 7 Kolkata, Siliguri leh Nepal rama rawngbawlna 8 Patna leh Jharkhan-a rawngbawlna 9 Pathianni 1) Lucknow leh Delhi Field-a rawngbawlna 2) Mission Pawl dangte nena rawngbawlna 10 |halaite Fehchhuah 11 Kohhran Hmeichhiate Fehchhuah 12 Fehchhuah Report leh |awng\aiho 13 Kohhran Fehchhuah Kristian nuna harsatna neite tlawh 193 195 195 195 195 196 160 160 161 167 171 175 127 130 134 138 141 143 146 149 152

6 Arunachal leh Assam rama rawngbawlna 179 185 189

www.mizoramsynod.org

6
14 Kohhran Fehchhuah Chhungkaw lama harsatna neite tlawh 15 Fehchhuah Report leh |awng\aiho 16 Pathianni 1) Khua leh tui \ha Khawtlangah 2) Khua leh tui \ha Ram leh hnamah 17 |halaite Fehchhuah 18 Kohhran Hmeichhiate Fehchhuah 19 Fehchhuah Report leh |awng\aiho 20 Kohhran Fehchhuah Village Council/ Local Council Member-te tlawh 21 Kohhran Fehchhuah YMA, MHIP leh MUP hruaitute nena inkawmho 22 Fehchhuah Report leh |awng\aiho 23 Van khua leh tui 1) Van khua leh tui kan nih dan 2) Van khua leh tuite mawhphurhna 24 Kristian chhungkua leh Kohhran 25 Kristian chhungkua leh rawngbawlna -I 27 Kristian chhungkua leh Thilpek 28 Ni tin chhung inkhawm 29 Kohhran inkhawm 30 Kristian Chhungkaw Ni 1) (Chawhnu) Chhungkuaa Pathian Biak 2) (Zan) Chhungkuaa rawngbawl 7. 2012 Nilai Thupuite October 3 Kristian chhungkua leh eizawnna I Hna leh a thawktu 10 Kristian chhungkua leh eizawnna II
www.mizoramsynod.org

197 197 197 198 198 198 198 199 199 199 200 200 201 204 209 212 215 217 218

26 Kristian chhungkua leh rawngbawlna - II 207

219

7
Hna thawktu rilru 17 Kristian chhungkua leh sum leh pai Sum leh pai en dan dik 24 Kristian chhungkua leh ni tin nun I Kristian Chhungkua leh hun 31 Kristian chhungkua leh ni tin nun II Ni tin nuna kan hmachhawnte November 7 Kristian khawtlang nun I Mahni anga mi dang hmangaih 14 Kristian khawtlang nun II Mi dang laka rilru thianghlim 21 Kristian khawtlang nun III Siam\hat ngai zualte 28 Kristian khawtlang nun IV Inbiakpawhna \ha (Media) leh khawtlang nun December 5 Kristian chhungkua leh politics I Politics-a inhnamhnawih 12 Kristian chhungkua leh politics II A chhe lai siam\hatu 222 225 228 231 234 237 239

242 245 248

19 Kristian chhungkua leh ram hmasawnna 251 8. Lehkhabu rwnte 254

www.mizoramsynod.org

8
CHHUAHTU BOARD THUCHANG Nikumah khan Nilai leh Beihrual thupuiah Hun hnuhnung thu kan zir a. Kuminah hian Kristian Chhungkua tih Rev. Zosangliana Colney ziak kan zir thung dawn a ni. He lehkhabu ziaktu Rev. Zosangliana Colney hi kan Pastor chhuanvawr tak, a senior pawl takte zinga mi a ni a. Bialtu Pastor hna leh mawhphurhna te, Union Christian College, Barapani-a Chaplain hna te, Barak Area-a Administrative Secretary hna te, Mission Board Secretary hnate a thawk tawh a. Tunah hian Synod Executive Secretary hna a chelh mek a; thuhril mi tak a ni bawk. Kristian Chhungua hi Pathian thu zirnaa a luhchilh bk subject a ni nghe nghe. A ziak wm takin a ziak bawk a, a thu ziak pawh hi belh chian dawl hle tura ngaih a ni. Kristian Chhungkua thu hi kum eng emaw zat kal ta a\ang khan Kohhran Hmeichhiaten an buaipui nasa hle a; tunah tak phei hi chuan kan phek beih a ni ta berin a lang. Zirlaibu ziaktu hian a bul thm a\anga \anin, ni tin nuna \angkaipui theih turin a rawn chhawp chhuak a, tih takzeta kan zir phawt chuan chhung tin tan \angkaipui tham a awm a ni. Kum danga kan tih zen zen lem loh - Feh chhuah Programme ruahman a ni a. He ruahmanna hi kan veng leh khawtlangin kan \angkaipui theih nan bawhzui ngei tum ila a \ha hle ang. Zirlaibuah hian zan dang ang bawkin Inrinni zan, Pathianni chawhnu leh zanah te thupui ziak sa a awm a; hengte hi thuhriltu apiangten \ha an tih anga hman \angkai mai theih a ni. Setana hian nasa takin chhung tinte hi min bei a, he kan dorl hi kan hneh ngei theihna turin he lehkhabu hi \anpuitu \angkai tak a ni ngei ang. He lehkhabu chhiara zirtu zawng zawngte Lalpan malsawmin hruai zel che u rawh se.

(REV. THANGZAUVA) Editor Synod Literature & Publication Board


www.mizoramsynod.org

9
ZIAKTU THUHMA Synod Executive Committee chuan kum 2012 Nilai Zan Thupui Kristian Chhungkua tih ziak turin min lo ruat ve a. Theih tawp chhuaha ziak ve ka tum laiin mahni zawh loh mawhphurhna Synod Inkhawmpuiin min pek lai a nih avangin rilru pek hman a har hle mai. Kristian Chhungkaw chungchang hi zirbingna tlem chu ka lo nei ve tawh na a, mipui nawlpui zir tur buatsaih nan chuan a lo \angkai tam lo khawp mai lehnghal a. Phuai ang reng takin ka han khawr pum ve ta hram a ni. Nilai leh Beihrual Thupui hi Zirlai Bu a ni lo tih hre renga ziak a ngai tih ka hria a. Thupui kaihhruaina tawi fel taka ziak chu har ka ti hle. Zan lama zir tur thupui a nih avangin kum upa lam, lehkha chhiar harsat tawh te tan pawh zuamawm deuh tura ziak pawh \ulin a lang bawk a. Heng thil hrang hrang te rilrua vawng chungin he lehkhabu hi ziak a ni. Kan ramah hian mihring chherna hmun pui chhungkaw kaihhruaina lam kan uar tawk lo hle a. Kaihhruaina dawng \ha lo chhungkuain a tih tur a tih loh avanga nun kal fuh tawh lote enkawlna lam erawh kan ngah hle thung. A bul lam siam \hat a nih si loh chuan phung velh ang maiin hetianga enkawl tur hi kan pung tual tual mai dawn ni wm tak a ni. Kohhran leh sawrkar pawhin chhungkaw kaihhruaina lam hi ngai pawimawha, a buaipui zel theih nan leh zirtu zawng zawngten Kristian chhungkua din tura \an kan lak zel theih nan te he Thupui Bu hi Pathianin malsawm rawh se.

ZOSANGLIANA COLNEY
www.mizoramsynod.org

10
2012 SYNOD CALENDAR (*Synod Office chawlh ni)
JANUARY 1* 24* 5 11* 2022 26* 1012 14 16 20* 22 2123 Pathianni Thawh\anni Nilaini Ningani Nilaini Zirtawpni Pathianni Ningani Zirtawpni Pathianni Thawhlehni Ningani Thawh\anni Nilaini Thawhlehni Ningani Kumthar Ni Kumthar chawlh Synod Office Hawn Ni Chanchin |ha Thlen Ni Bial K|P Inkhawmpui Republic Day Bial Hmeichhe Inkhawmpui Synod Mission Board Committee Synod Finance Committee State Day K|P Day Synod Executive Committee K|P General Conference Kohhran Hmeichhe Rorel Inkhawm Tumkau Ni Harhna Thlen Ni Good Friday Easter Sunday Easter Monday Bial Inkhawmpui Synod Mission Board Committee PRESCOM Board Committee Synod Pastoral Committee Synod Social Front Committee NEICC Annual Meeting Synod Finance Committee SLWF Annual Meeting Pentikos Ni Whit Monday Synod Executive Committee YMA Day Rualbanlote Ni Remna Ni www.mizoramsynod.org

FEBRUARY

MAR C H APRIL

14 Ningani Pathianni 911 Zirtawpni Pathianni 1 4* 6* 8 9* 2022 1 2 8 10 1620 2324 25 27 28* 57 15* 17 30* Pathianni Nilaini Zirtawpni Pathianni Thawh\anni Zirtawpni Pathianni Thawhlehni Nilaini Thawhlehni Ningani Nilaini Pathianni Nilaini - Ningani Zirtawpni Pathianni Thawh\anni Thawhlehni Ningani Zirtawpni Pathianni Inrinni

MAY

JUNE

11
JULY AUGUST S E PT EM BE R 1 Pathianni 15* Nilaini 31* Zirtawpni BEIHRUAL THLA 6 Ningani 30 Pathianni 2* 1114 21 22 23 24 2526 29 30 31 1 2 4 6 7 1315 2022 28 29 30 30 2 3 4 49 16 2131* 25* 31* Thawhlehni Ningani Pathianni Pathianni Thawh\anni Thawhlehni Nilaini Ningani Zirtawpni Thawh\anni Thawhlehni Nilaini Ningani Zirtawpni Pathianni Thawhlehni Nilaini Thawhlehni Ningani Thawhlehni Ningani Nilaini Ningani Zirtawpni Zirtawpni Pathianni Thawh\anni Thawhlehni Thawhlehni Pathianni Pathianni Zirtawpni Thawh\anni Thawhlehni Thawh\anni Health Sunday & Hospital Sunday Independence Day Ramthar Ni Synod Finance Committee Kristian Chhungkaw Ni Gandhi piancham Presbytery Inkhawmpui NEICC |awng\ai rual PPF Board Committee PRESCOM Board Committee Sunday School Committee Synod Mission Board Committee Synod Theological Edn. Board Committee Synod Hospital Board Committee Synod Pastoral Committee Synod Education Board Committee SL&PB Committee Khawvel Sunday School Ni Synod Social Front Committee Synod Music Committee Synod Executive Committee Synod Finance Committee Synod Executive Committee SEC (Budget Session) Synod Pastoral Committtee (P/P Interview) Kohhran Hmeichhe Ni Bible Sunday Synod Pastoral Committee Synod Nomination Committee Synod Inkhawmpui MSSU Pathian Thu Exam Ni Krismas chawlh Krismas Ni Kumtawp Ni

OCTOBER

N O VEM B ER

D EC EM BE R

www.mizoramsynod.org

12
KOHHRAN HUN BIK LEH NI PAWIMAWH PROGRAMME January 1 : Pathianni KUMTHAR NI Kumthar programme-ah hian Naupang pual programme siam a ni a. Kumthar hi Pathianni a nih avangin chawhma leh chawhnu inkhawm programme siam a ni bawk. Naupang pual programme hi Tualchhung Kohhranin remchang leh \ha a tih anga hman tura siam a ni. Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur Thupui 1) 2) 3) 4) : : Lalpa zawn chhuah ram Deuteronomy 11:10-12

\hen Kan la dai ngai loh kum thar tlang leh ruam Aigupta ram ang ni lo van ruahtui dawng ram Lalpa zawn chhuah ram kumtluana a mit fkna Eng lai pawhin Engkimtithei Pathianin min awmpui dawn

Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Pathian lawm tlak inhlanna Rom 12:1,2

Thupui \hen 1) Pathian khawngaihna avanga nung thei chauh kan ni 2) Simna tak tak thinlung pua inhlan thar a \ul 3) Mahni hmasialna leh chapona hlih thlk a ngai 4) Krista rilru Inngaihtlawmna leh hmangaihna thinlung pua danglam a pawimawh
www.mizoramsynod.org

13
Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Zan hi a ral lek lek tawh Rom 13:11-14

Thupui \hen 1) Tunlai thil awmzia Khawvel tawp/Isua lo kal lehna a hnai 2) Ni tin, thla tin kan chatuan hmun kan hnaih zel 3) Thim thiltih zu ruih, inngaih, insual, ei rk etc. kalsan a hun 4) Lal Isuaa inthuamin a nungchang put leh tihlan a ngai. 5) Chatuan khua var ta se kan inpeih ang em?

NAUPANG PUAL Chawhma Inkhawm Chhiar tur Hla |antu chhiar tur Special item |awng\ai : Sam 95:1-5 : NHB No. 57 Aw Pathian nang Lalber i ni : Sam 90:1-4 : A remchang apiang : Inhlan thar \awng\aina hun atan hman ni se

Thawhlawm khawn Hla : NHB No. 64 Aw Lalpa, lawmthu kan hrilh che Thuchah tawi : Kan hunte Pathian kuta awm a ni Solo : A thei an awm chuan Hlasak : NHB No 142 I hun tithianghlim la Banna : Lalpa |awng\aina Chawhnu Inkhawm
www.mizoramsynod.org

14
Chhiar tur Hla sak |antu Special item Hlasak Thuchah tawi Solo Hla sak Banna : Sam 100:1-2 : NHB No. 43 Isu, zaidam leh nunnm : Sam 37:5, Thuf. 3:5-6 : A thei an awm chuan : NHB No. 143 Khawvel sum tinreng leh lunghlu : Kumtharah Lalpa belh tlat tur : A thei an awm chuan : NHB No. 144 Damlai khawvelah : Lalpa |awng\aina January 11 : Nilaini CHANCHIN |HA THLEN NI Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur Thupui \hen 1) 2) 3) Harsatna tam tak pal tlangin Sap Upa leh Pu Buangaten Mizoramah Chanchin |ha an rawn thlen. Taksa leh thlarauva Mizoram din chhuahna leh hmasawnna hi Chanchin |ha vang a ni. Chanchin |ha hril dawngtute kan ni hi a lawmawm a, Pathian hnenah lawmthu i sawi fo ang u. : KHB No. 356 Lalpa Chanchin |ha puangtute : Thil \ha chanchin lawmawm thlentute ke chu a va mawi em! : Isaia 52:7 & Rom 10:14,15

Hla sak

www.mizoramsynod.org

15
Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : A thlawnin in hmu a, a thlawnin pe ang che u Matthaia 10:8

Thupui \hen 1) 2) 3) Mizoten a thlawnin Chanchin |ha kan dawng a, a thlawnin kan pe chhuak ve mk a ni. Mi \henkhat chht dan chuan Mizo 400 zela mi pakhat chu Missionary a ni. Mizoram Synod Ramthar Board chuan thawktu 1800 zet hmangin Chanchin |ha a hril mk a, kum telin thawktu a tirh belh zel bawk. Hei hi Kohhran member 260 zelin Missionary pakhat tir chhuak ang a ni. Biak In \ha te, kohhranho hmasawnna tinrng te leh kal chhuak ve lo, a hmun \hu Kohhran mi zawng zawngte pawh hi Chanchin |ha puan chhuahna hmanrua leh thawktu vek kan ni. Thilpk rawngbawlna hi a thlawna Chanchin |ha kan puan darhna hmanraw pawimawh tak a ni a. Nasa lehzuala Chanchin |ha kan hrilh theih nan malsawmna tam lehzual Pathian hnenah i dil \hin ang u. KHB No. 343 emaw a remchang dang April 1 : Pathianni TUMKAU NI Tumkau ni zngah hian Naupang Sunday School zirtirtute leh zirlaiten Tumkau kenga kawng zawhin Lal Isua chawimawiin au rual leh sela. Naupang chauh ni lovin, a thei leh remchang apiang puitling leh Upate pawh tel ve
www.mizoramsynod.org

4)

5)

Hla sak :

16
thei se a \ha. Kawng zawh \an tirh leh a tawpah Tumkau ni nena inhmeh thuchah tawi sawi ni thei se. Hemi niah hian Lal Isua i chawimawi leh ang u. Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Lal Isua Jerusalemah Lal angin a lt Marka 11:1-10

Thupui \hen 1) 2) 3) Lal Isua kal nan chhawl leh puan an phah. Lal Isua chawimawi nan an au, an au loh chuan lungte tal an au ang. Lal Isua, Lal lawm nan leh chawimawi nan eng nge kan tih ve ang?

Hla: KHB No. 64 Lalpa chu fakin ka chawimawi ang NAUPANG INKHAWM Thupui : Lal Isuan naupangte a hmangaih

Inkhawm programme hi Chawhnu Naupang Inkhawm hruaituten an duh angin siam se. Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Isua chu lei leh van Lalber a ni Matthaia 28:18-20

Thupui \hen 1) 2) 3) Isua chu Lal leh Chhandamtu a ni. Amah chawimawitu Lal Isuan a chawimawi \hin. Lei leh vanah Lal Isuan ro a rl dawn.

Hla : KHB No. 240 En rawh, chhm zingah a lo kal


www.mizoramsynod.org

17
April 4 : Nilaini HARHNA THLEN NI Kum 1982 Synod Inkhawmpuiin April 4, 1906 chu Mizorama Harhna thlen hmasak ber ni atan a pawm a. Kum tinin April 4-ah Harhna champha lawmna inkhawm hman a lo ni ta a ni. Kum 2006-ah phei chuan Harhna thlen Centenary ropui takin kan lo lawm tawh a ni. Kumin hi kum 106-na lai a lo ni ta a. Kumin hian inkhawm vawi khat atan chauh programme siam a ni a. Vawi khat aia tam inkhawm thei kohhran chuan mahni remchan angin programme siam belh mai ni se. Inkhawm Programme Thupui Chhiar tur : : Harhna hi Thlarau Thianghlim hnathawh a ni Joela 2:25-32; Tirhkohte 2:38-41

Harhna hi mei ang te, thli ang te, ruah ang te, daifim angtein a thleng \hin. Hmun hrang hrang leh hun hrang hranga harhna lo thleng \hin hian thu ken leh hriattir tum thupui a nei deuh zel \hin a. Sual nih inhriatna leh simna thu te, Lal Isua lo kal leh hnaih thu te, Lal Isua tuarna Kraws thu te, Chanchin |ha hril \ulna thu te, chhandam nih inhriatna thute leh ringtu nun, inngaihtlawmna thute a keng \hin. Thupui \hen 1) 2) 3) 4) Ninevi khawpuiah harhna a thleng (Jona 3:5,6) Pentikos ni-ah harhna a thleng (Tirh 2:37-41) Mizoramah harhna a thleng tawh \hin Tunah pawh harhtharna kan mamawh reng. KHB No. 307 emaw 309

Hla :

www.mizoramsynod.org

18
GOOD FRIDAY PROGRAMME April 5 : Ningani Zan MAUNDY THURSDAY ZAN Thupui Chhiar tur : : Juda Iskariotan fawpin a mantir Matthaia 26:48-50; Marka 14:43-50

Thupui \hen 1) 2) 3) Zawlneite thusawi thlen dikna a ni (ref. Zak. 11:12,13; Sam 41:9; Isa. 53:12) A dera Lal Isua hmangaihtu nih a hlauhawm. Lal Isua kan hmangaih dan i inenfiah ang u. KHB No. 212 Zan lungngaihthlak, Zion pindan chhungah. April 6 : Zirtawpni GOOD FRIDAY Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Lal Isua thisen hlu Leviticus 16:14; Johana 19:31-37

Hla :

Thupui \hen 1) Puithiam Aaronan thisen a theh angin Lal Isua thisen a chhuak. 2) He mi fel thisenah hian ka thiang a ni (Mat. 27:24). 3) A thisen mawh chu keimahni leh kan fate chungah awm rawh se (Mat. 27:25). 4) Lal Isua thisen hlu - a kut, a ke, a nk a\anga chhuak leh, thlan anga far chu mi sual tan chhandamna leh silfaina famkim a tling a ni (Mat. 26:27).
www.mizoramsynod.org

19
5) Thisen chhuak lovin ngaihdamna rng a awm loh avangin, Lal Isua thisen hlu sual ngaihdam nan lui angin a luang chhuak ta (Joh. 9:34; Heb 9:22).

Hla : KHB No. 213 En ru, Pathian Beramno sual phurtu. Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : A lu a kn a, a thlarau a thlah ta a Johana 19:28-30

Thupui \hen : Lal Isua thih laia thil lo thleng te 1) 2) 3) 4) 5) Khawvel a lo thim a, niin a ng a chhuah ngam lo. Lir nasa takin a nghng a, lungpuite a lo khi chat. Pathian Biak in puanzar, hmun thianghlim leh hmun thianghlim ber daidangtu puanzar chu chung lam a\anga hnuailam thlengin a lo thler. Thlnte a lo inhawng a, mitthite kaihthawhin an awm a, Khaw Thianghlimah an inlar. Lal Isuan a lu a kn a, a thlarau a thlah ta. Sual man thihna ngei chu a lo tuar ta.

Hla : KHB No. 199 Aw, Kalvari thing chungah chuan Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Lal Isua tlawm lai taksa Johana 19:38-42

Thupui \hen 1) 2) A ropui laia zuitute an bkbo laiin Lal Isua tlawm lai taksa buaipui turin mi rinawmte an lo pn chhuak. Josefa, Nikodema, Josea nu Mari leh Mari Magdalini. Mi pali chauhin a tlawm laiin an buaipui. Hosana tia au te, a chhang eitu te, damlo a tihdamte khawiah nge an awm tak ang le?
www.mizoramsynod.org

20
3) Lal Isua chawimawia a awm laia phur takte hian hmuhsit leh cheksawlha a awm lai leh, mihringte ngaiha nung ta lo anga a lan laiin rawng an bawlsak lo fo mai. A hun takah Lal Isua tan \angkai turin kan nun i buataih thar ang u.

Hla : KHB No. 506 A mak mang e, Van Lalber chuan April 7 : Inrinni Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Isua an phm ta Luka 23:50-56

Thupui \hen 1) 2) 3) 4) Sipaiten thln an vng. Thln hmunah meuh pawh beih zui zel a ni. Lal Isuan, Baptisma chan tur ka nei (Lk. 12:50) a tih kha a thiha phma a awm tur thu a sawina a ni. Mihring dinhmun rpthlk ber, thln thim thlengin kan dinhmun min \awmpui. Paulan, A thihnaah Baptisma kan chanin, a hnenah phm vein kan awm, a ti (Rom 6:4).

Hla : KHB No. 216 Ka sual atan ka Tlantuin April 8 : Pathianni EASTER SUNDAY Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Pathianin a kaitho leh ta Tirhkohte 1:22-32
www.mizoramsynod.org

21
Thupui \hen 1) 2) 3) Thihna hnehin a tho leh ta. Amah hmangaihtute hnenah a inlar. Amah ringtu leh ngaitu, keini hnenah pawh a inlar duh.

Hla : KHB No. 228 Hlimin lawm rawh u Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Taksa tihdanglamin a tho leh Luka 24:36-49; I Korinth 15:42-54; Johana 20:19,20.

Thupui \hen 1) 2) 3) 4) Taksa tihdanglama a awm avangin an hai. Emau kawnga kalten khualzin emaw an ti. Kawngkhar inkhar tlat chhungah a lut thei. Keini pawh tihdanglam taksain kan tho ve ang.

Hla : KHB No. 229 Lalpa chu a tho leh ta Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Krista thawhlehna \wmpuitute kan ni Rom 6:5-11; Philippi 3:21; Kolossa 3:1-4

Thupui \hen 1) 2) A thihna anpuia Amah nen kan inzawm tawh si chuan, a thawhlehna anpui pawhin kan inzawm bawk ang Sual lam kawngah thi tawhah inruat ula, Pathian lam kawngah erawh chuan Krista Isua-ah nungah inruat rawh u. Indonaah kal ve lo mah ila kan aia dotuten an hneh chuan, hnehtua kan inruat \hin angin Krista hnehna chu kan ta a ni.
www.mizoramsynod.org

22
3) Krista Isua nunna thlarau chuan Amah nen nun in\awm turin kan thinlung min dil reng a ni. (Thup. 3:20).

Hla : KHB No. 231 Leiling hi lawmin au se

May 27 : Pathianni PENTIKOS NI Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Thlarau Thianghlim Isua Krista chawimawitu Johana 16:12-15; Tirhkohte 2:1-4,32-41

Thupui \hen 1. 2. 3. Tuman Thlarau Thianghlimah chauh lo chuan Isua chu Lalpa a ni an ti ngai lo tih ka hriattir a che u, Paulan a ti (I Kor. 12:3). Lal Isua chu Lalpa a ni tih an rin theih nan Thlarau Thianghlimin a chawimawi ta. Ani chuan kei mi chawimawi ang, tia a sawi lwk ang khan. Thlarau Thianghlima khat Peteran Isua a chawimawi ta. An rin loh Isua hminga Baptisma chang turin a ti a. In khenbeh kha ka Lalpa a ni a lo ti thei ta.

Hla : KHB No. 307 Thlarau Thianghlim rawn tir ang che Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Thlarau Thianghlim Ringtute thlamuantu Johana 14:27-29;20:19-23
www.mizoramsynod.org

23
Thupui \hen 1. 2. 3. 4. Thlarau Thianghlim a lo thlenin ringtu thlaphangte an thlamuang ta. Lal Isua a thawhleh hnua Zirtirte hnena a sawi hmasak ber chu In chungah thlamuanna awm rawh se tih a ni. Thlamuantu Thlarau Thianghlim changtute an lawm a, an huaisen a, thiltihtheihna an nei. Ringtute min thlamuan turin Lal Isua Thlarau Thianghlimin kumkhuain, khawvel tawp thleng pawhin min awmpui a tiam (Mat. 28:20).

Hla : KHB No. 354 He thu hi darh vel se Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Thlarau thilpek I Korinth 12:1-11

Thupui \hen 1. 2. Thlarau thilpek hi mi mal nun tichaktu a ni a, Kohhranho swt tlanna tur a ni bawk. Thlarau thilpek hi chapopui tur ni lovin, inngaitlawm taka nunpui tur a ni.

Hla : KHB No. 304 Thlarau Thianghlim nunna ber June 17 : Pathianni RUAL BANLOTE NI Kum 1996 Synod Inkhawmpui chuan Rualbanlote Ni hman ni se tiin a rel a. Synod Executive committee-in kum tin June Pathianni vawi thumna hi Rualbanlote Ni puala hman turin a rel zui bawk a. Programme hi inkhawm vawi khat atan chauh siam a ni a. Tualchhung Kohhran remchan
www.mizoramsynod.org

24
dan anga chawhnu inkhawm emaw, zan inkhawm emawa hman tur a ni ang. Inkhawm Programme Thupui Chhiar tur : : Ka unau t berte chunga in tih chu ka chunga ti in ni Matthaia 25:34-40; Luka 14:11-14

Thupui \hen 1. 2. Rualbanlote chunga kan rilru put dan leh kan thiltihte hi Lalpan a hmu reng \hin. Mihring ze dik tak lan chhuahna chu mi ropuite lakah ni lovin, mi hnuaihnung leh rualbanlote lakah a ni zawk \hin. Chuvangin heng mite hi eng ang mi nge kan nih fiahna turin kan zinga awm tura Pathian ruat an ni. Rualbanlote chunga \hat chhuah hi Lal Isua chunga \hat chhuahna a ni. Mi lian leh ropuite chunga in tih hi ka chunga ti in ni tih ni ta se, mi tam takin kan ti thei lo vang. Mi lian te tlawn aiin, mi t ber te \anpui hi a ropui zawk a ni.

3. 4.

Hla : KHB No. 260 Eng vangin nge mipuite chu July 1 : Pathianni HEALTH SUNDAY & HOSPITAL SUNDAY Tun hmaa Phr Pual Pathianni kan hman \hin chu kum 2004 Synod thu angin Health Sunday tia thlk a ni a. January Pathianni hnuhnung berah hman \hin a ni. Chumi hnuah kum 2008 Synod chuan Health Sunday leh Hospital Sunday hi Pathianni vawi khatah hman ni se tiin a rel leh a. A hun atan pawh July Pathianni hmasa ber, Hospital Sunday-a hman \hin chu a ruat nghal a. Hemi ni-a thupui leh report te hi Synod Hospital Board-in a buatsaih \hin a ni.
www.mizoramsynod.org

25
Chawhnu Inkhawm HEALTH SUNDAY PUAL MIT ENKAWL DAN Chhiar tur : Luka 11:34-36 Mit fiah leh hrisel \ha neih kan duh vek rualin uluk taka mit enkawl nachang hria erawh chu mi tlem t kan ni wm e. Taksa bung hrang hrang zingah mit hian a hranpaa enkawl leh duat a hlawh lo chung pawhin, Pathian min duansak dan phungah, eng emaw chen chu amah leh amah a intodelh avang hian natna leh harsatna lutuk tawk lovin, a hnathawh tur ang thawk theiin a awm \hin zawk a. Mitmeng mawi neih nana hnawih dum leh tih phirsi kual vel leh khaw hmuh fiah nana tarmit kan vuah mai bak chu ngaihsak nachang hriate pawhin han tih em em kan nei lem lo. Natna reng reng hi enkawl leh ven theih a ni ang bawkin, mita natna leh harsatna lo awm \hinte chu ven leh enkawl theih an ni. Taksaa natna hrang hrang awm \hin te hian mitah harsatna hriat tham mang loh an thlen thei a, a lo nasat deuh hnuah khaw hmuh a lo buai a, n leh nuam lo a awm hnuah chauh enkawl nachang kan hre \hin. Chuvangin mit enkawl dan hi uluk taka kan zir a \ul khawp mai. Kumin Health Sunday-ah hian hemi kawnga kan hriatnate belhchhah turin MIT ENKAWL DAN tih thupui hi ngun takin zir \heuh i tum ang u. Kan hriat duh leh a \ul zawng zawng sawi vek sen a nih dawn loh avangin heng kan rawn tarlante hi chu mit enkawlna kawnga min kaihruaitu atan chauh a ni tih erawh chu hria ila a \ha ang e. Mit hrisel \ha nei tur chuan enkawl uluk a \ulin a pawimawh. Tunlai khawvel \hang zelah kan nunphung leh hnathawhna atan hian a \ul zual deuh deuh kan ti thei ang.
www.mizoramsynod.org

26
Ni tin kan nunphung leh khawsaknaa mit \ha kan neih theih nana enkawlna kawnga kan hriat reng tur thil pawimawhte i han sawi dawn teh ang 1. Taksa vawn fai (Personal Hygiene) leh mit n

Taksa hrisel nan invawn fai a pawimawh, mit tan a pawimawh lehzual. Kuta mit kan nuai fo \hin avangin taksa leh kut bal a\angin mit natna kan neih phah thei \hin. Naupang tualchai thei rualah eng eng emaw an khawih a\angin an kut a lo bal a, an mit nuai nan an hman leh \hin avangin mit n an nei thei. Chuvangin, an hmai phih leh kut sil faisak fo a \ul. Puitling tan pawh kan thil khawih azirin hmai phih leh kut sil fai \hin a \ha. Mitna hri len hun lai pawhin kut sil fai \hinte chuan an vei ve lo deuh nge nge \hin. Boruakah hian natna hrik tam tak leng vel reng mah se, mit natna thlen \hin natna hrikte chu boruak a\anga kan kai an ni ngai meuh lo, a veite khawih hnu kan khawih ve emaw an hman hnu hrukpuan kan hman ve a\ang emawa kan kai an ni deuh ber zawk. Chuvangin mit hrisel \ha nei tur chuan taksa vawn thianghlim chu kan tih tur \ul leh thil pawimawh hmasa a ni tih hria ila a \ha wm e. A hranpaa mit sil hliau hliau erawh a \ul ber lo. Mittui hi tui naran a ni mai lo va, mita bawlhhlawh leh natna hrik boruak a\anga lo lt \hin te tleng faitu leh chung natna hrik lo ltte tihlum thei a nih avangin a pawimawh khawp mai. Mit natna chi khat (Trachoma) chu tun hnai deuh thleng khan khawvel pumah an buaipui, mitdelna hial thlen theitu a ni. Nimahsela, taksa vawn fai leh hmai phih fai ngun avang ringawtin heng natna te hi nasa takin a lo tlem phah thei ta mai a ni. Mit na avanga damdawi hman a \ul chuan a thiamte rawn a, an damdawi chawh ngei hman a him ber. Mit na hri len lai hian damdawi \ha ni-a an sawi lo hman ve mai hi kan tih dan a ni fo mai a, a him lo hle tih hriat a \ha, a thiamte rawn zel a finthlak fo. Doctor pawh rawn ila hetiang tho hi min chawh ve leh ngei ang, tiin kan in-doctor chawp mai \hin hi a pawi khawp mai. A nat dan azirin enkawl dan te
www.mizoramsynod.org

27
pawh a danglam \hin a ni tih i hria ang u. Mit atana mit thlawr damdawi \henkhat Steroids - Betnesol ang te hi mit tan thil \ha lo thlen thei an ni a, a hmanna tur bik awm vek a ni. 2. Ei leh in

Hriselna atana ei leh in ngaihtuah kawngah chk zawng/tui tih zawng chauh eia in mai lova taksa mamawh tur ngaihtuah a \ha hle. Nikum lama health sunday thupui atan Hrisel nan Ei leh In tih kan zir tawh kha ngaihtuah thar leh bawk ila. Thei leh thlai lam ei tam hi taksa tan a \ul a, mit tan a pawimawh lehzual a ni. Vitamin chi hrang hrang mit tana \angkai leh \hate chu kan taksa mamawh tawk kan ei a \ul. Damdawi mm siam sa kher ei lo pawhin kan taksa mamawh tawk thei leh thlai a\angte leh kan chaw ei pangngai a\ang pawhin kan hmu thei tho tih kan ngaihtuah ngai lem lo. Kan hriat reng tur chu taksa mamawh aia tam damdawi \ha eng ang pawh ei ila taksa hian a mamawh bak a lo la lt ngai chuang lo tih hi a ni. Mamawh bk chu zun leh ekah a lo inpaih chhuak leh tho tho a ni. Chuvangin zun leh eka paih chhuah leh ringawt tur atan sum kan seng thlawn mai mai a ni tih i hria ang u. Vitamin A hi mit tan a \ha tih hi kan hre viau mai, kan mamawh tawk hi a tlem khawp mai tih erawh kan hre lem lo. Ei nachang hriate pawh hian mamawh tawk aia tam kan ei fo wm e. Vitamin C leh E te pawh mit tan an pawimawh a, mineral chi hrang hrang zingah Copper, Zinc leh Selenium te pawh hian mit natna \henkhat lakah an veng thei a ni. Heng vitamin leh mineral te hi kan ei leh in a\angin taksain a mamawh tawk a hmu tlangpui. Taksa natna avanga chaw ei pangngai ei pha lote leh ei/in chhiat hrim hrim avanga taksa mamawh tur ang dawng pha lote tan heng damdawite hi a hranpaa ei a ngai \hin thung. Tun hma a\anga lo neia eizawng \hin kan nih avangin keini Mizote hi thlai thar \ha tak tak ei \hin kan ni a, ei
www.mizoramsynod.org

28
chhiat avanga taksa natna leh harsatnaten a thlen theih mit \ha lo nei hi kan tam lo khawp mai, a lawmawm hle a ni. 3. Ni tin khawsak phung leh hnathawhna

Ni ng hi taksa tan thil \ul leh pawimawh tak a nih laiin mit tan natna leh harsatna thlentu a ni ve thei tho mai. Ni ng a\anga ultra violet ray hian mitah harsatna eng emaw a thlen leh a tihchhiat theih avangin chu mi laka veng turin ni sa hnuaia hnathawk \hin te tan tarmit dum (sunglass) vuah \hin a \ha khawp mai. Tarmit dum kan tih hian ultra violet laka veng thei (ultra violet proof) ngei ni se a \ha. Ultra violet ray hi gas/electric welding-na ng te pawhin an tihchhuah ve bawk avangin hetiang hmuna hna thawktute chuan inven nan protective glass hi an vuah ngei tur a ni. Himalaya tlangsanga lawn \hinte pawh hian tarmit dum an vuah fur \hin hi kan hre wm e, hei hi thil \ul em em a lo ni. Vr vr hluk mai chuan ultra violet ray a rawn pek chhuah avangin inven nan an vuah \hin a ni. Chutiang mit venna te chu hmang lo ta se ultra violet light avangin mit a chhe hlen der thei. Hmun bawlhhlawh, mita lt/per palh thei leh vaivut khu tamna hmunah hna kan thawk a nih chuan mit venna tarmit (protective goggle) vuah \hin tur a ni a. Chutiang hmuna thawkte chu hetiang tarmit hi vuah ngei turin Dan pawhin a pht tlat a ni. Thir chhut leh chherna hmuna hnathawk \hinte tan phei chuan tihmkmawh a ni a, hmuh fiahna atan ni lovin, tihpalh laka vengtu turin an hmang ngei ngei tur a ni. An zawm lo a nih chuan an mit lo hliam palhin emaw, lo del ta pawh ni se zngnadawmna an pht thei lo. Krismas laia hlpuah leh hlmawi hl leh naupang silai lem hman khap a ni tate hi a lawmawm tak meuh a ni. Heng thilte hi mit tichhe mai thei, pawimawhna nei si lo a ni. Ni tin office-a hnathawk \hinte hian mit kham leh mittui tla avangin harsatna an nei fo \hin. Hnathawhna hmun chu a ng \ha tur a ni a, ni ng kan dawng phk lo a nih pawhin electric ng \ha tak a awm tur a ni. Chutiang a nih loh chuan mit a khamin, lu n, mittui tla leh mit thp a awm duh hle.
www.mizoramsynod.org

29
4. Lehkha chhiar leh Visual Display Units (Computer leh TV)

Lehkha chhiar, Computer leh TV en tam chungchang hi hriat chian lehzual a \ul khawp mai. Mi tam takin mit ti \ha lo thei nia ngaiin, tarmit hman ngaih phah hiala tichhetuah an puh \hin. Mit tichhe thei ni se thil \angkai tak pawh ni tehreng sela mi thiamten an siam chhuakin an zuar chuak hauh lo vang. Mit an khawih chhe ngawt lem lo va, thil en ngai reng kan en hian mit kan khap tlem a, mit a lo thpin a kham \hin. Mit a thp chuan mittui a lo tla a, hriat loh hlanin mit kan lo nuai a. A hmaa kan sawi tawh ang bawk khan kut bala mit kan nuai fo avangin natna hrikte a ltin kan thil khawih azirin allergy te pawh a lo awm thei a, mit n kan nei tih kan inhriat loh laiin natna hrik avang leh allergy avangtein mit natna chi khat kan lo nei mai \hin. Rei tak lehkha chhiar, computer-a hna thawh leh TV kan en a nih pawhin a kht tawka mit hahchawlhtir \hin tur a ni. En ngai reng en lova a kht tawka han hawi kual emaw, ram hla tak han thlir vang vang te, minute hnih/khat lek han maimitchhin vang vangte hi mit hahchawlhtir dan awlsam tak a ni. Lehkha chhiar laiin ng (light source) chuan hnung lam a\angin kan thil chhiar lai chu a rawn n tur a ni a, min nkhalh zawngin a awm tur a ni lo. TV leh Computer kan enin screen a\anga ng lo chhuak chauh ni lovin, pindan chhngah ng dang a awm ngei ngei tur a ni. TV chu metre li aia hnai lo a\angin en tur a ni a, computer screen chu mit zawn (eye level) vela sangah emaw, a aia hniam deuhvah emaw dahin, 18 28 inches a hlaah a awm tur a ni. Tin, lehkha chhiar, TV leh computer avanga tarmit vuah ngai khawpa mit \ha lo ta nia kan hriat \hin hi heti zawng hian sawi fiah tum leh ta ila Nu leh pa tam takin an fate TV en leh computer khawih lo tura hrilh turin Doctor te an beisei \hin. TV leh computer-te hian mit an tichhe ngawt lem lo, an zirlai tibuai khawpa en leh khawih erawh chu khap tur a ni. Heng khawsak changkannain a rawn kente hian kan mit \ha anga kan lo ngaih \hin kha a lo \ha lo a ni tih an
www.mizoramsynod.org

30
rawn tilang ta mai zawk a ni. Pawm a harsa deuh em aw! Heng thilte avanga mit hman rim lo ngai ta si hian tarmit a ko chhuak mai zawk a ni. Tunhmaa mit hman rim ngaih lem loh laia kan nunphung, TV leh computer kan hriat hmaa sikul ban veleha ser\awk ball pet mai \hin ho tan kha chuan tarmit vuah a \ul ber lem lo a ni. Lehkha chhiar tam \hinte hian an chhiar avanga an mit chu lo chhe ta ni lovin, an lehkha chhiar hmuh fiah lehzual nan tarmit an mamawh a ni mai. 5. Mit entir (Eye Check up)

Mihringte hi kan pian hlim hian mit khawhmuh dan dik lo saa piang kan ni. Zawi zawia nausen chu a lo \hang angin, khawhmuh dan pawh a insiam dik chho ve zel tur a nih laiin \henkhat chu insiamrem chak lutuk emaw, insiamrem muang lutuk emaw a ni thei. Taksa a \hang lian ang zelin kan khawhmuh dan pawh a danglam ve zel a, kan \han a kin hunah chumi danglam \hin chu a tawp ve chauh \hin. Chuvangin duhthusamah chuan nausen hi thla thum an tlin hian mit lam doctor hnenah entir a, sikul an luh dawnah entir leh tur a ni. Chutiang taka mit enkawlna kan ngaih pawimawh chuan mita harsatna a lo awm pawhin a tlai hmaa enkawl turin hma kan la thei a ni. Hemi hnuah chuan sikul an luh hunah check up leh a \ha. A bakah chuan kum hnih/khat danah sawiselna kan neih loh pawhin a thiamte entir \hin a \ha. Tarmit vuah \hinte tan phei chuan zawm ngei a pawimawh. Nausen hawiher dik lo, thil hmuh fiah tuma mit men dan tidanglam fo \hinte hi an mit entir nachang hriat a \ha khawp mai. Natna chi hrang hrang, zunthlum, BP sang, natna eng vang pawha rei tak damdawi ei ngai, chhan dang hriat lova lu na fo \hin, lehkha leh bul hnaia thil hmu fiah \ha lo te leh khaw hmuh fiah lo hrim hrim te chuan a thiam (qualified) ngei entir tur a ni. Zunthlum hian mit a tichhe thei tih hriat avanga hlau ta lutuk an awm fo \hin. Hlauh dan tur pangngaia hlauh nachang erawh chu kan hriat a \ha khawp mai. Upat hrim hrim avanga mit hi lo danglam ve \hin a nih avangin kum upa lam tan kum khatah vawi hnih khat tal mit
www.mizoramsynod.org

31
entir a \ha bawk. Hriat loh hlanin mit hi a lo \ha lo ve hle thei tih hre reng bawk ila. Upat lamah phei chuan lang chhuak vak si lovin a chhung rilah fel lo a awm thei. Mit pahnih kan neih avang hian mit lehlam \ha a, lehlam \ha lo hi mahni chuan hriat chhuah lovin a awm theih. Doctor ten an han exam hnua a lo \ha lo reng a ni tih hre ta chauh pawh an awm fo mai. 6. Tarmit leh Contact Lens

Tarmit hman hi a \ulna leh hman duh danah ngaihdan a inang lo thei khawp wm e. Hnathawh leh mamawhna azirin tarmit hman \ul dan pawh a dang thei. Tarmit hman \ul hun chu kan taksa leh hnathawhnaa harsatna awm hun - lu n, mit thp leh n, hmuh fiah tur hmuh fiah tawk loh hun hi tarmit vuah a \ul hun chu a ni, tiin sawi ta ila a dik mai wm e. Tarmit vuah hi a buaithlakin a hnawksak hle mai a, a \ul twpah lo chuan kan hmang peih vak hlawm lo. A mamawhte chuan hman ngei erawh a finthlak thung. Ni tin lo leh ram lama hnathawk \hinte tan chuan a buaithlak deuhvin a \ulna leh mamawhna a sang vak lo kan ti thei bawk wm e. Kum 40 ral kai chinah chuan thil hnai enna leh lehkha chhiarna atan tarmit a \ul \hin tih hria ang u. Hei hi Pathian min siam dan phung a ni. Mahnia tarmit inchawh ve mai hi a him lo khawp mai. A thiamte chuan kum milin lehkha chhiarna atana tawk tur tarmit an chawh tlangpui a, a \ha tawk nia hriat avangin nu \henkhat chuan an pasalte tarmit lo hmang ve ta mai an awm chawk. An mamawh tawk aia power sang an hman avanga an kum mil aia mit chhe ta zawk pawh an awm fo. Office vela sumdawng tarmit zawrh lo leia hmang ve ta mai mai pawh an awm fo, a tlawm phian lehnghal. Fimkhur erawh a \ul tih hria ang u. Ram changkang apiangah tarmit vuah an tam tih hi dik kan ti thei em le? Khawvel pum pui thlirin a hnam leh ram anga sawi chuan Japan ram hi mit \ha lo, khaw hmuh dan dik lo tamna ber leh tarmit vuah tamna ber ram niin an sawi \hin. Hei hi an hnam leh ram changkan vang a ni kan ti ve thei bawk wm e. A nachang hriatna avanga tarmit hmang an
www.mizoramsynod.org

32
nih chuan changkanna chuan tarmit hmang a titam ta a ni ve thei mai zawk wm e. Hengte hi sawi tel a \ul nachhan chu mi tam takin mit enkawlna chungchanga zawhna leh ngaih dan an neih fo \hinte an nih vang a ni. Contact lens hi tarmit ngai mit \ha loten tarmit aia an hman \hin a ni. Lak thlak leh tihfai fo a ngaih avangin mi tam tak tan chuan a \ha ber lem lo. Nimahsela, tarmit vuah remchang lo leh mahni inenkawl peih mi tan chuan tarmit vuah aia a remchan zawkna a awm thung. Upat hnua lehkha chhiar nana tarmit hman ngaite tan erawh a ni lo tih hria ila. Sawi tur a tam hle mai a, sawi sen vek theih lah a ni lo. A tawp ber atan chuan Pathian min pek kan mitte hi uluk taka enkawl chu kan mawhphurhna a ni tih i hre thar leh ang u. Kan ngaihsak loh avangin mit a del thei si a. Hla : KHB No. 189 Ka Lal duhawm ka zahpui long

Zan Inkhawm HOSPITAL SUNDAY PUAL Thupui Chhiar tur : : Khawvel dam nan Lal Isua Johana 3:14-17

Thupui \hen 1. 2. 3. 4. Lal Isua hi khawvel dam nana lo kal a ni. Amah vangin khawvela mite an dam tur a ni. A hming lama \awng\aiin mi an dam ang. A hminga din Damdawi Inah leh A hminga pek damdawi hmang pawh an dam bawk ang.

Presbyterian Hospital Board buatsaih, Hospital Reports ngaihthlak a ni bawk ang. Hla : KHB No. 441 Mi an khenbeh chu in en chuan
www.mizoramsynod.org

33
August 31 : Zirtawpni SYNOD RAMTHAR NI Kum 1972 Synod Inkhawmpui chuan Synod Mission Board-in August 31, Rev. D.E. Jones (Zosaphluia)-an Mizoram a rawn thlen ni hi Ramthar Ni atan hman ni se, tia a rawt chu a pawm a. Kum 1973 a\angin hman \an a lo ni ta a ni. Kumin hi Ramthar Ni vawi 40-na a lo ni ta der mai. Vawi khat inkhawm atan chauh programme siam a ni a. Vawi khat aia tam inkhawm thei turte chuan Tualchhung Kohhran remchan dan anga programme siam belh mai tur a ni ang. Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Hnai taka mi thim hnena Chanchin |ha hril II Timothea 4:1-5; Matthaia 28:18-20

Thupui \hen Lal Isuan, Khawvel zawng zawngah kal ula, Chanchin |ha hi hril rawh u a tih hian mahni awmna a\anga hla tak leh zau taka hril kher tur emaw tih a awl viau mai. Mahse, khawvel zawng zawng chuan Mizoram a huap a, kan khua hi a huap a, kan \henawm khawveng leh kan in chhungte a huap vek a ni. Vawiinah pawh hian Chanchin |ha hril tih avanga hmun hla leh hnam dang kher tin zawn lo va, a \ulna apiang leh kan thlen ve phk ang zela Chanchin |ha hril \ulzia ngaihtuah thar turin inbuatsaih ang u. 1. 2. Chanchin |ha kan pek chhuah mek lai hian, kan ramah, kan khawtlangah, kan \henawm khawvengah, kan chhungkuaah Chanchin |hain hmun a chang em? Kan kohhran mi Pathian biak nachang hre lo tam tak te hian an mamawh chu Chanchin |ha a ni. An hnenah Chanchin |ha i hril ang u.
www.mizoramsynod.org

34
3. 4. 5. Ruih theih thil siama zuartute hian an sim theih nan Chanchin |ha an mamawh. An hnenah Chanchin |ha i hril \hin ang u. Misual khung khawmna Jail-a hrena awm mek te hian Chanchin |ha an mamawh a, an ngaithla hman bawk. An hnenah Chanchin |ha i hril ang u. Kan chhungkuaah ngei thil sual tih hreh lo, dawtsawi bansan thei lo, Pathian hmangaihna hre lote hian Chanchin |ha an mamawh. An hnenah Chanchin |ha i hril ang u.

Hla taka mi thim Pathian thu awih lote hnenah Chanchin |ha kan hril ang bawk hian, hnai taka mi thimte hnenah hian Chanchin |ha i hril mawlh ang u. Hla : KHB No. 390 Kan velah buh lak tur September 30 : Pathianni KRISTIAN CHHUNGKAW NI Kum 2000 Synod Inkhawmpui chuan September Pathianni hnuhnung ber hi Kristian Chhungkaw Ni atana hman turin a lo rel a. Synod Executive Committee chuan Sunday School tibuai lova hman ni se a ti bawk a. Chutiang chuan kum 2002 a\anga hman \an a ni a; kuminah pawh hian Chawhnu leh Zan inkhawm programme siam a ni. Kristian Chhungkaw Ni-ah hian chhungkaw tinte inkhawm ngei tura beisei kan ni a. A theih hram chuan chhungkuaa \hut ho ni se. Programme-ah chhungkuaa hun hmang thei kan awm chuan a lawmawm hle ang (Entir nan Chhungkaw Zaipawl, chang sawi rual, etc.). A hma lama lo puanzar lawk ni thei se.

www.mizoramsynod.org

35
Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Chhungkuaa Pathian biak Joba 1:1-5; Tirhkohte 10:1-6

Thupui \hen 1. 2. 3. 4. 5. Kan taksa tan chawhlui kan kil ho \hin angin, kan thlarau tan chawhlui kilin chhung inkhawm kan nei \hin tur a ni. Chhungkuaa Pathian fak ho leh \awng\ai ho theia kan awm chuan Pathianin mal min sawm ngei ang. Chhung Inkhawm hi a t ber a\anga a lian ber thlengin a hlimawmin a hlawk tur a ni. Chhungkua hi Kohhran bul leh in\anna a nih avangin chhungkuaa Pathian biak ho hi kohhran tan a \angkai a ni. Chhungkuain Pathian Biak Inah, kohhranho zingah Pathian kan be ho thei tur a ni. KHB No. 592 Lo cheng ve la kan rn chhungan

Hla :

Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Chhungkuaa rawngbawl Josua 24:14-18; II Timothea 3:14-17

Thupui \hen 1. 2. Chhungkua hi ringtu tan Mission Field hmasa ber a ni. Pwn lama rawngbawl aiin, mahni chhungkuaa rawngbawl kan harsat zawk fo. Mahni fate leh kawppuite lu chunga kut nghah aiin mi fate leh mi kawppuiteah kan awlsam zawk em? Setanan Kristian chhungkua a ngaimawh! Chhungkaw \ha awm lohnaah Kohhran \ha a awm thei lo an ti. Chhungkuaa rawngbawlna chu a pawimawh hle a ni.
www.mizoramsynod.org

3.

36
4. 5. Kohhran hruaitu chu mahni chhungkaw khawsak rel fel mi a nih a ngai tih Bible-in min hrilh. Chhungkua hi missionary leh rawngbawltu chherna hmunpui a ni tur a ni a. Chhungkaw \ha infwk khawm chu Kohhran \ha a lo ni dawn a ni. KHB No. 399 Lalpa i rawngbawla min koh hi

Hla :

October 28 : Pathianni NORTH EAST INDIA CHRISTIAN COUNCIL (NEICC) |AWNG|AI RUAL NI Synod Executive Committee-in, NEICC puala \awng\ai ni hi Nilai leh Beihrual Thupui bu-ah telh ni ve rawh se, a tih angin kum 2009 a\angin telh a ni. NEICC \awng\ai rual ni-ah hian NEICC Office, Shillong a\angin Thuchah leh |awng\ai Thupui tur te siamin an rawn thawn \hin a. Kohhran tina thawn darh hman lohva tlai palh chang a awm bawk \hin. Chutianga kan hmuh hman loh palh takin a hnuaia thupui tarlan hi hman theih tura buatsaih a ni. He inkhawma thawhlawm kan thawh khawm ang ang chu NEICC pual a ni a, Bial kal tlangin Synod Office-ah theh luh tur a ni. Thupui Chhiar tur : : Rawngbawl tura \anrual II Korinth 9:12-15; Matthaia 5:16

Thupui \hen 1. |anrualna chuan thil ropui tak a ti thei a ni. Union Christian College, (Barapani, Meghalaya) din a nih dawn lai khan Assam Christian Council (ACC tunah NEICC) hnuaia Kristian Dan Zawhkim zawng zawngte chu Siki (pawisa 25) \heuh thawh tura tuk kan ni a. Tunah College changtlung leh chhuanawm tak a lo ni ta.
www.mizoramsynod.org

37
2. 3. 4. India ram hmun hrang hranga Chanchin |ha hril turin kan \anrual chuan nasa takin rawng kan bawl thei ang. Ram tin hmun tinah kan thawk vek seng lo. Mi dangte nen thawk ho va, \angrualin hna nasa zawkin kan thawk thei ang. Pathian rawngbawl hi chatuan daih hna kan thawh theihna tura duhsakna kan dawn a nih avangin India hmar chhaka Kristianhote \angrualin rawng i bawl zel ang u.

November 4 : Pathianni KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI Khawvel Sunday School Ni hi Dr Bailey-a, Tabernacle Presbyterian Church, Philadelphia, USA-a Kohhran Upa rawt chhuah a ni a. Kum 1910 a\anga hman \an a ni. Mizoram Presbyterian Kohhran chuan kum 1944 a\ang khan he ni hi a lo hmang \an ve a. Thawhlawm te la khawmin kum 1945 a\angin Thupui neia hman \an a ni. September thlaa hman \hin chu kum 1949 a\angin November Pathianni hmasa berah hman \hin a lo ni ta a ni. Kum 2000 a\ang khan Puitling leh Naupang zir tur a hranga buatsaih a lo ni ta bawk a. Hemi kum a\ang hian Naupang lam pawh an inkhawm hrang ta a ni. Khawvel Sunday School Ni programme hi MSSU lamin an siam \hin a. Puitling leh Naupang inkhawm programme leh thupui zir tur pawh a bika buatsaih a ni \hin a. Tun \umah pawh hian chu chu hman tur a ni ang.

www.mizoramsynod.org

38
December 2 : Pathianni BIBLE SUNDAY Kumin Bible Sunday-ah hian thupui pahnih siam leh a ni a. Hei hi Kohran \henkhat \um hnih programme siam theite tan ruahman a ni. Inkhawm \um khat hmangte tan a eng zawk zawk emaw, a pahniha kaihkawpin emaw hman theih a ni bawk e. Tin, BSI Central Office a\anga thuchah kan dawn \hin chu Branch kal tlangin Auxiliary Office a\angin rawn thawn a ni ang. Bible Society puala thawhlawm lak khawmte chu Branch Treasurer hnenah theh luh tur a ni e. Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Pathian thu chu a nung Johana 1:1-3; Isaia 55:9-11

Bible hian do a hlawh hle mai. Tichhe \hin mah se, lehkhabu chhut tam ber a la ni fan. Thu nung a nih avangin hnehna changtu a ni zel 1. 2. 3. Bible hi Pathian thwk khuma ziak, thu nung a ni. Nun nei lote tan nunna a ni. Nun chau leh beidawngte tinungtu a ni.

Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Pathian thu chuan thil a ti thei Hebrai 4:12

Thiltihtheihna leh Pathian thu hi inkawp tlat a ni. Ni rawh se a tih chu eng thil mahin a dal thei lo a ni.
www.mizoramsynod.org

39
1. 2. 3. Pathian thuin engkim siam a ni. A tirin thu a awm, thu chu Pathian a ni. Pathian thu chu thu tawp a ni. Pathian thu pakhat pawh chatuanin a ral lovang. Thiltihtheihna a nei. Ringtute tan ralthuam famkim a ni.

December 24 : Thawhlehni KRISMAS DAWN NI Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Nula Thianghlim Mari hnenah Gabriela a inlar Luka 2:26-38

Thupui \hen 1. 2. Pathian hmaa ding \hin Vantirhkoh Gabrielan Mari Vohbik chibai a buk a, Lalpa i hnenah a awm, a ti. Vohbik malsawmna ropui tak a ni. Pathian malsawmna hian mawhphurhna a keng tel zel. Ngai rawh i rai ang a, fapa i hring ang, a ti zui. A pa hriat loh fa pai chu thil rpthlk tak a ni. Thih huam a ngai. Pathianin mawhphurhna min pek chuan hlen turin min thuam zui \hin, Chungnungbera thiltihtheihnain a hliah khuh ang che, a ti. Chungnungbera thiltihtheihna bak phen tur nei lo Mari chuan, chu thiltihtheihna chauh chu ringin, I thu ni se, a ti thei ta. Pathian chhandamna thlenna hmanrua ni turin martar nun neih a ngai a, Pathian thiltihtheihna bak phen tur nei loten, Lalpa bwih, a thu ang zela awm turin, an nun an hlan \hin.
www.mizoramsynod.org

3. 4. 5.

Hla : KHB No. 89 Mal min sawm turin

40
December 25 : Nilaini KRISMAS NI Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Chhandamtu Ran chaw pekna thlenga mu Luka 2:1-20

Thupui \hen A. 1) 2) 3) Ran chaw pekna thleng leh Lal Isua Khualbuka an len ve tak loh avangin ran chaw pekna thlengah an muttir a (Lk. 2:7) Hei hi in tan chhinchhiahna tur a ni- nausen puana tuam ran chaw pekna thlenga mu in hmu ang (Lk. 2:12) Mari nen Josepha nen ran chaw pekna thlenga nausen mu nen chuan an hmu a (Lk. 2:16)

B. Chhandamtu chu Bethlehem khuaa a pian tur thu te, nula thianghlimin a hrin tur thute leh thil dang tam tak hrilh lawk a ni a. Ran chaw pekna thlenga a pian tur thu hi hrilh lawk a ni lo. Mahse, a pian laia a pian thu puangtu vantirhkoh chuan ran chaw pekna thleng chu Isua chhinchhiahnaah a hmang nghal. 1. Ran chaw pekna thleng chhinchhiah nana hmangtu Berampute chuan Arsi, chhinchhiah nana hmangtu khawchhak mite angin kawng an bo ve lo. Chhinchhiahna \ha tak a ni. Tlawm taka lo piang, ran chaw pekna thlenga mu Isua hmu tur chuan sang tak thlir lovin hmun tlawm leh hnuai hnung thlir zawk a ngai fo \hin. Ran thleng leh nchhedawng Kraws chu chhandam ngai mi sualte leh dwm kn ngai mi hnuaihnungte tan a hlu a, van mite pawhin an ngaisang a ni.

2. 3.

Hla : KHB No. 114 A mian riang maw


www.mizoramsynod.org

41
Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Amah chibai buk turin kan lo kal a ni Matthaia 2:1,2, 9-12

Thupui \hen 1. 2. 3. Lal thar chibai buk turin beramputen hna laklawh emaw, chhuanlam emaw an nei lo. An beram kalsanin Isua chibai an buk. Lal thar chibai buk turin khawchhak mi fingten a hautak dan tur emaw, a hlat zawng emaw an ngaihtuah lo. An hmuh hma chu an zawng a, an ro hlute an hlan. Krismas hunah hian Chhandamtu lo pianga chu chibai buk turin kan lo kal ve takzet em? A nawm loh chhuanlam te, a hlat leh a vawh chhuanlam leh ngaihtuah lovin, kan dam nana piang Lal Isua chibai i buk ve ang u. KHB No. 115 Khawvelah hian lal tam tak

Hla :

Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : A ramin kin ni a nei lo vang Isaia 9:6-7; Luka 1:30-33

Thupui \hen 1. 2. 3. Krismas ni a lo liam mek lai hian Krismas hmanga Pathian ram din erawh chuan kin ni a nei lo vang. A pian tirh a\angin Lal ropui leh mi chakten a ram hi tihtawp an tum \hin. A do apiang an hlawhchham a, vawiin thlengin a ram a la zau zel a ni. Judaten a lang lam leh hmuh theih lalram chauh an beiseia an tisual ang khan, keini hian hmuh theih loh leh nakina chan tur vanram chauh kan beisei chuan kan tisual ve thei ang. Chhng lama Pathian ram din chu a lang chhuak ngei tur a ni a, a hmuh theih tur a ni, tunah leh hetah a thleng tur a ni ang.

Hla : KHB No. 99 Lal pian hun lawmawm tak


www.mizoramsynod.org

42
December 26 : Nilaini KRISMAS RUAI NI Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Krismas Krista Ruai Matthaia 2:9-11; Luka 2:15-20; Johana 6:53-58

Thupui \hen 1. Lal Isuan mipui 5000-te tan taksa ruai ropui \heh nan a thiltihtheihna a hmang. Fapa tlanbo kir leh lawm nan Sebawng no thau tak talhin ruai ropui buatsaih a ni. Vawiina ruai kan kil ho pawh kha Krista zara Pathian hnena kan kir lehna lawmna ruai a ni a, a ropui a ni. Chanchin |ha hi mihringte chhandamna leh mamawh phuhrukna ruai ropui anga sawi a ni \hin. Ruai kil tura Pathianin a koh Israel hnamten an duh loh hnuah mi zawng zawng ruai kil tura sawm kan ni ta. Khawvel ril\am tlaina tura Chanchin |ha ruai chu Lal lo piang Isua Krista ngei hi a ni. Khawvel mamawh chhanna kim, kawng hrang hranga kan mamawh chhanna Lal lo piang hi i lawm ang u.

2.

3.

Hla : KHB No. 95 Hlimna ni ropui chu a ng December 31 : Thawh\anni KUMHLUI THLAH ZAN Tualchhung Kohhranin mahni remchan dan anga programme siam ni sela. Kum dang ang bawkin kan inkhawm programme-ah hengte hi telh ni se
www.mizoramsynod.org

43
1. 2. 3. Kum 2012 chhng Kohhran chanchin reports. Kum 2012 chhnga Kohhran member thite snna. Thuchah tawi. ZANLAI INKHAWM Zanlai inkhawm hi a hmang theite chuan programme insiam chawp mai tur a ni e. January 1, 2013 : Thawhlehni KUM THAR NI Kum thar lawmna inkhawm programme hi inkhawm vawi hnih atan chauh siam a ni a. Vawi thum inkhawm thei tur Kohhran chuan siam belh mai tur a ni ang. Chawhma Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Lalpa chunga lawm chu chakna a ni Nehemia 8:10; Philippi 4:4-7

Thupui \hen 1. 2. 3. Vawiin hi nikum chhunga Pathian min hruaina avanga lawmthu sawina hun a ni. Mihring ngaiha thil lawmawm lo kan tawn a awm pawhin, ama min hruaina leh hriatpui a nih avangin lawmthu i sawi ang u. Kum tharah hian nun lungawi leh Lalpa chunga lawm zel nun nei thei turin Pathian hnenah i inhlan thar ang u. Lalpa chunga lawmna chu kan tan chakna hnar a ni si a.

Hla : KHB No. 553 Aw Lalpa, i malsawmna hlu


www.mizoramsynod.org

44
Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Pathian lawm tlk inthawina Rom 12:1-2; Luka 1:38; Matthaia 26:39

Thupui \hen 1. 2. Pathian thu thua awm duhna thinlung neih hi Pathian lawm tlk inhlanna a ni, I thu ni se ti chungin hun thar i hmachhawn ang u. Kan thih kan dam, kan retheih leh hausak, hrisel leh bawrhsawm pawh ama thu leh hriatpui a nih chuan, thu awih taka hmachhawn zel turin i inhlan thar ang u. A thuhnuaia awm tura inhlan te chu amahin a chelh tlat \hin. Tu pawh ka hnena lo kal chu ka hnawt chhuak tawp lo vang Lal Isuan a ti.

3.

Hla : KHB No. 366 Ka thinlung sual bawlhhlawh hnu kha

www.mizoramsynod.org

45

www.mizoramsynod.org

46
January 4 MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN LEH KRISTIAN CHHUNGKUA Chhiar tur : II Timothea 1:3-7 Kan kohhran hi chhungkaw ngai pawimawh kohhran kan ni a. Chuvangin mawhphurhna sang tak pein a mawhphurhna hlen chhuak tura \anpuina lam pawh kan uar hle a ni. Kan kohhranin Kristian Chhungkua kan hmuh dan leh kan ngaih dan hetiangin lo sawi dawn ila. 1. Inneihna - Kohhranah : Chhungkaw bul \anna, inneihna hi kohhran \henkhatin Sacrament pakhata an nei angin nei ve chiah lo mah ila, kan kohhran hian Pathian leh kohhranho hriatpuia inneihna a ngai pawimawh hle. Kohhran duh dan ziktluak tlin zo lote tan pawh Kohhran Dan Thianghlima inneihna kawng zau takin a hawng a ni. Kohhran \henkhatin kum eng emaw zat nupa anga an awm dun tawh chuan nupaa pawmzuia, Pathian leh a kohhranho hmaa thu tiama inneih buatsaih hran pawh ngai tawh lova nupaa an pawm angin kan pawm ve lo va. Biak In chhnga inneih remchang tawh lote pawh hmun remchang dangah Kohhran Dan Thianghlima inneihna kan buatsaihsak hram hram \hin. Inneih hi chhungkaw bul \anna pawimawh tak a nih avangin ngaihtuah lawk lo leh fel lo takin kan ti tur a ni lo tih hi kan kohhran ngaih dan a ni. Heti taka kohhranin a ngaih pawimawh lai hian nupa tam tak chuan kan inneihna pawimawhzia kan hmu fuh tawk lo fo. Min inneihtirtu kohhran a nih avangin kan inneihna hi Pathian kohhranho ta a ni a. Kan in\hen dawn emaw, nupa kar tualthu chhiat nikhuaah min inneihtirtu kohhran kan rawn lo fo mai. Kan inneihna hi Pathian leh a kohhranho ta a nih hriat reng pawh a \ul hle a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

47

2. Nausen Baptisma chantir : Kan kohhran hian harsatna bk a awm loh chuan Kristian nu leh pa kara nau lo piang apiangte chu baptisma kan chantir \hin a. Chhungkuaa mi thar lo piang chu kan hauh nghal a. Pathian chhngte zinga mi nih chhinchhiahna kan chantir nghal a ni. A lo pianna chhungkuaa nun bul a \an a\angin kohhranin a lo pawm nghal tihna a ni a, chu chhungkua chu a taksa leh thlarau nun kaihhruai turin kan ruat tihna pawh a ni ang. Thuthlung Hluiah Pathianin a thuthlunga a mite a chhinchhiahna serh tan pawh nausen laia tih a ni a. Pathianin a thuthlungah naupangte a telhin chhungkuaah a pawm nghal ang kha a ni wm e. 3. Nu leh pa thutiam : Kan kohhrana nu leh pate hian Pathian leh a kohhranho hmaah thu tiam pahnih nei turin kan pht tlat a. Chungte chu inneihna thu tiam leh an fate baptismaa an hlanna thu tiam a ni. Inneihnaah hian thihnain min \hen hma loh chuan tiin chhungkaw keh chhiat mai loh nan thu tiam pawimawh tak tiam a ni \hin a. Baptisma Sacrament-ah hian naupang chu a lo seilena a lo puitlin thlenga Lal Isua hriatna kawnga kaihhruai leh a thu zirtir turin thu tiam leh \hin a ni. Heng thutiam pahnihte hi an pawimawh khawp mai. Inneih thu tiamah hian in\hen chhan awm chhun chu thihna chauh a ni. Baptismaa thutiam pawh hi awmze nei tak a ni. Kan kohhran chuan nu leh pate mawhphurhna sang tak pein an kara fanau lo piang Lal Isua hriatnaa kaihhruai leh a thu zirtir chu an kovah a nghat a. A awmzia chu chhungkua chu chhandamna camping centre pawimawh tak ni turin a din a; pa director/ speaker-na hnuaiah nu chu counsellor (kaun-se-lawr) niin an fate chuan Lal Isua chhandamna an chan ngei theih nana thawk turin kohhranin nu leh pate a beisei tihna a ni. Chuvangin puitlin hnua chhandamna chang tura camping leh campaign neih vak vak hi kan kohhran zia a ni lo va. Kristian nu leh pa, kan kohhran mite chuan an thutiam hlenin an fate Lal Isua hriatna kawngah kaihruaiin a thu an zirtir ang a. Chhandamna chang turin an buatsaih ngei tur a ni. Amaherawhchu, khawvel thlmna leh sualna karah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

48

kan lo chauvin kan lo hnungtawlh \hin avangin Thlarau Thianghlim tihharh tharna erawh kan ngai \hin. Chuvangin kan kohhran chuan Revival Committee neiin Revival camping, campaign, crusade, etc. kan nei thung a ni. Kan kohhranin chhungkua a ngaih pawimawhzia sawi tur tam tak a awm thei ang. Kohhran hmeichhiain kum 1970 a\angin thupui berah neiin kum 40 lai an bei tawh a. Chhungkaw maicham pawimawhna zirtirin chhungkuaa Pathian be ho \hin turin chhng tinte a ngen a. Chhungkaw eirelah Pathian chanpual siama thilpek rawngbawlnaa chhng tin thawhhona atan buhfai\ham \ham turin nasa takin an bei a. A hlawhtlinna tam tak sawi tur a awm. Synod pawhin kum 1997-ah Family Guidance and Counselling Centre dinin a tichangtlung chho mek bawk a. SEC-in Sub Committee hmangin a enkawl mek a. Tunah hian Director hovin thawktu nghet pathum leh contract pathum, an vaiin paruk an awm mk a ni. Rawngbawltu indaih dan azirin kohhran leh Pastor Bialah te zirtirna pein an zin chhuak bawk \hin. Kum 2006 Synod rel angin kum 2007 a\ang phei chuan Synod-in thapui thawh tumin kohhran tinah Kristian Chhungkaw Committee din turin ruahmanna a lo siam ta bawk a ni (SEC 213:40). Puitling Sunday School zirlai (2007)ah pawh kan lo hmang tawh a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kohhran dan thianghlima inneite hian kan inneihna hi Pathian leh a kohhranho ta a ni tih kan hre tawkin kan hria em? Nausen baptisma kan chantir laia nu leh paten thu kan tiam hi kan hlen \hain kan hria em? Chungkaw ngaih pawimawh kawngah kohhran dang tih dan kan tih ve wm te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

49
January 18 CHHUNGKUA A TLANGPUIA THLIRNA Chhiar tur : Tirhkohte 17: 26-28 Kan thupui hian a tum ber nia lang chu chhungkua tih awmzia, Kristiante thlir dan piah lamah zau zawka sawifiah a ni a. Mihring nun hona lam zirtute (sociologists) thlirna tlem azawng kan zir ho dawn a ni. Chhungkua tih sawifiahna (definition) hrang hrang chu zanina sawi chhuah sn loh a awm ngei ang. A tlangpui chauh kan zir dawn a ni. Chhungkua hi vantlang nun innghahna bul, sawrkar hmasa ber a ni an ti \hin a. Chhungkuaa nun hona fel leh \ha chuan khawtlang nun dan \ha a hring ang bawkin, chhungkaw invawnna fel lo leh nun hona dik lo chuan khawtlangah nun dan \ha lo leh buaina a thlen \hin. Tu pawh mai hi chhungkuaa lo pianga seilian kan ni a, inlaichin dan hrang hrang leh nun dan zir tura kan luhna hmasa ber pawh chhungkua a ni kan ti thei ang. Amaherawhchu, kan chawr chhuahna chhungkua erawh chu a inang lo nasa thei hle wm e. Chhungkaw hung leh rual, nu leh pa, pi leh pu, ni te leh patea te awmna chhungkuaa lo piang kan awm theih laiin nu chauh awmna chhungkuaa lo piang pawh kan awm thei ang. Tunlaiin ram \henkhatah chuan mahni mipat hmeichhiatpui inneih phal a nih tak avangin hetiang chhungkuaa seilian te pawh a awm theih dawn tain a lang! Chutih rualin chutiang chu chhungkua anga pawm thei lo pawh kan tam wm e. Chuvangin chhungkua hi kan sawi a, kan hrethiam \heuh naa, mi zawng zawng pawm tlan theih tura hrilhfiah chian erawh a har viau a ni. Sap\awnga chhungkua tihna family chu Latin \awnga famulus (famulas) tih a\anga lak niin an sawi a, chu chu chhiahhlawh emaw rawngbawltu emaw tihna a ni a.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

50

Hmanlai Rom mite chhungkaw sawina familia tih chu chungkaw thil neih, bungrua leh ro sawina a ni bawk. Rom mi hnuaihnung zawkte zingah phei chuan an inneih hian nupui a lei an ti mai \hin a, nupui pawh chu a pasal bungrua familia zingah chhiar tel a ni \hin an ti. Greek \awnga chhungkua tihna oikos (awi-kaws) tih pawh hi bungrua leh inhmun lo ram sawina tho a ni a. Economics (e-kaw-naw-miks) kan tih, ei leh bar sawi nana kan hman \awngkam lo chhuahna pawh oikos tih thumal hi a ni nghe nghe. Hmanlai chuan chhungkua chu ei leh bar, bungrua leh in hmun lo ram deh chhuahna hmanraw awm chhun tih theih hial a ni reng a ni. Tunah erawh chuan chu mai chu ni tawh lovin, chhungkua chuan awmze tam zawk leh tih tur hrang hrang a lo nei tam ta tial tial a. Sawi fiah dan hrang hrang pawh a tam hle lo thei lo a ni. George Peter Murdock (Zawrj Peter Mardawk)-a chuan chungkua chu Zm khat zena inthlah chhawnna vawng nung chunga in khata awm khawm hi a ni a. Vantlang pawmpuia nupaa insiam mipa leh hmeichhia leh an fate a huam a ni a ti a. America ram chhiarpui (U.S. Census) chuan tawi fel takin chhungkua chu, Thisen inzawmna emaw, inneihna emaw, chhungkhata inpawm tawnna emaw avanga khawsaho hi a ni, a ti thung. India chhim lama Nayar (Naiar) hnam chhungkuaah chuan nupa an awm ngai lo va, unau mipate leh an farnute leh an farnute fate an khawsa ho \hin! Nu leh pa uapna hnuaia khawsa ho chauh hi chhungkuaa kan chhiar a, inneihna chauh hi chhungkaw bul \anna anga kan ngaih dawn chuan a dik hlel mai thei a ni. Latter Day Saints (Leitar Dei Seints) hotupa John Carmack-a chuan an pawlin chhungkua an sawifiah dan hetiang hian a sawi a, He kohhranah hian mi pakhat hi chhungkaw t ber a ni mai a. Miin nupui emaw, pasal emaw a neih chuan, fa nei lo mah se chhungkaw duhawm tak an ni thei tho va, fa an nei a nih pawhin chhungkaw lian zawk leh ropui zawk niin chhungkaw duhawm tak an ni thei tho a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

51

ni, tiin. Mizo zingah pawh chhungkaw tin a\anga mi pakhat chhuaka hnatlang tur pawhin parawl pawh a thawh chhuah tho a ngaih \hin hi maw! Hebrai-hoten chhungkaw sawina tam tak an nei naa, enga mah hian tunlaia kan hriatthiam dan a phawk chhuak lo hle thung a. Sebet emaw Matteh emaw chu hnam pum pui chhungkua anga sawina a ni a, Mispaha chu chi bing sawina a ni a, in khata chengho chhungkua sawi nana an hman ber chu Beth-av a ni a, a ngialngana lehlin chuan Pa in tihna a ni. Tunlaia chhungkua kan hriat thiam dan nena inhnaih ber chu Beth-av tih hi a ni wm e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Chhungkua chu eng nge ni? Chhungkua tih leh Kristian chhungkua tih danglamna engte nge ni ang le? Chhuan lo awm leh zel tur atana chhungkaw pawimawhna sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

52
January 25 KRISTIAN CHHUNGKAW AWMZIA Chhiar tur : Hebrai 3:3,4 Kar hmasa lamah khan chhungkaw sawifiahna kan zir tawh a. Kan zir tawh ang khan Kristian chhungkua chu zir miten chhungkua an tih nen danglamna tam tak a awm tih chu kan hre \heuh wm e. Tun \umah hian Kristian chhungkaw awmzia kan zir ho dawn a ni. 1. A hmasa berah chuan Kristian chhungkua chu Krista telna chhungkua a ni tiin kan sawi thei ang. A telna kan tih hian Krista tel theihna chhungkua tihna a ni zawk mah ang chu. Keinin \awngka leh kan ngaih dana kan teltir ni lovin, a tel loh theih lohna chhungkua a ni zawk wm e. 2. Kristian Chhungkua chu Krista duh zawng ti \hin chhungkua tiin sawi leh ta ila. Sum lak luh danah emaw, in leh lo din danah emaw, nupaa insiam danah emaw, Krista duh zawng leh a hriatpui tlka ti \hin chhungkua tihna a ni. In chhng bungruaah te hian Krista tana hnawk, mit tikham, rilru tina, tenawm a awm thei ang. In mawi leh ropui tak te pawh hi Krista hriatpui tlk loh, a tana rimchhia, hmuh hrehawm a nih chuan a chhngah Krista chen ngaihna a awm lo vang le. Pathian rawn chunga kawppuia insiam, Pathian rawn chunga chhungkaw din, Amah \ihna tak tak nena hna thawka, dik taka sum leh pai la lta, Pathian malsawmna dawn ang zela Lalpa tana pe \hin leh chhungkaw neih leh phu tawk, in leh lo leh in chhng bungrua zahpui lova lungawi thiam chhungkua chu Kristian chhungkua a ni. 3. Pathian Kohhranho kutke leh \obul a ni. He thu hi a hranpaa kan la zir dawn avangin tawi te chauhin sawi ila.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

53

Kohhran chu Krista taksa a ni a, Kristian chhungkua chu Krista taksa peng leh kutke \angkai a ni. Chhungkaw nun hian khawtlang nun a nghawng kan tih ang tho khan kohhrana chhungkaw nun hian kohhran a nghawng thui hle a ni. Pathian ringtu chhungkaw kal khawm chu kohhran a nih mai avangin ringtu \ha chhungkua, thlarauva harh chhungkua, Pathian \ih chhungkua a\anga din kohhran chuan kohhran ze dik tak a chhawm chhuak \hin a ni. Lang thei lama teha kohhran lian leh chak tak anga lang pawh a chhnga chhungkua chuan Pathian din chhan ze dik a ken loh chuan kohhran thlarau nun a sng tak tak thei lo \hin a ni. Juda chhungkua chu kohhran tana mihring buatsaihtu a ni. Chhungkaw tin nu leh pate chu sakhuana thila an fate buatsaih tura mawhphurtu an ni: serh tan (Gen. 17:10) te, fate Pathian hnena hlan (Exod. 13:2) te, chhungkuaa Kalhlen Kt hman (Exod. 12:1ff; Lev. 23:14) te, chhungkuaa thu inchhang hmanga Pathian chhandamna ropui inzirtir (Exod. 13:14) te an ngai pawimawh em em a ni. C.J.H. Wright (Rait) chuan, Exodus hian chhungkaw kalhlen kt hman a pht nasa a. Israel hnam leh Pathian Jehova inlaichinna phuar nghettu chu chhungkua a ni, a ti hial a ni. Chhungkuaah a huhova Pathian biak inzirtirin a rah chhuah chu kohhranah a lo lang \hin tur a ni rng a ni. 4. Kristian chhungkua chu mi dangte tan pawh chawlhna hmun a ni. Ringlo zinga kan evangelist chhungkaw pakhat chu an fate \hianten an nu leh pate hnenah, An chhungkua ang sawn i awm ve ang u, an tih reng avangin zan khat chu chu chhungkaw en tur chuan Mission Compound-ah an rawn leng ringawt zu nia! Hlimna te, hmangaihna te, dawhtheihna te, thlamuannate awmna chhungkua chu a hmutu leh lawi lt apiangte tan chawlhna niin, chhungkaw awhawm an lo ni \hin. Lal Isua chanchin an sawi hmain Lal Isua zia an lo lantir reng a, chu chuan mi nun a lo hneh hle ni tur a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

54

5. A chunga kan sawi tk chhungkaw zia keng pha lo chhungkuaten Kristian chhungkua ni ta lo leh ni ve tura tihngaihna awm lo anga beidawn mai tur erawh a ni lo. Rev. Vanlalbelan Kristian chhungkua a hrilfiahna pakhat chu, Mi pakhat tal, Pathian be pawp leh Pathian duh zawnga nung tlat awmna chhungkua chu Kristian chhungkua a ni, tih a ni a. A chhan chu amah avangin Pathianin chu chhungkua chu a kan a, a tlawh a, a chenchilh theih vang a ni. Chu mi pakhat avang chuan chu chhungkua chu siamtharin a la awm dawn a ni. Kristian chhungkua chu Krista tel theihna chhungkua, Krista duh zawng ti a, Krista duh loh zawng tlansan \hin, Krista taksa Kohhran chawmtu kutke \angkai, a chhnga mite leh mi dang tan pawh chawlhna hmun, Pathian be pawpa dilsak rengtu telna chhungkua chu a ni kan ti thei ang. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kristian Chhungkua hi eng nge nia kan hriat? Chhungkuaa mi mal malte Krista zuitu \ha ni vek lovin Kristian chhungkua nih theihin kan hria em? Kristian Chhungkuaa inchhal harsa kan ti \hin em? Eng nge a chhan?

www.mizoramsynod.org

55
February 1 KRISTIAN CHHUNGKUA CHU MIHRING NUN CHHERNA A NI Chhiar tur : II Timothea 1:5; Thufingte 22:6 Mihringin zirna sikul a dai hmasak ber chu chhungkua a ni an ti \hin. Kan seilenna chhungkua azira mi mal nun danglam theihzia hi thil chk mite chuan an hre chiang hle. Chhungkaw pakhata seiliante zia chu engkimah inang diak diak lo mah se, a inhnaih tlang hle \hin. Mi mal zia kan hriat chian chiah loh pawhin an chhungkaw zia a\angin rin dan tlangpui kan nei thei mai \hin a. Dik pawh a dik thawkhat viau \hin. Heng kan chhungkaw ziate hi inthlah chhawn anga sawi theih a nih rualin, inthlah chhawn a\anga kan rochun zia aiin kan seilennaa kan zir chhuah zia a lang chhuak nasa zawk hle \hinin a lang. Unau chhul khat kual pawh an tt t a\angin chhungkaw ze inang lo tak takah dah hrangin sei lian ta sela, an lo puitlin chuan an kimtlang tih loh, an mi mal nun ziaah chuan an inang lo nasa thei hle dawn a ni. Mi mal nunze chhiat leh \hatah chhungkuain mawh a phur lian hle tihna a nih chu. Chuti a nih chuan kan rama suahsualna chi tinreng, hmun leh hmuna hmuh leh hriat tur a lo pun chhoh zelna chhan pawh hi sual hremna nat tawk loh vang emaw, vengtu sipai (police)-te inthlahdah vang emaw a ni ngawt lo vang. A chhan bul ber ni ngeia lang chu - nun kawng dik leh ze \ha zir chhuahna tlak chhungkua kan ramin a tlkchham vang a ni zawk ang. Hmasawnna kawng hrang hrangah sangin lian tual tual mah ila, nun \obul leh innghahna chhungkua kan ngaihthaha, kan \hansan si chuan kan hmasawn dan chu a khingbaiin, rah \ha lo a chhuah tel zel dawn niin a lang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

56

America rama hmasawnna sang chho zel kara chhungkaw tlachhe mek vei em emtu Rev. Dr. Kenneth Chafin-a, Texas State Houston (Haus-tan) khawpuia Pastor chuan heti hian a sawi a, Khawvel lo \hang zelah hian chhungkua hian a mawhphurhna a hloh tial tial a. Chhungkaw hna pui, fanaute nun chher \hat hna pawh chu chhungkaw pwn lama tih turah kan ngai zo ta. Nu leh paten an fate zirna (education) chu sawrkar leh zirtirtute kutah an dah pumhlum a, fanaute sakhaw nun kawng sialsak hnate pawh chu kohhran kutah an dah hmiah mai a, an duh tawk hle niin a lang. Hengte hian khawvela chhungkaw pawimawhna dik tak chu min hliah hneh ta hle. Sikul te, kohhran te, sawrkar te hi chhungkaw thawhpuitu \angkai tak chu an ni thei ngei mai a. Mahse, a ai zawng an awh zo teuh lo a ni, tiin. Kan ramah pawh he dinhmun hi kan lo tawng chho ve ta mk a. Mahni chhungkua aia kan fate chherna tura rin zawk leh \ha tih zawk kan ngah ta hle. Chhungkaw hlutna leh nu leh pa leh unaute hlutna hre pha lo khawpin thiamna leh hausaknate kan m a; chu chu chhungkaw tana thil ropui leh uanpui tlakah kan ngai lek lek ta niin a lang. Eng emaw lai khan Aizawla nupa awm thei takte nen kan inkawmnaah an nupain harhna an chan an sawi chu hetiang hi a ni Kan chhungkaw hmasawn zelna ngai pawimawha kan sumdawnna lama kan buai m avangin kan fate Mizoram pwnah Hostel-ah kan dah vek a. Khawhar pawh sawi thei lovin an tan leh kan tana \ha turah ngaiin chhungkuaa awm ho ni nei mang lovin kan awm a. Mahse Pathianin min kaih harhna chu kan fate hi keini aia hmangaih leh duhsaktu tu nge awm thei ang? A nih leh Pathianin a rawn pian chhuahtirna leh dahna hmun aia him zawk leh an nun chherna \ha zawk khawiah nge a awm ang? Duh leh \ul ti se Pathianin vai hausa kar Delhi-ah emaw, Chennai-ah emaw a pian tir thei lovang em ni? Kan chhungkaw tana min pek leh he kan chhungkua hi an awmna atana Pathian pek a ni dawn lawm ni? tiin kan fee pek lawk tawhte pawh chnin kan kawl ta hlawm a ni, an ti a. A \ulna hre ve lo tan chuan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

57

tih ve kher pawh a \ul lo thei e. Mahse, naupang nun zirtir hun lai, kum 12 hnuai lam, kan Kristian chhungkua leh Pathianin mawhphurhna min pek hlen chhuah tum lova tute kutah emaw ngaihngam taka kan han dah mai \hin te hi ngaihtuah chian deuh chu a ngai. Sociologist ropui tak takten chhungkaw mawhphurhna hlam chhiah theih loh anga an ngaih pali panga lai an sawi laiin Reiss-a chuan, Chhungkaw tihmkmawh chu thil pakhat chauh a ni a, chhungkuaa mihring lo piang mihring tling tura buatsaih hi a ni, a ti tawp mai thung. Dr. Chafina bawk chuan, Chhungkua chu mihring \han chhohna tur atana boruak \ha leh \ul awmna tura Pathianin a buatsaih a ni, a ti leh bawk. Tichuan mihring nun chherna pm \ha ber chu zirna sikul \ha ber ber leh Boarding \ha tak tak te, Biak in leh Tn in (Jail) lian pui puite ni lovin, chhungkua ngei hi a lo ni. Chhungkua a\anga din fuh loh mihring chu hmun danga siam \hat leh a harsa \hin hle a ni. Kristian Chhungkua chu hmangaihnaa nun ho zirna hmun, hnathawh leh taimak zirna hmun, Pathian \ihna leh nu leh pa hmangaihna zirna hmun, thawh ho, in\anpui tawn leh rawng inbawlsak tawn zirna hmun, mihring nun chherna hmunpui a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Engtiangin nge chhungkuain mihring nun a chher ang? Kan t leh fate hmakhua ngaia naupang t an nih lai a\anga zirna in leh Hostel-ah te kan dah bo \hin hi \ha kan ti em? Kan chhungkua hi mihring nun chher chhuahna hmun \haah kan ngai thei em?

www.mizoramsynod.org

58
February 8 KRISTIAN CHHUNGKUA CHU DAMNA HMUN A NI Chhiar tur : Tirhkohte 16:29-34 Chhungkaw pangngai chu a chhnga mite tan damna hmun a ni. Naupang tualchai chu a \hiante nen hlim taka an infiam lai chuan nuin a ko haw zo lo mai thei. Mahse, \hianten a rilru an hliama rilru natna a tawh emaw, intipalha taksaa n a neih emaw chuan \ap chungin a damna hmun in lam a rawn pan \hin! Chutah chuan a rilru hliam tuam damna hmangaihna a awm a, a n hriatthiampuia Dam rawh se tia duhsak leh lainat taka tuam damtu an awm tlat a ni. Chhungkaw hlutna leh a ze ropui tak chu damna hmun a nihna hi a ni a. Kristian chhungkua chuan chu a hlutna leh a ze ropui chu a keng nung \hin. George Moor-a chuan, Miin chhungkua chhuahsanin hlimna zawngin vak ruai \hin mah se, chhungkuaa a rawn kir leh hma loh zawng hlim ni hmel a hmu tak tak ngai lo vang, a lo ti hial a ni. 1. Kristian chhungkua chu an dam tlang tur a ni : Damna hmun ni tur chuan chhungkua chu an dam tlang hmasa tur a ni. Dam tlang tur chuan inngaihsak tawn a ngai. Mahni indah pawimawh hmasakna hian mi dang a tin a, dam tlan a tiharsa \hin. Mi dang ngaihsakna leh chenpuite tana inpekna hian chhungkuaah dam tlanna a thlen \hin. Inngaihsak tawn chhungkua chu an dam tlang nge nge \hin a, damna hmun nuam a lo chang ngei \hin a ni. Tunlai khawvel \hang zela mahni intodelh leh mi dang mamawh lo thei zawnga \an kan lakna \henkhat hi chu Pathianin mihring a siam dan phung chu a ni lo deuhin a lang. Inmamawh tawna nung ho tura din leh siam Amah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

59

chauha awm a \ha lo ve tia nun hopui tura mi dang a siamsakna rilru kha kan kalsan tak tak thei lo. Mahni nuam tih zawnga tal duhna khawvel, khawthlang ramah te chuan hlimna hmu lo, mi beidawng hlauhawm tak tak leh nun thlahlel lova mahni intihlum an pung tual tual mai zawng a nih khu maw. Inmamawh tawn \heuh kan nih hriaa mi dang tana nun hian mahni nunah hlimna leh hriselna a thlen lt thei a ni tih hria a, Pathian min siam dan ang taka nung ho dial diala dam tlang tur kan ni. 2. Kristian chhungkua chu a chhnga chengte tan damna hmun a ni : Kan sawi tak ang khan Kristian chhungkua chu a chhunga chengte tan damna hmun a ni tur a ni a. Kristian chhungkaw dintu chuan a chhungkua chu a chhnga chengte tan damna hmun a ni em, tih a enfiah fo a ngai a ni. Kan chhungkuaah pa berin damna, hlimna, lungawina, ngaihsakna a dawng em? Chutiang zelin nu berin hah taka chhungkaw enkawl chungin a phu tawk fakna avanga hlim leh lawmna a dawng em? Naupang leh tarten dam leh himin an inhria em? Chhungkuaa mi danglam bik (rualbanlo kan tih \hin)-ten enkawlna leh ngaihsakna an dawngin, an lungawiin an rilru leh taksa a dam em? Heng zawng zawng hi kan zir tawh Kristian chhungkaw ze hrang hrang Pathian a\anga chhuakin a luah tlat chhungkuaah chuan a lo lang chhuak ngei \hin a ni. Kristian chhungkua chu a chhnga chengte tan damna hmun a nih theih nan chhungkuaa mi hrang hrangte dinhmun leh mawhphurhna pawh kan la zir zel dawn a ni. 3. Kristian chhungkua chu pwn lam mi tan pawh damna leh chawlh hahdamna hmun a ni : A chhnga mite chauh ni lovin, pwn lam mite tan pawh Kristian chhungkua chu damna hmun a ni. Kristian chhungkua chu mahni chhungkuaa him damlo pawhin himna leh damna an beiseina hmun a ni. Mikhual leh zin veivak, hmel hriat leh hriat loh te tan pawh, He hmun hi hmun dang a lo nih loh hi, Pathian in a lo nih hi, an tih theih tur; Pathian hmel, a mitea lo lang chhuak an hmuhna leh Pathian zar an zona
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

60

hmun tur a ni a. Vanram bathlar, lei mite tan chawlhna hmun nuam a ni. Chutiang chhungkua ni tur chuan kan sawi tak ang khan a chhnga chengte taksaah leh thlarauvah an dam tlan a ngai. Pathiana dam, Pathiana lawm leh lungawi nun leh hmelah mi dangten damna, hlimna, lungawina an hmuin an chang ve \hin a ni. 4. Kristian chhungkua chu Lal Isua avangin damna hmun a ni : Kristian chhungkua chu Krista telna chhungkua a nih avang leh chu Krista ngei chu Tidamtu Lalpa a nih miau avangin damna hmunah a lo chang \hin a ni. Krista awmnaah chuan damna a lo thleng \hin. Petera inah Lal Isua a lo thlen chuan a pizawn chuan damna a lo chang ta (Mat. 8:14,15). Thihna thlazar hnuaia \ap mk Jaira chhungkuaah Lal Isua a lo thlen chuan damna a lo thleng ve nghal (Mk. 5:38-42). Zakaia, hlep rutu chhungkuaah Lal Isua a lo thleng a, sual hliamna ata thlarau chhandamna a lo thleng (Lk. 19:7-10). Tng vengtute chhungkua chuan Lal Isua ringa baptisma an chan chuan an chhungkuain an hlim ta em em a ni tih kan hria a (Tirh. 16:34). Tidamtu Lal Isua chenpui chhungkua chu damna hmun a lo ni \hin. Kristian chhungkaw dam tlang chu a chhnga mite tan, tlawhtu leh mikhual te tan, mi chau leh chak lote tan pawh Isua Krista avangin damna hmun a ni \hin. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kristian chhungkaw dik tak chu damna hmun a nihzia sawi belh ni se. Krista tel lohna chhungkuaa natna leh lungngaihna tawh tur a tam bikzia sawi tur kan hria em? Tunlai hunah hian mi dang ngaihsakna kawngah kan tla hniamin kan inhria em?

www.mizoramsynod.org

61
February 15 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH INRELBAWLNA |HA Chhiar tur : I Timothea 3:1-5 Chhungkuaa inrelbawlna \ha pawimawhzia hi sawi uar lutuk a har khawp ang. Chhungrual nazawng an thawkzo chuang lo va; sum la lt tam nazawng an khawsa thei na hek lo. Eng anga chhungkaw hung pawh ni ila inrelbawlna a \hat loh chuan kawng engkimah a hautak ting mai a ni a. Sum eng zat pawh thawk chhuak ila, a relbawlna lam a \hat loh chuan chhungkuain a \hatpui ngawt chuang lo. Chuvangin inrelbawlna \ha hi chhungkaw tin mamawh a ni a. Kristian chhungkua pawhin a ngaih pawimawh a \ul takzet a; inrelbawlna \ha hi Kristian chhungkua nen a inhmeh a ni. Kohhran hruaitu phei chu kan Bible-in fate kilkawi kawngah te, mahni chhungkaw relbawl thu-ah te a pht sng em em a ni. Kristian chhungkuaah inrelbawlna \ha a awm theih nan chhungkuaa pa mawhphurhna te, nu mawhphurhna te, naupangte awm dan tur te kan la zir dawn a. Tun \umah chuan chhungkaw inrelbawlnaa thil pawimawhte a tlangpuiin lo thlir ila. 1. Hun hman \hat (time management) : Chhungkaw inrelbawlna \ha nei turin Pathian thil thlawn pek hun hman dan relbawlna \ha a pawimawh hmasa a ni. Mi mal hun hman dan tur duan fel a pawimawh ang bawkin, chhungkuaa kan hun hman dan ruahman fel a pawimawh. Mahni mi mal mamawh leh \ul bka hun ruahmanna leh chhungkaw hun ruahman inhmu rem taka duan pawh a pawimawh hle ang. Entir nan - Zirlaiin a lehkha zir hun tur leh mahni intihfai leh rual pawlna hun a ruahman chu chhungkaw hna leh tih tur (ei rawngbawl, in chhng tihfai,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

62

chaw ei, chhng inkhawm, etc.) tih hun ruahman nen siam rem a ngai ang. Naupangin Lehkha ka zir alawm ti-a in chhng khur hna \angkai thawh kawnga ralban mai loh tur a ni a. Chutiang zelin office kal emaw, eizawnna hna dang thawk te pawhin in chhng hna thawh kawnga an \angkai theih dan ber tura hun hman thiam a \ul hle a ni. Chhungkuain hun hman dan tur ruahmanna fel tak neih a \ha hle. Zing thawh hun, chhungkaw hna thawh hun, tuk\huan ei hun, chhun thingpui in hun, chhng inkhawm hun, zanriah ei hun leh mut hun te neih a \ha. Hemi ruahmanna chhngah hian mahni hna bil thawh hun zeh thiam a ngai thung. Mizote hi intlawh pawh nasa tak kan nih avangin hetianga chhungkaw hunbi siam hi a har hle mai. Tunlaiah inbiak pawhna te a \hat tawh avangin mi ina kan len dawnin biak hmasaka an hun min pek theih remchan anga len kan chin deuh deuh pawh a ngai hle a ni. Tin, kan chhungkaw hun bik siam te hi mawi leh fiah takin hmun langsar laiah tar ta ila, inlng tan pawh inthiar fihlim hun a hriat theih ang a, a \ha viau mai thei a ni. 2. Sum lk luh leh hman (financial management) : Chhungkaw khawsakna atana sum lak luh (thawh chhuah) pawimawhzia chu sawi ngai lovah dah ta ila. Sum lak luh a pawimawhna ai mahin a hman dan uluk hi a pawimawh zawk em aw tih hi ngaihtuah tham tak a ni. Sum leh pai thawk chhuak tam zawk chhungkua pawh indaih lo leh buai taka an khawsak laiin sum la lt tlem zawk te pawh sum enkawl fel chhungkua chu indaih zawkin an inenkawl thei tlat \hin. Chhungkua leh sum leh pai chungchang chu hun dangah chipchiar zawkin kan la zir dawn a. Chuvangin, a relbawlna lam tlem chauh sawi ila. A hmasa berin kan sum lak luh leh hmanna a thianghlim tur a ni. Sawi mm chawp ngai sum hmuhna te, zp ngai deuha sum hman te hi Kristian chhungkaw inven tlatna tur a ni. Thianghlim taka kan lak luh ang ang chu fimkhur leh awmze nei taka enkawl tur a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

63

ni. Chhungkaw thla tin sum hmuh leh hman ruahmanna (family budget) fel kan neih theih phei chuan a \ha ber a ni. Tin, a tlem emaw, a tam emaw, sum khawl/dah \hat neih tum hram tur a ni bawk. Bank account hawn te hi mi hausa tih tur a ni kher lo va, mi rethei zawk, sum khawl khawma vawn \hat mamawhte tan hlei hlei a \angkai a ni. Bank kal tlanga hlawh lak te hian sum khawl a tihawlsam bakah sum min renchemtir thei a, a \ha hle a ni. A \ul lova sum khawh ral lo turin kan thil ngaihsan zawng (value system) siam \hat a \ul hle bawk. In chhng kawrawng tak chunga incheina sang leh man to tak tak inbel zahthlakzia te, mihring lan dan (appearance) aia a nihna (quality) a pawimawh zawkzia te, a man to ringawt aia fai leh thianghlim leh tlo ngaihtuah a \ulziate pawh kan hriata kan zir zel pawh a pawimawh hle a ni. Tin, mahni mamawh thawh chhuah nan hna tenau leh hmuhsitawm a awm lo va; rinawm taka thawh chuan eng hna pawh hi hna zahawm leh din chhuahpui theih a ni vek tih pawh ngaihtuah a \ul hle mai. 3. In leh lo enkawl (property management) : Mahni in leh lova cheng kan ni emaw, mi in luah hawha cheng kan ni emaw, kohhran leh sawrkar inah kan cheng a ni emaw, kan chenna in leh a vel enkawl \hat leh vawn thianghlim hi Kristian chhungkaw tih ngei tur a ni. Chu chuan kan nun hlimna tura hriselna a thlen a, sum senna \ha lo, damdawi man leh damloh inenkawlna senso min phuhru a, kan hrisel chuan Pathian tan kan thawk nasain, amah kan chawimawi nasa thei bawk dawn a ni. Chu bakah, in leh lo leh a chhnga bungruate hi Pathian min pek a nih chuan uluk taka enkawl leh hman, thianghlim leh fel taka enkawl chu min petu Pathian avang pawhin tihmkmawh a ni. 4. Mi mal malte mawhphurhna (personnel management) : Chhungkuaa mi hrang hrangte mawhphurhna leh naupang enkawl thu te, hun dangah kan la zir dawn a. Chhungkaw inrelbawlna \ha nei tur chuan chhungkaw member tin ten mawhphurhna, hna chanpual leh tih tur bk kan neih te \ha taka kan tih sang sang a pawimawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

64

takzet. Kan tunlai khawvelah hian tar leh nu leh paten rim leh buai takin hna an thawk a, \halai chak zawkten an thawhrim rah kan chn ta mai em aw tih theih a ni. Thingtlang khaw lamah pawh nu leh pa, kum upa zawkten ruah sur leh ni sensa hnuaiah hna an thawk a, an thawh chhuahin nula tlangval tha chak zawkten daihlimah nuam kan chn mai a nih chuan chu chu a Kristian lo va, Kristian chhungkaw awm dan tur pawh a ni lo. Nula tlangval, nute eirawngbawl sa eia in ringawt te, mahni thawmhnaw takngial pawh su fai peih lo \halai te, mahni hna bil chhuanlama in chhng khura \angkai tum lo hrim hrim nula leh tlangval hmuh tur an tam ta mai hi a zahthlak a ni. Tin, mipa hna leh hmeichhe hna neih lutuk hi a changkan loh thlak bawk. Pwn lama kan hna thawh dan azir te, kan theihna leh hriselna azir tein chhungkuaa hna awm apiang a tuate pawhin inlungrual leh inhrethiam taka kan thawh bawrh bawrh a ngai tawh a ni. Chhungkuain kawng hrang hranga Pathian malsawmna kan dawn te hi a petu hre renga thiam taka enkawla relbawl hi Kristian chhungkaw mawhphurhna pawimawh tak a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Sum lak luh tam nge pawimawh, hmanna lama fimkhur? Hun hi tangka a ni an tih \hin hi han sawi zau teh u. Mahni chhungkua \heuhva faina leh thianghlimna kawnga hma kan sawnna tur kawng te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

65
February 22 KRISTIAN CHHUNGKUA CHU CHANCHIN |HA HRILNA HMUN A NI Chhiar tur : Tirhkohte 10:1-7, 44-48 Kan kohhranin Kristian chhungkua chu Chanchin |ha hrilna hmun ni turin a buatsaihin chutiang tur chuan a beisei tih kan sawi tawh a. Engti angin nge chhungkua chu Chanchin |ha hrilna hmun a nih tih lo zir ho dawn ila: 1. Chhungkua chu Chanchin |ha hrilna hmun (Mission Field) a ni : Kristian chhungkaw dinna bul chu inneihna a ni a. Pathianin inneihna a ruat chhan pakhat chu fanau malsawmna an dawn te chu Pathian ropuina atan, kan Lalpa Isua Krista hriatnaah an chawm puitlin theih nan a ni. Pathian thu chuan, Engah nge pumkhata a siam? Chi thlah, Pathian ngaihsak a zawng a ni (Mal. 2:15) tiin Pathianin mipa leh hmeichhia pumkhata a siam chhan min hrilh bawk. Pathian mi ni tura mihring buatsaihna hmun pawimawh ber chu chhungkua hi a ni kan ti thei ang. Chanchin |ha hre sain tumah kan piang lo va. Kan lo pian chhuahna chhungkua ngei chu Chanchin |ha kan hriat theihna hmun hmasa ber leh Chanchin |ha min hrilh tura mawh phur hmasa ber a ni. Inneihna hmang hian Kohhranin mission field a hawn belh zel a ni tih theih a ni. Chhungkuain fanau malsawmna kan dawn apiangte hi fimkhur leh fing taka Krista thu zirtira Amah anna kawnga kan hruai tura Pathian min pek an ni a. Chu chu Pathian leh nu leh pate kara thuthlung a nih avangin tlanchhiatsan loh tur a ni. Chanchin |ha hril rawngbawl hna thawk tura koh chuan a mission field hmasa ber, a chhungkuaah hril hmasa ber rawh se. Chu bakah, Krista Chanchin |ha innghahna ze \ha tinreng hi chhungkua a\anga \an a nih loh chuan a nghetin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

66

a tlo thei ngai lo. Dikna te, thianghlimna te, rinawmna te, Pathian \ihna leh thu awihna, etc. te hian chhungkuaah zung a kaih ngei theih nan chhungkua hian mawh a phur thui takzet a ni. Chu chu chhungkaw tih tur (mission) pawimawh tak a ni. 2. Chhungkua chu Missionary a ni : A chhunga chengte leh pwn lam a\anga thlirtu te, a vela mite hnena Chanchin |ha lantirtu leh a remchan ang zela hriltu a nih avangin chhungkua chu Missionary a ni kan ti thei ang. Naupangin nikhua a hriat tirh a\angin biak tur Pathian tak be tura a mit hmuh leh beng hriatah hrila kan lantir a \ul a. A \han len ang zela Pathian leh mihring duhsaka a awm theih nan chhungkua hian tih tur mawhphurhna (mission) ropui tak a nei a ni. Chumi bakah chuan Kristian chhungkua chuan \henawm khawvengte hriatah leh mit hmuhah Chanchin |ha a hril/puang chhuak bawk tur a ni. Inremna Chanchin |ha te, ngaihdamna Chanchin |ha te, hmangaihna leh dawhtheihna Chanchin |ha te lantirin a hril chhuak \hin tur a ni ang. Ramthar lamah pawh hian kan aupui vak vak lam aiin kan thawktute chhungkuain Kristian chhungkaw ze dik tak, hmangaihna, ngaihdamna, hlimna, taihmakna, etc. an tihlan \hat hian kawngro a su zawk em aw, tih ngaihtuah theih tak a ni. Chutih lai chuan kan Ramthar budget-ah ram hungna (compound fencing) a tam thei hle mai a, rawng kan bawlsaka te nen hian kan inhlatin kan indaidang lutuk ang tih a hlauhawm lek lek \hin. A hranpaa pa ber emaw, nu ber emaw Pathian thu hrila feh chhuah ringawt a tawk hauh lo va, chhungkaw pum pui hi missionary a nih a \ul. A chanchin kan hril Krista chu kan chhungkua hian a nunpuiin, a lantirin, a hrilfiah tur a ni ang. 3. Chhungkua chu Missionary tirtu a ni : Chhungkua chu Missionary training centre a ni. Chhungkua chu missionary a nih dan kan sawi tawh a. Chutiang zelin a chhnga mite Pathian tak bia a, a rawngbawl tura buatsaihtu chu chhungkua bawk chu a ni a. A buatsaih puitlin te chu khawi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

67

hmunah pawh eng hna pawh thawk sela Krista thuhretu an nih zel dawn avangin chu chhungkua chu missionary tirtu a ni. Ramthim ram rova feh chhuak missionary-te zingah pawh hian a tam ber chu chutianga chhungkua a\anga chher chhuah an niin a lang. Tin, a chhnga mi an feh chhuak kher lo a nih pawhin, chhungkua chu missionary-te chawma, \awng\aisaka, \anpuitu a la ni thei ta fo va. Tunah hian kan missionary chawmna leh Chanchin |ha kan hrilna senso tam ber hi chhungkuaten kan thilpek a\angin a ni kan ti thei ang. |awng\aisak rengtu chhungkaw nei missionary chuan a thawk hlawk nge nge \hin a. Fuiha, ngaihsaka, chhawmdawltu chhungkuate hi rawngbawltute tan an hlu a, Pathian kutke \angkai an ni. Tichuan, Kristian chhungkua chu Mission Field a ni a, Kristian chhungkua chu missionary a ni bawk a, Kristian chhungkua chu missionary chhera tirchhuaktu a ni nghal bawk a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Chhungkaw Mission Field ngaihsak lova rawngbawl hi a dikin kan hria em? Kan chhungkua missionary kan nih dan tur angin kan thawk \hain kan hria em? Eng kawngah te nge kan nih tur kan ni tawk lova kan hriat? Kan chhungkua hi Krista thuhretu ni tura mihring chherna hmunah kan ngai thei em le?

www.mizoramsynod.org

68
February 29 CHHUNGKUAA MIPA LEH HMEICHHIA Chhiar tur : Genesis 1:26-28; Galatia 3:26-29 Genesis 2:18-25 kan chhiar chuan hmeichhia chu ruahman lawk pawh ni lem lo, ngaihtuah chawp deuha siam ni mai wma ngaih theih a ni a. Tin, mipa a\anga lak chhuah leh siam hnuhnun zawk anga sawi a ni bawk. Kan chang tarlan (Gen. 1:26ff)-ah erawh khi chuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, ama anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni a ti mai a. Mipa leh hmeichhia hi Pathian siam mihring pumhlum chu a ni. Khawvela mihring awmte hi mipa leh hmeichhia inzat twk vlin min awmtir reng a ni. Chhungkuaah hian mipa leh hmeichhia kan awm deuh zel a; mipa hlang emaw, hmeichhe hlang emawa awm chu a famkim twk lo fo. Chhungkuaah hian mipa leh mipa, hmeichhia leh hmeichhia inlaichinna bakah mipa leh hmeichhe inlaichinna a awm a ni. Hnam mawl apiangah mipa leh hmeichhe inthlauhna a nasa a, ram leh hnamin hma a sawna a lo changkan ang zelin mipa leh hmeichhe kar awl pawh a zim tial tial zel a ni. Sociologist (sawsialawjis)-ten chhungkaw chi hrang hrang an sawi zingah mipa leh hmeichhe dinhmun a\anga \henna an neih te chu 1. Patriarchal (pa-tria-kal) chhungkua : Chhungkaw l ber leh roreltu mipa (pa) a nihna chhungkua tihna a ni ber a. Inthlah chhawnna pawh mipa lama chhui a ni. Mizo chhungkua ang hi a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

69

2. Matriarchal (Ma-tria-kal) chhungkua : Chhungkaw l ber leh roreltu hmeichhia (nu) a nihna chhungkua a ni ber a. Inthlah chhawnna pawh hmeichhe lama chhui a ni \hin. Khasi chhungkua ang hi a ni. 3. Egalitarian chhungkua : Hetiang chhungkuaah hi chuan chhungkaw member zawng zawng, a bikin nupa thuneihna intluk tlangin an awm \hin. Inthlah chhawnna pawh nu emaw, pa emaw lama chhui turin fanaute duhthlanna a ni tlangpui \hin. Tunlai America leh Saprama chhungkaw tam ber ang khu a ni. Khawvela hnam chi hrang hrang zingah mipa thuneihna chhungkua (patriarchal family) hi tlanglwn taka kalpui a ni. Hmanlaiin tharuma eizawn a ngaih avangin hmeichhe wm nm zawkte chu thahrui ngah zawk mipaah innghatin, mipa thlazar hnuaiah an awm loh thei loh \hin vang a ni thei ang. Mizo hnam zingah pawh chutiang tho chu a ni. Ram lam hna hrm zawng zawngah mipa kut nghah a ngai a. Chawhmeh tui \ha, ramsa leh lui sangha ei tur pawhin mipa kut nghah a ngai a. Hmeichhia chuan in lama khawsak rel leh thing leh tui lak an lo tum ve thung \hin. Chutiang dinhmunah chuan mipa ramchhuak leh hnathawk, duat taka in lama lo enkawl leh an ei in tur buatsaiha lo buaipui chu hmeichhe hna a ni a. An tih ve theih loh tihsaka thawhsaktu an nih avangin hmeichhiain mipa an chung en emaw, mipain hmeichhia an lo ngam deuh \hin a nih pawhin a wm hle a ni. Fanau enkawl thu-ah pawh mipa fa chu ramvachal, pasal\ha ni tura enkawl an ngai a, hmeichhe fa chu in leh lo enkawl, thingtuah lak leh tui chawi, hna wm nm zawk thawk tura buatsaih an ngaih avangin naupang zingah pawh mipa leh hmeichhia chu an dinhmun a inang lo sa mai lo thei lo a ni. Ramin hma a sawn zela, eizawnna kawng a lo danglam a, mipa chauh ni lovin, hmeichhiate pawh chhungkaw
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

70

eizawngtu bul leh \angkai an lo ni thei ta a. Tharum ngai lova thiam thila eizawnna tur kawng a lo tam takah phei chuan mipa thawh chhuah zat emaw, a aia tam emaw thawk chhuakin in chhng khawsak rel leh thingtuah lak leh tui chawi maia inhmang zo lovin chhuak vaka eizawn a lo ngai ve ta a ni. Hetiang hi kan dinhmun a lo nih tak avang hian kan chhungkuaah pawh mipa hna leh hmeichhe hna a sawi hran theih tak tak ta lo a ni ber. Pwn lama eizawnga kan hun sen a inan reng lai leh chhungkaw tana kan thawh chhuah a inan reng laia, a wm nm zawk leh dawm ngai zawk in chhng lama chhiahhlawh chhawra la chhawr zui reng hi chu a dik hlelin a Pathian thu tawh vak lo a ni. Khawpuiah phei chuan kan tui chawi dan leh kan thing phurh dan te a lo inthlak ta vek a. Ramhnuaia thingtuah fawm tur a awm loh bakah a ngai tawh lo va. Hmeichhiain Gas (LPG) man tur a lo hlawh chhuah kha thingphurh dan a niha, tui bill tur a lo deh chhuah kha tui chawi dan a nih tak tlat avangin, in chhnga hun tam tak hmang tura beisei theih an ni ta bik lo a ni. Hetiang kan lo nih tak avang hian kan Bible-in, Chutah chuan mipa leh hmeichhia pawh a awm theih loh, a tih ang deuh khan, mihring kan nihnaa inang tlang kan nihna hi kan hriat reng fo a ngai a ni. Intluktlanna kan sawi lai erawh chuan mipa leh hmeichhia hi kan inang lo tih erawh kan theihnghilh loh fo a \ha. Kan pianphungah te, kan thahrui neih danah te, kan ngaihtuahna thleng pawhin kan danglam tih hi pawm thiam a ngai. Kan intluk tih avanga hmeichhiain mipa tih ang zawng zawng tih ve kher tum a rem lo va, a \ul na hek lo. Thlawhna sipaia Pilot Officer leh khawmual sipaia Major te chu intluk (rank khat) an ni mai thei a. Mahse Major chuan thlawhna khalh thiam ve kher a ngai lo va, a tum ve ngawt pawh a rem hauh lo a ni. Intluk nazawng an inang kher lo ti ila a dik mai wm e. Hmeichhia chu Pathianin a siam dan hmang rengah nau paia, chawma, enkawl seilian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

71

tura mawhphurhna sang bik pek a nih hi hai rual a ni lo. Chutiang bawkin mipa chu nupui fanau enkawl thei tura tha chak zawk leh hna hrm thawk thei tura buatsaih a ni bawk. Mipa leh hmeichhia intluk tlnga Pathianin a siamte danglamna tam tak sawi tur a awm thei ang a. Chutianga din leh siam, chhungkua leh mihring tifamkima, inkawp rem tura Pathianin a siam te kan ni tih hriat reng a pawimawh hle a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Chhungkuaa mipa leh hmeichhia kan awm ho a \hatna engte nge? Mipa leh hmeichhia kan inan lohna leh kan inan loh a \hat zawkna te sawi ni se. Khawvel \hang zela mipa leh hmeichhe inlaichinna danglam dan sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

72
March 7 KRISTIAN CHHUNGKAW ZE HRANG HRANGTE Chhiar tur : Sam 133:1-4; Kolossa 3:18-25 Kristian chhungkua tia inchhal te hian kan chhungkaw ze dik tak hi han bih chiang ta ila; chung chu Kristian chhungkaw zia chu ni mai wm tak a ni a. Mahse, heng hi Kristian chhungkaw ze hrang hrang chu a ni e tih ngam a har hmel viau si! Eng pawh ni se, Kristian chhungkaw zia ni tura Pathian thuin min zirtir dan lo thlir ho dawn ila; chuta \ang chuan inbih chiangin hmasawn nan kan hman theih chuan a lawmawm ngawt ang. 1. Hmangaihna : Kristian chhungkua chu hmangaihnaa din, hmangaihnaa innghat, hmangaihna hrui vuana inpumkhat a ni tur a ni. Chhungkuaa cheng hote inhmangaihna piah lamah chhungkaw dangte leh mi dangte hmangaihna hi Kristian chhungkaw ze pawimawh tak a ni ngei ang. Hmangaihna han tih mai hian sawi fiah dan leh hriat thiam dan hrang hrang a awm thei ang. Pathian a\anga chhuak hmangaihna chuan a itsik lo, a uang lo, mahni hma a sial lo, a thinur duh lo, a tuar hram hram a, a tuar chhuak \hin (I Kor. 13:4-7). Chu hmangaihna zia chu Kristian chhungkuaa mi mal te inkara hman tur ni mai lovin, pwn lam a\ang pawha Kristian chhungkaw zia hmuh theiha lang chhuak tur ni wm tak a ni. Kan chhungkuaah Pathian a\anga chhuak hmangaihna zia a lang tawk em le? 2. Ngaihdamna : Pathian ze ropui tak chu ngaihdamna hi a ni a, Kristian chhungkuaah pawh chu zia chu a langsar fo tur a ni. Lal Isuan ngaihdamna thu min zirtir dan chu keimahni Pathianin min ngaihdam nasat m avangin mi dangte kan ngaidam ve tur a ni tih hi a ni. Phu vang emaw, mamawh vang emaw, khawngaih vang emaw ni mai lovin,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

73

Pathianin min ngaidam angin kan unau te, kan mihringpuite kan ngaidam ve tur a ni ang. Mihring hi ngaihdam ngai lo kan awm kher wm lo ve. Ti sual thei \heuh kan nih avangin nupa karah, nu leh pa leh an fate karah, unau inkarah ngaihdamna tel lovin nun ho a har \hin. Kan inngaihdam tawn chhan tur chu Pathianin min ngaihdam vang a ni, a chhan tur dang kan dap chuan inngaihdam a har fo \hin. Kristian chhungkuaah chuan mi mal malte Pathian ngaihdamna an chan nasatzia ngaihtuah chungin an nung ho \hin a ni. 3. Inhriatthiamna : Inhriatthiam tawnna tel lo chuan nun ho theih a ni lo. Kristian chhungkuaah chuan mi mal mal indawh tawn leh inhrethiam takin an nung ho \hin. Pasal lawmna atan nupuite an pasalte laka intult turin Pathian thuin a fuih a, pasalte pawhin nupuite hrethiam taka an mamawh hmangaihna hlan turin a fuih bawk. Fate rilru no leh na hma tak hrethiama tithinur lo tura pate fuihin, naupangte pawh nu leh pa lawmna siam khawpa an thu awih turin a fuih bawk. Heng zawng zawng hi kan dinhmun \heuh te inhriatthiamsak a\anga tih theih chauh an ni. Mi mal mal hian hrethiamtu kan mamawh \heuh a, chu kan mamawh awmna chhungkuaah chuan kan thla a ngam a, kan nun a chawl thei \hin a ni. 4. Lungrualna : Pu Lalmama chuan, Chhungkaw lungrual, Kristian chhungkua kan nih theih nan Lalpa, tiin \awng\aina hla a lo phuah a. Kristian chhungkaw ze pawimawh tak chu lungrualna a ni. Inpumkhatna ti pawhin a sawi theih ang. A lehlam zawnga sawi dawn chuan innghirnghona leh inhnial bur bur awm lohna chhungkua tihna a ni ang chu. Kawng engkima inlungrual a \hat lohna erawh a awm. Anania leh Saphiri te nupa kha an inlungrualin an inpumkhat \ha hle mai a. Mahse thil sual ti turin an inlungrual a, an thih phah ta hial a nih kha (Tirh. 5:1-11). Kristian chhungkua chu a \ha lama inlungrual; a tawi zawngin Pathian duh zawng ti tura inlungrual chhungkua a ni. Entir nan chhungkuaa Pathian be ho
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

74

\hin tura inlungrualna chu Kristian chhungkaw ze pawimawh ber te zinga mi a ni. 5. Pathian \ihna : Kristian chhungkua chu Pathian \ih chhungkua a ni ti ila Kristian chhungkaw zia a khaikhawm \ha ber mai wm e. Kristian chhungkaw ze pui a ni, kan ti thei ang. A chunga kan sawi tak zawng zawngte pawh khi Pathian \ihna a\anga tih a nih loh chuan Kristian chhungkaw zia a tling zo lo hial ang. Nupa kar buai thu-ah pawh a thiam zawk nih avanga a chhe ber duhna a lo lan pawhin Pathian hmaa thu tiam hre chhuaka zah leh ngaih pawimawh a nih chuan chu chuan chhungkua a phuar khawm \hin. Pathian thu kan chhiar tak Kolossa ziaka mite kha zaha, Pathian \ihna nen kan ngaihchan fo chuan chhungkaw nun ze dikah min hruai lt ngei dawn a ni. 6. Lungawina : Kristian chhungkua chu Pathianin a dahna hmunah leh a enkawlnaah a lungawi a, a hlim a, a lawm \hin. Pathiana lungawi lo leh vui \hin chhungkuaah sualin bu a khuar nghet telh telh \hin a, Pathiana lungawi a, hlima lawm tlat chhungkuaah sualin hmun a nei thei lo thung. Pathian thuin, Lalpa chunga lawmna chu in chakna (Neh. 8:10) a tih angin, Kristian chhungkua chu Pathiana lungawina kulha a inhung tlat chuan chu chu a chakna leh himna thuruk a ni ngei ang. Pathiana kan lungawina leh lawmna lantirna pawimawh tak chu a malsawmna kan dawn ang zela a hnena pek lt \hin hi a ni. Chu chu Kristian chhungkaw ze pawimawh tak a ni bawk. Kristian chhungkaw zia zawng zawng sawi sen a ni lo va. Ngaihtuah chhunzawm atan dah ila. Kan chhungkuaah hmangaihna, ngaihdamna, inhriatthiam tawnna, inlungrualna, Pathian \ihna leh lungawina zia vawng nung zel turin Pathian hnenah i dil fo ang u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

75

Kristian chhungkaw zia ni-a kan hriat dangte sawi belh ni se. Kristian chhungkaw zia kan tlakchham \hinte engte nge? Kristian chhungkaw ze \ha kan neih zel theih nan Kohhran mawhphurhna awmin kan hria em? Engte nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

76
March 14 KRISTIAN CHHUNGKAW PAWIMAWHNA I Chhiar tur : Genesis 18:16-19; 19:15-17 Kawng hrang hranga hmasawnna hian chhungkaw pawimawhna a tinp tial tial angin a lang thei \hin. Hun hma lama kan sawi tawh ang khn lehkha zirna avang te, hnathawh dan lo danglam chho zel te hian chhungkua anga nun ho a tiharsa a. Mahni intodelh tura inzirtirna leh hmalakna te hian nunhona lam aiin mi mal zalenna a dah pawimawh nasa em em lo thei lo. Chhungkuaah a \hen zan lama thawk chi te, nu leh pa aia thu nei zawk te; chhungkaw hmakhua aia mahni eizawnna hmakhaw thlir zawka ngaih chang te a lo tam ta hle mai. Pathian rawngbawlna ngei pawh hian chhungkua min thlahthlamtir nasa em aw, tih theih a ni. Pastor tan pawh chhungkaw chawhluia tel hman mang lo; chhng inkhawm nang hman lo deuh reng; t leh fate thu \ha hrilh hman lo leh kawm hlim hman miah lovin rawngbawlnaah a \ul theih wm asin. Mahse Pastor leh kohhranho ngei pawh hian chu chu Pathian kohnaah an ngaihsak tho ngei ang. Hongkong khawpuia Philipino Christian Fellowship enkawltu Pastor (Mrs.) Velarie Anderson (American) chu a enkawl fellowshipten an ngen ngawih ngawih chungin a Pastor hna a bansan a. An thlah niin a ban chhan a sawi a, Inkhawmnaah ka fate bula ka \hut a \ul tawh tlat a ni, a ti. Ngaihtuah zui tham tak a ni. Hmasawnna kawnga keini aia kal hmasa khawvel ram dangah pawh chhungkua leh a mawhphurhna ngai pawimawh lo leh chhuhsak zawnga hma an sawn chu a dik lohzia hre chhuakin chhungkaw lungphum dik phm thar leh turin hma an la nasa \an hle. UNO meuh pawhin kum
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

77

1989 December thlaah thu tlkna siamin kum 1994 kha Chhungkaw Kum (International Year of the Family)-ah a lo puang ta a nih kha. Kum 1994 vek kha Central YMA chuan khawtlang nun siam\hat kum-ah a lo puang a. Chumi bawhzui nan chuan zawhna (questionaire) siamin, Mizorama khawtlang nun siam \hat a lo ngaih takna chhan hi eng nge ni? tih YMA Branch hrang hrangte a zawt kual a. Chuta chhanna tam ber chu, Chhungkaw invawnna \hat tawk loh vang, tih a ni a. A dawttu, |halai lehkha zir \ha peih lo tam vang, tih chu 16.80% chauh a ni. Heta \ang ngawt pawh hian chhungkua chu khawtlang nun siam\hatna bul a nihzia chu a lang thei mai wm e. Kenneth Chafin-a chuan, Khawtlanga harsatna kan tawh reng reng, chhungkuaa zung a kaih dan thlir tel lova siam \hat kan tum chuan kan tifuh ngai hauh lovang, a ti a, a dik hmel viau a ni. Chhungkua a hlawhchham chuan hnam leh sawrkar a hlawhtling thei ngai lo vang. Chhungkaw \ha, hrisel leh hlim siam nana hmanraw \ha chu khawtlang nun siam\hatna hmanraw \ha a ni lo thei lo. Chhungkua chu khawtlang nun \obul a ni tih sawiin Andrian Wilson-a chuan, Chhungkua chuan inthlah chhawnna awmze nei tak hmangin khawtlang mamawh a phuhru a, khawtlang nun tichhiaa, tenawm taka siam thei mipat hmeichhiatna hman dik lohna chu inneihna hmangin a veng him bawk a ni, a ti a. Sociologist hmingthang Emile Durkheim (Email Darkhem) pawhin, Chhungkua hi kan khawtlang nun hringtu a nih avangin chutah chuan khawtlang nun hlimthla chiang takin a lang \hin, a ti bawk. Khawtlanga mi pawimawha kan ngaih chi hrang hrang Politician te, sumdawngho te, leh sakhaw hruaitute chenin chhungkaw ngaihthah chungin hlawhtlinna tak tak a awm thei lo vang. Hnam nunhona chhiat leh \hat chu chhungkaw nunin a hril a. Sumdawng pawhin chhungkuaa kan mamawh leh duh zawngte thlirin hna an thawh a ngai bawk a. Chutiang zelin, sakhuana kawngah pawh chhungkuaa sakhaw nun inzirtirna kan ngaihthah chuan kohhran nung
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

78

leh \ha a ding tak tak thei ngai lovang tih a chiang. Chutichuan, chhungkua chu mihringte nunhona t ber anga lang; mahse, nunhona pawl lian zawkte nghawng nasa thei ber a ni kan ti thei ang. Kan khawtlang nun lo tla chhe mkah hian vantlang taka siam\hatna hna thawh hian awmzia a nei thui lo viau \hin a. A chhan chu a \obul tak chhungkua a\anga beihna a nasat tawk loh vang niin a lang. Ram leh hnam nun kal kawi mk veitute leh sakhuana kawnga Mizote nun khalh ngil duha rawngbawltute hian siam\hat hna thawka lungrual taka hma kan lak ho theihna hmun leh \ul ber chu chhungkaw siam\hat hnaah hian a ni ang. Heti taka pawimawh a ni chung hian kan ramah chhungkaw nun hruaina lam hi sawrkar leh kohhran pawh hian kan ngaihsak tawk lo hle. Rescue Centre te, Remand Home te, Tn in lian leh \ha tak tak te kan nei a. Hengte hi chhungkuaa hlawhchham hnua bei nge sei rn dung tia beihna hmunah ngai ta ila. Kan mamawh miau chuan a \ul ngei mai. Chutih laiin a bul a\anga siam\hatna hmanrua ni thei tur, chhungkaw inkaihhruaina hmun (Family Education Centre emaw, Marriage & Family Therapy Centre emaw, Youth Centre) puitling deuh te pawh kan ramah hmuh tur a awm meuh lo tlat. Zoramah hian mihring nun a chhiat tawh hnua enkawlna ringawt kan buaipui chuan hetianga enkawl ngai hi kan pung tual tual dawn a ni. A venhimna lama hmalakna, chhungkaw enkawlna leh zirtirna lam kan hlamchhiah chuan khawtlang nun him leh hrisel kan nei thei ngai chuang kher lo vang. Ram leh hnam himna zawnga kan thn kan thn lai hian chhungkaw nun leh mawhphurhna lam a him loh chuan kan hnam hi a him dam tak tak lovang tih hi a rinawm a ni. Kohhranhote thlarauvah harh tharin ri bung bung fo \hin mah ila, kan thlaraunate hian chhungkuaah zung a kaiha, bu a khuar loh chuan chatuan daih nun leh harhna kan chang hlei thei lo niin a lang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

79

Chuvangin, ram leh kohhran \hatna tura mi mal leh khawtlang nun kan vei a nih chuan a \obul chhungkua a\ang ngeia kan thawh a ngai a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Hmasawnna sang zel leh nunphung danglam zelah hian engtin nge chhungkaw pawimawhna hi kan vawn nun zel ang le? Kohhran leh khawtlanga inhmanna leh tih tur tam lutuk hian chhungkuaah a chhe zawngin nghawng neiin kan hria em? Kristian chhungkaw dinna tur leh \anpuina lama kohhran hmalakna tur sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

80
March 21 KRISTIAN CHHUNGKAW PAWIMAWHNA II Chhiar tur : I Samuela 2:12,30; Isaia 38:1-3; Tirhkohte 16:31-34

Chhungkaw pawimawhna tlangpui kan zir tawh a. Chuti taka pawimawh chhungkua chu Krista luah, Krista kaihhruai, Krista thu awih chhungkua a nih loh chuan Pathianin a din chhan a \helh tihna a ni a, khawvel hian a chhiatpui thei a, van tan chnna nasa tak a ni thei bawk. 1. Chhungkua ngaihthah a hlauhawm : Puithiam Elia leh a chhngte chanchin kan chhiar a\ang khan chhungkaw ngaihthaha rawngbawl, chhungkaw vei kn rawngbawltu nih a hlauhawmzia kan hre thei. Puithiam Elia chu rawngbawltu fel tak a ni a, hmingchhiatna dang a neih kan hre lo. Amaherawhchu, a fate Lalpa kawng zawh tura a hneh loh avangin a chhungkua Pathianin a timang tih kan hria. Mahni Kristian \ha tak leh rawngbawltu \angkai tak, thlarau bo veia feh chhuak lawp lawp kan nih mk lai hian Elia ang hian mahni chhungkua kan lo vei kn ang a, Pathian nchhe rpthlk tak kan thlahte kan khumtir ve mai ang tih hlauhawm tak a ni. Pathian \ihna leh a thu awihna hi chhungkuaa ngaihvena, chu kawng dik chu chhungkua ngeia zawh tur a ni tih a chiang hle mai. Mipa leh hmeichhia pumkhata a siam chhan hi Pathianin a hre chiangin a theihnghilh lo tawp tih a lang a ni. Kan Pathian hian chhungkua a ngai pawimawh hle mai: mihring a siam khan chhungkua a dinsak nghal a ni. Suala an tlk hnuin an mamawh chhandamna siamsak leh tur pawhin Abrama te chhungkuaa kovin a ruat leh a. Chhandamna tifamkim tura Krista a lo kal pawhin chhungkuaah bawk a lo piang a ni. Mi malin Pathian a hriatna te, a rawng a bawlna te sawi bo rual a nih loh laiin, chhungkaw kalsan leh hnuchhawn
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

81

zawnga \hahnemngaihna chu a khingbai \hin a ni. Lal Isua hian amah zui tura mi a sawmnaah hian chhungkaw inlaichinna hi engah mah a ngai lo a ni wm mang e, tih theihin thu a sawi \hin a. Entir nan Rem lentir tura lo kal ka ni lo va... Mi a pa dotir turin, fanu a nu dotir turin... lo kal ka ni asin (Mat. 10:34-37) tih te, a pa te, a nute... ama nun nen lam pawh a huat loh chuan ka zirtir a ni thei lo vang (Lk. 14:26) tih te kan hmu a. G.B. Graid chuan, Lal Isuan Pathian nena inlaichinna leh Pathian rawngbawl pawimawhzia a sawi fiah dawn hian khawvela tehkhin tur sang ber leh awm chhun chhungkaw inlaichinna a hmang mai a ni a, thil pawimawh ber chhungkuaa inlaichinna meuh pawh hi a khum a ni a tihna mai a ni, a ti a. Hebrai-ho thil sawi dan hmangah an duhzawng an sawi dawnin, hei ai hian hei hi ka duh zawk an ti ve mai ngai lo va, hei hi ka duh a, hei hi ka hua tiin thu an sawi uar \hin; Jakoba ka hmangaih a, Esaua erawh chu ka hua tih ang khan (Rom 9:13). A tak takah chuan Lal Isuan Pathian hmangaihna leh Pathian nena inlaichinna a sawi fiah dawnin Pa leh fa inhmangaihna te, nupa inhmangaihna leh inneihna te, \hian leh unau inhmangaihna te a tehkhin fo zawk a ni. Chu chuan chhungkua leh a chhnga mite inlaichinna \ha a ngaihsanzia a tichiang a ni. 2. Pathian duh dan anga chhungkaw awm dan rel fel a ngai : Lal Hezekia chanchinah chhungkaw awm dan tur pain a rel fel a pawimawhzia kan hmu leh a. Hezekia chu lal a ni a, ram rorelna leh thubuai hlabuai buaipuia hmanhlel a ni ve ngei ang. A chhngte awm dan tur rel hman lo lkin a chhngte chu mi dang kutah a lo dah ve mai \hin a ni ang e. Hna dang reng reng hi Pathian hmaah chhungkaw awm dan tur ngaihthahna chhuanlam a lo tling hauh lo ni ngei tur a ni. Hna dang tuk lovin Pathianin a chhngte awm dan tur rel fel turin a hun tawpah a hrilh a, a thih hnua ram leh hnam awm zel dan tur emaw, a aiawha lal tur emaw rel fel tur ni lovin, a chhngte awm dan tur rel fel chu chatuan ram pan hmaa a hna pawimawh a nihzia a hriattir a ni. Chhungkaw ngaihsak hman mang lo
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

82

rawngbawltu, chhng inkhawma tel hman mang lova rawngbawl, fate lt chhuak chhawn hman mang lova thil pawimawh ngah nu leh pa kan ni ve fur mai thei. Sum leh pai leh khawvel thil avanga chhungkaw ngaihthah ai chuan rawngbawlna avang a nih chuan a la \ha deuh zawk mahna! Elen G. White-i chuan, Rawngbawltu chu a faten an mamawh ngawih ngawih zirtirna pe hman lovin pwn lama a hna chuan luah khat suh se, a ti a. Rev. Dr. Jerry Schmalenberger chuan, Kohhran programme reng reng chhungkuaa tel theih lohna programme chu programme \ha a tling lo, a lo ti ve bawk a. Kan kohhranah hian chutiang programme chu a tam wm hle mai. Engpawh ni se, Pathian rawngbawlna anga lang pawh ni se, chhungkaw ngaihsak hman lohna khawpa pawimawh a awm lo va; Pathian kohhran \hatna tak tak chu chhungkuaa innghat a nih avangin enkawl \hat a \ul a ni tih hi hriat reng a ngai a ni. 3. Pathian hi chhungkuaa neih tur a ni : Kohhran \henkhat chuan mi mal chhandamna an sawi uar a, a pawimawh tho mai. Mahse, Pathian chuan chhungkua chhandam a duh avangin Lota te, Nova te pawh chhungkuain a chhandamna chang turin a buatsaih a ni. Paula leh Sila chuan tng vengtu hnenah, Lalpa Isua ring la, tichuan chhandamin i awm ang, nang leh i chhngte nen, an ti a. Chhandamna pawh hi chhungkuaa chan tur a ni a. Tng vengtu pawh chu a chhngte zawng zawng nen baptisma an chang ta tih kan hria a ni. An chhungkaw chanchin tlangkawmna chu, Pathian an rin avangin, ani chu a chhngte zawng zawng nen an hlim ta em em a, tih a ni. Pathian kan rin avanga kan hlimna leh lawmna te hi chhungkuaa chan tur a ni. Chhungkuaa hlimpui theih thlaraua hlimna leh lawmna kan chang tur a ni ang. Chhungkuaa zungkaih lo thlarau hlimna te hian a daih rei thei lo deuh te pawh a ang hle. Puithiam Elia te, Lal Hezekia te, Philippi khuaa tn in vengtute chanchin a\ang hian mahni, mi mal mai ni lovin, Pathianin keini leh kan chhungkua \heuh a ngai pawimawh tih i ngaihtuah thar leh ang u.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

83

Chhungkaw enkawlna hi Pathian rawngbawlna pawimawh a nih dan sawi ni se. Campaign, Crusade kan neih \hin te hi kohhran nawlpuia thawm na taka tih ai hian, Home Crusade anga chhungkuaa bul \an chi a niin kan ring em? Kohhran programme hrang hrangte hian chhungkua min pawt darh nasa lutukin kan hria em le?

www.mizoramsynod.org

84
March 28 KRISTIAN CHHUNGKUA CHU KOHHRAN IN|ANNA A NI Chhiar tur : I Korinth 16:19,20; Philemona 1-3 Chhungkua chu awm khawmna (institution) hmasa ber a ni tih kan hria a. Kohhran din hma daiha Eden huana Pathianin a din a ni. Chhungkuaa Pathian hriatna nung avangin Kristaa innghat kohhran a lo piang a ni kan ti thei ang. Chhungkua chu kohhran in\anna leh a nun zelna hnuk a ni a, chhungkaw tel lovin kohhran a awm thei lo. Thupuan bu-a kohhran pasarih te awmna ram Asia Minor (tunah Turkey, etc.) chanchin kan en chuan, Tirhkohte (Apostol) hun laia Kristian tam tak lo awmna ram a ni tih kan hria a. Mahse, kum 700 vel hnuah chuan Muslim ram an lo ni zo ta. Tirhkohte hun laia Kristian te rinawmna leh Krista tana an inpek zawh \hinziate pawh kan hria. An hun laiin Kristian \ha tak ni mah se, \hang lo thar leh zel turte tan chhuangkuaah Pathian rinna zirtirna an tuh nghet lo a ni ngei ang; an thlahte chu Muslim an lo ni zo ta. Chutiang bawkin chhungkaw inphuar khawmna thlah dula mi mal zalenna chawi lian khawthlang ramah pawh kohhran nun a tla hniam nasa tih kan hmu mek a ni. A lehlamah chuan Judaten chhungkua ngai pawimawha Mosia thupek ang thlapa chhungkua enkawla an sakhaw dan an zirtir chuan khawvelin tidarhin suasam hle mah se, an hnam leh sakhua a bo thei lo. A bo lo mai ni lovin tunah phei chuan an lo chawr duah leh ta hluah hluah a ni tih kan hria a ni. Heng a\angte hian kohhran din a, tichaka, tipuitlingtu chu chhungkua a nihzia kan hre thei wm e.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

85

Kohhran \iak tirah khan kohhran chu chhungkaw sirah a hranin a ding lo va, chhungkuaah ngei chuan a lo chawr chhuak kan ti thei ang. Kohhran a lo din a\anga kum zahnih vel zet kha chu Kristian chhungkua chu kohhran chet velna zawng zawng innghahna a ni tak meuh a ni. Thuthlung Thar zirtirtu hmingthang, Peter Lampe chuan, Kohhran hmasa nun khawchhuahna atana Kristian chhungkaw \angkai nasatzia kha sawiin a siak lo, a ti thlawt a, a ni reng a ni. Kum zabi thumna emaw, zabi lina emaw thleng khan kohhran hmun ram hran a awm hriat a ni lo. Khawtlanga Kristian chhungkaw awm thei deuh te chuan anmahni chenna inah ringtute khawmin kohhran tih tur zawng zawng chutah chuan an ti a. Pathianni tih lohvah chuan chhungkaw pangngaia hman zui bawrh bawrh a ni mai \hin. Jerusalema Johan Marka nu Mari in te, Asia minor-a Philemona in leh Numpha in te, Aquila leh Priskili te in te, Korinth khuaa Stephana in te, Gaia in te leh Justa in te leh khaw dang tam takah Pathian kohhranho in\anna chhungkua a awm tih Bible-ah kan hmu a ni. Khawpui pakhatah pawh hetiang inhmuh khawmna chhungkua hi pahnih pathum te awmin, a chang changin khawpui chhunga kohhranhote inkhawm finte pawh an nei \hin ni wm tak a ni. Kum zabi thumna hnu lamah chuan Biak In tia sawi theih pawh ni lo Kohhran In (homes of the church) an tih mai, kohhranho inkhawmna atana pindan bk siam a lo awm \an chauh a ni. Chu pawh chu chhungkaw awm thei leh thilphal deuhte in taw-pen (extention) emaw, chhungkaw pindan ruak remchang te a ni deuh ber. Entir nan : Troas khuaa inkhawmna pindan chungnung te (Tirh. 20:8). Sawi zel dawn chuan sawi tur tam tak a awm thei wm e. Tunlai hunah chuan kohhran hi a lo changtlung chho zel a, kohhranin chhungkua a mamawhna pawh a tlem tial tial tih theih a ni. Kohhran \henkhatah phei chuan thawhlawm thawh atan bak kohhranin chhungkua a mamawh ta meuh lo emaw tih tur a ni. Krismas leh Good Friday te chhungkaw mal ina nghah a ngai tawh lo va, zaikhawm leh kohhran committee hrang hrang \hut khawmna atan pawh kohhranin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

86

chhungkaw in a mamawh tawh nahek lo. Hetiang dinhmun a\ang hi chuan chhungkua hi kohhran in\anna a nih leh kohhran nun innghahna a nih hi hriat thiam a harsa ta hle mai. Chutianga kohhranin a mamawhna a tlak hniam takah chuan a chhungkaw lam pawhin kohhrana a pawimawhna a hre np ve tial tial a. Kohhran chu chhungkuaah ni lovin, chhungkaw pwn lama awm khawmna (institution) dang pakhat anga ngaiin a ral thlir ta deuh em, tih ngaihtuah theih tak a ni. Chutiang a lo nih takah chuan kohhrana tel leh Biak Ina inkhawm ngei pawh kan lo inthlahdah ta hle a ni mai em? Kum 2008 leh 2009 khan kan kohhran dinhmun hriat nan leh Biak Ina kan rawngbawlna hian kan kohhran mi eng zatte nge a thlen phk tih te hriat a nih theih nan kohhrana inkhawm zat chhiar \hin turin Synod Executive Committee chuan kohhranhote min ngen a. Thil \ha tak a ni a, vawiin thlenga la chhunzawm kohhran pawh tam tak kan la awm a, kohhranho nun tehna \ha tak pakhat a ni. Kohhranho report khaikhawmnaa a lan dan chuan Nilai zanah kohhran mi zaa sawm (10%) aia tlem kan inkhawm \hin tlangpui a, Inrinni zanah zaa sawm leh panga (15%) hnuai lam, Pathianni chawhnuah zaa sawmhnih (20%) hnuai lam, Pathianni zanah zaa sawmthum (30%) aia tlem kan inkhawm \hin a ni. Kan inkhawm tam ber \um pawhin zaa sawm sarih (70%) zet chu inkhawm lo kan awm zel \hin tihna a ni a. Mission Veng kohhranah chuan Pathianni zan inkhawm tam ber \um pawhin kohhran member inkhawm lo mi 2520 vel an awm tho tihna a ni a, Nilai zanah phei chuan inkhawm lo mi 3240 vel an awm tihna a ni. Hei hian chhungkaw khawrh chhuak zawnga rawngbawl a \ul nasat tawhzia a tichiang hle mai. Kohhran in\anna leh innghahna, a zung (root) lam a ngt chuan a kungpui leh a zar, a hnah leh a rah chuan a tuar ngei dawn tih pawh hriat reng a ngai a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

87

Kohhran \iak tir nuna entawn tur kan neih engte nge? Kohhran leh chhungkaw inkungkaihna \ha pawimawhzia sawi ni se. Tuna kan dinhmun mkah engtia hmalak nge \haa kan rin?

www.mizoramsynod.org

88
April 11 NUPUI/PASAL ZAWN DAN Chhiar tur : Genesis 24:1-9; II Korinth 6:14,15 Chhungkaw din tura pawimawh hmasa nupui pasal zawn chungchang kan zir dawn a. Zawng hmu \ha ber ang hrima a zawn dan ziaktu nih hi thil huphurhawm tak a ni! Chuvangin, a hre wm te rawn chung leh a hriate ziak behchhanin hetiang hian lo zir dawn ila: 1. Kawppui zawn uluk a ngai : Kawppui zawng uluk lo chu kan tlem viau ang a; kan uluk dan erawh a inang lem lo mai thei. Dam chhng atana kan innghahna tur a nih avangin kawppui zawn hi hmanhmawh leh ngaihtuah thui lo taka tih mai mai loh tur a ni. Chutih rual chuan uluk leh fimkhur avanga tih fuh ngei ngei theih a ni chuang lo. Nupui pasal zawn uluk leh fimkhur dan ber chu Pathian rawn tam a ni. Hei hian \awng\aia Pathian dil a kawk satliah mai lo. |hian pakhat chuan, Pathian han dil pawh hian a chhanna ni wm tak tak hi an rawn lang zut mai a, buaithlak tak a ni, a ti a. Chutiang hunah tak chuan Pathian rawn nasat a ngai tihna a ni. Pastor P.C. Lalhmachhuana chuan kawppui zawn dan (formula) chu DZK a ni e, a ti a. A awmzia chu D=Dil, Z=Zawng, K=Kik. Dila nghah ngawt chuan Samdala theology a ang ang tih a hlauhawm a, zawn a ngai a ni. Zawng tih avanga va hmuh mai a la tawk lo va, va kik ve dawt dawt te pawh a \ul a nih hmel hle mai. Enga pawh chu ni se, Pathian rwn a, amah mawhpuh leh theih khawpa a kuta innghah a ngai a ni. Abrahama chhiahhlawhin a pu fapa Isaaka nupui a zawn dan kan hria a, tih fuh loh a hlauh m avangin Pathian kutah a innghat nasa hle a ni. 2. Mahni dinhmun thlir chungin : Nupui pasal atan hian \henkhat tana \ha hi i tan leh ka tan an \ha ve kher lo
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

89

tih hriat a pawimawh. Mahni tana \ha ngei neih tum tur a ni. Miin a \ha min tihpui tur ngaihtuah mai a awl viau mai. Nupui a va nei \ha em! emaw Pasal a va nei \ha em! emaw tih tur dap mai pawh a awl viau wm e. Chutiang chu ngaihtuah loh tur tihna lam ni lovin, mite \ha tih aiin mahni tan ngeia \ha ngaihtuah a pawimawh zawk tihna a nih chu. A chhan chu - tu dang nupui pasal tur ni lovin, mahni nupui pasal tur chauha kawppui zawng kan ni tlat a ni. Mahni dinhmun thlir chungin keimahni lam a\anga teha \ha tur kawppui kan zawn a ngai a ni. 3. Ruahman lawkna \ha nen : Kawppui zawna kan uluk lehna tur chu chhungkaw ruahmanna \ha kan nei thei em tih hi a ni. Eizawnna nghet kan nei thei em? Kan fate Pathian duh dan anga puitling taka enkawl seilian turin eng dinhmunah nge kan din? A bk takin mipain ruahmanna fel \ha a neih a \ul zual mai thei. Genesis 2:24-a Pathianin Mipain a nu leh a pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang tih hi a letling deuhin kan hre mai thei a. Kan unau Khasiho (hmeichhe ina mipa lawi zawk) hian an zawm \haah kan ngai deuh wm e. Mahse, Pathian hian chhungkaw pa ber ni tur chuan nu leh pa rinchhan lova chhungkaw din thei a ni tur a ni, a tihna te pawh a ni thei ang. Tunlaia kan dinhmun mkah pawh hian helai hi kan zir \hat leh a \ul ta viau mai. Nu leh pa rinchhana nupui pasal innei kan tam hle wm e. Chutiang mite chuan Pathian thupek, nu leh pa kalsana kawppuite vuan tura thupek chu kan bawhchhia a ni thei mai dawn lawm ni? 4. Dam dun chhng atan : Kawppui kan zawnin Pathian duh dana dam dun chhnga in\hen tawh lo tura inbuatsaih a ngai. Tunlaiin nupa in\henna a tam em em tih kan hria a. America ramah kum 1970 khan nupa in\hen 43,00,000 (nuai sawmli leh pathum) zet an awm a, kum 1993-ah phei chuan nupa 167,00,000 (nuai za leh sawmruk leh pasarih) zet an in\hen a ni. Kum 2008-ah nupa zaa sawmli (40%) in\hen anga chht a ni. Kum 2009-ah chuan innei zat leh in\hen zat pawh a tlahniam ta deuh a. Kum 1993 vek hian Hongkong
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

90

khawpuiah nupa tuak 8,626 zet an in\hen bawk. Sapram (Europe)-ah chuan kum 1960 leh 2002 inkarah zaa sawm hnih (20%)-in in\hen an pung. Australia-ah chuan innei hmun thuma \hena hmun khat in\hen zel ang an ni. Japan ramah kum 2001 khan nupa in\hen 290,000 an awm a, kum 2008-ah chuan 251,000-ah an tla hniam. In\henna chhan mi thiamten an zirna a\ang hian kawppui zawn a\anga fimkhurna tur a awm thei wm e. i) Chhungkaw dinhmun a\anga zir chianna : Chhungkaw chungchang zir mite (Paul C. Glick leh Arthur Norton-a) te chuan chhungkaw khawsak harsa zingah in\henna a tam bik a ni tih an zir chhuak a. Judy Root Aulette chuan chhungkaw khawsak pangngai zingah pawh pa ber chauh eizawngtu a nihna chhungkuaah in\hen an tlem a. Nupaa hlawh nei leh a bk takin hmeichhia hlawh tam zawkna chhungkuaah in\henna a tam bk a ti bawk. ii) Thiamna dinhmun a\anga zir chianna : Lehkha thiam leh thiam loh hi in\hen chhan pahnihna niin an sawi a. Judy Root Aulette chuan, lehkha thiam zingah aiin lehkha thiam lo zingah in\hen an tam zawk a, mi thiam zingah in\hen an tlem, a ti. Randal Collins pawhin, zirna lama hnufual zingah in\hen an tamin, zirnaa hmasawnna chuan nupa in\hen a titlem hle a ni, a ti bawk. iii) Inneih laia kum zat a\anga zirna : Mihring nunhona zirtu (sociologist) tam ber chuan kum naupang lutuka inneih hian in\hen a titam tih an pawm. America rama kum 20 hnuai lam innei zingah zaa sawmthum pahnih (32%) an in\hen leh laiin, kum 30 chung lam innei zingah nupa zaa sawm pahnih (12%) chauh in\hen an awm a ni. iv) Hnam nun a\anga zirna : Hnam nun leh zia a\anga zirtute chuan hnam nunziain in\hen leh \hen loh a hril thui hlein an sawi a. America ramah pawh Europe a\anga lo lt hnam zingah aiin Africa a\anga lo lt hnam zingah in\hen a tam bik niin Randall Collins chuan a sawi. Mizo zingah pawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

91

in\henna hi a tam ve hle a, kan chhehvela hnam tlem zawkte zingah phei chuan a tam lehzual mai thei. Heng zir chiannate hi azawng azain dik vek lo mah se, kan ngaihtuahna hruaitu \angkai tak an ni thei wm e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kawppui zawn kawnga kan fimkhurna tur kawng hrang hrang sawi ni se. Kawppui zawn kawnga nu leh pa inrawlhna tur chin kan ngaih dan sawi ho ni se. Mahni kea din theih ngei huna inneih pawimawhna sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

92
April 18 KRISTIAN INNEIHNA - I Chhiar tur : Genesis 1:26-28; Ephesi 5:28-33 Kristian inneihna \obul chu Pathian a ni a. Mihringin a siamtu Pathian a anna pakhat chu mipa leh hmeichhe inpumkhatna hi a ni a tih theih ang. Genesis-ah hian mihring siam thu hmun hnihah kan hmu a (Gen. 1:26-28; 2:7). A hnuhnung zawkah hian Pathianin hmeichhia a siam dan hi ngaihtuah chhuah chawp leh, Adama a\anga lak chhuah Adama anpui, a ruh ang leh a tisa ang pua siam angin a sawi a. A hmasa zawkah erawh chuan Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni, tiin Pathianin Ama anpuia mihring a siam hian mipaah leh hmeichhiaah a siam a, pahnih ni si pumkhat ni si chu Pathian pakhata minung pathum a nihna nen te pawh sawi zawm theih tak a ni. 1. Pathian din inneihna chu : Pathianin inneihna a din dan Bible-in min hrilh hetiangin lo sawi ila: i) Inneihna tel lovin thilsiam a kim lo : A thil siam zawng zawng \ha a ti hle vek a. Thil pakhat erawh \ha a ti lo. Pathianin, Mihring amah chauha awm hi a \ha lo ve: amah \anpuitu tur a kawppui wm mi ka siamsak teh ang, a ti a ni. ii) Thilsiam zawng zawng hi Inneih buatsaihna a ni : Pathianin tuak thar chenna tur hmun te, an ei leh in leh an hna tur zawng zawng a buatsaih a. Khawvela thil siam zawng zawng hi tuak thar te leh an thlah zel te awmna tur leh an mamawh tur buatsaihna tih theih a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

93

iii) Pathianin Adama mamawh a hria : Adama ngen leh dil ni hauh lovin Pathianin a mamawh a hriatsak. A khawharna hnemtu, amah \anpuia enkawltu, a hmangaihna dawngtu leh hmangaihtu a mamawh tih a hria a, a ngaihtuahsak a ni. Pathianin kan mamawh a hria a, a \ul angin min ngaihtuahsak \hin. iv) Adama a chawlhtir : Pathian hian Adama hi a nupui tur a zawn buaitir lo va, tui takin a muthilhtir a, amah a\ang ngeiin a kawppui wm mi a dinsak a ni. Hahdam taka chawla Pathian remruat leh pek nghah a \ha ber fo. v) Mipa hnenah nupui pakhat a pe : Pathian hian Adaman duh a thlan turin hmeichhia pahnih tal pawh siam lovin a tana a ruat chu a pe tawp mai a ni! Kan kawppui wm mi Pathian ruat hi pahnih pathum an awm lovang tih a rin theih. vi) Inneihna hmasa ber : Inneihna hmasa ber chu Eden huanah Amah Pathian hmaa inneihna kha a ni a. Inneihtirtu Pathian hmaah thilsiamte hriatpuiin lawm taka inpawm tawnin Adama leh Evi an innei a ni. vii) Inneih malsawmna : Tuak thar te chu malsawmin Pathianin, Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula, in thu thuin awmtir rawh u; tuifinriata sangha chungah te, chungleng sava chungah te, thil nung leia bawkvaka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u, a ti a. Inneih malsawmna hian mawhphurhna sang tak a keng tel a ni. 2. Kristian inneihna chu : Kan sawi tak a\ang khan Kristian inneihna rilzia leh ropuizia kan hre thei wm e. Hengte hi ngaihtuah ila i) Leilung siam ruala din a ni : Kristian inneihna hi tawnhriatin a hrin chhuah, \ulna avanga phuah chawp a ni lo va, leilung pian laia Pathianin a din tawh nunhona upa ber a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

94

ii) Pathian thilsiam chhunzawmna tura Pathianin a din a ni : Nupa kara nausen a lo pian hian Pathian thilsiam chu chhunzawm zel niin a thiltihtheihna mak tak chu khawvelah kan puang zel a ni. Inneihna chu Pathian siam mihring tam tak thlah punga, leilung luah khahna tura din a ni si a. iii) Inneihna chu mawhphurhna tela din a ni : Pathian malsawmna reng reng hi mawhphurhna keng tel vek a ni. Mal pawh ka sawm ang chia... nang malsawmna ni ang che (Gen. 12:2) tih ang khan. Inneihna pawh hi chhungkaw hmanga mihring nun leh khawvel vawng \haa enkawl tura mawhphurhna nei tura din a ni. Pathianin thilsiam zawng zawng chungah thu nei rawh u a tih hian duh duha tinawmnah tura thupek ni lovin, enkawl tura mawhphurhna a ni zawk ang. iv) Inneihna chu thuril thk tak a ni : Paulan, Hei hi thuril thk tak a ni. Krista leh a kohhran thu kei chuan a sawina niin ka hria a ti hial a (Eph. 5:32). Krista pawh chu mo neitu ang leh a kohhranho chu Krista mo angin a sawi \hin bawk. Kristian inneihna hi Pathian chhandamna ropui nena inzawm, Pathian hmangaihna entirna \ha ber, Pathian thuril, leilung pian laia Pathianin a din chu a lo ni e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Nupui pasal nei tawhten kan inneih lai khan Pathianin inneihna a siam dan thu ril hi kan hre chiang tawk em le? Pathianin chi tam tak thlaha leilung luah khat tura inneihna mal a sawmna hi kan tipuitling tawkin kan hria em? Inneihna leh nupa inhmangaihna hi Pathian hmangaihna leh chhandamna nen a inanna a awm em?

www.mizoramsynod.org

95
April 25 KRISTIAN INNEIHNA - II Chhiar tur : Johana 2:1-11 Kristian inneihna \obul leh a tum tlangpui kan sawi tawh a. Kristian inneihna hlawhtling kan neih theih nan Kristian inneihna awmze \henkhat kan zir ho leh dawn a ni. Kristian inneihnaah thil pawimawh sawi tur tam tak a awm a; mahse, kan sawi seng lo vang. Ngaihtuah zui atan a \hen chauh han tarlang ila 1. Kil thum nei inlaichinna : Kristian inneihna hi kil thum a\anga inlaichinna thar a ni mipa, hmeichhia leh Pathian. Hetah hian kan zir ho tawh ang khan a dintu leh neitu ber chu Pathian a ni. Kristian inneihna chu a inneite ta a ni mai lo va, a inneite chhungkaw pahnih ta a ni hek lo. Inneih theih nana mi \angkai nia inhriate ta pawh a ni lo va, a siamtu Pathian ta a ni. Kana khuaa inneihnaa Lal Isua a lo tel ve kha a \ha hle mai- an mamawh leh tlakchham a phuhruksak a ni. Kan inneihnaah hian Pathian a tel loh chuan mamawh leh tlakchham neiin kan mualpho thuai mai dawn a lo ni. 2. Ban pahnih nei in : Inneihna hmanga in sakah hian a lungphum innghahna chu Pathian a ni tih kan sawi tawh a. Chu lungphumah chuan nupui leh pasal chu a banpui pahnihte an ni. Heng ban pahnih hmang hian in (chhungkua) kan din dawn a ni. A ban a tlem avang hian a ban chu a rinawm a, a chak a ngai hle mai. Ban chu a inphun thk a ngai angin kan inneihnaah hian kan inphun thk (commit) tur a ni a. Thlipui leh ruahpui avanga lei pwnlng che velah nghinga tlu mai lo turin kan nun hi kan inneihnaah a inphun thk tawk tur a ni ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

96

3. Mamawh pakhat : Kana khuaa inneite khan rei lo teah uain an tlachham ta mai ang khan kan tlachham ve mai ang tih a hlauhawm hle. Innei turte mamawh, inneih laia mamawh, inneih hnua kan mamawh reng chu hmangaihna a ni. Ban pahnihte thlung nghettu (tie-beam) chu hmangaihna hi a ni. Ban pahnihte chu anmahniin rinawmin nghet bawk mah se, ti\angruala thlunzawmtu a awm loh chuan a nghet zo lo vang. Kan inhmangaih vangin kan innei a; kan inneih hnu hian kan inneih avanga kan inhmangaih a ngai thung. Ka hmangaih em a, ka nei ta a ni titu khan ka nupui pasal a ni miau va, ka hmangaih a ni a tih ve thung a ngai tih theihnghilh loh tur a ni. Kan fate pawh kan hmangaih em avanga kan fate an ni lo va, kan fate an nih miau avanga hmangaih tlat \hin kan ni ang hian. 4. Inneihnaa tel ve dang te : Mipa pakhat leh hmeichhe pakhat an inneih hian tel ve dang an awm lo thei lo. Chhungkaw pahnih an innei ve nghal. Chhungkhat ni ngai lo chu chhungkhat an lo ni a. Inchhungkhat sa an nih pawhin inlaichinna thar avangin an innei thar ve a ni. Inneite avangin \hian pawl pahnih an innei tel a: mipa \hiante leh hmeichhe \hiante chu inneihna thar avangin \hian \ha insuihfin an ni. Inneite hian chu chu an hriat reng a ngai. Ka chhngte leh i chhngte, ka \hiante leh i \hiante an awm lo va, kan chhngte, kan \hiante an lo ni ta a ni. 5. Inneih hriatpuitute : Inneihna hi invenpui ngai tak. Setanan nasa taka a beih reng a nih avangin Pathian hmaa inneihnaah venpuitu atan hriatpuitute kan siam \hin a ni. Mizo chuan Inneih |hian kan ti mai a, a dik tho mai. Mahse \hianin a mawhphurhna chu Pathian hmaa inneihna leh an thu tiamte hriatpuia, Pathian hmaa an intiam ang taka inneihna venpui tura mawhphurtute an ni. Hriatpuitu dang lehte chu inneih inkhawma Pathian kohhranho pungkhawmte hi kan ni. Kohhranho aiawhin kan hriatpui a, kan inneihtir a ni. Inneihna vawng nung zel turin mawh kan phur a, a ti\hen zawngin eng mah kan ti tur a ni lo. Inneihna tibuai zawnga hma la an awm pawhin dopuia, an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

97

kara harsatna a awm pawha \awng\ai leh thiltiha \anpui hram hram tur kan ni. Kohhranho kaltlanga Pathian buatsaih inneihna a nih avangin Pathian kohhranhote hi a venghim tura mawhphurhna nei kan ni. Kristian inneihna chu tel vena ngei a ni a. Amaha innghatin nupa chu Kristian chhungkaw in banpui an ni a, hmangaihnain a phuar nghet tlat tur a ni. Kristian inneihna hi mi pahnih inneihna a ni mai lo va, chhungkaw pahnih, \henrual \huang hnihte insuih khawm tura inneihna a ni. Kristian inneihna hi sualin a ngaimawha, a beih reng avangin venpuitu \hian \ha leh kohhranhoten theihtawp chhuaha kan enkawla kan ven him tur a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kristian inneihnaa hmeichhia, mipa leh Pathian inzawm dan tur nia kan hriat engte nge? Kristian inneihnaah hian inneih inkhawm piah lama kohhranho mawhphurhna engtin nge kan bawhzui ang? Inneih hriatpuitute (\hiante) hian mawhphurhna an hlen \hain kan hria em?

www.mizoramsynod.org

98
May 2 KRISTIAN INNEIHNA - III Chhiar tur : Ephesi 5:31-33 Kristian Inneihna kan zir tawhte chhunzawmin Kristian inneihna kan sawngbawl dan tur lam lo thlir leh dawn ila. Mizo Kristian Inneihna kan sawngbawl dan hi inneih sawngbawl dan ze hrang pathum vel a\anga a hautak lai lai lak khawm anga sawi theih a ni. Incheina lamah sap tih dan kan la a, thuam chhawm uar lamah vai tih dan, insawi rem leh man leh mualah leh mo lawi danah Mizo tih danin kan kal niin a lang. Kristian inneihna ni wm renga inneih sawngbawl kan thiam a pawimawh khawp mai. 1. Mizo Dan leh Kristianna : Mizo Kristian inneihnaah hian kan hnam dan eng emaw chen zawm loh theih loh a awm ve a. Entir nan : Palai, man leh mual, man eitu, mo hruai, lawichal, thuam chhawm leh thil dangte. Heng kan hnam dante hi kan danah bet tlat lo thei lo mah sela, inremna leh inneihtirna thlengin kohhran kut a ni tih hriat reng tur a ni. Innei turte chuan lehkha tar hmain kohhran dana innei thei an nih leh nih loh tihfel hmasak tur a ni a; inneihtirtu tur Pastor/Upa nen a ni leh hun pawh ruat tur a ni. Mizo danah inneih sawi rem turin mipa lamin palai an tir \hin a. Tun hma chuan vawi eng emaw zat lngin inrem hleih theih loh chang te pawh a awm hial \hin. Tunlai hunah erawh chuan a tlangpui thuin rem dawn hre sain palai an lng tawh zawk tih theih a ni a. Tin, inneihtirtu tur kohhran leh innei turte inbiak rem tawh hnua Mizo dana bawhzui ngai bawhzui a ni deuh ber tawh bawk. Chutiang a nih avangin palai kan intirh dan leh palai kan lo dawnsawn dan hian kan rem leh rem loh emaw a hril tawh lo tih hria a, a awlsam leh zangkhai zawnga kan tih thiam a \ul hle tawh a ni. Tunlai hunah mi tin mai kan buai a, hun kan nei lo em em a. Chutih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

99

rualin inbiak pawhna a \ha em em bawk a. Tunlai hmasawnnate hi hmang \angkaiin palai intirh leh inneih rorel velah pawh vawi hnih vawi thum ln ngai lo zawnga inbiak rem hi a \ha hle a ni. Chutiang zelin man leh mual thu-ah pawh hmeichhe man tak tak ni lovin, inneihna thu delhkilhna mai a nih hriat fo a \ha a. Man leh mual leh hmeichhe man atana thil pht tam lutuk te hi Kristianna nen a inhmeh lo a ni. Man eitu siam thu-ah pawh Mizo danin a pht chin bak man phuahchawp leh eitu siam tam lutuk hian kan Mizo dan ngei pawh a tizahawm lo thei tih hriat reng a \ha. Tun hma chuan mo hruai turin hruai thuai an tum a, mo chhngte lamin chelh khawtlai an tum bawk a, an inuai buai rei viau \hin a ni wm e. Tunlaiah hun te a hlu tial tial a, hunbi tiam fel tak siama inhruai mai tur a ni. Lawichalin lawi a kham thei tih ni mah sela, Kristian inneihnaah chuan, Pathian hmaa nupaa insiam tawh an nih avangin tu mahin lawi a kham theih tawh loh bawk. 2. Incheina : Kohhran chuan inneihnaa inchei dan tur rel leh phal leh phal loh a nei lem lo va, kaihhruaina erawh a siam \hin. Thawmhnaw fai leh thianghlim, Biak in chhng nena inhmeh tawk taka inchei tur a ni. A hnua hak zui leh theih loh tur sum tam tak senga lei te hi pumpelh tur a ni. Kan hnamin incheina atana kan hman ngai lem loh Saphovin inneih nana an hak avanga lo hak ve kher pawh hi a \ul hranpa lem lo. Mi \henkhatin Biak In hawnga inneih hi hautak bk anga an ngai leh an sawi \hin te hi a dik lo. A duh tan chuan thawmhnaw pangngai nen zing karah pawh Biak In hawngin a inneih theih tih te hi hriat tur a ni. Kohhran duh dan ang zelin Mizoram Hmeichhe Insuihkhawm Pawl (MHIP) pawhin inneite incheina kaihhruaina pawh siamin a senso thu-ah pawh mahni incheina tur chu mahni intum mai turin ruahmanna a siam a, a \ha hle a ni. Inneihna hi sakhaw thil serh, Kristianna pawhin a dah pawimawh, kan kohhran inkhawm pawimawh a nih avang erawh chuan duhdah tak leh dangdai taka inchei erawh a \ha lo. Biak in chhng leh kohhran thil serh nena inmawia inchei ngei erawh a \ul a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

100

3. Thuam chhawm : Miin an neia an tlin a nih chuan an t leh fa leh unau, chhungkua leh in leh lo din thar turte an theih ang anga an \anpui chu khap ngawt chi a ni lovang a. Tin, a thei leh thei lo te, a nei leh nei lote rual \hem \hema kal vek tum pawh hi thil buaithlak tak chu a ni ngei mai. Amaherawhchu, inneih denchhena thuam leh ro, langsar taka chhawm lk lk hi kan chin loh a \ul takzet a ni. Kan ramah inneih thuam chhawma in elna awm lek leka a lan avangin kan India ram hnam dangte phurrit (thuam chhawm phurrit) kan phur ve mai ang tih hlauhawm tak a ni. MHIP kaihhruaina lamah pawh Mizo hmeichhiain a ken tur wm chi te sawiin rualkhai zawka kan kal theihna tur ruahmanna siam a ni a, zawm nahawm tak a ni. 4. Inneih lawmna senso : Inneih ni hi mihring hun tawng ropui ber an ti \hin a, kan tlin tawka tihropui kan duh \heuhin a rinawm. Kan neih dante a inchen lo va, a tiropui theiin an tihropui kan khap bet lutuk em tih hi ngaihtuah theih tak chu a ni. Mi dang sum tihek tur pawh ni si lo, an hlim lawmna lantir tura an inhuamna pawh tihlawhtling thei lova kan siam hi chu a felhlel zawk mah wm e. A nei lo zawk te pawhin a zar kan zo theih tura tiropui thei an awm chuan lawm hle zawk tur ni wm tak a ni! Kan inzirtir ngai zawk erawh chu - a inneite leh an chhungkuain phurrit a neih zui theihna tur khawpa tlin lo chunga, a ba thlauva inneih sawngbawl chiam hi a \ha lo tih hi a ni. Mahni tlin bak leh nihna baka lan tum hi chapo vang chauh a ni a. Mahni tlin tawk ngaihtuahin, mahni nihna tawk zahpui lo leh huaisen takin inneihna hi lawm a, sawngbawl mai tur a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Inneih sawngbawl danah hian mi neinung zawk leh rethei deuh te ang khata tihtir kan tum lutuk hi a dik kan ti em? Kan hnam dan leh Kriatian inneihna kan hman kawp dan tur tawk sawi ni se. Inneih sawngbawlnaa kan ngaimawh zawng engte nge?
www.mizoramsynod.org

101
May 9 NUPA NUN - I Inpumkhatna Chhiar tur : Genesis 2:18-25 Nupa nun hi vawi li lai kan zir ho dawn a, nupui pasal la nei lo leh nei ngai lo turte tan a hrilhhaithlak deuh ang tih a hlauhawm viau mai. Mahse, mahni tawn loh zir leh hriat hi hriatzauna kan tih, hmasawnna a ni tih hriain tui taka zir ho tum tlang ila a \ha wm e. Tun \umah hian nupa inpumkhatna chungchang kan zir ho dawn a. Kan chng tarlanah khan mipain a nu leh pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang tih kan hmu a. Heta vuan tih hi vuan tih ai mahin inzawm emaw, inpumkhat emaw tihna a ni zawk mah. Mipain a nu leh a pa a kalsana, a nupui nen pumkhat nia an inzawm dan hetiang hian sawi dawn ila: 1. Tisa inpumkhatna/inzawmna : Pathianin inneihna leh mipa leh hmeichhia a siam chhan bul ber pakhat chu tisa inpumkhatna mak leh ropui danglam tak, mipat hmeichhiatna hmanga tisa inpumkhatna hi a ni kan ti thei ang. |henkhatin inthlah chhawnna atana Pathian remruatna ang chauhvah an sawi \hin a. Mahse, Pathianin a siam chhan hi inthlah chhawnna atan chauh ni lovin, inpumkhatna leh inzawmna hmanraw pawimawh tak leh mamawh inpek tawnna leh inhlimpui tawnna tura a buatsaih ni zawkin a lang. Pathianin hmeichhia a siam khan Adama chi thlah nan hmeichhia ka siam teh ang a ti lo va, Amah \anpuitu tur, a kawppui wm mi, tiin a \hian \ha ber, a hlimpui tur, a mamawh pea \anpuitu tura a siam a ni. Chuvangin mipain a nu leh pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang; tichuan tisa pumkhat an lo ni tawh ang
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

102

Pathianin a ti. A khawhar hnemtu, tisaa a zawmpui theih, a kawppui atana Pathian siam a ni. Chuvangin nupa nuna thil hlu, mi dang laka kan hman loh tur leh mi dangin min pek theih loh inzawmna thk ber, inpumkhatna tak tak chu a ni. Chu inzawmna leh inpumkhatna chu fa hrin avang chauha awm a ni lo va, fa hring kher lote karah pawh inpumkhatna famkim a siam a ni. Fa hrin hi hmeichhe hna pawimawh ber a ni lo va, a pasala \hian \ha ber leh tisa pumkhatpui nih hi Pathianin hmeichhia a siam chhan pawimawh tak a ni. 2. Fanau hmanga inpumkhatna : Nupa kara nau lo piang hi nupa tipumkhattu leh inpumkhatna a ni. Hmanlai ngaih danah chuan fanaute chu mipa faa ngaih an ni a. Hmeichhia chu mipa fa paitu leh enkawltu ang leka ngaih an ni. Chu ngaih dan chu Huan (Garden) ngaih dan tiin an sawi a. Pa chu huan neitupa anga ngaih a ni a, nu chu huan anga ngaih a ni thung. Huan neituin chi a kenga huanah a tuh a, huanah chuan thlai a lo \o \hin ang hian chi thlahna hi an ngai a ni. Thlai lo \o chu huanah awm mah se huan ta a ni lo va, a chi tuhtu ta a ni. Huan leiin thlaiah chi thawh ve a nei lo. Chutiang chuan pain a chi ken chu nu-ah a tuh a, nu chuan huan lei angin a lo dawng a, thlai \ona hmun a ni a; mahse, thlaiah chuan chan leh neitu nihna a nei lo. Tunah chuan hmasawnna sang zel avangin chi thlahna chungchang kan lo hre chiang zel a. Hmeichhia chu huan lei ang maia chi lo dawngtu ni mai lovin, amah a\angin mihring pianna tur chi a tihchhuah ve a ngai a. Mipa chi a\ang ngawtin naute a insiam thei lo va, a pahniha infinin mihring a lo insiam thei chauh a ni. Chuvangin nupa kara fanau lo piangte hi nu leh pa inpumkhatna, an pahniha fa, tu mah intih ta bk loh tura an pahniha chi a\anga lo piang an ni. 3. Mawhphurhna avanga inpumkhatna : Mipa leh hmeichhia hi kan intluk a; mahse, kan inang lo tih kan sawi tawh a. Kan inan lohna tak hi kan inpumkhat loh theih lohna a ni kan ti thei ang. Mipa tih tur leh hmeichhe tih tur,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

103

chhungkuain a mamawh ngei ngei tam tak a awm. Chungah te chuan kan mamawh leh \ul te inphuhru lo thei lovin kan awm a, inmamawh tawn na na na chu inpumkhat loh theih pawh a ni lo. Hnam nun lo \hang zelin kan hna bil erawh a swi danglam tial tial a, chuti chung chuan Pathian min siam dan hmangin a ken tlat tih tur inang lo, mawhphurhna bk kan neih erawh a bang thei lo. Entir nan : Nausen mamawh hnute pek chu pain a chan ve phk loh, nu tihlu zualtu, nu mawhphurhna bk a ni tlat a. Nuin pa \anpuina tam tak a mamawh a, chutiang bawkin pa pawhin nu \anpuina a mamawh a ni. Chhungkua zawng zawngah pa mawhphurhna leh nu mawhphurhna a inang vek thei lo mai thei. Pa zumzuk deuh leh mi hmai hmachhawn ngam lo leh thiam lo deuh nupui chu chhungkaw aiawha pen chhuak zawka a \an fo a \ul ang a; a tih loh tur ti a ni chuang lo. Nuin, Kha, nau hi lo la teh, keimah ka va kal ang e, a tih khan pa pawh a lo thaw ve huai mahna! Mizia azir te pawhin kan chakna laite inhmang \angkai tawnin kan tlin lohna laiah kan inpui tawn \hin a, chu chuan inpumkhatna leh inkawp remna min pe \hin a ni. Tichuan, nupa chu tisa, rilru leh chet velnaah inpumkhatin Pathian ruat dan ang takin an nung dun thei ang. Sawi ho tur 1. 2. 3. Fa neih loh avanga in\hen hi Pathian thu nen a inremin kan hria em? Nupa kara fanau lo piangte hi mipa fa bik anga ngaih a dik lohna sawi ni se. Nu mawhphurhna leh pa mawhphurhna hi chhungkaw hrang hrangah a danglam thei ang em?

www.mizoramsynod.org

104
May 16 NUPA NUN - II Inhmangaihna Chhiar tur : Ephesi 5:22-30 Kan Pathian thu chhiarah khan nupui chu pasal hnena intult tur leh, pasal chuan nupui hmangaih tura thupek kan hmu a. Nu chu a pasala intult tur, pa a\ang chauhva hmangaihna beisei tur tihna erawh a ni lo. Hmangaih lohte lakah chuan kan intukluh theih loh avang leh, hmangaihte lakah chuan kan intukluh loh theih loh avangin, a \awngkam tidanglam mah se nupa inhmangaih tawn tura thupek kan ti thei ang. Kan zir tawhah khan kan inneih chhan chu kan inhmangaih vang a ni tlangpui a; kan inneih hnuah chuan kan inhmangaihna chhan chu kan inneih tawh vang a ni thung tih kan sawi tawh a. Inhmangaih hi zira, tuma, neih theih a nihna pawh a awm a. Hmangaihna dika inhmangaih tura insiam rem reng a ngaihna chen pawh a awm a ni. Nupa karah hmangaihna dik tak a chm reng a pawimawh a ni. Bruce & Carol Britten te chuan hmangaihna dik fiahna kawng riat (8) an sawi a. Hetiang hian lo sawi zau ila 1. Inpekna : Hmangaihna dikah chuan hmangaihte laka kan beisei aiin hmangaihte laka kan inpekna a nasa. Chumi awmzia chu inhmangaihte chu an inpangchansiak reng mai a nih chuan hmangaihna dik a ni lo va, rei a daih lo vang. Hmangaihna dikah chuan min tihlim tura inbeiseina ai maha nasain tihhlim duhna, rawngbawlsaka tihlawm duhna a tel ngei \hin a. Chu chuan hmangaihte karah hmangaih inremna hlimawm tak chu a tipung \hin. Hmangaihna dikah chuan pht leh beiseina aiin inpekna leh duhsakna a lian \hin a; Lal Isuan min hmangaihna pawh chutiang chu a ni kan ti thei ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

105

2. Inngaihsanna : Hmangaihna dikah chuan mi sawi chhiatna te, a tak taka chhiatna lai ber hre chung pawha ngaihsan tlatna a awm \hin. Relna pawhin a khuh zawh loh duhzawng zia leh hmel emaw min hnehtu a awm ngei \hin a ni. Chu chuan hmangaihte kara mi dang tla zep tur leh sualin hem a zeh tur lakah inhmangaihte a veng \hin. An sawi chhiatna chu a dik ka ti tho, mahse... tia inhmangaih tlatte karah chuan \henna thu a leng lo \hin a ni. 3. Inpawm tawnna : Mizia leh nihna inpawmsak theihna hi hmangaihna dika tel tlat a ni. A chunga sawi anga ngaihsan tlat lai kan inneihsak chauh ni lovin, tlin tawk lohna leh kan ze bil leh tih dan zawng zawngte pawh mihring famkim lo kan ni tih inhriatsaka inpawm tawnna chu hmangaihna dik ze pui pakhat a ni. Pathianin min siam dan hmangah hian hlutna leh bkna nei \heuhin min siam a. Mi hrang hranga hlutna leh bkna lawr khawm kha mi pakhatah a awm vek thei lo hi mi tin kan hlut \heuhna a ni miau mai a. Hmangaihte tlin lohna laiah pawh tlin lohna lai nei vek kan ni tih inhriatsak chunga kan bkna lai inhmuhsaka kan inpawm tawn hi hmangaihna dik ze pawimawh tak a ni. 4. Pathian hmangaihna : Hmangaihna dikah chuan Pathian a tel \hin. Pathian kan hmangaih dun thei em? Ama lamah kan intiswt tawn em? tih hi hmangaihna dik fiahna \ha tak a ni. Pathian telna hmangaihnaah chuan Pathian lama intiswt tawnin amah hlimpui dun nun a awm thei \hin. Nupa karah leh inngaizawng mk karah pawh Pathian lama intiswt tawn lo nun emaw, intihswt tawn ahnka Pathian hlat zawnga kan inhmangaih \hin a nih chuan, kan inhmangaihna chu chht chiana siam \hat a ngai tihna a ni ang. 5. Inpawhna : Ze thup chin leh zp chin nei renga inhmachhawnnaah hmangaihna dik a piang thei lo. Kan nihna ang chiaha kan inhmuh theihna leh kan sawi duh zawng zawng inhrilh tawn ngama inpawhna a awm tur a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

106

ni. Hmangaihna dika inpawhnaah chuan ngawih dun reng pawh a hahdamthlak a, sawi loh tur sawi palh emaw, sawi tur sawi loh palh emaw hlauhna a awm lo va, zelen taka nun inzawmna a awm \hin. 6. Inngaihdamna : Inhmuh thiam loh palh nikhuaah kan inngaidam tawn thei em, tih leh ngaihdam indil kan harsat em, tih hi kan inhmangaihna dik leh dik loh enna \ha tak a ni. Ngaihdamna mamawh lo mihring kan awm kher lo vang. Kan inhnaiha kan inpawl tam poh leh inngaihdam kan mamawh tam ting mai \hin. Thinrim chu ni-in tlakpui lo turin Pathian thuin min hrilh a. Chumi zawm tur chuan inngaihdam tawn kan mamawh a. Hmangaihna dik takah chuan inngaihdamna sang tak a awm reng \hin a ni. Tihsual palh nei thei \heuh kan nih bawk avangin ngaihdam dil pawh hmangaihna dik chuan a hreh ngai hek lo. 7. Engkim a nuam ang : Hmangaihna dikah chuan mi dang nena kan tiha hlimawm lo pawh hmangaihte nen chuan a hlimawmin a nuam mai \hin. Taksa inhman tawnna lam duh kherna chauh hi hmangaihna lantirtu nia ngaih tlat hi a dik lo va. Hmangaihna dikah chuan titi dun te, hnathawh dun te, Pathian thu sawi dun te, zir dun te, ngawih dun veng veng te pawh a lo nuamin a lo hlimawm vek tawh dawn a lo ni. 8. Inhriatpawhna : Hmanlai nun leh tunlai hun inhriat pawh a pawimawh. Tun hma nun zpa zalen lo taka awm tur a ni lo va. Kan ze hlui kan kalsan tawhte inhriatsakin inngaihdam \ul lai inngaidamin, fak leh ngaihsan tur awm te ngaisanga infak bawk tur a ni. Mi dang k a\anga kan hriata \ha lo zawk tur zawng zawngte inhrilha inpawmsakin kan inhmangaihna tiderthawng thei lakah inthiar fihlimin kan inhre pawh tur a ni. Hmangaihna dikah chuan kar dangtu leh zp awm lovin, nihna zawng zawng lanchhuahtir tur a ni ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

107

Hmangaihna dik ze dang tam tak a awm ngei ang. Ngaihtuah zui ila, kan nupa nuna hmangaihna dikzia lang tawk lo lai te siam \ha turin theihtawp chhuah ila. Kawppui nei lote pawhin nupa kawp rem lote \anpui nan hmangaihna dikzia hi tehfunga hmangin rawngbawl hna thawk zel ang u. Sawi ho tur 1. 2. 3. Hmangaihna dik ze pawimawh dang engte nge? Hmangaihna dik tak kan tlakchham avanga nupa kara harsatna awm theite sawi ni se. Inngaizawng nun leh nupa nun danglamna engte nge ni ang le?

www.mizoramsynod.org

108
May 23 NUPA NUN - III Rinawmna Chhiar tur : Malakia 2:15,16 Nupaa insiam tura kan inneih thutiamte hi Rinawmna thutiam emaw, Rinawm tura thutiam emaw kan ti thei ang. Kristian nupa nunah rinawmna a pawimawh em em a ni. Tunlaiin Kristianten rinawmna kan tlachham hle a, harh tharna kan mamawh ber pawh rinawmnaa harhna hi a ni ti ila a sual tam wm lo ve. Pathian laka kan rinawm bakah mihringpuite laka kan rinawm a pawimawh a. Nupa kara rinawmna thu kan zir ho dawn a ni. Kan inneih thutiam te hi Pathian hmaa kan tiam a nih avangin kan hlen chhuak ngei tur a ni a. Chu chu Pathian laka rinawmna a ni. Inneihna thutiam te ngaihtuah thar leh ila. 1. Pathian hminga innei tura thutiam : Pastor-in innei turte chu Pathian hminga an inneih a rem lohna an hriat leh hriat loh a zawt a, A rem lohna eng mah ka hre lo, tia an chhan avangin a inneihtir \hin a ni. Kristiante inneihna hi Pathian hminga inneihna a ni a, a zahawm a, st leh \hiat pawh a hlauhawm. Khawvel rorelna (court) ang mai a ni lo. Innei turte chuan Pathian hming chhala inneiha, ama hmaa thutiam an remti a, thu hretuah Pathian an thlang tihna a ni. 2. Dam dun chhng zawng innei tura thutiam : Kan kohhrana inneite ngei pawh he thutiamah hian an rinawm lo nasa hle mai. In dam dun chhng zawng i nei ang em? tih zawhna, Pathian leh a kohhranho hriatpuia Nei ang tia tiam te hian kan zawm leh si loh chuan Pathian leh a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

109

kohhranho pawisak lohna a ni hial wm e. Kan inneihna thutiamah hian in\hen chhan tur dang a lang lo va, thihnain min \hen hma loh chuan tih chauh hi a ni. Thihnain min \hen hma loh chuan tia thutiam te hian, kan thutiam hi kan ngaihtuah ngun a ngai khawp mai. 3. Invawng thianghlim tura thutiam : Kan kohhran dana inneite chu ama tan chauhva invawng thianghlimin... dam dun chhng zawng innei tura Pathian leh a kohhranho hmaah thu tiamtir an ni. Pathian hminga kan inneihna hi a nghet a ni tih leh, Pathian hmaa kan thutiamte hi kan hlen ngei tur a ni tih sawi nan uirena sual pawh in\hen chhan a tling lo tia kan sawi mek lai hian, kawppuite laka invawng thianghlim tur leh mi dang laka intibawrhbang lo tura Pathian hmaa thutiam hi ngaih pawimawh ngei tur a ni. Pathian chuan uirena sual a haw hle a. He sualnaa tlute a hremna pawh a nasa. Sawma pakhat pe tura zirtirna hi Bibleah vawi 40 vel kan hmu a, kan zawm \hat viau lai hian mipat hmeichhiatna laka invawng thianghlim tura zirtirna hi vawi 250 vel zet kan hmu a, kan bawhchhe nasa wm khawp mai. 4. Hlim dun tur leh tuar dun tura thutiam : A nuamah emaw, a hrehawmah emaw, hrisel lai leh bawrhsawm lai pawhin thutiama ding nghet tlat tura thutiam a ni. Rinawmna vawng reng tur hian hrehawm tuar tur a tam viau zel mai. Mahse chu tuarna chuan rah thlamuanawm tak chhuahin, nawm leh hrisel hun hlimawm a lo her chhuak \hin. Ka peih tawh lo tih ngawt te, ka tuar rei tawh tih ngawt te hi Pathian laka rinawm loh chhuanlam a tling hauh lo. Hrehawmna leh tuarna hnuaiah pawh rinawm tlat turin Pathianin min duh a. Thih thlenga rinawmte tan nunna lallukhum a tiam bawk a ni. Pathian leh a kohhranho lakah leh kawppuite laka invawng thianghlima rinawm taka thih thlenga awm turin inneihna thutiamin Pathian leh a kohranhoten min hung tlat tih i hre thar leh ang u.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

110

Thihna tih loh in\hen chhan tling awmin kan hria em? Awm ta se, Thihnain min \hen hma loh chuan tih thu tiam hi engtia ngaih tur nge ni ang? Nupa kara rinawm lohna thlentu lian deuh nia kan hriatte sawi ni se. Rinawm lohna rah engte nge ni ang le?

www.mizoramsynod.org

111
May 30 NUPA NUN - IV Inchawimawi tawn Chhiar tur : I Petera 3:5-7 Nupa nuna zir tur leh sawi tur zawng zawng zira sawi tur chuan lehkhabu tam tak ziak a ngai ngei ang. Nupa nun kan zir hnuhnun ber turah hian inchawimawi tawn chungchang kan zir ho dawn a ni. Mizote hi kawppuite chawimawi leh fak hreh tak, sawisel erawh hreh lo tak hnam kan niin a lang. Chu chu hnam mawlzia kan ti thei wm e. Kan lo changkan zel hian nupui/ pasalte fak leh chawimawi nachang kan hre ve tial tial a, kan uar zel pawh a \ha khawp mai. 1. Nupa karah : Inngaihzawn laia hmaichhana infaka, duhthu inhrilh mawlh mawlh \hin pawh nupa han nih hian infak tawn chu tlawmah kan la emaw tih turin kan ching zui lo fo mai. Kan sawi tawh ang khan \hatna lai nei lo mihring kan awm lo va; chungte chu insawi chhuahsaka, mi dang aia \hat bkna kan neih chhunte pawh infak nana hman \hin a \ha. Hna leh thiltih inhriatsaka lawmthu inhrilh te pawh a \ul khawp mai. Thil ho t anga langah pawh lawmthu inhrilh \hin te hi a \ha a ni. Hmanlai Mizo nupa chu bak hlaka inbe tura ngaih an ni mai a. Nupa karah \awngkam thlum leh nm an hmang ngai lo a ni wm e. Duh taka innei an nih ve tho lai khan mi dang mitmei ven avangin lemchang nunin an nung tih theih a ni a, an nun dan chu dawt a tih theih mai wm e! Kan induh leh inhmangaih te hi zahpui lovin, hlim taka inhrilha lantir hi Pathian thu nen pawh a inrem hle zawk a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

112

2. T leh fate hnenah : Nupa chu an t leh fate zingah an inchawimawi tawn \hin tur a ni. I nu/i pa ve hi zawng... ti-a fate zinga kawppuite sawisel mai te hi pumpelh hram tur a ni. Tihdik loh leh tihsual palhah pawh t leh fate hmaa inchachhuah mai lovin, hun fianrialah inhrilh zawk a \ha fo. Naupang zilhhau thuah pawh inthurualin, pakhatin zilhhau laia pakhatin lo chhan chin te hi t leh fate laka nupa mualphona a ni. Kawppuite chanchin hi a \ha zawngin a tam thei ang t leh fate hnenah sawiin an ngaihsana an zah theih nan an hriat phk loh an \hatna leh an tun hma nun hlawhtlinna thlengin hrilh \hin a \ha hle. 3. Mi dangte hnenah : Mi zingah nupa inchawimawi thiam a \ul. Kan pa ve hi zawng, mi pa hi a tluk lo khawp a tih te hi nu tam tak titi tui ber emaw tih mai tur a ni. Kawppuite sitna awk hian sual tan kawng a hawng thei tih hriat bawk tur a ni a. Mi hmuh leh hriata kan induhna lantira kan inchawimawina hian min tizahawm a, nupa kara sual tlazep thei a veng bawk a ni. Kawppuite rel reng nunah chuan sual a tlangnel fo \hin. Chu mai bakah kan kawppuite tel lo hian kan mawiin kan hming\ha fal thei hauh lo va, kan hmingchhe fal thei hek lo. Pathian leh mihring mithmuha kawppuite hming\ha taka siam hi nupa mawhphurhna pawimawh tak a ni. 4. Pathian hnenah : Kawppuite avanga Pathian hnena lawmthu sawi nachang hriat hi a pawimawh hle mai. Mizo upain Pathian samsuih an lo tih angin inkawp tura Pathian ruat hi chu lamhnai leh hla pawh, hriat ngai leh ngai loh pawh kan inkawp chawt chawt mai a ni ber a. Pathian ruata kan dam chhng kawppui tur kan nei hi a lawmawm a, Pathian hnenah lawmthu sawi fo tur a ni. Nupa karah lawmawm lo lam a lo thlen pawhin Pathian ruata thleng, zir tur kan neihna tura ruat a ni thei tih hriain Pathian hnenah hlana lawmthu sawi a \ul fo \hin. Nupa nunah inchawimawi tawn a pawimawh a. Nupa karah, kan t leh fate zingah, mi dangte mithmuh leh hriatah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

113

leh Pathian hmaah pawh kan kawppuite chawimawi turin inbuatsaih zel ang u. Sawi ho tur 1. 2. 3. Nupa inchawimawi tawn dan \ha nia kan hriatte sawi ni se Kawppuite hmingchhiat leh \hatah kan tel ve zel tih hi a dik em? T leh faten nu emaw, pa emaw an zah loh chhan hi nu leh pate inchawimawi tawn thiam loh vang a ni thei ang em?

www.mizoramsynod.org

114
June 6 CHHUNGKUAA PA DINHMUN Chhiar tur : Isaia 38:1-5; I Korinth 11:3; Ephesi 6:4 Chhungkuaa mi chi hrang hrangte dinhmun kan zir \an leh dawn a. A hmasa berin chhungkuaa pa ber dinhmun kan zir dawn a ni. Kan zir tawh ang khan pa awm lohna chhungkua a awm thei ngei ang a, chutah pawh chuan pa ber chan chang erawh an awm ngei \hin. Chhungkuaa pa ber chan chang chu nu pawh ni se, a dinhmun a luah dik a ngai hle a ni. Pa nih mai chu a har lo thei a, patling tak nih erawh a awl ai lo fo. Chhungkaw tan patling tak ni turin hengte hi hriat a \ha wm e 1. Pa chu chhungkaw hotu a ni : Hebrai \awnga chhungkua tihna chu Beth-Ab tih a nih thu leh a awmzia pawh Pa in tihna a nih thu kan sawi tawh a. Pa chu chhungkaw neitu leh chhungkuaa mi tinte phuar khawma, chhungkua leh a bungruate pawh neitu ber a ni kan ti thei ang. Pathianin dinhmun a pek a nih avangin, he dinhmun hi pain a luah tawk loh chuan chhungkaw inrelbawlna a saisa chwk. Pathianin chhungkaw pa chu a aiawha chhungkaw enkawltu atan a ruat niin an sawi \hin. Pathian kan hriat dan turah pawh Lal Isuan Kan Pa, vana mi tih min zirtir a. Naupangten chhungkuaa pa dinhmun an hriat dan azirin Pathian an hriat dan a dang thei ang. Chuvangin pa ber chuan chhungkuaah Pathian zia- lalna te, thuneihna te, hmangaihna te, taihmakna te, zahawmna te a lantir a pawimawh hle thung a ni. 2. Pa chu chhungkaw roreltu a ni : Chhungkaw hotu nih hre viau a, a rel lam mawhphurhna hlamchhiah/tlin lo chu patling a ni thei lo vang! Pa tam tak chhungkuaah an intihotuin a intilal a, rel tur leh ruahmanna lamah an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

115

mawhphurhna an hlen leh si lo va, chu chuan chhungkaw dinhmun a tiderthawng \hin. Rorelna chuan thununna a keng tel a, chu chu pa chanvo pawimawh tak a ni. Pa thunun hlawh lo fa chu fa tak ni lovin swn an ni ang, tiin Pathian thuin min hrilh a ni (Heb. 12:8). Pa chu a chhungkaw khawsak dan tur rel fel turin Pathian thuin a pht tlat a ni. Lal Hezekia chu Juda lal ropui tak, ram roreltu fel tak a nih laiin a chhngte khawsak dan tur a lo rel fel bik lo tawp mai a. Pathianin a \awng\aina chhangin a chhngte khawsak dan tur rel fel nan kum 15 hun a pe leh ta a ni. Kohhran hotu ni tur phei chuan, Zahawm taka fate kilkawia mahni in chhng khawsak rel fel thiam mi ni tur a ni, tiin Pathian thuin min hrilh (I Tim. 3:4). 3. Pa chu chhungkaw thlamuantu a ni : Pa chu chhungkaw innghahna leh thlamuanna a ni tur a ni a. Boruak \ha leh ralmuangah chuan pa pawimawhna a lang chiang ve tak tak lo a nih pawhin, chhungkuain harsatna leh buaina a tawh chuan pa pawimawhna a lo lang chiang \hin. Rikrum a lo thlenin pa berin Hlau reng reng suh u a tih chuan a thlamuan thlak a, harsatna karah pawh Lungngai ma ta che u a tih chu nu sawi aiin a thlamuanpuiawm \hin. Hmun ralmuangah ka nu tih ri tam hle mah se mangan tawpah chuan chhungkuain pa an au va, pa an bel nge nge \hin. Chu chu pa dinhmun dik tak chu a ni a. Chu dinhmun luah zo lo pa chu a inngaihtuah chian a ngai ngei ang. 4. Pa chu chhungkaw puithiam a ni : Kan Bible-ah hian chhungkua chu Pathian biakna hmun pawimawh tak a nihzia kan hmu thei. Pa ber chuan a chhngte tan maicham a siam \hin (Gen. 12:7;26:25;33:20). Joba pawhin a fate hming kimin halral thilhlan a hlan \hin a, Ka fapate hian thil an lo tisualin Pathian an lo sawi chhia a ni mahna, a ti \hin (Job. 1:5). Chutiang chuan, hun hmasa lama kan sawi tawh ang khan pa chu chhungkuaah Camping Director emaw Speaker emaw a ni. He dinhmun pawimawh tak hi pa tam takin an hre lo fo va, a pawi em em a ni. Pa chu a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

116

chhungkuaah puithiam (Pastor) hna thawk turin Pathianin a beiseiin a ruat tlat a. Kum tir lama kan zir tawh ang khan kan kohhran pawh hian chhungkaw pate hi chutiang tak chuan a beisei a. Pathian leh a kohhranhoten min beisei ang taka chhungkuaa kan dinhmun luah zo turin chhungkaw pa berten \an kan lak a \ul hle ang. Chhungkuaa pa dinhmun leh pawimawhna sawi sn a ni lo vang. Kan ngaihtuahna hruaitu atan duh tawk ila. Pathianin a aiawha chhungkaw enkawl tura a beisei pate hian Pathian rinchhana a duh dana kan chhungkua kan enkawl theih nan \an i la zel ang u. Sawi ho tur 1. 2. 3. Chhungkuaa pa dinhmun pawimawhna sawi belh ni se. Pa dinhmun kan sawi takahte khan a eng hi nge harsa bera kan hriat? Pathian hi pa anga kan sawi \hin aia \ha zawk tehkhin tur awm theiin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

117
June 13 CHHUNGKUAA NU DINHMUN Chhiar tur : Thufingte 31:10-31 Chhungkuaa nu dinhmun kan zir dawn a. Chhungkua leh nu hi an inzawm tlat a. Pain chhungkua a din a, nuin a enkawlin a awi nung kan ti thei ang. Chhungkaw hlimna leh lawmna te, hlim lohna leh kehdarhna te thlengin nu-ah a innghat thui hle. Chhungkaw boruak siamtu ber pawh pa aiin nu a ni mah zawk \hin. Nu \ha leh \ha lovin chhungkua leh khawtlang thlengin nghawng a nei thei a. Thu leh hlaah pawh nu \ha leh \ha lo chungchang a tam khawp mai. Kan Bible-ah ngei pawh hian chutiang lam thu leh hla chu kan nei nual a ni. Chhungkua leh mihring enkawlnaah nu \ha an pawimawh a. George Herbert-a chuan, Nu \ha chu zirtirtu za tluk a ni, a ti a. America President ropui Abraham Lincoln-a pawhin, Ka bat hi rul dawn ila, ka nu laka ka bat hi rulh sen har ber a ni ang, a ti bawk. A lehlamah chuan nu \ha lovin mi mal, chhungkua leh khawvel a tihchhiat nasat theihzia hi sawi tur a tam hle ang. Ram leh hnam, kohhran leh mihring nun siam \hat hna hi chhungkua a\anga \an a ngai a. Chhungkuaa \an tur chuan nu \ha a pawimawh ber. Napoleonan, France ramin a tlakchham ber chu nu \ha a ni, a ti. France ramah nu tam tak an awm ngei ang. Mahse nu \ha an tlachham a ni. Chu chu kan ram \hanmawhbwk a lo ni ve mai em tih pawh ngaihtuah tham tak a ni. Kan thupui kaihhruai nan hetiangin lo sawi dawn ila 1. Nu chu chhungkaw mamawh chhanna a ni : Chhungkuaa mite mahni hna hnaah bung tura tuk\huan eikhama kan han inbuatsaih tak tak hi chuan, Ka nu, ka nu, tih hi a ri chl chl mai \hin. A \henin eng nge ka hak ang? an ti a, a \henin, chu chu, kha kha khawiah nge a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

118

awm? an ti a. Chung zawng zawng chu nuin a dawngsawng a, a chhan fel hnuah mahni tih tur hna lam kan pan thei chauh \hin a ni. W.M. Thackeray chuan, Naupangte hmuiah chuan nu hming hi Pathian hming tluka hlu a ni, a lo ti ve reng a. Nilenga hna thawka hahdamna mamawha in lam rawn pan te pawhin nu bawk an lam hmasa leh a chu chu a awm em? chu chu min lo tihsak em? tih bawkin nu chhan tur zawhna bawk kan hawn khawm leh \hin. Kan Bible chng tarlan ang khan nu tling chuan chhungkuaa mite mamawh pe turin a thawk rim a, ruahmanna fel a nei a, a zarah chhungkua a changtlungin a chhnga miten an mamawh an hmu \hin. Nu \ha chu chhungkaw mamawh chhanna ni tura inpeih mi a nih a ngai a ni. Chutiang a nih loh chuan nu chu chhungkaw tikawnkawtu, tlakranna thlentu a ni hlauh thei a ni. 2. Nu chu chhungkaw phuar khawmtu a ni : Chhungkaw mamawh chhanna nu chu chhungkaw phuar khawmtu \ha ber a ni bawk. Pa leh fa te, fa leh fate leh a pasal chhngte leh ama chhng te, fate leh an \hiante leh a pasala \hian leh hnathawhpui te, chhungkuaa phuar khawmtu \angkai ber chu chhungkaw nu a ni. Rebeki pasal nei tur chu a nu\aten sing hlira sang tam tak nu ni turin an thlah a. Fanau malsawmna tam tak dawng tura an duhsakna thu chu a ni ngei mai. Chutih rualin nu \ha chu a fate tan chauh ni lo, a pasala tan chauh pawh ni lo; a pasala chhngte tana nu \ha tling, ina lo chuangkai apiang, \henrual leh mikhualte tan pawh nu \ha ni tura fuihna \ha tak a ni ve ngei ang. Chutiang taka chhungkaw phuar khawm tura pawimawh chuan phuar khawm hna thawk lova a \hen darh zawnga a \angkai hlauh erawh chuan, chhungkua tikeh chhe nasa thei bertu a ni thung ang. 3. Mi dangte laka chhungkaw hmel lanna a ni : Chhungkaw pa chak lo leh ho tak pawh nu \ha chuan a hliahkhuh thei \hin. Nu \ha lo leh leplerh chu pa hliahkhuh zawh rual a ni lo zawk fo \hin. Pa \ha lo aiin nu \ha lo hi chhungkuain a tuar zawk pawh ti ila a sual lo mai thei e.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

119

Chuvang chuan nu chu mi dangte hnena chhungkaw hmel lanna ber a ni kan ti thei ang. Mi ina kan lenin emaw, kan mikhualin emaw, pa ber chu ngawi reng mah se, nuin min biak bawrh bawrh chuan kan tlangnel a, kan zalen \hin. Chuti ni lova nu ber a ngawih run chuan pain min be lmlm bawk mah se thla a ngam hlei thei \hin lo. Nu \ha chuan chhungkaw ze \ha lo lai pawh hliahkhuhin mawi takin chhungkua a lantir thei a, nu \ha lo chuan chhungkaw mawina zawng zawng pawh thai chhe khawpin chhungkua a timualpho thei thung \hin. Pasalte laka nu dinhmun te, fate leh chhungkaw pwn lama mite tana chhungkaw nu pawimawhzia te sawi belh tur tam tak a awm ngei ang. Sawi ho tur 1. 2. 3. Nu \ha ni turin engte nge pawimawha kan hriat? Nu \ha lovin chhungkua a nghawng theih dan sawi ni se. Nu \ha nih hi a zir theihin kan hria em? Theih ta se engtia zir tur nge ni ang? Engtikah nge zir tur ni ang le?

www.mizoramsynod.org

120
June 20

CHHUNGKUAA TARTE DINHMUN Chhiar tur : Leviticus19:33; Tita 2:2-5 Chhungkuaa kum upa zawkte dinhmun hi zira hriatthiam a pawimawh khawp mai. Kan zinga tam zawk hi tarkuna dam turah inngai ta ila, nakin lawka kan dinhmun tur hi ngaihvena buatsaih pawh a ngai hle a ni. Khawvel \hang chho zelah hriselna \ha zawk nei turin ei tur leh damdawia inenkawlnate a lo \ha chho tial tial a. Mihring dam chen tura ngaih pawh lo rei zelin kum upa taka dam thei turin hmasawnna hian mihring nun a pawt sei nasa em em a ni. Chuvang chuan kum upa, tar kan tih mai te pawh an lo \hahnem tial tial a, an dinhmun tur anga dintir hi Pathian thu pawhin a pht a ni. Tarte enkawlna hi khawthlang ram lamah sawrkar mawhphurhna anga kalpui a nih laiin khawchhak ram Asia lamah hi chuan tarte enkawlna hi chhungkaw mawh a la ni nasa hle. America rama tar zaa panga (5%) te Tar Enkawlna Ina an awm laiin Japan ramah chuan zaa pakhat leh a chanve (1.5%), Singapore-ah zaa pahnih leh a chanve (2.5%), Hongkongah zaa pakhat (1%) China-ah phei chuan zaah a chanve aia tlem (0.33%) an awm thung. Kum upa an lo pung zel hian tarte enkawlna lamah sawrkar hmalak a tiharsa zel a; chuvangin chhungkaw mawha lak lam uar zel pawh a \ul viau a ni. Kan ramah hian tar leh kum upate zahna leh duatna lamah hmalakna a tam lo hle wm e. Hnam changkang zingah kum upa thluak nm ngaihchan nachang an hriat hle laiin Mizote hian tar tia kan sawi thung \hin te hi ngaihtuah chian a ngai ngawt mai. Ram leh hnamin hma a sawn ang zelin tarte ngaihsakna kawngah pawh hma kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

121

sawn ve hret hret zel chuan a lang. Sawrkar lam chuan tar pension kan tih mai ` 200 emaw a pe \hin a. Kohhran leh tlawmngai pawlten kum upate thilpek hlan leh puipun nikhuaa duat nachang an hre tial tial a, a lawmawm hle. Chhungkaw lamah pawh hmasawnna tur kan la ngah hle wm e. 1. Kan tha ba kan rul tur a ni : An tih theih leh thiam a sang emaw, sang lo emaw, theih tawp chhuaha min lo enkawltute an nih avangin kan nu leh pa, kan pi leh pute hi an hun chawhnu lamah hian duat taka enkawl hi kan bat a ni a, chu chuan Pathian malsawmna pawh a keng tel a ni. Tuna kan chhungkuaa tar, \angkai tawh mang lo anga langte hi an \hat lai hun zawng zawng kan tana lo hmang zo tawh te an ni a. Kan nawmsak loh leh rual kan ban loh hlauva tha leh tui, hun leh ngaihtuahna senga lo thawkrim tawhte an ni tih hriat reng tur a ni. Ram leh khawtlang tana \angkai pha lo pawh chhungkua leh t leh fate tana theihtawp chhuahtute an ni a, enkawl leh duat an phu em em a ni. Naupang suakbk leh duat ngai tak kan nih laia min lo dawmtute an nih vang a ni ang, tar kan tih te hi an naupang \ha leh an ti a, min lo enkawl tawhna dawng let ve leh tur hian an zia leh rilru pawh a lo danglam leh \hin. Hetiang an nih avang hian anmahni ze mila enkawla, dawhtheihna nen ngaihsaka, an tui zawng sawipuia, vuivai lova an awm theihna tura an dinhmun pawm thiam leh an vanneihzia hriattira, beiseina siamsak tur zawnga an rilru venpui a pawimawh hle a ni. 2. Pathian thu zawmna a ni : Puih ngai leh enkawl ngai enkawl hi Lal Isua zirtirna a ni. Chak lo zawk leh enkawl ngai zawkte enkawl hi Lal Isuan a ngai pawimawh. Chutiang mite chunga kan tih chu ama chunga ti ang leh, chutiang mite chunga kan tih loh chu ama chunga ti lovah min la chhiar dawn a ni tih a sawi nghe nghe (Mat. 25:40,45). Tar chak lo zawkte hmelah hian Lal Isua hmel hmuin, min mamawhnate hi Krista min mamawhnaah ngaiin hmangaihna leh duhsakna kan lantir a pawimawh takzet a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

122

3. Tarte hi an hlu a ni : Tarte hi kan ram kan hnam, khawtlang leh chhungkaw tizahawmtu an ni a, an hlu a ni. India rama Missionary pakhat chu a chawmtu kohhranten, India rama kohhrante chuan eng nge in mamawh le? tia an zawh chuan, Pitar leh putar, tiin a chhang an ti a. Kohhranah leh chhungkuaah te pawh kum lama upa, huhang nei \ha min uaptute hi an hlu hle a ni. An tel lo hian ram, khawtlang leh chhungkua a lo khawhar \hin a nih chu mawle. Tha leh tui leh ngaihtuahna tunlai tak nei lo mah se, chhungkaw tizahawma, uapa tihlimtu kum lama upa, tarte hi an va hlu em! Sawi ho tur 1. 2. 3. Mizo Kristian chhungkuaah tarte dinhmun hi \ha tawkin kan hria em? Tarte ngaihsakna kawnga hma lakna tur engte nge nia kan hriat? Kum lama upa zawkte zahna kawngah zir tur neiin kan inhria em?

www.mizoramsynod.org

123
June 27 CHHUNGKUAA MI DANGLAMTE (RUALBANLOTE) DINHMUN Chhiar tur : Exodus 4:11; Leviticus 19:19; Johana 9:1-3 Chhungkaw tam takin mi danglam bk kan kawl hlawm a. Mihring ngaih danah chuan vanduaina anga dawnsawn theih an ni thei e. Amaherawhchu, kan Pathianin danglam taka a siamte an nih avangin an hlu a ni. Lal Isua leh a zirtirte pawhin an rawngbawlnaah rualbanlo, mi danglam bk te an ngaihsakin an \anpui a, an tidam \hin. Pathian thinlungah hmun pawimawh tak an luah a ni ngei ang. Anmahni hmangin Lal Isuan Pathian thiltihtheihna a lantir nasa em em a, Pathian inpuanna hmanruate an lo ni hlauh zawk a ni. Tu sual vang emawa mitdel emaw an lo tih te pawh Lal Isuan tu sual vang mah ni lovin, Pathian hnathawh a chunga a lanna tur a nih zawk hi a ti a ni (Joh. 9:3). Tun hmain Mizo zingah mi danglam bkte kan endawng a, kan chhawnchaih a, kan nuihzat mai \hin. Kan enkawl danin a zir loh avangin an nih tur ang an ni pha lo fo niin a lang. Kan hnam a lo changkan ang zelin mi danglam bkte enkawla, zirtira rualban tura ngaihsak nachang kan lo hre ve tial tial hi a lawmawm hle a ni. Mi danglam te, mi \henkhatin rualbanlo kan tihte hi kan enkawl dan azir leh an rilru put hmang azirin thiltihtheihna danglam tak nei an lo ni fo mai. Joni Eareckson-i (Jawni Ireksawn) chu kum 1967-ah kum 17 mi lek a nih laiin a tui chennaah a chesual a. A taksa pum pui zengin \hutthleng lirthei (wheelchair) chauhva che sawn theiin a awm ta a. Mahse Pathian khawngaihna a hriat avang leh, Lal Isua nen inlaichinna \ha tak a neih avangin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

124

a harsatnate chu a hneh a, mi tam tak tan malsawmna leh Pathian tiropuitu a lo ni ta zawk a ni. A ha-in pen, pencil leh lemziak fungte seh kawhin thil a ziak \hin a. Ama chanchin a ziakna Joni tih lehkhabu chu bu maktaduai thum (30,00,000) hralh a ni a, \awng chi hrang 40 laiin lehlin a ni. Lemziak a thiam a, thusawi thiam hmingthang (Speaker) a ni bawk a. Khawvel hmun hrang hrangah thusawi tura sawm a niin a zin kual \hin. Radio-ah a puala hun siam niin thu a sawi \hin a, ngaihthlak a hlawh hle a ni. Lehkhabu \ha tak tak eng emaw zat a ziak bawk. Joni leh a \hiante pawl a din a, chu pawl chuan Krista hmangaihnain mi danglamte leh harsate rawng an bawlsak \hin. Tunah hian kum 62 mi vel niin a pasal Ken Jada nen Pathian leh mi dangte rawngbawlsakin an hmanhlel a ni. Stephen Hawking-a (Stefen Hawking) chu zeng natna chi khat (Motor neurone disease) natna avangin taksa che hlei thei lo leh thwk leh chil lem pawh harsatin a awm a. A \hutthleng lirthei chu a khawvel a ni mai. Mahse, a thluak a chhe lo va, a inngaihtuah beidawng duh bawk lo va. Nasa taka thawkin Sapram (Britain)-a Scientist ropui ber te zinga mi, khawvelin a ngaihsan em em a lo ni thei a ni. Lehkhabu \ha tak tak tam tak a ziak a, khawvel hmun hrang hrangah thusawi tura sawm kual reng a ni. Doctorate Degree (Daktawret dikri) 12 lai a dawng a. Kum 1982 khan Kumpinu chawimawina sang (Order of the British Empire) hlan a ni a, kum 1989-ah chawimawina sang dang (Companion of Honour) pek a ni leh bawk. Heng bakah hian lawmman, chawimawina sang leh tangkapui (Medal) eng emaw zat a dawng bawk a. Chung zingah chuan Fellow of the Royal Society pawh a tel a ni. Mizo zingah pawh pianphunga danglam hlawhtlinna ropui tak tak nei sawi tur kan hre \euh wm e. Kan sawi tum ber erawh chu Pathian min siam dan leh kan chunga khuarel te hi chona angin dawngsawng ila, Pathian ropuizia tihlanna atana hman \angkai theih vek an ni. Chuvangin, kan chhungkua leh khawtlanga mi danglamte hi an theihna
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

125

danglam tak hmang hian malsawmna thlentu an ni thei tih hi theihnghilh loh tur a ni. Kan chhungkuaa mi danglamte danglamna hi an nih tur ang nih loh phahna tur a ni kher lo tih te, kan mi danglamte pawhin mi \anpuina chauh mamawh an ni lo va, mi dangte \anpuitu an ni thei tih an inhriat a \ul hle. Anmahni enkawltu chhungkuate pawhin khawngaih ngawih ngawih ringawt lovin, Pathianin theihna a pekte tipung zawnga kan enkawla kan \anpui a pawimawh. Kan ram danin mi danglamte ham\hatna a pek te kan inhriattir tawk lo va. Chuvang chuan sawrkar, khawtlang leh kohhran ngei pawh hian an ham\hatna lam thil a ngaihtuahsak tawk lo hlein a lang. Damdawi inah te, puipunna in (Hall)-ah te, Vantlang inthiarnaah te, Biak Inah te ngei pawh mi danglamte hmakhua ngaihtuahna a awm rih lo hle mai. Ram changkangah chuan puipunna hmunah te, inthiarna hmunah te, City Bus-ah te chenin \hutthleng lirthei hmangtute kal ve theihna tura ruahmanna siam a ni \hin. Kan Biak In tunlai tak tak te hian \hutthleng nawrlirh hmangtute a hnawl a, Biak In an thlen ve theihna kawng a hawng lo tlat te hi ngaihtuah chian a ngai hle a ni. Bengngawng te, \awngtheilote tan pawh inkhawm hrilhhai thlk lo tura kan Biak In kan buatsaih pawh a pawimawh hle. Kohhran \henkhatin hriatna lama chak lote tana ri hriatna (hearing aids) khawl Biak Ina an dah leh, tawlailir (wheelchair) luh remchang tura Biak In an buatsaih \an hi hmasawnna duhawm tak a ni. Anmahni cho chhuah nana inelna \ha leh thianghlim buatsaihsak te, anmahni \anpui paha lawmman chhenfkawm deuh siama intihsiakna buatsaihsak te pawh sawrkar, khawtlang leh kohhrante hian kan buaipuia kan insensona tur a ni ngei ang.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

126

Pianphunga mi danglamte ngaihsak kawngah kan kohhran hian a tih tur a ti tawkin kan hria em? Mi danglamte rawngbawlsak tura hmalak dan tur \ul leh \ha kan hriatte sawi ni se. Kan kohhranin Rualbanlote Ni kan hman hi hei aia awmze neia hman dan awmin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

127
July 4 NAUSNTE Chhiar tur : Sam 139:13-16; Genesis 17:12,13 Nausn tih hi Bible-ah vawi 33 vel kan hmu a, a tlukpui \awngkam dang naute tih leh hnute hne lai tih te nen phei chuan vawi 78 vel lai kan hmu. A kum bithliah chungchangah ngaih dan hrang hrang a awm a. Judate chuan nausn hi kum thum an nih velah hnute an ngheitir \hin a, chumi hma lam zawng chu nausn lai hunah an ngai a. Mihring chanchin zirna lama nausn sawina \awngkam an hman lar ber infant/infancy (infan/infansi) tih hi Latin \awnga infans tih a\anga lak chhawn a ni a, a awmzia chu, la \awng thei lo tihna a ni. Nautein \awng a thiam hma hun zawng hi nausn lai tia an sawi \hin chu a ni. 1. Bible-a a lan dan : Nausn lai hi mihring hun hmasa, nun bul \anna a nih avangin Bible-in a ngai pawimawh hle. Nausn dinhmun hi kawng hnih, inpersan taka sawi a ni a. A hmasa zawkah chuan malsawmna leh vanneihna kengtu a nihna hi a ni. Evin a fa tir Kaina a hrin khan, Lalpa \anpuiin mipa ka lo nei ta, a ti a. Sam ziaktu chuan, Fanaute hi Lalpa laka kan rochan an ni a a ti bawk (Sam 127:4). Juda chhungkua chuan nau lo piang tur chu nasa takin an lo urlawk \hin. Pathian malsawmna chhinchhiahnaa an ngaih avangin nupain fa an neih loh chuan Pathian hremna ang hialah an ngai a, fa hrin \euh chu an duhthusam a ni. Rebeki pasal nei tur a nu\aten an thlahna pawh, Kan farnu, nang chu sing hlira sang tam tak nu lo ni la... tih a nih kha. Naute chu ni riat a lo tlinin a serh an tansak a, a hming an sa nghal \hin. Kawng lehlamah chuan nausnte hian nchhia an khum nasain an dinhmun hi a him lo hle tih theih a ni. Pathian leh mihring kut an tuar fo mai. Nunau zawng zawng thah chimih, sala man, phuba lkna leh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

128

hmelma diriamna atana naupang sawisak leh pate khawlohna, naupang pawisawi lovin an thih phah sawi tur tam tak a awm bawk. Indona avanga mi dangte zinga an tawrhna piah lamah a hranpa ngata nausn/naupang suatna rpthlk tak \um hnih lai kan hmu Aigupta rama Israel fate an awm laiin an pung zel tur ven nan, nau lo piang thar apiang chu mipa an nih chuan tihlum zel turin Pharaoan thupek khauh tak a chhuah a, Lal Isua tihhlum a tumna lamah lal Herodan Bethlehem khua leh a chheh vela mipa naupang kum hnih a chin hnuai lam a suat thu kan hmu bawk. Pathianin Aigupta mite fatir a tihhlum pawh khan puitling chauh ni lovin, naupang eng emaw zat an thi tel ve ngei ang tih a rinawm. Inthawi nana nausn hlan hi Bibleah a lang ve bawk a. Israel faten an vela hnamte tih dan an tih ve ni wm tak a ni. Israel Lal Ahaza leh Manasea te chuan an fapate halral inthawi nan an hlan a (II Lal. 16:3; 21:6). Pathian thu chuan, Moleka puala meia tihluh turin i rila rahte reng reng i pe tur a ni lo va (Lev. 18:21) a ti a; chutiang titu chu tihhlum ngei tur a ni a ti bawk (Lev. 20:2) Hetiang hi khap ngai khawpin a hluar ni ngei tur a ni. 2. Nausn lai hun pawimawhna : Zirmite chuan nausn chu a pian hma, nu pum chhnga a awm lai a\angin uluk taka enkawl a ngaiin an sawi \hin a. Pathian thu pawhin nausn pum chhnga mi chu a ngai pawimawh a. Lal Davida pawhin, Ka nu pum chhngah min khuh a (Sam 139:13) tiin Pathianin mak taka a din thu a sawi chhuak a. Nu pum chhng a\ang rengin, Hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni a ti (Sam 139:14). Zawlnei Isaia leh Jeremia te chu pum chhnga an awm laia Pathian hriat leh koh an niin a lang bawk (Jer. 1:5). Nausn mai ni lovin a paitu nu pawhin enkawlna \ha a dawn a ngai. Pathian thu pawhin nu naupai lai chu a humhalh a ni (Exod. 21:22). A ngaihtuahna, mithmuh leh beng hriatte pawh nausn nun atan a pawimawh a ni an ti. Chutiang zelin a ei leh in pawh uluk a ngai a, amah leh pai lai naute mamawh zawng a eia a in a ngai a ni. Nuin nau pai laia zuk leh hmuam leh ruih theih thil a tih chuan nautein lung n emaw, hrisel lohna dang
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

129

emaw a pian chhuahpui thei. Heng lakah hian inthiar fihlim hram hram tur a ni. 3. Kohhran leh nausnte : Bible-ah hian nausn piang hlim chu buala, chi hnawiha, tuam lum thu te; a hun hmaa piang chu an up a, ng hmu lova an enkawl thute kan hmu (Ezek. 16:4; Job. 3:16; Sam 58:8). Tin, Pathian mithmuhah mihring tling an nih avangin nausn chu ni riat a tlinin Pathian thuthlungah ltin serh an tan \hin bawk (Gen. 17:12; Lev. 12:3). Chuvangin, kan kohhran pawh hian nausnte hi kan ngai pawimawh a. Baptisma Sacrament-ah Pathian chhngte zinga mi nih chhinchhiahna kan pe a. Kum li a lo tlin hunah kohhranho zirtirna dawng turin kan hual bawk \hin. Nu leh pa leh chhungkua pawhin nausnte hi ngai pawimawhin uluk leh fimkhur takin kan enkawl tur a ni. Awka vin te, inhau thawm te, invauna leh rimawi \ha lo te, hmel hlim lote an mithmuh leh benghriatah tih loh tur a ni. Nau lo piang chuan hnute hmur hmuam nachang leh hnk dan a rawn thiam nghal mai \hin a. Mi thiamte chuan mihring thluak hi pian hma leh pian hlimah a \hang nasa ber an ti a. Nausn eng mah la hre lo nia kan hriatte hian hriatna \ha tak neiin thil an zir chak hle tih pawh hriat tur a ni. Sawi ho tur 1. 2. Pai lai a\anga nausn leh a paitu nu enkawl uluk pawimawhzia sawi ni se. Mizo piputen nausn an ngaih dan leh Pathian thuin nausn a ngaih dan inan lohna a awmin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

130
July 11 NAUPANGTE Chhiar tur : Marka 10:13-16 Kar hmasaah khan pai lai leh nausn chungchang kan zir tawh a. Tun \umah hian chhungkuaa mi pawimawh tak naupangte chungchang kan ngaihtuah leh dawn a ni. 1. Mizoten naupang kan ngaih dan : Naupang chungchanga Mizo ngaih dan tilang chiang tak tak \awngkam kan neih chu, Naupangho kal bo rawh u, uite rim in nam tih te, Naupang leh haite chu ren an ngai lo, an piang leh zel ngai e tih te a ni a. Thu dik hrilh tlakah pawh kan ngai lo. Naupangin, Ka pa, eng tur nge? a tih chuan, Neihfaka ril bwmah, te kan ti mai mai a. Nuin thil a hawn a, Ka nu, khawia mi nge? an tih pawhin Uicho mawngkuaa ka chum chhuah a nih hi, te zu ti mai mai \hin a! Thu dik, sawi awl zawk pawh hrilh duh lovin mahni pawhin a awmzia kan hriat loh dawtin kan chhang vel mai mai \hin. Thu taka kan chhan \hin loh vangte pawh hi a ni ang e, \halaite hian nuin ka nei lo an tih hi an awih tlat lo. Min pe vat la a ni mai an ti tlat mai \hin a nih hi! Kan hnamin hma a sawn ang zelin naupangte pawimawhna pawh kan hre chho ve zel a, a lawmawm hle a ni. 2. Bible-a naupangte dinhmun : Mizo \awng Bible-ah hian naupang tih hi vawi 206 kan hmu a; naupang sawina \awngkam dang nausn, naut, fanaute, nunau tih leh hnute hne lai tihte hi vawi 119 vel lai kan hmu bawk. Sakhaw thilah naupang en hranna a tam lo hle; Ezran Pathian Dan a chhiar chhuah khan, thuthlung nemngheh entirna atana ring taka lo au rual mipui zingah naupang tam tak an tel ve a, Josuan Pathian thupek a chhiar chhuah ngaithlatute zingah naupangtte pawh an tel ve tih Bible-in min hrilh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

131

bawk. Isaia 8:18-ah chuan, Ngai teh, kei leh LALPA mi pek naupangte hi, Israel-ho zingah hian Sipaihote LALPA Zion tlanga awm laka chhinchhiahna atan te leh thilmak atante kan ni a, tih kan hmu. Puitlin hun thlenga kawng dik zawh turin naupan laia enkawlna leh zirtirna pawimawh zia pawh hetiangin kan hmu Naupang chu a kalna wm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lo vang (Thuf. 22:6) tiin. Thuthlung Tharah Lal Isua leh naupangte inlaichinna hian Pathian laka naupang dinhmun a lantir. Lal Isuan naupangte a ngaihsakin a chawisang a, khawvel tan zirlai pawimawh tak a ni bawk. Inlamleta, naupang t ang in lo nih loh chuan, van ramah in lt tawp lovang a ti a (Mat. 18:3), van rama ropui ber tur a sawinaah pawh naupang t anga inngaitlawm apiang a ti bawk. Ropui inchuha inhnial a zirtirte hnenah ropuina dik hrilhfiahna turin naupangte kaiin an zingah a dintir a, Tu pawh ka hming avanga hetiang naupang t pakhat pawh lawm apiang chu keimah mi lawm an ni ang, a ti zui nghe nghe a ni (Mat. 18:5). Lal Isua malsawmna dawng tura Jerusalem nuten an fate an rawn hruai khan, zirtirte khan an lo hnar a. Lal Isuan chu chu a lo hmuhin amah bawrtu mi tam takte chu ngaihsak zawk lovin naupangte chu a ko kir a, anmahni hnartu zirtirte a zilh a, Pathian ram chu hetiang mite ta a ni si a, a ti (Mk. 10:14). 3. Naupang enkawl : A chunga kan sawi tak a\ang khian naupangte pawimawhzia leh anmahni zirtir a pawimawhzia kan hre thei a. Bible pawhin a dah pawimawh a, kohhran pawhin a ngai pawimawh zui hle a ni. Hengte hi chhinchhiah ila: 1) Dawt hrilh loh tur : Kan sawi tak ang khan Mizo ziaah chuan naupang chu chhawnchhaiha biak sawm tur leh fiamthua chhaih mai mai tur angah kan ngai deuh emaw tih theih a ni. Fiamthu ringawta chawm len naupang kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

132

tam hmel hle a. Chu chuan kan nun a tipwnlng em ni tih ngaihtuah theih tak a ni. Fiamthu ringawta chawm len chuan thutak an man lovang a, mi dang a ring thei ngai dawn lo a ni. Kan phal loh avanga a awm tawh lo ti mai lovin kan pek phal loh chhan dik tak hrilh mai a \ha. 2) An zawhna dik taka chhan tur : Zawhna chhan nuam lo deuh an zawh pawhin Chutiang naupangin an ngaihtuah ngai lo tia chhan duh loh mai te hian an rilru a tibuai a, hriat an chk zual sauh a. A chhanna khawi a\ang emawa an dawn chuan nu leh pa phal loh hre ru an lo ni a, nu leh pate leh fate inkar a awm nghal mai \hin. An hriat loh tur tak tak (entir nan: mi chanchin \ha lote) a nih pawhin an hriat a \ul loh chhan fiah leh pawmawm taka hrilh tur a ni. 3) Tunlai hmasawnna chak takah kaihhruai an ngai : Kum 1994 khan Hongkong khawpui chu naupang kum 10 hnuai lam mahni intihlum tamna ber khawpui a ni a. A chhan an chhuinaa an hmuh chhuah zinga pakhat chu naupangin Cartoon film an en tam vang tih zu ni ve tlat a. Thil lem leh a tak thliar thiam lovin milem mak tak tak leh a taka tih theih rual loh tihtir mai zel an hmuh tam khan an nun a kaihruai nasa a. In chung a\anga zuan thlak mai chkna te, thihna ngei turah pawh thi mai lo tura inngaihnate a siam nasa niin an sawi. An thil hmuh leh hriatte hi hrilhfiahsaka, kaihhruai an ngai hle a ni. Television en hunbi neihtir te, TV programme \ha thlansak te, an en laia \hutpuite pawh a \ha. TV hi nau awm nan hman loh tur a ni. Chutiang zelin Computer games ang chite pawh a lem na na na chu tihsual palh pawhin a pawi thui lo va. A taka motor leh lirthei dang an khalh hunah games ang lekah a ngaihtir thei a, fimkhurna tak tak an neih loh phah thei a ni. Games tam tak chu indona leh innghaisakna lamte a nih avangin chung chuan thisen chhuah leh kut thlk a awlsamtir hle thei bawk. Naupang nun kaihhruai hi mihring dam chhung nun hruaina a nih avangin ngaih pawimawh tur a ni a, uluk leh fimkhur taka tih a ngai a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

133

Lalpa laka kan rochan, kan fanaute zingah Lalpa laka rochan ni wm lo tak tak an awm \hin hi eng vang nge ni ang le? Naupang enkawl danah hian chhungkaw hrang hrang inthurual tlan ngaihna lai awmin kan hria em? TV leh Computer-te hi naupangin an chhiatpuina nge tam zawk ang an \hatpuina?

www.mizoramsynod.org

134
July 18 TLEIRAWLTE Chhiar tur : Sam 119:9-12 Tleirawl kan tih hian kum 12 a\anga 18 inkar huamtir ta ila a sual wm lo ve. Mihring mize zir mite chuan an mizia azirin kum 1214 inkar leh kum 1518 inkarah an la \hen leh a. An mize tlangpui tawi tin sawi hmasa ila: 1. Kum 1214 : Hetih hun lai hian an taksaah puitling zia a lo lang \an a. Rilru \hansan kan tih ang deuhin an \hang zawt zawt a, a bikin hmeichhia an \hang zual bik \hin. Zawhna an ngahin an dil chht hle a, an zawhna chhanna pawh uluk taka an ngaihtuah zui peih hun lai a ni. Naupang nun a\anga puitling zia inkar, nun inthlak lai a nih avangin nun laklawh tak a ni. Sawi chhuak chiah si lova vei ruk neih hun lai pawh a ni thei bawk. An zakzum a, ngaihdam dil leh thupha chawi lam an hreh em em \hin. Pathian thu lamah zawhna bawplawk tak tak zawh leh kohhran leh pawl thiltih ngaihnep tumna rilru a len lai hun a ni thei bawk. 2. Kum 1518 : Taksa pian a lo nghetin a lo inphut \an a. Mipaa hmuihmul lo awm \an leh aw rawl lo danglam te chu puitlin lam pan chhinchhiahna a ni. Hmeichhe lam pawhin puitling rilru pu \anin an inchei duh dan te pawh an thlak \an \hin. Naupan zahzum a reh \an a, mipa leh hmeichhia inhp tawn tumna a lian a, ngaihzawng neih lamah pawh an lo ngampa \an \hin. Duhthu sm vak vak leh ngaihsan zawngte a uchuaka ngaihsan hun lai a ni. An mi ngaihsan zawngte incheina leh chetzia an entawn zung zung \hin. An nun chhan leh an kal zelna tur lam an ngaihtuah nasa \an a. Thil chi hrang hrang tihchhin an duh zel bawk \hin. Sakhuana lam an ngaihtuah \an a, Eng nge kan nun chhan?
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

135

Eng nge ka tih tur? tih zawhnaten an rilru a deng fo \hin. Hriat hlawh leh ngaihsak nih an duhin lar an chk \hin! 3. Tleirawl nuna harsatnate : Hetianga nun leh mize laklawh tak an nih avang hian tleirawl nunah harsatna chi hrang hrang a awm thei. Nun inthlak nasa tak a nih avangin mahni inchhta inngaihtuah vak vak hun lai a ni a. An nihnaah mite hriatpui loh dik tawk lo awma an hriat phei chuan a pawi thui thei hle a ni. Chuvangin nu leh pa emaw chhungkhat hnai emaw, \hian \ha bik emaw, rilru zawng zawng sawi ngamna an mamawh ber lai a ni. Mahni kalna tur lam hriat thiam lohna hian an nun a timangang fo bawk \hin. Chutih lai taka nu leh pate beisei ang pha tawk lova an inhriat phei chuan tling lo ngawih ngawiha inhriatna an nei a; anmahni lo pawm theitu ngaihzawng neih emaw, \hian zahova hlim taka khawsak ho thlakhlelhna emaw a lo lian mai \hin. Tunlaia inbiak pawhna lama hmasawnna (Information technology) hian kan tleirawlte nun a tibuaiin a hruai sual nasa hle tih kan hre wm e. Television, computer, internet leh mobile phone te hian an nun a hipin a thunun nasa em em a. Hengte hian thil \ha lo a thlen hrim hrim bakah tlin lo chung pawha neih ve ngei duhna avangin rualawhna nasa tak a thlen a. Chuvangin kan tleirawlte hian sum hmuhna dik lo pawh pawisa hlei thei lovin sual kawng an lo zawh mai \hin a ni. 4. Enkawlna lam : Mizo ngaih danah tleirawl sual kan tih mai hi awm ngei tura ngaihna a awm \hin a, a dik lo hle. Hetih hun lai hian sual lama nun petek hauh lova kaihhruai theih an ni tih hriat reng tur a ni. Tleirawl nun sual tur hi engtin nge kan ven ang, tih lam aiin engtin nge tleirawlte hi Krista zuitu rinawmah kan siam ang, tih kan ngaihtuah zawk tur niin a lang. An taksa pianphung lo inthlak avang hian mipat hmeichhiat lam ngaihtuahnain an rilru a luah lo thei lo va; heti lam zirtirna leh kaihhruaina \ha an dawn a pawimawh em em a ni. Hetiang lam inzirtirna hi zahthlakah leh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

136

zahmawhah kan ngaih \hin avang hian tleirawl tam tak an hriat phk loh inchhirnaah an lt palh fo. Tunlai hian internet, film leh mobile phone hmangtein milem zahmawh, tenawm, tleirawlte nun hruai khawlo thei hmuh tur a tam em em a. Hetiang milem \ha lo en te pawh hi a ngawl vei theih vek a nih avangin kan tleirawlte hi kaihhruai an ngai hle a ni. Television, computer leh internet te hi an zirna pui thei thil \angkai leh \ha tak a nih rualin a \ha lo zawnga hman a nih chuan an nun khawchhuahna dltu a ni thei tih hriat reng tur a ni. Zir mite chuan TV en nasat lutuk hian an ngaihtuah bing theihna a titawi thei a, taksa pian hmang a tidanglamin, thau lutukna te a thlen a, dawihzepna te siamsakin, suahsual bawl leh tharum thawh chkna a neihtir thei bawk an ti. Chutih rualin heng thil te hi khap ngawt theih an ni miah lo va, a \angkai zawnga hman dan zirtira kaihhruai a ngai a ni. Internet hmangin an zirlaia thil \angkai tam tak khawvel hmun tinreng a\angin an hmu thei a. TV programme \ha a\angin thil \ha tam tak an zir chhuak thei bawk. Hetianga an tuina hi hmang \angkai tura zirtir nasat a ngai hle a ni. Hriat hlawh duh tak an nih avangin anmahni hmangaih taka ngaihsak a pawimawh bawk. An pawimawhna leh hriat an hlawh vena hmun te an ngainat \hin avangin in chhung nuam an tih theihna turin ngaihsaka, an duh zawng hriatsaka, an tih \hat chhun te lawm thiam a pawimawh em em a ni. Tleirawl nun tikhawlotu pakhat chu hun awl ngah lutuk hi a ni. Ngaihtuah ngut ngutna hun te, mahni taksa pianphung danglam ngaihvenna hun tam lutuk te hian sual lam kawngah tleirawl nun a hruai theih avangin infiamna lam leh an tih theih tawk hnathawh tur pek fo a pawimawh hle a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

137

Tunlai hmasawnna hman sual laka tleirawlte kaihhruai dan tur \ha nia kan hriatte sawi ni se. Tleirawlte mipat hmeichhiat kawnga zirtirna \ha pek hi khawi a\anga tih nge \ha ber ang? Tleirawl nun kaihhruaina tura sawrkar, kohhran leh khawtlang tih tur awmin kan hria em? Engte nge ni ang le?

www.mizoramsynod.org

138
July 25 NULA LEH TLANGVAL Chhiar tur : Thuhriltu 11:9-12:1 Chhungkuaa nula leh tlangvalte chungchang kan ngaihtuah ho leh dawn a, nupui pasal la nei lote sawina mah ni se; a kum thu-ah kum 18 a\anga kum 40 huamtir ila a sual wm lo ve. Rilru leh taksaa vanglai hun hmang mek, chhungkaw tana \angkai thei leh timangang thei dinhmuna ding mek te an ni a, an pawimawh hle a ni. Kan Bible pawh hian nula leh tlangval lai (vanglai) nun hi a ngai pawimawh a. Hlim taka hmang tura a duh laiin thianghlim taka hmang turin a fuih reng bawk a. An hlim leh lawmna, phurna leh chknate chu Pathian rorelna hmaa la ding tur an nih hre reng chunga hmanga chn turin a duh a ni. Mizo nula leh tlangvalte hian incheinaah te, nun zalen leh mahni thua awm duhna lamah te leh kawng tam takah khawthlang ram nula leh tlangvalte kan entawn lai hian, mahni intodelhna lamah te, tumruhna leh taimakna lamah te kan entawn \ha duh lo hle thungin a lang. America ram leh khawthlang ram hrang hranga nula leh tlangvalte chuan kum 18 an tlin hnua nu leh pa rinchhana nun chu thil zahthlakah an ngai a. Mahni an la inchawm thei chiah lo a nih pawhin an zirna atan emaw, eizawnna bul \anna atan emaw anmahni rulh leh turin pawisa an puk mai \hin. Kar tawp (Weekend) leh chawlh (holiday)-ah hun hlimawm leh nuam taka an hman bakah chuan hnathawhna ni-ah chuan an pelhe mai mai lo va, rim takin, tih takzetin an thawk ngar ngar \hin. Tun hma deuha USSR rama mipat hmeichhiat phalraina (sexual communism) leh khawthlang rama mipat hmeichhiatna lama thiangzauna (sexual promiscuity) lo
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

139

hluar chho, a \hat lohzia an hriata an kalsan leh mek tawh te hian tunlai Mizo nula leh tlangval tam tak rilru a la hruai ve emaw tih turin ngaih dan \hing tak takin min chm mk bawk. Inngaihtuah chian a hun hle mai. Tunlai hmasawnna hian kawng tam takah min tihsawt laiin Mizo nula leh tlangval nun a ei chhe mkin a lang a. Inbiakpawhna lo \hang zawt zawt leh hmasawnna hrang hrangte hian kan hun, kan sum, kan ngaihtuahna leh kan nakin hun min tihchhiatsak nasa thei hle ang. America ram mite khuan chawhrualin ni tin darkar 4 leh minit 35 vel TV an en \hina ngaih a ni a. Mizoten TV kan en nasat dan ngaihtuah hian anni aiin hun kan hmang tam hial mai thei e. Chhungkaw tam berin kan in chhung hmun laili ber TV kan luahtir a, ina kan awm chhung chu kan chhuah emaw tih tur a ni. |halaiten football kan ngaina a, kan \an zawngten an khelh dawn phei chuan tlaivar kan awlsam khawp mai. TV hian kan hun hman dan min thunun ang a, tih tur tih loh phah nan kan hmang nasa ang tih hlauhawm tak a ni. Mobile phone hi thil \angkai tak, nun tiawlsamtu a nihna a tam hle. A \angkai zawnga kan hmanna tam hle mah se, kan chhungkua leh kan ram sum leh pai dinhmun meuh pawh khawih khawpa intlakralna a nih mai a hlauhawm hle a ni. Kum 2008 khan Mizoramah Mobile phone 1,50,000 (nuai khat sing nga) vel awm tawha ngaih a ni a. Phone pakhat bill hi chawhrualin thla tin ` 400/- vel niin chht a ni. Tichuan thla khata Mizoramin mobile phone bill a senso chu ` 600,00,000 (nuai zaruk zet), kum khatah ` 72,00,00,000 (vaibelchhe 72) zet tihna a ni. Mobile phone (handset) hralh dan leh phone nei zat a\anga chhtin kum 2008-ah khan mobile phone (handset) lei nan ` 70,40,11,450 (vaibelchhe 70.4) zet kan seng anga chht a ni bawk. Sum sen hrim hrim baka mihring nun a tihchhiatna pawh sawi sen a ni lo vang. Mizo nula leh tlangvalten internet kan hmang nasa hle a. Thil \angkai tak, khawvel hmun hrang hrang nena inbiak
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

140

pawha inkawm ho theihna \ha tak a ni. He thil \ha tak hian thil \ha lo tam tak a keng tel tih erawh hai rual a ni lo. Mipat hmeichhiat hmansualna theh darhna hmanrua a ni a, kan neih phk loh rualawhna dik lo min neihtirtu a ni a, hun a heh a, kan hriselna leh sum leh pai, kan nakin dinhmun thlengin nasa takin a nghawng a ni. A hman man te a lo tlawm tial tial a, mi tin tuina zawng a awm bawk si avang hian internet ngawlvei nula tlangval kan tam swt wm hle mai. Mit leh beng titlai thei tam tak a awm avangin zankhaw tai rk rk thlenga hun khawhral a awl em em a ni. Hetianga a \ul lova hun khawrala zan rei tak tak kan meng \hin hi changkannaah ngaih tur a ni lo va, kan hun, kan sum leh kan nakin hun min ei ralsaktu a ni tih hriat reng tur a ni. Tunlaina tia nula leh tlangval tam tak thutak hawisana an tlan dual dualna khawvela Krista zuitu rinawm Timothea, Paulan a fuihna thunawn chu, Nimahsela, nang erawh chu... Nang erawh chuan, tih hi a ni. Mi tih ang apiang ti ve mai lova Pathian duhzawng eng nge ni tih ngaihtuah chunga kan tunlai khawvel thianghlim taka kan hman theih nan Pathian hnena inhlan thar zel a pawimawh em em a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Hmasawnna hman sual theih kan sawi tak te khi kan buaipui dan a inchen lo hle ang a. Mahni tawn chin chinah kohhrana inzirtir a pawimawh dan sawi ni se. Thianghlim taka nupui pasal innei tura nula leh tlangvalte intiamna lehkha siam hi a sawt em? Ram changkang zawka mite nunzia a \ha lam kan entawn theih nan engtin nge hma kan lak ang le?

www.mizoramsynod.org

141
August 1 NU LEH PA CHAWIMAWI - I Chhiar tur : Ephesi 6:1-3; Exodus 20:12,17 Nu leh pa chawimawi tih thupui hi vawi hnih kan zir ho dawn a. Zaninah hian nu leh pa chawimawi dan tih kan ngaihtuah ho dawn a ni. Bible-ah hian nu leh pa chawimawi tlak leh chawimawi tlak loh lam sawi a awm lo va; nu leh pa chu chawimawi mai tur ni wm takin a ngaih theih. Paula pawhin Lalpa-ah chuan a ti kher a. Chawimawi tlak loh deuhva kan hriat pawh Lalpaah chawimawia an thu zawm mai turin min ti a ni. Eng pawh ni se, fate tan chuan kan nu leh pate \heuh hi Pathianin nun min pekna hmanruate an niin, kan nun khaw chhuah theih nana thawktute an ni a. A bik takin kan nute phei chu kan pian hma a\anga nun thpa min enkawltu an ni bik zual wm e. Chawimawi pawh an phu lehzual ngei ang. Hmanlai ata tawh tun thlengin sual hnathawh avangin nu leh paten chawimawi an phu anga chawimawi thei lo fa an awm leh \hin. Chu chu Pathian thu awih lohna a ni. I nu leh i pa chawimawi rawh tih hi thusawi naran a ni lo va; Pathian thupek a ni a, bawhchhiat loh tur a ni. Engtin nge nu leh pa kan chawimawi ang le? 1. Nu leh pain tih tur min pekte hlen chhuah \hin : Lal Isuan a pa hnenah, Nangin thil tih tur mi pek kha ka ti zo va, khawvelah ka chawimawi tawh a che a ti a (Joh. 17:4). Chuvangin nu leh pain tih tur min pek apiang hlen chhuah zel hi nu leh pa chawimawina a ni. |awngkamin fakin, kuahin chul chul mah ila, tih tur min pekte kan tih duh si loh chuan chawimawina a tling hauh lo vang. 2. Nu leh pa thu awih : Lal Isuan A pa hnenah, Keima thu ni lovin nangma thu thu ni zawk rawh se a ti a (Mat.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

142

26:39) Chu chu a pa a chawimawina a ni. Marin, Ka nunin Lalpa a chawimawi e, a tih theihna chhan pawh kha, I thu ang zelin ka chungah thleng rawh se, a tih theih vang kha a ni. Chuvangin nu leh pa duh ang zela awm duhna hi nu leh pa chawimawina pawimawh tak a ni. Nu leh pa thu lungawi taka zawm zeltute hian nu leh pa an chawimawi a ni. 3. Nu leh pa zah : Hemi kawngah hian Mizoten hnam dang a\anga zir tur kan ngah hmel khawp mai. Tih theih eng mah kan neih loh lai a\anga duat leh hrethiam taka min lo chawi liantu nu leh pate hian zah an phu a. An bula kan awm danah te, anmahni kan biak danah te, kan ngaihsak leh pawisak danah te zahna kan lantir fo tur a ni. Chu chu chawimawina sang tak a ni si a. 4. Duhsakna thil pek : Min hmangaiha min enkawl sei liantute hnena hmangaihna lantir nana thilpek hlan \hin hi nu leh pa chawimawina pawimawh leh hlu tak a ni. Kan pek theih chu a lian emaw, a t emaw, a tam emaw, a tlem emaw hmangaihna lantir nana kan hlan apiang chu a hluin chawimawina a tling zel a ni. Pek tam lam aiin pek zin te pawh a \ha nghe nghe ang. Hmangaihna leh duhsakna lantir reng hi inchawimawina a ni si a. Kan zingah nu leh pa chawimawia duhsak chk ngawih ngawih, nu leh pa nei tawh si lote pawh kan awm ngei ang. Chutih laiin nu leh pa la nei, chawimawia duhsak nachang hre vak lote pawh kan awm thei e. Chutiang mite chuan nu leh pa chawimawi hi Pathian thupek tiam nei hmasa a ni tih i hre thar leh ang u. Sawi ho tur 1. 2. 3. Pathian thu hian nu leh pa chawimawi tura min tih hian chawimawi tlak leh tlak loh a thliar hauh lo mai hi eng vang nge ni ang le? Nu leh pa chawimawi hi thupek tiam nei hmasa ber a nihna han sawi teh u. Nu leh pa zah lohna rah engte nge ni ang le?
www.mizoramsynod.org

143
August 8 NU LEH PA CHAWIMAWI - II Chhiar tur : Deuteronomy 5:16; Matthaia 15:14 Bible-a nu leh pa chawimawi tura thupek kan hmuhnaah hian chawimawi lova, sawichhiaa, nchhe lawhtute dinhmun leh a hremna kan hmu nghal a. Chuvangin tun \umah hian nu leh pa chawimawitu dinhmun leh chawimawi lotu dinhmun lam kan ngaihtuah ho dawn a ni. 1. Nu leh pa chawimawitute dinhmun

1) Nu leh pa chawimawitu hnena Pathian thil tiam chu, an dam chhungin an hmuingil zel ang tih a ni. He thu tiamtu hi Pathian, ham\hatna leh hremna zawng zawng neitu leh thuneitu a nih avangin he thutiam hi a rinawm a ni. Kan Synod mi ril leh ban pawimawh Upa Chalhnuna khan, Pathian thu a nih avangin ka nu leh pa thu kha a dik lo tih ka hriat pawh ka awih zel mai \hin, a ti a. Kum 90 chuang a dam a, t leh fa leh chhungkaw khawsakah pawh Pathianin mal a sawm tih chu kan hre mai wm e. Mizo zingah ngei pawh hetiang hi sawi tur kan hre nual ang. 2) Nu leh pa chawimawitute hnena Pathian thu tiam dang leh chu dam reina a ni. He khawvel hi hrehawmin buaithlak viau \hin mah se, he leia dam rei hi kan duhthusam leh Pathian malsawmna pawh a ni. Chu malsawmna chu nu leh pa chawimawitute hnenah Pathianin a tiam. 3) Nu leh pa chawimawitute chu chawimawiin an awm \hin. A chunga kan sawi tak ang khian nu leh pa chawimawitute chu Pathian pawhin a chawimawi let dawn tih thu kan hmu a ni. Nu leh pa chawimawia tizahawmtu chu mite pawhin an zahin an chawimawi \hin. A nu leh a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

144

pa hi a hlau lutuk a tih \awngkam hi a \ha lo lama sawi chhuah ni bawk \hin mah se, a ruk tak chuan nu leh pa hlau lo leh zahpah lo tak ai chuan kan ngaisang \hin a ni. Nu leh pa pawhin anmahni chawimawitu chu an duhsakin an chawimawi a, nu leh pa malsawmna pawh an dawng nge nge \hin a ni. 2. Nu leh pa chawimawi lote dinhmun

1) Kan sawi tak lehlam chiahah hian nu leh pa chawimawi lote dinhmun a awm a. An hmui ngil dawn lo va, an dam rei dawn lo va, chawimawi leh ngaihsan an hlawh dawn lo a ni. Chu chu Pathian thupek tiam a\angin a chiang a ni. 2) Nu leh pa chawimawi lo mai pawh ni lo va, sawichhiaa nchhe lawhtu phei chu Pathian thuin thi mawlh rawh se tihhlum ngei tur a ni a ti a ni. Tunlaiin sawichhiaa nchhe lawh mai pawh ni lo, nu leh pa rikrap reng mai te, pate suala, nute kutthlak duh mai te pawh an tam ta. Heng hi Pathian nchhia auh thlakna a ni a. Hnam pum tan pawha mualphona, kohhran mipui tan pawha Pathian thupek zawm lohna a nih avangin khawtlang leh Kohhran pawh hian ngaimawh a hun ta hle mai. 3) Nu leh pa chunga lawm nachang hre lote hian nu leh pa an chawimawi lo fo \hin. Ka duh thua piang ka ni hlei nem, nangmahni avanga piang ka ni a, min enkawl chu in bat alawm ti khu khu tawkte pawh kan lo awm ta zel a. Nu leh pate hian an duh ang angin fa an nei thei mai lo va, Pathian remruat anga pek an ni zawk tih hriat tur a ni. Nu leh pa duh vang ni mai lovin, Pathianin he khawvela nung tura a tiha nunna a pekte kan ni. Chuvangin nu leh pa zah lohna hi Pathian zah lohna a nih avangin tisa dam chhung mai ni lovin, thlarau nun leh thih hnu khawvel thlenga nghawng nei thei a ni tih pawh hriat bawk tur a ni. Pathian chawimawi tur kan nih ang bawkin a hmanrua nu leh pate kan chawimawi tur a ni a. Chu chu Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

145

thupek a nih avangin malsawmna a keng tel a. Pathian thupek anga nu leh pa chawimawi loten malsawmna an beisei thei dawn lo a ni. Sawiho tur 1. 2. 3. Nu leh pa chawimawi tura Pathian thupek hi kan kohhranah hian tun aia nasaa inzirtir theih dan awmin kan hria em? Kan chheh vela hnam dangte hian nu leh pa an zahin an hlau thiam viauin a lang a. Entawn tur kan neiin kan hria em? Nu leh pa chawimawi leh chawimawi lote dinhmun tichiang turin entirna sawi tur kan hria em le?

www.mizoramsynod.org

146
August 15 FA NEIH MALSAWMNA - I Chhiar tur : Sam 127:3-5; Genesis 24:59-60 Inneihna hi a thil siam chhunzawmna tura Pathian ruahman a ni kan ti thei ang. Mihringin a duh em avanga fanau neih theih mai a ni lo va; Pathianin mihring a siamna hmanrua ni tura a buatsaih te a\ang chauhvin fanau malsawmna hi dawn theih a ni. Chuvang chuan Thuthlung Hluiah pawh fa neih chu Pathian malsawmna ropui berah an ngai a. Evin a fa tir Kaina a hrin pawhin, Lalpa \anpuiin mipa ka lo nei ta a ti. Hani pawhin Samuela a hrin khan, Lalpa ka dil a ni, tiin Pathian pek a nihzia a puang chhuak a ni. Bible-ah hian fa neih hi Pathian malsawmna a nihzia lantir turin chanchin hrang hrang kan hmu a. Sari chuan amah lama theihna a awm tawh loh hnuin Pathian thu tiam avangin fapa Isaka a hring a; Elizabeti pawh mihring ngaih dana ching ni mah se, Pathian pek Johana a hring bawk. Fa neih hi Pathian malsawmna a nih ang taka kan dawnsawn theih nan hengte hi hre reng ila 1. Nupa inhman tawnna hi Pathian hnathawhna hmanrua a nih avangin lungawi tak leh hlim taka hman tur a ni. Chi thlah malsawmna dwnthlng atana Pathian ruat a ni a, nawmchenna leh sual rawngbawlna tur a ni lo. Mithiamte chuan hlim taka nupa inhman tawnna a\anga nau lo piang leh lungawi vak lova inhmanna a\anga nau lo piangte chu enkawl leh kaihhruai an nuam hlei hlein an sawi a. E.D. Gerardin-a chuan, Tih takzeta mipa leh hmeichhia kan inhmangaih hi sakhaw thil, thlarau lam dinhmun vang a ni, a ti. 2. Pathian malsawmna fanau chu pum chhunga a awm lai a\angin hlim tak leh duat taka enkawl tur a ni. He thu hi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

147

July ni 4 zanah khan kan zir tawh a. Pum chhunga a awm lai hian nausen chuan nu nunna, thisen, hriselna, ngaihtuahna te, ei leh in te a \awm vek a. Nu taksa hah lutuk te, rilru hah leh lungngaihna te, thin phu dawt dawt khawpa thlaphnna te, a mamawh ang ei/in loh avanga chak lohna te chuan nausen pai lai chu a nghawng ve zel lo thei lo. Tin, lungawi leh hlim taka nau pai leh nghakhlel taka hmuah naute lo piang chu an hriselin nu pawhin hrin a awlsam bik niin mi thiamte chuan an sawi. 3. Min petu Pathian hre renga, amah rwn chunga enkawl tur a ni. Damdawi burah hian damdawi hman dan tur leh ei dan tur te, a hman lohna tur leh fimkhur ngaihna te an ziak \hin a. A tlangkawmnaah chuan, A siamtu thurawn zawm a \ha ber tih ziak a awm \hin. Chutiang deuh chuan min siamsaka min petu hian a thil siam leh a thilpek hi a hre chiang ber a, amah rwn chunga enkawl a him ber a ni. 4. Min petu Pathian chawmawi tura hlan lt ve tur kan ni. Fanau rochan Pathian hnena hlan lt thu hi Bible-ah kan hmu nual a. Pathianin Abrahama hnenah a fapa Isaaka a hnena hlan tura a tih, a phal mai te, a thu tiam hlen tura Jepthan a fanu a hlan te, Hanin a fapa Samuela a dam chhunga Pathian Biak Ina awm tura a hlan te kan hria (Gen. 22:1ff; Ro 11:29ff; I Sam. 1:24ff.). Hetianga hlan ve tura kohna kan dawng lo a nih pawhin, kan ropuina tur emaw, kan nawmsakna tur emaw, kan hming mawina tur emaw atan ni mai lova Pathian ropuina leh chawimawina tura kan fate Pathian hmanrua ni tura kan hlan hi nu leh paten Pathian laka kan tih ngei tur niin a lang. Eng hna pawh thawkin, khawi hmunah pawh awm se, Pathian malsawmna an nih ang taka Pathian hming timawi tura phal taka hlan tur a ni. 5. Fanaute hi chatuan Lalpa laka kan ro chante an ni. Malsawmna leh ro kan chan dangte hi chu he leia ral tur leh kan kalsan tur vek an ni a. Fanau malsawmna erawh hi chu chatuan thlenpui tur ro kan neih chhunte an ni. Khawvel
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

148

ram dangahte kan kala kan khawsak chuan, in lama hawn turin rilru a kap \hin khawp mai. Duhsakna thilpek kan dawn pawhin kan ramah a hawn theih ang em? tih hi thil hlutna teh nan hman a awl hle \hin. He khawvela malsawmna kan dawnah hian kan ram (vanram)-a hawn theih malsawmna kan dawn chu fanau malsawmnate chauh hi an ni. Him tak leh bawlhlawh kai lova kan fate vanrama kan hawn thlen theih nan \hahnem ngaih a va ngai nasa em! Sawiho tur 1. 2. 3. Kan inneih hian chatuan ro dawng tura Pathian hnathawhpuitute kan ni tih hi a dikin kan hria em? Kan fate hi Pathian hnenah engtia hlan tur nge ni ang le? Kan fate hi kan ro hlu ber angin kan ngai tak takin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

149
August 22 FA NEIH MALSAWMNA - II Chhiar tur : Genesis 1:27-28;15:5,6 Fa neih malsawmna kan zir tawhah khan fanaute hi Lalpa laka kan ro chan te an nih thu kan sawi a. He khawvela rochan zingah chatuan thlenpui theih ro kan neih chhun an ni kan tih tawh kha. Tun \uma kan ngaihtuah tur chu: khawvela ral leh mai tur ro lem zawk uma kan duhm em em laia chatuan daih ro kan duhthawh lo viau si chungchang hi a ni dawn a ni. Pathianin mihring a siamte chu chi tam tak thlaha leilung hi luah khat turin a ti a. A duhsak te chu leia \iau vaivut zat leh vana arsi zata inthlah pung turin malsawmna a tiam bawk tih kan hria. Fanau malsawmna hi Pathianin min pek zat kan dawng duh lo fovin a lang a, inngaihtuah chian deuh a ngai mai thei. Hnam din chhuahna atan chhungkaw tinin a tlem berah fa pahnih tal an neih loh chuan kum 25 chhung hnam a ding chhuak zo lo tura ngaih a ni a. Chutih laiin kum 2007 khan khawvela Kristian ram ropui European Union-a ram 31-a an pian dan chawhrual chu 1.38 chauh a ni (France 1.8; England 1.6; Greece 1.3; Germany 1.3; Italy 1.2; Spain 1.1. A kum telin mihring an kiam a, kum 25 chhunga hnam ral mai tur an ni tihna a ni. Hetiang an nih mek lai hian Chhiarpui an neih apiangin ram chhungah mihring an pung reng tho mai. Eng vang nge kan tih chuan pem lt an tam vang a ni a. Muslim tam tak Europe ram hrang hrangah an pm lt ruih ruih reng a. Kum 1990 a\ang kha chuan heng rama mihring punna zaa sawmkua (90%) chu Muslim pm ltte an ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

150

France-ah chuan chhungkaw tinah Muslim 1.8 awm zel ang an ni tawh a. Kristian ram ropui ni \hin France-ah hian Kristian Biak In aiin Muslim Biak In (Mosque) a tam fe tawh an ti. Tunah hian France rama kum 20 hnuai lam zinga zaa sawmthum (30%) chu Muslim an ni a. Kum 35 chhungin France chu Muslim ram (Muslim Republic) a ni mai dawnin a lang. Kum 30 chhngin Great Britain-ah Muslim 82,000 a\angin 25,00,000-ah an pung hman a. A let 30 zetin an pung a ni. Muslim Biak In (Mosque) pawh 1000 (sang khat) chuang a awm a, tam tak chu Kristian Biak In hlui a ni. Netherlands-a nau piang thar zaa sawmnga (50%) chu Muslim an ni a. Kum 15 chhungin Netherlands rama mihring zatve chu Muslim an ni dawn a ni. Rusia ramah pawh Muslim 230,00,000 zet an awm a. Russia sipai zinga zaa sawmli (40%) deuh thaw chu Muslim an ni bawk. Belgium-ah chuan mihring zaa sawmhnih panga (25%) leh nau piang zaa sawmnga (50%) chu Muslim an ni. Germany Federal Statistic Office report chuan heti hian a sawi Germany rama German mi kiam zel hi dan rual a ni tawh lo va. Kum 2050ah chuan kan ram hi Muslim ram a ni dawn ta a ni, tiin. Muslim hruaitu zinga pakhat Muammar al-Gaddafi chuan, Ngunhnam leh silai hmang lovin kan pathian Allah chuan Europe ramah hnehna min chantir dawn niin a lang. Thihchilh bomb leh terrorists kan mamawh lo. Tuna Muslim maktaduai sawmnga chuang (520,00,000) awm mekte hian he khawmualpui hi kum rei lo te chhungin Muslim khawmualpuiah kan siam mai dawn a ni, a ti. Islamic Strategy Conference, Chicago khawpuia neih chuan, Kum 30 chhungin America ramah Muslim 500,00,000 awm ngei turin kan inbuatsaih tur a ni tiin thu an ti tlu bawk.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

151

Kristian kulhpui tih mai tur khawthlang ram chu pian punna hmanga Muslim ram a lo nih dawn mek lai hian kan intihchangkanna avanga Pathian malsawmna fanau thilpek kan hnar zel chuan kan dinhmun tur a chiang hle a ni. A chunga kan sawi tehna a\anga kan kohhran statistics kan thlir chuan kum 1997 thleng khan kan pian dan chu 2.13 a la tling thei a. Kum 1998-ah chuan 1.97 a ni a, kum 2005-ah phei chuan 1.74 a lo ni ta. Kan ram chhunga Kristian lo hnamten fanau malsawmna an dawn theih ang ang inhrek lova an dawn zel a, an pun chak hle bawk si avang hian kan ram hi engtia rei nge Kristian state kan nih zui theih dawn tih pawh ngaihtuah ngam a ni ta lo. Mizoram Synod chuan Mizorama sawrkara a thu thlenah hetiang hian a ziak Kan Kohhran hian ngun taka kan zir hnuah kan ram enkawl tur leh Pathian rawngbawl turin pian pun zel hi a \ul kan ti a ni tiin. Hemi bawhzui nan hian Mizoram sawrkarin fa pahnih neih thleng chauh nau neih chawlh a pe thei chu \ha a ti lo va. He dan hi en \ha turin a ngen bawk a ni (SEC 222. App-1). Sawi ho tur 1. 2. 3. Fanau malsawmna hi Pathian malsawmna angin kan ngai tak takin kan hria em? Ro thil dang kan duhthawh hle laia chatuan daih ro, fanau kan duh thawh lo viau mai hi eng nge a chhan ni ang le? Pathian Kohhranho zingah fanau malsawmna kan dawn tam zel theih nan Kohhranin nasa zawka hma lak \ul kan ti em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
August 29 FA NEIH LOH CHUNGCHANG Chhiar tur : Isaia 58:5-7

152

Fa neih malsawmna kan sawi hian nupa, fa nei lote hian malsawmna dawng ve ta lovah an lo inngai mai ang tih a hlauhawm khawp mai. Malsawmna hi mi dawn ang zawng zawng kan dawng ve vek kher lo va, kan dawn ang zawng zawng pawh miin an dawng ve vek kher hek lo. Kan dawn inang lote hi kan mamawh inphuhrk tawn nan a lo \angkai \hin bawk a ni. Pathianin nupa tuak \henkhatte chu fanau malsawmna a dawntir lo niin a lang a. Malsawmna kawng dang erawh an lakah a ui lo thung. Fanau malsawmna dawng lote Pathianin a kohna \henkhat lo sawi dawn ila: 1. Fanau malsawmna mahni puala dawng lote hian mi dangte nena inlaichinna \ha leh thk tak an nei thei bik \hin. Mi fanaute mahni rila rah ang hiala hmangaihpui theihna an nei thei a. Chu chu mi dang tan leh chhungkaw dang tan malsawmna ropui tak a ni. 2. Bawh buaitu nei tam ta lo chu chhiatni \hatniah leh rawngbawlna kawngah hmahruaitu leh sulsutu an ni thei \hin. Chutiang mi chu kohhran leh khawtlang pawhin a mamawh a, kohhran leh khawtlang nu leh pa nih an tling em em \hin a ni. 3. Hetiang chhungkua hi Pathianin fahrah leh chanhaite tan nu leh pa atan a ruat an ni thei a. Chu kohna chu mi tam tak tlin loh leh theih loh thil a ni. Ziaktu pakhat chuan, Fanau malsawmna dawng lo nupate hian zawht emaw, ui emaw mihring duat taka duat hlur ringawt lovin, fahrah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

153

chanhaite nu leh pa ni turin inbuatsaih rawh se. Chu chu Pathianin a kohna dik tak chu a ni, a ti a. A dik thui hle wm e. Malsawmna reng reng hi mawhphurhna tel zela dawn tur a ni a. Mawhphurhna hre tel lova malsawmna dawngtu chuan a chhiatpui \hin. Fanau malsawmna pawh hi chutiang bawk chu a ni. Malsawmna a hlut leh tam ang zelin mawhphurhna pawh a sang a ni. Chuvangin Lalpa laka kan rochan malsawmna kan dawn avanga kan mawhphurhna pawh a sang a, mi tam takin an zo lo va, an mualphopui fo \hin tih kan hria a ni. Chu mawhphurhna sang tak a\anga fihlima nupa tuak \henkhat an awm hi he malsawmna avanga phurrit phur mkte hi chuan an awt letling wm asin! Chuvangin, nupa tuak \henkhat fanau malsawmna dawng lote hian malsawmna chi dang Lalpan a vur te ngaihtuah chungin Pathian kohna dangdai tak leh ropui tak kan dawng tih hria se a duhawm hle a ni. Nu pakhat chuan naupang admission tih hun lai vel hian, Naupang admission ka va tifel teh ang, a ti a, Bazaar lamah kalin in chhung mamawh, mi naran tana neih zawh ve lem loh tur te hi a va lei mai \hin a. Fanau malsawmna an dawn loh chu malsawmna chi dang a ni tih hriain a hmang \angkai mai \hin! Krismas dawna naupang duh zawng a va lam khawm te chu fahrah enkawlna inah te pein, mi harsa zawkte \anpui nan a hmang a. He chhungkua a\anga luang chhuak malsawmna hi fa nei chhungkua a\anga luang chhuak aiin a let eng emaw zatin a tam a. Van malsawmna kal kawng (channel) hlu tak a ni. Fanau malsawmna dawng lo chhungkuate hi mi dangte tana malsawmna khurpui ni tura Pathian kohna bik dawngtute an lo ni e.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

154

Thuthlung Hlui hunah fa neih theih loh hi Pathian nchhia hialah an lo ngai \hin kha eng vang nge ni ang? Fanau malsawmna dawn loh avanga nupa in\hen leh ta sawi tur an awm \hin a. Engtia ngaih tur nge ni ang? Fanau malsawmna dawng lote Pathian leh a thilsiam dangte tana an \angkai theih bikzia sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

155

www.mizoramsynod.org

156

2012 BEIHRUAL THUPUI

www.mizoramsynod.org

157

www.mizoramsynod.org

158
September 1: Inrinni BEIHRUAL HAWNNA LEH |AWNG|AI RUAL Kan kohhran pum pui Presbytery pakhata a awm lai, Presbytery Inkhawmpui pawh kum khata vawi hnih neih a nih \hin lai khan kum 1918 Presbytery Inkhawmpui hmasa zawk Aijal (Aizawl)-a neih chuan Beihrual neih thu hetiang hian a lo rel a Kristian Beihrualna hi June 1918-a hian lo awm \an turin kan ruat a. Thla chawhma lam chu mahni kohhranho tan a, in tih chakna tur leh in tih thianghlimna leh in tih ngah lawkna atan kan hmang \heuh ang a, tin, thla chawhnu lam chu ringlo te tan a hman tur a ni ang, mi hruai hram turin. Tin, Kohhran tinin an thawh-zia dan \heuh tur an ngaihtuah ang (Presbytery 1918 March No. 10). Hemi kum vek October thlaa Presbytery Hmunhmel\haa neih chuan hetiang hian a rel zui leh a Beihrualna hi awm leh sela kan ti tlang a, kum 1919 September a ni ang, a tih dan tur chu hmana mi ang bawk khan a ni ang tiin (Presbytery 1918 October No. 11). Kum 1925 hma lamah chuan Beihrual hun hi a danglam fo va, kum 1925 a\ang chuan Assembly (tunah Synod) rel angin September thlaa hman \hin a lo ni ta zel a. September thla chu Beihrual thla tih a lo ni ta a ni. Kohhran a lo \hang zel a, Beihrual hman dan pawh a lo inthlak ve ta zel a. Ringlo mite beihna chauh ni lovin ringtute tihchakna lam te, kohhran inpumkhatna lam te, Kristian chhungkua tih chakna te leh ramthar rawngbawlna lama intih swtna lam atan te pawh kan hmang cho ta zel a ni. Pathian khawngaihnain Beihrual thla kan lo thleng leh ta a. Kohhran \henkhat chuan hun rei tak kan tih tawh loh Fehchhuah zan te kan hmang dawn a. He hun kan hman
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

159

tur atan hian Kohhran Committee-in ruahmanna fel tak siam se. Pawl leh khawtlang hruaitu kan kawm tur te pawh hrilh lawkin hun min pe ngei tura ngen lawk ni se a \ha ang. K|P leh Kohhran Hmeichhiate fehchhuah programme pawh anmahni Committee-in lo duang lawkin puan zar ni se. Kumin Beihrual hi mahni tan leh, mi dangte tan leh Pathian tan hun \angkai tak a nih theih nan \awng\aina nen he hun hlu tak hmang tur hian i inbuatsaih ang u. |awng\ai rual thupui 1. 2. 3. 4. 5. 6. Beihrual chhngin kohhranhote bawhbuaitu awm lova tluang taka hun kan hman theih nan. Chanvo neitu zawng zawngten \ha taka an mawhphurhnate an hlen chhuah theih nan. He hun a\ang hian kohhrana mi hlten Pathian leh a kohhranho an rawn belh hlen ve theih nan. Kohhran miten rawngbawlna kawnga hmasawnna thar kan lo neih ngei theihna turin. Chanchin |ha hril zel tura kan lo chak thar theihna turin. Kuminah hian |halai, Hmeichhia leh Kohhran fehchhuah zan te kan hmang dawn a. Ruahmanna fel tak hnuaiah hlawk taka heng hunte kan hman theih nan leh kan kawm turte nen rilru inhmu taka engkim kan sawi ho theih nan.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 2 : Pathianni Pathianni Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : Chanchin |ha hril \ulna : Marka 16:15-18; I Timothea 2:4

160

Thupui \hen 1. 2. 3. Lal Isua thupek ropui (Great Commission) a nih avangin. Mi zawng zawng chhandam hi Pathian duhzawng a nih avangin. Chatuan atan he khawvela kan thawh theih hna a nih avangin.

Hla : KHB No. 529 Lal Imanuela ram zauh tur leh Pathianni Zan Inkhawm Thupui : Chhiar tur 1:27 Chanchin |ha hril tura koh : Matthaia 28:18-20; Luka 4:18-19; Philippi

Thupui \hen 1. 2. 3. Lei leh vana thuneihna neituin a hna thawk turin min ko. Tisa leh thlarauva malsawmna kan chante hi riangvaite hnena Chanchin |ha hril theih nana pek kan ni. Kan awm dan leh thiltiha Chanchin |ha hril turin min ko.

Hla : KHB No. 399 Lalpa I rawngbawla min koh hi


www.mizoramsynod.org

161
September 3 : Thawh\anni HOME MISSION LEH MASIHI SANGATI Home Mission North Synod Mission Board-in Home Mission North huam chhnga kan rawngbawlna hi Bru leh Chakma hnam zingah a ni a. Hun hmasa lamah Mizoram Synod-in Pastoral Ministry hnuaiah a enkawl a ni. Kum 1948-a Champhaia Presbyterian Assembly chuan, Riang (Bru) hnam, Mizoram chhnga awmte hnenah Chanchin |ha hril ve ni se, tih a rel a. Tichuan kum 1949ah thawktu pahnihin an thawk \an a. Chakma-ho zingah hian kum 1979 vel a\angin rawngbawl hna thawh \an a ni bawk. A din \an a\angin Synod Pastoral hnuaiah kum 1984 thleng a awm a. Kum 1984 a\angin Synod chuan Home Mission enkawl hna chu Synod Mission Board kutah a hlan pumhlum ta a. Mission Board hian kum 1999 thleng a enkawl a, kum 2000 a\anga March ni 31, 2004 thleng Synod Pastoral Ministry hnuaia awm lehin Home Mission Committee-in a enkawl leh a. Kum 2004 April thla a\angin Synod Mission Board hnuaiah a awm leh ta a. Kum 2007-ah Home Mission North Working Committee din niin, kum 2008 a\angin hna a thawk \an a ni. Field hawn tirh phat a\angin evangelism hna hi ngaih pawimawh a ni a. Hetih rual hian a theih ang angin ziak leh chhiarte zirtir nghal an ni bawk. Evangelism hna hi Evangelist-ten thawkin Evangelist Teacher te leh thawktu dangten an hun awlah an thawk reng bawk. Mite hnenah Lal Isua chhandamna thu sawiin inah te, kal khawmna hmunah te hun an hmang \hin a. Hun hmasa lamah thawktu an tlem
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

162

aiin ringtu an pung chak hle a ni. Hun lo kal zelah Inkhawmpui te, fehchhuah hmangtein rawngbawlna pawh kalpui len zel a ni. Thawktute hi khawtlangin an zah hle a, khawtlang inawpna lamah pawh loh theih lohva inrawlh a ngaiin, an pawimawh em em \hin. Tun hnai deuhah chuan Gospel Team te siamin, hmun hrang hrangah kalin Chanchin |ha an tlangaupui a, a sawt hle a ni. Zirna (Education) lam hi kum 1954 vel a\angin awmze nei deuhva kalpui a ni a. Chakma hnam zingah chuan kum 1979 bawr velah kalpui \an a ni. School hi hmun hran hranah din niin, Mizo Medium deuh vek a ni bawk. Kum 1997-ah Bru hote an hel tk avangin School pawh tam tak tihtawp a ni a. Hemi hnu lamah hi chuan hawn belh awm meuh lovin, School tlm t kalpui chhoh a ni. School hi a \angkaiin ziak leh chhiar an thiam phah mai ni lovin, mihring khawsaknaah pawh changkanna petu a ni. Kan Mission School a\anga zir chhuakte zingah kohhrana mi \angkai Pastor te, Theology zir mekte leh Kohhran Upa ni mek te tunah hian tam tak an awm tawh a ni. Home Mission South Kum 1984 Zoram Baptist Assembly, Lunglawna neih chuan Presbyterian leh Baptist Kohhran ramri chu a \hiat ta a (Vide Assembly Minute 1984 page 11, Executive Committee thu bawhzuina No. 7). Chuvang chuan Mizoram hmar lamah Baptist kohhran a lo ding a, Chhim lamah pawh Presbyterian kohhran a lo ding \an ve lo thei ta lo va. Kum 1985 Synod Inkhawmpui chuan Lungleiah, Pastor Bial thar hawna Pastor dah ni rawh se, a ti a. Kum 1987 khan Home Mission South hi hawn a lo ni ta a ni. A tirah chuan khaw pathumah hmalak niin thawktu pawh mi sawm (10) bawr vel chauh an awm a. Hun a lo kal zela, kan rawngbawlna pawhin hma sawn zelin thawktu pawh kan \hahnem ve zel a. He thu ziak lai (2011) hian khaw 28-ah hma kan lain thawktu pawh 202 lai kan nei ta a ni. A tirah Chhim Bial enkawl turin Lungleiah Pastor dah a ni a. Kum 1991 khan
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

163

Field Secretary dah a ni leh a. Kohhran a pun zel avangin Ramthar Department leh Pastoral Department khai khawpin kum 1992 a\ang khan Chhim Bial enkawl turin Administrative Secretary dah a ni ta a. Kan rawngbawlsakte hi Bru, Chakma, Bawm, Pang leh Khumi hnam te an ni ber a. Kum 2008 a\ang khan Chakma Mission hi chak zawk deuha kalpui a ni a, ringthar kan neihte pawh Chakma an ni deuh ber. Tunah chuan kan hmalakna tam berte hi ringtu an ni deuh vek tawh a. Chakma erawh hi chu kan la hneh lovin hma la lak lohna hmun pawh kan la ngah hle. Tunhma kha chuan Chakma te hi an inhawng lovin, Kristianna pawh an haw hle \hin a. Amaherawhchu, tunah chuan inhawng tharin rawngbawl tura sawmna pawh kan dawng fo \hin a ni. Chhim lam hi kan hmalak tharna a nih avangin thawktu chenna in tur pawh an indaih lo hle a. Tin, Malaria tamna hmun a nih avangin thawktu an damlo nasa hle a, \awng\aipui an \ul khawp mai. Sikserh (Malaria) avanga nunna chn ta pawh an awm nual tawh. Ringthar neih dan (kum 2007 a\anga June, 2011) 2007-ah 2008-ah 2009-ah 2010-ah 2011(Jan-June) = = = = = 338 765 480 654 236

Chakma Mission hi a phurawm hle a, kum tinin ringthar eng emaw zat kan nei. Tunah hian \halai lamin Kristianna an duhin an bawh hle a, an mi sawmna ang pawh kan tihlawhtling thei lo zawk a ni. Heng Mizorama awmte hi kan hneh theih chuan Bangladesh lama awmte nen intlawhpawh leh khawsaho reng an nih avangin a hrana Bangladesh kal kher lo pawhin an hnenah Pathian thu hi a thleng thei dawn niin a lang a. Tun aia nasa zawka rawngbawl hi a chkawm khawp mai.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

164

Chakma zinga rawngbawlnaah hian kutthemthiamna (Craft) lamah hmalak thar a ni a. Kum 2010 khan puan\hui zir hmasa ber, zirlai 10-in an zir chhuak ve ta a. Puan\hui zir chhuakte hnenah hian Puan\huikhawl pek an ni. Tunah hian batch hnihna kalpui mek a ni a, an hlawkpui hle. Masihi Sangati rawngbawlna Mizoramah hian kum 1965 daih tawh khan Nepali Kristianten anmahni pualin inkhawmna an nei \an tawh niin an sawi. Kum 1975-ah Synod hriatpuiin Nepali Kristian Fellowship din a ni. Chutia an lo din takah chuan Pastor an mamawh a. KJP Synod hnuaia thawk lai Rev. Thomas Pradhan chu Synod Executive Committee chuan kum hnih chhng atan hawh a dil a. A hun a tawp hnu pawhin vawi hnih pawhsei a ni. Chutih laia an hruaitu \angkai tak tak te chu Pu Adhikari (Pi Lalsangpuii pasal), Pu John Lal (Pi Pari pasal), Pi Leni, Pu Gopal Gurung, Pi Kumari te leh mi dangte an ni a. Assam Rifles Kohhran Biak Inah an inkhawm \hin. Fellowship rawngbawlna avangin ringtu an lo pung zel a, Nepali chauh ni lovin Mizorama hna thawka lo chhuak Bihari/Santhal hnam leh mistiri hna thawk, Bengali ringtharte pawhin an belh ve zel a. Tlangval pahnih Hom Karnapuri leh Dombar Bahadur te chu Darjeeling Mirik Bible School-ah tirh an ni a. An zir zawhin anmahni ram ngeia Missionary hna thawh an dil avangin kaltir an ni. Mizoramah Bihari/Santhal ringthar zing a\ang pawhin an hna kalsana anmahni rama Missionary-a kal ta tam tak an awm. Hetia ringthar an pun zel avang hian Fellowship tan hmun nghet neih \haa hriatna avangin tuna Masihi Sangati Kendra leh Hindi Bible School, Bawngkawn hmun hi Pi Parkungin ` 60,000/- a min leisak a ni. Chu chu tun thleng hian Mizoram chhnga hnam dang zinga rawngbawlna Centre atan hman zui zel a ni. Masihi Sangati Biak In hmasa : Kum 19751980 lai vel khan Khawruhlian Pastor Bial chu zirtirna dik lovin a
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

165

nuai vak mai a, Bial hruaitute chuan chu zirtirna dik lo laka invenna \ha ber nia hriain hnam dang zinga rawngbawlna an \an ta a. Bial Committee chuan Ramthar Field-a chhuak kher lovin, an Bial chhnga Nepali, Santhal leh hnam dangte zinga beihpui thlak an rel a, Bial Ramthar Committee an din ta nghal a, vai hla leh vai khuang ben an zir a, hna \hulhin an inkhawm reng \hin a. An hnathawh chu Lalpan mal a sawm a, ringthar an lo awm ta sup sup mai a ni. An Bial chhnga hmun laili ber leh vai tamna ber Khanpuiah hnam dang Kristian Biak In an sa a, hei hi Mizorama hnam dang Kristian Biak In ding hmasa ber a ni wm e. Convention lo chhuah dan : Aizawl khaw chhngah leh pwnah ringtu an lo pun tak zel avangin hnam dang ringtharte Puja hun laia an tih dan hluia an lunglennate chhwka Krista rinna kawnga intihchak tawnna buatsaih \haa hriatna a lo awm a. Kum 1982 khan Khawruhlian Pastor Bial, Khanpui Kohhran Biak Inah Convention hmasa ber neih a ni ta a ni. Hun hmasa lamah chuan Kristo Puja Convention tih a ni a, Bialin an thleng tlangpui a, senso pawh Bialin a tum mai \hin. Convention hi Synod Ramthar Board Executive Committee chuan, Ramthar Office-in fimkhur takin kengkawh tawh sela, senso tur pawh Budget-ah ` 5,000/- dah ni se, tiin kum 1985 khan a rel a, a hming Kristo Puja Convention tih chu kum 1987 a\angin Non-Mizo Convention tia thlak a ni a, kum 2008 May 9 a\ang khan Masihi Sangati Convention tia thlak a ni leh a, tun thlengin hman a ni ta a ni. Kum 1984 khan rokhawlhna avangin Convention neih a ni lo tih bak chu, kum 2007 thleng khan kum tin neih chhoh zel a ni a. Hemi hnu lamah hi chuan Convention hi a hautak \hin avangin kum khat dana neih a ni ta. Kristian Convention ni mah se ringlo mi a tam thei ang ber hruaiin campaign-na hmun leh hun pawimawh takah kan hmang ta ber a, Convention \um khatah mi 100 chuang laite baptisma chang an awm \hin a ni.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

166

Mizoram chhnga hnam dang zinga rawngbawlna hi a \angkai hle a. North East India, Central leh Foreign (Nepal) thlengin Masihi Sangati rawngbawlna avanga Kristian lo ni tawh te, anmahni khaw lamah rawngbawltu \angkai leh kohhran dintu leh kohhran ban pawimawh tak an ni thei zel a ni tih kan hmu. He rawngbawlna a\ang hian hnam dang Pastor paruk chherchhuah an ni tawh a, Mission Field hrang hranga thawk turin Missionary anga tirh chhuah eng emaw zat an awm tawh bawk. He rawngbawlna hi Mission Field-a chhuak ve thei lo, kohhran mi zawng zawngin mahni kawtkaia missionary hna kan thawh ve theihna remchang tak a ni bawk a ni. Heti taka rawngbawlna \angkai leh pawimawh a nih avangin kohhranhoten tun aia nasa zawka \an lak a pawimawh hle a ni. Sawi ho tur 1. Home Mission-a kan rawngbawlna zarzotu hnam \henkhatte hian lawm aiin min do lek lek emaw tih theih a ni a. Hetiang hi Kristianten engtia dawnsawn tur nge ni ang le? Home Mission-ah hian kohhran unau dangte nen kan rawngbawlna inpui tawn lo tak a awm fovin a lang a. Siam\hat \ul kan ti em? Engtia siam\hat theih nge ni ang? Mizorama hnam dang zinga rawngbawlna hi \angkai kan ti em? Tun aia \ha zawka kalpui dan tur a awm ang em le?

2.

3.

www.mizoramsynod.org

167
September 4 : Thawhlehni MANIPUR RAMA RAWNGBAWLNA (Meitei leh tlang mite zingah) Meitei zinga rawngbawlna Manipur hi hnam hrang hrang chenna a nih avangin \awng chi hrang leh nunze hrang tam tak a awm a. Kan rawngbawlna Meitei hnam hi an ram chhnga hnam lian leh tam ber an nih avangin \awng leh nunphungah pawh ram pum pui an al hneh hle a. Meitei \awng (Manipuri) hi a ram mite \awng hman pui ber a ni. Meitei hi tribal ni lo mah se la, tlangmite nen kan pianzia leh thil dang tam takah kan inhlat lo hle. An \awng leh Mizo \awng pawh inang tam tak a awm. An nunziaah \hian kawm leh titiho nuam ti tak an ni a, chu chu Chanchin |ha hril nana remchang tak a ni. Tlai lamah khawlai leh kawtthlerah te nula leh tlangval an leng chhuak dul dul a; hmun rengchangah paho an titi khawm laih laih bawk a, chu chu an zinga Chanchin |ha hrilna hun atan hman \angkai theih tak a ni. Meitei te hi Meitei marup sakhua Sanamahi betute an ni a. Hindu pachal, Santi Das Gosai, West Bengal a\anga lo kal chuan Meitei lalpa te chhungkua chu Hindu sakhaw be turin a hneh a; lal chuan a ram mite chu Hindu sakhua a biak luihtir ta a. Kum 1705 vel a\ang tawh khan Hindu chu state sakhuaah an lo nei ta a ni. Amaherawhchu, Hindu sakhuaa lt ve duh lo hnam Loi an tihte an awm a. Chung mite chu an sakhua a hran tak avangin Meitei zingah chuan hnam hrang ang maiin an khawsa ta a ni. Kum 1894 January thla khan Arthington Mission tirhin Rev. William Petigrew chu Chanchin |ha hril turin Imphalwww.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

168

ah a lt a. Kum hnih chhng a awm hman chauh tihin an lal chuan Meitei zinga Pathian thu sawi a phal tak loh avangin Manipur Superintendent Maxwell-an Meitei-ho chenna Manipur phaitual chu chhuahsan turin a ti a. Petigrew-an Manipur phaitual a chhuahsan hma lawk 1896 January chuan Meitei pa pakhat, A. Prom Singh-an Imphalah baptisma a chang hman a. A. Prom Singh chu Meitei zinga Lal Isua ringtu hmasa ber a ni. Rev. W. Petigrew chuan A. Prom Singh hruaiin hmar lam, Ukhrul khuaah awmhmun khuarin Tangkhul-ho zingah rawng a bawl ta a ni. Manipur Presbyterian Synod hnuaia Tui\haphai Presbytery Kristian |halai Pawlte chuan Ramthar veiin thingtlanga ringlo khua an fang \hin a. Kum 1962-ah tirhkoh ruaia Meitei zinga rawngbawlna ngelnghet deuh neih an lo duh ve ta a. L. Tombi Singh, Saikawt chu Meitei zinga Chanchin |ha hril turin an ruai a. 1964 a\angin Tui\haphai Presbytery chuan Kristian |halai Pawl rawngbawlna chu a chhunzawm ta a. Tin, Mizoram a\angin Vanbawng leh Phuaibuang Bial Kristian |halai Pawlten kum 1964-ah thawktu chawmin an pui ve bawk a. Tin, 1964 kum tawp lamah Khawbung Kohhran (Mizoram) chuan Manipura Chanchin |ha hril turin thawktu a tir bawk a. Mizoram a\angin mi mal \hahnemngai inpete pawh an lo awm zel a. December 21, 1965 chuan thawk ho tura ruahmanna neih a ni ta a. Tui\haphai Presbytery Ramthar Committee chuan zirna lama rawngbawlna hma lak \ulin a hria a. Kum 1967 April ni 1-ah Moirang Biak Inah sikul a hawng \an a. An \henawm vela Meitei naupangho chu sawm khawmin \hahnemngai takin an zirtir \hin. An sikul hmingah chuan Loktak Christian Model School (LCM School) tih a ni a. Vawiin thlengin Manipur-a sikul \ha berte zinga mi a la ni ta zel a ni. LCM School hawn \an kum 1967 vek hian Manipur Presbyterian Mission rawngbawlnaa ringthar hmasaten Krismas niin baptisma an chang bawk.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

169

Meitei zinga kan rawngbawlna hi Tui\haphai Presbytery (Manipur Synod) leh Mizoram Synod thawhhona a ni a. Thu\haphai Presbytery hruaitute leh Mizo Synod hruaitute pawh neitu chan chang zawk turin an inhnawn fo \hin a. Kum 1975 October thlaah Mizo Synod Ramthar Board leh Tui\haphai Presbytery Ramthar Board-te chuan Joint Committee neiin Manipur Ramthar rawngbawlna enkawl dan tur chungchang an sawiho va, a hming atan Manipur Presbyterian Mission (MPM) tih a ni ang a. Mission hmunpui atan Imphal a ni ang. Manipur Presbyterian Mission (MPM) chu Mizoram Presbyterian leh Tui\haphai Presbyterian Kohhran ta a nih angin anni pahnih chu member an ni ve ve ang, tiin an rel ta a ni. Tlang mite zinga rawngbawlna Manipur Area tih hi Manipur chhim lam (Churachandpur) tlang rama kohhran pawl hrang hrangte leh Myanmar rama Vaiphei awm, Mizoram Presbyterian Kohhrana rawn inchhung ltte sawina a ni. Manipur ram chhnga Vaiphei hnam chuan hnam leh hnam inbeihna avangin vanduaina nasa tak an tawk a, mihring nunna tam tak leh in leh lo an chn a. He tuarna rpthlk tak a\ang hian hnam inpumkhat duhna rilru a lo piang ta a ni. Kum 2001 khan kohhran pawl hrang hrang paruk te chuan Mizoram Presbyterian Kohhrana inchhung lta kohhran pakhata awmho an duh thu an thlen chu Synod chuan rem a ti a, December ni 16, 2001 Pathianni khan Mizoram Presbyterian Kohhrana lawm luh an ni ta a ni. Manipur Area chhnga mite hi ringthar an ni lo va, kum za Kristian niin 2010 khan Centenary an lawm tawh nghe nghe a ni. Hetiang a nih avang hian Mizoram Presbyterian Kohhran chuan Manipur Area hi Synod hnuaiah kum 10 awm phawt sela, chumi chhngin Presbyterian Kohhran inawp dan zir thiamtir vek an ni ang a, sum lama intodelhtir tum a ni bawk ang a ti a. He thu ziak lai hian Mizo Pastor 5
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

170

an awm mek a. Kohhran Committee te, Pastor Bial Inkhawmpui te, |halai Conference te, Kohhran Hmeichhe Inkhawmpui leh Presbytery Inkhawmpui te mumal takin kalpui a ni. Mizoram Presbyterian Kohhran chuan Manipur Area chu a bka enkawl dan mumal tak siamin Manipur Area Committee a din a, Synod Executive Committee Sub-Committee a ni. A hmuna \hutchilh turin Administrative Secretary a dah a, ani kaihhruainain Office kalpui mek a ni bawk. Manipur Area chhnga Mizoram Presbyterian Kohhran rawngbawlna langsar te chu Pastor te, thawktu te, Pension te leh Family Pension te hlawh tumsak te, Rostad Memorial High School enkawla thawktute hlawh tumsak leh building thar sak te, thingtlanga School \henkhat \anpuina pek te, Biak In hmun leh kohhran \henkhat Biak In sak \anpui leh Pastor Quarters sak te a ni. Tun (2011)-a kohhran dinhmun mk chu- Pastor Bial 21, Kohhran 90, Pastor 21, Pro. Pastor 2, Minister 36, Kohhran Upa 216, Dan zawhkim 9631, Member zawng zawng 15,778 an ni tawh a, pun lam an pan zel a ni. Hnam inphal tak an ni a, thilpekah kum tinin an \hang zel a, \awng\ai uar tak an ni bawk. Sawi ho tur 1. Meitei zinga Synod rawngbawlna hi a lo rei ta hle a, anmahni in veia Chanchin |ha inhrilh tur leh kohhran awm ang ang pawh mahnia inenkawl tura \ul zawkna hmuna kalsan mai a \ha tawhin kan ring em? Kristian ni tawh sa leh kohhran awm tawh sa te, kan huanga lawi lta buaipui hi rawngbawlna \angkai tak niin kan hria em?

2.

www.mizoramsynod.org

171
September 5 : Nilaini KARBI ANGLONG LEH TRIPURA RAMA RAWNGBAWLNA Chhiar tur : Tirhkohte 13:4-8 Karbi Anglong rama rawngbawlna Karbi Anglong District hi tunhma chuan Mikir Hills District tia kan hriat \hin a ni a. A mi chengte pawh Mikir tia hriat lar an ni. Mikir tih hi Assamese/Naga-ho hnen a\anga an put nia sawi a ni. Anmahni chuan Karbi an inti a, tunah chuan kan hriat lar dan a ni ta. Karbi Anglong Mission Field-a Synod Mission Board rawngbawlna hi hun hnih angin sawi theih a ni a. Hun hmasa zawk chu Karbi Anglong Joint Christian Committee (KAJCC) tia Kohhran pawl dang nena kan thawhho lai a ni a. Khatih hun lai khan Mizo Synod chuan sum leh thawktu pein a thawhpui kohhran a pui a. A hrana kohhran din lovin ringthar a neihte pawh kohhran remchangah an lt zel a ni. Hun hnihna chu Synod Mission Board-in a mala rawngbawlna a kalpui hun a ni a. Tuma mitmei veng tawh lovin hmalak a ni a, ringthar kan neihte pawh keimahni huangah seng ltin kohhran kan dinpui zel tawh a ni. A ram miten missionary-te an hmuh danah hun hmasa leh hun hnuhnung hi a inthlun zawm tlat a. Inpekna leh \hahnemngaihna kawngah Mizo Missionary hmasaten bul an lo \an \hat tawh avangin tun thlengin Karbi Kristiante chuan missionary-te hi pa enin an la en phah a ni. KAJCC hmanga thawhhona \ha tak kan neih chuan rah duhawm tak a chhuah a. Nimahsela hotute zinga thu inhmuh rem lohna avangin KAJCC chu tihtawp a lo ni ta a. Kan thawhho chhng khan missionary-te inpek dan leh Synod hmalakna a ram miten chiang zawka an hmelhriatna bul a lo ni a.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

172

Chuvangin, KAJCC hmanga thawhhona kan lo nei hmasa kha Karbi Anglong-ah Mizo Synod rawngbawl theihna tura Pathianin min buatsaihna a ni a tih theih wm e. Karbi Anglong-ah hian kum 2001 chhiarpuia tarlan danin mihring 8,13,311 awmin, Kristian 1,17,738 an awm a. An hnam bk chauhah pawh Kristian chu zaa sawmhnih (20%) vel nia chht a ni. Hei hian Chanchin |ha hril la \ulzia a tilang hle wm e. Kum 1859-ah American Baptist Foreign Mission-in Mikir Hills-ah hian missionary an lo tir lt daih tawh a. Nghet deuh taka an inbun \an hun erawh chu 1863ah a ni. Anni hnuah Roman Catholic te, CNI leh KJP ten thawktu an tir ve ta zel a. Mizoram Synod thurel bawhzuiin Synod Mission Board pawhin 1989-ah Field a hawng ve ta a ni. Karbi Anglong District-ah hian hnam hrang hrang an cheng a, hnam mal khaia tam ber chu Karbi te hi an ni. Heng bakah hian Assamese, Bihari, Bengali, Adivasi, Kachari leh tlangmi hnam hrang hrangten an chenpawlh a, mission rawngbawlna hi Karbi hnam zingah chauh hmalak tum a nih rih avangin hnam dangte hi chu kan la thleng phak rih lo. Tunah hian kohhran member kan neih te pawh, hnam dang nupui pasal nei an awm a nih loh chuan, Karbi hlang an ni ber a. Chanchin |ha kan hril zelna tur lam pawh Karbi zingah a ni rih zel dawnin a lang. Karbi ram rawngbawlna a\anga ringthar te hi khawsak harsa lam deuh vek an ni kan ti thei ang. Tun dinhmunah hian a ram mi Pastor pakhat kan nei a, Pastor Bial erawh pasarih lai kan nei a. Kohhran puitling 38, Preaching Station 20 leh Fellowship 16 an awm a, Kohhran Upa 47 an awm mek. Tripura rama rawngbawlna Mizoram Synod-in rawngbawlna kawnga Tripura rama kut a thlak \anna hi hun rei pawh a la ni lo. Tun hma chuan Thlarau Bo Zawngtuten thawktute intirin TBCU hnuaiah an thawk \hin a. Kum 1975 vel a\ang khan Presbyterian
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

173

Kohhran indin duh pawlten Presbyterian Kohhran indinin hun eng emaw chen chu an lo tal ve nawk nawk a. Kum 1985 Mizoram Synod Inkhawmpui remtihnain 1986 July ni 20 a\angin thawktu dah \an a ni. Rawngbawlna \hang zelin 1989 Synod rel angin May ni 5, 1990-ah Presbytery hawn a ni a. Chutih laia Pastor Bial 3 ni \hin kha tunah chuan Pastor Bial 13 lai niin, Presbytery pawh pahnih a lo ni ve ta. Tripura Presbytery hian mahni intodelh tumin nasa takin \an a la chho ve reng a. Pathian Ram pawh Synod-a lt lovin, Presbytery mi rawih te hlawh atan a hmang ve zel a. Budget mahnia insiamin, a indaih lohna laiah Synod-in a \anpui \hin. Synod \anpuina hi kum tin tihtlem tial tial tura ngaih a ni a. Vanneihthlak takin Synod \anpuina pawh hi tihtlem zel a ni. Kum 2000-a a ram mite hlawh Synod-in a tihpun pawh khan Tripura Presbytery chuan Synod tibuai lovin Pathian ram an thawh khawm a\angin hlawh pung te, Arrear te leh Pension Fund te an intum sak vek hnuah pawh cheng nuai sawm panga lai hman bang an la nei a. Synod \anpuina tel lo pawhin tunah chuan a kal chho thei dawn niin a lang. Amaherawhchu, missionary-te sawma pakhat hi an sum hmuhna lian tak a la ni reng tih erawh kan hriat tel a \ul ang. Hetianga rawngbawlna kawnga mahni kea din tum a nih avangin rawngbawltu nghet chher chhuah a pawimawh a. A theih ang angin hma a la zel a. Tunah chuan a ram mi Pastor paruk lai an awm ve tawh a. Missionary Pastor pariat an awm a, mahni bial \heuhvah \ul takin bial khua inhlat tak tak hneh takin an enkawl \hin. Tin, heng bakah hian a ram mi tirhkoh leh zirtirtu eng emaw zat an awm a, awmna khua bik neiin Chanchin |ha hril leh ringlo khua eng maw zat an vil reng a ni. Zirna hi mahnia intodelha inrelbawl thuai theihna tura Mission Board hmalakna pakhat a ni. Kohhran miten ziak leh chhiar an thiam loh chuan Kohhran inkaihhruaina kawngah a khingbai riau a. Helama hmalakna hi Kohhran pawhin a chhawr \angkaiin Chanchin |ha hril tiawlsamtu pawh a ni. Tunah hian zirna sikul paruk kan nei a. Kan
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

174

sikul te hi Tripura ram chhnga sikul \ha ber berte zinga mi an ni a, seat kan neih aia tam zirlai kan hmu \hin hi a lawmawm rualin a luhai thlak \hin. Intodelhna atana pawimawh chu a ram mite eizawnna mumal dinsak hi a ni a. Puan \huia eizawnna an neih theihna turin puan \hui zirna hmun thumah hawn a ni a, hengah hian zirlai lak sen loh kan nei \hin. Hmun hrang hranga rawngbawlnaah tihdamna hmanga kan rawngbawlna hi a hlawkin kan rawngbawlsakte pawhin an hlut hle. Tihdamna hmanga rawngbawlna hi hmun kuaah kan nei. Bible Ralchhan hmanga rawngbawlna hi vai kan tih mai (Bengali)-ho zinga hman atan tih ni mah sela, tlangmi Bengali \awng thiamho pawhin an hmang \angkai em em. Hemi hmang hian vai (Bengali) pawh Kristianah an inpe chho mek zel. Thil chi hrang hrang hmanga Tripura rama rawngbawlna hian rah \ha a chhuah mk zel a. Ringthar siamna kawngah pawh Mizoram Synod-in Mission Field a neih zingah chuan a hlawhtling berte zinga mi a ni hial wm e. Kum tin ringthar mi sang chuang an nei ziah a. Kohhran member pawh an pung chak hle. Tunah hian kohhran member 14448 lai neiin Upa 108, Kohhran puitling 72, Preaching Station 142 leh Pastor Bial 13 an lo nei ve ta. Ringthar pawh January June 2011 chhng khan 901 an nei tawh a ni. Sawi ho tur 1. Karbi Anglong leh Tripura-ah te hian a tirah pawl dangte nen kan thawkho va. Eng emaw hnuah mahni pualin kan ti hrang leh mai thin a. A hranga thawh \hat zawkna a awm em? Heng Field-ah te hian kan tlangmi puite kan buaipui deuh rih a. Hnam dang Nepali, Bengali leh hnam dang dangte a remchan anga hma tel zel a \ha ang em le?
www.mizoramsynod.org

2.

175
September 6 : Ningani ARUNACHAL LEH ASSAM RAMA RAWNGBAWLNA Chhiar tur : Tirhkohte 14:1-3 Arunachal & Assam Mission Field hi kum 1990 khan hawn a ni a. Tun hma chuan Arunachal & Assam Mission Field hian Arunachal leh Assam chuan chung leh chhak lam hi a huam vek a. Field hniha \hen a lo nih tak hnu hian Arunachal & Assam Mission Field East hian Arunachal ram chhnga District pathum Tirap, Changlang leh Lohit te a huam a; Assam state chhngah hian Dibrugarh leh Tinsukia District te a huam bawk. Tuna kan hmalak mekna hian kan Field huam chhng pawh hi kan la dai dar lo hle a ni. Arunachal leh Assam inrina bul Lakla (Assam) hmunah Field Heasquarters hi bun lailawk a ni a. Kum 1994 April a\angin Khasan, Arunachal ram chhnga an khaw Gaon Bura (G.B.) ram pekah rawngbawlna hmun kan lo nei thei ta a. Hemi hmunah hian Tangsa Model School dinin, Arunachal ram chhngah rawngbawlna \an a ni ta a. August ni 1, 1996ah Khasan hmunah Field Headquarters chu Lakla, Assam a\angin sawn a ni ta a ni. Arunachal & Assam Mission Field (West) : AAMF (West) hi kum 2001 April thlaah St. Peters High School, Madhuripathar, Assam-ah hawn a ni a. Hemi kum chhng zawng Field Secretary pawh hetah hian a \hu a ni. Itanagar hmunah hian April 4, 2002-ah Field Secretary a insuan lt ta a. Kan rawngbawlna ram hi Kristian duh lohna hmun a nih deuh ber avangin Field dangte angin ringthar kan nei tam thei vak lo. Tunah erawh chuan sawrkar leh mipui pawh an zau sawt viau a. Ringthar siamna kawngah pawh harsatna lutuk kan tawk lo. Arunachal & Assam Mission Field West huam chhnga kan rawngbawlna hmuna mite hi hnam hrang hrang an ni a. |awng hrang hrang an hmang \heuh
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

176

a ni. Assam ram chhngah erawh hi chuan Assamese an tam ber a. Tlang mi pawh an awm nual. Assamese leh Hindi \awng hi inbiak pawh nana hman ber a ni. Thingtlang khaw lian a awm meuh lo va. In 6070 awmna khuate hi khaw lian pawla sawi an ni. Tlang ram chinah hi chuan mihring an tam lo hle. Assam Mission Field-a rawngbawlna May 10, 2000-a Synod Mission Board-in Assamese zinga rawngbawl hna thawh \an a rel chu uluk taka zirchiang zel chungin kum 2008 March 12-ah Assam Mission Field hawnga thawh \an a ni a, Field Office chu Guwahati-ah bun a ni. He Field hi Arunachal & Assam Mission Field East a\anga indangin Dibrugarh leh Makum a chhawm a. Arunachal & Assam Mission Field West a\angin Bhairabkunda, Balemu leh Silvary bakah St. Pauls School te a chhawm bawk. He thu ziak laia inchhiarna dinhmun tlangpui chu hetiang hi a ni Pastor Bial 2, Kohhran Puitling 2, Branch Church 4, Inkhawmna dang 8. Kohhran mi zawng zawng 603, Dan zawhkim 376, thawktu zawng zawng 68. Field hawn lai hian Guwahati-ah in pakhat kan nei sa a, chu chu sak chhunzawm zelin tunah hian Field Office, Field Secretary Quarters, Pastor Quarters, Biak In leh O/A Quarters te Guwahati-ah hian kan nei tawh a, sak chhunzawm zel a la ni. Assam ram hi sq. km 78,438-a zau, district 27-a \hen a ni. Kan rawngbawlna hian Assam Mission Field-a he ram chhnga kan field dang Karbi Anglong district leh Cachar district a huam lo va, Arunachal East leh West-in tlem ve ve a la \hen a, chuti chung chuan Field zau tak a la ni. Hnam hrang tam tak an cheng a, Assamese tih huangah ngawt pawh hian chi hrang \hahnem tak an awm. Chhiarpui hnuhnung ber (2011) khan Assam ram pumah mihring 311,69,272 (Maktaduai sawmthum leh pakhat, nuai khat
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

177

singruk sangkua zahnih sawmsarih pahnih) vel awm anga ngaih a ni a, Guwahati khawpuiah ngawt pawh Mizoram pum mipui aia tam daih an cheng a, Kristian chu za zela pali (4%) emaw chauh an ni. Assamese-te hi mi rinawm leh tlawmngai tak hnam an ni a. Hindu-ah Sankardeva zirtirna zui an tam deuh ber wm e. Muslim an \hahnem hle bawk a, an zingah Chanchin |ha a lt \an a, an ngaihven \ha viau bawk. St. Pauls School, Bhairabkunda-a mi a chhawm tih loh school dang leh Development Project dang bun belh a la ni rih lo. Direct Evangelism hi thapui thawhna a ni ber a. Kum 2008 khan ringthar 19 an awm a, an pung chho ve hret hret zel. A dintirh (2008) a\anga kum 2011 March thla thleng khan ringthar 143 an awm a, ringtu ni sa min rawn zawm thar dang kan nei neuh neuh bawk. Evangelists-ten \hahnemngai taka ni tin leng chhuakin kawm tur an zawng a, Bible tract leh Assamese leh Hindi Thuthlung Thar bute an pe bawk \hin. Eng emaw chang chuan khaw \henkhatah Evangelist-te an riak lt a; Kristian film entirin Pathian thu an hrilh bawk \hin. Kum 2009 khan Guwahati khawpuia Nehru Park-ah Crusade neih a ni a, fak hla leh thuchah leh tihdam rawngbawlna nen hun hman a ni. Master Plan siamin kum 2050-ah chuan Assam Presbyterian Church Synod ding ngei turin thawktute chuan \an an la a. Kohhran ban nghet tur, a ram mi zinga khawsa thei leh mi pangngai chin (Middle Class) neih tumin hma lak a ni bawk. Chuvang pawh chu a ni mai thei e, \um khata baptisma chantir huk tur an la awm rih lo. Kum 2011 kha St. Pauls High School HSLC result a chhiat kum a ni a, zaa sawmruk pahnih (62%) chauhin an passed a. Kan school hi thingtlang kilkhawr, Arunachal leh Bhutan leh Assam inri-na hmuna awm a ni a; a mi chengte
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

178

nun a la hniam a, zirna kawnga \hahnemngaih nachang hre lo zingah chuan hetiang result neih hi a lawmawm hle tho a ni. Assam Field chhngah hian a ruka inkhawm ngaihna hmun a awm nual a. Muslim bitna hmun a nih avang leh an thikthu a chhiat avangin langsar taka inkhawm ngam a ni lo va. Heti chung hian kum 2011, March thla pawh khan a rukin \um khatah mi 18 laiin baptisma an chang nghe nghe a. Panchayat Secretary hlui pawhin mi dang hmuh lohvin pindan rilah a chang bawk. Inkhawm nan hian Evangelist in luah lai an hmang a. Inkhawm kal lam leh haw lam pawh a huhova kal ngam a nih loh avangin fimkhur a ngai hle a ni. Hetiang harsatna kara khaw lum hrehawm pawisa thei lova kan thawktute hi an fakawm hle a. Kohhranhoten bang lovin i \awng\aisak zel ang u. Sawi ho tur 1. 2. Chanchin |ha hril rawngbawlnaah hian a dawngsawng duh apiang hrilh mai tur nge, mi pangngai leh khawsak sang deuh te zawn deuh tur ni ang le? Baptisma chan hi Lal Isua thu hretu nih puan chhuahna a nih laia hlau leh ngam lo taka a ruka chan hi a dik kan ti em?

www.mizoramsynod.org

179
September 7 : Zirtawpni KOLKATA, SILIGURI LEH NEPAL RAMA RAWNGBAWLNA Chhiar tur : Tirhkohte 17:10-12 Kolkata Field rawngbawlna Synod Inkhawmpui 1987 chuan, Ramthar Board-in Delhi, Calcutta leh Siliguri-ah Pastor dah tura an dilna chu Pastoral Committee-in dah ni se tiin a rawn rawt a. An rawt ang hian dah ila kan ti, tiin a rel a. Synod thurel angin thawk tura ruat ten ni 20.5.1988-ah Kolkata (Calcutta) an thleng a. Hei hi Kolkata Mission Field rawn in\an dan chu a ni. A tirah mi mal in luah hawh a ni a, hun rei vak lovah Church of North India Quarters chu man tlm t chawia luah a ni. He hmun hi Kolkata Mission Field Headquarters & Office atan kum 2002 kum laihawl thleng luah a ni. Synod-in tuna kan Field Headquarters Office leh Field Secretary Quarters atana a lei hi August 2002 a\angin luah a ni. Kum 2011 khan Pastor Bial pali a awm a chungte chu Kolkata Bial (1989), Baruipur Bial (2001), Basirhat Bial (2003) leh Manictala Bial (2006) te an ni. Heng Pastor Bial palite hian kum tin Field pum huamin Inkhawmpui an nei ve \hin. Tin, Kohhran Hmeichhia leh |halai Pawlte pawh Kohhran mal, Pastor Bial leh Field pum huamin an ding ve tawh. Anni pawh hian a hrangin Inkhawmpui an nei \hin. Preaching Station 35 leh Inkhawmna hmun dang 29, a vaiin hmun 64-ah inkhawmna hmun a awm, kum 2010 khan ringthar 300 an awm a, kum 2011 January June chhngin ringthar 128 an awm bawk. Kum 2011 khan Kohhran member zawng zawng chu 4,264 an ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

180

Kolkata Mission Field rawngbawl dan hi \huang thum anga kalpui a ni a, chungte chu Direct Evangelism, Indirect Evangelism leh Training te a ni. Direct Evangelism hi rawngbawlna pui ber leh lian ber a ni a. Kawng hrang hrang- Gospel Campaign, Crusade, Revival Meeting, Seekers Rally, Bible Tract sem, Street Preaching leh House visit tea thawh a ni. Campaign/Crusade hi Pastor Bialin a tam thei angin an nei a. Hemi bakah hian Field pum pui huapa neih \hin a ni bawk. Gospel Team an din chu Gospel Camping/Crusade apiangin a bul tumtu an ni \hin. Heng Campaign/Crusade neihah hian Projector hmangin Film an chhuah \hin a, mipuiin an hlut \hin hle. Bible Tract sem a \angkaiin hma pawh uar taka lak a ni. Kum 2010 chhungin copies 1,99,416 sem a ni. January June 2011 chhungin copies 73,774 sem a ni bawk. Indirect Evangelism-ah hian kawng hrang hrang - Medical Clinic, Non-Formal Education, Craft/Tailoring training hmangtea rawngbawl a ni. Medical Clinic hmun 13-ah a awm a, kar khatah vawi hnih zel inentir ni atan hman a ni. Damlo rawn inentirte hnenah Bible tract an sem \hin. Tin, inentirna hun hi Pathian thusawi leh \awng\ainain bul an \an \hin a ni. Non-Formal School hmun 15 a awm a, zirlai 410 an awm, heng zinga 78 hi Kristian an ni. An zirlai bakah hla te, Bible te an zirtir a, a \angkai hle. Thingtlang hmeichhiate chawikan nan puan\hui zirna hmun thum - Basirhat, Mathurapur leh Badu-ah te hawn a ni a, zirlai 30 an awm. Zirlaite hi Hindu 15, Muslim 12 leh Kristian 3 an ni. Tunah hian West Bengal State-a District 9 chhungah rawngbawlna kan nei mek a ni. Siliguri Field rawngbawlna Siliguri Mission Field hi kum 1988-ah din a ni a. A tirah chuan Siliguri leh a chhehvel mai bakah Nepal ram chhung pawh a huam a. Kum 2000-a Nepal Mission Field a lo indan
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

181

tak a\ang khan Siliguri leh a chhehvela rawngbawlna zau zawk mai bakah Sikkim, Darjeeling leh Bhutan ramri thlengin hma lak a ni ta zel a. He Field-ah hian kawng hrang hrangin rawng kan bawl \hin a, Missionary leh a ram mi Evangelist-ten kohhran enkawl pahin theihtawpin Chanchin |ha puandarh hna an thawk a, Pastor Bial huapa Campaign buatsaih \hin a ni bawk. Gospel Team te dinin, thla tin ni 15 chhung hmun hrang hrangah Gospel Campaign an nei \hin. Tin, Damdawi (Medical) hmanga rawngbawlna hi a \angkai hle mai a, Staff Nurse 3-in anmahni thawhna khua \heuhvah Clinic an nei a, chubakah a ram mi Doctor-te ruaiin Missionary Nurse-te nen hmun kilkhawr tak tak, rethei zawk te awmna hmunah rawng an bawl \hin a, a hlawhtling hle. Non-Formal Education hmanga rawngbawlna kalpui a ni bawk a, rethei tak tak, an fate School kaltirna tur pawh nei loten zirtirna an lo dawn ve theih phah a. Naupang mai bakah puitling ziak leh chhiar thiam lote tan Adult Education kalpui mek a ni bawk a, hetianga \anpui ngaite hi thawktuten hunbi neiin Pathian thu hrilh pahin ziak leh chhiar an zirtir \hin. Gospel Campaign atana hmanraw \angkai tak pakhat chu Film Ministry hi a ni. Projector-in Isua Film leh Kristian Film dangte chu \awng hrang hrang - Hindi, Nepali, Bengali leh Adivasi-tea chhuah a ni \hin a, miten an hlut thei hle. Ringlo mite tan Hatiadanga-ah leh Jaigoun (Bhutan ramri)-ah puan\hui zirna kum khat course siam a ni a, chutih rualin ringtharte zinga mi pawh an zirtir \hin a, ringlote hnena Chanchin |ha hril pahna remchang tak a ni. Kohhran phun leh sawhngheh hi rawngbawlnain a tum pawimawh tak pakhat a ni a, evangelist-ten an \huthmun \heuh Kohhran enkawl hna an thawk pah a, a theih chinah Biak In nei thei zel tura hmalak a ni. Field chhung Kohhran te hi a tlangpuiin Pathianniah an inkhawm \hin a, hmun \henkhatah erawh chuan an chawlh hun Thawhlehni a nih
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

182

avangin Thawhlehnia inkhawm an awm bawk. Kohhran member zawng zawng chu 1161 an ni. Nepal Field rawngbawlna Nepal hi ni 18 May 2006 hma zawng kha chuan khawvela Hindu Lalram awm chhun tih a ni \hin a. Ni 18 May 2006-ah erawh chuan lal chu paihthlak a ni a, Sakhaw zalenna ram (Secular state) a lo ni ta a. Nepal ram chhngah Kristian awm phal a nih loh avangin kum 1959 khan Nepalah Kristian 29 chauh a rukin an awm a; tunah erawh chuan nuai nga a\anga nuai riat inkar chu an awm ngeia ngaih a ni. Kum 1975 January ni 1 a\ang khan Synod Mission Board chuan Nepal-a rawngbawl turin Mizoram-a Nepali ringthar kan neihte zinga mi tirin bul a lo \an tawh a. Kohhran din tak tak a harsat avangin eng emaw chen an awm hnuah koh kir an ni leh a. Kum 19821993 chhng khan Nepal-ah United Mission to Nepal (UMN) leh kan Synod thawhhonain rawngbawltu missionary 2 tirh luh an ni leh a. Nepal-ah hian luhchilha rawngbawlna neih hi a harsat m avangin Synod chuan Nepal ramthim beih tak tak tumna rilru nen Siliguri Field chu kum 1988 khan a hawng ta hial a ni. Nepal ram chhngah hian kohhran din mai pawh a harsa hle a. Kum 1992 khan kohhran dina tih tak taka bul \an tumin Kakarvitta-ah thawktu pakhat tirh luh a ni a. Kum 1993-ah phei chuan Kakarvitta-ah Pastor dah a lo ni ta a ni. Kum 1996 thlengin Nepal-ah hian fellowship 7 a awm tawh a. Kohhran lo \hang zel chuan hming mumal tak put \haa hriain June 1997-ah Synod Executive Committee chuan kohhran hming atan Presbyterian Church in Nepal tih a lo vuah ta a ni. Nepal Mission Field hi 23 March 2000-ah hawn a ni a. Field hawn a nih hian Field Secretary bakah Pastor 2, Staff Nurse 1, Missionary Evangelist 5 leh Field Worker 16 ten fellowship 9-a member 250 vel an enkawl a. Kum 20002011
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

183

June thlengin mi 2000 aia tlem lo baptisma chantir an ni tawh a. Kum 2011-ah chuan fellowship hi 40 neiin Pastor Bial 6-ah member 2000 chuang zet kan nei ta a. Field Secretary 1, Pastor 6, Office Assistant 1, Missionary Evangelist 11, Nurse 6, Doctor 1 bakah a ram mi Field workers 40 laiin rawng an bawl mek a ni. Chanchin |ha hril nan Gospel Tracts te semin campaign neih a ni \hin a. Hetiang kawngah hian thawktute mai bakah kohhran leh Bial huapin |halai leh Hmeichhiate an feh chhuak \hin. Tin, infiamna chi hrang hrang hmang te, Kristian Film hmang te, a thlawna sap\awng zirna hawng tein Chanchin |ha hril hna thawh a ni bawk. Puitling ziak leh chhiar thiam lote tana zirna hmun eng emaw zatah hawn a ni a, ziak leh chhiar zirtir an ni. Tihdam rawngbawlna lamah pawh Nurse-ten a remchanna apiangah hma an la zel a. Puan\hui zirna pawh hmun li-ah a awm a. Puanthui zir zingah ringtu lo ni ta pawh an awm ve ta nual mai. Nepal-a rawngbawlnaah hian a ring duh apiang baptisma chantir nghal mai a ni meuh lo va. Miin ringtu nih a duh chuan Biak Inah intiamna hmasa (Grahan) an nei phawt \hin. An rinna leh an inpek dante ngun taka hun eng emaw chen an en hnuah anmahniin baptisma chan an duh tawh emaw, rawngbawltuten chang tawh se \ha an tih tawh emaw chuan baptisma an chantir chauh \hin a ni. Hetiang a nih avang hian baptisma chang tawh chu an sakhaw hluia kir leh emaw, bo pil ta emaw an tam lo hle. Kohhran enkawlna lamah hmasawn har viau mah se hmalak zel a ni a. Tunah chuan Sunday School pawh naupang leh puitling zirlai siamin an zir ve tawh a. Kohhran inrel bawlna lama kan mamawh phuhru turin Presbyterian Handbook siam a ni a, a \angkai hle. Nepal rama rawngbawltu pawl hrang hrangte hian pek leh sem lam an uar a, ringtharte anmahni thawhchhuaha inenkawl tur zawngin an zirtir vak lo niin a lang. Chuvangin Pathian hnena thilpek lama kaihhruai an har hle a ni. Heti chung
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

184

hian \hahnemngai takin kan kalphung hrilhfiah zel an ni a. Pathian ram thilpek petu pawh an pung ve zel a ni. Tin, kohhran inrelbawlna kawngah pawh hma an sawn zel a. Church Court hawn la ni rih lo mah se Tualchhung, Bial leh a ram pum huapah Kohhran, |halai leh Kohhran Hmeichhia thlengin Committee leh Inkhawmpui pawh mumal taka neih a ni vek tawh a. Kohhran inkhawm pangngai erawh chu Inrinniah bak neih theih a la ni meuh lo. Sawi ho tur 1. 2. Ringtharte baptisma chantir kawngah hian duhtui viau nge \ha ang, chang duh apiang chantir nghal mai? Ramthar Field-a kan ringthar te mahni kea ding tura kaihhruai dan tur engte nge ni ang le?

www.mizoramsynod.org

185
September 8 : Inrinni PATNA LEH JARKHAND-A RAWNGBAWLNA Chhiar tur : Tirhkohte 17:16-21 Patna Field rawngbawlna Patna Mission Field-a rawngbawl hna kan thawh \an dan chu hetiang hi a ni. Kum 1982 vel a\ang khan Aizawl Laipuitlang leh Chaltlang kohhrana mi \hahnemngaiten PWD Labour Camp-a Bihari leh Santhal-ho Pathian thu an hrilh \hin a. An rawngbawlnaa piangtharten an chipuite an vei nghal a. Mizoram a\anga mi intirin Bihar-ah rawng an bawl \hin. Kum 1998 Synod Inkhawmpuiin Patna Mission Field hawn tur thu a rel a. Synod thu angin kum 1999-ah Field thar chu hawn a ni ta a. Patna Mission Field hian tuna Jharkhand State pum hi kum 2008 April thla thleng kha chuan a huam tel. Bihar-ah khuan Hindu sakhaw betu an tam ber a, he State chhngah hian mihring an tam hle. Kum 2011 census-a a lan danin mihring 10,28,04,637 lai an ni. Heng mite bei tur hian thawktu mi 40 vel an awm mek a, hmabak a ko hle a ni. Patna Mission Field hian a din tirh a\angin Santhal-ho zingah hma a la nasa a. Sum leh tha sn pawh 80% vel lai a ni \hin. Chutiang taka hmalakna chu Lalpan mal a sawm a, kum 2008 April a\ang phei chuan Field thar, Jharkhand Mission Field hawn a lo ni ta hial a, Patna Mission Field-in fa duhawm tak a hring tiin a sawi theih hial wm e. Jharkhand Field a lo indan a\ang hian Patna Field lamah chuan Bihar-ho zingah hma lak zui a ni a. Zawi zawiin hma pawh an sawn ve zel a, a ram mi anmahni kea ding thei tura chher tum mek a ni. Pathian ram thawhlawmah pawh mahni intodelh turin a ram mite zirtir an ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

186

Rawngbawl dan hi Direct leh Indirect Evangelism a ni ber a. Direct Evangelism-ah chuan Lal Isua chanchin film hmanga entir/hrilh te, Crusade leh beihpui chi hrang hrang thlak te, ringlo mite \hiana siama Pathian thu hmaichhana hrilh te a ni. Indirect Evangelism-ah chuan puan\hui zirtirna siam a ni a, Non-Formal School (naupang leh puitling tan) hawn a ni a, zirlaite kaltlangin an chhngte hnenah Pathian thu hrilh a ni bawk. Tihdam rawngbawlna (Medical Ministry) kalpui a ni bawk a, ringlote hnena rawngbawlna \angkai tak a ni. Tin, Bible Ralchhan leh Mobile Library hmangin rawngbawl a ni bawk. Patna Mission Field-ah hian March 2011 thleng khan thawktu Mizo 18 leh a ram mi 26 an awm a, an indaih lo \hin hle. An thlen phak chin bakah pawh, Kan khuaah Isua chanchin rawn sawi ve rawh u, tia sawmtu an la awm belh zel a ni. Field hawn \an kum 1999 a\anga 2010 chhng khan ringthar baptisma chang mi 2413 an awm a ni. Patna Mission Field chhngah hian anmahni Biak Ina inkhawm theihna hmun pakhat chiah an nei a, a bak zawngah chuan mi bathlar leh mi mal in te chu inkhawmna an neih chhun a ni. Hetianga an inkhawm hian mi dang a hip lo va, an hmuhsit phah a ni. Anmahni puala Biak In neiha ngelnghet deuhva awm an chk \hin hle a ni. Tin, Bihari-ho hian Mizote hi an ngaisang lo hle mai a, hei hi an harsatna pakhat a ni. Chutih lai erawh chuan nun tuihal mi tam tak Lal Isua mamawhtu an awm a, kohhranhoten \an lakna tur kan ngah hle a ni. Jharkhand Field rawngbawlna Jharkhand Mission Field-ah hian Santal Christian Fellowship, Laipuitlangin rawngbawlna bul an lo \an tawh a. Chu an rawngbawlna chu Mizoram Synod Mission Board-in kum 1988-ah lain Patna Mission Field hnuaiah kum 9 a awm a. April 1, 2008 khan Jharkhand Mission Field hi hawn a ni ta a ni. Pastor Bial 3, Dumka Pastor Bial, Jugia Pastor Bial
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

187

leh Kathikund Pastor Bial te an awm a. Heng Bial thumah hian inkhawmna hmun 42-ah neih a ni. Fellowship malin anmahni khaw hnaiah Chanchin |ha hrilin zanah te an feh chhuak \hin a. Electric ng a la awm loh avangin Lal\in te khaiin nau paw chungten an chhuak \hin. Ringlo inah te leh tuallaiah te Pathian thu an hril \hin a ni. Bial chhnga fellowship hrang hrangte Group-ah insiamin, chan tur bik an insiam a, ringlo khuaah feh chhuakin an campaign \hin. A chang chuan ringtu khuaah anmahni intihchak tawn nan hun an hmang bawk \hin a ni. Field chhnga a ram mi rawngbawltu (Mahasoi)-te leh Mizo missionary-te Gospel Team atan ruat an ni a. Anni hian Fellowship leh Bialin an thlen phak bak, tlema hla deuh zawkah rawng an bawl \hin a. Film show leh Pathian thute sawiin hun an hmang \hin. Hmun hnih Sri Amra leh Balia-ah Non-Formal School hawn a ni a. Naupang an kal \ha thei hle. Hengah hian School-a an zir bak Pathian thu an zirtir \hin a, naupangte hnena Chanchin |ha hrilna hmanraw \ha tak a ni. Mi 10 zir theihna tur puan\hui zirna, hmun khatah hawn a ni a. Ringtu leh ringloten an zir a. |an hmain an inkhawmpui ziah \hin. Lodhiha, Jugia Bialah Nursery Class VI thleng awmna School a awm a. Zirlai 130-150 an ni deuh ber. Indirect rawngbawl nan a \angkai hle. Hmun thumah damdawi lam rawngbawlna neih a ni a. Mi rethei zawkte leh kan miten an \angkaipui hle. Campaign hi Bialtu Pastor te leh Evangelist-hoten an buatsaih \hin a, kum 2008-ah khan member 2200 vel an ni. March 2011-a inchhiarnaah chuan member 3300 an lo chuang ve ta a ni. Member inchhiarna hi a dik chiah har khawp mai a, inpe thar an awm ve reng a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

188

Missionary 18 leh a ram mi 50, an vaiin thawktu mi 68 an awm. Ringtharte hian inkhawmna nghet neih an chk em em a. Thawhlawm ip an siam a, Pathian Ram leh Tualchhungah \henin \hahnemngai takin an thawh \hin a ni. Chung thawhlawm tlingkhawm chuan an theih ang angin Biak In sakna an tuak ve \hin. Amaherawhchu, Biak In pum tur erawh chuan puih an ngai nasa \hin hle. Thilpek leh buhfai\ham hi an theih ang tawk tawkin an uar bawk a, campaign nan te pawh an hmang \hin a ni. Sawi ho tur 1. 2. Chanchin |ha la hre lo Mizorama lo ltte hnena Chanchin |ha lo hrilh pawimawhna leh \angkaina sawi ni se. Kan ringtharten Pathian an biakhona tur buatsaihsak kawngah anmahni tlin tawk ang zela an kal hi a \ha berin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

189
September 9 : Pathianni Chawhnu Inkhawm Thupui : Lucknow leh Delhi Field-a rawngbawlna

Chhiar tur : Rom 1:13-15 Lucknow Field rawngbawlna Lucknow Mission Field hi kum 1999-a hawn a ni a. India ram khawpui lian berte zinga mi, Uttar Pradesh (UP) state khawpui a ni. U.P. hi sq. km. 238566-a zau a ni a, District 70-ah an \hen. India ram state zinga mihring chen tamna ber niin, Lucknow khawpui bkah hian nuai 23 zet an cheng. U.P.-a an \awng hman ber chu Hindi leh Bojpuri a ni. Hindu chi inthliarna (Caste system) nghet taka inbunna hmun a ni. Hnam \ha chi hrang tam tak an awm a, a laihawl chutiang bawkin, hnam hnuaihnung phei chu chi hrang an tam lehzual. Heng hnam hrang hrang te hi a hlanga awm an ni chuang lo va, an inawm pawlh deuh vek a ni. Inawmpawlh mah se khawsak phungah leh ei leh in thu-ah an inthliar hle a, an inban pawlh lo va, an ei ho ngai lo va, an innei tawn lo bawk. Rawngbawlna atan chuan Crusade hi ringthar neihna hmanraw pui ber a ni. Ringthar fel wm deuha ngaihte chu Field Worker atana lak nghal an ni a. Chungte chu training pein an kutah crusade rawngbawlna nghah tum a ni a. Zawi zawiin an puitling hret hret a, tunah chuan Speaker-ah Field Worker (a ram mi) hlir hman an ni tawh. Crusade-na hmun tur an zawng a, khaw hotute an be rawn hmasa a, a remchang angin crusade an nei ta \hin a ni. Hemi atan hian Puan-In (tent) an hawh \hin a, tent chuan generator, light,
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

190

mike, chair, mutbu, dawhkan te a keng tel nghal a. Crusade neihna apiangah thawktu a huhovin an riak a, ei leh in an siam a, ringlote an counselling a, chung a\ang chuan ringthar eng emaw zat kan hmu \hin. Crusade senso atan hian a tlangpuiin cheng 5000 vel hman a ni \hin a, tun dinhmunah erawh chuan cheng 6000/7000 a ngai tlangpui tawh. U.P, district 70 awmnaah hian district 7-ah rawng kan bawl mek a, Pastor Bial 6-a thawktuten mahni area \heuhah \an an la reng a, hmabak a la tam hle a ni. Crusade-na atan hian Field Budget a\anga sum hi hman a ni ber a, hemi bakah hian Mizorama kohhran, Ramthar Committee, Kohhran Hmeichhia leh mi mal inphalten crusade-na tur sum an thawh bawk \hin. Chawlhkar tin Thawhlehni leh Ningani chu ringlo khuaa feh chhuah programme atan hman \hin a ni a. Feh chhuahna hmun tur chu a ram mi thawktu kan neihten an zawng a, a huhovin an feh chhuak \hin. Hmun remchangah thu an sawi \hin a, a hnuah crusade-in an mzui leh \hin. Hlawk viau \um te a awm a, beidawnthlak tak tak tawn chang lah bo lo. Pastor Bialah a remchan dan angin puan\hui zirna hawn a ni a. Heng puan\hui zirte hi an zir zawh meuh chuan baptisma an chang deuh zel a, rawngbawlna hlawk tak zinga mi a ni. Ringtu ni tawh kan kohhran mite pawhin an zir ve tho bawk a, an chhungkaw tan thil \angkai tak a ni. Puan\hui zirna hi tuk tin devotion \ha taka an \an \hin bakah a remchan dan angin zirlaite an counselling bawk a, rawngbawlna pawimawh tak te zinga mi a ni. Delhi Field rawngbawlna Kum 1987 Synod Inkhawmpuiin India ram khawpui \henkhata Field hawn \ha a tih angin kum 1988 khan Delhi Mission Field hi bul \an a ni a. Tun dinhmunah heng Delhi, Haryana, Punjab, Uttarakhand, Himachal Pradesh leh Jammu and Kashmir-ah te hian rawngbawltute an inzar pharh mek a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

191

Delhi hming pu si hian Haryana lamah bul \an a ni daih a. Kum 1989 khan Charmwood Village-ah in, flat 4, khum pindan pahnih \heuh awmna chu lei a ni a, Mission House tia vuah a ni a. Field Secretary leh thawktu dangte an awm \hin. Kum 2007-ah Pastor Bial pahnih South Delhi Bial leh North Delhi Bial hawn a lo ni a, khawpui chhng ngeia Headquarters neih duhna a lo awm zel a. Tichuan, kum 2007 khan Lajpat Nagar-ah Field Secretary Quarters chu sawn luh a lo ni ta a, hmun nghet neih sa a nih loh avangin tun thleng hian man tam tak chawiin in luah a ni. Ringtu inkhawm tham an lo awm chhoh tak zelah chuan Biak In mamawh a lo ni a, 1999 khan Charmwood bul lawk, Dayal Bagh-ah ram lei a ni a, he hmunah hian Biak In chu sak a ni ta a. Residential Complex a nih avangin Biak In anga inziah luh erawh a remchang ta lo. A hming atan Ashish Bhawan (Malsawmna In) vuah a ni a: Biak In, Craft Training Centre, Bible Correspondence, Non-Formal School, NPSS hall, Medical Clinic leh \ul dang atan te hman a ni. Thawktu hi Mizo Missionary 14, Field Secretary 1 leh Pastor 2 awmin a ram mi thawktu 15 an awm a, Partnership (CMS, INTERSERVE, World Vision, Seva Bharat)-a thawhpui Mizo Missionary hi 9 zet an awm bawk a, chungte nen chuan thawktu hi 41 an awm a ni. Heng thawktute bakah hian Delhi Mission Field hnuaia thawktu anga chhiar ni chiah si lo, mi rawngbawlnaa sum leh pai tlem azawng va tumpui ve (Networking an tih mai) chu 10 vel bawr a nei bawk. Ringthar hi Mission Field hlawhtlin leh hlawhtlin loh tehna atana hman ber a ni wm e. Delhi Field-ah pawh hian a din rei tawh ngaihtuah chuan ringthar an la ngah lo viau; amaherawhchu, tun hnai kum nga vel kal ta chho a\ang khan ringthar pawh an pung ve viau a, 2010 thleng khan ringthar mi 2,522-in baptisma an chang tawh a ni.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

192

Fellowship 17 awmin member 850 vel an awm a. Heng fellowship te hi a hranpaa in luaha inkhawm chu 7 chauh an ni a, a dang chu thawktute in leh hmun remchang dangah te an inkhawm \hin. Tin, inkhawm nana in kan luah te hi Pathiannia inkhawmna bakah Non-Formal School atan te hman a ni bawk. Gospel tract sem te hi chhunzawm ve reng bawk mah se, tun hma ang chuan an uar viau tawh lo va. Kum khat chhng atana target te insiamin chumi tihhlawhtlin ngei tum chuan beih \hin a ni a. A remchang ang ang, direct leh indirect evangelism hmanga rawngbawlna kalpui \hin a ni a. Indirect Evangelism lama uar zual deuhte chu tihdam rawngbawlna clinic hawn leh Free Medical camp buatsaih te, Craft Centre te, Non-Formal School hawn te, tuition pekte a ni. Medical Centre hi hmun 2-ah a awm a, Non-Formal School hi hmun 8-ah kalpui niin, Craft (puan\hui zirna) hi hmun 3-ah kalpui mek a ni a, Bible Ralchhan pawh kalpui reng a ni; hengte hi Chanchin |ha theh darh nan a \angkai hle. Crusade leh campaign te, leadership training te pawh a kht tawkin an buatsaih \hin a. Ringthar Inkhawmpui (Varsik Sammelan) hi kum 2008 a\ang khan kum tin neih \hin a ni a, hma pawh an sawn phah hle. Amaherawhchu, hmun hawh man te, ei leh in man te, veivahna te a hautak avangin senso a tam thei hle. Field hmingin Hindi leh Roman script-a chhut Stuti Aradhana (Fakna Hlabu) chu kum 2009 khan tihchhuah a ni a, Field chhng bakah hmun danga mite pawhin an hmang \angkai hle. Kum 2010 khan rawngbawltute Hindi Zirna Bu chu buatsaih leh a ni a, Synod Mission Board-in a chhuah a, Hindi hmanna Field-ah chuan he \awng zirna bu hi hman tura tih a ni bawk.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Mission Pawl dangte nena rawngbawlna Johana 17:20-23

193

Khawvel zawng zawnga Chanchin |ha hril tur hian eng pawl mah hian mahnia thawh zawh theih a ni lo tih chu kan chiang \heuh wm e. Chuvang chuan tum thuhmuna rawngbawltute hi mahni hmun leh hma \heuha thawkin a theih anga in\anpui tawn zawnga hma kan lak a pawimawh takzet a ni. Nang leh kei hian America rama rawngbawl tura kal kan harsat ang tho hian Dr. Billy Graham-a tan chuan Mizoram Home Mission-a rawngbawl chu thil harsa tak a ni ve ngei ang. Mahni theihna laiah, mahni thiam ang te tea rawngbawlin \awng\aina, thilpek leh mihring hmang te, intlawh tawn leh rawngbawlna inhriatsaka kan thawhho hi Pathian duhzawng leh a hna thawh sawt dan ber a ni. Kum 2010 Synod-a Mission Board Secretary report-a a lan danin heng a hnuaia Mission leh kohhran pawl hrang hrangte nen hian rawng kan bawlho mek a ni 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Emanuel Hospital Association (EHA) (1980) INTERSERVE (India) (1985) Friends Missionary Prayer Band (FMPB) (1988) CONCERN (1988) Evangelical Presbyterian Church, Sikkim (EPC) (1988) India Missions Association (2000) The Presbyterian Church (USA) Youth With A Mission (YWAM) (2004) Christian Reformed World Mission (CRWM) (2005) Operation Mobilization (OM) (2005) Church Mission Society (CMS) (2006) Seva Bharat (2008) New Enterprise International (NEI) (2008) Serving In Mission North East India (SIMNEI) (2008) Evangelical Fellowship of India (EFI)
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
16. Council For World Mission (CWM) (1986) 17. Union Biblical Seminary (UBS)

194

Heng bakah hian Mizoram chhunga Kristian Pawl leh Chanchin |ha hril pawl hrang hrangte chu Mizoram Synodin an rawngbawlna hriatpuiin Affiliation (afiliasawn) a pe a. Kum 2010-a Synod Secretary report-a a lan danin Synodin affiliation a pek tawh te chu heng pawl te hi an ni 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Thlarau bo zawngtute (TBZ) Disciples Society Zoram Evangelical Fellowship (ZEF) Mission Foundation Movement (MFM) Zoram Evangelical Mission (ZEM) Set Free Ministries, India (SFMI) Missionary Agency for Understanding, Reference and Intercession (MAURI) The Leprosy Mission (TLM) Varanasi Mission

Kan kohhran hi mi dang thawhpui kawngah a inhawng zau hle a. Thu khat vuaa Chanchin |ha kan hrilpui theih te chu kohhran leh pawl thliar lovin kan thawhpui zel a ni. Chutih rualin fimkhurna tur a awm \hin avangin thawhpui tur thutlkna siamtu chu: Kohhran thawhpui tur a nih chuan Synod a ni a; Kohhran ni lo pawl dang (Para Church) thawhpui tur chuan Synod Executive Committee a ni.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 10 : Thawh\anni |HALAITE FEHCHHUAH

195

|halaite fehchhuah hun hi vawi hnih kan hmang dawn a. Kohhran Committee-in \ha a tih chuan Branch K|P Committee-in kan Kohhran huam chhunga a hlawk thei tur angin fehchhuah programme duang se la. Fehchhuahin a tum ber chu Pathian ngai ngai loten Pathian an ngaih a, amah hnaih duhna an lo neih theihna tura hruai chhuah hna a ni a. Chutianga Pathian zawngtute kan dap chhuah theih chuan Nilai zanah report ni se. Anmahni lo dawnsawn dan leh an nun chhawm chhuah dan tur (Camping, Campaign, Counselling, etc.) chu Kohhran Committee lam pawhin a ruahman thei turah ngai ila.

September 11 : Thawhlehni KOHHRAN HMEICHHIATE FEHCHHUAH Kohhran hmeichhe puala fehchhuah hi vawi hnih kan nei dawn a. Kohhran Committee remtihnain mahni kohhran mamawh anga programme siam ni se. Kan fehchhuahin a tum ber chu chhungkhat nu - Pathian leh kohhran ngaihsak ngai lo te, Pathian leh a kohhranho hlutzia te hria a, amah an lo hnaih theih nana sawm chhuah hna a ni. Kan kohhran mamawh dan azirin kan hmalakna pangngai Kristian Chhungkaw lam hawi programme pawh a leng vekah ngai ila. Nilai zana kan report a\anga bawhzui ngaite chu Kohhran Committee pawhin min ngaihsak turah ngai ila a \ha ang e.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 12 : Nilaini FEHCHHUAH REPORT LEH |AWNG|AIHO

196

|halai leh Hmeichhe fehchhuah report ngaihthlak ni se. An report copy chu Kohhran Secretary hnenah pek ni se la. Bawhzui ngai a awm pawhin a \ul angin Kohhran Committee-in ngaihtuah se. Anmahni bawhzui tura pek lt remchang zawk a awm pawhin pek lt mai ni se. |awng\aihonaah lawmthu sawina leh fehchhuah leh hun atana Pathian hruaina leh awmpuina dil ni se.

September 13 : Ningani KOHHRAN FEHCHHUAH Kristian nuna harsatna neite tlawh Kohhran pui huapa fehchhuah hun hi vawi li lai kan nei dawn a. Kohhran Committee-in ruahmanna fel tak siamin kan kohhran tana hlawk ber tur leh remchang ber tur ngaihtuahin Upa Biala feh chhuah emaw, Upa Bial intlawh tawnsak emawa programme siam te pawh a leng vek turah ngai ila. Kristian nuna harsatna nei te tlawh tih hi thil awl ai tak a ni lo va. Tute nge harsatna neia kawm theih tur tih pawh hriat fuh a har mai thei. Upa Bial huapin emaw, Kohhran pum huapin emaw, counselling session buatsaiha chuta kal tura mite sawm leh puanzar hna thawhhote pawh a \ha ang.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 14 : Zirtawpni KOHHRAN FEHCHHUAH Chhungkaw lama harsatna neite tlawh

197

He hun pawh hi Kohhran Committeee ruahmanna anga hman ni se. Kan kohhran tana hlawk leh remchang ang bera hman tur a ni. Mi thiam bk te sawma Kristian Chhungkaw lam hawia inkawm khawm te pawh a hlawk thei tho ang. September 15 : Inrinni FEHCHHUAH REPORT LEH |AWNG|AIHO Kohhran pum huap fehchhuah report ngaihthlak ni se. |awng\ai thupuiah - Kar leh lama Local Council Member-te tlawhna hun leh Tlawmngai Pawl hrang hrangte nena inkawmna kan neih tur atan: kan ram, kan khawtlang leh kan kohhran tana \angkai thute sawi ho va, hlawk taka hun kan hman theih nan Pathian hnenah dil ila. September 16 : Pathianni Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Khua leh tui \ha - Khawtlangah Ephesi 2:10; Matthaia 5:14-16

Thupui \hen 1. Khua leh tui \ha nih hi Pathian thu zirtirna a ni. 2. Thil \ha ti tura chhandam kan ni a, mi dang dam nana inpe ve tur kan ni 3. Mi dang tana thil \ha tih hi Pathian chawimawina a ni. Hla : KHB No. 393 Kristian tho ru, mu rei su
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : :

198

Khua leh tui \ha - ram leh hnamah Rom 13:1-7

Thupui \hen 1. 2. 3. Roreltute chu Pathian ruat an ni. Ram dan leh hnam kalphung pawisaa zah tur kan ni. Khua leh tui kan nihnaa kan tih tur leh pek tur te \ha taka pek tur a ni

Hla : KHB No. 586 Kan ram Krista kan pe September 17 : Thawh\anni |HALAITE FEHCHHUAH

September 18 : Thawhlehni KOHHRAN HMEICHHIATE FEHCHHUAH

September 19 : Nilaini FEHCHHUAH REPORT LEH |AWNG|AIHO |halai leh Hmeichhe fehchhuah report ngaihthlak ni se. Kohhran Secretary hnenah report copy pek ni sela. Fehchhuahnaa Pathian hruaina leh awmpuina avanga lawmthu sawia \awng\aiho ni se.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 20 : Ningani

199

KOHHRAN FEHCHHUAH Village Council/Local Council Member-te tlawh Local/Village Council member-te tlawhnaah hian kan khawtlang tana \ha tur thurawn pek tur kan neih te sawipui ni se. Anmahni lam pawhin kohhran a\anga an beisei leh ti ve tura min duh an sawina hun pawh siamsak ni se. Khawtlang leh ram tana \ha tak leh rinawm taka an thawh theih nan \awng\aisak bawk ila. September 21 : Zirtawpni KOHHRAN FEHCHHUAH YMA, MHIP leh MUP hruaitute nena inkawmho Khawtlang leh ram tana thil \ha ngaihtuaha ti \hin Pawl \hahnemngai kan neih te hnenah lawmthu sawi ni se. Kohhranho nena pheikhai rual taka ke kan pen ho theih nan hmai chhanah inhawng takin a \ul leh \ha kan tih te sawi ho ni sela. Heng tlawmngai pawlte tan hian Pathian hruaina dila \awng\ai ni bawk se. September 22 : Inrinni FEHCHHUAH REPORT LEH |AWNG|AIHO Kohhranin khawtlang hruaitute leh tlawmngai pawlte kan kawmna report ngaihthlak ni se. Fehchhuah hun kan hman chungchang sawi ho ni se. Tih zel tlaka kan ngaih leh ngaih loh te, tih dan \ha zawk ni-a kan hriatte pawh sawi zau ni se a \ha ang. Lawmthu sawia \awng\aiho ni bawk se.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
September 23 : Pathianni Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Van khua leh tui kan nih dan Philippi 3:17-21

200

Thupui \hen 1. 2. 3. Van khua leh tui ni tura din kan ni. Sual thlemna do zo lovin mahni duhthu ngeiin van kan hransan. Kristan kan lei nun min luahpuiin a van nun min hlan.

Hla : KHB No. 367 Ka sual rit tak phurh

Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : Van khua leh tuite mawhphurhna : II Korinth 5:14-17

Thupui \hen 1. 2. 3. Kan thih aia thi atana nung tur kan ni. Hawna tur nei kan nih hre renga van nuna nung tur kan ni. Van khua leh tui ni tura mite sawm khawm tura koh kan ni.

Hla : KHB No. 325 Lalber chuan ruai \heh a peih ta e

www.mizoramsynod.org

201
September 24 : Thawh\anni KRISTIAN CHHUNGKUA LEH KOHHRAN Chhiar tur : Tirhkohte 2:42-47 March 28-ah khan Kristian chhungkua chu kohhran in\anna a ni tih kan ngaihtuah ho tawh a. Tunah hian Kristian chhungkua leh kohhran tih kan ngaihtuah dawn a. Thil thuhmun anga ngaih theih a ni na a, tun \umah chuan chhungkua leh kohhran inlaichinna lam kan sawi dawn a ni. Kan zir hmasak khan chhungkaw pawimawhna lam kan sawi uar a. Tunah hian chhungkaw tana kohhran pawimawhna lam sawi ve thung ila a \ha wm e. Tunlaiin mi \henkhat, kohhran bel chiang uk lova Kohhran hi engmah a ni lo ti tawk te kan lo awm ta a. Kohhran tihsual chang ran pawl te, kohhran a mualphona tura lo phur viau tawk te an awm ta fo mai. Kan ramah ngat phei chuan kohhran hi awm ta lo se eng nge kan an ang aw, tih hi ngaihtuah tham tak a ni. Kohhran chu mi mal nun kaihruaitu a ni a, chhungkaw nun zirtira venghimtu a ni kan ti thei ang. Hetiangin sawi zau dawn ila. 1. Kohhran chu chhungkaw dintu a ni : Chhungkaw din tura inneihna chu kohhranho buatsaih a nih thu leh inneihna chu Pathian leh a kohhranho ta a nih thu kan sawi tawh a. Chhungkaw banpui pahnih chu kohhranhovin Pathian hriatpuiin a suihfin a, uluk takin a enzui \hin a ni. 2. Chhungkaw member-te Pathian tana hauhtu a ni : Nupa kara fanau lo piang chu Pathian duh dana enkawl leh kaihhruai a nih a, a lo puitlin huna a thlah loh tur zirtirna a dawn theih nan Pathian chhungte zinga mi chhinchhiahna, baptisma hmangin kohhranin a lo hauh \hin a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

202

3. Naupang enkawl puitu a ni : Naupang chu zirtirna dawng thei rual a lo nihin Sunday School kai tura hual a nih angin, Sunday School-ah uluk taka buatsaih zirlai zir tura lawmluh (admit) a ni a. Nu leh pa tam takin kan zirtir thiam loh leh kan theih loh chu kohhranin a lo zirtir \hin a ni. 4. Chhungkaw thlarau nun ngaihsaktu a ni : Chhungkua chu Pathian duh dana a inrelbawla, Chhandamtu telna chhungkua a nih theih nan kohhranin kawng hrang hrangin hma a la a. Chhungkuaa Pathian pawl a zirtirin a fuih a, malsawmna petu hriaa a tana thilphal a zirtir bawk \hin. Mi mal pawhin chhungkuaa naupang, tleirawl, \halai leh nu leh pate thlarau nun sawizawia tichak turin pawl siamin rawngbawlna kawng hawngin a chhawm chhuak bawk \hin. 5. Chhiatni \hatniah chhungkaw mamawh petu a ni : Chhungkuain \awiawm leh tuamhlawm kan ngaih hun, chhiatni \hatni-ah kohhran a lo che chhuak \hin hi chhungkaw tan a va hlu em! Kohhran neitu leh hotu Lal Isua thupek angin lawm ni-ah min lawmpuia, lungngaih niah min \ahpui \hin a, thlamuan kan ngaih hunah min thlamuan \hin. Mihring lama beidawn hnuah pawh Kohhranho \awng\aina leh ngaihsakna hmanga Pathian thiltihtheihna kan chan leh a malsawmna kan dawn \hin te hi a hlu em em a ni. 6. Chhungkaw dangte nen min phuarkhawmtu a ni : Kohhran hmanga chhungkaw hrang hrang kan inlaichinna hlutzia hi a ropui hle a ni. Mihring lamah leh chi leh kuangah inhnaihna nei lem lo pawh kohhrana rawngbawlhona avanga Kristaa kan inpumkhatna hi mihring thisen inzawmna aia hlu a ni hial wm e. Mi lian leh mi t, hausa leh rethei, mi thiam leh thiam lem lote pawh kohhran hmanga kan inchhungkhat te hi a hlu a. Krista, Pathian Fapa, mi sualte tan a inpe a, unaute tih a zah loh avangin Krista taksa inpeng tawn vek kan ni a, pumkhat kan lo ni ta a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

203

Kan sawi tawh ang khan kan lo zir ho tawh belhchhah leh chhunzawmna ang deuhin chhungkaw tana kohhran hlutna lam kan sawi tam ta viau a. Kan zir hmasak lam te nen pawh ngaihtuah zawm a \ha hle ang. Engpawh ni se, Kristian chhungkua leh kohhran hi inzawm tlat leh inchawm tawn a ni, ti ila a dik mai wm e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kan ram leh hnamah hian kohhran hi awm ta lo se a aiawh thei an awm thei ang em le? Kan chhungkaw tana kohhran \angkainate sawi belh ni se. Kohhran tana chhungkaw pawimawhna nge sang ang, chhungkaw tana kohhran pawimawhna?

www.mizoramsynod.org

204
September 25 : Thawhlehni KRISTIAN CHHUNGKUA LEH RAWNGBAWLNA - I Chhiar tur : Luka 10:38-42 Kristian chhungkua chu kohhran kutke ber a ni a, kohhran tan a \angkai tur a ni. Kohhrana \angkai turin chhungkaw member tin ten tih tur an nei vek a, an tih tur erawh a inang vek thei lo. Kristian chhungkuain rawngbawlna pawimawh a neih dan hetiangin sawi ila: 1. Hminghmerh rawngbawlna : Chhungkaw zinga mi tu pawhin kohhranah hminghmerh chanvo an chang thei a. Kohhran Upa te, Kohhran Hmeichhe hruaitu leh |halai hruaitute bakah thuhriltu leh \antu te, zai hruaitute leh zaipawl chenin chhungkuaa mi vek hman an ni lo thei lo. Chhungkaw zinga mi tu pawhin heng chanvo an lo chan hian chhungkuain a hriatpui a, chhungkaw rawngbawlna anga a pawm thlap a pawimawh hle. An chanvoin a ken tih tur te \ha taka an hlen chhuah theih nan chhungkuain an dinhmun hriatthiampuiin theih tawpin a \anpui tur a ni. Chutianga chhungkuaa kan \anho theih dawn loh chuan rawngbawlna hi phat hial a \ha zawk mai thei. Synod Office-a thawktu pakhat chu an veng hlain chhangchhe hle mah se office a kal tlai ngai lo; a chhan chu an chhungkuain theih tawp an chhuah vang niin a sawi. Zaipawl member active \ha tak nei tur hian amah leh an chhungkuain theih tawp an chhuah a ngai tih hi Kristian chhungkuaten kan hriat a pawimawh hle mai. Kohhran Upa \ha tak nei tur pawhin chhungkuaa thawhho a pawimawh a, Pastor \ha tak ni tur pawhin chhungkuaa thawhho bawk a pawimawh. 2. Hminghmerh loh rawngbawlna : A chunga kan sawi lehlam chiahah khian rawngbawlna pawimawh tak a awm a. Chu chu kohhrana chanvo hminghmerha ruat ni lo,
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

205

rawngbawltu lo dawm kang tur chhungkaw zinga mi an awm \hin. Kan sawi tak ang khan chanvo neia rawngbawltuten an tih tur \ha taka an tih theihna atana hun leh tha leh ruahmanna fel lo siamtu mi pawimawh an awm a ngai \hin. Marin Lal Isua ke bula \hu a, a thu a ngaihthlak theihna chhan kha Marthiin buai taka eirawng a bawl vang kan ti thei ang. Lal Isua pawh khan Marthii kha a thu rawn ngaithla ve mai turin a sawm lova, Marin a thlang fuh zawk e, a ti mai niin a lang. Hminghmerh loh rawngbawlna chelhtute hi an pawimawh hle a. A hautak a, a phurawm lo va, a biru a ni. Lal Isua pawh hian chan \ha lo zawkah a ngai ve tho a ni mai thei e. Mahse, a pawimawh lo chu a ti hauh lo. Kohhrana hminghmerh chanvo changtute a lang lo lama lo buatsaih a, lo \anpui a, rawngbawl thei tura lo siam \hintute hi chhungkaw rawngbawlna \ul leh pawimawh tak thawktute an ni. 3. Chhungkuaa rawngbawlho : Kohhrana rawngbawlna hi mi mala thawh chhuah tur emaw kan ti lutuk deuhin a lang. Rawngbawlna chhungkuaa tih ho theih kan dap thiam a \ha. Hmun danga kan tarlan tawh ang khan Rev. Dr. J. Schmalembarger-a chuan, Kohhran programme reng reng chhungkaw pawt darh zawng a nih chuan programmme \ha a ni thei lo, a ti a. Ani hi chuan America ram dinhmun a\anga a thlir vang a ni mai thei. Mahse, ngaihtuah ngun ngai tak chu a ni. Zaithiam chhungkua pawh chhungkuaa zai mai lo va, zaipui tur pwn lam mi dap hran \heuh tur ni-a kan ngai tlat erawh hi chu ngaihtuah chian a ngai hle a ni. Pathian biak inkhawmah chhungkuaa chanvo (item) nei thei te indap chhuaha hun remchang siamsak te pawh thil \ul tak a ni. Chutiang atana in buatsaihna chuan chhu ngkuaa rawngbawlnaah rah \ha a chhuah zel dawn si a. Kohhran Upa pakhat chuan Kristian hunpuiah hian an chhungkua Ramthar lamah a zinpui \hin a. Rel-ah leh a remchanna hmuna sem tur Pathian thu ziak (tract)-te an keng a, rawngbawlna hun \ha tak an hmang \hin. Bethel te, camping te hi chhungkuaa tih pawh a hlawk tho dawn lom ni?
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

206

|hianz aho kher lo pawh hian chhungkuaa thawh chhuahna tur a tam thei hle wm e. Tichuan chhungkuaa rawngbawlnaah hian kohhrana chanvo chhungkaw zinga miin a chan chhungkuaa buaipui te, a tak taka chhungkuaa rawngbawlhona lama hma thar kan lak zel te a pawimawh hle wm e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kohhranin kan chhungkaw zinga mi chanvo a pek te hi chhungkuaa thawh ho tur a nih dan sawi belh ni se. Marthi chan kan tih mai \hin rawngbawlna hi eng anga pawimawh nge nia kan hriat? Rawngbawla feh chhuah leh Bethel leh Camping te pawh chhungkuaa tih theih niin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

207
September 26 : Nilaini KRISTIAN CHHUNGKUA LEH RAWNGBAWLNA - II Chhiar tur : Genesis 12:1-9 Pathianin chhungkua a din chhan rawngbawlna pawimawh tak pakhat chu, mi dangte \anpui thei tur chhungkua ni turin a ni. Abrahama a\anga chhungkua a din dawn pawh khan Malsawmna ni ang che a tih kha. Hetiang hian Kristian chhungkua chu malsawmna a ni thei: 1. Kohhran tan malsawmna : He thupui hi chu kan sawi tawh \hin a, sawi thui lo ila. Pathian thu chuan, Lui pakhat a awm a, chumi pengte chuan Pathian khawpui chu a ti lawm \hin (Sam 46:4) a ti a. Lal Isua Nunna lui peng Kristian chhungkuate hian Pathian Zion khawpui, kohhran hi a tlawmin a tiphusui \hin tur a ni ang. Chu chu Kristian chhungkaw ze pawimawh berte zinga mi a ni. Kohhran zarzotu ni mai lovin, kohhranho tan Kristian chhungkua chu malsawmna a ni tur a ni. 2. |henawm khawvengte tan malsawmna : Kohhran hruaitu \henkhat chu a hnaih apiangin an ei loh an awm ve \hin tlat mai a. A pawi hle a ni. Kristian chhungkua chu \henawm khawvengte tan kawng hrang hrangin malsawmna a ni thei tur a ni. Pathian thu chuan, A theih phawt chuan, nangmahni lam tal mi zawng zawng nen inremin awm rawh u, min ti a. Ramri thu-ah te, in\henawm khawvenna kawng hrang hrangah te min hnaihtu chhungkuate tan malsawmna, thlamuanpuiawm leh mamawh phuhrutu nih ngei tum tlat tur a ni. |henawm sual leh kheuh beuh tak kan nei a nih pawhin Kristian chhungkua chuan Pathian thu, Sual ngam chein awm suh la, \hatnain sual chu ngam zawk rawh (Rom 12:21) tih te hre rengin hnehna kumhlun chang turin \hatnaa hmachhawn hram hram tur kan ni ang. |henawm khawvengten mangan harsat
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

208

an tawh pawha an pana an belh ngam ni turin Kristian chhungkua chu Pathian aiawha ding tur a ni bawk ang. 3. Ram leh hnam tan malsawmna : Ram leh hnam tana thawh tih te, ram leh hnam siam \hat leh din thar tih zawng zawngte hi chhungkua a\anga \an a nih loh chuan hmun dang a\anga siam \hat tak tak theih niin a lang lo. Kristian chhungkaw tin te hi ram leh hnam tana kan inbuatsaih a \ul hle a ni. Rinawmna te, dikna te, hnam \awng leh sakhuanate hi ram leh hnam lungphum dik a nih avangin Kristian chhungkua chuan chu chu a vawng nung reng tur a ni. Sum leh pai kawngbo deuh chan ve thu-ah te, dawt sawi deuha neih ve mai theih ham\hatna chan thu-ah te Kristian chhungkua chu a fihlim tur a ni a. Chhungkaw inzirtirnaah pawh chu lam chu uar ngam tur a ni. Kristian chhungkua chu mahni chhungkaw bil ngawt ngaihtuah lovin ram leh hnam tana \ha tur thlir thiam chhungkua a ni tur a ni. Kan ram hi inthlang ram kan ni a. Inthlan nikhuaah pawh chhung leh khat leh kan chhungkaw bil tana \angkai thei tur kan ngaihtuah rualin ram leh hnam kaihruai tak tak tur leh khawtlang \hatna ngaihtuah tak tak thei tur an ni em tih ngaihtuah zawk chunga vote thlak \hin a pawimawh hle mai. Ram leh hnam siam \hat hna hi chhungkua a\anga \an tur a ni a. Chu chu Kristian chhungkaw mawhphurhna lian tak a ni. Tichuan Kristian chhungkua chu kohhrana rawngbawltu \angkai chauh ni lovin; \henawm khawveng, khawtlangah leh ram leh hnam tana rawngbawltu ni turin a inbuatsaih tur a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Kristian Chhungkaw rawngbawlna tur kan han sawi takah te khian engah hian nge \an lak ngaih zualna nia kan hriat? Ram leh hnam nun leh chhungkaw inlaichinna sawi ni se. Kristian chhungkua leh rawngbawlna thu-a sawi tur kan neih te sawi belh ni se.
www.mizoramsynod.org

209
September 27 : Ningani KRISTIAN CHHUNGKUA LEH THILPEK Chhiar tur : Marka 12:41-44; Malakia 3:8-11 Kan Thurin nambar pakuana (IX)-in ringtu zawng zawng tih tur a sawi zinga pakhat chu, Pathian malsawmna an dawn ang zela pek ve thung a ni a, a pawimawh hle mai. Kristian chhungkua chuan Pathian hnen a\anga a dawn chauh ni lovin, Pathian lama a tih tur pawh a hre \hin tur a ni ang. Pathian hnena thilpk pk hi tih luihna a awm hauh lo chung hian, sawisel leh do a hlawh khawp mai. Kohhran chhuahsan phah nana hmangte pawh an lo awm tawh \hin a ni wm e! A chhan nia lang chu mihringin Pathian \hatzia a hriat theihna tura Pathian thil pht a ni a. Mihringten Pathian \hatzia hriaa amah kan hnaih hi Setana hlauh ber a nih bawk si avangin sual hian nasa takin a do a ni. Pathian hnena thilpk kan pk dawnin heng hi ngaihtuah ila 1. Thilpk pk hi inlaichinna a ni : Naupan laiin \hiante hnenah, Hawh, inthilphal ang, kan ti \hin a. A awmzia chu kan neih ang ang inchanpui zel ang tihna a ni a. Inlaichinna thk tak a ni. Chhungkaw awm thei deuh leh nei deuha mi inthilphalpui phei chu nuam tak a ni. Kan Pathian hian inthilphal puiah min sawm a. Inlaichinna thk tak neihpuiah min duh hi a hlu hle mai. Thilpk pk ringawt hian inlaichinna a siam mai lo va, inpek tawn hian kan inlaichin \hin a lo ni. A dawngtu lam chauh kan nih reng chuan thilpek chu \anpuina a ni a, kan inpek tawn erawh chuan inlaichinna kawng a lo ni \hin a ni. Pathian hian kan neih sum te hi a mamawh hrim hrim vanga pe turin min ti lo va, amah nen inlaichinna \ha kan neih theih nan a ni zawk.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

210

2. Thilpk hian Pathian thu tiam a keng : Pathian chuan Zawlnei hmangin, Van tukverhte chu hawnsak che uin, malsawmna... ka vur dawn che u nge dawn lo, mi han fiah teh reng u, tiin. A ina thilpk rawn kengte hnena a thu tiam chu, Eiraltu ka khapsak ang che u a... in lei rahte chu a tihchhiatsak tawh lo vang che u a... in grep rah chu a hlam tla ral tawh hek lo vang, tih a ni. Lalpa i Pathian fiah suh tih a nih laiin amah Pathianin fiah a chona chu thilpka malsawmnaah a ni. Lal Isua pawhin, Pe rawh u, chutichuan pekin in awm ang... liam zawih zawihin, in malchungah an pe ang che u. In tehna ngai bawkin an tehsak leh dawn si che u a, a ti bawk. 3. Pathian hnena thilpk hi ham\hatna a ni : Pathianin a hnena thil pe tura min sawm hian thu tiamin a zui \hin kan tih tawh kha. Chumi zinga ropui ber chu chutichuan vanah ro i nei ang (Mk. 10:21) tih hi a ni. Lal Isuan, Sum lemin in tan \hiante siam rawh u, a ti bawk a. He lei ro sum lem hi chatuan atana hman dan awm chhun chu Pathian hnena hlan hi a ni. Bank-a ngah \n ai chuan vana ro khawl chuan lukhawng a nei zawk dawn si a. Vanah in tan rote khawl khawm zawk rawh u, Lal Isuan a tih kha. Kan lei ro tlawm tak van roa chantir tur hian Pathianin kan neih ang ang a pawm te hi khawngaihna a ni. Sapram pawisa kher te pek ngai ta se emaw, Jerusalem-ah kher pek ngai ta pawh ni se emaw, tum ve hram hram a \hat dawn nen! Kan India cheng tlawm tak te, kan ei ang buhfai tlawm tak te, kan neih ang zat tlm t te Pathianin van roa min chansak duh \hin hi khawngaihna a lo ni e. Pathian hnena thilpek tiam te, ham\hatnate kan sawi ta a. Heng zawng zawng hi awm lo mah se la, a retheihna avanga kan lo hausak theih nana engkim chna min chhandamtu tan hian insengso a, chna, tuar huam ve tur kan nih pawh hre reng ang u.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
Sawi ho tur 1. 2. 3.

211

Pathian hnena thilpk hlwkna kan chante sawi ni se. Sawma pakhat kan pk hi Pathian hnena thilpk nge ama chanpual zawk? Hloh leh hek huama pe tur kan ni tih hi han sawi zau teh u.

www.mizoramsynod.org

212
September 28 : Zirtawpni NI TIN CHHUNG INKHAWM Chhiar tur : Leviticus 6:12,13 Tunlai khawvel \hang zelah hian chhungkuaa thil tihho a har tial tial a. Chu chuan chhungkaw nun pawh a tichhe mek niin a lang. Kan hna leh thil dang avangin chaw eiho theih hun a tlem tial tial a. Kan mut hun leh thawh hun te pawh a inang lo nasa ta hle mai. Hetiang kan nih mek lai hian chhungkuaa Pathian biakho hmang tala kan inphuar khawm hram hram loh chuan, kan in chu khualbuk (hotel) ang chauh a lo ni mai dawn a ni. Kohhran Hmeichhiaten kum 1970 a\angin Kristian chhungkaw tehna tehfung pakhatah ni tin chhung inkhawm hi an hmang a. Kum 2010 Synod Report-a a lan dan chuan kan kohhran member awmna chhungkua zawng zawng singkua sangkhat zali sawmhnih pathum (91,423)-ah chhungkua singli sanghnih zaruk sawmhnih pakhat (42621) chauhin ni tin chhung inkhawm an nei thei a. Chu chu za zelah sawmli leh paruk (46.61%) vel chauh a ni. Kan kohhran chhungkua zawng zawng zatve pawhin ni tin Pathian kan la beho thei lo tihna a ni a, \an lak a la ngai hle mai. Ni tin chhung inkhawm neih harsatna awm thei \henkhat sawi hmasa ila 1. Hun neih a har : Chhung inkhawm nei tur hian hun remchang a vang duh khawp mai a. Tlai hnathawk haw hun a lo inan loh bakah, ram hnathawk mite phei chu kan lo hah a. Zik mar chhungin programme dangin min lo nawr leh bawk \hin a. Zing thawh hun leh zan lam haw hun te a lo inang leh lo va, chhuanlam tur a tam khawp mai. 2. Kan tui dan a inchen lo : Ni tin Pathian beho tur hian chhungkuaa mite kan tui dan a inchen lo thei hle ang.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

213

Chu chuan harsatna min siam ve \hin. Kan tui tlan lohna lamah hi chuan chak taka ke pen a har \hin reng a ni. A tui lem lo hian a tuia te pawh min titui lo zo \hin te pawh a ni ang e! 3. Kan chhungkaw dinhmunin a la zir lo : Nupa chauh nih laiin kan tlem lutuk a, nau no kan han pawm a, kan chhangchhe leh lutuk a, kan han hul har deuha kan vak darh a, hui khawm kan har leh bawk si \hin. Chhungkaw dinhmun hian a zir hun hi a vang duh khawp mai. Harsatna tam tak sawi tur a awm thei ang. Hun hmangtu tur tla chham tak chhungkua te pawh kan awm anga; hmun hmain a zir loh te, kan eizawnnain a zir loh te, inleng leh mikhualin min chim nasat avangte pawhin chhuanlam tur a tam thei viau a ni. Heti zawng hian ngaihtuah ta ila: 1. A hlutzia hriat a ngai : Min siamtu leh min enkawltu pual siam leh amah pawlna hun siam hlutzia hi kan ngaihtuah chian a, a hlutzia kan hriat a ngai a ni. Min tlawh zin avanga kan nin viau, biak pawh kan biak \hat peih vak loh mi an awm mai thei a. Ni khat min tlawh loh hleka kan ngaih viau, a lo kal fo loh kan hlauh avanga kan biak lawm lawm pawh an awm mai thei. Kan Pathian hi kan chhungkua hian eng ang takin nge kan ngaih tih pawh ngaihtuah a ngai khawp mai. Mahni in chhung khur ngeiah lungrual taka Misual lakah chuan min chhandam zawk ang che kan han tih dial dial tluka hlu leh thlamuanpuiawm a awm thei chuang wm lo ve. Pathian thu chuan, Ngawi ula Pathian ka ni tih hi hre rawh u (Sam 46:10) a ti a. Kan nun leh hun buai tak, khawvel thawm bengchheng tak karah hian ngawia kan Pathian hi Pathian nung leh engkimtithei a nih hriaa biak hun lawmawm siam hi ham\hatna leh malsawmna a ni tih hriat a va pawimawh em! 2. Thil \ha leh hlu chu a man pek a ngai : Ni tina Pathian biakho hlutna miin a hriat chuan a man pek a huam \hin. Chhung inkhawm malsawmna hrechiangtu chuan thil
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

214

dang hloh leh chan a phal \hin. Chhung inkhawm hun kan neih theih loh phahna thil leh pawi pang kan neih \hin te hi Pathian pawlhona hunin malsawmna a ken tel nena khaikhin hian an hlu zawk tak tak em tih pawh ngaihtuah fo tur a ni. Hman remchana kan tih tur mai a ni lo va, a man pe a, hun leh thil dang pawh senso huama tih tlak a ni. A man pe phalten an chn hlen lo tih an hre \hin. 3. Thil \ha chu tih luih a ngai fo \hin : Thil \ha ti tur hian sualin nasa takin min dal a tum \hin a. Mizo thufing pawhin A \ha lam kawng a chho a, a chhe lam kawng a phei an lo tih \hin ang khn, thil \ha hlen chhuak tur chuan tih \alh \alh a ngai \hin a. Awlsam taka tih mai theih a ni lo fo \hin. Chuvangin, ni tin chhung inkhawm nei duh tak tak chuan hun bi ruata neih ve tlat mai tur a ni. A hunah kan kim vek thei rih lo a nih pawhin, lo suakbak an awm rih a nih pawhin, hun min hman chhawktu an awm rih lo a nih pawhin, tui thlawt lo an awm rih a nih pawhin chhungkuaa miten hemi hunah hian chhung inkhawm kan nei \hin tih an hriat pawh thil hlu tak a ni. 4. Tlin tawk leh tuipui zawnga programme siam : Kan chhungkaw dinhmun azirin a rei zawng pawh ruahman a \ha. Tin, kan chhungkua a zirin film leh milem \ha enho a sawiho zui te pawh a \ha. Kan chhungkaw zinga miten an ngaihsan zawng chaw eia sawm a, chhung inkhawm min hmanpui tura sawm zauh zauh te pawh a \ha. Tunlai rawngbawltu ropui chanchin sawia chhung inkhawm hman te pawh a \ha vek mai. Chhungkhat dang emaw, \henawm chhungkuate nen emaw infina chhung inkhawm buatsaih zauh zauh te pawh a \ha thei e. Sawi ho tur 1. 2. 3. Chhung inkhawm neih hlawkna te sawi ni se. Chhung inkhawm ni tina neih harsa kan tihna te sawi ni se. Chhung inkhawm neih harsatna sut kian dan \ha nia kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org

215
September 29 : Inrinni KOHHRAN INKHAWM Chhiar tur : Luka 4:16-19; 2:46-49 Kan Thurin nambar pakuana (IX)-na chuan Ringtu zawng zawng tih tur chu Kohhrana inpawlho tura inzawm khawm te... Amah beho tura inkhawm te, A thu hril ngun taka ngaihthlak te... tiin a sawi a. Chu chu ringtu chhungkua, Kristian chhungkaw mawhphurhna leh chakna hnar a ni. Chanchin |ha avangin Pathian malsawmna kawng tinrengin kan dawng a. Chung malsawmnate chuan a biak buk min hlattir \an mek a ni. Biak Ina kan \hutna aia nuam zawk in lamah kan nei a. Biak Ina kan hmuh leh ngaihthlak aia ngaihnawm zawk leh hmuhnawm zawk anga lang kan inchhawp rup bawk a. Biak In lam pan a har ta hle niin a lang. In chhung a\anga inkhawm chhim theih chang pawh a tam ta. Hetiang hun kan tawng mek lai hian Kristian chhungkua chuan chhung kimin Pathian Biak buk kan pan \hin tur a ni ang. A chhan \henkhatte lo sawi dawn ila: 1. Ringtu insawizawina a ni : Kohhranho Pathian Biak inkhawma tel zel hi ringtu nun insawizawina \ha tak a ni. Insawizawi pawimawhna leh \hatna chu sawi vak ngai lovin kan hre \heuh mai a. Peih leh chk vang pawh ni lo, nun leh taksa tana mamawh a nih avangin mi a insawizawi \hin a. Chu bakah miin a tih theih ngai loh ti thei turin a insawizawi bawk \hin. Insawizawi chu vawi khatah emaw, rei lo te chhung emawa zawh mai theih a ni lo va. Peih rei leh chhel a ngai em em a ni. Kohhran Pathian biak inkhawma tel pawh hi chutiang chu a ni. Thlarau nunah do tur, hneh tur leh hmachhawn tur \ha taka hmachhawn tur chuan insawizawi nasat a ngai a ni. Chutianga ringtu insawizawina \ha tak chu Pathian mite inpawl khawmnaa Pathian pawlna dawng tur leh a mite intihchak tawnna dawng ve tura tel tam hi a ni. 2. Ringtu chaw lakna hnar a ni : Mihringin ni tin ei leh bar tur kan mamawh ang hian ringtu chuan Pathian
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

216

chawmna dawng turin Pathian Biak In lam a pan reng a ngai a ni. Bawngpain a pu chaw pekna thleng a hria angin, ringtu chuan Pathianin a mite a chawmna hmun Biak In hi a hre reng tur a ni. Mihringin hunbi chhiarin chaw kan ei a, a eng ber nge kan \hatpui sawi theih lohin kan \hatpui si ang hian, hlawk deuh chang leh hlawk vak lova kan inhriat chang te awm mah se, Pathian biak nana kan tih zawng zawngte hian ringtu nun a chawm lian \hin a ni. 3. Pathian pawlna hmun a ni : Amah Pathian ngeiin ka awm ang a tihna hmun leh ka ngaithla ang che u a tihna hmun a nih avangin Pathian pawlna tak tak chang turin a biak buka kan awm tam a ngai \hin a ni. Tunlaiin Pathian pawlna chang turin ramhnuai leh thing bul lung bul kan bel nasa hle mai. Pastor senior pakhat phei chuan Kohhran hian Biak In sakna tur sum hian thing phun zawk ila a \ha ang; Pathian hmuh tum leh Pathian pawlna dawn tum hian ramhnuai thing bul kan pan zel si a a ti a. Kan Biak Ina kohhran inkhawm hi Pathian pawlna hun leh hmun \ha a ni tih hi kan harh tharna tur pawimawh tak a ni. 4. Ringtute intihchak tawnna a ni : Mihring hi Pathianin Amah chauhva awm a \ha lo ve a tih angin awmho va, khawsaho va, intichak tawn tura a siam te kan ni a. Kan thlaphnna inhnem tawn tur te, kan lawmna inhriatpui tur te, chak lohna lai inpuitawn a, inchhem alh tawn tur kan ni. Kristian nunah phei chuan a ni lehzual a ni. Inkhawm tlut tlut hi eng mah a ni lo anga sawi duh tawk an awm laiin, Kristiante hi inpawlkhawm ngai ta miah lo ila eng nge kan an ang tih hi ngaihtuah tham tak a ni. Sawi ho tur 1. 2. 3. Hmasawnna sang zelin Kohhran inkhawm a nghawng dan sawi ni se. Kohhran inkhawm awm lovin Television hmang hian Biak Ina kan thiltihte hi pe chhuak ta mai ila kan \hatpui zawk ang em le? Kohhran inkhawm \angkaina te sawi belh tur kan hria em? Kan hriat chuan sawi ni se.
www.mizoramsynod.org

217
September 30 : Pathianni KRISTIAN CHHUNGKAW NI Kum 2000 Synod Inkhawmpui chuan September Pathianni hnuhnung ber hi Kristian Chhungkaw Ni atana hman turin a lo rel a. Synod Executive Committee chuan Sunday School tibuai lova hman ni se a ti bawk a. Chutiang chuan kum 2002 a\anga hman \an a ni a, kuminah pawh hian Chawhnu leh Zan inkhawm programme siam a ni. Kristian Chhungkaw Ni-ah hian chhungkaw tinte inkhawm ngei tura beisei kan ni a. A theih hram chuan chhungkuaa \hutho ni se. Programme-ah chhungkuaa hun hmang thei kan awm chuan a lawmawm hle ang (entir nan: Chhungkaw zaipawl, chang sawi rual, etc.) A hma lama lo puanzar lawk ni thei se.

Chawhnu Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Chhungkuaa Pathian biak Joba 1:1-5; Tirhkohte 10:1-6

Thupui \hen 1. Kan taksa tan chawhlui kan kil ho \hin angin, kan thlarau tan chawhlui kilin chhung inkhawm kan nei \hin tur a ni. Chhungkuaa Pathian fak ho leh \awng\ai ho theia kan awm chuan Pathianin mal min sawm ngei ang. Chhung Inkhawm hi a t ber a\anga a lian ber thlengin a hlimawmin a hlawk tur a ni.

2. 3.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI
4.

218

Chhungkua hi Kohhran bul leh in\anna a nih avangin chhungkuaa Pathian biak ho hi kohhran tan a \angkai a ni. Chhungkuain Pathian Biak inah, kohhranho zingah Pathian kan be ho thei tur a ni. KHB No. 592 Lo cheng ve la kan rn chhungan

5.

Hla :

Zan Inkhawm Thupui Chhiar tur : : Chhungkuaa rawngbawl Josua 24:14-18; II Timothea 3:14-17

Thupui \hen 1. 2. Chhungkua hi ringtu tan Mission Field hmasa ber a ni. Pwn lama rawngbawl aiin, mahni chhungkuaa rawngbawl kan harsat zawk fo. Mahni fate leh kawppuite lu chunga kut nghah aiin mi fate leh mi kawppuiteah kan awlsam zawk em? Setanan Kristian chhungkua a ngaimawh! Chhungkaw \ha awm lohnaah Kohhran \ha a awm thei lo an ti. Chhungkuaa rawngbawlna chu a pawimawh hle a ni. Kohhran hruaitu chu mahni chhungkaw khawsak rel fel mi a nih a ngai tih Bible-in min hrilh. Chhungkua hi missionary leh rawngbawltu chherna hmunpui a ni tur a ni a. Chhungkaw \ha infwk khawm chu Kohhran \ha a lo ni dawn a ni. KHB No. 399 Lalpa i rawngbawla min koh hi

3.

4. 5.

Hla :

www.mizoramsynod.org

219
October 3 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH EIZAWNNA - I Hna leh a thawktu Chhiar tur : Matthaia 10:10; Tita 3:14 Eizawnna hna neih loh hian mihring nun a tihrehawm thei hle \hin. Lungngaihna te, hnualna te, beidawnna te, zahna te, inhmuhsitna te hian hna neih loh avangin mihring nun a rn thei a. Chu chu thawhrimna aia mihring nun tihrehawm zawktu a ni. Ni khat lungngaihna hi kar khat thawhrimna aiin nasa takin a hrehawm a ni. Hna thawh tur thlan fimkhur a ngai, tih hi pawm dan lar tak a ni. Eng hna nge kan thawh ang a, eng hna nge hna \ha chu? 1. Hna aiin a thawktu : Eizawnna atana hna thawh tur thlan chungchangah hian fimkhur chu a ngai teh meuh mai a, zu zawrh te, pawisa khelhna hmun siam te, mahni inzawrh te, rukruk te, mihringa sumdawn te leh sum hmuh dan thianghlim lo, amah ngawta thianghlim lo sa hi tam tak a awm. Sawrkar officer hna hi a zahawmin a ngaihsanawm hle a, mi zawng zawngin thawk vek dawn ila a theih loh a, a \ha hek lo vang. Missionary hna hi hna ngaihsanawm tak a ni a, mi zawng zawngin thawk vek dawn ta ila engtin nge ni ta ang? Sawrkar leh kohhranin a pawmpui theih hna zawng zawng hi hna \ha a ni vek a, ram hmasawnna rual taka a kal theih nan a pawimawh vek bawk. A thawktu nun lamah chak lohna a awm avangin hna \henkhat chu kan chhiat phah thei chauh a ni. Kristian chhungkua chuan police officer ni tlak, excise force (eksais fawrs)-a a luh hnua zu chhiatpui lo tur fa a buatsaih a pawimawh a ni. 2. Hna chu eng nge ni? : Ni tin pisa kai \hin emaw, kohhran hnuaia hna nghet emaw vawn nei kan nih loh hian,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

220

Hna a la nei lo, tiin kan insawi \hin. Bazara ni tin kokia kekawr \huisa bata ding nileng \hinte hi eizawnna hna nghet nei an ni nge ni lo? Mihring nun hi hna peng hrang hrang atana buatsaih a ni a, hna hniam bera kan ngaih thawktu awm lo hian hna sang kan tih chelhtute pawh hi an awm thei chuang lo. Chuvangin miin ei hmuhna atana a hman theih hna zawng zawng hi eizawnna hna a tling vek a, zahawm taka thawh tur an ni vek a ni. Ram changkang apiangah miten hna tlinga ngaih an ngah a, ram changkang lo apiangah hna tlinga ngaih a tlem a, rethei an tam \hin. 3. Hna thawktu kan en dan : Hna thawktu kan en dan hian hna thawh chkawm leh chkawm lo deuhva ngaih hi a siam niin a lang. Aizawla mi nau awmtu nih zak tlatte hi Israel ramah te, USA-ah te mi nau awm tur remchang an hriat chuan phur taka kal thei vek kan niin a lang. Tlangval tan Peon nih a zahthlaka kan ngaih chuan officer-ten an peon-te an en dan leh mipuiin hna kan thliarna rilru a\anga lo piang a ni thei ang. Hna chu eng ang pawh ni sela, thawk peihtu ngaihsan leh chawisan nachang hriatnaah kan harh a \ul. Sap ramah chuan hnuaia mite leh hna hniam deuh thawkte inen hniamna hi a lang lo hle. School naupang kawngpui kn tur motor lo tihdinsak hna ringawt lo thawktu (Lollypop Lady) an tih te thleng khuan mi tinin an zahawmna an hriatsak a, hna eng pawh thawh a nuam vek a ni. Mizoramah hian officer-ten an hnuaia mite an en thiam lo mai a ni lo va, officer fa, engmah ni chuang bik lote thleng pawhin an pate hnuaia mite lo chhiahhlawh en ve ringawt ching, mahni kekawr pakhat man pawh chhungte hnena theh lt lo hi kan tam wm hle a ni. Sawrkarin hnathawka a lak, mahni mi mal hna atana chhiahhlawh chhawra lo chhawr vak mai chi officer-te avang pawh hian hnathawh rilru nasa takin a hniam thei. Kristian chhungkua chuan hna eng pawh a thawk thei a, a hna thawhin a nun a nghawng danglam lo va, a nunin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

221

a hnathawh a nghawng zawk \hin. Hna thawk theia fate enkawl puitlin hi a pawimawh a, mahni thawh chhuah loh chen duhna rilru hi \hangthar lo chhuak zelah hian thil zahthlak leh pachhe thinlung a nihzia inzirtir ngun a \ul hle. Sawi ho tur 1. 2. Hna eng chi pawh thawktu tur an awm a pawimawhna leh kan hna ngaihsan leh tinzawn tlangpui inmil lohna sawi ni se. Pawlhova phur leh nuam ti taka kan thawh theih mahnia kan thawk leh duh tlat lo hi eng vang nge nia kan hriat?

www.mizoramsynod.org

222
October 10 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH EIZAWNNA - II Hna thawktu rilru Chhiar tur : Thufingte 14:23; Thuhriltu 3:13 Eizawnna hna awmzia te, kan ngaihtuah dan hawiher te kan zirho tawh a, tunah hian kan eizawnna hna thawh \heuh kan thawh dan rilru leh ringtuin a hnathawh a en dan tur lam hi lo zirho leh ila. Thawhrimna hi kan chaw bel atana Pathianin min hnutchhiah chhun a ni a. Chutah chuan thawktuin thawhrimna a chhawr thiam leh thiam lohvah a hnathawha a hlawhtlinna leh hlawhchhamna a innghat. 1. Hna phu tawk hlawh : Tunlai hian sawrkarah hna thawktuten an hna atana an tha sn (output) leh an hlawh lam aiin an mamawh leh an hlawh hi an hmehbel fo niin a lang. Mi tin hian kan thawh phu tawk \heuh hlawh hi hmu tak tak dawn ila chuan a hna lama kan phunchiar peih ang ai hian kan hlawh hmuh tur hi a ak hawtu nih kan hreh hlawm mai thei e. Hna zawng kan tihte hian hna nge an zawn pawisa tih hi inzawt ila, chhan thiam a harsa hle ang. Hna hmuh ruala hnathawh tur zawnna rilru bansan nghal a awm theih hle niin a lang. Ngheh hnua thatchhe ta sawt a awm theih a, hna neih tlem vanga lungawi lo kan la awm lo va, hlawh duhkhawp loh vanga nuar peih erawh chu kan ngah ta hle a ni. 2. I hna hlimpui rawh : Hna hi dam chhung phurrit anga en chunga thawktu kan tam wm e. Khawvel pawh hi Thawhrimna ram tiin kan sawi fo \hin. Hlawhah ni lovin hnathawha hlim leh lungawi mite hian Pathian remruat an rap dik a ni. Sum hmu tur chauhva hna thawk \hinte chuan hlimna aiin phunnawina tur an hmu tam zawk. Hlawha lungawina zawngtute hi chuan rei lo teah vuivaina an hmu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

223

thuai \hin. Kan hnaa kan tui loh ruk viau chuan inen chiang ila, hnathawh hlimawmna chhar chhuak khawpin kan lo la thawk lo a ni mai thei a ni. 3. Hnathawh thinlung dik : Vawiinah hian eng zat nge kan seng tih aiin, eng nge kan tuh, tih hi a pawimawh zawk. Inrelbawlna leh inkaihhruaina \ha lo hnuaiah miten hnathawh thinlung dik an pu thei lo va, phurna a lo chuai a, hnathawh a sawt thei lo va, hnain a tuar. Kristian chhungkua hian he rilru hi a tuh a pawimawh. Thawk lem lova neih theih dan kawng tam lutuk anga lang hi siam \hat a ngai hle a, neih dan kawng tawi zawnna hian min hruai khawlo thei. Thawh hun pangngai pela tlawmngai thei hnathawktu kan mamawh a ni. 4. Thawhrimna : Thawhrimna hi hlawhtlin tum tak takte nunah chauh a awm. Hlawhtlinna hi thil ropui tak a ni a, mahse a ropuina ber chu a kalkawngah a awm vek zawk. Chu kalkawng zawh tura inbuatsaihna rilru chu hlawhtlinna hringtu bulpui chu a ni. Beih fo pawha kan hlawhtling mai \hin lo hian min tihrehawm thei a, mahse a tum pawh tum peih lohna hian hrehawmna nasa zawk min thlen \hin. Theihna hmang chhuak tam apiangin hlimna an dawng tam ting a ni. Kan eizawnna hna \heuh hi rim takin thawk ila, chu chu kan hlimna leh kan huaisenna a ni dawn bawk a ni. Khawvel hian thawhrimna tel lovin hlawhtlinna dik thuruk a nei miah lo. Pathian hian mihring chauh ni lovin, nungcha dangte pawh thawkrim turin a siam vek a. Chungleng savate pawh hi ei turin a chawm a, mahse an bu zawlah an ei tur a dahsak bik lo. Thomas Jafferson-a chuan, Vanneihna hi a awm a, mahse mi taimate kawngah chauh a awm, a ti. Lawmman nei lo thawhrimna hi chu a lo thlawn a, mahse thawhrimna tel lova lawmman hmuh hi a hlu chuang lo a ni. Mihring hi awm mai mai hian kan hahdam ber mai a, mahse chu chu kan nihna a ni si lo. Lawng pawh hi vaukama
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

224

an dah mai mai hian a him ber a, mahse chutiang atana siam chu a ni lo. Ni hlutna ber chu kan hman \angkai danah a innghat a. Vawiin apiang hi nimina lungkham taka kan lo thlir lawk hnu kha a ni a, a lo thlen chuan kan rin ang he hu a lo ni mang lo fo. A chhan chu hlutna neia kan hman loh vang a ni \hin. Nun hlutna tak tak dai thleng turin kan eizawnna hna \heuhvah hian hlimpui tham thil ti turin thawkrim \heuh ila, rinawmna nen duh taka kan hnate kan thawhna apiangah hian nun hlutna chu a lo piang \hin a ni. Sawi ho turte 1. 2. Kristian chhungkaw hnathawh rilru tur nia kan hriatte thawh khawm ni se Thawhrimna leh vanneihna inzawm dan sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

225
October 17 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH SUM LEH PAI Sum leh pai en dan dik Chhiar tur : Thufingte 21:26; I Timothea 6:10 Sum leh pai hi mihring awm chhung chuan a pawimawh reng dawn a, a lova awm theih loh thil a ni. Mahse sum leh pai en dan dik lo avang hian sum an neih hnua tih leh neih an tum hi mi tam takin an neih loh phah fo. Kristian chhungkua hian sum leh pai en dan dik a hriat a pawimawh a ni. Sum hian a kawltu chu a tihlim a nih loh vek chuan a tilungngai \hin. A thawhpui a nih loh vek chuan a tichhe \hin. Chu chu a kawltu emaw, a zawngtu emawin a en danah a innghat. 1. Kan zawn ber hi sum a ni lo : Sum hi kan duh tak a ni lo va, kan duh tak neih theihna atana hmarua chauh a ni. A sum hlang hi in khat pawh nei ila, buhfai a lei hma chuan kan ril\am a reh chuang lo. Sum hi nei \euh mah ila, a tawk chiah leh dik taka hman a nih chauhvin hlimna a thlen thei. Mahse a tawk chauh leh dik taka hman theihna chu Pathian \ihna hnuaia enkawl a nih hunah chauh a awm thei. Sum hian in \ha tak chu a lei thei a, mahse a chhunga cheng tur chhungkaw \ha a lei tel thei lo. Inneih zungbun man tam leh mawi tak a lei thei a, mahse nupa nun hlimna chu a leisak thei lo. Khum nuam tak pawh a lei theih a, muttuina erawh chu a lei tel thei lo. Damdawi chi tinreng lei thei mah se, nunna a lei tel thei lo a ni. Chuvangin sum hian mihring duhthusam hi a panpui a, a tak rama hlng chhuak tur chuan thahrui a nei lo a ni. Chuvangin, Pathian hmun luahtir hial khawpa sum ngaih ropuina hi mihringin a chhiatpui \hin chu a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

226

2. Sum hmuhna thianghlim : Thil \angkai tak a nih rual hian a hmuhna hnar lam a bawlhhlawh chuan a hnathawh hi a chhe fe thei reng a. Sum hlutna sang ber chu a lo chhuahna azir a ni fo. Hmuh dan fel lo leh thianghlim lo a\anga neih sum chu thil holam atana hman a ni nge nge. Tin, a kawltu nun a ei chhe zui \hin bawk. A enkawl dan leh dap dan a fel loh chuan kan duh loh zawk min neihtirtu a ni thung. A aia tam neih tuma kan bei zel a nih pawhin, a thianghlim china kan neih theihah kan lungawi zel a pawimawh ber. Lungawina hi kan duh leh awh apiang kan neih theihnaah hian a awm tak tak lo va, kan neih tawk apiang kan duh thiam leh lungawinaah hian a awm zawk a ni. 3. Sum hmanna dik : Sum hi nei \euh mah ila kan hlimpuina tak tak hi chu kan hman danah a innghat vek zawk a ni. Sum hmang dik tur hian kan thuhnuaia dah tlat theih a pawimawh phawt mai. Sum hian min awp tawh chuan a hman dik theih loh. Min neih tawh chuan a chnin kan chn a, kan thuhnuaia kan dah theih chuan a hmanin kan hmang thei \hin. Mahse sum hian a thiltihtheihna min ruihtir tawh hnuah chuan a \angkaina pakhatmah kan chhawr thei tawh \hin lo. Khawsak relbawlna \ha (Economic administration) kan tih pawh hi sum hman dan rel fel thiamna hi a ni ber a. Hemi tel lo hi chuan neih ngah hian dinhmun a tihim chuang lo. Sum lak luh theih zat aia tam hmang \hinte chu mi rethei an ni. Thla khatah cheng nuai khat hlawh hian a hausakpuina tur chu a hman chhuah danah a innghat a ni. Kan sum neih kan \hatpuina ber te, kan chhiatpuina berte hi hman chhuahna tur atana thutlkna kan siam dan hian a hril ber \hin a ni. Sum leh pai hi thil \angkai tak tihna atan kan hmang thei a, mahse sum \angkai ber lai chu kan thuhnuaia kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

227

dah theih lai hi a ni a. A thuhnuaia min dah tawh hnuah chuan a \angkai lo mai a ni lo va, a hnawksak em em tawh zawk \hin. Kristian chhungkua chuan sum thiltihtheihna hi a thuhnuaiah dahin Pathian chawimawi nan chauh a hman a pawimawh hle a ni. Mi dangte nena inlaichinna \ha siam nan hman \angkai a hlu. Keimahni nunkhua atan chuan kan hmang ngei mai a, mahse mi nuna kan nunin awmzia a neihna hi chu kan pek chhuah lam vanga awm a ni. Sum hmanga neih an tum, sum an ngah hnua an hloh ta daih si \hin hi sum en dan dik lo nghawng a ni ngei ang. Sawi ho turte 1. 2. Sum leh pai en dan dik engtin nge kan neih theih ang? Sum hmuh dan leh hman danin kristian nun a khawih theih dan sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

228
October 24 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH NI TIN NUN - I Kristian Chhungkua leh Hun Chhiar tur : Jakoba 4:13-15 Khawvela mihringte tan hian Pathianin hun inang vek a pe a, ringtu leh ring lotu a thliar lo. Remchang kan neih dan a inang vek a, mahni hmun \heuhvah ni khat chu darkar 24 a ni \heuh mai. Hun a\angin mihring a inthliar theih loh avangin Pathianin amah ringtute chu an hun neih chhunga an thiltihah lang chhuak turin a ruat a ni. Zan dar 6 a lo rik hian mi tin tan zan dar 6 a ni vek a, mahse a hnu lam atana inbuatsaih dan erawh chu a inang tawh lo. |henkhat chu zu dawr nena inhmeh turin an inchei a, \henkhat chu Biak In nena inhmeh tur thuamhnaw thlangin an buai \an \hin. 1. Hunawl neih loh : Hun thu hi ngun taka ngaihtuah chuan a hmang \hate tan chuan hunawl hi a lo awm hauh lo mai. YMA thupuiah hian hunawl hman \hat tih a awm a, miin a hun awl ber a hman \hat lehzel chuan hun awl a nei lo tihna a ni. Chu tak chu YMA thupui pawh hian a tum chu niin a lang. Hunawl nei lo khawpa hun hman thiam hi a pawimawh hle a ni. Mihringin a hun neih hman dan a hriat zawng zawng a tih zawha hun a la neih chu a hman dan tur a hriat tawh loh a nih avangin a tan tih dan tur dang a vang tawh hle. Chuvangin hunawl hman \hat tih hi thil \angkai tih nana hun hman khah dan kawng zawn tihna a ni mai wm e. Kristian Chhungkua leh ni tin hun ruahmanna fel neih hi thil inhmeh tak a ni. 2. Tun hi hun \ha a ni : Tun lo hi chu mihring hian a duh anga a chhawr turin hun dang a nei lo va. Hun kal tawh lam chu koh kir theih a ni lo va, TUN leh NAKIN hian mihring nunah awmzia an nei. Tun hun meka tih \hat nei lo
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

229

tan nakin \ha a awm thei lo a ni. Heng hun pawimawh pahnihte hi Pathian nena kal dun chung zela hmangin hun kal tawh hriat reng tlak kan siam dawn a ni. U.S.A Danpui zamtu, sahbawn siama ei zawng chhungkua a\anga seilian Benjamin Franklin khan US mi pawimawh nih theihna khawp tawnhriat khawl khawm nan khan hun a duh rei khawp mai. Kum 16 mi a nih khan a rualpuite zingah a filawr tawh hle a, America ram changkang taka chanchinbu zahawm ber bera thu ziak tur khawpin a puitling tawh a ni. Mahse ram danpui zam tura hnamin a rin hun meuh chu kum 81 mi a nih hnuah a ni daih. A tun hun zelah khan kum 81 mi a nih huna America ram mi pawimawh a nih theihna tur thilte kha tiin a lo inchher hriam \hin a ni. Tuna hriatna kawng lo zawh \an lo tan nakinah mi fing nih theih a ni lo. 3. Hun leh nun : Hun hian kan nun a khawih danglam lo va, kan nun dan hian hun hi hming a pe zawk \hin a ni. Hun hian kan thil tih turah thu a nei lo va, kan thil tih zawh tawhte erawh chu a kalpui thung \hin. Mihring hun kal tawh kan sawi zawng zawngte hi an nun liam tawhte vek a ni. Hun chhia leh hun \ha a awm lo va, kan nuna thil thlengten an hril mai a ni. Thil sual pawi tak, nun khawih na vawng vawng thei khawp ti zo chauhte tana malsawmna chu la tihbawlhhlawh miah loh hun dang a lo chhuak nghal zat zel \hin hi a ni a. Thil tih tawh tihdanglam theih a nih loh avangin hun thar hman thiam dan zira nun siam \hat fo hi Kristian Chhungkua chuan a zir a pawimawh a ni. Hun lo la awm tur atan mihring hi a remchang reng thei lo va, hun erawh hi chu nun bul \an thar duhte tan chuan a remchang reng a ni. Hun hlutna siamtu ber chu a huna hi ni lovin, kan nun dan leh kan nuna thil thlengte hi a ni. Mihring thiltihte hian hun duhawm leh duhawm lo a siam \hin a. Dam rei te pawh hi nunin kawng \ha a zawh loh chuan chungpikna tichhahtu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

230

mai a ni (Sam 90:10). Mihring hian a dam rei zawng aiin a dam chhung kum neih ang ang a hman dan hi Pathian hmaa a dinpui tur zawk chu a ni. Chuvangin hun ngah dan aiin hun hman dan a pawimawh zawk. Pathian chuan mi zawng zawng hi hun inang vek a pe a, mihring dinhmun thliar hrangtu chu a hun neih a hman dan hi a ni zawk fo \hin a ni. Kristian Chhungkua chuan a hun neih zawng zawngte chu a LALPA hmaa a din hun tur hre reng chunga a hman a pawimawh a. Nun chu nawhrehna hman phal lohna hmuna lemziak ang hi a ni an tih angin, chawh reh leh theih tawh loh, tel ve atana duh loh thil nuna behtir lo turin fimkhur a va pawimawh em! Sawi ho turte 1. 2. Tuna kan ni tin hun hman \hin mek dan hi a aia hlawkpuiawm zawk tura siam dan a awm em? Hun hman \hat lohvin nun a nghawng chhiat theih dante sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

231
October 31 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH NI TIN NUN - II Ni tin nuna kan hmachhawnte Chhiar tur : Rom 14:11-12 Kristian chhungkua chu van lam ta a ni a, mahse khawvelah dah a ni a. Chu chu Paula chuan Palai (ambassador) tiin an dinhmun a sawi (II Kor. 5:20). Palai kan nih chuan tirh chhuah kan ni tihna a ni a, kan va awmna hmun chu kan hawsan leh hun a awm dawn bawk a. Chutah chuan mikhual kan nih avangin mi khawih ang ang va khawih ve theih a ni lo va, duh duh va sawi ringawt theih pawh a ni lo. Kan sawi chu van lam sawi a ni a, kan remtih chu van lam remtih a nih dawn avangin awm dan kawng tinrengah fimkhur a \ul a ni. 1. Materialism (Matirializim) : Material chu thil tiin sawi mai ila a fiah kim ber mai thei e. Mihringin a khawsakna tichangtlung tur leh tinuam tura chhawr theih thil a neih theih zawng zawng hi a ni. Chutiang lam ngaihtuah lutuk chu a ngawl vei (addict) theih a ni a. Chu chu Materialism kan tih hi a ni ber wm e. Hemi lam hawia mit a men tlat chuan pawisak a tlem thei hle zel a ni. Tunlai khawvelah hian he lama tuihalna hian Kristian Chhungkuate meuh pawh min khawih ve ta niin a lang. Tisa lam tilungawi tura kan chet nasat poh leh Pathian nena inlaichinna lam chu a chat \hen zel a. Pathian kan hlat hle tawh chuan thil \ha beisei tur hi a tlem hle a ni. Kristian Chhungkua chuan Pathianin a dahna hmun dik tak a luah tur a ni a, chumi kal pensan tura hruai bo thei chi reng reng lakah a inven a ngai. A nih loh chuan Pathian lama a chanvo a hloh ngei ang. Essauva chanchinah khan fiah takin kan hmu a ni. Pathianin a dinhmun tura a ruat
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

232

aia a tisa ril\amna tih reh a ngaih pawimawh zawk avanga a hlawh chhuah chu Lei \ha hlata awm, khandaiha ei zawn leh a nau rawng bawlsaktu nih a ni a (Gen. 27:39,40), a rpthlk hle a ni. 2. Sual kalsan : Tisa chkna chi hrang hrang np zawh loh avangin ringtu nun chu tihchhiata awmin thlarau lam nun \ha a lo hloh \hin a. Sual tenau pawisak loh a ngah tual tual a, chu chuan a hring hraw tual tual a, thih hlenna emaw, bo hlenna emaw a thlen \hin a ni. Hetiang nun hi Samsona nunah kan hmu. Ni tinin hetiang remchang nen hian ringtu chu a inhmachhawn reng \hin a. Chutiang hun chu ringtu a nihna a lantir hun tur chu a ni. Ringtu takna chu a hmanna tur hun leh hmuna ringtu a nihna a hman danah en tur a ni. Sual hian min kalsan tura Pathian dil chi a ni lo va, Pathian chuan sual kalsan turin min tichak zawk a ni (Sam 34:14). 3. Bukin kan awm reng : Ni tin nun hi buk lung ang a ni a, Pathian duh zawnga kan tih apiangte hi keimahni awmna buk thleng lama dah tur a ni a, khawvel duh dana kan tih apiangte hi min buktu tur awmna thleng lama dah tur a ni. Mitkhapkar tinin buk lung chu kan siam a. Chumi awmzia chu vanah chauh khian buk kan ni dawn lo va, englai pawhin bukin kan awm tihna a ni. Van rorelna hmun chu bukna uai kang zo te, buknain a uai kan takte puan chhuahna tur chauh a ni. Kan thiltih leh nun dante hi kan tehna zawnah kan teh tling a ni mai thei a, mahse a pawmtu turin a pawm leh pawm lohvah a innghat vek zawk a ni. 4. Dam chhung ni chhiar : Ringtu mi mal nuna dam chhung ni chhiar dik hi thil pawimawh tak a ni. Pathian mi Mosia chuan nun chhiar dan zirtir turin Pathian hnenah a dil a (Sam 90:12). Nun chhiar dan zirna chu tuarna te, thlemna te, tisa chkna leh khawvel hlimna hmachhawn te pawh a ni thei ang. A \hente chu ringtu tih wm loh tak tih palh theihna laka inven \ulna chi dangte an ni. Dam chhung ni kan chhiarnaah hian a pawimawh ber chu chhiar dik a ni
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

233

a. Thuziak chhiar dik loh hian a awmzia a tibo thei ang hian, nun chhiar dik loh hian nun ropuina leh hlutna a tibo thei. Chhiar dan tur dik chu Bible hian a kaihhruaina a siam vek a, chumi ang chuan chhiar tur a ni. Kan ni tin nunah hian Kristian chhungkuate chuan \awng danah emaw, lan danah emaw, tih danah emaw Kristian tih ni wm lo tak tih palh hi kan hlau hle tur a ni a. Kan thil tawn apiangah hian a lungngaihni leh lawmniah pawh kan nunah hian Setana duhthusam hi thleng lo hram zel sela. Pathian nena leng dun a, kan len dunpui mitmei veng chunga ni tin nun kan hman chuan kan chesual hauh lo vang. Sawi ho turte 1. 2. Kristian chhungkua leh ni tin nun inzawmna kan hriat apiang sawi ni se. In\henawm khawvennaa ni tin nun vawn dan tur \ha sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

234
November 7 KRISTIAN KHAWTLANG NUN - I Mahni anga mi dang hmangaih Chhiar tur : Leviticus 19:9-10; Philippi 2:1-4 Mihring hi Pathianin a huhova awm tura a siam (Social being) kan ni tih kan sawi \hin. Huhova awm tura min ruat chuan inlaichin turin min siam tihna a ni a. Inlaichinna chu a \ha lam a nih loh chuan awmho a harsa thuai \hin. Awmho tur kan nih si chuan mi dangte nena inlaichinna \ha nei tura insiam rem kan zir a \ul tihna a ni. Chu chu kan theih loh chuan kan dam chhung ni hi hrehawmin kan tikhat thei. Sakhaw hrang hrang biaa awm khawmna khawtlang a tam hle ang. Mahse tunah hian Kristian awm khawm khawtlang nun kan zir dawn a ni. Khawtlang nun kan tih hi chhungkaw tinin kan inenkawlna \heuh kal tlanga mihring nun kan chher chhuah lanchhuahna ber a ni a. Mahni chhungkuaa kan inzirtir dan \heuh te en let leh ila, kan khawtlang hnenah hian mi eng ang nge kan pek tih ngaihtuah a pawimawh hle wm e. Vawiina kan fate kan enkawl dan hi nakina kan khawtlang hruaitu tur, kan kohhran hruaitu tur enkawlna a ni tih kan ngaihtuah ngai em le? 1. Mawhphurhna kan nei \heuh : Mihring dinhmunah chuan kan pawimawh dan a inchen vek lo mai thei e. Mahse mi zawng zawng hian pawimawhna kan nei \heuh a, inmamawh tawn vek kan ni tih hriat fo a pawimawh a. Khawvela mi pakhat tu emaw ni ve maia kan inngaih lai hian tu emaw tana khawvel kan ni thei \heuh bawk a ni. Mi nuna hlimna thlentu nih hi mahni nuna hlimna siam tura rahbi hmasa ber a ni. Hlimna hi zawng zawng mah ila, keimahniah mi lawmna tur a awm hmasak hma chuan hmuh theih a ni lo.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

235

Kan nun dan leh thiltih \heuhte hi inenfiah ila, mi dang tana khawvel kan siamsak hi eng ang nge tih hi inen let fo a pawimawh. Tu thiltih emaw tuara kan rum vawng vawng hian chumi chuan khawvel hrehawm tak min pe a ni. Chutiang chuan mi chungah ka lo ti ve reng em tih hi inen reng a \ha. 2. Chhanchhuaktu hnai ber kan ni : Kan \henawmte tan sawrkarin eng emaw hunah \anpuina pek theih chang a nei a nih pawhin, a \henawmte tluka puitu hnai reng an awm tak tak thei lo vang. Chuvangin \henawm khawvengte pawimawhzia hriaa mahni \henawmte tan \heuh \henawm \ha nih hi Kristian khawtlang nun a ni. Kan zinga rawn cheng ve apiang tan vanneihna thlentu/ malsawmna ni turin Kristian chu a inngaihtuah fo a \ul a. |henawmpa chuan a manganna chu Pathian hnenah ka hriat lohva lo thlenin a chhanna chu ka hnen a\anga hmuh mial beiseiin min thlir reng thei tih i hre \hin ang u. Mi dang kan \awng\aipuina zawng zawngte pawh hi a chhanna ni tura kan inpeihna tel lo chuan a hlawhtling thei \hin lo. 3. Mahni chauh inen lovin : Mi dangte nena nungho tur hian mi dang chan kan en tel loh chuan mi tan hlutna neih a harsa khawp mai. Tin, mi dang laka kan thuhruk \et \et chin hi chuan min tihlim tak tak vak lo. Kan ei tur tuihnai neih te pawh hi min eipuitu an awm hian a tuina tak tak hi chu a lo chhuak chauh a ni. Tunlai khawvel hian mi dangte rap bet thei khawpa hlawhtlin tumna thinlung min siam nasa hle mai. Dinhmun tleu laklawh chu an bet kumkhua mai thei dawn niin a lang. Ding khaw chhuak tura mi fuih thiamte fuihna pawh A berte chauh din khawchhuahna (Survival of the fittest) tih a ni. A nih leh a ber tling ve lote chu engtin nge an awm tak ang? He thufing a\anga a lan danah chuan tlansan nal nal tur a ni mai a. Mahse chu chu Pathianin mihringte
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

236

khawsakho dan atana a ruat a ni si lo. Mi chak lo zawkte chu khai chhuak turin lei rem lo rap tawhte chu Pathianin a pht a ni. Kristian khawtlang nunah chuan pachhiate an thlamuang tur a ni a, chhuanchham vangin tu mittui mah a tla tur a ni lo (Isa. 58:6,7). Chi leh kuanga inchhungkhatna leh thisena inthlun kualna zawng zawng chungah hian Pathian chhungkua nihna hian min phuar khawm tur a ni. Sawi ho turte 1. 2. Mahni hmasialna nunin khawtlang nun a tihhrehawm dan sawi ni se. Mi dang ngaihtuah kepna rilru lama pachhiatna hian ringtu thlarau lam nun a nghawng em?

www.mizoramsynod.org

237
November 14 KRISTIAN KHAWTLANG NUN - II Mi dang laka rilru thianghlim Chhiar tur : Rom 12:15-18 Kan nunhonaah hian rilru thianghlim lo pu an lo tel ve chuan awm khawm reng mah ila inpawh lo tak leh nuam lo takin a awm theih \hin. Kan zavaia \hat tlanna tur kawng dal \hintu chu ngaihtuahna thianghlim lo hi a ni. Mi dangte laka rilru thianghlim kan neih theih nan hengte hi ngaihtuah ila 1. Lawmte lawmpui : Hei hi thil awlai tak anga lang, a taka tih harsa fo chu a ni. Chuvangin thlarau zara Kristiante neih chi a ni. Thik tham loh thil naranah hian, A va lawmawm em, intihpui mai hi a har lem lo. Thil tak tak china kan chan ve loh thil \ha changtute lawmpui theihna hi chu Kristian khawtlang nun dik tak a ni. Kan fate aia \henawmte fate an lo duhawm zawk deuhva a lan veleha lo titau titih nghal mai chi te hi awm theih tak a ni wm e. |henawmten hlawhtlinna ropui tak an chan te hian ngaituahna thianghlim lo pu miteah chuan ramhuai a lt nghal vat mai a. Chutianga sualin min beihna ata chhuaka lawmte lawmna hriatpuia lawmpui thei tura Pathian hnenah kan inhlan fo a pawimawh ang. Chu chu chhungkaw zia atana \ha, kan in zirtir fo tur a ni. 2. Tuartute tuarpui : Hei pawh hi lawmte lawmpui ai chuan a awl deuh kan ti fo \hin na a, a tak tak chu kan hlat viau thei wm e. Tuartute tuarpuina hi chu lawmte lawmpui ai chuan ang ve taka tih mai theih a ni. A tak tak chanpuina thinlung atanga tuarpuina hi chuan tuartu chu thui tak a tidam a ni. Phungthlukna pangngai piah lam thil a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

238

Intuarpuina hi rilru lama inpumkhatna tak tak a\anga lo awm a ni a, tuarna leh a chunga kan sawi lawmna te hi inchanpui chi ve ve a ni. Lawmna inchanpui hian a tipung a, tuarna inchanpui hian a tikiam, an ti \hin. Chutiang taka nun inzawmna chu khawvelah hian Kristian awm khawmte zingah chauh lo chuan beisei theih a har hle ang. Mi dinhmun dik taka dinpui thiam hi Lal Isua zia a ni a, chutiang rilruah chuan lainatna leh hmangaihna a khatliam \hin a ni. 3. Thawhhonaah : Ni tin hna thawhpuite leh rawngbawlpui te huamin sawi ila; thawhhona hmunah hian rilru thianghlim pu mite an ngaihawm zual hle \hin. Kristian tak takte zingah lo chuan engkim hi intlansiakna angin a kal vek mai a. Intlansiak kan nih chuan a chak lo deuhte nghah chu thil tthlk tak a ni. Rawngbawlhonaah te, hna thawhhonaah te hian hnufual bik awm theih a ni a, mi dang aia theihna sang bik riau nei pawh awm theih a ni. Huho zingah chak lo deuhte chhawm tel chung a, chak deuhte ma a laia \ang theite hi thawhhonaa inpumkhatna tichaktu ber an ni \hin. Chan chhiat ber lai leh humsual dai laite hian kan chanchin min hriatpui tura kan ngaih ber fo chu mi rilru dik leh thianghlimte an ni. Chutiang mite bula in leihbuak chu a nuamin nun a hahdam \hin. Rilru thianghlim hian mi dangte a tinuam a, inhmelmkna a m bo \hin a ni. Thuruk pai leh nun phurrit zawng zawng hi mi rilru dik leh thianghlimte bulah hian a zang huai \hin. Chutiang mi chu Lal Isuan khawvel hnena pek a duh mite chu an ni. Sawi ho tur 1. 2. Mi dang laka rilru thianghlim put tiharsatu hi eng nge ni ang? Zorama Kristian vantlang nun hi rilru thianghlimna lamah hian a hriselin kan hria em?
www.mizoramsynod.org

239
November 21 KRISTIAN KHAWTLANG NUN - III Siam \hat ngai zualte Chhiar tur : Philippi 4:8 Veng khatah sakhaw pakhat bia awm khawmin, veng dangah sakhaw hrang hrang biate hi in\henawm ta hlawm ila, vantlang nun kan pho chhuah \heuhvah hian eng sakhaw biate hi nge mahni sakhaw zirtirna leh an nun dan inhnaih ber tih hi en ta ila; tuna Mizo Kristiante vantlang nun a\ang hi chuan eng sakhua nge kan biak ber tih hriat dik a harsa wm ngawt mai. Kan khawtlang nunah Kristianna zia a lo lan zel theih nan heng kan mamawh langsar zualte hi zir ila, insiam\hat nan kan hman theih chuan a lawmawm ngawt ang. 1. Rinawmna : Rinawmna hi rin-ngam-awmna ti pawhin sawi ila a dik tho vang. Kan rinawm tawk theih lohna hian kan Pathian hmai a tibal tam ber hial wm e. Rinawmna kawnga kan nun hian a nih tur ang a pha ta lo va, siam \hat ngai tak a ni. Miin an nun thuruk ngaih \ha taka min kawltir te hi rang takin a lo put chhuak a, min ring tawktu rilru hi kan hliam leh mai \hin. Thil tak tak hrilh tlak nih tum ila. Mi chanchin kilkhawr hre thei riau nih te hi chka uanpui chi a ni lo. Thu tiam hlen loh ching kan tam a, puk leh hawh thuah kan rinawm hek lo. Kan mamawh laia thu tiam zung zung, rulh leh pek a \ul huna zuzi leh mai \hin nun hi kan hnam nunzia emaw min tihsak ang tih hlauawm khawpin a tlanglawn ta a ni. Loan chi hrang hrang rulh leh tura puk, \hin chhuah hleih theih loh te, loan puk ngaihdama zahthlaka ngai miah lo, lawm ta em em te kan ni a. Ni thum thawha ninga hlawh laka vannei inti mai te kan ni ta hi a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

240

lungchhiatthlak hle a ni. Rinawmna hi kan nun \obul, chhungkua a\anga zir thar leh a va ngai nasa em! 2. Intlawhpawh tawn : Mizote tluka vantlang nun inzar zawm \ha hi khawvelah hnam dang an awm lo mai thei. Tlangnel takin kan duh hun hunah kan inlenchilh a, kan duh zawng zawng kan sawi a, kan hman chen chen kan inlenkhung mai \hin hi a nuam a, a hlu a ni. Mahse tunlai khawvel \hang zelah hun hlutziate ngaihtuah a intlawhpawh dan awmze nei leh mumal deuh kan zir zel a pawimawh hle mai. Kan intlawh nasa lutuk hian kawng \henkhatah boruak \ha lo a siam ve bawk a. Hunbi leh \ul bik awm lova titi tak rengah chuan mi chanchin sawi \ul lem lote kan sawi phah a. Thuruk leh thu thang dik lo tam em em nachhan pawh hi kan intlawhpawh lutuk vang hi a ni pakhat \hinin a lang. In\henawm khawvenna nun zalen leh inpawh neih zel hi a \ha a, mahse tuna kan tih danah hi chuan zalen lutuk deuh lai a awm nualin a lang. |halaiho khawlai nunphung zalen lutuk te hian tuna naupang, nun zir mekte hi a hruai khawlo thei ang. Kan kawng kam leh kawtchhuah nunte hi naupang zawkte tan zirna hmun an ni vek tih hriat a pawimawh hle. Khawtlang nun hi kohhran leh khawtlang hruaitute inthuruala awmze neia rem fel leh khuahkhirh deuh dan dap a pawimawh ta hle mai. 3. Chhiatni \hatni : Loh theih lohva kan tawn ngei tur thil a ni a, tunlai kan huntawng ang zela dan leh hrai, kalphung duan a ngai zel dawn a ni. Eizawnna vang leh tunlai hmasawnna hrang hrangin kan nun a nghawng danglam nasat tawh vang a ni tlangpui. Chhiatna lamah khawhar riahpui chungchang pawh ngaihtuah nawn a ngai ta viau mai. |hatni lam pawh hi mi \henkhatte tan a huphurhawm lai siam \hat tur a tam wm e. Thihna thu-ah te chuan rel fel sa theih loh thil tam tak awm bawk mah se, keimahni lamin kan rel fel theih thil tam tak a awm thei ang a. Hengahte hian kohhran leh khawtlang
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

241

hruaitute inlungruala, in\anpui tawna, thu khat vuaa kan kal a pawimawh hle. Kan ramah hian Kristian vek kan nih avangin kohhran lam tih tur leh khawtlang hruaitu leh tlawmngai pawl tih turte hi a innghawng tawn vek avangin inhriatthiamna thk tak nen inral ep mai lo va, rela, sawiho tur pawh a tam thei ang. Kan khawtlang nun hi khawtlanga chhungkaw awmte nun lanchhuahna a ni a. Vantlang nun a mumal loh a, a niai nuai viau chuan a chhunga awm chhungkaw inkaihhruaina lam pawh enchian a \ul tihna a ni thei bawk. Sawi ho turte 1. 2. Kan khawtlang nun leh in\henawm khawvenna zalen tak hi khuahkhirh deuh ngaiin kan hria em? Chhiatni \hatni kan hman danah hian siam \hat ngai sawi tur a awm em?

www.mizoramsynod.org

242
November 28 KRISTIAN KHAWTLANG NUN - IV Inbiakpawhna \ha (Media) leh khawtlang nun Chhiar tur : II Timothea 3:1-5 Inbiakpawhna lamah hmasawnna a \ha tial tial a, thil thar hmasawnna chak tak avangin hnam nun a inher bawih bawih a ni ta ber mai a, nun inzirtirna \ha zawk mamawhna a lian ta hle. Chhung tin kan mangang a, nu leh pate hi a tihngaihna hre chuang si lo, tih loh theih bawk si lohvin fate nun dan avanga mangangin chinfelna zawngin kan buai chur chur a ni ta ber mai. Inbiakpawhna thar kan hman dan te, thil changkang kan chhawr dan te hian chht chian a mamawh ta a ni. 1. A lemin kan nung : Tun hma deuh kha chuan mi hi a inchei dan a\angin a chhungkaw dinhmun a hriat theih mai \hin. Tunah erawh chuan kan thil neih leh inbelte a\angin kan dinhmun dik tak hriat a har ta hle. Tunlai hmasawnna hian nun phung thar changkang tak a rawn siam a, phak ve tumin kan \hangtharte an tal buai ta a ni. Mobile phone ak changkang ber berte hi mi pawimawh an ni ta kher lo va, thlalakna changkang (digital still camera) lek \ha nazawng hian thlalak dan (technique) an hre vek chuang lo. Tichuan \halai \henkhat chuan an lu-ah hriak ban (hair gel) man to an thih a, an sam an tikhawng a, rimawi ngaihthlakna (earphone) an zem hnawk nuai a, hna thawh hun lai, chhun pachangah hman takin zai an ngaithla a, engkim hnianghnar tawh an ang khawp mai. Mahse an ni si lo. Nu leh pate thih ruala mahni in pawh hralh mamawh nghal mai tur te an ni nawk mai thei.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

243

2. Khawtlang nun a ral mek : Tunlai thil thar (technology) \hatzia te, neih ve chkawmziate hi inbiakpawhna (media) hian min fah hneh khawp a, mamawhna a awm leh awm loh chu zawhna tthlk tak a lo ni ta a, nei ve nih chu a pawimawh a ni tawp mai. Tichuan chhung tinah computer a awm thuai dawn a nih hmel ta. Internet lah chu lenna apianga ken theih chi a lo awm leh ta zel a. Kan in chhung a\ang hian kan khawvel duh lam lam kan hawi thei ta. Lirthei changkang a chhuak chak hle a, kea kal tum aram kan awm ta lo. Computer programme chi hrang hrang, rilru ninhlei tihreh theihna chi a piang zel a, awm mai mai chunga khalh neuh neuh tur chu thlan sen loh khawp a ni ta bawk a. Tichuan kawng kal paha titipui tur an vang tual tual a, kan in chhunga khawl te reuh te hi mi chhiatni \hatni min haidertirtu leh Biak In chhung ti ninawmtu a ni ta mek a ni. Kan \hangtharte nunah hian khawtlang nun a bo \an ta a ni. Khawtlang inpumkhatna atana pawimawh tak, hnatlanga thawk tur pawhin kan inau chhuak zo ta mang lo fo mai. Kan hun a ei nasa em em a, nghehna leh taimakna lamah kan awngrawp tual tual si. 3. Zalen tum dan dik lo : Hei hi \hangtharte zinga awm tihahthlaktu ber a ni hial wm e. Khawthlang ram changkangho zalenna entawnin, Keima nun a nih hi tih thwka thaw (Its my life culture) kan tam ta. Mahni dikna ngeiah pawh rual te hmaa hmui chip tlat \hin tleirawl nun chu a rawn tipawngpawrh ta hle mai. Dik nia an inhriatnaah ngat phei chuan hlauh an nei lo va, zah der tur pawh an thliar hek lo. Inzahtawnna nun chu nun hnuk chat mek zingah a tel ta a ni. Nu leh pate ngei pawhin an fate an hlau va, an thisen leh thlantui senga an chawm lente chu ral\ia siamtute an lo ni ta mek bawk a. Nu leh pa zah nachang hria fa la neite chu vannei filawr an ni ta mai. |hangtharte hian zalenna hi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

244

mahnia inpek chi a ni lo tih hi an hriat a \ul a. A pawmpuitu turten an pawmpuina tel lo chuan zalenna puan hi indona a ni. Bible-in fate chunga thu nei tura a ruat nu leh pate hi an fate hmaah hlauva an kimki tawh a nih chuan fate hian hmabak \ha beisei tur an nei lo tih an inhriat a \ha ang. Inbiakpawhna hmasawnna hian kawng tam takin kan vantlang nun hi a \ha lamin a sp kang a. Nimahsela, a chhe lama min nghawngnate hian a \ha lam hmel a hliah vek zel avang leh, a \angkaina lama chhawr tum aia a pawi lam vawn fuh dan thiam kan la tam rih tlat avang hian kohhran leh khawtlangah heti lama naupang zawkte zirtir hna hi nasa taka kan beih a ngai a ni. Sawi ho turte 1. 2. Tunlai inbiakpawhna kal tlanga nun kan zirten min tihchhiat dan sawi ni se. A \ha zawnga tunlai hmasawnna chhawr \angkai dan tur sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

245
December 5 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH POLITICS - I Politics-a inhnamhnawih Chhiar tur : Isaia 60:1-3; Galatia 1:10 Politics-a inhmangte chungchanga sawiselna awm fo \hin hi hnam rilru naupan vang a nih leh nih loh thliar thiam a harsa a, Mizo zingah hian politics lama bul kan \an fuh loh vang nge ni, politics hming hrim hrim hian \ihkhai a hlawh reng mai. Mahse politics lovin inrelbawlna a awm bawk si lo va. Chuta tel ve nih hlau chuan kohhran mite hian inven \ulin kan hre nasa hle mai. Politics hi eng nge a nih tih pawh hian sawi a hlawh tam tawh a, mahse kan chiang thei chuang lo niin a lang. Pathian thil leh politics inzawmtir thih hreha hreh kan la tam mai. 1. Politics chu eng nge? : Politics \awngkam hi Greekho khawpui inawp dan fel ruahmanna a\anga lo piang a ni a, a \awng bul lam chu chipchiara sawi kual ngai lovah dah tawh ila. Mipui khawsak dan rel fel tura rorelna kalhmang \ha, mawhphurtu thlan chhuahte kaltlanga ruahmanna hi a ni ber mai. Inawp dan fel, mi chi hrang hrangte inkhak buai lova \ha taka an nunho theihna tura kawng zawnna a ni. Chuvangin roreltute chu mi rilru dik, mi lai, hnam pum \hatna duh mi, nakina \hangthar zelte khawvel ngaihtuah phak chunga hna thawk thei an nih a pawimawh em em a ni. 2. A hlauhawm lo : Leilung leh a chhunga awm turte ruata siamtu Pathian chuan mihring hmasa ber a\angin relbawl hna mawhphurhna a hlan nghal a; chuvangin an chunga thuneituah a siam. Politics hi a hming kan lam ri tlai a ni mai a, Pathian siam, thianghlim tak leh dik taka hman tur a ni. Chuvangin ringtu tan a hlauhawm lo va, a tel vena
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

246

ngei tur a ni zawk. Bawlhhlawh tak anga a lan tkna chhan pawh hi a chhungah inrawlh tlak lo inrawlh an tam tak vang chauh a ni. Pathian tihna tak tak nei mang lote kutah ram rorelna hi a tlu lt tak tak ang tih hi ringtu chuan a hlau hle tur a ni. 3. Vote thlak loh pawina : Tun hnai mai a\ang khan zirtirna fahrah te te hmanga mipui chawhbuai thawm kan hre ta fo va, ram hruaitu thlannaa vote thlak \hulh phah duh hial pawh kan awm niin a lang. Ram rorelnaah hian sawi duh kan neih dawn chuan vote hi kan inrawlh theihna sang tak a ni. George Jean Nathan-a chuan, Roreltu \ha lote hi thil \ha hria, vote thlak duh lote thlan tlin an ni, a ti hial a ni. 4. Vote thlak dan dik : Tling ngei tura kan ngaih, nakina la hlawkpui theih tur nia kan hriat zir hmasain mi tam takin vote kan pe \hin. Mahse vote thlak dan dik ber chu chhia leh \ha hriatna rawn chunga vote a ni a. Ram tana \ha ber tura kan ngaih chu a tlin kan ring emaw, ring lo emaw, vote mai tur a ni. A tlin tho hmel vang ngawta mi \ha lo tih kan hriat reng vote-tu chuan misual rorelna tuar chu a phu ve reng a ni ang. Dik nia kan hriat vawn ngheh ngamna (principle) neih tum tur a ni a, chu nun thuvawn chu mi dangin min \awiawm ve dawn lo mah se, vote pkna nghahchhanah hman tur a ni. Bible zirtirna thuvawn (principle) vuan tlattu tan vote pkna tur hriat a har lo. Ka vote pekna a tling ta lo a nih pawhin ka vote chu a lothlawnin ka hmang lo va, dik bera ka hriat angin hlawhtling takin ka hmang tih hi inpawm tur a ni. Thudik hi vote tam ber kalna lam lamah a awm kher lo. I vote hman duh loh vangin emaw, vote pek tlak loh hnena i vote i pek vangin emaw, ram chhunga mi tam takte tuarna i thlentir thei tih inhre reng rawh. Tin, sawrkar a lo awm tawh chuan Kristian chuan sawrkar \ha a awm theihna tura theihpatawp chhuah zui a la ba zel a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

247

Politics hi kan sawi tk ang khan inrelbawlna \ha a awm theihna tura kawng zawnna, chutiang mawhphurhna phurtu tur mi thlang chhuaka mi zawng zawng kan tel ve vekna a ni a. Ram rorelna thila politics chauh hi politics a ni lo va, kohhranah pawh hian politics chu a awm vek a, sawrkarna politics anga kan en loh avangin kan hriat loh hlanin thianghlim takin kan buaipui reng a ni. Kan inthlang a, ro kan rel a, kawng kan zawng a, Legislative Assembly-a an tih ang zawng zawng hi kan ti ve vek a ni. Ram politics thinhrik hle si hian kohhran chhungah hian thianghlim vak bik lem lo hian a awm ve theih a ni. Sakhaw thil a ni emaw, ram thil a ni emaw, politics-a tel ve leh a thianghlimna humhalh tura tha thawh hi Kristian mawhphurhna a ni. Sawi ho turte 1. 2. Politics hmanga ram inrelbawlna \ha zawk nei tura kohhranin a tih ve turte sawi ni se. Politics buaipui dan \ha lo avanga kan Kristiannain a tuar dante sawi chhuah ni se.

www.mizoramsynod.org

248
December 12 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH POLITICS - II A chhe lai siam\hatu Chhiar tur : Isaia 58:12 Ram politics-a \ha lo leh bawlhhlawh kan sawi \hinte hi kum tinin a pangngaiin a awm reng a nih chuan Pathian mite hian an tih tur an ti lo a ni ang. Kan politics hi a chhia a nih chuan Pathian thu duh tak anga lang Mizo Kristiante hi Pathian thuin min hneh lo tihna a ni bawk ang. Kan ram rorelna kalpui dan (political system)-ah hian a hmangtuten mahni lam hawia sawrkar chettir tumna thinlung kan put avangin hna \ha thawhna tur hmanrua hi pawi khawih zawngin kan chettir a ni. Siam\hat hna atan hian Kristiante lo chu khawvel tan Pathianin buatsaih a nei lo. 1. Siam\hatna chu eng nge ni? : Siam\hatna chu thil a nihphung tur ni phak tawh lo, tihchhiata awm tawh, ngai awhtir lehna leh chutiang thil thlentir tura insensona chu a ni. Pathianin a din dan phunga a nihna dik tak tihchhiata awm tawh mihring siam\ha leh turin Pathianin a Fapa neihchhun a sengso va, a Fapa chuan a nunna a sengso bawk a. Chumi hnathawhin a khawih fuh apiang chu siam\hat lehin an lo awm \hin. Politics hi a thawh loh tur thawhtir leh, a thawh tur thawk thei lova hruaipen a nih fo avangin ramah thil pawi a lo thleng \hin a ni. A hna dik tak a thawhtir tura beitu a mamawh a ni. 2. Khawi a\angin nge? : Siam\hat hna chu mahni a\anga thawh \an tur a ni. Mahni lam danglam tum si lo, khawvel siam\hat tum kan tam hle. Dik lo haw viau anga lang, mahni tan a nih dawna dik tawk lo pawh pawm thei tho a awm theih hle. Tumahin min zui ve dawn lo mah se ti tlat ngamte hi, siam\hatu atana rin ngam tur mi an ni ang. Dik dan tur chu kan hria. Hriat lohna hian min tibuai lo va, hmuihmer
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

249

hnar phal loh vanga hriat duh lohna hi kan saltanna chu a ni. Siam\hatna kaltlanga kan khawvel beisei ang chu keimahniah hian awm hmasa phawt rawh se. 3. Politics chhia hi eng nge ni? : Politics hi amahin a chhe ngawt lo va, politics chhia chu a hmangtu chhia tihna a ni. Rorelna dik lo kan tih pawh hi roreltu dik lo a ni zawk. Chem hian amah ngawtin tumah a sat ngai lo. Kohhran mi zawng zawng \ha vek lo mah ila, Kristian ramah Pathian Biak In leh maicham vela chetla ngai miah lote kuta ram rorel hna dah hi thil hlauhawm tak a niin a lang ta. Tin, roreltu \ha pawh nei dawn ila, mipui \ha lo kan tam chuan rorelna kan hruai peng sual \hin. Mipui an pamham chuan roreltu huaisen kan mamawhna a lian zual sauh a, dik lohna malmak ngam roreltu kan mamawh. K.S ang maia hma lam ruahmanna lam thu reng reng sawipui theih loh, tuna chen nghal tur chauh ngaihtuah, Tu pawl nge a thlawna sem tur nei \ha? tih ringawt buaipui chi mipui zingah kan tam chuan, roreltu \ha leh hmathlir nei \hate tan rorelna \hutthleng panna kawng a kaw lo vang. 4. Siam\hat hna chu : A hmasa berah chuan a dik chin chiaha lungawi thei mi an tam a ngai phawt ang. Dik lo zawk a dingchang dawn a nih pawha mal dik ngam, dik lova titute an dinchan tho dawn pawha dik tlang ngam an tam a pawimawh. Roreltu dik lote kara mi dik a \hut ngawih reng chuan a dik lo ve nghal a, dik a tum mek laia dik lohtir tuma beitute laka a tlawm chuan a dik lo nghal bawk a ni. Ringtu chu tisual lo tur a ni ringawt lo va, a dik lo lai tidiktu tur a ni. Thuneihna kan chang em tih hi kan lungkham ber fo va, mahse thuneihna chu eng tih nan nge kan hman tih hi Pathianin a en zawk chu a ni. Mihring laka a pht chu dik taka tih a ni (Mika 6:8). Dik leh dik lo karah hian tuilairap a awm theih loh. Ni chu ni, ni lo chu ni lo ni ngawt rawh se, tih hi Isua thu a ni (Mat. 5:37). Duhtawka sual a inleng velna bula ringtu \hu ngawi reng hian sual a thurualpui a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

250

Siam\hat ngaia ram leh hnam nun a awm mek lai hian milai (neutral) awm a remchang lo va. Italian hla phuah thiam, lehkhabu lar tak The Divine Comedy tih ziaktu Dante Aligieri chuan, Nun tlk chhiatnain hnam a ei a, siam\hat hna thawktu mamawhna a san ber laia \an lam nei ngam lo mite tan hremhmuna a sa ber lai an zuah, a ti hial a ni. Politics chhe tur ven hna leh a chhe tawh siam\hat leh hna hi Kristiante hian kan mawha kan lak theih hma chuan Kristian rama rorelna hi kan taah kan ngai lo tihna a ni ang. |hangthar lo la awm zel turte tana kawng sial leh tihrualrem hna hi Kristian thlarau mi-na hian thleng phak se a duhawm hle. Sawi ho tur 1. 2. Mizorama politics kan hman dan a dik lo leh a siam \hat dan tur sawi ni se. Politics-a siam\hat ngai lai tak hi eng lai hi nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

251
December 19 KRISTIAN CHHUNGKUA LEH RAM HMASAWNNA Chhiar tur : Genesis 45:4-7 Ram hmasawnna hi khawvel ram tinin an zawn a ni. Hmasawnna thlen thei tur mi an mamawh a, sawrkar leh company tin mai hi hmasawnna thlensak theitu tur mi zawngin an chawl lo va, chutiang mite tan chuan an sum an ui hek lo. Khawvela ram hmasawn tehna te chu hengte hi an ni - (1) Mi pakhat kum khat chhunga sum lak luh zat a san leh san lohah, (2) Dam rei leh rei lohah, (3) Lehkha thiam tam leh tam lohah. Zoram hian hmasawnna \ha a mamawh a, chutiang thlentir thei tur chu a ram mite hi ni tura ngaih kan ni. Chutih lai chuan hmasawnna hnukpui ber politicsah neitu chan kan chan hnu feah pawh kan thil mamawh hi kan la nei thei lo niin a lang. Khawi laiah nge kan hlawhchham tih hi zir chian tham a ni. Kan theih tawk a tam lo mai thei e. Mahse kal muan aia pawi chu kal loh hi a ni. 1. Hma sawn theih loh chhan : Sum lama min chawm \hintu Central lam khu chuan an taksa peng kan nih hi an chiangin a lang. Sum pawh ui lovin min pe \hin. Mahse kan kuta awm chin enkawlna lamah hian a dawngtu lam hian kan zir ngang lo em ni tih theih a ni. Hmasawnna kawngpui sial theihna ruhrel (infrastructure) mumal kan neih theih loh chhung hi a rei ta hle a ni. Kan ram hmasawnna muanzia en hian hmasawnna tura theih tawp chhuah kan tam lo a nih hmel hle. Theihna hman chhuah tumna awm lo, a awmsa rochun theih dan ringawt ngaihtuahna hian ram hi kutdawh ramah a chantir a hlauhawm hle a ni. Ram hruaitute zingah hian hmasawnna
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

252

tak tak duh an awm a nih pawhin kawngro su tham an awm lo a ni tal ang, kawngro su phak officer-ho zingah ram hmasawnna hnuk tak tak ngaihtuah \hin aiin mahni pual bil leh chhungkaw hmasawnna dah pawimawh kan tam zawk a ni thei em? Chutiang zelin mipui zingah hian ramin hmasawnna tura khua leh tui a mamawh ang mi an tam lo a ni thei zawk ang em le? 2. Ram hmasawn pawimawhna : Ramin hma a sawn loh chuan a chhunga awm tumahin hma an sawn fal thei lo. Chirhdiak zinga car changkang tak tlanpui hi thil hrehawm tak a nih a rinawm a. Chhungkuain car changkang ber nei mah se ram chhung kawng nen a inzawl loh chuan thil nuihzatthlak a chang mai ang. Rangkachak hlutna chhawr theih lohna hmuna rangkachak kawl \euh ang deuh a ni thei ang. Mahni chauhva changkan fal theih a ni lo va, changkanna chu a awmna nena inhmeh a nih a ngai tlat a ni. Mi khawvel hmasawn hlimthla lo thlir reng mai hi a hun tawh lo va. Kan rilru lamin chu lam chu a m ve dawn a nih chuan hetah, tunah hian neih ve kan tum a \ul a ni. 3. Hmasawnna chu tuin nge thlen ang? : Pathian mite mawhphurhna a nih loh chuan mawhphurtu dang kawh tur an vang ngawt ang. Abrahama hnena Pathian thu thleng chu malsawmna ni tura mawhphurhna keng tel a ni a. Chi ropui leh hriat tham, malsawmna nasa tak dawngtu atan Pathianin a thlang a, chu chu malsawmna ni tura thuam a duh vang a ni (Gen. 12:2). He ram hi Pathianin min chawi kang a, Chanchin |hain min thuam mawi a, malsawmna tam tak a lo luang lt a. Chu chu mi dangte leh he ram tana malsawmna ni tura mawhphurhna keng tel a ni tih hriat ve a pawimawh hle. Pathian mi pakhat chauh Josefa avangin Aigupta ram pumin tam an pumpelh tih kan hria. Zoram hian Kristian heti zat a nei chung hian rinawm lohna leh dik lohnain ram hmasawnna a chelh ding a nih chuan Kristian chhungkuate mawh a ni thui khawp ang le. Mahni chauh ni lovin, ram
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

253

pumin a ruala hma a sawn theih dan turzia ngaihtuah hna hi Kristian chhungkuate tih wm tak a ni. Mahnia hlawhtling tak nih aiin mi dang tana ngaihhlutawm taka nun leh thih te hi a ropui zawk. Hmasawnna hi a thawha thawh chhuah a ni a, a thawk chhuaktute chu a zarzo hmasatu an ni \hin. Hmasawnna hmanraw pawimawh politics-a kan harhna chan tawh chin hi mahni hamhai thiamna tawk vel harhna a ang khawp mai. A thawh tur dik tak thawhtir tura politics hmangtu tur Kristian Chhungkaw \ha kan mamawh. Tunah hian kan dinhmun a la chhe rih a nih pawhin eng ang dinhmunah nge kan awm tih ai hian, khawi lam panin nge kan kal mek tih hi a pawimawh zawk a. Kan thiltihte avanga ram pawi kan khawih thei ang bawk hian kan tih lohte avang pawhin kan khawih thei. Taksa \hanlenna kawngah mi rual ban theih a ni a, mahse puitlinna chhawm tel lova \hanlen theih a ni. Kan ram hian changkanna thil tam tak kan dawn mek hi chhungril lam puitlinnain a hmachhawn lo deuh a ang hle. Kan ramin a \ha lama hmasawnna kawng a zawh \anna hi history-ah an la chhui lt leh dawn a, chutih hunah chuan ram dang a\anga mithiam lo ltte kawng min rawn rehsak pawimawhnate aiin Kristian Chhungkuate pawimawhna hi chhui chhuak ngei rawh se. He ram chhunga cheng mi tam tak, he ram tana an tih theihte ti lova mual liam ta tam tak an awm ang tih a rinawm! Tih tur ang ti lova mual liam tate zingah he thupui kan zir laia Kristian Chhungkuate hi tel ve lo phawt ila a \ha ang e. Sawi ho tur 1. 2. Ram hmasawnna kan tih hi eng chiah nge nia kan hriat? Ram hmasawnna thlen tur hian Kristian Chhungkuate hian eng nge kan tih theih? .....
www.mizoramsynod.org

254

LEHKHABU RAWNTE

1.

Adams, Bert N, The Family: A Sociological Interpretation, (New York: Harcount Brace Jovanovich Publishers, 1986) Aulette, Judy Root, Changing Families, (Belmont: Wardsworth Publishing Co., 1994) Britten, Bruce & Carol, Answers for your Marriage (Secunderabad: O.M Books, 1998) Britten, Bruce & Carol, Love & Marriage (Secunderabad: O.M Books, 1999) Chafin, Kenneth, Is There a Family in the House, (Waco: Word Books Publishers.1978) Howel, John C., Church and Family Growing Together, (Nashivile: Broadman Press, 1984) Lalchhuanliana, Rev (Trans.) Kristian Chhungkua, (Aizawl: Synod Publication Board, 1993) Lalhmachhuana, C., Tunlai Technology leh Mizo Kristian Nun, (Aizawl: Synod Social Front, 2008) Lancaster, Kathy et.al (Ed) Family in Church & Society, (Louisville: Presbyterian Church(USA) 1994)

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10. Papalia, Diane E. & Sally Wendkos Olds, Human Development, (New York: McGraw-Hill, Inc., 1992)
www.mizoramsynod.org

255
11. Sangzuala, C.,(Ed) Chhungkua, (Aizawl: Synod Publication Board, 1990) 12. Vanlalsawmi et.al (Ed) Kristian Chhungkaw Ro Bawm (Aizawl: Mizoram Presbyterian Kohhran Hmeichhia, 2009) 13. Vanlalzuata, Rev., Kristian Chhungkua (Aizawl: Synod Publication Board, 2003) 14. Wilson, Adrian, Family, (London: Tavistock Publications, 1985) 15. Zaikima, V L, Fanau Malsawmna, (Aizawl: Lengchhawn Press,1998) 16. Lalhmachhuana, Pro. Pator (now Rev.), Himna Kulhpui: Thenzawl K|P Venglai Branch. 1996

.....

www.mizoramsynod.org

256

www.mizoramsynod.org

Вам также может понравиться