SEMINARSKI RAD IZ KRIVINOG PRAVA TEMA: USLOVNA OSUDA

MENTOR: STUDENT:

SADRAJ

Uvod........................................................................................................ ..3 Nastanak i sistemi uslovne osude..............................................................4 Pojam i svrha uslovne osude.....................................................................5 Uslovi za izricanje uslovne osude.............................................................6 Opozivanje uslovne osude i rokovi za opozivanje uslovne osude............7 Uslovna osuda sa zatitnim nadzorom i njegov sadraj............................9 Zakljuak.................................................................................................10 Literatura.................................................................................................11

1. UVOD

Tema ovog ima za cilj objasniti ulogu uslovne osude u sistemu kanjavanja u krivinom zakonodavstvu, njenu svrhu, elemente koji je ine, a prije svega razloge zbog kojih je nastala i kada se koristi. Krivine sankcije, odnosno upozoravajue sankcije, su zakonom predviene represivne mjere koje se s ciljem suzbijanja kriminaliteta primjenjuju prema uiniocu protivpravnog djela koje je u zakonu predvidjeno kao krivino djelo na osnovu odluke suda donijete nakon sprovedenog krivinog postupka.1 Vrste krivinih sankcija u naem pravu su: 1) kazna, 2) mjere upozorenja, 3) mjere bezbjednosti i 4) vaspitne mjere. Iako je uslovna osuda iroko prihvaena, to ne znai da je na isti nain regulisana. U osnovi, sva rjeenja se mogu svrstati u dva osnovna sistema, kontinentalni i anglosaksonski. Razlike izmeu ta dva sistema nisu toliko izraene kao u vrijeme njihovog nastanka (anglosaksonski u Engleskoj u prvoj polovini XIX vijeka, a kontinentalni ili francuskobelgijski, krajem XIX vijeka u Belgiji 1888. godine i Francuskoj 1891. godine). I pored znaajnih razlika, sutina uslovne osude je da ona ne sadri prijetnju da e se primjeniti kazna ako se osueni ne bude pridravao odreenih uslova. Kontinentalni sistem podrazumijeva prijetnju izvrenjem kazne, a anglosaksonski sistem ne prijeti konktetnom kaznom, ve donoenjem krivinog postupka u kome e se tek odmjeriti i izrei kazna koja e se izvriti. U 1998. godini uslovna osuda izreena je 58,6% sluajeva od ukupnog broja pravosnano osuenih punoljetnih lica.2

1 2

Dr Zoran Stojanovi redovni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, Krivino pravo, Beograd, 2006. Dr Zoran Stojanovi redovni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, Krivino pravo, Beograd, 2006.

2. NASTANAK I SISTEMI USLOVNE OSUDE Glavna karakteristika uslovne osude je tenja za postizanjem maksimalnih rezultata u suzbijanju odreene vrste kriminaliteta uz minimalno angaovanje drave. Ona predstavlja i humanizaciju sistema krivinih sankcija, ali to nije razlog za njeno uvoenje i prihvatanje u savremenom krivinom pravu, ve je razlog za njeno iroko prihvatanje i estu primjenu upravo ta njena efikasnost, bez nekog naroitog angaovanja od strane drave. Nastala prvobitno kao zamjena za kratkotrajne kazne lienja slobode, uslovna osuda je nakon uvoenja u zakonodavstvo i praksu nekih zemalja pokazala i niz drugih strana. Uslovna osuda u naem krivinom pravu je najee koriena krivina sankcija, a uz to se moe smatrati i efikasnom sankcijom. Bitni elementi uslovne osude kao samostalne krivine sankcije u Krivnom zakonu (u daljem tekstu KZ) jesu utvrena kazna i vrijeme provjeravanja. Izricanje i izvrenje utvrene kazne se odlae pod uslovom da uslovno osueni u toku vremena provjeravanja koje sud odreuje u okviru zakonskog raspona od jedne do pet godina, ne izvri krivino djelo. 3 Kod uslove osude kazna se utvruje ne sa ciljem izvrenja ve predstavlja prijetnju koja se pod odreenim uslovima moe ostvariti. Pored glavne obaveze da ne izvri novo krivino djelo, rjeenje KZ predvia mogunost postavljanja i drugih obaveza uslovno osudjenom. Rok za ispunjenje tih obaveza utvruje sud u okviru odreenog vremena provjeravanja, tj. taj rok ne moe biti dui od trajanja vremena provjeravanja. Mjere bezbjednosti koje se izriu uz uslovnu osudu se izvravaju, tj. ne postoji mogunost uslovnog odlaganja njihovog izvrenja.

Dr Zoran Stojanovi redovni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, Krivino pravo, Beograd, 2006.

3. POJAM I SVRHA USLOVNE OSUDE Mjere upozorenja, odnosno u naem Krivinom zakonu Republike Srpske, upozoravajue sankcije, su uslovna osuda i sudska opomena. Uslovnom osudom sud uiniocu krivinog djela utvruje kaznu i istovremeno odreuje da se ona nee izvriti ako osueni za vrijeme koje odredi sud, a koje ne moe biti krae od godinu dana i due od pet godina (vrijeme provjeravanja) ne uini novo krivino djelo. Sudska opomena, zajedno sa uslovnom osudom, predstavlja u naem krivinom pravu samostalan tip sankcije koja se uobiajeno naziva mjerom upozorenja (admonitivna sankcija). Sudska opomena moe se izrei za krivina djela za koja je propisan zatvor do jedne godine ili novana kazna, a uinjena su pod takvim olakavajuim okolnostima koje ih ine osobito olakavajuim.4 Postoje razliita shvatanja uslovne osude. Prema jednom, uslovna osuda se sastoji u uslovnom odlaganju izvrenja izreene kazne (francusko-belgijski sistem), prema drugom u pitanju je uslovno odlaganje izricanja kazne, uz eventualno odreivanje zatitnog nadzora (anglosaksonski sistem) i prema treem shvatanju, ona je posebna vrsta krivine sankcije koja predstavlja mjeru upozorenja (u naem krivinom pravu). Prema naem krivinom pravu sud uslovnom osudom utvruje kaznu za uinjeno krivino djelo i pri tom odreuje da se ona nee izvrtit ako osueni za odreenu vrijeme koje odredi sud ne uini novo krivino djelo. Sud uiniocu moe da odredi i druge obaveze, kao to su: da u odreenom roku vrati imovinsku korist pribavljenu krivinim djelom, da nadoknadi tetu koju je krivinim djelom prouzrokovao ili da ispuni neku drugu obavezu predvienu KZ. Svrha uslovne osude jeste ostvarivanje principa da je kazna, a naroito kazna lienja slobode, krajnje sredstvo (ultima ratio), odnosno da ne treba primjenjivati stroe sankcije sve dok se opta svrha krivinih sankcija moe postii blaom vrstom sankcije. Ovo se naroito odnosi na laka krivina djela gdje je i dalje vladajue shvatanje da treba izbjegavati kratkotrajne kazne lienja slobode. Elementi koji odreuju svrhu i sutinu uslovn osude u uem smislu: 1) izbjegavanje primjene kazne, 2) uticaj na uinioca da vie ne vri krivino djelo, 3) uslovna osuda je upozorenje uz prijetnju kazne.

Krivini zakon Republike Srpske, Glava etvrta, Uslovna osuda lan 46, stav 1., Sudska opomena lan 54, stav 1.

4. USLOVI ZA IZRICANJE USLOVNE OSUDE

Uslovi za izricanje uslovne osude su objektivni i subjektivni. Objektivni uslovi su vezani za krivino djelo, odnosno za kaznu i to ili za konkretnu, utvrenu kaznu, ili za propisanu kaznu, a subjektivni za uinioca. Osnovni objektivni uslov je onaj koji odreuje da se uslovna osuda moe izrei i kada je u konkretnom sluaju uiniocu utvrena kazna u trajanju do dvije godine. Kazna se prethodno odmjerava po optim pravilima za odmjeravanja kazne, a zatim utvruje u konkretnom sluaju.Za krivina djela za koja se moe izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna, uslovna osuda se ne moe izrei. U pogledu uslova vezanih za uinioca polazi se od stava da donekle treba ograniiti krug lica kojima se moe izrei uslovna osuda. Uslovna osuda se ne moe izrei ako nije proteklo vie od pet godina od pravosnanosti osude kojom je uiniocu izreena kazna zatvora za umiljajno krivino djelo. Propisane su i okolnosti o kojima sud treba da vodi rauna o tome kojim uiniocima je opravdano izrei uslovnu osudu, to znai da sud, vodei rauna o tim optim kriterijumima, donodi odluku o tome. Sud e posebno uzeti u obzir linost uinioca, njegov raniji ivot, njegovo ponaanje posle izvrenog krivinog djela, stepen krivice i druge okolnosti pod kojima je djelo uinjeno. Uiniocu se uslovnom osudom moe utvrditi samo kazna zatvora do dvije godine ili novana kazna. Pri odluci da li e izrei uslovnu osudu, sud e ocijeniti da li se od uinioca sa osnovom moe oekivati da ubudue nee vriti krivina djela iako kazna, kojom mu se prijeti, ne bude izvrena, a na osnovu svih okolnosti vanih za takvu ocjenu. Ako je uiniocu utvrena i kazna zatvora i novana kazna, uslovna osuda moe se izrei za obje kazne ili samo za kaznu zatvora.5

5. OPOZIVANJE USLOVNE OSUDE I ROKOVI

5

Krivini zakon Republike Srpske, Glava etvrta, Uslovna osuda lan 47 stav 1., 2., 3.

ZA OPOZIVANJE USLOVNE OSUDE

Kod opozivanja uslovne osude realizuje se prijetnja kaznom koja je data u izgled, tanije data prijetnja sad se i pretvara u kaznu koja se izrie i izvrava. Na KZ poznaje tri sluaja opozivanja uslovne osude i to: zbog izvrenja novog krivilnog djela (lan 48. KZRS), zbog ranije uinjenog krivinog djela (lan 49. KZRS) i zbog neispunjenja odreenih obaveza (lan 50. KZRS). Opozivanje uslovne osude zbog uinjenog novog krivinog djela je obavezno ako je za njega izreena kazna zatvora u trajanju od dvije godine ili stroa kazna. Ovo opozivanje je fakultativno ako osueni u toku perioda provjeravnja uini krivino djelo za koje je izreena kazna manja od dvije godine ili u duem trajanju. Sud e, poto ocjeni sve okolnosti koje se odnose na uinjena krivina djela i uionica, a posebno srodnost uinjenih krivinih djela, njihov znaaj i pobude iz kojih su uinjena, odluiti da li e opozvati uslovnu osudu. Pri tome sud je vezan zabranom izricanja uslovne osude, ako uiniocu za krivina djela utvrena u uslovnoj osudi i za nova krivina djela treba izrei kaznu preko dvije godine zatvora (lan 47. stav 1.). Ako opozove uslovnu osudu, sud e primjenom odredaba lana 42. ovog zakona izrei jedinstvenu kaznu i za ranije uinjeno i za novo krivino djelo, uzimajui kaznu iz opozvane uslovne osude kao utvrenu. Ako ne opozove uslovnu osudu, sud moe za novo uinjeno krivino djelo izrei uslovnu osudu ili kaznu. Ako sud nae da i za novo krivino djelo treba izrei uslovnu osudu, primjenom odredaba lana 42. ovog zakona utvrdie jedinstvenu kaznu i za ranije uinjeno i za novo krivino djelo i odredie novo vrijeme provjeravanja (lan 46. stav 1.) raunajui od dana pravnosnanosti nove presude. Osuenom kome za novo krivino djelo bude izreen zatvor, vrijeme provedeno na izdravanju ove kazne ne rauna se u vrijeme provjeravanja utvreno uslovnom osudom za ranije djelo.6 Opozivanje uslovne osude zbog ranije uinjenog krivinog djela se deava u sluaju kada sud utvrdi da je posle izricanja uslovne osude osueni izvrio krovono djelo prije nego to je uslovno osuen, a u pitanju je takvo krivino djelo koje ne bi dozvolilo izricanje uslovne osude da je za isto sud znao. Dakle, ako se posle izricanja uslovne osude utvrdi da je osudjeni izvrio krivino djelo za koje se ne bi mogla izrei uslovna osuda sud mora i da opozove uslovnu osudu. U tom sluaju postupa se isto kao i da je izvren opoziv zbog novog krivinog djela, tj. izrei e se jednstvena kazna, tako to e se utvrditi kazna za ranije uinjeno krino djelo, a za krivino djelo za koje je izreena uslovna osuda uzima se kazna iz opozvane uslovne osude.

Krivini zakon Republike Srpske, Glava etvrta, Uslovna osuda lan 48., stav 1., 2., 3., 4.

Opozivanje uslovne osude zbog neispunjenja odreenih obaveza. U sluajevima kad je uslovnom osudom osuenom odreeno da vrati neku pribavljenu protivpravnu imovinsku korist ili da naknadi tetu prouzrokovanu izvrenjem krivinog djela ili moda da ispuni neku drugu obavezu, a on to ne uini u odreenom roku u presudi, sud moe u okviru provjeravanja produiti rok za ispunjavanje obaveze ili moe opozvati uslovnu osudu i izrei kaznu koja je utvrena u uslovnoj osudi. Ako se utvrdi da osudjeni iz opravdanih razloga, ne moe ispuniti postavljenu obavezu, sud e ga osloboditi od ispunjenja obaveze ili je zamijeniti sa drugom odgovarajuom obavezom, predvidjenom zakonom. Rokovi za opozivanje uslovne osude Uslovna osuda moe se opozvati u toku vremena provjeravanja. Ako osueni u tom vremenu uini krivino djelo koje povlai opozivanje uslovne osude, a to je presudom utvreno tek poslije isteka vremena provjeravanja, uslovna osuda moe se opozvati najkasnije u roku od jedne godine od dana kad je proteklo vrijeme provjeravanja. Ako osueni u odreenom roku ne ispuni neku obavezu iz lana 46. stav 2. ovog zakona, sud moe, najkasnije u roku od jedne godine od dana kad je proteklo vrijeme provjeravanja, odrediti da se izvri utvrena kazna u uslovnoj osudi. Odluka kojom se opoziva uslovna osuda mora postati pravnosnana.7

Krivini zakon Republike Srpske, Glava etvrta, Uslovna osuda lan 51., stav 1.

6. USLOVNA OSUDA SA ZATITNIM NADZOROM I NJEGOV SADRAJ

Uslovna osuda sa zatitnim nadzorom predstavlja spoj elementata kontinentalnog i anglosaksonskog tipa uslovne osude. Njome se omoguava da se prema uslovno osudjenom preduzimaju aktivne radnje kroz koje mu se prua pomo i zatita, a istovremeno i vri nadzor sa ciljem izbjegavanja ponovnog vrenja krivinog djela. S obzirom na to da nije utvrdjena neka posebna svrha uslovne osude sa zatitnim nadzorom, to znai da je svrha ista bez obzira da li je za uslovnu osudu odredjen zatitni nadzor ili nije. Odredbe o uslovnoj osudi sa zatitnim nadzorom, kao i njegova sutina i svrha da se teina krivinog djela uzima kao kriterijum za opredjeljivanje izmedju obine uslovne osude i uslovne osude sa zatitnim nadzorom u tom smislu to bi se za tea krivina djela odredjivao i zatitni nadzor, ili da tee krivino djelo treba da povlai iri obim obaveza uslovno osudjenog. Sud obavezno mora da ocjeni, da li e odredjena obaveza uz zatitni nadzor pozitivno uticati na otklanjanje uzroka koji su doveli do izvrenja krivinog djela. Trajanje zatitinog nadzora moe se kretati samo u okviru vremena provjeravanja. Mogue je da sud prilikom izricanja uslovne osude, odredi da zatitni nadzor traje krae od vremena provjeravanja i ako u toku trajanja zatitnog nadzora sud utvrdi da je ispunjena njegova svrha moe ga ukinuti i prije isteka vremena na koje je odredjen. Sadrinu zatitnog nadzora ine pojedine obaveze. Krivini zakon RS pored obaveze osudjenog da se javlja organu, nadlenom za vrenje javnog nadzora u rokovima koje taj organ odredi, propisuje i mogunost postavljanja osudjenom, uz uslovnu osudu i sledeih obaveza: 1) lijeenje u odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi, 2) uzdravanje od upotrebe alkoholnih pia ili opojnih droga, 3) posjeivanje odreenih psihijatrijskih, psiholokih i drugih savjetovalita i postupanje po njihovim savjetima, 4) osposobljavanje za odreeno zanimanje, 5) prihvatanje zaposlenja koje odgovara strunoj spremi i sposobnostima uinilaca, 6) raspolaganje s platom i drugim prihodima ili imovinom na primjeren nain i u skladu s branim i porodinim obavezama. Sud u presudi odreuje jednu ili vie obaveza iz prethodnog stava ovog lana, pri emu poblie navodi u emu se one sastoje i kako ih treba izvriti. U sluaju da uslovno osudjeni ne ispunjava naloene obaveze sud ga moe opomenuti, naloenu obavezu zamijeniti drugom, produiti trajanje obaveze, i uslovnu osudu moe opozvati zbog neispunjavanja obaveze.

7. ZAKLJUAK

Uslovna osuda ima za cilj postizanje maksimalnih rezultata u suzbijanju odreene vrste kriminaliteta uz minimalno angaovanje drave. Drava ima monopol sile i prinude, pravo na represiju. Svakako da bilo koja od izreenih kazni kota dravu zbog samog njenog provodjenja. Uvoenje uslovne osude, predstavlja i humanizaciju krivinih sankcija sa jedne strane, a sa druge strane poveana je efikasnost u prevenciji vrenja krivinih djela za koje se moe izrei uslovna osuda. Nadalje, uslovna osuda je jeftinija za samu dravu, dakle njome se postie dvostruki cilj, povean efekat prevencije u vrenju ovih krivinih djela i provodjenje bez troenja novca drave. Za nju se moe rei jo da je to najee koriena krivina sankcija koja prua irok spektar mogunosti sudu da ukoliko uslovno osueni ne ispunjava naloene obaveze, sud ga moe opomenuti, naloenu obavezu zamijeniti drugom, produiti trajanje obaveze ili pak uslovnu osudu opozvati zbog neispunjenja obaveze.

10

8. LITERATURA

1. Dr Zoran Stojanovi redovni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, Krivino pravo, Beograd,
2006.

11