Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm Temel Elektroteknik Laboratuar Deney No:4 ALTERNATF AKIM DEVRELER

R (ELEKTRK DEVRELERNDE FAZ KAYMASININ NCELENMES) 1. Deneyin Amac Bu deneyde RLC devresindeki her bir elemann akmnn ve geriliminin deiimi ile devrenin uyarld u=USinwt kaynak gerilimi arasndaki faz kaymas incelenecektir. 2. Teorik Bilgi Tam bir salnm hareketi, sarkacn denge konumundan ayrlp bir yne gittikten sonra, dier ynde maksimum noktaya ulap tekrar denge konumuna gelmesidir, buna hareketin 'Periyot'u ad verilir. Saniyedeki periyot says ise 'Frekans' olarak adlandrlr. Sarkacn bu hareketini dairesel bir hareket kabul edersek, bir periyotluk bir hareket srasnda bir ember etraf dnlm olur ve bu '2pr' kadar bir yol demektir. Bu ekilde ki salnm hareketleri kartezyen koordinat sisteminde 'x=asinq 'fonksiyonu eklinde gsterilir. Bir ember etrafnda hareket eden bir noktann bir turda ald yol 2pr ve grd a 2p radyan olur. Birim zamanda grlen aya asal hz ( w )ad verilir.t saniyede taranan adr. w= 2p/t olur.

T yani peryot un 1/f olduunu biliyoruz; nk periyot bir hareketin sresi, frekans ise bir saniyedeki hareket saysdr. fxT = 1 dir.

Formlde ki 't' zaman iinde bir hareket olduu iin, bir hareketin zaman olan periyot T yi bu eitlie koyabiliriz veya T yerine 1/f 'i koyabiliriz. O halde; w = 2 p f olur. X = a sin w t X = a sin q da q asnn yerine wt yazabiliriz. X = a sin 2 p f t dir.

Elektriin bu ekilde salnan ekline Alternatif akm ad verilir.Alternatif akm alternatr denilen cihazlarla elde edilir. Alternatif akmn ve gerilimin forml; U = Umax. Sin w. t U = Umax. Sin 2p f t I = I max .Sin w.t I = I max .Sin 2p f t eklinde yazlr.Akm ve gerilim ayn fazdadr. Bir bobin den geerken akm 90 derece yani p/2 kadar geri kalr.

Bir kondansatr de ise bu sefer gerilim 90 derece yani p / 2 kadar geridedir. Alternatrler de manyetik alanda indklenen bir bobin mevcuttur. Farkl kutuplarda bobinin zerinde oluan akm yn deitirir ve deiken bir elektrik akm ortaya kar. Bu ekilde ortaya kan elektrik A.C. olarak yazlan 'Alternatif Current'dr. Bu eit elektrik, yn deitirme zellii nedeni ile voltaj transformatrlerde ykseltilip drlebilir. Bu sayede yksek voltajlarn daha az kaypla nakledilmeleri sebebi ile A.C. uzak mesafelere daha az kaypla nakledilebilir. Bugn evlerde ve sanayide kullandmz hep bu eit elektriktir.

Faz ve faz fark Evlerde 220 volt olarak kullandmz A.C. etkin deer veya RMS deer dediimiz deerde bir alternatif akmdr.RMS (root-mean-square) deer A.C. nin, bir resistor zerinde tkettii enerjiye eit enerji tketen D.C. karldr. Teorik olarak etkin deer'e eit olan RMS deeri, Alternatif akm maximum deer veya tepe deerinin karekk alnarak bulunur. Genelde bir A.C. den bahsedilirken hep etkin deerden bahsedilir. l aletleri de bu deeri lerler.A.C. n bir de ortalama deeri vardr. Ortalama deer pozitif veya negatif saydaki ani deerlerinin toplamnn ortalamasdr.Maximum deer 1 ise RMS 0.707 Ortalama deer ise 0.636'dr. FAZ : Bir Alternatif akm veya gerilimi, koordinat sisteminde gsterebileceimizi ve bir hareketin yani peryodun 2p olduunu sylemitik. Buradaki 2p bir haraket sresince taranan adr.kinci bir peryotta bir 2p kadar daha a taranr.imdi bir baka alternatif gerilim veya akmn bu koordinat sisteminde 0 noktasndan deil de p/2 kadar ileriden harekete baladn varsayalm ite iki hareket arasnda mevcut mesafe olan p/2 kadar farka faz fark ad verilir. 1.Faz fark nedir? Neden oluur? Faz farknn nemi nedir? Eer AC ebekesinden bahsediliyorsa faz fark kavramnn byk nemi vardr. Bunun rneini yandaki grafikten grebiliyoruz. Kaln olan grafik 50 Hz frekansa sahip olan ideal sins gsterirken, ince grafik yine ayn frekans ve genlikte ancak farkl fazda bir sins formunu gstermektedir. Yani diyebiliriz ki, ince sins kaln sinsn a olarak kaydrlmdr. Faz farkndan bahsedebilmek iin, iki dalgann da referans ve frekanslarnn ayn olmas gerekmektedir. Frekanslar farkl dalgalar arasnda faz fark hesab yaplamaz. Faz a olarak bir deer belirttiinden, faz fark da yine a olarak ifade edilir. Giriim deseni oluturan iki kaynak ayn anda dalga retmezlerse aralarnda bir faz fark oluur. Elektrikte faz farkn, gerilimin fazyla akmn faz arasndaki fark olarak ifade ediyoruz. Periyodik bir fonksiyona sahip iki dalga (rnein sinus) arasndaki asal farka faz fark denir. Sinzoidal iki dalgann tepe noktalar arasndaki fark olarak da tanmlanabilir.

3 fazl sistemlerde elemanlar arasnda dengesiz yklenme sz konusu olursa 3 faz arasndaki 120 lik a bozulur. Bu da faz farkna neden olur. Faz farkn istenilen deerler arasnda sabit tutma ilemine kompozasyon denir. Voltaj ile akm arasnda, idealde faz fark olmaz. Endktif ya da kapasitif yklerin oluturduu etki neticesinde, akm sinyalinin, voltaj sinyaline gre maximum 90 derecelik faz kayar. Endktif ve kapasitif etki neticesinde oluan voltaj ve akm sinyali arasndaki faz kaymasn dzelterek, ideale yakn (0 derecede) sabit tutarak faz farkn istenilen deerler arasnda tutabiliriz. 2.Faz farkn istenen deerler arasnda sabit tutmak iin ne yapmak gerekir? Faz farkn istenen aralklarda sabit tutmak iin; sabit frekans altnda ya kapasitenin deerini deitiririz ya da osilatrn balant eklini deitiririz. 3. Osiloskop ekrannda faz fark nasl llr ve nasl hesaplanr? ki dalga arasndaki faz farknn hesabn ise yle yapabiliriz. Yandaki grafikte iki sins dalgas izilmitir. Kaln grafik tam sins formunu takip ettiinden faz 0dr. Kaln sinsn genlii, maksimum noktasna ulatktan sonra grafikte de grlecei gibi 10 ms'de sfra dmektedir. nce sins ise maksimum genlie t=0 ms'de ulamakta, maksimumdan sonraki ilk sfrn ise t=5 ms'de bulmaktadr. Bu iki nokta yandaki grafikte ember iine alnmtr. nk bu noktalar iki sinsn de benzer zellie sahip olduu noktalardr (maksimumdan sonraki ilk sfrlar). Aradaki farkn 5 ms olduunu rahatlkla hesap edebiliyoruz. A olarak fark ise yle bulunmaktadr.

Yani yle bir aklamada bulunabiliriz. Bir dalga saniyede frekansnn deerince kendini tekrar eder. Buna gre de periyodu belli bir deer alr. Periyot, dalgann kendini tekrar etme sresidir. rnein bunu bir ember zerinde dnrsek, ember zerindeki bir nokta tam sonra yine kendi zerine gelir. Dolaysyla periyodun a olarak deeri olarak tanmlanabilir. stteki grafiklerde yaplan rnekte olarak alndndan periyot olmaktadr. Sins dalgas 'de kendini tekrar etmektedir. Bunlardan hareketle de olduunu syleyebiliriz.

Devre

Fazr diyagram