Hip Predavanja

1 Statika fluida
1.1 Uvod
Pri prouqavau mehanike fluida sile koje deluju na fluid moemo podeliti na:
zapreminske sile - deluju na svaki fluidni deli unutar posmatrane zapremine bez nekog
direktnog fiziqkog kontakta (sila zem ine tee, iner ijalna sila, elektromagnetna sila).
Ove sile se obiqno izraavaju po jedini i mase [ N/kg.
povrxinske sile - deluju na odgovarajue povrxi i ostvaruju se direktnim kontaktom (dejstvo
neke qvrste povrxi na fluid, ili dejstvo fluida na bilo koju zamix enu povrx). Za ove sile
se mora definisati i odgovarajua povrx na koju deluju. Pri prouqavau povrxinskih sila
definixe se pojam vektora ili tenzora napona - povrxinska sila u nekoj taqki se svodi na
odgovarajuu infinitezimalnu povrx koja je odreena svojim vektorom normale ~n.
dF~
vektor napona
p =
~
(1.1)
dA
Na taj naqin se, u nekom opxtem sluqaju dobija fiziqka veliqina za koju je potrebno devet
skalarnih veliqina da bi bila u potpunosti odreena u nekoj taqki u fluidu. Pomou tenzora
naponase na vrloefektan naqin moe opisati prenoxee dejstva povrxinskihsila kroz fluid.
U okviru statike fluida prouqava se apsolutno i relativno mirovae fluida. Kako e i najmai
tangen ijalni napon dovesti do kretaa fluida, pri mirovau fluida tangen ijlani naponi u
fluidu moraju biti jednaki nuli, i naponsko stae u emu se svodi samo na normalne napone.
Kako fluid ne moe da "trpi"normalne napone istezaa (bie naruxena pretpostavka o fluidu kao
kontinuumu), prilikom mirovaa fluida postajae samo normalni naponi pritiska - tj. naponsko
stae u fluidu se moe opisati jednostavnom rela ijom:
n
p~n = p ~n,
tj.
P = p 0
0
0 0
1 0 p E
0 1
(1.2)
gde je sa ~p oznaqen vektor napona, sa P tenzor napona. Deta na analiza naponskog staa u fluidu,
kao i defini ije vektora i tenzora su dati na predavaima. Dakle, u stati i fluida silu kojom
fluid deluje na neku povrx, imajui u vidu (1.1) i (1.2), odreujemo pomou izraza:
Z
~
F =
p ~n dA
(1.3)
n
Silu F~ emo qesto oznaqavati i sa P~ i nazivati silom pritiska.
A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe
1.2 Razni naqini predstav aa pritiska u fluidu
Kao xto je reqeno u uvodu, pri mirovau fluida naponsko stae u fluidu se svodi na pritisak.
Osnovna jedini a u SI sistemu za pritisak je paskal - [Pa]. Alternativna jedini a za pritisak, koja
se qesto koristi u mehani i fluida je bar - 1bar = 100000 Pa 10 Pa. Definiximo sada pojmove
vezane za pritisak, a koje emo qesto sretati. To su:
Atmosferski pritisak - predstav a pritisak okolnog vazduha, i on je funk ija vremenskih
uslova i nadmorske visine. Oznaqava se sa p ili p . U naxim proraqunima najqexe se uzimati
da je p = const, i da ta vrednost iznosi priblino p 1 bar, taqnije p = 101325 Pa. Ova
vrednost predstav a tzv. standardnu atmosferu.
Apsolutni pritisak - apsolutni pritisak se meri u odnosu na apsolutnu nulu pritiska (vidi
sliku 1.2), i on u fluidu moe biti mai, jednak ili vei od atmosferskog. Oznaqava se sa p.
Natpritisak - ako je u nekoj taqki fluidu pritisak vei od atmosferskog, onda se u toj
taqki moe definisati natpritisak koji predstv a razliku apsolutnog pritiska u toj taqki
i atmosferskog pritiska. Oznaqava se sa p .
Potpritisak - ako je u nekoj taqki u fluidu pritisak mai od atmosferskog, onda se u
toj taqki moe definisati potpritisak koji predstav a razliku atmosferskog pritiska i
apsolutnog pritiska u toj taqki. Oznaqava se sa p .
5
PSfrag repla emen
(pm )A
Atmosferski pritisak
V
pA
(pv )B
pa
Apsolutna nula pritiska (vakuum)
pB
Slika 1.1: Razni naqini predstav aa pritiska

pA = pa + (pm )A
pB = pa (pv )B
(pm )A
(pv )B
apsolutni pritisak u taqki A

apsolutni pritisak u taqki V
natpritisak u taqki A
potpritisak u taqki V
1.3 Osnovna jednaqina mirovaa fluida (Ojlerova jednaqina)

Posmatrajmo proizvo nu zapreminu V fluida koja je ograniqena zatvorenom povrxi A u kojoj
se nalazi fluid gustine (slika 1.2). Pod kojim uslovom e ova zapremina fluida biti u stau
mirovaa? Odgovor je dobro poznat i jednostavan - vektorski zbir svih sila koje na u deluju mora
biti jednak nuli.
p ~n dA
~n
dA
PSfrag repla emen

dV
f~
Slika 1.2: Proizvo na zapremina fluida u stau mirovaa

Ukupna masena sila koja deluje na zapreminu V je:
Z
Ukupna zapreminska sila = f~ dV
V
dok je ukupna povrxinska sila (deluje na povrx A) odreena izrazom:

Ukupna povrxinska sila =
p ~n dA
Znak minus u posledoj jednaqini proizilazi iz qieni e da je sila pritiska uvek usmerena suprotno
normali povrxi na koju deluje. Dakle, ako smo definisali sve sile koje deluju na posmatranu
zapreminu, sada moemo vrlo lako da iskaemo jezikom matematike koji je to uslov neophodan da bi
fluid bio u stau mirovaa. To je jednaqina ravnotee sila:
Z
f~ dV +
p ~n dA = 0
(1.4)
Koristei teoremu Gaus-Ostrogradskog, koja nam govori o tome kako promene neke fiziqke veliqine
na zatvorenoj povrxi A koja ograniqava zapreminu V utiqu na promenu te fiziqke veliqine unutar
zapremine V , drugi qlan u jednaqini 1.4 se moe napisati u sledeem obliku:
I
Z
~
~
~
k Hamiltonov operator
i+
j+
p ~n dA = p dV, =
x
y
z
A
tako da se jednaqina 1.4 moe napisati u sledeem obliku:

Z
(1.5)

f~ p dV = 0
Kako je zapremina V proizvo no izabrana, leva strana jednaqine (1.4) e biti jednaka nuli u najopxtijem sluqaju kada je podintegralna funk ija jednaka nuli.
f~ p = 0
=
f~ = grad p
(1.6)
Na osnovu jednaqine (1.6) moe se zak uqiti da je po e pritiska u fluidu koji miruje u potpunosti
odreeno po em zapreminskih sila koje na ega deluju.
U rexavau praktiqnih problema qesto se koristi i drugi oblik jednaqine (1.6), do koga se dolazi
na sledei naqin. Leva i desna strana jednaqine se napixu u razvijenom obliku, tj.
p

~i + p ~j + p ~k
fx ~i + fy ~j + fz ~k =
x
y
z
gde su f , f i f projek ije zapreminske sile na koordinatne ose Dekartovog koordinantnog sistema.
Sada se i leva i desna strane jednaqine pomnoi sa elementarnim vektorom d~r = dx~i + dy ~j + dz ~k,
pa se dobija sledea jednaqina:
p
p
p
(f dx + f dy + f dz ) =
(1.7)
dx +
dy +
dz
x
y
z
Desnastrane jednaqine (1.7) predstav atotalni diferen ijal funk ije p = p(x, y, z), takoda konaqno
dobijamo:
dp = (f dx + f dy + f dz )
(1.8)
Dakle, dobijena je jedna diferen ijalna jednaqina, iz koje se integra eem i leve i desne strane
jednaqine (1.8) moe jednoznaqno odrediti po e pritiska, tj.
Z
p = p(x, y, z) = (f dx + f dy + f dz ) + C
(1.9)
gde je C konstanta koja se odreuje iz graniqnih uslova, tj. iz poznate vrednosti pritiska u nekoj
taqki (x, y, z) u fluidu. Primena jednaqine (1.9) najbo e e se ilustrovati na primerima koji slede.
Jednaqine (1.6) i (1.8) vae i mirovae stix ivog ( 6= const) i za mirovae nestix ivog fluida
( = const), jer nije uvedena nikakva prestpostavka vezana za gustinu fluida koji se nalazi unutar
zapremine sa slike 1.2 prilikom izvoea Ojlerova jednaqine.
Iz jednaqine (1.6) moemo izvui sledee zak uqke (vidi prezenta iju "Repetitorijum teorije
po a"):
vektor f~ pokazujeprava i smer najvee promene pritiska u fluidukoji miruje, jer je kolinearan
sa vektorom gradp
u fluidu koji miruje vektor f~ je normalan na povrxi konstantnog pritiska (izobarske povrxi)
x
Primer 1.1: Mirovae nestix ivog fluida u po u sile Zem ine tee
Kada fluid miruje u po u zem ine tee, vektorsko po e zapreminskih sila je konstantno, tj.
, ili f~ = g ~k, u zavisnosti od toga kako je usmerena osa z (navixe ili nanie). Posmatrajmo
sud koji je napuen teqnoxu koja miruje (slika 1.3). Pozitivan smer z ose je vertikalno nanie,
tako da je f~ = g ~k.
f~ = g ~k 1
p = pa
0
x
PSfrag repla emen H

z
11111
00000
1111111111111
0000000000000
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
0000000000000
1111111111111
p = pa + gH
Slika 1.3: Mirovae nestix ivog fluida u po u sile Zem ine tee
fx
Za ovako usvojeni koordinatni sistem projek ije vektora F~ na ose koordinatnog sistema x, y, z su
= f = 0 i f = g . Ako se to zameni u jednaqinu 1.9 dobija se:
y
p = p(x, y, z) =
(g dz ) + C
Kako se radi o mirovau nestix ivog fluida, tj. ako je = const., dobija se:
(1.10)
Konstanta C se odreuje iz graniqnih uslova. Za konkretan primer sa slike 1.3 za x = z = 0, p = p ,
gde je p atmosferski pritisak. Tako se konaqno dobija raspodela pritiska:
p = p + gz
(1.11)
Iz jednaqine (1.10) zak uqujemo da su izobarske povrxi odreene jednaqinom z = const, i one
predstav aju horizontalne ravni. Takoe, te izobarske povrxi i vektor ~g su normalni, xto smo i
ranije zak uqili; vektor ~g pokazuje i smer najveeg porasta pritiska - vertikalno nanie. Izobarska
povrx na kojoj je p = p naziva se slobodna povrx; oznaqavaemo je obrnutim trougliem.
Ako se teqnost nalazi u nekom zatvorenom sudu, i ako se iznad e nalazi neki gas u kome vlada
natpritisak p (primer - bo a nekog gaziranog pia), raspodela pritiska e biti vrlo sliqna
jednaqini (1.8), razlikovae se samo konstantna C . U tom sluqaju ona e biti C = p + p . Sa
druge strane, ako imamo iznad nivoa teqnosti gas u kome vlada potpritisak p , vrednost konstante
C e biti C = p p .
p = gz + C
Sila f~ je sila po jedini i mase.
Primer 1.2: U sudu se nalaze sve teqnosti koje se ne mexaju
Neka se u nekom sudu nalaze dve teqnosti koje se ne mexaju, gustina i (

1
PSfrag repla emen
11111
00000
> 1
) - slika 1.4.
111111111111111111
000000000000000000
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
000000000000000000
111111111111111111
z1
1
000 000
111
111 000
111 000
111 000
111
111 000
000
111 000
111 000
111
111 000
000
111 000
111
111 000
000
111
111
000
H2
z2
11111
00000
p = pa
H1
11111
00000
p = pa + 1 gH1 + 2 gH2
Slika 1.4: Mirovae nestix ivog fluida u po u sile Zem ine tee
Raspodele pritiska u teqnostima su odreene izrazima:
Teqnost gustine : p = p + gz , 0 z H
Teqnost gustine : p = p + gH + gz , 0 z H
1
Primer 1.2: Meree pritiska pomou U evi
Najjednostavniji instrument za meree (razlike) pritiska je tzv. U ev. To je savijena staklena

ev u kojoj se nalazi odgovarajua manometarska teqnost - najqexe su to ili destilovana voda (ako
se mere mali pritis i) ili iva (ako se mere veliki pritis i). Ako se na krajeve evi dovedu
razliqiti pritis i manometarska teqnost e zauzeti neki novi ravnoteni poloaj, u odnosu na
sluqaj kada je na oba kraja evi bila jednaka vrednost pritiska.
V
PSfrag repla emen
hm
I
I
m
Slika 1.5: Meree razlike pritisaka pomou U evi

Horizontalna povrx I I je jedna izobarska povrx u teqnosti gustine , tj. pritis i na toj
m
horizontali u levom i desnom kraku U evi su jednaki:

pA + gx = pB + g(H + x hm ) + m ghm
p = (m )ghm + gH
Dakle, mereem visine h moemo odrediti razliku pritisaka izmeu taqaka A i B.

m
1.3.1 Zada i
1. Odrediti pokazivae diferen ijalnog manometra (U evi) spojenog sa rezervoarima A i V.

Poznati su sledei poda i: = 1000 kg/m , = 1200 kg/m , = 800 kg/m , = 900 kg/m ,
= 13600 kg/m , h = 1 m, h = 4 m, h = 2 m, h = 2 m, p = 1 kPa i p = 2 kPa.
2. Odrediti izraz za pritisak u taqki K u funk iji poznatih veliqina: h , i = 1, . . . 5, i .
3. Odrediti natpritisak vazduha iznad teqnosti u rezervoaru ako su pokazivaa vixe evnog
manometra u odnosu na jedan referentni nivo: h = 0.9 m, h = 2 m, h = 0.7 m, h = 1.8 m,
H = 2.5 m, = 1000 kg/m , = 13600 kg/m .
4. U levoj komori zatvorenog rezervoara nalaze se dve teqnosti koje se ne mexaju, = 1000 kg/m ,
= 800 kg/m , a u desnoj se nalazi teqnost gustine = 870 kg/m . Visine nivoa teqnosti su:
H = 0.8 m, H = 0.6 m i H = 1.1 m, a iznad nivoa teqnosti vladaju pritis i p = 0.15 bar i
p = 0.25 bar. Odrediti pokazivae manometra za ivom ( = 13600 kg/m ) prik uqenog kao
xto je prikazano na sli i (H = 0.5 m, = 45 ). Zatim odrediti pritisak u prostoru iznad
teqnosti gustine pri kojem e pokazivae manometra biti l = 0 (zanemariti promenu nivoa
u qasi manometra).
5. Kroz poklopa ilindriqnog suda visine H vertikalno je postav ena ev tankih zidova duine
h, i koja je hermetiqki spojena sa poklop em. U sud se naliva teqnost gustine . Kolika e biti
visina nivoa teqnosti u sudu kada se ev potpuno ispuni teqnoxu? Atmosferski pritisak je
p . Smatrati da je promena staa vazduha u sudu izotermska. Veliqine H , h, i p smatrati
poznatim.
3
1.4 Sila pritiska na ravnu povrx
Kaoxtosmovideli uuvodu, povrxinskesile ustati i fluidapotiqusamoodpritiska (normalnih

napona) i odreuju se pomou izraza (1.3), koga nije naodmet ovde ponoviti:
dP~ = p ~n dA
P~ =
p ~n dA
(1.12)
Ovo je najopxtiji izraz - silu pritiska na neku prozivo nu povrx odreujemo tako xto integralimo
po e pritiska po toj povrxi. Iz jednaqine (1.12) vidimo da je elementarna sila pritiska dP~
usmerena suprotno od smera normale elementarne povrxi dA (vektor normale povrxi usmerevamo
uvek od povrxi). U ovom potpoglav u emo videti kako se praktiqno moe odrediti prava , smer i
intenzitet sile kojom teqnost u stau apsolutnog mirovaa (sila hidrostatiqkog pritiska) deluje
na neku ravnu povrx.
Posmatrajmo jedan rezervoar sa kosim boqnim zidom u kome se nalazi teqnost gustine (slika
1.6). Na boqnom zidu se nalazi pravougaoni otvor, koji je zatvoren nekim zatvaraqem. Kolikom silom
teqnost deluje na taj zatvaraq (on je priqvrxen re imo zavrtaskim vezama za zid suda - da bi smo
odredili sile optereea u vezama, moramo sraqunati silu pritiska)? Kako je usmerena ta sila? Gde
se nalazi napadna taqka te sile? Odgovori na ova pitaa se nalaze u ovom potpoglav u.
PSfrag repla emen
zC
1111111111111111111111
0000000000000000000000
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
z
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
000000
111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
000000
111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
000000
111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
000000
111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
000000
111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
000000
111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
000000
111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000
1111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000
1111111
00000000
11111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000
1111111111
00000000
11111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000
1111111111
00000000
11111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000
1111111111
00000000
11111111
0000000000
1111111111
0000000000000000000000
1111111111111111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
C
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
0000000000
1111111111
~n
dP~
dA
vC
vD
vC
Slika 1.6: Sila pritiska na ravni povrx

U sledeim redovima se daje algoritam za odreivae prav a, smera, intenziteta i poloaja
napadne taqke sile pritiska. Do sledeih izraza se moe lako doi, primenom jednaqine (1.12), uz
dobro poznatu raspodelu pritiska za nestix iv fluid koji miruje u po u Zem ine tee: p = C +gz
(pogledajte predavaa ili taj deo u kizi prof. V. Sa nikova
).
Statika i kinematika fluida
Praktiqno odreivae sile pritiska na ravnu povrx
Sila pritiska na neku ravnu povrx deluje uvek u prav u koji je normalan na tu povrx.
Silu pritiska usmeravamo od teqnosti ka povrxi koja je okvaxena tom teqnoxu.
Silu pritiska raqunamo pomou obras a:
P = (pc pa ) A
(1.13)
- apsolutni pritisak u teixtu povrxi

p - atmosferski pritisak
A - povrxina povrxi na koju se trai sila pritiska
Vertikalna koordinata teixta koja se meri od slobodne povrxi se odreuje na osnovu izraza:
pc
zc =
pc pa
g
(1.14)
Kada povrx zaklapa neki ugao sa horizontalom (180 < < 0 ), raspodela pritiska na povrxi
je neravnomerna (pritisak linearno raste sa poveaem koordinate z), te stoga sila pritiska
deluje u taqki D koja se naziva
, i rastojae od teixta S do taqke D je odreeno
izrazom:
I
v =
(1.15)
v A
entar pritiska
... teixni moment iner ije za osu
Ic
... v koordinata teixta (ovo nije neki univerzalni izraz - on vai za sluqaj
sa slike 1.6. Ugao moe biti zadati i na drugi naqin - re imo je ugao
koji kosi zid zaklapa sa vertikalom. Tada e umesto sin da stoji cos ).
Ako povrx nije simetriqna, onda postoji
i pomerae napadne taqke po koordinati u. To
I
rag repla emen rastojae je odreeno izrazom u = u A . U veini zadataka naxe povrxi e biti simetriqne.
U sluqaju horizontalnih povrxi pritisak u svim taqkama povrxi ima istu vrednost, pa
sila pritiska deluje u teixtu povrxi!
vc =
zc
sin
pv
pm
h1
h2
h2
2
C
P
C
2
vc
h1
h3
3
P1
P2
C2
vc
vc
Primer 1.3 Odreivae sile pritiska za 4 sluqaja sa slike 1.7
1. Apsolutni pritisak u teixtu:
Koordinata teixta:
pc = pa pv + 1 gh1 + 2 gh2
P = (pc pa )A = (pv + 1 gh1 + 2 gh2 )A

zc =
pc pa
pv
1
=
+ h1 + h2
2 g
2 g 2
Napadna taqka sile P - entar pritiska (u svim sluqajevima je = 90 )
vc zc =
Ic
zc A
2
P 10
00000000000000000000000000
11111111111111111111111111
1010
1010
10
3
4
2
Slika 1.7: Karakteristiqni sluqajevi odreivaa sile pritiska na ravnu povrx
Sila pritiska:
h2
pm
h1
h1
pv
10
Ako je vrednost potpritiska p vea od zbira gh + gh (u teixtu povrxi vlada apsolutni

pritisak mai od atmosferskog, tj. potpritisak), dobie se negativna vrednost za silu P , xto
znaqi da je pretpostav eni smer sile pogrexan - u tom sluqaju ne treba meati smer sile,
ali taj znak minus treba uzimati u obzir kada se zameuje brojna vrednost za u u
neku od jednaqine ravnotea ili neku momentnu jednaqinu za neku od osa. Takoe, u
ovom sluqaju e se dobiti i negativna vrednost za v - fiziqki, to znaqi da je taqka D iznad
teixta, ali ne treba pomerati silu u tu napadnu taqku - dovo no je pri sraqunavau uzeti u
obzir negativnu vrednost za v (ako se pixu momentne jednaqine). Dakle, uvek smatramo da
sila pritiska deluje od teqnosti ka povrxi koju je okvaxena tom teqnoxu, i da je
entar pritiska uvek ispod teixta.
v
pc = pa + pm + 1 gh1 + 2 gh2
Sila pritiska:
Koordinata teixta:
P = (pc pa )A = (pm + 1 gh1 + 2 gh2 )A

zc =
pc pa
pm
1
=
+ h1 + h2
2 g
2 g 2
Napadna taqka sile P - entar pritiska ( = 90 )
vc zc =
Ic
zc A
Uovomsluqajunemanedoumi a-u teixtu vladanatpritisak, pretpostav eni smerje ispravan,

i fiziqki napadna taqka sile je ispod teixta.
3. Ako imamo sluqaj da jednu povrx kvase vixe teqnosti, imaemo onoliko sila koliko ima
teqnosti koje su u kontaktu sa povrxi. Ovde se daju izrazi samo za silu P . Izraz za silu
P je porpuno analogan kao u sluqaju 1.
Apsolutni pritisak u teixtu:
2
Sila pritiska:
Koordinata teixta:
pc = pa pv + 1 gh1 + 2 gh2 + 3 gh3
P = (pc pa )A = (pv + 1 gh1 + 2 gh2 + 3 gh3 )A2

zc =
pc pa
2
pv
1
=
+ h1 + h2 + h3
2 g
3 g 3
3
Napadna taqka sile P - entar pritiska ( = 90 )
Ovde vai ista priqa kao pod 1.

vc zc =
Ic
zc A
pc = pa + pm + 1 gh1 + 2 gh2

Sila pritiska:
11
P = (pc pa )A = (pm + 1 gh1 + 2 gh2 )A2
Koordinata teixta:
zc =
Centar pritiska je u teixtu!
pm
1
pc pa
=
+ h1 + h2
2 g
2 g 2
Sluqaj kada je gas u kom vlada natpritisak ili potpritisak u kontaktu sa ravnom
povrxi
pv
pm
PSfrag repla emen
pv
1111
0000
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
P1
0000
1111
0000
1111
11111111
00000000
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
1111
0000
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
P2
0000
1111
0000
111111111111
00000000
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
0000
1111
pa
pm
2
1
Slika 1.8: Sila pritiska u sluqaju dejstva pritiska koji vlada u gasu na ravnu povrx
Pri odreivau sile kojom gas deluje na neku povrx, pretpostav amo da je po e pritiska u
gasu homogeno, tj. u svakoj taqki u gasu pritisak ima istu vrednost - na sli i 1.8 u sluqjau
1 svuda u sudu je p , tj. u sluqaju 2 je svuda p . Poxto u svakoj taqki ravne pritisak ima
istu vrednost, sila pritiska deluje u teixtu povrxi.
Dogovor - silu usmerevamo uvek od gasa ka povrxi.
Koristimo potpuno isti obraza kao i u sluqaju teqnosti, jednaqina (1.13). Za sluqajeve
na sli i dobija se:
P = p A tj. P = p A
Vidimo da emo u sluqaju 2 dobiti negativnu vrednost za silu P - znaqi da je stvarni smer
dejstva sile suprotan, tj. u okolnom vazduh vlada vei pritiskom nego u vazduhu u sudu, pa
sila deluje na zatvaraq sa spo ne strane!
12
1.4.1 Zada i
1. U hidrauliqko-pneumatskom ilindru moe da se kree klip bez trea. Kada na klip deluje
sila F , klip se spuxta. Odrediti pomerae klipa, ako je promena staa
(a) izotermska
(b) politropska
Poznati su sledei poda i: G, F , D, H , n, p i .
2. Rezervoarsakonstantnimnivoomu a, spojenje sahidrauliqko-pneumatskim pojaqavaqempritiska.
Iznadu a vladanatpritisak p = 0.2 bar. Odrediti zakolikoseklip podigneakonatpritisak
u a u rezervoaru naraste na p = 0.4 bar. Vazduh mea stae izotermski. Dati poda i su:
D = 100 mm, d = 40 mm, H = 1 m, h = 120 mm, G = 50 N, h = 100 mm, p = 1020 mbar i
= 900 kg/m .
3. Rezervoar prikazan na sli i sastoji se iz dve komore. U levoj komori nalaze se teqnosti gustine
= 1000 kg/m i = 3000 kg/m , dok je vrednost natpritiska iznad teqnosti gustine
p = 0.05 bar. U desnoj komori je teqnost gustine = 800 kg/m iznad koje vlada potpritisak
p = 0.1 bar. U pregradnom zidu izmeu komora se nalazi pravougaoni otvor dimenzija 2a b,
koji je zatvoren zatvaraqem obrtnim oko ose koja prolazi kroz taqku O i upravna je na rava
rtea. Odrediti minimalnu silu F pri kojoj e zatvaraq zatvarati otvor. Poznati su i
sledei poda i: a = 200 mm, b = 1 m, h = 1.5 m, h = 1 m i = 45 .
4. Pregradni zid izmeu dve komore u kojima se nalazi teqnost gustine je oblika pravougaonika,
xirine b (upravno na ravan rtea) i moe se obrtati oko ose koja prolazi kroz taqku O i
upravna je na ravan rtea. Odrediti poloaj taqke O (izraqunati rastojae h) pri kome e
pregradni zid biti u poloaju kao na sli i, ako je H = 7 m i H = 3 m. (Ispitni zadatak a
m0
m1
septembar 2005).
PSfrag repla emen
11
00
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
H1
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
H2
00
11
00
11
h =?
00
11
00
11
00
11
00
11
00
11
000000000000000000000000000000000
111111111111111111111111111111111
00
11
000000000000000000000000000000000
111111111111111111111111111111111
000000000000000000000000000000000
111111111111111111111111111111111
000000000000000000000000000000000
111111111111111111111111111111111
Zadatak 4
+ H1 H2 + H2
Rexee: h = H1 3(H
H )
1
= 2.633 m
13
1.5 Sila pritiska na krivu povrx
Posmatrajmo jednu krivu povrx koja je u kontaktu sa teqnoxu gustine (slika 1.9). Neka je ta
povrx simetriqna u odnosu na ravan x z.
y
dAz
dP~x = dPx ~i
PSfrag repla emen
z
dP~z
z
dP~
dP~
~n
dAx
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
dP~
x
~n
z
dA
Slika 1.9: Sila pritiska na krivu povrx

Elementarna sila pritiska dP~ je odreena izrazom (1.12). Za razliku od ravnih povrxi, kod
krivih povrxi vektori normala elementarnih povrxi dA nisu istog prav a, tako da e i elementarne
sile dP biti razliqitog prav a.
Posmatrajmoneku proizvo nuelementarnu povrx dA povrxi A qiji je poloajodreenkoordinatom
z . Vektor ~n te povrxi se moe napisati kao:
~n = ~i cos (~n,~i) + ~k cos (~n, ~k) = ~i cos + ~k cos
(1.16)
gde se uglovi i mere u pozitivnom matematiqkom smeru (smer suprotan smeru obrtaa kaza ki na
satu) u odnosu na pozitivan smer odgovarajuih koordinatnih osa.
Elementarnu silu dP~ koja deluje na posmatranu povrx dA moemo izraziti preko ene dve
projek ije (primetimo da je projek ija ove sile na x-osu negativna, dok je na z-osu pozitivna, kao
i da su kosinusi uglova i cos > 0 i cos < 0):
dP~ = dP~ + dP~ dP ~i + dP ~k = g z (~i cos + ~k cos )dA
(1.17)
Iz poslede jednaqine sledi:
Z
dP = g z (dA cos ) P = g z dA
P = g z A
(1.18)
| {z }
x
Ax
dAx
gde su: A - projek ija povrxi A u prav u x-ose na ravan y z

z - koordinata teixta povrxi A merena od slobodne povrxi.
x
cx
cx
14
Vratimo se sada na izraz (1.17). Iz ega sledi da je projek ija dP odreena izrazom:
z
dPz = g z (dA cos )

| {z }
Pz = g
zdAz
Pz = gV
(1.19)
dAz
gde je V zapremina koja se dobija projektovaem krive povrxi u vertikalnom prav u do slobodne
povrxi. Napadna linija sile P prolazi kroz teixte zapremine V .
Kako se praktiqno odreuju komponente P i P bie prikazano na sledeim primerima.
Primer 1.5. Odrediti silu pritiska koja deluje na krivu povrx oblika dela omotaqa sfere za
primer za slike.
z
PSfrag repla emen
H
z
zcx
R
Projek ija krive povrxi u x

prav u
Cx
Dx
Px
Ax
Elementarne sile pritiska

i odgovarujue x projek ije
Slika 1.10: Odreivae x projek ije sile pritiska na krivu povrx oblika omotaqa polusfere
Prvoemoodrediti horizontalnukomponentusile pritiska. Povrx A kojasedobijaprojektovaem
krive povrxi u x-prav u predstav a jednu ravnu povrx i sila pritiska koja deluje na tu ravnu povrx
se moe odrediti pomou izraza (1.18) ili izraza (1.13), tj.
x
Px = (pcx pa )Ax g zcx Ax
Za konkretan primer sa slike ta sila je odreena izrazom:
Px = g (H + R)R2
Pri odreivau vertikalne komponente, povrx emo podeliti na dva dela, kao xto je prikazano
na sli i 1.11.
Evidentno je da e na gori deo povrxi delovati sila koja je usmerena vertikalno navixe, i to
silu emo oznaqiti sa P . Na doi deo povrxi deluje sila koja je usmerena vertikalno nanie, i tu
silu emo oznaqiti sa P . Rezultujua vertikalna sila koja deluje na poklopa bie jednaka razli i
ove dve sile i bie usmerena vertikalno nanie, jer je kao xto emo videti, intenzitet sile P vei
od intenziteta sile P .
z1
z2
z2
z1
PSfrag repla emen

15
Elementarne sile pritiska

i odgovarujue projek ije
Projek ija krive povrxi u
prav u
Vz1
Vz2
zcx
R
Pz2
Pz1
Slika 1.11: Odreivae vertikalne projek ije sile pritiska na krivu povrx oblika omotaqa
polusfere
Intenziteti sila P i P se odreuju pomou izraza (1.19). Tako se za silu P dobija:
z1
z2
z1
Pz1 = gVz1 = gVz1
1
H
1 4
R
= g R2 (H + R) R3 = gR2
+
2
4 3
2
6
Zapremina V je jednaka razli i zapremina qetvrtine ilindra polupreqika R i visine H + R i

qetvrtine lopte polupreqika R. Napomenimo jox jednom da je ova sila usmerena vertikalno navixe.
Intenzitet sile P je:
z1
z2
Pz2 = gVz2 = gVz2 = g

1 4
5R
H
1 2
R (H + R) + R3 = gR2
+
2
4 3
2
6
Kao xto moemo videti intenzitet sile P je vei od sile P , pa je rezultujua sila P usmerena
vertikalno nanie i en intenzitet je:
z2
Pz = Pz2 Pz1
z1

H
2
H
5R
R
2
= gR
gR
= gR3
+
+
2
6
2
6
3
2
Smer vertikalne komponente sile koja deluju na neku krivu povrx moeno odrediti i na sledei,
jednostavan naqin:
Ako se zapremina koja se dobija projektovaem krive povrxi do slobodne
povrxi teqnosti koja je sa om u kontaktu formira sa neokvaxene strane
teqnosti, onda je smer sile usmeren vertikalno navixe (sila P ). Ako se ta
zapremina formira sa okvaxene strane povrxi, smer vertikalne komponente
sile je usmeren vertikalno nanie (sila P ).
Dakle, ukupnu silu pritiska smo razloili na dve meusobno upravne komponente, koje qine
suqe ni sistem sila - to je iz razloga xto xto je kriva povrx simetriqa u odnosu na vertikalnu
x z ravan koja prolazi kroz eno teixte; to e biti sluqaj u svim zada ima koji e biti
raeni u okviru ovog kursa.
z1
z2
Sistem sila qije se napadne linije seku u jednoj taqki se naziva suqe ni sistem sila.

PSfrag repla emen
16
Px
P
Pz
Slika 1.12: Rezultujua sila pritiska

Ta rezultujua sila pritiska je jednaka:
p
P = Px2 + Pz2 =
[ g (H +
2
R)R2 ]
2
gR3
+
3
2
= gR
(H + R)2 +
4R2
9
Primer 1.5. Odrediti silu pritiska koja deluje na krivu povrx oblika dela omotaqa sfere za
PSfrag repla emen
primer za slike.
x
Elementarne sile pritiska i odgovarujue x projek ije
z
H
Vz
Cx
4R
3
Ax1 = Ax2
Px1
Px2
Ax1
Ax2
Slika 1.13: Odreivae x projek ije sile pritiska na krivu povrx oblika omotaqa polusfere
U ovom primeru, prilikom odreivaa P , krivu povrx povrx delimo na dva dela i odreujemo
odgovarajue projek ije P i P koje deluju na ta dva dela krive povrxi.
Sile P i P su istog intenziteta i one su, na osnovu (1.18) odreene izrazom:
x
x1
x1
x2
x2
Px1 = Px2
tj:

4R R2
= g H +
3
2
Kako su ove sile suprotnih smerova rezultujua sila pritiska u x-prav u e biti jednaka nuli,
Px = Px1 Px2 = 0
Mogli smo do istog zak uqka da doemo i jednostavnom analizom. Naime, svakoj elementarnoj
povrxi dA se moe pridruiti i odgovarajua simetriqna elementarna povrx dA koja se nalazi
na istoj horizontali (istoj izobarskoj povrxi!) na koju deluje sila dP istog intenziteta i prav a,
17
ali suprotnog smera. Ako sumiramo (integralimo) po eloj povrxi A, dobie se da je rezultujaa
sila pritiska u x prav u jednaka nuli.
Komponenta P je odreena izrazom:
z
Kako je P

2R
1 4 3
2
2
Pz = gVz = g R H + R = gR H +
2 3
3
=0
, rezultujua sila pritiska P je P = P .

z
1.5.1 Zada i
1. Poluloptasti poklopa (R = 1 m) zatvara kruni otvor u boqnom zidu rezervoara sa dve

teqnosti ( = 800 kg/m i = 1000 kg/m ). Visina nivoa teqnosti je H = 2 m, a natpritisak
u prostoru iznad teqnosti je p = 5 kPa. Odrediti sile koje isteu i smiqu zavrte kojima je
poklopa priqvrxen za zid rezervoara.
2. Odrediti sile koje optereuju ilindriqni poklopa A xirine L i sferni poklopa polupreqnika R. Dati su sledei poda i: R = 0.2 m, L = 2 m, h = 2 m, p = 0.1 bar, = 1000 kg/m .
1
18
1.6 Sila potiska
Sila potiska je u stvari sila pritiska koja deluje na neko telo koje je potpuno ili delimiqno
potop eno u nekoj teqnosti.
A
Pv
PSfrag repla emen
Slika 1.14: Sila potiska - sila pritiska koja deluje na potop eno telo
Sila pritiska koja deluje na potop eno telo je odreena dobro poznatim izrazom (1.3), s tim xto
je u ovom sluqaju povrx A po kojoj se integrali po e pritiska zatvorena:
I
I
P~ = p ~n dA = (p + gz) ~n dA
(1.20)
a
Kao xto je poznato iz teorije po a, integral po nekoj zatvorenoj povrxi se moe transformisati
u integral po zapremini koja je ograniqena tom povrxi (teorema Gaus - Ostrogradskog), tj.
I
Z
Z
Z
(1.21)
(p + gz) ~n dA =
(p + gz) dV = g
z dV = g ~k dV = gV ~k
a
Konaqno, iz jednaqina (1.20) i (1.21) se dobija izraz za silu pritiska koja deluje na potop eno
telo - silu potiska.
P~ = gV ~k
P = gV
(1.22)
Dakle, na neko potop eno telo, deluje sila pritiska usmerena vertikalno navixe i ona je jednaka
teini teqnosti koja je telom istisnuta. Do ovog rezultata je doxao Arhimed jox u VII veku p.n.e.
Stoga se qesto se ona naziva Arhimedova sila ili potisak.
Sila potiska deluje u teixtu potop ene zapremine (taqka D na sli i 1.14). S druge
strane teina tela deluje u teixtu tela ( entru mase - taqka S) i usmerena je vertikalno nanie.
Ako se radi o homogenom telu, teina tela i sila potiska potpuno potop enog dela se deluju u istoj
taqki. U sluqaju nehomogenog tela, te dve taqke se ne poklapaju.
Takoe, veoma lako se moe pokazati (npr. projektovaem krive povrxi u vertikalnom prav u do
slobodne povrxi teqnosti) da na delimiqno potop eno telo deluje takoe sila potiska koja je jednaka
teini telom istisnute teqnosti, tj:
P = gV
(1.23)
v
19
i usmerena je vertikalno navixe. Zapremina V je zapremina potop nog dela tela.

p
Pv
PSfrag repla emen

Vp
Slika 1.15: Sila potiska na delimiqno potop eno telo

Taqka u kojoj deluje sila potiska u ovom sluqaju nalazi u teixtu potop ene zapremine.
1.6.1 Metoda potiska pri odreivau sile pritiska na krivu povrx
U nekim sluqajevima, qieni a da je rezultujua sila pritiska koja deluje na neko potop eno
telo upravo sila potiska nam moe znatno olakxati odreivae sile pritiska na neku krivu povrx.
Pv
A1
PSfrag repla emen
A2
A1
D
PN
P
V
Slika 1.16: Odreivae sile pritiska na krivu povrx metodom potiska

Posmatrajmo krivu povrx sa slike 1.16. elimo da odredimo kolika je sila pritiska P na tu
krivu povrx. U tom i u moemo primeniti i sledei postupak.
Ako zamislimo da krivoj povrxi dodamo odreeni broj ravnih povrxi, dobiemo jednu zapreminu
za koju moemo smatrati da predstav a jedno telo koje je potop eno u teqnosti. Kao xto je dobro
poznato rezultujua sila pritiska koja deluje na tako dobijeno telo je sila potiska. Integral u
izrazu (1.20) se moe podeliti na integral po povrxi A i integral po povrxi A :
1

P~v =
p ~n dA =
p ~n dA1 +
p ~n dA2
A2
A1
{z
~
P
{z
~
P
N
Poxto elimo da odredimo silu P , i imajui i vidu da je P~

odreivae sile pritiska na krivu povrh metodom potiska:
20
= P~ + P~N
= P~N
, dobija se konaqan izraz za
(1.24)
gde je V zapremina koja se dobija zatvaraem krive povrxi sa odgovarajuim brojem ravnih povrxi.
Za konkretan sluqaj sa slike, zapremina V je formirana samo uvoeem jedne ravne povrxi.
P~ = P~v + P~N = P~N ~g V
Pv
Pv
Pv
PN
PSfrag repla emen
PN
P
PN

Ako elimo da napixemo jedan opxti izraz, kada se zapremina V dobija uvoeem n ravnih
povrxi, izraz za silu pritiska na krivu povrx je:
P~ =
n
X
i=1
P~N i + P~v =
n
X
i=1
P~N i ~g V
(1.25)
Koliko ravnih povrxi izabrati za rexavae problema je stvar liqnog izbora. Generalno, postoji
beskonaqan broj naqina (izbora ravnih povrxi) na koji moete rexiti zadati problem.
Jednaqina (1.25) je vektorska jednaqina i projektovaem na dva izabrana upravna prav a dobijamo
odgovarajue projek ije.

21
PSfrag Primer
repla emen
1.6. Odrediti intenzitet sile pritiska na krivu povrx sa slike, oblika qetvrtine omotaqa
ilindra polupreqika R i duine L. Veliqine i H takoe smatrati poznatim.
y
(a) P
P =?
Pv1
N1
Pv2
(b)
V2
PN 2
V1
PN 3

Problem e biti rexen na dva naqina, oznaqena sa (a) i (b) na sli i 1.19. U sluqaju pod sile (a)
i P su odreene izrazima:
PN 1
v1
PN 1

R
= (pc1 pa )A1 = g H
R 2L
2
Pv1 = gV1 = g

1
R2 1 2
L
R L = gR2
4
2
4
2
Projek ije sile P na ose koordinatnog sistema x y su odreene izrazima:

Px = PN 1 cos 45 = PN 1
Py = PN 1 sin 45 Pv1
Intenzitet sile P je:

2
R
RL
= g H
2
2

R
1
R
2
RL gR
L = g H RL
= g H
2
4
2
4
s
2
2
q
R
R
2
2
H
P = Px + Py = gRL
+ H
2
4
U sluqaju pod (b) intenziteti odgovarajuih sila su odreeni izrazom:

R
PN 2 = g H
RL ,
2
Projek ije sile P su:
PN 3 = gHRL
1
Pv2 = gV2 = g R2 L
4
Px = PN 2

R
RL
= g H
2

R
1
Py = PN 3 Pv2 = gHRL g R2 L = g H RL
4
4
Naravno, dobijeni su isti rezultati.
22
1.6.2 Zada i
1. Dve kugle jednakih preqnika, d = 1.2 m, i teina G = 12 kN i G = 4 kN, spojene su uetom.

Ako se ove kugle stave u vodu ( = 1000 kg/m ), odrediti silu zatezaa u uetu T , kao i koliki
se deo zapremine lakxe kugle nalazi iznad nivoa slobodne povrxi.
2. Kugli a ( = 7800 kg/m ) polupreqnika r = 6 mm nalee na otvor preqnika d = 10 mm.
Odrediti silu kojom kugli a deluje na sedixte ventila, ako su poznati sledei poda i: F =
100 N, = 1000 kg/m , D = 30 mm, H = 500 mm.
1
1.7 Odreivae sile pritiska na krivu povrx direktnom primenom Ojlerove jednaqine statike fluida
elimo da odredimo silu pritiska na krivu povrx sa slike 1.19. Podsetimo se da smo prilikom
izvoea Ojlerove jednaqine izabrali potpuno proizvo nu zapreminu fluida i da smo konstatovali
da je potrebno da suma svih sila koje deluju na tu zapreminu bude jednaka nuli da bi ona bila u stau
mirovaa.
PN
P
PSfrag repla emen
PG
Slika 1.19: Odreivae sile pritiska na krivu povrx direktnom primenom Ojlerove jednaqine
Izaberimo sada tu zapreminu kao na sli i 1.19, tako da jedan deo povrxi koji je ograniqava bude
kriva povrx na koju traimo silu pritiska, a ostali deo jedna ili vixe ravnih povrxi. Dakle,
teqnost koja se nalazi unutar te zapremine je u stau mirovaa, tj.
~
P~ + R
+
P~
=0
(1.26)
| {z }
|{z}
N
Ukupna povrxinska sila Zapreminska sila
gde su:
- sila pritiska na ravnu povrx;

- teina teqnosti koja se nalazi unutar zapremine;
- sila kojom kriva povrx deluje na teqnost unutar zapremine.
P~N
P~G = ~g V
~
R
23
Sila P deluje u teixtu zapremine V , dok sila P deluje ispod teixta ravne povrxi (pogledaj
priqu vezanu za sile pritiska na ravne povrxi).
Kako je po treem utnovom zakonu, P~ = R~ , dolazimo do izraza za silu pritiska:
P~ = P~ + P~ = P~ + ~g V
(1.27)
U opxtem sluqaju, kada se zapremina sastoji od n ravnih povrxi i krive povrxi na koju traimo
silu pritiska, izraz sa silu pritiska je:
G
P~ =
n
X
P~N + P~G =
n
X
(1.28)
P~N + ~g V
i=1
i=1
Primer 1.7: Odrediti intenzitet sile pritiska na krivu povrx sa slike 1.20, oblika 3/4 omotaqa
ilindra polupreqnika R i xirine L. Smatrati poznatim veliqine H , , R i L.

PSfrag repla emen
(a)
PN 1
y
x
(b)
PN 2
V2
PN 3
R
V1
PG1
PG2

Kao i prethodni primer, i ovaj e biti uraen na dva naqina, uvoeem razliqitih ravnih povrxi
u i u dobijaa zapremine V . Tako je za sluqaj pod (a):

R
PN 1 = g H
R 2L
2
PG1 = gV1 = g

3 2
3
1 2
1
R2 L
R + R L = g
+
4
2
4
2
Projek ije sile pritiska na ose koordinatnog sistema x y:

R
RL
Px = PN 1 cos 45 = g H
2
Py = PG1 + PN 1 sin 45 = g
3
1
+
4
2
Intenztitet rezultujue sile pritiska je:

R
3R
R L + g H
RL = g
+ H RL
2
4
2
s
2
2
q
3R
R
2
2
+
+H
H
P = Px + Py = gRL
2
4
24
Za sluqaj pod (b) intenziteti sila P , P i P su odreeni izrazima:

N2
N3
G2

R
PN 2 = g H
RL;
2
PG2 = gV2 =
Odgovarajue projek ije sile P :
PN 3 = gHRL
3
gR2 L
4

R
Px = PN 2 = g H
RL
2
Py = PN 3 + PG2 = g

3R
+ H RL
4
1.7.1 Zada i
1. U kosom pregradnom zidu izmeu dva rezervoara nalazi se zatvaraq oblika polulopte. Jedna
egova strana okvaxena je teqnoxu gustine , a druga izloena dejstvu konstantnog pritiska.
Ako je pokazivae manometra h = 134 mm odrediti sile iztezaa i smi aa veze A-A. Dati su
poda i: h = 1.2 m, h = 2.2 m, R = 0.4 m, p = 8 kPa, = 30 , = 900 kg/m , = 1000 kg/m i
= 13600 kg/m .
2. Rezervoar oblika polulopte (R = 1 m) priqvrxen je vezom A-A za zid koji je nagnut prema
horizontali za ugao = 45 . U rezervoaru se nalazi voda, a najvixoj taqki rezervoara montiran
je instrument za meree pritiska. Odrediti sile koje optereuju vezu A-A za dva pokazivaa
instrumenta: (a) p = 10 kPa i (b) p = 20 kPa.
1
2 Hidrauliqki proraqun prostog evovoda

Pod prostim evovodom se podrazumeva jedna jedinstvena ev konstantnog preqnika, ili ev koja
se sastoji od niza deoni a razliqitog preqnika koje se redno nadovesuju jedna na drugu.
2.1 Uvod - osnovne pretpostavke
Sr mehanike fluida qine tri jednaqine koje opisuju osnovne zakone fizike:
Zakon o odrau mase -jednaqina kontinuiteta
Drugi utnov zakon - jednaqina koliqine kretaa
Zakon o odrau energije - prvi prin ip termodinamike
U najopxtijem sluqaju, radi se o par ijalnim diferen ijalnim jednaqima po tri prostorne
koordinate i vremenu, koje nije mogue rexiti. Zato se pri rexavau odreenih problema strujaa
mogu definisati pretpostavke koje e znatno olakxati rexavae konkretnog problema. Naravno,
mora postojati i opravdani razlog za uvoee tih pretpostavki.
Pri prouqavau strujaa teqnosti i gasova veoma vano mesto zauzima i oblast nauke o strujau
pod nazivom dinamika jednodimenzijskih strujaa. To su strujaa kod kojih se sve fiziqke veliqine
zavise samo od jedne prostorne koordinate usmerene u prav u strujaa, i u nekom najopxtijem sluqaju
i od vremena, tj. f = f (t, l). Tipiqan primer jednodimenzijskog strujaa je strujae kroz strujno
vlakno jer se u tom sluqaju promene fiziqkih veliqina po popreqnom preseku mogu zanemariti zbog
egovih dimenzija. Ako je strujae kroz strujno vlakno sta ionarno, tj. ako fiziqke veliqine ne
zavise od vremena, ve samo od prostorne koordinate, osnovne jednaqine kojima se opisuje strujae
fluida e se svesti na algebarske jednaqine. Ovaj model strujaa se primeuje i na strujaa kroz
evi.
1
2.2 Osnovne jednaqine
Kaoxtoje reqenouuvodu, pri prouqavaustrujaa teqnosti kroz eviseuvodesledee pretpostavke:

strujae je nestix ivo (gustina fluida se ne mea, = const)
strujae je sta ionarno (fiziqke veliqine se ne meaju tokom vremena)
strujae jejednodimezijsko (fiziqkeveliqinezavisesamoodjedne prostornekoordinateusmerene
du ose evi)
Glavne fiziqke veliqine koje se odreuju prilikom proraquna su pritisak i brzina strujaa
(taqnije sreda brzina strujaa!). Za ihovo odreivae nam na raspolagau stoje dve algebarske
jednaqine, koje se dobijaju iz osnovnih jednaqina uz gore navedene pretpostavke, a to su jednaqina
kontinuiteta i Bernulijeva jednaqina (dobija se iz jednaqine koliqine kretaa).
1
Strujno vlakno je strujna ev infinitezimalnog preqnika dA.
rag repla emen
26
2.2.1 Jednaqina kontinuiteta
U sluqaju sta ionarnog i nestix ivog strujaa opxti oblik jednaqine kontinuiteta se svodi na:
V = const
(2.1)
gde je sa V oznaqen zapreminski protok kroz evovod. Zapreminski protok kroz neku povrx se
definixe kao fluks vektora brzine kroz tu povrx, tj.
Z
V = (~v , ~n) dA
(2.2)
A
Pokaimo sada na xta e se svesti ovaj izraz u sluqaju strujaa kroz ev, i xta je to sreda
brzina strujaa.
Kao xto je poznato, postoje dva osnovna reima strujaa, laminaran i turbulentan, i na sli i
2.1 su prikazani profili brzine prilikom strujaa kroz ev u ta dva sluqaja.
z
v = v(r, z)
v = v(r, z)
v = v(z)
Laminarno strujae
Turbulentno strujae
Profil srede brzine
Slika 2.1: Profili strujaa prilikom laminarnog i turbulentnog strujaa kroz ev i profil
srede brzine
Na osnovu izgleda profila brzina pri laminarnom i turbulentnom strujau, moe se zak uqiti
sledee:
u oba reima strujaa brzina se mea po popreqnom preseku
vektor brzine u svakoj taqki popreqnog preseka je ortogonalan na presek
U sluqaju da je ispueno da je vektor brzine u svakoj taqki popreqnog preseka je ortogonalan na
presek kaemo da strujae ima jednodimenzijski karakter, i u tom sluqaju je mogue uvesti pojmove
tzv. sredih vrednosti fiziqkih veliqina i na taj naqin primeniti jednodimenzijski model.
U ovom sluqaju su vektori ~v i ~n kolinearni u svakoj taqki popreqnog preseka, pa se izraz (2.2) svodi
na:
Z
(2.3)
V =
v dA
Sreda brzina se definixe na sledei naqin:
Sreda brzina je fiktivna, konstantna brzina po popreqnom preseku koja ostvaruje
isti zapreminski protok kao stvarni profil brzina.
A
vs A =
v dA
1
vs =
A
v dA
(2.4)
27
U svim proraqunima emo koristiti sredu brzinu, i indeks s e biti izostav en, odnosno ako
se kae da je brzina strujaa u nekom evovodu v = 1 m/s, misli se na sredu brzinu strujaa!
U sluqaju promene popreqnog preseka evi, promenie se i brzina strujaa. U blizini mesta
gde se mea presek, strujae nee imati jednodimenzijski karakter, pa je u tim prese ima nemogue
definisati sredu brzinu strujaa. Stoga se moraju usvojiti prese i koji su na dovo nom rastojau
od mesta promene preseka, tako da strujae u ima ima jednodimenzijski karakter, pa je mogue
koristiti srede brzine u tim prese ima.
Strujae nema jednodimenzijski karakter!
A1
A2
PSfrag repla emen

v1
v2
Slika 2.2: Promena popreqnog preseka evovoda

Jednaqina kontinuiteta za sluqaj sa slike 2.2 se svodi na:
V = const
gde su v i v
1
v1 A1 = v2 A2
srede brzine u prese ima povrxina A1 i A2 .
2.2.2 Bernulijeva jednaqina
Posmtrajmo jednu ev kroz koju struji teqnost i uoqimo dva preseka 1-1 i 2-2, tako da u ima
strujae ima jednodimenzijski karakter (ovo je vrlo vano - za preseke za koje se pixe Bernulijeva
jednaqina tomorabiti zadovo eno!). Uz uvedenepretpostavke, zapreseke1i2vaisledeajednaqina:
Y =Y +Y
(2.5)
gde je:
v
p
+ gz +
Y =
(2.6)
2
Y - ukupna energija po jedini i mase koju fluid poseduje u i-tom preseku evi, i = 1, 2.
p
- pritisna energija po jedini i mase - entalpija
gz - poloajna energija po jedini i mase

v
- kineti ha energija po jedini i mase

2
1
g12
2
i
2
i
Veliqina se naziva Koriolisov koefi ijent ili korek ioni koefi ijent kinetiqke
energije. Ovim koefi ijentom se koriguje grexka koja se qini ako se kinetiqka energija raquna
preko srede brzine kao v /2, jer fiziqki brzina mea po popreqnom preseku (sreda brzina je
i
2
i
28
zamix ena brzina). Tako e ovaj koefi ijent zavisiti od reima strujaa:
(
1.058, turbulentno strujae
=
(2.7)
2,
laminarno strujae
Vidimo da je kod turbulentnog strujaa 1 (uvek emo usvajati = 1 za turbulentno strujae),
dok je kod laminarnog strujaa = 2. Da je > moemo da zak uqimo i na osnovu
izgleda profila brzine za ova dva reima - naime, kod turbulentnog strujaa u veem delu povrxine
popreqnog preseka evi imamo sluquj da je brzina priblino konstantna (turbulentno jezgro), tako da
je profil brzine kod turbulentnog strujaa sliqniji profilu srede brzine, nego xto je to sluqaj
za laminarni profil. Ako u zadatku nije naglaxen reim strujaa, podrazumeva se da se radi o
turbulentno strujau!
2
v
lam
r
sme
PSfrag repla emen
tur
a
ruj
st
v1
z2
z1
referentni nivo
Slika 2.3: Deo evovoda u kome struji fluid

Posledi qlan na desnoj strani jednaqine (2.5) predstav a gubitke strujne energije prilikom
strujaa teqnosti od preseka 1 ka preseku 2, i on je jednak zbiru lokalnih gubitaka energije i
gubitku energije usled trea prilikom strujaa teqnosti od preseka 1 ka preseku 2.

Yg12 =
Lokalni gubi i energije
Yglok12 +
Ygtr12
(2.8)
Lokalni gubi i energije se dexavaju na nekom odreenom mestu u evoodu gde se odreena energija
fluida "oduzme"od fluida i ona se koristi za stvarae nekog sekundarnog strujaa - to su mesta
gde ev mea prava svog pruaa (koleno, krivina), mesta gde dolazi do suea ili proxirea
popreqnog preseka, mesta u evovodu na kojima se nalaze ventili, itd. Svi ovi gubi i energije se
odreuju na osnovu Vajsbahovog obras a:
Yglok =
v2
2
(2.9)
gde je odgovarajui koefi ijent lokalnog gubitka energije ili koefi ijent otpora. Vrednosti
ovih koefi ijenta e u svim zada ima biti unapred poznate za konkretan evovod. Takoe, stvar
29
dogovora je da je brzina v brzina iza lokalnog otpora. Tako e re imo za suee popreqnog
preseka (slika 2.2) gubitak energije biti odreen izrazom:
Yg = su
v22
2
Dakle, energija u iznosu je "oduzeta"od fluidne struje za stvarae vrtloga na mestu gde je
doxlo do promene preseka.
Jedini lokalni otpor kod koga e ne koristi Vajsbahov obraza je lokalni otpor usled naglog
proxirea evovoda, slika 2.4.
v22
su 2
PSfrag repla emen
ujae nema jednodimenzijski karakter!
v2
v1
Slika 2.4: Naglo proxiree popreqnog preseka

Gubitak energije usled naglog proxirea se odreuje korixeem Borda-Karnoove formule:
Ygnp =
(v1 v2 )2
2
(2.10)
Gubi i energije usled trea

v
Ovi gubi i energije su posledi a trea izmeu teqnosti i zida evi. Prilikom strujaa brzinom
kroz ev duine L i povrxine popreqnog preseka A on se odreuje na osnovu Darsijevog obras a:
Ygtr =
L v2
4Rh 2
(2.11)
Veliqina R se naziva hidrauliqki radijus i on se definixe kao odnos protoqne povrxine i

okvaxenog obima, tj. R = A/O. Tako je za krunu ev preqnika D hidrauliqki radijus jednak:
h
Rh =
D2
D
A
=
=
O
4D
4
pa se Darsijeva formula za sluqaj strujaa kroz evi (xto e biti sluqaj u svim zada ima!) svodi
na:
L v
Y =
(2.12)
D 2
Veliqina se naziva koefi ijent trea i on se u opxtem sluqaju zavisi od Rejnoldsovog broja
i relativne hrapavosti evi k. U sluqaju laminarnog strujaa evi se ponaxaju kao hidrauliqki
glatke, koefi ijent trea zavisi samo od Re i ta zavisnost se dobija iz taqnog rexea Navije2
gtr
30
Stoksovih jednaqina za sluqaj strujaa u evima, tj:

64
=
(2.13)
laminarno strujae
Re
Usluqaju turbulentogstrujaa, bezobziradalise evponaxakaohidrauliqki glatka, hidrauliqki
hrapava ili hidrauliqki potpuno hrapava, dobijae taqne zavisnosti (Re, k) nije mogue, jer se
ne raspolae potrebnim taqnim rexeem Rejnoldsovih jednaqina. Zato se nepotpuni teorijski
rezultati Rejnodsovih jednaqina moraju dopuniti odgovarajuim ekperimentalnim poda ima. Na taj
naqin se doxlo do formula koje su date u tabeli.
R.broj
Oblast primene
Autor
Re < Rek = 2320
= 0.0025 Re0.333
2320 < Re < 4000
Zajqenko
3.
= (1.8 log Re 1.5)2
4000 < Re < 3 106
4.
= 0.3164 Re0.25
4000 < Re < 105
1.
2.
5.
Zavisnost = (Re, k)
=
1
= 2 log
64
Re
2.51
k
+
3.71 Re
Konakov
Blazijus
Kolbruk-Vajt
23
560
< Re <
k
k
6.

100
= 0.1 1.46k +
Re
Altxul
7.

2
1
= 1.74 + 2 log
k
Prantl - Nikuradze
8.
= 0.11k 0.25
9.
= a + bRec
Re >
Xifrinson
a = 0.0094 k 0.225 + 0.53 k

0.44
b = 88 k
c = 1.62 k 0.34
560
k
Re < 104
10
< k < 0.04
Vud
31
Takoe, poredizrazadatih u tabeli, koefi ijent trea se moeodrediti i korixeem Mudijevog

dijagrama (vidi predavaa).
U zada ima e vrednost koefi ijenta trea unapred biti zadata, ili e biti zadata formula na
osnovu koje se on moe sraqunati.
Pumpa u evovodu
U gotovo svim zada ima, a takoe i u praksi, u evovodu e biti ugraena pumpa. Uti aj pumpe
na strujae e biti obuhvaen preko jediniqnog rada pumpe, Y [J/kg] koji se moe shvatiti kao
energija po jedini i mase koju pumpa predaje fluidu. Fiziqki posmatrano, pumpa "obogauje"fluid
pritisnom energijom.
2 2
p
Yp
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
PSfrag repla emen
1 1
Slika 2.5: Strujna maxina (pumpa) u evovodu
Qlan Yp se u Bernulijevoj jednaqini uvek pixe sa leve strane, tj. za sluqaj sa slike 2.5
(smer strujaa je od preseka 1 ka preseku 2)

Y1 + Yp = Y2 + Yg12
Kako je z
z1 = H
v2
v2
p2
p1
+ gz1 + 1 1 + Yp = Yi =
+ gz2 + 2 2 + Yg12
(2.14)
, jednaqina (2.14) se svodi na:
p1
v2
v2
p2
+ 1 1 + Yp = Yi =
+ gH + 2 2 + Yg12
(2.15)
Korisna ili hidrauliqka snaga pumpe se odreuje na osnovu izraza:
(2.16)
Snaga koja je potrebna za pogon pumpe (snaga koju je potrebno uloiti da bi smo dobili snagu P ):
Pk Ph = V Yp
P =
V Yp
Pk
=
p
p
gde je (mehaniqki) stepen korisnosti pumpe.

p
(2.17)
32
2.2.3 Zada i
1. Za prost evovod sa slike odrediti maksimalnu vrednost natpritiska p pri kojoj e strujae u
evovodu biti jox uvek laminarno. Kritiqni Rejnoldsov broj za strujae u evi je Re = 2320.
Dati su i sledei poda i: = 900 kg/m , = 4 10 m /s, D = 80 mm, D = 100 mm, L = 18 m,
L = 10 m, = 0.1, = 3.5, = 0.2, H = 4 m.
2. Na instala iji napuenoj vodom izvrxen je eksperiment u kome se pomou diferen ijalnih
manometara sa vom mere padovi pritisaka. Na osnovu pokazivaa manometara odrediti koefi ijent lokalnog otpora ventila kao i snagu ugraene pumpe. Strujae je turbulentno u
hidrauliqki glatkim evima. Dati su sledei poda i: l = 3 m, l = 5 m, L = 25 m, D = 50 mm,
h = 11.8 mm, h = 100 mm, H = 2 m, = = 0.5, = 2, = 1000 kg/m , = 13600 kg/m
= 1.006 10 m /s i = 0.8.
3. Za evovod na sli i odrediti protok vode koja se sliva iz rezervoara A u rezervoar V. Za koliko
se povea protok kroz evovod ako se u ega ugradi pumpa qija je karakteristika data izrazom:
m
kr
v0
Yp = Y0 1
V
V 0
!2
Poznati su sledei poda i: Y = 60 J/kg, V = 40 l/s, H = 4 m, L

D = 100 m, = 0.025, = 0.027, = 0.1, = 7.5, = 0.2, p
0
= 12 m L2 = 15 m D1 = 80 mm
= 0.2 bar
ip
= 0.1 bar
3 Proraqun sloenog evovoda

3.1 Kratak teorijski uvod
Pod pretpostavkom da se radi o sta ionarnom, jednodimenzijskom, nestix ivom strujau ( =

const), pri proraqunu sloenog evovoda se koriste dva tipa algebarskih jednaqina:
Jednaqina kontinuiteta
Bernulijeva jednaqina
3.1.1 Jednaqina kontinuiteta
Jednaqina kontinuiteta pri proraqunu sloenog evovoda se obiqno pixe za mesta u kojima se
evne deoni e granaju ili spajaju - to su qvorovi mree, ili raqve.
V n+1
V 1
V n+2
V 2
PSfrag repla emen

R
V n
V n+m
Slika 3.1: Qvorno mesto u mrei

Jednaqina kontinuiteta napisana za qvor sa slike 3.1 glasi:
n
X
i=1
V i =
m+n
X
V j
(3.1)
j=n+1
tj. suma protoka koji ulaze u qvor (raqvu) je jednaka sumi protoka koji izlaze iz qvora.
U zada ima se qesto moe sresti i sluqaj kada se nivo u rezervoru odrava konstantnim zahva ujui
stalnom proti au fluida kroz ega ("mali"rezervoar) - u ovom sluqaju takoe vai isti prin ip:
mora biti zadovo ena jednakost ukupnih dotoka u rezervoar i ukupnih protoka koji izlaze iz rezervoara.
34
3.1.2 Bernulijeva jednaqina
Bernulijevajednaqina se pixe na potpuno isti naqin kaou sluqaju proraqunasloenog evovoda, i

moe se postaviti za bilo koja dva preseka u kojima je zadovo en jednodimenzijski karakter strujaa.
Za razliku od proraquna prostog evovoda, ovde je neophodno, pored jednaqina kontinuiteta postaviti
i jox najmae dve Bernulijeve jednaqine. Broj Bernulijevih jednaqina koje je mogue postaviti
zavisi od broja raqvi i broja evovoda koji se spajajaju (granaju u raqvi). Primena Bernulijeve
jednaqine se najbo e moe ilustrovati jednostavnim primerom kada su tri rezervoara meusobno
povezana sloenim evovodom (slika 2). U ovom konkretnom primeru teqnost se sliva iz rezervoara 1
ka rezervoarima 2 i 3 (smerovi strujaa u deoni ama su poznati). Imajui u vidu da se Bernulijeva
jednaqina uvek pixe u smeru strujaa, sa primer sa slike je mogue postaviti dve Bernulijeve
jednaqine, i to 1-2 i 1-3.
1
p1
PSfrag repla emen

H
p3
v1
v2
R
p2
v3
Slika 3.2: Primer sloenog evovoda

Bernulijeva jednaqina za nivoe u rezervoarima 1 i 2:
Y1 = Y2 + Yg12
Y1 = Y2 + Yg1R + YgR2
v2
v2
p2
p1
+ gH =
+ C1 1 + C2 2
2
2
(3.2)
Bernulijeva jednaqina za nivoe u rezervoarima 1 i 3:

Y1 = Y3 + Yg13
Y1 = Y3 + Yg1R + YgR3
v2
v2
p3
p1
+ gh =
+ C1 1 + C2 3
2
2
Ovim jednaqinama treba pridodati i jednaqinu kontinuiteta za raqvu:
(3.3)
(3.4)
Iz jednaqina (1.2), (1.3) i (1.4) se mogu odrediti brzine strujaa u pojedinim deoni ama, ako su
zadate visine H , h, kao i ekvivalentni koefi ijenti otpora za evovode 1, 2 i 3.
V 1 = V 2 + V 3
v1 D12 = v2 D22 + v3 D32
35
R2
R2
V 1
PSfrag repla emen
V 2
V 2
V 1
R3
V 3
V 3
Slika 3.3: Strujae u raqvi
Pri strujau fluida kroz raqvu dolazi do izvesnog gubitka strujne energije fluida, i taj gubitak
se uzima u obzir preko koefi ijenta lokalnog gubitka energije (lokalnog otpora) u raqvi .
Koefi ijent se uvek vezuje za brzine koje "izlaze"iz raqve. Tako za dva karakteristiqna
primera za slike 3:
(a) Imamo gubitke energije Y = v2 i Y = v2 . Ako je u zadatku zadato samo , a imamo
ovaj sluqaj onda vezujemo i za brzinu v i v , tj. Y = v2 i Y = v2 .
(b) U ovom sluqaju imamo gubitak energije Y = v2
R
gR2
R2
2
2
gR3
gR
2
3
R2
gR2
R2
2
2
gR3
2
3
2
2
3.2 Zada i
1. Pumpom se potiskuje voda iz velikog zatvorenog rezervoara A u veliki otvoreni rezervoar V
i mlazni u S. Teorijska visina mlaza vode na izlazu iz mlaznika iznosi h = 5 m. Dati su

sledei poda i: V = 6 l/s, d = 60 mm, D = 150 mm, l = 100 m, l = 60 m, H = 2 m, H = 3 m,
= 0.03 (za sve evi), = 0.3, = 3, = 10, = 0.5, = 0.05, = 0.25, p = 0.2 bar i
= 0.75.
a) Odrediti visinu H .
b) Odrediti snagu koja je potrebna za pogon pumpe.
2. Pumpe P i P transportuju voduiz rezervoaraA u rezervoare B i C . Istovremeno, iz rezervoara
B voda se vraa povratnom granom u rezervoar C , a iz rezervoara C struji ka potroxaqu
konstantnim protokom V = 3.5 l/s. Rezervoar A je veliki, pa je nivo u emu konstantan, a nivoi
vode u rezervoarima B i C se odravaju konstantnim proti aem kroz ih. Odrediti ukupnu
snagu koja je potrebna za pogon pumpi. Poznati su sledei poda i: l = l = 4 m, l = l = 4 m,
d = 60 mm, d = 50 mm, d = 30 mm, d = 40 mm, h = 5 m, h = 3 m, = 1, = 0.5, = 0.4,
= 2, = 3, = 4, = = 0.8, = 1000 kg/m , = 0.028.
3. Pumpa transportuje voduiz rezervoaraA kroz rezervoar B prema potroxaqu P . U evi preqnika
d = 50 mm, koja vodi ka potroxaqu ugraena je blenda karakteristike K = 0.01242 m /(s m )
koja je povezana sa diferen ijalnim manometrom u kome je iva. Protok kroz instala iju se
regulixe pomou optoqnog voda (grana sa ventilom v2). Odrediti snagu koja je potrebna za
t
v1
v1
v2
v3
P1
P2
1/2
36
pogon pumpe. Poznati su sledei poda i: p = 3 kPa, p = 800 Pa, l = 4 m, l = 2 m, l = 3 m,

d = 65 mm, d = 80 mm, d = 50 mm, H = 1 m, h = 100 mm, = 0.5, = 0.5, = 0.5, = 0.5,
= 1, = 0.5, v1 = v2 = 1.5, = 0.025 i = 0.8.
Ako je koefi ijent karakteristike
blende K , protok fluida kroz evovod u koji je
ugraena blenda je odreen izrazom V = K h.

4. Zupqasta pumpa regulisana optoqnim vodom, preba uje benzin iz otvorenog rezervoara A u
otvoreni rezervoar V. Ako su poznati sledei poda i: V = 4 l/s, H = 7.5 m, L = 8 m, L = 12 m,
d = 50 mm, = 0.5, = 2, = 750 kg/m , = 0.7, d = 30 mm, L = 2 m, = 20, = 0.5 i
= 0.02, odrediti:
(a) Dotok benzina u rezervoar B.
(b) Graniqnu vrednost koefi ijenta otpora ventila u optoqnom vodu pri kome nema dotoka
u rezervoar B, kao i snagu pumpe u tom sluqaju.
(v) Snagu pumpe u sluqaju kada je ventil u optoqnom vodu zatvoren.
m
R1
R0
R2
Napomena:
v1
v0
v0
5. Rezervoari A i V su spojeni sloenim evovodom. Poznati su sledei poda i:
ekvivalentni otpori deoni a: C = 20, C = 12, C = 10 i C = 15

preqni i deoni a: d = 50 mm, d = d = d = d = 40 mm
razlika izmeu nivoa u rezervoarima H = 5 m
p = 0.1 bar i p = 0.6 bar
Odrediti zapreminske protoke kroz sve deoni e, kao i snagu pumpe ( = 0.8) koju treba
postaviti u deoni u 1 da bi se protok kroz tu deoni u udvostruqio.
6. Na sli i je prikazan sloen evovod u kome pumpa snabdeva vodom rezervoar S iz rezervoara A
i V. Poznati su sledei poda i: L = 20 m, L = 15 m, L = 20 m, = 0.03, H = 2 m, H = 4 m
i p = 1 bar. Ako je protok V = 7 l/s i pokazivae otvorene U evi sa ivom h = 165 mm
(H = 1 m, = 13600 kg/m ) izraqunati korisnu snagu pumpe, kao i pritisak koji vlada iznad
nivoa teqnosti u rezervoaru A. Zanemariti sve lokalne otpore.
37
3.3 Ispitni zada i

1. U postrojeu prikazanom na sli i 1.3 pumpa transportuje vodu iz rezervoara A i B u rezervoar
kroz evovode 1, 2, 3, 4 i 5. Nivo vode u rezervoaru A se odrava konstantnim stalnim

doti aem konstantnog protoka V = 20 l/s u ega, dok su rezervoari B i C veliki.Poznati su
sledei poda i: p = 10 kPa, p = 50 kPa, d = d = 100 mm, d = 120 mm, d = d = 150 mm,
L = L = 2 m, L = 1 m, L = 24 m, l = 15 m, = 0.025 (za sve evi), H = 5 m, h = 2 m, = 4,
= 5, = 8, = 4, = 10 i = 0.8. Odrediti brzine strujaa u svim deoni ama i snagu
pumpe.
C
v1
v2
v4
v5
h
p
v4
000
111
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
B
u
3
k
v1
v5
k
v2
00
11
11
s 00
00
11
00
11
00
s 11
00
11
Slika 1.3
v = 1.354 m/s, v = 1.192 m/s, v = 1.768 m/s, v = 2.262 m/s, v = 1.13 m/s, Y =
i P = 7.263 kW
2. U postrojeu prikazanom na sli i 1.4 pumpa potiskuje vodu iz rezervoara A i V u rezervoare S
i D. Poznati su sledei poda i: H = 5 m, p = 10 kPa, p = 5 kPa, = 0.8, = 0.5, = 0.5,
= 0.03 (za sve evi) i poda i dati u tabeli. Ako je u deoni i 5 izmerena brzina strujaa
v = 1.8 m/s, odrediti protoke kroz sve evne deoni e, kao i snagu koja je potrebna za pogon
pumpe.
Rexea:
143.4 J/kg
pv
i
Li [ m]
1 3
2 3.6
3 5
4 4
5 5
di [ mm]
v4
vi
180
180
200
120
150
10
2
3
4
5
D
5
v3
H
3
v3
pm
v1
v2
A
1
Rexea:
Brzine strujaa: v
v5
Slika 1.4
= 1.377 m/s v2 = 0.532 m/s v3 = 1.546 m/s v4 = 1.483 m/s v5 = 1.8 m/s
38
Zapreminski proto i: V = 35.04 l/s, V = 13.54 l/s, V = 45.58 l/s, V = 16.77 l/s, V =
31.81 l/s
Jediniqni rad i snaga pumpe: Y = 65.3 J/kg i P = 3.965 kW.
3. Na sli i 1.5 je prikazan sloen evovod u kome pumpa, kroz evne deoni e 1, 2, 3, 5 i 7
transportuje vodu iz velikog otvorenog rezervoara A u rezervore B, C i D. Istovremeno,
evovodom 4 voda se sliva iz rezervoara V u rezervoar S, odnosno iz evovom 6 iz rezervoara S u
rezervoar D. Poznati su sledei poda i: H = 5 m, H = 1 m, H = 2 m, p = 0.2 bar, p = 0.5 bar,
= 0.03 (za sve evi), = 0.8, kao i poda i dati u tabeli. Odrediti snagu potrebnu za pogon
pumpe, ukupan zapreminski protok koji dotiqe u rezervoar D i koefi ijent lokalnog otpora
ventila u deoni i 7.
: Nivoi vode u rezervoarima V, S i D se odravaju konstatnim stalnim proti aem
kroz ih. Sve lokalne otpore, osim ventila zanemariti.
v7
Napomena
1
2
3
4
5
6
7
100
80
80
60
60
60
200
300
200
200
200
200
200
200
Li [ m]
Di [ mm]
5
5
10
10
5
8
?
pm
vi
B
H1
4
v4
C
v6
v2
v5
2
1
v1
H2
pv
.
V
v1
v3
v7
Slika 1.5
Rexea:
,
,
v1 = 1.717 m/s v2 = v4 = 1.771 m/s v3 = 2.092 m/s v5 = 1.091 m/s v6 = 2.862 m/s
v7 = 1.001 m/s V = 0.121 m3/s YP = 132.56 J/kg P = 20 kW v7 = 125.6
4 Isti ae teqnosti kroz otvore i

naglavke
Deta an opis problematike iz oblasti isti aa teqnosti kroz otvore i naglavke je dat u kizi
Dinamika jednodimenzijskih strujaa fluida od prof. Vladana orevia. Teorijski uvod dat u
sledeim redovima se bazira na pojedinim deta ima iz te kige.
4.1 Sta ionarna isti aa
Posmatrajmojedan veliki rezervaoru qijem se boqnomzidu nalazi mali otvoroxtrih ivi a (slika
4.1) kroz koji teqnost istiqe u atmosferu. Usled iner ije, pojedini fluidni delii u blizini otvora
PSfrag repla emen
111
000
000
111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 000
111 111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 111
000
111
1111 000
0000
111
000
111
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
H
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
k
000
111
000
111
000
111
000
111
k
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
Slika 4.1: Isti ae kroz otvor oxtrih ivi a

e se kretati po zatvorenim konvergentnim putaama - mlaz se suava sve do preseka obeleenog sa
na sli i 4.1. Taj presek se naziva kontrakovani presek i jedino u emu strujae ima
jednodimenzijski karakter! Ovaj presek je ujedno i najui presek mlaza.
A povrxina otvora
A povrxina kontrakovanog preseka
Veliqina koja predstav a odnos povrxine kontrakovanog preseka i povrxine otvora se naziva
koefi ijent kontrak ije:
A
<1
=
(4.1)
A
Pojavakontrak ije mlaza je izraenija kod otvorakoji se nalaze blie slobodnojpovrxi teqnosti
u rezervoaru, tj. vrednost koefi ijenta kontrak ije opada sa poveaem visine H .
kk
40
4.1.1 Isti ae kroz mali otvor oxtrih ivi a
U i u odreivaazapreminskogprotokakojiistiqe iz rezervoarakrozotvorpovrxinepopreqnog
preseka A, postav a se Bernulijeva jednaqina za nivo u rezervoaru i kontrakovani presek k-k:
p
p
v
v
(4.2)
+gH =
+
+
2
2
Koefi ijent je koefi ijent lokalnoggubitkaenergije kojireprezentuje energijupotrebnuzastvarae
makrovrtloga koji nastaju izmeu protoqne zone i zida rezervoara. Iz jednaqine (4.2) se dobija
p
p
1
1
2gH = 2gH, gde je =
v=
(4.3)
1+
1+
Veliqina se naziva koefi ijent brzine. U sluqaju da se gubi i u rezervoaru mogu zanemariti
( = 0), brzina isti aa u tom sluqaju je idealna brzina (nema gubitaka energije):
p
(4.4)
v = 2gH
Stvarna brzina (izraz 4.2) je uvek maa od idealne brzine, jer je < 1. Protok kroz otvor je odreen
izrazom (brzina v je brzina u kontrakovanom preseku):
p
2gH
(4.5)
V = v A = A
Ako se povrxina A izrazi kao A = A, gde je A povrxina otvora, dobija se sledei izraz za
zapreminski protok kroz otvor:
V = A 2gH
(4.6)
Veliqina = se naziva koefi ijent protoka. Koefi ijent protoka je uvek mai od
jedini e i on se za neki otvor moe veoma jednostavno moe odrediti eksperimentalno. Tipiqna
vrednost za u sluqaju krunog otvora, kada je kontrak ija potpuna je 0.62.
Idealni protok kroz otvor bi bio jednak proizvodu povrxine otvora i idealne brzine, tj.
p
V = A 2gH
(4.7)
Moe se zak uqiti da je stvarni protok u relativno velikoj meri mai od idealnog protoka (npr.
za kruni otvor stvarni protok je 62% od idealnog protoka).
a
4.1.2 Podvodno isti ae
U ovom sluqaju isti ae se ne vrxi u atmosferu, ve u prostor koji je ispuen istom teqnoxu
koja se nalazi u stau mirovaa. Struktura strujaa e praktiqno ostati ista kao i pri isti au
u atmosferu, tj. pojava kontrak ije mlaza e biti jasno izraena. Bernulijeva jednaqina za nivoe u
rezervoarima glasi:
g (H1 H2 ) = ( + 1)
v2
2
Koefi ijent reprezentuje gubitak strujne energije ispred otvora, dok je gubitak energije posle
otvora predstav en jedini om, tj. qlanom v /2 na desnoj strani jednaqine.
2
41
Iz prethodne jednaqine brzina se moe izraziti kao

gde je = 11+
p
p
1
v=
2g(H1 H2 ) = 2g(H1 H2 ),
1+
PSfrag repla emen
(4.8)
111
000
000
111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 000
111 111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 111
000
111
111 000
000
111
000
111
111
000
000
111
000
111
000
111
111 000
000
111 000
111 000
111
000
111
H1
1110000
000
1111 000
111
000
111
000
111
111 000
000
111
000
111
1111 H2
0000
000
111
000
111
000
111
000k
111
000
111
000
111
k
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
Slika 4.2: Podvodno isti ae kroz otvor oxtrih ivi a

Protok kroz otvor je da e jednak
(4.9)
Proizvod koefi ijenta kontrak ije i koefi ijenta brzine je koefi ijent protoka, = , pa je
konaqno protok kroz otvor odreen izrazom:
p
V = A 2g(H H )
(4.10)
Ekperimenti pokazuju da koefi ijent protoka za neki mali otvor pri podvodnom isti au ima
priblino istu vrednost kao i sluqaju isti aa u atmosferu.
V = v Ak = Ak
p
p
2g(H1 H2 ) = A 2g(H1 H2 )
4.1.3 Isti ae teqnosti kroz veliki otvor oxtrih ivi a
Pod velikim otvorom se podrazumeva otvor qije vertikalne dimenzije nisu u znatnoj meri mae od
neke karakteristiqne dubine na kojoj se otvor nalazi (obiqno je ta karakteristiqna dubina rastojae
od nivoa teqnosti do teixta otvora). Kod takvih otvora promene brzine u preseku k k se ne mogu
zanemariti.
Posmatra se veliki otvor qije se teixte nalazi na dubini H u odnosu na nivo u rezervoru (slika
3.3). Pretpostaviemo da je oblik preseka k k geometrijski sliqan preseku otvora. Elementarna
povrxina otvora se izabira u vidu pravougaonika dimenzija b (z) i dz. Ova elementarna povrxina
se moe smatrati malim otvorom, pa je brzina u svim enim taqkama odreena izrazom v = 2gz.
Elementarni protok kroz ovaj otvor je:
k
dV = v dAk =
p
2gz bk (z) dz
42
Ukupni protok V se dobija integra ijom po eloj povrxini preseka k k:

V =
H+h
Z k2
p
2g
bk (z) z dz
(4.11)
Hhk1
PSfrag repla emen
111
000
000
111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 000
111 111
000
111
000
111 000
000
111 000
111 111
000
111
111 000
000
111
000
111
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
H
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
z
bk
hk1
C
hk2
111
000
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
000
111
dz
kk
Slika 4.3: Isti ae kroz veliki otvor oxtih ivi a

Ovom prilikom je pretpostav eno da ne zavisi od z. Geometrijske veliqine u preseku k k i
odgovarajue veliqine u preseku otvora se mogu povezati preko koefi ijenta kontrak ije, tj.
bk (z) =
pa je konaqno protok jednak
p
b(z),
hk1 =
p p
V = 2g
p
h1 ,
H+Z h2
hk2 =
p
h2
(4.12)
b(z) z dz
H h1
U praktiqnim proraqunima se qesto koristi priblini izraz:

H+h
Z 2
p
V = 2g
b(z) z dz
(4.13)
Hh1
Veliqina = se naziva koefi ijent protoka velikog otvora.

4.1.4 Zada i
1. U rezervoar A stalno dotiqe V
vode. Rezervoari A i B imaju konstantne nivoe vode

i spojeni su malim otvorom u pregradnom zidu. Odrediti protoke kroz izlazne naglavke iz
rezervoara. Dati su sledei poda i: d = 50 mm, = 0.5, = 1.2, = 0.03, L = 1 m i = 0.62.
2. Odrediti horizontalnu strani u b velikog otvora oblika pravouglog trougla tako da protok
kroz ega bude V = 2 m /s. Ostali poznati poda i su: H = 1 m, a = 2 m i = 0.62.
= 20 l/s
43
4.2 Kvazista ionarna isti aa
Podkvazista ionarnimstrujaem sepodrazumevastrujae kodkogasupromene fiziqkihveliqina

uvremenu relativnospore, takodasemoesmatrati dau svakomtrenutku vaejednaqine zasta ionarno
strujae. Tipiqan primer ovakvog strujaa predstav a praee ili puee relativno velikog
rezervoara kroz otvor ili ev qije su dimenzije znatno mae od preseka rezervoara (slika 4.4).
t=0
dz
PSfrag repla emen H
A(z)
z
t=T
V (z)
Slika 4.4: Isti ae teqnosti iz rezervoara

U poqetnom trenutku (t = 0) rezervoar koji je bio napuen do visine H poqie da se prazni kroz
mali otvor na svom dnu. Neka je zadat koefi ijent protoka otvora , kao i egova povrxina A .
Treba odreditivreme T zakojeese rezervoarisprazniti. Akoisti ae smatramokvazista ionarnim,
protok u proizvo nom trenutku vremena je odreen izrazom:
p
(4.14)
V = A 2gz
pa e za vreme dt iz rezervora istei zapremina V dt. Istovremeno, nivo teqnosti u sudu e se
smaiti za dz, tako da je s druge strane koliqina teqnosti koja istekne iz rezervoara za vreme dt
jednaka A(z) dz. Prema tome, dolazi se do diferen ijalne jednaqine praea rezervoara:
(4.15)
V dt = A(z) dz
Znak minus sa desne strane jednaqine potiqe od qieni e da se koordinata z smauje tokom vremena
(ima negativan priraxtaj), tj. dz < 0. Ako koordinata z raste tokom vremena, onda sa e sa desne
strane jednaqine nee stajati znak minus. Generalno, pri puenu ili praeu rezervoara, u i u
odreivaa vremena koje se potrebno da se nivo teqnosti u emu za neku vrednost visine, koristi se
diferen ijalna jednaqina oblika:
V dt = A(z) | dz |
(4.16)
pri qemu je:
(
kada je dz > 0 (koordinata z raste tokom vremena)
dz,
| dz | =
dz, kada je dz < 0 (koordinata z se smauje tokom vremena)
Ako se vratimo na konkretan primer, zamenom jednaqine (4.14) u (4.16), tj. (4.15) dobija se
0
44
diferen ijalna jednaqina koja razdvaja promeive, tj.

(4.17)
Uz (opravdanu) pretpostavku da je = const. tokom praea rezervoara, integra eem leve i desne
strane jednaqine:
Z
Z
A0
p
2gz dt = A(z) dz
dt =
A(z) dz
A0 2gz
dt =
A(z) dz
A0 2g
Konaqno vreme koje je potrebno da se rezervoar isprazni je:

T =
A0 2g
ZH
(4.18)
A(z) dz
Ako je rezervoar oblika ilindra ili prizme, onda je A(z) = A = const, pa se jednaqina (4.18) svodi
na:
2A H
T =
(4.19)
A 2g
0
4.2.1 Zada i
1. Nai vreme koje je potrebno da se ilindriqni rezervoar prikazan na sli i isprazni. Poznati
su sledei poda i: D = 1 m, d = 20 mm, H = 0.5 m, h = 1 m, = 0.62.
2. Otvoren prazan ilindriqni sud se puni vodom iz goreg velikog otvorenog rezervoara kroz
dve evi jednakih preqnika i duina, kao i jednakih koefi ijenata lokalnih gubitaka energije.
Odrediti vreme za koje e se sud napuniti vodom. Dati su sledei poda i: = 0.2, = 0.5,
= 0.5, = 0.03, l = 4 m, d = 50 mm, H = 5 mm, h = 2 m i D = 1 m.
3. Rezervoarprikazanna sli i se istovremeno puni konstantnim protokom V i prazni krozsloen
evovod. U poqetnom trenutku rezervoar je napuen do visine H . Poznati su sledei poda i:
H = 2 m, D = 0.6 m, h = 3 m, l = l = 4 m, l = 1 m, d = 30 m, d = 20 mm, d = 15 mm, = 4,
= 2, = 0.5, = 0.7, = 0.02 i V = 2 l/s. Odrediti poloaj ravnotenog nivoa u
rezervoaru, kao i vreme koje je potrebno da se poqetni nivo (H = 2 m) promeni za h = 1 m.
4. Iz goreg otvorenog ilindriqnog suda, punog vode (slika 3), preqnika d = 1 m i visine h =
1.5 m, pretaqe se voda u doi ilindriqni sud dimenzija D = H = 2 m u kojem ima vode do
polovine visine - kroz ev preqnika d = 25 mm i duine L = 2.5 m, poznatih koefi ijenata
otpora: = 0.5 i = 1.5 i koefi ijenta trea = 0.03. Visina dna goreg suda i nivoa vode
u doem sudu je a = 2 m. Izraqunati vreme za koje e se gori sud isprazniti. Na sli i je
prikazan poloaj u trenutku t = 0 s.
5. Sudovi A i V spojeni sa evi preqnika d. Nakon otvaraa ventila voda poqie da pretiqe iz
suda A u sud V i pri tome vazduh ulazi u sud A kroz mali otvor preqnika d koji se nalazi na
poklop u suda. Odrediti vreme za koje e nivoi u sudovima iednaqiti. Poda i: d = 50 mm,
d = 2 mm, l = 5 m, H = 2 m, A = 1 m , A = 2 m , A = 2 m , = 1.2 kg/m , = 0.5, = 0.5,
= 0.02, = 0.62. Strujae vazduha smatrati nestix ivim.
u
v1
45
Uputstvo za rexavae zadataka iz kvazista ionarnih isti aa
Fiziqki sagledati problem - da li moda postoji vixe faza u toku praea

(puea) rezervoara. To su sluqajevi kada se, re imo praee (puee) rezervoara do nekog vremenskog trenutka obav a sa nekim protokom V , a od tog
trenutka do nekog sledeeg nekim protokom V 6= V , i tako sve dok se rezervoar
ne isprazni (napuni). Takoe, ako je rezervoar, na primer oblika ilindra sa
sfernim dnom, postojae dve faze praea rezervoara - u te dve faze e se
razlikovati A(z) - odliqan primer zadatak 1 sa auditornih vebi.
Ski irati proizvo ni poloaj za svaku od faza, usvojiti koordinatu z (ne
postoji pravilo za koju ravan vezati koordinatu z; to je stvar liqnog izbora).
Postavitidovo anbroj Bernulijevihjednaqina, kaoijednaqina kontinuiteta za
taj proizvo ni poloaj, tako da je mogue odrediti ukupan protok u funk iji
koordinate z kojim se rezervoar puni ili prazni (u nekim zada ima moda treba
odrediti da li se e se nivo u rezervoru podizati ili spuxtati - zadatak 3 sa
auditornih vebi).
Postaviti diferen ijalnu jednaqinu isti aa (puea), jednaqina (2.16).
Integraliti levu i desnu stranu jednaqine, uz pravilno odreene grani e u
kojima se meaju promeive t i z - zada i sa auditornih vebi.
5 Primena jednaqine koliqine kretaa

Fiziqki smisao jednaqine koliqine kretaa za nepokretnu kontrolnu zapreminu sledi iz drugog
utnovog zakona - promena koliqine kretaa fluida koji struji kroz kontrolnu zapreminu je jednaka
vektorskom zbiru sila (rezultujuoj sili) koja deluje na fluid unutar kontrolne zapremine. To se
moe iskazati sledeom jednaqinom:
~v dV +
~v (~v ~n) dA =
(5.1)
F~i
Jednaqina (5.1) predstav a integralni oblik jednaqine koliqine kretaa. Qlan na desnoj strani
jednaqine se sastoji iz zapreminskih i povrxinskih sila koje deluju na fluid koji se nalazi unutar
kontrolne zapremine.
5.1 Primena jednaqine koliqine kretaa u sluqaju sta ionarnog strujaa nestix ivog fluida
Kao xto se moe videti iz samog naslova, posmatramo sta ionarna strujaa nestix ivog fluida.
U tom sluqaju jednaqina (3.2) se svodi na sledei oblik:
I
X
(5.2)
F~
~v (~v ~n) dA =
i
Kao xto je ve reqeno, ovu jednaqinu primeemo kada elimo da odredimo silu kojom fluid deluje
na neku qvrstu konturu pri svom strujau. Ilustrujmo to sledeim primerom.
Primer 4.1 Teqnost gustine struji konstantnim protokom V kroz zakriv eni evovod (krivinu).
Odrediti silu kojom fluid deluje na krivinu.
Na sli i 5.1 je prikazana kontrolna zapremina, koju ograniqavaju povrxi A , A i A . U ovu
kontrolnu zapreminu fluid ulazi kroz povrx A , a izlazi kroz povrx A . Protok kroz povrx
A je jednak nuli! (fiziqki posmatrano, ta povrx je qvrsta kontura). Ovde emo uvesti jox jednu
(opravdanu) pretpostavku: strujae u prese ima 1 i 2 je jednodimenzijsko. Drugim reqima,
brzine v i v su konstantne u prese ima 1 i 2, a takoe su i kolinearni sa vektorima normala povrxi
A i A . Imajui sve ovo u vidu, povrxinski integral na levoj strani jednaqine (5.2) se svodi na:
1
~v (~v ~n) dA =
~v (~v ~n) dA1 +
v~1 (v~1 n~1 ) dA1 +
A1
A1
~v (~v ~n) dA2 +
~v (~v ~n) dA3 =
A3
A2
A2
v~2 (v~2 n~2 ) dA2 = v~1 v1 A1 + v~2 v2 A2
(5.3)

PSfrag repla emen
2
Kont. zapremina
47
v2
~v2
p2 A2
n2
A3
~v1
v1
n1
,
Slika 5.1: Strujae fluida kroz krivinu i odgovarajua kontrolna zapremina.
1
p1 A1
Sada emo definisati desnu stranu jednaqine (5.2), tj. sile koje deluju na fluid koji se nalazi
unutar kontrolne zapremine.
P~2
X
i
~ +F
~
F~i = P~1 + P~1 + G
- sile pritiska na povrxi A i A , i = 1, 2

~ - teina fluida koji se nalazi unutar zapremine
G
~ - sila kojom qvrsta kontura (krivina) deluje na povrx A
F
Na osnovu Treeg utnovog zakona sila F~ je istog prav a i
intenziteta, a suprotnog smera od sile koja se trai, a to je
sila kojom fluid deluje na krivinu, R~ = F~
P~i = (pi pa ) ~ni Ai
frag repla emen P~
~
G
Dakle, konaqno se dobija izraz za odreivae sile R~
(5.4)
Posmatrajmo sada kontrolnu zapreminu koja ima n kontrolnih povrxi kroz koje u u ulazi fluid,
i m kontrolnih povrxi kroz koje iz e izlazi fluid (fiziqki, ta kontrolna zapremina moe
odgovarati nekoj raqvi) prikazanu na sli i 4.3. Uz pretpostavke da je u svim kontrolnim povrxima
strujae jednodimenzijsko (v = const. u popreqnom preseku), izraz za silu kojom je optereena raqva
je:
~ = v1 A1~v1 v2 A2~v2 + P~1 + P~2 + G
~
R
~ =
R
n
X
i=1
V i ~vi
n+m
X
V j ~vj +
j=n+1
n+m
X
(5.5)
~
P~k + G
k=1
Jednaqini (5.5) treba pridodati jednaqinu kontinuiteta (vidi jednaqinu (3.1)), projektovati je
na dva meusobno upravna prav a, i na taj naqin dobiti dve komponente R i R . Intenzitet sile R~
je odreen izrazom:
q
R = R +R
(5.6)
x
48
Pn+1
P1
vn+1
v1
PSfrag repla emen
vn+2
v2
Pn+2
P2
~
G
vn+m
vn
Pn+m
Pn
Slika 5.2: Kontrolna zapremina. Kroz n kontrolnih povrxi u u ulazi fluid, kroz m kontrolnih
povrxi iz e izlazi fluid.
Sila kojom raqva deluje na fluid je istog intenziteta i prav a, ali suprotnog smera.
Uvoeem pretpostavke da je brzina konstantna po popreqnom preseku, uqiena je izvesna grexka,
koja se koriguje Busineskovim koefi ijentom . On, u zavisnosti od reima strujaa, za sluqaj
da je protoqna povrxina krug (strujae u evima) ima sledee vrednosti:
Z
1.01 1.04 ,
turbulentno strujae
1
=
v dA =
(5.7)
4
,
v A
laminarno strujae
3
Jednaqina (5.5) u ovom sluqaju je oblika:
2
~ =
R
n
X
i=1
V i i ~vi
n+m
X
j=n+1
V j j ~vj +
n+m
X
k=1
~
P~k + G
(5.8)
Kako se laminarna strujaa veoma retko jav aju u tehniqkoj praksi, vrednost za koefi ijent u
praktiqnim proraqunima je 1, tako da se u zada ima koristi vektorska jednaqina (5.5), osim ako
se posebno ne naglasi da je u nekoj od kontrolnih povrxi kroz koje prolazi fluid strujae laminarno.
49
5.2 Zada i
1. Izmeu prirubni a 1 i 2 nalazi se krivina, koja je u odnosu na horizontalu nagnuta pod uglom
= 45 . kroz krivinu protiqe V = 15 l/s vode. Odrediti silu kojom teqnost deluje na krivinu,
ako su ostali poda i:d = 100 mm, = 0.05, p = 20 kPa, d = 80 mm, = 0.3.
2. Na sli i 2 je prikazana raqva kroz koju protiqe voda ( = 1000 kg/m ). Reim strujaa je
turbulentan i profili brzine u prese ima 1, 2 i 3 su odreeni izrazima:
m1

r 1/7
v = vmi 1
,
R
i = 1, 2, 3.
U preseku 1 je izmerena vrednost pritiska p = 0.5 bar, takoeje i poznatavrednost v = 2 m/s,

zatim preqni i D = 100 mm, D = 90 mm i D = 80 mm, uglovi = 45 i = 30 , kao i da se
protok V ravnomerno deli na obe grane. Odrediti:
(a) Zapreminske protoke V , V i V , kao i srede brzine u prese ima 1, 2 i 3.
(b) Odrediti silu kojom voda deluje na raqvu. Zanemariti teinu vode unutar raqve, razliku
geodezijskih visina izmeu preseka 1, 2 i 3, kao i sve gubitke strujne energije.
3. Voda istiqe iz rezervoara u kom vlada natprisak kroz zakriv enu ev sa mlazni om na kraju.
Izraqunati sile koje optereuju zavrtaske veze A-A i V-V. Dati su sledei poda i: =
1000 kg/m , p = 2 bar, h = 1 m, L = 4 m, D = 100 mm, d = 40 mm, = 0.03, = = 0.3 i
= 0.6.
4. Na sli i je prikazan ventil sigurnosti, preqnika sedixta d = 25 mm, iz koga pod natpritiskom
p = 3.2 MPa, istiqe u e gustine = 920 kg/m , protokom V = 10 l/s. Pri tome je klapna
otvorena za s = 5 mm. Zanemarujui gubitke strujne energije kroz pro ep, odrediti ugao pod
kojim u e istiqe, ako je poznato da je poqetni natpritisak otvaraa klapne p = 2.85 kPa, a
krutost opruge je c = 20 N/mm.
m1
m1
m0

Hip Predavanja

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Hip Predavanja

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1 Statika fluida

Silu F~ emo qesto oznaqavati i sa P~ i nazivati silom pritiska.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1.2 Razni naqini predstav aa pritiska u fluidu

PSfrag repla emen

Apsolutna nula pritiska (vakuum)

Slika 1.1: Razni naqini predstav aa pritiska

apsolutni pritisak u taqki A

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1.3 Osnovna jednaqina mirovaa fluida (Ojlerova jednaqina)

PSfrag repla emen

Slika 1.2: Proizvo na zapremina fluida u stau mirovaa

dok je ukupna povrxinska sila (deluje na povrx A) odreena izrazom:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

tako da se jednaqina 1.4 moe napisati u sledeem obliku:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

PSfrag repla emen H

Sila f~ je sila po jedini i mase.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Primer 1.2: U sudu se nalaze sve teqnosti koje se ne mexaju

Neka se u nekom sudu nalaze dve teqnosti koje se ne mexaju, gustina i (

PSfrag repla emen

Primer 1.2: Meree pritiska pomou U evi

Najjednostavniji instrument za meree (razlike) pritiska je tzv. U ev. To je savijena staklena

PSfrag repla emen

Slika 1.5: Meree razlike pritisaka pomou U evi

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

horizontali u levom i desnom kraku U evi su jednaki:

Dakle, mereem visine h moemo odrediti razliku pritisaka izmeu taqaka A i B.

1. Odrediti pokazivae diferen ijalnog manometra (U evi) spojenog sa rezervoarima A i V.

1.4 Sila pritiska na ravnu povrx

Kaoxtosmovideli uuvodu, povrxinskesile ustati i fluidapotiqusamoodpritiska (normalnih

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Slika 1.6: Sila pritiska na ravni povrx

Praktiqno odreivae sile pritiska na ravnu povrx

- apsolutni pritisak u teixtu povrxi

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

... teixni moment iner ije za osu

Primer 1.3 Odreivae sile pritiska za 4 sluqaja sa slike 1.7

1. Apsolutni pritisak u teixtu:

P = (pc pa )A = (pv + 1 gh1 + 2 gh2 )A

Napadna taqka sile P - entar pritiska (u svim sluqajevima je = 90 )

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Ako je vrednost potpritiska p vea od zbira gh + gh (u teixtu povrxi vlada apsolutni

P = (pc pa )A = (pm + 1 gh1 + 2 gh2 )A

Napadna taqka sile P - entar pritiska ( = 90 )

Uovomsluqajunemanedoumi a-u teixtu vladanatpritisak, pretpostav eni smerje ispravan,

pc = pa pv + 1 gh1 + 2 gh2 + 3 gh3

P = (pc pa )A = (pv + 1 gh1 + 2 gh2 + 3 gh3 )A2

Napadna taqka sile P - entar pritiska ( = 90 )

Ovde vai ista priqa kao pod 1.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

P = (pc pa )A = (pm + 1 gh1 + 2 gh2 )A2

Centar pritiska je u teixtu!

PSfrag repla emen

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

PSfrag repla emen

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1.5 Sila pritiska na krivu povrx

PSfrag repla emen

Slika 1.9: Sila pritiska na krivu povrx

gde su: A - projek ija povrxi A u prav u x-ose na ravan y z

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

dPz = g z (dA cos )

Silu F~ emo qesto oznaqavati i sa P~ i nazivati silom pritiska.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1.2 Razni naqini predstav aa pritiska u fluidu

Slika 1.1: Razni naqini predstav aa pritiska

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1.3 Osnovna jednaqina mirovaa fluida (Ojlerova jednaqina)

Slika 1.2: Proizvo na zapremina fluida u stau mirovaa

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

tako da se jednaqina 1.4 moe napisati u sledeem obliku:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Primer 1.2: Meree pritiska pomou U evi

Najjednostavniji instrument za meree (razlike) pritiska je tzv. U ev. To je savijena staklena

Slika 1.5: Meree razlike pritisaka pomou U evi

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Dakle, mereem visine h moemo odrediti razliku pritisaka izmeu taqaka A i B.

1. Odrediti pokazivae diferen ijalnog manometra (U evi) spojenog sa rezervoarima A i V.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Praktiqno odreivae sile pritiska na ravnu povrx

- apsolutni pritisak u teixtu povrxi

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

... teixni moment iner ije za osu

Primer 1.3 Odreivae sile pritiska za 4 sluqaja sa slike 1.7

1. Apsolutni pritisak u teixtu:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Ako je vrednost potpritiska p vea od zbira gh + gh (u teixtu povrxi vlada apsolutni

Uovomsluqajunemanedoumi a-u teixtu vladanatpritisak, pretpostav eni smerje ispravan,

Ovde vai ista priqa kao pod 1.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Centar pritiska je u teixtu!

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Slika 1.12: Rezultujua sila pritiska

Elementarne sile pritiska i odgovarujue x projek ije

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

, rezultujua sila pritiska P je P = P .

1. Poluloptasti poklopa (R = 1 m) zatvara kruni otvor u boqnom zidu rezervoara sa dve

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Slika 1.16: Odreivae sile pritiska na krivu povrx metodom potiska

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Poxto elimo da odredimo silu P , i imajui i vidu da je P~

Slika 1.17: Odreivae sile pritiska na krivu povrx metodom potiska

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Slika 1.18: Odreivae sile pritiska na krivu povrx metodom potiska

U sluqaju pod (b) intenziteti odgovarajuih sila su odreeni izrazom:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

1. Dve kugle jednakih preqnika, d = 1.2 m, i teina G = 12 kN i G = 4 kN, spojene su uetom.

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Slika 1.20: Odreivae sile pritiska na krivu povrx metodom potiska

Intenztitet rezultujue sile pritiska je:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

Odgovarajue projek ije sile P :

Kaoxtoje reqenouuvodu, pri prouqavaustrujaa teqnosti kroz eviseuvodesledee pretpostavke:

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

srede brzine u prese ima povrxina A1 i A2 .

gz - poloajna energija po jedini i mase

A. oi: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA - auditorne vebe

gubitku energije usled trea prilikom strujaa teqnosti od preseka 1 ka preseku 2.