Aa 02

kljuni pojmovi
I habitat I novogovor I ostvarive utopije

aa_ I architectural approach I glasnik nove arhitekture I broj 2 I godina II I 2012
Impresum
Sadraj
01 I Uvod
AKTUELNOSTI
02 Konkurs za idejno reenje dogradnje Gradske

architectural approach I glasnik nove arhitekture I broj 2 I godina II I 2012
IZDAVA I Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam, Trg Dositeja Obradovia 6, Novi Sad I www.ftn.uns.ac.rs, www.arhns.com GRAFIKI DIZAJN I PRIPREMA I ModelArt studio, www.modelart.rs ONLINE IZDANJE I http://arhns.com/aa/ TAMPA I Grafiki centar Grid, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad REDAKCIJA I Krsto Radovanovi I Jelena obanovi I Dejan Mitov
I I I 08 I MEDS - Meeting of Design Students I OLIVERA LEKI

05 ASK 2012 06 Nova iskra - dizajn inkubator MARKO RADENKOVI
biblioteke u Novom Sadu
I I I I 13 I Habitat 20 I Belgrade Eye I NEVENA POLEDICA 22 I NewNewBg I BRANISLAV SPASOJEVI 24 I Generiki grad I MILO IVKOVI 26 I Kranovi za Beograd I SNEANA ANDRI,
10 Utopija LJUBICA MILOVI 29 iveti savremenu utopiju JANA KAAR
NOVOGOVOR
HABITAT
12 Urbanistiki plan i stvaranje utopije DARKO POLI
I I I I
JELENA RADOJEVI
SARADNICI I Dragana Kozomora I Marija Ivani OBLIKOVANJE NASLOVNICE I Bojan Jani, Vladimir Laki
32 A ta posle? Propast utopije u 20. veku MARIJA RISTI 35 Grad u doba virtuelnog MAA DRAKULI,
SANJA VELISAVLJEVI
38 Ghost City - Ghost Planet ANDREJ BERETA

OSTVARIVE UTOPIJE
CIP - , 72 . Architectural approach : glasnik nove arhitekture / glavni urednik Krsto Radovanovi. - Vol. 1, br. 1 (2011) . - Novi Sad : Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam, 2011 - . - 26 cm Tromeseno . ISSN 2217-7442 COBISS . SR - ID 267897095
I I I 44 I A Palace of human passion I PHILIPPE DE CLERCK 47 I Grundrisse I MARIABRUNA FABRIZI, FOSCO LUCARELLI 50 I Recikliranje drutva I STJEPAN MIKETEK, KATARINA KOVAI 53 I Dispatch from the Moral Border I PATTY HEYDA 56 I Drutveni centar u Novom Sadu: utopija, realnost, utopija I
40 Think space - moralne granice 41 We cant buy - so we occupy! ERIN OTA 60 Osvajanje prostora - ekspedicija Inex film IVA UKI
DIPLOMSKI RAD
I I
IVANA VOLI, JASMINA BOKOVI, NATAA VUJKOV
63 Kompleks osnovne kole MILAN STEVANOVI
Re urednitva
Ne veruj u utopijske projekte, osim u one koje sam stvara. Danilo Ki, Saveti mladom piscu Vreme za koje se s pravom moe rei da je ostalo bez ideala i jasnih vizija, ostavlja premalo mesta za matanje o boljem svetu i drutvu budunosti. Vek koji je za nama svetu je doneo velike promene, zasnovane na utopijama - zamiljenim slikama idealnog drutvenog poretka. Ipak, ini se da je vremenom dolo do prezasienja, pa je dananje, postideoloko, postmoderno (i u mnogo emu drugom post) drutvo ostalo uskraeno za ovakve vizije. Izgubljeni u neoliberalnoj stvarnosti, veitim tranzicijama (iz niotkuda u nikuda), upravljani zakonima trita, mi se preputamo struji, iako nismo sigurni kuda ona vodi. Da li je, dakle, dananjem drutvu potrebna utopija, kao jasan drutveni projekat, ideja vodilja sveukupnog progresa? Smatramo da jeste, jer utopija je zasnovana na - nadi. Nadi u bolji svet i bolje oveanstvo. Da li je arhitektura jedan od naina da se ovakve vizije i ispune, pitanje je na koje traimo odgovor. Ono to pak sigurno znamo, to je da su utopijske vizije arhitekture imale ogroman uticaj na svet kakav poznajemo, iako su esto dovodile do suprotnog efekta. Ipak, ako elimo bolje drutvo budunosti, moramo misliti i stvarati bolju graenu sredinu i arhitekturu koja tei da bude najbolja mogua, da bude idealna. Da li je mogue definisati utopije za 21. vek? Pitanja je mnogo, a vremena malo. Stoga je potrebno delovati, ovde i sada... Daemo sebi pravo da misao Danila Kia, kojom smo zapoeli ovaj broj, nazovemo savet mladom arhitekti. Utopija upravo i poinje na individualnom planu, kao elja pojedinca da svet oko sebe uinim boljim. Kao mladi arhitekti, na poetku svog puta, trudiemo se da se pridravamo navedenog saveta. Trudiemo se i da jo mnogo puta u rukama drite nove i nove brojeve ovog asopisa. Ipak, za to nam je potrebna i vaa pomo. Stoga vas pozivamo da i dalje saraujete sa nama i da ovo bude i ostane asopis svih nas. Veliku zahvalnost dugujemo naim profesoricama, Nai KurtoviFoli i Ljiljani Vukajlov, za strpljenje i trud koji su uloile u pregledanje tekstova. Zahvaljujemo Departmanu za arhitekturu i urbanizam i Fakultetu tehnikih nauka za podrku u tampanju, kao i svima onima koji prepoznaju znaaj ovog asopisa.
aa_02 I 1
ilustracija: Bojan Jani i Vladimir Laki

aa_architectural approach I broj 02 I 2012
2 I aa_02 I aktuelnosti
Konkurs za idejno reenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu

U novembru 2011. godine odran je konkurs za idejno reenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu. Suvino je govoriti o znaaju konkursa za jednu arhitektonsku sredinu: moemo smatrati da su oni jedini nain stvaranja pomaka u arhitekturi. Iako se u naem gradu konkursi retko zavre stvarnom realizacijom objekta, ipak mlade arhitekte i studenti sve vie shvataju znaaj uea na konkursima. U ovom broju vam predstavljamo neke od najzanimljivijih konkursnih reenja, iji su autori upravo mladi - arhitekte i studenti.
Biblioteka - mesto razmene informacija

autori: M E T _ A R
Arhitektonska grupa M E T _ A R osnovana je radi zajednikog uestvovanja na arhitektonskim konkursima i istraivanja na polju arhitekture. Postoji u razliitim oblicima od 2007. godine i nastavlja sa radom sa namerom da postane relevantan element arhitektonske scene, kako u Srbiji tako i u inostranstvu. Koncept projekta proizilazi iz teze da je savremena biblioteka izvor informacija sa neogranienim pristupom. Informacija je slobodna, nije i ne moe biti materijalna stvar. lnformacija je poruka. Vodei se ovim stavom, biblioteka postaje VELIKA GRADSKA ITAONICA, mesto okupljanja, kulturni centar. Transparentnost je glavni motiv oblikovanja objekta i ima za cilj da ostvari interakciju izmeu unutranjeg prostora biblioteke i javnog otvorenog prostora gradskog trga. Na taj nain gubi se stroga podela izmeu untranjeg i spoljanjeg prostora. Korisnici prostora i aktivnosti kojima se bave su vizualno itljvi, to poveava zainteresovanost prolaznika, poseenost biblioteke, frekventost i dostupnost. Enterijer prati isti koncept, u vizuelnom, estetskom i funkcionalnom smislu. Prostori nove biblioteke su transparentni, otvoreni, lagani sa jasno itljivim programskim celinama. Novom delu biblioteke se pristupa kroz postojei ulaz stare biblioteke. Na samom ulazu u novi deo nailazimo na zatvoreni atrijum koji se prua kroz sve etae novoprojektovanog objekta i stvara unutranji ambijent povezanosti starog i novog, kao i povezivanja celokupnog objekta po vertikali.
01 I Idejno reenje arhitektonske grupe M E T _ A R
Funkcionalno, objekat ispunjava sve uslove iz raspisa konkursa. U prizemlju je smeten prostor biblioteke za decu, sa mogunou razliitog organizovanja radionica i itaonica. Ovaj prostor takoe je mogue transformisati u prostor za izlobe ili razna kulturna deavanja. Vizuelno transparentan, ovaj prostor postaje veza gradskog trga ispred biblioteke i unutranjeg dvorita, grdadei sa njima jedinstveni prostorni ambijent. Dvorite biblioteke predstavlja zatvoreni, vie intiman, zeleni ambijent, prema kome biblioteka ima mogunost da se otvori i ostvari sinesteziju sa prostorom potpuno drugaije atmosfere od onog sa druge strane zida. Istovremeno, biblioteka svojom transparentnou sluajnim prolaznicima prua uvid u delie tog prostora. Na prvom spratu biblioteke nalazi se itaonica sa razliitim ambijentalnim celinama za uenje i pretragu literature. Drugi sprat biblioteke dobijen je pod nagibom krova od 45 stepeni. Najveu povrinu ove etae zauzima multifunkcionalna sala, koja u odreenom vremenskom periodu, kada je to programski potrebno lako postaje dodatna itaonica ili prostor za promocije i skupove. Na svakoj etai se, pored programskih celina, nalaze i po dve kancelarije za administraciju biblioteke, orijentisane ka atrijumu. Projekat tei da se uklopi u stari gradski ambijent, ali ne imitiranjem i kopiranjem arhitekture prolih epoha, ve da na savremen nain, materijalizacijom i oblikovanjem, bude lagan i sveden. Svojom transparentnou u prvi plan stavlja aktivnosti koje se deavaju u samom objektu, koje ga u svakom trenutku razliito definiu i daju mu jedinstvenost.
Biblioteka kao kreativni prostor
aa_02 I 3
autori: Spasoje Radomilovi, Predrag Vujanovi, Marko Lazi i Slobodan Vojvodi

Osnovni koncept organizacije biblioteke predstavlja otvoreni kreativni prostor. Nasuprot prostora sa hodnicima i koridorima, koji usmeravaju korisnike ka odreenim sadrajima objekta, ograniavajui pritom njihovu slobodu kretanja, otvoreni prostor nudi vee mogunosti kretanja i slobodnog izbora cilja kretanja svakog pojedinca. Vizuelne granice razliitih funkcija u enterijeru su odreene mobilnim nametajem, a ovakav otvoreni prostor bez zidova mogue je prilagoditi svakoj potrebi biblioteke. Umesto zidova, prostor je podeljen mobilnim panelima, koji poput laganih membrana omoguavaju stvaranje zasebnih celina unutar objekta. Atrijum, kao centralni oblikovni motiv, predstavlja sponu izmeu postojeeg i novog dela objekta. Pored simboline pozicije spajanja novog i starog, atrijum takoe unosi prirodno osvetljenje u objekat. Zbog svoje centralne pozicije, atrijum predstavlja inu taku objekta, prostor socijalizacije korisnika i zaposlenih. Socijalizacija je omoguena i meu osobljem, izbegavanjem koncepta kutija kancelarije i korienjem multifunkcionalnih stolova, koji su lako sagledivi u prostoru, ime se stvara zdrava radna sredina. Uklapanje objekta biblioteke u kontekst Gimnazijske ulice postie se bojom fasade; boja fabriki zaralog elika predstavlja modernu interpretaciju okolnih fasada Biblioteke i Vladianskog dvora. Pored tog, prostornog kontinuiteta, ovi paneli naglaavaju i vremenski kontinuitet uticaj protoka vremena na arhitekturu. Svojom dinaminou, paneli omoguavaju promenljivost objekta, iji se vizuelni doivljaj na taj nain menja u toku dana. U zavisnosti od osvetljenja i potreba sadraja biblioteke, paneli se pomeraju, omoguavajui razliite vizure; unutranjost objekta moe biti potpuno sagledljiva ili se moe samo nazirati kroz upljikave panele. U letnjem periodu, fasada objekta se otvara, ime se granice spoljanjosti i unutranjosti gube; objekat se integrie u svoje okruenje i obrnuto, okruenje ulazi u objekat, privlaei prolaznike da uu i upuste se u istraivanje biblioteke.
4 I aa_02
Biblioteka - mesto susreta
autori: Kreativna zadruga (Maja Momirov, Marina Mihajlovski, Neboja Jovin, Milan imi i Aleksandar Luki)
Znaaj javne biblioteke za zajednicu se ogleda u tome to biblioteka predstavlja mesto koje je otvoreno za sve posetioce, mesto koje podie generalni nivo znanja i kulture koristei razliite tehnologije, materijale i komunikaciju. Savremena biblioteka, od pasivne kolekcije knjiga i drugih medija postaje aktivan prostor za doivljavanje, mesto susreta, okupljanja i razmene znanja i kulture. Glavni ulaz postojeeg objekta gradske biblioteke u Novom Sadu svojom pozicijom naglaava osu sa ije obe strane je organizovano prizemlje biblioteke i koja se nastavlja ka unutranjem dvoritu parcele, ali je u trenutnoj organizaciji prostora neprohodna. Osnovna ideja projekta dogradnje temelji se upravo na osi koja prolazi kroz postojei objekat, preko atrijuma, centralnog stepenita, kroz objekat dogradnje i zatim skretanjem pravca, linijski potez se nastavlja prostornom rampom koja se zavrava iznad nivoa krova postojeeg objekta. Prodorom kroz staklenu krovnu strukturu dogradnje, rampa vizuelno povezuje objekat biblioteke i mesto susreta Dunavske i Zmaj Jovine ulice, mesto prvog trga u Novom Sadu. Ideja pravca nije toliko njegov cilj, ve prostori kroz koje prolazi i koje povezuje. Linearni potez menja svoju fiziku strukturu od unutranjeg pasaa, preko atrijuma, stepenita i peake rampe. Simbolino osa povezuje instituciju biblioteke kao temelj kolektivnog znanja i kulture zajednice, i centar najstarijeg jezgra grada, kao temelja prostornog razvitka zajednice. Ona povezuje dva objekta, dve ideje biblioteke i dva vremena. Prostorne celine objekta organizovane su oko centralnog stepenita. Stubovi konstrukcije rasporeeni su na spoljanjim zidovima i grupisani zajedno sa stepenitem i masivnom betonskom konstrukcijom koja nosi peaku rampu u centru objekta, obezbeujui dinamian i slobodan unutranji prostor. Forma stepenita koje se suava sa poveanjem visine u skladu je sa frekventnou korienja prostora i atmosferom unutar njih. Najiri deo stepenita, sastavni je deo atrijuma osmiljenog kao prostor za drutvene aktivnosti. Na prvoj etai objekta dogradnje smeteni su izlobeni prostor i multifunkcionalna sala. Najui deo stepenita vodi ka naunoj itaonici i informaciono-referalnom centru ispod staklenog krova koji omoguava prirodno osvetljenje, dok maksimalna distanciranost od atrijuma obezbeuje neometani rad korisnika. Kretanje izmeu etaa, prelistavanje grae i razgovori koji se odvijaju u okviru stepenita, predstavljaju prelazni funkcionalni nivo izmeu dinaminih deavanja unutar atrijuma i itaonice na poslednjoj etai koju karakterie atmosfera mira i tiine.
Fasada ka Gimnazijskoj ulici osmiljena je kao kontinualna polica za knjige koja se protee kroz sve etae objekta zavravajui se u nivou krovnog venca. U fasadu je inkorporirana graa u slobodnom pristupu i graa koja je vremenom izala iz upotrebe. Promenjiva igra punog i praznog u okviru rastera polica daje dinaminost celokupnoj fasadi dok materijalizacija u staklu omoguava prolaznicima da vide unutranjost objekta. Prodor prirodne svetlosti omoguen je kroz prazna polja, dok same police predstavljaju brisoleje za kontrolu insolacije. Ideja kontinulane police predstavlja tradiciju biblioteke koja se pored savremenih tehnikih inovacija i dalje temelji na knjigama. Ona objektu daje jasnu itljivost funkcije. Fasada ukazuje da je knjiga prvobitan razlog nastanka biblioteka koji se ne sme zaboraviti, dok atrijum omoguava socijalnu interakciju kao simbol savremene biblioteke.
I aktuelnosti
ASK Team: Doc. dr MILENA KRKLJE ALEKSANDAR BEDE, JELENA OBANOVI, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVI, DRAGANA KOZOMORA, MARIJA IVANI, SLAVEN STEVANOVI Kontakt: email: ask.ns2012@gmail.com web: www.arhns.com/ask2012
aa_02 I 5
ASK 2012
Arhitektonski studentski kongres (ASK) je godinje okupljanje studenata arhitetkure sa prostora nekadanje Jugoslavije. Odrava se svakog prolea u drugom gradu i tako ve jednu deceniju. Prvi ASK organizovan je u Ljubljani 2002. godine, a naredne godine kongres je ve stigao u Novi Sad. Ove godine studenti sa novosadskog fakulteta organizuju ASK po drugi put, u periodu od 26.04. do 30.04. Tipina struktura jednog ASK-a podrazumeva kombinacjiu predavanja lokalnih strunjaka sa izlaganjima studentskih delegacija iz svakog grada na zadatu temu. Tako je tema ove godine Novi
post-konfliktnog prostora. To je sigurno najvaniji aspekt ASK-a, pa se njegov uinak meri svim saradnjama i zajednikim projektima koji su ostvareni nakon 5 kongresnih dana, zahvaljujui kontaktima ostvarenim na ovom susretu. Potom, velika vrednost ASK-a je to stavlja grad u prvi plan, kako i dolikuje arhitektima i urbanistima. Svaka delegacija predstavlja svoj fakultet tj. grad, a ne dravu, imena novih drava se ni ne pominju. Ovakva praksa je logina u kontekstu uspostavljanja nove geografske i drutvene paradigme koja vraa fokus na gradove i regije umesto problematinog modela nacionalne drave. Konano, kongres je apsolutna grassroots stuktura, organizovana od strane samih studenata, uz nunu podrku fakulteta kao javne ustanove. Tako studenti imaju prilike da preuzmu odgovornost za celokupno voenje ovako vanog dogaaja, to opravdava atribut studentski u imenu kongresa. Do sada je odrano 10 kongresa, sa temama: 2002. Ljubljana - 10 godina kasnije/10 let kasneje 2003. Novi Sad - Savremeni tokovi lokalni uslovi 2004. Skoplje - Kreativne intervencije 2005. Sarajevo - Odrivi razvoj u urbanizmu i arhitekturi 2006. Beograd - Reciklaa 2007. Zagreb - Arhitektura u tranziciji 2008. Banja Luka - Arhitektura za odrivi turizam 2009. Ni - Urbana rekreacija 2010. Ljubljana - Reurbanizacija industrijskih podruja 2011. Podgorica/Cetinje - Individualnost
arhitektonski programi: inovacija ili recikliranje? Studentski predstavnici svakog fakulteta su pozvani da daju neku svoju refleksiju na tu temu, po mogustvu sa lokalnim primerima, kao i da poalju po jedan plakat za izlobu kongresa. Takoe, uvek se organizuje i celodnevna radionica, a ove godine e se ona zapravo odigrati u ekskurzijskom duhu, u Mokrinu, na imanju Terra Panonica. ASK ima posebnu aroliju jer je odigrao kljunu ulogu u negovanju kotakata izmeu studenata sa jugoslovenskog kulturnog prostora u kontekstu XXI veka. Radi se o generacijama koje verovatno inae ne bi imale prilike za upoznavanje sa svojim kolegama iz drugih republika i pokrajina zbog osiromaenih veza unutar ovog
tekst:
MARKO RADENKOVI, Koordinator NOVA ISKRA. Kontakt: email: marko@novaiskra.com web: www.novaiskra.com
Nova iskra dizajn inkubator
Dizajn inkubator NOVA ISKRA je nezavisna, inovativna i samoodriva platforma za profesionalni razvoj i afirmaciju mladih industrijskih dizajnera i dizajnera nametaja. Prostor Inkubatora NOVA ISKRA koji e svoja vrata zvanino otvoriti na prolee ove godine, bie mesto susreta i kreativne razmene, meusobne podrke i zajednikih poduhvata. Krajnji cilj je ostvarivanje realnih i odrivih veza izmeu dizajnera i proizvoaa, koje bi trebalo da rezultiraju proizvodima koji e svojim dizajnom i kvalitetom izrade obogatiti domae trite, i biti konkurentni na globalnom nivou. NOVA ISKRA kroz svoje programske aktivnosti lanovima prua logistiku i edukativnu podrku koja pokriva dugaki put od ideje do realizacije pojedinog dizajna razvoj ideje i proizvoda, zatita autorskih prava, pozicioniranje na tritu, PR strategija i ostali aspekti ovog procesa. NOVA ISKRA je pre svega namenjena mladim dizajnerima koji su na poetku svoje profesionalne karijere iz domena industrijskog dizajna, dizajna nametaja, arhitekture i dizajna enterijera, grafikog dizajna i svega onoga to moe da nae praktinu primenu u sektoru proizvodnje. Afirmacijom naprednih i inovativnih koncepata i pristupa, NOVA ISKRA eli i da inspirie mlade studente dizajna - potencijalne lanove Inkubatora u godinama koje dolaze. Nosilac projekta je udruenje graana KULTURNI KOD iz Beograda. Projekat se realizuje uz podrku i saradnju sa partnerima Optina Savski venac, SIEPA, Telekom Srbija, Erste Bank, BUCK lightning, Canon i drugima.
NOVA ISKRA WORKSPACE Dizajn Inkubator NOVA ISKRA se nalazi u ulici Gavrila Principa, na prostoru uzbudljivog beogradskog susedstva Savamala novog centra kreativne industrije Beograda. Savremeno opremljen i dizajniran open space povrine 350m2, podeljen je na dva nivoa kroz nekoliko prostornih celina i moe odgovoriti na sve potrebe dizajnera, koji su direktni korisnici prostora. 18 dizajnera izabranih putem javnog konkursa raspisanog u februaru 2012. imae ansu da koristi radni prostor NOVA ISKRA Dizajn inkubatora kao zajedniki studio, promoviui vrednosti platforme i zajednikog rada, u duhu savremenih coworking modela. Radni deo prostora pod nazivom DESIGNERS LAB e ujedno biti i mesto susreta za CREATIVE HUB i INDUSTRY HUB, i moi e da ugosti edukativne programe kapaciteta do 30 uesnika. Programi veeg obima e se realizovati u prostorima partnerskih organizacija KC GRAD, Mikser House, FMK i ostalih.
NOVA ISKRA PROGRAM Pored svoje osnovne funkcije - da ponudi radni prostor za svoje izabrane lanove - NOVA ISKRA e realizovati brojne edukativne programe i projekte, strune sastanke, sa namerom da privue ne samo predstavnike kreativnog sektora, ve i predstavnike malih i srednjih preduzea i proizvoaa. Deo programa e biti namenjen i najiroj publici aktivnoj u domenu kreativnog sektora. Ideja je da kroz program predstavimo vodee strunjake i autore iz oblasti inovacija i dizajna, kao i organizacije i kompanije iz lokalne sredine, kao i one uspene predstavnike na svetskom nivou. elja nam je da uspostavimo dugoronu partnersku saradnju sa inicijativama i institucijama iz Evrope i ire, u partnerstvu sa kojima bi sprovodili
inovativne i savremene projekte iz oblasti dizajna i inovacije. Iz tog razloga elimo da se povee sa slinim platformama, koje ve imaju odreeno iskustvo a takoe mogu da pomognu u izgradnji jakih meunarodnih veza sa ciljem razmene znanja i vetina, promovisanja najboljih srpskih dizajnera na meunarodnom nivou i sprovoenje naprednih ideja u dizajnu, proizvodnji i razvoju . Program e se realizovati kroz javna predavanja, kao i polu-zatvorene programe u radnom prostoru NI, u formatu praktinih radionica, seminara, predavanja, zajednikih aktivnosti za dizajnere i proizvoae. Do sada smo ve ostvarili partnerstvo sa institucijama kao to su ambasade vedske i Holandije, Goethe Institut i Institut Servantes u cilju realizacije edukativnih programa koji e biti odravani u periodu od otvaranja Dizajn inkubatora NOVA ISKRA (sredinom aprila 2012.), pa sve do kraja kalendarske godine.
NOVA ISKRA HUBS Pored fokusa na lanove DESINGERS LAB-a, NI eli da ostvari i ire polje delovanja kroz saradnju sa etabliranim profesionalcima iz kreativnog sektora, ali i vodeim malim i srednjim preduzeima, kao i onim kojima je potrebna pomo u razvoju i jaanju svoje konkurentnosti. itav taj proces bie kanalisan kroz dve celine koje e esto prolaziti kroz zajednike edukativne programe kako bi to bolje razumeli jedni druge i, verujemo, ostvarili realne saradnje na plasiranju novih proizvoda. CREATIVE HUB ini proirena mrea afirmisanih i neafrimisanih dizajnera iz oblasti industrijskog dizajna, dizajna nametaja, arhitekture i ureenja enterijera ili grafikog dizajna, kao i dizajn studiji, arhitektnoski biroi i drugi profesionalci koji uestvuju u programu NI. INDUSTRY HUB okuplja mala i srednja preduzea, manufakture i kompanije koje posluju u oblastima industrijskog dizajna, drvne i tekstilen industrije i industrije metala. U saradnji sa lanovima realizuju se programi strune prkase mladih dizajnera, prua pomo pri izradi finalnih proizvoda i realizuje edukativni program NI.
aa_02 I 7
01 I Nova iskra workspace, osnova prostora
03 I foto: ModelArt 02 I Nova iskra workspace, projekat ureenja prostora I autori: Studio petokraka
tekst:
OLIVERA LEKI, apsolvent arhitekture na Departmanu za arhitekturu Fakulteta tehnikih nauka, Univerziteta u Pritini sa privremenim seditem u Kosovskoj Mitrovici. Ima iskustvo saradnika u nastavi na projektantskim predmetima na Fakultetu tehnikih nauka u Kosovskoj Mitrovici, kao i tutora na MEDS radionici 2011.godine sa projektom Sculptural connection u Istanbulu, za koju je ujedno i Nacionalni kontakt za Srbiju. Uesnica je mnogobrojnih radionica i studentskih kongresa. Crtanje svetlom (fotografija) joj ispunjava slobodno vreme.
MEDS - Meeting of Design Students

MEDS (Meeting of Design Students) je radionica osnovana 2010. godine od strane studenata iz razliitih drava i razliitih oblasti dizajna. Stvorena je sa ciljem da zdrui sve oblasti dizajna: arhitekturu, industrijski dizajn, dizajn enterijera, grafiki dizajn itd. injenica je da je dizajn svuda oko nas i da je sve stvoreno od strane oveka dizajnirano. MEDS ini ideje opipljivim, konkretizuje apstraktna razmiljanja i inspiracije. Cilj MEDS-a je razmena znanja o dizajnu; istraivanje i ispitivanje procesa dizajniranja , od malih objekata do velikih projekata, razmena iskustava i pospeivanje kreativnosti, vetina i komunkacije meu dizajnerima. Razliiti ljudi, kulture, jezici, razliite oblasti dizajna se udruuju na jednom mestu radi stvaranja sveih i novih ideja. MEDS se organizuje svake godine u drugoj dravi sa ciljem da se ire ideje organizacije i uticaj irom Evrope. Svake godine, organizacioni tim ine studenti koji ele da predstave svoju zemlju kao domaina MEDS-a. Drave koje se nadmeu alju predloge osnivaima organizacije da bi ih oni odobrili. Onda oni mogu poeti planiranje dogaaja. Domai tim Susreta studenata dizajna odluuje o temi, mestu za odravanje radionice, programu, konferencijama itd. Svaki student moe takoe da aplicira kao tutor. Tutori treba da urade projekte zasnovane na izabranu temu i da ih poalju do odreenog datuma. MEDS tim e nakon toga odabrati najbolje ideje i proglasiti ih pobednikim projektima. Obaveza tutora je da naprave prezentaciju svojih projekata i da ih predstave na konferenciji na poetku letnjeg dogaaja. Uesnici e biti podeljeni u grupama od 15 studenata po projektu. Tutor je voa grupe, ali on ili ona mora biti otvoren za druge ideje, sve u kontekstu poboljanja projekta. Glavni ciljevi radionice su: grupni rad na poboljanju projekta, njegovo redizajniranje i razvijanje. Na kraju radionice,svaka grupa je duna da izvede malu prezentaciju o projektu, od ideje do realizacije. Finalne prezentacije su javne i ukljuuju i konstruktivnu debatu. Kada se radionica zavri, objavljuje se zemlja nosilac organizacije za sledeu godinu.
ISTORIJA MEDS-a MEDS ALANYA 2010 - Prva radionica MEDS-a je bila organizovana jula 2010. godine u Alanji u Turskoj. Tema radionice je bila Alisa u zemlji dizajna. Radionica je bila ograniena na 100 uesnika koji su bili selektovani preko takmienja. Uesnici koji su eleli da budu tutori su aplicirali sa njihovim predlozima. Izabrana su etiri projekata za realizaciju na radionici. U toku radionice bile su organizovane i razne konferencije, predavanja i arhitektonske ture. MEDS ISTANBUL 2011 - Drugi po redu MEDS je odran poetkom avgusta 2011. godine u Istanbulu u Turskoj. U toku 12 intenzivnih dana, 150 studenata iz razliitih oblasti dizajna, kampovali su zajedno na dogaaju koji je koncentrisan na razmenu dizajnerskih ideja kroz discipline, tradicije i kulture iz cele Evrope i ire. Tema radionice je bila povezivanje kontinenata Evrope i Azije sa Istanbulom u centru. Kontrast kulture, istorije, geografije, su samo neki od faktora analizirani od strane tutora koji su ostalim uesnicima, prvog dana MEDS-a, predstavili svoje projekte. Svaki uesnik je nakon toga u mogunosti da izabere svog tutora, odnosno projekat na kojem eli da uestvuje. Evo kako je sve to izgledalo: www.meds-workshop.blogspot.com/ MEDS LJUBLJANA 2012 - Sledea MEDS radionica e biti odrana u Ljubljani u periodu od 5. do 17. avgusta 2012. godine sa temom SenseAbility. Kapacitet radionice e biti 250 studenata iz cele Evrope. Broj uesnika je ogranien na sedam po dravi. Uesnici se biraju preko takmienja za dizajn postera na zadatu temu. Vie o tome moete nai na adresi: http://meds-workshop.com/data/pPack2012. pdf. Za vie informacija posetite www.meds-workshop.com ili nam se pridruite grupi na facebook-u: www.facebook.com/pages/Meeting-ofDesign-Students-Srbija, gde moete pratiti novosti i deavanja vezana za MEDS. Za prijavljivanje ili bilo kakva pitanja piite nam na meds.srbija@gmail. com . ekamo vas, doite i iskusite nezaboravno dizajniranje sa nama!
MEDS team
ArchiCAD konkurs
TEMA: Konkurs za najbolji semestralni projekat , bachelor ili master rad sa podruja arhitekture, urbanizma, enterijera i industrijskog dizajna PRAVO UEA: Pravo uea imaju samo studenti osnovnih akademskih i masterstudija sa podruja Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije. Konkursni rad ne sme da je stariji od godinu dana. OBAVEZNI PRILOZI: Poster: Tehniki prikaz(i) projekta (osnove, preseci, situacija, rendering). Format A0 (100 * 70). Broj postera: maksimum 2 (dva). Opis rada: do 1800 znakova, sadri ifru autora, nazive korienih softvera (preporuuje se izrada projekata i rendera u ArchiCAD-u i Artlantis-u) i saglasnost da se rad moe koristiti u marketinke svrhe bezogranienja uz obavezno navoenje autora. Klju za ifru rada. PRAVILA KONKURISANJA: rad je imenovan nazivom rada i ifrom autora. ifra se formira odjednog slova i 4 cifre (xnnnn). svaki uesnik Konkursa moe poslati samo jedan rad uesnik Konkursa mora da koristi legalan softvera (komercijalnu ili studentsku verziju) za izradu arhitektonske dokumentacije i vizualizacije. Za ArchiCAD i Artlantis registracija studentske verzije se vri na MyArchiCAD.com. autori Konkursa i lanovi strunog irija nemaju pravo uea u Konkursu svi poslati radovi koji ne ispotuju navedene uslove bie diskvalifikovani. NAIN SLANJA RADA: a) ELEKTRONSKI kompletan materijal uplodovati na neki FTP server ili poslati narezani DVD koji sadri: jedan poster, opis rada i poseban fajl sa nazivom: Sifra xnnnn. Fajl mora da je zatien passwordom. Fajl Sifra xnnnn sadri: ime i prezime autora, adresa, e-mail adresa i kontakt telefon). Poslati mailu sa passwordom. b) POTOM (PTT, BRZA DOSTAVA) tampani materijal (do dva postera, opis rada i kovertu) treba upakovati u zatienu rolnu. Na koverti jasno napisati: Podaci o autoru ifra xnnnn i upakovati list na kome je napisano: ime i prezime autora, adresa, e-mail adresa i kontakt telefon. Poeljno ceo materijal snimiti na DVD.
aa_02 I 9
VANI DATUMI: Poetak konkursa 1. decembar 2011 Radovi trebaju biti poslati najkasnije do 1. oktobra 2012. Rezultati konkursa bie poznati 15. oktobra 2012. Mesto i vreme Izlobe i dodele nagrada bie naknadno objavljeni. NAGRADE KONKURSA: Organizovanje izlobe svih radova i objavljivanje rezultata u elektronskim medijima. Ostale nagrade e biti objavljene na sajtu organizatora Konkursa (hicad.rs). STRUNI IRI: hiCAD 1 lan Arhitektonski fakulteti (dva lana) Arhitektonski asopisi (jedan lan) Drutva arhitekata (jedan lan) KRITERIJUM IZBORA: Originalnost ideje Umetnika poruka Nivo tehnike izrade projekta ORGANIZATORI: hiCAD Arhtektonski fakulteti Arhitektonski asopisi Drutva arhitekata Odluka strunog irija o pobednicima je konana. Za nagrade garantuju organizatori, pre svega hiCAD. Adresa za slanje radova i sve informacije hiCAD, d.o.o. 21000 Novi Sad, Pukinova 17 mail: hicad@sbb.rs tel. +381 21 63 68 499
10 I aa_02 I habitat
tekst:
LJUBICA MILOVI, arhitekta. Radi kao kustos u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, na Odeljenju za aarhitekturu i urbanizam.
Utopija
Svakoj epohi su potrebne utopije. Drutvo koje vie ne promilja sopstveni razvoj i budunost je neprirodno, monstruozno. Patrik umaher
(CAD i CAM tehnologije) i u percepciji arhitekture (internet) dovela je do toga da je interesovanje vezano za arhitektonski spektakl: poevi od muzeja u Bilbaou i nastanka sintagme star architect jedan od imperativa projektanata je da proizvedu fotogenian objekat tj. prostor koji se moe efektno prikazati u jednoj vizuri, u mediju kao to su fotografija ili video. Utopijsko razmiljanje u arhitekturi zapravo je u vezi sa gradom i promiljanjem gradskog prostora. Kroz 20. vek nastale su brojne urbane utopije, koje su imale razliite polazne osnove. Metabolizam japanskih arhitekata, na elu sa Kenzom Tangeom, sa poetka 1970. proizaao je iz analize infrastrukturnih problema Tokija i potrebe da se pronae model za rast grada koji je bio teritorijalno ogranien. Unitarni urbanizam i drugi metodi za planiranje i oblikovanje grada koje su predlagali situacionisti (Konstatin Niuwenhous, Gy Debord) proizali su iz anarho-marksistike kritike kapitala, ideja o potpunoj socio-ekonomskoj transformaciji drutva i o gradskom prostoru koji bi podrao novo drutveno ureenje. Vrtni grad Ebenezera Hauarda bio je zasnovan ideji stvaranja humanog, funkcionalnog, odrivog urbanog konglomerata. Koliko god bile razliite teze i vrednosni kriterijumi svakog od ovih koncepata, svi oni su se zapravo bavili potrebama krajnjeg korisnika gradskog prostora, prosenog NN stanovnika grada. Svaka od ovih utopija proizala je iz odreenog altruistikog stava, i uvianja odgovornosti planera i projektanata prema sugraanima. Metoda za planiranje grada o kojoj se dosta govori poslednjih par godina je kreativni grad. Ova platforma ne sadri viziju grada u smislu urbane utopije, ve preporuke i norme potrebne za stvaranje modela urbanih sadraja koji su se u praksi pokazali kao ekonomski odrivi. Ovo je prevashodno ekonomski, menaderski model koji se ne dotie vanih faktora za planiranje grada kao to su infrastruktura, morfologija, klima (sa jedne strane) i demografija, naslee, ili ak psihogeografija.
Poslednjih tridesetak godina postoji tendencija da se ideje modernista otpisuju kao loe a da se pojedini modernistiki projekti (realizovani i nerealizovani) navode kao primeri arogancije jedne promaene utopijske vizije. Ali kakvoj god kritici da podvrgnemo inovativni koncept morfologije i strukture industrijskog grada koji su promovisali modernisti u prvoj polovini 20. veka, ne moemo da poreknemo gotovo neverovatnu tanost kojom su predvideli pravac u kojem e se razvijati grad. Skoro 50 godina su modernistiki principi bili osnova za urbano planiranje i oblikovanje gradova. Taj osporavani modernizam predstavlja materijalnu bazu za nove ideale, tenje i potrebe u arhitekturi savremenog grada nastale kao posledica socio-ekonomskih promena poslednje dve decenije, koje su artikulisane kao radikalna antiteza modernistikih utopija. U poslednjih 15 20 godina arhitektonski diskurs je dominantno obeleen principima negacije tj. kreativne destrukcije. Prakse kao to su de-konstrukcija, dis-lokacija, de-kodiranje, de-teritorijalizacija obeleile su arhitektonsku scenu. Prividno pozitivistiki koncepti kao pluralizam, mnogostukost, heterogenost i virtuelna arhitektura su zapravo nastali kroz oponiranje kljunih koncepata moderne: univerzalnosti, predvidivosti i (budueg) idealnog poretka. Vie nije mogue artikulisati ukus vremena jer je dinamika socio-ekonomskih promena neverovatno ubrzana, pa je bavljenje utopijskim planovima etiketirano kao zabava za naivne ili opasna arogancija. Fokus javnosti (strune i laike) se poslednjih decenija vezuje uglavnom za objekat, kao osnovni arhitektonski proizvod. Radikalno trina orijentacija arhitekture kao profesije u uslovima neoliberalnog kapitalizma, digitalizacija u produkciji arhitekture
Zauujue je koliko brzo je arhitektura kao struka popustila pod pritiskom trita, i prepustila svoju ulogu u formiranju urbanog prostora predstavnicima politike moi i moi kapitala. Pozicija arhitekture, kao stvaralake delatnosti koja odluno posreduje izmeu kulture i kapitala, koja se gradila i odravala vekovima dramatino je ugroena za samo par decenija. Uz ve uobiajeni argument o egzistenciji i vrednosti arhitektonskog projekta, verujem da je jedan od razloga za ovu (profesionalnu) malodunost nekritika digitalizacija u arhitekturi. S namerom da proces projektovanja uinimo efikasnijim i da konani proizvod (objekat, ambijent) prikaemo to veem broju ljudi koncentrisali smo svoje delovanje i panju na nove medije i alate za predstavljanje, i sve vie se bavimo savladavanjem softvera i postprodukciju (video, interaktivna ili tampana dokumentacija o projektu delu). Sam stvaralaki proces je time ugroen, i arhitektura se svodi na pravljenje reprezentativnih sklonita (krova nad glavom). teta je to je crte, skica polako nestao iz arhitektonskih praksi. Ni jedan dru-
gi medij zapravo ne stvara tako dobro polje za autodidaktiku kon- aa_02 I 11 templaciju i ispitivanje granica sopstvenog znanja i kreativnosti. Ranko Radovi je u nekoliko svojih predavanja ispriao anegdotu o Ciceronu, o njegovom odgovoru na pitanje ta ini dobrog govornika (vlada vetinom govornitva, poznaje temu o kojoj govori i zna sve ostalo) sa otvorenom aluzijom da se isto moe primeniti i na arhitekturu. Radoznalost, stalno traenje novih izazova, spremnost da svaki uspeh proglasite za zatvoreno poglavlje i ponete ispoetka bi trebalo da budu deo profesionalne filozofije svakog arhitekte. Raa Dinulovi je na prvom predavanju kom sam prisustvovala rekao da arhitekta mora da bude sam i samostalan pre svega. Introspekcija, preispitivanje, kontinualno obrazovanje i samoobrazovanje na kraju rezultuju time da ima apsolutnu veru da je reenje koje prezentuje ne najbolje, ve jedino ispravno u odnosu na zadate parametre i vrednosti. Na toj vrsti vere se zasnivaju utopije.
tekst:
DARKO POLI, arhitekta - planer u JP Urbanizam, Zavod
za urbanizam Novi Sad. Diplomirao na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, 2002. Student postdiplomac na kursu Urbanistiko planiranje, menadment i dizajn na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Bavi se urbanistikim planiranjem. Autor razliitih strunih radova na strunim skupovima iz oblasti urbanizma. lan urednitva asopisa Drutva arhitekata Novog Sada (DaNS) i autor vie tekstova na temu urbanizma i arhitekture.
Urbanistiki plan i stvaranje utopije

Urbanistiko planiranje je bez sumnje jedan od onih profesionalnih delatnosti arhitekata koji se najdirektinije bavi utopijom. Razmiljanje o prostoru, uoblieno tehnikim i pravnim ogranienjima i usmerenjima uvek se vodi jednim zamiljenim idealnim svetom koji pokuavamo da ostvarimo u realnom prostoru. Urbanistiki plan je zakonom definisan dokument kojim se u nekom vremenskom periodu, ureuje odreeni urbani prostor. Usvaja ga organ (vlasti) lokalne samouprave u vidu pravnog akta. Sutinu urbanistikog plana ine inenjerski (tehniki) definisani parametri koji su neophodni da se predmetni prostor tehniki uredi, odnosno da se ustroji odrivi okvir u cilju opteg razvoja - kroz unapreenje postojee i izgradnju novog. Ni jedan pravno definisan i inenjerski obraen dokument ne bi mogao da ponudi napredak odreenog prostora bez jasno definisane vizije razvoja. Vizija je, u najveem broju sluajeva, zajedniki napor tima razliitih inenjerskih struka (elektroenergetske, hidrotehnike, geodetske hortikulturne) koji, svako sa svog aspekta, formiraju konaan predlog plana. Planski dokument dalje vode pravne slube i organi uprave dok se konana verzija ne nae pred skuptinom lokalne samouprave. Urbanistiki plan, po svojoj sutini predstavlja dokument koji promovie normativno ureen sistem vrednosti (drutva) koji postavlja granice poeljnog, koriguje postojee prakse i trasira pravce (izbalansiranog) novog razvoja u jednom vremenskom periodu. ta vie, moe da ponudi odlian uvid u odnos drutva prema urbanom prostoru, ali i jednako vaan profesionalni odgovor na izazove njegovog razvoja. Da li je dakle vizija razvoja zapravo, odreena vrsta utopije? Da li se urbanistikim planom kao pravno ureenim dokumentom, ta utopija normira? Urbanistika utopija bi tako mogla biti, proizvod primenjenih standarda itavog niza pravila i propisa nastala pravnim normiranjem (poeljnih) vrednosti naeg drutvenog sistema. to je prostorna razmera manja (Generalni urbanistiki plan) mogue je lake prepoznati utopijske elemente planskog dokumenta. Kako se nivo planiranja sputa ka manjem prostornom segmentu (Planovi generalne i detaljne regulacije), utopija e ustuknuti kao konkretnim i realnim prostornim - strukturnim i infrastrukturnim sistemima, ali e zadrati onu meru humanizma koji je neophodan, a to se najee ita izmeu redova. Veoma je vano da se postigne odrivost urbanistike utopije jer se urbanistikim planiranjem prostor ureuje tako da omoguava najbolje mogue uslove za aktivnosti svih korisnika na nain da ne ugroze njegove kapacitete. Ako ukljuimo i neophodnu komponentu vremena, onda koncept prostornog razvoja mora da se sagledava ukljuujui i sve naredne generacije stanovnika/korisnika. Prilikom izrade planskih dokumenata, arhitekta-planer je osoba koja koordinira ostale, komunicira sa institucijama ije miljenje je neophodno da bi se plan sutinski uobliio i izrauje i koriguje konano prostorno reenje. Nema sumnje da je oseaj za humanizam ona vrsta talenta koji se razvija kod studenata arhitekture kako bi bili spremni da sa tog polazita profesionalno humanizuju svet. Arhitekta-planer tako profesionalno realizuje viziju razvoja prostora, u vidu jedne vrsta utopije u kojoj su izmireni sukobljeni interesi i ostvareni svi standardi koji mogu da garantuju najbolje mogue uslove za ivot, rad i razvoj svake grupe ljudi i svakog pojedinca. Utopistiko razmiljanje prilikom izrade urbanistikih planova je neophodno. To je pre svega koncept zamiljenog idealnog sveta (drutva) kojem teimo, uzimajui u obzir sve neophodne tehnike standarde i pravne norme. Vizija idealnog sveta se tako normira na konkretnom prostoru u mentalnoj matrici koja e iskustveno garantovati najveu njenu moguu primenu. Primena te vizije nije iskljuivo pravo nae generacije i ona nikad i ne treba da bude dostignuta, jer mora da se menja i usavrava kroz vreme.
I habitat
aa_02 I 13
Habitat
U periodu od 15. septembra do 16. oktobra 2010. godine u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine realizovana je Izloba Ideologije i ideali. Prilozi istraivanju istorije arhitekture 20. veka u Vojvodini. Pod zajednikim nazivom Habitat, u okviru izlobe su prikazana tri alternativna, utopijska urbanistika plana za Novi Sad koje su priredili studenti tree i etvrte godine Departmana za arhitekturu Fakulteta tehnikih nauka u Novom Sadu. Autorka i koordinatorka projekta je Ljubica Milovi, d. i. a.
01 I Izloba Habitat, MSUV I foto: Milo Basara
Think creative, live ludens!

Autori: BILJANA VILOTI, TAMARA LOJANICA, STAA RADMILOVI, MARIJANA ZORI, TAMARA OSOVI, JELENA OBANOVI
Godine 1952. petorica ne ba uglednih Pariana, reili su da istrae zastarevanje umetnosti Ukazala se prilika za nov napad!1 Situacionistika internacionala predstavlja jedinstvenu kritiku potroakog, tehnolokog i kapitalistikog drutva i ima za cilj da ga podigne na vii nivo, nivo homo ludensa - kreativnog bia. Smatrajui da je svaki ovek kreativno bie koga nain ivota i okruenje spreavaju u ispoljavanju svoje kreativnosti oni se zalau za izvesne intervencije u prostoru gde e sveki pojedinac imati priliku da se izrazi u svom punom potencijalu i prema svojim realnim, a ne izvedenim potrebama. Homo ludens oslikava drutvo neogranienih mogunosti, drutvo koje e samo sebi kreirati budunost na svoj jedinstven nain, bez ogranienja sredine niti vladajueg sloja drutva. Da bi ovek dostigao novi homo ludensa bilo je potrebno primeniti nekoliko strategija koje bi obezbedile neophodne promene u prostoru. Jedna od njih bila je psihogeografija kao niz strategija za istraivanje gradova. Ona predstavlja studiju o zakonima i specifinim
efektima geografskog okruenja koji utiu na oseanja i ponaanje pojedinca. Sledea, moda i najbitnija strategija koju je 1959. godine definisao istaknuti situacionista Gi Debor (Guy Debord) jeste Drive, koja oznaava vid lutanja i istraivanja razliitih gradskih ambijenata. Ukljuuje kreativno ponaanje i budnost svih ula, a pritom odstupa od klasinog pojma etnje kroz grad. Kako bi podstakli budnost ula i konstantno istraivanje urbanog krajolika, pored pomenute dve strategije zalau se i za tehniku aktivnog plagiranja, do tada primenjivanu samo u pisanoj formi - Dtournement. Smatrajui to potpuno ispravnim i ak neophodnim, oni predlau plagiranje razliitih delova gradova irom sveta gde se njihovim dovoenjem u drugaije odnose, dobijaju uvek novi fuknkcionalni sklopovi. Njihov grad, ma gde se nalazio, davao bi istu mogunost svim stanovnicima da iskau svoju kreativnost. U njihovom gradu potrebe svakog oveka su bile podjednako bitne, svi su uivali u svom poslu, stanu, ulici pa I itavom gradu. Iako njihove ideje nisu realizovane I nikad nisu uspeli da oive svoju alternativu tom iluzionom svetu reklamnih trendova, nakaradne potronje i bede svakodnevnice oni su zauvek ostali zapameni kao utopisti koji su pokrenuli najvei divlji trajk u istoriji. Jednog dana, revolucionarne nade 60-ih e buknuti opet, izmenjene, ali ponovo oivljene i sa drugaijim ishodom.2
1 I Gi Debor, predgovor za IV italijansko izdanje Drutva spektakla, 1979. 2 I John Berger, New Society, 6.mart 1975.
14 I aa_02
Think creative live ludens!

The article gives a brief overview of activities and ideas of the movement Situationist International (SI) which was a group of artists founded in Paris 1957. Young artists, writers and architects gathered together with one single goal which was a radical change of the previous life. Part of the SI that called themselves The Situationists, belived that only a revolution can cause life by consciously creating desired situation, using three strategies that have been identified. They advocated strategies: Psychogeography, Derive and Detourment, to provide changes in urban life. Project Think creative live ludens! is an utopian vision of Novi Sad based on the situationism principles.
02 I Plan Novog Sada iz 1957. godine proiruje se principom aktivnog plagiranja - Dtournement. Spajanjem ulinih mrea preuzetih iz evropskih gradova, stvara se nova ulina mrea koja podstie konstantno lutanje - Drive.
NoviMetabolizamSad
Autori: ALEKSANDRA BORENOVI, IVANA ILI, SANJA ADAMOVI, BOJAN STOJKOVI, NATAA TUTOROV, SRAN BAJI, VINJA UKI, TAMARA HALAVANJA
Bila je 1960. godina, kada je grupa veoma mladih arhitekata reila da promeni stanje u svetu arhitekture. Te godine odrana je Svetska projektantska konferencija u Tokiju, kada je osnovan pokret pod nazivom Theme Committee, koji je ukljuivao avangardne arhitekte, grafike i industrijske dizajnere, zajedno sa mnogim drugim strunjacima. Arhitektonski kritiar Noboru Kavazo (Noboru Kawazoe), arhitekti Masato Otaka (Masato Otaka), Kijonori Kakutake (Kiyonori Kikutake) i Kio Kurokava (Kisho Kurokawa), industrijski dizajner Kendi Ekuan (Kenji Ekuan) i grafiki dizajner Kijohi Avazu (Kiyohi Awazu) preuzeli su vodeu ulogu u komitetu, a neto kasnije, oformljena je i grupa Metabolista. Bavei se problemima savremenog sveta - porastom broja stanovnika i potrebama za irenjem grada - metabolisti uspostavljaju nekoliko principa kojima reavaju ove probleme. Usled ogranienog irenja gradova na horizontalnom planu, razvijaju svoje gradove i u vertikalnom smislu, a pri tom, vazduh, vodu i kopno tretiraju kao jednako vredne sredine za ivot i izgradnju. Njihovi projekti svode se na organizovanje megastruktura koje reavaju probleme ekonominosti i efikasnosti modernog sveta, pri emu je naglasak na mogunosti njihovog organskog rasta i razvoja. Jedan od principa je i sinteza javnog i privatnog prostora. Ovakvi privatni prostori su izraeni kroz modularne jedinice uz pomo kojih se organizuju stambene strukture podlone promenama, a ime se zadovoljava individualnost korisnika i promenljivost njihovih potreba i elja. Metabolisti raslojavaju saobraajni sistem na vie nivoa to omoguava bru i laku komunikaciju u modernom gradu. Njihovi projekti se zasnivaju na konceptu maksimalnog iskoriavanja dostupnih savremenih tehnologija u polju svakodnevnog ivota. Metabolistiki projekti su arhitektonske, a ne socijalne utopije! Za razliku od drugih pokreta tog vremena, metabolistiki pokret su podrali tada priznati arhitekti, od kojih je jedan i Kenzo Tange (Kenzo Tange). Njegov projekat za rekonstrukciju Tokija predstavlja manifest metabolistickog pokreta. Ovaj predimenzionisani projekat, prikazuje ogromnu centralnu kimu infrastrukture koja prelazi preko Tokijskog zaliva. Ovakva infrastruktura obezbedila bi nova poslovna podruja, a grad bi se irio u jednom potpuno drugaijem pravcu od oekivanog. Glavni popreni pravac bio bi okruen i povezan brzim saobraajnicama koje se ne ukrtaju, a piloni koji bi nosili ovu infrastrukturu bili bi ujedno i objekti u slubi
03 I NoviMetabolizamSad - megastrukture
razliitih gradskih funkcija. Stanovanje bi bilo organizovano up- aa_02 I 15 ravno na glavni pravac, a sa jezgrom povezano prugom sa jednim kolosekom. Industrijska podruja bila bi postavljena uz postojeu obalu zaliva. Kao i veina metabolistikih projekata, i proirenje Tokijskog zaliva omoguava dodavanje individualnih jedinica kao i velikih sektora i njihovo irenje u organskom maniru. Jo jedan od projekata koji je obeleio metabolistiki pokret je projekat za grad Heliks (Helix) u Japanu, arhitekte Kioa Kurokave. Predstavlja jednu od brojnih metabolistikih vizija forme, koja raste od postojeeg grada i dalje se iri ka vodi. Spiralne megastrukture pruaju mogunost ostvarivanja dopunskih modula unutar grada. Grad se istovremeno iri dodavanjem jedinica unutar svake spirale, kao i dodavanjem novih strukturalnih kula. Predvieno je da ovi nivoi spiralne megastrukture budu u potpunosti prekriveni zelenim batama, omoguavajui na taj nain maksimalnu zelenu povrinu. Ovaj projekat predstavlja organski urbanistiki plan zasnovan na povezivanju kula u vidu mostova, kako iznad kopna, tako i na nivou mora. Stambene jedinice predviene su u vidu jezgra koje ispunjava ovu skeletnu strukturu, a neogranienim umnoavanjem i nizanjem jedne na drugu poveavaju grad. Kurokava kao saradnik Kenzo Tangea na projektu Tokijskog zaliva (1961), svoju arhitekturu zasniva na principu ivota. Njegov grad Heliks je svakako vie od utopijske vizije, on predstavlja pokuaj da se odgovori na dramatine nestaice prostora za stanovanje u modernom Japanu, stvaranjem okruenja na senzibilniji i gradotvorniji nain.
NoviMetabolizamSad
Oslanjajui se na svetske projekte metabolista ostvaren je studentski utopijski projekat NoviMetabolizamSad kao odgovor na pitanja i probleme koji su uoeni na teritoriji grada Novog Sada, u periodu 60-ih godina, kada se razvija i sam metabolistiki pokret. Ono to je uzeto kao pretpostavka je da e se u narednih 50 godina grad znatno iriti usled poveanja broja stanovnika, te e stoga biti potrebna planska organizacija celog urbanog tkiva. Pitajui se ta bi bilo kad bi bilo, doli smo do zapanjujuih odgovora, i stvorili pravi grad iz Odiseje u svemiru. Konceptualni elementi koji se izdvajaju unutar samog projekta odnose se na 4 aspekta urbanog gradskog jezgra. 1. Saobraaj. Mrea saobraaja predstavlja osnovni temelj modernog grada, zbog bre, efikasnije i bezbednije komunikacije. Kako bi se postulati metabolista ispotovali u to veoj meri, u ovom projektu je predloen nain organizovanja saobraaja kroz raslojavanje na 4 nivoa: - prvi nivo predstavlja laki inski sistem koji se kree oko grada i povezan je sa svim centrima naselja unutar urbanog tkiva. Ovaj nivo predstavlja obilaznicu oko grada.
16 I aa_02
- drugi nivo predstavlja sistem saobraaja raslojen na tri podnivoa. Peaki i biciklistiki saobraaj je izdignut na odreenu visinu, dok je sa donje strane ove saobraajnice okaen laki inski sistem. Ovaj nivo je predvien kao veza oboda grada sa njegovim jezgrom. - trei nivo je mrea postojeeg motornog saobraaja tj. unutar ovog nivoa predvieno je zadravanje postojeeg saobraaja. Ovaj nivo predstavlja razgranatiju emu unutar gradskog jezgra. - etvrti nivo se odnosi na postojei reni saobraaj na Dunavu. Ostvarena je direktna veza unutar struktura na kopnu i vodi. 2. Gradski centri. Vodei se planom za razvoj Novog Sada iz 60-ih godina, predvieni gradski centri su ostvareni i organizovani tako da svi zajedno ine grad Novi Sad gradom kulture. Pet inih centara unutar gradskog tkiva preuzimaju razliite funkcije, pa se tako u starom gradskom jezgru istiu kulturne ustanove (muzeji, galerije, kole itd.). Univerzitet i sport su takoe razvijeni u zasebne gradske centre koji meusobno komuniciraju, dok je industrija izmetena na periferiju grada. 3. Megastrukture su odgovor na problem urbanog planiranja i velikog broja stanovnika. Ovde se javljaju u dva arhitektonska oblika: kule sa razliitim funkcijama, u zavisnosti od potrebe date strukture i gradske celine kojoj ona pripada, i u obliku struktura sastavljenih od modularnih jedinica koje su izdignute na pilone. Ideja je bila da se ove megastrukture postave na teritoriji Novog Sada, na povrine koje su 1960-ih godina bile ili zelene ili neizgraene. Stvoren je potpuno novi vizuelni identitet grada, povezuju se stari gradski centar i nove strukture. Njihov oblik i poloaj otvaraju vizure ka postojeoj strukturi grada, a ujedno dozvoljavaju i irenje istih, kao odgovor na jedan od koncepata metabolista - organski razvoj. 4. Kruzeri predstavljaju eksperimentalni vid stanovanja u strukturama koje plutaju po Dunavu ili su usidrene u jednu od luka. ine ih stambene modularne jedinice, koje, uz mogunost transformacija i razliitih meusobnih kombinacija, formiraju nove
strukture. Na taj nain zanemarujemo barijeru izmeu kopna i vode, i ove povrine tretiramo funkcijski kao jednako vredne za organizaciju jednog grada, a stanovanje i privatnost dobijaju jednu novu dimenziju. Prouavajui metabolizam kao isto arhitektonsku utopiju, dolazimo do pitanja moe li se uopte odvojiti arhitektonska utopija od svih ostalih? Kada razmiljamo o arhitekturi razmiljamo o prostorima koje stvaramo, funkcijama koje e se tu obavljati, ljudima koji e koristiti te prostore. Ako elimo sve to da zadovoljimo, da li to znai da teimo i svim drugim utopijama? Verujui u ispravnost cilja, stvarajui idealan grad po meri oveka, nastala je metabolistika utopijska vizija Novog Sada. Utopija ne bi bila utopija da je mogua, ali smo na trenutke, stvarajui ovaj projekat, poverovali da su se stvari mogle razviti i na ovaj nain... Sreom ili ne, danas ne ivimo u takvom gradu. Ono to se namee je injenica da ukoliko bi svaki projekat koji kree od nule imao bar jednu nit utopijskih ideja, reenje bi bilo mnogo kvalitetnije, a korisnici grada znatno sreniji. Ovako utopija ostaje ideal. Nama, kao pojedincima, preostaje da s vremena na vreme odlutamo u razmiljanja izvan svojih ili tuih mogunosti, ne bi li dobili odgovore na neka pitanja. U suprotnom, preostala bi nam samo puka potreba za ivotom i nita vie. A svi elimo vie.
NoviMetabolismSad
This project analyzes and considers the main features of the Japanese avant-garde movement Metabolism applied on plan for Novi Sad in the early 60s. Human habitats: air, water and land, are equally treated, in order to solve the problem of city expansion. Project NOVImetabolismSAD is based on several principles: megastructures that enable organic growth process, traffic system on several different levels, cruisers that present multifamily experimental housing, and usage of modern technology. Using these principles, futuristic utopian plan for city of Novi Sad is created.
NS2051
Autori: Grupa A7 SPASOJE RADOMILOVI, MARKO LAZI, PREDRAG VUJANOVI, MILAN ATANASKOVI, BOJAN POLOVINA, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVI
Cilj projekt NS2051 je d uke n mogunosti rzvoj Novog Sd u prvoj polovini 21. vek, kd se oekuje veliki porst broj stnovnik i irenje tkiv grd, reenje tog problem u sdnjoj urbnistikoj prksi nije ni n pomolu. U projektu su istrivni urbnistiki, rhitektonski, socioloki, ekoloki, politiki i ekonomski fktori koji utiu n rzvoj grd, kko trnsformcije grdskog jezgr, tko i njegovog irenj i rzvoj periferije i okolnih nselj. Projekt Novi Sd 2051 predstvlj socio-urbnistiku/rhitektonsku utopiju, iji je prevshodni cilj d kroz rhitekturu, urbno i regionlno plnirnje stvori podlogu z drutvo budunosti i ovjek budunosti poveznog, ne otuenog, kretivnog i smosvjesnog, ne inertnog i psivnog. Projekt tkoe istruje ideju odrivog grd 21. veka, i to pre sveg odrivog u sociolokom i socioekolokom smislu. Dkle, projekt se mnogo vie odnosi n socijlne spekte urbnizm i rhitekture, nego n stvrnje suvoprnih rhitektonskih vizij grdov budunosti u kojim je poloj ovjek i cjelokupnog drutv znemren zrd geometrijske ekstrvgncije i rhitektonske smodovoljnosti. Projekat je delimino zasnovan na konceptu Vrtnog grada, modela rzvoj grd nstlog u Engleskoj poetkom 20. vek po idejm E. Hurd (Ebeneser Howard), R. Anvin (Raymond Unwin) i B. Prker (Barry Parker). Pojam se odnosi n model stelitskih grdov koji su od glvnog centr odvojeni zelenim pojsevim i koji funkcioniu ko zasebne celine s odreenim stepenom utonomije. Vrtni grad je pre svega ekonomski model razvoj gradova, koji je rzvijen usled urbnistikih uslov u tdnjem Londonu: poveanja broja stanovnika kao posledice ekonomskog razvoja, naglog irenja fizike strukture grada i stvaranja predgraa. Kao eksperimentlna potvrda njihovih idej, pre sveg ekonomskih i socijlnih, u periodu od 1904. do 1919. godine sgren su tri stelitsk vrtn grd (ko predgr London): Levort (Letchworth), Hmsted (Hampstead) i Velvin (Welwyn). Ovi grdovi imju jsnu urbnu strukturu, zbijene i uoljive centre, definisne grnice rst, meusobno su odvojeni (ili povezni) zelenim pojsevim. Morfoloki, oni su podeljeni n celine (etvrti) s rzliitim funkcijm stmbene, trgovke, industrijske itd. Poveznost ovih grdov s Londonom, li i meusobno, ostvren je eleznikim i drumskim sobrjnim prvcim, koji linerno strukturirju njihov rst. Cilj ovih grdov je bio stvrnje
18 I aa_02 idelnih zjednic zsnovnih n susedskim odnosim, u kojim
nee biti drutvenih rzlik i koji e funkcionisti delimino smostlno, ko reltivno smoodrive i ekonomski nezvisne celine. Postavlja se sledee pitanje: d li su principi vrtnog grd br delimino primenljivi n primeru Novog Sd? Vremensk distnc od jednog vek od pojve ideje vrtnih grdov s sobom je donel niz istorijskih fktor koji su se mnifestovli u rzvoju (ili pk rzgrdnji) Novog Sd. Socijlistiki, smouprvni period, koji je svoj uspon i pd doiveo u prolom veku, doneo je i svoje probleme, vidljive n socijlnoj i fizikoj strukturi grd: priliv stnovnitv (uglvnom rurlnog, usled ekonomskih rzlog), nglo irenje fizike strukture, zonirnje, stvrnje grdov spvonic neke su od njih. Problem nije reen ni u tzv. trnzicijskom periodu, n prelzu izmeu dv vek; veliki priliv stnovnitv usled rtnih devnj, ztim ponovno irenje i izgrdnj, esto besprvn i nekontrolisn. Prelzk n novi sistem oznv i nove izzove z grd, ko to su ukidnje odreenih funkcij, to dlje vodi u zputenost odreenih zon (npr. industrijskih). Nsuprot tome, stmben podruj doivljvju nglu ekspnziju, jer se priliv stnovnitv nstvlj. Zbog nepostojnj jsne politike irenj grd i instrument kontrole njegovog rst, dolzi se do hotinog, p i nrhinog stnj, kko prem unutrnjosti (izgrdnj velikog broj stmbeno-poslovnih objekt vee sprtnosti u centrlnim delovim grd), tko i prem spoljnjosti (okolnim nseljim).
1. Urbno zrno (eng. urban grain) oznv reltivno nezvisnu celinu (nselje), koje u interkciji s drugim urbnim zrnim ini veu regionlno-politiku celinu (klster). Svko urbno zrno funkcionie s odreenim stepenom utonomije, dkle u ekonomskom smislu je nezvisno. Svko prigrdsko nselje u blizini Novog Sd bi predstvljlo jednu tkvu celinu: Futog, Veternik, Rumenk, K, Klis, Petrovrdin, Beoin, Kmenic, Sremski Krlovci, ko i potencijln nov nselj. Sdnji iri centar Novog Sda bi predstvljo posebnu jedinicu u ovom sistemu, s tim to bi, zbog svoje veliine, bio podijeljen n vei broj mnjih cjelin podzrn. Svko od ovih nselj je potrebno jsno ogrniiti u smislu definisnj veliine fizike strukture i broj stnovnik. Takoe je potrebno uvoenje odreenih sdrj koji u nselju ne postoje, kao i rzvijnje postojeih sdrj, koji bi definisli to nselje ko nezvisnu celinu. 2. Odriv zjednic predstavlja zjednicu ljudi koj funkcionie tko d svi njeni lnovi mogu n dugoronom plnu d zdovolje svoje potrebe i d poveju dobrobit itve zjednice bez unitvnj prirodne sredine i ugrovnj drugih lanova zajednice1. Pri tome su z pitnje kvlitet ivot u ovkvoj zjednici podjednko vni spekti drutveni, privredni i pitnj ivotne sredine; jedino ovkv holistiki pristup omoguv jsno definisnje pojm odrive zjednice. Vn kcent se stvlj n socijlne spekte pitnj obrzovnj, drutvene rvnoprvnosti i integrcije u drutvo (nsuprot otuenosti ko jednog od njveih problem svremenog drutv). Svko urbno zrno predstvlj jednu odrivu zjednicu u irem smislu, li unutr svkog od njih postoje podceline (mnje zjednice, komune), do nivo grdskog blok. Posebno je vno pitnje produktivnosti svke zjednice; d bi svko zrno funkcionislo ko ekonomski nezvisn i odriv celin, to se zjednice morju to vie oslnjti n sopstvenu proizvodnju zrd zdovoljvnj sopstvenih potreb (proizvodnj orgnske hrne, mle prodvnice/pijce umjesto velikih trnih centr, zntstvo i sl). 3. Identitet. Problem prepozntljivosti i identitet je veom izren o vreme globlizcije i msovne proizvodnje/potronje. Zbog tog je formirnje identitet kroz potovnje kontekst i specifinosti mest od izuzetnog znj. Svko od ovih nselj (zjednic) u odnosu n svoje resurse (prirodne, drutvene, kulturne i dr.) treb d predstvlj prepozntljivu i jsno definisnu celinu.
PET TAAKA URBANOG RAZVOJA NOVOG SADA Plnom rzvoj Novog Sd do 2051. godine predvia se da e se trend priliva stanovnitva i irenja fizike strukture grada nstviti i u reltivno dljoj budunosti. Ovkv ekspnzij vodi k grdskom elefntizmu; nekontrolisnim irenjem grdske teritorije, li i irenjem i rzvojem okolnih prigrdskih nselj koj su u neposrednoj blizini, postoji opsnost od stvrnj glomercije. Ovkv proces dlje prouzrokuje veliki broj problem: zgenost, unitvnje prirodnih povrin, sobrjne i druge infrstrukturne probleme. Potencijlno reenje predstvlj policentrini system grada. Pod ovim pojmom podrzumevmo stvrnje povezne mree centr, odvojenih zelenim pojsevim, koji funkcioniu ko reltivno utonomne jedinice (urbn zrn), zjedno inei veu geogrfsku i politiku celinu urbni grozd (eng. cluster). U dljem tekstu emo definisti pojmove i sredstv kojim se plnirni rzvoj Novog Sd moe sprovesti.
1 I izvor: www.odrzivezajednice.org (oktobar 2011.)
4. Poveznost. Novi prvci rzvoj urbnizm stvljju fenomen tok, strujnj, mobilnosti i kompleksnosti iznd modernistikih princip neprikosnovenosti ritektonske forme. Prdigm mree ko prostorne strukture jedno je od vnih uporit u rzvoju grdov budunosti. Umesto kontinulnosti urbnog tkiv, ve pnj se pridje efiksnoj poveznosti (umreenosti) rzliitih celin, koje n tj nin uvju svoj identitet. Svi nvedeni centri su povezni rzliitim vidovim sobrj, pri emu je kcent stvljen n odrive vidove sobrj: meumesn eleznic i vodeni putevi (knli). Poveznost se tkoe odnosi i n mikro-nivo - poveznost pojedinc u okviru zjednice. 5. Moj infrstruktur. Pojm se odnosi n mreu multifunkcionlnih centr u okviru svke pojedinne zjednice. Svki od ovih centr predstvlj kompleks prkovske povrine s pviljonim rzliitih funkcij kulturni i eduktivni centri, sportski centri, bibliotek, medijtek, umjetnike kolonije, kretivne rdionice i dr. Ovkvi kompleksi predstvljju podjednko centre socijlizcije i rekrecije, mjest okupljnj, rzmjene idej i kretivnosti. Ovde se povui prlel s domovim kulture iz socijlistikg period, koji su predstvljli centr ivot nekog nselj. Ipk, potrebno je sprovesti potpuniju decentrlizciju kulture i ovkve loklne centre podii n zntno vii nivo. Stog i nziv infrstruktur", jer je ov mre od izuzetne vnosti z funkcionisnje umreenih nselj, ko sobrj ili bilo koji drugi vid infrstrukture. Pridev moj odnosi se n vnost ovog sistem z pojedinc; potrebno je upoznvnje pojedinc s smim sobom, ztim i s okruenjem, ko i ndgrdnj vrednosnog sistem itvog drutv. *** Sprevnje irenj grd ostvljnjem zelenih pojsev oko njegove fizike strukture u dnnjim uslovim svkko d nije mogue. Rzlozi z to su brojni: investitorsk rhitektur, revnje imovinsko-prvnih odnos, politiki faktori i sl. Kko ovj rd predstvlj utopiju, pretpostvk je d e se u budunosti stvoriti fktori koji e nvedene probleme reiti. Njvnije je svkko obrzovnje rhitektonske i urbnistike scene, detljnije definisnje pln rzvoj grd i njegovo efiksnije sprovoenje, a zatim i ekonomski i finnsijski fktori. Samo uz takav integralni pristup moemo misliti i graditi bolji grad i bolje drutvo budunosti.
NS2051
The aim of the project NS2051 is to explore development possibilities of Novi Sad in the first half of 21st century, when large increase of population and expansion of physical structure are expected, and solution of this problem in the current urban planning practice is not on the horizon. In project were explored urban, architectural, social, ecological, political and economical factors that influence development of the city, transformation of the city, and its expansion and development of the periphery and surrounding villages. Project NS2051 is both social and architectural utopia, whose primary goal is, through architecture, urban and regional planning, to create the foundation for the future society and the human of future - associated, not alienated, creative and self-conscious and not inert and passive. The project also explores the idea of sustainable city in 21st century, most of all sustainable in social and economic terms. Therefore, the project is much more related to the social aspects of urban planning and architecture, instead of creating dull-looking architectural vision of the future cities in which the position of man and society as a whole is ignored for the sake of geometric and architectural extravagance.
aa_02 I 19
Literatura: - Castex, Jean, Jean-Charles Depaule i Philippe Panerai (2003). Urbne forme. Beogrd: Grevinsk knjig - Elin, Nn (2002). Postmoderni urbnizm, dopunjeno izdnje. Beograd: Orion-rt - Project Group Van Zuid, REAP Roterdam Energy Approach and Planning (2009), Roterdam - Pucr, Mil (2006). Bioklimtsk rhitektur. Beogrd: Institut z rhitekturu i urbnizm Srbije - Pui, Ljubinko (2009). Grd bez lic. Novi Sd: Mediterran publishing - Stupr, Aleksndr (2009). Grdovi globlizcije izzovi, trnsformcije,
simboli. Beogrd: Orion-rt

- Dejkobs, Dejn (2011). Smrt i ivot velikih merikih grdov. Novi Sd: Mediterran Publishing
tekst i projekat:
NEVENA POLEDICA, roen 1987. godine u Arilju. Zvril Mster kdemske studije n Arhitektonskom fkultetu Univerzitet u Beogrdu u julu 2011. godine. Bvil se rdom n Arhitektonskom fkultetu u Beogrdu ko srdnik u nstvi. Trenutno rdi u rhitektonskom birou DVA: STUDIO u Beogrdu.
Belgrade Eye
Projekt BELGRADE EYE ren je u okviru treeg semestr Mster kdemskih studij n Arhitektonskom fkultetu Univerzitet u Beogrdu, kolske 2010/11 godine. Tem studij, iji je predmetni nstvnik prof. Zorn Lzovi, bil je Kontekstulni hibridi kulture/umetnosti - Od efemernog do stlnog u rhitekturi: rekontekstulizcij jvnih prostor Beogrd. Rd n projektu se sstojo iz tri fze. Prv faza je podrzumevl prepoznvnje odreenog fenomen koji krkterie odbrnu lokciju n teritoriji grd Beogrd. Meutim, ovde se krenulo od nlize globlne slike grd ko optijeg i sveouhvtnijeg kontekst. Konkretno, re je o umnogome ogrnivjuem korienju prostornih potencijl grd n nivou jednog lejer. Jedn od osnovnih preduslov d neko mesto ivi jeste d bude dostupno rzliitim ktegorijm korisnik i d poseduje neki mgnetni sdrj, kko bi te iste korisnike privuklo i zdrlo. Ko posledic tog nstl je idej o povezivnju mrtvih, opet, s druge strne bitnih tk grd kroz novi modlitet kretnj. Kko su vidikovci retk pojv u Beogrdu, pored fizikog povezivnj, jvil se i potreb z vizuelnim povezivnjem, tj. stvrnjem mogunosti d se odreeni sdrji percipirju i doive n mentlnom nivou. Otud idej o rzvijnju neke vrste mree u vidu sistem ire koj bi prekril teritoriju celog grd. Ko jedn od njfrekventnijih u mrei odbrnih i nlizirnih tk odbrn je prk izmeu Svskog pristnit i Kosnievog venc. Tu je predvieno postvljnje jedne od vertikl - kul u sistemu ire. Ov lokcij je svojom pozicijom i kontekstom unel dodtne teme koje su postle deo rzvojnog proces projekt; sukob modernog i trdicionlnog, kompleksn drutveno-socijlni kontekst, temu oblikovnj i pojvnosti smog reenj... Drug fz projekt podrzumevl je idejno reenje prter i prteih sdrj kule koj je ksnije, u treoj fzi proces rzren. Posmtrjui mkro situciju, tj. nivo grd, veze obl reke Sve ostvrene su mostom i eventulno privtnim mcim, tko
d nedostju lterntivni nini pristup. Zteeni odnos n uem podruju posmtrnj, u vidu dve dost jke vrednosti grd Kosnievog venca, ko ztiene mbijentlne celine s jedne strne, i Svskog pristnit ko zone spjnj grd s oblom reke s druge strne - nmetnuo je odreenu vrstu nedefinisnog meuprostor. Smim tim to je fiziki prekinut kontinuitet jedne od njinteresntnijih os grd - ulice Krlj Petr, koj menjjui ndmorsku visinu spj Dorol, centrlnu ulicu Knez Mihil i Svsko pristnite, prekinut je i funkcionln vez ov dv entitet. Odgovor n ovo stnje bio je (mod) bnln ekstenzij pomenute ulice u vidu stepenit kojim se svldv prirodni postojei pd teren, ulic sliv do oble reke. Ko kontrst snnim horizontlnim linijskim elementim prostor (ne sme se zborviti blizin Brnkovog most), postvlj se gresivn element vertikle - kule. Sm kul je povezn s terenom psrelm pomou kojih se spjju rzliite tke prostor. Time se postie od poetk eljeno vieslojno korienje prostor. Sm kul sstvljen je od dv pnormsk lift (koji ujedno predstvljju konstruktivne elemente i omoguvju pristup licim s posebnim potrebm), elinog stepenit i elipsoidnih pltformi n rzliitim visinm. Pltforme su, zprvo, element putem kog se stvr potencijl z zdrvnje korisnik i oivljvnje kule. Pored tog, kruno kretnje korisik oko pomenutih centrlno postvljenih konstruktivnih element omoguv sgledvnje grdskog jezgr (ve pomenuto vizuelno povezivnje mest). Preko njvieg plto korisnici pristupju kbinm ire, koj je povezn s novobeogrdskom strnom reke Sve i predstvlj jedn od lterntivnih nin kretnj.
01 I Faza 1: umreavanje Beograda
Belgrade Eye
The project Belgrade Eye is consisted of three phases. The first one is recognition of phenomenon that characterizes the selected location in the city of Belgrade. As the result of this research phase, it was concluded that the viewpoints are very rare in Belgrade and therefore they should be visualized and physically connected. Thus emerged the idea of creating a network in the form of elevator and as one of the most frequent places it is chosen the park between Sava docks and Kosaniev Venac. The second phase entailed design of the parterre of the tower and related facilities which later, in the third phase of process, developed. Looking at the macro situation it is clear that its only connection to the Sava river is by bridge and the potential private boats, so there is a lack of alternative means of access. In addition, the physical continuity of one of the most interesting city axis (move of the streets of Kralja Petra and Kneza Mihajla) is interrupted, which imposed a certain kind of undefined spaces. The response is obtruded in the form of banal street extension like staircases which overpower the natural position of terrain. As a contrast to the strong horizontal line elements of the space, there is the aggressive element of the vertical tower which is associated with the ground walkway which connects the different points of space. This complex analysis of many elements and their relationships which led to the final decision, were intended to considerate the urban tissue from another angle which was atypical for standard process of studying.
aa_02 I 21
02 I Faza 3: osnove
03 I Faza 3: presek
04 I Faza 3: maketa
tekst i projekat:
BRANISLAV SPASOJEVI, m. arch. Diplomirao na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, diplomske ak. stud. / master, 2007. - 2009. Uestvovao na veem broju grupnih izlobi, kao to su: Arhetipuri/ Archetypes 2011 (Sibiu, Romania 2011.) gde je izlagan projekat Water break; 32. Salon arhitekture, izlagan projekat: Auditorijum na Velikom ratnom ostrvu, Beograd 2010; 11. Bijenale arhitekture u Veneciji 2008, Paviljon Repubike Srbije, postavka Wohnlich, izlagani autorski projekti: bazen + blok 33, video projekat: smlxxl, Venecija 2008.
NewNewBG
NewNewBg je ekperimentalni projekat nastao kao odgovor na pitanje kako sauvati sadanju fiziku strukturu grada Beograda, sa posebnim osvrtom na Novi Beograd, i prilagoditi ga buduem vremenu. Gradu kakav je Beograd, koji se ubrzano iri i razvija, bez duboko promiljene strategije i jasno definisanih urbanistikih pravila, preti postepeno potiskivanje i gubljenje autentinosti kao i arhitektonsko-urbanistikih vrednosti koje ga ine. To je najoiglednije u sluaju Novog Beograda koji je prvobitno zamiljen kao grad-vrt, idealno mesto za ivot, sa dovoljno neba i dovoljno drvea, sa definisanom mreom modernih objekata koji izranjaju iz zelenila. Usled turbulentnih drutvenih deavanja, ideju takvog idealnog, modernog grada potisnule su nedefinisane ne-ideje koje se baziraju prvenstveno na ekonomskim aspektima, bez posebnih osvrta na druge (arhitektonsko-urbanistike, kulturoloke aspekte itd. koji bi trebalo da budu primarni). Nebriga i zapostavljanje budunosti je dovela do svojevrsnog haotinog stanja u ivotnom okruenju. Ideja projekta se bazira na ispitivanjima mogunosti ublaavanja ovakvog stanja. Pokreta ovog istraivakog projekta je pitanje Kakav bi bio idealan, dalekosean nain irenja grada koji nee remetiti nasleene fizike strukture?. Dolazi se do ideje o rastu grada u visinu. Kao fizika manifestacija ove ideje predlau se kule visoke najmanje 200m. Urbanistikom analizom su rasporedjene tako da ne naruavaju postojee fizike strukture. U osnovi su krunog oblika prosenog obima od 30m. Na taj nain bi se ostvarila niska zauzetost parcele u korist zelenih i javnih povrina. U potpunosti bi se zasnivale na energetskoj efikasnosti i tehnolokoj odrivosti. Karakteristine su po tome to su zamiljene kao beskonane odnosno kule nesagledivog kraja. Ovaj jedinstveni efekat probijanja kroz oblake bi se postigao specijalnom tehnologijom koja bi pravila efekat magle koja bi se isputala vertikalno (u vis) sa najviih spratova. Nou bi se sa istih spratova, u snopovima (laserima) putalo beskonano pravolinijsko osvetljenje to bi bilo posebno atraktivan efekat. Kule bi u oblikovnom smislu bile neutralne u odnosu na kontekst. Potpuno svedenih spoljanih obrada sa opnama od staklenih povrina - ogledala to bi doprinelo efektu nepostojanosti. Preko staklene opne bi se nalazila mreasta povrina koja bi sluila kao zatita od Sunca. U funkcionalnom smislu ovo su mesta za najrazliitije aktivnosti: kule za stanovanje sa nestvarno lepim pogledima, poslovne kule, za sport i rekreaciju, kule-vrtovi sa zabavnim sadrajima, kule-parkinzi itd. Ovakvim, radikalnim pristupom sagledavanja budueg vremena bi se zadrale postojee arhitektonsko-urbanistike celine, relativno sauvale postojee slobodne javne i zelene povrine, reila stambena pitanja konstantno rastueg grada, doprinelo uvodjenju ekolokih i standarda odrivosti. NewNewBg je pogled u budunost, vizija Novog Novog Beograda...
NewNewBg
NewNewBg is experimental project which was developed in response to the question of how to preserve the current physical structure of the city, with special reference to New Belgrade, and adapt it to future time. For cities like Belgrade, which are rapidly expanding and evolving, without deeply thought strategy and clearly defined urban policies threatens gradual suppression and loss of authenticity as well as architectural and urban values that make it. The idea is based on the investigation of the potential mitigation of this situation which leads to the idea of growth in height. As a physical manifestation of this idea at least 200 meters high towers were proposed, whose schedule is provided on the basis of urban analysis. With this radical approach consideration of the future times would retain existing architectural and urban units, relatively preserve existing public and green spaces, fix the problem of housing in the constantly growing city, contribute to the introduction of environmental standards and sustainability.
aa_02 I 23
tekst i projekat:
MILO IVKOVI, roen u Beogradu. Godine 2005. upi-
suje osnovne studije na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu koje zavrava 2008. Iste godine upisuje diplomske (master) studije na istom fakultetu i poinje da radi na mestu demonstratora na Departmanu za arhitekturu. Nakon strunog usavravanja u SAD, 2009. godine radi za Office for Metropolitan Architecture u Roterdamu. Godine 2010. diplomira sa projektom GENERIC CITY / GLOBAL VILLAGE.
Generiki grad
Rad je nastao kao diplomski - master projekat na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2010. godine, pod mentorstvom doc. Borislava Petrovia. U vremenu globalizacije, ekspanzije tehnologija i eksplozije informacija, drutvo poprima drugaiji oblik. Narodi i kulture se meaju, a grad postaje univerzalno mesto, sistem razmene informacija. Globalno drutvo zahteva savreni grad, a ekonomija trai brzinu. Stari gradovi uvaju svoju istoriju i svoje misterije, a pojavljuje se novi grad. ivotni prostor se smanjuje, a zatim i curi na druge grane naih ivota. Polako sve nazivamo ivotni prostor. Ali, ta se deava kada se i on sabije preko granice? Da li onda celi gradovi, a zatim i drave, kontinenti, pa i ceo svet postaju nai lini? Da li se grad tada dematerijalizuje i postaje samo sutina globalnog, opteg drutva? Projekat se bavi reavanjem problema savremenih gradova uvoenjem nove tipologije grada, namenjenog da slui potrebama budue civilizacije kroz mogunost trenutnog prilagoavanja promenama. Generiki gradovi se ire kao mree iz prenaseljenih gradova, da bi se kasnije srele i postale jedno. Na vorovima mree se nalaze velike jedinice, odnosno mini-gradovi. U zavisnosti od klime i prirodnih faktora, jedinice proizvode specifine resurse i sakupljaju energiju iz razliitih izvora. Poto se smenom godinjih doba menjaju i izvori energije, transportaciona matrica omoguava jedinicama da prosleuju viak energije izmeu sebe. Tako, svaka jedinica godinje proizvodi dovoljno da ispuni svoje potrebe, ali samo prikljuenjem na mreu, matricu, postaje istinski odriva. Grad postaje P2P (peer to peer) sistem. Dimenzija polja matrice iznosi 2300m, a dimenzija jedinice zavisi od scenarija. Svaka jedinica je predviena za 32500 stanovnika. Generiki grad je namenjen za apsolutno globalizovano drutvo, u vremenu kada je svaka informacija na dohvat ruke, a Svet sam po sebi vie nema rasnih, nacionalnih, verskih ni kulturolokih razlika. Projekat sam po sebi je odgovor na pretpostavku o globalizovanom svetu, ali ne i ideja o samoj globalizaciji.
01 I Scenario 4 - Beograd, izometrija
Generic City / Global Village

The project is about solving the problems of contemporary cities introducing new city typology which is supposed to serve the habits of the future civilization and instantly adjust tu changes. Its a city made for entirely globalized society, in a time when every information is within our reach and the world with no more racial, national nor cultural differences. The project itself is an answer to the presumption of a globalized world, and not an idea of globalization itself. Generic city spreads as a progressive grid originaly from overpopulated cities and eventually meets and becomes one. At its knots, large units / mini cities, are positioned. Depending of the climate and natural factors, units produce specific resources and collect different kinds of energy. Since different seasons bring different energy sources, transportation matrix enables units to transport surplus energy and resources between units. That way, every unit produces enough to serve its needs, but only when it plugs in the matrix it becomes completely sustainable. City becomes P2P (peer to peer) system.
aa_02 I 25
02 I Scenario 2 - Mumbai 04 I Scenario 4 - Beograd
03 I Scenario 3 - Amsterdam
tekst i projekat:
SNEANA ANDRI, dipl. in. arh. - M. Arch, JELENA RADOJEVI, dipl. in. arh. - M. Arch
Projekat Kranovi za Beograd - virtuelne kapije Beograda nastao je kao Master projekat na temu Vetaka prirodnost - Urbani hibridi i kontekstualne stanice, na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, kolske 2009/10. godine. Autori projekta su Sneana Andri, Jelena Radojevi i Ivana Kandi.
Kranovi za Beograd
INDUSTRIJSKI TRANSFORMERS Ova arhitektonska utopija, kao simbol industrije, inspiraciju je nala u apstraktnom umetnikom izrazu ruskog konstruktiviste El Lisickog i njegovog utopijskog koncepta nebodera, poznatijeg kao nebeske uzengije. Arhitektonski izraz ove strukture, jeste potpuno nov pokuaj ka direktnom otkrivanju strukturne i tehnike forme. Translacijom i vertikalnom pomerljivou cevastih elemenata, tzv. tuba, dobija se specifina pojava iz koje i proistie naziv industrijski transformers. U skladu sa okruenjem, a isprovocirana svojom formom, struktura dobija funkciju interaktivnog muzeja nauke i tehnike. Uvoenjem sadraja sa novim karakterom i znaenjem izvrena je rekontekstualizacija i osveenje naputenog i zaputenog prostora Starog Beogradskog Mlina. TEMATSKI EKO - FILTER Tematski eko-filter je simbol ekologije, koji bi se drugaije mogao okarakterisati kao sistem koji ine vertikalni tematski vrtovi noeni smelom konstrukcijom. Takva struktura predstavnik je jedne metropole koju prati zasienost saobraajem, industrijalizacijom i brzinom ivota. Njen algoritam otpoinje takastim pozicioniranjem u gustom i zasienom gradskom urbanom tkivu, a potom, praenjem smera Z-ose i suptilnim komponovanjem elemenata oko nje, nastaje jedan vertikalni vrtni filter grada. On, srazmerno potrebama za filtriranjem posledica gradskih progresa, menja raspored i obim, komponovanjem sopstvenih elija tj. elemenata. Vertikalna dominantnost strukture na lokaciji parka Gazela, vitkost i dinaminost njenih elemenata, imaju za cilj akcentovanje prostora u silueti grada. Funkcije pruaju niz oaza i razliitih ambijenata gde bi ula i plua mogli da uivaju. Nalik zelenom kranu, ova struktura poziva Beograd da se probudi i pristupi vertikalnoj komunikaciji. DINAMINI EKSTREM Stara eleznika Loionica biva probuena delovanjem dinamikog ekstrema. Rotacijom i translacijom ploastih elemenata tavanica definie se prostorna struktura izrazite fleksibilnosti. Period promenljivosti forme ovog krana kratkoroan je u skladu sa potrebama jednog multifunkcionalnog prostora kulture.
Virtuelne kapije Beograda
Mi smo bia sposobna za spoznaju. Svet koji spoznajemo je iluzija. On nastaje kroz opis koji nam se od trenutka roenja stalno ponavlja (Kastaneda, Karlos, Uenje Don Huana, The Regents of Univercity of California, 1986) Ovo saznanje stvara odgovornost i obavezu graditelja budunosti da stvara sliku vrednu bitisanja u pamenju. U evoluciji 21. veka realnost sve vie postaje nestvarna a iluzija zauzima mesto eljene scene za ivot. Sa ciljem mapiranja Beograda na mapi svetskih iluzija nastaje vizija o fenomenu kranova koji oivljavaju eme razvoja na lokaciji Savskog amfiteatra kao virtuelnog grada budunosti. Vizija se javlja i trai potencijalno mesto za realizaciju. U sredite problema, kao potencijalnog motiva, stavljamo mesto drutvenog spoticanja. Generator prolosti, sadanjosti i budunosti. Kao trolana autorska grupa provlaimo simboliku broja tri koji e biti motiv za nau dalju razradu utopije. Tri problema na tri lokacije, tri krana kao tri reenja Trojstvo saobraaja, industrije i ekologije. Lokacija se sama namee svojim poloajem sa visoko frekventnim saobraajem i dinamikom - Most Gazela, Mostarska petlja. Da bismo se uverili u validnost motiva koriste se istorijski, prostorni i ekoloki filteri i kroz njih se provlae potencijalni motivi: naputena skladita, hale, ruine pod zatitom objekata i mnogobrojni drugi elementi. Osmiljen je zadatak postavljanja virtuelnih kapija grada uz vitalne saobraajnice u cilju doslednog prezentovanja Beograda, isticanjem simbolike ve pomenutog trojstva. Vertikalno dominantne strukture, razliito efemerne po funkciji i lakoj montano-demontanoj konstrukciji, doprinose dinamici i rekontekstualizaciji javnog gradskog prostora. Mrea ovakvih virtuelnih portala mogua je kao odgovor na probleme sadanjosti i budunosti, probleme zaborava, zasienosti i koloteine bilo kog gradskog prostora.
Problem saobraajne frekventnosti implementiran je u vizuelnom doivljaju arhitektonskog izraza. Volumen strukture biva definisan u potpunosti prema potrebama njenih korisnika popunjavanjem tavaninih mrea. Multiplikovanjem ili redukovanjem osnovnog modula strukture vri se organizacija prostora u skladu sa svojim namenama. Naizgled laka, poletna i nena saobraajna kula u biti je vrsta, postojana i stabilna elina mrea. Izrazito vitko jezgro nie po svojoj vertikali smelo definisane konzole. *** Trostrukim delovanjem krana stvara se vid vertikalne konekcije budunosti, virtuelnih kapija koje bivaju izlaz iz skuenog gradskog prostora. Sve vei broj stanovnika u potrazi je za sopstvenim brojem kvadratnih metara prostora za bitisanje, mogunostima za
01 I Tematski eko-filter I Sneana Andri 02 I Dinamini ekstrem I Ivana Kandi
sticanje novih znanja, kao i pripradajuom koliinom istog vazdu- aa_02 I 27 ha. Evidentno je da su to prava svakoga od nas, ali kako priroda nema mogunost brze regeneracije sopstvenih resursa, tu ulogu preuzimamo mi sami. Nae projekcije fenomena sadanjosti kroz budunost, kroz utopije, reenja su trenutnih problema, ali ne samo u postojeem trenutku nego kroz dui vremenski rok. Koncept ovog trojstva predstavlja dogaaj u budunosti koji tek treba ostvariti materijalnim evolutivnim preobraajem proizvodnih sredstava, revolucionarnim prekidom sa starim svetom ili duhovnom evolucijom - revolucijom. Dakle, matajmo, predviajmo prepustimo se iluzijama i stvarajmo sliku nekog drugaijeg okruenja, interesantnijeg, zdravijeg... eljenijeg! I, mislite li da nam se moe neto loe desiti? ta bi Tesla rekao?
03 I Industrijski transformers I Jelena Radojevi
28 I aa_02
Cranes for Belgrade

With the aim of mapping Belgrade on a map of the world illusions, we created a story about the phenomenon of cranes which revive the scheme of development on the site of the Sava amphitheater, as a virtual city of the future.Three problems in three locations, three crane as the three solutions trinity, industry, environment and traffic. The task of acting along the vitalroad is set, to a consistent presentation of Belgrade, emphasizing the symbolism of the aforementioned trinity. The evolution of the 21st century reality becomes increasingly surreal and illusion takes place of the desired scene of life. Industrial transformers, Sub-Eco filter and Dynamic Extremes are the names of architectural structures that participate in the joint efforts of creating scenarios of metropolis through the eyes of its citizens and what they want for themselves.
The vertical dominant structures, ephemerally different in function and easy prefabricated structure, contribute to the dynamics and the recontextualisation of urban public space. The network of these virtual portals is possible as response to the problems of present and future problems, forgetfulness, saturation, routine of space. Dynamic towers call the city to rise approaching the vertical connection of virtual gates that are way out of the cramped city. Structures expressing slender and bold design, with different rhythm and its various models compose their forms, but the emphasis is not merely a visualization but to create desired architectural events in metropolis. Utopia of Cranes of Belgrade wants to raise the imagination of the individual, to commonly upgrade it, transform it and make it better. Isnt our city our space? Why do not we dream and freely share its pictures with each other? What is it that we want for ourselves, for each of us? What kind of play do we want on tomorrows stage?
04 I Koncept I Industrijski transformers I Dinamini ekstrem I Tematski eko-filter
I aa_architectural approach I broj 01 I 2011
I habitat
tekst:
JANA KAAR, apsolvent arhitekture na FTN-u. kolu birala prema elji da se u studijima sretne sa temama restauracije i revitalizacije objekata i gradskih prostora. Zainteresovana za grafiki dizajn, strip, kratke pisane forme u knjievnom izrazu, fotografiju, primenjenu umetnost i alternativne vidove pozorita sa naglaskom na performansu. Bavi se sakupljanjem dokaza o intervencijama u prostoru u vidu grafita, performansa, instalacija kao i traenjem veza, preduslova, posledica i smisla istih. U potrazi je za definicijom smisla ivota jasnijom od Adamsovog broja 42 i deli uverenje da je kretanje u prostoru vizuelno ispunjen nain ivota.
aa_02 I 29
iveti savremenu utopiju

ivot i delo Luka uitena
IMATI SVOJ PUT Ovaj belgijski arhitekta dolazi iz porodice arhitekata (otac i majka Robert uiten i Mari Madlejn de Majer6 bili su arhitekti) i pionir je zelene arhitekture. Sedamdesetih godina, kada zeleno jo nije bio popularan termin u svetu dizajna i tehnologije, Luk je teio da gradi energetski nezavisne kue sa iskorienjem Suneve energije i energije vetra. Kua Orejona (Orejise, Belgija) iz 1977. godine je reprezentativni model uitenove arhitekture i predstavlja primer belgijske arhitekture tradicionalnih modela i tipologija sa ekolokim uticajem na fasade. Kalemljenjem novih elemenata (staklene fasade i krovovi za pasivnu solarnu akumulaciju) na tradicionalni oblik belgijskih kua sa strmim krovnim ravnima, uiten negira tada savremene evropske stilove7. Za sebe kae da je arhitekta vizionar i da njegov rad predstavlja jednu ideju o civilizaciji koja bi mogla da gradi gradove koji su u harmoniji sa prirodom, koristei sisteme iz prirode, umesto civilizacije koju imamo a koja gradi gradove koji su protiv prirode. Tvrdi da su svi njegovi projekti izvodivi i ostvarivi kada bi se naao voljan investitor.
Oni koji sa simpatijom sanjaju o Utopiji moraju biti zadovoljeni ivotom u svetu snova. (Novine Kvinslender, Jun 1895)1 Verovatno niste uli za Luka uitena (Luc Schuiten). Luk uiten nije Rem Kolhas. Luc uiten nema veliki broj izvedenih objekata. Mesto gde se ostvaruje Lukova arhitektura je medij stripa i knjige i odnedavno medij umetnike izlobe. Odreeni broj arhitekata zaluta u svet stripa i nastavi tamo da stvara ponekad zapravo diui ruke od objekata koji se izvode. Strip je medij sa neverovatnim elementom bezgraninosti, njegove granice su granice papira; trodimenzionalni prikaz je samo sugestija ako moete bolje od toga. Veina izvora na internetu kae da je Anelo Stano (Angelo Stano), prvi crta Dilana Doga2 diplomirao 1971. godine3. Da se zakljuiti da je tanije to godina kada je strip umetnik odustao od studija arhitekture na Tehnikom fakultetu u Milanu. Nesueni arhitekti, strip umetnici i umetnici koji su nali svoj put izmeu arhitekture i stripa nisu tako retka pojava. Fransoa uiten (Franois Schuiten), brat Luka uitena je u potonjoj grupi. Fransoa uiten je legenda u svetu stripa, autor albuma Opskurni gradovi4 i sa Lukom uitenom ko-autor albuma uplja zemlja. Luk uiten se oprobao u stripu i vratio arhitekturu pronalazei svoj medij u kombinaciji ove dve discipline.
6 I Robert Schuiten,Marie Madeleine de Maeyer 7 I Odnosi se na stilove koji su 70-ih i 80-ih godina 20. veka bili zastupljeni u Belgiji: obnovljeni Modernizam, Haj-teh, Esencijalizam...
1 I U originalu Those who fondly dream of Utopia must be content to live in dreamland. The Queenslander Newspaper, June 1895 2 I Dylan Dog, strip kue Boneli (Sergio Bonelli). 3 I Ispravni podaci iz biografije Anela Stana, http://www.ubcfumetti.com/data/ stano.htm 4 I Les Cits obscures u engleskom izdanju je Cities of the fantastic, Les terres creuses prevedeno je kao Hollow Earth. Album ovde podrazumeva album stripa, dakle seriju ili odredjeni broj stripova izdanih u jednoj korici.
01 I Luc Schuiten u automobilu na pedale I izvor: www.dw.de (februar 2012)
30 I aa_02 ZELENE VIZIJE
Kroz strip uplja zemlja prikazan je nacrt grada zasnovanog na tradicionalnom tipu graevina Indijanaca Novog Meksika, koji se prigodno zove Pueblo. Tradicionalni model oblikovan je od mobilnih staklenih bata i piramidalnih nosaa solarnih panela i vetrenjaa koji imaju funkciju fabrika energije, zbog ega su piramidalne kule situacionirane u cetru naseobine. Nizovi kua pravilno su rasporeeni u zelene redove, pri emu se na kraju svakog reda nalazi piramidalni objekat koji je kombinovana elektrana na solarnu energiju, energiju vetra i energiju metana dobijenog dekompozicijom organskog gradskog otpada. Grad je postavljen oko tramvajske petlje i krune, podzemne, opsluujue ceste, sa perimetrom 10 do 20 kilometara za predvienih 10.000 do 20.000 stanovnika. Delovi opisani kao prijateljski kvartovi okupljaju se oko sredinjeg dela grada koji je velika zelena upljina. Fasade objekata ovih upljih gradova simpatina su lekcija iz horor vakui u grafici. Podsea na studentske radove na vebi iz urbanizma sa zadatkom da se osmisle poduni i popreni izgledi fasada jedne ulice sa pripadajuim poprenim i podunim presecima, gde se ispostavi da i nije tako jednostavno popuniti desetak praznih fasadnih polja, a pritom zadrati oseaj jedinstva, smisla i ukusa. Meu ostalim uitenovim idejama i projektima nalaze se: Urbani kanjon, grad od objekata koji su primenom novih tehnologija seeni u oblike koji imitiraju stenu, pri emu je materijal koji je seen transparentan prema unutra, principom biomimikrije8 preuzetim od ostriga.
Grad talasa predstavlja grad kao oblik homeostaze i metabolizma. Grad u kome se ivi u kuama od ivog materijala spletenog u habitat od raznih vrsta drvea, i u kojem vrstu drutvenog organa ine arhitekte umari, koji opsluuju gradski metabolizam podiui, odravajui, gradei objekte i brinui se o dekompoziciji kvartova, zatvarajui na taj nain proces metabolizacije grada. Arhitekta je neizostavan i nezamenjiv subjekat u drutvu.
JEDINICE TRANSPORTA Sistemi transporta u upljim gradovima, kao i u svim radovima Luka uitena imaju interesantan pristup. Klik-auto je zamisao kombinacije javnog saobraaja i individualnog vozila. Pametni auto ovde podrazumeva navoenu jedinicu koja se kree po ini i pri susretu sa ostalim jedinicama koje se kreu u istom navoenom pravcu, prema odreenom delu grada, jedinice se spajaju u kolonu koja tedi energiju. Primenjivost ove izuzetno privlane ideje ostaje da se promisli u svetlu nepostojee kontrole nad brzinom vozila koja zahteva jedno ureeno, u ubeenju pristojno drutvo i striktne norme ponaanja, kao i striktne brzine vozila. Meu ostalim privlanim idejama uiten predstavlja teretnu verziju klik auta koja slui za transport robnih dobara i Ciklo (Cyclos), individualno dizajnirano vozilo koje se pokree po sistemu bicikla radom, a koje se pomae elektrinom energijom za korekciju brzine i pri savladavanju uspona. Dizajnom i idejama Luka uitena bave se strunjaci koji razvijaju tehnike aspekte ovih oblika transporta. Svoj dizajn, iza koga stoji jedna promiljena filozofija oslikana u kombinaciji stripa i arhitektonskog crtea, Luk uiten stavlja pod pojam archiborescence. Objanjava ga kao novi oblik graenja sa prisustvom Majke Prirode kao modela. IVETI UTOPIJU U duhu ivljenja svojih snova, Luk uiten vozi za njega dizajnirano vozilo koje se pokree po sistemu bicikla, dakle pedalama, i primenom elektrine energije. Radi na pripremi izlobi gde su prikazani modeli gradova, objekata i jedinice transporta, prema njegovom dizajnu. Projektuje transformirane prikaze savremenih gradova uzimajui zabeleene planove iz 1800. godine i zelenei industrijske prizore tadanjeg stanja kalemljenjem svojih zelenih fasada na crno-bele prikaze sa starih fotografija. Reaguje na planiranu izgradnju oping centra od 30.000 kvadratnih metara, na obalama grada Vervjea (Verviers, u blizini Pariza), izradom projekta koji osuuje zakrivanje renih obala gradova komercijalnim sadrajima i poziva na promiljanje o oazama
Lotus grad, fantastina ideja da se u mehanizmima cveta lotosa nae inspiracija za tehnologiju; vodonepropustljivost u primeni materijala za objekte, sistem otvaranja latica za mehanizaciju. Grad od modularnih list-kuica i tornjeva u obliku lotosovog cveta sigurno moe nai mesto u svetu fantastike, pored hobitskog sela od breuljaka ili u svetu eko-utopije pored vizije Vinsenta Kulabauta (Vincent Callebaut), koja ima oblik plutajueg ljiljana9. injenica da je Vinsent Kulabaut koristio ljiljan kao oblik za urbanu dimenziju kvarta, a uiten list za dimenzije krova kue je lekcija iz doslovnosti i razmere u arhitekturi.
8 I Biomimikrija (bios ivot, i mimikos podraavaki) je dizajnerska disciplina koja trai odriva reenja korienjem obrazaca i strategija iz prirode koji su proli najtee testove evolucije i vremena. Izvor: http://zeitgeistsrbija.org/ forum/45-nauka-i-tehnologija/2457-biomimikrija. 9 I Lillypad, Floathing City. Izvor: http://inhabitat.com/lilypad-floating-cities-in-theage-of-global-warming. Prezime Callebaut je belgijskog porekla i moe biti izgovoreno prema flamanskim i francuskim pravilima izgovora. Francuski Kulbo, flamanski Kulabaut (http:// www.pronouncenames.com/pronounce/callebaut)
odmora i prirode koje treba da se nalaze na obalama gradskih dungli. Njegove pastorale idealiziranih zelenih gradova (a zeleno je in) moda jesu impresivne u nekom fantastinom mediju koji ima malo toga zajednikog sa odgovornim pristupom naem kulturnom i graditeljskom nasleu, ali koliko vas je i dalje potpuno nezainteresovano za svet koji ova utopija nudi? Utopije su neostvarive zamisli, neopipljive ideje o neemu ostvarivom jednoga dana. Meutim, isto tako velike utopije su ljudi: ljudi koji ih misle, koji ih zasnivaju i koji ih pokuavaju iveti. Da li je utopija ostvarena ideja (i pri tome pojam koji je prestao da bude utopija) ako ga ostvari aka ljudi ili ak samo jedan ovek? Koliko je ljudi potrebno da ideja poraste? Da zaivi? Kada utopija od nemesta postane dobro-mesto?
Living Utopia today: life and work of Luc Schuiten

When green wasnt hip, back in the 1970s, people that thought architecture should go ecological were pioneers. Such was Luc Schuiten. His ecological houses were traditional Belgian steep roof houses enveloped in glass cover and self-powered with solar and wind power. But the green move was yet to come and Schuiten`s houses werent like Frank Gehrys or Jean Nouvels or any of the postmodern look alike. And so his ideas found home on paper. Luc Schuitens brother, Franois Schuiten, was in the comic book arts and Luc cooperated with him, and there, in the comic book world, Luc Schuiten`s architecture came to life. Today, couple of decades later, Luc has number of utopian and green projects behind him, most of them unrealized and better fit for movie or comic books realms than the reality we live in. But he wouldnt agree with that statement. His idea towns like Hollow city, City of Waves, or Lotus city, picture the life in natural environment, buildings that look like plants or are made of plants, or cities we live in like Nantes, only greener, with green rooftops and facades like vertical gardens. Worlds that are pumped and fueled on solar and wind energy and are moving in natural cycles of nature and four seasons, Luc believes, are not visions of impossible or someday but a mission for today.
aa_02 I 31
02 I Presek upljeg grada sa pogledom na elektranu, Luk uiten (februar 2012)
I www.vegetalcity.net
03 I Lotus grad I izvor: www.vegetalcity.net (februar 2012)
Vie podataka o Luku uitenu: http://www.archiborescence.net/archiborescence/ http://blip.tv/archiborescence/le-tramodulaire-3746445 http://blip.tv/archiborescence/le-chenillard-1384361 http://www.cafebabel.co.uk/article/36483
04 I Tramodulaire prema dizajnu Luka uitena, model Laurent Hachouche I izvor: www.halau.be/portfolio/infographie/ (februar 2012)
32 I aa_02 I novogovor
tekst:
MARIJA RISTI, roena 1987. godine u Kragujevcu. Studentkinja master studija na Departmanu za arhitekturu i urbanizam u Novom Sadu, usmerenje Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu. Tokom studija od 2008.godine postaje jedan od prvih lanova/osnivaa studentske grupe Restart (www.teamrestart.com) gde aktivno uestvovuje u izvoenju brojnih projekata. Godine 2011. brani Bachelor rad na temu ,,Vieporodino stanovanje u Novom Sadu. Trenutno priprema Master rad na temu ,,Arhitektonska studija Filolokoumetnikog fakulteta u Kragujevcu i radi kao stalni honorarni saradnik u arhitektonskom birou Strukture Simovi u Kragujevcu.
A ta posle?
Propast Utopije u XX veku
Traganje za idealom ne predstavlja novinu za oveka kao obrazovano bie, koji koristei svoje steeno znanje i intelekt pokuava da kroz re, crte, model, film predstavi takve vizije. Koncepti propasti Utopija koje dominiraju u XX veku predstavljaju sagledavanje jedne budunosti u kojoj ideal kolabira naspram tenje jedinke da potrai znanje izvan ,,balona'' ili infiltriranje spoljanjeg sadraja u unutranjost ,,balona''. Propast utopija se moe posmatrati kroz tri ideje koje se pojavljuju u delima velikih pisaca XX veka koji su obeleili ovakva ,,predvianja'': 1. Ideje ultimativnog prisustva tehnologije u svakodnevnom ivotu totalitarnog drutva, kao sredstvo kontrole - Distopija1; 2. Ideje potpunog odsustva tehnologije u drutvu koje ceni individualnost - Antiutopija2 3. Ideja apokaliptinog drutva Kakotopija3. *** Era tehnologije i prorokih distopijskih ideja o tome kako e mehanizacija drutva uticati na dalji tok civilizacije, nesumnjivo sa sobom povlai jedan jedinstven stav koji se vidi kako kod Zamjatina, kao zaetnika ovakve misli, tako i kod ostalih pisaca. ablon koji se javlja tee na sledei nain: 1. Sadanje drutvo nailazi na kolaps, gde izbijaju ratovi svetskih razmera; 2. U ruevinama raste ideja o idealnom drutvu koje razume gde se greka nalazila; 3. Organizovanje drutva oko ideje u kojoj je ultimativni cilj eliminisanje greke uz pomo nepogreivog sistema tehnologije;
4. Uspostavljanje totalitarnog poretka u svakom segmentu: drutvenom, politikom uz jasnu upotrebu elemenata poput literature (Vrli novi svet, Haksli) ili iskljuivu neupotrebu iste (Farenhajt 451, Bredberi); arhitekturu, televiziju, muziku, kako bi se uspostavio red koji nedozvoljava ponavljanje ,,greke'' potpuno eliminisanje prolosti. 5. Pojavljivanje ,,uljeza'' kao individualnog bia, mogue ,,greke'', koju novostvoreno drutvo eliminie, akcentujui time da je individualizam za opstanak ,,konice'' potpuno nedozvoljen Zanimljivo je u ovakvim delima prepoznati uticaj arhitekture i urbanizma na tu jedinstvenu celinu. Kreui se od mikro nivoa, u delima poput Mi Jevgenija Zamjatina, Vrli novi svet Oldosa Haksija, 1984 Dorda Orvela, Farenhajt 451 Reja Bredberija i Loganovog bega Vilijama Nolana i Dorda Klajtona Donsona, opisi stambenih jedinica odiu krajnjom sterilnou, uniformnou, depersonalizovanim ambijentima u svakom segmentu ispunjenih svim vidovima kontrole jedinke (muzika, hologrami, kontrolisani televizijski programi, programirano vreme za aktivnosti). Ta ideja se iri i na makro, urbanom nivou, gde je jasno vidljiva segregacija drutva na razliite podstrukture koje imaju odreenu i jasno definisanu ulogu i u skladu sa tim se i grupiu. A u regionalnom i, na kraju, globalnom smislu ovakvom formom jasno definisani oblici gradova su povezani specifinim vidom transporta (vozovi, letelice, personalne letelice) Ukratko, svako po roenju (ili pre roenja) je selektovan za odreenu ulogu u drutvu sa odreenim uslovima za ivot, beneficijama ako je stepen za koji je selektovan ,,pri vrhu'' drutvene lestvice. Oni koji slue opsluivanju drutva i nalaze se na dnu drutvene lestvice, zauzimaju, to arhitektonske to urbanistike prostore sa veom koncentracijom (vie osoba spava u jednoj prostoriji, vie osoba je koncentrisano u jednom objektu namenjenom tom sloju), samim tim oblikovanje takvih objekata je specifinije. Kontrola takvih drutvenih slojeva je ogromna i precizno programirana. Sa druge strane, oni koji su odreeni da budu pri vrhu drutvene lestvice, imaju odreen stepen privatnosti, individualniji su, kontrola njihovog kretanja i delovanja je na niem stepenu. Upravo je ovde interesantno navesti da u tom sloju koji zauzima vrh totalitarnog drutva dolazi do ,,prelamanja'' i preispitivanja. No, drutveni sistem je uspostavljen tako da na kraju, ti pojedinci lako bivaju eliminisani, zbog veoma male brojnosti.
1 I Distopija ne pretenduje da ima pozitivan uinak. 2 I Antiutopija je predstavljena kao Utopija ili planirana kao takva, ali je iz nekog razloga unitena. 3 I Kakotopija predstavlja najgori mogui scenario u kome vlada potpuno rasulo u moralu, zakonima, drutvu, dravi.
aa_02 I 33
01 I Raanje distopije, ilustracija I Marija Risti
Postavlja se pitanje, gde se propast sagledava u ovakvom tipu Utopija. Utopijska struktura grada/ova u bukvalnom smislu rei nije sruena, ali se identifikuje propast individualizma i individualnog razvoja jedinke. Potpuno eliminisanje kreativnosti, kao izraza slobodnog miljenja, kroz jednolinost, uniformnost (imena, odea, hrana, mirisi, stambeni prostori, urbani prostori) i otkrivanje ,,greke'' upravo u tome da se bude drugaiji. Nekada se ti scenariji zavravaju i potpunim kolapsom drutva zbog uroene ovekove potrebe za individualnim progresom. Oldos Haksli, koji je, ini se, najvie vremena posvetio opisivanju moguih scenarija o budunosti civilizacije, opisao je preostala dva tipa propasti Utopija. U delu Ostrvo, on opisuje idealno, slobodno drutvo, izolovano od spoljanjih uticaja geografskim poloajem, na ostrvu, koje funkcionie u skladu sa prirodom, potujui i praktikujui budistiku religiju u jednom rastereenom drutvu koje nema tendencije da prihvati spoljanjost. Na kraju ta spoljanjost nasilno biva injektirana, potpuno razarajui svojom tehnologijom i agresivnim nastupom zajednicu koja je funkcionisala potujui jedinku, uz naravno ogranienje neodlaska sa ostrva. Ovde se jasno sagledava razaranje Utopije usled masivnog spoljanjeg faktora, koji je neko vreme mogao ostati pod kontrolom, ali na kraju ak ni ta izolovanost nije doprinela njenom ouvanju iako je imala tendenciju da u odreenom smislu opstane. Kao konaan stav o propasti Utopije kroz Kakotopiju, Haksli nam opisuje u knjizi Majmun i bit dva napramopostavljena drutvena poretka, gde se jedno od njih obrazuje u Kakotopiju. Scenario je u poetnim koracima, moe se rei slian prethodnim: razaranje sadanjeg drutvenog poretka i jedan pogled u budunost gde se na jednoj strani planete obrazuje apokaliptino drutvo ogrezlo u robovlasnitvu, gde je pitanje morala pod ogromnim znakom pitanja, a opravdan defektom koji se javlja usled radioaktivnog zraenja; religiozni fanatizam, i potpuno odsustvo gradnje, kao napretka drutva (ivi se u ruevinama, peinama, sirovim graevinama). Sa druge strane imamo netak-
nuto drutvo koje je zbog geografskog poloaja nastavilo da se razvija onoliko koliko je nuklearno razaranje ostatka sveta dozvoljavalo. Susret ta dva sveta predstavlja zaplet radnje knjige. *** Distopija/antiutopija/kakotopija predstavljaju jednu apsolutnu oprenost Utopiji, jedan stav o ideji o idealnom drutvu, koji se nalazi pred velikim i tekim zadatkom ouvanja. Zapravo, osea se prisustvo pitanja A ta posle? kada se formira ideal i dostigne vrh ili, pak A ta ako? se desi najgori scenario i ne stignemo do Utopije. Pisci ovih dela su osetili survavanje sa tog vrha i osetljivost teme, i predstavili razliite puteve kako bi to moglo dalje da se razvije. U sva tri navedena scenarija nazire se strah od jedne jedine ideje, a to je gubljenje pojma individualnosti. Bilo da je totalitarizam ili robovlasnitvo ideja za odravanje Distopije, odnosno Kakotopije, ili unitavanje Utopije individualizma od strane spoljanjeg sveta, pisci ovakvih predvianja u XX veku preispituju prisutnu ideju razliitih umetnika, arhitekata, urbanista, futuristikih pisaca, koji postizanje ideala vide kroz tehnikotehnoloki progres i idealne gradove. Opravdanost ovakvih neidealnih ideja o drutvu je neto o emu se moe raspravljati na vie nivoa. Arhitektura i urbanizam Utopije predstavljaju tek fragment jedne izuzetno sloene ideje koja bi mogla da naie na otpor bilo pojedinca bilo grupe. Osnovan strah gubljenja identiteta u gradskim strukturama koje se zasnivaju na repeticiji sadraja bilo u radijalnom ili ortogonalnom mreastom poretku, onemoguavaju jednu konstantnu igru u kojoj ovek osvaja prostor i traga za znanjem. Na kraju, pitanje je da li se ovek moe programirati, kako bi bio deo tue vizije o Utopiji. One jesu svakako potrebne, ali to ta je Utopija, od oveka do oveka moe biti razliito tumaeno. Tu se moe zakljuiti da je Utopija nedostian ideal, zbog krajnje opravdanog straha da ono to odgovara jednoj, moda ne odgovara drugoj jedinki. Univerzalizovanje ideje Utopije je izuzetno kompleksan zadatak, a ona se ne moe sagledati samo kroz formu oblikovanja gradova, jer je to daleko od njenog konanog prikaza.
34 I aa_02 LATER ON
No, gde se danas nalazi pojam Utopije kada smo u drugoj deceniji XXI veka? Ideje o Utopiji nisu presuile. Kao odgovor na to javlja se dokumentarac Zeitgeist Movement-a (2008), sa odreenom ideologijom, stavom o sadanjem momentu, detektovanju krivca kroz dug, novac, religiju, bankarski sistem, nekolicinu najbogatijih i na kraju prezentacijom Venus projekta, utopijskog grada koji po koncepciji ne odstupa od koncepcija futuristikih gradova iz XX veka, sa jasno utvrenim sistemom za snabdevanje energijom, saobraajem, koncentrinim rasporedom sadraja u gradu od stanovanja do javnih sadraja i na kraju uvezivanje gradova u sistemsku mreu poput utirkanog miljea odreenog regionalnog zahvata. Oduevljenje koje se javlja za ovim pokretom i na kraju projektom idealnog grada za XXI vek, prikriveno je jednom idejom svaljivanja krivice na mitoloko bie zvano novac koje se kategoriki okrivljuje za drutvenu nejednakost. Pakovanjem projekta u jedan opteprihvaen stav odrivosti i ekoloke efikasnosti, plasiraju se ideje koje koriste trenutno nezadovoljstvo stanovnitva, ne sagledavajui iru sliku problema. Zapravo, ideja pokreta je drutvena jednakost, koja se simbolino ogleda u spaljivanju novca i njegovom odbijanju, to moe dovesti do toga da se pojedinac zapita da li je slian scenario ve jednom video. Kako je ovaj pokret kroz dokumentarce, predavanja, skupove i sline manifestacije jasno koncipirao svoja polazita i dao stav i o drutvenom ureenju i onome ta smeta, sa sve predlogom kako to sve treba da bude upakovano u idealan grad; krajnji kritiki stav o ovakvoj ideji je koliko ovaj pokret predstavlja jednu dobro promiljenu stvar na osnovu prolosti i da li se krivci nalaze u idejama koje ovaj pokret plasira, kao i da li na kraju i on sam ima tendenciju da bude neka vrsta totalitarnog sistema. Arhitektura je ovde posluila kao arena laa, kroz futuristika, sterilna, bela, krajnje funkcionalna oblikovanja, neto poput ukrasnog papira za poklon koji, ini se, sakriva jako klimave ideje o odrivosti samog drutva. *** Ragnar: ...[Robin Hud] nije upamen kao prvak imovine, ve kao prvak potrebe, ne kao branilac opljakanih, ve kao davalac siromanima. Smatra se da je prvi ovek koji je preuzeo oreol vrline primenom milostinje sa bogatstvom koje nije sam posedovao, dajui dobra koje nije sam proizveo, terajui druge da svojim luksuzom plate njegovu milost. On je ovek koji je postao simbol ideje da je potreba, ne dostignue, izvor prava da ne moramo proizvoditi, samo da mislimo da zaraeno ne pripada nama, a nezaraeno pripada. On je postao opravdanje za mediokritet koji je, nesposoban da zaradi za svoj ivot, traio pravo da raspolae imovinom boljih od sebe, proklamujui njegovu spremnost da
posveti svoj ivot ugroenima po ceni pljake svojih pretpostavljenih. Ovo je najgluplje od svih stvorenja dvostruki parazit koji ivi na ranama siromanih i krvi bogatih kome su ljudi doli da zahvale kao moralnoj ideji [...] Da li se pita zato svet propada oko nas? To je ono zbog ega se borim, gospodine Rerden. Sve dok ljudi ne naue da je od svih ljudskih simbola, Robin Hud najnemoralniji i najprezreniji, nee biti pravde na zemlji, niti e biti anse za opstanak oveanstva. (Ayn Rand, Atlas Shrugged, slobodan prevod autora)
And what next? Failure of Utopia in the 20th century

A hadnful of ideas, theories, concepts, projects, thoughts of the 20th century, which are trying to be as close as possible to the real scenario, or not trying to, opened a new field of criticism of such ideal concepts. Utopia experienced a sort of crash and remained in the shadows of its opposite. Fear of loss of individualism, as a basic kind of revolt against the historical facts of the twentieth century, launches a completely new direction in the literature that deals with Dystopia. The idea of this paper is to point to the inferior position of architecture and urbanism versus utopian ideas that could legitimately become dystopian. Architecture and urbanism are in the service of the idea as only a fragment, a means of establishing order and sometimes serve as part of a special way of packing a questionable ideas.
Reference: - Zamjatin, Jevgenij (1978), Mi, Jugoslavija, Beograd - Haksli, Oldos (1985), Divni novi svijet, August Cesarec, Zagreb - Haksli, Oldos (1985), Otok, August Cesarec, Zagreb - Haksli, Oldos (1986), Majmun i bit, August Cesarec, Zagreb - Bredberi, Rej (2003), Farejnhajt 451, Laguna, Beograd - Orvel, Dord (2006), 1984, igoja, Beograd - Grupa autora, Logan's Run, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Logan's_Run (17.02.2012) - Grupa autora, Dystopia, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Dystopia#Counterutopia.2C_anti-utopia (17.02.2012)
- Kakotopia, preuzeto sa: www.thefreedictionary.com/kakotopia (17.02.2012)

- Grupa autora, The Zeitgeist Movement, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/ The_Zeitgeist_Movement (17.02.2012) - Zeitgeist: Adendum, dokument. film, izvor: Google Video, god. premijere: 2008. - Zeitgeist: Moving Forward, dokument. film izvor: Google Video, 2011. - Grupa autora, Venus Project, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/The_Venus_ Project (17.02.2012) - Rand, Ayn, Atlas Shrugged, elektronska knjiga preuzeta sa: www.readerworks. com (17.02.2012)
I novogovor
tekst i projekat:
MAA DRAKULI je roena u Zagrebu. ivi u Beogradu gde zavrava master akademske studije na Arhitektonskom fakultetu, usmerenje Arhitektura. SANJA VELISAVLJEVI je roena u upriji. Osnovnu i srednju kolu zavrila u Parainu, ivi u Beogradu gde zavrava master Akademske studije na Arhitektonskom fakultetu, usmerenje Arhitektura.
aa_02 I 35
Grad u doba virtuelnog
U doba masovne dostupnosti i globalne komunikacije, u kom se fizike granice briu, postavlja se pitanje percepcije grada. Grad, kao pulsirajua masa, ivi u stalnom kretanju, interakciji i razmeni ljudi, ideja i podataka. Razvojem grada i potreba njegovih korisnika, dolazi i do promene samog dijagrama kretanja.
od onih koje nae mesto nudi. ovek se ne kree sa/u prostorima grada da bi uivao, on ne igra - jer koraci su samo alat kojima savladava udaljenosti i to ba kad mora; ne uiva u zvuku snega pod nogama i ne gleda trag tikle koji ostaje u vrelom asfaltu. Suvie je hladno/toplo da bi napustio udobnost svog doma, a sve ono zbog ega bi krenuo u grad ima i na svom raunaru.
Da li se kreemo kroz grad i na taj nain primamo informacije i spoznajemo isti ili u statinosti svog doma odabirom unapred selektovanih informacija ostvarujemo kretanje? Napredak i implementacija savremenih tehnologija u svakodnevni ivot uslovili su da se mesto i ovekova vezanost za njega transponuju od stvarnih fizikih okvira i premisa do virtuelnih razmera, u kojima se pojam fizikog svodi samo na oveka, boks u kom se nalazi i interfejs sa virtuelnim svetom. ovek ne mora biti u gradu da bi bio njegov korisnik. Iako je ovek ulno bie i svet u kom egzistira doivljava na nivoima od vizuelnog do taktilnog, virtuelni svet omoguava da se deo impresija prenese i spozna putem elektronskih informacija. Da, utisak je nepotpun i ogranien, ne postoje uspomene, mirisi kojih se seamo, zvuci koje kasnije ujemo u tiini, ali ipak, informacija je primljena, podatak ostaje u mozgu. Grad postaje dostupan klikom - ekponirajui se do ekstrema. Prevoenjem grada u modul virtuelnog, sve potrebe kojima ovek ostvaruje vezu sa njim se digitalizuju. Da li je u doba virtuelnog grad utopija ili stvarnost? Gde je granica i u kom su odnosu ova dva sveta? Navike i potrebe oveka su digitalizovane do mere da i sami postajemo podaci sa ipa. Ako analiziramo novosteene navike modernog oveka, jasno je da se u svakodnevnom ivotu grad sve vie iskljuuje, ostajui samo u obrisima i kao masivna kulisa kojom blie odreujemo sebe u virtuelnom prostoru. Na drutvenim mreama stavljamo odrednicu mesta, ali ono kao takvo ne utie na nas jer smo mi tokovi globalizacije, mi pratimo trendove mnogo ire i jae
Gde je onda grad, a gde ovek? Grad je tamo gde je i bio, samo se ovek iskljuuje iz njega, postajui pomalo razmaen, on svoj ivot prenosi u virtuelni svet, zloupotrebljavajui isti. Kupovina i nabavka, upoznavanje i druenje, zabava i poslovanje, kao i sve druge sfere ovekovog ivota transponovani su u elektronske informacije koje on izlae, ekponirajui se lanim sjajem i zavaravajui sebe da pored vie stotina prijatelja na drutvenim mreama on nije sm. ovek ima stalnu potrebu za socijalizacijom, ali i duboko potisnuti stah od neprihvatanja i odbacivanja, i lake mu je da situacije kontrolie u domenu virtuelnog, da razmisli pre nego to odgovori na poruku i da poalje svoje emocije izraene znakovima, a ne stvarnim delima i reima koje podrhtavaju od emocija. Sa istom strepnjom ovek se vie ni sa gradom ne suoava, on ga ne gleda i ne kree se sa njim ve ga samo konzumira u meri koja mu odgovara. Grad postaje tih na mestima gde nema dodira sa virtuelnim. Da li je mogue prednosti virtuelnog sveta preneti u grad i na taj nain oiveti prostore? Koje relacije se ostvaruju? Odgovori na ova pitanja su u samom gradu i sluanju potreba korisnika. Ispitivanje problema i fenomena je u uporednoj analizi i uoavanju prednosti virtuelnog sveta, a uz stalno koketiranje sa karakterom grada. Analiza je raena na konkretnom prostoru u gradu Parainu a rezultat je projekat javnog gradskog prostora, prostora igre i slobode.
36 I aa_02 PROJEKAT: URBANO DVORITE
POJMOVI: DVORITE, FABRIKA, FACEBOOK Ovo je novi prostor grada i graana, koji u odnosu na Kuu kulture predstavlja dvorite. Trend ivota u gradskim matricama i pozicioniranosti u vertikalno transliranim boksovima uskrauje oveku prostor dvorita, a dvorite je prostor u kom se ovek najprijatnije osea, to je njegov pripadajui prostor kue. Pojam fabrike se dvostruko tumai kao kontekst proizvodnje i pokreta koji se u prostoru deavaju, ali i kao veza i odgovor na istoriju grada koji se od kraja XIX veka naglo razvija kao industrijski centar, to dovodi i do jaanja drutvenog i kulturnog ivota. Drutene okolnosti su ipak dovele do toga da veliki broj tih fabrika i proizvodnih pogona danas postoji samo kao memorija i uspomena na taj period. Daljim analiziranjem doli smo do zakljuka da je upravo taj karakter, kao najjau asocijaciju na grad i njegov nepravedno zapostavljeni brend, mogue u ovom prostoru iskoristiti kao uvezujui element. Na taj nain bi se formirao muzej na otvorenom, u kom bi elementi dvorita u stvari bili muzejski eksponati, koji bi predstavljali neku od fabrika. Kako je prostor programski koncipiran kao promenljiv, tako i njegova organizacija treba to da podrava i odraava.
Projekat Urbanog dvorita sa lokacijom u centru Paraina, koncipiran kao ekstenzija Kulturnog centra Kue kulture rezultat je uporednih analiza karaktera grada sa ukljuivanjem makro i mikroefekata, od planova do pojedinanog mobilijara, ali i generalnih socio-kulturolokih karakteristika drutva, razloenih do osnovne jedinice oveka, pojedinca, individue. Cilj ovakvog pristupa je formiranje prostora u gradu koji je nov i drugaiji, ali u svom karakteru nosi prepoznatljiv duh grada i jasnu poruku. Analiza grada, DNK grada, uraen je kroz seriju fotografija pojedinanih ambijenata i segmenata ureenja iz kojih se itaju potrebe i navike korisnika, njihove reakcije na grad i komunikacija koju ostvaruju. S druge strane, globalizacija, promene u shvatanju prostora i samog grada, mobilnost i stalni tokovi u kojima moderan ovek egzistira uslovljavaju da prostor grada ne sme biti statian, jer e kao takav biti nezanimljiv i prevazien. Adekvatan prostor se stvara praenjem potreba oveka, analizom njegovih navika i potreba - i zato kao drugi faktor ukljuujemo i virtuelni svet, paralelnu stvarnost u kojoj, u velikoj meri, ivi nae JA. U odnosu na prethodno postavljenu analizu problema stvarnosti grada u doba virtuelnog, jasno je da moemo postaviti i pitanje stvarnosti naeg JA. Da li se ono u virtuelnom svetu razlae na drugo JA, alter ego kontrolisanu projekciju pojedinca, gde je virtuelni svet upravo utopija postojanja Platonovog sveta ideja, ili je on samo sredstvo komunikacije i nain da izrazimo i prezentujemo sebe? Sa ciljem isticanja i korienja prednosti virtuelnog sveta, postojanje ovekovog JA u njemu uzimamo kao sredstvo komunikacije i izraavanja sebe.
Karakter prostora i grad kao INput Lokacija je pozicionirana u samom centu grada, uz obalu reke Crnice i u morfologiji grada moe se itati kao uvala, prostor koji je na toku grada ali ipak izdvojen iz njega. Nain na koji e se ovaj prostor koristiti mora donekle biti i provokacija voena ovekovom radoznalou, jer su okruujui sadraji jasno pozicionirani u mentalnim mapama korisnika i imaju ustaljenu upotrebu i karakter. Pristup lokaciji je sa keja, a kao mana se istie i nedovoljna afirmisanost te obale jer je u odnosu na drugu stranu, jako etalite sa kafiima i prateim sadrajima, ona znatno novija i definie se mirnijim karakterom okolnih stambenih objekata. Problem, predmet, hipoteza i cilj Kao jasan problem postavljamo pitanje uticaja virtuelnog sveta na percepciju grada upravo kroz aspekt socijalizacije, jer su veze i potrebe ostvarivane u gradu prenete u drugi domen. Ispitivanjem stvarnosti grada u vreme virtuelnog, transponovanjem virtuelne u gradsku stvarnost, utiemo na stepen socijalizacije i ostvarujemo novu paradigmu kulture grada. Pokretom u prostoru iniciramo dogaaj koji postaje produkt proizvodnje.
01 I Dijagram pojmova i razvoja
Anketa postavljena na drutenu mreu Facebook za cilj je imala ispitivanje stavova graana i njihov odnos prema analiziranim problemima. Rezultati su pokazali da veina graana virtuelni svet i drutvene mree koristi kao razonodu i sredstvo komunikacije, i smatraju da je u stvarnosti mogue ostvariti istu ili slinu komunikaciju. Kljuno pitanje se odnosilo na mogunost korienja pozitivnih strana virtuelnog sveta (komunikacija, neposrednost, otvorenost...) kao alata kojim bi se oiveli gradski prostori i skoro svi ispitanici su potvrdo odgovorili. Ovaj odgovor je i najzanimljiviji za dalje analize i koncepciju jer potvruje potrebu dodira i sadejstva grada i virtuelnog sveta. Ipak, pitanje stvarnosti i dalje ostaje otvoreno...
Da li je upravo ideja impelementacije grada u domen virtuelnog i obrnuto nova utopija modernog druta, urbanizma i arhitekture? Idejno reenje se zasniva na ukljuivanju okolnih sadraja i objekata i njihovom proimanju sa urbanim dvoritem. U organizacionom smislu, time se zadovoljava osnovni cilj - da prostor bude formiran na osnovu analiziranih elemenata grada, koji su razloeni i selektovano vraeni u prostor sa dozom novog i elementima provokacije kojima se privlae korisnici. Primarni element je platno - zid, interfejs - koji je u odnosu na obalu povuen, ime se omoguava nesmetano kretanje bez zadravanja, ali sa sagledavanjem aktera i aktivnosti u prostoru koketiranjem sa korisnicima. Mobilijar je definisan u odnosu na koncepciju muzejske postavke na otvorenom, a parter je, u cilju stvaranja oseaja topline i ugodnosti, materijalizovan drvenim talpama, ime se promenljivost dovodi do ekstrema: tlo postaje korzo, podijum, klupa, lealjka
Ponuena su tri idejna reenja, koja se mogu itati i kao nadgradnja i promena prostora jer konstukcija zida i nadstrenice ostaju kao bazini elementi. Ideja zida je upravo interfejs preko koga graani komuniciraju meusobno ali i sa gradom, ostavljajui poruku, ideje, zamerke, produkte svoje kreativnosti, fotografije, uspomene Prostor se moe koristiti kao bioskop i scena na otvorenom, ime bi se aktivnosti Kue kulture koje se odravaju na drugim lokacijama u gradu i prostorno uvezale. GRAD U DOBA VIRTUELNOG Postojanje virtuelnog sveta i realnosti se u svakodnevnom ivotu dananjice uzima kao neminovnost. Njegov karakter je izveden iz promena u drutvu podstaknutih razvojem tehnologija i sistema komunikacije, ali ipak u osnovi ovih promena, kao uostalom i u svemu oko nas, jeste ovek i njegove elje. Zato se karakter grada i promene koje se u njemu deavaju prate shodno potrebama oveka, koji je danas naviknut na dostupnost globalnih razmera, gde luksuzom lakoe pristupa postaje razmaen i nevoljan da stupi u grad i komunikaciju sa njim, jer u njegovom domu postoji itav jedan svet koji mu je dostupan klikom. Upravo simbiozom oba sveta stvaramo novu realnost koja je primerena karakteru vremena u kom ivimo gde se grad otvara ka korisnicima, prati njihove potrebe i menja se sa njima. Idejno reenje za javni prostor u Gradu Parainu je formirano kao Urbano dvorite koncipirano kao pripadajui prostor graana, osloboeno formalnosti i jakih okvira koji bi sputavali kreativnost i slobodu, koja u gradu treba da se ostvaruje podjednako neposredno i lako kao to je to u domenu virtuelnog sveta. Formiranje ovakvog prostora, koji je u istom momentu u domenu virtuelnog i stvarnog, predstavlja poligon za ispitivanje paradigme grada, sa ciljem da se utvrdi njegova mera dostupnosti, odnosno njegova utopija u vreme virtuelnog.
02 I Urbano dvorite, jedno od ponuenih reenja
City in the Virtual Age

In the age of mass accessibility and global communication where the man and his activities are transposed into electronic information there is the question of the perception of the city, the interpretation of utopia and reality since the term physical mainly refers to a man, the box in which he lives and the interface with the virtual world. It is not necessary for one to live in the city in order to be the user of the same, because the city becomes assessable by the click of the mouse-exposing itself to the extremes. Is the city reality or utopia, if a man is capable of satisfying all his needs that vary from the most trivial communication and business, every-day supply and administration, friendships and entertainment to culture and education relaying on technology without communication at the city places? A man does not move through the city in order to enjoy, receive information and meet people and the city, he does not dance because the steps merely represent a tool one uses to overcome the necessity of moving. The city becomes silent at those places where there is no contact with the virtual. The examination of the problems has been carried out as a contrasting analysis of the structure of the city and the current socio-cultural conditions at the space of the city of Paracin. The result is the project of the public urban space, the space of freedom, creativity and play. The project Urban yard is characterized by the recognizable spirit of the city and there is a clear reference to the history of the same, however, on the other hand the modern elements taken from the virtual world as its advantage urges us to use and play with the space. The analysis have been carried out at the Faculty of Architecture at the University of Belgrade, within the optional course The Texture of the urban spaces t- prof. mr Dragana Bazik, the associate at the department mr Miroslav Petrovic-Balabudzic.
38 I aa_02 I novogovor
tekst:
ANDREJ BERETA, freelance kustos - istoriar umetnosti. Diplo-
mirao na Katedri za savremenu arhitekturu, postdiplomac na Odeljenju za istoriju umetnosti, FF, Beograd. Radno iskustvo: NVO ARTIKAL, MPU, Galerija HAOS, saradnje na Oktobarskom salonu. Autorski i nezavisni projekti: KUSTOSIRANJE (interaktivna edukacija), Savremena edukacija u izlagakim institucijama kulture (seminar), U potrazi za izgubljenim prostorom (izloba). Polja rada: Izlobene kustoske aktivnosti, umetnika kritika, edukacija u institucijama kulture, savremena umetnika scena, arhitektura, kulturni fenomeni.
Ghost city - Ghost planet

Amir Yatziv, Detroit, 2009, jednokanalni video, c-print, crte na papiru
Detroit (Michigan, USA) postaje grad duhova, zahvaljujui negativnom demografskom trendu. Detroit (jug Izraela) je stvoren da ostane grad duhova. Rezultati uspene upotrebe izraelskog Detroita e neki stvarni grad, ili njegov deo pretvoriti u grad duhova, metodama sa fatalnim ishodom, koje naa stvarnost eufemistiki imenuje eliminacijom pretnje. Vozei se jugom Izraela 2006. godine, u pustinjskom pojasu, u kojem je jedino autoput izvestan, Amiru Jacivu se uinilo da je ugledao konture nekog naselja, iako ni na mapi, ni na putokazima nije bilo takvih indicija. Fatamorgana? Zaustavio se, zgrabio kameru, zumirao taj deo pustinjskog pejsaa i shvatio da ono to vidi nije iluzija uzrokovana umorom zbog nemilosrdne pustinjske klime. Uputio se tamo. to je blie prilazio, shvatao je da se nalazi nadomak velikog naselja, u zavrnoj fazi izgradnje. uvar gradilita, inae Palestinac, nije imao nita protiv da dozvoli razgledanje. Veliinu nepostojeeg naselja ilustruje vreme potrebno da se prepeai - oko sat i po. Negde usput, tumarajui, Amir je naao i tlocrt - mapu celokupnog prostora i poneo je sa sobom. Na mapi je upisano kako je to vojno vlasnitvo i da je re o poligonu. U stvarnosti, ceo prostor je opredmeena simulacija (u realnim proporcijama), pojednostavljene urbane sredine, arapskog tipa. Razliita od naeg, starorimskog arhitektonskog naslea, ova naseobina treba da oponaa bilo koji grad, urbano podruje u arapskom svetu, kako bi upotreba bila viefunkcionalna. Zbog toga su svi objekti, zapravo, generiki modeli po principu najmanjeg zajednikog sadrioca slinih i srodnih struktura. Tu su prizemnice, viespratnice, sojenice, pa ak i neki udni valjkasti vertikalni objekti, preiroki, u preniku, da bi oponaali minarete damija, preuski da lie na crkve - rotonde; nalik tornjevima, silosima. Da, multipraktini. Po povratku u kola, Amir je, mislei da je na pragu neobinog otkria, krenuo natrag u Tel Aviv. Naredne tri godine je proveo istraujui o ovom Detroitu. Uglavnom bezuspeno. Zid utanja i vritee odsustvo bilo kakvih
informacija u zvaninoj i nezvaninoj potrazi za naseljem koje je obiao, postavio je umetnika usred bodrijarovskog simulakruma, u sumnje, u stvarno i nepostojee. Ipak, poneto je otkrio. Projekat je poruen od jednog amerikog arhitektonskog biroa (koje je, izgleda, i dalo radni naziv vojnom poligonu - Detroit) za potrebe Izraelskog ministarstva odbrane. Kao pravi IT strunjak (to i jeste po primarnom obrazovanju), Jaciv je, analizirajui izglede objekata koje je tada fotografisao, zakljuio da su generiki nastali, upotrebom specifinog softvera, uz iskljuivo utilitarne zahteve humanog faktora. Svi su simplifikacija stambenih i javnih objekata (kole, trgovine, verski objekti...). Njihov raspored u prostoru nije predviao stvarno ljudsko egzistiranje. Nelogian, sa stanovita realne upotrebe, naizmenian niz zgrada i kua u kojima elementarni infrastrukturni zahtevi nisu zadovoljeni, ovom naselju daje jo jedan misteriozni ton. Zapetljan u stvarno-nedokazivo (?), Jaciv je potraio najstruniju moguu pomo. Obratio se nekolicini izraelskih arhitekata - urbanista. Njih petoro u umetnikovom video radu (koji je deo instalacije, jer su tu i pomenuta mapa i nekoliko fotografija Detroita) pokuavaju da odgonetnu ta je to opisano na tlocrtukakvo je to naselje, emu slui, gde se nalazi? Mala smicalica je da je inskripciju, opis mape, umetnik privremeno sakrio. Strunjaci nagaaju najrazliitije stvari - od pretpostavki da je re o nekoj pozno-srednjevekovnoj iskopini, koja nije kompletirana, do nekog neizvedenog i neloginog projekta. Pitaju se kako se tu odvija ivot, komunikacija, gde se ljudi drue, kada nema parkova, trgova; kojim putem se odvozi smee, gde su kafii, itd. Naravno, njihove pretpostavke deluju nevino kao i osobe koje na skrivenim kamerama reaguju prostoduno. Situacija je komina, ali ne i omalovaavajua ni prema tim akterima, ali ni prema ozbiljnosti teme. Pesnik bi to oblikovao: There is a crack in everything Thats how the light gets in... (L. Cohen, Anthem, LP The Future, 1992) Detroit ne prua odgovore, ne postavlja u stvari ni pitanja, samo sumnje, zlokobne sumnje. Sazdan je od sveprisutnih pojmova nae stvarnosti: odgovornost (lina, drutvena itd.), manipulacija, zloupotreba, S/M socijalne uloge, simulacija. To su izmeu ostalog i kljune rei prologodinjeg Oktobarskog salona.
Ghost City - Ghost Planet

Amir Yatziv, Detroit, 2009, one channel video, c-print, (40x50cm) x 4, drawing on paper 200 x 120cm
Detroit (Michigan, USA) is becoming a ghost city due to negative demographic trends. Detroit (southern Israel) was created to remain a ghost city. Driving on the south of Israel in 2006, in the desert belt, Amir Yatziv thought he saw the outlines of a settlement, even though the map or the directions did not show any indications of it. As he came more closely, he understood that it is large estate in the final stages of construction. The size of non-existing settlement illustrates the time needed to cross over from one side to another - hour and a half. In reality, the whole space is embodied simulation of simplified urban environment of the Arabic type. Different from ours, the ancient Roman architectural heritage, this settlement should mimic any city or urban area in the Arab world so that use would be multifunctional. The next three years he spent researching on this Detroit. Mostly unsuccessfully. However, something was revealed. The project was commissioned by an American architectural office for the Israel Ministry of Defense. As a true IT professional analyzing the prospects of objects, Yatziv found that they are generically created, using specific software, only for the utilitarian demands of human factors. Detroit does not provide an answer, in fact does not set any questions, only a suspicion. Made up of the ever-present reality of our concepts: accountability (individual, social, etc.), manipulation, abuse, S/M social roles, simulation. These are among other keywords of last year's October Salon.
aa_02 I 39
01 I Amir Jaciv, Detroit, 2009, jednokanalni video, Oktobarski salon, Beograd, 2011. I foto: Andrej Bereta
02 I Detroit, detalj I izvor: www.oktobarskisalon.org (15. 02. 2012.) 03 I Detroit, 2009, jednokanalni video I foto: Andrej Bereta
40 I aa_02 I ostvarive utopije
Think space moralne granice

to su zgrade vie, to je moral nii. Noel Coward, engleski dramatiar (1899-1973) Razvoj trine ekonomije u posljednjim desetljeima rezultirala je potpunim iskljuenjem arhitekata kao vjerodostojnih promicatelja javnog interesa. Faustovska nagodba, kako ju je Koolhaas nazvao, opeprihvaena i od strane samih arhitekata, promaknula ih je u lanove sistema zvijezda, uinivi njihov rad sve vidljivijim u medijima, ali uklonivi autore postepeno iz procesa odluivanja te umanjivi ozbiljno njihovu ulogu u javnom ivotu. elimo li danas promiljati arhitekturu kao drutveni projekt, potrebna nam je podrka, vie nego ikada. Ako vjerujemo da je to ponovno mogue, moramo odgovoriti na neka pitanja. Kako ponovno stvoriti neku vrstu idealizma kao nuan uvjet, ak i ako je provizoran, simuliran ili privremen? Koje sile moemo mobilizirati kako bismo ojaali slab odjek u javnom sektoru? Kako ponovno zadobiti povjerenje drutva? Kako se odnositi prema nejasnim moralnim granicama nae discipline? I konano, kako artikulirati prve utopije 21. stoljea i koliko uope uvjerljive one mogu biti?1 Hrvoje Njiri Nesavrene dunosti: Ostvarive utopije je etvrti meunarodni arhitektonski konceptualni konkurs u sklopu programa Misli prostor (Think Space), odranog tokom 2011. godine, u organizaciji Drutva arhitekata Zagreba (DAZ). Konkursni zadatak je koncipirao Hrvoje Njiri, koji je pred uesnike postavio izazov da radikalno istrae dananju situaciju, nadilazei stereotipe, uzorke i tipologije koje su se pokazale kao nedelatni, istovremeno ispunjavajui svoju nesavrenu dunost urbanih agenata u potrazi za moralno razliitim okvirima nekih ostvarivih utopija. Cilj programa Think Space je podsticanje dijaloga izmeu svetski priznatih autora i velikog broja strunjaka i studenata arhitekture, dizajna, pejzane arhitekture, humanistikih znanosti i umetnosti iz celog sveta kroz formu konkursa sa zadatom temom na godinjem nivou. Odrana su ukupno etiri konkursa, na kojima je istraivana tema granica (Urbane granice, Geopolotike granice, Ekoloke granice i Moralne granice).
Predstavljamo vam pet prvoplasiranih radova sa konkursa Moralne granice - Nesavrene dunosti: Ostvarive utopije. Detaljnije o svim projektima moete pogledati na: www.think-space.org.
1 I preuzeto sa: http://www.d-a-z.hr (25.02.2012.)
I ostvarive utopije
tekst i projekat:
ERIN OTA je diplomirala ekonomiju i arhitekturu na Virginia Tech Univerzitetu (SAD). Dalje usavravanje nastavlja u okviru Architectural Association (Velika Britanija) i CESA (vajcarska). Trenutno radi u okviru arhitektonskog studija Estudio Teddy Cruz. Kroz istraivanja i dizajn bavi se temama u kojima se presecaju njena profesionalna interesovanja: arhitektura, socijalno preduzetnitvo, razvojna ekonomija i javna politika. Koautor projekta We cant buy - so we occupy je CAROLINE SMITH.
aa_02 I 41
We cant buy so we occupy

Zto Dok studentski krediti u Sjedinjenim Amerikim Drvm i dlje kumulirju kamatu u stgnirjue trite rd, investiranje u visoko obrzovnje stvljeno je van domaaja predstojee genercije kuevlsnika. Dok vlde i bnkrske institucije ublvju tetu n tritu zsnovnu n kreditima kojima nedostaje znjn novni tok, roditelji sa veim brojem dece se odriu penzija i na taj nain nastavljaju d finnsijski podravaju ovu generciju nevidljivih beskunika; na taj nain se ostavlja mogunost za podizanje kredita za izgradnju ili kupovinu kue po istoj kamatnoj stopi kojom studentski krediti akumuliraju kamatu. Dok drvn ulaganja u ovo ublvnje ugrovju socijlnu sigurnost i izgrdnju bolnica, domova za nezbrinute i starakih domova, a u cilju podrke velikog demografskog rasta, veliki broj obrzovnih mldih ljudi ostne nezposlen ili nedovoljno iskorien, a kue nezauzete. Ko Tem ovog rada je predstoje genercij kuevlasnika, koja dostie prelomnu taku u okviru globlnog trita - gde
vetko nacionalno bogatstvo (pristupn hrn, vod, sklonite, zdrvstvena nega i obrzovnje) postaje proizvod na meunrodnom tritu, zvisan od konnih izvor energije i zblud o (inter)nacionalnim kreditima. Z ovu generciju, nstvljanje ciklusa vlsnitv nad prigradskim kuama nije ni ekonomski isplativo, niti ekoloki odrivo. Pristupnost vode, hrne, sklonita, zdrvstvene nege i obrzovnja predstavlja mogunost na izdisaju, a strategije iznajmljivanja, kao robovanje po ugovoru (studentskim kreditima, isplatama za automobile, ko i dravnim podsticajima), trenutno predstavljaju realnost. Stoga je njihov bojni pokli: Ne moemo kupiti, zato zauzimajmo! Oni odbacuju: 1) Nemogunost d ostvre prv n proizvode svog rd, u okviru institucionlizovnog kreditnog sistem. 2) Nedosttk jvnog prostor z civilnu svest vn proizvodnje ili potronje.1
1 Posebno u predgraima, gde je zmenom onog to je nekad bilo slobodn i pristupn jvni prostor trnim centrima koji nameu potronju, neophodna je dodtna rdna snga, koj bi se mogl izbei drugijim prostornim reimom. Provoenje slobodnog vremena na trgu zamenjeno je sedenjem u Starbaksu (Starbucks), koje se plaa. Istorijski gledno, moe se rei d je sveukupno ekonomsko blgostnje na gubitku zbog ovog potroakog pomaka, zto to se vie novc ubrizgava u sistem, omoguvjui d se preko poreza preusmerava na grnske projekte. Meutim, ne samo da je ovaj viak potronje od strane globalnih korporacija koje nisu dovoljno zastupljene na lokalnom nivou, nego veina onoga to je potroeno u trnim centrima zaoibilazi politiku meunarodne trgovine, koja tradicionalno distribuira tarife, kvote ili subvencije kojima na odgovarajui nain preusmerava ekonomsko blagostanje.
42 I aa_02 Gde
Predloeno reenje se privremeno infiltrir u izdeljene prigrdske kue, dvorit, ko i rzne javne prostore u SAD, koji su predvieni (kao lokacije za stalno zauzimanje) od strane lokalnih protokola izgradnje. Veliina zauzimanja (okupacije) je u svakom trenutku razliita, dok teritorije zakonodavnog konflikta preispituju zastarelu politiku, a mapa okupacionih zona se redovno aurira na Internetu, u realnom vremenu.
ta Zone okupacije se neprestano pomeraju i menjaju. U stanju konstantnih promena, zajednice se opremaju, obnavljaju, smanjuju, ponovo izgrauju, iseljavaju i infiltriraju. U procesu prenamene vika prigradskog zemljita, promena teritorije postaje udarna vest u medijima, a iskopavanje prostornih podataka postaje nova disciplina u marketinkom istraivanju. Sinteza Dok se prigradske kue razgrauju, proiruju se ugovori u okupacionim zonama. Male zone iziskuju konsolidovan dizajn, to olakava nastanak trgova. Gde je nekad stajala kua koja je sada razgraena, sada se manifestuju zone javnih tribina (kole, radionice, skuptine). Kako su zone okupacije prepune visokoobrazovanih, tehniki potkovanih stanovnika, poinju da se formiraju narodni-kolektivni univerziteti izmeu susednih zanimanja; stvara se drutvo izgraeno na obrazovanju kao drutvenom pravu i drutvenoj obavezi, umesto na ostvarivanju dobiti. Obrazovanje kao sport.
Kako Mapa u realnom vremenu se aurira od strane organizacije otvorenog tipa pod nazivom Occupy! Ova organizacija stavlja na uvid dostupne (eljene) prostore za zauzimanje i ujedno vodi platformu za drutveno umreavanje, tako da svako moe aktivno da uestvuje u izboru svojih komija. ivei u bliskoj povezanosti sa komijama, uz svest o interesima i sposobnostima svakog ponaosob, resursi zajednice su objedinjeni, razvija se neformalna ekonomija, a lokalni sistem trgovine robom i uslugama postaje primarni nain razmene.
01 I Saoptenje 3: ematsko zauzimanje - dekolonizacija amerikog (pri)gradskog zemljita

We cant buy - so we occupy

Why In the United States, as student loans continue to accumulate interest in a stagnate job market, the returns to ones investment in higher education are placed further out of reach for the forthcoming generation of homeowners. While governments and banking institutions mitigate the damage of a market predicated on loans lacking substantial cash flow, baby-booming parents forgo retirement and continue to financially support this generation of the invisible homeless; placing opportunities to build credit for home ownership, further into the future, at the same rate that student loans accumulate interest. As government spending on this mitigation endangers Social Security, and the construction of hospitals, hospices, and retirement homes to support the baby-booming demographic, a large sector of educated youth remain unemployed or underutilized, and foreclosed homes, unoccupied. Who The subject is the forthcoming generation of home owners reaching an inflection point within the globally dependent market - where the nations artificial abundance of affordable food, water, shelter, healthcare, and education, has been a product of international trade, dependent on finite energy resources and a fallacy of (inter)national credit. For this generation, perpetuating the cycle of suburban home ownership is neither economically viable, nor ecologically sustainable. Accessibility to affordable food, water, shelter, healthcare, and education is an extinct possibility, and leasing strategies flirting with indentured servitude to student loans, car payments, and government bailouts, the temporary reality.
The subjects battle cry: We cant buy, so we occupy! They reject: 1) The inability to exercise the rights to the products of their labor, within an institutionalized credit system.
2) The lack of public space for civil consciousness outside production or consumption.1
aa_02 I 43
Where The subject temporarily infiltrates subdivided suburban homes, yards, and various public spaces in the U.S. that have been overlooked (as sites for permanent occupation) by local zoning protocols. The size of the occupation varies at any point in time, as territories of legislative conflict reevaluate outdated policies, and a real-time map of occupation zones is updated on the internet. How The real-time map is updated by the open source organization, Occupy! The organization posts available (wanted) spaces for occupation, and hosts a social networking platform so one can actively choose their neighbors. Living in closer proximity to their neighbors, with an awareness of each others skills and interests, community resources are pooled together, informal economies develop, and a local trade system of goods and services becomes the primary mode of exchange. What The digital platform for community amenities depends on the shifting zonings for occupation. The personal is spatial. In a state of flux, communities are retrofitted, recycled, downsized, re-built, evicted, and infiltrated. In the process of repurposing the excess of the suburban landscape, shifting territories become the evening news, and spatial data mining, a new discipline in marketing research. Synthesis As suburban homes are deconstructed, sprawl contracts in occupation zones. The small zones necessitate a consolidated design, facilitating the emergence of plazas. Where (now) deconstructed homes once stood, zones for public forums (assemblies, schools, workshops) manifest themselves. As zones of occupation swell with the highlyeducated, and the technically skilled, peoples-collective universities begin to form between adjacent occupations; creating a society built upon education as a right, and social duty, instead of a for-profit mandate. Education as Sport.
1 In Suburbia specifically, by substituting what used to be free and accessible public space with strip malls that require one to consume, it necessitates additional labor, which could be avoided under a different spatial regime. The leisure of a piazza is replaced by paying to sit down in a Starbucks. Historically, one could argue that overall economic welfare from all this consumption offsets losses, because more money is injected into the system, allowing taxes to redirect it towards civic projects. However, not only is this excess consumption from global corporations who do not reside locally enough for this to become operational; but a majority of what is consumed in strip malls sidestep international trade policies, which traditionally would distribute tariffs, quotas, or subsidies to appropriately redirect this
tekst i projekat:
PHILIPPE DE CLERCK, diplomirao na Arhitektonskom fakultetu
La Cambre u Briselu i na ESAP-u u Portu. Arhitekta-urbanista u studiju DEVspace (www.dev-space.ws), angaovanom na prostornim pitanjima, od nivoa nametaja i enterijera, do regionalnog planiranja.
Koautori projekta A Palace of Human Passion su: JUSTINE AERTS (Belgija), JEAN-BAPTISTE DE ROYER (Francuska) i DENIS GLAUDEN (Belgija).
Palata ljudskih strasti
KO: U vreme za koje se moe rei da je doba gubljenja morala, nekada najstariji zanat na svetu je danas najprezreniji oblik posla od svih. irom Evrope se sprovode sve restriktivniji reimi, dok se prostitucija smatra sinonimom za trgovinu ljudima. Ipak, trgovina ljudima, iako ona zaista postoji, manja je u odnosu na fenomen seksualnih migranata, radnika koji su svesno doneli odluku da prodaju svoje telo. U svetlu meunarodnih migratornih tokova, postoji veliki potencijal da prostitucija odigra aktivnu ulogu u razvoju grada, stvaranjem mesta gde se graani svih porekla i svih statusa susreu u zajednikom prihvatanju neijih skrivenih strana. Suprotnost izmeu visokoobrazovanih zaposlenih i veinom nekvalifikovanih manufakturnih radnika ne odnosi se i na funkcionisanje privrede seksualnog rada. Glavni interes tog oblika rada je da moe da ponudi visokokvalitetnu uslugu, ponekad i najluksuzniju od svih, bez traenja posebnih uslova, kao to su visoki i skupi oblici obrazovanja. Ovaj fundamentalni aspekt pojaava potencijal prostitucije da formira novi sektor mogunosti. U pitanju je sporedni ulaz u Zapadni svet. GDE: Briselska ekonomija se karakterie dvostruko; kao najbogatiji evropski region, pored Luksemburga i unutranjeg Londona, veina njegovog stanovnitva nema koristi od ovog bogatstva. Nezaposlenost stanovnitva Brisela raste vrtoglavom brzinom, sa regionalnim prosekom od 20,6 % nezaposlenih izmerenim u martu 2011. godine. Posebno je dramatino stanje sa mladima: oko 35% odraslih ispod 25 godina su nezaposleni. Ve dugo nepoznata dravnim organima, paralelna neformalna ekonomija sainjava svojevrstnu drutvenoekonomsku silu u siromanim etvrtima glavnog grada. Kako dravni organi sve vie slabe, nevladini akteri i inicijatori dobijaju sve veu ulogu u odreivanju, kako sopstvene tako i javne budunosti. Novi oblici neformalne (sive) ekonomije treba da se razvijaju i da budu prihvaene u lokalnom ekonomskom sistemu, kao pravi nain na koji ljudi mogu da preuzmu ivote u svoje ruke Razvoj tzv. seks industrije u Briselu moe da obezbedi nizak prag uslunog sektora koji se odnosi na svu populaciju metropole. KAKO: Poto glavni problem prostitucije lei u njenoj vidljivosti na ot-
vorenom prostoru, briselska vlada bi mogla da stvori strateku zonu tolerancije, na mestu gde se velika seks industrija moe razvijati, a da pritom ostane skrivena od oiju javnosti. Cilj je dakle stvaranje novog javnog prostora, koji je istovremeno tolerantan i cenzurisan, istovremeno vie javan i manje javan od tradicionalnih javnih mesta. Potraga za odgovarajuim mestom za takav projekat zavrena je simbolino: Briselska zgrada suda. Oduvek posmatrana kroz prizmu moi i monumentalnosti, zgrada suda je jedinstvena po pomami kojom je pokuana da se postigne grandioznost. Bujnost i preterivanje postaje princip dizajna. Isto tako, na predlog u programskom smislu uvaava preterivanje koje je obeleava, pa ak i pojaava. Za arhitekturu koja ide predaleko - upotreba koja takoe ide predaleko. Mi predlaemo da se jedno izuzetno mesto kao to je Briselska zgrada suda radikalizuje, i da postane mesto gde se kre pravila dobrog ponaanja. Mesto za otkrivanje briselskih tabua. Mesto gde se ide predaleko. TA: Spolja posmatrano, monumentalna koliko god moe biti, zgrada ne otkriva nita od svoje funkcije kao zgrade suda. Stara tipologija objekta postaje nova gradska tipologija. Briselska zgrada suda je vie od zgrade: ona je samozatvorena skupina nedefinisanih prostora. Neizvesnost svoje sudbine ona duguje neprilagoenosti savremenim zahtevima; ona eka na intervencije koje e joj dati nova znaenja u glavnom gradu Evrope. Za seks industriju, nova Palata ljudskih strasti nudi i skrovite i spomenik. Koliko god da je otvorena, pristupana i ispresecana sa svih strana, ona ne prikazuje ono to u sebi udomljava, delujui istovremeno kao kontinuitet i granica. Posmatranje briselske zgrade suda kao susedstva sastavljenog od veeg broja zgrada, omoguava da njena transformacija zapravo postane urbanizacija, dok je novi korisnici postepeno kolonizuju. Nema potrebe za infrastrukturom, sve ve postoji: razgranienje, uklapanje u urbano tkivo, prostorna hijerarhija, izobilje. Sve ovo omoguava prirodnu evoluciju Palate ljudskih strasti u svetski poznat spomenik ovozemaljskim uicima. ZATO: Navedeni predlog je utemeljen na dva savremena problema. Kako je sudbina Briselske sudnice danas uistinu neizvesna, iskoritena je prilika da se pitanje prostitucije u savremenom drutvu stavi u prvi plan. Pored fikcije, veoma jednostavan gest kombinovanja dva razliita, ali veoma bitna savremena pitanja, takoe stvara i tenziju, iji je rezultat arhitektonska i drutvena provokacija, koja postavlja pitanja o oba pomenuta problema.
A Palace of Human Passion

WHO: In an age said to be one of loosening of morals, what is said to be the worlds oldest work is today the most despised form of work of them all. Increasingly restrictive regimes are implemented across Europe, as prostitution is considered synonymous to human trafficking. But an increasing amount of voices prove that human trafficking, though existing, is a minor phenomenon compared to migrant sex workers who made the conscious choice to sell their body. In the light of international migratory flows, there is a great potential for prostitution to play an active role in the development of the city, by creating a place where citizens of all origins and statuses meet in a common acceptation of ones hidden side. The opposition between high-skilled knowledge employees and mostly low-skilled manufacturers does indeed not apply to the functioning of the sex work economy. A major interest of it is that it can offer high-end services, sometimes of the most luxurious kind, without requesting any particularly high and expensive form of education. This fundamental aspect reinforces the potential of prostitution to form a sector of opportunity. The rear entrance to the Western world. WHERE: Brussels economy is characterized by a double condition. Being the richest European region besides Luxemburg and Inner London, this wealth does not profit most of its inhabitants. Unemployment rates in Brussels are going through the roof, with a regional average of 20,6% as of March 2011. The issue is particularly dramatic with Brussels youth: about 35% of adults under 25 are unemployed. Long unknown to public authorities, para-llel informal economies form a true social and economical driving force in the poor neighborhoods of the capital. As state authority increasingly weakens, non-governmental actors and initiatives get an increasingly bigger role in the determination of their own, and societies, future. New forms of informal economy need to be developed and accepted in the local economical system, as being the true way people can take their lives in their own hands. The development of what is called the sex industry in Brussels can provide a lowthreshold service sector that addresses all populations of the metropolis. HOW: As the main issue of prostitution lies in its visibility in open space, Brusselian government could create a strategic tolerance zone, in a place where large-scale sex industry development can take place while remaining unseen to the urban eye. Create a new public space, which is simultaneously tolerant and censored, simultaneously more public and less public than traditional public
aa_02 I 45
space. The search for an available space for such a project ended up being a symbolic one: the Brussels Courthouse. Always conceived in terms of power and monumentality, the Courthouse is unique by the frenzy with which was attempted to achieve grandeur. Exuberance and exaggeration become a design principle. As such, the current proposal programmatically respects the exaggeration that marked it, and even reinforces it. For an architecture that goes too far, a use where one goes too far. We propose to radicalize the exceptional place that is the Brussels Courthouse, as it becomes a place for transgression of good behaviour. A place to reveal the taboos of Brussels. A place to go too far. WHAT: On the outside, as monumental as it may be, the building reveals nothing of its function as courthouse. The old building typology becomes a new city typology. More than a building, the Brussels Courthouse is a self-enclosing neighborhood of undefined spaces. Its fate uncertain due to inadaptation to contemporary demands, it awaits intervention to take new meanings in the Capital of Europe. To the sex industry, the new Palace of Human Passion offers both a hideout and a monument. As much as it can be open, accessible and crossed from all sides, it does not exhibit what it hosts, acting simultaneously as continuity and limit. Looking at the Brussels Courthouse as a neighborhood more than a building allows the transformation of the palace to become an urbanization, as its new users gradually colonize it. No infrastructure is necessary, everything is already present: the delimitation, the urban insertion, the spatial hierarchy, the exuberance. All allow a natural evolution of the Palace of Human Passion towards becoming the worlds most glorious monument to earthly delights. WHY: The proposal presented above is rooted in two contemporary polemics. As the future of the Brussels Courthouse is today indeed uncertain, the opportunity is taken to put the question of prostitution policies in contemporary society on the foreground. Beyond fiction, the very simple gesture of combining two distinct, but very contemporary issues generates a tension resulting in an architectural and societal provocation raising questions around both polemics.
01 I Raznovrsnost korienja tokom vremena.
02 I Postepena adaptacija Palate ljudskih strasti oznaena je jednim jedinim simbolinim arhitektonskim gestom; sve ostalo ostaje naizgled nepromenjeno.
I ostvarive utopije
tekst i projekat:
PATTY HEYDA, profesor na koli za dizajn i primenjene umet-
nosti Sam Fox School, Univerzitet Washington, St. Luis i direktor interdisciplinarnog studija pH1. U svom istraivanju i dizajnu bavi se temama savremene urbanizacije u globalizacijskom kontekstu. Njeno profesionalno iskustvo ukljuuje nekoliko godina saradnje sa svetski poznatim arhitektonskim biroima. Bavi se slikanjem pejzaa. Koautor projekta Dispatch form the Moral Border je BENNETT GALE.
aa_02 I 47
Izvetaj sa moralne granice

Zona moralnog konflikta postoji u mnogim amerikim gradovima kao to je St. Luis, Misuri, USA. Ovde, kao i u mnogim drugim gradovima irom sveta, lokalni prostori se sistematino destabiliu, pa ak i briu zbog projekata globalnog razvoja. U St. Luisu, ovi projekti obeavaju da e doprineti regionalnom razvoju sa logistiki efikasnim generikim skladitima na ekoloki ugroenim predelima, koji u realnosti (navodno) donose profit ogranienoj grupi pojedinaca. Ovde postoji snana kontradiktornost, jer se napredak oslanja na sisteme prostorne i drutvene destrukcije. Ovaj obrazac savremene urbanizacije ugroava urbanistiki moral. Napad globalnog razvoja je najizraeniji na liniji fronta, u mestima poput istorijskog (afro-amerikog) Kinloha (Kinloch, Misuri). Kinloh je dugo bio pod opsadom birokratskog arsenala, koji je postepeno uklanjao lokalna prava i javnu korist, postavljajui skladita koja omoguavaju razvoj (ili projekcije) globalne trgovine. Danas je u Kinlohu ostao samo deli stanovnitva - njih oko 200 - ali zahvaljujui nekom perverznom protokolarnim inu, vie od 15 njihovih lokalnih institucija i dalje postoje. Ovaj predlog se zasniva na fragmentima mesta, kao vredne lokacije iz koje se vodi kontra-ofanzivni urbanizam na moralnoj granici izmeu naseljavanja i (eksternalizovanog) ekonomskog rasta. Ovaj projekat mobilie dizajn do moralnih granica u postizanju sledeih ciljeva: 1. Razviti kritiku inteligenciju i ustanoviti odgovornost za kolateralnu tetu: artikulisati intenzivnu zonu moralne granice kroz crtee, gde se sueljavaju moralna i nemoralna praksa urbanizacije. Ova zona postoji na periferijama gradova kao to je St. Luis, gde politika korporativnog modelovanja gradskog regiona unapred cilja eksternalizaciju akumulacije kapitala na trokove ivotnih prostora i socijalne pravde. Grad kao zajednica, kao istorija i kultura, njegova raznolikost i memorija, pod skrivenim je
napadom od strane birokratskog arsenala, koji je u stalnoj potrazi za dolarima. Kinloh je prva afroamerika zajednica u Misuriju koja je priznata (1948); ova zajednica je u mnogo emu prva, ali ona takoe predstavlja i dom i kulturnu zajednicu za svoje stanovnike. U poslednjih 20 godina, regionalna politika sistemski preusmerava sredstva namenjena ovoj zajednici, omoguavajui okupaciju i preuzimajui vlast nad aerodormom. Nakon toga e privatne korporacije promovisati razvoj globalnih trgovinskih skladita kao dobro za region. Crtei bacaju svetlost na akcije koje doprinose propadanju Kinloha, suprotstavljajui se dominantnim pretpostavkama da je za siromatvo na neki nain krivo samo stanovnitvo. 2. Obezbediti pojaanje moralnoj urbanistikoj politici: Projekat razmatra lokalne pokrete otpora malih razmera, koji su ve na snazi u Kinlohu za taktike kontra-ofanzivne strategije, gde pokreu dizajn kao pojaanje i sline dodante akcije. Ovi postojei pokreti ukljuuju razliite taktike prisvajanja zemljine imovine, kao to je neformalna urbana zemljoradnja, zatim iscrtani znakovi i bilbordi koji pozivaju na otpor politici, kao i napori u sanaciji, poput Pokreta za ouvanje Kinloha, koji je ponovo vratio Skot Aveniju, sa novim Muzejom, koji se nalazi pored jedinog preostalog mesta drutvenog ivota (Cotton Club). Projekat uvodi dizajnersko razmiljanje da bi se razmotrile dugorone strateke smernice, kojima se npr. re-distribuiraju poreski krediti zasnovani na lokalnim potrebama, i koje omoguavaju efikasnije praenje i korienje federalnih fondova za unapreenje infrastrukture i prirodnog okruenja, koji su od javne koristi. 3. Obezbediti taktiki kontra-ofanzivni dizajn: Projekat razmatra koliko jo ciljanih dizajnerskih taktika je potrebno da bi se u prostornom smislu zatitile preostale kritine institucije zajednice i da bi se one poboljale i na taj nain uinile imunim na dalju destrukciju. Ova taktika pojaanja se ocrtavaju iz skrivenog potencijala ovih preostalih 15 institucija, u koje spadaju crkve, dom kulture, policijska stanica, Gradska kua, javni parkovi i novi muzej. Unapreenje ovih uporita - ukljuujui i susedno (prisvojeno) zemljite, kao i infrastrukturu koja ih spaja - deluje kao tit od razvoja velikih razmera, pri emu svaka nova urbana konfiguracija u budunosti mora rasti okolo ovih struktura, ija je vrednost ponovo uspostavljena. Kapacitet zajednice se postepeno obnavlja dok
48 I aa_02 se zatita udvosturuje kako bi se omoguila interna inkubacija
i rast zajednice - usmerenim programima kao to je obrazovna podrka, centri za obuku za poslove sa niskim prihodom ili mesne zajednice. 4. Otvoriti, umnoiti granice novim saveznicima i mreama: Ako se budui rast oslanja na rast izbornih jedinica, unapreenja lokalne infrastrukture, kao to je dodavanje i povezivanje ulica, otvaraju granice na avovima Kinloha, uvodei kritinu masu iz okolnih susedstava sa programima koje podstiu zatiene institucije. Ovo proiruje teritoriju Kinloha izvan optinskih granica. Novi kreativni razvoj stambenih prostora bi polako mogao da popuni ivice na spojnim takama. Kampanja u sajber-prostoru,
koja proistie iz drutvenih mrea razliitih institucija, ponovo spaja stanovnike irom proirenog podruja, koje bi u suprotnom bilo izdeljeno i izbrisano. 5. Ponovo ustanoviti Vrednost kao drutveni kapital: Muziari, umetnici i graani su ve na poslu kako bi se suprotstavili ne-vrednovanja istorijskog prostora. Dizajn je ovde takoe postavljen kao pojaanje na Moralnim Granicama, sa ciljem osporavanja uobiajenih sistema vrednovanja, kao i kontrolisanja i ograniavanja naina na koji se globalni razvoj manifestuje u mestima poput Kinloha, a sve sa ciljem da svi stanovnici imaju od njega podjednaku korist.
Dispatch from the Moral Border

A moral conflict zone exists in American cities like St. Louis, Missouri, USA. Here, and in other cities around the globe, local spaces are being systematically destabilized and erased for global development projects. In St. Louis, these projects promise to bring regional growth with logistically efficient generic warehouses on ecologically compromised landscapes that in reality bring profit (if at all) for a limited few. An intensive contradiction exists here, whereby progress in this sense relies on systems of spatial and social destruction. This pattern of contemporary urbanization threatens urbanisms morality. Global developments attack is most pronounced on the front lines of places like historic (and all-African-American) Kinloch, Missouri, which have long been under siege by a bureaucratic arsenal slowly stripping local rights and public benefits, in the staging of future warehouse development enabling (projections of) global trade. In Kinloch today, only a fraction - about 200 - of the population is left, but by some perverse act of engagement protocols, their 15+ local institutions still stand. This proposal builds on the fragments of place as valued loci from which to wage a counter-offensive urbanism at the moral border between inhabitation and (externalized) economic growth. This project mobilizes design at the moral border in order to: 1. Develop critical intelligence and establish accountability for collateral damages: to articulate through drawings the intensive moral border zone, where moral and immoral practices of urbanization meet head on. This zone exists on the urban peripheries of cities like St. Louis where corporate-modeled city-region policies target externalized capital accumulations at expenses of lived space and social justice. The city as community, as history, as culture, diversity and memory has been under stealth attack by a bureaucratic arsenal seeking to capture global trade dollars. Kinloch was Missouris first African American community to incorporate (in 1948); it claims many other firsts, but it also represented home and a cultural foundation for its residents. Over the past 20+ years, regional policy systematically diverted focused funding from places like this, allowing the occupation and take-over of the airport authority. Now private corporations will promote the development of global trade warehouses as good for the region. The drawings shed light on actions contributing to Kinlochs decline, countering dominant assumptions that poverty is somehow a residents own fault.
2. Provide Moral Urban Policy Reinforcements: The project exam- aa_02 I 49 ines the small-scale, local resistance movements already in place in Kinloch for tactical counter-offensive strategies, and launches design as reinforcement through protections with additional similar actions. These existing movements include land appropriation tactics like informal urban farming, locally painted signs and billboards vocalizing resistance to policies and reclamation efforts like the fledgling Kinloch Historical Preservation movement that took back Scott Avenue with a new Kinloch museum next to their only remaining locus of social life, the Cotton Club. The project infuses design thinking to consider long-term strategic policy interceptions that for example re-distribute the tax credits more locally based on needs, or that better track and capture federal funding for infrastructure improvements and environmental protections that bring public benefit. 3. Provide Tactical Design Counter-Offensives: The project considers how more targeted design tactics might spatially immunize remaining critical community institutions with improvements to protect them from further destruction. These tactical reinforcements acknowledge and draw from the latent potential of these 15 remaining institutions that include churches, a community center, police station, city hall, public parks, and new museum. Improvement to these strongholds - and to adjacent (appropriated) land and the infrastructure that binds them - acts as a shield to big box development, whereby any new future urban configuration must then grow out around these (re)valued structures. Community capacity is slowly re-built as the protections double to allow the internal incubation and growth of community-focused programs like educational support, low-income job training services, or neighborhood council groups. 4. Open, Multiply Borders with New Alliances, Networks: If future growth relies on growing a constituency, local infrastructural improvements like added street connections open borders at Kinlochs seams, drawing in the critical mass from surrounding neighborhoods with the programs fostered in protected institutions. This expands Kinloch as a territory beyond municipal lines. Slowly, creative new housing development might infill the edges at these points of connection. A cyber-spatial campaign stemming from institutions social networks already in place then multiplies borders, re-connecting residents across an expanded territory where it is otherwise fragmented or erased. 5. Re-establish Value as Social Capital: Musicians, artists and citizens are already at work to counter developments de-valuations of historic spaces. Design is positioned here, too, as reinforcement at the Moral Border, to challenge mainstream valuation systems and to control and limit how global development happens in localities like Kinloch, so that it might benefit everyone, residents alike.
tekst i projekat:
STJEPAN MIKETEK i KATARINA KOVAI, roeni u
Splitu. Studenti na Fakultetu graevinarstva, arhitekture i geodezije u Splitu. Osvojili su vei broj nagrada za najbolje projekte na arhitektonskim radionicama. Zajedno sa Ivanom Bakovi i Tanjom Kolak, uli u ui krug na konkursu Stars House 2009, po izboru ruskog izdanja asopisa Domus. Nominovani za nagradu Piranezi 2011 u kategoriji studenata. Njihov projekat Kua tolerancije objavljen je asopisu IP - ovjek i prostor.
Recikliranje drutva
to je moral? Definicija derivirana iz latinske rijei ima znaenje poruke ili lekcije koja se moe nauiti iz prie ili dogaaja. Ne postoje pisana pravila o moralu ve usmena predaja o moralu i granicama morala koja varira od drutva do drutva. Svaka osoba ima ugraeni set moralnih pravila dobiven drutvenim okruenjem ili kreiran od samog sebe, a ta pravila se esto mijenjaju kako bi prastila potrebe pojedinca. Da li da radimo nove setove pravila, da li da ih samo primjenjujemo ili da napravimo dogaaj iz kojeg moemo neto nauiti? Koje je podrijetlo Utopije? Ljudi su nesavreni po prirodi ali imaju veliku elju da istrauju i razvijaju sebe i drutvo u cjelini, da izmiljaju i preivljavaju. Logino je zakljuiti da je bilo koje drutvo koje kreiramo nesavreno ali bi trebalo teiti viem cilju. U takvom drutvu se raa ideja o Utopiji, snu o savrenom svijetu. Tako razmiljajui moemo zakljuiti da jedno bez drugog ne moe postojati, na svijet i utopijska vizija su osueni na imaginarnu interakciju i koegzistenciju. Bilo u stvarnosti ili samo u mati jedan od oblika Utopije mora postojati. to nas spreava da kreiramo nau Utopiju? Mi smo zarobljenici samih sebe, nae akcije i reakcije nas odreuju kao ljudska bia, kao i samosvijest o naim postupcima. ivimo u svijetu koji nismo izabrali ve smo doli na njega, gradimo ga i unapreujemo u skladu sa naim razmiljanjima. Takoer smo si dali privilegiju da eliminiramo ono to mislimo da ne pripada naem vienju svijeta, bilo to materijalne ili drutvene prirode. Ako ne ivi po pravilima i zakonima drutva, bit e kanjen, izoliran, popravljen. Takoer naim djelovanjem esto inimo prirodi tetu, to bi takoer trebalo biti kanjeno, popravljeno; ipak, mi se sami ne kanjavamo za ta djela, barem ne adekvatno. Zagaenje okolia se moe protumaiti kao akumulativna reakcija na nae akcije i neprimjerene i pravovremene sanacije. U nastojanju da kreiramo utopijski dogaaj, ove dvije pretpostavke su
kljune u daljnjoj razradi projekta, pravilna akcija i reakcija unutar samog drutva i izmeu drutva i okoline je nuna ako elimo kreirati ili bar postaviti Utopiju kao krajnji cilj. Da li je to mogue? Kombinacijom dvoje faktora za koje imamo negativno miljenje unutar razliitih konteksta, postavimo ih u meusobnu interakciju i pokuamo predvidjeti mogue ishode. Umjesto da kreiramo Utopiju da li samo da postavimo osnove i ostavimo da se ona u jednom trenutku jednostavno dogodi? Oni koji nisu mogli iz raznih razloga ivjeti po pravilima drutva, zatvorenici, oni koji su prekrili zakone, neka oni budu socijalna skupina, neka oni budu osovina novog drutva, dati im novu priliku na novi nain i u novim uvjetima, uvjetima gdje ovise jedni o drugima. Ali gdje? Negdje gdje se svo nae zagaenje akumuliralo? U tihom oceanu postoji otok smea, nakupina plastinog, drvenog i raznoraznog drugog otpada koje morske struje nose morima, donose i koncentriraju na jednom mjestu. Godine zagaivanja oceani su tiho nakupljali u jednoj toki, ovo je prostor guste povijesti naeg djelovanja, kontejner svega onoga ega smo se odrekli i bacili, stvari koje nisu dio naeg svijeta. Uzimajui ova dva elementa, dva otpada naeg svijeta, spajajui ih na novi, drukiji nain, elimo postii Utopijski element, gotovo fiktivan ali itekako mogu. U projektu postavljamo osnovnu polazinu toku, zatvoreniko naselje u sred Tihog oceana. Dajemo mogunost i tehniku osnovu, dajemo ideju i predviamo mogue scenarije. To nije san, to je mogunost; mogu li oni skladno djelovati izmeu sebe, da li je sam taj in moralan? Da, u konanici, ali teak je put do cilja. Da li e biti kaosa ili e ovo shvatiti kao novu, bolju ansu? Sve stvari koje im trebaju se ve tamo, voda, hrana, struja; reciklirajui otok smea, oni koriste materijale kako bi proirili svoju naseobinu. Samo njihov trud i vizija su granice njihova svijeta. Naseobina je u poetku sastavljena od prefabrikata plastinih plutaa koje su dovedene na lokaciju, reciklirani materijali e posluiti za proirenje i modifikaciju njihova svijeta. Sama mogunost konstantnog premjetanja pojedinih gradivnih elemenata govori o adaptibilnosti i beskonanim mogunostima
prostorna oblikovanja na koje utjeu unutranji drutveni procesi zajednice. Kako Utopija ne moe postojati bez nesavrena drutva, njihov svijet ne moe postojati bez naega, njihova hranjiva tvar je na odbaeni viak, oni ga recikliraju i rade neto bolje. Njihovo zajedniko podrijetlo, cilj i jedinstvena situacija u kojoj su se nali je ono to bi ih trebalo odrati kao funkcionalnu cjelinu. Kombinirana elja vlada i drava koje predloe plan sanacije smea i postavljanja naseobine na oceanu je polazina toka. Kako je potrebna izvjesna ekonomska pozadina bar za poetak operacije, dovodi nas do zakljuka da i na svijet treba odreene preobraaje nabolje kako bi se takav projekt ostvario. Koritenje zatvorenika je besplatna radna snaga i moralno je upitna. Ti za-
tvorenici ne bi bili prisiljeni jer prisila ne dovodi u konanici do aa_02 I 51 prieljkivanih rezultata. Zatvorenici bi dobili prijedlog da dio kazne mogu ostvariti u novom okruenju, a da li e ostati tamo i poslje njihov je izbor. Moda e oni sami kreirati nove zakone i propise za svoje drutvo. Da li e to biti Utopija? Moda, moda samo za njih, to bi vrijeme pokazalo. Moda je to samo element novog svijeta, ali projekt ne prikazuje ideju kao konano stanje, ve samo daje upute i mogunosti. Projekt prikazuje Utopiju kao putovanje a ne destinaciju, pokuaj da se neto bolje stvori, ak i neuspjevanje je samo po sebi dogaaj, jedan dogaaj iz kojega svi mogu izvui moralnu poruku kakva god ona bila.
52 I aa_02
Re-Cycling the Society

What is moral? By definition derived from Latin word moral is a message conveyed or a lesson to be learned from a story or event. There are no written rules only common knowledge regarding moral and its borders. But every person has an implanted set of rules of behavior planted by others or created by one self. These are often adjusted to meet one need. Do we set new rules, do implant them, or do we create an EVENT to learn from? What is the genesis of Utopia? Humans are imperfect by nature, but have great desire to explore and develop, invent and survive. It is only normal to conclude that society we create is imperfect but striving to a greater goal. In such society the idea of Utopia is born, a dream of perfect society. Therefore we can conclude that one cannot exist without other, they are bind to co-exist. Whether in reality or in imagination Utopia is possible. What is holding us from creating Utopia of our own? We are the prisoners of ourselves, our actions and decisions are what makes us human beings. We live in world we did not chose to live, but we adapt and upgrade it to our wishes. Also we granted us the luxury to remove what does not fit in our idea of OUR world. If you do not live by the common laws set by your society you will be punished, will be isolated, will be corrected. Also, our actions sometimes do to nature what is not right, what should be corrected, still we do not punish ourselves for those actions. Pollution can be seen as a cumulative reaction to our actions. In order to create Utopia we have to be mind full of these both, action and reaction within society and between society and surrounding is essential if we should try to create or at least set Utopia as goal. This is exciting, what if we try to create Utopia of impossible elements? What if we combine factors we think of as wrong, what if we let them interact and see what happens? Why don't we try to let Utopia happen instead of trying to create it? Those who failed to live up to the rules of society, prisoners, those who have broken laws should be the subject, let us see what society can they create, give them another chance.
But where? Somewhere where all of our bad doings have accumulated. In the Pacific Ocean, there is a site of accumulated waste creating the great pacific garbage patch. Years of polluting, ocean currents have silently been gathering waste in one spot. This is a space of dense history, a container of all those things we threw away, things that do not belong to our society anymore. Can we combine these two? Let us build a starting point, a prison settlement in the middle of the Pacific Ocean. Give it a possibility and see what happens. It is not a dream, it is a reality. Can they co-exist within itself? Will there be chaos, or will they see this as a new opportunity? All the things they need to survive are there, recycling the garbage patch they will gather all those things they need to live, eat, survive. Only their determination will set the boundaries of how much can they evolve. They are crafting a new world for themselves, and thus making our world better. As Utopia can not exist without imperfect society, their world cannot exist without ours, their feeding material is leftover ours, they recycle it and create something better. Their common origin and goal is what should keep them together. Also a place of diversity, unique individuals of unified greater group. For a starting point a combined effort of governments decide to solve the problem of polluting the Oceans by creating a starting settlement in the Pacific. As it is expensive for one government to conduct this alone, they work together. Also the working force is free, they suggest the prisoners, who are willing to join this experiment to go and work at the patch site. They are free to live and behave as they want on that site, they are of great potential, they have determination to show what they can do. Recycling the plastic waste among other they create new easily fabricated elements thus expanding their settlement. They will create new laws, new moral borders, will it be Utopia? Perhaps, most likely for themselves but time will show what it will be. They can create something unique and exciting, attraction to all not just them. Utopia is the journey, not destination, trying to create something better and even failing is the EVENT anyway, one we all can learn from.
I ostvarive utopije
tekst i projekat:
MARIABRUNA FABRIZI i FOSCO LUCARELLI

Istraivanje i praksa studija MICROCITIES zasniva se na koliziji izmeu rada, politike i popularne kulture, preispitivanju konteksta u kome ivimo, obaranju konvencionalnih tipologija i istraivanju novih naina ivota. Svi navedeni aspekti postaju dizajnerski alat, to rezultira u pragmatinim projektima, teorijskim spekulacijama i utopijskim vizijama. Dobitnici su veeg broja nagrada, ukljuujui i Europan 10.
aa_02 I 53
Grundrisse - stambena reenja za nematerijalnog radnika

Ostvariva distopija
Za postfordistika mnotva svaka kvalitativna razlika izmeu radnog i slobodnog vremena se smanjuje. Paolo Virno
U post-industrijskoj ekonomiji, multinacionalne kompanije poseduju samo brend i razvijaju slike i filozofiju na kojima je proizvod zasnovan. Proizvodnja je u potpunosti zasnovana na poverenju partnerskih kompanija i licenciranih prodavaca koji e eventualno prodati gotov proizvod velikim kompanijama po veoma niskim cenama. Dovoenjem ovakvog ponaanja do krajnosti, kompanije su u mogunosti da prepuste svaki aspekt njihove proizvodnje nezavisnim radnicima i time naprave jo vei profit, ak i na nematerijalnim aspektima rada. Za delatnosti poput marketinga i razvoja, dizajna
i inenjeringa, kompanijama vie nije neophodno stalno zaposleno osoblje, nego e radije unajmljivati ogromne mase ljudi koji bi imali fleksibilno radno vreme, a koji bi mogli od kue da odrauju posao na razliitim projektima. Za nematerijalnog radnika gubi se granica izmeu ivota i rada; njegov rad se poklapa sa njegovim ivotom. Na taj nain ivot radnika postaje rad uivo, nevidljiva i nedeljiva roba (S. Lontringer). Fleksibilan, vet i sposoban da komunicira putem elektronske pote i pametnog telefona, on je non-stop dostupan kompanijama i klijentima za koje radi. Na raspolaganju mu je da sam sebi odredi radno vreme i nain na koji e izvriti zadatke, ali u skladu sa ciljem koji su mu definisali klijenti ili kompanije. ak i uenje, itanje ili bavljenje sportom postaju vaan element usko povezan sa radom, s obzirom da sva navedena iskustva poveavaju znanje nematerijalnog radnika. Posao kojem nema kraja postaje moralna obaveza, predodreeni put usavravanja, ali i samoodbrana od socijalne iskljuivosti prouzrokovane nezaposlenou. GRUNDRISSE predstavlja platformu nematerijalnog rada, mreu pojedinaca koji obavljaju poslove na poziv, prilagoavaju svoju kompetentnost za odreene projekte, suoavajui se sa rizikom i sopstvenom odgovornou.
54 I aa_02 GRUNDRISSE je kompanija koja svakom radniku prua dom za
stanovanje i za rad, zakupljenu simbolino za 1 evro. Predodreeno je da svaka jedinica bude opremljena tehnolokim sistemom kontrole, koji omoguava radniku da bude u stalnom kontaktu sa klijentom. Neke od usluga su integrisane, kao npr. individualna obuka, pristup savremenoj tehnologiji, prostorije za sastanke, prostori za rekreaciju i bavljenje jogom itd., a sve u cilju izbegavanja otuenosti, upravljanja stresom i poboljavanja radnih sposobnosti. U fizikom smislu, GRUNDRISSE predstavlja strukturu sainjenu iz razliitih tipskih elija; svaka je sainjena od jedne sobe, gde se stanovanje i rad u potpunosti stapaju. Kue su osmiljene tako da omoguavaju povezivanje rada sa bilo kojom drugom aktivnou ili prostorom. Kombinacije oblikovanja enterijera i organizacije nametaja su beskonane, to omoguava stanovnicima/radnicima veliki broj izbora u prilagoavanja proizvoda svom nainu ivota. Sveden i ist, beli eksterijer u potpunosti odgovara potrebama minimalistikog, pametnog dizajna, iroko poeljnog i usklaenog sa potrebama pretpostavljenog elitizma. Nasuprot funkcionalistikog ponavljanja elija u industrijskim radnikim blokovima, kue ovde postaju moderan individualan proizvod urbanog intelektualnog radnika. Fragmentacija jedinica e spreiti socijalnu solidarnost izmeu radnika, dajui im iluziju autonomne kue u centru grada: neispunjen san mnogih drugih stanovnika. GRUNDRISSE je sredstvo eksploatacije i drutvene kontrole. Ono prua iluziju o spreavanju prekarizacije, drei radnike uvek zauzetim za razliite kompanije. Grad Pariz je lokacija odabrana za pilot projekat. Sa sve veim cenama kvadratnog metra, sam grad primorava mlade obrazovane radnike da ive u sve manjim jedinicama (studijima), dok iznajmljivanje stana postaje sve tee i tee za nesigurne pojednice i parove, koji su uglavnom onesposobljeni da obezbede stabilan prihod pa samim tim i garanciju stanodavcu. Obezbeivanje kue radnicima sa fleksibilnim radnim vremenom e biti privlano sve veem segmentu populacije. Ogromne oblasti grada, nekada povezane magistralnom infrastrukturom (autoputevima i eleznicama) bile su naseljene industrijskim objektima koji su danas delokalizovane izvan centra grada. GRUNDRISSE zauzima ove sektore grada, pretvarajui strukture koje su nekada udomljavale fizike radnike u pojas zemljita namenjen intelektualnim radnicima. Direktna veza sa infrastrukturama podstie radnika da esto putuje tokom godine, tako da se moe brzo oporaviti od stresa i, tavie, moe se iskljuiti iz gradskog tkiva, i fiziki i socijalno.
GRUNDRISSE
Housing Solutions for the Immaterial Worker: An Affordable Dystopia

For the post-Fordist multitude every qualitative difference between labor time and non-labor time falls short. Paolo Virno
In the post-industrial economy, multinational companies only own the brand and develop the image and philosophy behind the product. Manufacturing is entirely outsourced to partner companies and licenceholders that eventually sell the finished product to the main company at very low prices. Bringing such a behaviour to its extremes, companies are able to outsource every aspect of their production to independent workers and make a larger marge of profit even on the immaterial aspects of work. From marketing to product design and developement, interior design and engineering, the companies do not need any longer to hire personnel but they rather have the tasks done by a vast mass of subjects working flexibly from home on specific projects. For the immaterial worker the boundaries between life and work are getting completely faded, his work coinciding with his life. The workers entire life is now live labor, an invisible and indivisible commodity. (S.Lotringere). Flexible, skilled and able to communicate through email and smart phones, he is reachable around the clock by the companies and the clients he is working for. He is free of choosing his working time and how to accomplish the tasks, but must conform to the performances goals identified by the clients or by the companies. Even studying, reading or doing sport become elements connected to his production, since these experiences improve the knowledge which informs the immaterial work (M. Marzano, P. Virno). Neverending work becomes a moral obligation, a pre-determined path to self improvement as well as a self defense from the social exclusion by unemployment. GRUNDRISSE is a basin of immaterial labor, a network of individuals performing on call tasks, adapting their competences for specific projects, assuming their own responsibilities, facing the risks. GRUNDRISSE is a service company that provides each worker a house where to live and work, rented for only one symbolic euro. Each unit is to be equipped with a technological system of control
that keeps the worker in touch with his clients. Some services aa_02 I 55 are integrated, like individual coaching, access to up-to-date technologies, meeting facilities, yoga training, leisure spaces etc., in order to avoid alienation, manage stress, improve the working performance. GRUNDRISSEs physical expression is a structure composed by different typologies of cells, all made up by one room, where inhabiting and working are completely merged. The houses are conceived to allow the possibility of working in connection to any other activity and in any possible space. The combination of interior styles and furniture organization is infinite, providing to the inhabitant/worker the choice of a customized product that corresponds to his own lifestyle. The exterior image, homogeneously white and pure, corresponds to the need of a minimalist clever design, well advertised and broadly desired, a conforming good of supposed elitism. In opposition to the functionalist repetition of the cells in the industrial workers blocks, houses become here a fashionable individual product for the knowledge urban worker. The fragmentation of the units will prevent social solidarity among the workers while giving them the illusion of an autonomous house in the center of the city: an unfulfilled dream for many other inhabitants. GRUNDRISSE is a mean of exploitation as well as of social control. It provides the illusion of preventing precarization, keeping the workers always busy for different companies. The city of Paris is the location for the pilot project. With its ever growing sqm price, the city forces young -knowledge- workers to live in ever smaller units (studios), while renting a flat has become harder and harder for precarious individuals or couples, usually unable to provide stabile economic guarantees to the landlords. Providing a house to the flexible workers will be appealing for an ever growing segment of population. Huge areas of the city, once connected to the main infrastructures (railroads and highways) were populated by industrial structures that today are being delocated outside of what has become part of the city center. GRUNDRISSE will occupy these sectors of the city, providing a conversion from structures that hosted manual labor into a strip of land destined to the intellectual labor. The direct connection to the infrastructures encourages the worker to travel in many periods of the year, so that he can fast recover from stress-related problems and be even more disconnected from the urban tissue, both physically and socially.
tekst:
IVANA VOLI, magistar nauka u turizmu, specijalizantkinja Arhitektonskog fakulteta u Beogradu i doktorantkinja Menadmenta u kulturi na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu. Oblasti interesovanja: kultura, grad, turizam, kulturni i kreativni prostori, odnos turizma i javnog prostora. JASMINA BOKOVI je zavrila urnalistiku na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, a zatim i interdisciplinarne master studije Teorije umetnosti i medija na Univerzitetu umetnosti u Beogradu. Oblasti interesovanja: umetnost, kultura, zastupljenost i prezentovanje kulture i umetnosti u medijima, aktivizam. NATAA VUJKOV, diplomirana umetnica novih likovnih medija i
radnica u kulturi. Oblasti interesovanja: angaovana umetnost, politike kulture, novi i alternativni mediji, ljudska prava.
Drutveni centar u Novom Sadu utopija, realnost, utopija

Inicijativa za Drutveni centar nije nastala kao organizacija, institucija, niti kao planirani i organizovani drutveni pokret, ve kao graanska inicijativa ljudi koji dugo ive u Novom Sadu, a nemaju adekvatno mesto za susrete i razmenu, odnosno za rad, druenje i uenje od drugih, o drugima i sa drugima. Putovali su, videli prostore i bili u prostorima gde se osetilo stvaralatvo, duh i energija poseenog mesta. Osetili su da takav prostor moe postojati i u njihovom gradu i da to mora biti prostor snane simbolike prie, povezane sa drutveno-politikim i kulturnim kontekstom drutva u kojem ive. Ideja aktivnog ukljuivanja graana i graanki u procese promene namene bivih vojnih i industrijskih objekata nije nova i deo je ireg koncepta o pravu na grad. U eri neoliberalnog kapitalizma, koji profit i trite postavlja iznad svega, pravo na grad pokuava se ustanoviti kao jedno od osnovnih ljudskih prava. Po Harviju (Harvey, 2003), pravo na grad jeste aktivno pravo graana i graanki da grad uine drugaijim, da ga oblikuju vie u skladu sa svojim eljama i stvore novo urbano zajedniko dobro. Prakse zauzimanja naputenih objekata u dravnom vlasnitvu kao vid uea graana i graanki u izgradnji svojih gradova ve se uspeno primenjuju, kako u zemljama zapadne Evrope tako i u naem susedstvu (Drutveni centar Rojc, Pula; Metelkova, Ljubljana; AKC Medika, Zagreb; Pogon, Zagreb). Ciljevi i aktivnosti Inicijative za Drutveni centar nadovezuju se na prethodna iskustva i prakse inicijativa i organizacija civilnog drutva u Novom Sadu, koje su imale iste interese ali nikada nisu otile toliko daleko sa direktnom akcijom. Svoj rad su bazirale iskljuivo na diplomatiji, pregovorima i korienju drugih legalnih sredstava jaanje javnog mnjenja, organizovanje tribina, konferencija i drugo, koja nikada nisu dala rezultate.
Potreba za jednim takvim mestom kao to je Drutveni centar javila se kao posledica nepostojanja pristupanog prostora za pojedince i grupe koje se bave aktivnostima od znaaja za zajednicu, prostora za nezavisne kulturne, sportske, obrazovne i drutvene aktivnosti, prostora koji objedinjuje razliite sadraje za kvalitetno provoenje slobodnog vremena. Poveanje broja organizacija, kao i spoznaja jednog broja graana i graanki da postoji zajednika potreba za mestom gde se mogu sretati, druiti, razgovarati, razmenjivati ideje, uiti od drugih i o drugima, i davati svoje znanje u zamenu za satisfakciju koja se tom prilikom ostvaruje, doveli su do stvaranja kritine mase ljudi. Voeni svojom iskrenom eljom i istom potrebom, prepoznali su se, udruili i upustili u realizaciju ideje o stvaranju Drutvenog centra. Pored potrebe za prostorom, ideja o stvaranju Drutvenog centra nastala je i zbog rastue svesti o znaaju javnog prostora za ivot graana i njihovog prava na grad. Prema reima Petra Milata, savremeno doba karakterie novo, kritiko graanstvo koje se eli suprotstaviti praksi sveopte privatizacije javnih dobara i razvlaivanja u interesu nekolicine (Milat, 2008). Takvo graanstvo mora pronai nove naine samoorganizovanja i artikulacije interesa od opteg znaaja Lefevra (Lefebvre, 1971). Ulazak aktivista i aktivistkinja u kasarnu Dr Aribald Rajs predstavljao je simbolian in koji su prepoznali misaoni i osveeni graani i graanke Novog Sada. Cilj je bio ukazivanje na znaaj uvanja javnog prostora od privatizacije kojom se on otuuje i postaje nepristupaan stanovnicima grada. Takvo, za nau sredinu netipino ukazivanje na posledice privatizacije javnog prostora poseduje legitimitet i opravdanost, jer predstavlja mogui validan oblik graanske reakcije na postojee stanje, kojom se moe skrenuti panja na uoeni problem. Naravno, ovaj oblik
graanske reakcije javio se nakon nereagovanja (ili neadekvatnog reagovanja) nadlenih institucija na molbe lanova Inicijative za Drutveni centar da privremeno koriste prostor kasarne Dr Aribald Rajs, obuhvaene Master planom o nepokretnostima Vojske Srbije koje nisu neophodne za njeno funkcionisanje. Indiferentan odnos, nedostatak sluha i volje za daljim dijalogom ukazao je na iskrivljen stav nadlenih ustanova, koji podrava mogunost da odreeni objekat stoji prazan i propada, nasuprot mogunosti da se odrava i bude u funkciji graana i graanki dok se ne rei njegov pravno-imovinski status. U okviru borbe za javni prostor, Inicijativa za Drutveni centar zalae se za ostvarivanje prava na javni pristup naputenim objektima u vlasnitvu drave. U tom procesu neminovno dolazi do sukoba javnih i privatnih interesa. Prevlast privatnih interesa nad javnim jeste praksa protiv koje se treba boriti i to ne samo u sluaju biveg vojnog objekta Dr Aribald Rajs, nego u svim sluajevima netransparentnih privatizacija i otuenja dravne imovine na tetu same drave, odnosno naroda. Naalost, injenica je da se ovi procesi poslednjih par godina odvijaju daleko bre u odnosu na procese izgradnje i jaanja civilnog drutva, svesti graana i graanki o linoj odgovornosti, njihovom pravu na grad i njihove potrebe za aktivnim ueem u razvoju drutva. Iz tih razloga je dosta objekata i prostora ve otilo u privatno vlasnitvo, bez pokuaja borbe, protesta i graanske participacije u procesima donoenja odluka. Ulazak u naputene objekte je samo jedan od moguih vidova borbe. elja svih okupljenih u Inicijativi za Drutveni centar jeste da, zajedno sa drugim slinim inicijativama, pokrenu graane i graanke da se, suprotstavljajui se apatiji, aktivno angauju u drutvu, te da se bore za svoja prava i za javne, opte interese. Osnivanje Drutvenog centra u prostoru bive kasarne otvara i druga bitna pitanja: (ne)adekvatna zatita i korienje objekata od istorijskog znaaja, pravo vlasnitva nad bivim vojnim objektima, (ne)transparentnost procesa prodaje dravne imovine i prenosa vlasnitva i nadlenosti na odreene institucije drave, centralizovano upravljanje dravnom imovinom koje je u nadlenosti Republike direkcije za imovinu, (ne) mogunost uea graana i graanki u drutvenim procesima koji ih se tiu, kao i zvanina tenja naeg drutva ka demilitarizaciji. Pomenuti problemi znaajni su koliko i problemi prava na javni gradski prostor zbog ega zasluuju veliku panju i strunu analizu sa arhitektonskog, kulturolokog, sociolokog i politikolokog stanovita. Drutveni centar u Novom Sadu, zasnovan na vrednostima solidarnosti, ravnopravnosti, individualne slobode, uzajamne podrke, graanskog aktivizma, otvorenosti i pristupanosti, postojao je 22 dana, u tri objekta kompleksa bive kasarne Dr Aribald
Rajs. Utopijske ideje na kojima je poivala Inicijativa nakratko aa_02 I 57 su nale svoj put ka realizaciji. Graani i graanke Novog Sada mogli su da osete prelazak iz utopije u realnost materijalizacija ideje o Drutvenom centru dogodila se njegovim smetanjem u fiziki prostor, koji je potom, za veoma kratko vreme, zajednikim radom pretvoren u mesto. Realizacija ideje u realnosti pokazala se moguom i izvodljivom ve na dan ulaska, kada su aktivisti i aktivistkinje za samo nekoliko sati uredili naputen prostor, osposobili ga i otvorili za graane i graanke Novog Sada. Raznolikost sadraja i aktivnosti koje su obeleile prvi, a zatim i svaki sledei, dan postojanja Drutvenog centra u naputenoj kasarni Dr Aribald Rajs pokazali su da je Novom Sadu potrebno jedno takvo mesto, stvoreno od graana i graanki za graane i graanke.
01 I ienje kasarne, 22.11.2011. I Foto: Danijel ivinjski
02 I Gostovanje Porodice bistrih potoka, 23.12.2011. I Foto: Danijel ivinjski
58 I aa_02 Prerastenje prostora u mesto bilo je vidljivo ve prvog dana: pros-
tor je oien od korova i praine, osposobljena je tehnika za realizaciju programa, oplemenjeni su goli zidovi i podovi. Naznaajnije od svega bilo je participiranje graana i graanki koji su svakodnevno dolazili, ukljuivali se i pomagali razvoju Drutvenog centra, ime su naelno utopijske ideje otvorenosti, solidarnosti, pristupanosti, interaktivnosti i ujedinjenog napretka postale realnost. Raznovrsnost ponuenog sadraja jeste dokaz o snanoj volji i energiji koje su se ujedinile i uinile ideju Drutvenog centra opipljivom. Od 22. decembra 2011. do 13. januara 2012. godine odrano je 18 edukativnih i kreativnih radionica, 17 sportsko-rekreativnih sadraja, 12 muzikih programa, devet tribina i okruglih stolova, est filmskih i video programa, pet knjievnih programa, pet performansa i tri izlobe. U okviru aktivnosti Drutvenog centra organizovano je i vie humanitarnih akcija iji je rezultat bio podela novogodinjih paketia deci iz Svratita u Novom Sadu. Svakodnevno su organizovane radne akcije ienja i sreivanja objekata, kao i zajedniki obroci. Programi odrani u naputenoj kasarni Dr Aribald Rajs bili su besplatni i otvoreni za javnost. Ove injenice predstavljaju potvrdu moi koju poseduju ujedinjeni graani i graanke kada su usmereni ka jasnom cilju. Izvedeni programi i sadraji u Drutvenom centru za 22 dana, bazirani na principima volonterizma i solidarnosti, ostvareni iskljuivo od novca koji su graani donirali, pokazuju koliko je jaka potreba graana i graanki Novog Sada za samoorganizovanjem i iskazivanjem sebe kroz delovanje u javnom prostoru. Graani i graanke su ulaskom u naputenu kasarnu ostvarili svoje pravo na prostor, pravo na grad, ali su nakon toga to pravo eleli ostvariti i drugi, u skladu sa svojim stavovima i ideologijama neonacistike organizacije najavile su ulazak u druge naputene vojne objekte i poele da prete da e preuzeti objekat u koji se smestio Drutveni centar. U svakom drutvu postoje suprotstavljene struje, pri emu se svaka bori za svoja prava. Meutim, problem sa kojim je suoeno drutvo u Srbiji jeste tolerisanje (od strane drave) posebne vrste graanskog aktivizma koji iri i promovie netoleranciju, diskriminaciju i nasilje i koji koristi svaku priliku da nasiljem stane na put zdravom i produktivnom aktivizmu i graanskim inicijativama. Da bi se graanski aktivizam u Srbiji razvijao, a time jaao i civilni sektor, neophodno je da, pre svega, sama drava to omogui, jasno stane u odbranu ljudskih prava i svoje graane i graanke zatiti od nasilja i pretnjama nasiljem. Na taj nain bi se ostvario vei drutveni angaman graana i graanki, to jeste jedan od osnovnih ciljeva aktivnog civilnog drutva.
Ideju o Drutvenom centru su pokrenuli ljudi. Izbacivanje tih ljudi iz prostora bive kasarne Dr Aribald Rajs, bez pruanja ikakve mogunosti za dijalog, jeste primer loe prakse reavanja ve otvorenih pitanja o naputenim objektima u dravnom vlasnitvu, ne samo u Novom Sadu nego i u celoj zemlji. Trenutno Drutveni centar nema svoj prostor, ali okuplja ljude kojih je sada mnogo vie nego na poetku, pre same akcije ulaska u kasarnu. Ti ljudi se vie ne nalaze u jedinstvenom, zajednikom prostoru, ali i dalje deluju, reaguju, rade. Realnost Drutvenog centra danas jeste ta da je on ponovo na nivou utopije tenje za idealnim modelom. Naalost, drutvo u kojem postojimo i borimo se za kvalitetniji ivot jo uvek je velikim delom letargino i indiferentno, vie inertno nego kritino. Zbog toga smo i dalje esto preputeni (ne) postojanju politike volje. Oni koji imaju mo da odluuju, selektivno biraju probleme graana i graanki koje e reavati, na osnovu poklapanja sa njihovim interesima. Ideja o Drutvenom centru u sebi nosi i utopiju jednog savrenog drutva kakvom treba teiti drutva koje se ujedinjuje, podrava i aktivno se ukljuuje u razvoj Drutvenog centra, graana i graanki koji se bore za svoja prava i uestvuju u javnom ivotu i politikim procesima, drutva u kom drava ustupa graanima na korienje naputene objekte u njenom vlasnitvu, pomae razvoj civilnog sektora i staje u njegovu odbranu, drutva u kojem niko nije izloen diskriminaciji i nasilju, drutva u kojem svi imaju jednake slobode i prava. U trenutnoj drutvenoj, politikoj i ekonomskoj situaciji ideja takvog drutva svakako je utopijska. Meutim, stvaranje Drutvenog centra u Novom Sadu neophodno je kako bi kretanje ka ostvarenju vizije idealnog drutvg u Srbiji bilo mogue. Bez obzira to je idealno drutvo moda nedostina i neostvariva vizija, i samo kretanje ka njoj ve predstavlja napredak. Prema reima Dejvida Harvija (David Harvey), utopijski planovi i ideali pravednosti neophodni su za motivaciju i akciju. Ljudi ujedinjeni u Inicijativi za Drutveni centar, voeni tim stavom, nee prestati da tee ka pretvaranju trenutne utopijska realnosti u realnost sa elementima utopije.
Literatura: - Harvey, D. (2003), The Right to the City, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 27 - Henri Lefebvre, Pravo na grad, Prirunik za ivot u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb: Centar za nezavisnu kulturu i mlade, prevod Leonardo Kovaevi, izvorno objavljeno u Le Droit a la ville, ed. Anthropos, Pariz, 1971./str. 115-133 - Milat, P. (2008). Najmanje i najvie, Prirunik za ivot u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb: Centar za nezavisnu kulturu i mlade
Community/Social Center in Novi Sad: utopia, reality, utopia

This paper deals with a problem of lacking public space for cultural activities highly relevant to the community as well as with citizen acitvism within an underdeveloped civil society. The attention is thus brought to the limited awareness of the citizens, their individual responsibility and the possibility of their contribution, their right to the city and their actual need for active participation in society. On the other hand, another matter that is addressed here is the problem of privatization which is an ongoing process that inevitably leads to the alienation and inaccessibility of the possible public space for the residents. Having this in mind, it can be easily concluded that privatized spaces serve the interest of an owner, and the residents act only as consumers since they are being put in a relatively passive position, so that they are implicitly denied their rights to creative contribution. The Community/Social Center in Novi Sad arose as a necessary consequence of the lack of available space for individuals and groups engaged in activities which we believe are profoundly relevant to the community, i.e. an independent space for cultural, sporting, educational and social activities. It is based on utopian ideals of solidarity, equality, individual freedom, mutual support, citizen activism, openness and accessibility. We are proud to say that for a small space of time such place switched from utopia to reality using the abandoned military barracks in Dr Aribald Rajs. The Community/Social Center existed for 22 days after which the citizens were forced to leave the place. We believe that this act of ejection reveals a distorted image that our institution has in the view of the citys government, and the serious possibility of the precious building being left empty and unused, which is hardly understandable after it has been proved that the citizens are willing to maintain the building and use it for the most humane purposes. At the moment The Community/Social Center seems to be nothing but a part of an utopian vision, but we are certain and determined to make it a reality with utopian elements, a real vision which would move our society forward.
03 I Dan izbacivanja, 13.01.2012. I Foto: Danijel ivinjski
04 I Priprema izlobe o Drutvenom centru, 02.02.2012. I Foto: Aleksandar Dikli
05 I Izloba fotografija o DC-u, 03.02.2012. I Foto: Danijel ivinjski
tekst:
IVA UKI roena je 1983. godine u Beogradu. Diplomirala je 2008. na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Iste godine upisuje doktorske akademske studije na tom fakultetu, umetniki smer. Trenutno je student tree godine, a oblast njenog istraivanja obuhvataju take susreta javnog prostora, javne umetnosti i prostorno-kulturnog diskursa. Uestvovala je u nekoliko radionica, izlobi i projekata u ovoj oblasti. lanica je i jedna od inicijatora projekta Ekspedicija Inex Film.
Osvajanje prostora ekspedicija Inex film
Nestanak javnih prostora predstavlja konstataciju koja se esto vezuje za savremeni grad. Razvoj grada voen tritem ini veliku pretnju za javne prostore, a isto tako i za alternativne kulturne aktivnosti. Nestajanje javnog prostora, pojava kvazi-javnih prostora sa ogranienim pristupom dogaa se uporedo sa agresijom komercijalne kulture i pojavom kulturnog spektakla. Grad se menja u sve eem i prisutnijem kontinuitetu trgovine, informacija i komerzijalizacije. Prostori gube svoj identitet, bivaju otueni, a zapravo su realni i socijalno definisani. Javni prostori po svojim osobinama i po svojoj funkciji slue javnoj svrsi, omoguavaju socijalnu komunikaciju, pristupani su i otvoreni svima. Predstavljaju mesta najveeg intenziteta razmene unutar gradskih fizikih struktura, neka vrsta spontanog pozorita (Lefevr, 1974, 27), mesta gde se razmenjuju rei i znakovi (Lefevr, 1974, 29). Oni su oduvek bili osnovna komponenta artificijalnog okruenja obezbeujui osnovne potrebe oveka (odmor, razonodu, rekreaciju) i okvir svakodnevice (VasiljeviTomi, 2007). Kako god definisali ovaj termin, moramo imati u vidu da on podrazumeva kako pravo na javni pristup tom prostoru, tako i pravo na uee u njegovom korienju, bilo individualno ili kolektivno. Dakle, javni prostor jeste onaj prostor na koji svaka individua ima pravo pristupa i moe ga koristiti slobodno za one vrste aktivnosti koje ne ulaze u konflikt sa pravima drugih grupa ljudi ili individua koje ga takoe koriste. Ideja koju je koncipirao i zagovarao francuski sociolog Anri Lefevr (Henri Lefebvre), ideja o pravu na grad upravo podrazumeva pravo svakog graanina na gradske resurse i pravo na uee u ivotu zajednice (Lefevr, 2008). Voeni tom idejom pojavljuju se primeri aktivizma, uglavnom na mikroplanu, koji reaguju na oduzimanje i ugroavanje javnog prostora. Isto tako, svedoci smo i omladinskog aktivizma sa voluntaristikim pobudama koje
se ogleda u osvajanju naputenih prostora za svoje potrebe kroz stvaranje prostora koji bi bio osloboen od diktata profita i usmeren na obezbeivanje osnovnih potreba oveka. Gradovi u Srbiji poseduju znaajan broj naputenih objekata (vojne kasarne, industrijski pogoni, drutvena preduzea), a istovremeno je prisutna potreba za prostorom za umetniko ili aktivistiko delovanje, kao i za razliite vidove kulturne produkcije. U skladu sa tim, revitalizacija ovih prostora je jedan od naina da se omogui neophodan prostor za rad, a to svakako moe predstavljati potencijal koji doprinosi kreativnom sektoru i industriji. Iz tog razloga potrebno je delovati u javnom prostoru u cilju pribliavanja ideje iroj populaciji, a istovremeno, delovanjem na lokalnom nivou mogu se postii eljeni ciljevi koji e sluiti konkretnim potrebama. Brojni sluajevi zauzimanja naputenih prostora u evropskim gradovima (Hamburg, Berlin, Madrid), ali i u gradovima u regionu (Ljubljana, Zagreb, Pula) pokazuju angaovanje graana u borbi za aktivno uee u oblikovanju gradova. Poslednjih nekoliko godina i u Srbiji je osetno poveanje svesti o preduzimanju razliitih aktivnosti u cilju reaktivacije, odnosno revitalizacije naputenih prostora. U ponekim gradovima se od nedavno mogao osetiti talas razliitih inicijativa za osvajanjem prostora (Inex Film u Beogradu, Drutveni centar u Novom Sadu, Foto Ekspo u okolini Zrenjanina, inicijative u Somboru, Smederevu, Niu, Kragujevcu). Tema je sve prisutnija u javnosti, dolazi do jaanja omladinskih grupa koje trae prostor i koje shvataju da e rezultatima i sprovedenim akcijama u prostoru postii vie u toj borbi. Nekadanja zgrada drutvenog preduzea Inex Film u Beogradu predstavlja upravo jedan takav primer. Akcija zapoeta u martu 2011. godine rezultirala je oivljavanjem ovog objekta, a pokrenuta je od strane mladih pojedinaca i grupa, meu kojima je veliki broj umetnika. Inex film bilo je drutveno kinematografsko preduzee koje se bavilo filmskom produkcijom i distribucijom, kao deo nekadanjeg drutvenog preduzea Inex. U trenutku ulaska, zgrada Inex filma na Karaburmi bila je naputena i apsolutno devastirana, u njoj nije bilo nikakvih tragova njene istorije. Danas je moemo posmatrati upravo kroz paradigmu brutalne kapitalistike tranzicije i privatizacije, kojoj smo svedoci poslednjih godina.
Ekspedicija Inex film, kako je nazvana ova inicijativa, istrauje mogunosti samoorganizovanja, solidarnosti i uradi sam ivotne filozofije sa poetka 21. veka. Ona okuplja pojedince i organizacije kojima je neophodan prostor za rad i kulturnu produkciju, a koji pored sopstvenog znanja i volje, uglavnom ne raspolau drugim resursima. Sa namerom da se zauzme prostor, mapirana je zgrada Inex filma, i zapoeta revitalizacija kroz, prvo, akcije sreivanja i ienja objekta i okoline, a zatim esta okupljanja i organizovanja razliitih umetnikih programa i intervencija u tom prostoru. Eksperimentalne vizuelne umetnosti, prostorno specifini umetniki ili arhitektonski radovi, performansi i gerilske umetnosti, doprinose razvoju strategija za prisvajanje gradskih prostora. Svaka zainteresovana grupa ili pojedinac predlae i realizuje sadraje koji postaju deo kolektivnih napora da ovaj prostor preuredimo i osposobimo za stvaralatvo i razmenu ideja i znanja. Jedan od ciljeva Ekspedicije svakako jeste i podsticanje aktivnog uea mladih u drutvu. Od poetka zauzimanja ovog objekta odrano je nekoliko znaajnih deavanja od kojih bi trebalo pomenuti izlobu "Svetsko komunalno naslee" Rene Readle i Vladana Jeremia, radionicu "Aktivizam i javni prostori" koju su vodili Duan aponja i Duan avi, promociju drugog Mikro festivala amaterskog filma, sedmodnevni festival Umetnost i lopate, izloba Od dionizijskog socijalizma do predatorskog kapitalizma u okviru Centra za vizuelnu kulturu, odeljenja Muzeja savremene umetnosti, forum Umetnik kao publika, i mnoga druga. Interesovanje i angaovanje velikog broja ljudi koji se okupljaju oko Ekspedicije Inex Film, najbolji je dokaz znaaja koje ono ima za zajednicu. Model koji je primenjen za osvajanje ovog objekta naziva se skvotiranje (squatting). Ovaj pojam predstavlja nelegalno zauzimanje i korienje tue imovine. Osnovne grupe skvotera dele se na one koji zauzimaju prostor jer su egzistencijalno ugroeni, i na one kojima je potreban prostor za ostvarivanje svojih ideja (umetnici, aktivisti, kulturni preduzetnici). Inex film jeste ovo drugo. Primeri iz regiona (Slovenija Metelkova, Pekarna; Hrvatska Rojc, Medika) jesu primeri skvotova organizovanih u vidu multifunkcionalnih kulturnih centara u kojima postoje ateljei, alternativne biblioteke, raunarski centri, mini-redakcije za izdavanje asopisa, galerije, klubovi, alternativna pozorita, bioskopi i koncertne sale, deiji centri i sportska drutva. Danas su skvotovi mesta gde se moemo sresti sa velikom kreativnom energijom i bogatom kulturnom produkcijom. U poslednje vreme skvotiranje se sve manje shvata kao uzurpacija, a sve vie kao reciklaa prostora, tj. pretvaranje zaputenog i nekorienog u prostor koji ivi. Skvotiranje je vremenom (poslednjih decenija) uzelo maha u tolikoj meri da se o
tome vie ne govori kao o izolovanim akcijama pojedinaca, ve aa_02 I 61 kao o novom drutvenom pokretu. Naravno, postoje i drugi naini zauzimanja prostora kao to su pregovori sa lokalnim vlastima, ali to ume da bude dug i komplikovan put za ostvarivanje ciljeva, jer su institucije i lokalne vlasti esto zatvorene za pregovore, nedovoljno informisane i spore u donoenju odluka, a neretko i pune predrasuda kada su ovakve inicijative u pitanju. Kako su ovakvi projekti i inicijative postali sve ea pojava i potreba u savremenim gradovima, postali su i deo programa urbane obnove u kojima se definiu kao strateke lokacije u iju obnovu treba uloiti velika javna sredstva u cilju postizanja atraktivnosti grada. Posebnu ulogu u programima urbane regeneracije stimulisane kulturom ima kulturna politika grada. Kulturni programi koji privlae veliki broj posetilaca, festivali, umetnike manifestacije i projekti u javnom prostoru smatraju se veoma vanim faktorima za privlaenje investitora i kreativne radne snage (Radii, 2009). Zbog kompleksnosti ovog programa dolo je do profilacije posebnih modela obnove gradskih prostora. U daljem tekstu bie pomenuta dva modela u okviru kojih je mogue razvijati strategije implementacije ovakvih inicijativa. U drugoj polovini 90-ih godina veina gradova okree se ukljuivanju razliitih projekata umetnosti i kulture u javnom prostoru namenjenih oivljavanju tih prostora, i umetnikim projektima angaovanja lokalnih zajednica u ureenju njihovog susedstva. Evans (Graeme Evans) naziva ovakav pristup urbanoj regeneraciji, koji se zasniva na implementaciji umetnikih projekata zasnovanih na radu sa lokalnim zajednicama, programima kulturne regeneracije (Evans, 2005). Dakle, zadatak lokalnih vlasti u programima kulturne regeneracije jeste osmisliti strategije i naine na koji e kultura i umetnost doprineti regeneraciji urbanih prostora koji su pretrpeli ekonomsko i fiziko propadanje. Evans navodi Barselonu kao jedan od najuspenijih primera integracije kulturnih aktivnosti (Evans, 2005). Osnovni elementi na kojima se bazira plan urbane obnove grada Barselone jesu strategije obnove javnih prostora i razvoja urbanog dizajna, planiranje u kulturi i formiranje kulturnih etvrti (Vanita-Lazarevi, 2003). Drugi model predstavlja koncept kreativnog grada (creative city). Prema arlsu Landriju (Charles Landry) ideja kreativnog grada lei u tome da se obnova grada bazira na razvoju kreativnih industrija, industrija koje se zasnivaju na kreativnosti i talentu koji predstavljaju glavni potencijal budueg ekonomskog razvoja (Landry, 2000). Kreativne industrije su zasnovane na individualnoj kreativnosti, vetini i talentu, a imaju potencijal za stvaranje kapitala i otvaranje novih radnih mesta. Kao zanimljiv primer pomenuemo sluaj skvota u Hamburgu gde je gradska vlast usvojila strategije dogovora sa skvoterima u okviru projekta Hamburg, grad talenta, otkupivi zemlju od investitora koji je eleo da
62 I aa_01 na tom mestu gradi objekte druge namene. Ovaj deo grada danas
predstavlja zajednicu umetnika, razliitih pojedinaca i grupa koje rade na programima revitalizacije tog dela grada. Inex film je, uslovno reeno, osvojen prostor na odreeno vreme. Meutim, saradnjom gradskih vlasti, institucija i ukljuivanjem graana u pitanja razvoja grada, izmeu ostalog i u procese revitalizacije naputenih javnih prostora, znatno bi se doprinelo kvalitetu urbane sredine, a veliki doprinos osetio bi se i u socijalnom, kulturnom i ekonomskom domenu. Najzad, na ovaj nain dolazi i do generisanja oseaja pripadnosti i zajednice, jer ukoliko se graani ukljuuju u ovakve akcije oni poinju vie doivljavati grad kao svoj.
Conquest of space Expedition Inex Film

One of the consequences of the neoliberal transition, which Serbia in recent years goes by, is the disappearance of public spaces and the emergence of hybrid pseudo-public spaces. The development of market capitalism threatens to current right to use public spaces, forcing the development of those functions and activities that make a direct profit. The disappearance of public space, the emergence of quasi-public spaces with limited access occurs in parallel with the aggression of commercial culture and the emergence of cultural spectacle. It is this trend which mobilized citizens to self-organization and the individual struggle for active participation in shaping cities. Numerous examples of taking the abandoned spaces in European cities (Hamburg, Berlin, Madrid), but also in cities in the region (Ljubljana, Zagreb, Pula) indicate the engagement of citizens who understand that the results and performed actions in space will achieve more in this fight. One such example is the Inex Film Expedition, driven by young individuals and groups, who managed to conquer the abandoned building of the former public company Inex Film in Belgrade. The initiative is exploring possibilities of self-organization, solidarity and do-it-yourself philosophy. Today it is the only Belgrade squat created in order to revive abandoned building and provide the necessary working space and cultural production. This project deals with conquest of space in order to emphasize the importance of public space and civic action, and the examples that highlight strategies and models of revitalization and renewal of urban areas, which include such projects and initiatives.
01 I Akcija ienja I Foto: Iva uki
Literatura: - Evans, G. (2005). Measure for Measure: Evaluating the Evidence of Cultures Contribution to Regeneration. Korieno 15. avgust 2011. sa http://www.kryss.no/resources/12/files/92/ CURS110693-1.pdf - Landry, Ch. (2000). Creative City, Oxford: Earthscan. - Lefevr, A. (1974). Urbana revolucija, Beograd: Nolit. - Lefevr, A. (2008). Pravo na grad u (ur.) Kovaevi, L. i dr., Operacija grad: Prirunik za ivot u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb, str. 16-30. - Radii, S. (2009). Postindustrijski grad i kulturna politika u (ur.) Vuksanovi, D., Kultura 122-123/2009, Beograd: Zavod za prouavanje kulturnog razvitka, str. 59-77. - Vanita Lazarevi, E. (2003). Obnova gradova u novom milenijumu. Beograd: Classic map studio. - Vasiljevi Tomi, D. (2007). Kultura boje u gradu: identitet i transformacija. Beograd: Arhitektonski fakultet.
I diplomski rad
MILAN STEVANOVI, roen 1987. godine u Leskovcu. Diplomirao na master studijama na Departmanu za arhitekturu i urbanizam u Novom Sadu, smer Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu. Njegova interesovanja i istraivanja usmerena su ka arhitektonskom projektovanju, istoriji i teoriji arhitekture.
aa_02 I 63
Kompleks osnovne kole

U svetu globalizacije, svetu televizije i komjutera, deca gube detinjstvo. Previe vremena provode pred televizijskim i kompjuterskim ekranima, umesto da to vreme potroe na sklapanje prijateljstava i sa svojim vrnjacima dele deije radosti. Ono to je najvanije za podizanje mladog oveka, jeste vaspitanje volje i sticanje zdravih odnosa sa drutvom. Obrazovanje je, ustvari, buenje oveka iz sna svakodnevice, u koju smo baeni kao u vrtlog virtuelnog. U cilju poboljanja kvaliteta obrazovanja i podsticanju razvoja pravih ljudskih vrednosti, zadatak je i arhitekture da ispita u kojoj meri uvoenje novih sadraja i programa u kolskim ustanovama moe da doprinese u pravilnom razvoju linosti. Doprinos arhitekture se ogleda u mogunostima maksimalne dostupnosti okruenja, objekata, programa i sadraja. Koliko je bitno uvoenje novih sadraja i programa, isto toliko je bitno da oni budu projektovani po principima univerzalnog dizajna, dostupni za sve i da odgovore na potrebe svakog. Vraanje prirode u graenu sredinu, uvoenje otvorenih prostora sa to vie zelenila, u ovom sluaju, formiranje kolskih dvorita sa otvorenim programima koji e podsticati na okupljanja i druenje, stvaranje prijatnog ambijenta i za uenje i za odmor, sve su to pozitivne smernice u poboljanju kvaliteta obrazovanja, kao i odnosa ovek-ovek i ovek-priroda. Znaajan uticaj pri postavci koncepta bilo je formiranje otvorenih prostora koji imaju viestruku namenu. Otvoreni prostori projektovani su kao produetak nastavnih prostorija, prostori za odmor i igru i vrata kole prema okruenju jer imaju za ulogu povezivanje kompleksa kole sa lokalnom zajednicom, u pogledu sadraja. Na taj nain kola postaje deo urbanog okruenja gde lokalna zajednica ima aktivnu ulogu u ivotu kompleksa. Vienamenski prostori kolskog kompleksa projektovani su oko centralnog dvorita, formirajui na taj nain vezu sa okruenjem i omoguavajui proimanje razliitih funkcija. Oblikovanjem se nastojalo da se podri funkcionalna raznolikost objekta u pogledu kombinovane primene sistema dispozicije, gde su pojedini delovi izdvojeni ili naglaeni u prostoru, naroito u
01 I Dvorite - ema
02 I Vienamenski prostori
03 I Nastavne prostorije
pogledu paviljona koji su negde samostalni a negde se proimaju sa koridorima. Visinske varijacije delova objekta proizale su iz tenje za to povoljnijim osvetljenjem kao i iz tenje da se formira dinamian i prijatan ambijent za uenje i odmor. Upravo, arhitektura je ta koja svojim kvalitetom doprinosi da proces obrazovanja bude laki, kreativniji, zanimljiviji. Da bi arhitektura bila uspena, mora da odgovori na potrebe svih korisnika , kako trenutnih, tako i buduih i na taj nain da svoj doprinos na putu oblikovanja linosti mladih ljudi.
64 I aa_02
Primary School Complex

Children are losing theirchildhood in the world of globalization, world of television and computers.They spend too much time in front of television or computer screens, instead ofspending that time on making friends and sharing childrens joys. What is themost important for raising young person is nurturing his/her will and acquiringhealthy relationships with the society. Education is, in fact, waking up of aman from a dream of everyday life, in which we are thrown as in a whirl ofvirtual. In order to improve the quality of education and encourage thedevelopment of true human values, the task of architecture is to estimate towhat extent introducing new contents and programs in school institutions cancon-
tribute to normal personality development. Designing open space areas which have multiple purposes had significant influence on postulating the concept.Open space areas were designed as extensions to teaching rooms, as areas forrest and play and as a school door towards the surrounding because they have arole of connecting a school complex with its local community, in view of theircontent. In such a manner a school becomes a part of urban surrounding wherethe local community has an active role in the life of the complex. Multiple-purposeareas of a school complex are designed around the central courtyard, and insuch a way they form a connection with the surrounding and provide permeationof different functions.
04 I Kompleks osnovne kole, maketa
ce
ceramix project
Ceramix Project d.o.o. | Kosovska 27 21000 Novi Sad | +381 21 420 207
Razvoj kancelarijske stolice

Arh. SAA KRSMANOVI DOO OFFICE LINE NOVI SAD Anegdota kae da je prvu kancelarijsku stolicu izmislo arls Darvin kome je bilo dosadilo da ustaje svaki put kada mu je bio potreban neki uzorak materijala ili fosil. Ugradio je tokie na stolicu i sebi umnogome olakao dotadanji rad. Od tog vremena ovek pokuava da sebi vreme provedeno u stolici na radnom mestu uini to prijatnijim, jer statistika kae da ako ste zaposleni u kancelariji, osamdeset odsto vremena provodite sedei. Poetkom 20. veka, samo tri odsto zaposlenih neke proizvodne firme inilo je kancelarijsko osoblje, tako da se nije ni mogao oekivati neki nivo inovativnosti u pogledu razvoja kancelarij-skog nametaja. Ali, pre oko sto godina dolazi do naglog poveanja preduzea koja se bave uslunim delatnostima, kao to su ban-ke, konsalting preduzeca, osiguravajua drutva, advokatske kancelarije i, zato ne pomenuti - projektni biroi. Stolica poinje da postaje problem i mnogo iri broj ljudi poinje da se bavi tom problematikom. Ortoped S. tafel poetkom prolog veka je konstruisao stolicu koja postaje standard svake kancelarije. Stolica sa ravnom povrsinom sedista, visina podkolenice, gibljiv naslon vezan polugom za sedite, koji korisnika primorava da sedi uspravno. Uz sve manjkavosti koje mozemo sa ove distance da naemo, to je ipak bio veliki korak u ergonometrij-skom pristupu korienja stolice. Doosmo i do te rei. tafel verovatno nije poznavao znaenje te rei (ergonomija - nauka koja se bavi dizajnom proizvoda tako da oni najbolje budu prilagoeni ljudskom telu), ali je oigledno bio pionir te oblasti. Sredinom veka, posle drugog svetskog rata, naroito u SAD-u, poveava se interesovanje za ergonomiju zaposlenog oveka. Nastaju novi koncepti dranja koji su doveli do stolica sa korienjem u kleeem ili stojeem poloaju, lopti za sedenje i razni drugih . Poetkom devedesetih godina prolog veka Herman Miller, ve priznati proizvodja kancelarijskih stolica u SAD-u, odluuje da uloi znaajna finansijska sredstva u razvoj nove stolice koja bi trebalo da postane reenje za sve budue generacije u pogledu sedenja na radnom mestu. Veliki tim dizajnera na elu sa Bilom Stampfom, u iji rad su
ukljueni i ortopedi uz pomo dve stotine osoba koje su isprobavale prototipove, dovelo je do reenja koje svi danas znamo kao stolicu AERON. Posle nje, kako se to popularno kae, nita vie nije bilo isto. Od 1994. godine veina buduih kancelarijskih stolica imae pristup reavanju problema pravilnog i zdravog sedenja kao i Aeron stolica. Nasa kima je ta koja najvie trpi i to zna svako od nas kada posle odreenog vremena provedeneog u neodgovarajuoj stolici ustane i pokua da hoda. Ne moramo ekati ni taj trenutak, i pre toga, za vreme sedenja, osetiete bol u predelu vrata, ramena ili lumbaga. Nimalo prijatno, zar ne? Mi u Ofice line-u mozemo da vam ponudimo nekoliko modela koji svojom ergonometrijom sigurno mogu da neutraliu veinu problema koji se javljaju zbog dugog sedenja za radnim stolom. Modeli O111 i O141 prate najnovije trendove u ovoj oblasti a posebno istiemo mogucnost da svaki korisnik, u zavisnosti od visine i tezine, moze podeavati i jainu pritiska na svoj lumbalni deo tela. Stojimo vam na raspolaganju da svojim primedbama i idejama poboljamo nae modele jer e to biti u zajednikom interesu..
01 I Art. O111
02 I Art. O141
Renik pojmova Habitat I Termin oznaava biogeografsko i ekoloko podruje
koje nastanjuje odreena vrsta, prirodno okruenje koje je u konstantnom meuuticaju sa populacijom koja ga nastanjuje. U vreme kada se sve vie gubi veza drutvo - graena sredina - okolina, utopijske vizije upravo tee ka vraanju te veze, ka stvaranju odrivog drutva i odrivog grada.
Novogovor I Svaka istorijska drutena promena sa sobom

odraava se na svim kulturnim poljima, pa i na jeziku. Izraz je preuzet iz prevoda romana 1984 D. Orvela, gde ima negativnu, distopijsku konotaciju, kao sistem drutvene kontrole. Ipak, ako elimo bolju arhitekturu, i jezik arhitekture se mora unapreivati; revolucija se moe postii samo promenom diskursa. Pod pojmom novogovor objedinili smo tekstove koji se bave promiljanjem arhitekture i utopije kroz razliite medije - literarnu formu, virtuelni prostor drutvenih mrea, film, umetniku instalaciju.
Ostvarive utopije
nazvati utopijskom ili je u pitanju oksimoron? Da li utopija to prestaje biti onda kada se ostvari? Da li utopijskim moemo nazvati samo one ideje koje se odnose na drutvo kao celinu, ili se one mogu odnositi i na manje nivoe - kao individualne utopije? Da li je borba graana za svoj javni prostor postala svojevrsna utopija 21. veka i neoliberalnog drutva? Gde je budunost razvoja gradova i koja je uloga arhitekture?
Da li je ispravno ostvarenu ideju

Aa 02

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Aa 02

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

kljuni pojmovi

I habitat I novogovor I ostvarive utopije

02 Konkurs za idejno reenje dogradnje Gradske

I I I 08 I MEDS - Meeting of Design Students I OLIVERA LEKI

biblioteke u Novom Sadu

12 Urbanistiki plan i stvaranje utopije DARKO POLI

38 Ghost City - Ghost Planet ANDREJ BERETA

IVANA VOLI, JASMINA BOKOVI, NATAA VUJKOV

63 Kompleks osnovne kole MILAN STEVANOVI

ilustracija: Bojan Jani i Vladimir Laki

Konkurs za idejno reenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu

Biblioteka - mesto razmene informacija

01 I Idejno reenje arhitektonske grupe M E T _ A R

Biblioteka kao kreativni prostor

autori: Spasoje Radomilovi, Predrag Vujanovi, Marko Lazi i Slobodan Vojvodi

Biblioteka - mesto susreta

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

Nova iskra dizajn inkubator

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

01 I Nova iskra workspace, osnova prostora

MEDS - Meeting of Design Students

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

DARKO POLI, arhitekta - planer u JP Urbanizam, Zavod

Urbanistiki plan i stvaranje utopije

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

01 I Izloba Habitat, MSUV I foto: Milo Basara

Think creative, live ludens!

Think creative live ludens!

18 I aa_02 idelnih zjednic zsnovnih n susedskim odnosim, u kojim

1 I izvor: www.odrzivezajednice.org (oktobar 2011.)

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

simboli. Beogrd: Orion-rt

01 I Faza 1: umreavanje Beograda

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

MILO IVKOVI, roen u Beogradu. Godine 2005. upi-

01 I Scenario 4 - Beograd, izometrija

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

Generic City / Global Village

02 I Scenario 2 - Mumbai 04 I Scenario 4 - Beograd

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

Virtuelne kapije Beograda

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

03 I Industrijski transformers I Jelena Radojevi

Cranes for Belgrade

04 I Koncept I Industrijski transformers I Dinamini ekstrem I Tematski eko-filter

I aa_architectural approach I broj 01 I 2011

iveti savremenu utopiju

01 I Luc Schuiten u automobilu na pedale I izvor: www.dw.de (februar 2012)

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

30 I aa_02 ZELENE VIZIJE

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

Living Utopia today: life and work of Luc Schuiten

02 I Presek upljeg grada sa pogledom na elektranu, Luk uiten (februar 2012)

03 I Lotus grad I izvor: www.vegetalcity.net (februar 2012)

Vie podataka o Luku uitenu: http://www.archiborescence.net/archiborescence/ http://blip.tv/archiborescence/le-tramodulaire-3746445 http://blip.tv/archiborescence/le-chenillard-1384361 http://www.cafebabel.co.uk/article/36483

aa_architectural approach I broj 02 I 2012

Propast Utopije u XX veku

01 I Raanje distopije, ilustracija I Marija Risti

And what next? Failure of Utopia in the 20th century

- Kakotopia, preuzeto sa: www.thefreedictionary.com/kakotopia (17.02.2012)

Grad u doba virtuelnog