Вы находитесь на странице: 1из 17

SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNE MHENDSL BLM

TEKNK RESM - II

DERS NOTU

Akn Ouz KAPTI 2009

TEKNK RESM - II

1. YZEY LEME ARETLER: Bir makine parasnn fonksiyonu ile yzey kalitesi arasnda dorudan bir iliki vardr. rnein, bir plastik enjeksiyon kalbnda zel yntemlerle kalp yzeylerinin parlatlmas gerekirken, bir motor gvdesinin d yzeyleri dkmden kt ekliyle kullanlabilmektedir. Makine paralarnn yzeyleri iin ngrlen yzey zellikleri, teknik resim zerine konulacak zel iaretler ve aklamalarla belirtilmelidir. Bu zel iaret ve aklamalar Trk Standartlar Enstits tarafndan TS 2040 numarasyla standart hale getirilmitir. Buna gre, yzey zelliklerinin resim zerinde belirtilmesi iin aadaki sembol kullanlmaldr.

a: Mikrometre (m) veya mikroin (in) cinsinden (Ra) przllk deeri ya da przllk snf numaras buraya yazlr. Bu deerler aadaki tabloda belirtilmitir:

Przllk Deeri (Ra) (m) 50 25 12.5 6.3 3.2 1.6 0.8 0.4 0.2 0.1 0.05 0.025 (in) 2000 1000 500 250 125 63 32 16 8 4 2 1

Przllk Snf Numaras

N12 N11 N10 N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1

TEKNK RESM - II

b: Yzeye uygulanacak ilemi belirten ksa ifade (temizlenmi, boyanm, sertletirilmi, kaplanm, honlanm, raybalanm, parlatlm, frezelenmi, talanm vb.) buraya yazlr. c: (m) cinsinden msaade edilebilir yzey dalgallk deeri buraya yazlr. d: leme izlerinin ynn belirten iaret buraya yazlr. Bu iaretler ve anlamlar u ekildedir: = X M C R P leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine paralel leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine dik apraz ileme izleri ok dorultulu karmak ileme izleri Dairesel ileme izleri Radyal ileme izleri Noktasal, dorultusuz ileme izleri

Yzey iaretleri konulurken u hususlara dikkat edilmelidir: 1. Yzey iaretleri l izgileri kalnlnda ve l rakamlar byklnde olmaldr. 2. Yzey iaretlerini oluturan genler simetri eksenleri ilenecek yzeye dik olacak ekilde resim zerine yerletirilmelidir. 3. aretler ait olduklar yzeyin ana izgileri zerine konulmaldr. Yeterli alan olmamas durumunda, yzeye ait l snr izgisi ya da bu amala izilecek bir yardmc izgi zerine de konulabilir. 4. Dnel yzeylere tek iaret kullanlmas yeterlidir. Ancak simetrik yzeylerin her biri ayr ayr iaretlenmelidir. 5. parasnn tm yzeyleri ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecekse resim zerine iaret konulmaz. Bunun yerine, resmin st tarafna ve normal iaretin 1,5 kat byklkte ortak bir iaret konulur. 6. paras yzeylerinin ounluu ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecek ve az saydaki yzey ise farkl kalitede ilenecek ise, bu yzeylerin iaretleri ait olduklar yzeylere konulur. Yzeylerin ounluuna ait iaret ise, yine 5. maddede olduu gibi, ortak iaret olarak resmin st tarafna konulur. 7. aretler ait olduklar yzeyin lsnn verildii grne konulurlar. 8. Grnmeyen kenarlara, trtl ekilmi yzeylere, matkapta/preste alm deliklere yzey iareti konulmaz. 9. E alan yzeyler ayn yzey kalitesinde olacandan tek yzey iareti yeterlidir. 10. Dili arklarn dilerine ait yzey iaretleri blm dairesi zerine konulur.

TEKNK RESM - II

Uygulama 1: Aada belirtilen sayfa ayarlarn yaparak ve yzey iareti iin nitelikli blok oluturarak bir ablon dosya hazrlaynz. A. Yeni Bir Dosya Oluturunuz: New Use a Wizard Quick Setup leri 210x297 Son Grid ON View Zoom All B. Tabloda Belirtilen Katmanlar Oluturunuz: Format Layer New Layer Name (Katman ismi) 0 Eksen l Grnmez Tarama Tolerans Color (Renk) White (beyaz) Red (krmz) Yellow (sar) Magenta (pembe) Cyan (mavi) Gren (yeil) Line Type (izgi tipi) Continuous Center 2 Continuous Hidden 2 Continuous Continuous Line Weight (izgi kalnl) 0.50 0.20 0.20 0.35 0.20 0.20

C. Yeni Bir Yaz Stili Oluturunuz: Format Text style New Style name: isim ver OK Font name: Arial, Oblique angle: 15, Height: 0 Apply Close D. Yeni Bir llendirme Stili Oluturunuz: Format Dimension style Modify Text Text style oluturduunuz yaz stilini seiniz. Text height: 3 Symbols and arrows Arrow size: 3 OK Close E. Nesne Yakalama Aralarn Seiniz: Tools Drafting settings Object snap Clear all End, Mid, Cen, Qua, Int, Tan, Per aralarn seiniz OK

TEKNK RESM - II

F. Yzey leme aretini izerek Nitelikli Blok Haline Getiriniz:

Command: Line Specify first point: Herhangi bir nokta se Specify next point: @4<180 Specify next point: @4<-60 Specify next point: @8<60 Specify next point: @8<0 Draw Block Define Attributes Tag: a Prompt: Yzey Przll yaz Justification: Center Height: 1.5 Pick points: 1 noktasn se OK Tag: b Prompt: lemin Tr yaz Justification: Left Height: 1.5 Pick points: 2 noktasn se OK Tag: c Prompt: Yzey Dalgall yaz Justification: Left Height: 1.5 Pick points: 3 noktasn se OK
TEKNK RESM - II

Tag: d Prompt: zlerin Yn yaz Justification: Left Height: 1.5 Pick points: 4 noktasn se OK Draw Block Make Name: Blok iin isim ver Pick points: 5 noktasn se Delete seeneini iaretle Select object: eklin tamamn se OK OK Insert Block Name: Blok iin verdiin ismi e OK Daha nce tanmladn zelliklerin (Yzey Przll, lemin Tr, deerlerini gir. 5 noktasnn akaca noktay se

zlerin Yn)

Insert komutunun dier seenekleri: Insertion point: insert noktasnn koordinatlarn girmeye olanak verir. Scale: Blok leini deitirerek insert yapar. Uniform scale: X, Y ve Z eksenleri iin ortak lek faktr tanmlama imkn verir. Rotation: Blou belirtilen a kadar dndrerek insert yapar. Explode: Blou bileenlerine ayrarak insert yapar. G. Oluturduun Dosyay ablon smiyle Kaydet. Bu ders sresince yaplacak olan tm uygulamalarda ablon dosyas alarak izim yapldktan sonra save as seenei ile farkl bir isim verilerek kaydedilecektir. ablon dosyas srekli kullanma hazr olarak tutulacaktr.

TEKNK RESM - II

2.

BOYUT TOLERANSLARI:

Bir makinenin kendisinden beklenen ilevi tam olarak yerine getirebilmesi iin, makineyi oluturan elemanlarn ngrlen boyutlar, yzey kalitesini ve geometrik kaliteyi salayabilmeleri gereklidir. Ancak, takm tezghndaki boluklardan, imalat ve lm yapan kiiden, imalatn ve lmn yapld ortam koullarndan ve kullanlan l aletinin duyarllndan kaynaklanan nedenlerle, ngrlen boyutlarn hi hatasz olarak elde edilmesi mmkn olamamaktadr. Bu nedenle, toplam hatann nceden belirlenen alt ve st limitler arasndaki kabul edilebilir bir aralkta tutulabilmesi istenir. Bu arala tolerans alan ad verilir. Tolerans alannn geni olmas imalat kolaylatrr ve maliyeti azaltr. Ancak buna karlk makine parasnn fonksiyonel zelliklerini ve montajn olumsuz ynde etkileyebilir. Aada ele alnan basit rnekte, 50 mm apl bir mil iki ucundan yataklanm ve zerine bir dili ark taklm olsun. Dili ark ile mil arasnda kama, tespit vidas, pim, kaynak vs kullanlmam ve moment iletimi sk geme balantsyla salanm olsun. Dili ark-mil ve yatak-mil balantlarnn her ikisinde de anma ls ayn fakat ilevsel beklentiler farkl olacaktr. Milin yataklarda en az srtnmeyle dnmesi, fakat dili ark gbeine gre ise hi dnmemesi istenir. Bu zt gereksinimler tolerans verilerek salanabilir ve her durumda gbekte yeterli sklk ve yataklarda da yeterli boluk oluur.

Mil ap: 50

0/-100 300/200

Yataklarn i aplar: 50 Dili ark i ap: 50 Mil tolerans Yatak tolerans Dili ark tolerans

-150/-300

: 50,000-49,900 = 0,100 mm = 100 m : 50,300-50,200 = 0,100 mm = 100 m : 49,850-49,700 = 0,150 mm = 150 m

TEKNK RESM - II

2.1.

Tolerans Alan:

Toleransn ifade edilmesi iin tm dnyada geerli olan bir sistem gelitirilmitir. Buna gre tolerans, bir harf ve bir say ile gsterilir. Harf, tolerans alannn sfr izgisine (nominal anma ls) olan uzakln, say ise tolerans kalite grubunu (ya da baka bir ifadeyle tolerans alannn geniliini) ifade eder. Byk harfler d aplar (delik) iin, kk harfler ise i aplar (mil) iindir. Sfr izgisi, deliklerde H tolerans alannn alt sapmasndan, millerde ise h tolerans alannn st sapmasndan geer. Tolerans alannn yeri geme trn (serbest geme, ara geme ve sk geme) belirler. Tablo: Tolerans alanlar Delik A B C D E F G H J K M N P R S T U V X Y Z Mil a b c d e f g h j k m n p r s t u v x y z

2.2.

Tolerans Kalite Gruplar:

20 tolerans kalite grubu oluturulmutur. Bu gruplardan ilk alts mastarlar ve l aletleri iin, sonraki yedili grup (IT5 IT11 aras) makine yapm iin ve son yedi tanesi ise (IT12 IT18 aras) kaba imalat iindir. Her grup iin bir katsay (k) belirlenmitir. Bu katsay arttka i kabalar ve tolerans alan geniler. Kalite gruplar ve katsaylar aadaki tabloda grlmektedir.

TEKNK RESM - II

Tablo: Kalite gruplar Mastarlar ve l Aletleri Kalite Grubu IT 01 IT 0 IT 1 IT 2 IT 3 IT 4 Katsay (k) Makine Yapm Kalite Grubu IT 5 IT 6 IT 7 IT 8 IT 9 IT 10 IT 11 Katsay (k) 7 10 16 25 40 64 100 Kaba malat Kalite Grubu IT 12 IT 13 IT 14 IT 15 IT 16 IT 17 IT 18 Katsay (k) 160 250 400 640 1000 1600 2500

Her gruba ait tolerans deeri (T), kalite katsays (k) ile para apna gre hesaplanan tolerans biriminin (i) arplmasyla bulunur. Para ap iinde ayrca aadaki tabloda grlen ap gruplar oluturulmutur. Tablo: ap gruplar 1-3 30-40 140-160 315-355 3-6 40-50 160-180 355-400 6-10 50-65 180-200 400-450 10-14 65-80 200-225 450-500 14-18 80-100 225-250 18-24 100-120 250-280 D = (Dalt.Dst)1/2 24-30 120-140 280-315

D: Para ap veya ap grubu iin ortalama ap (mm), k: Kalite grubu katsays, i: Tolerans birimi ve T: Tolerans (m) olmak zere i = 0,45.(D)1/3 + D/1000 (D500 iin), T = i.k bantlar kullanlarak toleransla ilgili hesaplamalar yaplr. rnein 40 mm apl 8. kalite bir mil iin tolerans deeri: T = i.k = [0,45.(40)1/3 + 40/1000].25 = 40 m olarak hesaplanr. i = 0,004.D + 2,1 (D>500 iin)

TEKNK RESM - II

Uygulama 2: Anma ls 60 mm olan mil-kasnak balants iin H7/m6 gemesi uygulanacaktr. Milin st sapmas -10 m dir. Aadaki tabloyu doldurunuz. i = 0,45.(D)1/3 + D/1000 = 0,45.(60)1/3 + 60/1000 = 1,822 T6 = i.k6 = 1,822.10 = 19 m T7 = i.k7 = 1,822.16 = 30 m

H7/m6 60+30/0 /60-10/-29 Delik60,030/60,000 /Mil59,990/59,971

Delik (H7) A EB EK T S AS min. Boluk max. Boluk

Mil (m6)

TEKNK RESM - II

10

Uygulama 3: 125 mm apl mil ve bu mile taklacak flan arasnda D7/h6, T8/h7 ve J8/h7 gemeleri uygulandnda oluacak sklk ve boluk deerlerini hesaplaynz. (125 mm ap iin toleranslar: T6 = 25 m, T7 = 40 m, T8 = 63 m) (D7 iin AS = +145 m, T8 iin S = -122 m, J8 iin S = +41 m)

D7/h6 125+185/+145/1250/-25 Delik125,185/125,145 Mil125,000/124,975


min. Sklk max. Sklk min. Boluk max. Boluk Geme Tr

T8/h7 125-122/-185/1250/-40 Delik124,878/124,815 Mil125,000/124,960

J8/h7 125+41/-22/1250/-40 Delik125,041/124,978 Mil125,000/124,960

Uygulama 4: Bir mil ve zerine taklacak makine eleman iin aadaki tabloda belirtilen gemelerin uygulanmas dnlmtr. Tabloyu doldurunuz ve geme trn belirleyiniz.
+35 0 +25 +3 +22 0 +38 +23 +54 0 -36 -90

H7 / k6
TOLERANS Delik Mil SIKILIK min. max. BOLUK min. max. GEME TR

H6 / n5

H8 / f8

TEKNK RESM - II

11

Uygulama 5: Bir mil ve zerine taklacak makine eleman iin aadaki tabloda belirtilen gemelerin uygulanmas dnlmtr. Tabloyu doldurunuz ve geme trn belirleyiniz.
+35 0 -36 -71 +25 0 +59 +43 +21 0 +21 +8

H7 / f7
TOLERANS Delik Mil SIKILIK min. max. BOLUK min. max. GEME TR

H7 / s6

H7 / m6

TEKNK RESM - II

12

2.3. Boyut Toleranslarnn Gsterilmesi: Boyut toleransnn resim llendirildikten sonra: zerinde gsterilmesi iin, tolerans verilecek boyut

ly se Sa tkla Properties Tolerances


1. Tolerance display: None Deviation Limits Basic (Tolerans yok) (Alt ve st sapmalar) (Alt ve st limitler) (Temel ller kutu iine alnr)

Symmetrical (Simetrik tolerans)

2. Tolerance limit lower: AS (Alt sapma yazlr. Yazlan deerin negatif olduu kabul edilir) 3. Tolerance limit upper: S (st sapma yazlr. Yazlan deerin pozitif olduu kabul edilir) 4. Tolerance post vert: Bottom (Alt) Middle (Orta) Top (st) 5. Tolerance precision: Tolerans deerinin ondalkl basamak says verilir. 6. Tolerance text height: Tolerans deerinin normal lye gre daha kk yazlmas iin, bu blmde verilecek katsay ile llendirme yaz ykseklii arplr.

TEKNK RESM - II

13

3.

GEOMETRK KALTE TOLERANSLARI:

ekil zerinde geometrik kaliteye ilikin bir toleransn gsterilmesi iin Dimension Tolerance Sym: Verilecek toleransa ait sembol seilir. Bu semboller ve anlamlar aada belirtilmitir. Tolerance 1: Tolerans deeri yazlr. Datum 1: Referans ekseni veya yzeyi belirten harf yazlr.

Konum Eiklik Yzey ekli

E merkezlilik Silindiriklik izgi ekli

Simetriklik Dzlemsellik Yalpalama

Paralellik Dairesellik Toplam yalpalama

Diklik Dorusallk

Geometrik kalite toleransn ifade eden gzl kutunun resme eklenmesi iin closed filled ok tipi kullanlr. Referans eksenin (Datum) gsterilmesi iin ise Datum triangle filled ok tipi kullanlr. Ok deiimi iin: Dimension Leader s Annotation Tolerance Leder line & arrow Datum triangle filled OK Dimension Leader ki admda referans eksen oku izilir ve Datum identifier iin referans eksen ya da yzeyi gsteren harf (A, B, C ) yazlr. Oku eski haline getirmek iin: Format Dimension style Modify Lines and arrows Leader: closed filled OK Close

TEKNK RESM - II

14

Uygulama 6: Silindirik-simetrik bir makine parasnn yarm kesit alnm grn ve lleri verilmitir. Parann a, b ve c ile gsterilen yzeyleri N6 kalitesinde (Ra= 0,8 m), dier tm yzeyler N8 kalitesinde (Ra= 3,2 m) ilenecektir. Parann tam kesit grnn izerek llendiriniz ve yzey iaretlerini resme ekleyiniz.

Uygulama 7: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz. 4x8 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0,02 mm apl daire iinde kalmaldr. 4x15 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0,04 mm apl daire iinde kalmaldr. Boyut toleranslar: 56 iin S:+0,1 AS:0 ve 120 iin S:+0,05 AS:-0,15

TEKNK RESM - II

15

Uygulama 8: ki grn ve lleri verilen vites kutusu atalnn eklini izerek belirtilen yzey durumlarn ekil zerinde gsteriniz. a ve b ile gsterilen yzeyler talanm (N6 veya Ra = 0,8 m) c ile gsterilen yzey frezelenmi (N7 veya Ra = 1,6 m) d ile gsterilen yzey raybalanm (N5 veya Ra = 0,4 m) e ile gsterilen yzey tornalanm (N8 veya Ra = 3,2 m) Para dvme elikten yaplmtr. Dier tm yzeyler olduu gibi kalacaktr. Dvme kalitesi N10 veya Ra = 12,5 m dir. lenmemi yzeyler maviye boyanacaktr.

TEKNK RESM - II

16

Uygulama 9: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz. a yzeyi: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0,03 mm. b ve c yzeyleri: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0,04 mm. c yzeyi: Parann alt yzeyine dik olan 0,015 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr. d yzeyi: Parann alt yzeyine paralel olan 0,25 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr. e yzeyi: 0,01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda olmaldr. f yzeyi: 6x10 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0,04 mm apl daire iinde kalmaldr. Delik ekli 0,01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda kalmaldr. Boyut toleranslar: 42 mm para ykseklii iin S:0, AS:-0,15 ve 20 delik iin 0,01.

TEKNK RESM - II

17

Вам также может понравиться