Вы находитесь на странице: 1из 28

Universidade Anhanguera-Uniderp Rede de Ensino Luiz Flvio Gomes REDE LFG Instituto Brasiliense de Direito Pblico IDP

Curso de Ps-Graduao TeleVirtual em

Direito Eleitoral

Disciplina

Das Eleies

Aula 3

LEITURA COMPLEMENTAR 1
TSE Jurisprudncia.

RECURSO ORDINRIO N 1.540 (5842/2008)

Como citar este artigo: TSE. Jurisprudncia. Recurso Ordinrio N 1.540 (5842/2008). Disponvel em: http://www.tse.gov.br. Material da 3 aula da Disciplina Das Eleies, ministrada no Curso de Ps-Graduao TeleVirtual em Direito Eleitoral Anhanguera-Uniderp|REDE LFG - IDP. 1

RECURSO ORDINRIO N 1.540 (5842/2008) CLASSE 27 BELM PAR. Relator: Ministro Felix Fischer. Recorrente: Durbiratan de Almeida Barbosa. Advogados: Jos Eduardo Rangel de Alckmin e outros. Recorrido: Ministrio Pblico Eleitoral. Assistente do recorrido: Elza Abussafi Miranda. Advogados: Jos Lobato Maia e outros.

RECURSO ORDINRIO. AO DE INVESTIGAO JUDICIAL ELEITORAL (AIJE) COM BASE NO ART. 22 DA LEI COMPLEMENTAR N 64/90 E ART. 30-A DA LEI N 9.504/97. IRREGULARIDADES NA ARRECADAO E GASTOS DE RECURSOS DE CAMPANHA. PRAZO PARA O AJUIZAMENTO. PRAZO DECADENCIAL. INEXISTNCIA. COMPETNCIA. JUIZ AUXILIAR. ABUSO DE PODER POLTICO. CONEXO. CORREGEDOR. PROPOSITURA. CANDIDATO NO ELEITO. POSSIBILIDADE. LEGITIMIDADE ATIVA. MINISTRIO PBLICO ELEITORAL. POSSIBILIDADE. SANO APLICVEL. NEGATIVA DE OUTORGA DO DIPLOMA OU SUA CASSAO. ART. 30-A, 2. PROPORCIONALIDADE. PROVIMENTO. 1. O rito previsto no art. 22 da Lei Complementar n 64/90 no estabelece prazo decadencial para o ajuizamento da ao de investigao judicial eleitoral. Por construo jurisprudencial, no mbito desta c. Corte Superior, entende-se que as aes de investigao judicial eleitoral que tratam de abuso de poder econmico e poltico podem ser propostas at a data da diplomao porque, aps esta data, restaria, ainda, o ajuizamento da Ao de Impugnao de Mandato Eletivo (AIME) e do Recurso Contra Expedio do Diploma (RCED). (REspe n 12.531/SP, Rel. Min. Ilmar Galvo, DJ de 1.9.1995RO n 401/ES, Rel. Min. Fernando Neves, DJ de 1.9.2000, RP n 628/DF, Rel. Min. Slvio de Figueiredo, DJ de 17.12.2002). O mesmo argumento utilizado nas aes de investigao fundadas no art. 41-A da Lei 9.504/97, em que tambm assentou-se que o interesse de agir persiste at a data da diplomao (REspe 25.269/SP, Rel. Min. Caputo Bastos, DJ de 20.11.2006). J no que diz respeito s condutas vedadas (art. 73 da Lei n 9.504/97), para se evitar o denominado armazenamento ttico de indcios, estabeleceu-se que o interesse de agir persiste at a data das eleies, contando-se o prazo de ajuizamento da cincia inequvoca da prtica da conduta. (QO no RO 748/PA, Rel. Min. Carlos Madeira, DJ de 26.8.2005 REspe 25.935/SC, Rel. Min. Jos Delgado, Rel. Designado Min. Cezar Peluso, DJ de 20.6.2006). 2. No houve a criao aleatria de prazo decadencial para o ajuizamento das aes de investigao ou representaes da Lei n 9.504/97, mas sim o reconhecimento da presena do interesse de agir. Tais marcos, contudo, no possuem equivalncia que justifique aplicao semelhante s hipteses de incidncia do art. 30-A da Lei 9.504/97. Esta equiparao estimularia os candidatos no eleitos, que por ventura cometeram deslizes na arrecadao de recursos ou nos gastos de campanha, a no prestarem as contas. Desconsideraria, ainda, que embora em carter excepcional, a legislao eleitoral permite a arrecadao de recursos aps as eleies (Art. 19, Resoluo-TSE n 22.250/2006). Alm disso, diferentemente do que ocorre com a apurao de abuso de poder e captao ilcita de sufrgio no h outros instrumentos processuais alm da ao de investigao judicial e representao que possibilitem a apurao de 2

irregularidade nos gastos ou arrecadao de recursos de campanha (art. 30-A da Lei 9.504/97). Assim, tendo sido a ao ajuizada em 5.1.2007, no procede a pretenso do recorrente de ver reconhecida a carncia de ao do Ministrio Pblico Eleitoral em propor a representao com substrato no art. 30-A da Lei n 9.504/97. Tendo em vista que a sano prevista pela violao ao mencionado dispositivo representa apenas a perda do mandato, sua extino que revela o termo a partir do qual no mais se verifica o interesse processual no ajuizamento da ao. 3. Durante o perodo eleitoral, os juzes auxiliares so competentes para processar as aes propostas com fulcro no art. 30-A da Lei n 9.504/97 (AgR-Rep n 1229/DF, Rel. Min. Cesar Asfor Rocha, DJ de 13.12.2006; RO n 1596/MG, Rel. Min. Joaquim Barbosa, DJ de 16.3.2009), o que no exclui a competncia do Corregedor, pela conexo, quando a ao tiver por objeto a captao ilcita de recursos cumulada com o abuso de poder econmico. 4. O Ministrio Pblico Eleitoral parte legtima para propor a ao de investigao judicial com base no art. 30-A (RO n 1596/MG, Rel. Min. Joaquim Barbosa, DJ de 16.3.2009). 5. A ao de investigao judicial com fulcro no art. 30-A pode ser proposta em desfavor do candidato no eleito, uma vez que o bem jurdico tutelado pela norma a moralidade das eleies, no havendo falar na capacidade de influenciar no resultado do pleito. No caso, a sano de negativa de outorga do diploma ou sua cassao prevista no 2 do art. 30A tambm alcana o recorrente na sua condio de suplente. 6. Na hiptese de irregularidades relativas arrecadao e gastos de recursos de campanha, aplica-se a sano de negativa de outorga do diploma ou sua cassao, quando j houver sido outorgado, nos termos do 2 do art. 30-A. No caso, o recorrente arrecadou recursos antes da abertura da conta bancria, em desrespeito legislao eleitoral, no importe de sete mil e noventa e oito reais (R$ 7.098,00), para a campanha de deputado estadual no Par. 7. No havendo, necessariamente, nexo de causalidade entre a prestao de contas de campanha (ou os erros dela decorrentes) e a legitimidade do pleito, exigir prova de potencialidade seria tornar inqua a previso contida no art. 30-A, limitado-o a mais uma hiptese de abuso de poder. O bem jurdico tutelado pela norma revela que o que est em jogo o princpio constitucional da moralidade (CF, art. 14, 9). Para incidncia do art. 30-A da Lei 9.504/97, necessria prova da proporcionalidade (relevncia jurdica) do ilcito praticado pelo candidato e no da potencialidade do dano em relao ao pleito eleitoral. Nestes termos, a sano de negativa de outorga do diploma ou de sua cassao ( 2 do art. 30-A) deve ser proporcional gravidade da conduta e leso perpetrada ao bem jurdico protegido. No caso, a irregularidade no teve grande repercusso no contexto da campanha em si. Deve-se, considerar, conjuntamente, que: a) o montante no se afigura expressivo diante de uma campanha para deputado estadual em Estado to extenso territorialmente quanto o Par; b) no h contestao quanto a origem ou destinao dos recursos arrecadados; questiona-se, to somente, o momento de sua arrecadao (antes da abertura de conta bancria) e, consequentemente, a forma pela qual foram contabilizados.. 8. Quanto a imputao de abuso de poder, para aplicao da pena de inelegibilidade, necessria seria a prova de que o ilcito teve potencialidade para desequilibrar a disputa eleitoral, ou seja, que influiu no tratamento isonmico entre candidatos (equilbrio da disputa) e no respeito vontade popular (AG 7.069/RO, Rel. Min. Carlos Ayres Britto, DJ de 3

14.4.2008, RO n 781, Rel. e. Min. Peanha Martins, DJ de 24.9.2004). No caso, no se vislumbra que as irregularidades na prestao de contas tenham tido potencial para influir na legitimidade do pleito, desequilibrando a disputa entre os candidatos e viciando a vontade popular. Assim, como a relevncia da ilicitude relaciona-se to s campanha, mas sem a demonstrao da potencialidade para desequilibrar o pleito (afetao da isonomia), no h falar em inelegibilidade. 9. Recurso ordinrio provido para afastar a inelegibilidade do candidato, uma vez que no foi demonstrada a potencialidade da conduta para desequilibrar o pleito, e reformar o acrdo e manter hgido o diploma do recorrido, considerando que as irregularidades verificadas e o montante por elas representado, no se mostraram proporcionais sano prevista no 2 do art. 30-A da Lei n 9.504/97. Acordam os ministros do Tribunal Superior Eleitoral, por maioria, em rejeitar a preliminar de decadncia e, no mrito, por unanimidade, em prover o recurso, nos termgs.das notas taquigrficas. Braslia 28 de abril de 2009. CARLOS AYRES BRITTO - PRESIDENTE FELIX FISCHER - RELATOR

RELATRIO O SENHOR MINISTRO FELIX FISCHER (Relator): Senhor Presidente, cuida-se de recurso ordinrio (fls. 586-599), interposto por Durbiratan de Almeida Barbosa, contra v. acrdo proferido pelo e. Tribunal Regional Eleitoral do Par, integrado pelo v. acrdo que julgou os declaratrios, assim ementados respectivamente (fls. 533-534 e 576): AO DE INVESTIGAO JUDICIAL REJEIO DE CONTAS. ART. 22, 4 DA LEI 9.504/97 E ART. 40, PARGRAFO NICO, DA RESOLUO 22.250/06. PRELIMINAR DE DECADNCIA DO DIREITO. REJEITADA. INPCIA DA INICIAL NO CONFIGURADA. MRITO. ABUSO DE PODER ECONMICO E CAPTAO ILCITA DE RECURSOS. ARRECADAO ANTES DA ABERTURA DE CONTA BANCRIA ESPECFICA. AUSNCIA DE RECIBOS ELEITORAIS. POTENCIALIDADE LESIVA VERIFICADA. PROCEDNCIA DA AO. ART. 30-A, 2 C/C ART. 22, XIV, DA LEI COMPLEMENTAR N. 64/90. CASSAO DO DIPLOMA DE SUPLENTE E DECLARAO DE INELEGIBILIDADE TRIENAL. SMULA 19 DO TSE. 1. No h prazo decadencial para a interposio da Ao de Investigao Judicial Eleitoral, em especial em face da rejeio da prestao de contas de candidato no eleito. Preliminar de decadncia do direito rejeitada. 2. No h que se falar em inpcia da petio inicial quando a ao foi instruda com todos os documentos essenciais. O trnsito em julgado da prestao de contas do candidato no requisito para a interposio da presente ao. Potencialidade lesiva da rejeio das contas de campanha em afetar o resultado do Pleito matria que confunde-se com o mrito. Preliminar rejeitada. 3. A captao ilcita de recursos para fins eleitorais reflete o ato que esteja em desacordo com a Lei n 9.504/97, advinda de qualquer daquelas hipteses do art. 24, ou ainda que de origem, em si mesma, no vedada, sejam recursos que no transitem pela conta obrigatria do candidato (caixa dois), ou no declarados e ao mesmo tempo sejam aplicados indevidamente na campanha eleitoral. 4. O abuso de poder econmico, tratando-se de AIJE por rejeio de contas, decorre da prpria captao ilcita de recursos para fins eleitorais, haja vista que o candidato, ao angariar e aplicar recursos em sua campanha eleitoral, em dissonncia com os ditames legais, aos quais todos devem se balizar, se coloca em posio econmica privilegiada, de maneira a, potencialmente, comprometer a isonomia do processo eleitoral e a igualdade entre os candidatos. 5. In casu, as falhas observadas, ensejadoras da rejeio das contas do investigado, constituem real abuso do poder econmico na medida em que este, captando e aplicando recursos mngua da legislao eleitoral, como amplamente demonstrado e provado, antes da abertura da conta bancria especfica para o Pleito e sem emisso dos recibos eleitorais a que estava obrigado, colocou-se em condio econmica privilegiada face os demais candidatos, potencial e efetivamente comprometendo a isonomia das Eleies e viciando o processo democrtico. 6. Ao julgada procedente para, com fulcro nos arts. 30-A, 2 da Lei n 9.504/97 c/c art. 22, XIV, da Lei Complementar n 64/90 cassar o diploma do suplente investigado cominando-lhe ainda a pena de inelegibilidade por 3 (trs) anos, a contar da Eleio em que se verificaram as condutas, nos termos da Smula 19 do Colendo TSE.

EMBARGOS DE DECLARAO EM AO DE INVESTIGAO JUDICIAL ELEITORAL. OMISSO, OBSCURIDADE OU CONTRADIO. INEXISTNCIA. REEXAME. CAUSA. PRETENSO. IMPOSSIBILIDADE. 1. Rejeitam-se os embargos declaratrios que, ao argumento de sanar omisso e contradio do julgado, pretendem, na verdade, provocar novo julgamento da causa. 2. Desde que os fundamentos adotados bastem para justificar o concludo na deciso, o julgador no est obrigado a rebater, individualmente, os argumentos utilizados pela parte. Precedentes TSE. 3. Embargos de declarao conhecidos porm improvidos.

Trata-se, originariamente, de ao proposta pelo Ministrio Pblico Eleitoral em desfavor de Durbiratan de Almeida Barbosa, com fulcro nos arts. 30 e 30-A da Lei n 9.504/97 e art. 22 da Lei Complementar n 64/90. A ao foi julgada procedente pelo e. Tribunal a quo, nos termos da ementa transcrita. Opostos embargos de declarao, foram rejeitados, conforme ementa tambm colacionada. Dessa deciso, Durbiratan de Almeida Barbosa interpe recurso ordinrio, apontando as seguintes preliminares: a) a propositura da ao desrespeitou o prazo decadencial que, no seu entender, seria de 5 (cinco) dias aps o julgamento da prestao de contas e no caso concreto tal prazo foi extrapolado, pois a Resoluo que rejeitou as contas foi publicada em 14 de dezembro de 2006 e a ao foi interposta em 05 de janeiro de 2007, postulando pela extino do feito, pela aplicao do instituto da decadncia, posto que o recorrido ingressou com Ao de Investigao Judicial Eleitoral, a qual somente possui cabimento at a data da diplomao (...) (fl. 589); b) ofensa ao Princpio do Juiz Natural, uma vez que a ao foi dirigida e encaminhada diretamente ao Corregedor Regional Eleitoral (...). [Todavia], sendo o artigo 30-A anlogo ao art. 41-A da mesma Lei que, no obstante remeta observncia do rito previsto no art. 22 da Lei das Inelegibilidades, no existe vinculao ao Corregedor Eleitoral, devendo ser processada como Representao, em que o rito adotado no vincula aplicao das sanes de abuso de poder (fls. 590-591); c) impossibilidade jurdica do pedido de inelegibilidade, pois o recorrente no foi eleito e, segundo sustenta, somente os candidatos eleitos esto passveis de serem submetidos a aplicao dos efeitos do art. 30-A da Lei Eleitoral. (fl. 591) Alm disso, o art. 30-A no prev a sano de inelegibilidade, hiptese prevista apenas no art. 22 da Lei Complementar n 64/90, especfica de abuso de poder econmico, poltico ou de autoridade (fl. 592); d) ilegitimidade ativa do Ministrio Pblico Eleitoral para propor a ao, uma vez que no figura no caput do art. 30-A. Quanto ao mrito, alega, em sntese, que: a) em momento algum comprova-se que a legitimidade e lisura do processo eleitoral esteve comprometida, (...), vez que no restou comprovado qualquer abuso de poder econmico decorrente da no 6

aprovao da prestao de contas do Recorrente, ou da alegada utilizao indevida de recursos arrecadados na campanha, o que por si s j ensejaria o indeferimento da inicial (fl. 592); b) tanto na inicial quanto no acrdo regional no foram demonstradas: b.1) potencialidade da rejeio das contas para influir no pleito (fl. 593); b.2) relao entre o descrdito das contas e o abuso de poder econmico (fl. 593); b.3) real possibilidade de afetao das eleies (fl. 593); c) (...) a diferena de recursos relatada pela Coordenadoria de Controle Interno CCI, alcana o montante 1,5% (um e meio por centro), do total dos recursos arrecadados na campanha eleitoral do Recorrente (fl. 594); d) (...) o acrdo recorrido no se arrimou em prova robusta e inquestionvel, necessria para garantir a existncia de prova inconcussa bastante para permitir a procedncia do pedido desse tipo de medida judicial, e sem essa prova inconcussa no h como responsabilizar o Recorrente, vez que ausente a potencialidade capaz de influir no resultado do pleito (fl. 598); e) no agiu com m-f, nem praticou conduta apta a configurar abuso de poder econmico, ressaltando que no utilizou os valores contestados, porquanto a irregularidade apontada como justificadora da rejeio referese a doao de horas de voo, as quais no foram utilizadas pelo recorrente, sendo razovel, portanto o provimento do recurso e que a Corte entendeu de que no sendo o doador dono do avio, nem empresa area, seria incabvel que terceiro pagasse horas de voo para qualquer candidato (fl. 598). Ao fim, pugna pelo provimento do recurso. Contrarrazes s fls. 605-611. A d. Procuradoria-Geral Eleitoral manifestou-se (fls. 616-624) pelo no provimento do recurso, de acordo com a ementa que se segue: ELEIES 2006. RECURSO ORDINRIO. AO DE INVESTIGAO JUDICIAL ELEITORAL. ABUSO DE PODER ECONMICO. POTENCIALIDADE LESIVA. possvel o conhecimento de AIJE, ajuizada aps a diplomao, como AIME, pela compatibilidade de ritos. O Corregedor-Regional competente para o julgamento de aes ajuizadas perante o rito previsto no artigo 22 da Lei Complementar n 64/90. As condutas verificadas constituem abuso de poder econmico, possuindo, assim, potencialidade lesiva para prejudicar a lisura do certame. Pelo no provimento do recurso ordinrio.

s fls. 630-631, Elza Abussafi Miranda requereu interveno no feito como terceira interessada. fl. 646, deferi sua interveno na condio de assistente simples. s fls. 659-661, a assistente juntou cpia do Dirio Oficial do Par (fls. 663/664) comprovando que o recorrido tomou posse como Deputado Estadual. 7

o relatrio. VOTO

O SENHOR MINISTRO FELIX FISCHER (Relator): Senhor Presidente, analisarei, uma a uma, as preliminares suscitadas pelo recorrente. Senhor Presidente, primeiramente, consigno o acerto da deciso regional que recebeu o presente recurso como ordinrio, cabvel espcie, nos termos do art. 121, 4, III, da Constituio e art. 276, II, a, do Cdigo Eleitoral. Em segundo lugar, reconheo a tempestividade do recurso, uma vez que na hiptese de investigao judicial, pela qual se cumula a verificao de abuso de poder e desrespeito a infraes Lei das Eleies, aplica-se o prazo recursal geral disposto no art. 258 do Cdigo Eleitoral, diante do prescrito no art. 292, 2, do Cdigo de Processo Civil. Nesse sentido, mutatis mutandis: Na hiptese de investigao judicial, na qual se cumula a apurao de abuso de poder e infrao ao art. 41-A da Lei das Eleies - que seguem o mesmo rito do art. 22 da LC n 64/90 -, aplica-se o prazo recursal geral estabelecido no art. 258 do Cdigo Eleitoral, em face da incidncia do art. 292, 2, do Cdigo de Processo Civil. Precedente da Corte (REspe n 27.832/RN, rel. Min. Caputo Bastos, DJ de 21.8.2007). (AgR-REspe n 27.104/PI, Rel. Min. Marcelo Ribeiro, DJ de 14.5.2008) Assim, publicada a deciso recorrida em 29.2.2008 (fl. 583), sexta-feira, afigura-se tempestivo o recurso protocolado em 05.03.2008 (fl. 586), quarta-feira. Passo analise das preliminares suscitadas pelo recorrente 1. DA DECADNCIA DO DIREITO DE AO Prima facie, farei breve histrico a respeito do termo a quo para a propositura de algumas aes eleitorais como subsdio concluso acerca da existncia ou no da decadncia do direito de ao proposta com fulcro no art. 30-A da Lei n 9.504/97. A representao ajuizada com esteio no art. 30-A da Lei das Eleies tem por objeto a captao ilcita de recursos financeiros ou os gastos decorrentes desta captao e, conforme dispe o 1 do mencionado artigo, o rito da ao de investigao judicial eleitoral estabelecido no art. 22 da Lei Complementar n 64/90 o procedimento a ser seguido na apurao de que trata aquele artigo. O rito previsto no art. 22 da Lei Complementar n 64/90 no estabelece prazo decadencial para o ajuizamento da ao de investigao judicial eleitoral. Todavia, no mbito desta c. Corte Superior, entendia-se, at o incio dos anos 1990, que as aes de investigao judicial eleitoral fundadas no art. 22, caput, da Lei Complementar n 64/90, que tratam de abuso de poder econmico e poltico, poderiam ser propostas at as eleies. A partir da manifestao do e. Min. Marco Aurlio Mello, nos autos do AG n 11.524/SC, Rel. Min. Torquato Jardim, DJ de 10.12.1993, vislumbrou-se a possibilidade de se anotar a diplomao dos eleitos como marco final propositura da AIJE. Na oportunidade, destacou o e. Min. Marco Aurlio:

Senhor Presidente, peo vnia ao nobre Relator, porquanto no posso colocar em plano secundrio o que se contm na parte final do art. 22 da Lei Complementar n 64, cujo caput norteia a interpretao dos incisos e bem categrico, quando revela que qualquer partido poltico, coligao, candidato ou Ministrio Pblico Eleitoral poder representar Justia Eleitoral, diretamente ao Corregedor-Geral ou Regional, relatando fatos e indicando provas, indcios e circunstncias e pedir abertura de investigao judicial para apurar uso indevido, desvio ou abuso do poder econmico ou do poder de autoridade, ou utilizao indevida de veculos ou meios de comunicao social, em benefcio de candidato ou de partido poltico, obedecido o seguinte rito: (...) A par deste aspecto temos que o inciso XV disciplina a hiptese em que a representao formalizada contra candidato, ou contra partido poltico, - repito julgada aps a eleio, o que a meu ver sugere, a mais no poder, que, uma vez ocorrida a diplomao, no cabe a figura prevista no art. 22 da Lei Complementar n 64. Devero os interessados lanar mo de outros meios contemplados pela ordem jurdica constitucional. Posteriormente, consolidou-se tal entendimento de que a AIJE poderia ser proposta at a data da diplomao pelos seguintes motivos: a) possibilidade de averiguao de abuso de poder ocorrido no dia da eleio, o que no aconteceria se pudesse ser proposta at as eleies; b) porque, aps esta data, restaria, ainda, o ajuizamento da Ao de Impugnao de Mandato Eletivo (AIME) e do Recurso Contra Expedio do Diploma (RCED), o que no justificaria a propositura da ao aps este marco. Nesse sentido, colaciono os seguintes julgados: ABUSO DE PODER ECONMICO. REPRESENTAO DO ARTIGO 22 DA LEI COMPLEMENTAR 64/90. A REPRESENTAO PARA A APURAO DE ABUSO DE PODER ECONMICO, PREVISTA NO ARTIGO 22 DA LEI COMPLEMENTAR N. 64 DE 18 DE MAIO DE 1990, PODE SER AJUIZADA ATE A DATA DA DIPLOMAO DOS CANDIDATOS ELEITOS NO PLEITO ELEITORAL. RECURSO CONHECIDO, MAS A QUE SE NEGA PROVIMENTO. (REspe n 12.531/SP, Rel. Min. Ilmar Galvo, DJ de 1.9.1995) REPRESENTAO. ALEGAO DE OFENSA AO ART. 22 DA LC 64/90. TERMO FINAL - VALIDADE DO SEU OFERECIMENTO AT A DIPLOMAO. ENQUANTO NO PRINCIPIA A FLUNCIA DO PRAZO PARA O RECURSO CONTRA A DIPLOMAO E A AO CONSTITUCIONAL IMPUGNATRIA, A REPRESENTAO TEM CABIMENTO EM TESE. NECESSIDADE DE PROTEO DE LISURA DOS PLEITOS. RECURSO CONHECIDO E PROVIDO. (REspe n 12.603/CE, Rel. Min. Jos Bonifcio Andrada, DJ de 8.9.1995) 1. REPRESENTAO POR ABUSO DE PODER ECONMICO (LEI COMP. 64/90, ART. 22): PODE SER AJUIZADA AT A DATA DA DIPLOMAO DOS CANDIDATOS ELEITOS. PRECEDENTES: REC. 12.531, REL. MIN. GALVO, DJU 1.9.95; REC. 12.603, REL. MIN. ANDRADA, DJU 8.9.95. 2. RECURSO ESPECIAL CONHECIDO E PROVIDO PARA DESCONSTITUIR O ACRDO TANTO NO QUE TANGE A REPRESENTAO AJUIZADA APS A 9

DIPLOMAO, QUANTO NO QUE DECIDIDO NOS RECURSOS CONTRA A DIPLOMAO (ART. 262, I, COD. EL.) QUE A TOMARAM POR REFERNCIA. (REspe n 11.994/RJ, Rel. Min. Torquato Jardim, DJ de 16.2.1996) Representao - Abuso do poder poltico - Art. 22 da LC 64/90 Ajuizamento aps a diplomao dos candidatos - Impossibilidade Precedentes: Acrdos ns 11.994 e 12.531. Extino do processo - Art. 269 do Cdigo de Processo Civil. (RO n 401/ES, Rel. Min. Fernando Neves, DJ de 1.9.2000) AO DE INVESTIGAO JUDICIAL. PRAZO PARA A PROPOSITURA. AO PROPOSTA APS A DIPLOMAO DO CANDIDATO ELEITO. DECADNCIA CONSUMADA. EXTINO DO PROCESSO. A ao de investigao judicial do art. 22 da Lei Complementar no 64/90 pode ser ajuizada at a data da diplomao. Proposta a ao de investigao judicial aps a diplomao dos eleitos, o processo deve ser extinto, em razo da decadncia. (RP n 628/DF, Rel. Min. Slvio de Figueiredo, DJ de 17.12.2002) Desde ento, prevalece o entendimento acerca da possibilidade de propositura da ao de investigao judicial eleitoral com base em abuso de poder econmico e poltico at a data da diplomao dos eleitos. J no que diz respeito s condutas vedadas aos agentes pblicos, previstas no art. 73 da Lei n 9.504/97, estabeleceu-se, nos autos da Questo de Ordem no RO n 748/PA, prazo a contar da cincia inequvoca da prtica da conduta vedada para que fosse reconhecida a utilidade e a necessidade do provimento jurisdicional a respeito. Tal prazo, como ressaltado no teor dos votos proferidos em tal oportunidade, no se referia ao estabelecimento jurisprudencial de um marco decadencial para o ajuizamento da ao. Tratava-se, apenas, da fixao de um termo a partir do qual no mais se reconheceria a existncia de interesse de agir por parte do autor da ao para impugnar a conduta vedada praticada por candidato adversrio. A esse respeito, cito os seguintes excertos do inteiro teor do acrdo proferido na QO no RO n 748/PA: No h prazo para a propositura da representao. Todavia, aguardar que as eleies se realizem, sob tamanha e pblica influncia, desqualifica a representao, que se faz abusiva e desconectada do interesse pblico. (...) Proponho seja definido o prazo para o ajuizamento das representaes pertinentes s condutas vedadas a que se refere a Lei n 9.504/97, estabelecendo-se as datas das respectivas eleies primeiro ou segundo turno, salvo se a conduta houver sido prativada na antevspera, ou no prprio dia das eleies, para o que haveria o prazo de trs dias, contado do ato. (...) A lei no prev prazo. H precedente que nega pudesse a Corte estabelec-lo em termos de decadncia, adotando analogia com prazo de resposta, que no seria pertinente, dadas a assimetria a e distino dos casos (REspe n 15.322, rel. Min. Eduardo Ribeiro). Parece, contudo, 10

haver hoje consenso na Corte quanto necessidade de fixao de prazo. Mas tenho que no seria de decadncia, seno de caracterizao ou reconhecimento de interesse processual no uso de reclamao. Isto , a hiptese seria de termo aps o qual, vista do decurso intil de prazo razovel como fato superveniente, tpico de condescendncia dos legitimados, j estaria diluda a necessidade de recurso Jurisdio, como elemento do interesse de agir. A inao induz presuno de ausncia de risco ao prprio princpio da isonomia dos candidatos e, pois, de leso jurdica. De todo modo, a soluo de juzo prudencial da Corte. Ora, partindo-se do pressuposto de que, luz do art. 73, caput, e do seu 4 imperioso fazer cessar desde logo o comportamento permanente proibido e ilcito, tendente a comprometer a igualdade de oportunidade entre os candidatos, est justificada a necessidade de fixao de prazo para uso do remdio processual capaz de impedir-lhe a continuidade danosa ao valor normativo sob tutela e, ao mesmo tempo, no menos a necessidade de que seja pronto o ajuizamento da reclamao. (g. n.) (QO no RO 748/PA, Rel. Min. Carlos Madeira, DJ de 26.8.2005) Conforme se aduz do trecho transcrito, o e. Tribunal Superior Eleitoral destacou, no que importa fixao de prazo para o ajuizamento de aes relativas ao art. 73 da Lei n 9.504/97, que: a) no h previso legal expressa de um prazo decadencial, e tal prazo no poderia ser estabelecido por criao pretoriana; b) todavia, dada a natureza das condutas vedadas em que imperioso que se faa cessar de imediato a prtica do ato ilcito com a finalidade de evitar o dano pode-se considerar que, passado determinado perodo, careceria o autor de interesse na articulao da ao, em razo de uma presuno de ausncia de dano decorrente do prprio decurso do tempo; c) Isto , a hiptese seria de termo aps o qual, vista do decurso intil de prazo razovel como fato superveniente, tpico de condescendncia dos legitimados, j estaria diluda a necessidade de recurso Jurisdio, como elemento do interesse de agir (Voto-vista da lavra do Min. Cezar Peluso na QO no RO n 748, Rel. Min. Luiz Carlos Madeira, DJ de 26.8.2005). Outra circunstncia tambm ponderada em julgados desta e. Corte referese ao fato de que a previso de limites ao ajuizamento das aes baseadas no art. 73 da Lei n 9.504/97 evitaria o que foi denominado armazenamento ttico de indcios, com o ajuizamento de aes apenas aps definidas as eleies nas urnas. Esta foi a motivao da deciso proferida nos autos do REspe n 25.935/SC, como se pode conferir das seguintes transcries: Sr. Presidente, no tive ali posio decisiva, mas muito rigorosa em relao necessidade de se reconhecer a inexistncia de interesse processual para evitar o que o Ministro Seplveda Pertence chamava, como muita expressividade, armazenamento ttico de indcios capazes de comprometer a legitimidade das eleies por parte daquele que viesse a perd-las. Considero que a questo deva preocupar a Corte, e foi o que me levou a sustentar a carncia das aes por falta de interesse processual, quando propostas, aps o resultado das eleies, por parte de quem as perdeu. (...) A meu ver, salutar a distino, para estabelecer que o interesse de agir, considerado o conhecimento da prtica contrria ao artigo 73, surge e fica afastado uma vez realizada a eleio (g. n.) 11

(REspe 25.935/SC, Rel. Min. Jos Delgado, Rel. Designado Min. Cezar Peluso, DJ de 20.6.2006) Nessa linha, a c. Corte Superior Eleitoral arrematou que (...) a estabilidade do processo eleitoral deve ser assegurada quando no h denncia maculadora do pleito apresentada tempestivamente. Os fenmenos preclusivos, decadenciais e de ausncia de interesse de agir atuam, de modo preponderante, nas vrias etapas em que as eleies se desenvolvem, tudo em homenagem segurana jurdica, especialmente quando h incerteza sobre os fatos terem infludo na vontade do eleitor. O marco final da data das eleies para o ingresso em juzo de ao de investigao judicial eleitoral para apurar as condutas vedadas no art. 73, da Lei n 9.504/97, est em harmonia com os princpios regentes do sistema eleitoral, principalmente o que consagra a necessidade de se respeitar a vontade popular e de no se eternizarem os conflitos (...). (REspe n 25.966, Rel. Min. Jos Delgado, DJ de 23.08.2006) Assim, no que diz respeito s representaes com fulcro no art. 73 da Lei n 9.504/97, perde-se o interesse de agir aps as eleies. Quanto representao com base no art. 41-A da Lei das Eleies, a jurisprudncia do TSE determinou, ainda, um termo a partir do qual no h mais interesse no ajuizamento de ao de investigao judicial pautada em captao ilcita de sufrgio, prevista no art. 41-A da Lei n 9.504/97, qual seja, a data da diplomao dos eleitos. Tal marco deve-se ao fato de que admitindo-se a possibilidade de ajuizamento de recurso contra expedio de diploma, com base na captao ilcita de sufrgio, de se entender-se, ento, que persiste o interesse de candidatos, partidos, coligaes e Ministrio Pblico para ajuizamento de representao fundada no art. 41-A da Lei n 9.504/97, mesmo aps as eleies e at a data da diplomao (REspe 25.269/SP, Rel. Min. Caputo Bastos, DJ de 20.11.2006). No seria possvel, pois, aplicar s aes pautadas em captao ilcita de sufrgio o entendimento adotado quanto s condutas vedadas. Neste sentido, o seguinte julgado: Investigao judicial. Art. 41-A da Lei n 9.504/97 e abuso do poder econmico. Propositura. Partido poltico. Prefeito e vice-prefeito. Deciso regional. Ilegitimidade ativa. Recurso especial. Deciso monocrtica. Provimento. Preliminar afastada. Alegao. Perda de interesse de agir. Improcedncia. 1. Os partidos polticos que, coligados, disputaram o pleito, detm legitimidade para propor isoladamente as aes previstas na legislao eleitoral, uma vez realizadas as eleies, o que admitido, inclusive, concorrentemente com a respectiva coligao. 2. Conforme evoluo jurisprudencial ocorrida no mbito do Tribunal Superior Eleitoral, a questo alusiva perda de interesse de agir ou processual - o que ocorre, em regra, caso o feito seja ajuizado aps as eleies - somente se aplica representao fundada em infrao do art. 73 da Lei n 9.504/97. 3. Admitindo-se a possibilidade de ajuizamento de recurso contra expedio de diploma, com base na captao ilcita de sufrgio, de entender-se, 12

ento, que persiste interesse de candidatos, partidos, coligaes e Ministrio Pblico para ajuizamento de representao fundada no art. 41-A da Lei n 9.504/97, mesmo aps as eleies e at a data da diplomao. 4. Em face da diversidade de tratamento jurdico-normativo, no se aplica quanto representao fundada em captao ilcita de sufrgio a orientao firmada pela Corte quanto perda de interesse de agir atinente s representaes por condutas vedadas. Agravo regimental desprovido. (g. n.) (REspe 25.269/SP, Rel. Min. Caputo Bastos, DJ de 20.11.2006) Portanto, o tratamento diferenciado dispensado ao pautada no art. 41-A da Lei n 9.504/97 deve-se circunstncia de que referido tema pode ser veiculado por outro instrumento de natureza processual, razo pela qual se admite a existncia de interesse processual at a diplomao dos eleitos. Ante o que foi at agora exposto, pode-se, desde logo, concluir que no houve a criao aleatria de prazo decadencial para o ajuizamento de algumas das representaes da Lei n 9.504/97, mas sim o reconhecimento da presena somente em situaes excepcionais, como aquelas pautadas pela prtica de condutas vedadas ou de captao ilcita de sufrgio de marcos temporais a partir dos quais considera-se extinto o interesse de agir. Ocorre que, tais marcos no possuem equivalncia que justifique aplicao semelhante s hipteses de incidncia do art. 30-A da Lei 9.504/97. Nestes casos, investigam-se irregularidades na arrecadao e gastos de recursos de campanha, de modo que o interesse de agir no est restrito data das eleies. Embora em carter excepcional, a legislao eleitoral abarca hiptese em que os candidatos arrecadam recursos aps as eleies. Alm disso, muitos so os casos em que os candidatos no respeitam o prazo previsto para prestao de contas. Caso se conclua que o pleito eleitoral ou a diplomao constituam marco temporal a partir do qual no h interesse de agir na propositura da ao fundada no art. 30A, estar-se- a estimular os candidatos no eleitos, que por ventura cometeram deslizes na arrecadao de recursos ou nos gastos de campanha, a no prestem as contas. Afinal, a captao ilcita de recursos prevista no multicitado art. 30-A no pode ser objeto de AIME ou de RCED por falta de previso legal. Com efeito, diferentemente do que ocorre com a apurao de abuso de poder ou captao ilcita de sufrgio, no h outros instrumentos processuais alm da ao de investigao judicial e representao que possibilitem a apurao de irregularidade nos gastos ou arrecadao de recursos de campanha (art. 30-A da Lei 9.504/97). No h se falar, portanto, em perda do interesse de agir aps as eleies, a expedio do diploma ou a posse. O nico marco temporal capaz de afastar o interesse na continuidade ou processamento da ao fundada no art. 30-A, da Lei 9.504/97 o encerramento do mandato. Tendo em vista que a sano prevista pela violao de mencionado dispositivo encerra apenas a negativa de outorga do diploma ou cassao, no caso de j haver sido outorgado, nos termos do 2 do art. 30-A, somente a extino do mandato revela o termo a partir do qual no mais se verifica o interesse processual no ajuizamento ou prosseguimento do feito. Assim, no merece prosperar a pretenso do recorrente de ver reconhecida a carncia de direito de ao do Ministrio Pblico Eleitoral em propor a ao com substrato no art. 30-A da Lei n 9.504/97, tendo em vista no haver previso legal de prazo decadencial para tanto e encontrar-se em curso o mandato.

13

2. DA ALEGADA OFENSA AO PRINCPIO DO JUIZ NATURAL O recorrente alega que a ao fundada no art. 30-A da Lei n 9.504/97 deve ser distribuda a qualquer um dos juzes membros do Tribunal, em razo, segundo afirma, da semelhana com o art. 41-A. Assim, embora o dispositivo que trata da captao ilcita de recursos remeta ao procedimento do art. 22 da Lei Complementar n 64/90, o endereamento e processamento do feito pelo Corregedor Regional Eleitoral, sem prvia distribuio, contrariaria ao Princpio do Juiz Natural. Inicialmente, destaco que, da leitura das razes postas na petio inicial, infere-se que so dois os objetos desta ao, a saber, a captao ilcita de recursos e os gastos dela decorrentes e o abuso de poder econmico. fato que o art. 96 da Lei das Eleies estabelece que: Art. 96. Salvo disposies especficas em contrrio desta Lei, as reclamaes ou representaes relativas ao seu descumprimento podem ser feitas por qualquer partido poltico, coligao ou candidato, e devem dirigir-se: I aos Juzes Eleitorais, nas eleies municipais; II aos Tribunais Regionais Eleitorais, nas eleies federais, estaduais e distritais; III ao Tribunal Superior Eleitoral, na eleies presidencial. 1 (omissis) 2 (omissis) 3 Os Tribunais Eleitorais designaro trs Juzes auxiliares para a apreciao das reclamaes ou representaes que lhes forem dirigidas. Com base nesse dispositivo, o c. Tribunal Superior Eleitoral entende, h muito, que o processamento das aes que contrariam a Lei das Eleies compete ao juiz auxiliar, tal como a representao fundada no art. 41-A da Lei n 9.504/97, observado o rito do art. 22 da Lei Complementar n 64/90, sem que importe deslocamento da competncia ao Corregedor. Confira-se: Direito Eleitoral. Investigao judicial e Representaes por descumprimento da Lei Eleitoral. Competncia e processamento. I - O processamento e o relatrio de Representao ajuizada com fundamento no art. 41-A da Lei n 9.504/97 so da competncia dos Juzes Auxiliares, por fora do disposto no 3 do art. 96 da referida lei, observado o procedimento previsto no art. 22 da Lei Complementar n 64/90, sem que importe, pois, em deslocamento da competncia para o Corregedor. II - O processamento de Representao por descumprimento da Lei Eleitoral, como assinalado no item anterior, da competncia dos Juzes Auxiliares, observado o rito sumarssimo previsto no citado art. 96, exceo feita aos processos que visem apurar captao de sufrgio, em face da disposio final do seu art. 41-A, hiptese que dever ensejar desmembramento do feito, de forma a possibilitar que as infraes a este artigo se processem conforme o rito da Lei Complementar n 64/90, art. 14

22, e as que se referem ao art. 73 daquela lei se processem nos termos do seu art. 96. III - Em se tratando de Representao que tenha por fundamentos os arts. 41-A e 73 da Lei n 9.504/97 e 22 da Lei Complementar n 64/90, o procedimento dever observar as regras discriminadas nos itens anteriores, com a ressalva de que as infraes referida lei complementar devem ser apuradas conforme os seus termos, pelos Corregedores Eleitorais. (Resoluo-TSE n 21.166, Rel. Min. Slvio de Figueiredo Teixeira, DJ de 6.9.2002) Se o feito, conforme transcrito na ementa, versar sobre outras matrias, deve ser desmembrado para as demais infraes que sigam o rito do art. 96. Assim, apenas com relao s infraes da Lei Complementar n 64/90, a competncia dos Corregedores Eleitorais. Ainda, com relao ao descumprimento do art. 41-A e sobre o desmembramento: Recurso Ordinrio. Deputado estadual. Eleies de 2002. Ao de Investigao Judicial Eleitoral (AIJE). Arts. 41-A da Lei n 9.504/97; 1, I, h, e 22 da Lei Complementar n 64/90. Incompetncia do Corregedor para julgar representao por desobedincia Lei n 9.504/97. Desmembramento. Juzes auxiliares. Abuso do poder econmico. No demonstrado. So competentes os juzes auxiliares para o processamento de representao por desobedincia Lei das Eleies, observado o rito previsto no art. 96, exceo feita aos processos que visem apurar captao ilcita de sufrgio, ante a disposio da parte final do art. 41-A, hiptese que dever ensejar desmembramento do feito, de forma a possibilitar que a infrao a esse dispositivo se processe conforme o rito do art. 22 da LC n 64/90. Precedentes. A declarao de inelegibilidade exige prova inconcussa dos fatos abusivos. Para procedncia da AIJE, necessria a demonstrao da potencialidade para influir no resultado do pleito, em decorrncia do abuso praticado; ou, simplesmente, potencialidade em prejudicar a lisura do certame. Recurso Ordinrio conhecido, mas desprovido. (RO n 763/AC, Rel. Min. Luiz Carlos Madeira, DJ de 12.8.2005) RECURSO ESPECIAL ELEITORAL. AIJE. REPRESENTAO. COMPETNCIA. CORREGEDOR ELEITORAL. JUZES AUXILIARES. DESMEMBRAMENTO. NOPROVIMENTO. 1. Correta a atuao de ofcio da Corregedoria Regional Eleitoral no desmembramento do feito. A jurisprudncia do TSE j decidiu que so competentes os juzes auxiliares para o processamento de representao por desobedincia Lei das Eleies, observado o rito previsto no art. 96, exceo feita aos processos que visem apurar captao ilcita de sufrgio, ante a disposio da parte final do art. 41-A, hiptese que dever ensejar desmembramento do feito, de forma a possibilitar que a infrao a esse dispositivo se processe conforme o rito do art. 22 da LC n 64/90 (RO n 763/AC, Rel. Min. Carlos Madeira, DJ de 12.08.2005) Precedente: PA n 18.831/SP, Rel. Min. Slvio de Figueiredo, DJ de 6.9.2002. 15

2. Ausncia de similitude ftica entre o aresto paradigma e o acrdo recorrido. A AIJE, em apreo, visa apurar supostos ilcitos eleitorais que no se confundem com o objeto da prestao de contas. J o acrdo paradigma trata de representao por infrao a disciplina legal de arrecadao e gastos de recursos. Ademais, o caso sub examine refere-se eleio para o cargo de Senador da Repblica, realizada em turno nico de votao, enquanto a acrdo paradigma cuida de eleies presidenciais em segundo turno. 3. Quanto necessidade de delimitao dos fatos objeto da ao de investigao judicial eleitoral e da representao eleitoral, no merece retoques o acrdo regional ao asseverar que "os fatos abordados na inicial sero analisados como causa de pedir da presente ao, assegurando-se os direitos resguardados constitucionalmente s partes em todas as fases do presente pleito. 4. Recurso especial eleitoral no provido. (REspe n 28.127/PI, Rel. Min. Jos Delgado, DJ de 15.2.2008) Corroborando a tese da incompetncia do Corregedor para a representao com fulcro no art. 30-A: AgR-Rep n 1229/DF, Rel. Min. Cesar Asfor Rocha, DJ de 13.12.2006. Registro, ainda, que o c. Tribunal Superior Eleitoral consignou no recente julgamento do RO n 1596/MG, Rel. Min. Joaquim Barbosa, DJ de 16.3.2009, que os Juzes Auxiliares tm competncia para conduzir a ao de investigao judicial eleitoral fundada no art. 30-A da Lei n 9.504/97. Todavia, no caso dos autos, houve cumulao de objetos, a saber, captao ilcita de recursos e abuso de poder econmico. E no poderia ser de outra forma, pois, entre o ilcito previsto no art. 30-A e eventual abuso de poder econmico que dele possa decorrer, h identidade da causa de pedir A captao ilcita de recursos pode ser utilizada como meio para o abuso de poder econmico. Desmembrar o processo, neste caso, poderia ocasionar decises conflitantes. Alm disso, o rito a ser seguido tanto na ao que investiga a violao ao art. 30-A quanto na destinada a apurao de abuso de poder ser aquele previsto no art. 22 da Lei Complementar n 64/90. Cabe ressaltar que o art. 30-A da Lei n 9.504/97 e o art. 22 da Lei das Inelegibilidades buscam resguardar o processo eleitoral, enquanto o art. 41-A, visa a proteger a vontade do eleitor. Assim, no vislumbro motivo determinante para excluir da competncia do Corregedor a ao proposta com fundamento no art. 30-A quando estiver cumulada com o abuso de poder. Saliento, por fim, que esta afirmativa no destoa do decidido no REspe n 28.357/SP, e. Rel. Min. Marcelo Ribeiro, j. 19.3.2009, cuja ementa transcrevo: RECURSO ESPECIAL. COMPETNCIA. REPRESENTAO. LEI N 9.504/97. ART. 30-A.

1. Na linha dos precedentes desta Corte, em se tratando de representao visando apurao de descumprimento da Lei n 9.504/97, a competncia segue o previsto no art. 96 da referida lei. 2. A adoo do rito do art. 22 da LC n 64/90 para as representaes relativas arrecadao e gastos de recursos, institudas pela Lei n 11.300/2006, no implica o deslocamento da competncia para o corregedor. 3. Recurso especial provido. 16

Naquele caso, cuidou-se de representao exclusivamente calcada no art. 30-A. De fato, na hiptese, a competncia ser, durante o perodo eleitoral, dos juzes auxiliares e, fora dele, dever a representao ser livremente distribuda entre os membros do Tribunal. Nestes autos, todavia, tratou-se de abuso de poder e irregularidades relativas a arrecadao e gastos de recursos de campanha conjuntamente, o que, como explicado, atrai a competncia do Corregedor. Com essas consideraes, rejeito a preliminar. 3. DA ALEGADA IMPOSSIBILIDADE JURDICA DO PEDIDO

O recorrente aduz que somente os candidatos eleitos esto passveis de serem submetidos a aplicao dos efeitos do art. 30-A da Lei Eleitoral (fl. 591). De fato, consignou-se tal entendimento em deciso monocrtica na Rep n 1229/DF, Rel. Min. Cesar Asfor Rocha, DJ de 13.10.2006, confirmada no Pleno do c. Tribunal Superior Eleitoral no agravo regimental interposto nos mesmos autos e julgado em 9.11.2006, muito embora no se tenha dado destaque questo de o candidato ter sido ou no eleito. Todavia, data venia, entendo que tal precedente no se aplica hiptese em julgamento. A Rep n 1229/DF, de relatoria do e. Min. Cesar Asfor Rocha, cuidava de pleito majoritrio para o Poder Executivo, no qual no existe a figura dos suplentes. J o caso dos autos, cuida de eleio para deputado estadual, que se d pelo sistema proporcional. Com efeito, no caso dos autos, o recorrido, mesmo tratando-se de candidato no eleito, tambm foi diplomado suplente. Logo, perfeitamente possvel que seu diploma seja cassado, caso a ao seja julgada procedente. Assim, ao inadmitir a propositura da ao do art. 30-A contra todos os candidatos no eleitos, estar-se-ia legitimando que aqueles que no obtiveram xito no pleito captassem ou gastassem recursos ilicitamente. Com efeito, dispe o 2 do art. 30-A que comprovados captao ou gastos ilcitos de recursos, para fins eleitorais, ser negado diploma ao candidato, ou cassado, se j houver sido outorgado. Ou seja, a dico legal no exige que o candidato necessariamente tenha sido diplomado. Nesse sentido, ao apontar aqueles que podem ser objeto da investigao fundada no art. 30-A da Lei n 9.504/97, Edson de Resende Castro afirma que: Ao lado dos j conhecidos instrumentos de moralizao das campanhas eleitorais (arts. 41-A e 73, principalmente), surge agora importante meio de combate aos ilcitos praticados pelos candidatos e partidos polticos na administrao financeira das campanhas. Como o art. 30-A menciona apurao de condutas em desacordo com a lei, relativas arrecadao e gastos de recursos, percebe-se que sero objeto desta investigao: 1) o recebimento de doaes em dinheiro, em bens ou servios das fontes vedadas no art. 24; 2) a movimentao de recursos financeiros fora da conta corrente especfica da campanha; 3) o recebimento de doaes sem a emisso do correspondente recibo eleitoral previsto no art. 23; 4) a realizao de despesa no prevista no rol agora taxativo do art. 26, como (I) a produo ou patrocnio de espetculos ou eventos promocionais da candidatura; (II) o pagamento de cach de artistas ou animadores de eventos e showmcios; (III) a confeco, aquisio e distribuio de 17

camisetas, bons, chaveiros e outros brindes de campanha; (IV) a aquisio e distribuio de bens e valores aos eleitores; (V) o custeio de servios que proporcionem vantagem aos eleitores; (VI) a doao em dinheiro, bem como de trofus, prmios, ajudas de qualquer espcie feitas por candidato, entre o registro e a eleio, a pessoas fsicas ou jurdicas art. 23, 5 -, como instituies filantrpicas, times de futebol, associaes de bairro, etc.; (VII) a veiculao de propaganda eleitoral por meio de outdoor, dentre outros. (CASTRO, Edson de Resende. Teoria e Prtica do Direito Eleitoral. 4. ed., rev., atual. Belo Horizonte: Mandamentos, 2008, p. 343). Em resumo, podem ser objeto da investigao: a) a movimentao dos recursos financeiros fora da conta bancria especfica para campanha, exceto nos casos previstos na legislao eleitoral; b) o recebimento de doaes sem a emisso do recibo eleitoral; c) o recebimento de doaes das fontes vedadas do art. 24 da Lei n 9.504/97; d) a realizao de gastos eleitorais distintos do rol taxativo do art. 26 da mesma Lei. Por este motivo, no s a ao pode ser proposta em desfavor dos no eleitos, como tambm, em tese, contra todos os suplentes a partir do registro de candidatura, j que o recebimento de doaes de origem vedada, v. g., pode ocorrer antes mesmo da abertura da conta bancria. Desse modo, a partir do momento em que formalizado o pedido de registro, pode-se propor a ao. O bem jurdico, frise-se, a moralidade das eleies e no o potencial efeito no resultado destas. Com relao ausncia de previso da sano de inelegibilidade em razo do art. 30-A, a matria no constitui preliminar de mrito e ser analisada oportunamente. Afasto, pois, a preliminar de impossibilidade jurdica do pedido. 4. DA SUPOSTA ILEGITIMIDADE ATIVA DO MINISTRIO PBLICO ELEITORAL

Diante da redao do art. 30-A, caput, o recorrente alega que o Ministrio Pblico Eleitoral no detm legitimidade para propor a ao fundada no mencionado dispositivo. Para melhor compreenso, permito-me transcrever a norma: Art. 30-A. Qualquer partido poltico ou coligao poder representar Justia Eleitoral relatando fatos e indicando provas e pedir a abertura de investigao judicial para apurar condutas em desacordo com as normas desta Lei, relativas arrecadao e gastos de recursos. 1 Na apurao de que trata este artigo, aplicar-se- o procedimento previsto no art. 22 da Lei Complementar n 64, de 18 de maio de 1990, no que couber. 2 Comprovados captao ou gastos ilcitos de recursos, para fins eleitorais, ser negado diploma ao candidato, ou cassado, se j houver sido outorgado. De fato, no h meno expressa na cabea do artigo quanto legitimidade ativa do Parquet eleitoral. Todavia o art. 127 da Constituio assim estabelece: Art. 127. O Ministrio Pblico instituio permanente, essencial funo jurisdicional do Estado, incumbindo-lhe a defesa da ordem jurdica, do regime democrtico e dos interesses sociais e individuais indisponveis. 18

Ora, o bem jurdico tutelado pelo art. 30-A da Lei n 9.504/97 a moralidade do processo eleitoral, uma vez que veda a captao ilcita e os gastos dela decorrentes. A leitura combinada do dispositivo com o art. 127 da Constituio conduz confirmao da legitimidade do Ministrio Pblico Eleitoral para propor a ao. A defesa do regime democrtico engloba, por certo, a moralidade, a legalidade e a lisura do processo eleitoral. Tal entendimento foi sufragado por esta c. Corte no j mencionado julgamento do RO n 1596/MG, Rel. Min. Joaquim Barbosa, DJ de 16.3.2009. Inequvoca, pois, a legitimidade ativa do Ministrio Pblico Eleitoral, pelo que rejeito a preliminar suscitada. Rejeitadas as preliminares, passo anlise do mrito. 5. DAS IRREGULARIDADES RELATIVAS A ARRECADAO E GASTOS DE RECURSOS DE CAMPANHA ART. 30-A DA LEI N 9.504/97 Conforme dico expressa do caput do art. 30-A da Lei n 9.504/97, qualquer dos legitimados indicados pode representar Justia Eleitoral e pedir a abertura de investigao judicial para apurar condutas em desacordo com as normas desta Lei, relativas arrecadao e gastos de recursos. A sano prevista no caso especfico de irregularidades relativas a arrecadao e gastos de recursos de campanha restrita negativa de outorga do diploma ou sua cassao, no caso de j haver sido outorgado, nos termos do 2 do art. 30-A. Nada impede, todavia, que as irregularidades pertinentes a arrecadao e gastos de recursos de campanha sejam apenas um meio para a prtica de abuso de poder econmico. Configurado o abuso de poder econmico, possvel a aplicao da pena de inelegibilidade. No h, portanto, para o caso especfico de irregularidades relativas a arrecadao ou gastos de recursos de campanha, a cominao da sano de inelegibilidade, como h na hiptese dos ilcitos enumerados no art. 22, caput, da Lei Complementar n 64/90, conforme dispe o inciso XVI de referido dispositivo. Esta Corte j assentou oportunamente que a ao pautada no art. 30-A da Lei n 9.504/97 no versa sobre inelegibilidade, tal qual se infere do seguinte julgado, cuja ementa a seguinte: Mandado de segurana. Ao de investigao judicial eleitoral. Art. 30-A da Lei n 9.504/97. Execuo imediata. Agravo regimental improvido. Por no versar sobre inelegibilidade o art. 30-A da Lei das Eleies, a execuo deve ser imediata, nos termos dos arts. 41-A e 73 da mesma lei. (MAS 3.567/MG, Rel. Min. Cezar Peluso, DJ de 12.2.2008) Conclui-se, diante de tais circunstncias, que a ao de investigao ou representao relativa a irregularidades na arrecadao e nos gastos de campanha pode ser proposta: a) exclusivamente com base no art. 30-A da Lei n 9.504/97, restringindo-se investigao da captao e/ou aos gastos ilcitos de recursos, casos em que se aplica a sano de cassao do diploma; b) ou, de forma mais abrangente, para investigar a ocorrncia de abuso de poder econmico produto desta arrecadao ou gastos ilcitos caso em que culminaria com a decretao da inelegibilidade do por trs anos, alm da pena de cassao do diploma. No caso dos autos, a ao foi ajuizada com as duas finalidades: verificao de irregularidades na arrecadao e gastos de recursos de campanha e verificao da ocorrncia de abuso de poder econmico, porque esta a causa de pedir deduzida na inicial 19

de fls. 2-10. Verifica-se, portanto, que o pedido incluiu a condenao do ora recorrente inelegibilidade pelo prazo de trs anos. Nestes termos, o e. Tribunal de origem acolheu integralmente o pedido do autor, cassando o diploma do ora recorrente e condenando-o pena de inelegibilidade. Para tanto, considerou que, verificadas as irregularidades na arrecadao e no gasto de recursos de campanha, estaria, de pronto, configurado o abuso de poder econmico. o que se extrai do seguinte trecho do v. acrdo recorrido (fls. 551-552): (...) as falhas observadas, ensejadoras da rejeio das contas do investigado Durbiratan de Almeida Barbosa, constituem real abuso do poder econmico, na medida que este, captando e aplicando recursos mngua da legislao eleitoral, como amplamente demonstrado e provado nos autos pelo Ministrio Pblico Eleitoral, antes da abertura da conta bancria especfica para o Pleito e sem a emisso dos recibos eleitorais a que estava obrigado, colocou-se em condio econmica privilegiada face aos demais candidatos, potencial e efetivamente comprometendo a isonomia das Eleies, viciando o processo democrtico. A respeito do objeto da ao, o v. acrdo recorrido considerou que o recebimento de doaes estimveis em dinheiro (...), no valor de R$ 7.098,00 (sete mil e noventa e oito reais), ANTES DA ABERTURA DA CONTA BANCRIA ESPECFICA PARA A ELEIO, entre os dias 20 e 28 de julho de 2006 (fl. 549), alm do fato de o recorrente ter angariado fundos para sua campanha sem a emisso dos correspondentes recibos eleitorais, no valor apurado pela CCI no total de R$ 1.100,00 (mil e cem reais), conforme admitido pelo prprio contador do investigado (fl. 550), constituiriam o ilcito eleitoral previsto no art. 30A da Lei n 9.504/97, alm de abuso de poder econmico. O recorrente, por sua vez, limita-se a alegar, conforme relatado, que no houve demonstrao da potencialidade necessria a configurar o abuso de poder econmico, inexistindo prova acerca da quebra da legitimidade e lisura do processo eleitoral (fl. 592). Em momento algum, nega a existncia da captao ilcita de recursos. Nota-se, portanto, que o recorrente no impugnou todos os pontos apontados irregulares em sua prestao de contas (captao ilcita de recursos), tornando-os, assim, matria incontroversa. Estabelecidos, assim, os fatos incontroversos que levaram concluso pautada no v. acrdo recorrido, deve-se analisar se as irregularidades nele apontadas so capazes de configurar a arrecadao ou a realizao de gastos ilcitos de campanha e, assim, de fazer incidir a pena de cassao do diploma j outorgado ao recorrente, prevista no art. 30-A, 2, da Lei n 9.504/97. Nestes termos, o e. Tribunal de origem acolheu integralmente o pedido do autor, cassando o diploma do ora recorrente e condenando-o pena de inelegibilidade. Para tanto, considerou que, verificadas as irregularidades na arrecadao e no gasto de recursos de campanha, estaria, de pronto, configurado o abuso de poder econmico. 5.1. POTENCIALIDADE E PROPORCIONALIDADE

Em primeiro lugar, insta salientar que o bem jurdico tutelado pela norma do art. 30-A da Lei n 9.504/97 a moralidade e a lisura das eleies. Ainda, mesmo antes da anlise das irregularidades, convm destacar os possveis objetos da ao fundada no art. 30-A da Lei n 9.504/97. 20

Edson de Resende Castro, em Teoria e Prtica do Direito Eleitoral, ensina que: Ao lado dos j conhecidos instrumentos de moralizao das campanhas eleitorais (arts. 41-A e 73, principalmente), surge agora importante meio de combate aos ilcitos praticados pelos candidatos e partidos polticos na administrao financeira das campanhas. Como o art. 30-A menciona apurao de condutas em desacordo com a lei, relativas arrecadao e gastos de recursos, percebe-se que sero objeto desta investigao: 5) o recebimento de doaes em dinheiro, em bens ou servios das fontes vedadas no art. 24; 6) a movimentao de recursos financeiros fora da conta corrente especfica da campanha; 7) o recebimento de doaes sem a emisso do correspondente recibo eleitoral previsto no art. 23; 8) a realizao de despesa no prevista no rol agora taxativo do art. 26, como (I) a produo ou patrocnio de espetculos ou eventos promocionais da candidatura; (II) o pagamento de cach de artistas ou animadores de eventos e showmcios; (III) a confeco, aquisio e distribuio de camisetas, bons, chaveiros e outros brindes de campanha; (IV) a aquisio e distribuio de bens e valores aos eleitores; (V) o custeio de servios que proporcionem vantagem aos eleitores; (VI) a doao em dinheiro, bem como de trofus, prmios, ajudas de qualquer espcie feitas por candidato, entre o registro e a eleio, a pessoas fsicas ou jurdicas art. 23, 5 -, como instituies filantrpicas, times de futebol, associaes de bairro, etc.; (VII) a veiculao de propaganda eleitoral por meio de outdoor, dentre outros. (CASTRO, Edson de Resende. Teoria e Prtica do Direito Eleitoral. 4. ed., rev., atual. Belo Horizonte: Mandamentos, 2008, p. 343). Em resumo, podem ser objeto da investigao: a) a movimentao dos recursos financeiros fora da conta bancria especfica para campanha, exceto nos casos previsto na legislao eleitoral; b) o recebimento de doaes sem a emisso do recibo eleitoral; c) o recebimento de doaes das fontes vedadas do art. 24 da Lei n 9.504/97; d) a realizao de gastos eleitorais distintos do rol taxativo do art. 26 da mesma Lei. Diante deste conjunto e tendo em vista o bem jurdico tutelado pela norma (a moralidade e a lisura das eleies), entendo no ser exigvel para incidncia do art. 30-A da Lei 9.504/97, mas da proporcionalidade (relevncia jurdica) do ilcito, no contexto da campanha do candidato. No desconheo o precedente desta c. Corte no qual se entendeu necessria a prova de potencialidade para desequilibrar o pleito, decorrente das irregularidades na arrecadao ou gastos de campanha. Colhe-se do voto condutor do aresto, da lavra do e. Min. Cesar Asfor Rocha: (...) Tambm exigvel que os fatos articulados na Representao Eleitoral tenham a potencialidade de influir no resultado do pleito, sem o que se ter a comunicao de mera bagatela, a no comportar a atuao jurisdicional. (RP n 1.176/DF, Rel. Min. Cesar Asfor Rocha, DJ de 26.6.2007) Com a devida venia, entretanto, creio que devamos evoluir no entendimento. Tal afirmao fundamenta-se no fato de que no h, necessariamente, nexo de causalidade entre a prestao de contas de campanha (ou os erros dela decorrentes) e 21

a legitimidade do pleito. Exigir tal prova, seria tornar inqua a previso contida no art. 30A, limitado-o a mais uma hiptese de abuso de poder. O bem jurdico tutelado pela norma revela que o que est em jogo o princpio constitucional da moralidade (CF, art. 14, 9). No por outra razo que, entre os objetivos da norma, busca-se, claramente, sancionar a formao de caixa dois de campanha. Com efeito, para resguardo destes interesses, parece mais adequado averiguar a proporcionalidade (relevncia jurdica) do ilcito praticado pelo candidato em vez da potencialidade do dano em relao ao pleito eleitoral. Nesse mesmo sentido, manifesta-se Jos Jairo Gomes: (...) tendo em vista que o bem jurdico protegido a higidez ou a regularidade da campanha, a caracterizao da hiptese legal em apreo no requer que o fato tenha potencialidade para desequilibrar as eleies. (...) (...) Visa este preceito implementar a lisura nas campanhas eleitorais. Com efeito, direito impostergvel dos integrantes da comunho poltica que as campanhas se dem de forma regular, sob o signo da tica e da legalidade. No por outra razo, todo candidato est obrigado a prestar contas dos recursos financeiros arrecadas e do destino que lhes foi dado. grave a conduta de quem se afasta da regulamentao estabelecida para o financiamento de campanha, seja percebendo contribuio de fonte vedada, seja lanando mo de recursos oriundos de fontes no declaradas, de caixa dois, seja, enfim, extrapolando os limites de gastos adrede fixados. A ocorrncia de tais fatos revela que a campanha se desenvolveu por caminhos tortuosos, obscuros, sendo, muitas vezes, impossvel Justia Eleitoral conhecer toda a extenso da irregularidade. Despiciendo dizer que o mandato assim conquistado ilegtimo. Entretanto, se no se exige que o evento seja hbil para desequilibrar as eleies (embora isso possa ocorrer!), tambm no se afasta a incidncia do princpio da proporcionalidade ou da razoabilidade. Por este, a sano deve ser proporcional gravidade da conduta e leso perpetrada ao bem jurdico protegido. intuitivo que irregularidade de pequena monta, sem maior repercusso no contexto da campanha do candidato (no da eleio disputada!), que no agrida seriamente o bem jurdico tutelado, no seria suficientemente robusta para caracterizar o ilcito em apreo, de sorte a acarretar as sanes de no-expedio do diploma e mesmo sua cassao. Mas isso s aceitvel em carter excepcional, relativamente a irregularidades absolutamente irrelevantes. (GOMES, Jos Jairo. Direito Eleitoral. 2. ed. Belo Horizonte: Del Rey, 2008, pp. 389-390). Assim, a desnecessidade da aferio da potencialidade no implica desconsiderar a proporcionalidade entre o ilcito eleitoral e a sano a ele correspondente. Cumpre verificar, portanto, se, no caso em questo, a sano de cassao do diploma seria desproporcional gravidade das condutas praticada pelo recorrido. 5.2. Ausncia de recibos eleitorais no valor de R$ 1.100,00 Com relao arrecadao de fundos para sua campanha eleitoral sem a emisso dos correspondentes recibos eleitorais, no valor apurado pela CCI no total de R$ 1.100,00 (mil e cem reais), (fl. 550), est patente que o recorrente agiu em desacordo com o art. 14, 1, da Resoluo-TSE n 22.250/2006, que estabelece que toda doao a 22

candidato ou a comit financeiro, inclusive recursos prprios aplicados na campanha, dever fazer-se mediante recibo eleitoral (Lei n 9.504/97, art. 23, 2). Com efeito, a arrecadao de recursos sem a emisso dos recibos impossibilita o efetivo controle das contas pela Justia Eleitoral e, consequentemente, a verificao da licitude da arrecadao de recursos e dos gastos. Confira-se: (...) Constitui irregularidade, que enseja a rejeio das contas, a arrecadao de recursos sem a emisso de recibos eleitorais, impossibilitando o efetivo controle das contas por parte da Justia Eleitoral. (AgR-REspe n 25.782/SP, Rel. Min. Gerardo Grossi, DJ de 5.3.2007) (...) A ausncia dos recibos eleitorais constitui irregularidade insanvel, pois impossibilita o efetivo controle das contas por parte da Justia Eleitoral. (AgR-AI n 6.265/SP, Rel. Min. Humberto Gomes de Barros, DJ de 3.2.2006) Todavia, considero que o montante de mil e cem reais (R$ 1.100,00), no caso dos autos, por se tratar de campanha a deputado estadual, no significativo a ponto de ensejar a cassao do diploma do recorrente por si s. Considerando que as despesas de campanha do candidato ficaram em torno de oitenta e dois mil reais (R$ 82.000,00), conforme se extrai de sua prestao de contas, o valor representaria pouco mais de 1% (um por cento) do montante total da campanha. Nestes termos, a sano de cassao do diploma seria desproporcional gravidade da conduta praticada pelo recorrente. Ausente a proporcionalidade entre o ilcito praticado pelo recorrente e a sano de cassao do diploma, no h se falar em violao ao art. 30-A da Lei 9.504/97. 5.3 Arrecadao de recursos antes da abertura de conta especfica No que se refere a arrecadao de recursos antes da abertura de conta especfica, registro que h vedao expressa no art. 1, IV, da Resoluo-TSE n 22.250/2006, in verbis: Art. 1 Sob pena de rejeio das contas, a arrecadao de recursos e a realizao de gastos por candidatos e comits financeiros s podero ocorrer aps observncia dos seguintes requisitos: (...) IV abertura de conta bancria especfica para a movimentao financeira de campanha, salvo para os candidatos a vice e a suplente;. Assim, tal arrecadao, de fato, est em desacordo com a legislao eleitoral. Registro no se tratar, aqui, da exceo de contratao de servios para a constituio do Comit Financeiro de campanha, hoje prevista no art. 22, 5, da ResoluoTSE n 22.715/2008, mas sim de gastos destinados a campanha eleitoral, com impedimento previsto no art. 1, I, IV, da Resoluo-TSE n 22.250/2006. Contudo, para afirmar a incidncia do art. 30-A, e aplicar a sano de cassao do diploma, no basta a constatao da ilegalidade. Necessrio afirmar que a sano aplicada no seria desproporcional gravidade da conduta praticada pelo recorrente e leso perpetrada ao bem jurdico protegido. 23

Na hiptese em apreo, o valor de sete mil e noventa e oito reais (R$ 7.098,00) no pode ser considerado relevante a ponto de cassar o diploma do recorrido, ento candidato a deputado estadual do Estado do Par. Deve-se, portanto, considerar conjuntamente, que: a) o montante no se afigura expressivo diante de uma campanha para deputado estadual em Estado to extenso territorialmente quanto o Par; b) no h contestao quanto a origem ou destinao dos recursos arrecadados; questiona-se, to somente, o momento de sua arrecadao (antes da abertura de conta bancria) e, consequentemente, a forma pela qual foram contabilizados. Nesse sentido, entendo que a irregularidade tem no teve grande repercusso na campanha do candidato, sendo, pois, desmesurada a incidncia da sano prevista no art. 30-A da Lei 9.504/97. Deve, portanto, ser reformada a sano de cassao do diploma. 6. O ABUSO DE PODER ECONMICO. AUSNCIA DE DEMONSTRAO DA POTENCIALIDADE. No que diz respeito aplicao da sano de inelegibilidade, contudo, procede a alegao do recorrente de que o autor no teria comprovado que as irregularidades na prestao de contas configurariam efetivo abuso de poder econmico com potencialidade para desequilibrar a disputa eleitoral. A potencialidade pode ser afervel por indcios, o que torna desnecessrio evidenciar, de plano, que os fatos foram determinantes do resultado da competio, conforme se infere do seguinte julgado: RECURSO ESPECIAL ELEITORAL. ELEIES 2004. AO DE IMPUGNAO DE MANDATO ELETIVO. ABUSO DE PODER ECONMICO. CAIXA DOIS. CONFIGURAO. POTENCIALIDADE PARA INFLUENCIAR NO RESULTADO DO PLEITO. RECURSO DESPROVIDO. 1. A utilizao de 'caixa dois' configura abuso de poder econmico, com a fora de influenciar ilicitamente o resultado do pleito. 2. O abuso de poder econmico implica desequilbrio nos meios conducentes obteno da preferncia do eleitorado, bem como conspurca a legitimidade e normalidade do pleito. 3. A aprovao das contas de campanha no obsta o ajuizamento de ao que visa a apurar eventual abuso de poder econmico. Precedentes. 4. O nexo de causalidade quanto influncia das condutas no pleito eleitoral to-somente indicirio; no necessrio demonstrar que os atos praticados foram determinantes do resultado da competio; basta ressair dos autos a probabilidade de que os fatos se revestiram de desproporcionalidade de meios. 5. O Tribunal Superior Eleitoral tem sido firme no sentido que so imediatos os efeitos das decises proferidas pelos Regionais em sede de ao de impugnao de mandato eletivo, aguardando-se to-s a publicao do respectivo acrdo. No h que se falar na aplicao do art. 15 da Lei Complementar n 64/90 nos casos de cassao de mandato. 6. Recurso desprovido. (AG 7.069/RO, Rel. Min. Carlos Ayres Britto, DJ de 14.4.2008)

24

Ocorre que, no caso em tela, no se vislumbra que as irregularidades na prestao de contas do ora recorrente tenham tido potencial daninho legitimidade do pleito, no possuindo, prima facie, possibilidade de comprometer a igualdade entre os candidatos e influir sobre a vontade popular. Com essas consideraes, dou provimento ao recurso para afastar a inelegibilidade do candidato, uma vez que no foi demonstrada a potencialidade da conduta para desequilibrar o pleito, e reformar o acrdo para afastar a cassao do diploma do recorrido, considerando que as irregularidades verificadas e o montante por elas representado, no se mostraram proporcionais sano prevista no 2 do art. 30-A da Lei n 9.504/97. o voto.

VOTO O SENHOR MINISTRO FERNANDO GONALVES: Senhor Presidente, a matria foi exaustivamente examinada pelo eminente relator. Acompanho Sua Excelncia em todas as concluses de seu voto. VOTO O SENHOR MINISTRO MARCELO RIBEIRO: Senhor Presidente, a questo que me chama mais a ateno a relativa ao termo final da propositura dessa representao. Realmente, no h na lei qualquer meno a ele. O artigo 30-A da Lei n 9.504, de 30 de setembro de 1997, no estabelece qualquer indicao de qual seria o prazo. Os argumentos que o eminente relator trouxe a respeito do tema so relevantes, mas preocupa-me uma situao. Por um lado, o eminente relator ressaltou o nmero de impugnaes possveis e a relao temporal entre elas - at quando uma ou outra podem ser propostas, etc. O eminente relator, efetivamente, apreciou com profundidade; citou, inclusive, o caso de se poder arrecadar recursos aps a eleio, o que hiptese prevista - excepcional, mas acontece. De fato, arrecadao aps a eleio seria um complicador para se estabelecer esse prazo. Por outro lado, no caso concreto, a ao cabvel - pelo que me consta, foi proposta no incio de janeiro - seria, no caso, compatvel com o prazo para a ao de impugnao de mandato eletivo. De qualquer maneira, registro minha preocupao em relao a se dizer que at o final do mandato poder ser proposta a representao no tocante ao artigo 30-A. A Justia Eleitoral baseada na celeridade e na precluso, com o fim de se preservar a segurana jurdica. Ento, se admitirmos que, at o final do mandato, poder-se- impugn-lo, em razo de arrecadao ilcita referente a gastos da campanha, e que isso fica a critrio do impugnante, ele poder, aps dois anos ou trs anos do incio do mandato, ajuizar representao, com vistas ao reconhecimento de dizer que houve arrecadao ilcita na campanha e que, por isso, aquele mandato no vlido. Isso me preocupa bastante. Por isso, no quero aderir ao voto do eminente relator nessa parte, sem fixar essa tese, de que se pode propor a ao at o final do mandato. O SENHOR MINISTRO CARLOS AYRES BRITTO (presidente): Vossa Excelncia no se compromete com essa tese. 25

O SENHOR MINISTRO MARCELO RIBEIRO: No me comprometo. Penso ser a primeira vez que discutimos isso nesta Corte. Como, no caso concreto, no necessrio chegar a tanto, porque a ao foi proposta logo, acompanho o eminente relator nessa parte do conhecimento. Mas me reservo para pensar mais no assunto com relao a essa possibilidade de propositura posterior. Em relao ao mrito, acompanho o eminente relator. Parece-me que estamos diante mais de uma formalidade do que de um vcio realmente grave. Entendo tambm, como Sua Excelncia, que, no caso do artigo 30-A, no h falar em potencialidade. No podemos exigir que a falha seja to grave, de modo a influir no resultado da eleio, at porque difcil - s vezes impossvel - saber se a arrecadao influenciou, ou no. Penso, porm, que toda e qualquer violao lei que acarreta a aplicao de sano deve sempre ser analisada sob a tica do princpio da proporcionalidade. No caso concreto, alm de se tratar de falha de menor importncia, um valor pequeno, que certamente no teria grande relevncia. Com estas consideraes, acompanho o eminente relator. O SENHOR MINISTRO CARLOS AYRES BRITTO (presidente): Vossa Excelncia supera as preliminares e, no mrito, acompanha o relator para dar provimento ao recurso. O SENHOR MINISTRO MARCELO RIBEIRO: Dou provimento ao recurso. Acompanho o relator.

VOTO (vencido) O SENHOR MINISTRO HENRIQUE NEVES: Senhor Presidente, acompanho o Ministro Marcelo Ribeiro na ressalva feita, aplicando o artigo 249 do Cdigo de Processo Civil, porque o mrito do recurso pode ser aproveitado por quem alega essa preliminar. Tenho uma preocupao muito grande, pois as eleies tm que terminar. E, permanecendo essa chance - a preocupao que este Tribunal teve de no manter um estoque tcnico, com a guarda de fatos para depois do resultado -, poderia ser tambm feita no curso do mandato, na eventualidade de a pessoa no se comportar de uma forma ou de outra. A legislao eleitoral prev que as prestaes de contas devem ser em 16 de agosto e em 6 de setembro. J se deve ter uma noo na internet - os candidatos ainda esto caminhando neste sentido. A partir desse momento, j possvel se verificar se j est havendo irregularidade ou no. Independentemente disso, no vejo necessrio, para o ajuizamento da representao do artigo 30-A, o julgamento das contas, porque, uma vez prestadas 30 dias depois das eleies, os elementos j esto no Tribunal. O Ministrio Pblico j tem conhecimento daquela prestao de contas, que um processo administrativo, cujo trnsito em julgado seria discutvel por se tratar de esfera administrativa. Afora isso, a prestao de contas deve ser julgada oito dias antes da diplomao. Ento, fico com a jurisprudncia antiqussima deste Tribunal, do Ministro Jos Guilherme Villela - recordo-me de um acrdo de Sua Excelncia -, que a competncia da Justia Eleitoral se encerra na diplomao.

26

Os fatos apurados, seja pelo Ministrio Pblico, seja pelos demais participantes do processo eleitoral, podero, sim, a meu ver, subsidiar ao de impugnao de mandato eletivo, seja por corrupo, fraude, abuso. Supero essa preliminar, com essas questes apenas para que o Tribunal examine em outro momento. No mrito, parece-me que as irregularidades apontadas no so suficientes para levar a uma sano nessa extenso. O SENHOR MINISTRO CARLOS AYRES BRITTO (presidente): Vossa Excelncia acompanha o relator em todos os termos. O SENHOR MINISTRO HENRIQUE NEVES: Acompanho o relator, superando a preliminar. No acompanho na preliminar de decadncia. Se for o caso, divirjo parcialmente na preliminar, at para manter aceso o debate. Fico vencido na preliminar de decadncia e o acompanho no mrito. VOTO O SENHOR MINISTRO EROS GRAU: Senhor Presidente, acompanho o relator. VOTO O SENHOR MINISTRO RICARDO LEWANDOWSKI: Senhor Presidente, so duas questes: uma preliminar, que diz respeito decadncia, e outra que diz respeito ao mrito do recurso. Quanto questo da decadncia, realmente impressiona o argumento do eminente relator: trata-se de construo jurisprudencial que assentou que a representao tem de ser feita at a diplomao. Mas Sua Excelncia traz o argumento forte de que a lei no faz essa discriminao. O 2o do artigo 30-A da Lei n 9.504/97 estabelece duas sanes: a primeira a negao do diploma - "ser negado o diploma ao candidato" - e a segunda, a cassao do diploma, se este j foi outorgado. Portanto, parece-me bastante lgico e coerente o argumento de Sua Excelncia, o relator. No entanto, como disse o Ministro Marcelo Ribeiro, no temos necessidade de aprofundar este argumento, neste momento. At porque a jurisprudncia da Casa pareceme que j est consolidada no sentido de que o momento da diplomao que fixa o termo para a interposio da representao, em face da imediatidade do seu protocolamento, que foi em 5.1.2007. Dessa forma, parece-me ser um prazo razovel. Houve uma retoro quase que imediata. Por isso, tambm me dispenso de aprofundar esse argumento, embora impressionado com a fundamentao do relator. Afasto essa preliminar de decadncia. De outra parte, acompanho o relator, por tambm entender que a verba foi praticamente insignificante, de fato - no encontro nenhuma proporcionalidade na sano, e, por outro lado, no h potencialidade lesiva a ser considerada. Verifico outrossim que se trata, como j foi aventado pelos eminentes pares que me precederam, de mera irregularidade formal, que deve ser superada. Acompanho, portanto, na ntegra o voto do eminente relator.

27

EXTRATO DA ATA RO n 1.540/PA. Relator: Ministro Flix Fischer. Recorrente: Durbiratan de Almeida Barbosa (Advogados: Jos Eduardo Rangel de Alckmin e outros). Recorrido: Ministrio Pblico Eleitoral. Assistente do recorrido: Elza Abussafi Miranda (Advogados: Robrio Abdon D' Oliveira e outros). Usou da palavra, pelo recorrente, o Dr. Jos Eduardo Rangel de Alckmin e, pela assistente do recorrido, o Dr. Robrio Abdon D'Oliveira. Deciso: O Tribunal, por maioria, rejeitou a preliminar de decadncia. Vencido o Ministro Henrique Neves. No mrito, por unanimidade, o Tribunal proveu o recurso, nos termos do voto do relator. Presidncia do Sr. Ministro Carlos Ayres Britto. Presentes os Srs. Ministros Eros Grau, Ricardo Lewandowski, Flix Fischer, Fernando Gonalves, Marcelo Ribeiro, Henrique Neves e o Dr. Antnio Fernando de Souza, Procurador-Geral Eleitoral. SESSO DE 28.4.2009.

28

Вам также может понравиться