Bilten

PNEUMATICI

UDK

eljko uri dipl. in. mainstva Miroslav Peanac dipl. in. mainstva Mainski fakultet Banja Luka

Stabilnost kretanja vozila i stepen iskoritenja raspoloivih performansi u velikoj mjeri zavise od stanja pneumatika. Pored uobiajenih zahtjeva koji se pred pneumatike postavljaju sa stanovita prenoenja pogonskih i koionih momenata, stabilnosti kretanja vozila, bezbjednosti uesnika u saobraaju, u posljednje vrijeme sve je vei broj zahtjeva koji za cilj imaju poboljanje karakteristika pneumatika, naroito onih koje se odnose na ekologiju i ekonominost potronje goriva. Ovaj rad ima za cilj da ukae na novine koje e stupiti na snagu u 2012. godini, a koje se odnose na pneumatike.

1. Uvod
Pneumatik je elastian dio ispunjen vazduhom koji je u stalnoj interakciji sa podlogom. Datira od daleke 1839. godine kada je arls Gudijer pronaao nain vulkanizacije pneumatika gume, a Danlop je patentirao gumu napunjenu vazduhom. Pred pneumatik, kao sastavni dio toka, postavljaju se sljedei zahtjevi: Sposobnost noenja tereta; Smanjenje udara na ostale dijelove toka i vozila u cjelini; Prenos sila (pogonskih, bonih i konih); Mali otpor pri kotrljanju; Mogunost protektiranja narezivanja; Dug vijek trajanja; Nizak nivo buke.

Osnovni dio gume naziva se karkasa. Karkasa na sebe prima najvei dio optereenja pneumatika, a zadatak mu je da pneumatiku, u isto vrijeme, obezbijedi odgovarajuu vrstou i elastinost. Karkasa se sastoji od slojeva tkanine, koja moe biti izraena od razliitih tipova vlakana( korda). Broj slojeva tkanine zavisi od namjene gume. Zavisno od poloaja i rasporeda niti korda, razlikujemo dva tipa pneumatika: radijalne i dijagonalne pneumatike. Kod radijalnog tipa pneumatika, ugao koji niti korda zaklapaju sa uzdunom osom pneumatika iznosi 90. Ugao koji niti korda zaklapaju sa uzdunom osom pneumatika kod pneumatika dijagonalnog tipa je manji od 90. Na slici 1 prikazana je struktura karkasa za dijagonalni i radijalni pneumatik. Ostali sastavni dijelovi pneumatika, zajedno sa naplatkom, prikazani su slici 2.

11

Bilten

Slika 1: Struktura karkasa za dijagonalni i radijalni tip pneumatika

Pozi vni prol Protektor

Slika 3: Oznaavanje pneumatika prema ECE pravilniku R 30

Primjer oznaavanja pneumatika namijenjenih za privredna vozila prikazan je na slici 4, a objanjenje oznake u tabeli 2.
Tabela 1: Objanjenje oznaka na pneumatiku
Oznaka 205 Objanjenje irina pneumatika u milimetrima odnos izmeu visine bonog zida i irine gazee povrine izraen u procentima oznaka za radijalni pneumatik nazivni prenik naplatka izraen u inima indeks nosivosti brzinska karakteristika

Pojas Nepropusni gumeni sloj Karkasa iani obru - jezgro Vijenac Rog naplatka Rame naplatka Ven l Bok Stopa

55 R 16 91 V

Slika 2: Popreni presjek pneumatika sa naplatkom

2. Oznaavanje pneumatika po evropskim normama

2.1. Osnovne oznake na pneumatiku
Prema evropskim normama, osnovna oznaka pneumatika sadri informacije o dimenzijama neoptereenog pneumatika, njegovoj arhitekturi i radnim karakteristikama. Oznaavanje pneumatika prema ECE pravilniku R 30 dato je na slici 3, a objanjenje oznake u tabeli 1.

Slika 4: Oznaavanje pneumatika namijenjenih za privredna vozila

Indeksi nosivosti pneumatika prikazani su u tabeli 3, a karakteristike brzine pneumatika u tabeli 4.

12

Bilten
Tabela 2: Objanjenje oznaka na pneumatiku, namijenjenog za privredna vozila
Oznaka

315 80 R 22.5 154/150 M 156/150 L Regroovable Tread 1 Steel 3 Steel Sidewall 1 Steel

Single 8265 LBS : AT 120 P.S.I COLD Tabela 3:

IN 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 kg 45 46.2 47.5 48.7 50 51.5 53 54.5 56 58 60 61.5 63 65 67 69 71 73 75 77.5 80 82.5 85 87.5 90 92.5 95 97.5 100 103 106 109 112 115 118 121 125 128 132 136 IN 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79

Objanjenje irina pneumatika u milimetrima odnos izmeu visine bonog zida i irine gazee povrine izraen u procentima oznaka za radijalni pneumatik nazivni prenik naplatka izraen u inima indeks nosivosti za jednu, odnosno dvije gume pri brzini koja odgovara indeksu brzine M (130 km/h) i propisanom pritisku od 8,5 bari dodatna oznaka indeksa nosivosti pri niim brzinama L (120 km/h) are na pneumaticima se mogu dodatno usijecati prema preporuci proizvoaa pod protektorom se nalaze etiri sloja elinog korda: 3 sloja koja ine pojas i jedan sloj koji ini karkasu u bonom dijelu pneumatika je jedan sloj karkase za jedan pneumatik optereenje i oznaka pritiska za SAD i Kanadu 8265 LBS (pound) = 3771 kg 120 P.S.I.(paund per square inch)= 8,28 bar

kg 140 145 150 155 160 165 170 175 180 185 190 195 200 206 212 218 224 230 236 243 250 257 265 272 280 290 300 307 315 325 335 345 355 365 375 387 400 412 425 437

Indeks nosivosti (IN) i najvee dozvoljeno optereenje (kg) IN kg IN kg IN kg IN 80 450 120 1 400 160 4 500 200 81 462 121 1 450 161 4 625 201 82 475 122 1 500 162 4 750 202 83 487 123 1 550 163 4 875 203 84 500 124 1 600 164 5 000 204 85 515 125 1 650 165 5 150 205 86 530 126 1 700 166 5 300 206 87 545 127 1 750 167 5 450 207 88 560 128 1 800 168 5 600 208 89 580 129 1 850 169 5 800 209 90 600 130 1 900 170 6 000 210 91 615 131 1 950 171 6 150 211 92 630 132 2 000 172 6 300 212 93 650 133 2 060 173 6 500 213 94 670 134 2 120 174 6 700 214 95 690 135 2 180 175 6 900 215 96 710 136 2 240 176 7 100 216 97 730 137 2 300 177 7 300 217 98 750 138 2 360 178 7 500 218 99 775 139 2 430 179 7 750 219 100 800 140 2 500 180 8 000 220 101 825 141 2 575 181 8 250 221 102 850 142 2 650 182 8 500 222 103 875 143 2 725 183 8 750 223 104 900 144 2 800 184 9 000 224 105 925 145 2 900 185 9 250 225 106 950 146 3 000 186 9 500 226 107 975 147 3 075 187 9 750 227 108 1 000 148 3 150 188 10 000 228 109 1 030 149 3 250 189 10 300 229 110 1 060 150 3 350 190 10 600 230 111 1 090 151 3 450 191 10 900 231 112 1 120 152 3 550 192 11 200 232 113 1 150 153 3 650 193 11 500 233 114 1 180 154 3 750 194 11 800 234 115 1 215 155 3 875 195 12 150 235 116 1 250 156 4 000 196 12 500 236 117 1 285 157 4 125 197 12 850 237 118 1 320 158 4 250 198 13 200 238 119 1 360 159 4 375 199 13 600 239

14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 23 23 24 25 25 26 27 28 29 30 30 31 32 33 34 35 36 37 38 40 41 42 43

kg 000 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 600 200 800 400 000 600 300 000 750 500 250 000 000 000 750 500 500 500 500 500 500 500 500 000 250 500 750

IN 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279

kg 45 000 46 250 47 500 48 750 50 000 51 500 53 000 54 500 56 000 58 000 60 000 61 500 63 000 65 000 67 000 69 000 71 000 73 000 75 000 77 500 80 000 82 500 85 000 87 500 90 000 92 500 95 000 97 500 100 000 103 000 106 000 109 000 112 000 115 000 118 000 121 500 125 000 128 500 132 000 136 000

13

Bilten
Tabela 4:
Brzinska Brzinska Max. brzina Max. brzina karakteristika karakteristika (km/h) (km/h) (SI) (SI) A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 B C D E F G J 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 65 70 80 90 100 K L M N P Q R S T U H V W Y ZR 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 240 270 300 >240

Slika 5: Nova EU oznaka pneumatika

nji po mokrom kolovozu, (polje 2) i nivo buke koji pneumatik emituje u eksploataciji (polje 3). Sa stanovita ekonominosti potronje goriva, pneumatici su rangirani u 7 klasa: od pneumatika s najboljim performansama (zelena A klasa), do pneumatika sa najloijim performansama (crvena G klasa). Kod putnikih vozila, uticaj na potronju goriva izmeu pneumatika klase A i pneumatika klase G je veliki, priblino 0,5 l/100 km, a to znai oko 12 g manje emisije CO2 po kilometru. Analogno je izvrena klasifikacija i sa stanovita prijanjanja pneumatika na mokrom kolovozu. Ispitivanjem je utvreno da je razlika u duini zaustavnog puta vozila sa pneumaticima klase A u odnosu isto vozilo sa pneumaticima klase G vea od 10 metara. Iz bezbjednosnih razloga, klasa G pneumatika vie se nee koristiti. to se tie klasifikacije prema nivou buke koju pneumatik emituje (prema vani), pneumatici su svrstani u tri klase, od pneumatika male bunosti (jedan talas u polju 3 na slici) do jako bunih pneumatika ( tri talasa u polju 3 na slici).

2.2. Nova EU oznaka pneumatika

U cilju bolje informisanosti krajnjeg kupca, Evropski parlament je 22. aprila 2009. godine usvojio prijedlog zakona o buduem oznaavanju pneumatika. Uredba o oznaavanju pneumatika stupa na snagu u novembru 2012. godine, a odnosie se na sve pneumatike proizvedene poslije 1. jula 2012. godine. Primjena uredbe je obavezna u dravama koje su lanice Evropske unije. Naravno, pneumatici sa novim oznakama e se nai i na tritu izvan EU. Nova EU oznaka pneumatika u vidu naljepnice, (slika 5), obavezna je na putnikim i lakim teretnim gumama, dok e se karakteristike pneumatika vezane za novo oznaavanje kod teretnih guma, prezentovati kupcima tokom prodaje, na raunu. Kao to se sa slike moe vidjeti, oznake na pneumatiku e se odnositi na ekonominost potronje goriva (polje 1), prijanjanje pneumatika pri vo-

14

Bilten

3. Sistem stalne kontrole pritiska u pneumatiku

Pritisak u pneumatiku automobila direktno utie na vrijednost otpora kotrljanju, a samim tim i na ekonominost potronje goriva, odnosno emisiju CO2 iz vozila. Pored toga, njegovo odstupanje u odnosu na propisanu vrijednost pritiska bitno se odraava na nivo buke koji pneumatik emituje tokom eksploatacije vozila, ali i na vijek trajanja pneumatika i ukupnu bezbjednost uesnika u sa120% 100%

obraaju. Na slici 6 prikazan je uticaj pritiska u pneumatiku na ivotni vijek pneumatika. Znaaj odravanja propisane vrijednosti pritiska u pneumatiku neki proizvoai su uoili krajem prolog vijeka, kada je i poela primjena sistema monitoringa (sistema za kontinuirano praenje vrijednosti pritiska u pneumatiku), poznatog kao TPMS (Tyre Pressure Monitoring Systems). Ovaj sistem se prvo pojavio kao dodatna ponuda u luksuznim putnikim automobilima, a zatim i kao standardna ponuda. TPMS ine sljedei elementi: 1. senzori postavljeni na svaki toak vozila, 2. prijemnik signala, 3. elektronska kontrolna jedinica i 4. displej. S obzirom na princip rada ovih sistema, razlikujemo dvije vrste: 1. direktni (slika 7) i 2. indirektni sistem kontrole (slika 8). Specifinost direktnog sistema kontrole pritiska se sastoji u postavljanju senzora na svaki pneumatik pojedinano (slika 9). Izmjerene vrijedno-

ivotni vijek

80% 60% 40% 20% 0% 100% pri sak 15% manji 30% manji 45% manji

Pri sak

Slika 6: Uticaj pritiska u pneumatiku na ivotni vijek pneumatika

Slika 7: Struktura direktnog sistema kontrole pritiska u pneumatiku

15

Bilten
sniva se na mjerenju broja obrtaja svakog toka preko abs senzora. Ukoliko postoji odreeno odstupanje u broju obrtaja na istoj osovini pri konstantnoj brzini, zakljuak centralne jedinice ovog sistema jeste da je pritisak u pneumatiku koji se bre okree smanjen, te voza biva upozoren o tome. Bez obzira o kojem rjeenju se radi, kao bitna odlika indirektnog sistema navodi se kanjenje informacije koja se prezentuje vozau, to moe biti opasno, pogotovo kad se radi o naglom padu pritiska u pneumatiku.
Slika 8: Struktura indirektnog sistema kontrole pritiska u pneumatiku

sti se alju u prijemnik signala, a parametri koji su bitni vozau prezentuju mu se na displeju koji je postavljen na instrument tabli vozila. Proizvoai pneumatika prednost daju direktnom sistemu kontrole pritiska koja se ogleda u preciznijem praenju pritiska. Kod indirektnog sistema kontrole pritiska mogu se sresti razliita rjeenja. Jedno od rjeenja za-

Osim toga, kao specifinost indirektnog sistema kontrole pritiska navodi se i potreba rekalibracije sistema pri podeavanju pritiska u gumama ili pri zamjeni gume, kako bi se sistem uinio efikasnim. Ova operacija zavisi od preciznosti ureaja kojim se mjeri pritisak i uslova u kojima se to ini (guma treba da bude hladna). Poto vozai rijetko mjere pritisak u gumama, cijeli proces je podloan grekama. Ovo je sutinski nedostatak ovog sistema, jer moe stvoriti osjeaj lane sigurnosti, jer sistem prijavljuje da su gume pravilno naduvane. Indirektni sistem, je jeftinija varijanta, a i neki proizvoai automobila mu daju prednost. Nova zakonska regulativa pod oznakom COM(2008)316 2007/0243(COD), koja se odnosi na optu bezbjednost motornih vozila, u 2012. godini predvia obaveznu upotrebu guma sa malim otporom kotrljanja (Low Rolling Resistence LRRT), pa e i primjena TPSM-a biti obavezna u novim tipovima vozila od 2012, a na postojeim tipovima vozila od 2014. godine.

Slika 9: Senzori direktnog sistema kontrole

16

Bilten

Zakljuak
S obzirom da se pred savremena motorna vozila postavljaju visoki zahtjevi sa stanovita bezbjednosti i stabilnosti kretanja, od pneumatika kao sastavnog dijela ovog sistema takoe se oekuje da udovolji visokim standardima: kako sa stanovita bezbjednosti, tako i sa ekonomsko ekolokog stanovita. U ovom radu je ukazano na znaaj stanja pneumatika, ali i na novine koje stupaju na snagu u 2012. godini u zemljama lanicama evropske unije.

Literatura:
1. Simi, Duan: Motorna vozila, Nauna knjiga, Beograd, 1988. 2. Milainovi, Aleksandar; Darko Kneevi: Tehnologija tehnikog pregleda vozila, Saobraajni fakultet, Doboj, 2010. 3. www.michelin.com www.goodyear.com www.renaultforumserbia.com

17