KUJDESTARII PYLLITTFAMILJES

Udhezues per pronaret, kujdestaret e menaxheret e pyjeve private

1

 KUJDESTARIIPYLLITTFAMILJES

Pergatiti : Haki Kola Redaktor teknik: Gjon Fierza Redaktor letrar: Veli Hoxha

 Permbajtja e manualit
KUJDESTARIIPYLLITTFAMILJES ................................................................................................. 2 T jeni krijues . . . ........................................................................................................................... 4 Sa kohe pune I merr per gjithe vitin pylli pronarit? ....................................................................... 6 HYRJE ..............................................................................................Error! Bookmark not defined. PARIMETEADMINISTRIMIT ............................................................................................................ 8 Parimi1:Tkontribuojnruajtjendheshumllojshmrinbiologjiketpyjevedhepeizazhit prreth ............................................................................................................................................ 8 Parimi 2: Ruajtja dhe permiresimi I kapacitetit prodhues .............................................................. 9 Parimi 3: Ruajtja dhe prmirsimi i shndetit dhe vitalitetit te pyjeve, t peizazhit e pellgut ujmbledhs.................................................................................................................................... 9 Parimi4:Mbrojtjaetoksdheburimevetujit.......................................................................... 10 Parimi 5: T ndjek menaxhim miqsor qe stimulon thithje te karbonit si dhe promovimin e biomass,sinjburimtriprtritshmetenergjis ................................................................. 11 Parimi7:Vepronprputhjemeligjet,rregullatdheudhzimet .............................................. 12 PERKUJDESJE E PLANIFIKUAR ............................................................................................ 13 TREGUESIT KUJDESTARISE SE MIRE PER PYJET ............................................................ 13 Treguesiteprgjithshm .............................................................................................................. 14 Hapatnlidhjemetokn ............................................................................................................. 20 Hapat lidhur me ujin ..................................................................................................................... 20

 Ajoqnshpresojmetarrijm,shtnjliberivogel,mbitgjithatjetesame i leht e i kndshem pr tu lexuar. Libri do tu prgjigjet pyetjeve, q her pas herenjpronarpylliIbnvehtesaposhoqruesvendrsavizitonpyllinetij.Ne shpresojmqjuvedotgjenimelehtesinktliberatoqjuduhen.Mesiguri pas tij ju do kerkoni edhe me teper. Libri do tju jape keshilla, por ndoshta pas perfundimit te tij, sdo kaloje shum koh dhe juve do t keni nje tjetr libr interesant pr pronarin e pyllit, q nuk sht pylltar profesionist, por nga ana tjeter ka dijet e trashguar nga strgjysher e gjyshr, ka pervojen e fituar nga veprimtariaeperditeshme.

T jeni krijues . . .
Kurflitetpernjeudhezues,nmendjetshkonreagimiipronaritdhedyshimime t cilin ai do shoh cdo keshille. Saliu, na u lut (pasi I kishim rekomanduar nje rrallimradikalprpylllin),qtarealizojvetemnpjesenerrethuar,jongjith pyllin Saliu sht antar I shoqtes s Istogut, nj pronar pylli n fshatin ShushicteIstogut.Unpoekshillojaqtihiqtedisacungjetmbetura,pasime dukejsepengoninmbirjenelendevetedushkut.Aimupergjigjqetqetatoka kushIheq,dhendrkohmetregontedisatsapohequr.Janderrateger,q ter natn e kalojn n pyll. Ata I heqin keto cungje, pasi shpresojn se poshte tyre ndodhet ushqim I pershtatshem pr ta. Dikush tha se derrat shpresojne se mos gjejn tartuf, nn cungjet e lisit... Nderkohe qe vinim rrotull pyllit e veshtronimnjefolebleteshtegratebraktisura.Paradisakohesh, Saliuukish len,prbanesenetyrenjlisgoxhatvjeterdheasqukrkonteqerapr t.Nderkoh,Saliu vazhontsjell npyllinetijfidanatvegjlteshkozese mellezes, e ti mbjelle n rreze t gardhit te dikurshem, I cili ne cdo 45 meter, eshtehapurdikungaariuedikungaderrat,dukeuleshuarvendedhekafshevete tjera qe te bejne vizita te vazhdueshme, si ne kerkim te lendeve, edhe te ushqimevetetjeraqeIgjenesecilisipasoreksit.

 Ne dalje te pyllit, Saliu tashme e ka vendosur, qe dushkun ta zevendesoje gradualisht me qershi, molle, dardha e kumbulla, te gjitha te vendit. Ai eshte mjeshterIshartonmekujdes.KetopemepoIkombinonedhemepatateeperime tetjera.Ketena thoteekamte domosdoshme,qese paku tejeteedhe njesi brez ndares I shtepise me derrat dhe ariun qe sic e kane nisur, do te me futen edheneoborrteshtepise.Dukeehapurketepjesetepyllit,ndricimiIoborritdhe I dritareve te shtepise deperton dhe egersirat tregohen pak me te ndrojtura e largohen nga oborri vazhdon ai, ndersa sheh gjithe merak se si do te reagojne ketoteagjencisesepyjeve. Ndersa vazhdojme te takojme te papriturat e nje pas njeshme, duke nderruar pejzazhereliev,perpiqemteimagjinojdinamikenejetesetengjyravenepjesete ndryshmetepyllitteSaliut.Bletetvertetjanelarguar,porfolejakambeturnenje trunglisitevjeteretedeformuar,dukshemlartngatoka,elisithirretakomalisii bleteve.Duketsepronarietrajtonmetepersikoshtebletwvesesasinjeobjekt qe mund ti sherbeje per ngrohje. Folete e zogjve te vendosura mjaft shpesh neneprpyll,duketsikurjaneberepjeseekuroravetelisaveeqershiveteegraqe konkurojnemeta. Njwtiklevizvazhdimishtnefytyrenepronaritqeduketsikurgrindetmepylline tij,dukemermitursekeshtunukmundtevazhdohet.Inatinekaosemearushen qe I ka hapur shtegun per te ngrene dardhat mbi shteipi, ose me derrat qe se fundmi I sulmojne shpesh kopshtin me perime. Sado qe behet mbi pese here pishman ne dite, ai ne cdo vizite qe ben ne pyll, shton diku humus, diku farera, dhevazhdimishtkujdesetqetjujapedritefilizaveqetokaeujiukanedhenejetw edritaduhetpertirrit,eqedritatearrenetoke,herepasheredickaqeezen duhet hequr, e kjo dicka ne gjithe pyllin behet rreth 1015 m3 ne vit, e nga kjo puneekypastrim,pyllivetemajrosettevegjelirritenetemedhenjtebehenme te shendetshem e shtojne ritmet e rritjes. Telashi fillon me keta te pyjores, qe
5

kerkojnegjeragatitepamunduradheasqetelejojneqetepreseshmeshumese trekubikenevit.Saliukamundesiqenjepjesetedrureveteprodhuartishese,e meparateqefitonteinvestojeperteshtuarpemetfrutore,qeIkontribuojnesi perdruashtuedheperfrutaperfamiljen.Emiraepemeveqeaidonteshtoje, eshteedhefaktisetelargojnengatelashetmeketatepyjeve,qeduketsikurjane vetem per te penguar. Ai mund te prodhoje mjaft drure, duke shkadhitur, diku dukemarredege,apohequrmajenenjelisi,pertelenerrugeperteshkuarlart dardha,ashtusicSaliutIduketmeearsyeshme.Dikurrallonehedhpakdherate kompostuara per te provuar mbirjen e lendeve, me tutje mbjell shkozen, arren, qershine;forconpakgardhindherrethonnjekopeshtmelakra,ekeshtupafund, pret,pastron,drejton,puneqedukesenukkatembaruar,indjekurngaveshtrimi idyvocerrakevetetij.

Sa kohe pune I merr per gjithe vitin pylli pronarit?

Une e pyes pak si pa takt, e pronari skupton cdon me thene me harxhu dite te punesnepyll,unemeteperketuvijsiperargetimthoteSaliuqeduketsiizene nefaj.Nukekamenduarndonjehere.Potamendoshvazhdonai,kjokohenuk shpak,porpyllinukqanedhenesenukeshikonfare.Porjanefilizatqeune Iduatjualeketyre,dheaitregondydjemteevegjel,epertegarantuarketepylli edondorenetezotit,qegardhiterregullohetedhepyllitemarreatedrejtimqe tesherbejememire,teduketmeIbukur.Sakoheduhet,thoteSaliu,nukekam menduar.Vijketuqeteshoh,punamemesonapoqeneshipekammenduarse cfare do heq e kudo shtoj drite, marr dicka pr ne shtepi, t rregulloj ndonje pjesetegardhit,etj.Ketunepyllpunanxjerrpunen,unepergjithesishtkthehem neshtepimenjebarredru.Neseellogarisimkohen,prajanedisadite.Asnjehere thote Saliu, nuk jam I kenaqur me ate kohe qe I sherbej pyllit. Ndoshta, koha eshte rreth 20 dite pune pr hektar. Kjo kohe iken, pak ketu e pak atje, duke ndrruar natyren e puneve sipas stineve. Ta krahasojm kohen qe merremi bujqesineapomeblegtorin,rezultonsepyllilihetthuajsepasdore.Edhenese unemungojtekpyllitshtonSaliu,aiperpiqetqetibejesherbimetpervetveten, aigatuanushqiminetij,aibenshumepunetetjerapazhurmeedhenedobit gjithve.Ndodh,kalonmuaji pabere vizitenepyll,kjovaretngarrethanatdhe kohaelireqembetet.Izoti,shkontekpylli,senukrrindotpat,Pylliethrretjo pertalodhur,aiethrretikrijonkushtepertalodhur. PYLLIESHTEMESHUMESEDRURET
6

(NEVENDTEHYRJES) Kur prmendet pylli, sot nnkuptohet shum m tepr se sa druret qe ka n brendsi,aitsjellnmndjenjkomunitetjetese;tbimve,kafshve,toks dhe ujit, q ndikojn n jo vetm brenda pyllit por edhe n rrethinat e tij. I konsideruar n trsine e tij, menaxhimi I qndrueshm I drureve dhe pyjeve mundtsigurojmijravendepune,t shrbej si njburimI riprtritshmi energjis,ai ndikon duke zbutur dhe prshtatur ndryshimet klimatike . Ai t jep prfitimettjerashoqrore;siajrdheujtpastr,habitatprkafshtegra, mundsit rekreative dhe qindra produkte pyjore. Vlersimi publik dhe prgjegjsiaprburimettonanatyroreduhettembeshtetetnekoncepterejat administrimit. Nj pronar pylli duhet t jet m shum se nj mbrojts apo investitor,aiduhettndjekqllimepersonalesot,ndrsamundsiprnjpasuri qshtshtuarebreqndrueshmenesr.

Drejtimi,shtndjekjaeqllimeveprsonaleenjpronaritpyjevebrendanj grupiparimeshqtrezultojnnjpyllapodrunishtetshndetshmeevitale. Por pronari i pyllit t familjes q dshiron t "bj m t mirn n tokn e tij" ballafaqohetmetdyjamundsitdhesfidat. Kymanualshthartuarprtndihmuarfamiljenpronaretpyjeve: tkuptojnshumshtjetprfshira, tzhvillojnnjplanadministrimi,dhe tnjohinrezultateteadministrimittmirnterren. Idet dhe qllimet tuaja formojn bazn pr planin dhe veprimet tuaja. Megjithat,profesionisttdheekspertetlokaledheagjensiashtetroreepyjeve mundtjapininformacionetveantadhetdhnaefektiveprtmbshtetur prparimindhesuksesintuaj.
7

 PARIMETEADMINISTRIMIT Pr shkak se pyjet jan t gjall dhe n ndryshim t vazhdueshm,kujdestariashtgjithmonnjpunn vazhdim, sa m shpejt t filloj, sa m rregullisht t ushtrohetaqmtmirajanrezultatet. Hapi i par sht; t hidhen themele me parime t shndetshme . Parimi1.Jepnikontributintuajprruajtjendheshumllojshmrinbiologjiket pyjevedheepeizazhitprreth Parimi2.Mirmbajtjadhepermiresimiikapacitetitprodhues Parimi3.Mirmbajtjadheprmirsimiishndetitdhepotencialittepyjevedhe peizazhitebazenitujmbledhs Parimi4.Mbrojtjaetoksdheburimevetujit Parimi5.Menaxhimitndjekparimetprfiksiminekarbonittatmosferes dhebiomasatpromovohetsiburimiriprtritshmienergjis Parimi6.Konsideroniprfitimetsocialekonomike Parimi7.Respektoniligjet,rregullatdheudhzimet Ktoparimeaplikohennpyllapodrunishte,zabeleapokorie,ograjaeprozhma, nmnyraqjanspecifikeprpronntuajdheqllimettuaja.Pjesamposhte dotzgjerohetdukedhnshpjegimeprkuptiminesecilitprejparimevedhen disangashtjettcilatjanetevecantaetrndsishmenekuadrinecdoparimi .. Parimi 1: T kontribuoj n ruajtjen dhe shum llojshmrinbiologjiketpyjevedhepeizazhitprreth Pyllijuajduketsiivecantnsytdhemendjentuaj.N fakt ashtu si t gjith pyjet, edhe I juaji prfshin dy komponent : drurt dhe bimt q rriten nn kurorat e tyre:sishkurret,barishtet,lgushn,bileedhemyshqete algat npr luginzat e hijezuara apo rreth ligatinave e burimeve. Pylli juaj sht gjithashtu nj vendbanim pr
8

kafsht vendase dhe ato shtegtare, duke prfshir edhe ato t prshtatshme apojoprgjuetiapoinsektetetoksdheujit.KomunitetiIbimvedhekafshve t pyllit tuaj (e referuar si biodiversitet) sht pjes e nj przierje t gjer t komuniteteve prreth t gjith peizazhit tuaj (ose t pellgut ujmbledhes ), q I ngjannjcoptokembuluarnnnjjorgan..

Parimi 2: Ruajtja dhe permiresimi I kapacitetit prodhues

Ashtusishumicaepyjeve,edhetuajatmundtsigurojnt ardhurangashitjaedrurit,sidhenjgamtgjermallrave dheshrbimevettjera,ttillasihabitatqIjepetmeqera shoqatessgjuetareve,grumbulluesvetekrpudhave,apo ttjeradhuruesvetnatyrs.Porproduktivitetiprfshin gjithashtushrbimejottregtueshmettillasidepozitimie ruajta e ujrave qe vijne nga stuhit e shiut e bors, t cilin pylli ua kthen gradualisht n formn e burimeve te ujit, pr ta prdorur e siguruar jetesen t gjithagjallesaveprrrethprfshiredhenjeriun,apovendetprtndrtuarfole si dhe insekte q bhen ushqim pr zogjt kngtar, nga pemt e thar n kmb, duke ju mbrojtur edhe pronat tjera tuaja, dritherat e kulturat bujqosre nga insekte e dmtues si karkalecat apo vemje t ndryshme PylliIbinddheubenvendinvestitorevepertezhvilluarkomunitetin.Potencialet dhe prodhimtaria e pyjeve tuaj kontribon n shkall m t gjer, n potencialin vendorprtrhequrdhembshteturinvestimetekonomike.Tjetkjonjlnd druri ose fabrik letre, rrjete gjurmuese, shtigje per ecje me kembe e biciklete, prodhimujittpastrprtregun,turizm,apokullprvzhgiminezogjvedhe pejsazheve, investime t tilla si kto mbshtesin zhvillimin e komunitetit tuaj lokal,sidhetekonomisrajonale. Parimi 3: Ruajtja dhe prmirsimi i shndetit dhe vitalitetit te pyjeve, t peizazhit e pellgut ujmbledhs

Ciklet e jets s bimve dhe t kafshve t pyllit tuaj me baticzbaticat e moshs dhe t klims, si dhe si me ciklet e rreziqeve natyrore si stuhi, invazionit t insekteve, zjarreve, thatsirs, I amortizojne I zbusin ata brenda vetvehtes dhe n tokat pr rreth
9

tyre. Shkalla e potencialit t pyjeve tuaj pr t ndikuar dhe pr tu ndikuar nga shndeti dhe vitaliteti i tij, peizazhin prreth ndryshon me historin e tij dhe gjendjeneprgjithshme,siprshembull,przierjenellojevedhetmoshave.

Parimi4:Mbrojtjaetoksdheburimevetujit Druret bashk me bimet barishtore qe ndajne se bashku token ujin, ajrin e driten, e krijojn mjedisin e pyllit bazuarnedisavecorisicjane: Forma e tyre fizike si dhe rrjeti I sistemit te tyre rrenjor Menyra e tyre e jetess duke thither uje nga toka dhetranspiruaratnajr Thithjaekarbonitngaajri,fiksimiItijneqelizatevetadhecliriminmasi oksigjenit Menyraeprodhimittelegushesaposhtresesmbuluesetetokesteformuar ngadegezaegjetheqefillojnetebehennjemetokes Eshte dukshem e qarte qe forma e drureve, kurora e tyre plot me gjethe, rrenjetetyremenjearkitekturetepaimagjinueshmenentokesore,marrindhe mbajne nn kontroll nga poshte grimcat e toks duke I mbrojtur ata nga rrshqitjetaposhplarjet,ndersangalart,atakontrollojneajrin,boren,shiun e ern, duke luajtur kshtu rolin e nje engjelli mbrojtes te tokes, si nga rreshqitetjet, erozioni I ujit apo eres, funksion I vazhdueshem I pyllit, qe vazhdontakryejeedhedisavitepasIzotieprt. Kjo ndikon ne rritjen e pjelloris se toks s tij (me fenomene t tilla te perviteshme si rrzimi I i gjetheve dhe halave, qe e mbulojne token ashtu si tjegullatcatineeshtepis,dukekontribuarprtapasuruardheshndetesuar mbulesn e toks. Tokat pa kt mbules smuret, dhe digjet nga dielli varfroheteshplahetngapikateparatshiut.Atqeemerrprejpyllit,tokaua kthen n shndet dhe energji, bimve dhe kafshve q strehohen e ushqehen mbitennkuroratedrurvetpyllit RoliIpyllittuajprtfiltruarujrateshiutedbors,shtmerndsikritikesi prtokntuajashtuedheattfqinjvetuajnluginnrrafshinaposhpatinku ju banoni. Filtrimi sht arritur nga lgusha pyjore shtresa e gjetheve dhe e
10

humusit e cila e zbut goditjen e pikave t shiut prpara se t arrijn tokn, e pengon rrymn e ujit q sht krijuar pak m lart, me jastkun e krijuar prej gjetheve e degzave t grumbulluara. Nen kurorat e drureve dhe posht tyre, bora shkrihet me ngadale, duke ia dhn ujin e saj me racion rrjedhjes siperfaqesore, duke imponuar levizje t kontrolluar, cka I mundson toks nj thithje maksimale. Pra ujin qe ja ka marr pr transpirim dhe avullim tashm ja kthentokskuaijetonneformetedobishme.KetotmiraqpylliIkthentoks stij,bhenmetedukshmekurhedhimnjvshtrimmbitokatecveshurapa mbulese pyjore, humbjen e shtreses se siperme, gerryerjen, rrekete dhe rreshqitjet masive te tyre, si dhe pasojat ne demtim rrugesh kanalesh e rezervuaresheherepashereedheteshtepive, Ajri I fresket I pyllit dhe klima shume e vecante e krijuar prej tij e ka bazen tek formulaefamshmeqeairealizon:Reshjet=avullim/transpirimin+rrjedhjeuji+ thithjeuji Parimi 5: T ndjek menaxhim miqsor qe stimulon thithjetekarbonitsidhepromoviminebiomass,si njburimtriprtritshmetenergjis Lshimit i gazeve sere, sidomos nga djegia e fosileve tendryshmesinaftesapoqymiritenenproduktevete tyre, kosiderohet se shkaku kryesor dhe sht kontribues n vazhdim per ngrohjen globale. Hulumtimet tregojn se pylli realizon komplet rolin e kundertpasipyllieprdorkarboninperturritur,dhedukeurrituraikontribon neshtimineenergjissemagazinuar(quajtursekuestrimIkarbonit).Kjoruajtje apo depozitim I karbonit, ne gjuhen e biznesit thiret kredi carboni, dhe perben nj mall q tashme tregtohet edhe nga vendi yne, ne kuadrin e Ndryshimeve Klimatike si dhe te shtimit tregjeve t tjera. Jane 24 komuna qe kane bere marreveshje me qeverine, dhe nga ana tjeter qeveria ka bere marreveshje me bankenBoterore,qeteshesimkarboninedepozituarnembi6000hektarepyje, qedkurkaneqenetedegraduareteeroduar. Kredive e karbonit nga pyjet qe menaxhohen mund t japin t ardhura disa pronarve t pyjeve q jane angazhuar per t prmbushur krkesat e caktuara. Biomasa(tgjithematerialetpyjoreorganike,tenjomaapotthata)mundt prdoretprtkrijuarprodukteteenergjiseselengshmetermikeapoelektrike. Biomasa e perftuar nga pyjet te menaxhuara ne menyre t qndrueshme sht
11

konsideruar neutrale persa I perket karbonit, q sht, karbon q sht emetuarngadjegiaapoprdorimtjeteribiomassqshtkompensuarprmes karbonitkapur nga rritjae pyjevetri. Kurt hemikarbonneutral,pshsiceshte ngrohjamedruapobiomase,kjodontethoteqenatyresIkthehetkarboniqeI eshtemarre,pranukkemishtimtetij.

Parimi 6: Mendoni prfitimet ekonomike pr komunitetet lokale

social

Duke patur ne plan te pare arritjen e qllimeve tuaja personale, merrni ne konsiderate sad he si pylli I juaj kontribuon n ekonomin e komunitetit tuaj, dhe ne cilsin e jets prmes faktorve t till si sigurimin e punesimitvendor,nmbshtetjetlokalebazstatimore dhe trheqjen e investimeve lidhura me pyllin dhe neproduktet e tij. Konsideroni edhe elemente t tilla plotsuesesikulturatdhetraditatnemarredhenjetmepyllinsidhendjenjene mirqenies. Parimi 7: Vepro n prputhje me ligjet, rregullat dhe udhzimet

Ashtu si me t gjith pyjet, edhe prona jote pyjore i shrben jo vetm qllimeve tuaja personale, por sht gjithashtusubjektiligjevedheudhzimevetehartuarapr t'i shrbyer komunitetit tuaj dhe kombit n prgjithsi. Prandaj, kjo sht n interesin tuaj m t mir t njiheni dhezbatoniligjeterregullat,jovetmprtshmangurpasojatjuridike,poredhe t jet nj fqinj i mire. Pr t ndihmuar n arritjen e qllimeve t zbatimit t ligjevettilladherregullorevetshrbej,dukeprfshirprfitimetttillasiuj t pastr, sigurin publike dhe mbrojtjen e bimve ose kafshve t rralla. PotencialiIpyllittuaj,doteshtohetnesejuInjihnidheIzbatoniligjeterregullat, dhezakonishtkapaktbjmeprmasatepyllit,poramashpeshkashumt bj me vet vendndodhjen dhe menaxhimin e qe I sht br n t kaluarn. EdhenatorastekurpronarinukInjehligjeteeqasjetrregullative,mundsin prtshrbyervullnetarishtmebujarieperkushtimperketeproneqesaeshtee
12

tijeshteedheeprbashktqendronnzemrnetqnitnjkujdestarImiri pyllit.

PERKUJDESJE E PLANIFIKUAR
Projekte pr veprim, udhzues pr t ardhmen Hertosevon,njpronarIpyllittefamiljes,bindetse: mnyra m e mir pr t arritur synimet e tij per te ardhmen e pyllit eshte: duke lidhur fort keto synime personale me parimet e perkujdesjes ; pr t harxhuar me shume koh te dobishme, pr t zhvilluar nj plan real te kujdesimeve . Ky plan, nuk eshte vetem nje projekt per veprime, ai gjithashtu I rikonfirmom objektivat tuaja, prcakton ndryshime ndersa pylli dhe njohurit tuaja rriten. Ndyrastetsinezhvilliminesektoritprivatashtuedheatijpublic;menaxhert profesionalpubliknmnyrrutinore,punosojne,monitorojnedhe,mekalimin e kohs, I amendojne planet pr t siguruar administrimin e tyre t mir. N zhvillimin e nj kornize fillestare pr nj plan kujdestarieapokujdesimi krkoniktpyetje prsecilin nga shtat Drejtimet apo Parimet: farqllimeshkamuneperpyllintim,dhefarhapa do t marr duke iu prmbajtur ktij parimi? Ndihma profesionale mund t provoj qe eshte shum e dobishme n zhvillimin e planit tuaj te kujdestarise dhe sht n dispozicion nga zyra lokale e pyjeve shtetrore, Fakulteti I shkencave pyjore,Agjenciaemjedisitdhepyjeve,shoqatakombetaredhefederatatepyjeve komunale, shoqatat si dhe profesionistet ne lirim te pajisur me licenca

TREGUESIT KUJDESTARISE SE MIRE PER PYJET

13

Sitetregojme,samirepoebeni Kujdesimi apo kujdestaria per pyllin sht nj proces I vazhdueshem afat gjate dhemeprocesadaptive.Judotmsoningaveprimettuaja,ngainvestimetdhe madjemosveprimet,sesidofillojneprtushfaqurrezultatetose"treguesit"e progresittuaj.Kyprogres,eshtekompleks,sepseshndetiinjpylldheenergjia jane lidhura me klimen, token dhe ndrveprimet midis: drureve, bimve dhe kafshve . Kto dhe faktor t tjer shpesh e bjn delikat prparimin, me ndrprerje dhe shpesh te vshtir pr ta vlersuar. Duke marre n konsiderat se cfare prpjekjesh, ngjarjesh, piketash, ose arritjesh atehere Treguesit e kujdestarise mund t prdoren pr t ndjekur suksesineplanittuaj.Kjodotndihmojtprqndroheninpunntuaj,prt shmangur rezultate te dobeta, per te maksimizuar efektivitetin e investimit qe keni bere. M posht sht nj korniz e tr treguesish e ndrtuar sipas parimeve per drejtimin e kujdesimit per pyllin. Perseritjet, qe do hasim ne kete doracak, nuk jan t rastit, por kto jan t nevojshme pr t adresuar rolet e shumta qe luajne disa elemente t pyllit, ne shendetin dhe madhesine e pyllit (p.sh., trajtimi i rolit t toks pr rritjen, nga anatjetrtrajtoheterozioniitoks,apoproblemiItokessisedimentetedheutt transportuarngareshjet). SHEMBULL: SI MUND TA PERGATITET, FARE DUHET TE PRMBAJE NJE PLAN KUJDESIMI PERPYLLIN Treguesiteprgjithshm Mposhtjudotgjenidisashembujtindikatorvedheaktiviteteveprdo parimqjumundtprfshininplanintuajtekujdestaris.Kykuadrmundtju ndihmoj t organizoni planet tuaja, praktikat dhe arritjet dhe pastaj t njihni rezultatettmirateadministrimitnterren. Parimi1:

T kontribuoj n ruajtjen dhe shumllojshmrin biologjike t pyjeve dhe peisazhit prreth

14

Ju prdorni ekspertiz lokale t nevojshme pr t vlersuar potencialin e pyllit apozabelittuajpervendbanimestrehim,biodiversitetindhevecantiteunike,si dherolinepyllintgjithpeizazhtuaj/apopellgunujembledheskuaindodhet apo ju jetoni. Pr shembull, ju mund t punoni me pylltarin tuaj te shtetit apo edheshrbimineextensionit,meagjenciteperkafshtegra,konsulenttelire, shoqatat e federatat e pyjeve komunale qe kane ekspertize per tu konsultuar. Ju menaxhoni pyllin tuaj diku drunishte, diku zabele, hamallat, kashnjete prozhmat apo kojriet tuaja ne te cilat jetojne shume lloje druresh ne mosha t ndryshmeqmundsojnevariaciontmadhllojeshqrritensinnpyll,Icilinga ana tjeter shrben si vendbanim special pr kafsh t ndryshme apo si koridor per udhetim apo si rrjet ushqimor npr dhe brenda pyllit tuaj apo pejsazhit te mikrobazenit.

Pr rolet e tyre t prbashkta, pr t kontribuar n dy habitate lokale dhe te rrjeteve te ushqimit, ju realizoni menaxhimin e cungjeve apo drureve te thare. Ketadrureshrbejnesicerdhe,mbeturinatdhecopatetrashatedrureve(dege apo trungje), qe grumbullohen prtoke n pyllin tuaj, jane strehe e invertebroreve te ndryshem. Ju praktikisht keni nevoje e leverdi, e vezhgoni dhe vleresoni diversitetin e pronsissuaj,mbulesenpyjoreapovleratdhepotencialetteushqimitforagjer
15

te pyllit tuaj. Esht mir t bashkpunohet me ekspertet lokale pr t ruajtur habitatet e vecanta e interesante qe mund te jene ne pyllin tuaj. Ju koordinoni dhe monitoroni aktivitetet tuaja menaxhuse pr t ruajtur, mirembajtur dhe zgjeruar biodiversitetin ne pyllin tuaj Pr shembull, ju mund te shmangni operacionet pyjore si: prerje apo rrallime gjatsezonitqezogjtekndojneapondertojnefole,jumundteverenimekujdes e t mbani edhe ndonje shnim pr llojet drusore qe prbjn pyllin tuaj dhe moshat e tyre. Te merreni me madhsin, formn dhe orientimin e celtirave dukemarrnkonsideratrndsinennpyllitsiprbimtashtuedhekafsht q vizitojn pyllin tuaj Ju monitoroni dhe reagoni karshi ndryshimeve qe ndodhin ne pyll (mortalitetit natyror dhe dhe riprtritjes, plakjes, suksesionit, dmtuesve dhe ngjarjejeve katastrofike t tilla si stuhi t rnda ose zjarre natyrore). I perdorni kto gjetje optimal si faktor t rndsishm n marrjen e vendimive pr aktivitetet n t ardhmen e pyllit. Ju gjithashtu vreni me kujdes dhembanishenimeperrritjeneprgjithshmetpyllit,ecurinesaj,suksesine riprtritjestuaj,tecilnjuekeniplanifikuar,erealizuarmendrhyrjetqkeni br,dukeshtuarceltirat,grvishturtokn,rrethuarpjeszatvoglatpyllit,si dheshndetindheenergjineprgjithshmtpyllittuajprefektetetyrent dy drejtimet si n pronn e pasurine tuaj ashtu edhe tek fqinjt tuaj Parimi 2:Mirmbajtja dhe permiresimi i kapacitetit prodhues Ju keni vendosur dhe vizatuar pak a shume n mendjen tuaj hartn e cdo lloj druri dhe kapacitetin prodhues si pr lnd druri me destinacione t ndryshme, qe ka patur ne tradite familja. Parashikohen ato produkte q mund te grumbullohen, si druri pr ngrohje, materiale ne ndihme t fermes bujqsore, material ndrtimi, baz ushqimore pr blegtorin, bim mjeksore, etj. Ne cdo vendimarrje te marren n konsiderat edhe faktore q do t ken ndikim si; shpatet e pjerreta (rreziku I erozionit apo rrshqitjes), gjendja e shtreses s siprmettokesdhembulessssaj,praniaeligatinave,etj. Natozonatpyllitkuobjektiviaposynimijuajsht,prprodhiminelndss drurit,jukenillogariturdhedokumentuarvlerenerritjessipasllojittdrurit,t moshsdherotacionineprerjessepyllittuaj.Percaktohetskemateshfrytzimit dhemetodateprerjestpastrarrahnepyjetnjemoshar;apoprerjeselective tekpyllishummoshar.Prparasetmerrninjevendimttilljuduhetkenin mendjeedhemnyrenesigurteteriprtritjesprtgarantuarprodhimtarit

16

qndrueshme. Juve do monitorini vazhdimisht procesin e prerjes s pyllit si dhe tharjet e drureve, duke e shoqruar kete me planifikim t riprtritjes n mnyr q t sigurohet rritja e deshiruar. Ato planifikohen n afatgjat, prerje te balancuara me rritjet , t mbshtetur kapacitetin e prgjithshm t pyllit tuaj. Gjithnjesynohetprtrriturkomunitetinebimvetetjeradhekafshvenepyll. Juprdorninjohuriteshkencoredheteknologjitmetemiraprpyllintuaj;pr zabelin,hamallnapokashnjetintuaj.Gjithnjeduhettekerkohetmbeshtetjanga ekspertetepylltarisememjetemoderneteinformatikesprtprcaktuarsasine rritjes,mundesiteevjeljeslendesdrurit,rreziqetendryshmeqemundtecfaqen. Jetojm ne nj kohe kur pronart e medhej te pyjeve ne vendet e zhvilluara e kan apo e pajtojn asistencen teknike, per studime dhe mjetet e nevojshme teknike per te kryer te gjitha operacionet komplekese te puneve ne pyll. PerdorimIkujdeshemikimikatevepyjore,kontrollietiketavet,njoftimenekohe tfqinjeveproperacionetepritshmedhepasojatpraktivitetet,janeaspekte te rendesishme te punes qe ndiqen nga pronari I pyllit. Asitimet: ligjore dhe t mjedisit,trajnimet,mbajtjaeshnimeve,qntrsikrkojneparallogaritjedhe planifikimi I masave pr uljen e ndikimeve negative n mjedis, jane aspekte te punesqendiqenngaeksperteteketyrefushave. Ndrhyrjetepercaktuara,rrisinsasineelndsdrusore,perketekarendesite rregullohet hapsira ndrmjet drurve, te mos kemi dmtues dhe dmtime mekanike,nderkohettemoskemiuljetepjellorisetokssuajpyjore.PasurimiI toks realizohet nga dekompozimi i gjetheve te rena / hala, bisqe, deg dhe madjeedhetrungjetedrurvetrrzuar,sidheorganizmatqushqehenmeto, duhet t t menaxhohet dhe t vlersohet si t rndsishme pr prodhimtarin afatgjattpyllittuaj Saherjuvendosnitprdorninjspecialistprshrbimeveprofesionale(p.sh. expert konsultimi pr t hartuar planin afat gjat apo afat shkurtr pr pyllin, shfrytezues te pyllit, aplikues te trajtimeve kimike, ndrtues, mirmbajtsa rrugore), ju duhet t jeni t sigurt se secili sht i trajnuar dhe I ertifikuar pr shrbiminqekontraktoni. Kontratattuaja,kshillohettjentshkruaradhepastajtemonitorohenprt siguruar operacionet te sigurta dhe efikase, me dme minimale q vijn nga
17

shfrytzimi I mbeturinave, si dhe pr t garantuar dhe shitjen e materialeve t hequrngapyllintregjetmtmirndispozicion.

Parimi3

Ruajtja dhe prmirsimi i shndetit dhe fuqise s pyllit, pejzazhit dhe aftsis ujembajtse
Ju e menaxhoni pyllin, zabelin apo bimsin pyjore, duke vzhguar me kujdes przierjenellojeve,ecurineevolumitnkmb,dendsineenumrinedrurv, klasn e moshs, riprtritjen, prshkrimin nga zjarri apo brezat per ndalimin e zjarrit,qtdyjaprtzvogluarrrezikunngazjarrinatyror,llojetdmtueseapo speciet pushtuese si dhe pr t siguruar shndetin dhe energjin afatgjat t pyllit. Jubashkpunojnmefqinjttuajsidhezyratlokale,federatateshoqatatsidhe agjencit shtetrore n monitorimin, parandalimin dhe prognoz sinjalizimin n lidhje me vlersimin e rrezikut nga zjarri, insektet, smundjet dhe specieve pushtuese. Ju vzhoni e ndiqni ne vazhdimsi shtjet e shndetit t pyjeve t tilla si
18

mbeturinatethatanapylldhepotencialierrezikuIrniesszjarrit,insektetdhe smundjet, nivelin e tharjeve dhe pranine e rrezikun specieve pushtuese nepmjetregjistrimittevzhgimevetvazhdueshmeqjubniapoqasjenn t dhnat nga burimet profesionale, t tilla si zyrat e pyjeve apo mjedisit. N rastetkurjuveekeniprogramuarkullotjennpyll,kujdesiprmirmbajtjenetij duhet t shtohet, dhe vecanrisht rrjedhat e ujit n brendsi t pyllit (burime, ligatinat,knetat, prrenj,pellgje,etj).Kujdest shtuar duhettkeniedhe pr vegjetacionin, duke zbatuar praktika t tilla si mbrojtja e zonave t lageta, mbrotjaezonaveqkanfilluarriprtritjen,kullotjamerotacion.Nsekullotja bhet nga kafsh t egra, kur shihet se demet jane te konsiderueshme sht e nevojshm bashkpunoni me zyrat e pyjeve, q tju asistojn pr zgjidhjet e mundshme. Parimi4:

Mbrojtja e toks dhe burimeve t ujit

Dukeqenebrezpasbrezizoteruestpyllit,Juikuptonidheiaplikoninmnyr efektive ata q nga profesionalistet e pyjeve quhen Menaxhimi i bazuar n praktikatmtmira,pasiatokantbjnmemenaxhimineaktivitetevetuaja prnjtardhmemetmirtpyllittuaj.

19

Kurjupajtoniapokenikontraktuardikprshrbimetepylltaris,judoikerkoni ertificat pr trajnimin dhe ju do monitoroni me kujdes performancn e krkesavetlidhurameoperacionetqrealizohennpyllintuaj. Ju prdorni praktikat q realizojn stabilitetin e toks dhe cilsin e ujit. Pr shembull, ju prdorni ndarse t prshtatshme t ujit, mirmbajtjen te rrugve, punimttokssipasizohipseve,prerjetnpyllIplanifikonineperiudheqtmos ndodhinshiratrrmbyeshm. Ju e keni analizuar pjellorine e toks suaj prpara se t bni plehrim dhe I prdorni analizat kimike t toks pr t maksimizuar efektivitetin t plehrave dhe pr t parandaluar humbjen e lndve ushqyese t teprta. Hapatnlidhjemetokn Ju keni prvoj por gjithashtu keni harxhuar koh pr t msuar lidhur me tokn tuaj pyjore . I keni vzhguar ndikimet e saj duke prdorur ndoshta edhe burime topografike. Ju me siguri e merrni ne konsiderate si faktor teper te rendesishmektinformacionnplanifikimindhemenaxhimineprgjithshmt pyllit. Jukenimenaxhuarpasojatemundshmetpyllitetokstuajngastuhit,zjarri dhedmtimettjera(erozion,brazda,rrekendonjehere,rreshqitje,etj)sidomos nfaqetendjeshme(shpatetepjerrta/tokerodible),sidhegjataktiviteteve merreziktelarteprsauperketdmtimevettoks,ttillasimirmbajtjene rrugve, shfrytezimi, levizja e mjeteve te renda ne pyll, terheqja e drureve apo prgatitja e tokes per mbjellje si hapja e gradonave, gropave, etj . Ju jeni t kujdesshm n lidhje me zjarret natyrore t egra apo qofte e dhe efektin e zjarreve prshkruese n situatat kur toka ka humbur nje pjese apo plotesisht shtresen e siperme apo sht br tok e ndjeshme pr arsye t ndryshme,prshembull,shpatetpjerrtadhe/osetokeerodible.Jujenivigjilent n praktika t tilla si instalimi dhe mirmbajtja e brezave mbrotjes nga zjarri, aktivitetetkontrollindhefikjezjarridhekohndheintensitetinezjarrevethjesht prshkruese.

Hapat per miremenaxhimin e ujit

Ju keni t identifikuara e keni te vizatuar dhe hedhur ne harte, I keni marre ne konsiderate burimet ujore t pyllit tuaj apo siprfaqet e lagta, duke vn n
20

dukje elemente t rndsishme, t tilla si t vijat e ujrave te lart, burime, rrekezat siperfaqesore, hurdhat pranverore te ujit, puset apo ligatinat. Ju prdorni kt informacion pr t realizuar n territorin e pyllit tuaj: Identifikimin,projektimin,krijiminepasqyriminnhartntuajterrjetitte kanaleve nga do te kalojne ujrat siperfaqesore n pyllin tuaj, ruani bimt dhe kafsht qe popullojne zonat e lageta brenda pyllit tuaj . Vezhgoni me kujdes dhe mbani shenime per ngjarjet e motit dhe rezultatetetyre,sepsetraziratntdyjasinepyjeashtuedhenebazenin etijujembledhes(psh.prmbytjetstinore)mundtndikohenngarrugtqe hapen ne pyll per efekte te shfrytezimit te pyllit. Prcaktoni nevojn tuaj prkimikatetepyjevedhemonitoriminzgjedhjenetyre,zbatiminmasave t siguris. Prcaktonidovendqkanevojprpunimeprgatitoreparambjelljessi dhepraktikatembikqyrjes. Vendos,ndrtodhemirembajrrugtpyjore,veanrishtnkalimetmbi rrjedha ujore. Planifikodhezbatoparandalimindhembrotjenkundrazjarritttrbuar, veanrisht kur kto aktivitete kan t bjn me krijimin dhe mbajtjen e koridoreve kundra zjarreve Planifiko menaxhimin e rreziqeve te mundeshme qe i kanosen pyllit dhe tokestende. Zbato dhe monitoro aktivitetet per menaxhimin e burimeve veanrisht prdorimin/ qarkullimin e automjeteve, pajisje t rnda qe i krijojne rregullimttokesdhepyllit. Parimi5:T ndjek praktikat t menaxhimit miqsore n drejtim

te fiksimit te karbonit dhe promovimin e biomass si nj burim t energjis se riprtritshme.

Ju e merrni n konsiderat rolin e ciklit t karbonit n gjendjen shndetsore, energjinedhemenaxhiminepyllittuaj Ktonjohurijanpasqyruarnzgjedhjenqjuvekenibereprmoshnrotacionit, (moshnkurpyllidotshfrytzohet)neaktiviteteteparashikuaraprprgatitjen etokessidhenetrajtimetelegushsdhehumusit.

21

Jumsonirrethkreditevetekarbonitdhetpunoniprtprmbushurkrkesat qetkualifikoheniprtpylltmenaxhuarprkredikarboninmnyrqt mundsoni pjesmarrjen tuaj n tregtin e karbonit dhe tregjet t tjera t ekosistemit. (Si pagesa pr shrbime mjedisore) Nse sht e prshtatshme, ju merrnipjesntregjetprbiomasndrusoresinjburimikarburantit. Parimi6:

Konsideroni prfitimet socialekonomike pr komunitetet lokale dhe ekonomin

Ju i shmangni humbjet, planifikoni t punoni pr t maksimizuar kontributin e mir administrimit (perkujdesjes) si per vehten tuaj, ashtu edhe ekonomin e bashksis suaj dhe cilsin e jets.Ju i paguani taksat tuaja, dhe kur sht e prshtatshme,mbeshtesiniprogrametpernxitjettaksavevendorengapyjet. Ju i respektoni zakonet lokalesidherolinetraditave q mund t luajn, vendet historike , trashgimia historike e natyrore nj rrughistorikeaposhtegpr komunitetinntrsi. Ku sht e mundur, ju do lejoni qasje publike. Ju gjithashtu merrni pjes n aktivitete lokale ku kontribuonineadresiminehyrjevepaleje,apoproblemelidhurmevjedhjete drurit. N kryerjen e praktikave tuaja t pylltaris, ju i konsideroni vlerat estetike te bashksissuaj(p.shpamjetrheqsengarruga). Ju mbeteni t vetdijshm dhe t vmendshm n shqetsimet dhe shtjet e fqinjittuaj Kurshtpraktike,juvebashkpunonimeorganizatatpylltarislokalearsimin publikapoprpjekjeteprogrametetjerasipsh.programetrinore,dittfushore
22

etj. Jujenitkujdesshmprtminimizuaroperacionintuajpotencialpr"ndikimet etekkomshinjt."Juivzhgonidukurittillasizhurma,pluhuri,tymi,prdorimi kimikateve, aksidentet apo hedhja dhe depozitimi I plehrave . Parimi 7 : N pajtim me ligjet, rregullat, dhe udhzimet Juharxhonikohprtmsuardheprpiqeniqepunttuajanpylltprputhen me t gjitha ligjet dhe rregulloret vendore, shtetrore dhe kombtare pasi ato kantbjnmepyjedhemeplanintuajtkujdestarise. Praktikatemiratemenaxhimitduhettesigurojne:ujeajrtpastr,floredhe faunejashterrezikut. Kushtemundur,jumerrnikohprtkontribuartekperpjekjeteshtetitapo edheteautoritevelokaleprtzhvilluartgjitharregulloretapoudhzimeve nmnyrqttsigurojqpikpamjaepronarevetepyllittevogelfamiljare shtmarrnekonsiderat. Kushtemundur,qjutgjenikohshtshumeedobishme qtjeninj antar aktiv komunitetet t pronarve t toks pyjore lokale si shoqatat e komunes . Prfitoni nga mundsit pr ti br idet dhe prioritetet tuaja te njohurapranataretetjereapoprfaqsuesiteqeverisjes. Juegjenidheevininedispozicionkohnenevojshmeprtsiguruarqplani dhe operacionet tuaja ne pyll, jan n prputhje dhe respektojn t gjitha rregullat e siguris. Krkohet t zbatohe, fare kshillon ekspertiza pyjore apo sugjerimet pr masa mbrojtse q merrni nga keshilltaret e tjere te bujqesie Pr shembull, ju dgjoni per ndalime periodike te aplikimit te zjarrit si mjet menaxhiminepyllapokulloteapoprkufijtengarkessrrugsezonale,june ketorastejukrkonikshillaprofesionaletprshtatshmedhenpajtueshmri metgjitharregullatesiguris. Dukeprmbledhurmundtthemi: Kujdesimi, kujdestaria apo mire administrimi i pyjeve, sht nj prpjekje problematike, por e dobishme. Duke pasur parasysh se sa koh u duhet disa drureve q t rriten, sht e qart q kujdestaria pr pyllin prfshin disa gjenerata. SuksesiIkujdestarisduhettmatetelidhurmefaktortrndsishmsi:me hapattuajprgjatudhtimitdhearritjessqllimevetuajapersonale.Eshtnj

23

angazhimqtikushtohettpaktnpoaqvemendjepyjeveqmbeten,sajuveI kushtonishfrytzimitapoethenendrysheasajqejuImerrnipyllit. sht procesi i zbulimit: ashtu si pyjet evoluojne zhvillohen dhe rriten, kshtu bnedheshkencadhepraktikateprdoruranadministriminetyre.Angazhimi ynekolektiveprdrurtdhepyjetdotshrbejjovetemprantartsotem tshoqrise,poredheprbrezatqdotvijn.

24