letme Ynetimi-2

DERS NOTLARI METN ARSLAN

HARRAN NVERSTES BRECK MESLEK YKSEKOKULU 2012

letme Ynetimi-2 nsz Metin Arslan NSZ Ynetim faaliyeti insana zg bir faaliyet olarak insann bulunduu her yerde bulunur ve tm dnyada geerli olmasndan evrensel bir sretir. Ynetim faaliyeti insana bal olarak insan ile birlikte tarihi ok eski bir olgudur. nsanlar dier varlklardan farkl olarak toplu olarak birlikte yaarlar ve ihtiyalarn birlikte karlamak durumundadrlar. Bu durum insanlarn tek balarna gerekletiremeyecei hedeflerine ulamak iin bakalar ile ibirliine girerler. nsanlar arasndaki karlkl ilikiler ynetim olgusu ile yrtlr. Bu kitabn temel ama ve hedefleri, rencilerin ve i hayatnda bulunan kiilerin ynetim ve organizasyon konusunda yeterli bilgiye sahip olup, geliime bal olarak gncel ynetim uygulamalarn ynetim alannda uygulamalarn salamaktr. Ayrca kitap ile ynetimin temel kavram ve ilevleri ile ynetim konusunda yeni gelimeleri izleme imkn sunulmaktadr. Modern ynetim kavram ve uygulamalar ok eskilere dayanmakla birlikte hzl geliimi endstri devrimi ile birlikte olmutur. Gnmz modern ynetim anlaynda, genel eilimler yannda yerel eilimlerde dikkate alnmaktadr. Bilgiyi renme, kullanma ve sahiplenerek hkme dntrme sreci ynetim konularnda da nemli bir yer tutmaktadr. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetiminin ayrld iki alan var. letme ynetimini genel ynetimden ayran ilk fark ortak amacn iktisadi oluu, ikinci fark ise iletme ynetiminin sosyo-teknik bir nitelie sahip olmasdr. Genel ynetimde ortak ama kr deil ve ynetim sosyal bir bilim dal olarak insanlarn ortak hedefe dnk faaliyetlerini kapsar. Bu alma yedi blmden olumakta; birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ikinci blmde; ynetim biliminin douu ve geliimi incelenecek, nc blmde ise ynetimin temel ilevleri; planlama, organizasyon, yneltme, koordinasyon ve kontrol aamalarnda ele alnarak inceleniyor. Drdnc blmde; insan kaynaklar ynetimi, beinci blmde; retim sreci ve pazarlama faaliyetlerini ynetme, altnc blmde; iletmenin mali ynetimi incelenecek. Yedinci ve son blmde ise iletme ynetimi alannda; toplam kalite ynetimi, deiim ynetimi, amalara gre ynetim, z ynetim, zaman ynetimi, stres ynetimi, stratejik ynetim ve kriz ynetimi, grup ynetimi, atma ynetimi, bilgi ynetimi, kyaslama, klme ve toplant ynetimi gibi farkl ve yeni yaklamlar incelenecektir. Tm rencilerimize faydal olmas dileiyle.. Metin ARSLAN B i r e c i k -2012

letme Ynetimi-2 indekiler Metin Arslan NDEKLER NSZ ....................................................................................................................................................... 2 NDEKLER ......................................................................................................................................... 3 GR ......................................................................................................................................................... 5 BRNC BLM..................................................................................................................................... 6 YNETMN TEMEL KAVRAMLARI ................................................................................................ 6 1. YNETM .......................................................................................................................................... 6 1. Ynetim Bilimi .................................................................................................................................. 6 2. Ynetimin Temel zellikleri............................................................................................................. 8 3. Ynetici ve Mteebbis ..................................................................................................................... 9 4. Ynetim Dzeyleri Ve Ynetim Becerileri ..................................................................................... 11 5. Ynetim ekilleri ............................................................................................................................ 12 6. letme Ynetimi ............................................................................................................................. 13 7. Ynetimin Temel levleri............................................................................................................... 15 8. Ekonomik Sistemler Ve letme Ynetimi likisi .......................................................................... 16 2. ORGANZASYON ........................................................................................................................... 17 1. Organizasyon Ve zellikleri ........................................................................................................... 17 2. Organizasyon Ve Ynetim likisi .................................................................................................. 19 3. Sanal Organizasyonlar ..................................................................................................................... 19 4. Organizasyon evre likisi ............................................................................................................ 19 Birinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ...................................................................... 23 KNC BLM ..................................................................................................................................... 24 YNETM BLMNN DOUU VE TARH GELM............................................................. 24 1. KLASK YNTM DNCES .................................................................................................. 25 1. Klasik Ynetim Dncesinin Douu ve Organizasyon Yaps .................................................... 25 2. Klasik Teorilerin Geliimi ............................................................................................................... 26 2. NEOKLASK YNETM DNCES ....................................................................................... 28 1. Neoklasik Dncenin Douu ....................................................................................................... 28 2. Neoklasik Dncenin Geliimi ..................................................................................................... 29 3. Neoklasik Yaklamla lgili Olarak Gelitirilen Modeller .............................................................. 29 4. Neoklaslk Ynetim Teorisi le lgili Eletiriler ............................................................................... 30 3. MODERN YNETM DNCES ............................................................................................. 31 1. Modern Ynetim Dncesinin Douu ......................................................................................... 31 2. Modern Ynetim Dncesinin Geliimi ........................................................................................ 31 3. Neoklasik Ve Modern Ynetim Yaklamlarnn Kyaslan ......................................................... 34 kinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ........................................................................ 34 NC BLM ................................................................................................................................. 35 YNETM LEVLER ........................................................................................................................ 35 1. PLANLAMA LEV ...................................................................................................................... 35 1. Planlamann Kapsam Ve Tanm .................................................................................................... 35 2. Planlamann zellikleri ................................................................................................................... 36 3. Planlama Sreci ............................................................................................................................... 37 4. Plan Trleri ...................................................................................................................................... 39 5. Planlamann Fayda ve Sakncalar .................................................................................................. 39 2. RGTLEME LEV ................................................................................................................... 40 1. rgtleme ve lgili Kavramlar ........................................................................................................ 40 2. rgtleme lkeleri ........................................................................................................................... 42 3. rgtleme Sreci ............................................................................................................................. 43 4. rgt Yaps Ve rgt emas ........................................................................................................ 44 5. rgtlerde Yeniden rgtleme ....................................................................................................... 45 6. Organizasyon evre ........................................................................................................................ 46 7. rgtlemede Blmlere Ayrma ..................................................................................................... 46 3. YNELTME LEV ...................................................................................................................... 52 1. Yneltme levi ve Ynetim Srecindeki Yeri ............................................................................... 52 2. Etkin Bir Yneltme Sistemi Kurmann artlar .............................................................................. 52
3

letme Ynetimi-2 indekiler Metin Arslan 3. Yneltmenin Temel Unsurlar ......................................................................................................... 53 4. KOORDNASYON LEV ............................................................................................................ 62 1. Koordinasyon levi Ve lkeleri ...................................................................................................... 62 2. Koordinasyon eitleri .................................................................................................................... 63 5. KONTROL LEV ......................................................................................................................... 64 1. Kontroln Tanm Ve Nitelii ......................................................................................................... 64 2. Kontrol Srecinin Aamalar ........................................................................................................... 65 3. Kontrol Trleri ................................................................................................................................ 67 nc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ..................................................................... 67 DRDNC BLM ........................................................................................................................... 68 NSAN KAYNAKLARI YNETM ................................................................................................... 68 1. nsan Kaynaklar Planlamas Ve Analizi ..................................................................................... 68 2. e Alma .......................................................................................................................................... 70 3. Oryantasyon..................................................................................................................................... 71 4. Performans Deerleme .................................................................................................................... 74 5. Personel Eitimi Ve Personel Glendirme .................................................................................... 75 6. Kariyer Planlama ............................................................................................................................. 76 7. Deerleme Ve cretlendirme ...................................................................................................... 77 Drdnc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ................................................................. 77 BENC BLM .................................................................................................................................. 78 RETM SREC VE PAZARLAMA FAALYETLERN YNETME ....................................... 78 1. RETM SREC YNETM ..................................................................................................... 78 1.1. retim Ve lgili Kavramlar .......................................................................................................... 78 1.2. retimin Tarihi Geliimi .............................................................................................................. 78 1.3. retim Ynetimi........................................................................................................................... 79 1.4. retim Trleri ............................................................................................................................... 80 2. PAZARLAMA FAALYETLERN YNETME ........................................................................ 81 4.1. Pazarlama ve lgili Kavramlar ...................................................................................................... 81 2.2. Pazarlamann Temel Amalar Ve nemi .................................................................................... 84 2.3. Pazarlama Anlaynn Geliimi ................................................................................................... 84 2.4. Pazarlama Ynetim Sreci .......................................................................................................... 86 Beinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ..................................................................... 92 ALTINCI BLM ................................................................................................................................. 93 LETMENN MAL YNETM ....................................................................................................... 93 1. letmenin Maliyetleri ...................................................................................................................... 93 2. letmenin Gelirleri .......................................................................................................................... 94 3. letmenin Riskleri ........................................................................................................................... 94 4. letmenin Swot Analizi .................................................................................................................. 95 Altnc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular ...................................................................... 97 YEDNC BLM ................................................................................................................................. 98 YNETM KONUSUNDA YEN YAKLAIMLAR .......................................................................... 98 1. Toplam Kalite Ynetimi .................................................................................................................. 98 2. Deiim Ynetimi ......................................................................................................................... 101 3. Amalara Gre Ynetim ............................................................................................................... 102 4. z Ynetim ................................................................................................................................... 102 5. Zaman Ynetimi ............................................................................................................................ 103 6. Stres Ynetimi ............................................................................................................................... 105 7. Stratejik Ynetim ve Kriz Ynetimi.............................................................................................. 107 8. Grup Ynetimi ............................................................................................................................... 108 9. atma Ynetimi .......................................................................................................................... 109 10. Bilgi Ynetimi ............................................................................................................................. 112 11. letmeleraras Kyaslama ........................................................................................................... 114 12. Organizasyonlarda Klme ....................................................................................................... 115 13.Toplant Ynetimi ........................................................................................................................ 115 Ek : ADL OLMADAN YNETC OLUNMAZ ......................................................................... 118 Yedinci Blmle lgili rnek Deerlendirme Sorular ..................................................................... 120
4

letme Ynetimi-2 Giri Metin Arslan GR Sosyal ve ekonomik geliim Bat da sanayi devrimi ve onun beraberinde gelien byk toplumsal dnmlerle e zamanl olarak ortaya kt. Bilim adamlar, toplumsal geliimin kendine zg kanunlarn bulmaya ynelirken Avrupann iktisadi-sosyal tarihi veri olarak alnd ve bu izgi tek ve evrensel olarak kabul edildi. Gemiten gnmze iktisadi gelime ve ada Bat medeniyetine ulama dnyann geri kalm toplumlar iin bir hedef halini almtr. ktisadi ve sosyal gelimenin dinamiklerini her toplumun kendine zg artlarnda aramak gerekir. nsanlk bir taraftan zihin gcn kullanarak yer kreyi imar ve ina ederken ve ona yn ve ekil verirken, dier yandan iinde yaad dnyann da insan zihniyetini belirledii dncesinden hareket ediyor. Bu balamda iktisadi-sosyal gelimenin geri plannda yzyllardr aln, sefaletin, feodal dzenin penesinde kvranan, maddeye kar ar zlemle dolu insan tipine sahip Bat, geliimini bu erevede gerekletiriyor. Bat eksenli geliimde 19.yy. Sanayi Toplumu idi 20. yzyl Bilgi Toplumu ve 21. yzyl bilgi tesi toplum olma yolundadr. 1765 de James WATTn buhar makinesini kefiyle beraber balayan gelime, 1786 da Adam SMTHin Milletlerin Serveti ile ekonomik gelimeyi, 1789 Fransz Devrimi ise siyasi gelimeyi beraberinde getirmitir. Liberal yani hrriyeti dnya gr Rnesansla birlikte akln ve dncenin hrriyetini ortaya kard. Hrriyet aratrmay, aratrma ise yeni teknolojilerin ortaya kmasn salad ve insanlarn onlara sratle ayak uydurmas da geliimi hzlandrd. Gnmze gelindiinde bilgi aknn motoru olan bilgisayarn kefi ile bilgi toplumunun oluumunu hzland. Bilgi toplumunda; sistematik ve ilenmi bilgiye en ksa zamanda ulama imkn olur, iletiim a kurulur, nitelikli insan aray artar, kltrel birlik salanr, fiziki emekten, zihinsel emee geilir ve temsili demokrasi yerini katlmc demokrasiye brakr. Yine bilgi toplumunda; enerji, gne, rzgr ve nkleer enerji, bilgi toplumun aralar ise bilgisayarlar, retim robotlarla, ulam uzay gemileriyle, haberleme kiisel iletiim teknolojileri ile gerekleir. Bilgi toplumunda ekonomi; btnlemi kresel ekonomidir ve kaynaklar ise insann kendisidir ve kii ve onunu yetenekleri n plana kar, rgtlenmi kk giriimcilerin karlar korunur, aileye nem verilir, sosyal deerlerde eitlik, eitimde kiisellik ve sreklilik nem kazanr, kresel yani evrensel deerler etrafnda rgtlenme ve kurumsallama oalr. Dolaysyla, insanln gelecei bu deer ve ller erevesinde ekillenecektir. Bu anlamda kapitalizm bir dnya sistemi olarak kendini ina ederken karsna kan engelleri de tasfiye etmektedir. Kapitalist sistem kendine uygun olmayan retim ve tketim sistemlerini eitli projelerle deitirerek uyumlu hale getirmektedir. Farkl inan ve kltrlerin kapitalizme uygun olmayan ynleri eitli isimler altnda deiik yaklamlar ile kontrol altna alnd bilinmektedir. Gelecei ekillendirmek, gelecekte sz sahibi olmak; kurulan iyi bir ynetim sistemi ile retim maliyetlerini drp kaliteye nem vermekle mmkndr. Nitelikli ve kaliteli insan, kaliteli i, kaliteli kurumlar gelecei aydnlatabilir. Byle bir ortamda ynetici ekil ve uygulama asndan nem kazanacaktr. Ynetim btn organizasyonlar iin nem tayan bir faaliyet olarak her organizasyonun olduu yerde mutlaka ynetim olay vardr. Ynetim ve organizasyon birbirinden ayr olmayp her organizasyonda ynetim faaliyeti yerine getirilirken izlenen ama ve hedef, insan ihtiyalarn baarl bir ekilde karlamak iin ynetim ilevlerini yerine getirmektir. Bundan dolay ynetimin evrensel bir sre olduu kabul edilir ve kr gayesi gtsn veya gtmesin her organizasyon iin gerekli olan ynetim faaliyeti ynetimin evrensel bir sre olduunu gsterir. Genelde ynetim ve zelde iletme ynetimi konularna daha geni perspektiften bakp doru deerlendirmeler ortaya koyabilmek iin eletirel yaklaan grlere ve deerlendirmelere de gerektiince yer vermek gerekir. Dnyadaki ok ynl gelimelere bal olarak artan bilinlenme ile toplumun geni kesimlerinde ynetimlere, sistemlere ve dzenlere eletirel yaklamlar artmaktadr. Kiilerdeki honutsuzluun dnya leinde yaygnlamasna bal olarak g otoriteleri yeni araylara ynelmektedirler.

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan BRNC BLM YNETMN TEMEL KAVRAMLARI lk blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ele alnacak. 1. YNETM 1. Ynetim Bilimi Ynetim biliminin tarihi incelendiinde, gemiten gnmze, eitli bilim dallarnda uzmanlam kiilerin ynetimin geliimine katkda bulunduklar grlr. Her toplumsal olay gibi ynetim de eitlilikler gsterir ve bu duruma bal olarak, eitli bilim dallar ve bilim adamlarnca ele alnmas eitli sorunlar ortaya karr. Ynetim sadece tarih, iktisat, matematik, teknoloji ile deil ayn zamanda hukuk, felsefe, siyaset bilimi gibi toplumsal bilimlerle de yakndan ilgilidir. Ynetim bilimi, geliiminin ilk zamanlarnda, dier bilim dallarnda olduu gibi, bamszln ispatlamaya ynelmi ve mmkn olduu kadar dier bilim dallar ile ilikisini azaltmaya almtr. Gnmz gelien bilim ve teknolojik yap ierisinde ynetim bilimi, dier bilim dallarnn en son verilerinden faydalanma yoluna gitmektedir. Trke de ynetim kavram, Osmanlca sevk ve idare kavram karl olarak kullanlmtr. Gnmzde sevk szc unutularak yalnzca idare szc kalm, Trkenin geliimiyle bir de ynetim szc kullanlnca, bu alanda hem idare hem de ynetim szckleri, bazen ayn anlamlarda bazen de farkl anlamlarda kullanlmaktadr. dare yani ynetim, ekip evirme veya bir giriime ilikin ileri belirli bir anlay iinde yrtme anlamna gelmektedir. dare etme kavramnn karl olarak ynetim insan topluluklarna ait bir kavramdr. obann koyun srsn veya srcnn arac kullanmas ynetim deil sevktir. Aralar srlr, hayvanlar gdlr, insanlar ynetilir. Ynetim iki ynl bir kavram olarak yneteni ve ynetileni ierir. Gnmz ynetim biliminin bak asna gre iki tarafl bir iliki olarak ynetim deil ok tarafl ve ok aral bir iliki olarak ynetiim vardr veya olmaldr. Ynetim mmkn olabildiince ynetiim eklinde icra edilmelidir. Trk Dil Kurumuna gre, talyanca kaynakl politika ile Arapa kaynakl siyaset kelimeleri Trkede ayn manada kullanlmaktadr. Siyaset, devlet ilerini dzenleme ve yrtme sanatyla ilgili zel gr veya anlay eklinde tarif edilmektedir. Siyaset etimolojik kken itibariyle seyislik ile ayn kkten gelir ve seyislikle benzer anlamlar ierir. Seyis atlar ve ahr ynetir, ama atlarn ve ahrn bir sahibi vardr, o da seyisi ynetir. Siyaseti de devleti yani devletin kurumlarn ynetir, ama o devletin de bir sahibi var, o da millettir. Ynetim politikas=idare siyaseti ynetimin ynetimi manasndadr. Ynetim evrensel bir sre olarak insann olduu her yerde geerlidir ve insan bulunduu herhangi bir yerde ya ynetendir veya ynetilendir. nsan tek bana kaldnda bile yine yneten durumundadr; bu kez de kendini ynetir. Gnmz demokratik rgt ynetimlerinde yneten ve ynetilen karlkl etkileimli bir ekilde modern bir ynetim yaklam gelimektedir. Bu geliim sonucunda artk ynetim kavram yerine ynetiim kavram kullanlmaya balanmtr. Ynetiim, ynetenle ynetilenin tn rgt srelerinde interaktif yani etkileimli bir ekilde bulunduklar modern bir ynetim yaklamn ifade etmektedir. Tek kiinin amalarna ulamak, yani maddi ara ve gereler ile parann belirli hedeflere ynelik kullanm iin giritii i, ekonomik faaliyet veya bir i planlamas olurken, birden fazla insann birlikte bulunduklar ve aralarnda kurulan ibirlii ynetim srecini gsterir. Ynetimde, maddi ara ve parasal kaynaklar olmasa bile, belirli faaliyetleri yapmak ve amalara ulamak iin insan unsurunun bulunmas yeterli ve gerekli bir arttr. Ynetim ve yneticiden sz edilebilmesi iin mutlaka emrinde alan otoritesini kabullenen bir insann bulunmas gerekmektedir. Tek kiinin amalarna ulamak, yani maddi ara ve gereler ile parann belirli hedeflere ynelik kullanm iin giritii i, ekonomik faaliyet veya bir i planlamas olurken, birden fazla insann birlikte bulunduklar ve aralarnda kurulan ibirlii ynetim srecini gsterir. Ynetimde, maddi ara ve para kaynaklar olmasa bile, belirli faaliyetleri yapmak ve amalara ulamak iin insan unsurunun bulunmas yeterli ve gerekli bir arttr. Ynetim ve yneticiden sz edilebilmesi iin mutlaka emrinde alan otoritesini kabullenen bir insann bulunmas gerekmektedir. Ynetim ilevi; kurulu esnasnda belirlenen veya sonradan gzden geirilen amalara ulamak iin; planlama, organize etme, yneltme koordinasyon ve kontrole ilikin teori, model, yaklam ve ilkelerin maharetle uyguland sretir eklinde tanmlanmaktadr. Ynetim ilevi, btn iletme faaliyetlerinde geerli olan ortak ilkeleri ortaya koyduu iin, genel bir iletme ilevi olarak kalmaktadr.
6

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan Ynetim, evrensel bir sre, toplumsal yaam kadar eski bir sanat, gelimekte olan bir bilimdir. Sre olarak ynetim, bir takm faaliyetleri ve ilevleri; sanat olarak ynetim, bir uygulamay; bilim olarak ynetim de sistemli ve bilimsel bilgi topluluunu aklar. Dolaysyla ynetimin hem sanat, hem bilim hem de meslek yn vardr. Ynetimin sanat olma zelliinden hareketle yneticilik "bakalarna isteyerek bir eyler yaptrma sanatdr" ifadesi yerinde bir ifadedir. Organizasyon artlarn yerine getiren herkes ynetici olabilir, ancak herkes iyi bir ynetici olamaz. yi bir ynetici olmak, baarl bir yneltme sreci ortaya koymakla mmkndr. Yneltme ilevi ile ynetici; iletiim, liderlik, motivasyon gibi aralar vastasyla alanlarla fiilen kar karya gelir, onlar ynlendirir ve hedeflere ulamasna alr. Ynetim faaliyeti insan ile birlikte grlen bir durum olarak, ortak ama etrafnda faaliyetleri organize etmesi sonucu ynetim ortaya kmtr. nsanlar birok nedenden dolay hedeflerine ulaabilmek iin dier insanlar ile i birlii yapmay ve tek balarna varamayacaklar hedeflerine bu sayede ulamaya mit ederler. Bir bilim dal ve uygulama alan olan ynetimin temel zellii, eitli disiplinlerce gelitirilmi bilgilerin ve analitik yntemlerin birletirilerek uygulanmasdr. Ynetici organizasyonu blmleriyle birlikte bir btn olarak ele alarak, deiik bilgi ve teknikleri mevcut artlara uygunluklarna gre kullanmak ve uygulamak durumundadr. Ynetimin deiik alanlara gre farkl ekillerde tanmlar yaplmaktadr: Ynetim: Bir amaca ulama yolunda giriilen ilerin ve faaliyetlerin toplam olarak ifade edilir. Ynetim: Ortak amal kiilerin yer aldklar bir rgtn ksa ve etkili yoldan amalarna ulamak iin bata insanlar olarak para kaynaklar, donanm, demirba, hammadde, yardmc malzeme ve zaman birbiriyle uyumlu ve verimli kullanacak kararlar alma ve uygulama srecidir. Ynetim: letme, kurulu veya organizasyonun amalarna etkili ve verimli bir ekilde ulamak zere planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin yerine getirilmesidir. Ynetim: Organizasyon amalarnn etkili ve verimli bir ekilde gerekletirilmesi amacyla planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerine ait kavram, ilke, teori, model ve tekniklerin sistematik ve bilinli olarak uygulanmasdr. Konularmzda ynetim bir sre olarak ele alnacak ve sreci oluturan faaliyetleri kapsayacak ekilde tanmlanacaktr. Ynetimin sz konusu olduu her yerde mutlaka organizasyonun olduu grlr ve bu manada bu iki kavramn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. "Ynetim" ve "organizasyon" kavramlar etle trnak gibi birbirinden ayrlamazlar, kolaylk asndan nce ynetim ve daha sonra organizasyon kavram incelenir. Tekilat veya rgt olarak da ifade edilen organizasyon; ynetenler ve ynetilenler arasnda hiyerarik ve formel ekli- bir yapnn kurulmas, ilerin, bunlar yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin aka belirlenmesidir. Organizasyon, iletmenin amacna ulaabilmesi iin ihtiya duyduu maddi ve beeri aralarla domaltlmas ve bu aralarn en verimli ve etkin ekilde altrlacaklar ksm veya blmlere yerletirilmesi faaliyetidir. Bu anlamda organizasyon, iletmenin amalarna ulaabilmesi iin hangi ilevleri yapmas gerektiine ve bu ilevleri yapacak ksmlarn birbirleriyle ahenkli alacak ekilde oluturulmasna bu organlarda altrlmak zere gerekli olan beeri ve maddi sermaye unsurlarnn tedariki ve uyumlu hale getirilmesine ilikin srelerden olumaktadr. Organizasyon kavramnn sre ve yap olarak balca iki anlam bulunmaktadr. Bir sre olarak organizasyon veya rgt; amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin ve onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, insanlarn bir arada etkin ve verimli bir ekilde alabilmesi iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmasdr. Sre olarak organizasyon kavram rgtleme, organizasyon ilemi veya organize etme kavramlar kullanlabilir. Bir varlk veya yap olarak organizasyon; belirlenen amalara ulamak zere, birden fazla kiinin bir araya gelerek dzenli ve birbirini takip eder ekilde aba gsterdii bir yap olarak ifade edilir. Yaplan bu aklamalarla, organizasyon kavramnn iki ayr anlam arasndaki farkll ve ayn zamanda balant ortaya konuldu, burada hangi anlamda kullanldn biliyor olmak nemlidir. rgtlenmi bir grupta grev alan ve bu grevi yerine getiren kiiye veya kiilere ynetim organlar denir. Organizasyonlarda ynetenler ynetici olurken, ileri yapanlar da ynetilen durumundadr. Ynetim dilinde, yneten durumunda olanlara st yani amir, ynetenlere de ast denmektedir. Ast ve st
7

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan ilikileri, ynetim faaliyetlerinin temelini oluturur. Belirli bir rgtte grev alan kiiler, ayn zamanda hem yneten hem de ynetilen durumunda olabilirler. Ynetici, kr ve riski bakalarna ait olarak mal veya hizmet retmek zere retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve bunlar belirli bir ihtiyac karlama amacna ynelten ve ynetim iini bir meslek olarak yerine getiren kiidir. letme ynetiminde verimli ve etkin olabilmek iin zaman da verimli ve etkin kullanmak gerekir. Zaman durdurulamaz, geri dndrlemez, snrl ve tekrar kullanlamayacak bir kaynak olmasndan ynetemediimiz zaman bizim deildir. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetimi kavramlarn birbirinden ayran iki temel farkllk bulunmaktadr. letme ynetimini genel ynetimden ayran ilk fark ortak amacn iktisadi oluu, ikinci fark ise iletme ynetiminin sosyo-teknik bir nitelie sahip olmasdr. Genel ynetimde ortak ama kr deil ve ikinci olarak ynetim sosyal bir bilim daldr insan grubunun ortak hedefe dnk faaliyetlerini kapsar. 2. Ynetimin Temel zellikleri Kr elde etme hedefi olsun veya olmasn, btn organizasyonlarda yer alan ynetim faaliyetinin temel baz zellikleri bulunmaktadr. eitli ynetim tanmlarndan karlabilecek ynetimin belirgin zellikleri: 1. Beeri zellik: nsann yalnzca insanlarla olan ilikisinde ynetim faaliyetinden sz edilebilir; nk insan ynetim faaliyetinin temel unsurudur. Ynetimde yneten de ynetilen de insandr ve bu nedenle, insann eya veya hayvanla olan ilikilerinde ynetim sreci yoktur. Yani ynetenin insan, ynetilenin ise insan olmamas durumunda ynetim faaliyetinden sz edemeyiz; nk ynetilen ara ise srme, hayvan ise gtme sz konusudur. 2. Ama zellii: Ynetim faaliyetinden sz edebilmek iin, mutlaka bir amacn olmas gerekir; nk ynetim bir veya birden fazla amac gerekletirmeye ynelik bir faaliyettir. Kr veya sosyal fayda oluturma, sreklilik ve topluma hizmet gibi temel amalar btn iletmelerde ayndr. zel amalar ise iletmeden iletmeye farkllk gsterir. letme yneticisinin yapmas gereken ise, genel amalarla elimeyecek ekilde, zel amalar gerekletirme yolunda tm abalar btnletirmektir. 3. Grup zellii: Ynetimin olmas iin, bir ynetici ve en azndan bir ynetilen insana, yani bir gruba ihtiya vardr. Ynetim faaliyeti bir grubun faaliyeti ile gerekleir, tek kiinin amalarna ulamak iin giritii i, ekonomik faaliyet olurken birden fazla insann birlikte bulunmalar ve sosyal ilikileri ynetim srecini balatr. 4. birlii zellii: Ynetim faaliyetinden arzulanan sonucun alnabilmesi iin ibirlii gereklidir. Bundan dolay, insanlarn beraberce almalar, karlkl yardmlamalar ve amaca daha kolay bir ekilde ulamalar, ibirlii sayesinde mmkn olur. birlii olmazsa, ynetim faaliyeti eliki ve kmazlara girip srekli olarak engellenir. Bu engellerle karslamamak iin, ynetimde bir grup insann bir araya gelmesi, abalarn birletirmeleri ve bylece iletmenin amacna ulamalar sz konusudur. 5. blm ve Uzmanlama zellii: letmelerde yaplacak iler belirli kriterlere gre blmlendirilir. Blmlendirilen belirli iler de belirli sre alan kiiler uzmanlarlar ve ilerinde baarl olurlar, ilerinde uzman olan kiilerin baars ise, bir btn olarak iletmenin baarsna yansr. 6. Koordinasyon zellii: letme iinde istenen sonulara ulamak iin faaliyet gsteren blmlerin ve fertlerin aralarnda atma ortam oluturmadan, uyum iinde almalar esastr. Uyum olmamas durumunda, ynetim, yetkisini kullanarak koordinasyon salama yoluna gider. 7. Yetki zellii: letme organizasyonunda alan kiilere i yaptrmak ve amalara ulamak iin, karar alma ve uygulama hakkna, yani yetkiye ihtiya vardr. Kiilerin kendi istekleriyle koordineli bir ekilde hareket etmeleri ok az karlalan bir durum olduundan, birok durumda ynetimin, yneticinin ald kararlar astlarna uygulatabilecek kiisel bir otorite kurmasn zorunlu klar. 8. Evrensel zellik: Ynetim faaliyeti yalnzca iletme organizasyonlarnda deil; devlet kurulular, niversite, hastane, lokanta, sigorta irketi, dernek, vakf, cami ve kilise gibi dini kurulular ve aile gibi, kr amac takip eden veya takip etmeyen btn kurum ve kurulularda vardr. Bu organizasyonlarn her biri snrl kaynaklarla en yksek verimi elde etmek ve amalarna ulamak iin aba harcar. Bu nedenle, ynetim btn organizasyonlarda yer alan evrensel bir sretir. 9. Basamaksal zellik: Ynetimde kargaaya yol amamak iin, belirli bir ama dorultusunda alan kiilerin, ayn zamanda bir dzen iinde almalar gereklidir. Ynetimde basamaksal dzen ve her bir basamaktaki yneticilerin yetki ve sorumluluklar ak olarak ortaya konulduunda, hangi yneticinin, kime bal olduu ve kimlere emir verecei konusunda tereddt olumaz.
8

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan 3. Ynetici ve Mteebbis Gnmz iletmelerinin giderek bymeleri ve ynetim sorunlarnn daha karmak hale gelmesi, ynetim ilevinin bu konuda eitim grm ve tecrbe kazanm profesyonel kiilerce yrtlmesini bir zorunluluk haline getirmitir. Faktr artlarnn deitii, talep yapsnn deitii, karlkl bamllk yapsnn yeniden olutuu gnmzde teknolojik imknlarn salad grme genilii ve derinliinin getirdii alglama ile yneticiler ve giriimciler baarya ulaabilir. Teknoloji, temelde insann kendi gcyle yapamadn, akln kullanarak bulduu metot ve aralarla yapabilmesini ifade eder. Sanayi devrimi sonrasnda iletmelerin bymesi organizasyonlarn rgt-kark bir hal almas ile birlikte yneticilere byk ihtiya duyulmutur. Yneticilik gnmzde gelir salamak gayesiyle srekli olarak yaplan bir faaliyet halini alm ve bu ura artk gnmzde profesyonel yneticilik olarak ifade edilmektedir. Profesyonel yneticilik; ynetim iini kendilerine meslek edinen ve iletme sahibi haline gelmeden mteebbisin yapt her ii yapan ve hizmetleri karlnda aylk cret alan kimseler olarak ifade edilir. Profesyonel ynetici, gelecekte ihtiya olan ve iletmenin farkl birimlerinde ynetici olarak grev alacak kiileri ynetici asistanl kadrosuyla yannda altrarak yetitirir. Ynetici asistanl, sekreterin rutin grevlerine ek olarak bal olduu yneticinin zamann iyi ekilde deerlendirebilmesi iin gerekli destei salar, irket ii ve d ilikileri arasnda bir kpr vazifesi grr, gerekli verileri kullanarak raporlar hazrlar. Ynetici asistannn geni bir bilgi ve organizasyon kabiliyetine sahip olmas gerekir. Ynetim konularnn daha iyi anlalmas asndan ynetici ile mteebbis kavramn da karlatrmak gerekir. Mteebbis ve ynetici szckleri, ayn kavram belirtmez, aralarnda byk farklar bulunur. Ak sistem yaklam ile ynetici, her zaman dilimi ierisinde ve deiken evre artlar altnda belirli bir takm amalar gerekletirmek zere maddi ve beeri retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve altran kimsedir. Yneticinin temel grev ve ilevi; planlama, organize etme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak ynetimin ilevlerini uygulamaktr. Ynetici; kr ve riski bakalarna ait olarak mal veya hizmet retmek zere retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve bunlar belirli bir ihtiyac karlama amacna ynelten ve ynetim iini bir meslek olarak yerine getiren kiidir. Ynetici, rgt amalar dorultusunda beeri, fiziki, mali ve bilgi kaynaklarn planlayan, rgtleyen, ynelten, koordine eden ve kontrol eden kiidir. Ynetici iletmede; planlama, organize etme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak ynetimin ilevlerini uygular ve bu ilevler ynetimin temel ilevi olarak yneticinin varlk nedenini de oluturur. Modern ynetim anlaynda ynetici sorun zen ve karar veren kii olarak, karar vermeden nce, ilgili kaynaklardan bilgi alr, astlar ile mzakere eder ve en uygun karar vermeye gayret eder. letmelerin varlklarn devam ettirebilmeleri iin yneticilerin srekli olarak, abuk, hzl ve isabetli kararlar alarak dinamik olan ekonomik, toplumsal ve siyasi ortamn gereklerine ayak uydurmak durumundadr. letmelerin bulunduu ortamda srekli bir geliim var ve burada nemli olan nokta, yneticinin evrede olan, birok deiiklikleri zamannda grp, hzl bir ekilde iletmelerin amalarna uygun ve doru kararlar alabilmeleridir. letme ynetimi, i ve d etkenler karsnda iletmeyi amalarna en uygun bir ekilde ulatracak ve evre ile uyumlatracak bir beyin grevine yrtr. Yneticilerin organizasyonu ynetmede baarl olabilmeleri iin baz becerilere sahip olmas ve onlar srekli gelitirmesi gerekir. Bu manada ynetici teknik, haberleme iletiim-, insan ilikileri, karar verme, kavrama ait, analitik ve ynetime ait becerilere sahip olmal ve bunlar geliim srecinde srekli gelitirmelidir. Organizasyonlar ynetmede verimlilik, ynetim faaliyetlerinin etkin ekilde yerine getirilmesi ile mmkn yani, yneticinin ynetime ait becerileri kazanma ve gelitirmesine baldr. Yneticide bulunmas gereken nitelikleri/zellikler: 1. nsanlar tanmak, 2. Objektif olmak, 3. Kendine gvenmek, 4. Yerinde kararlar alabilmek, 5. Yetkisini kullanabilmek, 6. Sorumluluk duygusuna sahip olmak, 7. radesi kuvvetli olmak. Sralanan bu zellikler vastasyla yneticiler, alanlarda bulunan bilgi, beceri, g ve alma azminin ortaya karlmasn salayarak baar kapasitesini artrr. Temel yeteneklere, niteliklere sahip yneticiler,
9

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan iletmenin daha verimli, etkin ve krl almasn salayarak iletmenin byme ve varln srdrmesine byk katk salar. Etkili bir ynetim; sorun alanlarn nceden grp, tespit edip sorun kmadan zm getirmek ile salanabilir. Yneticiler eitim ile analiz, sentez, yorum ve fikir retebilme yetenei kazanrlar. Ynetici ve mteebbislerin klasik ilevlerine ek olarak yeni ekonomik anlay daha yeni ilevleri yklemektedir. Yeni ve ucuz hammadde ve alternatif enerji kaynaklar bulma, rekabeti aleyhine gelitiren kayt d, merdiven alt kalitesiz retim yapan iletmeleri ortaya karma ve bu konuda tketicileri bilgilendirme, adil bir retim, datm sisteminin kurulmasna yardmc olmak gibi yeni ilevler yklenmeleri gerekmektedir. Yneticinin klasik ve yeni ilevleri: 1. letmede ynetim ilevlerini uygular, retim faktrlerini temin ederek uyumlu kullanmn salar. 2. letmeyi sahipleri adna ynetir, kr ve zarar stlenmez, ancak meslekten biri olarak iletme amalarna uymak ve bunlara ulamak zorundadr. 3. Hammadde ve enerji iin alternatif bamsz kaynaklar bulmak. 4. Rekabeti iletme aleyhine gelitiren uygulamalar ortaya karr ve bu konuda ilgililere bilgi verir. 5. Adil bir retim, blm ve datm sisteminin kurulmasna yardmc olmak. Mteebbis; bir retim faktr olarak dier retim faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek belirli bir mal veya hizmeti retmek veya sadece pazarlamak iin kendi parasn veya bakalarndan toplad paray dier retim faktrlerine yatrp bylece kr veya zarar ihtimalini gz nne alan kiilere mteebbis-giriimci-denir. Dier bir tanmla mteebbis; temelde kr elde etmek olarak deiik gayelerle, gerekli riskleri gze alarak dier retim faktr olan emek, sermaye ve teknoloji faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek mal veya hizmet retmek veya sadece pazarlamak iin gerekli ortama hazrlayan kiidir. Giriim, giriimcinin zel varlndan yer, unvan, sermaye, muhasebe ve organizasyon olarak ayr bir btn olan ve bakalarnn ihtiyalarnn karlanmas iin devaml retim faaliyetlerinde bulunan bir ekonomik birimdir. Serbest piyasa artlarnda mteebbisler lke kalknmasnda nemli rol oynayan kiilerdir. Kalknmak isteyen toplumlar belirleyecekleri politikalar ile sanat ve ticarette mteebbisleri tevik etmelidirler. Sanat ve ticaretten uzaklap imaret ve memuriyete ynelerek mteebbisleri devreden karmak lke kalknmasnda yanl bir siyaset olur. Kk iletmelerde mteebbis genellikle iletmenin ayn zamanda yneticisi olurken byk iletmelerde ise giriimci sorumluluklarnn bir blmn profesyonel yneticilere aktarr. Giriimciler, retim faktrlerini en verimli ekilde bir araya getiren kiiler olarak halk dilinde de ii bilen, becerikli, atlgan, giriken, giriimcilik kltrne sahip ve gz pek kimselerdir. Giriimcilik kltr siyasal ortamn msait olmad durumlarda bile geliimini devam ettirmektedir. Giriimcilik her sistem ve durumda varln devam ettiren ve gelien bir yap olarak sosyal ve politik evre ile etkileim ierisindedir. Ayrca giriimcilerde ortak olarak; girikenlik, kararllk, risk alabilme, ok ynllk, yeniliki, ikna yetenei, bamszlk, alkanlk ve liderlik yetenei gibi temel zellikler bulunmaldr. Giriimciler, artk gnmzde ii iyi balayan deil ii iyi yaparak para kazanan kiiler olarak grlmekte ve baarszln maddi ve manevi sonularna katlanan, baar ile dllenen kiilerdir. Mteebbisin klasik ve yeni ilevleri: 1. Yeni bir mal veya hizmet retmek veya bilinen rnlerin kalitesini ykseltmek, 2. Yeni ve ileri retim yntemleri bulmak ve uygulamak, 3. Endstride yani sanayide yeni organizasyonlar yapmak ve yeni pazarlar bulmak, 4. Hammadde ve enerji iin alternatif bamsz kaynaklar bulmak. 5. Rekabeti aleyhine eviren kayt d iletmeleri ortaya karr ve bu konuda tketicilere bilgi verir. 6. Adil bir retim, blm ve datm sisteminin kurulmasna yardmc olur. hayatnda saylan bu ilevlere haiz olmas gereken mteebbisin uygulamada; bazlar sadece kurucu mteebbis, bazlar inandrma yeteneine sahip, bazlar cesur, atlgan, deiiklii sever dier bir blm ise, ekingen ve korkak, bazlarnn gayesi ise ok para kazanmak gibi deiik tip ve trleri vardr. Yneticiyi mteebbisten ayran temel fark, faaliyetler sonucunda ortaya kan riske katlanmamas yani kr veya zararn sahibi olmamasdr. Ynetici emei karl cret, prim veya krdan pay alarak iletmeyi belirlenen hedeflere ulatrmaya alr.
10

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan Gnlk hayatta, ynetici ve mteebbis dnda, iveren, patron, sermaye ve sermayedar kavramlar da birbiri yerine kullanlmakta, kesin ve ak tanmlarnn yeterince bilinmeyii birbirine kartrlmasna sebep olmaktadr. Bu kavramlar birbiri ile yakn iliki iinde, ekonomik, sosyal, kltrel, politik ve teknolojik artlara bal olarak anlam deiikliine uramakta ve farkl ierik kazanmaktadr. Bu kavramlar birbirinden ayrmak ve akla kavuturmak gerekir. Ekonomi, iletme ve sosyal politika literatrnde iveren; ii veya personel istihdam eden, igc kiralayan ve bu sfatla igc sahiplerine kar sorumlu kii olarak ifade edilir. veren kavram bir iletmecilik ve ekonomi kavram olmaktan ziyade hukuki bir kavramdr. Dolaysyla iveren kavram hukuki ynden ele alnp deerlendirilmesi gerekir. Dier bir kavram olan patron ise deiik anlamlar tar. Duruma gre giriimcilik, sermaye sahiplii ve yneticilik kavramlarnn hepsini birden kapsayan bir mana kazanmakla beraber, gnlk dilde bir ticari veya sna iletmenin sahibi, iveren anlamnda kullanlmaktadr. Burada bir kiinin patron olarak ifade edilebilmesi iin zorunlu olarak; iveren veya sermaye sahibi olmas gerekir. Patron ayn zamanda giriimcide olabilirken, buna kar tm giriimciler patron olamaz, ancak st yneticiler ve iverenler patron olarak nitelendirilebilir. Gnlk hayatta, halkn kulland dilde genelde sermayeden anlalan paradr. Ekonomi biliminde ise sermaye, mal ve hizmet retmek iin kullanlan retim aralar anlamna gelir. Sermayedar ise, sermayeye sahip olan ve bunu bizatihi yatrm yaparak deerlendiren veya gerekirse ihtiya duyan kiilere bor vererek veya hisse senedi satn alarak, ortaklk kurarak sunan kiidir. Uygulamada sermayedar kendisi yatrma giritii ve iletme kuruculuu yaptndan, giriimci ile kartrlr. Oysa giriimci sermayeye sahip olmasa bile, bakasndan temin ederek, risk alan, dinamik, yeniliki, nc ve bamsz kararlar alabilen nitelikler gerektirir. Sermaye sahibinde bu niteliklerin bulunmas beklenemez. 4. Ynetim Dzeyleri Ve Ynetim Becerileri Hiyerarik yapdaki konumlarna gre yneticiler; alt dzey, orta dzey ve st dzey veya tepe yneticiler olarak basamakta incelenirken, rgtteki dzeylerinden farkl olarak, yneticiler ynettikleri faaliyetlerin kapsam veya alanlarna bal olarak ilevsel ve genel olmak zere ikili bir snflandrmaya tabi tutulmaktadr.

st Ynetim

Orta Ynetim

Alt Ynetim i Memur Hizmetli ekil 11: Ynetim Dzeylerinin ekil zerinde Gsterimi Demokratik rgt yaplarnn dnda tm hiyerarik rgtlerin oluumunda yetki otorite- kavram vardr. Bu kavram araclyla rgtler eitli hiyerarik kademelerden oluan bir piramit eklinde bir dzenlemeye giderler. rgt ynetiminde yneticiler; iletmelerin basamaklar sras-hiyerari- sisteminde taban oluturan ii, memur ve hizmetliler dndaki tm st basamaklar kapsar. Genelde kabul grm bu l snflandrmaya gre, iletmedeki yneticiler basamaksal hiyerarik - sraya uygun olarak asttan ste doru alt, orta ve st dzey ynetimi diye snflandrlmaktadr. 1. st dzey ynetim ve yneticiler: letmenin en stnde yer alan ve tepe yneticileri olarak ifade edilen yneticiler; genel mdr, bakan, blm ve daire mdrleri, daire bakanlar, mstearlar, mdrler gibi yneticilerden oluur. Bu dzey yneticilerin, almalar genelde iletme dna dnktr ve iletmeyi bir btn olarak grrler. st dzey yneticilerin ynetsel becerileri; teknik beceri, haberleme becerisi, insan ilikileri becerisi, analitik beceri, karar verme becerisi ve kavramsal beceri gibi becerilere sahiptirler.
11

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan st dzey yneticilerin almalar tm rgt dzeniyle ilgili olup, ekonomik sistem iin de iletmenin amalarn en iyi ekilde gerekletirmeye yneliktir. st ynetim iletmenin etkili bir stratejisini hazrlar ve stratejik ynetimi bir felsefe olarak benimser. Bu anlamda her iletme en yksek dereceli yneticisini CEO olarak belirler. cra kurulu bakan olarak da ifade edilen (CEO-"Chief Executive Officer"), bir irketin, rgtn veya acentenin en st dereceli yneticisidir. 2. Orta dzey ynetim ve yneticileri: Blm veya daire amirleri, servis efleri yardmclar, genel sekreterler, daire amirleri ve yardmclar gibi unvan alan orta dzey yneticiler plan gelitirir, bunlar uygulama aamasna koyar ve yaplanlar kontrol eder, maliyetleri analiz eder, st dzey yneticilere rapor verirler. Orta dzey yneticiler st ynetim tarafndan belirlenen amalara ulamak iin gerekli olan program ve faaliyetlerin koordinasyonundan sorumlu olarak iletmenin ilevsel ynetimi ile ilgili faaliyetlerle urarlar. letme ilevlerinin her birisi birer ynetim konusu olabilir; pazarlama ynetimi, retim ynetimi, personel ynetimi, finans ve muhasebe ynetimi ve halkla ilikiler ynetimi gibi. 3. Alt dzey ynetim ve yneticileri: Bu dzeyde bulunan yneticiler, gnlk faaliyetlerin yrtlmesinden ve baarlmasndan sorumludurlar. Bunun iin ynetsel ilevleri olmayan ii, memur, hizmetli gibi alan ve herhangi bir ynetim grevi olmayan kiileri yneten, ksm efleri, postaba, ustaba, ba kalfa, formen ve odacbalar gibi eitli alanlar alt dzey yneticilerini olutururlar. levsel ve genel ynetici snflandrmasnda; ilevsel ynetici, retim, pazarlama, sat ve finansman gibi yalnzca bir rgtsel faaliyetten sorumlu olan ynetici tipidir. levsel ynetici uzmanlat alann faaliyetinden sorumlu olur. Genel ynetici ise, byk bir irket, bunun bir iletmesi veya onun bir alt blm gibi karmak bir birimi yneten ve ynlendiren kiiye genel ynetici diyoruz. Genel ynetici ynettii birimin tm faaliyetlerinden sorumludur. 5. Ynetim ekilleri bni Haldun slam bilimlerinin btn dallarndan, tabii ve sosyal bilimlere kadar, ana ulaan her konuda nemli tahlillerde bulunarak sosyoloji ilminin birok temel prensiplerini Batl bilim adamlarndan yzlerce yl nce ortaya koydu. Tarih, siyaset teorisi ve sosyal psikoloji alanlarnda talyan Makyavelli'ye; Sosyal dzenin genel esaslarnda Montesqu'ya; Tarih Felsefesi sahasnda Rosseu ve Ouguste Comte'ye; Devletlerin k ilkesinde ngiliz Tarihisi Gibban'a; Pedagoji dalnda ise William James ve Spencer'e k tutan metotlar belirledi. bni Haldun, nl eseri Mukaddime de her alann kendine zg birtakm kurallar olduunu belirtir. Devlet ynetimi konusunda gnmze k tutan ok ileri grler ortaya koymutur. Temel ekonomi konularna da deinerek, ekonominin kendine has kanunlar olduunu belirtir ve herhangi bir zorlama ekonomik hayat alt-st edeceini belirtir. Ekonomik gelimenin bir st snr vardr ve ondan sonra duraklama ve gerileme balar. Tahrik edilen insani ihtiyalarn artma hz, bunlar karlayacak kazan ve gelirlerin art hzndan fazla olduu iin bir noktada yetersizlik balayacan ifade eder. bn-i Haldun ynetim anlaynn sosyo-ekonomik geliime bal olarak geliecei ve insanlarn ierisinde bulunduu evre artlarnn onlarn ynetim ve dier alanlarn belirlediini ifade etmektedir. Gnmz iletmelerinde ynetim anlayn yanstan, ynetim ekillerini de; otoriter, yar-otoriter ve demokratik ynetim olarak ksmda inceleyebiliriz. 1. Otoriter Ynetim ekli: Bu ynetim ekli belirli kat kurallar ve disiplinler erevesinde st ynetimin alt ynetim zerinde etkin olduu ve kararlarn stten alta doru bir emir zinciri ile alnd bir ynetim eklidir. Bu ynetim eklinde en st dzey ynetimin ald kararlar bir emir niteliinde alt birimler tarafndan uygulanr. Alt seviyedeki ynetim karar alma merci deil bu kurallar uygulama ve bu uygulamay kontrol etme ile ykmldr. 2. Yar-otoriter Ynetim ekli: Yar-otoriter ynetim ekli de belirli kurallar ve disiplinler erevesinde alt ynetimin st ynetim karar mekanizmasna biraz daha youn olarak katld bir ynetim ekli olarak karmza kmaktadr. Eitim seviyesinin ykselmesi, insanlarn nispi olarak daha fazla realist dnceye sahip olmalar bu ynetim eklinde biraz yumuama salamtr. Otoriter ynetimde en st ynetim seviyesinden en alt ynetim seviyesine kadar btn ynetimlerdeki alt ynetici gruplar st ynetici grubunun dediini yapmak durumundadr. 3. Demokratik Ynetim ekli: Alt dzey ynetimlerin st dzey ynetime karar verme srecinde tam olarak katld ve ben merkezli deil biz merkezli bir ynetim yaklamdr. Gnmz demokratik rgtsel ynetim anlaynda yneten ve ynetilen karlkl etkileimli bir ekilde modern bir ynetim yaklam gelimektedir. Bu geliim sonucunda artk ynetim kavram yerine ynetiim kavram kullanlmaya
12

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan balanmtr. Ynetiim, ynetenle ynetilenin tm rgtsel srelerde enteraktif yani etkileimli bir ekilde bulunduklar modern bir ynetim yaklamn ifade etmektedir. Gnmz insanlar kendileriyle ilgili alnan kararlara katlarak daha insan merkezli bir ynetim anlay arzu etmektedirler. Modern organizasyonlarda artk, itaatin yerini inisiyatif alm, yani alanlar yukardan aaya emredilenlere uymak yerine, ilerin nasl yaplaca konusunda kendi inisiyatiflerine yer verilmesini istemektedirler. Bu yaklamda duygusal zek ne kmaktadr. Duygusal zek; kendini ve bakalarn iyi anlamak doru zmleme yapabilmek ve insan ilikileri becerisi olarak ifade edilmektedir. Ynetimde mantksal zeknn yannda duygusal zeky da iyi kullanmann gerei ortaya kmaktadr. Organizasyon ierisinde duygusal zekya bal olarak birlikte olumlu dnce yani pozitif dnce gelitirmek ynetiimin baarsn artrmaktadr. Eitim seviyesinin artmas demokratik ynetimlerin oluturulmasnda ok nemli rol oynamaktadr. Demokratik ynetim anlayyla, gelecei ynetmek, beklenti ynetimi ve geliim sonucu toplumsal snflarn problemlerine paket zmler retme yolunda nemli mesafeler alnmtr. 6. letme Ynetimi nsanlar hayatlarn iyi bir ekilde srdrmek iin maddi ve manevi birok eye ihtiya duyar. Bir ekonomide, ekonomik faaliyetlerin temel hedefi insanlarn iyi ve rahat bir ekilde hayatlarn devam ettirebilmek iin gerekli olan mal ve hizmetleri retebilmektir. Ekonomik birimler olan iletmeler; insanlarn ihtiyalarn karlamak iin retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getirerek, ekonomik mal ve hizmet retmek ve/veya pazarlamak ve sahibine kr getirmek iin faaliyette bulunurlar. nsan ihtiyalar olan mal ve hizmetlerin retimi iin gerekli olan maddi ve manevi unsurlar olan emek, sermaye, mteebbis ve retim ynetimi olarak retim faktrleri iletme bnyesinde birletirilerek retim salanm olar. Ekonomik gelime, retim faktrlerinin verimli bir ekilde birletirilip, kullanlmas ile gerekleebileceine gre ynetici tm retim faktrlerini en etkin bir ekilde birletirip, yneten bir retim faktr olarak, toplumun ekonomik ynden gelimesinde en nemli sorumluluu tar. Gnmzn gelimi toplumlarnda ihtiyalar karlamak iin kurulan ve gelien iletmelerin ynetimi nemli hale gelmi ve ynetimin belirli bal konular iine girmitir. Ynetim konular genelde iletme ynetimine dnktr. Bu balamda iletme ynetimi, iletmenin belirlenen hedefine ulaabilmesi iin iletme ii personel, makine, tehizat vb.- ve iletme d pazar, hammadde, yabanc kaynak, zaman vb.unsurlar planlama, organize etme, yneltme, koordine etme ve kontrol etme sreci olarak tanmlanabilir. letme ynetimi, iletmeyi belirlenen amalarna ulatrmak iin tm faaliyetleri planlamak, rgtlemek, yneltmek, koordine etmek ve kontrol etme abalarna denir. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetimi kavramlarn birbirinden ayran iki temel farkllk bulunmaktadr. letme ynetimini genel ynetimden ayran ilk fark ortak amacn iktisadi oluu, ikinci fark ise iletme ynetiminin sosyo-teknik bir nitelie sahip olmasdr. Genel ynetimde ortak ama kr deil ve ikinci olarak ynetim sosyal bir bilim daldr insan grubunun ortak hedefe dnk faaliyetlerini kapsar. letmenin etkili ynetilebilmesi iin iletme ynetiminin temel grevleri: 1. letmenin misyon ve vizyonuna bal olarak amalarn belirlemek, 2. letme amalar dorultusunda politika ve stratejiler gelitirmek, 3. rgt yapsn geliim ve deiime uygun yeniden yaplandrmak, 4. Tm unsurlarn iletme amalar dorultusunda verimli kullanmn salamak, 5. letme faaliyetlerinin iletme amalaryla uyumunu kontrol etmek, letme ynetiminde olay, insan ile insan, insan ile dier tm retim unsurlar arasndaki ilikilerin dzenlenmesini ierir. letme ynetimi iletmelerin ynetime ilikin problemlerini zmek, amalarn yerine getirmek iin birok faaliyeti yrten bir ura alandr. Her kurulu kendi misyonuna uygun eitli amalar belirler ve oluturaca vizyonla bu amalara ulamaya alr. Misyon, bir kii, kurulu veya bir topluluun stlendii zel grev olarak bakldnda, iletme ynetimi asndan misyon; alanlara yn gstererek yaptklar ilere bir anlam kazandran, iletmeyi dier iletmelerden ayrt etmeye dnk uzun dnemli grev ve amalar olarak ifade edilir. Vizyon ise, iletmenin gelecei ile ilgili olarak st ynetim tarafndan benimsenen ve iletmeyi gelecee tayacak bir idealdir. letmenin faaliyetlerini verimli bir ekilde yerine getirebilmesi iin genel ve temel ilevler mutlaka
13

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan organize edilmeli, kurulmaldr. letmenin genel ilevi ynetim, temel ilevleri ise; satn alma, retim ve pazarlama ve destekleyici ilevler olarak; muhasebe, finans, insan kaynaklar, aratrma ve gelitirme ve halkla ilikiler yer alr. Genel ve temel iletme ilevlerinden oluan ve ana ilevler olarak isimlendirilen ilevlerden birisinin eksik olmas iletme olgusunu ortadan kaldrr. Muhasebe, finans, insan kaynaklar ve halkla ilikiler ilevleri, genel ve temel ilevlerin toplamndan oluan ana ilevlerin yerine getirilmesine yardmc ve destek olmalarndan dolay bunlara destekleyici iletme ilevleri de denilmektedir. Aratrma ve gelitirme ilevi, verimlilik ynetimi ve rgt gelitirme ilevleri kuruluu geliimini salayan dntrc ilevler olarak ifade edilmektedir. letmenin bymesi ve geliimine bal olarak ortaya kan iler birbirinden ayrlp bir blm altnda bir ilev alarak her birinin bana bir ynetici atanr. Aada klasik ve modern iletme ilevleri birlikte drt ana grupta ksa aklamalarla verilmektedir. 1. Genel levler letmenin genel ilevi sadece Ynetim levi olarak tektir. Ynetim levi: Kurulu esnasnda belirlenen veya sonradan gzden geirilen amalara ulamak iin; planlama, rgtleme, yneltme koordinasyon ve kontrole ilikin teori, model, yaklam ve ilkelerin maharetle uygulamaya gtrlme sreci olarak tanmlanr. Ynetim ve organizasyon faktr, btn iletme faaliyetlerinde geerli olan ortak ilkeleri ortaya koyduu iin, genel bir iletme ilevidir. 2. Temel levler letmenin temel ilevleri klasik olarak satnalma ilevi, retim ynetimi ilevi ve pazarlama ilevi olarak sralanrken, modern manada bu ilevler sadece pazarlama ilevi ve retim ynetimi ilevi olarak dzenlenmektedir. 1. Satnalma levi: retim iin gerekli olan emek faktr hari girdilerin, en ekonomik bir ekilde retim faktrleri pazarndan temin etmeye alan bir iletme ilevidir. letmede, insan dndaki btn varlklarn deeri para ile llebilir, insann deeri deil, emei para ile llr. Emek; belirli bir cret karlnda retim faktrleri yani emek piyasasndan kiralanr. 2. retim Ynetimi lev: nsanlarn ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlerin en iyi kalitede, en dk maliyetle, retimini salamaya ynelik faaliyetlerin planlanmas, organize edilmesi, ynlendirilmesi, koordinasyonu ve kontroldr. 3. Pazarlama levi: Tketici istek ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bu ihtiyalarn karlanmas iin gerekli girdilerin temin edilip retim srecinden geirilerek rn haline getirilmesi, fiyatlandrlmas, datlmas, promosyonu-zendirme-tutundurma- ve sat sonras hizmetleri ifade eder. 3. Destekleyici ve Kolaylatrc levler Finans, muhasebe, halkla ilikiler ve insan kaynaklar ayr birer ilev olarak destekleyici ve kolaylatrc ilevleri olutururlar. 1. Finans levi: letmelerin kurulabilmesi veya kurulu bir iletmenin retim yapabilmesi iin gerekli olan para giri ve klarn en az maliyetle gerekletirme ilevlerinden oluan bir btndr. Bir iletmenin amalarn gerekletirmek iin gerekli olan paray, deme aralarn ve her trl imkn salayacak ve iletmenin her trl ykmllklerini yerine getirecek ekilde para aknn ynetimi ve bunlarla ilikili ilevlere finans denilmektedir. 2. Muhasebe levi: letmenin varlklar ve kaynaklar zerinde deiim oluturan mali nitelikteki ve para ile ifade edilen ilemlere ait bilgileri kaydetmek, snflandrmak, zetleme, analiz etme ve yorumlama yoluyla ilgili kii ve kurumlara raporlar eklinde sunmak olarak tanmlanr. 3. Halkla likiler levi: Organizasyonla evresi arasnda karlkl iletiimi, anlamay ve ibirliini salayp ve bunun iletme lehine olarak srdrmeye yardmc olan iletme ilevidir. Halkla ilikiler ilevi; iletme ile halk arasnda iyi bir iliki kurmak ve bu ilikiyi iletme lehine ynetmektir. 4. nsan Kaynaklar levi: Bir retim faktr olan emek kaynann igc piyasasndan en ekonomik yollardan salanmas ve verimli bir ekilde altrlmas hedefine ynelik iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi insan kaynaklar ilevini oluturur. 4. Dntrc levler AR-GE ynetimi, verimlilik ynetimi ve rgt gelitirme faaliyetleri ayr birer ilev olarak dntrc ilevleri olutururlar. Mteri odakl gnmz iletmelerinde iletme ilevleri yeniden ve geliime ak srekli iyiletirme anlayna uygun olarak dzenlenmekte ve nemi artan veya azalan ilevler gelitirici
14

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan faaliyetler ile revize edilmektedir. 1. AR-GE Ynetimi levi: letme ilevlerinin ilmi yntemlerle ekonomik adan incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanmas ve bu yolla baz ekonomik sonularn ortaya konularak ilgili iletme ilevlerinde uygulanmas faaliyetlerini ieren bir iletme ilevidir. Aratrma, bilinmeyeni bilmeye, renmeye ynelik yaplan bilimsel-teknolojik faaliyetlerdir. Gelitirme ise, mevcut bilgiyi ya da teknolojiyi yeni dzenlemelerle daha iyiye doru ynlendirme faaliyetidir. Aratrma ve gelitirme iletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya karlmasna ynelik sistemli almalar topluluu olarak tanmlanr. 2. Verimlilik Ynetimi levi: Belirli bir retim miktar ile bu retimi elde etmek iin kullanlan faktrler arasndaki oran olarak, ayn miktar kaynakla daha ok retim yaplmasn salama ilevidir. O nedenle iletmelerde verimlilik ynetimi bal bana bir ilev olup ayr bir birim olmas gerekliliini ortaya karmtr. 3. rgt Gelitirme levi: Etkili ve katlml bir rgt kltr meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalardr. rgt gelitirme; rgtlerin yeni teknolojilere, pazarlara, tehlikelere ve deiime daha etkili ayak uydurabilmeleri iin inanlarn tutumlarn, deerlerini ve yaplarn gelitirmeye ynelik bir eitim stratejisidir. letmeler belirtilen ilevleri yerine getirmek iin uygun rgt iklimi ve ileri aamada bir rgt kltr gelitirmeleri gerekmektedir. 7. Ynetimin Temel levleri Ynetim evrensel bir sre olarak, organizasyonun bykl, faaliyet alan, hukuki yaps, tipi ne olursa olsun belirli baz ilevlerin bilinip yerine getirilmesi ile ancak etkili bir ynetim salanabilir. letmecilikte yazarlarn ou ynetim alannda ilevsel yaklama nem verirler. 1916 ylnda, Fransz sanayici Henri Fayol, da ynetime, ilevsel bir yaklamda bulunmu ve btn yneticilerin benzer faaliyetleri yerine getirdiklerini ileri srmtr. st basamakta da olsalar alt basamakta da olsalar btn yneticiler evrensel ynetim faaliyetlerini yrtrler. Ynetim bilimcilerinin zerinde gr birliine varamadklar ynetim ilevlerinin says drt ile yedi arasnda deitii grlr. Konularmzda ynetimin; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak be temel ilevini esas alp incelenmektedir. 1. Planlama levi: Kurgu olarak da ifade edilen plan, geni manada tutulacak yol ve davran ekli demektir. Plan, belirli amalara ulamak iin nceden alnan tedbirler olarak yaplacak ilerin nceden tek tek belirlenmesidir. Buradan hareketle plan, gelecekteki organizasyon performans iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulalmas iin gerekli grevlerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmas iin yaplr. Planlama, bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sre olmasndan planlama zihinsel bir faaliyettir ve yneticilerin belirli bir amacn elde edilmesi iin faaliyet ynn kararlatrdklar bilinli bir faaliyeti ifade eder. Planlama srasnda ynetici, ne yaplmas gerekliini, kimin yapacan, nasl ve ne zaman yapacaklarn dnmek zorundadr. Planlama ayn zamanda gemiteki olaylar ve gelecekteki frsatlar ve tehditleri dnmeyi de kapsar. Yine planlama, organizasyonun gl ve zayf ynlerini dnmeyi ve arzulanan durumlar ve bu durumlar gerekletirmek iin izlenecek yollar kararlatrmay kapsar. Planlama; faaliyetleri koordine etme, yneticilerin nlerini grmelerini salama, kaynaklarn israfn nleme ve kontrol faaliyetlerinde standartlar nceden belirleme gibi farkl drt ama iin yaplr. 2. rgtleme levi: Organize etme veya rgtleme olarak da ifade edilen organizasyon ilevi tipik olarak planlama ilevini izler ve iletmenin plan nasl baarmaya altn yanstr. rgt veya tekilat, olarak da ifade edilen rgtleme, amalara ulamak iin yaplacak ilerin belirlenmesi ve gruplandrlmas; ileri yapacak personelin ve yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. 3. Yneltme levi: Ynetici, kuruluun amalarna bakalar ile birlikte ulaabilmek iin yneltme faaliyetinde bulunur. Yneltme, planlar yaplp organizasyon yani rgt yaps oluturularak gerekli grevlendirmeler yapldktan sonra bu rgtn amaca ulamas iin harekete geirilmesi demektir. Yneltme ilevi iletmede grev yapanlara, bunu en etkin ve verimli yoldan yapmalar iin yol gstericidir. nc ynetim ilevi olarak konusu insan olan yneltme isgrenlere liderlik ederek organizasyon amalarna ulamak iin onlar motive etmek amacyla yetki kullanmaktr. Yneltme, yneticiye bal olarak alan kiilerin yannda, btn organizasyon birimlerinin motivasyonunu kapsar.
15

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan 4. Koordinasyon levi: Dzenletirme, uyumlatrma ve egdm olarak da ifade edilen koordinasyon rgt yesi olan alanlarn abalarn birletirmek ve zaman asndan uyumlu klmak, amaca varmak iin i ve faaliyetlerin birbiri pei sra gelebilmesi ve birbirini tamamlamas iin gerekli olan ilevdir. Koordinasyon, bir ibirlii sistem ve mekanizmas olarak bir iletmenin dzenli ve srekli alabilmesi iin hedefler, faaliyetler, organlar ve kiiler arasnda uyum ve ibirliinin salanmasdr. 5. Kontrol levi: Denetim olarak da ifade edilen kontrol ilevi, organizasyonun amalarna ulap ulamadn veya ne lde ulatn aratrmak ve amalardan sapmalar olduunda dzeltici tedbirleri almaktr. Ynetimin son ilevi olan kontrol faaliyeti ile dier ynetim ilevlerinin ne derece baarld anlalr. Ynetim sreci planlama ile balar kontrol ileviyle tamamlanr ve iletmelerin amalarna ulap ulamadklar veya ne lde ulatklar kontrol ileviyle belirlenir. letmelerin amalarna ulamalar ve baarl olmalar iyi bir ynetim sistemine sahip olmalarna baldr. Amalarn belirlendii planlama aamasnda baarl olmak ve en uygun plan yapmak yeterli deildir; ayn zamanda plann ne lde baarl olduunu ve hatalar varsa hatalarn nereden kaynaklandn bulmak gerekir. 8. Ekonomik Sistemler Ve letme Ynetimi likisi Ynetim yaplar ve ynetim sistemleri ile ekonomik sistemler arasnda birbirini etkileyen ok ynler bulunmaktadr. Kurulularn veya lkelerin ynetimi iinde bulunulan ekonomik sistem ve artlarn geliiminden birebir etkilenmektedir. Ekonomik sistem, iinde kendine zg kurumlar, kurallar ve ekonomik hedeflerini gerekletirmeye alan ekonomik karar birimlerini ifade eder. Ekonomik sistem; sosyal, politik, hukuki kurumlar ve kurallar ile birlikte iktisad amalarn emrinde bir koordinasyon dzeni olarak; toplumun sahip olduu kaynaklar, onlarn ihtiyalarn karlayacak ekilde datmn ekillendiren temel kurallardr. Ekonomi ile toplum arasndaki ilikiyi o lkedeki siyasi ve toplumsal deerler etkiler, yani siyas yaplanma ekonomik sistemi de belirler. Gemiten gnmze dnyada uygulama imkn bulmu birok iktisadi ve mali sistemler olmu, ancak burada gnmzde ksmen de olsa uygulanyor olan serbest piyasa sistemi, sosyalist ekonomik sistem ve karma ekonomik sistem incelenecektir. 1.Serbest Piyasa Sistemi: Her trl iktisadi faaliyetlerin kiilerin serbest teebbsne ve fertler arasndaki serbest szlemelere brakld, retim, tketim, blm ve mbadeleyi ayarlama ve dzenleme iinin serbest piyasalara ve bu piyasalardaki fiyat mekanizmasna brakld iktisadi sistemdir. Serbest piyasa sistemine "Kapitalist Sistem, Liberal Kapitalist Sistem, Pazar Ekonomisi veya Piyasa Ekonomisi " ismi verilir. Ekonomik faaliyetlerde zel teebbsn hkim olduu, devlet mdahalesinin asgari dzeyde tutulduu, zel mlkiyet, giriimcilik ve kr serbestsinin var olduu serbest piyasa sistemidir. A.B.D. ve Bat Avrupa ekonomileri, bu sisteme en yakn lkelerdir. Serbest piyasa sistemi olarak ifade edilen bu sistem; ok sayda alc ve satc, piyasaya giri-k serbestsi, rnlerin homojen olmas, piyasann ak ve effaf olmas ve retim faktrleri hareketinin tam olmas gibi be temel art tamas gerekir. Kapitalizm bir dnya sistemi olarak kendini ina ederken karsna kan engelleri de tasfiye etmektedir. Kapitalist sistem kendine uygun olmayan retim ve tketim sistemlerini eitli projelerle deitirerek uyumlu hale getirmektedir. Farkl inan ve kltrlerin kapitalizme uygun olmayan ynleri eitli isimler altnda deiik yaklamlar ile kontrol altna alnd bilinmektedir. Serbest piyasa ekonomisinden sapmalar baladnda rekabet artlarnn giderek bozulmas veya ekonomik yapnn liberal kapitalist sistemi savunanlarn dndklerinden farkllamas gibi nedenlerle devletler ekonomik hayatn ileyiine kaytsz kalmamlardr. Serbest piyasa sistemine ilk mdahale 1929 Dnya Byk Ekonomik Buhran ile ikinci byk kriz veya mdahale ise Eyll 2008de ABD de balayan ve yaylan krize lkeler deiik ekillerde mdahalelerde bulunmaktadrlar. 2.Sosyalist Sistem: Balca iktisadi faaliyetlerin devlet tarafndan yrtld, mlkiyet ve giriimcilik hrriyetinin olmad veya ok snrl tutulduu, retim aralarnn devletin idaresi ve altnda olduu, yatrm, retim ve tketicinin merkezi planlama ile yrtld bir sistemdir. Sosyalist veya Kolektivist sistem olarak da ifade edilen Totaliter Mdahaleci Sistem de retim kaynaklar olan toprak, sermaye, emek toplum adna devletin mlkiyetinde yani kolektiftir. Bu kaynaklar, toplum adna, devlet tarafndan kullanlr ve retimde kr deil toplumsal fayda n plana alnr. Fiyat mekanizmasnn anonim ve objektif yol gstericilii yerine merkezi planlamann sbjektif otoriter kararlar alr ve yaplan planlarda esneklikten yoksundur. Halen Kba ve in de uygulanan ve serbest piyasa sistemine kar bir antitez olarak onun eksiklerinden hareketle kiisel ve toplumsal refah gerekletirmeye ynelik oluturulan iktisadi bir
16

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan sistemdir. 3.Karma Ekonomi Sistemi: Serbest ve sosyalist sistemlerin aksayan yanlarn brakp, iyi ileyen taraflarn alarak daha iyi bir iktisadi organizasyon oluturma dncesinden domutur. Karma ekonomik sistem, bir ihtiya sonu ortaya kan ve her yerde geerli, kabul grm, standart ilke ve kurallar olmayan ve uygulamada ok deiik grnmler alan ve temelde bilimsel deil siyasal bir olaydr. Karma ekonomi, hkmetin baz iktisadi etkinliklerde bulunduu veya bu etkinliklerin ileyiine mdahale ettii, dier bir ifade ile piyasa ekonomisi ile gdml ekonominin bir arada bulunduu iktisadi sistemdir. Karma ekonomi, milli ekonomi iinde devletin, sahip olduu retim faktrlerinin temel nem tamasna karlk, zel ekonominin gelimesinde yol gsterici olduu; kiisel mlkiyet, zgrlk ve demokrasinin vazgeilmez bulunduu lkelerdeki devletin ekonomik mdahaleciliini ifade eder. Toplumu oluturan tm retici ve tketici kii ve kurumlarn bu sistem iinde ortaya koyduklar arz ve talep durumu, mikro ve makro dzeyde ele alnmakta, sonuta iktisadi-ekonomik- sistemi dzenleyen baz mikro ve makro denge kurallar gelitirilmi olmaktadr. letmeler, iinde bulunduklar bu ekonomik sistem iinde retim, pazarlama ve tketim faaliyetlerini gerekletirecek olmalarndan dolay ekonomi bilimi ile sk bir iliki iindedir. letmeler ekonomi siyasetlerini yakndan takip ederek, bu siyaset nda etkin ynetimlerini salayarak varlklarn devam ettirirler. 2. ORGANZASYON 1. Organizasyon Ve zellikleri Gnmz toplumlar ihtiyalarn zorlamas ile her alanda rgtlenmeye ynelmekte; bata aile rgtlenmesi olarak, sivil toplum rgtlenmesi, devlet ve devletleraras rgtlenmelere gidilmektedir. Gelimi toplumlarn nemli zelliklerinden birisi de mmkn olduunca ok deiik faaliyet alanlarnda organize olmu yani rgtlenmi olmalardr. Hibir faaliyet kendi bana organize olmadan yani rgtlenmeden hedefine ulaamaz. Toplumlarn gelimiliinin gnmz ltlerinden birisi de rgtl toplum olup olmamalarna baldr. rgtlenemeyen veya yanl rgtlenen kesim ve lkeler, bu alanda uzman olanlarn ynetimine girme durumuna dmlerdir. rgtler, insanlar tek balarna yapamayaca ileri yapar; srekli toplanan verilerin gelecek kuaklara aktarlmas ve alanlarn kariyer kurum yapsn oluturur. Zamanmzn geliimine bal olarak organizasyonlara duyulan ihtiyalar srekli artmakta ve artan bu ihtiyaca daha etkili cevap verebilmek iin organizasyonlarn da gelitirilmesi gerekmektedir. rgt veya tekilat olarak da ifade edilen organizasyon ile ilgili farkl tanmlar aada verilmektedir: Organizasyon: Amalara ulamak iin yaplacak ilerin belirlenmesi ve gruplandrlmas; ileri yapacak personelin ve yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. Organizasyon: retim faktrlerini en etkin, sistemli, olumlu ve uyumlu bir ekilde kullanarak mal ve hizmetleri retebilmek iin alanlarn grevlerini en iyi eklide yapmak zere dzene konmas ve gerekli her trl ara, gere ve imknla donatlmasdr. Organizasyon: letmenin amacna ulaabilmesi iin ihtiya duyduu maddi ve beeri aralarla domaltlmas ve bu aralarn en verimli ve etkin ekilde altrlacaklar ksm veya blmlere yerletirilmesi faaliyetidir. Organizasyon: letmenin amalarna ulaabilmesi iin hangi ilevleri yapmas gerektiine ve bu ilevleri yapacak ksmlarn birbirleriyle ahenkli alacak ekilde oluturulmasna bu organlarda altrlmak zere gerekli olan beeri ve maddi sermaye Organizasyon: Planda belirlenen amalara ulamak zere belirlenen yollara uygun bir rgt yaps kurmay ve hedeflere en ksa zamanda ve en az maliyetle ulamak iin yaplan almalar btn olarak, ynetenler ve ynetilenler arasnda hiyerarik ve formel-biimsel- bir yapnn kurulmas, ilerin, bunlar yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin aka belirlenmesi faaliyetidir. Organizasyon ile insanlarn beraberce i grme ve verimli bir ekilde almasn salayan formel yani biimsel, resmi bir yap oluturulur. Ayrca formel yapya bal olarak rgt ierisinde kii ve gruplar arasnda kanlmaz ekilde oluan ve hiyerarik esaslara dayanmayan ilikileri sergileyen enformel yani gayri resmi bir organizasyon yaps ortaya kar. Ynetim srecinin etkinlii, organizasyon ileminin yani rgtlemenin baars ile yakndan ilgilidir.
17

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan letmenin amalar ve artlar ile organizasyon almalarnn ortaya koyduu yap uyum iinde olduu zaman, planlarda belirlenen amalara ulamada nemli bir adm atlm olur. rgtleme srecinin temel amac, rgtsel baar iin gerekli unsurlar etkili ve verimli bir ekilde uyum iinde bir araya getirmektir. Organizasyon kavramnn sre ve yap olarak balca iki anlam bulunmaktadr. Bir sre olarak organizasyon veya rgt; amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin ve onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, insanlarn bir arada etkin ve verimli bir ekilde alabilmesi iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmasdr. Sre olarak organizasyon kavram rgtleme, organizasyon ilemi veya organize etme kavramlar kullanlabilir. Bir varlk veya yap olarak organizasyon; belirlenen amalara ulamak zere, birden fazla kiinin bir araya gelerek dzenli ve birbirini takip eder ekilde aba gsterdii bir yap olarak ifade edilir. Yaplan bu aklamalarla, organizasyon kavramnn sre ve yap olarak iki ayr anlam arasndaki farkll ve ayn zamanda balant ortaya konuldu, burada hangi anlamda kullanldn biliyor olmak nemlidir. Organizasyon yapsn belirleyen temel unsurlar/zellikler yle aklanabilir: 1. Ama Birlii. Her rgt ulamak istedii amalara ve bu amalarla ulatracak faaliyetlere gre farkl bir yapda dizayn edilir. Oluturulan organizasyon yapsnn btn birimleri iletmenin temel hedeflerine dnk olmaldr. Birimlerin kendi amalar arasnda btnlk olmal ve iletmenin nihai hedefine katkda bulunacak nitelikte olmaldr. 2. Ynetim Alan. Kontrol alan olarak da grlen ynetim alan rgtte bir ste bal olmas gereken ast says ile ilgili bir unsurdur. Bir yneticiye balanacak ast says ve stlenecei sorumluluklar, yneticinin bilgi, yetenek ve kavrama snrlarn amamaldr. 3. Ynetim Birlii. Ayn amaca yneltilmi ve benzer faaliyetler grubu bir tek yneticiye balanmaldr. Faaliyetlerde etkinlii salamaya ynelik bu ilke ynetim birlii olarak bilinir. Ynetim birlii, ynetim alan kontrol alanndan- farkllk arzeder. 4. Komuta Birlii. Her astn yalnzca bir ste bal ve sorumlu olmas ve ondan emir almasn ifade eden ilke, komuta birlii olarak nitelenir. Bu ilke ile faaliyet kargaas nlenir. 5. Yetki ve Sorumluluklarn Akl ve Dengesi. letme apnda her alann ii ile sahip olduu yetki ve sorumluluklar ak ve kesin olarak belirtilmelidir. Bu aklk yazl ve szl olarak salanmaldr. Ayrca her alann sahip olduu yetkiler ve sorumluluk alan arasnda denge olmaldr. Yani sahip olunan yetkilerin kullanmdan dolay alanlardan hesap sorulabilmeli, dier bir ifade ile sorumluluk sz konusu olmaldr. Buna mukabil, sorumlu olduu konularda personel, emir verme ve ynetme yetkisine sahip olmaldr. 6. Haberleme Kanal ve ekli: Haberleme ilikilerinin eidi ve nitelii de organizasyonun yapsn etkileyen bir unsurdur. letmenin st, orta ve alt basamak yneticileri, kendi aralarnda bir araya gelip grebilmeli ve ortaya kan sorunlarn zmleyebilmelidir. Yatay ve dikey iletiim kanallarnn etkin altrlarak etkin ve verimli bir alma ortama oluturulabilir. 7. Ayrlk Gzetme Yani stisna lkesi: st ynetim basamaklar yani st basamaklarda grev yapan yneticiler gnlk ve rutin ilerden uzak tutulmal ancak, genel politikalarla ilgili ve normal d durumlarda kendilerine bavurulmaldr. Bu ilkeye ayrklk veya istisna ilkesi denir. 8. Personel Dalmnda Denge. letmedeki her birime gerekli olduu miktarda ve nitelikte personel salanmaldr. ler ile personeller arasnda nitelik ve nicelik ynnde denge olmaldr. Ayrca, isletmenin btnnde yneticiler ve ynetici olmayanlar arasnda sayca denge kurulmaldr. 9. Kaynaklarn Dalmnda Denge. letmenin amalarna ulaabilmesi iin her faaliyet belirli miktarda paraya ihtiyac ortaya karr. Bu miktar, faaliyetlerin ve bunlarn gerekletirildii birimlerin nceliine gre deiir. 10. Merkezcil ve Merkezka Uygulamalarda Denge. Bir iletmede alnan kararlarn uygunluu iin izlenmesi gereken hiyerarik kanal belirlenmi olmaldr. Deiik kararlarn alnmasnda benzer yollar izlenebilecei gibi, bazlar deiik hiyerarik ilikiler gerektirebilir. Baz kararlarn daha st ynetimce alnmas zorunlu iken bazlarnn ise, yetki devri salanarak daha alt ynetim kadrolarnn katklaryla, yani merkezka bir tarzda alnmas sz konusudur. 11. blm ve Uzmanlk Derecesi: blm, herkesin bir i dalnda ustalamas, uzmanlamas iin ileri ayrma veya herkese belirli bir ii vermedir. letmelerde i blm uzmanlamay, uzmanlama da verimlilii artrr. Uzmanlama, belli bir iin ok kk paralara ayrlarak her grevi bir kiinin srekli olarak yapmas ile bilgi, gr ve becerisinin artmas ile mtehasss olmasn ifade eder. letmede ar
18

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan uzmanlama uygulamas, i grenlerin uzun bir sre ayni ie younlamasn ifade eder. Bu ise monotonluk, stres ve sonuta verimsizlik ortaya karr. Ancak, ilerin, onlarn en iyi yapabilenler tarafndan yaplmas olumlu sonular alnmasnda nemli rol oynamasndan dolay uzmanlamaya bir lde ihtiya da vardr. Burada gerekletirilmesi uygun olan durum, iletme iinde dengeli bir uzmanlama derecesine ulalmasdr. 12. Gelime Yetenei. Organizasyon sureci sonunda ulalan yap esneklik zelliine sahip olmaldr. Zaman ierisinde ortaya kabilecek ihtiyaca cevap verecek yetenekte olmas gerekir. Gelime yeteneinin ykseklii iletmenin baarsn artran bir unsurdur. 2. Organizasyon Ve Ynetim likisi Ynetim ve organizasyon kavramlarnn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. Ynetim ve organizasyon etle trnak gibi birbirinden ayrlamaz, sadece renim asndan iki ayr kavram olarak ele alnr. Burada ynetim, amalar belirleyen, temel ilkeleri ortaya koyan bir sre, organizasyon ise, belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. Bu adan ynetimin baars ile organizasyonunu iyi ileyii arasnda sk bir iliki vardr. Bu iki kavram birbirini tamamlayc konumdadr ve organizasyon, ynetimin var olduu ve faaliyetini srdrd bir yap, ynetim ise bu yap ierisindeki bir ilev olarak grlr. Ynetim faaliyetinin gerekletirildii yer olarak organizasyon rgt-; rgtleme ilemi sonucunda meydana gelen iskelet, bina veya yapdr. Tekilat ve organizasyon olarak da ifade edilen rgt, belirli bir amaca ynelik, birbiriyle balantl faaliyetlerin gerekletirilmesi iin kiilerin nceden belirlenmi davran kalplar, grevler ve sorumluluklar erevesinde bir araya gelmesiyle oluan, tamamlayc ve sreklilik gsteren toplumsal yaplanmadr. 3. Sanal Organizasyonlar letme ynetimi ile ilgili yeni konulardan biri de sanal organizasyonlardr. Teknolojinin geliimi ile birlikte; bilgisayar ve internetin toplum hayatna katt iletiim etkinlikleri ve dijital medya olarak da ifade edilen sosyal medyann geliimi yeni sanal organizasyonlar gndeme getirdi. Sanal organizasyon ile ilgili farkl tanmlar: Sanal Organizasyon: Varl ksmen veya tamamen, haberleme teknolojileri ile birlikte ortaya km olan internete, kablolu sistemlere, telefon sistemlerine vb. bal olan bir iletme, klp, topluluk, enstit, kurum veya benzeri kurulular eklinde tanmlanabilir. Sanal Organizasyon: Ayn amaca ynelen ancak birbirinden bamsz grevlerle ykml ve uzay, zaman ve fiziki snrlar aarak iletiim teknolojilerinin alaryla glendirilmi balarla birbirine bal insan topluluu olarak tanmlanmaktadr. Sanal Organizasyon: yeleri uzun vadeli bir ama veya hedef iin bir araya gelmi, iletiimlerini ve ilerin koordinasyonunu bilgi-iletiim teknolojileri yoluyla gerekletiren, corafi olarak geni alana yaylm olan bir organizasyon olarak grlmektedir. Sanal Organizasyon: alanlarn belli bir yerde toplanmad, deiik meknlardaki iletmelerin bir mal veya hizmetin retiminin belirli safhalarnda yer ald, bilgisayar imknlar ile srekli haberleme iinde bulunan ve sanki tek bir organizasyon gibi mterilerine mal veya hizmet sunan bir organizasyondur. 4. Organizasyon evre likisi Kurulular, kendilerine hayat veren bir evre iinde yaarlar ve bu evre ile arasndaki karlkl etkileim ve bamllk sebebiyle dardan meydana gelen deiikliklerden etkilenirler. letmelerin varlklarn devam ettirmek ve rekabet edebilmek iin kendilerini etkileyen tm evre faktrlerini gz nnde tutarak faaliyetlerini evreye ait glere kar ak sistem anlayyla duyarl bir ekilde olutururlar. evre, kiinin, organizasyonun yani rgtn veya toplumun hayatn etkileyen toplumsal, kltrel, ekonomik ve fiziki artlarn toplam olarak srekli deien sabit olmayan bir ortam eklinde ifade edilir. letmeler asndan evre i ve d olarak iki ekilde ifade edilir. evre, iletme ak sistem yaklam ierisinde iletmenin kendi ierisinde oluturduu blm, ksm gibi alt birimlerin birbirleri ile olan ilikileri ve iletme i iklim ve kltrn yanstr. D evre ise organizasyonun dnda bulunan ve organizasyona girdilerin temin edildii ve ilem srecinden ktktan sonra rnlerin sunulduu kesimler ile birlikte etkiledii ve etkilendii dier kesimleri ifade eder. Dolaysyla ak bir sistem olan iletmeler, alt sistemleri arsnda i uyum ve iletme evresi ile d uyum salayarak amalarna ulamak
19

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan durumundadr. Bu sebeple iletmeler, baz kii, kurum ve kuruma ait dzenlemelerle dolayl ve dolaysz iliki kurmak ve bu ilikiyi ynetmek durumundadr. Organizasyonlarn evre ile olan ilikileri ok ynl sreklilik arz eder ve evrelerinin bir blmn etkilerken dierlerinden de etkilenirler. Yani iletmeler ekonomik, teknik ve sosyal sistemin ayrlmaz bir paras olarak faaliyet gsterirken evresindeki birok kar grubunu etkiler veya onlar tarafndan etkilenir. Bu etkileim iletmenin yapsna, trne, hukuki durumuna ve faaliyet alanna gre farkllk gsterir. evre ile olan iliki iletmeye, bir takm bor ve sorumluklar yklerken baz haklara da kavuturur. Karlkl kar ilikisi belirli faktrlere bal, dengeli ve srdrlebilir bir iletme siyasetinin izlenmesini de zorunlu klar. letmenin kr elde ederek varln srdrebilmesi iin kendi dnda yer alan ve kar grubu olarak da ifade edilen evresi ile ilikisinin ok iyi olmas ve iyi geinmesi gerekir. Burada, organizasyonu, duruma gre, bazen olumlu bazen de olumsuz ynde etkileyen evre unsurlarna ve artlarna deinilecek ve i ve d evresi ekil 1-1de ana izgileriyle tantlacaktr. 4.1. Organizasyonun Yakn evresi Mikro evre veya ulusal evre olarak da ifade edilen iletmenin yakn evresinde, mteriler, alanlar, hissedarlar, tedarikiler, araclar ve rakipler bulunmaktadr. Bu evrelerin gzleri her zaman iletmeye dnk olur ve bunlar iletmeden beklediklerini alamazlarsa, iletmenin varl tehlikeye girer. Bundan dolay iletme, ilk nce kendi yakn evresini grp gzetmek, onlarn amalarna hizmet etmek durumundadr. Aada ksaca sz konusu yakn evrelere deinilecektir. 1. alanlar: Orgnizasyon alanlar iletmede grev alan yneticisinden en alt alanna kadar tm personeli kapsar. Yneticiler, iletmede, ynetime ait yeteneklerini kullanabilecekleri ve bu becerilerini gelitirebilecekleri bir ortam olmasn ve iletmeyi ynetmelerinin karl olarak tatmin edici bir cret isterler. letme bu istei gz nnde bulundurarak cret, krdan pay, prim, dl, kra ortaklk veya iletmeden hisse gibi bir deme ekli gelitirilmelidir.

Uzak evre Faktrleri 1. Yasal ve Siyasi evre 2. Sosyal ve Kltrel evre 3. Ekonomik evre 4. Bilimsel ve Teknolojik evre 5. Doal evre 6. Global evre

Yakn evre Faktrleri 1. alanlar 2. Hissedarlar 3. Mteriler ORGANZASYON 4. Tedarikiler 5. Araclar 6. Rakipler

ekil 11: Organizasyonun evre Faktrleri alanlar, emeklerini iletmeye belirli bir cret karlnda kiraya veren kimseler olarak, iletmede rahat ve huzur iinde, belirli bir i doyumuyla alp, adil bir cret almak isterler. Bu salanamadnda, alr grnp, gerektii ekilde almayarak iletmeyi zarara uratarak baarszla srklerler. alanlarn iletmeyle ilikileri, toplu szlemelerle dzenlenir ve cretleri, cret sistemleri, haftalk alma saatleri, emekli denei tasarlar, izinler, fazla alma, salk ve sosyal yardmlar gibi artlar tespit edilir ve sendika ile uzun pazarlklar sonunda belirlenir ve imzalanr. letme, yneticilere ve dier alanlara nem vererek baarsn artrabilir. 2. Hissedarlar: letme ortaklar olarak hissedarlar, iletmeye koyduklar sermayeyi kaybetmeden belirli bir oranda da kr elde etmek isterler. letme bir taraftan hissedarlarn hisse senetlerinin piyasa fiyatn ykseltirken, dier yandan da her yl hissedarlara belirli bir kr databilmelidir. Tersi durumda, hissedarlar, iletmeden sermayelerini ekerek iletmenin tasfiyesine neden olurlar. 3. Mteriler: Belirli bir maaza veya iletmeden dzenli alveri yapan kii veya kurululara mteri denilir. Dier bir ifade ile mteri alc-; belirli bir iyerinin veya firmann maln satn alma amacnda ve faaliyetinde bulunan kii veya kurulutur. Kurulu ile mteri arasnda kurulan sat ncesi ve sat sonras
20

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan tm faaliyetleri kapsayan karlkl fayda ve ihtiya tatmini ieren sre ise mteri ilikilerini oluturur. Mteriler, iletmeden kaliteli yeterli, ucuz ve zamannda rn satn almak isterler ve bu durum salanamadnda baka iletmelere mteri olarak giderek iletmeyi cezalandrabilirler. Bu sebeple alclarn istekleri her zaman gz nnde bulundurulmaldr. Tketicilerin istekleri; pazar ortamnda pazarlama aratrmalar yoluyla toptanc, perakendeci, satclarla veya bizzat tketicilerle iliki kurarak tespit edilir. Tketici istekleri, zamannda, uygun yer, fiyat ve kalitede karlandnda tatmin olurlar. 4. Tedarikiler: retim iin gerekli olan girdileri salayan kii ve kurulular iletme asndan tedarikileri oluturur. letmeler retimleri iin gerekli girdileri yani hammadde ve yardmc malzemeleri ya kendileri retirler veya baka iletmelerden satn alrlar. letmelerin baka iletmelerden retim iin gerekli girdiyi satn almalar bu satc iletmeleri tedarik kayna haline getirir. Gnmz rekabet artlarnda iletmeler maliyetlerden tasarruf salamak veya kaliteli retim salamak iin kaliteli girdiyi salayacak tedarik kaynaklar ile ilikilerini iyi ynetmek durumundadr. Bu iyi iliki karlkl iyi ilikiyi getireceinden tedarik kaynaklar da kaliteli girdiyi uygun artlarda salamaya alrlar. 5. Araclar: Ekonomik sistemde retici ile tketiciyi araclar buluturur. Araclar rnlerin tketicilere ulamasn salayan tm datm kanallarn oluturur. Datm kanal, rn hedef pazara tayan ve satn almaya uygun hale getiren bir pazarlama karmas bileenidir. retimin eitli sebeplerle belirli merkezlerde toplanmasndan dolay retici ve alclar arasnda ortaya kan uzaklk, rnlerin retildikleri yerden tketim noktalarna kadar ulamn zorunlu klmaktadr. rnlerin retici iletmelerden alclara ulamasn salayan faaliyetler eitli yapdaki arac olarak ifade edilen kurulularca yerine getirilir. Bu kurulularn bir ksm rnlerin mlkiyet akn gerekletirirken bir ksm da rnlerin tanmasn salarlar. letmeler arac kurululardan rnlerin mterilere en etkin bir ekilde ulatrlmasn isterler, arac iletmelerde bu hizmetleri karlnda krlarn en st dzeye karmak isterler. Arac iletmeler srasyla genelde; ana bayi, toptanc ve perakendeci eklinde sralanr. 6. Rakipler: Ayn sektrde birden fazla ayn rn reten organizasyonlar birbirinin rakipleri konumundadrlar ve birbirleri ile rekabet ederler. Yani bir ite, bir yarta, birbirini gemeye alan, ayn eyi elde etmeye uraan iletmeler birbirlerinin rakibidirler. letmeler faaliyette bulunurken rekabet ortamn ve rakiplerini izlemek durumundadrlar. Rekabet, bir iletmenin daha iyi mteri deeri oluturmak rakipleri karsnda piyasada avantaj kazanmas, rakipleri karsnda gelitirdii benzersiz konum olarak ifade edilir. letmelerde rekabet; 1960 l yllar retim, 1970 li yllar maliyet, 1980 li yllar kalite, 1990 l yllar hzllk ve 2000 li yllar ve devam eden srete bilgi zerinde gerekletii grlmektedir. Gnmzde serbest piyasa sisteminin getirdii kresel rekabet ortamnda, hemen her sektrde youn bir rekabet yaanmakta, iletme lei kldke ve retilen rnn katma deeri kldke bu rekabet daha da younlamaktadr. Bundan dolay iletmeler srekli kendilerini yenilemek ve gelitirmek olarak ifade edilen iyiletirme almalar yapmak zorundadr. Rakipler karsnda fiyat ve kalite avantaj elde etmek, rakiplerinden nce mteri deeri oluturacak yeni pazar frsatlar elde etmek, deien mteri istek ve ihtiyalarna hzla cevap verebilmek rekabeti stnlk kazanmann yntemlerindendir. 4.2. Organizasyonun Uzak evresi Organizasyonun d veya makro evresi olarak da ifade edilen uzak evresi yakn evreden hemen sonra gelen evredir. letmenin d evresinde; yasal ve siyasi evre, sosyal ve kltrel evre, ekonomik evre, bilimsel ve teknolojik evre, global evre ve doal evre unsurlar ve bunlarn alt unsurlar yer almaktadr. 1. Yasal ve Siyasi evre: Organizasyonun yasal ve siyasi evresinde; hkmet ve kanunlar yer almaktadr. Yasalar toplu halde yaayan insanlarn kendi aralarnda ve devletle olan ilikilerini dzenler. zel ve kamu hukuku dhilinde karlan kanunlar iletmeleri dorudan ilgilendirir. Yrtme organ olan hkmetler, anayasa ve kanunlara aykr olmamak artyla lke ynetimini iyi ekilde ynetmek iin farkl konularda farkl siyasi grleri kabul edebilirler. Grleri dorultusunda gerekli dzenlemeler yaparak uygularlar ve bundan da iletmeler etkilenirler. Kanuni ve siyasi dzenlemeler iletme kararlarn yakndan etkilemesi nedeniyle iletmeler bu gelimeleri nceden oluturacaklar lobicilik faaliyetleri ile ynlendirmeye alrlar. 2. Sosyal ve Kltrel evre: Her toplumun kendine zg, inan, dnce, rf ve adetlerden oluan
21

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan sosyal ve kltrel bir yaps vardr. Bu yap toplum iindeki kiilerin kendi aralarnda ve iletmelerle olan eitli ilikilerini dzenler. Toplumun sosyal ve kltrel dzeyi farkll ihtiya farklln da beraberinde getirir. letme ite toplumun farkl ihtiyalarn karlamaya ynelir ve bunu yaparken toplumun bu yapsn dikkate almaldr. Organizasyonlar topluma ve devlete, ekonomik kalknmann salanmasnda ve istihdamn oluturulmasnda nemli katklar salarken dier taraftan vergi deyerek devletin mali ihtiyalarn karlarlar. nsanlar farkl ihtiyalarn karlamak iin birlikte farkl kurumlar olutururlar aile, dini kurumlar, askeri kurumlar, siyasi kurumlar, eitim kurumlar ve ekonomik kurumlar gibi. letme tm bu kurumlarla iyi ilikiler kurmaldr. Toplum, iletme tarafndan evresinin kirletilmesini, hor kullanlmasn, irkinletirilmesini istemez. 3. Ekonomik evre: Temel ilevi ekonomik nitelik tayan bir retim birimi olan iletme iin ekonomik evre ok nemli olmaktadr. lkede uygulanan ekonomik sistem iletmenin faaliyetlerini nemli oranda belirler ve buna ilave olarak isizlik, satn alma gc, enflasyon ve faizler iletmenin ekonomik evresini oluturur. Toplumlar, ekonomik yaplar ierisinde; serbest, sosyalist ve karma sistem olarak ayr ekonomik sistemden birisini uygulamaktadr. Ekonomik sistem, sosyal, siyasi, hukuki kurumlar ve kurallar ile birlikte iktisad amalarn emrinde bir koordinasyon dzeni olarak, toplumda sahip olunan kaynaklarn, ihtiyalar karlamak zere datmn ekillendiren temel kurallardr. Ekonomi ile toplum arasndaki ilikiyi o lkedeki siyasi ve toplumun deerleri etkiler, yani siyasi yaplanma ekonomik sistemi de belirlemektedir. Serbest yani liberal ekonomik sistemde, devlet ekonominin normal ileyiine mdahale etmez, iletmeler retilecek rn miktar, fiyat, datm gibi konularda tamamen arz talep ilikisi ierisinde ve tam rekabet esaslarna gre faaliyette bulunurlar. Sosyalist ekonomik sistemde, ekonomik dzenin ileyii tamamen devlet kontrolnde, zel mlke izin verilmez, retilecek rn miktar yani arz tamamen devlet tarafndan belirlenir ve retilir. Karma ekonomik sistemde ise, devlet ekonomik dzenin ileyiine olumlu bir katk salamak iin mdahale eder, genelde zel sektrn kr endiesi ile girmedii daha ok toplumsal ihtiyalarn karlanmas iin gerekli retimi gerekletirmek iin yatrm yapar. Tm bu alardan lkenin uygulad ekonomik sistem iletmeleri yakndan ilgilendirmektedir. Faaliyette bulunulacak sektr seimi, rn tr, miktar, fiyatlama, tantm, reklm, datm ve rekabet gibi konular uygulanan sisteme gre farkllk arz edecektir. 4. Bilimsel ve Teknolojik evre: letme retim srecinde ve bunlar tketicilere ulatrrken gz nnde bulundurulmas gereken kanuni, ekonomik, sosyal, tabii ve teknolojik artlar vardr ve bu artlar iletmeleri yakndan ilgilendirir. letmenin, bu sistemleri inceleyen hukuk, ekonomi, davran bilimleri, doal bilimler, teknoloji gibi bilimlerle ve tm bilimlerde kullanlan matematik, istatistik gibi ortak yntemlerle ok yakn ilikileri vardr. Teknolojideki hzl geliim iletmeleri ok yakndan ilgilendirmekte, yeni bulu ve gelime iletme maliyetlerini drebilmekte, satlar artrabilmekte veya tersi durumlarda olabilmektedir. letmeyi ilgilendiren farkl alanlardaki geliim bir bilgi olarak iletmeler asndan nemli olmaktadr. Gnmzde haberleme aralarnn gnlk yaynlarnn byk bir ksmn ekonomik nitelikli haber, yorum, makale ve istatistikler oluturmakta ve gelimi btn lkelerde, son derecede kaliteli ve deiik trde ekonomi ve iletmeye ilikin yaynlar yaplmaktadr. Bu yaynlarda, gncel ekonomi ve iletme sorunlarnn yannda, gelecee ilikin tahminler bulmak mmkndr. Ayrca, iletmede uygulanabilecek son yntemler anlalabilir ekilde bu yaynlarla elde edilebilir. 5. Doal evre: letmeler retim srecinde retim iin gerekli girdiler hammadde, yar mamul, ara-gere ve malzeme olarak bulunduu evreden temin eder. Bu girdilerin kt veya bol bulunmas ve retim yerinin iklim artlar iletmeyi olumlu veya olumsuz etkiler. letmeler retimlerini gerekletirirken girdi temin ettii ve retim atklarn brakt bu evreyi gzetip kollamas gerekir. Bu kollama TS EN ISO 14001:2005 evre Ynetim Sistemi; bir iletmenin evreye dair zorunluluklarn yerine getirmesi iin yapt faaliyetlerin planlanmas, uygulanmas ve gzden geirilmesi ile yapar. Kurulular faaliyetleri esnasnda toplumun ortak kullanmna ait alanlarn; hava, grnt, ses ve fiziki atk olarak kirletmemesi ve retimini evreye duyarl ekilde srdrmesi gerekir. 6.Global evre: Gnmz dnyasnda hzla gelien kreselleme yani globalleme olgusu milli olan iletmelerin uluslar aras piyasada da faaliyet gstermeye yneltmektedir. Dnyadaki ekonomik geliim ile
22

 letme Ynetimi -2 Birinci Blm Metin Arslan birlikte yerel, blgesel tketici anlayndan dnya tketicisi anlayna geilmektedir. letmeler bu dnya apnda tketiciye hitap etmek durumunda ve hitap ettii lkelerin tm artlarn bilip ve uymak zorundadr. Gnmz artlarnda iletmeler, blgesel ve uluslar aras birliklere, uluslar aras standartlara da dikkat ederek bu standartlara uygun rnler retmek durumundadr. Dier yandan kresellemenin de getirebilecei olumsuzluklardan daha az etkilenmek iin iletmenin yerel ve ulusal bazda faaliyetlerini iyi planlamas gerekir. Birinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular

23

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan KNC BLM YNETM BLMNN DOUU VE TARH GELM lk blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ele alnarak incelendi. Bu blmde ise ynetim biliminin douu ve geliimi; endstri ncesi ynetim yaklam, klasik, neoklasik ve modern ynetim dnceleri erevesinde ele alnarak incelenecek. Belirli bir tarihi sreten geerek gelen ynetim kavram, gnmzdeki durumunu anlamaya yardmc olacaktr. Ynetim literatrnde birok aratrmac, yazar ve iletme bilimcisi deiik ynetim konularn aratrmakta ve zerinde tartmaktadrlar. Ynetimin tarihi sreci insanlarn ibirlii iinde yaamalarna bal olarak doduu kabul edilmektedir. nsanlar gruplar halinde almaya baladklarndan itibaren etkin bir koordinasyonun saland ortak kurululara ihtiya duymutur. Bu ynetim uygulamalarnn toplum hayat kadar eski olmas ynetim dncesini milattan nceki devirlere kadar gtrr. Tarihi belgeler de ynetim ile ilgili konulara bakldnda, Milattan nce 3000 yllarna kadar inilebilmektedir. Endstri Devrimine kadar sren ok uzun dnem bir tarafa brakldnda, kronolojik olarak gnmz ynetim anlayna temel tekil edecek; klasik, neoklasik ve modern ynetim teorisi yani yaklam olarak byk ynetim teorisinden sz edilir. Ynetimin bal bana, farkl bir faaliyet alan olarak youn bir ekilde incelenmesi Endstri Devriminden sonra zellikle 1900lerden itibaren sistemli bir ekilde gelimeye balam ve belirli ilke ve kurallara sahip bir alma alan olarak 20. yzyln bir rn olarak kabul edilmektedir. Ynetim teorilerinin geliimini; bilimsel ynetim ncesi ve bilimsel ynetim dnemi olarak iki blmde veya bilimsel ynetim yaklamn sanayi ncesi ynetim yaklam ve bilimsel kabul edilen dnemi ise klasik, neoklasik ve modern teoriler olarak drde ayrarak incelendii grlmektedir. Ynetimin tarihi geliim sreci genel hatlaryla aadaki gibi zetlenebilir: 1. Endstri ncesi Ynetim Dncesi: Bilimsel ynetim ncesi dnem olan bu sre Milattan binlerce yl nce balayp, Milattan Sonra 1770 yllarna kadar sren ok uzun dnem Bilimsel Ynetim ncesi -Endstri ncesi Ynetim Yaklam olarak nitelendirilebilir. Bilimsel ynetim ncesi veya endstri ncesi dnemin insanlarn birlikte yaama ve almaya balamalaryla ortaya kt ve 1880li yllara kadar srd kabul edilir. Bilimsel yntemin ncesi dnemde ynetici durumunda olanlarn genellikle ilerini snrsz yetkiler iinde yrttkleri ve st ve ast arasndaki ilikiler daha ziyade otokratik liderlik iinde olduu grlr. Ynetimin gnmz anlamnda bilimsel geliimi 1800ler Klasik Ynetim Dneminde atld kabul edilir. Ancak ynetim biliminin gelimesinde yalnzca klasik ve sonraki yaklamlar deil, tarihin en eski alarnda bu dneme gelinceye kadar olan ve ortaya atlm fikirlerinde byk etkisi vardr. Bu anlamda; Smer, Babil, Msr, brani, Yunan, Roma medeniyetleri, rann, inin, Seluklularn, Osmanllarn, ngilizlerin, Franszlarn, Almanlarn ynetim biliminin gelimesinde byk katklar olmutur. 2. Klasik Ynetim Dncesi: Ynetimin gnmz anlamnda bilimsel geliimi 1800ler Klasik Ynetim Dneminde atld kabul edilir. Ynetim dnceleri ve uygulamalar zerinde etkili olan; Klasik Ynetim Dncesi; James Wattn 1778 de ilk kullanlabilir buhar makinesini yaparak balatt Endstri Devriminden II. Dnya Savana kadar geen dnemde grlen uygulamalardr. rgt teknik ve ekonomik bir birim olarak ele alan Klasik Ynetim Teorisi kendi iinde; Bilimsel Ynetim, Ynetim Sreci ve Brokrasi Yaklam olarak alt blmde incelenir. 3. NeoKlasik Ynetim Dncesi: Bu yaklam, ynetim sorunlarnn klasik ynetim teorisi ile zlemeyeceinin anlalmasyla 1940l yllardan balayp 1960l yllara kadar sren dnemde etkili olmu ve ynetime insan unsurunu ne alan davran bir yaklam getirilmitir. Bu dnemde ynetim ile ilgili; X Teorisi, Y Teorisi, Z Teorisi ve Sistem 1- Sistem 4 Yaklam ile Olgunlama Yaklamlar gelitirilmitir. 4. Modern Ynetim Dncesi: Bu yaklam 1960l yllardan bu tarafa kadar srmekte ve kendi iinde; Sistem Yaklam, Durumsallk Yaklam ve Dinamik Ynetim Yaklam olarak alt blme ayrlmaktadr. Kronolojik olarak ele alnan ynetim dnceleri, endstri ncesi yani bilimsel ynetim ncesi ynetim yaklam dndaki, bilimsel yaklamlar olan; klasik ynetim yaklam, neoklasik ynetim yaklam ve modern ynetim yaklamlar geni olarak aada incelenecektir.
24

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan 1. KLASK YNTM DNCES 1. Klasik Ynetim Dncesinin Douu ve Organizasyon Yaps Klasik ynetim dncesi, modern ynetim teorisinin ortaya knda temel bir grevi yerine getirmitir. Ynetime bilim llerinde yaklalmasndan dolay bu dneme ayn zamanda Bilimsel Ynetim Dnemi de denir. James Wattn, 1778 de ilk kullanlabilir buhar makinesini yaparak balatt endstri devriminden, ikinci dnya savana kadar geen dnemde grlen uygulamalar, Klasik (geleneksel) Ynetim Yaklam olarak bilinir. Klasik ynetim yaklamnn Amerikadaki ncs Taylor, Fransadaki ncs Fayol, Almanyadaki ncs Max Weberdir. Klasik ynetim dncesi, iletmenin formel yapsn kendisine inceleme ve aratrma sahas olarak alan, organizasyon konusunda ortaya kan ilk teoridir. Klasik teoride organizasyon, gaye ve hedeflerin gerekletirilmesi iin bir ara olarak dnlmekte, mevcut kaynaklardan maksimum dzeyde faydalanarak organizasyonun gayelerinin gerekletirilmesi n planda ele alnmaktadr. Hareketi douran temel nedenler, teknolojik gelimeler, organizasyonlara ihtiya duyulmas, rnlerin standartlatrlmas ve iblm ve uzmanlama ile ilgili gelimeler olarak sralanabilir. Sanayi -Endstri- Devrimi (1778) ile birlikte gelien buhar makinesi, benzin ve elektrik motorunun gelimesi modern toplum ve modern rgtlerin ortaya kmasna byk katkda bulunmutur. Sanayi devrimi ile birlikte yeni retim yntemlerinin uygulanmaya konulmas byk fabrikalarn kurulmasna, byk miktarlarda hammaddelerin alnmasna, ok sayda iinin ie alnmasna ve byk pazarlarn aratrlmasna yol amtr. Btn bu gelimelerin getirdii, sosyal, ekonomik ve rgtsel hayat tarz ynetim sorunlarnn n plana kmasna yol amtr. Klasik yaklamda organizasyon yani iletme sadece ekonomik ve teknik bir birim olarak ekonomik hedeflerin gerekletirilmesi arac olarak grlm, sosyal yn dnlmemitir. Organizasyon kapal bir sistemdir, evre unsurlaryla ve teknolojik gelimelerle ilikisi yoktur. Kontrol edilemeyen evre faktrleri bir veri olarak kabul edilmitir. rgtte her ey ilevseldir, yani rgtteki tm elemanlarn sonulara pozitif veya optimal katks vardr. Btn faaliyet ve davranlar amalara ynelik olup sonular nceden tahmin edilebilir olarak deerlendirilmektedir. Organizasyonun mekanik olduu dolaysyla her parasnn deitirilmesi mmkn olarak grlmekte ve mekanik modelin balca zellikleri ise; ileri derecede iblm ve uzmanlama var, grevler, roller, yetki ve sorumluluklar ak ekilde belirlenmi ve standartlatrlmtr. Kontrol ve haberleme hiyerariktir, sadece alt-st ilikisi var ve sadece ekl (formel) ilikiler kabul grr. Organizasyonunun amalara en iyi ekilde ulatrlmas, kaynak israfn nleyerek etkin ve verimli bir ynetim yaps uygulamak iin gnmze kadar bir takm ilkeler gelitirilmitir. Bu ilkelerden hareketle kurulularda verimli bir alma gereklemi olacaktr. Organizasyon bir ama olmayp, amaca ulatracak bir ara olarak seilir ve kullanlr. Klasik organizasyon ilkeleri: 1. Ama birlii ilkesi, 2. blm ve uzmanlama ilkesi, 3. Kontrol alan ilkesi, 4. Hiyerarik yap ilkesi, 5. Emir kumanda birlii ilkesi, 6. Sorumluluk ilkesi, 7. Yetki devri ilkesi, 8. stisna ilkesi, 9. Aklama ilkesi, 10. Denge ilkesi, 11. Basit ve anlalrlk ilkesi, 12. Deiebilirlik veya reorganizasyon ilkesi, Bu ilkelerin anlam ve alm klasik ynetim teorisine ilke baznda byk katks olan yazarlarn aklamalarnda genie yer verilmektedir.
25

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan 2. Klasik Teorilerin Geliimi Klasik ynetim dncesini oluturan teoriler aklayc ve tasvir edici olmaktan ok kaide ve norm koyucu ve zorlayc zellik arz eder, yani normatiftir, olan deil olmas gerekeni belirler. fadedeki klasik szc, zaman ve modas gemi anlamn tamaz, aksine ynetim dncesine uzun zaman hkim olmu ve yerlemi bir dnce ekli anlamn gelir. Klasik Organizasyon, James Wattn 1778 de ilk kullanlabilir buhar makinesini yaparak balatt Endstri Devriminden II. Dnya Savana kadar geen dnemde grlen uygulamalardr. Klasik organizasyon teorisi; Amerika da Frederick Winslow Taylorun yapt Bilimsel Ynetim Yaklam, Fransa da ncln Henr Fayolun yapt Ynetim Sreci Yaklam ve Almanya da ncln Max Weberin yapt Brokrasi Yaklam olarak alt yaklam bulunmaktadr. Klasik organizasyon teorisi ile ilgili temel yaklam etkinlik ve verimliliin arttrlmas iin hangi ilkelere uyulmas gerektiini aratrm ve en iyi organizasyon yaps ve ynetim tarz iin uyulmas gereken ilkeleri belirlemi ve bu ilkelerin her organizasyon iin her zaman geerli olduunu savunmutur. Klasik organizasyon teorisi etkinlik, dzen ve rasyonellik kavramlar erevesinde ve organizasyonun mekanik unsurlar zerinde durarak ve ayn zamanda bir sosyal sistem olan organizasyonlarn, nceden belirlenmi ilke ve kurallara gre, aynen bir makine gibi ilemesi zerine kurulmutur. Klasik ynetim anlaynda organizasyon, amalarn gerekletirilmesi iin belirli faaliyetler sonucu oluturulan bir ara olarak grlr, Klasik ynetim dncesini oluturan yaklamlarn temel amac; rasyonellik kavramn somutlatracak metotlar gelitirerek iletmelerde bilimsel kriterlere dayal etkin ve verimli bir dzen oluturmaktr. Bunun iin klasik ynetim bilimcileri, ynetim ilevlerini belirlemeye ve etkin rgt yaps oluturmaya temel tekil edecek prensipleri ortaya koymaya almlardr. Klasik teori daha ok mhendis kkenli dnr ve yneticiler tarafndan gelitirilmitir. Bunlar insan bir makine ile zdeletirmiler ve onun sosyal ve psikolojik tarafna hi nem vermemilerdir. Oysa ynetim dncesinde insann yaps, kiilii ve insanlar almaya yneltecek faktrlerle ilgili varsaymlarn byk nemi bulunmaktadr. Klasik dnrler; insanlar genelde almay sevmeyen, tembel, almaya zorlanmal, pasif, bencil, kendi karlarn gzeten, karar verme yetenei zayf, sorumluluktan kaan, hata yapmaya yatkn, gvenilir olmayan, ancak ekonomik dllendirme ile motive olan bir yapda grmektedirler. nsann sosyal ve psikolojik ynleri klasik ynetim dncesinde tamamen gz ard edilmitir. nsan makinenin bir paras gibi grlr, standartlatrlmtr, biri dierinin yerine kolayca geebilir. Klasik ynetim organizasyon sorunlarnn zmne dnk kendi iinde; ; Frederick Taylor'in ncln yapt Bilimsel Ynetim Yaklam, Henri Fayol'un ncln yapt Ynetim Sreci Yaklam ve Max Weber tarafndan gelitirilen Brokrasi Yaklam olarak alt yaklam aadaki gibi zetlenebilir: 1. Bilimsel Ynetim Yaklam. Frederick Winslow Taylorun Amerika da ileri srd bilimsel ynetim yaklam, iletmenin tm alanlar iin geerli genel bir ynetim teorisi deil, sadece retimin teknik ynne uygulanabilecek bir takm ilkeler btnn ifade eder. Bilimsel ynetim, insan dhil tm retim faktrlerini en verimli bir ekilde kullanmak amacyla gelitirilmi bir takm ilkeler btnnden olumaktadr. Taylorizm olarak adlandrlan bilimsel ynetim gr, iletmelerde verimi artrmasna karlk, alann bedeni ve ruhi ypranmasna neden olmutur. Dolaysyla bu yaklam iletmenin yalnzca teknik ynyle ilgilenmekte, iletmenin sosyal ynn dikkate almad sylenebilir. Sendikalarn bu sisteme kar kmalaryla yeni araylar gndeme gelmitir. Bilimsel ynetim yaklamnn ncln Amerikada Frederick Winslow Taylor yapm ve Henry Gantt, Lillian ve Frank Gilbreth ve Harrington Emerson katk salamtr. 2. Ynetim Sreci Yaklam. Klasik ynetimin teorisinin bilimsel ynetim yaklamndan sonra ikinci bir yaklam olan ynetim sreci yaklamn Fransa doumlu (18411925) Henri FAYOL yapm ve Avrupa da ada ynetim dncesinin ncs olmutur. Fayol ynetimi ilk kez ilevsel bir sre olarak dnm ve iletmedeki faaliyetleri, iletme ilevleri ve ynetim ilevleri olarak ikiye ayrarak daha nce yalnzca teknik adan incelenen ynetim olayna yeni bir boyut daha kazandrmtr. Fayolun ynetime ikinci bir katks da, bir takm ynetim ilkeleri ortaya koyarak bunlar aklamtr. Fayolun katklarndan sonra, ynetim kavram, okullarda renilebilir bir dzeye gelmitir.
26

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan Henri FAYOL iletmede yrtlen faaliyetleri alt alt ksmda incelemitir: 1. Teknik faaliyetler 2. Ticari faaliyetler 3. Finansal faaliyetler 4. Emniyet faaliyetleri 5. Muhasebe faaliyetleri 6. Ynetim faaliyetleri Fayolun toplam on drt ynetim ilkesi: 1. bolm ve uzmanlama 2. Ynetim birlii 3. Merkezileme ilkesi 4. Yetki ve sorumluluk ilkesi 5. Hiyerari ilkesi 6. Kumanda birlii ilkesi 7. Disiplin 8. Hakkaniyet ilkesi 9. Genel karlarn kiisel karlara stnl ilkesi 10. alanlarn dllendirilmesi 11. Dzen ilkesi 12. Personelin devamll ve denge 13. Giriim ilkesi 14. Birlik ruhu ilkesi 3. Brokrasi Yaklam. Klasik ynetim yaklamnn; bilimsel ynetim ve ynetim sreci yaklamlarndan sonra nc yaklam olan Brokrasi Yaklamn Alman Sosyolog Max Weber (1864 1920) ortaya atmtr. Klasik ynetim yaklamnn Amerikadaki ncs Taylor, Fransadaki ncs Fayol, Almanyadaki ncs Max Weberdir. Bunlar klasik yaklam iinde trsel dzeyde yani alt dzeyde yaklamlar ortaya koymulardr. Brokrasi, gnlk dilde kullanld gibi ilerin yrtlmesini aksatan, gereksiz yazma ve zaman kayplarna yol aan bir kavram deil, aksine ideal manada bir ynetim dzeni ve eklidir. Brokrasi, bir toplumda tabandan yukarya doru ktka daralan bir yap iinde rgtlenmi olan, genel kural ve ilkelere gre alan profesyonel atanm grevliler topluluu. Dier bir tanmla brokrasi, devlet idaresinde bir ii yapabilmek iin alnmas gereken izin, onay, imza ve uyulmas gereken kurallar btnn ifade eder. Brokrasi, devletle ilgili ilerin yrtlmesinde gereksiz kural ve ilemler, krtasiyecilik olarak da ifade edilir. Max Webere gre, tam bir tarafszlkla kurallara uyulmas etkinlik asndan ideal bir ynetim dzenin kurulmasn salar. Bu yaklamn ilke ve kurallar dier klasik yaklamn kurallarna benzer ancak, brokratik ynetin yaklamnda ilke ve kurallar kesin bir itaat arttr. Brokrasi yaklamnda kat bir kuralclk sz konusudur ve normatif bir zellik tar. Weber brokratik yapnn herhangi dier bir yapya nazaran ok stn olduunu belirtmitir. Weber en ok fayday salayabilmek iin mikro bir model olarak gelitirilen brokratik organizasyon yapsnn balca zellikleri yle zetlenebilir: 1. leri bir iblm 2. Otoritenin merkezilemesi ve bilimsel yetki ve grevler nceden belirlenmitir 3. Personelin grevlere atanmas 4. Yasal yetkinin uygulanmas 5. Kiisel olmayan ilikiler 6. Kayt ve ayrntl bir dosyalama sistemi Max Weber yetkiyi "belirli bir grubun belirli bir kaynaktan kan emirlere itaat etme ihtimali" eklinde tanmlamtr. Weber yetkiyi geleneksel, karizmatik ve aklc yani rasyonel yetki olarak ksmda incelemitir. 1. Geleneksel yetki
27

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan 2. Karizmatik yetki 3. Rasyonel yetki 3. Klasik yaklamlara yneltilen eletiriler nsann sosyal ve psikolojik ynleri klasik ynetim dncesinde tamamen yok saylarak grmezden gelinmitir. nsan makinenin bir paras gibi grlerek, standartlatrlm ve biri dierinin yerine kolayca geebilir ekilde kabul edilmitir. Byle olumsuz bir yaklamn temelinde o dnemdeki dnrlerin etkisi olmutur. Thomas Hobbes ve Freud un grnde insan tecavzkr, kt ve ykc olarak grlr ve Taylor da Hobbes ten ok etkilenmitir. Dier yandan bu dncenin gelitii 19. ve 20. yy. balarndaki Batdaki sosyal, ekonomik ve politik artlarn acmaszl da bu olumsuz yaklamda etkili olmutur. Klasik yani geleneksel organizasyon ve ynetim teorileri ynetimin sadece ekli ve kanuni ynlerine nem vermi, bu alanda kaideler belirlemeye alm, ynetim ve rgtn sosyal ve psikolojik taraflarna gereken nemi vermemitir. Bir btn olarak bakldnda klasik ynetim yaklamnda, insan unsuru, dier retim faktrleriyle bir tutulmutur. rgt, i, grev, yetki, sorumluluk, model, kural gibi soyut kavramlardan oluan bir yap iine, insan unsur bir makine gibi ilitirilecei varsaylmtr. Bu anlayta iyi bir organizasyon yaps gelitirilmeye allrken, insan gerei beeri unsur-grmezlikten gelinmi ve dier taraftan gelitirilen ynetim modelinin her yerde ve her iletmede geerli olaca kabul edilmitir. Ancak sylendii gibi iler gereklememi ve iletme sorunlar zlmedii iin yeni zm yollar ileriki aamada neoklasik ynetim yaklam olarak ortaya kacaktr. 2. NEOKLASK YNETM DNCES 1. Neoklasik Dncenin Douu Davransal ynetim yaklam olarak da ifade edilen neoklasik ynetim yaklam 1940l yllardan balayp, 1960l yllar kadar sren dnemde etkili olmutur. Klasik ynetim anlay 1930lara kadar uygulanan tek teori olmu ve en ok eletiri alan yn, insan unsurunu ikinci plana atm olmas, onun robot gibi davranabileceini varsaymasdr. Neo-klasik ynetim yaklamclar, bu eksiklii grm ve gidermeye almlardr. letmecilik alanndaki gelimelerde bunu zorunlu klmtr. Neoklasik Organizasyon Teorisi, Klasik Teorinin kat ve insan faktrn dikkate almayan yapsna bir rahatlk vermek ve her insan, performansn etkileyen duygular ve sosyal ynleri olan bir yapda kabul etmek suretiyle ynetime uzun vadeli bir katk salamtr. Neoklasik yaklamn ele ald balca konular; insan davran, kiiler aras yani insani-beeri ilikiler, gruplarn olumas, grup davranlar, biimsel olmayan rgtlerde ve dierlerindeki deiim ve gelimelerdir. Neoklasikler, insanlarn rgtler iinde nasl davranmalar gerektiinden ok nasl davrandklarn inceler ve bundan dolay aklayc nitelik tar. rgte ynelik olmaktan ziyade ferde ynelik bir yaklam olarak rgt btn olarak deil ksmlarn ayr ayr inceler ve biimsel olmayan rgtn analizine arlk verir. Bu anlamda ynetim insan ilikilerine dayanan sosyal bir sretir ve insan ynetimi, davran bilimleri asndan en genel ifade ile insan davranlarna yn verme anlamn tar. Hawthorne aratrmalar sonucu iletmenin bir sosyal sistem olduu ve bu sistemin en nemli unsurunun insan olduu ortaya konmutur. Bu aratrmalar sonucunda, verimliliin fiziki iyiletirmelerle ilikisinin az olduu, bunun yerine daha ok sosyal faktrlerle ilikili olduu tespit edilmi ve iletmenin bir sosyal sistem olduu ve bu sistemin en nemli unsurunun da insan olduu ortaya konulmutur. nsanlarn inanlar, gayeleri, tutumlar, alkanlklar, deer yarglar, gelenekleri ve aralarnda kendiliinden oluan gruplar, retim verimliliini byk oranda etkilemektedir. Bundan hareketle aslnda ynetim, yneticilerinde bir paras olduu sosyal bir sistemi ynetmeye alr. Neoklasik ynetim yaklam, klasik yaklamdan farkl olarak, ynetim kavramlar ve konular ortaya atm, yeni bir ynetim felsefesi getirmi. sminden de anlalaca zere, neoklasik teori, klasik teorinin temelleri zerine kurulmu, klasik teoriye bir eyler ilave etmi, gelitirmi ve baz ynlerden de geniletmitir. Klasik grte dikkatler, organizasyonlarn yaps, dzen, biimsel organizasyon, ekonomik faktrler ve objektif aklcla yneltilmitir. Neoklasik grte ise dikkatler, iteki sosyal faktrlere, biimsel olmayan organizasyona ve insanlarn duygularna ynelir.

28

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan 2. Neoklasik Dncenin Geliimi Klasik ynetim dncesinin esasn bilimsel ynetimin oluturmasna karlk, neoklasik dncenin esas, insan ilikileri yaklamna dayanr. Klasik teori kiisel olmayan ynetim yaklam, en bata iilerden gelen byk bir tepki ile karlamas sonucu, psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji gibi deiik alanlar temsil eden yazarlar, davransal yani neoklasik ynetim yaklamn balatmlardr. nsan ilikileri yaklam, rgtler iindeki insan davranlaryla ve rgtle insan arasndaki ilikilerle ilgili sorunlarn zmne davran bilimlerinin salad bilgilerden faydalanlmas anlamn tar. nsan, klasik yaklamda olduu gibi yalnzca iindeyken deil, ayn zamanda bir grup iindeyken veya bir organizasyon iindeyken de baklmaldr. Dolaysyla neoklasik yaklam, klasik yaklamn pasif kabul ettii insan, aktif bir retim faktr olarak deerlendirmektedir. nsan ilikileri yaklamnda, birden fazla insann karlkl olarak etkileim halinde olduu rgtlerde insan unsuru incelemede n planda yer alr. rgtte teknik, ekonomik, yapsal unsurlar insanla ilgisi sebebiyle nem kazanr ve zellikle rgtler iindeki insan davranlaryla ilgilenir. N Neoklasik dncenin insan davranlar ile ilgili temel varsaymlar/dayanaklar: 1. Kiiler birbirinden farkldr. 2. nsan bir btn olarak grlr. 3. Davranlar bir nedene dayanr. 4. nsan dier retim faktrlerinden farkldr. 5. rgt sosyal bir sistemdir. 6. nsan ve rgt arasnda bamllk vardr. nsan davranlarnda sosyal ihtiyalar byk rol oynar ve insan sosyal insan modeli anlaynda ele alnr. Neoklasik dncenin insana bak: 1. nsann sosyal bir yapda olmasndan dolay esas olarak sosyal ihtiyalar ile motive edilir. 2. Sanayi Devrimi ile gelen iblm ve rasyonelleme, iilerde tatminsizlik oluturur, bunun almas sosyal ilikilere ynelme ile zlr. 3. alanlar, ynetimin kontrol ve dllerinden ziyade, alma grubu arkadalarndan gelen etkilere kar duyarldr. 4. Ynetime kar duyarllk, kontrol edenin, alanlar sosyal bir yapda grmesine ve ihtiyalarn tatmin derecesine baldr. 3. Neoklasik Yaklamla lgili Olarak Gelitirilen Modeller Neoklasik dncenin geliiminde; davransal yaklamlar ile ilgili olarak insanlarn iletmede nasl davrand, kiilerin neden farkl ekilde gdlendii, gruplarn zellikleri ile liderlerin nasl davrandklar konusunda; X ve Y Teorileri, Sistem 1 Sistem 4 ve Olgunlama Yaklamn gibi almalar gelitirilmitir. 1. X Teorisi. X teorisinin insanlar hakknda baz geleneksel varsaymlar aadaki gibi sralanabilir: 1. Ortalama insan; yaps gerei tembeldir, ii sevmez ve mmkn olduunca az alr. 2. Ortalama insan ii sevmediinden dolay zorlanmal, kontrol edilmeli, yneltilmeli ve rgt amalarna ulamak iin ceza tahdidi altnda tutulmaldr. 3. Normal bir insan yneltilmeyi ister, sorumluluktan kamak ister, hrsl deildir, olsun ister. 4. Ortalama insan, yap olarak bencildir, rgtn amalarna kar kaytszdr. 5. Ortalama insan, yaps gerei geliime kar diren gsterir. 6. Ortalama insan, pek akll deildir, arlatanlar ve demagoglar -lafazan = laf ebesi- tarafndan kolayca aldatlmaya hazrdr. 2. Y Teorisi.Y teorisinin insanlar temel grleri aadaki gibi sralanmaktadr. 1. letmede insanlarn aba harcamas oyun veya dinlenme kadar doaldr ve normal insan i yapmay sever ve ondan tatmin olur. 2. Sk kontrol ve ceza tehdidi insan, organizasyon amalarna yneltecek tek yol deil, insan kendi kendini yneltme ve kontrol yoluyla organizasyonda daha baarl olacaktr. 3. Amalara ballk, onlarn elde edilmesi ile ilgili sunulan psiko-sosyal ve kiilik ihtiyalarn karlama gibi dllere baldr.
29

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan 4. Uygun artlar saland zaman normal insan sorumluluk anlamn yannda, onu aramay da renir. Sorumluluktan kama insann doutan bir zellii deil, kt ynetim anlaylarnn insanlar olumsuz etkilemesinin sonucudur. 5. Organizasyon sorunlarnn zmnde gerekli olan tahayyl etme, sorun zme yetenekleri insanlar arasnda snrl deildir. 6. Modern sanayi hayatnda normal insann yeteneklerinin sadece bir ksmndan faydalanlmaktadr. X Teorisi'nin aksine, Y Teorisi insann dinamik yzn temsil eder. 3. Z Teorisi. Her zaman diliminde bir ynetimin daha etkili olacan sylemek imknszdr. Ynetici bazen X ve Y gibi yaklamlarn birleiminin daha etkili bir strateji oluturduunu grebilir. Bundan hareketle X ve Y teorilerine Z teorisi ile etkililik getirilmektedir. Z teorisinin insan davranlar hakkndaki varsaymlar yledir: 1. nsan ne eytan ne de melek olarak grlemez yani insan dnme, karar verme ve azmetme yeteneklerine sahiptir. 2. nsan doutan ne iyidir, ne de ktdr yani artlara gre her ikisine de yatkn olabilir. 3. nsan ne zaruri ihtiyalarla ne de st dzey insani ihtiyalarla gdlenir, insan motive eden iindeki durumdur. 4. Gdleme ne dtan zorlamayla ne de iten gnll olarak salanabilir, insan ancak mantk yoluyla gdlenebilir. 5. nsan iyimser veya ktmser olarak deil tarafsz olarak deerlendirmek gerekir. 4. Sistem 1 - Sistem 4 Yaklam. Rensis Likert ve arkadalarnn gelitirdikleri rgtsel deiim programlar organizasyonlar X teorisine Y teorisine gemelerine yardm etmeye, olgun olmayan davranlar olgun davranlar ynnde zendirmeye yneltmiti. Likert sistem 1 - Sistem 4 yaklamn srasyla inceleyelim. Sistem 1: Yneticileri astlarna gvenmezler, yneticilere ok seyrek olarak karar verme srecine katlma imkn tannmakla beraber kararlarn byk bir ksm ve amalarn tesbiti en tepedeki nderler tarafndan alnr. Sistem 2: Kararlarn merkezden verilmesi ve ynetimin astlara gveninin az olmas ile birlikte hizmetiefendisi arasndaki gibi bir gven anlayna sahiptir. Sistem 3: Yneticilerin astlara gvenleri tam olmamakla beraber oktur. Ama, strateji ve politikalarn dzenlenmesi ve kararlar, geni lde, yksek ynetim kademeleri tarafndan verilir. Astlarn alt dzeylerde zel teknik kararlar vermelerine izin verilir. Sistem 4: Yneticiler birok konuda astlarna gvenirler. Karar verme yetkisi organizasyona nispi olarak dalmtr. Haberleme dikey boyutta deil yatay boyutta da yer alr. Astlarn kendilerini tamamen serbest hissetmeleri salanarak astlarn ekonomik dlleri arttrma, amalar tespit etme, yntemleri gelitirme ve faaliyet sonularn deerlendirme verilmitir. 5. Olgunlama Yaklam. Chris Argyris'in bu yaklamna olgun ve olgun olmayan kii modeli olarak yer alr ve "kiiler gelitike olgun olmayan bir insan zelliinden olgun insan zelliklerine doru geliirler" demektedir. 4. Neoklaslk Ynetim Teorisi le lgili Eletiriler Neo-klasik ynetim anlay ynetime birok yeni kazanmlar, kavramlar getirmi, ancak bu ynetim de btn dikkatleri insan davrannda younlatrmasndan dolay, dier alanlarn ihmaliyle hataya dmtr. Organizasyonu oluturan unsurlarn kendi balarna birer varlk olduklar grnden kurtulamam, motivasyon konusuna gereinden fazla arlk vermitir. Nasl klasik ynetim yaklam, insan resmi bir organizasyon yaps iinde bir makine gibi grerek, hata yapmsa, neoklasik ynetim yaklam da btn dikkatleri insan davranlar zerinde toplamakla, ayn hatay ilemitir. Daha sonra gelen aratrmaclar, insan unsurunu esas almakla btn iletme probleminin zlemeyeceini ispata almlar ve bu gelimeler sonucunda modern ynetim yaklam ortaya kmtr. Klasik Ynetim Anlay, nsansz rgtler; Neoklasik Ynetim Anlay, rgtsz nsanlar temel varsaym zerine kuruludur. Klasik ynetim anlay 1930lara kadar uygulanan tek teori olmu ve en ok eletiri alan yn, insan unsurunu ikinci plana atm olmas, onun robot gibi davranabileceini varsaymasdr. Neoklasik ynetim yaklam, bu eksiklii grm, organizasyonunun etkinliini artrmak
30

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan iin insan davranlar ve ilikileri zerine younlamtr. Klasik ynetim teorisi etkinlik, dzen ve rasyonellik kavramlar erevesinde ve organizasyonun mekanik unsurlar zerinde durarak ve ayn zamanda bir sosyal sistem olan organizasyonlarn, nceden belirlenmi ilke ve kurallara gre, aynen bir makine gibi ilemesi zerine kurulmutur. Klasik ynetim anlaynda organizasyon, amalarn gerekletirilmesi iin belirli faaliyetler sonucu oluturulan bir ara olarak grlr. Klasik grte dikkatler, organizasyonlarn yaps, dzen, biimsel organizasyon, ekonomik faktrler ve objektif aklcla yneltilmitir. Neoklasik grte ise dikkatler, iteki sosyal faktrlere, biimsel olmayan organizasyona ve insanlarn duygularna ynelir. Klasik ynetim dncesinin esasn bilimsel ynetimin oluturmasna karlk, neoklasik dncenin esas, insan ilikileri yaklamna dayanr. Klasik teorinin kiisel olmayan ynetim yaklam, en bata iilerden gelen byk bir tepki ile karlamas sonucu, psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji gibi deiik alanlar temsil eden yazarlar, neoklasik dier ismiyle davransal ynetim yaklamn balatmlardr. Neoklasik ynetim teorisi, Klasik teorinin kat ve insan faktrn dikkate almayan yapsna bir rahatlk vermek ve her insan, performansn etkileyen duygular ve sosyal ynleri olan bir yapda kabul etmek suretiyle ynetime uzun vadeli bir katk salamtr. 3. MODERN YNETM DNCES 1. Modern Ynetim Dncesinin Douu Ynetim konusunda klasik ve neoklasik yani davransal yaklamlarn eksikliklerini gidermek gayesiyle yaplan almalar sonucunda modern ynetim yaklam gelimitir. Bu almalar 2. Dnya sava sonrasnda zellikle 1950lerden itibaren hz kazanmtr. Modern ynetim yaklamlar klasik ve neoklasik ynetimin bir devam olup ynetime daha deiik boyutlar getirmitir. Modern ynetim yaklam; 1960 yllarnda ynetim ve organizasyon analizinde temel yaklam haline gelen sistem yaklam, sistem yaklamnn bir bakma gelimi ekli olan ve uzants olarak kabul edilebilecek olan durumsallk yaklam ve dinamik ynetim yaklam olarak temel yaklamdan olumaktadr. Gnmzde modern teknolojinin hzl gelime gstermesi ve ona bal olarak rgtsel yap ve anlayta birtakm gelimeleri zorunlu olmutur. Ancak modern rgt ve ynetim teorisinin snrlarn izmek ve kesin izgilerle belirlemek olduka zordur, nk srekli yeni yaklamlar ve teknikler ortaya kmaktadr. Modern organizasyon teorisinin temel zellikleri; her iletmeyi bir sistem olarak grmesi, genellikle modeller ve sistemler kurmaya ynelik, belirli bilimsel kavramlara dayanan, analitik yani zmlemeci bir temeli olan ampirik yani deneye dayal aratrmalarndan faydalanan ve sentezci bir yaklamdr. 2. Modern Ynetim Dncesinin Geliimi Modern ynetim yaklamn oluturan almalar; sistem yaklam, durumsallk yaklam ve dinamik ynetim yaklam olarak bak as ve alan vardr: 1. Sistem Yaklam Ynetim ve organizasyon konusundaki modernizasyon yaklamlar, 1950 1960 yllar arasnda Modern Ynetim Dncesinde neoklasik yaklama paralel olarak balatlmtr. ada yaklamlardan biri iletme organizasyonunu bir sistem olarak kabul edilmesidir. Bu teorinin temelini oluturan sistem yaklam analitik bir yapya sahiptir. Modern organizasyon teorisinin temelini sistem gr temsil eder. Bu teorinin en nemli zellii analitik bir temele sahip olmasdr. Organizasyonlarn karmak yapya sahip olmas kesin kurallarla ynetilmesini imknsz hale getirdiinden ynetim bilimcileri yeni baz boyutlar dnmeye balamlardr. Eski in, Msr, ran, Roma ve Seluklu uygarlklarna kadar giden organizasyon kavram devaml deimi ve sistem yaklam da bu yaklamn safhalarn oluturmutur. Modern organizasyon ve ynetim yaklamlarnn temelini sistem gr temsil eder. Sistem yaklam olaylar sistemleri- tek bir adan, baka olay ve evre artlarndan kopuk olarak inceleme yerine, her olay belirli bir ereve iinde baka olaylarla ilikili olarak incelemek ve btnc bir yaklam ierir. Sistem yaklam iin eitli tanmlar yaplabilir. Sistem, birbirine baml olan iki veya daha fazla para veya alt sistemden oluan bir btn olarak ifade edilmektedir. Dier bir ifade ile sistem, belirli paralardan oluan, bu paralar arasnda bilerli ilikiler olan, bu paralarn ayn zamanda d evre ilikisi olan bir btndr. Bir sistem eitli paralardan oluur, bu paralar birer alt sistem olarak adlandrlr. Her sistemin alt sistemi olduu gibi her sistem bir baka st sisteminde bir alt sistemidir. Sistemler ak ve kapal olarak
31

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan iki ekilde deerlendirilir. Bir sistem olarak iletme (rgt = organizasyon), ynetim, retim, pazarlama, muhasebe, insan kaynaklar, halkla ilikiler gibi alt sistemlerden meydana gelir ve alt sistemler arasnda eitli ilikiler bulunmakta ve bu ilikiler dikkate alnmadan iletme ynetilemez. letme ak bir sistem olarak, iletmeye bal alt sistemlerin evreleri ile ilikileri vardr ve iletme sistemi maddi olduu kadarda sosyal bir sistemdir. letme sisteminde girdi-sre-kt akn srekli ve dzenli klmak iin bir seri ynetim faaliyetlerinin yerine getirilmesi gerekir. letme ynetiminin sistem yaklam asndan ele alnmas alt-sistemler arasndaki bilgi al-veriini n plana getirmektedir. Yneticinin temel grevi, bu girdi-sre-kt aknn srekli ve dzenli olmasnn salamaktr. Bylece ynetici sistemler arasndaki ilikileri de dikkate almas gerei ortaya kyor. Yani ynetici, sadece kendi ynettii sistemin i ileyiine deil, ayn zamanda kendi sistemi ile dier sistemler arasndaki ilikileri de dikkate almaldr. Sistem yaklamnn temel hedefi ynetim olaynn ve unsurlarnn birbirleri ile olan ilikilerini ve bu ilikilerin niteliini incelemek, belirli bir birimdeki gelimelerin dier birimler zerindeki etkilerini aratrmaktr. Bu durum ynetimde bir yenilik olarak organizasyonlar, evreleri ile birlikte ilikili bir ak sistem olarak ele alnmasn salamtr. Organizasyonlar, evrelerinden input (girdi) alan, bu kaynaklar ileyerek mal ve hizmet haline getiren sre ve bu rnleri (output-kt) ileride yeniden kaynak salamak zere evresine veren birimler olarak grlr. Sistem yaklamnn, ynetim dncesine getirdii en nemli yeniliklerden biri, organizasyonlar evreleri ile ilikili bir ak sistem olarak ele almasdr. rgtler, evresel faktrlerdeki deimelere uyabilmek iin bnyelerinde eitli deiiklikler yapacaklardr. Baarsz rgtleri, bu tr deiiklii gerekletirmeyen organizasyonlar olarak grmek mmkndr. Ynetimde sistem yaklam denildiinde, ynetim olaylarn ve bu olaylarn cereyan ettii birimleri ile ilikili bir ekilde ele alan yaklam anlalmaktadr. rgt eitli alt birimlerden oluan bir sistemdir. Bu alt birimlerin kendilerine has ileyileri vardr ve her alt birimin etkinlii birbirine baldr. Yani, bir sinerji sz konusu, mesela, bir iletmede muhasebe blm bir alt birim, alt sistemdir. Muhasebe blm iyi almazsa, bu durum iletmenin tmn ve dier sistemlerini de etkiler, bu etkilenme sinerji yoluyla olur. Sistem yaklam rgte esneklik salamasndan klasik ynetim teorisinin katl ve kapallndan kurtulmak iin gerekli olmutur. Sistem yaklamnn yneticiye salad faydalar: 1. Ynetici grevini dar bir ekilde, sadece kendi ilevini asndan yorumlamaktan kurtularak, kendi sisteminin bal olduu dier alt-sistemleri ve evre artlarn da dikkate almak durumunda kalmtr. 2. Yneticiye kendi sisteminin amalarn daha geni bir sistemin amalar ile ilikilendirmek frsat verilmitir. 3. Ynetici, organizasyonun yapsn, alt-sistemlerin amalar ile uyumlu bir ekilde kurmak imknna kavumutur. 4. Ynetici, alt-sistemlerini deerlerken bu sistemlerin esas sisteme yaptklar katky belirleme imknna kavumutur. 2. Durumsallk Yaklam Modern ynetim yaklamlar ierisinde sistem yaklam yerini 60'larn sonlarndan itibaren "Durumsallk" ya da "Koul Bamllk" denilen teoriye brakmtr. Sistem yaklam soyut kavramlara dayanm ve genel eyler sylemi olduundan eitli dnrler ynetim grlerinin oluturduu kargaadan kurtulamamlar ve bu nedenle de sistem yaklam yetersiz kalmtr. Sistem yaklamnn esas amac, kantitatif yaklamlarla sonu alnamayan konulara tm bilim dallarnn etkilerini kapsayan genel formller gelitirme ve kolay anlalr ortak noktalar bulmaktr. 70'lerden itibaren uygulamada karlalan glkler ve somut olarak var olan g ve basklardan hareket eden durumsallk kavram gelimeye balamtr. Durumsallk yaklam modern ynetim teorisi iinde nemli bir yer tutan teori olarak incelenmesi faydal olacak bir konudur. Klasik organizasyon teorisi her zaman ve her yerde uygulanacak evrensel kurallar belirlemi fakat son yllarda yaanan gelimeler nda evrensel ynetim dncesi baz sorular gndeme getirmektedir.
32

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan Durumsallk yaklam kurallara gre ynetim anlayndan durumlara gre ynetim anlayna geilmesini ngrmektedir. Durumsallk yaklam ile rgtlerin karlatklar sorunlara sadece klasik teorilerin kat kurallar ve varsaymlar ile veyahut da sistem yaklamlarnn genel ve soyut ilkeleri ile zm aranmaktan vazgeildii grlmektedir. Durumsallk yaklam kurallara gre ynetim anlayndan durumlara gre ynetim anlayna geilmesini ngrmektedir. Durumsallk yaklamna gre deiik durumlar ve artlar ynetimde baarl olmak iin deiik kavram, teknik ve davranlar gerektirir. Bu yaklam organizasyonu bir sistem olarak ele alr ve rgt yapsn eitli i ve d artlar arasndaki ilikilere gre ekil alan bir yap olarak grr. Durumsallk yaklamnda ynetim sorunlar, i faktrler kadar d faktrler de dikkate alnarak incelenmektedir. Durumsallk yaklamna gre deiik durumlar ve artlar ynetimde baarl olmak iin deiik kavram, teknik ve davranlar gerektirir. Durumsallk yaklam organizasyonu bir sistem olarak ele almakta ve organizasyon yapsn eitli i ve d artlar arasndaki ilikilere gre ekil alan bir yap olarak grmektedir. Organizasyonun i ve d evresindeki deimelere gre ynetim sistemi belirlenecektir. nceki ynetim yaklamlarnda iletmenin i artlar dikkate alnm ve d evre ile ilgili gelimeler ve deiiklikler sabit kabul edilmitir. Bu yaklamda ise ynetim ile ilgili sorunlar, i faktrler kadar d faktrler de dikkate alnarak incelenmektedir. Durumsallk yaklam, ynetimin evrenselliini kabul etmemekte ve her zaman btn faaliyetleri ynetmek iin tek bir en iyi yol olmadn belirtmekte ve o anki durumun gerektirdii ynetim teknikleri uygulanmaldr grndedir. Yine bu yaklama gre etkin bir ynetim, rgtn gcne, teknolojinin tipine ve evre artlarna bal bir durumdur. Durumsallk yaklam byk lde aratrma sonularna dayanr ve bu aratrmalar organizasyon ve teknoloji, organizasyon ve evre gibi iki temel alanda yaplmtr. 1. Teknoloj. Organizasyonlarn kulland teknolojinin organizasyon yaps zerindeki etkilerinin incelenmesidir. Buna gre teknoloji organizasyonda her eyi etkiler ve iletmeler, yenilikleri ve gelien, deien teknolojiyi ok yakndan takip etmek zorundadrlar. Teknoloji deitike iletmeler, personelden kullanlan makinelere kadar her unsurda deiimi gerekletirmelidir. Teknoloji, girdileri ktlara evirmeye yarayan aralar topluluu olarak ifade edilir. letmelerde kullanlan teknolojiler deitike buna paralel olarak organizasyonda da nemli farkllama grlr. Teknoloji ile ilgili olarak Thompson zmleyici, bal ve youn teknoloji olarak temel teknoloji olduunu belirtmektedir. 2. Organizasyon ve evre. Durumsallk yaklamnn zerinde nemle durduu dier konu, organizasyonlarn iinde bulunduklar evre olmutur. Pek ok aratrmac evre artlarnn organizasyonlar nasl etkilediini aratrarak, evre artlarna bal olarak, rgt yaplarnn vs. farkllk gsterip gstermediine bakmtr. Bu almalarn ortak varsaym, evre artlarnn zelliklerine bal olarak rgtn yaplarnn ve srelerin farkllk gstereceidir. Durumsallk yaklamnda rgt bir ak sistemdir ve evrenin bu ak sistemi nasl etkiledii aratrlmaktadr. evre, rgtn snrlar dnda kalan her ey olarak tanmlanabilir. Buna gre sistemin snrlar dnda kalan her trl fiziki ve sosyal faktr d evreyi oluturan birer unsurdur; demografik ve kltrel yap, ekonomik, corafi, siyasal ve teknolojik artlar vs... Durumsallk yaklam evreyi; dengeli, deiken, durgun, homojen, heterojen, basit ve karmak gibi eitli ekillerde ele almaktadr. Bu evre boyutlarnn organizasyonlardaki yap ve sreleri nasl etkiledikleri incelenmektedir. Durgun bir evrede faaliyet gsteren bir rgt ile deiken bir evrede faaliyet gsteren bir rgt farkl yaplara sahip olaca aratrmalar sonucu ortaya kmtr. Bu aratrmalarn ortak amalar, deiik evre artlarnda en uygun olan rgt yap ve srelerini belirlemektir. 3. Dinamik Ynetim Yaklam Dinamik ynetim yaklam, gnlllk esasna dayanan, her ynyle esnek, ibirlii, st dzey katlm salayan yeni bir ynetim anlaydr. Dinamik ynetim anlayta ynetimin; geliimi, deiimi ve retici roln dikkate alan, effaflk, aklk, deikenlik ve btncl yapya dayal faktrler temel belirleyici olmaktadr. nsanln tarihi geliim srecine bakldnda bilimsel ve teknolojik geliim asndan; ilkel toplum, tarm toplumu ve sanayi toplumu aamalarndan, bilgi toplumuna, buradan da bilgi tesi topluma doru bir
33

 letme Ynetimi -2 kinci Blm Metin Arslan ynelim grlmektedir. Bilgi toplumun da bilgi retilir, paylalr ve bilgi srekli geliime ak olmasndan insan ve onun yaam alann srekli geliime ak bulundurur. Dinamik ynetim yaklamna gre, her ey her an deiebilir niteliktedir. Bu ynetim anlayna uygun olarak bugn iin ynetim alannda geerli olan nemli bir anlay olan toplam kalite ynetiminden bahsedilebilir. Toplam kalite ynetimi, i ve d mteri beklentilerinin karlanmasna ynelen ve tm srelerin bu hedefe gre srekli gelitirilmesini ve iyiletirilmesini hedefleyen, insan merkeze alan bir ynetim anlay ve yaklamdr. Toplam kalite ynetimi anlay erevesinde baz ynetim ilkeleri ortaya konabilir: 1. Ynetim geliime ak olmal, 2. Herkes ykselme dnce ve eiliminde olmal, 3. effaflk ve katlmclk n planda tutulmal, 4. Yerinden ynetim ve demokratik liderlik esas alnmal, 5. Esneklik ve alanlarn inisiyatifine imkn tannmal, 6. Grup almasna nem vererek motivasyonu gerekletirme, 7. Ynetim insan merkezli olmal ve insanlar aras ibirliine nem vermelidir. 3. Neoklasik Ve Modern Ynetim Yaklamlarnn Kyaslan Klasik Ynetim Anlay, nsansz rgtler; Neoklasik Ynetim Anlay, rgtsz nsanlar ve Modern Ynetim Anlay da , rgtl nsanlar temel varsaym zerine kuruludur ve bu sistem birbirini tamamlayarak bugnk noktaya gelmitir. Her ynetim dncesi olumlu ve olumsuz ynlere sahiptir. Her yeni dncede bu olumsuz yanlar iyiletirilerek ve yeni katklarda bulunularak bugnk son noktaya gelinmitir. Modern ynetim ve rgt teorisi, klasik ve neoklasik ynetim ve rgt teorilerinden sonra ortaya km ve bunlarn eksiklerini gidermek, olumlu yanlarndan faydalanmak modern teorinin temelidir. Neoklasik ynetim yaklam 1940l yllardan balayp, 1960l yllar kadar sren dnemde etkili olmutur. Neoklasik yaklamn ele ald balca konular; insan davran, kiiler aras ilikiler, gruplarn olumas, grup davranlar, biimsel olmayan rgtlerde ve dierlerindeki deiim ve gelimelerdir. Neoklasik ynetim anlay ynetime birok yeni kazanmlar, kavramlar getirmi, ancak bu ynetim de btn dikkatleri insan davrannda younlatrmasndan dolay, dier alanlarn ihmaliyle hataya dmtr. Nasl klasik ynetim yaklam, insan resmi bir organizasyon yaps iinde bir makine gibi grerek, hata yapmsa, neoklasik ynetim yaklam da btn dikkatleri insan davranlar zerinde toplamakla, ayn hatay ilemitir. Daha sonra gelen aratrmaclar, insan unsurunu esas almakla btn iletme probleminin zlemeyeceini ispata almlar ve bu gelimeler sonucunda modern ynetim yaklam ortaya kmtr. Klasik ve neoklasik (davransal) yaklamlarn eksikliklerini gidermek gayesiyle yaplan almalar sonucunda modern ynetim yaklam gelimitir. Bu almalar 2. Dnya sava sonrasnda (1950lerden itibaren) hz kazanmtr. Her iletmeyi bir sistem olarak grmenin mmkn olmasndan hareketle, modern yaklamlar genellikle, modellere ve sistemler kurmaya ynelik, belirli bilimsel kavramlara dayanan, analitik bir temeli olan sentezci yaklamdr. Bu yaklamda ynetim ve organizasyon sorunlarn zmeye ynelik sistem ve durumsallk ynetim yaklamlar olarak balca iki bak as ve alan getirmitir. kinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular

34

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan NC BLM YNETM LEVLER Birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ele alnarak incelendi. kinci blmde ise ynetim biliminin douu ve geliimi; klasik, neoklasik ve modern ynetim dnceleri erevesinde ele alnarak incelendi. Bu blmde, ynetimin temel ilevleri; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol aamalarnda ele alnarak incelenecektir. Ynetim evrensel bir sre olarak, organizasyonun bykl, faaliyet alan, hukuki yaps, tipi ne olursa olsun belirli baz ilevlerin yerine getirilmesi ile etkili bir ynetim salanabilir. letme ynetiminde ilev yaklam nemlidir. Fransz sanayici Henri Fayol,1916 ylnda ynetime, ilev yaklamn getirmi ve btn yneticilerin benzer faaliyetleri yerine getirdiklerini ileri srmtr. Yneticiler st veya alt basamakta da olsalar, iletmeler kk bir iyeri veya byk bir fabrikada olsa, bir salk kuruluu, bir muhasebe blm de olsa evrensel faaliyetleri yrtmelidirler. Ynetim bilimcilerinin zerinde gr birliine varamadklar ynetim ilevlerinin says drt ile yedi arasnda deimektedir. Biz ynetimin; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak be temel ilevini esas alp inceleyeceiz. 1. PLANLAMA LEV Gnmzde iletme ii ve d artlarn hzla deimesi, yneticileri gelecee dnk isabetli tahminler yapmaya zorlamaktadr. Bu durum planlamann nemini arttrmakta ve iletmeler ancak iyi bir planlama ile amalarna ulaabileceklerdir. Yneticinin ilk olarak ele almas gereken ve ynetimin ilk ilevi olan planlama, kavram olarak tantlmakta ve yneticilerin neden plan yapmalar gerektii, planlamann zellikleri ve aamalar ayrntl olarak incelenmekte ve plan trleri anlatlmaktadr. lerleyen aamada, planlamann faydal ve sakncalar incelenmekte ve iletmeyi amalarna ulatracak iyi bir plann tamas gereken zelliklere yer verilmektedir. 1. Planlamann Kapsam Ve Tanm Ynetim faaliyetinin ilk ilevi olarak kuruluun etkin ynetimi iin mutlaka iyi bir plan yaplmas gerekir. Plan gelecei nceden kurgulama ii olarak gelecee dnk bir faaliyettir. Plan yapma iine planlama denilir. Planlama kavramna nce plan ve karar kavramlarn aklayarak bakmak gerekir. Plan, karar verme gibi gelecee ynelik olmasndan dolay benzer, fakat kararla ayn ey deildir. Plan ile karar arasndaki temel fark plann daha ayrntl olmas ve ilmi nitelik tamasdr. Planlar kararlarn toplamndan oluur ve dolaysyla karardan daha genitir. Bu adan her plan bir karar niteliine sahipken, her karar bir plan zellii tamaz. Planlama olmadan kararlar verilebilir, fakat karar vermeden planlama yaplamaz. Bir kararn plan nitelii tamas iin amaca ulatracak ara ve imknlarn seimini, belirlemesini ve kullanlan yol, ekil ve zaman gibi hususlarn ilmi olarak ve ayrntlaryla belirlenmeleri gerekmektedir. Plan farkl ekillerde tanmlanmaktadr: Plan: Bir kurgu olarak tutulacak yol ve davran ekli demektir. Plan: Belirli amalara ulamak iin nceden alnan tedbirler olarak yaplacak ilerin nceden tek tek belirlendii bir taslaktr. Plan: Gelecekteki organizasyon performans iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulalmas iin gerekli grevlerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmas faaliyetidir. Planlama, bir plan yapma ii olarak dier ynetim ilevlerinin yerine getirilmesinin temelinde yatan nemli bir faaliyettir. Planlama farkl bak alarna gre farkl tanmlanmaktadr: Planlama: rgtn gelecekteki baars iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulamak iin gerekli ilerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmasdr. Planlama: Bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sretir. Planlama: Gelecekte organizasyonun nerede olmak istediini ve oraya nasl varlacan aklayan ve yneticilerin amalar belirledikleri ve bu amalara ulamas iin gerekli yntemleri tanmladklar sretir.
35

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan Planlama: Belirli bir dnemde, belirli sosyo-ekonomik amalara ulaabilmek iin, nceden belirlenmi aralar kullanarak bu ile grevlendirilmi organlar tarafndan belirli bir blgede yrtlen faaliyetlerin tmdr. Planlama: Snrsz ihtiyalar ile snrl kaynaklar arasnda bir dengeyi salama mekanizmasdr. Planlama: Gelecei ynetme ve kaynaklar datma arac olarak, neyin yaplacann, nasl yaplacann, ne zaman harekete geileceinin, btn bu almalarda kimlerin sorumlu olacann belirlenmesi ve tespiti srecidir. Planlamann temel amac; faaliyetleri koordine etme, yneticilerin nlerini grmelerini salama, kaynaklarn israfn nleme ve kontrol faaliyetlerinde standartlar nceden belirlemek iin yaplr. Planlama, rgtn btn kademeleri iin geerli olan bir ilev olmasndan zamana en ok bal olan bir ilevdir. Zaman ynetiminde vakit izelgesinin hazrlanmas, yaplacak ilerin i plan dhilinde zaman izelgesine balayarak srdrlmesi nemli bir uygulamadr. Planlamay ekonomik anlamda bir kaynak datm mekanizmas olarak bakldnda, planlama snrsz ihtiyalar ile snrl kaynaklar arasnda bir dengeyi salama mekanizmasdr. Gelecei ynetme ve kaynaklar datma arac olan planlama neyin yaplacann, nasl yaplacann, ne zaman harekete geileceinin, btn bu almalarda kimlerin sorumlu olacann belirlenmesi ve tespiti srecidir. Planlama, bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sre olmasndan zihni bir faaliyettir. Planlama srasnda ynetici, ne yaplmas gerekliini, kimin yapacan, nasl ve ne zaman yapacaklarn dnmek zorundadr. Bu aklamalardan hareketle planlamann faydalar; btn faaliyetleri hedefe yneltir, dier ynetim ilevlerinin gerekletirilmesini kolaylatrr, tahminde uzmanlama salar, belirsizlikleri azaltarak, kararlarda yol gsterici olur, yneticileri gnlk ilerin zerine karr, tehdit ve frsatlar gstererek kaynaklarn verimli kullanlmasn salar ve keifler ve yenilik salamay kolaylatrr vb. gibi sralanabilir. Plann sakncalar ise bazen plan yapanlarn gr asn gstermekten ileriye gidemez, hedeflenen konulardan bazlar gereklemeyebilir, gelecee dnk tedbirler gerektirir, standart uygulamalar getirir, srekli dzeltme gerektirir, iletme d gruplardan etkilenir ve zaman ve enerji kaybna yol aar gibi saylabilir. Yneticiler; belirsizlikleri ortadan kaldrmak, belirlenen amalara odaklamak, koordinasyonu kolaylatrmak, etkinlii artrmak ve kontrol standartlar belirlemek iin plan yaparlar. Planlama aadaki sorulara cevap arama faaliyetidir: 1. Ne yaplacaktr? letme ne yaptn bilmeli ve bunun salanabilmesi iin de faaliyete gemeden nce ne yapacana karar vermesi gerekir. Bu noktada ilk olarak amalarn belirlenmesi nemlidir. 2. Kim yapacaktr? letmenin temel grevi belirlenen amalar yneticiler araclyla gerekletirmektir. Planlamada kimlerin katklarnn ne olacann belirlenmesi gerekir. 3. Ne zaman yaplacaktr? letmelerde ilerin ne zaman yaplacann belirlenmesi gerekir. Baz iler birbirini tamamlar, bazen bir iin yaplmas bir nceki iin bitimine bal olarak ilerin yerine getirilme sras ve ne zaman yerine getirilecei nem tar. 4. Nasl yaplacaktr? Kurulularda yaplacak ilerin yaplma tarznn ortaya konmas gerekir. Burada gerekli iki faktr var, birinci faktr, amalara ulamak iin ilerin, faaliyetlerin, projelerin ve programlarn kararlatrlmas, ikincisi ise, stratejilerin, siyasetlerin, yntemlerin, standartlarn ve btelerin amalar iin dzenlenmesidir. 5. Hangi kaynaklar kullanlacaktr? Planlama aamasnda hangi kaynaklarn kullanlaca belirlenmeli. letme ncelikle elindeki; beeri, fiziki, para ve bilgi gibi tm kaynaklar gizden geirmelidir. Sonrasnda ise iletmeye gelecekte gerekli olacak kaynaklar belirlemeli ve bu kaynaklar arasnda denge kurmaldr. 6. Neden yaplacaktr? letme yneticileri iletmenin geleceiyle ilgili isabetli kararlar almak ve bunu uygulamak durumundadrlar. Gelecein ne olacan tahmin etmek, iletmenin nereye gittiini, gelecek yllarda faaliyetlerinin ne tr bir seyir gstereceini sistematik bir ekilde ngrmek, bu ykmlln nemli bir ksmn oluturur ve bundan dolay planlama gereklidir. 2. Planlamann zellikleri Planlama faaliyeti aada sralanan eitli zelliklere sahiptir: 1. Planlamann ncelii olan gelecee dnk bir faaliyettir. Planlama ynetim faaliyetinde yneticinin ilk olarak ele alnmas gereken bir ilevdir. Ynetim faaliyeti planlama ile balar, rgtleme,
36

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan yneltme koordinasyon ve kontrol faaliyeti ile biter. Dolaysyla planlama olmadan dier ynetim ilevleri yrtlemez. Planlama gelecee dnk bir faaliyet olarak, gelecekte yaplacak ilerin bugnden kararlatrlmasn ifade eder. 2. Planlama ortak ve kapsaml bir faaliyettir. Planlama faaliyeti kuruluta tm ynetim basamaklarn ve yneticileri kapsam alanna alr. st ynetim genel plan ile genel ama ve stratejileri belirlerken, orta ve alt ynetim kademeleri yani ilevsel blmler ise kendi blmleri ile ilgili taktik ve operasyonel planlar hazrlar. 3. Planlama srekli bir faaliyettir. letme ii ve d artlar srekli olarak deimesinden planlama srekli olarak yaplr ve bitmeyen bir faaliyet olarak kabul edilir. Planlar zaman iinde gelien artlar karlamakta yetersiz kalabilir veya geerliliklerini tamamyla kaybedebilmesinden yneticiler genellikle planlarda dzeltme ve deiiklikler yapma yani revize yoluna giderler. Kurulularn temel artlar srekli olarak gelimekte, gelien artlar karlayabilmek iin de kuruluun planlarnda srekli dzeltme ve deiiklikler yapmak gerekir. 4. Planlama bir seim ve tercih srecidir. Planlama gelecee dnk hareket tarzna ilikin eitli seenekler arasnda seim yapma ve karar verme faaliyetidir. Planlamada ncelikle hedef ve hedefe gtrecek ara ve kiilerin seilmesi gerekir. Hedef veya hedefler seildikten sonra hedefe ulatracak aralar ve kiiler seilir. En uygun seenein tercih edilmesi srecinde, mevcut btn seeneklerin ortaya konulmas ve en iyi ekilde deerlendirilmesi gerekir. 5. Planlama ile dikkatler amalar zerinde younlatrlr. Planlama gelecekte rgtn ulamak istedii noktaya ulamasn salayacak hedefleri imdiden belirlemesinden alanlarn tm dikkatlerini bu noktaya younlatrmasn salar. Planlamann genel zellikleri, beklenen fayday vermesi iin u ilave zellikler verilebilir: 1. Anlalabilir olmaldr. Hazrlanan plann anlalabilir olmal yani hibir ynetici ve personel plan anlamada ve uygulamada tereddde dmemeli; plan yapan ile uygulayann plandan anlad ayn olmaldr. 2. En az giderle istenileni vermelidir. Planlama birok giderin yaplmasn ve yneticinin zamann harcamasn gerektirir. Plan hem yaplmas hem de uygulanmas srasnda en az harcama yaparak istenileni vermeli yani iletmeyi kaynaklarn en az kullanarak amacna ulatrmaldr. 3. Plan esnek olmaldr. Plan iletmenin i ve dnda gelien artlara uyabilecek esneklikte olmal ve zellikle beklenmeyen durumlar ortaya ktnda kolayca deitirilebilmelidir. 4. Sre bakmndan en uygun olmaldr. Planlama sresi ksa olursa hedeflere ulamak zorlar; uzun olduu zaman ise artlarn deimesi sebebiyle yine hedeften uzaklar, bundan dolay plan iin en uygun sre konmaldr. 5. Uygulayacak kiilerin de katlm salanmaldr. Plan uygulamas beklenen kiilerin, plann hazrlanmas aamasna da belirli llerde katlmlar salanrsa, bu kiiler plan isteyerek uygular ve daha baarl olmas iin gayret gster. 6. Yeni kaynaklar gerektirmemelidir. Plan, yeni kaynaklara ihtiya brakmadan mmkn olduu kadar eldeki aralardan ve beeri kaynaklardan faydalanmaldr. 3. Planlama Sreci Planlama bir sre olarak be aamadan olumaktadr. ekil 3-1'de ak izgisiyle belirlenen bu aamalar aadaki gibi zetlemek mmkndr. 1. Mevcut Durumun Gzden Geirilmesi: Planlamada ilk yaplacak i kuruluun mevcut ve elindeki imkn ve frsatlarnn gzden geirilmesidir. letme iinde bulunduu durumu yakndan bilmek yani gl ve zayf ynlerini tespit edebilmek iin durumun yakndan incelenmesi ve analiz edilmesi gerekir. Kurulu iinde bulunduu duruma gre hedef ve amalarn ortaya koyar ve ulaamayaca hedefler ve amalar belirlemez. Ama ve hedeflere ulamak kuruluun iinde bulunduu mevcut durumla yakndan ilgilidir. 2. 2. Amalarn Belirlenmesi: Amalarn belirlenmesi kuruluta ynetim faaliyetinin yrtlmesinde yaplmas gereken ilk itir. letmelerin amac kk ve byk olmasyla ifade ve ortaya koyma asndan farkllklar grlr. Kk iletmelerde basit bir plan ile amalarn szl olarak ortaya konmas yeterli olurken, byk iletmelerde deiik faaliyetler ve blmler bulunmasndan her blmn amalar ayrntl bir ekilde ortaya konmas gerekir. Her iletme genel olarak; kr veya sosyal fayda, topluma hizmet ve sreklilik amac bulunmaktadr. Toplum ierisinde faaliyet yrten her kuruluun belirli bir amac vardr ve bu amalara ulamak iin faaliyet yrtr. 3. Kurulu iin genel ama belirlenmesi akabinde, her alt faaliyet blmlerinin de amalar belirlenerek
37

letme Ynetimi-2 nc Blm amalar koordinasyonu salanarak elikiler ortadan kaldrlr. 1. Mevcut Durumun Gzden Geirilmesi

Metin Arslan

2. Amalarn Belirlenmesi

3. Amaca Ulatracak Varsaymlarn Belirlenmesi 4. Alternatiflerin Belirlenmesi ve Karlatrlmas

5. Alternatiflerden En Uygun Olann Seilmesi Ve Uygulanmas ekil 31: Planlama Sreci 3. Amaca Ulatracak Varsaymlarn Belirlenmesi: Deneylerle henz yeter derecede dorulanmam ancak dorulanaca umulan teorik dnce, faraziye veya hipoteze varsaym denir. Planlama srecinde varsaymlarn belirlenmesi ile gelecek bir zaman diliminde ulalmas kararlatrlm durum veya konuma nasl ve ne yaparak ulaabilmesinin irdelenmesi, incelenmesi ve bu yollarn belirlenmesi gerekir. letme ii ve iletme d artlar gz nne alnarak gelecekteki olaylara ilikin varsaymlar belirlenir. Bu varsaymlar belirlenirken nceki tecrbeler, evre deikenlerini iyi deerlendirme ve ileriye dnk geni bak asn yanstan zelliklerin n plana kmas baarya nemli katk salayacaktr. Planlama ile ilgili varsaymlar e ayrlr: 1. Kontrol edilemeyen varsaymlar. Bu varsaymlar; vergi oranlarnn arttrlmas, siyasi ortamdaki deiiklik, nfus art, afetler gibi tamamyla iletme ynetiminin inisiyatifi dnda ve iletme plan yaparken bu varsaymlar kontrol edemez. 2. Ksmen kontrol edilebilen varsaymlar. Bu varsaymlar; iinin verimliliini arttrmak, teknik gelimeleri ve yenilikleri izlemek gibi bir dereceye kadar iletmenin kontrol altnda olanlardr. 3. Kontrol edilebilen varsaymlar. Bu varsaymlar; iletmenin bymesi, yeni alan alma, retim metotlarnn deitirilmesi, pazarlama ve datm kanalnn dzenli hale getirilmesi gibi tamamyla yneticinin kontrol altndadr. 4. Alternatiflerin Belirlenmesi ve Kararlatrlmas: Seenek, opsiyon veya almak olarak da ifade edilen alternatif; birinin yerine seilebilecek bir baka yol, yntem ve tutum olarak ifade edilmektedir. Planlamann drdnc aamas olarak alternatiflerin belirlenmesinde; plann rasyonel seenekleri analiz ederek en uygun olanlarn belirlenmesi gerekir. Kuruluun byk lekli bir plan iin gerekli inceleme, ayrntl gelir ve gider tahminleri, nakit durumu ile aratrmalar ve tespiti mmkn olan veya olmayan baka zellikler gerektirmesinden zorluklarla karlalabilir. Plan ile ilgili btn alternatifler ortaya konduktan sonra bu alternatiflerin amalar gerekletirme dorultusunda karlatrlmas ve deerlendirilmesi gerekir. Bu deerlendirmelerde; teknik yaplabilirlik, maliyet, ngrlen zaman, gereken kaynaklarn eit ve nitelikleri ile sosyal adan uygulanabilirlik gibi sralanmaktadr. 5. Alternatiflerden Uygun Olann Seilmesi ve Uygulanmas: Planlama srecinde bu aama karar aamas olarak da nitelendirilmektedir. Bu aamada iletme yneticisi bir nceki aamada yapt deerlendirme ve karlatrmalarn sonucunda seeneklerden hibirini uygulama plan olarak semeye deer bulmayaca gibi, bunlardan birini veya birkan uygulama plan olma zellii olan bir seenek olarak bulabilir. Seeneklerden birisi veya birka uygulama plan olarak belirlenip seildikten sonra hazrlanacak yardmc ve alt planlarla beraber bu uygulama plan yrrle konulur. Gerek seilen ana uygulama plannn ve gerekse yardmc alt planlarn beklenen sonularnn alnabilmesi iin bunlarn birbirleri ile
38

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan tutarl ve uyum ierisinde olmalar gerei yannda sreklilikleri ve deien evre artlarna uyum salayacak ekilde esnek olmas gerekir. 4. Plan Trleri Planlama faaliyeti sonucunda oluan plan tr ve ekilleri bakmndan eitli ayrmlar olmas sebebiyle farkl snflamalar yaplmaktadr. Kapsam asndan, zaman olarak, tekrar edilme durumlarna gre ve kademeleri, seviyeleri alarndan snflandrmalar yaplmaktadr. Plan trleri: 1.1. Kapsam Asndan Planlar. letmeyi bir btn olarak ele alan planlar ve iletmenin bir blm veya bir birimi ile ilgili olan planlar kapsamlar asndan planlar olarak ifade edilir. Uzun sreli iletme planlar ve yllk iletme programlar iletmeyi bir btn olarak ele alan planlar olarak grlr. Satn alma, retim ve pazarlama gibi planlar ise iletme blm veya birimi planlar olarak isimlendirilir. 2.2. Kapsadklar Zaman Asndan Planlar. Ksa, orta ve uzun vadeli olarak planlar kapsadklar zaman asndan snflandrmaya konu olur. Ksa vadeli planlar; bir veya daha ksa sreyi kapsayan genelde bir dnemlik plan olarak grlr. letmelerin yllk programlar ksa vadeli planlara rnek verilebilir. Ksa vadeli planlarda dnemler; aylk, alt aylk veya bir yllk olabilir. Orta vadeli planlar ise bir yl st ve be ve alt yllar kapsayan; birka yllk sereyi kapsayan planlar orta vadeli planlara rnek gsterilebilir. Uzun vadeli planlar; stratejik planlar olarak da ifade edilen planlar be yldan balar ve kuruluun durumuna gre sresi artar. Strateji, iletmenin uzun dnemli temel ama ve hedeflerinin belirlenmesi ve bu ama ve hedeflere ulamak iin gerekli kaynaklarn elde edilmesi sonucunda kaynaklarn kullanmnda kabul edilen yollar olarak tanmlanabilir. 3.3. Tekrar Edilme Durumlarna Gre Planlar. Tek kullanml ve srekli kullanml planlar olarak tekrar edilme durumlarna gre planlar diye ikiye ayrlarak incelenir. 1. Tek kullanml planlar; yatrmlar, programlar, projeler, bteler gibi bir defa yaplmas sz konusu olan ilerle ilgili dzenlenen planlar kapsar. Bunlar: 1. Yatrm: Ticari veya ekonomik bir teebbse belirli bir sreyle sermaye yatrlmasdr. 2. Program: Bir amacn gerekletirilmesi iin gerekli olan aama ve admlar, bu aama ve admlarn her birinden sorumlu olan kiileri ve her bir aamann sresini belirleyen bir plandr. 3. Projeler: Programlarn birbirinden kesin bir ekilde ayrlan ksmlar olarak programn gereklemesi iin eitli projeler oluturulur. 4. Bte: Plann muhasebe yann temsil eden ve kendinden beklenen sonularn rakamlarla ifade edilmesidir. 2. Srekli planlar ise sreklilik gsteren iletme almalar ile ilgili olarak dzenlenen; politika, prosedr veya usuller ve kurallar gibi planlardr. Bunlar: 1. Politika: Faaliyetlerin yerine getirilmesinde personele yol gsteren genel davran plan olarak, iletmede kiilere ve gruplara faaliyetlerinde ve kararlarnda yol gsterir. 2. Gen yntem: Usul ve prosedr olarak da ifade edilmektedir; amaca ulamak iin birbiriyle ilgili ilerin bir sra halinde yaplmasdr. Gen yntem yani usul, hangi ilerin yaplacan, bu ileri kimlerin yapacan, ne zaman yaplacan ve hangi sra ile yaplacan ortaya koyar. Yntem, bir amaca erimek iin izlenen, tutulan yol, usul, sistem, prosedr, politikay ifade eder. 3. Kurallar: Belirli durumlarda yaplmas veya uyulmas gereken hareket tarzlarn belirler. Kurallar olduka katdrlar ve muayyen yani belirli durumlarda mutlaka uygulanr 4.4. lgili Olduklar rgt Kademesi Asndan Planlar. Bu tr planlar; stratejik ve operasyonel planlar olarak ikiye ayrlr. 1. Stratejik planlar: Ynetimin st noktasnda sistematik olarak iletmenin varmay dnd amalarn belirlenmesi ile ilgili deerlendirmeleri kapsayan ve iletmeyi btn olarak gren ve uzun vadeli plan olarak ifade edilir. 2. Operasyonel planlar: rgtn alt kademe veya blmlerine, ksmlarna inildike bir blm ile ilgili uygulamaya dnk ayrntl bir planlama nitelii tar. 5. Planlamann Fayda ve Sakncalar Gnmz i hayatnda yrtlen faaliyetler verimli ve etkin olabilmesi iin mutlaka bir plana dayandrlmas gerekir. Performans yani baar ancak iyi bir planlama ile mmkn olmaktadr. Planl alma ve hareket tarz baarya ulamada nemli bir aamadr. Planlamann faydalarn genel olarak aadaki gibi zetleyebiliriz:
39

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 1. Kuruluta tm faaliyetleri amaca yneltir. 2. Zaman ve emek israfn nler. 3. Planlama dier ynetim ilevlerinin gerekletirilmesini kolaylatrr. 4. Tahminde uzmanlama salar. 5. Kararlarda yol gstericidir ve belirsizlikleri azaltr. 6. Yneticileri gnlk ilerin dnda ileriye de bakmalarn salar. 7. Kaynaklarn etkin ve verimli ekilde kullanlmasn salar. 8. Yenilik ve keif salamay kolaylatrr. Planlamann. Bunlar aadaki gibi zetleyebiliriz: 1. yi bir plan hazrlanmas zaman ve kaynak kullanmn gerektirmesinden ek maliyet getirir. 2. Bazen plan, plan yapanlarn gr asn gstermekten ileriye gidemez. 3. Hedeflenen konulardan bazlar gereklemeyebilir. 4. Gelecee dnk tedbirler gerektirir. 5. Standart uygulamalar getirir. 6. Srekli yenileme ve kontrol gerektirir. 7. letme iinde biimsel gruba bal gelien informel gruplardan etkilenir. 2. RGTLEME LEV Ynetim olgusu, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevinin bir arada ve bir dzen iinde gerekletirilmesiyle ortaya kar. Bu ilevlerin birinde olabilecek eksiklik ve aksaklk, dierlerinin baarlamamasna neden olduundan her biri ayr ayr byk nem tar ve bir btn olarak dnlr. Burada, yneticinin ikinci olarak ele ald rgtleme ilevi ayrntl olarak incelenmektedir. 1. rgtleme ve lgili Kavramlar Organize etme ve tekilatlanma olarak da ifade edilen rgtleme ilevi tipik olarak planlama ilevini izler ve iletmenin plan nasl baarmaya altn yanstr. rgtleme faaliyeti, yaplacak ilerin belirlenmesini, bu ilerin organizasyon birimlerinde gruplandrlmas ve organizasyon birimlerine kaynaklarn datmn kapsar. Organize etme veya rgtleme, organlatrma, sistemin amacna ulamak iin eitli grevleri yapmak zere oluturduu ve dier ksmlarla ahenkli bir ekilde srdren blmlerinin oluturulmas faaliyetidir. rgtleme ile ilgili farkl alardan yaplan tanmlar aadaki gibi sralanabilir: rgtleme: retim faktrlerini etkin, verimli, sistemli, olumlu ve uyumlu bir ekilde kullanarak mal ve hizmetleri retebilmek iin alanlarn grevlerini en iyi eklide yapmak zere dzene konmas ve gerekli her trl ara, gere ve imknla donatlmasdr. rgtleme: Planda belirlenen amalara ulamak zere belirlenen yollara uygun bir rgt yaps kurmay ve hedeflere en ksa zamanda ve en az maliyetle ulamak iin yaplan almalar btn olarak, ynetenler ve ynetilenler arasnda hiyerarik ve formel-biimsel- bir yapnn kurulmas, ilerin, bunlar yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin aka belirlenmesi faaliyetidir. rgtleme: Amalara ulamak iin ihtiya duyduu beeri ve maddi aralarla domaltlmas ve bu aralarn en verimli ve etkin ekilde kullanlaca blmlere yerletirilmesi, yaplacak ilerin belirlenip gruplandrlmas; ileri yapacak personelin yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. rgtleme: letmenin amalarna ulaabilmesi iin hangi ilevleri yapmas gerektiine ve bu ilevleri yapacak ksmlarn birbirleriyle ahenkli alacak ekilde oluturulmasna bu organlarda altrlmak zere gerekli olan beeri ve maddi sermaye unsurlarnn tedariki ve uyumlu hale getirilmesine ilikin srelerden olumaktadr. rgtleme faaliyeti sonucunda ortaya rgt yaps kar ve bu yapya rgt, organizasyon veya tekilat denir. rgt ile ilgili farkl alardan yaplan tanmlar aadaki gibi sralanabilir: rgt veya organizasyon: Belirli bir amaca ynelik, birbiriyle balantl faaliyetlerin gerekletirilmesi iin kiilerin nceden belirlenmi davran kalplar, grevler ve sorumluluklar erevesinde bir araya gelmesiyle oluan, tamamlayc ve sreklilik gsteren toplumsal yaplanmadr.
40

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan Organizasyon: Belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. rgt: Belirli amalara ulamak iin bilinli bir ekilde kurulmu toplumsal birimler veya toplum kmeleri olarak rgtsel amalar gerekletirmek iin oluturulan iskelet bina veya yapdr. rgt ve tekilat olarak da ifade edilen organizasyon kavramnn sre ve yap olarak balca iki anlam bulunmaktadr. Bir sre olarak organizasyon veya rgt; amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin ve onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, insanlarn bir arada etkin ve verimli bir ekilde alabilmesi iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmasdr. Sre olarak organizasyon kavram rgtleme, organizasyon ilemi veya organize etme kavramlar kullanlabilir. Bir varlk veya yap olarak organizasyon; belirlenen amalara ulamak zere, birden fazla kiinin bir araya gelerek dzenli ve birbirini takip eder ekilde aba gsterdii bir yap olarak ifade edilir. Yaplan bu aklamalarla, organizasyon kavramnn iki ayr anlam arasndaki farkll ve ayn zamanda balant ortaya konuldu, burada hangi anlamda kullanldn biliyor olmak nemlidir. Yneticinin en nemli grevlerinden birisi de; yneticilerin grev ve sorumluluklarn yerine getirecekleri etkin bir rgt kurmak ve bunu devam ettirmektir. Organizasyon ile insanlarn beraberce i grme ve verimli bir ekilde almasn salayan formel yani biimsel, resmi bir yap oluturulur. Ayrca formel yapya bal olarak rgt ierisinde kii ve gruplar arasnda kanlmaz ekilde oluan ve hiyerarik esaslara dayanmayan ilikileri sergileyen enformel yani gayri resmi bir organizasyon yaps ortaya kar. Tek kiinin kendiilerini dzene sokmas organizasyon deil, ancak i programlamas olabilir. Organizasyon yani rgtleme, sadece iletmeler iin deil birlikte yaayan ve grup halinde sosyal veya ekonomik amalar gerekletirmek iin kurulmu bulunan her insan topluluu iin gerekli olan bir sretir. Ynetim srecinin etkinlii, organizasyon ileminin yani rgtlemenin baars ile yakndan ilgilidir. letmenin amalar ve artlar ile organizasyon almalarnn ortaya koyduu yap uyum iinde olduu zaman, planlarda belirlenen amalara ulamada nemli bir adm atlm olur. rgtleme srecinin temel amac, rgtsel baar iin gerekli unsurlar etkili ve verimli bir ekilde uyum iinde bir araya getirmektir. Ynetim ve organizasyon ilikisine baktmzda; ynetimin sz konusu olduu her yerde mutlaka organizasyonun olduu grlr. Ynetim ve organizasyon kavramlarnn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. Ynetim ve organizasyon etle trnak gibi birbirinden ayrlamaz, sadece renim asndan iki ayr kavram olarak ele alnr. Ynetim, amalar belirleyen, temel ilkeleri ortaya koyan bir sre, organizasyon ise, belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. Bu adan ynetimin baars ile organizasyonunu iyi ileyii arasnda sk bir iliki vardr. Bu iki kavram birbirini tamamlayc konumdadr ve organizasyon, ynetimin var olduu ve faaliyetini srdrd bir yap, ynetim ise bu yap ierisindeki bir ilev olarak grlr. Ynetim ve organizasyon olgusu, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol gibi birden fazla ilevin bir arada ve dzen iinde gerekletirilmesiyle ortaya kar. Gnmz toplumlar ihtiyalarn zorlamas ile her alanda rgtlenmeye ynelmekte; bata aile rgtlenmesi olarak, sivil toplum rgtlenmesi, devlet ve devletleraras rgtlenmelere gidilmektedir. rgtlenemeyen veya yanl rgtlenen kesim ve lkeler, bu alanda uzman olanlarn ynetimine girme durumuna dmlerdir. rgtler, insanlar tek balarna yapamayaca ileri yapar; srekli toplanan verilerin gelecek kuaklara aktarlmas ve alanlarn kariyer yapacaklar kurumsal yapy salar. Gnmz toplumlarnn geliimine bal olarak organizasyonlara duyulan ihtiyalar srekli artmakta ve artan bu ihtiyaca daha etkili cevap verebilmek iin organizasyonlarn da gelitirilmesi gerekmektedir. Gelimi toplumlarn nemli zelliklerinden birisi de mmkn olduunca ok deiik faaliyet alanlarnda organize olmu yani rgtlenmi olmalardr. Hibir faaliyet kendi bana organize olmadan yani rgtlenmeden hedefine ulaamaz. Toplumlarn gelimiliinin gnmz ltlerinden birisi de rgtl toplum olup olmamalarna baldr. rgtleme ile ilgili; sorumluluk ve hesap verme gibi iki temel kavram bulunmaktadr: 1. Sorumluluk: Bir eyi yapma zorunluluu olarak ie ilikin faaliyetleri baarma ykmlldr. rgtsel sorumluluk, bir kimsenin rgtsel ileri, ilevleri veya grevleri yapma zorunluluudur. Sorumluluk yetki devrinin ayrlmaz bir paras olarak kii bir grevi kabul ettii anda sorumluluk kendiliinden doar. Yetki ak yukardan aaya doru olmakta ve bu yetki devredilir ancak sorumluluk devredilemez ve ynetici yetki devrinde sorumluluktan kaamaz. Ancak devredilen yetki ile birlikte
41

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan sorumluluk da ortaya kar. Yetki ve sorumluluk birbirine eit olmaldr. 2. Hesap Verme: Ynetici astndan hesap sorma hakkna sahip, rgt yesi kii de kendisinden yksek kademeli yetkililere hesap vermekle ykmldr. rgt yesi kiinin sorumluluk duymasnn yan sra st yneticilere hesap verme zorunluluu da vardr. Yneticini nemli grevlerinden birisi de yetki, g, sorumluluk ve hesap verme arasnda makul bir denge oluturmaktr. rgt ema veya yaps, ynetici iin bu ilikilerin yapsal bir duruma getirilmesinde bir ara olmaktadr. rgtleme faaliyeti sonucunda aada sralanan faydalar salanm olur: 1. rgtleme ilevi, net ve berrak bir alma ortam elde edilebilmesini salar. 2. rgtleme sreci sayesinde her kiinin, blmn grev, yetki ve sorumluluklar belirlenir. 3. rgtleme ilevi ile oluabilecek tereddtler aza indirilerek verimli bir alma ortam salanr. 4. rgtleme sreci sonunda, karar ortam bir yapya kavuturularak tm iletme kapsamnda ast-st ilikileri belirlenerek, hiyerarik yap oluturulur ve bylece her iin bir sorumlusu belirlenmi olur. rgtleme faaliyeti veya ilemi sonucunda aadaki yap ortaya kar: 1. letmeyi amalarna ulatracak iler ayrntl olarak belirlenmitir. 2. lerin gruplandrlmas ile, iletmenin temel ilevleri yrtecek ana blmler ortaya kmtr. 3. "e gre adam" ilkesinin uygulanabilmesi iin ilerin teknik ve beeri zellikleri belirlenmitir. 4. letmede tm alanlarn alaca blmler ile sahip olmas gereken nitelikler belirlenmitir. 5. ler, onlarn yaplmas iin gerekli donanm ve beeri zellikler dikkate alnarak, blmlere ayrlr. 6. Hiyerarik yaplanma ile blmler ve alanlar arasndaki iletiim ilikileri belirlenmitir. 7. ler ve bunlara bal yetki ve sorumluluklar bir araya gelince mevki/pozisyonlar belirlenmitir. 2. rgtleme lkeleri Ynetim biliminin en nemli ilevlerinden biri olarak grlen rgtlenme yani organizasyon ilevi, beeri ve maddi faktrlerin iletme amalarn en etkin ve verimli olacak ekilde dzenlenmesi faaliyetidir. letmeler organizasyon yaplarn belirlerken; temel ilikilerin ekli ve niteliini gsteren farkl yaklamlar getirebilirler. Bir yap olarak organizasyonun dizayn srasnda ele alnacak temel unsurlar unlardr: 1. Organizasyonu amalarna ulatracak ilerin belirlenmesi, 2. blm ve bu i blm iinde yer alacak organlarn belirlenmesi, 3. Organlar aras yetki ve i ilikilerinin belirlenmesi, 4. Temel koordinasyon mekanizmasnn belirlenmesi, 5. Organizasyon ema ve klavuzlarnn hazrlanmas. Organizasyonun dizaynnda dikkate alnacak bu unsurlar akl kavuturulduktan sonra rgtlemenin temel ilkelerinin belirlenmesi gerekir. Her ynetim faaliyetinde olduu gibi, organizasyon ilemi de geliigzel deil iletmeye beklenen fayday salayabilmesi ve dier ynetim ilevlerine salam bir zemin hazrlanabilmesi iin uyulmas gereken ve rgtn temel zelliklerini oluturan temel kurullar vardr. Organizasyonun oluturulmas iin gerekli unsurlar/temel ilkeler: 1. Ama Birlii. Her rgt ulamak istedii amalara ve bu amalarla ulatracak faaliyetlere gre farkl bir yapda dizayn edilir. Oluturulan organizasyon yapsnn btn birimleri iletmenin temel hedeflerine dnk olmaldr. Birimlerin kendi amalar arasnda btnlk olmal ve iletmenin nihai hedefine katkda bulunacak nitelikte olmaldr. 2. Ynetim Alan. Kontrol alan olarak da grlen ynetim alan rgtte bir ste bal olmas gereken ast says ile ilgili bir unsurdur. Bir yneticiye balanacak ast says ve stlenecei sorumluluklar, yneticinin bilgi, yetenek ve kavrama snrlarn amamaldr. 3. Ynetim Birlii. Ayn amaca yneltilmi ve benzer faaliyetler grubu bir tek yneticiye balanmaldr. Faaliyetlerde etkinlii salamaya ynelik bu ilke ynetim birlii olarak bilinir. Ynetim birlii, ynetim alan kontrol alanndan- farkllk arzeder. 4. Komuta Birlii. Her astn yalnzca bir ste bal ve sorumlu olmas ve ondan emir almasn ifade eden ilke, komuta birlii olarak nitelenir. Bu ilke ile faaliyet kargaas nlenir. 5. Yetki ve Sorumluluklarn Akl ve Dengesi. letme apnda her alann ii ile sahip olduu yetki ve sorumluluklar ak ve kesin olarak belirtilmelidir. Bu aklk yazl ve szl olarak salanmaldr. Ayrca her alann sahip olduu yetkiler ve sorumluluk alan arasnda denge olmaldr. Yani sahip olunan
42

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan yetkilerin kullanmdan dolay alanlardan hesap sorulabilmeli, dier bir ifade ile sorumluluk sz konusu olmaldr. Buna mukabil, sorumlu olduu konularda personel, emir verme ve ynetme yetkisine sahip olmaldr. 6. Haberleme Kanal ve ekli: Haberleme ilikilerinin eidi ve nitelii de organizasyonun yapsn etkileyen bir unsurdur. letmenin st, orta ve alt basamak yneticileri, kendi aralarnda bir araya gelip grebilmeli ve ortaya kan sorunlarn zmleyebilmelidir. Yatay ve dikey iletiim kanallarnn etkin altrlarak etkin ve verimli bir alma ortama oluturulabilir. 7. Ayrlk Gzetme/stisna lkesi: st ynetim basamaklar yani st basamaklarda grev yapan yneticiler gnlk ve rutin ilerden uzak tutulmal ancak, genel politikalarla ilgili ve normal d durumlarda kendilerine bavurulmaldr. Bu ilkeye ayrklk veya istisna ilkesi denir. 8. Personel Dalmnda Denge. letmedeki her birime gerekli olduu miktarda ve nitelikte personel salanmaldr. ler ile personeller arasnda nitelik ve nicelik ynnde denge olmaldr. Ayrca, isletmenin btnnde yneticiler ve ynetici olmayanlar arasnda sayca denge kurulmaldr. 9. Kaynaklarn Dalmnda Denge. letmenin amalarna ulaabilmesi iin her faaliyet belirli miktarda paraya ihtiyac ortaya karr. Bu miktar, faaliyetlerin ve bunlarn gerekletirildii birimlerin nceliine gre deiir. 10. Merkezcil ve Merkezka Uygulamalarda Denge. Bir iletmede alnan kararlarn uygunluu iin izlenmesi gereken hiyerarik kanal belirlenmi olmaldr. Deiik kararlarn alnmasnda benzer yollar izlenebilecei gibi, bazlar deiik hiyerarik ilikiler gerektirebilir. Baz kararlarn daha st ynetimce alnmas zorunlu iken bazlarnn ise, yetki devri salanarak daha alt ynetim kadrolarnn katklaryla, yani merkezka bir tarzda alnmas sz konusudur. 11. blm ve Uzmanlk Derecesi: blm, herkesin bir i dalnda ustalamas, uzmanlamas iin ileri ayrma veya herkese belirli bir ii vermedir. letmelerde i blm uzmanlamay, uzmanlama da verimlilii artrr. Uzmanlama, belli bir iin ok kk paralara ayrlarak her grevi bir kiinin srekli olarak yapmas ile bilgi, gr ve becerisinin artmas ile mtehasss olmasn ifade eder. letmede ar uzmanlama uygulamas, i grenlerin uzun bir sre ayni ie younlamasn ifade eder. Bu ise monotonluk, stres ve sonuta verimsizlik ortaya karr. Ancak, ilerin, onlarn en iyi yapabilenler tarafndan yaplmas olumlu sonular alnmasnda nemli rol oynamasndan dolay uzmanlamaya bir lde ihtiya da vardr. Burada gerekletirilmesi uygun olan durum, iletme iinde dengeli bir uzmanlama derecesine ulalmasdr. 12. Gelime Yetenei. Organizasyon sureci sonunda ulalan yap esneklik zelliine sahip olmaldr. Zaman ierisinde ortaya kabilecek ihtiyaca cevap verecek yetenekte olmas gerekir. Gelime yeteneinin ykseklii iletmenin baarsn artran bir unsurdur. Yukarda belirtilen bu unsurlar her ynetici tarafndan iinde bulunulan ortamn zelliklerine gre deerlendirilir ve bu unsurlarn yansmasna gre organizasyon yaps ortaya kar. 3. rgtleme Sreci rgtleme srecinin rgtsel baarya katksnn artrlmas iin teknolojik, sosyal ve ekonomik geliimin getirdii deiime bal olarak rgt gelitirme ve inovasyon almalar yaplmaldr. rgt gelitirme, daha etkili ve katlml bir rgt kltr ve iklimi meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalardr. rgtler karlatklar sorunlar daha hzl ve etkili sorun zebilme ve yenileme iin rgt yapsn srekli gelitirirler. letmenin amalarna ulalabilmesi iin, yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas; ileri yerine getirecek kiilerin, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi ve atanmas, verimli ve etkin bir faaliyet ortam oluturabilmek iin gerekli fiziki artlarn hazrlanmas almalarnn tm bir arada organizasyon veya rgtleme sureci olarak ifade edilir. rgtleme ilemi, planlarda belirlenen amalara uygun faaliyetlerin belirlenmesi, gruplanmas; ileri yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin belirlenmesi; yer, ara ve yntemlerin hazrlanmasn ierir. letmenin kurulu ve ileriki aamalarda nem tayan bu srete zerinde fazla durulmas gereken aama veya aamalar, kurulua gre deiir. rgtleme bir sre olarak be aamadan olumaktadr: 1. Planlarn ve Amalarn ncelenmesi: rgtleme yani organizasyon sreci, planlamann devamdr. Planlar, iletmenin hedeflerini ortaya koyar ve faaliyetler iin yol gsterici olmasndan dolay, organizasyon yani rgtleme srecinin balangcnda, planlarda nelerin hedeflendii dikkatle incelenmelidir. letmelerin
43

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan kurulu aamasnda bir veya birden fazla temel hedef ve amalar belirlenir ve iletmenin btn yaps bu hedeflere gre oluturulur. Bylece kuruluu hedefine ulatracak faaliyetler belirlenir. 2. Yaplacak Faaliyetlerin Belirlenmesi ve Gruplandrlmas: Yaplacak iin ne olduu etraflca ortaya konmas ve tanmlanmas gerekmektedir. letmelerde verimli bir alma ortam iin benzer faaliyetlerin ayn grup iinde toplanmas yani birbirini tamamlayan faaliyetlerin bir blmde toplanr ve her blmn yetki ve sorumluluu bir yneticiye verilir. Ynetim birlii ilkesine de uygun olarak her blm iin bir yneticinin yetkili ve sorumlu olmas alma ortamnda dzeni salamaya dnktr. blm ve uzmanlama ilkesine paralel olarak, zaman ve igcn verimli kullanabilmek amacyla iler paralara blnr, iblm sonucunda herkes en iyi yapabildii i zerinde younlar. Dolaysyla iletmede oluturulan blmlerdeki faaliyetler, o konuda bilgi ve tecrbe sahibi kiilerce srdrlr, uzmanlama artar ve bylece etkin ve verimli bir alma dzeni kurulmu olur. 3. leri Yapacak Personelin Niteliklerinin Belirlenmesi ve Atanmas: Her bir faaliyet grubu iin, ileri grecek personelin says ve nitelikleri belirlenir. Bu almay ksaca, "norm-kadro" almas olarak burada her bir iin zelliklerini gsteren i tanmlar yaplr. letmede mevcut iler iin ynetici ve dz alanlara ihtiya bulunmaktadr. Her i iin ihtiya duyulan ynetici ve alan says ile birlikte her i iin ihtiya duyulan ynetici ve personellerin nitelikleri ortaya konur. Bunlar dikkate alnarak personel seimi gerekletirilir ve atamalar yaplr. letmelerde her i belirli bir eitimi, tecrbesi, beceriyi ve fiziki zellikleri gerektirir. Personel seiminde istenen niteliklere sahip kiiler tercih edilmesini ifade eden "ie gre adam" prensibi ve dolaysyla verimliliin salanmasnda nemlidir. 4. Yetki Ve Sorumluluklarn Belirlenmesi: Bu aamada, kuruluta ilerin etkin ve verimli bir ekilde yrtlmesi iin hiyerarik ilikiler oluturulur. Personelin hangi konulardan sorumlu olduu, yneticilerin sahip olduu yetkinin snrlar, karlkl yetki ve sorumluluk ilikileri ak ekilde belirlenir. Hiyerarik yapnn oluturulmasnda dikey ve yatay hiyerarik ilikiler yannda diyagonal yani apraz ilikiler farkl olarak dzenlenebilir. Yetki ve sorumluluklarn kurulu apnda dzenlenmesinin sonucunda bir organizasyon yani rgt yaps ortaya kar. 5. Yer, Ara Ve Yntemlerin Belirlenmesi: rgtleme srecinin bu son aamasnda alanlarn ihtiya duyduu ara, gere ve fiziki evre artlar dzenlenmesi gerekir. letmenin retime geebilmesi iin fiziki ortamn, makine, haberleme aralar, brolar ve benzeri donanmn hazr duruma getirilmesi gerekir. Bundan sonra fiziki yerleme dzeni, ilerin "en az emek" kaidesine uygun ekilde yaplmas salanr. 4. rgt Yaps Ve rgt emas letmenin amalarna ulalabilmesi iin, yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas; ileri yerine getirecek kiilerin, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi ve atanmas, verimli ve etkin bir faaliyet ortam oluturabilmek iin gerekli fiziki artlarn hazrlanmas sonrasnda ne tip bir rgt yapsna ihtiya duyulduunun belirlenmesi gerekir. rgt yaps, rgte ait amalarn gerekletirilmesi yolunda rgtn temel elemanlar ile bu elemanlar arasndaki ilikiyi gsteren bir yapdr. rgtn formel ve informel yaps dnda gnmzde kullanlan ok eitli trlerinin bulunmasna ramen nemli olanlar aadaki gibi sralayabiliriz: 1. Dikey rgt: Hat organizasyon olarak da ifade edilen dikey rgtte st alanlardan alt alanlara doru yetkinin azald, basit yapl, geleneksel ve uygulamada en sk grlen bir komuta zinciri dikey organizasyonu oluturmaktadr. Dikey organizasyonda en st yetkili belirlidir ve her alan kime kar sorumlu olduunu bilebilmektedir. 2. Komuta-Kurmay rgt: Komuta-uzman organizasyon olarak da ifade edilen komuta-kurmay rgt teknik bilgi gerektiren alanlarda uzmanlarn ve mavirlerin hizmet vermesi salanan yaplanmadr. Komuta-kurmay rgt dikey organizasyonun deitirilmi bir hali olarak rgt yapsnda byk deiime gerek kalmadan uygulanabilmektedir. Burada oluturulan kurmay yani uzman birimi direkt olarak en st ynetime baldr. 3. levsel rgt: Kuruluun temel ilevleri esas alnarak oluturulan rgtleme eklidir. levsel rgtte iletme bnyesinde alanlarn uzmanlam olmas gerekir. Burada ekip halinde almaya elverili, iblmne uygun alanlardan teknik ve ihtisas gerektiren almalar iin oluturulan rgt yapsdr.
44

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 4. Kurul Tipi rgt: Kurulu iin gerekli kararlarn alnmas ve uygulanmas sorumluluunun kurullara verildii; niversite Ynetim Kurulu ve Yksekretim Kurulu Bakanl gibi rgt tarzdr. 5. Karma Tip rgt: Dikey, komuta-kurmay, ilevsel ve kurul tipi rgt tarzlarnda birinin esas alnarak ve dier rgt tipi ile desteklenmek suretiyle oluturulan bir rgtleme tipidir. 6. Matriks ve Proje rgt: Matriks sisteme proje ynetimi de denilmekte, ancak proje yaplan geici yaplardr, bu yapnn devaml bir yapya dntrlmesi ise matriks yapdr. Matriks yap genellikle iletmelerde rgtlemenin evresi ok deiken ise ve iletmenin bu deiken evreye kolaylkla uyum salamas gerektiinde kullanlan bir rgt tipidir. Matriks organizasyon dikey ve yatay olarak iki tr iliki zerine kurulmutur. Matriks yap, bir yandan projenin gereklemesi iin eitli uzmanlk dallarndan faydalanma, bir yandan da proje ile ilgili tm ilerin tek sorumlunun olmas temeline dayanr. Proje gruplaryla ve eitli projelerle organizasyonun grevi yapmas gerektiinde matriks yap gereklidir.
HSSE SAHPLER

YNETM KURULU

YNETM KURULU BAKANI

Bakan Yardmcs Genel Mdr

Bakan Yardmcs

Gen. Md. Yrd. Satnalma

Gen. Md. Yrd. retim

Gen. Md. Yrd. Pazarlama

Gen. Md. Yrd. nsan Kaynaklar

Gen. Md. Yrd. Finans

Tantm Blm

Reklm Blm

nsan Kaynaklar

Yatrm Blm

ekil 32: rgt emas rnei Bir tantma ve inceleme arac olarak rgt emalar; rgt iinde yer alan blmleri, organlar, bunlar arasndaki ilikileri ve haberleme kanallarn bir grafik olarak ifade edilir. ekil 3-2 de orta byklkte bir iletmenin rgt emas ekli verilmektedir. 5. rgtlerde Yeniden rgtleme Reorganizasyon olarak ifade edilen yeniden rgtleme, rgt deien artlara gre yeni batan dzenlemek ve ona yeni bir ruh vermedir. hayat srekli gelimekte ve yenilenmekte, bilim ve teknoloji alanndaki yenilikler i hayatna oradan da iletmelerin ileyiine yansmaktadr. lk bata mkemmel bir ekilde oluturulan rgt yaps zaman ierisinde saylan sebeplerle yetersiz ve geri kalabilmektedir. rgt srekli klmak iin zaman iinde gelien artlara bal olarak yeniden yaplandrmak yani rgt gelitirmek bir zorunluluktur. rgt gelitirme ilevi, daha etkili ve katlml bir rgt kltr meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalar olarak grlr. rgt gelitirme, deiim ihtiyacna bir cevap verme olarak, organizasyonlarn, yeni teknolojilere, pazarlara, risklere ve deiim hzna ayak uydurabilmek iin, inanlarn, deerlerini, tutumlarn ve yaplarn deitirmeye ynelik karmak bir eitim strateji olarak tanmlanabilir. Bunlar yaparken
45

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan ekilcilikten uzak, herkesin katlmc olduu, misyon ve vizyonun yeleri tarafndan iyice anlald ve benimsendii, atmalarn zmlendii bir organizasyon yaps oluturulmas bu ilevin grevleridir. 6. Organizasyon evre Kurulular, kendilerine hayat veren bir evre iinde yaarlar ve bu evre ile arasndaki karlkl etkileim ve bamllk ve kar ilikileri sebebiyle dardan meydana gelen deiikliklerden etkilenirler. Organizasyonlar varlklarn devam ettirmek ve rekabet edebilmek iin kendilerini etkileyen tm evre faktrlerini gz nnde bulundurmal, planlama ve faaliyetlerini evresel glere kar ak sistem anlayyla duyarl bir ekilde oluturmaldr. evre, kiinin, organizasyonun veya toplumun hayatn etkileyen toplumsal, kltrel, ekonomik ve fiziki artlarn toplam olarak srekli deien, sabit denge halini korumayan hareketli bir ortam eklinde ifade edilir. Organizasyonlar asndan evre i ve d olarak iki ekilde ifade edilir. evre, iletme ak sistem yaklam ierisinde organizasyonun kendi ierisinde oluturduu blm, ksm gibi alt birimlerin birbirleri ile olan ilikileri ve iletme i iklim ve kltrn yanstr. D evre ise organizasyonun dnda bulunan ve organizasyona girdilerin temin edildii ve ilem srecinden ktktan sonra rnlerin sunulduu kesimler ile birlikte etkiledii ve etkilendii dier kesimleri ifade eder. Ak bir sistem olan organizasyonlar alt sistemleri arsnda i uyum ve organizasyon evresi ile d uyum salayarak amalarna ulamak durumundadr. Bu sebeple organizasyonlar, baz kii, kurum ve kurumsal dzenlemelerle dolayl ve dolaysz iliki kurmak ve bu ilikiyi ynetmek durumundadr. Bu anlamda organizasyonlar kendi dnda yer alan kar grubu olarak da ifade edilebilecek evrelerle iyi geinmek durumundadr. Organizasyonlar evre ile olan ilikileri ok ynl sreklilik arz eder ve evrelerinin bir blmn etkilerken dierlerinden de etkilenirler. Yani organizasyonlar ekonomik, teknik ve sosyal sistemin ayrlmaz bir paras olarak faaliyet gsterirken evresindeki birok kar grubunu etkiler veya onlar tarafndan etkilenir. Bu etkileim organizasyonun yapsna, trne, hukuki durumuna ve faaliyet alanna gre farkllk gsterir. evre ile olan iliki organizasyona, bir takm bor ve sorumluklar yklerken baz haklara da kavuturur. Karlkl kar ilikisi belirli faktrlere bal, dengeli ve srdrlebilir bir iletme politikasnn izlenmesini de zorunlu klar. letmenin kr elde ederek varln srdrebilmesi iin evresi ile olan ilikisinin ok iyi olmas gerekir. Kurum ii sosyal sorumluluk ile iletmenin krll ve verimlilii arasnda iki ynl bir iliki mevcuttur. Organizasyon d sorumluluk yani topluma, devlete ve tabi evreye kar sorumluluk organizasyon amac ile daha fazla atr. Dier bir ifade ile tabi evreye ve sosyal evreye verilen zararlarn tazmin edilmesi, toplumda gelir dzeyi dk olan kesimlere sosyal yardmlarda bulunulmas vs. organizasyonun maliyetlerini artrr veya net krnn azalmas sonucunu ortaya karr. Ancak, organizasyonun asl amac ile atsa da sosyal sorumluluk ahlk i ahlknn nemli ve ayrlmaz parasdr. Sosyal sorumluluk gnmzde kresel lekte deerlendirilmektedir. Kresel sorumluluk, dnya leinde zellikle; bar, gvenlik, iklim, enerji, ekonomi, kltr ve diyalog alanlarnda her kii ve organizasyonun zerine den grevleri yerine getirmesini ifade eder. Global sorunlarda sivil toplum rgtlerinin nem ve sorumluluu ok byktr. 7. rgtlemede Blmlere Ayrma 7.1. Blmlere Ayrma Ve Ayrmada Temel lkeler rgtlerde blmlere ayrma iletme ynetiminin etkinlii asndan yneticiler iin nemli bir konudur. Blmlendirme veya blmlere ayrma; benzer zellikler tayan ve birbirini tamamlayan ilerin bir araya getirilerek blmler oluturulmasdr. letmelerde, ynetim blm, retim blm, pazarlama blm gibi benzer faaliyetlerin bir at altnda toparlanmasn ifade eder. letmelerde; blm, ksm, departman, askeri kurumlarda; alay, tabur, blk, kamu iletmelerinde; bro ve kurum gibi farkl ekillerde isimlendirilir. Kullanlan isimler farkl olmasna ramen blmlere ayrma iletmenin belirledii amalara ulamas iin temel faaliyetlerin birbirinden ayrlmasn gerekli klar. rgtte hangi birimlerin kurulaca ve bunlar arasndaki ilikilerin nasl belirleneceinin tespiti, blm, servis ve ksm gibi rgt birimlerinin says ile bu birimleri hangi emir-komuta basamana yerletirilecei nemlidir. Burada rgt birimi, bir yneticinin sorumluluk ve yetki alanna giren snrlandrlm bir alan ube, ksm veya gruplandrlm faaliyetler topluluu ifade edilmektedir. Blmlere ayrmadan beklenilen fayda ve baar iin st ynetim ie en st kademeden balayarak her hiyerarik kademede yaplmaldr.
46

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan Blmlere ayrmada baz temel ilkeler ile birlikte iletmenin yaps ve kaynaklar blmlere ayrmada seilecek bir rgt yapsnda etkili olacaktr. Blmlendirmenin etkin ve verimli olabilmesi iin baz ilkelerin dikkate alnmas kurulular asndan nemli olmaktadr. Blmlere ayrmada temel ilkeler: 1. Blmlere Ayrmada Benzer lerin Dikkate Alnmas lkesi: Blmlere ayrmada benzer veya ayn ileri bir grup altnda toplamak esastr. rgtte ilev yani faaliyet benzerlii olarak her departmanblm- ayn grevleri yapan kiilerden olumaldr. 2. Uzmanlamadan Faydalanma lkesi: leri gruplara ayrr ve blerken, uzmanlamadan en fazla faydalanma dncesi verimlilik asndan nemli olmaktadr. blm kiilerin belirgin niteliini, tecrbelerinden faydalanmay salayarak uzmanlamay getirir, uzmanlama da verimlilii artrr. lerin rgt hedeflerine en uygun ekilde hizmet edecek ekilde blmlendirilmesi, uzmanlamadan en iyi ekilde faydalanmay gerektirir. ler blnrken kiilerin optimal yani en uygun dzeyde uzmanlamas dikkate alnr. Bir iletme teknik ynden birbirinden farkl rnler retiyorsa her rn veya rn grubunda uzmanlaan kiilere ihtiya olaca aktr. 3. Koordinasyonu Kolaylatrma lkesi: Birbirleriyle ilikilerinden dolay uyumlatrlmas gereken ilerin ayn blmde toplanmas daha uygun grlr. Her kuruluun st ynetimi, yerinde ve etkili kararlar alabilmek iin iletme ii uyumu yani koordinasyonu salamak durumundadr. letmenin; satnalma, retim, pazarlama gibi temel blmlerin birbiriyle uyum iinde almalar iin ve bazen ortaya kabilecek meseleleri ortadan kaldrabilmek iin koordinasyona ihtiya vardr. 4. Kontrol lkesi: Kurulu ierisinde bir i veya bir ilev bir blme verilerek yeterli bir kontrol yani deerleme yaplm olur. letmede blmlere ayrmaya nem verildike kontrol etkin bir ekilde yerine getirilir. Kurulu iinde, fiziki adan birbirine yakn blmler kontrol kolaylatrrken, ok yaylm ve dank bir blmlere ayrma sistemi de kontrol zorlar. Burada nemli olan faaliyetler; blm, ube, ksm ve buna benzer dier rgt birimlerine ayrld zaman bu gruplandrmann ynetim faaliyetini ve kontrol kolaylatrmasdr. 5. Giderleri Azaltma lkesi: rgtlerde faaliyetlerin etkin ve verimli bir ekilde yrtlmesi baz giderleri gerektirir. Giderleri azaltma anlamnda kuruluta olan blm/departman, ksm, ubelerin kurulmas srasnda giderlerin en az dzeyde tutulmas gerekir. rgtleme temelde giderleri arttrc deil, amaca ulamay kolaylatrc ve ayn zamanda giderleri azaltc bir ara olmaldr. 7.2. rgtlerde Kullanlan Blmlendirme Sistemleri Organizasyonda blmlere ayrma ekline giderken i gruplamasnda ama yetki ve sorumluluklarn kesin olarak ayrldklar i kmeleri, i gruplar oluturulur. letmenin faaliyet konusu belirlendikten sonra amalar, politikalar ve baz amalara ulamak iin yaplacak faaliyetler belirlenir ve buna uygun olarak rgtlemesi gerekleir. Kuruluun amalarna ulamas iin blmleme trlerinden kendine uygun olann semesinin byk nemi vardr. rgtlerde kullanlan eitli blmlendirme sistemleri: 7.2.1. levlere Gre Blmlere Ayrma lev temeline gre blmlere ayrma en temel ve mantki olmas bakmndan az sayda rn reten iletmelerde en fazla kabul edilen ve kullanlan bir blmleme tr ve eklidir. levlere gre blmlemede retim, pazarlama, finans, muhasebe ve insan kaynaklar blmleri eklinde bir ayrm vardr. lev, grevler arasndaki farkllklar belirtir ve iletmelerde baz ilevler; ynetim, satnalma, retim ve pazarlama gibi iletmenin hayatiyeti ve faaliyetlerini yrtmesi asndan temel neme sahiptirler. rgt emalarnda iletmenin yapt ie gre deiik zellii olan ilevler yer alabilir. retim iletmesinde, salk iletmesinde, toptanc iletmesinde, havayollar iletmesinde ve maaza iletmesinde deiik blmler bulunmaktadr.
GENEL MDR

Satnalma

retim

Pazarlama

nsan Kaynaklar

ekil 33: levsel rgtleme ekli. levlere gre blmlendirmede ikinci derecede olan blmler destekleyici blmler olarak grlr ve
47

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan iletmenin ayrntl faaliyet konularn ierir. letmeler bydke satnalma, retim, pazarlama, muhasebe, finans, insan kaynaklar, aratrma ve gelitirme ve halkla ilikiler gibi ikinci derecede blmlere ayrlabilir. levlere gre blmlere ayrmann temel faydalar: 1. levlere gre blmlemede iblm ve uzmanlamadan faydalanma kolaylar. 2. Her blmn kontrol kolaylar ve her blmn sorumluluk alan kolayca belirlenmi olur. 3. Bu blmleme ile her blmde uzmanlamas gereken elemanlarn eitimi verilmi olur. 4. levlere gre blmlemede karar verme ve koordinasyon kolaylar. 5. levlere gre blmleme ile rgtte rasyonellik ve ekonomiklik salanr. 6. levlere gre blmleme ilev alanlarna g ve stat kazandrr. levlere gre blmlemenin sakncalar: 1. letmenin tm sorumluluu tamamen st yneticinin zerine yklenmitir. 2. Genel ynetici niteliinde eleman yetimesi, yneticilerin belirli alanda almalar sebebiyle zorlar. 3. levlere gre blmleme ekli blmler aras koordinasyonu ve kontrol zayflatr. 4. levlere gre blmleme insanlarn iletmeyi genel bir adan grme alkanln zayflatr. 7.2.2. rn Temeline Gre Blmlere Ayrma rn temeline dayanan blmleme iletmenin ihtiya ve zelliinden hareketle iletme; rn, proje ve program temeline dayanarak blnr. rn temeline gre blmlere ayrmada blm yneticileri rn veya rn grubunun girdi, retim ve pazarlamasndan sorumludur. rne gre blmleme sistemi byk iletmeyi kk ve esnek ynetim birimlerine bler.
Genel Mdr

Satnalma

retim

Pazarlama

AR-GE

nsan Kaynaklar

Tahta Blm

Metal Blm

Plastik Blm

Satnalma

retim

Pazarlama

Finans

ekil 34: rn Temeline Dayanan rgtleme. rn temeline dayanan rgtlemede her rn veya rn grubu bir rgt birimi altnda toplanr. Mesela, otomobil fabrikas; motor, lastik, karoser, elektrik donanm vb. servisler esasna gre kurulabilecei gibi bir byk maazada kuma blm, konfeksiyon-hazr giyim- blm bulunabilir. letme faaliyetleri rn hattnda younlat sistemde satn alma, pazarlama ve retim gibi uzmanlam ana blmler rn temeline gre blmlemede yer alr. rn temeline dayal blmlendirme eklinde en byk stnl rnlerin sorumluluu, gelitirilmesi ve pazarlamas konusunda younlamadr. rn temeline dayanan organizasyonun faydalar: 1. rne gre blmleme ile elemanlarn tecrbe ve bilgide uzmanlamas salanr. 2. Dikkat ve abalar rn hatt zerinde younlamasyla rn hatlarnda byme kolaylar 3. eitli rn veya rn gruplarnn gelitirilmesi salanr. 4. rne gre blmleme ile "genel" nitelikli ynetici yetitirmek kolaylar. 5. Bykln getirdii yksek maliyetlerden kurtulma imkn doar. 6. Etkin ve verimli faaliyetler iin her rn yneticisine sorumluluk ykler. rn temeline dayanan rgtlemenin sakncalar:
48

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 1. Belirli rnlere, mterilere ve pazarlara veya blgelere dikkatin azalmasna neden olabilir. 2. Merkezle blmler aras atmalar oluturacak durumlar ortaya kabilir. 3. Her rnn bana getirilecek ve eitilecek yneticileri bulmak zorlar. 4. rnler aras rekabet ortaya kabilir. 7.2.3. Blge Temeline Dayanan Blmlere Ayrma letmenin faaliyetleri geni bir corafik alana yayld zaman blge temeline dayanan organizasyon yaps daha uygun olabilir. rn temeline dayanan organizasyon yaps byk iletmelerde ulusal ve uluslararas dzeyde mterilerine iyi hizmet vermek istedii zaman kullanlabilir. Blge temeline dayanan blmlemede blgesel gruplandrmann snrlar uzaklk, doal yap, hukuki sistem ve politik yapya gre belirlenir.
GENEL MDR

RETM

PAZARLAMA

FNANS

NSAN KAYNAKLARI

Bat Blgesi

Gney Blgesi

Orta Blge

Kuzey Blgesi

Dou Blgesi

Satnalma

retim

Pazarlama

Finans

nsan

ekil 45: Blgelere Gre Blmlere Ayrma Blgesel ynetimin temel faydas deiik evrelerde faaliyet gsteren iletmelerin blgesel zelliklere uymas salamaktr. Bu adan blgesel organizasyon yalnz corafik adan yaylan iletmelerde deil ayn zamanda deiik zellikleri olan evrelerde faaliyet gsteren iletmelerde de faydal sonular verir. letmenin faaliyetleri ve sat ile retim birimleri geni bir alana yaylmsa bu faaliyetleri bir merkezden yrtmek zor olmasndan yetkiler ilerin yrtld yerde toplanrsa blge yneticileri daha baarl olurlar. letme iindeki ileri blgeler olarak ayrldnda her blge bir ynetim birimi olur ve faaliyetler; grevlerin ve faaliyetlerin yrtlecei yerlere gre dzenlenir. Byyen veya byk iletmelerde merkezilemenin sakncal olduu durumlarda blge temeline dayanan rgtlemeye gidilir. Byk bir iletme sadece bir blgede faaliyet gsteriyorsa bu yola gitme gerekmeyebilir; ancak byk bir iletme ok deiik ve farkl blgelerde faaliyet gsteriyorsa, blge temeline dayanan rgtleme daha faydal olur. Blge temeline dayanan blmlere ayrmada yalnz fiziki uzaklk deil, ayn zamanda blgelerin zellikleri nemli olmaktadr. Blge temeline dayanan rgtlemenin faydalarn yle sralayabiliriz: 1. Yerel pazarlara daha iyi hizmet sunumu salanr. 2. retimin merkezde yaplmas yerine yresel fabrikalara yaylarak yaplmas baz faydalar salar. 3. Haberleme kolaylar. 4. Baz iletmelerin hammaddeye yakn olmas daha faydal olur. 5. Sat elemanlar belirli bir blgede alrlarsa zamanlarn sat blgelerinde geireceklerdir. 6. Yerel yneticiler evre ile merkeze varan daha iyi ilikiler kurmalarn salayabilir. 7. Kararlarn merkezi ynetim tarafndan ziyade yerel yneticiler tarafndan verilmesi avantaj salar. 8. Blgeler yar otonom kr merkezleri olarak almaya balarlar ve bu konuda sorumluluklar tayarak blge faaliyetlerinin etkin ve verimli olmas iin byk aba harcarlar. 9. Blge yneticilerine yetki devri ile st ynetime yetenekli yneticilerin seilmesi salanabilir. Blge temeline dayanan rgtlemenin sakncalar:
49

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 1. Genel ynetici, maaza yneticisi vb. niteliine sahip ok sayda yneticiye ihtiya vardr. 2. st ynetimin kontrol sorunlarn arttrr. 3. Her ubede veya blgede uygulanacak ayn tip personel ve muhasebe politikalarn gerekli klar. 4. ok eitli rn reten iletmeler asndan blgeye ynelik koordinasyon eksiklii kar. 7.2.4. Mteri Temeline Dayanan rgtleme Mteri temeline dayanan blmlere ayrmada, faaliyetler rgtn ulamak istedii mteri gruplarna gre blmlenir. Bu sistemde zellikle farkl mteri gruplar varsa bebe giyim, ocuk giyim gibi mteri gruplar olarak blmlere ayrmak faydal olacaktr. Mterilere en iyi hizmet vermek dncesi ile mteri temeline dayanan rgtleme yaps seilmektedir. Mteri temeline dayanan rgtlemenin faydalar: 1. Mteri odakl olma, 2. eitli pazarlarn ihtiyalarna etkin cevap verecek sistem gelitirilmi olur, 3. Uzmanla nem vererek krll artrma, Mteri temeline dayanan organizasyonlarn sakncalar: 1. letme kaynaklar faydal olmayan bir ekilde kullanlmas sonucunu dourabilir. 2. Mteri gruplar arasnda koordinasyon kurmak zorlaabilir. 3. Btn iletmeyi iine alan genel politikalarn uygulanmas zorlar.
GENEL MDR

Bebe Giyim

ocuk Giyim

Kadn Giyim

Erkek Giyim

ekil 36: Mteri Temeline Dayanan rgtleme. 7.2.5. Zaman Temeline Dayanan rgtleme Zamana gre alan iletmeler faaliyetleri zaman esasna gre blmlendirirler. Srekli almann gerekli olduu ve alanlarn normal alma sresini nemli lde aan durumlarda vardiya sistemi kullanlarak faaliyetler zaman temeline gre blnr. Tam gn yani 24 saat alma mecburiyeti varsa iileri vardiyaya ayrarak sekizer saatlik iki veya vardiya belirlenir. Ar sanayi tesislerinde, yksek frnlarda frnlar sndrmenin imknszl veya iktisadi olmamas durumunda alma sresini gnde 24 saat karmak gerekebilir. Zaman temeline dayanan blmlere ayrmada her vardiyann ayr bir yneticiye bal olmas sorunlar oluturabilir. 7.2.6. Sre ve Makine Temeline Dayanan rgtleme letmelerde blmlere ayrma, retimdeki srelere veya kullanlan araca, makineye, donanma gre olabilir. Sre ve makine temeline dayanan blmlendirme daha ok alt organizasyonda ve retim blmlerinin ksmlara ayrlmasnda kullanlr. Sre ve makine temeline dayanan rgtleme sistemi retim iletmelerinde daha ok kullanlr ve byk tasarruflar salayabilir. Bu tr blmlendirme ile sistemde ekonomiklik, makinelerden uzun sre faydalanma, ilerde standartlatrma ve maliyet dleri hedeflenmektedir.
GENEL MDR

Gen. Md. Yrd. Satnalma

Gen. Md. Yrd. retim

Gen. Md. Yrd. Pazarlama

Kaynak Blm

Tomalama Blm

Boyama Blm

50

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan ekil 37: Sre ve Ara Temeline Dayanan rgtleme 7.2.7. Karma rgtleme letmeler ihtiyalarna bal olarak bir tek blmlendirme sistemi ile kendilerini snrlandrmak istemedikleri zaman birden fazla blmlendirme sistemini ayn zamanda kullanabilirler. levlere gre blmlemeye giden iletmeler daha fazla rn temeli veya blge temelini de uygulamak isteyebilirler. letmede kullanlan blmlendirme sisteminin iletmenin amalarna ulamasn ve koordinasyon salamasn kolaylatrmas iin birden fazla blmlere ayrma sistemi uygulayabilir.
GENEL MDR

A. rn

B. rn

C. rn

D. rn

E. rn

Satnalma

retim

Pazarlama

Dou Blgesi

Kuzey Blgesi

Gney Blgesi

Bat Blgesi

ekil 38: Karma Organizasyon Yaps Her blmleme sisteminin stnlkleri ve sakncalar olmasndan dolay iletme bir blmleme sisteminin stnl ile dierinin sakncalarn dengeleyebilir. Bazen iletmeler tek bir blmleme sistemi ile balayan yap byme gerekletiinde dier blmleme sistemleri de uygulanarak karma sisteme dnebilmektedir. 7.2.8. Matriks rgtleme letmelerde 1970'li yllardan itibaren ilev temeline ve rn temeline dayanan rgtlemeyi ayn anda uygulayan bir sistem olan matriks (proje) gelitirildi. Matriks sisteme proje ynetimi de denilmekte, ancak proje yaplan geici yaplardr, bu yapnn devaml bir yapya dntrlmesi ise matriks yapdr. Matriks yap genellikle iletmelerde rgtlemenin evresi ok deiken ise ve iletmenin bu deiken evreye kolaylkla uyum salamas gerekiyorsa faydal olur. Matriks organizasyon dikey ve yatay olarak iki tr iliki zerine kurulmutur.
Genel Mdr

retim

Pazarlama

Finansman

nsan Kaynaklar

Proje X Proje Y Proje Z levsel Sorumluluk

ekil 3-9: Matriks Organizasyon Matriks yap, bir yandan projenin gereklemesi iin eitli uzmanlk dallarndan faydalanma, bir yandan da proje ile ilgili tm ilerin tek sorumlunun olmas temeline dayanr. Proje gruplaryla ve eitli
51

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan projelerle organizasyonun grevi yapmas gerektiinde matriks yap gereklidir. Modern ynetimin teorisi iin de en ok dikkat eken durumsallk yaps, artlara gre ve projeler yardmyla ilerin yrtlmesi matriks yap ile gerekletirilebilir. zellikle matriks yapnn, klasik ve neoklasik yaklamlarn ne srd baz ilkeleri ihlal eder olmas bu yapya durumsallk yapy daha da yaklatrmaktadr. Matriks organizasyon ekli Frederick Taylor'un "levsel Ustabalk" fikrinin gelitirilmi bir ekli olarak dnlebilir. Aadaki ekilde matriks organizasyon yaps grlmektedir. Matriks rgtleme; retim iletmeleri, hizmet iletmeleri, kr amac gtmeyen iletmeler ve uluslararas iletmeler gibi birok iletmede kullanlabilmektedir. Matriks organizasyonun faydalar: 1. Matriks organizasyonda eitli projeler sz konusu olduundan proje yneticilerinin proje zerinde almalar younlatrarak ve maliyet ve personel dhil olmak zere proje kontrol yapmalarn salar. 2. rnler aras beeri ve fiziki kaynaklarn esnek bir ekilde kullanlmasn salar. 3. leri derecede karmaklam retim sistemlerinde faydal olur. 4. Projede alanlar proje yneticisine bal olarak grevlerini yerine getirirken ayn zamanda hiyerarik yapda bal olduklar ana ilevlerle iliki iine girebilirler. 5. Kurmay elemanlarn her trl projeye katklar salanabilir. Matriks organizasyonun sakncalar: 1. Yetki boluu ortaya kabilmektedir. 2. Emir-Komuta sistemi bozulmaktadr. 3. Proje yneticileri yetkilerini arttrmak istediinde srtme olabilir. 4. Matriks rgtlemenin yapsnda proje blmlerine yetkiden ok sorumluluk verilme eilimi olduundan, proje blmleri ile ilevsel blmler arasnda gereksiz srtmeler olabilir. 3. YNELTME LEV 1. Yneltme levi ve Ynetim Srecindeki Yeri Ynetim sreci planlama ile balatld, rgtleme ilevi ile ats oluturuldu, faaliyete gemeye hazr bir yap ortaya kondu ve sra bu yap iinde faaliyete gemeye geldi. Bu anlamda yneltme planlama ve rgtleme ile oluturulan yapnn harekete geirilmesini ifade eder. rgtleme sreci sonunda, iletmede yaplacak iler ile ileri yapacaklar arasndaki yetki ve sorumluluk ilikileri belirlenir ve bylece ortaya kan organizasyon yaps yneltme faaliyetleri iin uygun zemini hazrlar. Yneltme ilevi, ynetim srecinin dinamik yani hareketli ynn oluturur ve sreklilik nitelii tar. Yneticilik, bakalarna isteyerek bir eyler yaptrma sanat olarak kabul edilmesinden dolay yneltme ilevi ynetimin ekirdeini oluturur. Bu anlamda yneltme ilevi, iletmede grev yapan insanlara, bunu en etkin ve verimli yoldan yapmalar iin tevik edici ve yol gsterici bir zellie sahiptir. Yneltme deiik kaynaklarda yrtme, ynverme veya emir-komuta ilevi olarak kullanlmakta burada yaygn olduu ve ynlendirmeyi de artrd ve konunun ieriini de tek kelime zetlediinden yneltme ifadesini kullanyoruz. Yneltme: nc bir ynetim ilevi olarak personele liderlik yaparak organizasyon amalarna ulamak iin alanlar motive etmek amacyla yetki kullanmaktr. Yneltme: Planlar yaplp organizasyon yaps oluturularak gerekli grevlendirmeler yapldktan sonra bu rgtn amaca ulamas iin harekete geirilmesi demektir. Yneticilerin yneltme ilevini yrtrken, hedefsiz faaliyetlerin sonu vermeyecei gereinden hareketle alanlar srekli olarak hedeflere ynlendirmesi gerekir. Bu srete yneticiler planlar ve amalar yol gsterici olarak ve ynetimi kolaylatrc unsurlar olarak kullanrlar. Yneltme, sadece emir vermek ve yaplacak ileri idare etmek deil, bunun yannda; insanlarn verilen emirlere olumlu ekilde karlk vermesini salamaktr. Bu nedenle ynetici alanlar yakndan tanmas ve onlar liderlik vasf ile motive etmesi gerekir. 2. Etkin Bir Yneltme Sistemi Kurmann artlar Kurulularda etkin ve verimli bir yneltme sisteminin kurulup srdrlebilmesi iin ynetim ve rgte dair baz artlarn yerine getirilmesi gerekir: 1. letme Ve Personeli yi Tanmak. Ynetici ynetecei iletmeyi etrafyla birlikte iyi tanmas gerekir. letmenin kuruluu, misyon ve vizyonunu, zayf ve gl ynlerini yakndan incelemesi gerekir.
52

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan nsan tanmak ve onu anlamak ok kolay bir i deildir. Ynetici etkin bir yneltme sistemini kurabilmesi iin emri altnda alan astlar eitli zellikleri ile yakndan tanyp ona gre hareket etmesi gerekir. Yneticiye, insanlar tanmada rgt psikolojisi, sosyoloji, sosyal psikoloji ve davran bilimleri gibi dallar yardmcdr. 2. Takm Ruhunun Tesisi Ve Gelitirilmesi. Ynetici, iletmede iyi bir takm ruhu kurduu ve bunu srekli gelitirdii oranda etkin ve baarl olur. Gnmz iletmelerinde takm halinde yaplan faaliyetler daha baarl olmaktadr. alanlarn ferdi anlamda verimli altrmak yeterli deil, ona takm ruhu kazandrarak, belirlenen hedeflere oluturulan alma gruplar ile ulamay da benimsetmek yneticinin grevi olmaktadr. 3. Grev Ve Sorumluluklarn Yerine Getirmeyen Personeli letmeden Uzaklatrmak. Kurulu bnyesinde grevlerini ihmal eden, yerine getirmeyen ve sorumluluk stlenmeyen kiilerin dier alanlar olumsuz etkilememesi iin iletmeden uzaklatrlmas gerekir. Yneticiler uygun artlar hazrladklar ve grev ve sorumluluk verdikleri personel gereini yapmadklarnda ncelikle uyarlr, uyarlarn tekrar sonrasnda bir gelime olmadnda personel iletmeden uzaklatrlr. 4. Ynetici Her Yn le Dierlerine yi rnek Olmal. Kurulu ierisinde dzen ve disiplinin salanmas en uygun yollarndan biri de yneticinin astlara her konuda iyi bir rnek olmasdr. Astlardan; drstlk, alkanlk, dzen ve fedakrlk gibi nitelikler isteyen bir ynetici ncelikle kendisinin bu vasflara sahip olmas gerekir. 5. Personeli Ve Aralarndaki atmalar Srekli Kontrol Etmeli. nsanlarn birlikte bulunduklar her yerde mutlaka baz problemlerde olur. alanlar zaman ierisinde isteksizlik ve motivasyon kaybndan kaynaklanan iten kaytarma, ii yavalatma gibi davranlar sergileyebilirler. Ayrca kendi aralarnda deiik nedenlerle atmalar olabilir. te ynetici tm bu durumlar yakndan izleyip kontrol etmeli ve gerekli yer ve zamanda mdahale etmelidir. 6. Yneticiler lgilenmesi Gereken Ana Konu Ve Ayrnty Birbirinden Ayrmal. Yneticiler, konunun ayrntlarnda boulmamak iin ana konu ve ayrnty birbirinden ayrt etmeli ve bylece younlamas gereken alana younlamaldr. Ynetici kurulu ierisinde her eyden haberdar olmal ve gerektiinde de ayrntlara inmeli ancak daha nemli ilerden uzak kalmamal ve dolaysyla rutin ileri astlara brakmaldr. 7. Ynetici Astlar le stiareye nem Vermeli. Ynetici ynetim faaliyetinde baar salayabilmesi iin periyodik olarak ve gerek duyulduunda astlar ile toplantlar yapmal onlarn gr ve dncelerini almal ve bu bilgileri iletme amalar dorultusunda kullanmaldr. Karar verilmesi gereken konu hakknda astlarla istiare yapmak onlar konuya daha fazla younlatrr ve buda baary getirir. Etkin bir yneltme sistemi oluturulabilmesi iin yukarda saylan artlara ilave olarak; yneticinin astlara yanlma hakk ve ayrca etkili bir dl ve ceza sistemi ile alanlara kariyer yapacak bir yapnn kurulmas gerekir. 3. Yneltmenin Temel Unsurlar Yneltme ilevini yerine getirmede yneticinin sahip olduu ve kulland; yetki-otorite, emir, iletiim, liderlik ve motivasyon gibi be temel unsur bulunmaktadr. 3.1. Yetki Yetki-otorite; bakalarn ynetme, onlardan bir eyi yapmalarn isteme ve karlnda itaat bekleme hakkdr. Dier bir ifade ile yetki-otorite; bakalarn amalara doru ynlendirmek ve onlara i yaptrabilmek iin yneticinin elinde bulundurduu bir haktr. Yetki-otorite-, organizasyonda bir grev ve mevki ile yani kiisel olmayan bir zellikle ilgili iken g ise daha ok bir yetenei ifade eder ve kiiseldir. Yetkinin kaynaklar konusunda; yasal-biimsel, fonksiyonelbilgiye dayal ve kabul edilme gibi deiik snflandrmalar vardr. letme ve iletme ynetimi konularnda daha ok yasal yetki sz konusudur. Yetkinin kaynaklar konusunda; yasal-biimsel, fonksiyonel-bilgiye dayal ve kabul edilme gibi deiik snflandrmalar vardr. letme ve iletme ynetimi konularnda daha ok yasal yetkiden sz edilecek. Yasal yetki, bulunulan yasal pozisyondan doan yetkidir. Genel mdrlk, rektrlk, ube mdrl gibi yetkiye sahip ynetim pozisyonlardr. Yetkinin temel zellii vardr: 1. Yetki bir haktr, 2. Bu hakkn kullanm karar vermeyi ve harekete gemeyi gerektirir.
53

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 3. Yetki rgtsel amalarn baarlmas iin kullanlr. G ve yetki kavramlar birbiri iine iyice girmi ve ayrm yaplmas zorlamtr. Yetki-otorite-, organizasyonda bir grev ve mevki ile yani kiiye zg olmayan bir zellikle ilgili iken g ise daha ok bir yetenei ifade eder ve kiiye zg bir durumdur. G; bir kiinin veya organizasyonun dier kii veya kiilere bir eyi yaptrabilme yeteneine sahip olmasdr. Burada g; yasal, fiziki ve ekonomik olabilmektedir. Organizasyonda yetki grev ve mevki olarak elde edildikten sonra yetkili kii dierleri zerinde g salam olur. G, bir eyi yapabilme, dier kiilere dncesini kabul ettirme yetenei yani dier kiilerin davranlarn etkilemede kiinin sahip olduu yeteneklerdir. Baarl ynetici, yetki otorite- ile gc astlar zerinde birbirine eit arlkta uygular. Baarl ynetici, yetki otorite- ile gc astlar zerinde birbirine eit arlkta uygular. Kaynaklar ynnden genelde be tip gten sz edilir: 1. Biimsel/Yasal g, 2. dllendirme gc, 3. Zorlayc/Korkutma gc, 4. Uzmanlk gc, 5. Beeniye /karizmaya dayanan g, G ve yetki aklamalarndan da anlald zere bu iki kavram birbiri iine iyice girmi ve ayrm yaplmas zorlamtr. 3.2. Emir Yneltme ilevini yerine getirmede yneticinin sahip olduu yetki aklandktan sonra, yneltmede kulland emrin aklanmas gerekir. Yneltme ilevini yrtrken yetki yani otorite sahibi olan yneticilerin kulland temel ara emirdir ve bu kavram ynetimin liderlik boyutu ile bir arada dnlmelidir. Emirler organizasyon yaps ile oluturulan hiyerarik ilikiler erevesinde sten aaya doru astlara verilir. Emir, yetki yani otorite sahibi kiinin, iletmelerde ilerin yaplmasn ynetilenlerden istemesidir. Yneticinin isteklerinin yerine getirilme zorunluluu, isteklerin emirler olarak isimlendirilmesine neden olur. "Emir" kavram iletmelerde ast-st ilikilerini ifade eder. Emir; yetki sahibi kiinin ynetilenlerden ilerin yaplmasn istemesidir. Dier bir ifade ile emir, bakalarn amalara doru ynlendirmek ve onlara i yaptrabilmek iin yneticinin elinde bulundurduu bir haktr. Emir, bir hareketi balatan, devam etmekte olan bir faaliyeti durduran direktif talimat eklinde de ifade edilir. Emir kavram iletmelerde ast-st ilikilerini ifade eder ve bu ilikiler erevesinde, emirler deiik ekillerde yani yazl veya szl olabilir. Yazl emirler, zaman alc, ancak daha somut ifadeler olarak iletme iindeki hiyerariye uygun ekilde yerine getirilir. Szl emirler ise zamandan tasarruf salar ve ynetici ile astnn yz yze gelmesini salar, zaman zaman hiyerarik dzenin dna klmasna da neden olabilir. yi bir emir zellikleri: 1. Emrin verilecei kii veya birimler, emrin ieriine uygun olmaldr. 2. Emirler, yazl veya szl olsun, ak ve kesin ekilde ifade edilmelidir. 3. Emrin amac asta aklanmaldr. 4. Emrin yerine getirilebilir olmasna dikkat edilmelidir. 5. Bir ekilde hatal olduu anlalan bir emir gereken aklama yaplp zamannda geri alnmaldr. 6. Emir verme ve uygulama srecinin yapc olmas, emri veren ve alann srekli ilgisine baldr. 3.3. letiim Yneltme ilevi iinde bu ilevin etkinlii iin; otorite ve emre ilave olarak iletiim, liderlik ve motivasyon gibi deiik sreler yer alr. Gnmz sosyal ve ekonomik yap ierisinde haberleme sistemine kiiler ve rgtler mutlaka ihtiya duyarlar. Kii ile kiiler arasnda, kii ile rgt arasnda veya rgtler birbirleri ile iletiim kurmadan iyi bir iliki kuramazlar letiim, toplumun temelini oluturan bir sistem, rgte ait ve ynetsel yapnn dzenli ileyiini salayan bir ara ve kiisel davranlar grntleyen ve etkileyen bir teknik, sosyal sreler bakmndan zorunlu bir bilim, sosyal uyum iin gerekli bir sanattr. Geni manada haberleme/iletiim kiiler, gruplar veya rgtler arsnda eitli dnce, bilgi veya
54

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan duygu iletimiyle ilgili ortak bir anlay oluturmak ve karlkl etkileimi salamaktr. letiimin deiik tanmlar yaplmaktadr: letiim: Kiiler, gruplar veya rgtler arsnda eitli dnce, bilgi veya duygu iletimiyle ilgili ortak bir anlay oluturmak ve karlkl etkileimi salamaktr. letiim: Mesaj gnderici ve mesaj alan olmak zere temel unsuru olan ve bilgi, tecrbe, duygu, grnt veya sesin iletilmesi ve ilenmesi srecidir. letiim: Tutum, bilgi, dnce, duygu ve davranlarn kaynaktan hedefe doru aktarlmasdr. letiim: Yazl, szl ve szsz mesajlarla, anlamlar aktarma srecidir. letiim: Konuma, hareket veya yaz ile bilgi, iaret veya mesaj iletimi ve deiimidir. Haberleme olarak da ifade edilen iletiim, bir bilgi verme ve bilgi alma srecidir. Organizasyonlarda; alanlar aras beeri ilikilerin dzenlenmesinde, iletiim nemli bir sre olarak karmza kar. Zaten rgt ii iletiimin temel hedefi rgt ile alanlar arasnda karlkl bir gven ortam oluturmak, ihtiya olan konularda bilgi verme ve bilgi almay salamaktr. Bu anlamda iletiim karlkl bilgi deiimi olarak grlmektedir. letiim, dinamik, yaayan ve srekli gelien bir sre olarak; kaynak, mesaj, kanal, evre artlar, alc, alglama ve geri besleme gibi yedi unsuru ierir: 1. Kaynak: Haberleme srecinin baars byk oranda kaynan yani gndericinin bilgi yetenek ve zelliklerine baldr. Kaynakta bir baka ahsa iletilmesi dnlen bir takm dnceler, ihtiyalar, fikirler ve bilgiler vardr. letiim srecinde gerekli olan iki kiiden birisi gndericidir. Sre ilk nce gndericinin zihninde bir takm semboller; kelime kalplar gibi dntrr, ifreler. Burada hedef, ihtiyalar fikirler ve bilgilerin bir mesaj olarak ifade edilebilecei bir ekil oluturabilmektir. Gnderici yani kaynak iletiimin baars iin; gndericinin bilgili olmas, kodlama zelliine sahip olmas, rolne uygun davranmas ve gndericinin tannmas gibi zelliklere sahip olmas gerekir. 2. Mesaj: Kaynak veya gnderici kulland kavramlar bir mesaj eklinde kodlar. Mesaj, bir ileti olarak kaynak kodlaycsnn fiziki rndr. Konuulan kelimeler, yazl kelimeler, grafik ve izimler ile jest ve mimikler alcya gnderilecek bir mesaj oluturur. Yani, gndericinin arzu, istek ve verilerini belirten semboller olarak karmza kan mesajlar kelimeler, rakamlar, ekiller, yz hareketleri, vcut hareketleri olarak ifade edilebilir. Bilginin, dncenin ve duygunun iletime uygun, hazr bir mesaj haline getirilmesine kodlama denir. Mesajn yorumlanarak, anlaml bir ekilde alglanmas srecine ise kod ama denir. Haberleme tr ne olursa olsun mesajn; anlalr olmas, ak olmas, mesajn uygun yolu izlemesi gibi temel zellikleri tamas gerekir. Mesajlar; szel ve szel olmayan mesajlar olarak ikiye ayrlr. 3. Kanal: Kanal mesajn gnderilmesinde kullanlan bir ara olarak, alc ve gnderici yani kaynak arasnda bir ba grevini grr. Szgelimi szl ve yz yze grmede hava, telefon grmesinde ise telefon kanallar haberleme kanallardr. Enformasyonun toplanmas, ilenmesi ve depolanmasnda, alar aracl ile bir yerden bir yere transfer edilmesinde ve kullanclarn hizmetine sunulmasnda faydalanlan iletiim ve bilgisayar teknolojilerini kapsayan btn teknolojilere bilgi iletiim teknolojileri dinilmektedir. Haberleme kanallar formel yani biimsel olabilecei gibi informel yani biimsel olmayan da olabilir. Formel haberlemede ekil, zaman, yer, kapsam ve mekanizma belirlidir. Bir iletmedeki formel yani biimsel haberleme kanallar; dikey, yatay, eik ve da dnk olmak zere drt balkta incelenebilir. 4. evre artlar: evre artlar mesajn haberleme kanalndan akn olumsuz etkileyen grlt gibi durumlardr. Mesela, grltl bir evre szl haberleme imknn azaltacaktr. evre artlar da haberleme kanallar gibi mesajn zelliklerini bozabilir. 5. Alc: Alc mesaj alan kiidir. Baarl bir haberleme alcnn mesaj alarak kodu ve ifreyi zd ve ona doru anlam ykledii zaman gerekleir. Haberleme srecinin etkinlii alc ve gndericinin ayn sembollere ayn anlam yklemesine baldr. Bunun iin alcnn iyi bir dinleyici olmas gerekir. nk dinleme zihinle ilgili bir faaliyettir. Bu adan etkili bir haberlemeyi salayabilmek iin; alc mesaj alglayabilmeli ve alglamaya istekli, bilgili ve bir geri besleme sistemine sahip olmas ve ayrca gnderici olma zelliini tamaldr. 6. Alglama ve Deerleme: Gndericinin ve alcnn yani hedefin alglama ve deerlendirme ekilleri hem gnderici hem de alc iin nemlidir. Alg, kiilerin evreleriyle ilgili bilgiyi duyma, organize etme, anlama ve deerleme sreci olarak tanmlamak mmkndr. Alg, hem gnderici hem de alc iin sz konusu olup kiilerin kendilerine ulaan mesajlar alglama ve deerleme ekillerini ifade eder. Duyu organlar yoluyla uyarnn alnmas, alc tarafndan deerlenmesi, nceki uygulamalarla karlatrlmas,
55

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan alcnn kendisine gre uygun diye nitelendirdii davran gstermesine neden olacaktr. Mesajn istenen ekilde alglanamamas haberlemenin baarsn etkileyecektir. Alcnn alglama yetenei, deer yarglar, amalar, ihtiyalar, eitim, kltr dzeyleri, duygular, tecrbeleri, fiziki ve biyolojik zellikleri gibi etmenler dorudan etkiler. 7. Geri Besleme: Temel haberleme srecinin en son ve nemli unsurlarndan biride geribildirimdir. Bu alcnn gndericiye cevab olarak nitelenebilir. Feed beek olarak da ifade edilen geri besleme mesajn alnm ve anlalm olup olmadn, kaynan grebilmesine imkn veren, alc tarafndan verilen bir cevap, bir karlktr. Yani geriye bilgi akdr ve gndericinin bir deerlendirme aracdr. Geribildirimi olmayan haberleme tek ynl bir haberlemedir, geribildirim sayesinde haberleme ift ynl olmu olur. Burada nemli olan nokta gndericiye mesajn doru olarak alglanp alglanmad mesajnn verilmesidir. Haberleme srecinin etkin bir ekilde ilemesine engel olan birok faktr vardr. Bunlarn bir ksm fiziki ve teknolojik nitelikte, bir ksm ise sosyal-psikolojik zelliktedir. Fiziki ve teknolojik nitelikli olanlar mesajn mekanik olarak iletiimine engel olurlar, yani, mesaj ya hi iletilemez yahut mekanik bir grlt olur tam aktarma olamaz, haberleme kesilebilir, mesaj tam iletilemez veya teknolojik yetersizlik sebebiyle mesaj istenen zamanda yerine ulaamaz. letiimi engelleyen faktrlerden ikinci ksmda yer alan sosyo-psikolojik faktrler haberleme de nemli bir engel tekil edebilmektedir. Bunlar srasyla yledir: 1. Kiisel Engeller: Haberlemede zorunlu olarak var olan gnderici ve alcnn farkl eitim ve kltrleri, deer yarglar, kltr dzeyleri, bulunduklar ortam, alkanlk ve zevkleri ve tutkular kiisel engel olarak belirir. Dolaysyla gnderici ve alclar bu durumlar gz nnde bulundurarak mesaj al veriini gerekletirmelidirler. Alcnn mesaj yanl anlama ve yanl yorumlamas, belirli n kabuller sebebiyle mesaj yanl deerlendirme, konumacya kar ilgi eksiklii ve gndericiye kar gsterilen gvensizlik gibi etkin iletiim engelleri kiiseldir. letiimin nemli kiisel engellerinden biri de, mesajn anlamn kasten arptmaktr. letiimde bulunmann amac, verilen mesajla insanlar belirli bir davranta, bir harekette bulunmaya yneltmektir. 2. Dil Faktr: Dil haberleme aralar iinde en nemli olandr. Bazen, bir dilin ierdii kelimelerin bazlarnn birden fazla anlama gelmeleri, gnderici ve alclarn farkl alglamasna sebep olabilmektedir. Bunun iin de farkl ve birden ok anlam ifade eden kelimelere dikkate edilmeli, kullanldnda ise kastedilen anlam ayrca belirtilmelidir. 3. Fiziksek ve Teknolojik Engeller: Grmek istenilen kii ile yz yze grmenin mmkn olmad zaman fiziki uzaklk iletiimin nnde engel oluturur. Grmek istenilen insan ile telefonla grld zaman, szl iletiime katk salayan beden dili uzaklk sebebiyle grlemez. Yz kiilik bir gruba konferans verilirken, n sralarda kurulan dolaysz iliki arka sradakilerle kurulamaz. Aslnda burada yaanlan uzakln ortaya kard glklerin farknda olmak ve bylece iletiim srecinin kontroln salamak iletiimin etkinliini artrr. 4. Dinleme yetersizliinden doan glkler: Dinlememe iletiimi ortadan kaldran bir engeldir. Baz kiiler kardakinin ne sylemek istedii ile ilgilenmez aksine kendi kafasndaki fikri ve dnceleri karsndakine aktarmaya alrlar. letiimin salkl yrtlebilmesi iin ncelikle taraflar karlkl birbirlerini dinlemesini renmelidirler. Dinleme yetersizlii alglamay da nemli oranda etkilemektedir. Alglamadaki secicilik olarak adlandrlan bu faktr baz mesajlarn veya mesajn bilerek veya bilmeyerek alglanmamas veya yanl alglanmas ile ilgilidir. 5. fade aklnn bulunmamasndan doan engeller: Gnderici yani kaynak ifadeleriyle ne sylemek istediini nceden dnerek akla kavuturmaldr. fadeler kar tarafn anlayaca ekilde ak ve net olmaldr. Semantik faktrler olarak da ifade edilen ifadenin ak olmayndan doan engeller; mesaj formle etmek iin kullanlan sembollerle ilgilidir. Gndericinin mesaj olutururken kodlad semboller alc iin anlam tamyorsa etkin iletiim gereklemez. 6. Geri beslemeden doan glkler: Geri besleme, kiinin davranlarnn bir hedefe ynelmesini ve bylece hedeflerine kolaylkla ulamasn salar. Geri besleme mesaj gnderen kiiye alc tarafndan gnderilen verilen bilgi ak olduuna gre yanl bilgi verme ve yanl davranlar sergilememelidir. 7. Zaman Basks ve Ar Bilgi Yk: Yeterli zamann olmay, gndericinin mesaj ksa tutmasna sebep olduundan haberleme zafiyetine sebep olabilir. Zaman basks nemli bir iletiim engelidir. Hzl konuulduu zaman, zaman kstlamasyla kar karya bulunulduu mesajn verilmi olunur. Zamann ne kadar nemli olduunu konuaca ok sz ve aktaraca ok bilgisi olup da buna zaman bulamayan insanlar ok iyi bilir. Akademik bir ilgi alan olarak rgtsel iletiim, rgtlerdeki iletiim srelerini inceler. Bu balamda
56

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan rgtsel iletiim, kurum yani rgt kltr, kurum kimlii, rgtsel metaforlar, kurum ii halkla ilikiler, gibi konularla da dorudan ilikili hale gelmitir Kurumsal-rgtsel- iletiim; kurumun ama ve hedeflerine ulamas, ileyiini salamas iin gereken retim ve ynetim sreci iinde, kurumu oluturan blm ve unsurlar arasnda koordinasyonu, bilgi akn, motivasyonu, btnlemeyi, deerlendirmeyi, eitimi, karar almay ve kontrol salamak amacyla belirli kurallar iinde gerekleen iletiim srecidir. letiimin temel ilevleri; bilgilendirme, kontrol etme, ynlendirme, bilgi ve becerileri iletme, eitme, duygular dile getirme, toplumsal iliki kurma, sorun zerek endieleri giderme, elendirme, uyarma, gerekli rolleri stlenme gibi sralanabilir. letmelerde bilgi ve haber akn salamak zere; yazl, szl, grsel, szsz ve elektronik posta gibi be eit iletiim aralar kullanlmaktadr: 1. Yazl letiim Aralar: Mesajn kalc olmas isteniyorsa, birka basamaktan geerek iletilecek bilginin geerlilik ve doruluunu kaybetmeden iletilmesini salamak zere, mektup, hatrlatma kartlar yani memolar gibi yazl iletiim aralar kullanlmaktadr. Yazl iletiim aralar; mektup, hatrlatma kartlar, yazl raporlar, iletme gazetesi, bror ve el kitaplar ile afi, ilan tahtas, bltenlerdir. 2. Szl letiim Aralar: Szl iletiim aralar, herhangi bir konuda alanlar aydnlatmak ve bilgi akn salamak amacyla szl bilgi akn salayan iletiim aracdr. Szl iletiim aralar unlardr; konferans ve seminerler, grme ve toplantlar, telefon grmeleri olarak sralanabilir. 3. Grsel letiim Aralar: Haberleme ve eitim alanlarnda kullanlan ses, resim prodksiyonlar ve bilgisayarla iletiim grsel haberleme aralarn ierir. Bu aralar, tekniklerin yani radyo, teyp, pikap gibi grsel yani tv, bilgisayar, maket gibi kullanlmasyla gerekletirilen iletiimdir. 4. Szsz letiim: Faaliyetlerin szcklerden daha sesli konutuu" hakknda genel bir kanaat vardr. nsanlarn yaptklar hareketler ve ses tonlar bakalar tarafndan yorumlanr. Szsz iletiim; vcut hareketlerini, ses tonu, fsldama, mimikler ve mesaj gnderen ile alan arasndaki uzakl kapsamaktadr. Bu iletiim eklinde insanlarn ne syledii deil ne yapt n plana kar. Szsz iletiimi de kendi iinde drt gruba ayrlr: (1)Yz ve beden: Yzdeki ifade, el ve vcudun duruu ve gz temas szsz iletiimde nemli bir yer tutar. Ba evet hayr anlamnda sallamak, kalar hayr anlamnda kaldrmak tpk szl ifadeler gibi anlam tar. (2) Bedensel temas: Farkl bedensel temaslar vererek karmzdakine farkl mesajlar vermeye alrz. Mesela, karmzdakinin omzunu tutmak, elini skmak, koluna girmenin szsz anlamlar vardr. (3) Mekn kullanm: nsanlar, kendi evrelerinde oluturduklar bo meknlar yoluyla haber alma ve verme faaliyetinde bulunurlar. nsanlar baka insanlara olan uzakl ayarlayarak, onlara uzak veya yakn durarak bir takm mesajlar iletir. Kii sevdii insanlara yakn durmay tercih ederken, daha az samimi olduklarna biraz daha fazla mesafe koymaya dikkat eder, hi tanmadklarna ise daha uzak durur. Bunlar mekn kullanma yoluyla yaplan szsz iletiim rnekleridir.Meknlarn kullanl ekli yaknln bir gstergesi olabilecei gibi statnn de bir gstergesi olabilir. nsanlarn nnde yrmek ve yksekte oturmak yksek statnn gstergesidir. Yksek rtbeli yneticiler, bilginler ve zenginler nde yrr ve yarglar, profesrler yksek krslerde otururlar.(4)Aralar: Haberlemede mesaj iletmek iin bavurulan yollardan biri de; rozetler, taklar, belirli kyafetler gibi bir takm aralar kullanmaktr. 5. Elektronik Posta: Gnmzde Elektronik Postann oluturduu frsatlar ve ileri dzeydeki katma deeri, organizasyonlar iin telefon, faks ve dier iletiim aralar yannda, Elektronik Postann kanlmaz bir iletiim arac olduu grlmektedir. Tm internet aktivitelerinin %85-90nn Elektronik Posta tabanl olduu aratrmalar sonucu ortaya kmtr. Kurulu ierisinde yaygnlaan Elektronik Posta kullanm, dokmantasyon konusunda iletmelere nemli oranlarda tasarruf salamaktadr. Kurumlar gnmzde alanlar ile iletiimi yani iletme ii bltenlerini ve gazetelerini genelde Elektronik Posta yoluyla ve yine d evre yani mteriler, ortaklar, rakipler, sendikalar, tedarikiler, devlet kurulular gibi evrelerle olan iletiiminde Elektronik Postann nemli bir yeri bulunmaktadr. Kurumun hiyerarik dzeninde, st basamaklarla alt basamaklar arasnda emir ve bilgi akn salayan haberleme kanallar formel yani biimsel olabilecei gibi informel yani biimsel olmayan da olabilir. Bir iletmedeki formel yani biimsel haberleme kanallar; dikey, yatay, apraz ve da dnk olmak zere drt balkta incelenebilir. 1. Dikey letiim: Kurumun hiyerarik dzeninde st basamaklarla alt basamaklar arasnda emir ve bilgi akn salayan haberleme kanaldr. Dikey haberleme kanal Yukardan aaya ve aadan yukarya doru iki ynl alr. (1)Aaya doru iletiim. Aaya doru iletiim, iletmelerde yaygn olarak kullanlan iletiim kanaldr. Burada, iletmenin hedefleri, stratejileri ile ilgili bilgiler, yntemler,
57

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan haberler st kademelerden alt kademelere yanstlr. Dier bir ifade ile organizasyonun herhangi bir noktasnda retilen veya elde edilen bilgi; organizasyonun hiyerarik yaps iinde, dier kiileri aydnlatmak veya etkilemek amacyla aaya doru iletilir. (2) Yukarya doru iletiim. Yukarya doru iletiim; personelin dncelerini, beklentilerini, tutumlarn, nerilerini, sorunlarn, tepkilerini st kademelere iletilmesini salayan bir haberleme sreci olarak ifade edilir. Bu tr haberlemede; alanlarn organizasyonun st ynetimine, onlar bilgilendirmek ve etkilemek amac ile bilgi aktarmalar sz konusu olmaktadr. Burada temel bilgi kaynan astlar ve gzetimciler oluturmaktadr. 2. Yatay letiim: Yatay haberleme, kurulu ii hiyerarik yapda ayn dzeyde bulunan kiilerin birbirleriyle iletiim eklidir. Kurumda ayn dzeydeki birim yneticiler ve personel, ortaklaa bal bulunduklar st kademeye bavurmadan iletiim kurmak iin yatay kanallardan faydalanrlar. Yatay iletiim kanallar, benzer konumlardaki yneticilerin ibirlii yapmak iin aralarndaki ilikiyi direk olarak gelitirmelerine nemli lde katkda bulunur. 3. apraz letiim: Diyagonal haberleme olarak da ifade edilen apraz haberleme, bir blmdeki alanlarla, dier blmlerde grev alan dier alanlar arasnda gerekleen bir iletiim eklidir. apraz iletiim, farkl blmlerde yer alan kiiler arasndaki ilikileri ierir. Yani kurumun farkl dzey ve konumdaki birimlerinin, basamaksal kanallar kullanmadan gerekletirdikleri iletiim eklidir. Bu iletiim yardmyla kurulularda, farkl birimlerin birbirlerinin sorumluluklarn daha iyi anlamalar ve yardmlamalar kolaylar. apraz haberleme yoluyla kurulu alanlar kendilerini ok ynl gelitirme ve yaptklar ileri farkl boyutlar ile deerlendirebilirler. 4. Da Dnk letiim: Kurumlar toplumun bir paras olmasndan dolay ondan ayr dnlemez. Srekli gelien bir evre iinde yer alan kurum, varln amalara dnk bir ekilde yrtebilmesi iin yeni gelien artlara uymak ve toplumsal ilikiler kurmak durumundadr. Bundan dolay, sadece iyapy oluturan haberleme sistemi kurmak ve yrtmek yeterli deildir. Zamann gereklerine uygun olarak kurum d ilikilerin de belirli bir dzen iinde gelitirilmesi gerekir. Formel haberleme kanallarnn ve eklinin dnda kalan informel haberleme kanallar ise tarif edilmemi kendiliinden oluan, iletiim yollardr. Organizasyonlarda formel iletiimin yan sra, informal, yani doal iletiim de sz konusudur. Organizasyonlarda formel yapnn eksik kalmas sebebiyle, alanlarn haberleme ile ilgili ihtiyalarn karlamada doal gruplarn olutuu bilinen bir gerektir. nformel iletiim genellikle dedikodu ve sylenti eklinde gerekleir ve organizasyon iinde informel ilikiler kendiliinden bir iletiimin domasna yol aar. Organizasyonlarda her bir birimi bir grup olarak kabul edersek, bu grubu oluturan kiiler arasndaki iletiime deiik modeller gsterilebilir. Bazen gruplardaki iletiim belirli bir kii etrafnda younlarken, bazen mesaj btn grup yeleri arasnda serbeste aktarlabilmektedir. Gruplararas informel iletiim modelleri ekil 3-4: de gsterilmektedir.

ekil 310: Gruplar aras iletiim modelleri 1. Merkezi Model: Bu model otorite ve karar alma inisiyatifinin rgtn en st yneticisinde toplanmasn temel alan, geleneksel yani klasik rgt yap ve felsefesinde ska grlen bir modeldir. Grubun btn yelerinin merkezi konumdaki yetkili ile bilgi alveriinde bulunmalarna ramen, kendi aralarnda bir iletiim yaanmamaktadr. Modelin merkezileme derecesi yksek, grup tatmini az, kiisel tatmin yksek ve iletiim hz ve doruluk derecesi ok yksektir. 2. Y Modeli: Y modeli merkezi modelden sonra merkezileme derecesi en yksek grup iletiim modelini oluturur. Daha az saydaki iletiim kanalna sahip olan bu modelde, nderlik tatmini, merkezileme derecesi ve hz ok yksek, kiisel tatmin ve doruluk derecesi yksek, grup tatmini ile haberleme kanal says ise dktr. 3. Zincir Model: Zincir modelinde iletiim, yelerin birbirine yaknlk derecesine gre ilendiinden,
58

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan grubun baz yeleri izole durumda kalabilir. Bylelikle iletiim ilevsel niteliini yitirerek, kiiler aras ilikilerin zayflad ve grup verimliliinin tehlikeye dt bir model oluur. Bu modelde; merkezileeme derecesi, haberleme kanal says, nderlik tatmini, grup tatmini, kiisel tatmin, hz ve doruluk derecesi yksek deildir. 4. Daire Modeli: letiimin olutuu grupta belirgin bir lider yoktur ve kiiler herhangi biri iletiimi balatabilir. Grup yelerinin birbirleriyle iletiim imknlarnn bir hayli fazla olduu daire modelinde, bir tek kiinin iletiim kurmas ok zordur. Merkezleme derecesinin az, haberleme kanalnn ve grup tatmininin orta, nderlik tatmini, hz ve doruluk derecesinin dk olduu bir modeldir. 5. Serbest Model: Tm haberleeme kanallarnn her zaman ve herkese ak olduu, herkesin herkese hibir kstlama olmadan iletiimde bulunduu bu model demokratik bir modeldir. Merkezileme ve nderlik tatmin ok az, haberleme kanal says ve kiisel ve grup tatmini ok yksektir. Ancak, hz ve doruluk derecesi bu modelde dktr. 3.4. Yneltme levinde Liderlik Liderlik kavram, bata ynetim bilimi olmak zere siyaset bilimi, sosyoloji, psikoloji ve eitim bilimleri gibi birok bilimin ilgi alanndadr. Liderlik insanlarn hareket ve davranlarn etkileme sanatdr. Liderlik; belirli amalar gerekletirmek zere; bakalarn etkileme srecidir. Lider, bakalarn amalar etrafnda toplamak zere etkileyen ve bakalarndan stn zelliklere sahip olan kiidir. Liderlik, kendi istek ve iradesini dier insanlara, onlarn gven, sayg, itaat ve ballklarn kazanarak kabul ettirme yeteneini ifade eder. Lider iletme iinde ortaya kabilir, iletme dndan yani toplumsal veya siyasi lider olabilir. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan uygun grlr. Kiinin liderlik zelliklerinin artlarn gerektirdii zellikler yani etkileme gc veya karizmas olmas gerekir. Yneticilik ve liderlik ortak olan baz zelliklerinden dolay ou kez ayn anlamda ele alnr. Ancak sahip olduklar farkl zellikler sebebiyle ayn anlamda kullanlmamalar gerekir. Ynetici, her zaman dilimi ierisinde ve deiken evre artlar altnda belirli bir takm amalar gerekletirmek zere maddi ve beeri retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve altran kimsedir. Ynetici, rgt amalar dorultusunda beeri, fiziki, finansal ve bilgi kaynaklarn planlayan, organize eden, ynelten, koordine eden ve kontrol eden kiidir. Ynetici kendi ierisinde ilevsel ve genel ynetici tipi olarak ikiye ayrlarak incelenir. levsel ynetici, retim, pazarlama, sat ve finansman gibi yalnzca bir rgtsel faaliyetten sorumlu olan ynetici tipi olarak uzmanlat alann faaliyetinden sorumlu olur. Genel ynetici ise, byk bir irket, bunun bir iletmesi veya onun bir alt blm gibi karmak bir birimi yneten ynetici tipi olarak ynettii birimin tm faaliyetlerinden sorumludur. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan uygun grlr. Kiinin liderlik zelliklerinin artlarn gerektirdii zellikler olmas gerekir. Lidere, bu nitelemenin yaplmasna neden olan unsur temelde karizmas veya etkileme gcdr. Liderin bakalarn amalara ynlendirmek iin kulland ara g olmaktadr. G, bakalarn etkileyebilme yetenei olarak, kiiyle alakal, kiiye bal ortaya kar, yani kiiseldir ve lider bu yetenee sahiptir. Liderin ynlendirebilme yetenei yani g kaynaklar: 1. Karizmatik zellikler, 2. Bilgi, uzmanlk, 3. Para, ceza ve dl, 4. Fiziki g. inde bulunulan duruma ve amalara gre sahip olunmas gereken g tr deiir. Bu g kayna veya kaynaklarna sahip olanlar, o ortamda liderlie ynelebilir. Liderlik sreci ve liderlikten sz edilebilmesi iin; artlar ile amalar, lider kiilik ve izleyiciler olarak temel unsurun bir araya gelmesi gerekir. Liderlik srecinin balamas iin buna ihtiyac ortaya karan bir takm artlar ve ulalmak istenen amalar olmaldr. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan bu pozisyona uygun grlr. Kiinin liderlik zellikleri artlarn gerektirdii zellikler olmas gerekir. Lidere, bu nitelemenin yaplmasna neden olan unsur temelde karizmas veya etkileme gcdr. Liderin kiilik zellikleri, ama ve ortama gre deiiklik gstermekle birlikte, yledir: 1. Fiziki zellikler; grnt, enerji, dinamiklik. 2. Zek ve yetenek; kararllk, amaca ulama, bilgi, akc konuma.
59

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 3. e ynelik zellikler: baar gds, mkemmelcilik, sorumluluk duygusu, grev bilinci. 4.Toplumsal zellikler: ikna yetenei, ibirlii salama, popler ve prestij sahibi olma, toplumsal ilikilerde rahatlk, deien durumlara uyum. Liderlerin sahip olmas gereken bu zelliklerin says arttrlabilir. Liderin saylan bu zelliklerinin bir ksm doutan gelen, bir ksm sonradan kazanlabilir. Bir kiinin liderlik zelliklerine sahip olmas, liderlik pozisyonuna gelebilmesi iin yeterli deil, bunun yannda, izleyicileri mevcut olmal, yani liderlik edilecek, ynlendirilecek ve bunu benimseyerek yapacak bir izleyici grubu olmaldr. Ynetici ve liderin ortak zellii, belirli amalara ulamak isteyen kurulu ve organizasyonlarda yer alan kiileri ynlendirme abasnda bulunmasdr. Hem ynetici, hem de lider banda bulunduu kii veya gruplar belirli amalara ulamak zere ynetme sorumluluunu stlenmitir. Ynetici ve lider kavramlarnn temelde birbirinden ayrld nokta, kullandklar aralardr. Yneticinin bakalarn amalara ynlendirmek iin kulland ara ile liderin izleyicilerini ynlendirmek zere kulland ara farkldr. Ynetici astlarn amalara doru ynlendirmek, ynetmek ve emirler vermek iin yetkisini-otoritesini kullanr. Yneticiler tasarlar, rgtler ve kontrol eder; dikkatlerini kural ve prosedrler zerinde toplarken, liderler istikamet verir, kabiliyetleri harekete geirir ve stratejileri uygular, dikkatlerini kurallar zerinde deil, insanlar zerinde younlatrrlar. Ynetici ve lider arasnda belirleyici temel farkllklar: 1- Ynetici var olan uygular, lider ise orijinal fikirler retir. 2- Ynetici ileri doru yapar, lider doru ii yapar. 3- Ynetici muhafazakrdr, lider yenilikidir. 4- Ynetici dar grldr, lider ileri ve geni grldr. 5- Ynetici ileri bakalarna zorla yaptrr, lider ileri benimseterek yaptrr. 6- Ynetici, yetki sahibi olurken lider, g sahibi olmaktadr. letmeler insanlarda bastrlm liderlik potansiyellerinin aa karlmasna yardmc olabildikleri lde, kendi geleceklerini teminat altna alm olurlar. Gnmz insanlar artk ynetilmek istemiyor, kendilerine yol gsterilmesini istiyor. Gnmzde genel ynetici tiplerinden ziyade; siyasi lider, dini lider, toplumsal lider, ii lideri kavramlar kullanlyor. Liderler, ynlendiriyor, yol gsteriyor, nclk ediyor, ynetmiyor. Gnmzde ynetim konusunda gelinen noktada birini ynetmenin yolu artk kiinin kendisini ynetmekten getii noktasna gelmitir. Bu noktada kii kendini ynettii zaman, bakalarn ynetme dncesini brakacak ve liderlik etmeye yani yol gstermeye balayacaktr. Her yneticinin astlarn amalara ynlendirmek iin, yasal hakkna ilave olarak yeteneinin de olmas aranan bir zellik olarak yneticilik zellikleri ile liderlik zelliklerinin ayn kiide toplandn gsterir. Gnmz iletmecilik alanndaki geliime de bal olarak artk "Lider" imaj yava yava "ynetici" imajn zayflatt grlmekte ve iletmelerde artk, ynetici deil lider tipi davranlar tercih edilmektedir. Liderlik yneticiliin bir ynn oluturan bir durum olarak gnmz organizasyonlarnda daha ok lider tipi ynetici aranmaktadr. nk insanlar artk ynetilmek istemiyor, kendilerine yol gsterilmesini istiyor. Liderlik tarzlar: 1. Otokratik Lider: Tm yetki liderde topland ve her trl karar lider tarafndan alnd ve astlarn planlama, karar verme gibi konularda yetkisinin kabul edilmedii liderlik tarzdr. Otokratik lider kararlarna kaytsz artsz uyulmasn ister. Bu tip liderlikte baar iin liderin kiilii ile saygnlk ve ballk oluturacak derecede gl ve zeki bir insan olmas gerekir. 2. Demokratik Lider: Ynetimde insan ilikilerine ve katlma nem veren, sadece kendi yeteneklerine gre deil, astlarna da danarak karar veren liderlik tipidir. Bu tip liderlik, verimliliin artmasna, yardmlamaya yol aan bir ortamn oluturulmasna, iletiimin olumlu ynde artmasna ve alanlarn ite tatmininin artmasna yardm eder. 3. Serbestiyeti Lider: Kaynak ve malzeme salar, fikrini ortaya koyarak alanlara bir hedef gsterilir ve kendi yetenekleriyle bunun gerekletirilmesi hususunda tamamen serbest braklr. Yneticiler rgtlerde liderlik vasflar gstererek, alanlar iin yeni hedef ve ufuklar aarak ynetim baars gsterebilir. Her ortam iin en uygun bir liderlik tarzndan sz edilemez, en iyi ve en uygun liderlik tarz ortama gre deiir. Bir ortamda astlarn karara katlm gerekli iken baka bir ortamda gerekmeyebilir.
60

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 3.5. Yneltme levinde Motivasyon nsanlarn davranlarn aklayan psikolojik srelerden biri olan motivasyon eitli alan aratrmaclar tarafndan farkl ekillerde ele alnm ve farkl tarifler yaplmtr. Motivasyon kavram ngilizce ve Franszca motive kelimesinden tremi Trke karl gd, saik veya harekete geirici olarak kabul edilirken Motivasyon kavramnn Trke karl ise, gdlemedir. Motivasyon kiinin davranna enerji ve yn verir ve bu zellii ile kiinin davranlarnn ardnda yer alr. Gd, dier psikolojik sreler gibi gzle grlmeyen bir olgu olarak; davran amaca doru harekete geiren, ynelten gtr. Gdlenme ise, kiinin ihtiyacn tatmin iin, gdler araclyla davranta bulunmasdr. Burada; ihtiyalar, amaca ynelik davranlar ve amalar eklinde sralanan aama bulunmaktadr. Motivasyonun farkl alardan tanmlar: Motivasyon: letme personelinin iletme amalar dorultusunda istekli olarak almalarnn salanmas demektir. Motivasyon: Bir insan, bir hedefle balantl olarak, belirli ekillerde davranmaya-dnmeye sevk eden durum veya sretir. Motivasyon: Kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere davranmalar ve bu ama iin sahip olduklar bilgi, yetenek ve enerjiyi tam olarak ie koymalar eklinde ifade edilebilir. Motivasyon: Motive etmek, isteklendirmek ve hareketlendirme olarak, bir insan, bir hedefle balantl olarak, belirli ekillerde davranmaya-dnmeye sevk eden durum veya sretir. Motivasyon: Bir davrann ve dncenin gereine, btn ile kendini inandrmak ve para, madd kazan ve stat tesindeki sebepler uruna alma tutkusudur. Yneticinin ynetim faaliyetinde grevi, alanlar ie isteyerek almalarn salayacak ekilde gdlemesi yani tevik etmesi, isteklendirmesi, sevdirmesidir. Ynetici asndan igrenin motivasyonu, iletme personelinin iletme amalar dorultusunda istekli olarak almalarnn salanmasn ifade eder. Motive yani Gd kavramnn; harekete geirici, hareketi devam ettirici ve hareketi olumlu tarafa yneltici olara temel zellii bulunmaktadr. Kiinin davrann anlamak ve yorumlamak iin, bir davrann hangi gdyle yapldn bilmek gerekir. Kiinin fizyolojik veya psikolojik dengesinin bozulmas sonucu hissettii eksiklik zmlenmesi gereken bir sorunu ortaya karr ve bu da ihtiyalar ortaya karr. htiyalar da amalar belirler ve amaca ynelik davran oluturur. Tatmin edilmemi ihtiyalarn varl kiide gerilim oluturur, motivasyon, bu gerilimleri azaltmak amacn gder. Motivasyonunu anlalabilmesi iin gd yani motive trlerinin ve zelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Motivasyonun ilgili bulunduu ihtiya tipleri olarak da ifade edilen motive trleri: 1. Fizyolojik motive, renilmemi ve biyolojik temelli motiveler; alk, susuzluk me gibi hayat devam ettirmek iin gerekli gdlerdir. Fizyolojik denge bozulduunda, yeniden dengenin salanmas iin kii harekete geer. 2. Sosyo-psikolojik motiveler; insanlara has ve renilmi gdler olarak renme kavram ve teorileri ile yakndan ilgili gdlerdir. Gl olma, baar, birlikte olma, sevgi, gvenlik ve stat gibi gdler en nemli ikincil gdlerdir. Motivasyona i ve d faktrler neden olduklarndan, bu konudaki teoriler de hangi faktrleri incelediklerine bal olarak farkllar. Bu faktrleri ele al ekillerine gre, ihtiyalar teorisi, evre teorisi ve etkileim teorileri olarak ayr eklinde gruplandrlrlar. Motivasyon teorileri: 1. htiyalar Teorisi: e ait motivasyon olarak da grlen ihtiyalar teorisi, kiinin i dnyasnda var olan ihtiyalar, istek ve arzular onun i motivasyonunu oluturur. htiyalar teorisine gre, kiinin nasl motive edildiini anlamak iin ihtiyalar bilmek gerekir. htiyalar teorinin en nemli ismi A. Maslow' un "htiyalar Hiyerarisi" ne gre, ihtiyalar be aamada incelenir: 1. Fizyolojik htiyalar: Yeme, ime, me, gibi. 2. Gvenlik htiyalar: Tehlikelere kar korunma gibi. 3. Sevgi, Ait Olma htiyalar: Sevgi, arkadalk, benimsenme, aidiyet gibi.
61

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 4. Saygnlk htiyalar: zzet, eref, onur, n, bamszlk, sayg gibi. 5. Kendini Gerekletirme htiyalar: Kendine gven, kendini ama, inan, beceri. htiyalar teorisine gre, belirli bir kademedeki ihtiyalar tatmin edilmeden bir st dzey ihtiyalar ortaya kmaz. Tketici olarak kii, alt dzey ihtiyalarn tatmin edecek rnleri daha iyi bilir. st dzeydekiler daha ok sosyo-psikolojik ieriklidir ve rn farkllatrlmas ile tatmin edilirler. 2. evre Teorisi: Bu teorinin temelini, evrenin gdlenmede en nemli faktr olduu oluturur. Belirli bir davrann evre tarafndan nasl dllendirildiini ve gdlenmenin buna bal olarak ortaya nasl ktn inceler. Tketiciye dl getiren ihtiyac tatmin eden rn ve markalarn tekrar satn alnma ihtimalleri yksek olacaktr. 3. Etkileim Teori: Toplumsallama srecinde renilen ve kiilikle bal olan ihtiyalarn kiinin gdlenmesini saladn ileri srer. Bu ihtiyalar, baar, birlikte olma ve gl olmadr. nsann i leminde bulunan ve ihtiyalarn belirleyen harekete geirici gler olan motivasyonun yan sra, bir de zendirme yani tevik aralar vardr. Motivasyon aralar kiinin ynetim evresi ile ilgilidir. Kiinin d evresinden gelen bu aralar, onun iinde alt rgtn amalarn kabul etmesine neden olacaktr. Kii, ynetimin kendisine sunduu aralar sayesinde arzu ve ihtiyalarn tatmin edecek ve i grme arzusu artacaktr. Gdler dardan kolaylkla gzlenip llemez iken zendirme aralarnn davranlara etkisi gzlenebilir ve alnan sonular deerlendirilebilir. Yneticilerin, astlarn motive etme ii, bu kimselere tatmin salayan davranlar gelitirmekle salanr. Bu davranlar hem kiisel tatminler salarken hem de iletme amalarnn gereklemesine katkda bulunacaktr. nsan davranlar ok kark ve anlalmas zor olmasndan, motivasyon konusunda genel prensipler gelitirmek zordur. Bir organizasyonda ihtiyalar dizisi ve zendirme/tevik aralarnn tatmin salama dereceleri dier bir organizasyonunun ayns olamaz. Ancak yneticinin insanlarn i ile ilgili davranlarn motive etmek iin zendirme aralarn ok iyi bilmesi ve kullanmas gerekir. zendirme aralarnn tespiti uzun almalar sonucunda ortaya karlan etkenlerin nemi kiiye ve duruma gre farkllk gsterebilir. Motivasyon planlar tespit edilebilen bu tevik edici aralara dayanlarak yapldnda daha baarl olur. Kiileri motive eden maddi ve manevi motivasyon aralar: 1. cret, prim ve dller, 2. Sosyal kolaylklar, adaletli ve srekli bir disiplin sistemi, 3. Takdir, vg ve yapc eletiri ve moral vermek 4. Terfi ve kariyer gelitirme imknlar, 5. Sosyal stat ve prestij yani saygnlk-itibar salamak, 6. alma artlarn iyiletirmek ve kararlara katlmak, 7. gvencesi ve i gvenlii salamak, 8. Yetki, inisiyatif ve sorumluluk vermek, 9. Eitmek ve yetitirmek, letme yneticiler alanlarn i ile ilgili davranlarn motive etmek iin zendirme aralarn iyi bilmeli ve bu motive etme planlarn zendirme aralarna dayandrarak uyguladnda baary yakalayacan unutmamaldr. 4. KOORDNASYON LEV 1. Koordinasyon levi Ve lkeleri Dzenletirme, uyumlatrma ve egdm olarak da ifade edilen koordinasyon ynetimin drdnc ilevidir. retim faktrlerinin bir ibirlii iinde bulunmalar gereken iletme, aslnda bir uyumlatrma aracdr ve uyumlatrmann baars veya baarszl iletmeyi de gl veya zayf klar. Bu manada koordinasyon tm ynetim faaliyetlerinin ayrlmaz bir paras olarak, dier ynetim ilevlerinin yerine getirilmesi iin gerekli bir faktr olarak kabul edilmektedir. Koordinasyon: rgt yesi olan alanlarn abalarn birletirmek ve zaman asndan uyumlu klmak, amaca varmak iin i ve faaliyetlerin birbiri pei sra gelebilmesi ve birbirini tamamlamas iin gerekli olan ynetimin drdnc bir ilevdir. Koordinasyon: Bir ibirlii sistem ve mekanizmas olarak bir iletmenin dzenli ve srekli
62

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan alabilmesi iin hedefler, faaliyetler, organlar ve kiiler arasnda uyum ve ibirliinin salanmasn ifade eder. Gnmzde srekli byyen ve karmak hale gelen rgtlerde haberleme dzeni ile koordinasyon arasnda ok sk bir iliki bulunmaktadr. rgtn deiik blmlerinin ve bu blmlerin yneticileriyle ynetilenlerin birbirlerinin yaptklar ilerden haberli olmas koordinasyon asndan byk nem tamaktadr. Haberleme dzeni iyi ilemeyen bir rgtte blmler, kararsz ve birbirlerinin rakibi durumuna debilir. Koordinasyon grevinin etkinlii iin; iyi ve sade bir rgt yapsnn kurulmas, plan ve programlarn uyumlatrlmas, iyi bir haberleme dzeninin kurulmas, rgtte ibirlii anlaynn gelitirilmesi, gnll koordinasyonun zendirilmesi gibi temel noktalara dikkat edilmesi gerekir. Koordinasyon ilevinin dzgn ve etkin bir ekilde yryebilmesi iin baz temel teknik ve ilkelere uyulmas gerekir. Koordinasyon ilkeleri: 1. yi Ve Basit Bir rgt Yaps Kurulmas. rgtleme almalar yrtlrken koordinasyon ihtiyalar da dikkate alnmaldr. Birbirleriyle ilikili ve birbirini tamamlayan blm ve abalarn imknlar dhilinde ayn blmde toplanmalar rgtlendirmede karkl nleyip sade bir rgt yaps kurulmasn salayaca gibi, bu sadelik koordinasyon almalarn da kolay ve karkla meydan vermeyecek ekilde yrtlmesini salar. Sade bir rgt yaps, yneticiye i ve faaliyetlerin birbiri pei sra veya ayn zamanda yaplmasn kolayca yrtme ve kontrol etme imkn verir. 2. Sorumlu Kiiler Arasnda Yz Yze Grme Salanmal. Ynetim faaliyetlerinde yneticiler ve ynetilenler ilerin yrtlmesi esnasnda ortaya kan problemleri amak iin yz yze grmelerinin salanmas gerekir. Ynetim kademesindeki tm sorumlu kiiler uygun pozisyonlarda birbirleri ile yz yze grerek koordinasyon daha etkili salanm olar. 3. Plan Ve Programlarn Uyumlatrlmas. Plan ve programlar kurulularn hedefine ulamalarnda nemli bir yeri olan aralardr. Kurumun her bir blmndeki faaliyetlerin dier blmlerdeki faaliyetler zerinde olan etkisi sebebiyle, bu faaliyetlerde yaplan her ayarlama, yeni bir durum ortaya kardndan dier blmlerdeki faaliyetler de bu yeni duruma uyacak bir ayarlamaya ihtiya gsterir. Farkl blmlerdeki alanlar sorunlar yalnz kendi blmleri asndan deil, blmler arasndaki etkileri asndan da plan ve program koordinasyonu yoluyla dnmeye altrlmaldr. 4. yi Bir letiim Dzeninin Kurulmas. Koordinasyon faaliyetlerinde haberleme dzeni; bir insann sinir sisteminin evreden ve organizmadan algladklarn karar organ olan beyine ulatrmalar ve beyinden kacak emirleri tekrar organlara ulatrlmas gibi nemli bir grev yrtr. Kuruluun farkl blmlerinin merkezle diyalogu haberleme kanallar yoluyla gerekleir. Bu manada haberleme, iletmenin eitli blmleri arasnda ve evreye ilikin olarak birbirine bal faaliyetlerin oluu hakknda bilgi veren ve koordinasyon yaplmasna geni lde imkn salayan temel bir aratr. 5. Koordinasyon levi Srekli Olarak Uygulanmal. Ynetim faaliyetlerinde koordinasyon sreklilik gsterir. letmenin farkl alt blmler arasnda ortaya kan sorunlar ancak koordinasyon aracl ile fark edilir ve yine zm koordinasyon aracl ile uygulanr. Bu adan koordinasyon bir defaya mahsus yaplan bir alma deil srekli yaplmas gereken bir faaliyet olarak grlr. 6. rgtte birlii Anlaynn Kurulup Gelitirilmesi. letmeler birlikte allan meknlar olarak sosyal bir yapya sahiptir. Faaliyetlerin etkin ve verimli bir ekilde yrtlebilmesi iletmelerde ibirlii anlaynn gerekletirilmesine baldr. Koordinasyon birden fazla blm ve kiiyi ilgilendirmesinden dolay baars iin bu blmlerde alanlar arasnda ibirlii anlaynn kurulup gelitirilmesi gerekir. 7. Gnll Koordinasyonun zendirilmesi. letmede alan kiilerin kendi amalarn iletme amalaryla uyumlatrarak kabul etmeleri sonucunda ortaya kan uyumsuzluklar gnll olarak zmeye almalar grlen bir durumdur. Farkl blmlerde alan kiilerin, karlatklar sorunlar hakknda bilgilenmeleri ve st yneticilerinin mdahaleleri olmadan kendi aralarnda konuup halletmeleri halinde gnll koordinasyondan sz edilebilir. 2. Koordinasyon eitleri Koordinasyon faaliyeti organizasyonu ilgilendirdiinden organizasyon ii ilikilere bal olarak koordinasyonu drde ayrarak incelenir: 1. Dikey Koordinasyon: Ynetici ve astlar arasndaki koordinasyona dikey koordinasyon denir. Bir pazarlama mdrnn be yardmcs varsa ve her yardmcnn iki efi varsa mdr ile yardmclar ve yardmclar ile efler arasnda dikey koordinasyon vardr.
63

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan 2. Yatay Koordinasyon: stlerle astlar arasnda daha ziyade iin yaplmas konusunda salanan koordinasyona ramen yatay koordinasyon ayn organizasyon basamanda alan yneticiler arasnda salanr. Ayn blmde alan kiiler arasnda olabilecei gibi deiik blmlerin yneticileri arasnda salanabilir. Burada iki durum sz konusu olabilir. Birincisi; bir stn nderliinde veya onun bakanlnda biimsel olmayan gruplar meydana getirerek veya komiteler yoluyla koordinasyon salanr. Genel mdr eitli meseleler hakknda karar almak iin fonksiyonlarda grevli yardmclarn toplayarak onlarn koordine almasn salayabilir. kincisi; astlarn kendi aralarnda genellikle gnll olarak saladklar koordinasyondur. ki blm bakannn bir araya gelerek sorunlar halletmeleri ve zm getirecek tedbirleri almaya karar vermeleri ile st basamak yneticisine gitmeyi lzumsuz klar. Bylelikle dikey koordinasyona gerek kalmayacaktr. stn koordinatrlne gerek duyulmas ii yavalatr, bazen kmaza sokabilir. 3. Merkezi Koordinasyon: Bazen bir baka yol olan merkezi bir koordinasyon nitesi kurulur. Merkezi bilgi sistemi veya bilgisayar brosu veya merkezi bir muhasebe blm kurulabilir. eitli blmlerdeki grevliler ste mracaat etmeden merkezi koordinasyon birimiyle iliki kurabilir. 4. apraz Koordinasyon: Diyagonal koordinasyon olarak da ifade edilen apraz koordinasyon, bir blmdeki alanlarla, dier blmlerde grev alan dier alanlar arasnda gerekleen bir koordinasyon eklidir. apraz koordinasyon, farkl blmlerde yer alan kiiler arasndaki ilikileri yani kurumun farkl kademe ve konumdaki birimlerinin, hiyerarik kanallar kullanmadan gerekletirdikleri koordinasyon eklidir. Bu iletiim yardmyla kurulularda, farkl birimlerin birbirlerinin sorumluluklarn daha iyi anlamalar ve yardmlamalar kolaylar. apraz haberleme yoluyla kurulu alanlar kendilerini ok ynl gelitirme ve yaptklar ileri farkl boyutlar ile deerlendirebilirler. 5. KONTROL LEV 1. Kontroln Tanm Ve Nitelii Ynetim sreci planlama ile balar kontrol ileviyle tamamlanr ve iletmelerin amalarna ulap ulamadklar veya ne lde ulatklar ynetimin son ilevi olan kontrol ileviyle belirlenir. Denetim olarak da ifade edilen kontrol ilevi, organizasyonun amalarna ulap ulamadn veya ne lde ulatn aratrmak ve amalardan sapmalar olduunda dzeltici tedbirleri almaktr. Kontrol, arzulanan amalara ulalp ulalmadn veya hangi lde ulaldn aratrmak, gerekirse dzeltici tedbirleri almaktr. letmelerin amalarna ulamalar ve baarl olmalar iyi bir ynetim sistemine sahip olmalarna baldr. Ynetimin ilk ilevi olan planlama ile balayan sre kontrol ilevi ile iletmenin kendi alannda belirlenen kriterlere gre kontrol ile ynetim faaliyeti sonlanr. Kontroln gerekletirilebilmesi iin amalarn ve faaliyet standartlar belirlenir ve bu kontrol iin bir l olur. Faaliyet standartlar, gerekleen sonularn llebilmesi iin ortaya konmu kstaslar olutururlar. Kontrol edilen faaliyet sonunda ortaya km olan gerek sonu standartla karlatrlr ve gerekirse dzeltici tedbirler alnr. Bylece faaliyetlerin standartlara uygun ekilde yerine getirilmesi salanr. Yani kontrol sreci, standartlarn belirlenmesi, uygulama sonularnn bu standartlarla karlatrlmas ve sapmalar dzeltici tedbirlerin alnmas aamalarn ierir. Etkin bir kontrol sisteminin kurulabilmesi iin baz temel ilkeler bulunmaktadr. Kontrol ilevinin dier ynetim ilevleri ile ilikisi ekil 3-11de grlmektedir. KONTROL LEV Planlama rgtleme Yneltme Koordinasyon Kontrol

Sonular

Dzeltici Tedbir

ekil 311: Kontrol levi ile Dier Ynetim levleri Arasndaki liki.
64

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan Etkin bir kontrol sisteminin kurulabilmesi iin baz temel ilkeler bulunmaktadr. Kontrol ilevinin etkinlii iin gerekli temel ilkeler: 1. Stratejik noktalarn kontrol, 2. Geri besleme, 3. Esnek kontrol, 4. rgt yapnn uygunluu, 5. z kontrol, 6. Dorudan kontrol, 7. nsan unsuru Her ynetici hazrlad planlarn baarsn grmek iin kontrol yapma ihtiyacn duyar. Faaliyetlerin hazrlanan planlara uygun ekilde gerekleip gereklemedii ancak kontrol ile ortaya karlabilir. Dier ynetim ilevlerinin neyi ne lde baardn doru olarak belirleyebilmek iin, iyi bir kontrol sistemi kurmak gerekir. Bu nedenle, kontrol baz zelliklere sahip olmaldr. Kontroln zellikleri: 1. Amalara ve planlara dayanmaldr. 2. lgili faaliyetin gerek ve ihtiyalarn yanstmaldr. 3. Organizasyona uygun olmaldr. 4. Ekonomik olmaldr. 5. Dzeltici tedbirleri almaldr. 6. Kapsayc olmaldr. 7. Kontrol sk sk gzden geirilmelidir. 8. Anlalabilir olmaldr. letme ilevleri ile ynetim ilevlerinin badatrlmas balamnda iletmenin ilevleri olan satn alma, retim, pazarlama, finans, insan kaynaklar, muhasebe, AR-GE, halkla ilikiler ile ynetimin ilevleri olan, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol tm iletme ilevleri iin tek tek yerine getirilmesi gereken faaliyet gruplar olarak birbirinden ayrlamaz zelliklerdir. 2. Kontrol Srecinin Aamalar Planlanan hususlara ve amalara ne lde ulald, kontrol sonunda anlalr. Bunun iin kontrol safhalarnn tamamlanmas gerekir.

(1) Standartlarn Belirlenmesi

(2) Gerekleen Durumun Belirlenmesi

(3) Standartlarla Gerekleen Durumun Karlatrlmas

(4) Dzeltici Tedbirlerin Alnmas

ekil 312: Kontrol Aamalar 2.1. Standartlarn Belirlenmesi Kontroln birinci safhas ama, plan ve politikalar erevesinde standartlarn belirlenmesidir. Her iletme mutlaka amalarna ulamak ve baarl olmak ister. letmenin amalarna ulap ulamad veya hangi lde baarl olduunun tespiti ise, baz llerin varl ile mmkndr, ite bu ller, kontrol standartlar anlamna gelir. Standartlar gerek sonularn llebilmesi iin ortaya konmu kstaslar yani llerdir. letmenin st ynetim tarafndan belirlenen genel amalar blnerek, blmlerin amalar ortaya konulur ve bu amalar faaliyet standartlarnn belirlenmesine yardmc olur. Bylece faaliyetlerin hangi kstaslara uygun olarak yrtlmesi gerektiini gsteren standartlar belirlenir, bu faaliyetlerden sorumlu olan kiiler, faaliyetlerini hangi standartlara uygun ekilde yerine getireceklerini bilir ve ona uygun hareket eder.Kontrol edilen faaliyetin neye gre baarl veya baarsz olduunu syleyebilmek iin elde kontrol edilen faaliyete ilikin belirlenmi bir kontrol standard bulunmaldr. Bu standarda gre kontrol edilen faaliyetin baarl veya baarsz olduu sylenebilir. Kontrol standartlar: 1. Fiziki Standartlar. Para ile ifade edilemeyen ve fiziki zellie sahip bulunan bu standartlar retilen
65

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan rn ve igcnde kullanlr. Bir birim retim iin harcanan igc saati, birim bana harcanan yakt gibi. 2. Maliyet Standartlar. Para lleri ile ilgili maliyet standartlar mal ve hizmetlerin retimi iin gerekli olan giderleri ifade ederler. Bir rnn retiminde yaplan dolaysz ve dolayl giderler, igcne denen cretler, birim bana hammadde gideri gibi. 3. Sermaye Standartlar. Kr-zarar hesab ve bilno ile ilgili standartlar olarak; cari varlklarn cari borlara oran, sabit yatrmlarn toplam yatrm iindeki yeri, hisse senedi stoku gibi. 4. Gelir Standartlar. Bu standartlar para ile ifade edilen deerlerin satlara uygulanmasyla oluur. Belirli bir pazarda nfus bana sat, rn bana gelir gibi. 5. Maddi Olmayan Standartlar. Bu standartlar fiziki veya para anlamnda rakamlarla ifade edilemeyen standartlardr. Paraya ait veya fiziki llere dayanmayan bu standartlarn belirlenmesi ok zordur. Ambar grevlisinin baar standard, pazarlama grevlisinin mteriye gsterecei nezaketin standard gibi. 2.2. Gerekleen Durumun Belirlenmesi Standartlarn belirlenmesinden sonra gerekleen durumun ortaya konmas kontroln ikinci aamasn oluturur. Kontrol faaliyetinde gereklemi durumun ne olduu tespit edilmezse, daha nce belirlenmi olan standartlarla herhangi bir kyaslama imkn olmaz. Kontroln birinci safhasnda standartlar yani olmas gerekeni veya isteneni belirledikten sonra, ikinci aamada gerekleen durumu yani olan tespit etmek gerekir. Bylelikle olmas gerekenle olan kyaslama imkn doar. nemli bir safha olan gerek durumun belirlenmesi, her eyden nce bir gzlem, analiz ve yorum gerektirir. Yalnzca bakmak ve grmek yeterli deil, gerekleen durumun doru olarak belirlenmesi iin kesinlikle anlamak ve muhakeme etmek gerekir. Gerek durum ya olumu veya olumakta olan bir olay dorudan doruya gzlemlemek veya bu olaya ilikin kaytlar incelemek yoluyla belirlenir. Olayn gzlenmesi yoluyla yaplan kontrol objektif olmay gerekli klar. Bu nedenle, dikkatli, anlayl ve sabrl olmak; sathi ve acele gzlem ve kanaatten ise kanmak gerekir. Gerek durum doru olarak ortaya konulmazsa, iyi belirlenmi standartlardan arzu edilen lde fayda salanamaz. Gerekleen durumun belirlenmesi, kontroln bir sonraki safhasnda ele alnan, olanla olmas gerekeni kyaslama frsatn ortaya karr. 2.3. Standartlarla Gerekleen Durumun Karlatrlmas Kontroln nc safhas standartlarla gerekleen durumun karlatrlmasdr. Kontrolde gerekleen durumun belirlenmesiyle karlatrma yapma imkn elde edilir. Bylece ortaya kan sonularn, kontroln birinci safhasnda belirlenen standartlarla kyaslanp yorumlanmas yeni bir aamay oluturur. Kyaslama yapld zaman standartlarla gerekleen sonular birbirine uymakta ise, yani gerekleen sonularla standartlar arasnda hi fark veya sapma yoksa bu durumda bir bakma ortada herhangi bir sorun da yok demektir. Aksi takdirde doru olmayan standartlar ve hatal olarak belirlenen gereklemi durum, iletmeyi yanl sonulara gtrr ve byk zararlara uramasna yol aabilir. Standartlarla gerekleen sonular karlatrldnda, ikisi arasnda bir fark veya sapma var ve bu fark veya sapma olumlu ise, gerekleen sonucun standarttan daha iyi olmasn ifade eder. Byle bir durumda iletme hedeflediinden daha iyi bir sonuca ulam olur. Olumsuz sapma ise, gerekleen sonucun standarttan daha dk olmasn ifade eder. 2.4. Dzeltici Tedbirlerin Alnmas Kontroln drdnc ve son safhas sapmalar sebebiyle dzeltici tedbirlerin alnmasdr. Sapma yoksa dzeltici tedbir gerekmeyebilir, standartlarn gerisinde kalnd zaman ise, yani olumsuz sapmalarn ortaya kmas durumunda dzeltici tedbirler gerekir. Byle bir durumda sapmann nereden kaynakland ortaya karlr ve sapmadan sorumlu ynetici sapmay dzeltmesi iin uyarlr. Sapmann ortaya tespit edilmemesi ve ilgili yneticinin uyarlmamas durumunda, standarda uymayan faaliyetin devam etmesi gibi istenilmeyen bir durumla karlalr. Baarsz faaliyetlerin devam etmesine meydan vermemek iin dzeltici tedbirlerin alnmas yoluna gidilir. Plan, bte, istatistik, kontrol raporlar ve baa ba analizleri gibi eitli kontrol aralarndan faydalanmak yoluyla organizasyonda dzeltici tedbirlerin alnmas salanr. Dzeltici tedbirlerde uygun olmayan standartlarn fark edilmesi durumunda, bu standartlarn doru olarak yeniden belirlenmesine frsat salanr. Sapmalarn olmas, faaliyetlerin standartlarn altnda kaldn dolaysyla baarl olmadn gsterir. Sapmalarn ortadan kaldrlmas iin dzeltici tedbirler alnmazsa, yrtlen faaliyetler standartlarn altnda kalmaya devam edecek ve ayn sapmalar yine ortaya kacaktr. Byle bir durum iletme faaliyetlerinin
66

letme Ynetimi-2 nc Blm Metin Arslan srekli olarak baarszlkla sonulanmasna yol aacaktr. Bu baarszl nlemek iin, ortaya kan sapmalarn mutlaka nereden kaynakland belirlenmeli, sorumlular bulunmal ve dzeltici tedbirleri almalar iin uyarlmaldrlar. 3. Kontrol Trleri Ynetim faaliyeti esnasnda iletmede kontrol yaplacak yerin ok iyi tespit edilmesi gerekir. Kontroln; ileri besleme kontrol, faaliyet esnasnda yaplan kontrol ve geri besleme kontrol olarak tr mevcuttur: 1. leri Besleme Kontrol: leri besleme kontrol organizasyon iine akan emek gibi kaynaklar, materyal ve finansal kaynaklar zerinde odaklar. n kontrol veya nleyici kontrol olarak da adlandrlan bu kontroln amac, organizasyon grevlerini yerine getirmeye balad zaman sorunlar nlemek iin girdi kalitesinin yeterli lde yksek olmasn salamaktr. leri besleme kontrol ileride oluacak durumu kapsar ve sapmalar meydana gelmeden nce tehis etme ve nleme giriiminde bulunur. 2. Faaliyet Esnasnda Yaplan Kontrol: Faaliyet esnasnda yaplan kontrol, planlanm standartlara uygun ekilde yrtlmelerini salamak iin, yerine getirilmekte olan alanlarn faaliyetlerini gzler. Faaliyet esnasnda yaplan kontrol yaygn bir kontrol eklidir, nk gncel i faaliyetlerini deerlendirir. Bu kontrol baar standartlarna dayanr ve alanlarn grevlerine ve davranlarna klavuzluk edecek kurallar ve ynetmelikleri kapsar. Faaliyet esnasnda yaplan kontrol, alanlarn i faaliyetlerinin doru sonular retmesini salamak amacyla gerekletirilir. 3. Geri Besleme Kontrol: Geri besleme kontrol organizasyonun ktlar zerinde odaklar. Faaliyet sonras kontrol veya kt kontrol olarak da adlandrlan geri besleme kontrol, organizasyonun grevi tamamlandktan sonra nihai mal veya hizmet zerinde younlar. nc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular

67

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan DRDNC BLM NSAN KAYNAKLARI YNETM Birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri, kinci blmde, ynetim biliminin douu ve geliimi; klasik, neoklasik ve modern ynetim dnceleri erevesinde ele alnarak incelendi. nc blmde; ynetimin temel ilevleri; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevleri incelendi. Bu blmde; insan kaynaklar ynetimi ile ilgili; i analizi, insan kaynaklar planlamas, igren bulma, igren seme, oryantasyon eitimi, igren deerleme, eitim yntemleri ve kariyer planlamas ile i deerleme ve cretlendirme ayrntl olarak incelenecek. Makine ve tehizat gibi deerlerin ayns, benzeri veya kopyas eitli yntemlerle bir yerden baka bir yere aktarlabilirken, yetimi insan unsurunun taklidi veya kopyas yaplamaz. nsan kaynaklarnn ynetimi, organizasyonun amalarna ulaabilmesi iin tm alanlarn en etkin ve verimli bir ekilde istihdam edilmesini ierir. nsan kaynaklar ilevi; bir retim faktr olan insan kaynann en ekonomik yollardan salanmas, eitimi, motivasyonu, performans deerlendirilmesinin yaplmas, ynetime katlmas ve verimli bir ekilde altrlmas hedefine ynelik iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi gibi konular ieren bir alandr. nsan kaynaklar ynetimi; iletmelerin hedeflerine ulaabilmeleri iin gerekli olan ilevleri gerekletirecek yeterli sayda vasfl elemann ie alnmas, eitilmesi, gelitirilmesi, motive edilmesi ve deerlendirilmesi faaliyetidir. nceleri personel ynetimi olarak isimlendirilen insan kaynaklar ynetimi (KY), bir organizasyonu misyon ve vizyonu dorultusunda, ihtiya duyduu igcn en optimal ekilde oluturmak, motive etmek, gelitirmek, dllendirmek ve devamlln salamak iin ortaya konulan pln, program ve stratejilerin uygulanmasdr. nsan kaynaklar ynetiminin; verimlilii artrmak ve i hayatnn niteliini ykseltmek olarak iki temel amac vardr. 1. nsan Kaynaklar Planlamas Ve Analizi nsan kaynaklar planlamas, iletmede grevlendirilecek igreni, nitelik ve nicelik ynnden istenilen zamanda salayabilme ve salanan igreni verimli bir ekilde altrabilme amacyla yaplan planlama almalarna insan kaynaklar planlamas denir. nsan kaynaklar planlamasnda; i analizi, ilerin tanmlanmas, i gereklerinin belirlenmesi ve igren ihtiyacnn tespiti olarak aama mevcuttur. letmede grevli her alann ie bak as, iletme iinde bulunduu yere gre, yerine getirdii greve gre, eitim ve kltr dzeyine gre byk deiiklikler gsterir. letmede yaplan ilerin birbirini btnlemesi iin, belirtilen farkllklarn giderilmesi etkin bir koordinasyon uyumlatrma- dzeni ile yerine getirilir. analizleri, insan kaynaklar ynetiminde kullanlan ie ynelik bilgilerin, belirli bir sistematik iinde analiz edilmesidir. Uygulamada i analizleri ile ilgili farkl formlar kullanlmaktadr. analizleri, iletmede yaplan birbirinden farkl tm ilere ynelik bilgilerin toplanmas, deerlenmesi ve yorumlanmasdr. analizi sonucu i hakknda elde edilen ayrntl bilgilerin yeniden dzenlenmesiyle ortaya kan tablodan biri de i gerekleridir. analizinde iin niteliine, ne tr bir ortamda ve nasl yapldna, gerektirdii bilgi, yetenek gibi personel zelliklerine, kullanlan ara gerece, retilen mal ve hizmete ilikin bilgiler toplanr. analizi bilgileri; rgt yapsnn oluturulmas, i ve ara gere dizayn, igc planlamas, personel seimi, personel eitimi, performans deerlemesi, cret ynetimi, iin grevlerine ilikin belirsizliklerin azaltlmas gibi alanlarda kullanlr. analizi aamalar: 1. Analiz edilecek ileri belirlenmesi, 2. Soru formu hazrlama, 3. Bilgi toplama, gzlem, 4. Bilgilerin tasniflenmesi, deerlendirilmesi, 5. analiz bilgilerinin kullanlmas.

68

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan analizine ilikin bilgi toplama yntemi olarak gzlem, iin zellikle fiziksel evre artlarnn analist tarafndan yerinde belirlenmesi asndan dier yntemlerden stndr. Ancak gzlem yoluyla edinilen bilgiler, gzlem sresince gerekleen personel davranlaryla snrldr. analizine ilikin bilgi toplama yntemi olarak serbest mlakat kullanlmas daha geni kapsaml bilgi alnmasn salamakla birlikte gereksiz ayrntlarn abartlp iin btnnn gzden kamasna yol aabilir. Yaplandrlm mlakat yoluyla daha snrl ancak daha standart bilgiler alnabilir. analizine ilikin bilgi toplama yntemi olarak anketin, ksa srede ok sayda kiiye uygulanabilme, zaman ve maliyet tasarrufu salama gibi faydasnn yan sra, elde edilecek bilginin ierdii sorularla snrl olmas, deneklerin yanltc cevap verme ihtimali gibi sakncalar vardr. Durum analizi anketi ii girdiler, sre, ktlar ve evre artlar asndan inceler. eitli mesleki alanlardaki her iin analizinde kullanlmaya hazr durumdadr. Ancak genel bir teknik olduu iin bir iteki dk performansla yksek performansn neler olabilecei konusunda bilgi vermez. Fonksiyonel i analizi, ii bilgi, ara gere kullanm ve dier insanlarla ilikiler ynnden inceler. Durum analizi anketi gibi eitli mesleki alanlardan her iin analizinde kullanlmaya hazrdr. Yine ayrntlara inmeyen, genel bir teknik olduu iin bir iteki bireysel performans farkllklarn ortaya karan ltler iermez. Kritik olay teknii, bir iteki baarl ve baarsz davranlarn neler olduunun belirlenmesini salar. in gerektirdii genel davranlar yerine belirli, nemli durumlarda yaplmas ve yaplmamas gerekenleri ortaya koyar. Bu teknik ancak daha ok standardize edilemeyen, esnek ilerin analizinde kullanlr. analizi bilgileri elde edildikten sonra i tanmlar ve i gerekleri haline getirilir. analizi ile ilgili kavramlar: Tanm: analizleriyle toplanan bilgilerden faydalanarak, her bir iin kapsamna giren faaliyetlerin, ilemlerin, sorumluluklarn, grevlerin ve alma artlarnn yazl olarak aklanmasna denir. tanmlar; iin rgt yaps iindeki yeri, dier ilere gre nemi, amac, snrlar, aamalar, grev ve sorumluluklar, kime bal olduunu, nasl bir ortamda ve hangi zaman diliminde yerine getirildii konusunda yneticilere ve personele bilgi verir. Gerekleri: Belirli bir iin, belirli ayrntlara inilerek, gerektii ekilde yaplabilmesi iin; ne dzeyde eitim, renim, grg, tecrbe, muhakeme, analiz ve yorum yetenei, ncelik, ok ynllk, retkenlik, alglama gc, uyum gc, i bilgisi, sorumluluk, fiziki grn vb. nitelikler gerektirdiini belirleyen kartlara denir. gereklerinde; istihdam edilecek personelde yetenek ve diploma uyumu da gz nnde bulundurulmaldr. gereklerinde, iin yerine getirilebilmesi iin personelin tamas gereken nitelikleri ortaya koyar. Bunlar; eitim dzeyi, deneyim, zihinsel, fiziksel, davransal ve duygusal zelliklerdir. gren htiyacnn Tespiti: nsan kaynaklar planlamasnda nc aama iletmede ne kadar igren alacann tespitidir. gren ihtiyacnn tahmin edilmesinde igc envanteri ve igren devir oran gibi aralardan faydalanabilecei gibi, pazarlama aratrmalarndan, sat tahminlerinden ve yneticilerin gemi yllardaki tecrbelerinden de faydalanarak bulunabilir. gc envanteri, iletmenin gelecekteki igc ihtiyacn say ve nitelik olarak belirlemeye yarayan aralardan ilki olarak, iletmenin personel mevcudunu ortaya koyan bilgileri ierir. gren devir oran ise, planlamada kullanlan olduka nemli bir ara olarak, iletmede bir dnem ierisinde eitli nedenlerle ayrlan igrenin yzde olarak orann gsterir. envanterleri ok ayrntl olduu iin bir iteki dk ve yksek performans birbirinden ayrmaya yarayan ltleri ortaya koyar. Ancak ileri derecede blmlendirilmi, standartlatrlm iler ve kullanlmak zere gelitirildii mesleki alan dnda uygulanamaz. analizi bilgilerinin iletme iinde kullanld alanlar: 1. Organizasyon emasnn oluturulmas: analizi bilgileri, organizasyon yaps oluturulurken alnan kararlar iin temel tekil eder. 2. Personel seimi ve gc planlamas: analizi bilgileri, boalan veya yeni grevlerde altrlmak zere iletme iinden veya dndan personel almak iin bilinmesi gerekli olan igc niteliklerini ortaya koyar. 3. ve ara gere dizayn: rnein muhasebe personelinin dosya dolabnn uzak olmas sebebiyle ok defa kalkp dolaba gidiyorsa bu i analizi ile belirlenir. Bylece zaman, kalite ve maliyette avantajlar elde edilerek i analizi bilgileri, iin basitletirilmesi veya gelitirilmesi eklinde deiikliklere gidilmesi gereini ortaya koyabilir.
69

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan 5. Personel eitimi: analizi, eitim programlar dzenlenirken ihtiya duyulan, iin ne tr ve hangi dzeyde bilgi gerektirdii konularda n bilgi salar. 6. Performans deerleme ev cret ynetimi: analizleri, alanlarn ilerini ne derece baaryla yerine getirdiklerinin belirlenmesi ve personele yapt iin karln adil ekilde verecek bir cret sistemi gelitirilmesine ynelik abalara ilerin birbirine gre olan nem derecelerini, gerektirdikleri personel niteliklerini ortaya koyarak katkda bulunur. 7. Belirsizlikten kaynaklanan sorunlarn azaltlmas: analizi bilgileri, personelin iine ilikin olarak kendisinin ve iletmedeki dier alanlarn yaadklar belirsizlikleri azaltr. analizi bilgileri hangi grevlerin hangi ii yerine getirenin sorumluluunda olduunu kesin olarak ortaya koyar. tanmlar ve alma formlar ile personelden beklentiler netleir. analizinde aadaki sorulara cevap aranr: 1. Personel ne yapyor? 2. Personel ii nasl yapyor? 3. Personelin kulland makineler, aletler, donanm, vb. eyler nelerdir? 4. Personel yapt bu i sonrasnda hangi ktlar salyor? 5. Personelin kendisinden yapmas beklenen bu ii normal bir dzeyde yerine getirebilmesi iin ne tr yetenek, bilgi ve tecrbeye sahip olmas gerekiyor? 6. hangi artlarda yaplyor? letme iinde iler ynetsel, teknik ve bro ileri gibi eitli trlere ayrlabilir. analizinde bu trlere de dikkate edilmelidir. 2. e Alma e alma, iletmede tespit edilen igren ihtiyacn, i tanmlarna ve i gereklerine uygun olarak karlamak, nemli bir insan kaynaklar ilevidir. letmeler varlklarn srekli klmak ve rekabette stnlk salamak istiyorlarsa doru ilerde, doru kiileri altrmak zorundadrlar. Bunun anlam yle formle edilebilir: iin gerekleri = igrenin nitelikleri bu eitlik salanrsa doru kiilerin iletmeye alnd kabul edilir. e alma, igren bulma ve igren seme olarak iki aamal bir sretir. gren bulma, en uygun nitelikteki adaylarn iletmeye bavurmasn salamaktr. letme siyasetleri, insan kaynaklar planlar ve evre artlar gibi faktrler bu ilevin etkinliini artrr veya azaltr. Personel bulma, iletmedeki bo pozisyonlarn doldurulmas iin uygun ve nitelikli adaylarn bavurmalarn salamadr. gren bulma yntemleri: 1. Gazeteler, 2. Mesleki dergiler, 3. nternette duyurular, 4. yerine yaplan kiisel bavurular deerlendirme, 5. kurumu, 6. Danmanlk irketleri, 7. Eitim kurumlarndan staj, burs gibi yollarla nitelikli rencileri ekme, 8. letmede alan personelin nerileri, yerine kiisel bavurular, iletmede alan igrenlerin nerileri, zel danmanlk firmalar, eitim kurumlar ve eitli meslek kurulular kanalyla igren bulma en yaygn usuller arasndadr. gren seme ise, nitelikli adaylarn iletmeye ak olan i iin bavurmas ile balar ve kiinin ie alnacana karar verilmesiyle biter. Personel seme, ak olan i iin bavuran adaylar arasndan iin gereklerine en uygun zellikte olan tercih etmedir. e uygun igren seebilmek iin; nkabul, ie alma testleri, grmeler, referanslarn kontrol, salk kontrol ve ynetici ile grme ve karar gibi alt aamal bir sreten gemek gerekir. Buluma, rportaj, mzakere veya mlakat olarak da ifade edilen grme, nceden belirlenmi ve ciddi bir hedefe ynelik yaplan, kardakine soru sorma yntemiyle cevaplar alan etkileime dayal bir iletiim srecidir. Mlakat, bir ie alnacak kiiler arasndan seim yapabilmek amacyla kendileriyle karlkl konuma, grmedir. hayatnn vazgeilmez bir paras olan ve aday tanmak asndan ie alm srecinin nemli bir basama olan grmeler farkl olarak; bire bir mlakatlar, panel mlakatlar, toplu mlakatlar, stres
70

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan mlakatlar eklinde eitlendirilebilir. Baka bir snflandrmada ise seme grmeleri, terfi grmeleri, deerlendirme grmeleri, disiplin grmeleri, ikyet, direktif ve karar grmeleri yani mlakatlar i grmelerinin alt eitleri olarak sralanmaktadr. Her biri farkl amaca hizmet etmesi iin gerekletirilen bu grme eitlerinin bazlar olduka sk grlmekle birlikte bazlar ise kurulua, eleman alnacak iin ihtiyacna veya sadece gremeyi yapacak kiinin tarzna bal olarak daha nadiren uygulanmaktadr. Bu anlamda, i grmelerinde ie mracaat eden adaylarn genelde nadiren rastladklar ve karlatklarnda ok zorlandklar stres mlakatlar ayrntl olarak incelenecektir. Personel seme asndan mlakat, bir iletmeye bavuran adaylar daha yakndan tanyp doru sonuca ulamak iin gerekli bilgilerin toplanmasnda ve ayn zamanda adaya da gelecekte alaca muhtemel iletme hakknda bilgilenmesini salayan bir yntem olarak grlmektedir. Stres mlakatlar, adayn stresli bir i ortamnda nasl tepki vereceini grebilmek iin yaplr. Burada temel varsaym, stres mlakatnda dier adaylardan daha baarl olan adayn gerek i ortamnda da stres ynetimi konusunda daha baarl olacadr. lk bakta doru gibi gelebilecek bu durum, aslnda her zaman geerli olmayabilir, nk yaps gerei grmeler yani mlakatlar yapay ortamlardr ve zaman zaman adil olmayabilir, mlakat yapan kiiyi doru seime gtrmeyebilirler. Ancak yine de her yapay ortam testi gibi stres mlakatlar da, dier tm mlakat eitleri gibi, bilinli kiilerce yapldnda doru sonular verebilmektedir. Grmenin planlanmas sreci aada belirtilen aamalardan oluur: 1. Hazrlama; grmenin zel amalarnn kararlatrlmas, ynteminin belirlenmesi, cevaplayc hakknda bilgilerin toparlanmasdr. 2. Dzenleme; grme iin uygun bir ortamn salanmas, sorularn hazrlanmas, grmede yer alacak cevaplayc ve grmecinin zihinsel olarak srece hazr olmasdr. 3. Grmenin Ynetimi; grmecinin karsndakine saygl olmas ve dikkatle dinlemesi, grmecinin cevaplaycy gdlemesidir. 4. Kapan; grmecinin grmenin sonuna gelindiini bildirmesidir. 5. Deerlendirme; grmeci sca scana deerlendirilmesidir. Panik hali ve korku salkl dnceyi engelleyerek yanl kararlar almaya yol aabileceinin i arayan tarafndan grmenin planlanmas esnasnda unutulmamas gerekir. Grme formlarnn hazrlanmasnda dikkat edilecek hususlar: 1. Kolay anlalabilecek sorularn yazlmas, 2. Odakl sorular hazrlama, 3. Ak ulu sorular hazrlama, 4. Kiiyi ynlendiren ve ok boyutlu sorular sormaktan kanma, 5. Alternatif ve farkl tr sorulara yer verme, 6. Sorular mantkl bir ekilde dzenleme, Grmenin yaplmasnda nitelikli bir ereve hazrlanmal, grme srecinin kendine zg dinamiklerinin dikkate alnd bir yaklam takip edilmelidir. Grmenin sanata dnk bir beceri olduu da dikkate alnrsa dikkat edilmesi gerekenleri aadaki gibi sralamak mmkndr: 1. Grme sorularnda konuma akna gre deiiklikler yapma, 2. Sorular konuma tarznda sorma, 3. Grlen kiiyi tevik edici olma ve ona geri bildirimde bulunma, 4. Grme srecini kontrol etme, 5. Tarafsz olma ve empatik davranmadr. Grme bilgilerin kaydedilmesinde kayt cihaz kullanma ve not alma eklinde iki yol izlenir. Kayt cihaz ile alnan grmeler grmeciye kolaylk salar fakat grme yaplacak kiiden bu konuda mutlaka izin alnmas gerekir. Not almada grmecinin soru sorma, dinleme, gerektiince cevaplaycy ynlendirme, not alma ilerini ksa srede ve tek bana yapmas gerekir. Genellikle grmelerde tercih edilen yntem her ikisinin de kullanlmas ynndedir. 3. Oryantasyon e altrma olarak da ifade edilen oryantasyon, yeni alanlara organizasyonu ve kendi i birimlerini tantmak ve ie altrmak iin gerekletirilen aktivitelerdir.
71

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan nsan kaynaklar ilevinin yrtlmesinde ikinci bir aama olarak ie altrma, ie yeni alnan personelin ie ve iletmeye uyumlatrlmasn salamaktr. Yeni igrenin her bir ie altrma yani oryantasyon programna alnr, bu programda iletmenin tanm, igren haklar, i bilgisi ve tantrma gibi konular bulunur. letmede eskiden alan personelin daha verimli almasn salamak iin de personel eitim faaliyetleri dzenlenir. inde iyi olan ve gelecekte iletmenin nemli pozisyonlarnda grevlendirilmesi dnlen nitelikli personeller iin ise ek olarak personel gelitirme faaliyeti dzenlenir. letmeler verimli bir insan kaynaklar ynetimini salayabilmek i dier ilevlerin yerine getirmek uygun rgt iklimi ve ileri aamada bir rgt kltr gelitirmeleri gerekmektedir. Bir rgtn temel deerlerini ve inanlaryla bunlar alanlara ileten sembol, tren ve mitolojilerin tm rgt kltrn oluturur. rgtn kltrel deerlerinin kayna, toplumun inanlarna dayanr. Deerler, i grenlerin ilem ve eylemlerini nitelendirmeye, deerlendirmeye ve yarglamaya yarayan ltlerin kaynadr. nsan, nesne ve olaylarn rgt toplumca ne deerde bulunduunu rgte gelitirilen kltrel deerler belirler. rgt kltr ile rgt iklim bazen kartrlr; iklim i grenlerin davran ve tutum zelliklerini sergiler ve daha fazla deneysel ve d gzleme dayanrken, kltr ise daha ok rgtn grnen unsurlarn ortaya koyar. rgt kltr, bir rgtn temel deerlerini ve inanlaryla bunlar alanlara ileten sembol, merasim ve mitolojilerin tmdr. letmeler asndan mteri odakl olmann temel gerei karar aamasnda mterilerin etkili katlmn salamaktr. Ynetim ve dier alanlarda rgtsel bir strateji oluturulurken mteri odakl oluumun kltr boyutu da unutulmamaldr. letmeler dier ilevlerini yerine getirmenin yan sra, bu ilevleri yerine getirmek iin uygun rgt iklimi ve ileri aamada bir rgt kltr gelitirmeleri gerekmektedir. rgt, iki veya daha fazla insann, ortak bir amac gerekletirmek iin, davranlarn biimsel kurallara gre dzenledii yapdr. rgtler evreleri ile srekli iliki ierisindedirler ve evreyi etkilerken evreden de etkilenirler. Her kurulu kendi ierisinde bir rgt kltrne sahip olur. Kurum kltr ve iletme kltr olarak da ifade edilen rgt kltr, yeterli lde salam alt dnlen d uyum ve i entegrasyon sorunlaryla baa kmay renen belli bir kii, grup ve toplum tarafndan ou kez bilinsizce tretilen, kefedilen ve gelitirilen, aktarlan temel varsaymlar, inanlar ve deerler btndr. rgtsel kltr rgtn yelerince ortak bir alglamay ve kabul temsil eder. Bundan dolay rgtn farkl seviyelerinde olan veya farkl kltrel ve sosyal altyaplara sahip kiilerin rgt kltrn ayn ekilde tanmlamas beklenir. rgtsel kltrn ortak zellikleri olduunu kabul etmek baka alt kltrler olduunu reddetmek anlamna gelmez, birok byk rgtte bir baskn kltr ve birok alt kltrler vardr. Baskn bir kltr rgtn elemanlarnn byk ounluu tarafndan kabul edilen temel deerleri ifade eder. Bir rgtn kltrnden bahsederken baskn kltrden yani rgt yelerinin ounluunun kabul ettii kltrden bahsediliyor demektir Alt kltrler ise genellikle byk rgtlerde grlr ve alanlarn karlatklar ortak sorunlar, durumlar veya tecrbeleri yanstr ve bu alt kltrler corafi olarak ayrmlarda veya blmlerin grevlendirilmesi srasnda ortaya kar. Eer bir rgtte baskn bir kltr yerine birok alt kltr varsa rgtte paylalan deeler daha az olacak demektir. Birok rgtn alt kltrleri olmasna ramen alanlarnn davranlarn etkileyebilmektedir. Bu alt kltrler birok baarl ve yksek performansl takm almas, grev gruplar ve zel proje gruplarnda grlebilmektedir. Bu kltr alanlar zel bir alanda ve zel bir konuda almak iin bir araya getirmektedir. Alt kltrler eer rgtn baskn kltr veya genel amalar ile bir atma iindeyse rgt zayflatp temelini rtebilir. Saylan bu; deerler, varsaymlar, normlar, inanlar ve semboller gibi unsurlar rgt kltrnn temel unsurlardr. rgt kltrnn unsurlar: 1. Gzlemlenebilen Davransal Uyum: rgt yelerinin birbirleri ile karlkl iletiime getiklerinde ayn dili ve kavramlar kullandklar, aralarndaki ilikinin uyumunu salamaya ynelik benzer alkanlklara ve davran ekillerine sahip olduklar gzlemlenebilir. 2. Normlar: Hangi iin nasl grleceine dair davran standartlar oluturulur. Bu standartlar, rgt
72

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan yelerine i srelerini ynetme ve arzu edilen kty salama noktasnda yardmc olur. 3. Hkim Deerler: rgt genel olarak savunduu ve yelerinin de benimsemesini istedii ana deerleri vardr. 4. Felsefe: rgtn, alanlarna ve mterilerine sergileyecei tutumu ve davran belirleyen uzun vadeli politikalar vardr. Bu politikalarn unsurlar ayn zamansa rgt felsefesini oluturur. 5. Kurallar: rgtl toplum kurall toplum demektir ve her rgtte mutlaka kurallar bulunur. 6. nanlar: Bir dnceye gnlden bal bulunma, birine duyulan gven, inanma duygusu ve inanlan ey, gr, retidir. Kiinin bir ey hakkndaki tanmlayc fikir ve dnceleri inan olmaktadr. nanlar; bilgi ve fikir elde etme sonucu oluur ve pazarlamada marka imaj bu inanlara dayanr. 7. Semboller: Duyularla ifade edilemeyen bir eyi belirten somut nesne veya iaret, remiz, rumuz, timsal, simgelerdir. rgt kltr, rgtte birok ilevi yerine getirir. rgt kltrnn ilevleri: 1. rgtler aras snrlar belirleyerek farkllklar oluturur. 2. rgt yelerine kimlik ve aidiyet duygusu verir. 3. yelerin rgte ballklarn arttrr. 4. alanlarn davranlar iin uygun standartlar salayarak rgt bir arada tutmaya yardmc olur. 5. alanlarn davranlarn ekillendiren ve ynlendiren bir anlam oluturma ve kontrol mekanizmas hizmeti grr. rgt gelitirme ilevi, daha etkili ve katlml bir rgt kltr meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalar olarak grlr. rgt gelitirme, ynetim bilimine yeni girmi bir konu olmasndan farkl tanmlar yaplmaktadr. rgt gelitirme, deiim ihtiyacna bir cevap verme olarak, organizasyonlarn, yeni teknolojilere, pazarlara, risklere ve deiim hzna ayak uydurabilmek iin, inanlarn, deerlerini, tutumlarn ve yaplarn deitirmeye ynelik karmak bir eitim strateji olarak tanmlanabilir. Bunlar yaparken ekilcilikten uzak, herkesin katlmc olduu, misyon ve vizyonun yeleri tarafndan iyice anlald ve benimsendii, atmalarn zmlendii bir organizasyon yaps oluturulmas bu ilevin grevleridir. Organizasyonlarn geliimini etkileyen nedenler organizasyonun kontrolnde olanlar ve olmayanlar olarak iki grupta toplanr. Ekonomik artlardaki deiim, kanunlarn deiimi, teknolojik ve sosyal etkiler bir dereceye kadar organizasyonlarn kontrol dnda oluan etkenlerdir. kinci grupta yer alan ve organizasyondan kaynaklanan deiim nedenleri ise, genellikle, daha ok kr etme istei, iletmeye yeni yelerin alm, birlemeler, teknolojik yenilikler alma alannn deimesi ve yneticilerin liderlik arzular gibi nedenlerdir. Deiim ihtiyac ou zaman organizasyonun bymesi eklinde sonulanmaktadr. ster byme isterse baka ekillerde olsun her deiim ihtiyac organizasyondaki denge ve kararll etkileyen, kiiler aras ilikilerden balayarak organizasyon sisteminde btn ilikileri deitiren sonular ortaya karmaktadr. Her deiim ve geliim beraberinde pek ok problemi de getirir. Bu problemleri ve incelemek zm yollarn ortaya koymak yneticilerin srekli ileri haline gelmitir. Organizasyonun i ve d artlar tespit edilerek, amalarla karlatrlmal ve uygulanabilir olmas dikkatle incelenmelidir. Bu incelemenin salkl olmas iin amalarn gereki ve ak ekilde belirlenmi olmas gerekir. Organizasyon gelitirme srecinde tespit edilen hedeflerin ulalabilir olmas gerei gz ard edilmemelidir. Amalarn elde edilmesinden beklenen faydann, amalara ulaabilme maliyetleriyle karlatrlmas gerekir ve burada girdilerin ktlardan daha dk olmas beklenir. letme ynetiminde pek ok organizasyon gelitirme teknii gelitirilmi olup organizasyon gelitirme almalarnda kullanlmaktadr. Yntemlerin ok fazla oluu onlarn snflandrlmas gereini de ortaya karmaktadr. Yntemlerin birbirinden ak ekilde ayrlamamasndan dolay farkl ller kullanlarak yaplan snflandrmalar karmak bir tablo ortaya karmaktadr. rgt gelitirmede kullanlan teknikler: 1. Yapsal Teknikler: Organizasyon gelitirme metotlarndan yapsal kategoriye girenler alanlar arasndaki ilikileri ve iin niteliini etkileyecek niteliktedir. Bu teknikler, iletmenin beeri ynn deil organizasyonun teknik boyutunu odak noktas olarak almaktadr. Organizasyonun biimsel ynn ilgilendiren yapsal tekniklerin amac, ilerin yapsn deitirerek rgt ortamnn niteliini gelitirmek ve bylece hem alanlar daha tatmin olmu, daha baarl duruma getirmek, hem de organizasyonu gl
73

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan klarak daha etkili ve verimli olmasn salamaktr. Organizasyon gelitirme yntemlerinden yapsal teknikler; i geniletme, i zenginletirme, i basitletirme, i rotasyonu, bamsz alma gruplar ve esnek alma gibi teknikler sralanmaktadr. 2. Beeri Teknikler: Beeri teknikler organizasyonun insan unsuruyla ilgilidir ve biimsel olmayan ynn oluturmaktadr. Beeri teknikler rgt kltr yani rgt yelerinin duygular, inanlar, soysal ve psikolojik etkileim ve haberlemeleri, duygular ile oluturduklar rgt kltr zerinde durur. birlii, paylama, gven, iletiim, anlama ve zm yeni iletme kltrnn zellikleridir. Beeri teknikler oluan bu doal rgt yaps zerinde aadaki teknikleri kullanarak deiim ihtiyacna cevap vermeye ynelir: 1. Duyarllk eitimi. 2. Etkileim analizi. 3. rgtsel davran. 4. Sre danmanl. 5. Tartma gruplar. 6. Hayat ve meslek planlamas. 7. Aratrma-geri bildirim olarak sralanmaktadr. Organizasyon gelitirme; problemi tanmlama, tehis ve zmleri gelitirme, harekete geme, faaliyet plan ve sonular deerleme gibi be aamadan oluur ve kendini srekli yenileyen bir sreci kapsar. Organizasyon gelitirmeden anlalan duruma bal olarak bu srecin aama says da deimektedir. rgt iklimi, rgte kimliinin kazandran, grevlilerin davranlarn etkileyen ve onlar tarafndan alglanan, rgte hkim olan zellikler dizisidir. rgt iklimi, alanlarn deerleri ve birbirleriyle olan ilikileri, alma durumlar ve birlikte davran, rgtsel amalara ulamada belirleyici faktrlerdir. 4. Performans Deerleme Performans deerlendirme iletmelerde insan kaynaklar blmnn temel ve en nemli ilevlerinden yani grevlerinden birisidir. nsan kaynaklar blm; her bir iletmeye zg performans kriterlerine gre, alanlarn belirli bir dnemde gsterdikleri performans tespit etmek amacyla yaplmaktadr. Baar olarak da ifade edilen performans, bir ii yapan kiinin, bir grubun veya bir iletmenin, o i ile amalanan hedefe ynelik olarak nereye varabildiinin miktar ve kalite asndan ifadesidir. Dier bir tanmla performans, bir fiziki aktivite srasnda, o fiziki aktivitenin gerektirdii fizyolojik, biyomekanik ve psikolojik verime performans ad verilir. letme yneticisi, performans deerlendirme ile alanlarn grevlerini ne lde yaptnn tespiti ve eksikliklerinin belirlenerek giderilmesine dnk almalar yrtr. Farkl performans deerlendirme tanmlar: Performans Deerlendirmesi: abalarn baarya ulalabilecek alanlara younlatrlmas, alan ile kurum hedeflerinin uyumu, alann performans hakknda srekli bilgi alabilmesi, kuvvetli ve zayf ynlerin belirlenmesi, baarsnn tespiti, olarak zetlenebilir. Performans Deerlendirmesi: alanlarn belirli bir dnemdeki fiili baar durumlar ortaya koymaya ve gelecee ilikin gelime potansiyellerini kuvvetlendirmeye ynelik almalardr. Performans deerlendirmesi ile kiinin becerileri, gzkmeyen gc, i alkanlklar, davran ve zellikleri bakalarnnkilerle karlatrlarak sistematik bir lme gerekletirilir. Performans Deerlendirmesi: letmede alan kiilerin bilgi, tecrbe ve yeteneklerini; potansiyelini, i alkanlklarn ve benzer zelliklerini kapsayan alma davranlarnn, nceden belirlenen standartlara gre karlatrma ve lme yoluyla performansnn deerlendirildii sreci belirtir. Tarafsz ve adil kriterlere gre uygulanan performans deerlendirme, kiinin i doyumunu ve moralini ykseltir, iletmeye olan gven ve balln artrr. Bu manada performans deerlendirmesi, yneticinin alan ie yneltme ve motive etme arac olarak grlebilir. performans deerlendirme etkin ve nemli bir ynetim arac olup, kuruma ve alana karlkl fayda salar. 10000: 1=Kiilik, 0=Baar, 0=Tecrbe, 0=Disiplin, 0=Sevgi. Bataki 1 silinirse yani kiilik silinirse geriye hibir ey kalmaz. letmelerde performans deerlendirmesinin birok amac bulunmaktadr. Performans deerlendirmesinin amalar: 1. performans hakknda bilgi edinmek. 2. alanlarn i tanmlarnda belirlenen standartlara yaklatklarna dair geri bildirim salamak.
74

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan 3. alanlarn baarlarn grmesini salamak. 4. alanlarn eksik ynlerini gstererek o ynlerini gelitirmelerini salamak. 5. alanlar arasnda baarl olanlar belirlemek. 6. Adil bir cretlendirme ve dllendirme alt yapsn hazrlama. 7. letme bnyesinde igc kaynan planlamak ve norm kadrolar belirlemek. letmeler genellikle kendilerine uygun bir performans deerlendirme sistemi olutururlar. Eer bir performans deerlendirme sistemi oluturulmamsa birok yanln ortaya kmasna meydan verilir. letmelerin performans deerlendirme sistemi rgt ihtiyalarna ve rgte hkim kltre gre farkllklar gsterir. Bu noktada alanlarn performans dzeylerini belirlemek amacyla gelitirilmi birok yntem bulunmaktadr. Performans dzeyini belirleme yntemleri: 1- alanlar karlatrma yntemleri, 2- Ortak performans kriterlerine bal yaklam yntemleri, 3- Kiilerin performansn temel alan yntemler, Performans deerlendirme yntemlerinin ou, deerlendirenlerin inceleme, gzlem ve kararlarnda adil, objektif ve nyargsz olaca kabulne gre gelitirilmi olmasna ramen deerlendirmede grevli birok insan personeli objektif deerlendirme problemi ve gl ile karlamaktadrlar. 5. Personel Eitimi Ve Personel Glendirme Bilgi toplumu insannn tad temel zellik, srekli renme ve kendini gelitirme isteine ve imknna sahip olmasdr. Kii leinde renme ve kendini gelitirme, bir rgtte alan insann, alrken de renmesini ve kendini gelitirmesini gerektirmektedir. Davran deiikliini kalc haline getirmek eitim ile gerekleir. Eitim, kiinin renim sonucunda elde ettii bilgileri uygulamaya dntrmesini salayacak davran deiikliini oluturan, amalar belirlenmi planl bir etkinliktir. Bu manada retim ile eitim i iedir. nsanlar srekli gelien ve deien ortamda daha iyi konumlara ulaabilmek ve iyi yaamak iin srekli bir renme ihtiyac iindedir. Kiinin zihinsel yetenekleri ve sosyal alandaki becerileri, gelecein dnyasnda sahip olunmas gereken nemli vasflar olarak ne kmaktadr. renen organizasyon felsefesi, bilgi ann yeni rgtlenme anlaynn da temeli olarak; kiiler gibi rgtlerin de, renme ve kendini gelitirmeyi, yaamlar boyunca srdrmeyi amaladklar bir sre olarak grmesidir. Kreselleme srecinde yaanan ok ynl ve srekli deiim toplumun her kesimini ve dolaysyla, toplumun nemli bir alt kesimi olan rgtleri de etkilemektedir. letmelerde varlklarn srdrebilmek iin deien artlara uyum salamak zorundadrlar. Bu nedenle iletmeler, kresellemenin hzlandrd deiim ortamna uyum salayabilecek yeni yaplanmalara ynelmektedirler. renen rgt, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei ile birlikte bilgi kii, toplum ve iletmelerin baar ve gelimelerinde temel faktr olarak rol oynamaya balamtr. renen rgtler: Kiilerin arzu ettikleri sonular elde etmek iin kapasitelerini srekli olarak gelitirdikleri, dnce ekillerinin ortaya atld, insanlarn srekli ekilde beraber renmeyi rendikleri organizasyonlardr. renen rgtler: Bilgi retimi, temini ve iletimi alanlarnda etkin olan ve kurumsal davranlar yeni bilgi ve tahminler erevesinde dntren rgttr. Ak bir sistem olan rgtler canllar gibi varlklarn devam ettirebilmek iin gelien evreye uyum salama srecinde kendisini srekli gelitirmek durumundadr. Gnmz rekabet ortamnda baarl olmak isteyen kurulular asndan kurumsal renmeyi salayc becerilerle donatlmas byk nem tamaktadr. Organizasyonlarda toplam kalite anlaynn yerlemesiyle birlikte, yneticilerin karar verme ve kontrol alan ile ilgili olan ilevleri daralm, daha ok koluk ve danmanlk ilevi artm bulunmaktadr. letme bnyesinde glendirilen alanlar, kendiileri ile ilgili konularda stlerine fazla danmadan kendi kararlarn verebilme yetkisine sahip hale gelebilmektedir. Personel glendirme /emprowerment-, dnya leindeki geliim ve rekabetin ortaya kard ve nemini artrd bir kavramdr. Personel glendirme ile ilgili farkl tanmlar: Personel Glendirme: Yardmlama, paylama, yetitirme ve ekip almas yoluyla kiilerin karar verme yetkilerini artrma ve kiileri gelitirme sreci olarak tanmlanmaktadr.
75

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan Personel Glendirme: alanlarn yaptklar ilerin sorumluluunu kendilerine yklemek olarak tanmlanabilir. Personeli glendirme, gcn alanlar ile paylalmas ve bunun sonucunda alanlarn kendilerine ve organizasyona yaptklarn katknn bilincine varmalardr. Personel Glendirme: alanlarn kendilerini motive olmu hissettikleri, bilgi ve uzmanlklarna olan gvenlerinin artt, inisiyatif kullanarak harekete geme arzusu duyduklar, olaylar kontrol edebileceklerine inandklar ve organizasyonun analar dorultusunda uygun ve anlaml bulduklar ileri yapmalarn salayan uygulamalar ve artlar ifade eder. Yneticiler ynetim faaliyetinde sinerji oluturmak iin eitim faaliyetleri ile personel glendirmeye nem vermek durumundadrlar. Grevdelik olarak da ifade edilen sinerji, btnn paralarnn toplamndan daha fazla olmas anlamnda kullanlan bir kavram olarak; bir grubu hareket ettiren enerjidir. Sinerji, organizasyondaki tm kaynaklarn ortak bir amaca yneltilmesini ifade etmektedir. Sinerjik ynetim; ynetime tm alanlarn daha geni ve etkin bir katlmnn salanmasdr. Personeli glendirme uygulamalarnn nedenleri: 1. Bilgi ilem teknolojisinde ortaya kan gelimeler. 2. Artan rekabet ve mteri taleplerine hzl cevap verme zorunluluu. 3. Genelde toplumsal dzeyle, zel olarak da organizasyonlarda demokratikleme eilimlerinin art. 4. Bilgi ve insan unsurunun en nemli rekabet avantaj kaynaklar olarak grlmesi. 5. Kreselleme ve geliimin getirdii d evre beklentilerinin farkllamas. Personeli glendirme uygulamalarnn faydalar: 1. Glendirme ile verim art, maliyet d ve karar verme srecinin ksalmas sonucu d evre artlarna daha kolay uyum salamann mmkn olmas. 2. Glendirme ile yaplan iin nemi hakknda bilgi sahibi olan alann motivasyonunun yksek olmas. 3. Glendirme ile birlikte iletmede alanlarn sorumluluk alanlarnn genilemesi, zerklik ve kendi kendilerini deerlendirme imknn sahip olmalar. 4. Glendirme, personellerin ii kendilerinin idare etmesine yardmc olur. 6. Kariyer Planlama Ekonomik hayattaki geliimler alanlarn kariyerlerini, i hayatn ve mevcut iler arasndaki ilikilere tekrar gzden geirmesini gerektirmektedir. Emeini profesyonel olarak deerlendirenlerin bu bilgiler nda kariyer planlarn / stratejilerini iyi belirlemeleri ve ayn zamanda ani kariyer deiikliklerine hazrlkl olmas gerekmektedir. Kariyer planlamas sadece organizasyonlarn sorumluluu olama zellii tamamakta alan fertlerin de bu sorumluluu paylamalar gerekmektedir. Kariyer genel anlamda hayat boyu bir ura olurken, kiiye zg ynyle, ilerleme ve ykselme beklentisi ile gen yalarda girilen ve ilke olarak emeklilie kadar srdrlen bir faaliyet olarak ifade edilir. Gnmz bilgi ekonomileri insan en deerli kaynak olarak grmekte ve insan kaynaklar uzmanl olarak ifade edilen meslek uzmanlarnn yardmn almaktadrlar. Kariyer ile ilgili konular hem alanlar ve hem de iletmeler asndan zerinde durulmas gereken nemli bir konu haline gelmitir. Kariyer ve ilgili konular genelde insan kaynaklar kavram ierisinde ifade edilmekte, oysa kariyer danmanl insan kaynaklar srelerini de iine alan geni bir kavramdr. Kariyer ve kariyer ynetimi; kariyer planlamas, kariyer gelitirmesi ve kariyer danmanl olarak farkl konular aada ele alnmaktadr. Kariyere ilikin farkl bak alarndan deiik tanmlar yaplmaktadr: Kariyer-Career: Kiilerin hayatlarnn belirli dnemlerindeki ile ilgili mesleki pozisyonlarnn bir sonucu veya kiinin hayat boyunca kazand ie ilikin tecrbe ve etkinliklerle ilgili olarak alglad tutum ve davranlar dizisi olarak ifade edilmektedir. Kariyer: Seilen bir i yolunda ilerlemek ve bunun sonucunda daha ok gelir elde etme, daha fazla sorumluluk, saygnlk, g ve prestij elde etmektir. Kariyer: Bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, tecrbe ve yetenek kazanmasdr. Kariyer: Kiinin kamu veya zel alma hayatnda ilerleme salayaca, bir baar elde etmek amacyla izledii ve alt alan olarak ifade edilmektedir. Bu manada her ne kadar kariyer anlam i hayatyla badatrlmsa da, ev kadn, anne, baba, toplum
76

 letme Ynetimi -2 Drdnc Blm Metin Arslan nderleri vb.leri iinde bu sre geerlidir. Kariyer ynetimi kiiye zg ve rgt asndan ele alnr, yani yneten ile ynetilenin farkl kariyer planlar olabilir, burada nemli olan ynetenlerin bu iki farkl plan birbiriyle rttrmesidir. Kii ve iletmeler asndan kariyer olaynn mutlaka ynetilmesi gerekir. Kariyer ynetimi, grenin yetenek ve ilgilerini analiz etmelerine yardmc olmak ve kariyer gelitirme faaliyetlerini planlama, organize etme, yneltme, koordine etme ve kontrol etmektir. Kariyer ynetimi veya planlamas, i dnyasna giri, atamalar, transferler ve i deitirmeleri kapsar. letmelerde kariyer ynetimine nem verilmesinin nedeni, kiinin i doyumunu ve rgtte kalmasn salama amacna yneliktir. Kariyer planlama-Career Planning, bir alann sahip olduu bilgi, yetenek, beceri ve gdlerin gelitirilmesiyle, almakta olduu organizasyon iindeki ilerleyiinin yani ykselmesinin planlanmasdr. Kurulular asndan kariyer, gelien artlar ierisinde insan kaynandan en etkin faydalanmann yolu kariyer planlamasndan gemektedir. Kii asndan kariyer; kariyer geileri, birden fazla yetenein gelitirilmesi, yetenek erozyonunun nlenmesi ve hayat boyu renme gibi konular asndan nemli olmaktadr. Kariyer gelitirme-Career Development, kiilerin her birinin kendine zg sorun, tema ve grevler btn ile ayrlabilecek aamalar serisi boyunca srekli kendilerini gelitirme ilemidir. Baka bir tanma gre ise, kariyer gelitirme, genelde daha iyi i yapmak iin ihtiya duyulan duygusal ve entelektel yeteneklerde genileme ile ilgilidir. Kariyer ile ilgili dier bir konu ise son zamanlarda nem arzeden kariyer danmanldr. Kariyer danmanl, kariyer danmanl, mevcut meslek imknlar ile eitim ve retim imknlarndan faydalanmak suretiyle kiilerin kariyer geliimlerinde yardmc olmay hedefleyen planl bir mdahale olarak ifade edilmektedir. Kariyer danmanl, rgt bnyesinde kiiye uygun bir i seimi konusunda yardmc olmak, daha iyi bir ie gemesini salamak, kariyer ilerlemesini kolaylatrabilecek tecrbeleri kazanmak ile ilgili ok ynl problemleri zmeye dnk hizmetler sunmaktr. almay zendirmede nemli bir yeri olan esnek alma, iin nitelii ve yapsna gre, gerek alma zamanlar, gerekse alma yerlerinin kullanm asndan, i hukuku dzenlemeleri veya kurumsal yapnn alma artlar erevesinde, alma hayatnn dzenlenmesine ynelik standart d, deiik-alternatif alma eklidir. Esnek kelimesini, deien durumlara uyarlanmaya, serbest ekilde yorumlanmaya elverili ve kesinlii olmayan, uzlamaya yatkn olarak tanmlayabiliriz. Esneklii ise, kanaat ve davran deitirme imkn olarak aklayabiliriz. Esnekliin kart kavram ise katlk ve sertliktir. Motivasyon, almaya zendirme, iletmeyi baarya gtren unsurlardan en nemlisi insan olmasndan dolay, yneticiler iletme alanlarn eitli ekillerde ie zendirme, isteklendirme yollarn kullanarak verimi artrabilirler. Motivasyonun ve devamlln salanmas iin firmalar alanlar iin kariyer planlamas yapmak ve kariyer ynetimi planlar oluturmak zorundadrlar. almay zendirmede alternatif alma sistemleri olarak ifade edilen esnek alma sistemi oluturulabilir. 7. Deerleme Ve cretlendirme alanlarn kontrolne uygulamada genellikle, liyakat takdiri, tezkiye veya igren deerlemesi gibi adlar verilir. Ad ne olursa olsun, her iletmenin temel sorunlarndan birisi, o iletmede alan kiilerin yeteneklerinin llmesi ve almalarnn salkl bir ekilde deerlendirilmesidir. alanlarn kontrol, bir takm igren deerlemesi usulleriyle yaplr. alanlarn deerlemesi, kuruluta alanlarn iinde gsterdii baary yani performans, yapt iin gereklerine gre deerleme srecidir. Bu deerleme bir yerde bir baar deerlemesi olmakta; bu deerleme, baarl ve baarsz kurulu alannn birbirinden ayrmak ve ona gre davranmak amacyla yaplr. Deerleme bir sisteme dayanr ve alanlarn, nceden belirlenmi standartlara gre puanlandrlr ve bu deerleme ylda bir kez veya alt ayda bir defa yaplr. cretlendirme, insan kaynaklar ilevinin yrtlmesinde son aama olarak uygulanr. cret, bir i karlnda iverenin, emek sahibine eitli ekillerde para veya mal olarak dedii bedeldir. cret igren hayat artlarn ve iletmelerin krlln etkilemesi yannda milli gelirin nemli bir kalemini oluturmasndan dolay devleti ve toplumu da yakndan ilgilendirir. letmelerde cretlendirme ynetiminin amac; iletme iinde ve dnda tutarl, adil bir deme sistemi oluturmak ve emein karln tam olarak vermektir. cretlendirme igrenleri bulmada ve bunlar altrmada nemli bir motivasyon yani gdleme arac olarak da grlmektedir. Drdnc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular
77

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan BENC BLM RETM SREC VE PAZARLAMA FAALYETLERN YNETME Birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ikinci blmde; ynetim biliminin douu ve geliimi, nc blmde ise ynetimin temel ilevleri; planlama, organizasyon, yneltme, koordinasyon ve kontrol aamalarnda ele alnarak incelendi. Drdnc blmde; insan kaynaklar ynetimi incelendi Bu blmde; retim sreci ve pazarlama faaliyetlerini ynetme konusu incelenecek. 1. RETM SREC YNETM 1.1. retim Ve lgili Kavramlar htiyalardan yola kan iletmeler, o ihtiyalar karlamak iin retir, rnleri datr, insanlar bu rnleri kullanr veya tketir ve bu sre tekrarlanarak devam eder. retim ilevi; insanlarn ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlerin en iyi kalitede, en dk maliyetle, retimini salamaya ynelik faaliyetlerin planlanmas, organize edilmesi, yneltilmesi, koordine edilmesi ve kontroldr. retim, insan ihtiyalarn karlayan mal ve hizmetleri elde etmek gayesiyle yaplan her trl abaya denir. retimin temel amac fayda oluturarak insan ihtiyalarn tatmin etmektir. Dolaysyla, mal ve hizmetlerin retilmesi, depolanmas, tanmas ve satlmas da insan ihtiyalarnn karlanmasna ynelik olduu iin geni anlamda retim kavram iine girmektedir. nsan ihtiyacn gidermeye ynelen retim faaliyetinin dal vardr. Birinci derece retim, doal mallarn retimi, bu doal rnleri alp gelimi ikinci derece mala dntren faaliyet ikinci derece retim olurken, nc derece retim ise hizmetlerin retimidir. Hizmet, insan ve makineler araclyla insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziki yaps olmayan rnlerdir. Mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn karlama niteliine ve kalitesine fayda denilir. retim faaliyeti ile ekil, zaman, yer ve mlkiyet olarak drt ayr fayda ortaya kar. letmede, girdilerin rn durumuna getirilmesiyle bir ekil faydas, rnlerin bol bulunduklar zamanlarda depolanp, kt bulunduklar zamanlarda ortaya karlmasyla zaman faydas, mal ve hizmetlerin ok bulunduklar yerlerden az bulunan yerlere tanmasyla yer faydas ve mal ve hizmetlerin satlarak ihtiya sahiplerine kazandrlmasyla mlkiyet faydas oluturulur. Gnmzde retim, insanlarn hayat standartlarn etkiledii iin tm kesimler retim sreciyle yakndan ilgilenmektedirler. letmeler lojistik faaliyetleri yardmyla temelde mal ve hizmetleri ortaya karmak olan retim ilevinin grevi ve bu mal ve hizmetlere istek, talep oluturmak, onlar satmak ve datmak olarak pazarlama ilevi olarak iki grev yerine getirir. Lojistik, tketici ihtiyalarn karlamak amacyla mallarn, hizmetlerin ve bilgilerin balang noktasndan tketim noktasna kadar verimli bir ekilde akn planlayan, uygulayan ve kontrol eden tedarik zinciri srecinin bir halkas olarak tanmlanyor. Lojistik, tedarikiden mteriye kadar olan malzeme ve bilgi aknn organizasyonunun ifade eder. 1.2. retimin Tarihi Geliimi retimin tarihi geliimine bakldnda, el iilii, imalathane retimi, fabrika retimi ve otomatik retim eklinde gelitii grlr. Tarihi olarak bu sray izleyerek gelien kitle retiminin temel modern retim yntemi olmas sonucunu dourmutur. Karmak ve yksek derecede teknik zellikte faaliyetler gerektiren modern retimin gelimesini etkileyen makineleme, otomasyon, iblm ve uzmanlama, standartlama, eitlendirme, genileme, daralma, btnleme, aratrma ve gelitirme ve sermaye birikimi gibi zellik ve unsurlar vardr. Gnmz rekabet artlarnda iletme faaliyetlerinin etkin ve verimli olmas bir zorunluluk haline gelmitir. Maliyetleri kaliteden taviz vermeden drme ve kaliteyi srekli iyiletirme, rn gelitirme, datm ve teslimat ve sat sonras hizmetler gibi faaliyetler ok nemli hale gelmitir. Bu durum organizasyonlarn her alanda uzmanlamasn gerektirmektedir. Giderek byyen organizasyonlar tm faaliyetlerini tam bir etkinlikte yerine getirememekte ve kk iletmeler karsnda dezavantajl duruma dmektedir. Bu saylan nedenlerden dolay belirli faaliyetleri ve zellikle destek fonksiyonlarn organizasyon d kurululara yaptrma eilimi ebeke (a) organizasyonlarn kurulmas gndeme gelmitir. letmeler gelien teknik ve ekonomik artlarda faaliyetlerini etkin ve verimli yrtebilmek iin belirli alanlarda ihtiyaca bal olarak; ebeke organizasyonlar ve d kaynaklardan faydalanma yoluna gider. A organizasyonlarda denilen ebeke organizasyonlar, bir mal veya hizmeti retmek iin iki veya daha fazla kuruluun aralarnda iblmne giderek uzun sreli ibirliine ynelmelerinden ortaya kan bir
78

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan modeldir. ebeke organizasyonlar, lkelerin ekonomik ve politik eilimleri ile ekonomik snrlarn ortadan kalkmasnn bir sonucudur. Bu organizasyonun temel zellii bir mal veya hizmeti retebilmek iin yaplmas gereken i ve faaliyetlerin ve bunun iin gerekli olan kaynaklarn tek bir iletmenin bnyesinde toplanmas yerine farkl iletmelere datlm olmasdr. Gnmz rekabet artlarnda iletme faaliyetlerinin etkin ve verimli olmas bir zorunluluk haline gelmitir. Maliyetleri kaliteden taviz vermeden drme ve kaliteyi srekli iyiletirme, rn gelitirme, datm ve teslimat ve sat sonras hizmetler gibi faaliyetler ok nemli hale gelmitir. Bu durum organizasyonlarn her alanda uzmanlamasn gerektirmektedir. Giderek byyen organizasyonlar tm faaliyetlerini tam bir etkinlikte yerine getirememekte ve kk iletmeler karsnda dezavantajl duruma dmektedir. nk bamsz ve kiisel emek, eitim, tecrbe, etik mesleki uygulamalar barndran kk iletme modeli daha baarl olabilmektedir. Saylan bu nedenlerden dolay belirli faaliyetleri ve zellikle destek ilevlerini organizasyon d kurululara yaptrma eilimi ebeke (a) organizasyonlarn kurulmas gndeme gelmitir. Gemii eskiye dayanan d kaynaklardan faydalanma zellikle inaat sektrnde grlen taeron kullanma veya imalat sektrnde fason retim olarak bilinen iletmecilik uygulamalar birer d kaynaklardan faydalanma-outsourcing rnekleridir. letmeler kendilerine rekabet avantaj salayan z yetenek ile ilgili ilerin dnda kalan tm ileri, baka iletmelere yaptrmak suretiyle, yani outsourcing yaparak nemli maliyet d gibi kazanmlar elde etmektedir. D kaynaklardan faydalanmann farkl tanmlar: D kaynaklardan faydalanma: Baka iletmelerin daha ucuza veya daha iyi yapabildikleri ilerden szleme yaparak faydalanma srecidir. D kaynaklardan faydalanma: rnn retilmesi iin gerekli paralarn veya dier katma deer oluturan faaliyetlerin iletme dndaki bir kaynak tarafndan salanmas olarak tanmlanmtr. D kaynaklardan faydalanma: letmelerin kendilerine rekabet avantaj salayan faaliyetlere odaklanmalar ve asl faaliyet alanlarna girmeyen konularda ise, zel olarak o konuda uzmanlam iletmelerden faydalanmak yoluyla faaliyet srdrmelerini ngren bir ynetim stratejisidir. D kaynaklardan faydalanmann iletmelere salad faydalar: 1. Temel yetenein geliimi, 2. Esnekliin arttrlmas, 3. Risk azalm, 4. Kaynak transferi ve kaynaklarn yeniden dalm, 5. Sabit sermaye masraflarnn azaltlmas, 6. Kalite artrm ve hz kazanm, 7. Klme ve teknoloji geliimi, D kaynaklardan faydalanmann sakncalar: 1. novasyon (yenilik) eiliminin azalmas, 2. Tedarikilerin (taeron firma) pazara girme riski, 3. Maliyetlerin yeterince dmeme riski, 4. z yetenekleri yanl tanmlama, 5. Tedariki ile yaplan anlamadaki hukuki boluklar, 6. Sendika ve alanlarla gven ortamnn bozulmas, 1.3. retim Ynetimi retim ynetimi, her eyden nce; fiyat, zaman, miktar ve kalite bakmndan tketici isteklerini en iyi ekilde karlayacak mal ve hizmet retmeyi hedefler. retim ynetimi, dier ynetim ilevleri gibi iletmede mal ve hizmetleri ortaya koymak iin gerekli faaliyetleri planlamak, rgtlemek, yneltmek, koordine etmek ve kontrol ilevlerinden oluan bir btndr. Yani; retim ynetimi, insanlarn ihtiya duyduklar mal veya hizmetlerin uygun kalitede, miktarda, maliyette ve uygun zamanda retilmesini salayacak ekilde, tm retim faktrlerinin planlanmas, rgtlenmesi, ynetilmesi, koordinasyonu ve kontrol ilevlerine retim ynetimi denir. Gnmz retim ynetiminde, kresel rekabet, ileri teknoloji ve bilgisayarlar, kalite anlayndaki deimeler ve sosyal sorumluluklar gibi birok etken yneticilerin retim ynetimi kararlarn etkilemektedir.
79

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan retim ynetiminin nemli konusundan biri retim sistemidir. retim sistemine ilikin sorunlar, iki byk alanda toplanabilir. Bunlardan ilki, retim sistemlerinin kurulmas dieri ise kurulan bu sistemin iletilmesine ilikin olmaktadr. retim sistemi, insan, malzeme, enerji gibi girdilerin istenilen mal veya hizmete dnmesi iin gerekli tm unsur ve faaliyetler btnn ifade eder. retim sistemi olarak ifade edilen bu yapnn etkin ve verimli alabilmesi iin sistem bir btn olarak dnlr bununla ilgili tasarm ve uygulamalarn sistemin btnn gzden karmadan, birbiri ile ilikilerini ve etkileimleri hesaba katlmaldr. retim srecinin tabi ak; girdiler, dnm sreci ve ktlar eklinde retim ynetimi ilikisini ortaya koymaktadr. Birinci aamada girdiler tedarik edildikten sonra, ikinci aamada, belirli bir sreten geilerek mal ve hizmete dntrlrler ve nc aama da kt olarak belirir. Dnm sreci, retim ynetiminin en fazla zen gsterecei bir retim aamasdr. Bu ayr aamadan oluan retim sisteminin temel amac; arzu edilen rn retmek, istenilen retim orann salamak ve toplam retim maliyetini en aza indirmektir. 1. retim sistemi kurma sorunu; yeni bir iletme kurulaca zaman veya kurulu sistemde sonradan baz deiiklikler yaplaca zaman ortaya kar. retim sistemlerinin kurulmasnda alnmas gerekli nemli bir karar iletmenin kurulu yerinin seimidir. Kurulu yeri kararlatrldktan sonra, seilen retim sistemini ve her trl retim imknlarnn kurulu yerine yerletirilmesi gelir. retim imknlar, deiik ilem merkezlerinin, her trl maddeyi tama ve depolama sisteminin fiziksel yerletirmesi yapldktan sonra, sra kurulan retim sisteminin iletilmesine gelir. 2. retim sistemlerinin iletilmesinde; nemli sonlarn banda ne zaman ne kadar retim yaplaca, stok kontrolnn nasl yaplaca ve kalite kontroldr: retimin ne kadar ve ne zaman yaplaca retim planlamasyla zmlenir. retim planlamas ise, piyasa talebi veya sat tahminlerine dayanr. Hazrlanan retim planlarndan faydalanlarak retim programlar hazrlanr ve bu program ile hangi rnn, ne zaman ve hangi ilem merkezlerinde ilem grerek retilecei belirlenir. retim sisteminin iletilmesinde dier bir sorun olan stok kontroldr. Bir retim sisteminde retilen rne dolaysz veya dolayl olarak katlan btn fiziksel varlklar ve rnn kendisi stok kavram ierisinde grlr. Stok miktar ve eitlerinin en aklc ve ekonomik bir ekilde belirlenmesi ve ynetilmesine ise stok kontrol denir. Genel anlamda stok, retilen veya satn alnan ve kullanlmak iin bekletilen malzemedir. Ekonomik deeri olan, atl kaynaklar olarak tanmlanan stoklar, birok iletmede byk yatrmlar temsil ederler. ou zaman stok ve envanter-dkm- szckleri birbirlerine yakn anlamda kullanlr ancak bu iki kavram zde farkllk tar. Stok, somut olup, belli bir snra sahip, birikmi bir dzey olurken envanter ise, bir birime sahip llm stok bykldr ve muhasebede genellikle dnem sonu yaplan fiziksel saym yolu ile stok tespiti anlamna gelir. Ayrca envanter iletmenin sahip olduu rnlerin ve servetin gerekli zellikleri ile birlikte gsterildii ayrntl bir listenin hazrlanmasn ifade etmektedir. retimde karlalan en karmak sorunlardan birisi ise, kalite kontroldr. Kalite, bir rn veya hizmetin tamas gereken zellikleri olarak ifade edilir. Bu zellikler mteri tarafndan verilen spesifikasyonlar veya genel standartlar olabilir. Kalite kontrol de rnn kalite zelliklerinin istenenlerle karlatrlarak sapmalar varsa dzeltici faaliyetlerin balatlmasn salayan retim ynetimi ilevidir. Kalite konusunda son gelimeler kalite kontrolnn sadece malzeme ve rne uygulanan rnekleme, testler ve kusurlu kusursuz eklindeki ayrmalardan ibaret olmad, geni katlml kalite ynetimi olarak isimlendirilen Toplam Kalite Ynetimi ayn zamanda ynetimde de bir anlay deiiklii getirmitir. 1.4. retim Trleri retim sistemlerinin snflandrlmas bu sistemlerin kapsam ve ileyiinin daha iyi anlalmasn salayacaktr. retim sistemi tipleri eitli ynlerden; imalat veya hizmet sistemi olmasna gre, rnn standartlama derecesine gre ve sre ve ilem tipine gre snflandrlabilir. retim trlerini ikinci bir snflamaya gre, iletmede belirli bir srede retilen miktara gre; tek retim, seri retim ve kitle retimi gibi retim trleri yer alrken, ikinci grupta retimde izlenen yola gre; imal yerinde retim, hareket halinde retim, atlye sistemi, akc retim sistemi ve grup sistemi olarak retim trleri yer alr. retim ilevi ile dier iletme ilevleri arasndaki iliki karlkl, aktif faaliyet ve birbirine bal, birbirini tamamlar faaliyetleri ierir. Bu bakmdan hibir blm dierlerinden btnyle bamsz olamaz
80

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan ve dolaysyla blmler aras stnlk tartmas uygun deildir. 2. PAZARLAMA FAALYETLERN YNETME 4.1. Pazarlama ve lgili Kavramlar letme ile tketici arasnda iletiimin salanmas, tketici istek ve arzularnn iletmeye aktarlmas ve bu dorultuda iletme tarafndan retilen rnlerin tekrar tketiciye ulatrlmas pazarlama ilevinin stlendii grevdir. ngilizce de market Pazar, marketing pazarlama anlamna gelmektedir. Pazarlama anlay, iletmenin varl, bymesi ve istikrar ile ilgili olarak tketici rolnn kabuln gerekli klan bir ynetim felsefesi olarak kabul edilir. nsanlarn ihtiya ve istekleri pazarlamann balang noktasn oluturur. Bu anlamda pazarlama, mallarn, hizmetlerin ve dncelerin retilmesinden nce balar, arzulanan tketici tatmininin salanp salanmadn renmek iin tketimden sonraki incelemelerle srp gider. Pazarlama zihniyetine gre, pazarlamann hedefi, tketici ve mteri istek ve ihtiyalarn tatmin ederek kr salamaktr. Tatmin, elde edilen marjinal faydann, bunun iin katlanlan bedelden byk veya ona eit olmasn ifade ederken fayda ise, mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn karlama niteliine ve kalitesine denilir Tm bilim dallarnda olduu gibi, pazarlama bilgisinin de kendi zel kavramlar bulunmakta ve kendi alannda ortaya kan gelimelere cevap verebilmek abasndadr. Gnmzde artk pazarlama sadece iletme faaliyetlerini kapsayan bir kavram olmaktan ziyade ayn zamanda sosyal bir sre olmaya balam ve bunun sonucunda faaliyet alanna; kr amac takip etmeyen sosyal kurulular, dernekler, vakflar, eitim kurumlar, belediyeler ve benzer kurulular girmeye balamtr. Pazarlama kavramnn geliiminde artk bugn gelinen noktada toplumu nceleyen bir pazarlama anlay olan sosyal pazarlama anlay benimsenmektedir. Her geliim pazarlama ilevini gelitirmekte ve farkl tanmlarn ortaya karmaktadr: Pazarlama: Tketici istek ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bu ihtiyalarn karlanmas iin gerekli girdilerin temin edilip retim srecinden geirilerek rn haline getirilmesi, datlmas, fiyatlandrlmas, promosyonu ve sat sonras hizmetlerinin addr. Pazarlama: Mal, hizmet, faaliyet, kii yer yani mekn, rgt ve fikirlerin deiim sreci araclyla istek ve ihtiyalar belirlemeye ve karlamaya ynelik insan faaliyetleri btndr. Pazarlama: nsanlarn ihtiyalarna uygun rnlerin uygun zamanda, uygun yerde ve demeye raz olacaklar fiyatlardan onlar sunulmas veya gtrlmesidir. Pazarlama alannda, temelde; datm, mlkiyet, ynetim ve teknoloji ynl olmak zere deiik ynl, yaklaml pazarlama tanmlar yaplmaktadr. Datm Ynl Pazarlama: Mal ve hizmetlerin reticilerinden tketicilere ve/veya kullanclara doru akn salayan iletme abalardr. Mlkiyet Ynl Pazarlama: rnlerin mlkiyetlerinin deiimini salayan etkinliklerdir. Ynetim Ynl Pazarlama: Mevcut ve potansiyel alclara istek tatmin edici mal ve hizmetleri sunmak zere planlanan, iletme faaliyetleri btndr. Ynetim ynl dier bir tanm ise, iletmenin amalarna ulamak iin hedef pazarlarda deiimi salamak zere yapt zmleme yani analiz, planlama, uygulama ve kontrol faaliyetleridir. Teknoloji Ynl Pazarlama: letmenin mterileri ve evresiyle ilikiler kurmas ve bu ilikileri ynetmesinde kulland teknoloji aralarn esas alan pazarlamadr. Teknolojik ve sosyal geliim pazarlamann ilevlerini srekli geniletmekte ve bu geliime bal olarak srekli yeni pazarlama anlaylar, teknikleri ortaya kmaktadr. Pazarlama alanndaki bu geliim aada kavramlar eklinde verilmektedir: Geleneksel / Klasik Pazarlama: retim, rn ve sat kavramlarnn stnlne dayandrlan ve 1920li yllarda pazara hakim bir anlay olarak; tketici sorun ve ihtiyacn zm yerine, yalnzca rn satn almakla yetindikleri, rnn kalitesi ile ilgilendikleri, rakip rnlerin kalite ve zelliklerini, birbirinden farklarn bildikleri ve dedikleri parann karlnda en iyi kaliteyi tercih edecekleri ve iyi rn kendini satar gibi varsaymlara dayanr. Modern/Mteri Ynl Pazarlama: Modern veya ada pazarlama anlay olarak da ifade edilen mteri ynl pazarlama anlay klasik pazarlama anlaynn tersine hrriyet, katlm, effaflk ve geri bildirim kaideleriyle demokrasiye dayanr. rn pazarlamasnda iletmenin temel grevinin, nce hedef pazarn istek ve ihtiyalarn tespit edip, btnleik pazarlama aralarndan faydalanp, alclar tatmin ederek kr salamak ve dier rgtsel amalara ulamak olduunu savunur. Bu anlaya gre, rgtn
81

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan istenilen tatminlere rakiplerden daha seici ve etkili bir ekilde adapte edilmesi sz konusudur. Kavram mal retip sat yerine istekleri belirle ve yerine getir belirleyicilii kabul edilir. Sosyal Pazarlama/Toplumsal Pazarlama: Pazarlamay sosyal bir sistem olarak ele alp, klasik ve modern pazarlamadaki, rn, fiyat, datm ve promosyon gibi temel kriterlere ek olarak; hedef gruplardaki sosyal fikir ve uygulamalarn kabul edilebilirliini artrmak iin rn planlama, fiyatlandrma, haberleme, datm ve pazar aratrmas gibi aralardan faydalanarak programlarn dzenlenmesi, uygulanmas ve kontrol faaliyetlerini iermektedir. Deneyim Pazarlamas: rnlerin analitik, rasyonel ve mekanik zelliklerini sunan geleneksel/klasik pazarlamann yetersiz kald doldurmaya ynelik; tecrbelere dayanarak duygusal, algya dayal ve davran temelli deerler sunan bir pazarlama anlaydr. Global Pazarlama: Bir kuruluun mal ve hizmetlerinin birden ok lkedeki tketiciye veya kullananlara akn yneten iletmecilik etkinliklerinin uygulanmas eklinde tanmlamaktadr. Uluslar aras-beynelmilel ve kresel pazarlama olarak da ifade edilen global pazarlama, kreselleme hareketlerine bal olarak kurulularn pazarlama faaliyetlerini dnya leinde yrtmesine denilmektedir. Glokal Pazarlama: Global pazarlarn rekabetinden ekilerek varln srdrebilmek iin yerel Pazarlara ynelerek o pazarn tketim kalplarn belirleyip o pazara uygun rn gelitirip pazarlama faaliyetlerini srdrmesidir. Blgesel Pazarlama: Belirli bir blgenin insanlarnn zel zevklerine, ihtiyalarna ve ilgi alanlarna odaklanarak sat yapmay amalayan pazarlama anlaydr. Hizmet Pazarlamas: nsan ve makineler araclyla insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziki yaps olmayan rnlerin bir kii ve kurulu tarafndan pazarlanmasdr. Organizasyon Pazarlama: yeleri, ba verenleri, katlmclar ve gnllleri belirli bir organizasyona ekmek amacyla tasarlanan ve uygulanan, kr amac gtmeyen pazarlamadr. Yeil Pazarlama: Toplumun istek ve ihtiyalarn tatmin etmek zere birtakm deiimlerin meydana getirilmesi ve kolayca uygulanmas amacyla doal evreye en az zarar vermek zere uygulanan pazarlama faaliyetleridir. Btnsel Pazarlama: letme ile mterileri ve ibirlii yapt dier kurumlar arasndaki karlkl etkileimlerinden ortaya km ve iletmenin dier tm blmleriyle birlikte mterinin istedii deerleri aratrmak, retmek ve bu deerleri onlara dinamik ve rekabeti bir ortamda ulatrmay ieren bir kavramdr. Sylenti Pazarlamas / Azdan Aza Pazarlama: rnleri deneyen gnll kiilerin tecrbelerini gnlk hayatta karlatklar kiilere herhangi bir zamanda aktarmas; dedikodu veya fslt pazarlamas olarak bilinir, ngilizce terminolojide "buzz marketing" olarak gemektedir. Azdan aza pazarlamann bir alt viral pazarlama, adn virslerin yaylma eklinden alm bir pazarlama ekli olarak; kendi reklmn yapan ve kendi kendine devam eden bir tr pazarlama yntemidir. Gerilla Pazarlama: Pazar byterek satlar artrmak yerine, rekabet edilen iletmelerin zaaflarndan faydalanarak onlarn piyasa paylarn elde etmeye ynelik pazarlama faaliyetleridir. Minimal Pazarlama: Etkili bir pazarlama programnn ortaya kmasn ve faaliyetlerde hissedilir ve gzle grlr bir pazarlama abasnn grlmesinin istenmedii pazarlama anlayn ifade eder. Minimal pazarlama yaklamnda iletmenin mteriye deil, daha ok mterinin firmaya yneldii grlmektedir. Hard-Sell Pazarlama: Mterilere yakn duran, mteriyi yakn markaja-tutma- alan ve onlarla yakndan ilgilenmeyi ngren bir pazarlama anlay olarak; yeni mteriler iin ekici fiyatlama ve ilgin olan propaganda usulleri izlenir. Sata ynelik abalar bu anlayta n planda iken ticari ve toplumsal ahlk kurallar geri plandadr. Profesyonel Pazarlama: Ticari ve toplumsal ahlk kurallarna dikkat eden ve Pazar frsatlarn yakalayarak yeni mterileri kazanrken, mevcut mterileri de Pazar paynda tutmaya ynelik youn abalarn sergilendii bir pazarlama dncesidir. Ekolojik Pazarlama: Belirli evre sorunlarn ve bunlarn mevcut teknolojilerle nlenmesine ynelik pazarlama faaliyetlerini ifade eder. Srdrlebilir Pazarlama: Makro bak asyla pazarlama faaliyetlerinin srdrlebilir kalknma anlay kapsamnda ele alnn yanstmaktadr. Mobil Pazarlama: Mobil pazarlama, mterileri ile her zaman ve her yerde; direkt, enteraktif ve
82

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan hedefli haberleme kurmak iin SMS, MMS, WAP ve yeni nesil video gibi teknolojik aralarn kullanld bir sistemdir. A Pazarlamas -Network Marketing: nternet ve World Wide Web (www) firmalarn mteriye yaklamlarn ve mteri ile olan ilikilerini deitirmektir. Sanal pazarlama-siber pazarlama: nternet zerinde yaplan mal ve hizmet pazarlamasdr. E-pazarlama, mal ve hizmetlerin retim, tantm, sat, sigorta, datm ve deme ilemlerinin bilgisayar alar zerinden yaplmasdr. Teknoloji Ynl Pazarlama: letmenin mterileri ve evresiyle ilikiler kurmas ve bu ilikileri ynetmesinde kulland teknoloji aralarn esas alan pazarlamadr. Veri Tabanl Pazarlama: Mevcut ve potansiyel mterilerle ilgili her trl bilgi ve iletiim faaliyetlerini iletiim vastalar ile elektronik ortamda bulunduran, gncelleyen ve bylece yakn ilikiler kurulmasna yardmc olan bir pazarlama yaklamdr. zinli Pazarlama: Tketicilerin anket, yelik bilgileri yoluyla kendi izinleri dorultusunda vermi olduklar kiisel bilgilerinin kullanlarak ilgi alanlar ve ihtiyalarna ynelik yaplan pazarlama almalarnn tamamdr. Dorudan Pazarlama: Herhangi bir aracnn olmad datm kanal olarak dorudan sat, dorudan postalama, telemarketing ve benzeri yntemlerle tketiciden sipari alma yntemini ifade eder. Kiisel Sat (Personal selling): letmenin sat temsilcisi ile mteri arasnda yz yze iletiimi ieren sat artrc abann boyutudur. Ni Pazarlama: Dar, younlam, odaklanm pazarlama yaklam olarak da ifade edilen ni pazarlama, pazarlama karmasnn unsurlarn tek bir pazar segmentini ele geirmek iin zel olarak bir araya getirmektir. Ni pazarlama, snrl kaynaklara sahip firmalarn kk bir pazar blmne tek bir rn veya snrl sayda rnle hizmet vermesidir. Kitle Pazarlama: Bir temel rn, mteri kategorileri ve ihtiyalar ayrm gzetmeksizin byk miktarlarda pazara sunma stratejisidir. liki Ynl Pazarlama/Birebir Pazarlama: letmelerinde mterilerin sadakatini arttrmak ve mevcut mterilerden daha fazla sipari veya tekrar i almak iin, mterilerle uzun vadeli iliki gelitirmeye dnk olarak tasarlanan bir pazarlama stratejisidir. Siyasal Pazarlama: Bir adayn potansiyel semenlerine uygunluunu ve her bir semenin tanmasn salayarak seilmesini veya partilerin iktidara gelmesi iin dzenlenen pazarlama faaliyetleridir. Stratejik Pazarlama: Gelien evre artlarna gre iletmenin pazarlama abalarna, faaliyetlerine, ynetimin uyum salayacak pazarlama amalarn gerekletirecek sreler btndr. Pazarlamann deiik ynl tanmlar ve pazarlama alannda yeni teknik ve anlaylarda genel olarak aklandktan sonra pazar, pazar frsat, pazarlamac, sat, satc, pazarlama sistemi ve pazarlama aratrmas ile ilgili kavramlara bakmak gerekir. Pazar veya piyasa teori ve uygulamada deiik ekillerde tanmlanr: Pazar: Bir mal veya hizmetin fiili veya potansiyel alclarnn oluturduu kmedir. Pazar: Satn alma niyeti ve istei ile bunu gerekletirecek satn alma gc (geliri), yani efektif talebi olan herhangi bir ey pazar oluturabilir. Pazar kavram ou zaman bir insan ihtiyac, rn tipi, demografik grup, corafi yerleim yeri, ulusal ve global pazar anlamlarnda kullanlr. Spot Pazar/Spot Market-Piyasa: demelerin pein yapld ve ou kez yzergezer mekn olan pazarlara spot pazar veya spot market-piyasa denilmektedir. Borsa: Pazarla ilikili bir kavram olan borsa ise, menkul deerlerin veya eitli rnlerin deerlerini belirlemek ve/veya bu deer ve rnlerle ilgili ilemleri yapmak zere ilgililerin belirli zamanlarda bir araya gelmesi veya bir araya geldikleri yerdir. Pazar Frsat: Mevcut durum ve gelecekte ortaya kabilecek gelimeler erevesinde mal ve hizmetlerin yeterli olup olmamas ve karlanmam veya ortaya kacak yeni ihtiyalara uygun rnlerin iletmelerce farkna varlmas eklinde tanmlanabilir. Pazarlamac: letmede pazarlama faaliyetlerinin planlanmas, rgtlenmesi, ynetilmesi, koordinasyonu ve kontrol ileriyle uraan ve bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde uzman olan kiilere denir. Sat: rnlerin el deitirmesine yani sahip deitirmesini salayan bir pazarlama ilevi olarak;
83

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan satc ile alc arasnda yaplan ve rnn alcya verilmesi ve bunun karlnda bir fiyat, bir deer alnmas yoluyla yaplan ilemdir. Satc: letmenin, sat ilevi ile grevlendirdii alclara rn satan kiilere veya kurumlara denir. Pazarlama Sistemi: Her trl pazarlama ilevinin yerine getirilmesini salayan elemanlar, faaliyetler ve ilikiler btnne denir. Pazarlama Aratrmas: letmenin pazarlama ilevinin gerektii ekilde, yerine getirilmesi ve pazarlamaya ilikin problemlerin tespit edilip zm iin, gerekli bilgilerin toplanmas, analiz edilmesi, yorumlanmas ve pazarlama kararlarnda kullanlmasdr. 2.2. Pazarlamann Temel Amalar Ve nemi nsan ihtiyalarnn karlanmas zorunluluunun ortaya kard iletmeler ve onlarn rettii rnler pazarlama ilevi ile tketicilere ulatrlr. Tketicinin seme hrriyeti, potansiyel zararlar nleme, temel ihtiyalarn karlanmas, geliim ve tketicici haklarn koruma ile evreyi koruma gibi temel ilkeler erevesinde pazarlamann geni yelpazede farkl amalarnn bulunduu kabul edilmektedir. Gemiten gnmze gelien ekonomik yap ierisinde pazarlama ilevinin amalar srekli gelimektedir. Pazarlama ilevinin temel amalar: 1. Tketimin en uygun ekilde yrtlmesi, 2. Tketici tatmini, 3. Tketicilerin seme hrriyetini salama, 4. Hayat kalitesinin ykseltilmesi, 5. retimin ynn belirleme, 6. evreyi koruma, Pazarlama, insann hayatnn birok ynn, nemli lde etkilemekte ve gnmzde ekonomik ve siyasi sistem iinde her alana girmi bulunmaktadr. Hayatn hemen btn aamalarnda hem alc, hem de satc ilevleri gren tm kiiler iin pazarlama bugn artk bir yaam bilimi haline gelmitir. Pazarlama, sat, sat abalar, reklm ve tutundurma gibi pazarlamann ilev veya aralarndan farkl olan ve onlar iine alan bir yapdadr. Pazarlama ve pazarlama ynetim srecinin hem iletme hem de toplum asndan byk bir nem dzeyi bulunmaktadr. Pazarlamann nemine genel olarak toplum ve iletmeler asndan baklr: 1. Pazarlamann toplum asndan nemi; pazarlamann toplama dair nemi salad fayda ile llebilir. Bu konuda, yer faydas, zaman faydas ve mlkiyet faydas olarak tr fayda salad kabul edilmektedir. 2. Pazarlamann iletmeler asndan nemi ise; pazarlamann topluma olduu gibi iletmelere de pek ok faydas bulunmaktadr. Pazarlama bilindii gibi iletmeden pazara, pazardan da iletmeye doru bilgi akn salayan ift ynl bir iletiim a oluturur. letme belirtilen iki ynl bilgi ak sayesinde tketicilerin istediklerini retmek yannda bunlar kolay yoldan karlamalar da mmkn olmaktadr. 2.3. Pazarlama Anlaynn Geliimi Gnmzde pazarlamann geliimi soysal, ekonomik ve teknolojik artlarn bir sonucu olarak dnyadaki pek ok deiimlerle paralel olarak gereklemektedir. Toplumsal sorumluluklar, evreye duyarl, srdrlebilir bir pazarlama anlayyla birlikte uzun dnemli mteri memnuniyetini esas alan pazarlama sistemi srekli bir geliim ierisinde yeni uygulamalar ortaya karmaktadr. Pazarlama ilevi geliimi ierisinde artan mteri memnuniyeti nemine bal olarak tketici davranlar, mteri ilikileri ynetimi ve marka oluturma faaliyetleri pazarlama sistemi ierisinde srekli gelimektedir. Pazarlama anlaylar genel anlamda retim ynl, rn ynl, sat ynl ve mteri ynl pazarlama eklinde drt ayr dnemde ele alnabilir. Rekabet ortamn artt ve sosyal problemlerin yaand gnmzde etkili olan sosyal faktrler bu dnemleri sosyal pazarlama olarak bee karmaktadr: 1. retim Ynl Pazarlama Anlay Aamas: 1900l yllarn bandaki ve 2. Dnya Savas ncesi bu dnemde temel sorun retim ve arz yetersizlikleri olduu iin mteri bulma sorunu ikinci planda kalyordu. Bundan dolay retim tekniklerinin gelitirilmesine, kitle halinde retimin artrlp maliyetlerin drlmesine, hareket ve zaman ettlerine arlk verilmitir. Talebin arzdan daha fazla olduu durumlarda tketiciler ou kez bir rnn bulabildikleri herhangi bir trn satn almaya hazrdrlar. Bu
84

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan artlarda iletmeler tm abalarn retimi artrmaya yneltir. Piyasa iin rnn bulunabilirlii nemlidir. Geleneksel veya klasik pazarlama anlay temelde retim/ rn ve sat kavramlar zerine kurulu bir pazarlama anlayn yanstr ve zellikle az gelimi veya gelimekte olan lkelerde, sektrlerde yaygndr. 2. rn Ynl Pazarlama Anlay Aamas: kinci Dnya Sava sonras artan retim ve rnlerin bol ve kolay bulunabilir olduu bir dnemdir. Rekabetin olduu bir ortamda tketicilerin veri fiyatla en iyi kaliteli, performans yksek ve nemli zellikler gsteren rnlere ynelecekleri dncesinden hareket eder. Bu nedenle de iletmeler tm abalarn rn kalitesini ykseltmeye alrlar. Bu anlay, tketici sorun ve ihtiyacn zm yerine, yalnzca rn satn almakla yetindikleri, rnn kalitesi ile ilgilendikleri, rakip rnlerin kalite ve zelliklerini, birbirinden farklarn bildikleri ve dedikleri parann karlnda en iyi kaliteyi tercih edecekleri ve iyi rn kendini satar gibi varsaymlara dayanr. rn ynl pazarlama anlay da klasik yani geleneksel pazarlama anla ierisinde deerlendirilir. 3. Sat Ynl Pazarlama Anlay Aamas: Sat ynl pazarlama anlaynda iletmenin, tketicilerin ilgisini ekmek iin nemli bir aba gstermedii srece tketicilerin ya hi veya yeterince rn almayaca varsaylr. Sat anlay, tketicilerin ok gerekli olmayan eyleri satn almaya kar direndikleri, eitli sat gelitirme aralaryla daha fazla satn almaya kar ikna edilebilecekleri mteri ekmek ve tutmak iin sat ynl gl bir rgt kurulmas gerektii dncelerine dayanr. Klasik veya geleneksel pazarlama anlay iinde yer alan sat ynl pazarlama anlaynda balang noktas olarak iletme alnr. letme nce rn retir sonra satmann yollarn aramaya balar. Bu yaklamda hedef sat hacmini artrarak kr elde etmek ve bunu ykseltmektir. Bunun iin kullanlan ara yani pazarlama bileenleri-karmas ise rn, fiyat, datm ve tutundurma ile reklm ve zellikle kiisel sat, k noktas ise mteriler olmayp iletmenin rettii, mevcut rnlerdir. Bu yaklamda firmalar genel olarak rnlerin satn alndn deil satldn varsayarlar, burada ama talebi arza buyun edirmektir. retim, rn ve sat ynl pazarlama anlayn kapsayan klasik veya geleneksel pazarlama anlay, rn ve retim anlaylaryla birlikte kat varsaymlara, nyarglara, deiime kapal ve sloganlar ister al ister alma, batmamak iin sat tr. 4. Mteri Ynl Pazarlama Anlay Aamas: Modern veya ada pazarlama anlay olarak da ifade edilen mteri ynl pazarlama anlay klasik pazarlama anlaynn tersine hrriyet, katlm, effaflk ve geri bildirim kaideleriyle demokrasiye dayanr. Bu anlayta iletmeler hitap ettikleri hedef kitlelerin nabzn tutmaya alrlar. Mteri ynl pazarlama anlay aamas, rn pazarlamasnda iletmenin temel grevinin, nce hedef pazarn istek ve ihtiyalarn tespit edip, btnleik pazarlama aralarndan faydalanp, alclar tatmin ederek kr salamak ve dier rgtsel amalara ulamak olduunu savunur. Modern pazarlama anlaynda balang yeri olarak pazar veya piyasa anlr. 1960larda belirginlemeye balayan bu anlaya gre, rgtn istenilen tatminlere rakiplerden daha seici ve etkili bir ekilde adapte edilmesi sz konusudur. Kavram mal retip sat yerine istekleri belirle ve yerine getir belirleyicilii kabul edilir. Bu anlay, pazarlarn istek ve ihtiyalarna gre farkl pazar dilimlerine ayrlabilecei ve tketicilerin bunlardan kendi istek ve ihtiyalarn en iyi karlayanlarn tercih edecekleri grnden kaynaklanr. Sat anlay satcnn, modern pazarlama anlay ise alcnn ihtiya ve isteklerini hedef alr. Tketici ynl veya mteri odakl, merkezli modern pazarlama kavram daha ok alclar pazar artlarnda tketici egemenliinin kabullenilmesidir. Bu anlayta mteri sebebi nimetimizdir, mteri kraldr, mteri her zaman hakldr gibi temalar geerlidir. Modern pazarlama anlaynn uygulanndaki pheler ve sosyal dengesizliin art pazarlamada toplumsal sorunlar da denkleme koyacak yeni araylar 1970li yllardan sonra hz kazand. Bu aray sonucunda sosyal dengeyi gzeten sosyal pazarlama anlay ortaya kt. 5. Sosyal Pazarlama Anlay Aamas: Sosyal pazarlama, 1980lerden sonra ortaya kan iletmelerin sosyal sorumluluu anlayna dayanr ve iletmeye ok ynl bir sorumluluk ykler ve iletmenin amalarn ksa ve uzun dnem kii ve toplum ihtiyalarn karlayarak gerekletirmelerini hedef olarak verir. Kii ve toplum ihtiyalarnn hzla deierek gelimesi, bu ihtiyalar karlama abasnda olan iletmelerin ynetimini, gelien sosyal pazarlama anlaynn gereklerini benimseyerek yerine getirmeye zorlamaktadr. evre kirliliinin giderek artt, kaynaklarn azald, nfus artlar, sosyal hizmetlerin aksad, enflasyon dzeyinin tm dnyada ykseldii 1970 li ve zellikle 1980 li yllarda modern pazarlama kavramnn uygun bir rgt amac olup olmad sorgulanm ve bu tarihler ierisinde sorumlu tketim, ekolojik zorunluluklar ve sosyal pazarlama gibi kavramlar ortaya atlmtr. Pazarlama sadece iletme faaliyetlerini kapsayan bir kavram olmaktan ziyade ayn zamanda sosyal bir sre olarak faaliyet
85

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan alanna; kr amac takip etmeyen sosyal kurulular, dernekler, vakflar, eitim kurumlar, belediyeler ve benzer kurulular girmeye balamasyla toplumu nceleyen bir pazarlama anlay olan sosyal pazarlama anlay benimsenmektedir. Sosyal Pazarlama/toplumsal pazarlama, pazarlamay sosyal bir sistem olarak ele alp, klasik ve modern pazarlamadaki, rn, fiyat, datm ve promosyon gibi temel kriterlere ek olarak; hedef gruplardaki sosyal fikir ve uygulamalarn kabul edilebilirliini artrmak iin rn planlama, fiyatlandrma, haberleme, datm ve pazar aratrmas gibi aralardan faydalanarak programlarn dzenlenmesi, uygulanmas ve kontrol faaliyetlerini iermektedir. Sosyal pazarlama, evreyi dikkate alan ve srdrlebilir bir pazarlama anlay yannda, tketici ynl bir yaklam olup, iletme amalarn gerekletirmek zere, mteri tatminini ve uzun vadeli tketici refahn temel alan bir anlaya dayanr. Geleneksel pazarlama ile sosyal pazarlama arasndaki temel fark; pazarlamacnn ve retici/satcnn amalarndadr. Sosyal pazarlamac, toplumsal davranlar etkilemeyi, deitirmeyi gelitirmeyi hedefler; herhangi bir rnden kar olabilecek-hizmet alacak bir hedef kitleden daha ziyade toplumun genelini dnerek hareket ederken, geleneksel pazarlamada ama krdr. Sosyal pazarlama mikro seviyede kiisel tketimde, davran eklinde, hayat tarznda deiimi hedeflerken, kurumsal boyutta ynetim, retim ve makro seviyede de sosyal, kltrel ve ekonomik geliim iin gerekli siyasetlerin oluturulmasn ve uygulanmasn ierir. Yukarda aklanan pazarlama anlaylarnn bazlarnn iyi bazlarnn kt olduu eklinde sonular karmamal, baz durumlarda firmalar yanl siyaset veya yanl seim sonucu bazen de zorunlu olarak klasik pazarlamay benimseyebilirler. Dolaysyla yukardaki pazarlama anlay ve aamalarnn mutlak kronolojik bir sra izlemesi gerekmedii ortadadr. 2.4. Pazarlama Ynetim Sreci Pazarlama ynetimi alt blmnde, ynetim ilevleri olan; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin pazarlamaya nasl uyguland sz konusudur. Pazarlama ynetimine dar anlamda bakldnda, iletmenin pazarlama blmnn faaliyetlerinin yrtlmesini kapsarken, geni anlamda, pazarlama, tm iletme faaliyetlerinin arlk noktasn oluturur ve dier iletme faaliyetleri etkiler ve iletmenin yaamnda ve bymesinde en nemli faaliyetler olur. Pazarlama ynetimi, rgt amalarna ulamak iin hedef alclar ile faydal deiimler yapmak, gelitirmek ve srdrmek iin tasarlanan programlarn analizi, planlanmas, uygulanmas, koordinasyonu ve kontroldr. Pazarlama ynetimi, rgt ve kiilerin kendileri iin gelir, bakalar iin de tatmin salamak gayesiyle deiim faaliyetleriyle nasl uratklarn gsterir. Pazarlama ynetim sreci; pazarlama faaliyetlerinin planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi, koordinasyon ve kontrol aamalarndan oluur. 2.4.1. Pazarlama Faaliyetlerinin Planlanmas retilen rnlerin pazarlanmas almalarnda, pazarlama stratejisi ve pazarlama planlamas yaplrken, nce mevcut durumun analizi ortaya konulmakta, amalar ve hedefler belirlenerek hazrlanan pazarlama stratejisinin gerektirdii faaliyet program yrrle konulmaktadr. Amaca ulamak iin eldeki kaynaklar en iyi kullanmak zere yaplan plan ve tetkikler demek olan pazarlama stratejisi; pazar frsatlarnn belirlenmesi, hedef pazarn seimi, pazarlama bileenlerinin oluturulmas ve talep analizlerinin yaplmas olarak drt ana blmden oluur. Pazarlama faaliyetlerinin planlanmas; pazarlama planlamas, Pazar frsatlarnn analizi, hedef pazarn seimi ve pazarlama karmasnn oluturulmas olarak drt alt safhadan oluur: 1. Pazarlama Planlamas Srecinin Organize Edilmesi: Rekabet art, teknolojik gelimeler vb giderek karmaklaan bir dnyada belirsizlikleri de beraberinde getirmektedir. Tm bu belirsizliklerle ba edebilmek iin planlamadan faydalanmak gerekir. Planlama, gelecekte ne yaplacana bugnden karar verilmesi yani, istenen bir gelecek ile bunu gerekletirmek iin atlacak admlarn belirlenmesini kapsar. Yneticiler gelecei rast gele hareketlere braklamamak iin de iletme stratejik ve ilevsel planlar yaparlar. Stratejik plan, bir rgtn amalar ve kapasitesi ile deien Pazar frsatlar arasnda stratejik bir uyum salamak ve srdrmek iin giriilen ynetim sreci olarak grlmektedir. levsel plan ise iletmenin genel stratejik hedeflerine ulamaya yardmc olacak pazarlama stratejilerinin kararlatrlmasn ierir. 2. Pazar Frsatlarnn Analizi: Pazar tketicilerden ve rakiplerden oluur ve tketicilerin ekonomik, demografik, sosyal ve psikolojik zelliklerinin izlenmesi pazar frsatlarnn belirlenmesinde yardmc olur.
86

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan yi bir pazar frsat analizinde tketici pazarnn analizi mutlaka yaplmaldr. Her iletmenin yeni frsatlar belirlemeye ihtiyac vardr. Hibir iletme mevcut Pazar frsatlar ile sonuna kadar gideceine gvenemez. letmeler srekli Pazar frsatlar arama yolunu semelidirler. rgtler Pazar frsatlarn ya toplama veya sistematik olarak aratrp belirlerler. 3. Hedef Pazarn Seimi: letme, pazar frsat analizi sonucu kaynaklarn ve becerilerini en etkin kullanabilecei pazar blmlerini belirlemeli ve rnler iin bu blmlerden kendisine hedef pazar semelidir. Hedef pazardaki tketicilerin zelliklerinin bilinmesi daha etkin pazarlama stratejilerinin gelitirilmesine k tutacaktr. Hedef Pazar, firmann hitap etmek ve ekmek istedii nispeten homojen yani benzer mteri grup veya gruplar olarak ifade edilir. Pazarlama stratejisi, bir firmann bir pazarda ne yapacana ilikin kaba bir resimdir. 4. Pazarlama Karmasnn Oluturulmas: Pazarlama karmas, hedef pazara sunulacak rn gelitirmek, pazara sunulacak datm kanallarn semek, rnn fiyatn belirlemek, tantmn ve datmn yapmak, sat artrc abalarda bulunmak faaliyetlerinden oluan bir btndr. Pazarlama karmas pazarlamacnn kontrolnde olan ve deitirebildii veya etkileyebildii faktrler olan rn, fiyat, datm ve tutundurmadan oluur. Pazarlama karmas veya karm yani bileeni-sunusu, bir iletmenin, pazarlamaya ilikin karar deikenlerinin belli bir zaman dilimindeki veya noktasndaki konumudur. Baka bir ifade ile pazarlama karmas, bir iletmenin hedef ald pazarda istedii tepkiyi alabilmek iin bir araya getirdii kontrol edilebilir deikenleridir. Pazarlama karmas elemanlar; ngilizcedeki karl 4 adet "P" harfi olan bu bileenler (Product=rn, Price=fiyat, Placement= datm, Promotion=sat abalar)dr. Ancak son yllarda pazarlama karmasnn eleman saysyla ilgili yeni nerilir gelitirilmitir. Gereke olarak baz pazarlara girmek iin mevcut drt elemann yeterli olmayaca grdr. Pazarlama karmasn oluturan drt eleman genellikle imalat iletmelerinde geerlidir. Hizmet iletmelerinde bu drt eleman yeterli olmaz ayrca; katlmclar, fiziksel ortam ve sre ynetimi olarak elemann pazarlama karmasna eklenmesi gerekir. Dier yandan, yeni ekonomik anlayn getirdii bir fikir olarak, pazarlamann yeni formllere sahip olduu ve rn, fiyat, datm ve promosyon tutundurma, zendirme- oluan pazarlama karmasnn yerini artk; mteri deeri, mteri maliyetleri, mteriye uygunluk ve mteriyle iletiimin alaca sylenmektedir. 1. rn Bir istek ve ihtiyac karlamak iin belli bir fiziki veya zihni aba sonucunda elde edilen kt yani bir faaliyet sonucunda elde edilen, dokunulabilir veya dokunulamaz zellikte olan, ilevsel, sosyal ve fizyolojik faydalar bulunan eylerdir. rn; insan ihtiyalarn karlayan aralar somut olarak mallar ve soyut olarak hizmetlere birlikte rn denilir. Mal, insan ihtiyalarn dorudan veya dolayl olarak karlama zelliine sahip ve genellikle para ile veya baka bir ekonomik madde ile deiilebilen kt ekonomik nesnelere yani maddelere denir. Hizmet ise, insan ve makineler tarafndan insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziksel olmayan rnlerdir. Mal ve hizmetlerle ilgili olarak zerinde durulmas gereken dier bir olgu da rnn hayat seyridir. 2 3 4 5 6 SATI GR BYME OLGUNL D LM HACM (Pazara ( Gelime ) UK Giri) 1 CAT

ekil 51: rnn Hayat Seyri Erisi

ZAMAN
87

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan rn hayat seyri (Product life cycle), bir rnn sat ve krllk tarihesinde gzlemlenen ve alt dnemden oluan yaam srecidir. Pazarlama ortam ve pazar artlar hzla deitii iin, rnlerin de ok gzde olduu veya kendilerine ilginin azald dnemler vardr. Piyasaya sunulmasndan itibaren zaman getike rn iin; pazara giri ve tantm, byme ve gelime, olgunluk ve gerileme veya d olarak alt dnem sz konusudur. Bu dnemlerin hz ve sresi her rn iin farkldr. 1.Gelitirme dnemi; rnn ilk retildii, icat edildii, pazar potansiyellerinin tespit edildii ve pazarlama planlarnn dzenlenmesini belirtir. Bu dnem; rn gelitirme, tantm, reklm ve dier faaliyetler sonucu rne en fazla masrafn yapld dnemdir. 2.Pazara giri; bu srete rnn gelitirme ve planlama ilemleri bitmitir. retilen rn kalite kontrolnden getikten sonra tketiciye satlmas iin sata arz edilir. rnn pazara arz, pazarlama planlamasnn yani pazarlama bileeninin/karmas ile ilgili planlarn uygulanmas rnn fiyat, tantm ve fiziki datmyla ilgilidir. Bu aamada tantm faaliyeti rnn pazarda tutunabilmesi iin, ok byk bir neme sahiptir. Geni bir datm yaplmaya allarak, reklm ve tantm faaliyetleri sonucu tketiciler rn ile ilgili bilgilendirilirler. Bu duruma bal olarak satlar yava yava artar. 3. Byme dneminde; satlarn artmaya balad grlr. Bu dnemin hemen banda rn kra gei yani baa banoktasna ulamtr. Dolaysyla katk marj sabit masraflar karlayabilecek bir dzeye gelmitir. Bu aamann sonlarna doru rnn kr-hacim yzdesinde belirli bir ykselme olacaktr. Bu itibarla pazarlama yneticisinin datm stratejisi zerine eilmesi ve datm geniletme kararlar almas gerekir. 4. Olgunluk dneminde; rnn satlar tm potansiyeli ile byr ve satlar en yksek dzeye ular. Buna paralel olarak, byk lde retimde yapldndan, maliyetler de der. Bu iki neden dolaysyla, krllk maksimuma ular. Olgunluk dneminin ortalarnda sat erisi maksimum dzeye ulamakta, buna karlk maliyet erisi minimuma inmektedir. Dier bir ifade ile bu noktada kr-hacim yzdesi sabit masraflara ve kra azami katky yapmaktadr. Olgunluk dnemi rn birim maliyetinin en dk olduu ve dolaysyla kr marjnn en yksek olduu dnem olarak mmkn olduunca uzatlmas gereken bir dnemdir. 5. D dneminde; satlarn tutar azalmaya balar. Satlardaki bu dme, tketicilerin istek ve zevklerinin deimesinden ve rakip rnlerin pazara srlmesinden ileri gelir. Bu dnem pazarlama yneticileri, reklm harcamalarn artrarak sat miktarlarn koruyabilirler. Ancak bu durumun birim maliyeti ykseltip krll azaltaca iin zm olmamaktadr. Dme dneminde pazarlama yneticisi, tekrar rn deikeni zerine eilmeli ve rnn yaam dnemini uzatacak areler aramaldr. Bunun iinde rn farkllatrmasna veya bir rn gelitirme faaliyetine yer verilmesi ile rnn hayat dnemini uzatmak mmkndr. 6.lm dneminde; rnn satlar iyice azalmtr. Bir rnn lm, satlarndaki byk apta dme ve buna paralel olarak da maliyetlerin belirli ekilde ykselmesi ile anlalr. Bu aama, rnn hayat seyrindeki son devresini oluturur. lm dneminde rn satlar rnn deiir maliyetlerini bile karlayacak dzeyde deildir. lm dnemindeki rnlerin sattan kaldrlmas gerekir. Onun iin de bir rn olgunluk dneminden kp dme dnemine girdii zaman rn farkllatrlmas ilemi ile beraber yeni rn planlamasna da gidilmesi arttr. rn yaam dnemleri, bir rnn piyasada ne kadar sre kalabileceini belirtmesi bakmndan iletmeler asndan kullanl bir aratr. rn hayat seyrine ait ekil 5-1de grld gibi her dnemin reticiyi, pazarlamacy ve tketiciyi ilgilendiren ynleri vardr. Gelirler, giderler ve kr durumu her dnemde farkldr ve tketicilerin ou, rn byme ve olgunluk dneminde tanr ve benimser. Tketiciler, rnlerin kalitelerini, servis kolaylklarn, dier benzer rnlerden farkllklarn, markaya satc tarafndan salanm olan kimlik yardmyla anlarlar. 2. Fiyatlandrma Fiyat, bir mal, hizmetin veya fikrin satn alnmas veya kullanlmas karlnda talep edilen para veya benzeri deerlerdir. Fiyat, nihai rnn pazar ortamnda ald para veya herhangi bir rn cinsi deeridir. Tketicinin ihtiyacn karlayan her mal veya hizmetin bir fiyat vardr. Tketici dedii paraya karlk fiyat uygun grr ve rn satn alr. Belirlenen fiyat dzeyi yannda, fiyat indirimleri, kredili sat, taksitli sat veya dier deme kolaylklar fiyatla beraber dnlmesi gereken hususlardr. letmeler farkl nedenlerle ayn rne farkl fiyat koyarlar. En pahal rn, her zaman en kaliteli rn demek deildir. Tketiciler rnn zellikleri konusunda yeterli bilgi edinerek fiyatlar dikkatle karlatrmaldr.
88

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan Uygulamada; maliyete dnk, talebe dnk ve rekabete dnk olarak farkl fiyatlandrma yntemleri bulunmaktadr. Gnmz serbest piyasa artlarnda fiyatlandrma daha ok; maliyet + kr = sat fiyat yerine Pazardaki Fiyat Maliyet = Kr eklinde yaplmaktadr. 1.
retici Tketici

2.
retici Perakendeci Tketici

3.
retici Toptanc Perakendeci Tketici

4.
retici Ana Bayi Toptanc Perakendeci Tketici

ekil 52: Muhtelif Datm Kanallar ve Araclar 3. Datm retilen ve fiyat belirlenen mal ve hizmetlerin tketicilere ulatrlmasdr. Datm "yer" kavramyla ilgilidir ve retim yeri, depolama yeri, sat yeri ve kullanm yeri datm ileri iin gz nnde tutulacak verilerdir. Mal ve hizmetler datm kanallar aracl ile tketicilere ulatrlr. Datm kanallar, mal ve hizmetlerin reticiden son kullancya ulatran rgt sistemidir. Araclar ise datm kanalnda yer alan kiiler ve rgtlerdir. retici ile tketici arasnda yer alan arac says rnlere gre deiir. Aadaki ekil 52de muhtelif arac saylar grlmektedir. Datm sisteminde rekabet varsa, en etkin ve dk masrafla alacaklarndan, sonu mteriler iin olumlu olur. Tketicilerin birok rnde dedikleri fiyatn; gda rnlerinde zellikle sebze ve meyvede byk bir ksmnn araclara gitmesinden dolay bu tr maddelerde reticiden tketiciye dorudan satlar gncel konular arasna girmitir. 4. Sat abalar Tutundurma, promosyon ve tantm ve reklm olarak da ifade edilen sat abalar pazarlama bileenlerinin drdncs ve sonuncusudur. Sat abalar rnle ilgili olarak tketicilerin bilgilendirilmesi, ihtiya hissetmelerinin ve satn almalarnn salanmas iin yaplan faaliyetleri kapsar. Tutundurma faaliyetleri ierisinde bir mal veya hizmete kar insanlarn kafalarnda intiba, imaj, stat gibi unsurlar yerletirmek olarak ifade edilen konumlandrma da sz konusudur. Reklm, belirli bir hedef kitlenin yelerini bilgilendirmek veya ikna etmek amacyla mesaj ieriinde tanmlanan organizasyonlar tarafndan eitli medyann belirli bir zaman diliminde kullanlmasyla bir bedel karlnda yrtlen kiisel nitelikte olmayan iletiim trdr. Reklm, tketici ve mterileri bir markadan haberdar etmek, bilgi vermek, psikolojik kabul oluturmak suretiyle, olmas gerekeni ona vermek ve sat noktalarna ekip davransal kabul oluturulmasna ikna edip, markay hatrlatp, marka ball oluturarak alkanlklarn deitirerek, parasnn deerine uygun fayda salayacana inandrarak, hayat tarzna uygunluuna ikna ederek katkda bulunabilmektedir. Reklmn uygulamada; hatrlatc, kurumsal reklm gibi deiik ekilleri bulunmaktadr. Hatrlatc reklm, bir rnle ilgili olarak nceden verilen bilgileri ve eitimleri pekitirme yoluyla hatrlatma ve isimleri zihinlere yerletirme abasdr. Kurumsal reklm ise bir organizasyonun imajn ve felsefesini tantan, benimseten reklm ifade etmektedir. Elektronik reklm; internet yoluyla internet zerinden kullanclar bir rn satn almaya tevik eden ve bazen etkileimli de olabilen reklmlardr. Reklm, kiisel sat, posta ile sat, sat tevikleri gibi tutundurma ve tantm almalar en optimal ekilde planlanmaldr. Tketiciler bu tr faaliyetlerden eitli ynlerden faydaland gibi, olumlu veya olumsuz tarzda etkilenirler. Tketicilere ynelik reklmlarn hem olumlu, hem de olumsuz ynleri vardr. rnlerin tantmnn yaplmas ye tketicilerin bilgilendirilmesi reklmn olumlu yndr. Buna karlk, hatal veya kastl reklmlar, sala zararl maddelerin reklm, ocuklara ynelik bir ksm reklmlar, reklmlarn tketimi ar ekilde tevik etmesi, ar reklm giderlerinin tketicilere yanstlmas reklmn olumsuz ynleridir. Reklmlarn eksik veya hatal bilgilerle tketicileri yanltarak yanl ynlendirmemesi gerekir. Reklm ve ilanlar yoluyla zararl veya besin deeri olmayan gdalarn, sigara ve alkoln veya uyuturucu maddelerin tketicilere ihtiya gibi benimsetilmesi mmkn olmasndan dolay aldatc ve yanltc ticari reklm ve
89

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan ilanlar yasaklanmtr. Reklmlarda kullanlan renkli, hzla geen, gerekle ilgisi olmayan abartl ifadelerin ve taahhtlerin ocuklarn gelecek yllardaki psikolojik ve sosyolojik yapsna cidd zararlar verebilmektedir. ocuklarn gerekleri deerlendirme kabiliyetleri henz gelimedii iin reklmn ikna edici mesajlarna kar savunmasz olan ocua ebeveynin gerekle badamayan reklmlar izletmemeleri veya reklmn hemen ardndan onun gerek olmad aktarlmaldr. Dier yandan reklm veren firmalarn ve reklm hazrlayan ajanslarn da yalnzca rn satmaya odaklanmak yerine sosyal sorumluluklar da dikkate almalar gerekir. zellikle temizlik, gda gibi firma reklmlarndan ocuklarn olumsuz etkilenmemeleri iin aktarlan mesajlarn, kullanlan teknik ara ve gerelerin, animasyon unsurlarnn ok iyi bir ekilde hatta bir pedagog kontrolnden geirilerek yaynlanmas gerekir. Tketiciler reklm yoluyla verilen uyarclar alglarken seici, yani maruz kaldklar uyarclarn bir ksmn kabul ederken, bir ksmn da grmezlikten veya duymazlktan gelirler. htiyacn durumuna gre alglamalardaki seicilik farkllk gsterecektir. Kiiler hayatlarn kolaylatrmak iin maruz kaldklar uyarclar seicilik ilkesi ile aldktan sonra hatrlamay daha iyi yapabilmek iin bunlar gruplandrarak rgtler. zellikle kii reklm yoluyla maruz kald uyarclar yorumlayarak anlam yklemesi ile uyarc hakknda genelleme yapma imkn bulur. Uyarcnn reklm yoluyla ok ksa sre gsterimi ve mesajn hzl ve alak bir ses tonunda verilmesiyle bilinalt alglama/subliminal gereklemektedir. nsann uuraltn etkilemeyi hedefleyen gizli mesajlara ilmi literatrde subliminal deniyor. nsann gz, kula belli frekanslarn altndaki ve stndeki enerjileri duymuyor, grmyor ancak, uuralt beyin btn sesleri ve grntleri fark ediyor, hfzediyor. Kulak ve gz ile fark edilemeyen kelimeler, resimler, ekiller dinlenilen mziin fonuna, seyredilen filmin 25. karesine veya yolda yrrken gze taklan bir reklm afiine, logoya veya benzer nitelikli bir malzeme iine yerletirilmekte ve insan uuralt ile bunu hemen fark etmektedir. Seyredilen bir filmde/reklmda her saniyede 24 resim karesi akmakta ve 25. kare ise gzn grmedii, uuraltnn fark ettii anlk bir grntdr. Bu 25ci kare teknii, nceki 24 kare filmi gz ile grrken 25ci kare gzle grlememekte ancak bunu beyin alglamaktadr. te bu 25ci kareye yklenen resim veya mesaj beyin tarafndan alglanarak uuraltna etki etmekte ve insan istenen yne veya harekete yneltilebilmektedir. Bu gizli mesajlar yakalayan teknolojik aygtlarn varl bilinmekte ve bu anlamda Rusyada gizli mesaj gnderen TV kanallarnn tespit edilip, lisansn iptal etmeye vardran cezalarn uyguland, ABD ve ngilterede de benzer uygulamalar bulunmaktadr. Bu filmde sanal reklm uygulanyor ibaresini tayan btn yaynlarda da, uuraltna telkin gndererek daha fazla tketim hedeflenmektedir. nsan beyninin/bilinaltnn 25ci kareyi alglama zellii ktye kullanm birok alana yaylm bulunmaktadr. Bilinalt alglamaya dayal reklmlarn etik yani ahlki olmad gr hkimdir. Bu konuda zellikle ocuklar hedefte ve ou izgi film veya mziin alt yapsnda bu mesajlar ustaca yerletirilmektedir. Tm bu olumsuzluklardan kurtulmak iin tketicinin bilinlenmesi ve seici davranmas gerekir. 2.4.2. Pazarlamann rgtlenmesi letmenin pazarlama blmnde yaplacak tm ilerin tek tek belirlenip; bunlarn deiik rgtleme ilkelerine gre gruplandrlp, belirli kiilere grev olarak verilmesi; bu kiiler arsndaki yetki ve sorumluluk ilikilerinin dzenlenmesi; kurulan pazarlama rgtndeki grevlerin yerine getirilebilmesi iin, kiilerin her trl ara ve gerele donatlmas, pazarlama ynetiminin en nemli ilevlerindendir. Pazarlama faaliyetlerinin rgtlenmesi mteri merkezli olmas mteri ile iyi bir iliki kurulmas ve bunu iletme lehine srdrlmesi nemlidir. Bu manada mteriyle iyi ilikiler kurma ve bunu srdrme ve bundan fayda salama, pazarlama konularnn ana ura alan olmutur. Mteri ile ilikiler sat ncesi, sat esnas ve sat sonrasnda devam eden bir iliki olarak daha ok pazarlama personelinin ynettii bir ilikidir. Bundan dolay mteri ilikileri ynetimi, iletmenin pazarlama blm ierisinde alt bir blm olarak rgtlenmekte ve elemanlarn pazarlama biriminin mteriyle ilikileri iyi dzeyde olan personelden oluturulmas yoluna gidilmektedir. letmeler asndan mteri denildiinde; tketici, tedariki, irketler, satn alma mdrleri, renci, vatanda gibi her kii mteridir. Mteri; belirli bir maaza veya kurulutan dzenli bir ekilde al-veri yapan kii veya kurulular olarak tanmlanabilir. Yani mteri alc-; belirli bir iyerinin veya firmann rnn satn alma amacnda ve eyleminde bulunan kii veya kurulutur. Mteri (alc), mal veya hizmet
90

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan alan, karlnda cret deyen kii veya kurumlardr. Konumuz itibaryla mteri kavram iletmeler asndan ele alnmakta ve incelenmektedir. lmi gelimelerin getirdii yeniliklerle iletmeler asndan mteri nemli hale gelmi ve gnmz mterisi zaman ve mekn kstlamas olmakszn dnyann herhangi bir sat noktasndan ihtiyalarn satn alabilir konuma gelmitir. Mteri, gnmz iletmeleri asndan pazarda bulunan snrl ve bir kt kaynak konumuna gelmitir. Piyasada faaliyet yrten tm kurulular Pazar paylarn artrmak iin daha fazla mteriye ulamak ve mevcut mterilerine daha ok rn satmaya almalar gerekmektedir. Mteri, bu bakmdan, zenle elde tutulmas gereken, ilgilenilmesi gereken, devaml olarak iletiim halinde olunmas gereken kiidir. Piyasa ve ticari hayat asndan tketicilerin en nemli zellii alc ve mteri durumunda bulunmalardr. Alclar ve mteriler, kiisel olarak tketici olmalarna ramen, her tketici alc ve mteri deildir. Bir rn, kiisel kullanm dnda retimde kullanmak amacyla, bir meslei icra etmek amacyla veya ticari gayelerle alnabilmekte ve bu durumlarda alc konumunda olan kiiler mteri saylmaktadr. Bir iyeri sahibi bir rn mesleinde, iletmesinde deil de sadece zel kullanm iin satn almas durumunda mteri deil tketici olacak ancak, fatura ticari iletme adna alnmsa mteri saylacaktr. Dolaysyla kurumlar adna rn satn alanlar tketici tanmna deil mteri alc- tanmna dhil olurlar. Gnlk hayatta mterilerin ok deiik zelliklere sahip olduklar grlr. nsanlar, psikolojik ve sosyo-kltrel yan olan canllardr. nsanlarn psikolojik ve sosyo-kltrel yanlar incelendiinde ise drt temel psikolojik ve temel sosyo-kltrel unsur olarak yedi unsur bulunmaktadr. Psikolojik unsurlar; kiilik, alglama, motivasyon, inan-tutumlar eklinde sralanabilirken, sosyokltrel unsurlar ise aile, sosyal snf ve kltr eklinde sralanabilir. Gnlk hayatta mterilerin tatminini etkileyen psikolojik ve sosyo-kltrel unsurlar: 1. Kiilik 2. Alglama 3. Motivasyon 4. Tutumlar ve inanlar 5. Aile 6. Sosyal Snf 7. Kltr Mteri evresiyle vardr ve bir deer ifade eder. Bu anlamda mteri tatminin salanabilmesi iin bir mterinin satn ald mal ve hizmetleri evresindeki deerli insanlarn da beenmesi demektir. Mteriye sunulan uygun kalitedeki mal veya hizmet mteri tatminini, mteri tatmini mteri mutluluunu, mteri memnuniyeti ise mteri sadakatini getirir. letmeler mteri memnuniyeti sonrasnda tekrar eden satlarn artrarak kr miktarn artrmay hedeflerler. Mteri tatmini, mterinin bir mal veya hizmetten bekledii faydalara, mterinin katlanmaktan kurtulduu klfetlere, mal veya hizmetten bekledii performansa ve sosyo-kltrel deerlere uygunluuna bal bir ilevdir. Mteri memnuniyeti, mterinin, artlarn yerine getirildiinin, mteri tarafndan alglanan tatmin derecesidir. Mteri ikyetleri, dk mteri tatmininin yaygn bir gstergesidir. Ancak, bu ikyetlerin olmamas mutlaka yksek mteri tatminini ima etmez. Hatta mteri ile mutabk kalnm ve artlarn yerine getirilmi olmas bile, zorunlu olarak yksek bir mteri tatminini ima etmez. Mteri memnuniyeti mteriye verilen szn yerine getirilmesiyle salanr. Ben seni dneyim, sen de beni dn szn mteriye olumlu ekilde benimsetmek onun sadakatini artrr. Pazarlama blmn rgtlemenin balca yollar; (1)ilev temeline gre rgtleme, (2) rne ynelik rgtleme, (3)pazara ynelik rgtleme, (4) blgelere gre rgtleme ve (5) karma rgtleme eklinde zetlenebilir. 2.4.3. Pazarlamann Yneltilmesi Pazarlama ynetiminin nc ilevi, kurulan rgt harekete geirerek hazrlann plan uygulamaktr. Bunun iin iyi bir emir-komuta zinciri kurulmal, etkin bir liderlik yaplmaldr. 2.4.4. Pazarlamann Koordinasyonu Pazarlama rgt harekete geirilip, hazrlanan pazarlama karmas uygulamaya konulduktan sonra, ortaya kan birbiriyle elien durumlar dzeltmek iin gerekli koordinasyonun yaplmas gerekir.
91

letme Ynetimi-2 Beinci Blm Metin Arslan 2.4.5. Pazarlamann Kontrol Her trl kontrol faaliyetlerinde olduu gibi, pazarlama kontrol edilmesinde de planda belirlenen amalara gre ilerin yryp yrmedii devaml olarak gzetim altnda tutulur. Gerektiinde hi zaman kaybetmeden dzeltici faaliyetlerde bulunur ve bu i farkl kaynaklardan elde edilen bilgilere gre yaplr. Beinci Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular

92

letme Ynetimi-2 Altnc Blm Metin Arslan ALTINCI BLM Birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ikinci blmde; ynetim biliminin douu ve geliimi incelendi, nc blmde ise ynetimin temel ilevleri; planlama, organizasyon, yneltme, koordinasyon ve kontrol aamalarnda ele alnarak incelendi. Drdnc blmde; insan kaynaklar ynetimi, beinci blmde ise retim sreci ve pazarlama faaliyetlerini ynetme konusu incelendi. Bu blmde iletmenin mali ynetimi incelenecek. LETMENN MAL YNETM 1. letmenin Maliyetleri Maliyet kelimesi eitli gayelere gre bedel ve karlk anlamnda kullanlmakla birlikte, ounlukla bir iletmeye belli bir rn veya faktr eklinde sunulan girdilerin, iletmeye olan yk; sermaye maliyeti, emek maliyeti, kredi maliyeti gibi anlam tar. Maliyet veya maal olu, elde edilen rnn, meydana gelmesi ve pazarlanabilmesi iin kullanlan ara rnlerin ve unsurlarn para ile ifadesidir. letmede retim iin gerekli olan girdiler retim faktrleri pazarndan satn alnr. Maliyet, belirli bir amaca ulamak iin yaplan fedakrln bedelidir. Yani maliyet, amaca ulamak iin kullanlmas gereken varlk ve hizmetlere yaplan para harcamas olarak ifade edilir. Toplam Gider 300 Deiir Maliyet Giderleri (Md) (TL) 200 100

0 100 200 300 Q = retim Miktar ekil 61: Deiir Maliyet Giderleri Grafii Bir iletmenin rettii rnleri iin katlanlan maliyetin genelde; deiken giderler ve sabit giderler olarak iki kayna mevcuttur. Deiir maliyet giderleri; iletmenin retim miktarnn artmas ile artan, azalmasna paralel olarak azalan maliyet giderlerini ifade eder. iye denen cretler, hammadde, yar mamul madde ve her tr iletme malzemesi giderleri ile enerji ve yakt harcamalar deiir maliyet kalemlerini oluturur. Deiir maliyetler, birim bana sabit, ancak retim miktarna gre deiir nitelikte olduundan ve Q retim miktarn; Md deiir maliyeti; a birim deiir maliyeti gstermesinden, aadaki gibi formle edilir. Md=(a)x(Q) Deiir maliyet giderleri ekil 6-1den grld gibi her zaman orantl olarak artp azalmayabiliyor. Sabit maliyet giderleri ise retim miktarnn artp azalmasyla artp azalmayan, hep ayn kalan maliyet giderlerine denilmektedir. retim miktar artka, toplam sabit maliyetler daha fazla miktarlara blnd iin birim bana den sabit maliyet de azalma gsterir. letme hi retim yapmasa bile sabit maliyet giderleri ayn miktarda sz konusu olur, yani retim yaplsa da yaplmasa da bu giderler olacaktr. Toplam Gider (TL)

Sabit Maliyetler (Ms) 100

0 100 200 300 Q=retim Miktar ekil 62: Sabit Maliyet Giderleri Grafii
93

letme Ynetimi-2 Altnc Blm Metin Arslan ekil 62 den de grlebilecei gibi, iletme hi retim yapmaz veya 100, 200 ve daha ok retim yapsa bile yine ayn toplam sabit maliyet giderini yapm olacaktr. Toplam maliyet giderleri; bir iletmede deiir ve sabit maliyet giderlerinin toplamna denilmektedir. Ortalama maliyet giderleri; toplam maliyet giderlerinin retim miktarna blnmesiyle (TC/TQ=AC) bulunan sonuca, birim retim maliyeti denilebilecei gibi ortalama maliyet gideri de denilmektedir. Yani ortalama maliyet; belirli bir retim iin yaplan toplam maliyetin o retim miktarna blnmesiyle elde edilen birim ba maliyettir. Dier yandan bir iletmede en son retilen birimin maliyetine de marjinal maliyet ismi verilmektedir. Maliyet kavramnda bir alt kavramda standart maliyettir. Standart maliyet, bir rnn iinde yer alan malzeme ve operasyonlara ait standart miktar ve srelerinin nceden belirlenen bir fiyat seti ile arplmas ile ortaya kar. Dier taraftan iktisadi bakmdan bir kaynan belli bir ie tahsisi sonucu kaybolan baka retim imknlarna da alternatif maliyet veya frsat maliyeti denilmektedir. Bir maliyet hesaplama sistemi ncelikle masraflar belirler, sonra da bu masraflar masraf taycsna ykler. Masraf yklemede, masraflarn taycya ait olduklar dorudan belirlenebilenleri dorudan, dierleri ise dolayl olarak yklenir. letmelerde eitli ekillerde hesaplanan ve ortaya karlan maliyet bilgilerinden birok alanda faydalanlr. Maliyet bilgilerinin kullanld alanlar: 1- letme krnn hesaplanmas, 2- letme gider kontrollerinin yaplabilmesi, 3- rnlerin fiyatlandrlmas, 4- Etkin iletme kararlarnn alnabilmesi. 2. letmenin Gelirleri letmenin; girdiler, retim sreci, ktlar, amalar ve mteriler eklinde bir tabi yapya sahiptir. letme belirlenen amalarna ulaabilmek iin, bir takm girdi, retim sreci ve kt maliyetlerine katlanmak durumundadr. letme belirli maliyetlere yeterli bir miktar kazan olarak ifade edilen bir gelir elde etmek iin katlanr. Gelir, gerek veya tzel kiilerin retimden tketime kadar geen ekonomik sre ierisinde retim faktrleri ile ekonomiye katlmalar sonucu elde edilen veya retim faktrleri kullanlmakszn eitli nedenlerle ekonomik gcnde meydana gelen artlarn para ile ifade edilen kymetlerdir. Ekonomik olarak gelir, retimden tketim aamasna kadar geen ekonomik sre ierisinde meydana gelen ve para ile ifade edilen kymetlerdir. Yani gelir; retim faaliyetlerine katlan faktrlerin elde edilen hsladan ilevsel blm sonucunda aldklar paylar ifade eder. Ekonomik adan gelir; kii tarafndan elde edilir, retim faktrlerinin retim srecine sokulmas ile, ekonomik gteki para ile ifade edilen ve tasarruf edilebilir veya harcanabilir olmal gibi temel zellikleri tar. letmenin temel amac mal ve hizmet reterek ve bunlar satarak gelir elde etmektir. Bu anlamda iletmenin gelirleri ana ve yan gelir olarak ikiye ayrlr: 1- Ana gelir: letmenin ana faaliyetinden elde edilen gelire ana gelir ad verilir. letme gelirlerinin en byk blmn ana gelirler oluturur ve iletme ana gelir azalmalarna uzun sre katlanamaz. 2- Yan gelir: letmenin ana faaliyetleri dnda elde edilen gelirlerdir. 3. letmenin Riskleri Risk ve benzer olan belirsizlik kavramlar birbirinden farkl olmasna ramen, genellikle birbirinin yerine kullanlmaktadr. Belirsizlik: Herhangi bir kurala bal olarak deil de rastgele veya serbeste ilerleme durumudur. Belirsizlik: Yneticiler gelecekteki olaylarn muhtemel sonular bilmekle birlikte gerekleme ihtimalleri hakknda herhangi bir nedenle tahminde bulunamama durumlarna denir. Belirsizlik: Belirsiz olma durumu, mphemiyet, bilinemezlik halidir. Belirsizlik: Sebebini bilememek, sonular tahmin edememek, sistemi anlayamamak, herhangi bir fikir yrtememek veya yrtlen fikirleri kendi kendine rtmek, sorulara cevap verememek durumudur. Belirsizlik sbjektif bir kavramdr, insandan insana deiir ve bu yzden de direkt olarak llemez. talyancas risco Almancas Risiko, ngilizcesi risk olan bu kavram, dilimizde nceleri riziko olarak kullanlm, daha sonra risk olarak yerlemitir. Risk, kelime anlam olarak zarara urama tehlikesi,
94

letme Ynetimi-2 Altnc Blm Metin Arslan riziko anlamna gelmektedir. Risk, tehlike ile e anlaml ve ileride ortaya kmas beklenen ama meydana gelip gelmeyecei kesin olarak bilinmeyen olaylar iin kullanlr. Risk, gelecek ile ilgili bir kavramdr, nk gelecek belirsizlik ifade eder. Risk de belirsizlik hallerinde ortaya kan ve tehlikenin ciddiyetine verilen isimdir. Tehlike ise, zarar potansiyeli olan durumdur. Risk: Bir olayn gerekleme ihtimali ve olaydan etkilenme durumu olarak tanmlanr. Risk: Bir olayn beklenenden farkl olarak gerekleebilme imknn ifade eder. Risk: Zarar veya kayp durumuna yol aabilecek bir olayn ortaya kma ihtimali anlamna gelir. Olabilecek sonularn says artmas ile risk meydana gelir. Risk mevcut ise bir olayn sonucu tam olarak tahmin edilemez. Risklerin olumsuz etkilerinden zarar grmemek iin ihtimaller dikkate alnarak tedbir almaya ynelik planlama faaliyetlerini ieren ve risk ynetimi olarak ifade edilen bir bilim ortaya kmtr. Riskleri ynetebilmek iletme ynetiminin srdrlebilirlii ve baary yakalamak iin sistematik olarak ele almas gereken bir konudur. Farkl kurumlarn kar karya olduklar riskler kurumlarn ilgi alanlarna gre deiebilecektir. Bir yatrmn toplam riski, bir veya birka risk kaynann ilevidir. Bu risk kaynaklar; Pazar riski, enflasyon riski, i riski, finans riski, likidite riski ve faiz oran riski olarak sralanr: 1. Pazar Riski: Pazarlarnda meydana gelen dalgalanmalarn yatrmn beklenen gelir zerinde eitlilie neden olur. Bu risk tipi; piyasadaki durgunluk, savalar, ekonomideki yapsal deiim ve tketici tercihlerindeki deimeler gibi baka faktrler de bulunmaktadr. 2. Enflasyon Riski: Yatrlan sermayenin ayn deerde geri alnamamasnda doan risk olarak faiz oran ile ilgilidir. Bilindii gibi enflasyon oran arttka faiz oran da artar. 3. Riski: Beli bir ikolunda veya ortamda faaliyet yapmaktan doan bir risktir. 4. Finansal Risk: irketlerin dardan finanse edilen varlklar ile ilgilidir. z sermayeye gre kredi oran arttka, elde edilmesi beklenen gelirin eitlilii artar. 5. Likidite Riski: Daha ok finansal yatrmlarla ilgilidir. Kolay satn alnp veya byk bir fiyat fark demeden kolay satlan yatrmlar iin likid olduu sylenebilir. Fiyat ve zaman unsurlarn belirsizlii arttka, likidite riski de artar. 6. Ynetim Riski: letme yneticilerinin hatalarndan ortaya kar. Ynetim kadrosunun hatas, faaliyet sonularna yansyacandan faaliyetlerin verimliliini lmek suretiyle ynetim riski konusunda fikir edinebilir. 7. Faiz Oran Riski: Faiz orannda gelen deimelere bal olarak yatrmdan elde edilen gelirin beklenenden farkl olarak gereklemesidir. Riskin eitlerine baktmzda farkl trler karmza kmaktadr. Bunlar aadaki gibi aklayabiliriz: 1. Saf Risk: Kazancn mmkn olmad risk trdr. 2. Speklatif Risk: Kazan ve kaybn mmkn olduu risk trdr. Bu risk tipi tm yatrm projelerinde mevcuttur. 3. Paylalabilen Risk: Baz risk trleri eitli anlamalar ile paylalarak azaltlabilirler. 4. Paylalamayan Risk: Belli anlamalarn azaltamad risk trdr. Risklerin deerlendirilmesi muhtemel/beklenmedik olumsuzluklarn en aza indirgenmesini salayacaktr. Gelirdeki kayplarn aza indirilmesi ve gelirlerde dzenliliin salanmas risklere kar gvenli olmay da beraberinde getirmektedir. Gelien ve deien artlar, baarl bir giriimden sz edebilmek iin riskin stlenilmesinin tek bana yeterli olmadn; asl baarnn riskin iyi ynetilmesi ile mmkn olduunu gstermi ve bu anlay "Riski stlenmeyin, ynetin" ifadesiyle sloganlatrlmtr. 4. letmenin Swot Analizi 1. Swot Analizi Bir organizasyonun gl ve zayf ynlerinin ve karlat frsatlarn ve tehlikelerin sistematik deerlendirilmesi SWOT analizi ile yaplabilir. SWOT analizi, rgtn faaliyette bulunduu evreyi anlamak ve ynetmek zere toplad bilgileri kullanarak sistematik olarak kendisini deerlendirmesi olarak tanmlanabilir. SWOT analizi ve alm genel olarak; bir iletmenin Strengths (stnlkler), Weaknesses
95

letme Ynetimi-2 Altnc Blm Metin Arslan (zayflklar), Opportunities (frsatlar), Threats (tehditler) olarak belirleyerek stratejik konumunun deerlendirilmesine yardm eden yapsal bir yaklam teknii olarak Trke FTZ eklinde ksaltlmaktadr. SWOT analizi ile rgt i evresinde sahip olduu stn ve zayf noktalar ve d evresinden kendisine ynelen frsat ve tehditleri deerlendirebilir. Bu sayede rgt evresinde yer alan faktrlerin en nemlilerini belirleyebilir. Swot analizleri iin temel tekil eden deerlendirmeler ounlukla kiisel yarglardan, anlaytan etkilenir. Yneticilerin bilgileri nasl yorumlayacaklar onlarn ynetim anlaylaryla ilgilidir. Organizasyonlarda SWOT analizi yaplmasnn balca iki faydas bulunmaktadr: lk olarak, SWOT analizi yaplarak organizasyonun mevcut durumu tespit edilir. Bu erevede gl ve zayf ynleri ile organizasyonun kar karya bulunduu frsatlar ve tehdit unsurlar ortaya konulmaya allr. Genellikle SWOT sonras elde edilen veriler yeni teknolojilerin belirlenmesi, pazardaki yeni eilimler, yeni rakipler ve alanlarn motivasyon durumlar eklinde ynetimin masasna gelirler. Bunlarn strateji haline gelebilmeleri iin yorumlanmalar ve bir anlamda stratejik ynetim diline evrilmeleri gerekir. SWOT analizinin ilenii aada sralanan yedi alt srelerin izlenmesiyle gerekleir: 1. letme profilinin hazrlanmas letmenin tr letmenin corafi konumu Rekabet durumu st ynetimin ynelimleri 2. D faktrlerin belirlenmesi Ekonomik faktrler Sosyal faktrler Siyasi faktrler Demografik faktrler rnler ve teknolojiler Pazar ve rekabet 3. Gelecekte meydana gelecek durumlarn analizi 4. Gl ve zayf ynlerin incelenmesi Ynetin ve organizasyon Finans Pazarlama Dier faktrler 5. Alternatiflerin gelitirilmesi 6. Stratejik seimlerin yaplmas 7. htimal planlarnn hazrlanmas 2. rnek SWOT Analizi /Birecik Meslek Yksekokulu FTZ (SWOT) ANALZ GL YNLER 1. Akademik kadromuzun yeterli bilgi birikimine sahip, gen ve dinamik olmas 2. Tm personelin almak iin uygun fiziki mekn ve internet eriimli bilgisayarlara sahip olmas. 3. niversite ynetiminin destei 4. Kurumumuzda demokratik ynetim anlaynn uygulanyor oluu 5. Okulumuzun dersliklerinin yeterli dzeyde olmas 6. Okulumuzdaki spor alanlarnn varl. 7. Okulumuzun ile dndan gelen kz rencilere kalacak yer temin edebiliyor olmas. 8. Oklumuzun yeterli laboratuar donanmlarna sahip olmas 9. Yerel ynetimlerin destei 10. zel teebbs sahiplerinin rencilerimize salad uygulama imknlar 11. Okulumuzun bulunduu yrenin jeosiyaset konumu
96

letme Ynetimi-2 Altnc Blm Metin Arslan ZAYIF YNLER 1. Akademik personelin mesleki geliimini salayacak eitim imknlarnn tannmas 2. Meslek yksekokullarna ynelik kamuoyunun bak ve imaj sorunu 3. Meslek liselerinden snavsz geile gelen rencilerin bilgi ve donanm eksiklii 4. Baz programlardaki akademik personel saysnn ve idari personel saysnn yetersiz olmas 5. Baz laboratuar ve atlyelerde yksek maliyet nedeniyle ara gere eksikliklerinin olmas 6. retim elemanlarnn ders, saat ve eitliliinin fazla olmas 7. bulamama kaygsndan dolay rencilerde grlen isteksizlik 8. Okulumuzda yeterli dzeyde bir ktphanenin bulunmamas 9. Sanayi evresiyle sistematik ve ileyen bir ibirliinin kurulamam olmas. 10. Mezunlarn izlenmesi iin ileyen bir sistemin kurulamam olmas. 11. Yurt ii ve yurt dndaki benzeri okullarla iliki ve ortaklk kurulamam olmas. 12. Topluma ak bir hizmetin sunulamamas 13. alanlar iin hizmet ii eitimin yaplamamas. 14. Teknik laboratuarlarda hizmet verecek bir teknik elemann bulunmamas. FIRSATLAR 1. Yrenin az gelimilii ve gelimeye duyulan istein varl 2. Yrenin jeosiyaset ve jeofizik konumu 3. lkemizin AB srecinde bulunuunun eitime salad pozitif katklar 4. Ara eleman ihtiyacnn artan bir ivme gstermesi 5. GAP projesinin her sektrde getirecei retim ve istihdam art 6. Blgede yetimi teknik elemann azl. 7. Global kurulularn yremize zel kaynak aktarmlar 8. AB eitim programlarndan yararlanma olanaklar. 9. renci retiminin igc talebine karlk verebilmesi 10. Devletin blgeye ynelik zel destekleri TEHDTLER 1. Snavsz geilerin srme ihtimali 2. Ortaretimdeki eitim kalitesinin srekli dyor oluu 3. stihdam imknlarnn gelitirilememesi 4. Teknolojik geliimin maliyet ykseklii nedeniyle hzl takip edilemeyii 5. Akademik personelin zlk haklarnn giderek ktlemesi 6. MYO larn imaj problemi Altnc Blm le lgili rnek Deerlendirme Sorular

97

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan YEDNC BLM YNETM KONUSUNDA YEN YAKLAIMLAR Birinci blmde; ynetim srecinin temel kavramlar, ynetim ve organizasyon ilikisi, ynetimin temel zellikleri ve temel ynetim ilevleri ikinci blmde; ynetim biliminin douu ve geliimi incelendi, nc blmde ise ynetimin temel ilevleri; planlama, organizasyon, yneltme, koordinasyon ve kontrol aamalarnda ele alnarak incelendi. Drdnc blmde; insan kaynaklar ynetimi, beinci blmde; retim sreci ve pazarlama faaliyetlerini ynetme, altnc blmde ise iletmenin mali ynetimi incelendi. Bu blmde ise iletme ynetimi alannda; toplam kalite ynetimi, deiim ynetimi, amalara gre ynetim, z ynetim, zaman ynetimi, stres ynetimi, stratejik ynetim ve kriz ynetimi, grup ynetimi, atma ynetimi, bilgi ynetimi, kyaslama, klme ve toplant ynetimi gibi farkl ve yeni yaklamlar incelenecektir. Bilimsel, teknolojik, sosyal ve ekonomik aratrmalar sonucu ortaya konan bulgular ekonomik, siyasal ve sosyal dzeylerin bir veya birkanda uygulayarak toplumsal faydaya dntrme almalar olan inovasyonun nemi srekli artmaktadr. novasyon, bilimsel ve teknolojik aratrmalar sonucu ortaya konan bulgular, pazarlanabilir yeni rn, yeni sistem, yeni retim yntemleri ve yeni toplumsal hizmetlere dntrmek veya ayn bulgulardan hareketle, mevcut rnleri, sistemleri, toplumsal hizmetleri nicel ve nitelik olarak gelitirerek toplumsal faydaya dntren sretir. Gnmzde yeni bir ynetim dncesini ve organizasyonlarn yaplandrlmasn; haberleme ve bilgi ileme teknolojisindeki gelimeler, uluslar aras rekabet ve kreselleme ve nc alarak, insan haklarndaki geliim faktrleri nemli lde etkilemi ve bunun sonucunda iletmeler zerinde aadaki deiimi ortaya karmtr: 1. Byk ve eitli retim merkezlerinden kk fabrikalara geii hzlandrmas, 2. Brokratik kiilik yerine giriimcililii n plana karmas, 3. Pazar pay artrmak yerine yeni pazarlar bulma abas, 4. Miktar yerini kalite odakl retim anlayna brakmas, 5. Byklk ekonomisinden esneklii salayan kk yaplara gei yaplmas, 6. Yksek ve sivri hiyerarik organizasyonlardan bask ve yaln organizasyonlara geilmesi, Ynetim konusunda gndem oluturan son gelimeler kiiler ve organizasyonlar asndan srekli geliim zorunluluunu gerekli klmaktadr. Ynetim ve organizasyon alanndaki yeni yaklamlar aadaki gibi sralayarak aklayabiliriz: 1. Toplam Kalite Ynetimi Tketicilerin eitim ve bilin dzeylerinin gelimesi iletmelerin rnlerinin mteri tarafndan belirlenmi spesifikasyonlara veya standartlara uyulmasn zorunlu klmaktadr. Dier taraftan Japon endstrisinin kalite konusunda gsterdii arpc gelime tm dnya iletmelerini de kalite gelitirme konusunda zorlayan bir unsur olmutur. Kalitenin farkl alardan deiik tanmlar: Kalite: stenen artlara ilk defasnda, zamannda, her defasnda uymaktr. Kalite: Mteri veya kullancnn kim olduuna baklmakszn kurulutaki herkesin, her mterinin ihtiyalarn karlamak iin yapt her eydir. Kalite: ISO 9000 standartlarna gre, Bir rn veya hizmetin belirlenen ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerinin tm dr. Kalite: Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu (EOQC)na gre; mal veya hizmeti ekonomik bir yoldan reten ve tketici isteklerine cevap veren bir retim sistemi ifade eder. Kalite: nsan salk ve emniyetinin, hayvan ve bitki varlnn ve evrenin korunmas veya tketicinin doru bilgilendirilmesi gibi kriterler gz nne alnarak; bir mal veya hizmetin var olan veya olabilecek ihtiyalar karlama yeteneine dayanan zelliklerinin toplamdr. Kalite konusunda mallara ilikin yaplan tanmlarn z kullanma uygunluk tur. Bu kalite tanm hizmetlere uyarlandnda, hizmet kalitesi, beklentiye uygunluk eklinde ifade edilir. Kalite gnmz iletmeleri asndan olmazsa olmaz bir zellik haline gelmitir. Serbest rekabet piyasas kaliteyi srekli gelitirerek nemli hale getirmekte ve iletmeleri de buna uymada zorlamaktadr.

98

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan Kalite salama, bir maliyet drme ve dolaysyla verimlilik artrma tekniidir. letmelerin kaliteli mal veya hizmet retmeleri topyekn kalite anlayn benimsemelerine baldr. Kalite anlaynn iletmelerde benimsenmesi ancak toplam kalite ynetim sisteminin yerlemesiyle mmkndr. Toplam kalite ynetiminin farkl alardan deiik tanmlar: Toplam Kalite Ynetimi (TKY): Mterinin mevcut ve gelecekteki beklentilerinin tam ve ekonomik olarak ve zamannda karlanmas iin alanlarn katlm ile tm faaliyetlerin srekli gelitirilmesini ve iyiletirilmesini ngren bir ynetim yaklamdr. Toplam Kalite Ynetim: Bir kurulu iinde kaliteyi odak alan kuruluun btn yelerinin, katlmna dayanan, mteri memnuniyeti yoluyla, uzun vadeli baary hedefleyen ve kuruluun btn yelerine ve topluma fayda salayan ynetim yaklamdr. Toplam Kalite Ynetimi: Mkemmellie sistemli bir yaklamdr diye de tanmlanabilmektedir. Modern bir ynetim tarz olan TKYnin felsefesi temelde mkemmellii yakalamak ve bunun salanmas iin gerekli bir takm unsurlar bulunmaktadr. Toplam kalite ynetimin unsurlar: 1. st ynetimin liderlii, 2. Mteri odakllk ve mteri memnuniyeti, 3. Srekli gelime ve iyiletirme (KAIZEN), 4. Tam katlm ve takm almas, 5. alanlarn eitimi, 6. Hata nleme/sfr hata Kalite ve toplam kalite ile ilgili dier kavramlar aadaki gibi aklanabilir: Kalite Ynetim Sistemi: Mteri isteklerinin srekli olarak karlanmasn ngren Kalite Gvence Sistemini de kapsayan, bir ynetim sistemidir. Kalite Ynetim Sistemi: Kurulularn etkinliini salayan ve srekli iyiletirme almalarn destekleyen bir sistem olarak iletmede retimin girdi, ilem ve kt aamalarnda yaplan kalite ynetimi faaliyetlerinden oluur. Kalite Maliyeti (Kalitesizliin Maliyeti): Meydana gelebilecek hatalar nlemek amacyla yrtlen faaliyetler, planl kalite muayeneleri ve rnn retim esnasnda veya mteriye teslimden sonra grlen hatalarn sonucunda ortaya kan maliyetler olarak tarif edilmektedir. letmelerin kaliteye nem vermelerinin birok nedeninden birisi kalitesizliin iletmeye byk maliyetler yklemesidir. Kalite Kontrol: rnn kalite zelliklerinin istenenlerle karlatrlarak sapmalar varsa dzeltici faaliyetlerin balatlmasn salayan retim ynetimi ilevidir. Toplam Kalite Kontrol: Kalite isteklerini salamak iin kullanlan uygulama teknikleri ve faaliyetleridir, eklinde tanmlanabilir. Geni katlml kalite ynetimi olarak adlandrlabilecek "Toplam Kalite Kontrol" ayn zamanda ynetimde bir anlay deiiklii getirmitir. Toplam kalite kontrol anlaynn bir uzants da iletmelerde kalite gvence sistemlerinin kurulmasdr. Kalite Gvencesi: Kalite ynetiminin, kalite artlarnn karlanaca konusunda gvence salamaya ynelik ksmdr. Mteriler, iletmelerden kaliteli rn retiyor olduklar gvencesini somut olarak vermelerini istemektedirler. Kalite gvence sistemi olarak adlandrlan bu olgu geleneksel kalite kontrol anlaynn terk edilerek, tm iletme birimlerinin kalite salama sistemlerini kurmalarn ve belgelemelerini gerekli klmaktadr. TS - ISO 9000 serisi standartlar bu gvenceyi verecek sistemin yaplandrlmasnda kullanlan bir klavuzdur. Kalite belgelerinin amalar; iletmeleri srekli gelitirme konusunda tevik etmek, kalite konusunda kaydettikleri ve ulatklar aamalar tescil etmek, mteri tatminine katk salama, kuruluun piyasada iyi bir imaj sahibi halene gelmek eklinde sralanabilmektedir. Kalite serbest piyasann gerei olarak gnmz iletmeleri asndan olmazsa olmaz bir zellik haline gelmi ve bunun iin baz harcamalara katlanarak kaliteyi salamaya alrlar. Serbest rekabet piyasas kaliteyi srekli nemli hale getirmekte ve iletmelerde buna uymak durumundadr. letmelerde kaliteyi yerletirmek belirli aba ve belirli bir maliyeti gerektirir. letmeler kalitenin getirecei pek ok avantaj gz nnde bulundurarak kalitenin ykleyecei maliyetlere katlanr. letmelerin kaliteye nem verme ve kalite maliyetlerine katlanma nedenleri: 1- Mteri Kalite stemektedir. Mterilerin satn alma tercihlerinden kalite, nemli bir belirleyici
99

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan olmaktadr. stn kaliteli rnler iin mteriler daha fazla demeye raz olmaktadr. 2- Kurulular Kaliteyi Krllk Olarak Dnebilmektedir. Kurulularn performanslar ile uyguladklar kalite dnceleri arasnda dorudan iliki olduu bilinmektedir. Artan karllklarn mteri tatminine ve alanlarn yksek moralleri sayesinde salamaktadrlar. 3- En yi Uygulamalar Kurulular Tarafndan Takdir Edilmektedir. Bugnn kurulular, kalite hareketleriyle ilgili takdir ettikleri en iyi rnekleri, kendileri de uygulamaktadrlar. 4- Kalite Rekabetilii Arttrmaktadr. Kalite gnmz iletmeleri arasndaki rekabeti artrmaktadr, Gnmz rekabet ortamnda, mteri balln salamak iin u artlar yerine getirmek gerekmektedir. Bunun iin; rn ve hizmetler gelitirilmelidir, maliyetler ve fiyatlar istikrarl ve rekabeti olarak dmelidir, mterilere cevap verme gelitirilmelidir ve mteri taleplerini karlamada esneklik artmaldr. Gnmz iletmelerinin yrttkleri sat ve pazarlama faaliyetlerinde kaliteye ynelik etkin tutumlarn oluturulmas, gelitirilmesi ve uygulanmas baar iin bir zorunluluktur. Bu adan bakldnda, kaliteye ynelik nemli tutumdan sz edilebilir; 1. Gelitirilen faaliyetler daima srelerin bir paras olarak grlmelidir. 2. Tm srelerin, grevlerin ve etkinliin lmleri mteri odakl olmaldr. 3. Faaliyetleri tamamlama zamannn ksaltlmas zorunludur. Sat ve pazarlama ile kalite arasndaki balant; sat ncesi, sat annda ve sat sonras olarak aamada deerlendirilir. Kalite llerine zen gsterilmeden yaplan retim faaliyetleri sonucu oluan riskler hem iletmeyi, hem de mteriyi olumsuz etkilemektedir. Hatal mal veya hizmetlerin sonucunda ortaya kan etkenlere kalitesizlik riskleri denilmektedir. Kalitesizliin risklerini iletme ve mteri asndan aadaki gibi aklayabiliriz: 1. Kalitesizliin iletmeye ykledii riskler; prestij kayb, pazar paynn azalmas, kaynak israf ve motivasyon kayb bunlardan bazlardr. 2. Kalitesizliin mteriye ykledii riskleri ise, insan sal, gvenlii, mal ve hizmetlerde tatminsizlik, gvensizlik ve maduriyet gibi birok riskler vardr. Toplam kalite ynetiminin amalarn ve iletmeye salayaca faydalarn da ayrca sralamak gerekir. Toplam Kalite Ynetimi amac: 1. letme faaliyetlerine tm alanlarn aktif katlm ile ibirlii yapmalarn gerekletirmek. 2. Srekli gelime ve iyiletirme alkanln yerletirmek, 3. Kalite bilincini oluturarak, srekli st kalite dzeyine ulamay salamak, 4. Sfr hataya ynelmek, hatalar ortadan kaldrmak ve hata maliyetlerini minimize etmek, 5. Mteri tatmin ve sadakatini salamak, 6. letmenin belirlenen hedeflere ulamasn uyum iinde gerekletirmek, 7. alanlarn moralini ykselterek, verimlilii artrmak, Toplam Kalite Ynetiminin faydalar: 1. Toplam kalite ynetimiyle tm alanlarda kalitenin nem kazanmas, 2. Verimlilik artnn salanmas, 3. Bilimsel almalarn art ve hzl karar alma ve kararlara katlm salanmtr, 4. Haberleme daha etkili hale gelmitir, 5. Mteri tatmini salanm ve yeni pazarlar bulunmutur, 6. letmelerin rekabet gleri artmtr, 7. letmelerde sistematik alma, eitim ve motivasyon nem kaznm, Gnmzn byk oranda rekabete dayal ve mteri odakl pazarlama ve retim sistemi ierisinde, mal ve hizmetlerin kalitesini srekli eitlendirmek ve farkllatrarak gelitirmek zorunluluu vardr. Mteri memnuniyeti, Pazar paynn srekli bytlmesi, yeni pazarlar bulunmas ve verimli alma gibi temel faktrler kaliteyi nemli hale getirmektedir. Bir mal veya hizmetin kalite zelliklerinin belirlenmesinde; mteri talepleri, rekabet durumu, mal ve hizmetin kullanl amac, fiyat, mal ve hizmet zellikleri, datm, teslim, test ve muayene hizmetleri gibi birok faktr etkili olmaktadr. Kaliteye ulamada 2000li yllardan sonra EFQM Mkemmellik Modeli diye bilinen ve srekli
100

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan gelitirilebilir nitelik tayan bir model benimsenmitir. EFQM Mkemmellik Modeli Avrupa Kalite Ynetimi Vakf (EFQM-European Foundation For Quality Management) na aittir. EFQM Mkemmellik Modeli, tm kurumlara uygulanabilecek bir yapya sahip olmakla birlikte, kurumun yapsna uygun olarak yorumlanmas ile kullanlmaktadr. Modelin uygulanmasnda baarya ulalmas iin; st ynetimin liderlii, mteri odakllk, tam katlm ve takm almas, alanlarn eitimi, hata nleme/sfr hata, srekli gelitirme ve iyiletirme gibi alt temel unsurun anlalmas nemlidir. EFQM mkemmellik modeli, siyasi politikalarn kalitesini veya mkemmelliini deil kuruluun ynetimlerinin mkemmelliini sorgulayan bir ynetim modelidir. Kurum iinde insana ynelik bir yaklam gelitirmekte alanlarn yeteneklerini gelitirme frsatlarn yakalamasn salamakta, kaydettikleri ilerlemeyi lp, kendi alannda ve farkl alanlarda veya dier lkelerde faaliyet gsteren kurumlarla karlatrabilecei bir ereve sumaktadr. EFQM Mkemmellik Modeli kurulularn mkemmellik yolunda ilerleyip ilerlemediklerini lerek ynetim sistemlerini gelitirmeleri konusunda onlara yardmc olan pratik bir ara nitelii tar; kurulularn kuvvetli ynlerini ve iyiletirmeye ak alanlarn grmelerini salayarak onlar zmler retmeleri konusunda tevik eder. 2. Deiim Ynetimi Gnmzde, dnyada en fazla tartlan ve konuulan konularn banda, deiim kavram yer almaktadr. Dnyada her ey deime ve gelime sreci iinde bulunmaktadr. Birbirinden farkl hzlarla da olsa organizasyonlar srekli bir deiim yaamaktadrlar. Ortaya kan ekonomik, teknolojik ve sosyal gelimeler organizasyonlarda da ok ynl etkiler ortaya karmakta, iletme yaplarn ve ileyiini deitirmektedir. zellikle son yllarda giderek artan kreselleme olgusunun da etkisiyle, iletmeler Deiim Ynetimi kavramyla, daha fazla ilgilenmek durumunda kalmlardr. Deiim kavram planl veya plansz bir ekilde sistemin bir durumdan baka bir duruma dnmesi olarak aklanabilir. letmeler, yeni ve daha zor bir piyasa ortamnda rekabet edebilmek iin, iletmenin ynetim eklinde kkl deiiklikler yaplmas, bunun iinde varlk sebebini gz ard etmeden yeniden yaplanmay gerekletirmelidir. Deiim, ite kalite, i ahlknn yerlemesi, ynetim ve siyasette liyakat, almada yksek performans, dnya leini aan bir rgtlenme ve teknolojide yksek seviyeyi salamak olarak alglanmaldr. Esnek bir organizasyon yaps ve renen bir rgt kltr, deiim ynetimi iin gerekli unsurlardr. Deiim gnmz kurulularnda srekli bir faaliyet olmasndan, konu deiim mhendislii ismi altnda ifade edilmektedir. Deiim mhendislii, sre yenileme veya srelerin yeniden yaplandrlmas olarak, iletmelerin rekabet edebilmek ve mterilere daha kaliteli, uygun fiyatta, hzl ve daha iyi mal veya hizmet sunabilmek iin, iletme bnyesindeki tm i yapma usul ve srelerinin kkl bir ekilde yeniden yaplandrlmasdr. Deiim mhendislii, maliyet, kalite, hizmet ve hz gibi an en nemli persformans llerinde arpc gelimeler yapmak amacyla i srelerinin temelde yeniden dnlmesi ve kkl bir ekilde yeniden tasarlanmasdr. Baka bir tanmla deiim mhendislii, bir kuruluun hzla deien dnya artlarna ayak uydurmak, performansta arpc gelitirmeler yapmak amacyla i srelerinin temelden yeniden dnlmesi ve radikal bir ekilde kendisini Deiim mhendisliinin faydalar, deiim mhendislii uygulamalar ile gereksiz uygulamalar iletme bnyesinden karlr, eitli grevler bir araya getirilebilir, personeller karar mekanizmalarna dhil edilebilir, sre aamalar doru bir ekilde sralanabilir, karmak olan sreler daha basit ve anlalr hale getirilebilir. letmeler gelien dnya artlarna ayak uydurabilmek ve kresel rekabet ortam ierisinde baarl olabilmek iin kendilerini gelitirmek zorundadrlar. letmelerin bu deiimi gerekletirebilmeleri iin ilk aamada kresel bir vizyon oluturmalar ve bu vizyonu alanlar ile paylamalar gerekmek, ikinci aamada, iletmelerin kltrlerinde ortaya kan deiimler yani iletmelerin kltrleri, yaplacak yenilikleri ve atlmlar destekleyici bir yapya kavuturulmaldr. Deiim srecinde son aama ise, iletmelerin insan kaynaklar ynetiminde gerekletirilebilecek deiimlerdir. Gnmz uygulamalarnda mteriyi mutlu edebilmek iin ncelikle alanlar mutlu etmek gerekmektedir. letmelerde deiimin mutlaka etkin ve verimli bir ekilde ynetilmesi gerekir. Deiim ynetimi, rgtsel deiimi gerekletirmek amacyla giriilen, st ynetimden astlara kadar tm alanlarn gelitirilmesi abalarn ifade etmektedir. Dier bir ifade ile deiim ynetimi, i srelerinde ortaya kan
101

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan deimelerin bilinli bir ekilde ynlendirilmesi, planlanmas ve benimsenmesi sreci olarak tanmlanabilir. Deiim ynetiminin teme amac, etkin bir iletme stratejisi ile organizasyon performansn artrmak ve sonrasnda ise srekli gelimeyi salamaktr. Yeni ekonomi yaps iinde deiim, nemi srekli artan bir konu haline gelmitir. 3. Amalara Gre Ynetim letmelerde amalarn zaman ierisinde nem kazanmasndan dolay amalara gre ynetim felsefesinin domasna neden olmutur. Amalara gre ynetime baz kaynaklarda sonulara gre ynetim de denilmektedir. Amalara gre ynetim, bir organizasyonda st ve astlarn amalarn birlikte belirledikleri, sorumluluk alanlarn ve ulaacaklar sonular birlikte kararlatrdklar ve belirli aralklarla gelinen noktay birlikte inceledikleri bir sretir. AGY, yneticiye iletme hedeflerini belirleme, hedefe ulatracak planlar hazrlama, bu faaliyetler arasnda koordinasyon salama, faaliyetleri deerleme ve elde edilen sonular deerlendirme sorumluluunu veren bir ynetim tekniidir. Amalara gre ynetim, bilimsel ynetim, delphi teknii, gelecee dnk rol oynama, iradeci ynetim gr, istisnalarla ynetim, Japon ynetim sistemi, komite ynetimi, mkemmellik yaklam, sonulara gre ynetim, ynetimde sistem yaklam, ynetime katlma ve Z tipi ynetim yaklam gibi temel ynetim tekniidir. Amalara gre ynetimin zellikleri; 1. AGY bir felsefeyi temsil etmektedir. 2. AGY ynetime katlmaya imkn vermektedir, 3. AGY bir planlama ve kontrol aracdr, 4. AGY bir performans deerleme arac olarak kullanlabilir, 5. AGY personel gelitirmeye imkn verir, 6. AGY yneticilerine motivasyon salayan bir sistemdir, 4. z Ynetim z ynetim, hayatn btn alanlarnda yneten-ynetilen ayrln kaldrp, zellikle de iletmelerde alan iileri hem iletmenin sahibi hem de yneticisi durumuna getirerek, katlmc parlamenter sistemi dolaysz demokrasiye yaknlatrmak, bylece daha verimli bir i ortamyla adil gelir blm salamay amalayan ynetim tarz olarak ifade edilir. Kendi kendine ynetme veya z ynetim, bir kiinin davranlarn, kendisinin gelitirdii kurallara ve deer yarglarna gre deerlendirmesi ve bu erevede kendisini ynetmesine denir. z ynetim, kiinin davranlarn kendisinin zdenetime tabi tutmasdr. zdenetim, bir kiinin kendi davranlarn, gelitirdii deerlere ve kurallara gre deerlendirmesi olarak ifade edilir. zynetimin temelinde kiilerin kendi davranlarn kendilerinin kontrol etmesi vardr. Bu nedenle, yaayan her insan deiik derecelerde z ynetimi hayatnda uygulamaktadr. Kii bylece sosyal hayatta bakalaryla birlikte yaarken onlara zarar verecek hareketlerini kontrol altna alr. z ynetim yani kendi kendine ynetim gnlk hayatta herkesi ilgilendiren bir konudur. rgt bnyesinde alan insanlar zynetim vastas ile rgtn belirledii kurallara gre sergiledii davran kendi yarglarna gre deerlendirir. Bu manada rgtsel adan z denetim; bir alann, rgt yneticilerince nceden belirlenen kurallara gre yapt davran, kendi deer yarglarna gre deerlendirmesi olarak ifade edilir. Gnmzn sosyo-ekonomik geliimi insanlarn kendine liderlik etmesi yani kendi kendine ynetim gereini srekli ihtiya haline getiriyor. nsanln geliimine paralel olarak gnmzde daha ok insan kendine liderlik etmektedir. Gnmz bilgi toplumu insanlarn daha ok yetenekli olmasn ve yeteneklerini srekli gelitirmesini zorunlu klmaktadr. Bu anlamda duygularn srekli yenilenmesi ve glendirilmesi gerekmektedir. Bilimsel alandaki gelimelerin getirdii yeni teknolojilerin i hayatna girmesiyle alma hayatnda bir takm deiiklikler insan ve toplum hayatn daha karmak hale getirdi. Bu geliimin i hayatna yansmas; alanlarn beklentilerini artrmas eklinde oldu. rgtler, alanlar zerinde eitli ekillerde kontrol uygulamak iin uygun davran kalplar, normlar belirlerler. Belirlenen davranlarn gzlenmesi iin standartlar belirlenir ve bu davranlar dllendirici ve cezalandrc sistemler oluturulur. zdenetim sahibi olan insanlar, herhangi bir ikaza mahal vermeden sorumluluk sahibi olarak kendi zerine denleri ve kendi yapmas gereken ileri yaparlar. rgtn ynetilmesini eitli organlar vastas ile
102

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan yneten ve ynetilen ayrmn yapmadan birlikte yrtrler. 5. Zaman Ynetimi Zaman deeri olan ve her meslekten kiiler zerine bask yapan evrensel bir kaynak olarak ynetilmesi gerekir. Profesyonelliin gerei de zaman akllca planlayarak etkin, verimli kullanmaktr. nk zaman, dn alnamayan, tasarruf edilemeyen, kiralanamayan, satn alnamayan, yenilenemeyen sadece kullanlan ve harcanan bir deerdir. Yapacamz her i iin zamana ihtiya duyarz ve zaman pahaldr ve vakit nakittir szleri dilimize yerlemi ataszlerimizden olmutur. Zaman llebilir ve dorusaldr ama zamann her insan iin ifade ettii anlamlarda farkllklar bulunmasnda nispi yani grecele bir kavramdr. Toplum hayatnda, referans sistemi olarak zaman kavramnn varl bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. Zaman herkes iin farkl olmasna ramen gerekte tm insanlar iin ortak bir birim sistemi ierisinde srp yani akp gitmektedir. Zaman ender bulunan bir kaynak olarak yerine yenisi konulamaz, geriye de dndrlemez. Sahip olduumuz kaynaklar arasnda zaman en az anlalan ve en kt kullanlan kaynaktr. Zaman insanlara vedia olarak verilmi, deeri llemeyecek kadar kymetli bir sermayedir. Bu sermaye belirli ller dhilinde kullanlamaz ise, sonuta keke veya eyvah szlerini iittirecek zntlere veya skntlara sebep olabilecek dncelere doru iter. Zaman iyi deerlendirme, zamana yklenilen deer nispetindedir. Mkemmeliyetilik, oyalanma, erteleme, yarda braklan iler, acelecilik, kararszlk, ar arkada sohbetleri ve ncelikleri belirlememem gibi eitli zaman tuzaklar bulunmaktadr. Gnmzde zaman iyi ynetmek; hem kiiler iin hem de iletmeler iin ok nemli konu haline gelmitir. letmelerde; ynetimin ve personelin zamana kar yarmas, zamann iyi ve verimli ynetmesi en nemli konulardan birisidir. nsan hayatnda ve iletmede zaman iyi ynetmek iin zaman kayplarnn giderilmesi gerekir. letmelerde yaplan btn iler zamana bamldr. Maa demesi; belirli bir zaman diliminde yaplan almalar i in yaplr. Bir yllk kar, bir yllk bilno, bir yllk plan, bir aylk kira, haftalk kira gibi. rgtn kurulu ve varlk sebebi olan amalar bazen zaman ksa dnemde gerekletirilebilecek ve sonuta rgtn varlnn noktalanmasna yol aabilecek zel amalar olabilirken, bazen de kar elde etmek, kamu hizmeti ifa etmek gibi belirli bir zaman sreciyle snrl olmayan amalar olabilir. Ancak ne olursa olsun rgtler amalarn gerekletirme abas ierisinde iken bir takm evre faktrleriyle birlikte hareket ederler. Bu faktrlerden en nemlileri, rekabeti ortamda faaliyet gsteren rakip rgtler ve zamandr. Gnmz iletmeleri rekabet ortamnda baarl olabilmek iin zaman verimli kullanmak zorundadr. Gelinen durum, rgt zerine alanlar rgtn zaman verimli kullanmasna ynelik usuller aramaya yneltmitir. rgtlerde baar iin nemli olan verimlilii arttrmann yollarndan biri de dk verimlilie neden olan faktrlerin ortadan kaldrlmasdr. Fredrick TAYLOR, retim hattndaki zaman kayplarn azaltmak iin zaman ve hareket ettlerini uygulamtr. ktnn her bir retim faktrne oran ele alndnda, bu retim faktrlerinin ayr ayr verimliliine ksmi verimlilik denir. Toplam verimlie ise, btn retim faktrlerini belirli birimlere indirgeyerek ktlarn bu faktrler toplamna oran alndnda ulalr. Burada zaman faktr ise birim zamanda yaplan iin miktaryla llr ve bunun iin temel i kapsam ve ek i kapsam kavramlarna baklr: Temel i kapsam: Teorik olarak her tekniin en iyi ekilde uyguland, yani tasarm ve talimatlarn hatasz olduu, imalat veya ilem iin gereken metodun tam olarak uyguland, alma sresince herhangi bir nedenle alma zamanndan kayplar olmad bir dnemde, bir iin yaplmas iin gerekli olan sredir. Dier bir ifadeyle, temel i kapsam, daha fazla azaltlmas mmkn olmayan, en dk alma sresidir. iler ve/veya makineler tarafndan yaplan i veya retim, ne kadar temel i kapsamndaki sreye yakn bir srede yaplmsa, o iilerin veya makinelerin verimlilii o kadar yksek olacaktr. Ek i kapsam: Bir iin veya retimin yaplmas iin harcanan zamann temel i kapsamn amas durumunda fazladan harcanan zaman ifade eder. Ek i kapsam, zaman kaybyla birlikte dikkate alnr. Ek i kapsam ve zaman kayb sebebiyle iilerin ve makinelerin birim zamandaki retimleri, yani ktlar, dolaysyla verimlilikleri azalr. ilerin ve makinelerin verimliliklerini en yksek dzeyde tutabilmek iin, ek i kapsam ve zaman kayb oluturan hususlarn bilinmesi ve onlar azaltc tedbirlerin alnmas gerekir. Burada temel i kapsam, kesintisiz almay gerekli klmasna ramen uygulamada, en iyi alan kurulularda bile kesintiler olmaktadr. inin, makinenin veya her ikisinin de yapmalar gereken retimi veya ilemi yapmalarn engelleyen ve sonuta zaman kay oluturan duraklamalar vardr. Zaman kaybnn yaand bu sre ierisinde eldeki ii tamamlayc hibir ilem yaplmad gibi, yeni bir ie de balanmaz
103

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan ve dolaysyla zaman kayb, iin ilem sresini uzatarak verimlilii azaltr. Zaman kayplarnn bazlar enerji kesintisi veya doal afetler gibi ynetimin kontrol dndaki nedenlerden, bazlar da ynetime ve iilere bal nedenlerden kaynaklanabilir. letmelerde zaman kaybn en aza indirmek, zaman iyi yneterek verim almak ve rgtn amalarna etkin ve verimli bir ekilde ulamak iin ynetim faaliyetlerini yani ynetimin ilevlerini zaman boyutunda dzenlemek gerekir. Bunlar: 1. Planlama levi ve Zaman: Ynetim planlama ile balar ve bu zellii ile planlama zaman kontrol altna alabilmenin ilk adm olarak grlr. Planlama, bir amac gerekletirmek iin en iyi hareket tarzn seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sretir. Planlama yneticinin gelecee bakmasn ve uygun olan alternatif hareket yollarn incelemesini ve birisini semesini salayan bir sretir. Planlama gelecee dnk bir faaliyet olarak gelecekte yaplacak olanlar nceden ngrmek anlamn tar. Planlama, rgtn btn kademeleri iin geerli olan bir ilev olmasndan zamana en ok bal olan bir ilevdir. Planlama, temel bir seim ve karar ilemi olmasndan zamanla dorudan ilikili ve getirisi de yneticiye zaman kazandrmasdr. 2. rgtleme levi ve Zaman: rgtleme, rgtn amalarna etkin ve hzl bir ekilde ulamay salayacak bir dzen veya dzenlemeyi ifade eder. rgtn yaps, rgtn ksa, orta ve uzun dnemli ama ve planlaryla uyumlu olmazsa verimlilie ulamak asla mmkn olmayacak ve rgt rekabet ortamndan olumsuz etkilenecektir. Etkin bir rgtleme, rgt yaps ierisinde yrtlen ilerin gereksiz tekrarn nler ve zaman tasarrufu salar. yi bir rgtleme birimler aras koordinasyonun kolayca salanabilmesi sayesinde amalara ksa zamanda ulalmasna imkn verir. Dier bir deyile planlama zaman kontrol altna alma amacna ynelik bir ilev olurken, rgtleme, zaman kaynan mmkn olduka idareli, yani etkili kullanma amacna ynelik bir ilevdir. 3. Yneltme levi ve Zaman: Yneltme, planlar yaplp organizasyon yaps oluturularak gerekli grevlendirmeler yapldktan sonra bu rgtn amaca ulamas iin harekete geirilmesi demektir. Yneltme ilevi iletmede grev yapanlara, bunu en etkin ve verimli yoldan yapmalar iin yol gstericidir. nc ynetim ilevi olarak konusu insan olan yneltme alanlara liderlik ederek organizasyon amalarna ksa zamanda ulamak iin onlar motive etmek amacyla yetki kullanmaktr. Yneltme, yneticiye bal olarak alan kiilerin yannda, btn organizasyon birimlerinin motivasyonunu zaman kavramn da dnerek yerine getirir. 4. Koordinasyon levi ve Zaman: rgt ierisindeki birimler arasnda, amaca ynelik faaliyetlerin icras esnasnda tekrarlarn nlenmesi, etkin bir koordinasyon yani egdm ile mmkndr. Tekrarlarn olmas sonucunda ayn faaliyet farkl birimler tarafndan farkl zamanlarda yaplacak, bundan dolay hem kaynak israf ortaya kacak hem de zaman kayb sz konusu olacaktr. Zaman asndan bakldnda ilerin ibirlii ve birbirini takip etmesi esas erevesinde yaplmas, zamann en tasarruflu harcanmas sonucunu getirecektir. Birden ok kiinin birbirleri ile etkili bir koordinasyon salamalar, rgt iinde yerine getirilmesi gereken ilerin daha ksa zamanda, daha hzl ve etkin bir ekilde yaplmasn salayacaktr. Bu kapsamda koordinasyon, iin daha etkin bir ekilde yaplabilmesi iin gerekli olan ibirliinin maddi ve manevi bir ekilde gerekletirilmesi ile iin en uygun zamanda, en uygun malzeme ile en uygun ortamda, en uygun elemanlarla yaplmas imknn verir. 5. Kontrol levi ve Zaman: Kontrol ilevi nceden kurum ierisinde nceden belirlenmi stratejik kontrol noktalarnda rgtn amalara olan mesafesini ortaya koyan, bir anlamda rgtn etkililik ve verimlilik derecesini belirtmeye yardmc olan bir ilevdir. Bu ilev, zamannda yerine getirildii takdirde elde edilen sonular bir anlam ifade edecektir. Standartlarda bir sapma tespit edilmesi durumunda, bunun en ksa srede tespit edilmesi ve planlarda gerekli deiimin yani revizyonun yaplmas, rgtn amalara ulamada baars asndan hayati neme sahiptir. rgt ierisinde etkin bir denetim salamann n artlarndan birisi de, rgt faaliyetleri hakknda yneticilerin belirli zaman aralklaryla tuttuklar raporlardr. Bu raporlarda yneticiler iletmenin sorunlarn belirleyerek, zm nerilerini ortaya koyup st dzey ynetimi ikaz etmelidirler. Bu ekilde ynetim duruma mdahale edebilecek zaman kazanm olacaktr. Zaman ynetiminin uygulanmasna ilikin olarak btn kaynaklarda yazarlarn kiisel tecrbelerine dayal grlerinin arlk kazand tavsiyeler grlr. Zaman ynetiminde nemli grlen teklifler aada sralanmtr: 1. Zamandan ne beklendiinin belirlenmesi, ncelikle rasyonel hedeflerin ortaya konmasn gerektirir.
104

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan 2. Acil olanla nemli olan arasndaki farkn iyi alglanmas nemlidir. 3. nceliklerin ne olduunun belirlenmesi yol gsterici olacaktr. 4. Amalara ulamak iin btn faaliyetlerin planlanmas ok nemlidir. 5. Grevler listesini zamana balama kiiye faaliyetlerini etkin kontrol imkn salayacaktr. 6. Zamann ne kadarn neye harcadnn bilinmesi, gelecek planlamalar asndan ok nemlidir. 7. Biyolojik alma zamann tespiti, planlamay etkileyen ok nemli bir konudur. 8. Doru ii doru yapmaya zen gstermek nemlidir. 9. Erteleme tuzandan kurtulmak iin ileri kk paralara blerek yapmak. 10. Mutlak anlamda mkemmeliyeti olmaktan kanmak gerekir. 11. alma meknnn ileri kolaylatrmas ve verimlilii artrmas gerekir. 12. Faaliyetleri birletirmek ekstra zaman kazandran bir yntemdir. 13. Uzun sre alm olmak, zaman iyi ynetmek deildir. Zaman ynetiminde sralanan bu tavsiye ve teklifler zamann etkili ynetiminde, hedeflerin ok iyi belirlenip ve ok ak olarak tanmlanmas nemlidir. Yerinde kullanlrsa Bir mh bir nal, bir nal bir at, bir at bir komutan, bir komutan bir orduyu, bir ordu ise bir lkeyi kurtarr sz de bu konuya uygun dmektedir. 6. Stres Ynetimi Stres, kiiler zerinde etki yapan ve onlarn davranlarn, i verimini, dier insanlarla ilikilerini etkileyen karmak ve dinamik bir kavram olarak grlr. Stres; gnlk hayatta karlalan olaylar sonucu hissedilen sknt veya zorlanma durumudur. Stres, kiinin ba etme yeteneini aan veya zorlayan bir durum alglandnda ortaya kan bir tepki olarak tanmlanr. Stres, ar ve genelde istenmeyen uyarlara ve evredeki tehdit edici olaylara kar kiide gelien fizyolojik ve psikolojik tepkileri ifade eder. Her insann strese dayanma gc farkl olmaktadr. Kiinin ba etme yetenekleri, stresli olayn stesinden gelebilecek dzeyde olduu srece, kii kendini ar gerilimden uzak tutabilir. Ancak olayn gerektirdikleri, kiinin ba etme kaynaklarndan daha ar ise, bir dengesizlik durumu geliir ve bedene fiziki ve psikolojik tama kapasitesinin stnde bir arlk yklenir. Belki bu ar yk bir yere kadar tayabilirsiniz. Bedeniniz geici bir dengesizlii ho grebilir ve silkinerek eski haline dnebilir. Ancak bu durum devam ederse, ar stresin iaretleri belirir ve arkasndan bir tkenmilik durumu veya stresle ilgili dier hastalklar gelir. Dier taraftan baz aratrmalarn bulgularna gre hafif bir stresin ou insanda performans artrc bir etkisi olduu ifade edilmekle birlikte; ar stresin, fiziki ve duygusal bozukluklara neden olarak verimliliin dmesine neden olmaktadr. Stres belirtileri deiik ekilde ortaya kabilirler: fizyolojik-bedeni, psikolojik veya davran ynl deiiklikler. Kiinin kendine zg stres belirtilerinin farkna varmas, stresin yol aaca dengesizlie kar uyank olmak ve bu dengesizliin potansiyel nedenini anlayp tanmlamak asndan olduka nemlidir. Fizyolojik belirtiler arasnda adele arlar, mide bozukluklar, hazmszlk, ba arlar, kalp arpntlar, ishal/halsizlik, ellerin terlemesi, az kuruluu, yerinde duramama veya yorgunluk saylabilir. Psikolojik belirtiler ise endielenme, younlama gl, unutkanlk, sinirlilik veya kontrolszlk duygusu, kendini zntl, kzgn veya zaman basks altnda hissetme eklinde sralanabilir. Davransal belirtilere rnek olarak da unlar verilebilir: bir maddeye ar dknlk yani alkol, ila veya yemek gibi, uykusuzluk veya ar uyuma, geveme veya sakinleme asndan glkler, telala oradan oraya kouturmak, sosyal ortamlardan kanma, huzursuzluk, kzgnlk veya sakarlk. Stres genelde aadaki sonular ortaya karmaktadr: 1. Salkla ilgili sonular, 2. Zihin ile ilgili faaliyetlerdeki sonular, 3. Duygularla ilgili sonular, 4. Davran ile ilgili sonular, Stres, kii ile stres oluturan faktrler arasndaki etkileim sonucu meydana geldiinden stres faktrleri kiinin kendisinden, i evresinden ve yaad genel evre ilikilerinden kaynakland dnlmektedir. Stresin kaynaklar: 1. Kiinin kendisi ile ilgili stres kaynaklar; zihni, maddi, bedeni ve hayat tarz eklinde drt ksmdan olumaktadr. Zihni faaliyetler yani dnceler ve kiinin kendi kendine syledikleri veya davranlar yani
105

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan alkanlklar veya beceri eksiklikleri gibi ilikili olabilir. Gnlk hayattaki olaylara yaklarken ve onlarla urarken kii kendi yapt diyalogun ekli yaanlan hayatn stres younluunu azaltr veya artrr. 2. Kiinin i evresinden kaynaklanan stres nedenleri; alma artlar ve i zorluu, i yerinin rgtsel bozukluu, grev ve sorumluluk dengesizlii, cret yetersizlii, ie ynelik ulam sorunlar, evre ve rgtsel rekabetin sebep olduu stres olarak ayrlmaktadr. 3. Kiinin yaad genel evre ortamnn oluturduu stres kaynaklar; lke ve dnya ekonomisinin geliim seyri ve belirsizlikler, politik hayattaki belirsizlikler, teknolojik deiim ve belirsizlikler, sosyal ve kltrel deiimler ile kresel snma ve terrn neden olduu stresler. Stres kiinin gndelik yaantsn engelleyecek dzeye ulamsa azaltlmas gerekir. ncelikle stresle baa kmak iin kararl olmak gerekir. Panie kaplmadan sakince dnerek deiik yntemler bulmaya almak gerekir. Bunun iin; spor, masaj, olumlu dnme, evreyi gzel grme, zaman iyi kullanma, geveme, beslenmenin dzenlenmesi, iletiim becerilerinin etkin kullanm gibi yntemler denenebilir. Stresle baa kmann yntemleri: 1- Problem veya iinde bulunulan duygusal duruma odaklanarak baa kma. 2- Stres kaynan kontrol ederek veya kaarak baa kma. 3- Sosyal destek arayarak veya yalnz bana baa kma. 4- Alg ve davran ynl stratejiler. 5- Nefes ve fiziki egzersizleri ile birlikte spor. 6- Salkl beslenme ve dinlenme. 7- Bakalarna gvenme. 8- Gzel-iyi dnme ve pozitif yaklam. Stres insann etkinliini ve verimini drd iin bir ekilde ondan kurtulmak ve normal duruma gemek gerekir. Stres insann ortaya kt ilk zamandan beri var olmasna ramen zellikle son yllar ierisinde evrensel bir ilgi oda haline gelmitir. Bu ilginin nedenleri stresin insan sal ve i hayatndaki performansn olumsuz ynde etkilemesinden kaynaklanmaktadr. Ayrca iletmelerde yaanan stres kurum ierisinde; ie yabanclama, i devamszl, i kazalar, performans dkl, artan maliyetler ve artan i devir hz gibi sonular ortaya karmaktadr. Stresli ortamlar alanlar psikolojik tatminsizlie itmekte bu da zihni ve fiziki davran bozukluklarn ortaya karmaktadr. Beklentilerin karlanamamas sonucu ortaya kan i tatminsizlii davran bozukluklar oluturmaktadr. tatminsizlii, alann i verimliliini drmekte, ie balln azaltmakta ve istee bal i gc devir hzn artrmaktadr. tatminin dk olmas rgtte alma artlarnn kt olduu sonucunu verir. Ayrca i tatminsizlii; verimsizlik, ii yavalatma ve disiplinsizlik sorunlarn da ortaya karmaktadr. Gnmzde alanlarn zihni ve fiziki salklar ile i tatmini arasnda ok yakn bir iliki olduu bilinmektedir. tatmini, alan kiinin iini veya i hayatn deerlendirmesi sonucunda duyduu haz veya ulat olumlu duygusal durum olarak ifade edilir. Baka bir ifade ile i tatmini, kiilerin ilerine kar duyduklar kapsaml, olumlu duygular ve bu duygularn insanlar zerinde meydana getirdii sonulardr. tatmini alanlarn fizyolojik ve ruhi salklar ile birlikte duygularnn bir belirtisi olmasndan yneticiler rgt ierisinde i tatminini salamaya alrlar. alanlarn tatmini ile ilgili olarak; i gvencesi, yksek cret, kariyer planlamas, tevik primi, alanlar iletmeye ortakl, ynetime katlm, bilgi paylam, vizyon oluturma ve performans deerlendirmesi gibi uygulamalar nemli olmaktadr. tatminsizlii ise alanlarda tatminsizlik, huzursuzluk ve isteksizlik ortaya karr. tatminsizlii daha gizli ekillerde verimsizlik, ii yavalatma, disiplin sorunlar ve dier rgtsel sorunlarn ardnda yer alr. doyumsuzluu yaknmalara da neden olmaktadr. Yaknma alann grevi ile astlar ve stleri arasndaki honutsuzluktur. ster toplu ister kiisel olsun yaknmalar deerlendirilip zlmedike, daha byk sorunlara yol amas kanlmazdr. Tm alanlar stlerine bal ve kendi dzeyinde baarl bir ast olduunu yneticilerine hissettirmelerinde fayda vardr. Bu davran yneticilerin gvenini artrr ve gereksiz kayglarn azaltr. Astlar, yneticilerinden srekli yaknarak evrede onunla ilgili szler sylememeli, birdenbire ykselme hevesine kaplmamal ve byle bir izlenim brakmamaldr. stresinde rgtlerin kullanabilecei stratejileri de aadaki gibi sralayabiliriz: 1. tasarm, 2. evresinin tasarm,
106

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan 3. Rollerin analizi, hedeflerin belirlenmesi, alana geri bildirim salama, 4. rgtsel sosyal destek, rgt yneticileri i ortamndan oluan stresi azaltmak ve stresle baa kmak iin bu stratejiler erevesinde uygun kararlar alarak uygulamaya koymaldrlar. 7. Stratejik Ynetim ve Kriz Ynetimi 1. Stratejik Ynetim Gnmz sosyo-ekonomik gelimeleri stratejik ynetim kavramn nemli hale getirmitir. Strateji ve ynetim kavramlarnn birleimi ile tremi olan bu kavram iletmelerin faaliyetlerini yerine getirmede nemli bir unsur haline gelmitir. letmeler, gelien ve ok zorlaan rekabet ortamnda rakipler karsnda baarl olabilmek iin stratejik ynetim konusuna nem vermek zorunda kalmlardr. 1980lerden sonra iletme literatrne giren stratejik ynetimi, baarl bir ekilde uygulayabilen iletmeler rakiplerine oranla daha kolay baarya ulaabildii grlmektedir. Gnmzde iletmeler evrelerine uyum salamak ve uzun vadede belirledikleri amalarn gerekletirmek iin bir takm stratejiler izlerler. Organizasyonlar misyon ve amalar dorultusunda planlar yaparlar. Strateji, bir organizasyonun amalarna ulamak iin yapt geni kapsaml hareket plan olarak ifade edilir. Plan ise, yaplacak ilerin nceden tek tek belirlenmesi olarak izah edilebilir. Planlama da, gelecekte nelerin yaplacana bugnden karar verme iidir. Buradan hareketle stratejik ynetimin tanm yle verilebilir. Stratejik Ynetim; yneticilerin stratejik amalar gerekletirebilmek iin rgt ii ve rgt d artlar gz nne alarak stratejiler oluturma srecidir. Stratejik ynetim kurulu amalarna ulamay salayacak ok ynl kararlarn incelenmesi, hazrlanmas ve uygulanmasn hedefleyen bilim ve sanattr. Bir baka tanmla stratejik ynetim, stratejilerin planlanmas iin gerekli aratrma inceleme, deerlendirme ve sein abalarn planlanan bu stratejilerin uygulanabilmesi iin rgt ii ve d her trl motivasyon ve yapsal tedbirlerin alnarak yrrle konulmas, daha sonra da uygulamaya geilmezden nce amalara uygunluunun kontroln kapsayan ve iletmelerin st dzey kadrolarnn faaliyetlerini ilgilendiren sreler topluluudur. Stratejik ynetim temel aamadan oluur: 1. Stratejik planlama. Stratejik planlama aamasnda iletmenin ynetim kurulu yeleri, genel mdr ve genel mdr yardmclar, planlama yneticisi ve iletmenin dier danmanlarndan oluan stratejistler denilen st beyin takm iletmenin belirlenmi olan amalar dorultusunda evre analizini yaparak, iletme deerlendirilmesi alternatif stratejilerin incelenmesi ve uygun stratejinin zerinde durarak stratejileri belirlemektedirler 2. Uygun yap aratrmalar ve politika oluturulmas. kinci aamada, planlanm olan stratejiler orta ve alt kademelere benimsetilmesi, bu kademeler tarafndan uygulamada izlenilecek olan politikalarn oluturulmas ve en uygun organizasyon yapsnn oluturulmas ili ilgili almalar yer almaktadr. 3. Karlatrma ve kontrol safhas: nc ve son safhada ise, seilen stratejilerin oluturulan politikalar ve kurulacak organizasyon yapsnn, iletmenin amalar ile uygunluunun karlatrlarak kontrol edilmesini ierir. Stratejik ynetim iletmelerin belirledikleri amalara ulamakta ve belirlenen hedeflere ulamada genel ynetimin tad zellikleri de kapsad grlmektedir. Ancak genel ynetimin zelliklerin den farl olarak stratejik ynetimin kendine zg bir takm zellikleri sz konusudur. levsel ynetim ve proje veya program ynetiminden farkl olarak stratejik ynetimi ayrt etmeye yarayan zellikler yle sralanabilir: 1. Stratejik ynetim her eyden nce tepe ynetimin bir fonksiyonudur. 2. Stratejik ynetim gelecee dnk ve iletmenin uzun vadedeki amalar ile ilgilidir. 3. Stratejik ynetim iletmeyi bir sistem olarak grr ve ak bir sistem olarak tanmlar. 4. Stratejik ynetim iletmenin amalaryla toplumun menfaatlerini btnlk ierisinde ele alr. 5. Stratejik ynetim alt kademe yneticilerine rehberlik eder. 6. Stratejik ynetim iletmenin kaynaklarnn en etkili ekilde datmyla ilgilidir. 7. Stratejik ynetimin karar vermede kulland bilgilerin kaynak ve verileri farkldr. 2. Kriz Ynetimi Kriz, iletme ii ve/veya d beklenmedik, dikkate alnmayan, tedbir almakta ge kalnan sorun ve tehditlerin, iletme karlln ve/veya srekliliini ciddi bir ekilde tehdit altna aldnda yneticilerin durumun farkna varlmasyla oluan gerilim durumudur. Kriz, genel anlamda dzgn olmayan, reform
107

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan gerektiren istikrarsz bir durumdur. Kriz, bir organizasyonunun rutin sistemini bozan ve aniden ortaya kan herhangi bir acil durum olarak tanmlanabilir. letmeler kriz dnemlerinde daha ok birlemeye ve g birlii yapmaya ihtiya duyarlar. Az olsun veya kk olsun benim olsun mant iyi sonular vermemektedir. Kriz ynetimi, muhtemel kriz durumuna karlk, kriz sinyallerinin alnarak, deerlendirilmesi ve rgtn krizi en az kaypla atlatabilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas ve uygulanmas srecidir. Kriz ynetimi, bir yneticinin muhtemel tehlike durumlarnda kendi amalarn kabul edilebilir bir maliyetle karlamaya almas srecidir. Kriz durumlarnda etkili bir ynetim, iletmenin kayp ve kazanlarnn byklyle yakndan ilikilidir. Yani iletmenin kar karya kald frsat ve tehlikeler, kriz ynetiminde belirleyici rol oynar. Ekonomik krizleri amak iin alnan tedbirlerin, toplumun korumasz kesimine zarar vermemesine dikkat edilmelidir. Bir belirsizlik ortamnda yaplacak en iyi hareket, daima bir krize hazrlkl olmaktr. Yneticiler her zaman irketlerini bir krize en abuk cevap verecek ekilde manen ve maddeten hazrlamaldr. En alttan en ste kadar tm alanlar en kuvvetli darbelerden sonra bile hemen ayaa kalkmay becerebilmelidir. Bunun iin de senaryo gelitirme teknii kullanlmaldr. Her ihtimali gz nne alarak retebildikleri kadar senaryo retmelidirler. Kriz geldii zaman senaryolardan en uygun ve en etkili olan uygulanmaldr. Krizler ani olarak veya kendini hissettirerek ortaya kar. Ne ekilde olursa olsun, iletmelerin krizle karlamalarnn temel nedeni, rekabetin geri kalma, kontrol edilmeyen piyasa artlar. Bu temel nedenler; ekonomik, politik, yasal, teknolojik ve toplumsal faktrler gibi eitli faktrlere baldr. Krize neden olan faktrler iletme d evre faktrleri ve iletmenin kendi yapsal sorunlar olmak zere iki temel grupta toplanabilir. Kriz konusunda yaplan almalar, kriz ynetiminin genelde; ilk sinyal, hazrlanma, nleme, hasar snrlama ve iyiletirme olarak be ana aamay takip ettiini gstermektedir. lk yaklam sinyal alma ve hazrlanma ile nleme dnemlerini ieren Proaktif Kriz Ynetimi Modeli'dir. Bunlar uygun ekilde kullanlabilirse bu aktiviteler pek ok krizi daha ortaya kmadan engelleyebilir. Kriz ortaya ktnda hasar snrlama ve iyileme aamasn ieren srece Reaktif Kriz Ynetimi Modeli ad verilmekte ve ikinci yaklam oluturmaktadr. Bu faaliyetler kriz olduktan sonra yaplr. Ama, yaanan krizin zararlarn en aza indirmek ve mmkn mertebe hzl toparlanmaktr. Reaktif Kriz Ynetimi arpma Ynetimi adn da almakta, nk burada ama her ne pahasna olursa olsun iletmeyi dze karmaktr. Yukarda sz edilen iki model arasnda ise renme evresi olarak Enteraktif Kriz Ynetimi Modeli dnlebilir. Ancak ou rgt bu modeli nadiren kullanr. Baz rgtler bu dnemlerin tmnde baarsz olur, dierleri ise her dnemde ellerinden gelen her eyi yapar ve baaryla kriz ortamndan karlar. Saylan dnemlerdeki baarl veya baarsz uygulamalar, ayn zamanda rgtn ve yneticisinin karnesini oluturur. Ekonomi kt giderken ayakta kalmann yollar: 1. Krizi frsata evirmeye almak. 2. Rakiplerden kamay deil, mterileri kazanmaya zen gstermek. 3. Kriz dnemlerinde maliyetleri drmeye ve dolaysyla fiyat drmeye gitmek uygundur. 4. Piyasay ve uzmanlar iyi gzlemlemek ve aratrmaclarn bulgularn nemsemek gerekir. 5. letme tm alanlar ile krizin mahiyetini anlamaya almaldr. 6. Kriz zamanlarnda fikirler gelitirmeye byk ihtiya vardr. 7. Teknolojik geliimin yakndan takip edilmesi. 8. letme btesini yeniden gzden geirerek gereksiz giderleri ksarak kurulu genelini iine alacak ekilde plnlama yaplmal. 9. Daha nce krizlerden gemi insan, iletme ve lkelerin tecrbelerinden faydalanmak. 10. Ekonomi yavalad iin kaynaklar en gl olunan alana tahsis edilerek bu alan salamlanr. 11. Krizde iflas etme korkusu deil bu krizi nasl aabilirim dncesi hkim olmaldr. 8. Grup Ynetimi Grup, toplumsal hayatn nemli bir parasdr. Kii gnlk hayatta deiik toplumsal, ekonomik ve mesleki grup yesi olarak hayatn srdrr. Mesela, ev kadn "ben ev kadnym" diye kendisini tanttnda, kendisini ev kadnlar grubunun bir yesi olarak tanmlamaktadr. Her grup kendini zg tutumlar ve inanlar tar ve grup yeleri, grubun gelitirdii tutum ve davranlar kabul ederek bunlara
108

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan uymaya alr. Grup kavram ierisinde aile en kk grup olarak yer alr. Grup, yeleri arasnda belli ilikiler bulunan ve her yenin grubun varln bilinli olarak fark ettii, iki veya daha ok yeden kurulu nispeten srekli bir insan topluluu olarak tanmlanabilir. Grup, genelde sosyal grup anlamnda; faaliyetlerinde birbirine gz nnde bulunduran, aralarndaki sosyal etkileim sebebiyle bakalarndan ayrt edilen, iki veya daha ok kiiden meydana gelen topluluktur. Grup, "etkileim halinde olan birden fazla insan" demektir. nsan unsuru beeri unsur ad altnda iletmede kastedilen personeldir, yani her kademedeki alan kiilerdir. Bunlar kendi ilerinde biimsel organizasyon yapsna gre ynetenlerle yneticiler eklinde genel bir ayrmdan sonra, i ve emein trne gre gruplandrlabilecei gibi, yaa, cinsiyete, renim tr ve derecesine, uzmanlk dal ve derecesine, alma yetenek ve isteine, moral dzeyine, kltr niteliklerine gre de gruplandrlabilir. Bu gruplandrma iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesinde bir zorunluluk arz eder. Ancak bunun dnda organizasyonun biimsel olmayan yaps ierisinde kendine zg kriterlerle oluan ve hiyerarik zellik arz etmeyen gruplar da oluabilmektedir. Herhangi bir sebeple bir araya gelen insanlar arasnda bir etkileim olur. Bu etkileim, taraflarn duygu, dnce ve davranlarn etkileyen karlkl bir sretir. Bu srete farkllklardan kaynaklanan bir takm sorunlar ortaya kar. letmenin retiminin azalmasna, alma hznn dmesine veya amalarna ulamasna mani olan hr trl engele sorun diyoruz. letme yneticisinin asl grevlerinden birisi de sorun zc olarak bu sorunlar tespit etmek ve zm iin gerekli almalar yapmaktr. letmelerde sorunlar; yneticiden, insan kaynaklarndan, organizasyon yapsndan, yanl ve eksik haberlemeden, finansman yetersizliinden ve atmalardan kaynaklanan birok nedenleri bulunabilir. Burada sadece, iletmelerde ortaya kan sorun kaynaklarndan uyumsuzluk yani atma ele alnarak incelenecek. Her organizasyonda bulunan biimsel ve biimsel olmayan gruplar normlar aracl ile grup yelerinin davranlarn etkiler. Gruplar, onlar oluturan kiilerin ihtiyalarn, beklentilerini, karlad lde kiilerin de grup normlarna uyma derecesi artacaktr. Bu tr gruplarn ama ve hedefleri organizasyon ana ve hedefleri ile uyumlu ise hem kii verimliliini hem de sonuta rgt verimliliini artracaktr. Bu balamda rgt ile grup arasnda ynetici bir uyum politikas ile sorunu zebilir. Ancak rgt bnyesinde bir ekilde olumu gruplar kendi aralarnda farkl konum ve alglaylardan aralarnda atma oluabilir. Gruplar aras veya kiiler aras atmann rgte duruma gre katklar olabilir. 9. atma Ynetimi atma sadece insanlara zg bir olay deil, tm canllarn hayatlarn devam ettirebilmek iin srekli olarak evreleri ile mcadele etmek ve yeri geldiinde atmak zorundadrlar. Bir canl herhangi bir ihtiyacn karlamak istediinde bir engelle karlarsa; bir gerginlik meydana gelir. Kiisel manada atma; hem fizyolojik hem sosyo-psikolojik ihtiyalarn tatminine engel olan skntlarn meydana getirdii gerginlik halleri olarak grlr. atma; iki veya daha fazla kii veya daha fazla grup arasndaki eitli kaynaklardan doan anlamazlklar olarak ifade edilir. rgtsel atma ise, kiiler ve gruplarn birlikte alma sorunlarndan kaynaklanan ve normal faaliyetlerin durmasna veya karmasna neden olan olaylar olarak tanmlanabilir. atma teknik olarak; insann birbiriyle ikame edilemez iki ama, hedef arasnda seim yapmak zorunda kalma durumu olarak ifade edilmektedir. kisinden biri tercih edilirse, dieri ulalmaz olacaktr. Bu; insanlar ve gler arasnda da sz konusu olabilir. arpma, sava, iddetli geimsizlik, anlamazlk, ztlk hep atma kavramn artrr. atma; verimlilii engelleyen, doal olmayan ve kontrol edilmesi ve deitirilmesi gereken bir davransal sapmadr. rgtlerde geliimi isteyenlerin, mevcut durumu korumak isteyenlerin, gruplarn, lobilerin, kliklerin, rakiplerin vb. mcadele ortamlar vardr. Bir grup etki alannda baka bir grubun yer almaya baladn hissettii anda, atma eilimine girer. atmalar rgtsel adan bakldnda temel olarak rgt ii ve rgt d olarak iki ekilde belirir. rgt ii atmalar; kiinin kendi iindeki atma, alanlar arasndaki kiisel atmalar, rgtte doal ve sosyal gruplar aras atmalar; hasmlar ve kart gruplar aras atmalar; hiyerarik yani alt-st atmalar; e dzey yneticiler ve birimler aras yatay atmalar; merkez ve tara rgt arasndaki atmalar olarak ortaya kmaktadr. rgt d atmalar; kurumlar aras atmalar ile rgt ve ynetim zerindeki d bask unsurlar ve g odaklaryla olan atmalardr. atma sadece insanlara zg bir durum olmayp, tm canllar hayatlarn devam ettirebilmek iin
109

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan srekli olarak evreleri ile mcadele etmek ve yeri geldiinde atmak zorundadrlar. letmeyi ak bir sistem olarak kabul eden gre gre, organizasyonlarn etkinlii iin belirli bir dzeyde bir atma olmas zorunludur. atmann hi olmad organizasyonlarda yenilik, deiim ve performans olumsuz etkilenir. Belirli bir dzeye kadar olan atmalar organizasyonlarn performansna katkda bulunur. Burada yneticiye den grev, atmalar, organizasyonun yaama ve gelimesine katkda bulunacak ynde ynetmektir. Bu adan gnmz modern yneticileri atma olay konusunda bilgi sahibi olmaldr. yi ynlendirildikleri zaman atmalar rgtlere baz olumlu sonular salayabilir: 1. atmada taraflar verimliliklerini artrabilirler, orijinal ve iyi fikirler retebilirler. 2. atma aratrma yapma eilimlerini artrr. 3. atma ile uzun zamandr zmlenemeyen baz sorunlar alabilir. 4. atma sonucu, zm getirilirken, kiiler skntdan kurtularak motivasyonlar artabilir. 5. Tarafsz kalan kiiler atma nedeniyle zorlanmalarndan dolay fikirlerini aklayabilirler. 6. atan kiiler veya taraflar, atma ile kendi bilgi, yetenek ve kapasitelerini deerlendirme anslarna da sahip olabileceklerdir. Genelde rgtte atma nedeni; personelin farkl amalara ve karlara sahip olmas, personelin olaylar farkl alglamas, personelin stat ve kiilik farkllklar, personelin yapt ilerin birbirine ilevsel ball, personelin ayn kaynaklar paylamas, organizasyon ierindeki g mcadelesi, iletiim yetersizlikleri, yneticilerin ynetim tarzlarndaki farkllklarndan kaynaklanmaktadr. atma, rgtlerde blmler, gruplar ve bireyler arasnda kanlmaz bir sretir. Eer rgt bir deiimi yaamak azmindeyse atma mutlaka ortaya kar. atmada nemli olan farkllklarn btnletirilmesi ve organizasyonlarn enerjisini hedefe doru yneltmektir. Gnmzde atma, modern rgtlerin en ciddi sorunlarndan birisi olarak karmza kmaktadr. Bu sorunlar zecek olan yneticiler, etkin ve verimli rgt ynetimi modelinde ok nemli bir yere sahip olarak kiiler aras farkllklar, ama farkllklar, yntem farkllklar, deer, alg ve sorunlar tanmlamadaki farkllklar rgt amalar dorultusunda deerlendirmelidir. Saylan bu unsurlar rgt iinde uyumsuzlua ve atmaya neden olarak rgtsel etkinlii ve verimlilii drmektedir. nsanlarn farkl yaplarndan kaynaklanan sebeplerle her ortak konuda farkl dncelere, yaklamlara sahip olabilirler. rgt oluturan insanlarn farkl yap ve dncede olmalar atmann temelini oluturmaktadr. atma rgtlerde kanlmaz bir durum olmasndan burada nemli olan atmay iyi ynetmektir. atmann iyi ynetilebilmesi iin altnda yatan sebeplerin bilinmesi gereklidir. atmalarn kaynaklar farkldr; bazlar kiiseldir, bazlar birimler aras ilikilerden kaynaklanr. Organizasyonlarda atma nedenleri ok deiik balklar altnda toplanabilir. atma nedenlerini dzenlemede anlalr olmasna dikkate edilmelidir. atma nedenleri aadaki gibi sralamak mmkndr. 1. ler aras karlkl ilevsel ballk, 2. Belirli ve snrl kaynaklarn paylam, 3. Ama ve kar farkllklar, 4. Ynetim alan ile ilgili belirsizlikler ve rgt ii g mcadelesi, 5. letiim eksiklikleri ve stat farkllklar 6. Yneticilik tarzlar arasndaki farkllklar 7. Kiilik ve alglama farkllklar 8. Deien artlarn getirdii yeni nitelikler 9. i-iveren ilikilerindeki kutuplamalar Saylan bu nedenlerden dolay rgt ierisinde atmalar ortaya kar. rgtsel atma trleri aadaki drt ksmdan olutuu sylenebilir: 1. Kiiler aras atmalar. 2. Gruplar aras atmalar. 3. Blmler aras atmalar . 4. rgtler aras atmalar. rgt ii atmada nemli olan bu atmalarn organizasyon amalarna katkda bulunacak ekilde ynetilmesini salamaktr. atmann zm konusunda birok yntem ortaya atlm ve her birinin etkinlikleri de zaman ve evreye gre farkllklar gsterir. nemli olan, atmann niteliine uygun bir
110

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan yntem gelitirmeye zen gstermektir. atmalarn ynetimi, kiiler aras ilikilerde grd nemli fonksiyonlarn yannda, rgtsel etkinlik ve verimliliin snrlarnn belirlenmesinde de nemli bir yere sahiptir. Gnmzde atma rgtlerde olumlu ve ynetilebilen bir sre olarak ele alnmak zorundadr. atmay bu ekilde ele aldmzda, bu oluumun; atma sayesinde rgtlerde deiik ierikli davran ekillerinin ve karar seeneklerinin ortaya karlmas asndan bir esneklik saland ve kiilerin retkenliinin glendirildii, uzmanlk alanlarnn rgtn tm dzeylerine yaylmasn salayan bir sre olduu grlr. letmelerde atmay nleyici ve zmleyici birok yntem gelitirilmitir. Dondurma, kanma, yumuatma, g kullanm, taviz verme, ama belirleme, kiileri ve ilikileri deitirme, arabulma, ibirlii ve rekabet gibi yntemler bazlar sralanabilir. atmann ynetilmesi kavram, anlay olarak ada ynetim anlaynn rndr. atmaya bak as ynetim anlaylarndan etkilenir. Geleneksel ynetim yaklam, atmadan ykc nitelii gereikamak isteyen anlay savunur. Bu yaklam atmann ynetimi deil zm zerinde durur. ada yaklam ise atmay normal hatta kanlmaz olarak grr. atmay sonularna gre; ilevsel yani rgte faydal ve engelleyici olarak ikiye ayrr. Bu gr gerei olarak da atmann zlmesi deil, ynetilmesi kavram kullanlr. atmann ynetilmesinde deiik yaklamlar kullanlabilir: 1. Problem zme: atma ynetiminde kullanlan ada yntemlerden biridir. zellikle gruplar aras atmalarn zmnde etkili olduu eklinde grler yaygndr. Bu yntemin amac, hakl veya haksz taraf ayrt etmek deil, sorunu zmektir. atmann zerine gidilir ve taraflar yz yze getirilir. Bu yaklamn nemli varsaym, atan taraflarn bile paylatklar ortak noktalar olduuna ilikindir. atmada farkllklar zerinde durulmakta, ortak noktalar ihmal edilmektedir. zellikle bilgi eksiklii ve iletiim sorunlar yznden kan atmalarda etkilidir. Deer yarglarnn atmas ve karmak sorunlarda daha az baarl olmaktadr. 2. Yksek amalar belirleme: atma iinde olan ve birbirleriyle karlkl bamllk iinde olan gruplarn hepsi vazgeilmez nemde olan ortak baz amalar, gruplar st amalar vardr. Bu amalar atan gruplarn birinin gerekletiremeyecei kapsam ve niteliktedir; ancak gruplarn ortak abalaryla gerekletirilebilir. Bu yntem bu tr amalar bulunduunda etkili olur. Ancak byle amalarn bulunmas kolay deildir. Yine etkili olabilmesi iin taraflarn bu amalara inanmas arttr. Bu nedenle buna inandrma yntemi de denir. atmann amalarda olmas durumunda etkili olmas zordur. 3. Kaynaklarn arttrlmas: atmann kaynaklarn yetersizliinden kt durumlarda etkili olarak kullanlabilen bir yntemdir. Kaynaklar arttrldnda taraflarn atmas nedeni ortadan kalkacaktr. Bir mdr yardmcl iin, atan taraflara mdr yardmcs kadrosu oluturarak her birine bu makamn salanmas, bu ynteme rnek olarak gsterilebilir. Kaynaklarn arttrlmas her zaman mmkn olmamas, bu yntemin uygulanabilirliliini snrlamaktadr. 4. Kanma: Bu yntem verimli olmas da ska kullanlr. nsanlar ounlukla, atma durumlarndan kanrlar. Ksa dnemde bu geici bir yntem olarak kullanlabilir, ancak uzun dnemde faydal olamaz. atma konusunun nemli olmad durumlarda etkili olabilir. atma durumundan uzak durma yani geri ekilme ve kiinin atma nedenini bask altnda tutarak aa vurmamas eklinde uygulanr. 5. Yumuatma: Durumu olduundan daha iyi gsterme de atmalarda kullanlan bir yaklamdr. Bu yntemde ynetici atmann kaynaklarna inmemekte, esas nedenleri ele almamaktadr. Bu yzden ksa vadelidir. Ynetici atma yerine ibirliinin yararlar zerinde durmaktadr. Biz bir aile gibiyiz yaklamlar buna rnek olarak verilebilir. Ksa vadede bir zm gibi grlebilir. 6. Uzlatrma: Bu yntemde aka kazanan veya kaybeden yoktur. atmann taraflar pazarla girerek atmay zmeye alrlar. Bir orta nokta aranr. Toplu szlemeler buna rnek olarak gsterilebilir. atmann zm iin kanmaya benzer sonular verir. 7. Yetki kullanma: atma ynetiminde eski, fakat etkisi tartlr bir yntem de yetki kullanmadr. Ynetici gcn ve yetkisini kullanarak atmay ortadan kaldrmaya alr. Burada amir benim yaklam vardr. Etkisi ksa dnemli olan yaklamdr. 8. Politik yaklam: Bu yntemde ynetici taraflara kaybetmesi durumunda destek sz verir. Ynetici her grubun tavsiyesine yer vererek sorunu zmeye alr. Takas, pazarlk ve uzlama balca politik yaklamlardandr. atmann zmnden ok taraflar tatmin edici yollar bulunmaya allr. Byk rgtlerde kullanlmaya daha elverili, ancak etkili deildir. 9. Hakeme bavurma: Taraflar kendi aralarnda anlaamyorsa ve yneticide onlar inandramyorsa,
111

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan sorun tarafszlna gvenilen birinin hakemliine braklr. 10. Yapsal deikenleri deitirme: rgtn formal yaps ile ilgili dzenlemelere gidilerek ilikiler deitirilmeye allr. 11. Davran deitirme: Grup yelerinin davranlarn eitim yoluyla deitirme, atmann ynetilmesinde etkili bir yntemdir. 10. Bilgi Ynetimi Gnmzde bata insanlar olarak tm organizasyonlarn bilgiye byk ihtiyac bulunmaktadr. Bilgi a olarak ifade edilen gnmzde bilgi bir g olarak kullanlmaktadr. Bilgiyi reten, gelitiren ve buna tm ynleriyle sahip olan her tr kii ve kurulular gl olmaktadr. Gnmzde bir deer ve g olarak kabul edilen bilginin etkinlii ve verimlilii iin mutlaka ynetilmesi gerekir. Bilginini retilmesi, gelitirilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, transfer edilmesi, paylam, yaylmas ve kullanlmas gibi sre ve teknikler bilgi ynetimini ifade eder. Bu srete bilgi teknolojileri youn olarak kullanlr. Bilim insanlk kadar eski ve insanln balangcndan beri sregelen, anlam ve ierii zamanla gelierek gelen bir olgudur. Bilim insan ve toplumla ilgili olduu iin anlalmas ve yorumu da tekml etmi, gelimitir. nsanolunun hem kendisini hem de evreni anlama abas kesintisiz bir ekilde devam ede gelmitir. nsanlar bilgiyi; duyu-tecrbe, akl, sezgi, bellek, inanlar, otorite, ideoloji gibi birok kaynaktan elde edebilir. Bilgiye ulama ve onu elde etmeyi ve kullanmay salayan tekniklerin tamamn ierin biliim teknolojileri iletmeler asndan nemli bir konudur. letmeler krl ve srekli mterileri elde tutmak istiyorlarsa teknolojik altyap imknlarn gelitirmek durumundadrlar. Teknolojik altyapy kuran iletmeler elde edilen bilgileri iletme ierisinde blmler arasnda etkin ve verimli kullanrlar. letiim teknolojileri srekli gelimekte yani internet gibi iletmelerin faaliyetlerini yksek oranda ve hzla etkilemekte ve hemen hemen her trl bilgi de dijital ortamda aktarlabilmektedir. Bilim alanndaki geliimin tetikledii teknoloji ile hz kazanan sosyo-ekonomik geliim 1990lardan sonra bilgiyi nedret/kt-nadir kuralna tabi bir mal olmaktan kard. Ulam maliyet ve zahmet gerektiren nadirlik faktr bilgi iin geersiz hale geldi. nceleri kt faktr olarak grlen bilgi eitim-retim alannda bu anlay rerine tasarlanyordu. lkokuldan niversiteye kadar tm mfredat programlar renciye bilgi aktarmak zerine dizayn edilmi programlar idi ve hl da yle olduu grlmektedir. Bu anlaya bal gelien alg Trkiyede iyi niversite Batda retilen bilgiyi abuk ve iyi aktaran, kt niversite ise ayn bilgiyi ge ve kt aktaran kurum olarak deerlendirilmektedir. Bu durum zellikle 1980ler sonras internet sisteminin gnlk hayata girmesi ve hzla yaygnlamas ile bilginin niteliini deitirdi ve bilgi artk kt kaynak olmaktan kt, serbest mal yani ulam adeta zahmetsiz bir mal haline geldi. Bilim ile ilgili farkl tanmlar yledir: Bilim: evreyi anlama ve aklama gayretlerinin tamamn ifade eder. Bilim: olaylarn ve nesnelerin oluum, yap ve geliimindeki kanunlar aklamaya alan, olgular, mantki dnceyi temel alan, tarihi nitelikte bilgi dzeni olarak ifade edilir. Bilim: evrenin bir blmn konu olarak seen, deneysel yntemlere ve gereklie dayanarak yasalar karmaya alan dzenli bilgidir. Bilgi ile ilgili tanmlar: Bilgi: Kiilerin renme, aratrma veya gzlem yolu ile aba sarf ederek elde ettii olgular ifade eder. Bilgi: renme, aratrma veya gzlem yolu ile edinilen gerekler. Bilgi: eitli hiss yaantlarn mantka bir rnek dnce dizgesine uydurulmas iin gsterilen abalara verilen isim olarak ifade edilir. Bilgi: Bilgi ilemde, kullanlan zerinde anlama salanm kurallardan faydalanarak kiinin veriye ynelttii anlam olarak ifade edilir. Bilgi: nsan aklnn kapsayabilecei olgu, gerek ve ilkelerin tmne verilen isimdir. Bilgi: Bir yarglamada bulunabilmek iin bilinmesi gereken unsurlarn her birine verilen isimdir.
112

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan Bilgi: nsanlarn toplumsal i ve dnme etkinliklerinin bir rn olan; deien objektif evredeki tarafsz yasal ilikilerin dil ekli altnda fikri dzeyde yeniden retilmesine dayanan olgudur. Bilimin temel zellikleri: 1. Gerei ifade eder 2. Mantksaldr 3. Nesneldir 4. Genelleyicidir 5. Bilim seicidir. 6. Temel kabullere dayanr 7. Olgular bol gerek bir dnya vardr ve bu dnya aratrlabilir durumdadr. 8. Bilimde miktar her zaman vardr. Bilimin amalar: 1. Bilim gerekleri tasvir eder ve anlatr. 2. Gerein aklanmas ve anlalr ekilde ifade edilmesi 3. likilerin ve deimelerin tahmin edilmesi 4. Olaylarn ve olgularn kontrol edilebilmesi Yukarda sralanan amalarn z evreni anlamak ve aklamak olarak ifade edilebilir. Bilgiye ulama ve onu elde etmeyi salayan tekniklerin tamamn ierin biliim teknolojileri iletmeler asndan nemli bir konudur. letmeler krl ve srekli mterileri elde tutmak istiyorlarsa teknolojik altyap imknlarn gelitirmek durumundadrlar. Teknolojik altyapy kuran iletmeler elde edilen bilgileri iletme ierisinde blmler arasnda etkin ve verimli kullanrlar. letiim teknolojileri srekli gelimekte, (internet gibi) iletmelerin faaliyetlerini fazlaca etkilemekte ve hemen hemen her trl bilgi de dijital ortamda aktarlabilmektedir. Bilgi ynetimi ile ilgili kavramlar: 1. Veri (data): letmenin i ve d evrelerinden toparlanan ilenmemi ham haldeki bilgilere veri (data) denir. Veri, deiik kaynaklardan gzlem, mlakat ve anket yoluyla elde edilebilen bilgilerdir. 2. Bilgi (information): Verilerin bir takm ilemlere tabi tutularak faydal ve anlaml ekle sokulmasdr. Bilgi, renme, aratrma veya gzlem yolu ile edinilen gerekler. 3. Bilgi Paylam Teknii: alanlarn, rgtn baar durumu, piyasadaki rekabet gc, yapt faaliyetlerin ierii, e deyiiyle rnleri, teknolojisi, rgtsel ncelikleri, iletmenin rekabet durumu vb rgtsel strateji ve taktiklerindeki deiiklikler gibi konularda bilgilendirilmesine dayanan yaklam. 4. Bilgi Ynetimi: Bilginini retilmesi, gelitirilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, transfer edilmesi, paylam, yaylmas ve kullanlmas gibi sre ve teknikleri ifade eder. 5. Bilgi Toplumu: Sosyal gelime izgisinde sanayi toplumundan sonra gelinen, ekonomideki tm arln hizmet sektrne kayd, mesleki ve teknik aratrmac snfn n plana getii, her trl politika ve yeniliklerin bilimsel bilgiden kaynakland, entelektel teknolojiye dayanan bir toplum safhasdr. 6. Bilgi Teknolojileri: Bilginin retimi, geliimi ve yaygnlamasnda youn olarak kullanlabilen; verilerin kayt edilmesi, saklanmas, belirli bir ilem srecinden geirmek suretiyle bilgiler retilmesi, retilen bu bilgilere ulalmas, saklanmas ve paylalmas gibi ilemlerin etkili ve verimli yaplmasna imkn tanyan teknolojilerdir. 7. Veri Madencilii: Daha nce bilinmeyen geerli ve ulalabilir bilgiyi geni veri tabanlarndan szerek elde etme ve bu bilgiyi nemli i kararlarnda kullanma ilemidir. Kuruma ait veri kaynaklarnn ksa srede analiz edilmesi ve kurulula ilgili stratejik kararlar alnmasn mmkn klan 'Veri Madencilii zmleri' de ite bu noktada iletmelere klavuzluk ediyor. 8. Teknoloji: Mal ve hizmetlerin tasarm, yani planlanmas, retimi, gelitirilmesi, datm ve pazarlanmas gibi ilemleri mmkn klan mhendislik ve ynetime ilikin bilgilerin tm olarak tanmlanr. retim ynetimi olarak da ifade edilen teknoloji, rn retiminde kullanlan yntemlerdir. 9. Teknik: Mal ve hizmetlerin retim, datm ve tketim ekli veya yntemidir. 10. Temel Aratrma: Yeni varsaymlar, teoriler, bilgiler, genellemeler, eilimler ortaya koyarak varlklarn ve olaylarn deerini, yapsn ve i balantlarn zmlemeyi hedefleyen aratrmalara denir. 11. Uygulamal Aratrma: Bilinen bilgilerin gz nnde bulundurulmasn ve bunlarn belirli problemlerin zm gayesiyle geniletilmesini ve derinletirilmesine yaplan aratrmalardr.
113

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan 12. Gelitirme: Temel ve uygulamal aratrma sonularnn daha ekonomik ve krl maddelere, aralara, mallara, hizmetlere, sistemlere ve retim srelerine dntrlmesine ynelik teknik almalar olarak tanmlanabilir. 13. Veri Madencilii Yazlm: Ksaca byk irketlerin stratejik admlar atarken ok byk veri ynlar arasndan, kendilerine yol gsterecek kritik verileri ayklayarak, analiz etmelerine dayanmaktadr. 14. Bilgi isi/Bilgi alan: i srecinde bilgi zerinde younlaan, bilgilerle uraan, bilgileri depolayan, analiz eden, koordine eden, ilgililere ulamasn salayan, yeni bilgiler reten kii. rgtn entellektel sermayesinde nemli bir rol stlenen bilgi iisinin etkili almas, verimli olmas iin baz temel rgtsel artlarn da salanmas gerektii ileri srlmektedir. 11. letmeleraras Kyaslama Rekabeti bir piyasa sisteminde kyaslama dier bir ifade ile benchmarkin ok nemli olmaktadr. Kyaslama/benchmarking; kimin en iyi olduunu, kimin standartlar gelitirdiini ve daha da nemlisi standardn ne olduunu belirleyen aratrma almasdr. Mkemmele ulamaya giden yolda en nemli ara olarak grlen kyaslama; kurumun kendini nerede grdnn dorulanmas, sektr yapsnn detaylar ile incelenmesi, yaplan ilerin verimlilik ve etkinliinin llmesi, en baarl uygulamalarn bulunmas ve modellenmesidir. Kyaslamaya bu alardan bakldnda iletme iin vazgeilmez ynetim aralarndan birisi olduu kolayca anlalr. Kyaslamann farkl tanmlar: Kyaslama: Konusunda en iyi olmak amacyla, kendi sreleriyle ayn veya benzer nitelikte olan iletme iinde veya dndaki sreleri, nceden belirlenmi bir prosedre gre inceleyen, o srelerdeki uygulamalardan ders almaya alan ve bunu kesintisiz olarak yapan bir almadr. Kyaslama: Srekli olarak herhangi bir zaman ve yerde arayp bulma, karlatrma ve en doru olan alp uygulama anlamna gelmektedir. Kyaslama: Herhangi bir durumu veya olay baka bir durum veya olayla karlatrarak sonu elde edilmesidir. Kyaslama: mkemmellii elde etmek iin, kendi kurulu yapnz, ileyi ve performansnz stn kresel kurulularla sistematik olarak karlatrma srecidir. Kyaslamann amalar: 1. Belirlenen iletme amalarnn ynn tayin etmek, 2. Byk deiiklik gerektiren sreleri tanmlama aracdr. 3. Amalara dinamizm getirmek, 4. Rekabet stnl ve performans artrmak, 5. Kurum kltrn deitirmek veya glendirmek, 6. Kaynaklarn etkin ve verimli kullanmn salamak, 7. Maliyetleri drmek, 8. alanlarda motivasyonunu salamak, 9. Mteri ile iyi bir iletiim kurarak mteri memnuniyetini artrmak, 10. Yeniliki ruha sahip olarak rgt dinamizmini artrmak, Kyaslamann nedenleri: 1. Fark belirlemek 2. Mmkn olan en yksek standard belirlemek, 3. Dncenin sinerjisini oluturmak, 4. Performans zerinde odaklama, Kyaslamann faydalar: 1. Kalitenin iyiletirilmesi ve maliyetlerin dmesi, 2. Rekabetin en st dzeye ulamas, 3. Dsal faktrlere gre tasarlanm gereki ama ve hedeflerin belirtilmesi, 4. stn performans gsteren iletmelerin uygulamalarnn renilmesi sonucunda zaman ve para tasarrufu salanmas, 5. En stn uygulamalarn gerekletirilmesi, 6. alanlarn bilgi ve beceri dzeylerinin ve motivasyonlarnn ykseltilmesi.
114

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan 12. Organizasyonlarda Klme dnyasnda byme olay 1980li yllara kadar iletmenin temel amalarndan olarak kabul edilmi, ancak son zamanlarda artan rekabet artlarnda esnek davranabilmek iin byme yerine klme gerekli bir faaliyet olarak grlmektedir. Genel olarak her zaman byme iletmeler iin tavsiye edilmi, ancak bu ekilde iletmelerin rekabet anslarn koruyabilecekleri vurgulanm ancak gnmzde iletmelerin bymeden ziyade; piyasa artlar, deiim ve geliimin hzlanmas nedeniyle klme ynnde eilimleri belirmitir. letmelerin rekabet edebilmeleri geleneksel olarak byklkleri lsnde iken, artk bu durum byklk iinde kklk zelliklerini tayan birimlere doru ynelmektedir. Bir organizasyonun klmesi, iletme ynetimin bilinli olarak ald kararlar ve uygulad stratejiler ile alan saysn, maliyetleri ve i ve sreleri azaltma anlamna gelmektedir. Klme ile ilgili farkl tanmlar: Klme: Klerek iletmeyi iyiletirme bir yeniden yaplanma, sadeleme, srekli iyiletirme, neri gelitirme, proje ynetimi gibi bir deiim ynetimi metodudur. Klme: letme ynetiminin bilinli olarak ald kararlar ve uygulad stratejiler ile alan saysn, maliyetleri ve i srelerini azaltmasdr. Klme: Organizasyonun kapasite ve farkllama dzeyinde oluan indirimdir. Stratejik Klme: Organizasyonun performansn iyiletirme ve igcn azaltmak iin bilinli olarak alnan rgte dair karar olmaktadr. Belirli byklkteki iletmelerin ani pazar deiikliklerine ve kriz durumlarna direnmeleri pek kolay olamadndan daha kk birimler halinde rgtlenmeye doru bir yneli sz konusu olmaktadr. Dolaysyla iletmeler bulunduklar pazarn yapsna gre en uygun bykle sahip olmaldrlar. Organizasyonlarn bymesi ve klmesi olay veya genel olarak lek konusu iletmecilikte nemlidir. lek ekonomisi, bir organizasyonun byklnden ve i hacminden dolay elde ettii maliyet avantajlardr. letmelerin byklnden kaynaklanan unsurlar, maliyetlerin drlmesi, verimlilik ve retimin artmas ve bunun salad tasarruflarn oluturduu olumlu sonulara lek ekonomileri etkileri denmektedir. Klmenin amalar yledir: 2. Verimlilii artrmak ve maliyetleri drmek, 3. Karar srecini hzlandrmak, 4. Rekabete etkin katlm salamak, 5. Haberlemede iyiletirmeyi salamak, 6. letme ii uygulamalardan ziyade mteri ihtiyalarna odaklamak, 7. Sinerjiyi oluturmak, 8. Yeniliklerin ksa srede uygulanmasn salamak, Byklk konusu organizasyonlarn tasarm ve ileyi srelerini etkileyen ve sat hacmi, Pazar pay, retim kapasitesi, personel says ve kr gibi nemli unsurlar olan bir faktr olarak ele alnmtr. Byme iletmeler asndan olmas gereken bir durum olarak alglanrken klme daha ok zorluklarla ve krizlerle karlat zamanlarda ortaya kan bir durum olarak grlmektedir. 13.Toplant Ynetimi Ynetim alannda, sosyal ve teknolojik geliim ile paralel olarak, grup ve takm almasn esas alan srekli yeni ynetim teknikleri gelitiriliyor. Ynetim faaliyetlerini etkin ve verimli klabilmek iin toplant gibi eitli konularda gr alveriine imkn salayan bir araya gelmeler nemli olmaktadr. Toplantlar yneticilerin en byk silah, ynetim biliminin ise kalbidir. Toplantlar ilham ve enerji verici, aydnlatc, paylamc ve elendirici olmakla beraber, baz durumlarda motivasyon bozucu ve skc olabilir. letme bnyesinde faaliyette bulunan gruplar kimliini gelitirerek, toplantlar aracl ile nasl allacan renir. Artan i younluuna bal olarak gnmzde toplantlar srekli artma eilimi gstermektedir. Bilgileri paylamak, belirli meseleleri konumak, belirli i ve aksiyon plnlar hazrlamak, deerlendirmek ve yorumlamak gibi maksatlarla toplantlar gerekletirilir. Zaman, maliyet ve kalite, bir toplantnn verimlilik lsdr. Toplantnn yaplma ekli ve verimliliinde, psikolojik, din, kltrel ve sosyolojik faktrler nemli derecede rol oynar ve toplant usulleri ve verimlilii, bu faktrlerin tesiri altnda
115

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan ekillenir. Farkl toplant tanmlar: Toplant: Belirli bir yer ve zamanda insanlarn bir araya gelerek fikir alveriinde bulunduklar, kararlar aldklar bir faaliyettir. Toplant: ikiden fazla kiinin bir konu zerinde grme yapmak amacyla bir araya gemlerine denir. Toplant: nsanlarn bir yerde bilgi ve gr alverii yapmak veya bir karara varabilmek iin nceden kararlatrlm konular grmek amacyla bir araya gelmeleridir. Toplantlar etkin bir iletiim ve sorun zme arac olmas, kararlara katlma imkn salamas ve bilgi al veri arac olmasndan gibi sebeplerle ska bavurulan bir konu olmaktadr. Her toplantnn amac kendine zg ve dierlerinden farkl olmaldr. Belli bir amaca ynelik olmayan toplantlar para ve zaman israf demektir. Bir toplantnn baars sonular ile deerlendirilir. Toplantnn artn gerekli klan temel nedenler: 1. Proje merkezli almalarn artmas, 2. apraz faaliyet gsteren gruplarn varl, 3. Kendi kendilerini yneten gruplarn oluumu, 4. nemli mteriler ile yaplan ortaklklar, 5. Pazar ilikileri, 6. Kaynak bulma faaliyetleri, 7. ve d balantlar ve danmanlklar, 8. Kurumlarn kendi ilerindeki youn ilikiler, Verimli toplantlarda, katlmclarn i younluklar dikkate alnarak, gndem balklar, ynetici sekretarya tarafndan deiik seviyelerde olgunlatrlr. Toplantdan evvel n hazrlk yaplr, ilgili ve yetkili uzman kiiler, gndem maddelerini olgunlatrarak, mzakereye aarlar. Meselelerin btn ynleriyle analiz edilebilmesi iin, katlmclarn farkl miza ve kiilik yaplarndan olmasna dikkat edilir. Bylece baskn kiiliklerin veya oturum bakannn balangta ortaya att dnce ve bak asnn, toplantya damgasn vurmasna engel olunur. Bu ekilde dnceleri dikkate alnmayan sessiz ve sakin kiilerin ileride yanl yapmalarna engel olunmu olur. Verimli toplantlarda farkl kiiliklerin farkl ve tamamlayc gzelliklerinden istifade edilir. Srekli bardan dolu tarafn grmeye eilimli pozitif dnen, iyimser kiilikler, konunun iyi ve olumlu taraflarn, faydalarn alglamamza yardmc olur. Ktmser dnmeye eilimli pheci ve sorgulayc ftratlar da tehlikelere, yanl ve hatal noktalara dikkatimizi younlatrmamza sebep olurlar. Sistematik dnebilen ve olaylara geni adan bakabilen oturum bakan veya lider de, soukkanllkla, objektif ve makul ekilde, yukardaki farkl mizalarn bak alarndan gelen verileri deerlendirerek yapc, olumlu dnceler retilmesine yardmc olur. Katlanlarn farkl miza ve kiiliklerden olumasna dikkat edilen toplantlarda, eitli anlama tarzlar ve bak alar tabii olarak devreye girdiinden, konular olabilecek en geni perspektiften deerlendirilmeye alnm olur. Maksatlar bakmndan bilgilendirme toplantlar problem zme toplantlar yani arama konferans, beyin frtnas ve alternatif dnme teknikleri gibi, yeni dnce ve seenekler retme toplantlar, strateji ve vizyon belirleme toplantlar, onay verme ve karar alma toplantlar, belli sektrlerin geleceini ngrme toplantlar, aile meclisi, i ve irket, kamuoyu oluturma toplantlar gibi eitli toplant trleri vardr. Bu ayrm ok yerinde olmayabiliyor, bazen toplantlar bu trlerin birkan birden kapsayabiliyor. Toplantnn konusu, katlmc says ve zellikleri, konumacnn says, tartmann sresi ve ne ekilde bilgi verilecei toplant trnn belirlenmesini salayan hususlar olmaktadr. Genel ve kapsayc toplant trleri: 1. Bilgilendirme amal toplantlar. Eer iletiime ortak olan iki taraf da bir arada ise ve kaynaktan alcya sadece bir bilgi ak sz konusu ise; byle toplantlara bilgilendirici toplant ad verilebilir. Bu tip toplantlarda yneticinin rgt ile ilgili konular katlanlara aktarmas ve onlar bilgilendirmesi sz konusudur. Konferans tr toplantlar buna rnek olarak gsterilebilir. 2. Deerlendirme toplantlar. Bu tip toplantlarda katlanlara sunulan bilgilerin tartlmas ve deerlendirilmesi sz konusudur. Koordinasyon amacyla ayn dzeydeki yneticilerin yapt koordinasyon toplantlar da bu tr toplantya girebilir.
116

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan 3. Ynlendirici toplantlar. Yneticiler bu tip toplantlar araclyla astlarn, belli konularda istedikleri ynde harekete geirme durumundadrlar. Ynetici merkezli toplantlar olarak otokratik grnmldrler. Bu grnm ada ynetim anlayna uydurabilmenin yolu, ynlendirme deil, etkilemenin n plna kmas ve bunun da gruba sunulan nemli ve deerli bilgiler araclyla ve otoriter olmayan dier etkileme yollaryla yaplmasdr. 4. Danma toplantlar. Bu tr toplantlarn temel ilkesi, paylamdr. Belli dorultularda karar alma zorunluluu yoktur. nsanlar fikir alveriinde bulunurlar. 5. Mesleki toplantlar. Ayn uzmanlk dalnda alan kiilerin bir konuda karar almalar veya bir karar tartmalar gerektiinde bavurulan toplantlardr. Bu tr toplantlarda ortak karar alnmas zorunludur. Ancak bu, kararlarda oy birlii anlamna gelmemelidir. Kararlar tartlarak ortak hle getirilir. Oylama vazgeilmez bir uygulama deildir. Alnan kararlarda grup yeleri ortak sorumludurlar. Okullarda yaplan zmre toplantlar bu niteliktedir. 6. Komite veya komisyon toplantlar. Byk bir gruba sunulacak bilgileri hazrlamak amacyla, byk grup tarafndan seilenlerin oluturduu gruba KOMSYON denir. Komisyonlarn amac, bir konuyu incelemek ve bu konu hakknda karar vermeyi kolaylatrmak iin byk kurula bilgi sunmaktr. Komite ise yine byk grup veya st makam tarafndan kendilerine verilen konuyu grp incelemek zere kurulan kk bir gruptur. 7. Mzakere toplantlar. Farkl hedef, gr ve anlaylara sahip iki veya daha fazla grup arasnda yaplan toplantlar, bu gruba girer. Bu toplantlarda taraflar, ortak bir noktaya varmak ve anlamak durumundadrlar. 8. Sorun zme toplantlar. Bir rgtte grlen sorunlar, ilgililerin ve rgt yelerinin de katlmyla zm iin ortak noktalar ve zm yollarn ortaya koymak amacyla yaplan toplantlardr. 9. Eitici toplantlar. Bu toplantlar, bilgilendirici toplantlara benzeyen toplantlardr. Ancak, bilgilendirici toplantlar, ok belirgin davran deiikliini gerekletirmek amacn tamazlar. Eitici toplantlarda ise katlanlarn davranlarn istenilen ynde deitirmeleri sz konusudur. Katlanlar, etkilemek ok nemlidir. Bu nedenle daha etkili yrtmenin yollar aranmaldr. retmenlere yeni bir yntem veya uygulamann benimsetilmesi iin yaplan bir toplant buna rnek olarak verilebilir. Toplantnn ak ve yrtlmesine bal olarak toplant trleri: 1- Konferans: Toplulua bir konuda bilgi vermek amacyla yaplan konumadr. Dier bir tanmla konferans, uluslararas bir sorunun zlmesi iin yaplan toplantdr. 2- Panel: Ak oturum olarak da ifade edilen panel, seilmi bir konumac grubu tarafndan gncel, siyasal, sosyal ve bilimsel konularn veya sorunlarn herkesin izleyebilecei bir ekilde ak olarak tartld toplant, paneldir. 3- Kongre: Kongre, bir kuruluun, gndemindeki sorunlar, temel konular konumak ve yeni kurullar semek zere belli srelerle veya gerektike yapt genel toplant olarak da ifade edilir. Kurultay olarak da ifade edilen kongre, eitli lkelerden yneticilerin, elilerin, delegelerin katlmasyla yaplan toplantdr. 4- Forum: Baz sorunlarn mmkn olduu kadar geni kesiminle grlerek karara baland genel ve ak toplant trdr. 5- Seminer: Bir konu ile ilgili bilgi vermek ve bu bilgiler zerinde tartmak amacyla birka yetkilinin ynetimi altnda dzenlenen toplant trdr. Seminer, niversitelerde retim elemannn ynetimi altnda rencilerin yaptklar aratrmalarla ilgili rapor hazrlama, tartma biiminde yrtlen grup almas eklinde de ifade edilen bir toplant trdr. 6- Brifing: Bilgilendirme olarak da ifade edilen brifing, bir konuda zet olarak verilen bilgi veya aklamadr. Yani brifing belirli bir konuda ayrntl bilgi vermek amacyla yaplan toplantdr. Toplantnn trne bal olarak, itirak edenler, toplant meknnn zellikleri, n hazrlk sresi ve gndem maddeleri deiir. Bu deiiklikler, toplantnn verimliliine olumlu veya menfi tesir eder. Verimli toplantlarda toplantnn trn, hedefini, gndemini ve beklentilerini ihtiva eden yazl belgeler, toplantdan nce katlmclara ulatrlr. Katlmclar toplant hususunda yeterli bilgiye ve uur seviyesine sahipse buna gerek yoktur. Verimsiz toplantlarda, toplantya ait zamann aknn yaplandrlmas zayf iken, verimli toplantlarda, toplant zamannn aknn yaplandrlmas yeterli veya optimum seviyededir. retim saati, insan ihtiyalar karlama saati ve her bir gndem maddesinin yaklak ne kadar srebilecei gibi hususlar dikkate alnr, bunlara % 20 ilve zaman da konarak toplant sresi hesaplanr.
117

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan Toplant ynetiminde etkinlik iin; toplantnn amac, kimlerin katlaca, gndem, toplant yaplacak yeri, zaman, bakan ve toplantda kullanlacak materyallerin hazrlanmas gerekir. Kolektif bir dnce retme teknii olan toplantlarn etkin ve verimli bir ekilde ynetilmesi gerekir. Etkin bir toplant iin toplant yerinin klandrma, nem, havalandrma ve grlt asndan toplantnn yaplmasna uygun olmaldr. Toplant yaplacak yerin zelliklerinin, verimlilie tesir ettiine inanldndan toplant yeri, yaplacak ie uygun olacak ekilde seilir ve burada dzenlemeler yaplr. Genellikle verimli bir toplantda, oturum bakannn yannda, gndem ve zaman akn kontrol eden ve toplantnn verimliliini takip edip ikazlarda bulunan bir mahit de bulunur. Toplantlarn verimli yaplmas ve kapatlmas iin gerekli hususlar: 1. Gndem iki gn nceden bildirilmeli: Toplantda konuulacak konularn nceden belirlenmesi ve iki gn nceden katlacaklara bildirilmesi gerekir. Aksi takdirde alanlar, hazrlksz olaca iin toplant, snk geer ve zm nerilerine ulalamaz. 2. Toplant usullerine herkes uymal: Katlanlar, gndeme uymadnda ve kendi kiisel sorunlarn ve alakasz grlerini anlattnda toplant tam bir zaman kayb olur ve i askerlik hatralarnn anlatlmasna kadar gidebilir. 3. Herkes ayn dilden konumal: Belirli bir kelime, kavram ve deyimin katlmclarn tmnde benzer armlar yapmas tartmalar anlaml klar. Katlmclarn ayn frekanstan konumalar, toplant ncesi datlacak hazrlk notlar ile salanabilir. Ortak bir frekans olmadnda toplantlar yalnz parazit retir. 4. Toplantlar gelecee ynelmeli: nsanlar bir araya geldiinde hep gemii ele almaya ve hesap sormaya eilimlidir. Ancak hep gemi konuulursa, eletiriler ve sulamalar balar ve gndemden saplm olur. Toplantlarda, gemiin sorunlar ksaca ele alnp analiz edildikten sonra gelecein risk ve frsatlarna ynelmek daha iyi sonular verir. 5. Toplantnn saysal lleri dikkate alnmal: Uzmanlar, zel bir durum yoksa toplantya katlanlarn saysnn yedi kii ile snrlanmas gerektiini vurguluyor. Bu say aldnda ikili konumalar balyor ve dikkatler dalabiliyor. Younlama zaaflar, toplant sresi 90 dakikay atnda da ortaya kyor. 90 dakikadan sonra zihin yorgunluu ortaya kyor, katlmclar not defterlerine yldz ve iek resmi karalamaya balyor. Acil bir neden yoksa toplantlarn arasnda bir 15 gn bulunmal. Sk sk yaplan toplantlar bkknlk yapyor ve sradanlat iin ciddiye alnmyor. 6. Kiiler deil teklifler tartlmal: Toplantlarda kiilerin deil konularn tartlmasna dikkat etmek gerekir. Aksi takdirde toplant odas bir mahkeme salonuna dnr. Toplantya korkarak gelen insanlarla verimli ve retken bir gr ve tavsiye alverii yaplamaz. 7. Toplant iin paras olmal: letmelerin bir blmnde toplantlar angarya olarak grlr. Bu kurulularda toplant bittiinde katlanlarn derin bir nefes alp, "Nihayet bitti, artk iimize dnelim" dedikleri duyulur. Verimli alan iletmelerde ise toplantlar, iin zaten ayrlmaz bir parasdr. 8. Toplantlar demokratik ynetilmeli: Konuma sras, iyerindeki makama uygun olarak verildiinde toplantlar resmileir. Orta ve alt kademelerdeki kiiler "dinleyici" veya figran roln benimser. Bu tr toplantlarda bilinen zmler tekrarlanr, yeni bir fikir ortaya kmaz. Toplantyla ilgili ilk elden sorumluluk tabii ki oturum bakanna yani toplanty dzenleyene aittir. Ama her katlmc toplantnn yolunda gitmesi iin elinden geleni yapmaldr. Toplantnn zamann kontrol eden kii, oturum bakanna toplantnn zamanlamasn ayarlamada, zerinde gr birliine varlan hareketleri kontrol etmede ve toplantnn geliimini ve sonularn kaydetmede aktif olarak yardm edebilir. Toplant sonras verilen kararlar hangi zaman diliminde, kim tarafndan yaplacak ve kim kontrol edecek bunlar belirlenmelidir. Eer bir toplantnn sonunda yaplan her ey, bir sonraki toplanty ayarlamaya ynelikse, ciddi manada bir eyler yolunda gitmemi demektir. Toplanty yrtmek, btn bir grubun sorumluluundadr. Yerinde, zamannda ve kurallarna gre yaplrsa, toplantlar i hayatnn vazgeilmez bir parasdr. Toplantlar, katlanlara birbirilerini daha iyi tanma frsatn sunar ve iyi toplantlar iletmede birliktelik duygusunu glendirir, rgt kltrnn yeniden retilmesini salar. Katlanlarn olaya farkl alardan yaklamlar ve deiik nerileri, en iyi ve uygun zmn bulunmasn kolaylatrr. Ek : ADL OLMADAN YNETC OLUNMAZ "Btn hayvanlar eittir ancak brleri daha eittir" demiti George Orwell'in Hayvan iftlii isimli kitabndaki Koca Reis. nsanlarn hayvanlarla canlandrld karlkl ilikilerinin anlatld kitabnda.
118

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan Adalet, ancak herkes iin eit adalet yzyllar boyunca her toplumun temel hareket noktas olmutur. Toplumu oluturan btn bireyler adalet talep eder. Ancak talep edilen adalet bana daha fazla bakasna daha az olamaz. Adalet ihtiyac, ister ynetici olsun isterse de ynetilen, herkesin tam ve vazgeilmez temennisi ve talebidir. nsan insan yapan, insan olmann onuruna vardran en temel moral deerdir. Ve asla feragat edilmesi veya vazgeilmesi mmkn deildir. En kk topluluk aileden tutunda toplumun genelinde, ikili ilikilerde her dzen adalet stne kurulmutur. Btn yaanan sorunlarn temelinde adil olmamak veya istedii halde olamamak yatmaktadr. Ancak herkes ilikilerinde adil olabilmekte midir, ite sorulmas gereken en nemli soru budur. letme ynetiminde ynetilen, yneticisinden herkese eit mesafede uzak, herkese eit mesafede yakn olmasn bekler. Yneticinin temel grevi, adaleti herkes iin salamaktr. nsanlar yaplar itibaryla baz kiileri dierlerine gre daha yakn hissedebilir veya bazlarn dierlerinden daha ok sevebilirler. Ancak bu sevgi veya yaknlktan doabilecek iltimas, adam kayrma aslnda, ak denizde ilerleyen gemiyi buzdana yneltmekle edeerdir. Bir iyerine adam kayrma, iltimas, grupuluk ve farkl muamele girdiyse, o iyerinden, huzur, i bar, yardmlama ve gven ayn hzla dar kar. Yneticinin herkese eit olmas, ak davranmas, ii ve d bir olmas; alan ile almayan ayn kefeye koymas veya almayan grmezden gelip, rencide etmekten kanmas deildir. Bilakis, almayan almaya tevik etmek, olaya annda mdahale ederek almayan alann yakasndan skp atmak, grupulua, devrecilie mani olmak, ceza ve dllendirmeyi, terfi ettirmeyi zamannda uygulamak, yneticinin adil olduunun gstergesidir. Adil olmann tam art ise, ilkeli olmak ve ne olursa olsun asla ilkelerden taviz vermemektir. lkeler bir defa inenirse, ayn buzdolabndan karlan ancak unutulan tereya gibi, yava yava erir ve siz farkna varmadan ortadan kaybolur. Bilenle bilmeyen, alan ile almayan, hak eden ile hak etmeyenin ayrmn yapabilen yneticiye ynetilenler sonsuza kadar gvenirler. yilik yap, kul bilmezse Hak bilir deii aslnda var olan adaletsizliin ve gvensizliin, sarslmaz adalete ve sarslmaz gvene havale edilmesidir. Adalet kavram yzyllar boyunca Trklerin en nemli ynetim felsefesi olmutur. Aslnda ynetim felsefesine ilikin tler, uygulama rneklerini ok uzaklarda aramamak gerekir. Yllarca bu lkeyi ve bu corafyay hem batda hem de douda idare etmek mutlak bir ynetim bilgisi ve bir o kadar da ynetim becerisi gerektirir. Aslnda bugn batdan yeni bir bulu veya yeni bir teknik olarak alnp drt elle sarldmz deerlere kendi gemiimizde, kendi kltrmzde ve hatta kendi ynetim felsefemizde rastladmzda armamak gerekir. letme ynetiminde hem kltrel farkllklar kabul etmek hem de bu farkllklar baka kltrlere olan modellerle amaya almak bir eliki olmaktan te bir yanlmadr. Bu nedenle bu kltre ilikin sorunlar, bu kltrn adamlar yzyllar nce nasl zm veya zm iin neler nermi ona bakmak gerekir. Mesela; Nizamlmlk nl eseri "Siyasetname" de, padiahlara verdii tte yle demektedir: "Padiahn, haftann iki gnnde adalet divann kurup, zalimlerden mazlumlarn haklarn aramaktan, sululara ceza vermekten baka aresi yoktur. Halkn da bunu bizzat kendisinden duymas, bu hususta bulunan en nemli kssalardan bir kan anlatarak, her olay iin birka rnek vermesi gereklidir. Sultann mazlumlar ve adalet isteyenleri haftann iki gnnde sarayna arp onlarn ikyetlerini dinledii memlekete yaylnca, zalimler ve mstebitler kendilerine padiahn verecei cezadan korkarak ellerini millet malndan ve zulmden ekerler. Padiah hibir zaman memurlarnn durumundan gafil olmamal, devaml onlarn hal ve durumlarn kontrol etmeli, onlardan zulm ve hyanet zuhur ederse, hi yerlerinde tutmayp, azletmelidir. Dierlerinin ibret almas iin sular derecesinde onlar cezalandrrsa, ceza korkusundan hi kimse, padiah aleyhine bir ey dnemez. Bir kiiyi byk bir ie memur ederse, onun arkasndan kendisi bilmeden, durumunu ve almasn kontrol edecek bir mfetti gndermelidir. Padiahlarn drt grubun sularn balamamalar gerekir. Birincisi memleketin yklmasna alan, ikincisi haram i ileyen, ncs devlet srrn korumayan, drdncs dili ile padiaha dalkavukluk ederken, kalbi ile onun muhalifleri ile anlama yapanlar. Padiah, lkede cereyan eden olaylar hakknda uyank olursa, kendisinden hibir ey gizlenemez." Mercimek Ahmet ise nl eseri "Kabusname" de, padiahlk treleriyle ilgili yle t vermektedir. "yle bilmi ol oul, eer padiahla ulaacak olursan padiahlnda haramdan saknc ol. Dindarlk odur ki, elini ve gzn halkn hareminden ve haramndan saknasn. Namuslu ol. Namusluluk dini btnlk niandr. El uzatmak istediin her ite, nce grn bilgine uydur, sonra o ie el uzat. Yani bilgisizlikle i yapma, her iin ncesinde aklna, bilgine dan, sonra o ii yap. nk padiahn sadrazam akl ve bilgidir. Aceleci olma, yani her iin zamann bulmadka acele etme, ama zamann bulunca sabretme.
119

letme Ynetimi-2 Yedinci Blm Metin Arslan Her nereye girmek istersen nce kacan yeri gzet, yani bir yabanc lkeye girmeyi dilersen nceden geri dnecein yeri kolaylamadka girme, nce sonunu gzle, sonra nne bak, ta ki iin sonunu rtmeyesin, varlk iin sonudur. Sonra padiahlara yze glme gerektir, her ite yze glmeyi unutma. Tuttuun ii gnlle salam tut, el ucu ile tutmay uygun bulma. Her neye nazar edersen doru nazar et, ta ki hakikat zaman o grn hak mdr, batl mdr seebilesin. nk bir padiahn gr btn olmazsa, her neye baksa gedik ve eksik grecektir. Akl ve bilgi ile gnl gzn ak tut, ta ki gittiin yol hak mdr, batl mdr bilirsin. Bundan belirli oldu ki padiah ak dnceli ve uzak grl ve sonunu dne olmaldr. Sylediin her szde gereklisini syleyici ol, az syleyici, az glc ol, ta ki hizmetkrlarn seni hafiflemesinler. Kendini halka aziz gster, yani herkese yz verip, katna yol verme, ta ki eri halkna ve raiyyetin gzne hor grnmeyesin. Yenilmi olursan kimseden aman dileyici olma, yenmi olursan Allah'n kullarna kar balayc ol. Yani sevdiini esirgeyici ol, ama efkatsiz kiilere efkat etme. Keremi adet yani huy edin. Yalnz heybet gstermedike, keremli olma, hele kendi vezirine. yle ki, asla kendini vezire yavalkla gsterme, bir anda kendini vezirin grne muhta faaliyete, vezirin syledii her bir sz, birisinin hakknda veya bir i iin dinle ama tezcek o szle i grme. Olsun da grelim de ve ertele. Hrsza merhamet edip balama, hrsz balamak halkn zararna sebep olmaktr. Kimsenin senin buyruuna hor gzle bakmasn uygun grme. Buyruunu horlayan seni horlam olur. Eer byle olursa ne beyliinde hrmet kalr ve ne lem halknda rahat. nk padiahn lem halkna rahat buyruu getii iindir. Buyruu gemeyince o da sipahi gibidir. Padiah da grnte raiyetin benzeridir. Ancak, padiah, raiyet ve sipahi arasndaki fark odur ki, padiah hkimdir, onlar ise mahkm. Hkim mahkma hkmn geiremezse arada dzen bozulur ve hrmet kalmaz." Grld zere yzyllar nce, mutlak hkim ynetici padiaha bile t vermek iin eitli kitaplar yazlm, nice tlerden birer padiah olamasalar bile nice yneticiler faydalanmtr. Ynetim bir sanattr. Ancak bir sanat icra etmek iin nce beceri gerekirse de, bilgiyle donatlamam beceri ham kalr. Ynetici aratrmal, okumal ve benden nceki nesiller bu durumlarda neler yaparlard? Sorusunu sorarak, deien artlara ve insan modellerine uygulanabilecek yeni ve zgn ynetim modellerini gelitirmelidir. Ynetici, kendini bu aratrmay yapabilecek zaman boluu iinde bulamyorsa, mutlaka profesyonel destek almaldr. Ancak ynetici ister kendisi bir model gelitirsin, isterse de profesyonel destek alsn, iyerinde ve hayatta tek bir doru vardr: Adalet. Adalet, drstlkle gelir. Bu nedenle ynetici, nasl bir model uygulayacana karar vermeden nce alanlarna adil olduunu kantlamaldr. Bu kantlandktan sonra gerisi zaten orap sk gibi gelecektir. Kaynak: , G Bak" - Yaam Dergisi Say:1 Yrd. Do. Dr. Burak ARZOVA Marmara niversitesi letme Blm Yedinci Blmle lgili rnek Deerlendirme Sorular

120

letme Ynetimi-2

Faydalanlan Kaynaklar

Metin Arslan

FAYDALANILAN KAYNAKLAR ACUNER .A.: Mteri likilerinde Hareket Noktas: Mteri Memnuniyeti ve lm, MPM Yay., Ankara, 2001. AK, Mehmet: Firma Markalarda Kurumsal Kimlik Ve maj, 1.Bask, Il Ofset, stanbul, 1998. AKDOAN, Abdurrahman: Kamu Maliyesi, Gazi nv. Yayn No:67, ..B.F. Yayn No: 34, Ankara, 1985. AKTAN C.C. : Deiim ve Yeni Global Ynetim, Mess Yaynlar, stanbul, 1997. AKTAN, C.C. Meslek Ahlak ve Sosyal Sorumluluk, stanbul: ARI Dnce ve Toplumsal Geliim Der. Yay, 1999. ALPUGAN, Oktay ve Di. : letme Ekonomisi ve Ynetimi, Beta Basm Yaym A.. 1.Bask. stanbul,1987. ALPUGAN, Oktay: Kk letmeler, Der Yaynlar, stanbul, 1994. ALTINTA L.: Bilgi Ynetimi ve Deiim, www.baltas-baltas.com/kaynakdergiyazi ALTINTA, M.H. : Mteri Tatmininden Mteriye Deer Salama Analizine Doru Yaplanma ve Bir Analiz nerisi, Doktora Tezi, U.. Sosyal Bilimler Enstits, Bursa, 1999. ANDERSEN, Arthur: Satta Baar, Derleyen: Power, Nisan 1999. ARIKAN, Rauf ve ODABAI, Yavuz:Tketici Davranlar ve Tketici Bilinci,A.., Yay., No:646, Eskiehir,1996. ARIKAN, Rauf: Aratrma Teknikleri, 3. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara, 2000. ARMSTRONG, G. ve KOTLER, P. :(2003), Marketing, International Edition, Prentice Hall. 2003. ARPACI, T. Ve AYHAN, D.Y. ve Di.: Pazarlama, Gazi Yay., Ankara , 1992. ARSLAN, Ali: Pazar Aratrmasnda Bir Nabz Tutma Yntemi: Etnografi; Pazarlama ve letiim Kltr Der., Nisan-MaysHaziran; s. 63, 2005. ARSLAN, Metin: Genel letme ve Yeni Yaklamlar Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Hizmet Pazarlamas Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: letme Becerileri ve Grup almas Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Marka Ve Marka Stratejileri Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Mesleki alma Ve Seminer Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Mteri likileri Ynetimi Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Tketici Davranlar Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Uluslar aras Pazarlama Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. ARSLAN, Metin: Ynetim Ve Organizasyon Yaynlanmam Ders Notlar, Birecik, 2011. BALIK, Bahaettin: letme Ynetimi. 5. Bask. Nobel Yaynlar, Konya, 2005. BELL,C. ve ZEMKE, R. : apka karttran Hizmet Ynetimi, Rota Yaynlar, 1998. BUDAYCI, Ahmet: Pazarlamada Unutulmaz Hatalar, Capital Dergisi, Eyll says, 1997. BUMN, Birol ,"Organizasyonlarda atmann ynetimi",Ankara,1990:108-129. BUZZEL, Robert ve dierleri,: MARKETNG: A Cantemparary Anolysis, 1972. BKER, Semih ve SEVL, Gven.: letmecilik Bilgisi, A..F. Yay. . d.111. CAN, Halil ve dierleri: Genel letmecilik Bilgileri, 3. Bask, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994. CAN, Halil, TUNCER, Doan ve AYHAN, Doan Yaar: letmecilik Bilgisi, 4.bask, Adm Yaynclk, Ankara, 1991. CAN, Halil,"Organizasyon ve Ynetim", Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama Kavramlar-Kararlar, Beta Basm Saym Datm A.. stanbul,1998. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama Ynetimi. T.C. Anadolu nv. Yay. No:885. nc Bask. Eskiehir, 2001. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama, T.C. Anadolu nv. Yay. No:72. 7. Bask. Eskiehir, 1994. Cogito: Dnya Byk Bir Maaza, Yap Kredi Y. Dergi, say 5, Yaz 1995, 2. Bask- 2001. ALIK, Nuri: Marka Ball Ve Marka Ballna Etki Eden Faktrler, Anadolu niversitesi. V E.: Yeni Ekonomik Dzende Kobiler,1.Orta Anadolu Kongresi, Nevehir, 2001. OLAKOLU, H. Mustafa: KOSGEB, TOBB, Kobi Rehberi, 2002, Yorum Matbaaclk, Ankara, 2002. DNER, mer: Stratejik Ynetim ve letme Politikas, Beta Yaynlar, stanbul, 1996. DREN, A. Zeynep: Ynetim Bilimi Ders Notlar, st. nv. Sos. Bil. Ens. stanbul,1994. EKER, Ayta ve TEN, Kmil: Kamu Maliyesine Giri, 2. Bask, Aklselim Ofset Tesisleri, zmir, 1989. EKC M. Sena: ktisada Giri, Siyasal Kitabevi, 2, Bask, Ankara, 2001. EKC M. Sena: Kamu Maliyesi, Kavram Yaynlar, Beta Basm Yaym Datm A.., stanbul, 1996. ERDOAN, lhan: Baarl Sat in Temel Satc Davranlar. TO Yay. No: 199911, Nisan, stanbul, 1999. EREN Erol ,"rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi", stanbul: Beta Yaynlar, 1998, s.445-460. EREN, Erol: Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm Yaym Da. A.. 2. bask, stanbul, 1993. EREZ, Yalm: Topla Kalite Ynetim Sistemi, Tisamat Basm Sanayi, Ankara, 1998. ERGNAY, Akif: Kamu Maliyesi, 12. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara 1987 ERGLEN, Doan: 1998, Pazarlar Kreselleirken Mteriler Standartlat, Kariyer Dergisi. 1998. ERKUT, Haluk,: 1995, Hizmet Kalitesi ve Hizmet Ynetimi nterbank Yaynlar, 1995. FELDWICK, Paul: What is Brond Equity Anywayan How Do You Meosure it, Sournal of the Market sacietuy, 1996. GERSON, R. F.: Mteri Tatmininde Sreklilik, Rota Yaynlar, stanbul, 1997. GEV, Hdr: Mteriyle Hayat Boyu Flrt, Power Dergisi, 1998. GOLDMAN, H.: Mteri Kazanmak, Kal Der, stanbul, 1989. GZELCK, E.: Kreselleme ve letmelerde Deien Kurum maj, Sistem Yaynclk, stanbul, 1999. HATPOLU, Zeyyat: Temel Pazarlama, Beta Yaynlar, 1993 BCOLU, Hasan "letmelerde Departmanlar Aras atmalarn Kaynaklar ve letme Performansna Etkilerine likin Bir Aratrma",Verimlilik Dergisi, Ocak,2001,s.99-114. Z, Orhan: Makale. Hizmet Pazarlamasnda nternet Kullanm, Dokuz Eyll nv. Sos. Bil. Ens. Drg. C. Say:3 1999 KARA, M.Ali, letme Becerileri Grup almas, 6. Bsk. Murathan Yaynevi, Mart 2008 KARABULUT, Muhittin: Tketici Davran, 3. Bask. .. letme ktisad Enstits Yayn No:102. KARAFAKIOLU, Mehmet: rnek Olaylarla Sat Ynetimi. Literatr Yaynlar,2. Bask, stanbul, 2004. KARAFAKIOLU, Mehmet: Uluslar aras Pazarlama Ynetimi, st.nv. stanbul, 1990. KARAHAN, Kasm: Hizmet Pazarlamas, Beta Basm Yaym Da. Birinci Bask, stanbul, 2000. KAVAS, Ali Can ve Dierleri: Tketici Davranlar, Anadolu niv., Yay. No:880, 1. Bask, Eskiehir, l995. KIRIM, A.: Strateji ve Bire-Bir Pazarlama, Sistem Yaynclk, stanbul, 2001. KOTTER J.P.: Dnm abalar Neden Baarsz Kalyor?, Deiim, Mess Yaynlar, stanbul, 1999. KOZLU M. Cem: Uluslar aras Pazarlama, Bankas Yaynlar, 6. Bask, 1998. KSEMEHMETOLU, Arzu: Mteri Velinimetimizdir, Zaman Gazetesi nsan Kaynaklar, 1999.

121

LEVENT, Alpay: Pazarlama Semineri Notlar, Bankalar Birlii, 1997. MAZAR, S.: Citibank: Mteriyle Sra d Bir liki, Power Dergisi, 1997. MAZDA: Satta ve Ynetimde Mteri Memnuniyeti, Mazda Motor Trkiye A.. 1998. MUCUK, smet: Pazarlama lkeleri, 6. Bask, Derya Yaynlar, stanbul, 1994. MUCUK, smet: Temel letmecilik Bilgileri, Trkmen Kitabevi, 3. Bask, stanbul, 2005. MFTOLU, Tamer: Giriimcilik, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No:955. Eskiehir, 2001. ODABAI, Yavuz: Satta ve Pazarlamada Mteri likileri Ynetimi, Sistem Yaynclk, stanbul, 2000. OLU, Mehmet: rn Politikalar Pazarlama Dnyas Dergisi, S:28,Yl:2 ss.314, stanbul, 1988. OLU, Mehmet: Satnalclarn Davranlarnn Dinamikleri, Pazarlama Dnyas, Say 28, 1991. ONAY, rfan ve KOROLU, Adal: Toplam Kalite ve Mteri in stn Deer Ynetimi, Verimlilik Dergisi, MPM., 1996. NAL, Gngr: letme Ynetimi ve Organizasyon, Marmara . S.B.E. No: 04. stanbul, 1995. ZALP, nan: letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Beyta Yaynclk A.. Eskiehir, Tarihsiz. ZEVREN, Mn: Toplam Kalite Ynetimi, Alfa, 2. Bask, stanbul, 2000. ZKALE, Lerzan ve dierleri: Pazarlama Stratejileri, letiim Yaynlar, Yeni Yzyl Kitapl. stanbul, Tarihsiz. ZKALP, Enver; rgtsel Davran, Eskiehir, 1998. ZSOY, Osman: Gelecein Gzde Meslekleri, Yeni afak, Acar Matbaaclk A.. stanbul, Tarihsiz. ZTRK, Aye: Hizmet Pazarlamas, 2. Bask Detay Kitap ve Yayn. Eskiehir, 2000. ZTRK, Azim: Kreselleen Dnyada Yneticilik, Adana Nobel Kitabevi, Adana, 1998 PEHLVAN, Osman: Kamu Maliyesi, Derya Kitabevi, Trabzon 2008 PEKRCOLU, Nurettin, 1996, Kalite Ynetiminde ISO 9000 Uygulamalar, Milli Prodktivite Merkezi SEYYAR, Ali: aliseyyar@sosyalsiyaset.com AHN, Mehmet: daresi, A.. AF Y. No:11. Tarihsiz. / daresine Giri, A..F. Yaynlar No:72. Eskiehir, Tarihsiz. MEK, M. erif ve ELK, Adnan: Genel letme, Eitim Akademi Yaynlar, Konya, Eyll 2008 MEK, M. erif ve ELK, Adnan: Ynetim Ve Organizasyon, Eitim Akademi Yaynlar, Konya, 2009 TAKIN, Erdoan: Sat Teknikleri Eitimi, 7.Basm, Papatya Yaynclk, stanbul, 2003, TAVMERGEN, ge: Dorudan Pazarlamada Stratejik Pazarlama Planlamas ve Uygulanabilecek Stratejiler, Verimlilik Dergisi, Say 4, 1998. TEK, mer Baybars: Pazarlama lkeleri ve Uygulamalar, Memleketim Yaynlar, zmir, 1990. TEK, mer Baybars: Pazarlama lkeleri, Yedinci Bask, Cem Ofset Mat. San. zmir, 1997. TEKN, Mahmut: Giriimcilik, Gnay Ofset Konya, 5. Bask, Konya, 2006. TEKN, Mahmut: Toplam Kalite Ynetimi, Gnay Ofset, Konya, 2002. TEKN, Mahmut: retim Ynetimi, 5, Bask, Eitim Kitabevi, Konya, 2004. TINAZ, Pnar: alma Yaamndan rnek Olaylar. Beta Basn Yayn Da. A. 1.B. stanbul, 2005. TOKOL, Tuncer: Pazarlama Aratrmas, Beinci Bask, Uluda nv. Basmevi 1990. TOSUN, Kemal: letme Ynetimi, 1.c, 4. bask, .. Y. No:3462. stanbul, 1987. TREACY, Micheal & WIERSAMA, Fred: Pazar Liderlerinin retileri, Media Cat Kitaplar, Ankara, 2003. TUNCER, Doan ve dierleri: Pazarlama, Gazi Yaynlar, Birinci Bask, Ankara, 1992. TUTAR, Hasan, ERDNMEZ, Cumhur: letme Becerileri Grup almas,4. Bask, Detay Yaynclk, Ankara, 2007 TUTAR, Hasan: Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, Hayat Yaynlar, S.79, 1999. URAS, Ouz: letmeye Giri, 2. Bask, Nihad Sayar Yay. Ve Yardm Vakf. stanbul, 1992. UYGUR, Akyay; Ynetim ve Organizasyon, 1. Bask, Nobel Yayn Datm. Konya, 2005. UZTUN, Ferruh: Markan Kader Konu, 2. Bask, 2003. NER, M.: Hizmet Pazarlamasnda Pazarlama Karmas Elemanlar Deiiklik Gsterir mi? Pazarlama Dnyas Dergisi, Say:34, Yl:8, ss.211, stanbul, Ocak-ubat. 1994. NSALAN, Erdal ve MEKER, Blent: Temel letmecilik Bilgileri, Detay Yaynclk, Ankara, 2005. ZEREM, N.:Hizmet Kalitesinin Ynetimi Pazarlama Dnyas Dergisi, Say:63, stanbul, Mays-Haziran. 1997. www.dtm.gov.tr http://www.ikademi.com/ www.aumba-alumni.com/artstressquestions.htm .www.ytukvk.org.tr/arsiv/markayonetimi.htm www.dpt.gov.trwww.esam.org.tr www.tubitak.gov.tr www.tuketici.gov.tr www.tse.org.tr www.mpm.org.tr www.ttkd.org.tr www.abgs.gov.tr www.insankaynaklari.com www.turkpatent.gov.tr www.iskur.gov.tr www.esam.org.tr www.ansar.de/sosyalbilimler/ www.oib.gov.trwww.hukuk.gen.tr www.idealhukuk.com www.kobinet.ogr.tr www.kalitesitesi.com.tr www.turkcebilgi.com www.ekodialog.com www.danisment.com.tr www.tobb.org.tr www.dtm.gov.tr www.igeme.org.tr www.tcmb.gov.tr www.tuik.gov.tr www.ito.org.trwww.ikv.org.tr www.dtm.gov.tr/ihracat www.sanayi.gov.tr www.maximumbilgi.com www.bilgiyonetimi.org.tr www.wikipedia.org www.uludagsozluk.com www.nedir.cc/ekonomi www.tesev.org.tr www.bilgininadresi.net www.ansiklopedi.turkcebilgi.com www.tdk.org.tr www.marka. com.tr www.collegeview.com/career/interviewing/types_of/sample_stress.html /www.kho.edu.tr/yayinlar/bilimdergisi/bilimder/doc/19992/bilder5.doc YILDIRIM, A. ve imek, H.(2005).Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk YKSEL, Berrin: Pazarlama Kavramndaki Deiimin Analizi, Pazarlama Dnyas, 1994. YKSEL, Berrin: Pazarlama Kavramna Mteri Ynl Yaklam: Pazarlamann Kalite Hareketindeki Rolnn ncelenmesi, Verimlilik Der., Say 2, 1998. ZORLU, Abdlkadir: Batl Bir Yaam Tarz Olarak Tketim: : Trkiyede Tketim rnlerinin ve Kltrnn Tarihi Geliimi, H.. Sosyolojik Aratrmalar Dergisi, sdergi.hacettepe.edu.tr. 2003. ZORLU, Abdlkadir: Tketici Davranlar ve AVM'ler , Bedestenlerden Alveri Merkezlerine Alveri Davranlarnn Sosyalliklerini Anlamak, 12. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler S.., BF Yay., Sakarya, 2007.

letme Ynetimi-2

Faydalanlan Kaynaklar

Metin Arslan

122