T.

C ULATIRMABAKANLII KARAYOLLARIGENELMDRL

BETON VE BETON MALZEMELER LABORATUAR DENEYLER

HAZIRLAYANLAR Ali NSAL n.Mh. Beton ve elik Lab.efi Hamdi EN Kimya Yk.Mh. Malzeme Lab.b.Md.

Teknik Aratrma Dairesi Bakanl Malzeme Lab.ubesi Mdrl EYLL-2008

NDEKLER: 0.GR.............................................................................................................................................1-8 1. BETON- ZELLK, PERFORMANS, MALAT VE UYGUNLUK (TS EN 206-1)...........9-22 2. BETON AGREGALARI (TS 706 EN 12620) ......................................................................23-36 3. MENTOLAR (TS EN 197-1) ...............................................................................................37-42 4. BETON AGREGASI DENEYLER.........................................................................................43-98
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 AGREGALARIN GEOMETRK ZELLKLER N DENEYLER Eleme Metodu le Tane Bykl Dalm Tayini (TS 3530 EN 933-1 ) ...........................45-47 Tane ekli Tayini-Yasslk Endeksi (TS 9582 EN 933-3).....................................................48-50 ri Agregalarda Kavk eriinin Tayini-Kavk Yzdesi (TS EN 933-7) .................................51-53 nce Tanelerin Tayini-Metilen Mavisi Deneyi (TS EN 933-9)................................................54-58 AGREGALARIN MEKANK VE FZKSEL ZELLKLER N DENEYLER Agregalarn Tane Younluu Ve Su Emme Orannn Tayini (TS EN 1097-6)..................59-67 Paralanma Direncinin Tayini (TS EN 1097-2)....................................................................68-70 Anmaya Kar Direncin Tayini (Micro-Deval) (TS EN 1097-1)..........................................71-73 ivili Lastiklerden Kaynaklanan Anmaya Kar Direncin Tayini Nordik Deneyi (TS EN 1097-9).............................................................74-77

AGREGALARIN TERMAL VE BOZUNMA ZELLKLER N DENEYLER: 4.9 Donmaya ve zlmeye Kar Direncin Tayini (TS EN 1367-1) ........................................78-81 4.10 Magnezyum Slfat Deneyi (TS EN 1367-2)........................................................................82-85 4.11 Kuruma ekmesi Tayini (TS EN 1367-4)............................................................................86-90 4.12 Alkali-Silika Reaksiyonu Deneyi (CANADA CSA 23.2 25A).............................................91-94 AGREGALARIN KMYASAL DENEYLER: 4.13 Organik Madde Tayini Deneyi (TS EN 1744-1)...................................................................95-95 4.14 Har Metoduyla Organik Kirleticilerin Tayini (TS EN 1744-1).............................................96-98 . 5. MENTO DENEY METOTLARI......................................................................................99-118 5.1 Dayanm Tayini (TS EN 196-1).................................................................................101-111 5.2 Kvam Suyu, Priz Sresi ve Genleme Tayini (TS EN 196-3)..................................112-116 5.3 ncelik Tayini (TS EN 196-6).....................................................................................117-118

6. TAZE BETON DENEYLER............................................................................................119-140

6.1 kme (Slump) Deneyi (TS EN 12350-2).................................................................121-123 6.2 Vebe Deneyi (TS EN 12350-3)..................................................................................124-126 6.3 Sktrlabilme Derecesi (TS EN 12350-4)................................................................127-128 6.4 Yaylma Tablas Deneyi (TS EN 12350-5).................................................................129-131 6.5 Younluk Deneyi ( TS EN 12350-6)..........................................................................132-133 6.6 Hava Muhtevas Tayini (TS EN 12350-7)..................................................................134-140

7. SERTLEM BETON DENEYLER............................................................................141-162

7.1 Basn Dayanm Tayini (TS EN 12390-3)................................................................143-150 7.2 Eilme Dayanmnn Tayini ( TS EN 12390-5)..........................................................151-153 7.3 Yarmada ekme Dayanmnn Tayini (TS EN 12390-6)...........................................154-156 7.4 Younluk Tayini ( TS EN 1290-7)..............................................................................157-159 7.5 Basn Altnda Su leme Derinliinin Tayini (TS EN 12390-8).................................160-162

8. KMYASAL KATKILAR- TARFLER, ZELLKLER,UYGUNLUK (TS EN 934-2)163-176

8.1 Tarifler,zellikler,uygunluk,iaretleme ve etiketleme (TS EN 934-2).........................165-171 8.2 Deneyler iin ahit Beton ve ahit Har (TS EN 480-1)............................................172-174 8.3 Priz Sresinin Tayini iin Deney Metotlar ( TS EN 480-2)........................................175-176

9. KENDLNDEN YERLEEN BETONLAR (KYB)........................................................177-184 10. ZEMN DEMES N BETON PARKELER (TS 2824 EN 1338)185-204
10.1 Beton parkeler-Gerekli artlar ve Deney Metodlar (TS 2824 EN 1338).................187-188 10.2 Boyutlarn llmesi................................................................................................189-190 10.3 Buz zc Tuz Etkisiyle Birlikte Donma/zlmeye Kar Direncin Tayini...............................................................................................................................191-195 10.4 Su Emmenin Tayini..................................................................................................195-195 10.5 Dayanmn llmesi...............................................................................................196-197 10.6 Anmaya Kar Direncin llmesi........................................................................198-201 10.7 Anmaya Kar Direncin Bhme Deneyi le llmesi...........................................202-204

11. BETON BORDR TALARI- GEREKL ARTLAR VE DENEY METOTLARI (TS 436 EN 1340)................................................................................................................205-212 12. YAPIDA BETON DENEYLER -KAROT NUMUNELER - KAROT ALMA, MUAYENE VE BASIN DAYANIMININ TAYN (TS EN 12504-1) .......................................................213-216 13. BETON DENEY METOTLARI-YAPI VE YAPI BLEENLERNDE SERTLEM BETONDAN NUMUNE ALINMASI VE BASIN MUKAVEMETNN TAYN (Tahribatl Metot) (TS 10465)............................................................................................. 217-226 14. BETON ELK UBUKLARI (TS 708)...........................................................................227-236

GR Beton; dnyada sudan sonra en ok kullanlan bir malzemedir. Ekonomik olmas, bileenlerinin doada bol miktarda bulunabilmesi, dayanm ve dayankllnn yksek, maliyetinin dk olmas, ilenebilirlii, yangna kar direnci, retiminde az enerji gereksinimi duymas, evre dostu, estetik yaplarn inasna olanak salayan mhendislik zelliklerinden ve daha birok zellii ile alternatifsiz bir yap elemandr. lkel ekliyle 5000 yl kadar nce Msr Piramitlerinin inasnda, in Seddinin yapmnda, Romallar dneminde pek ok mhendislik yapsnda kullanld bilinmektedir. Bugnk anlamda beton 1824 ylnda portland imentonun retilmesi ve 1848de ngilterede ilk imento fabrikasnn kurulmasyla kullanlmaya balanmtr. Daha sonra 1903 ylnda Almanyada hazr beton kullanlmaya, 1916 ylnda da betonun tanmas iin transmikserler kullanlmaya balanmtr. Bugn ise zellikle kimyasal ve mineral katklarn, liflerin betonda kullanlmas ile yksek dayanml betonlar retilmektedir. Bu teknik ve ekonomik stnllkleri sayesinde, beton gemite olduu gibi gelecek yllarda da inaat sektrnde en ok tercih edilen ve vazgeilemez malzeme olma zelliini srdrecektir. Beton; imento, agrega, su ve gerektiinde kimyasal ve mineral katklarn uygun oranlarda ve homojen olarak kartrlmasyla oluturulan, balangta plastik kvamda olup ekil verilebilen, zamanla imentonun hidratasyonu ile katlap sertleerek mukavemet kazanan bir yap malzemesidir. yi beton; maruz kald yklere ve evre etkilerine kar hizmet mr boyunca, fiziksel ve kimyasal btnln koruyabilen, dayanm yksek, geirimsiz betondur. Betonda kalitenin ls, basn dayanmna gre deil, betonun ekonomik mr boyunca maruz kald evre etkilerine ve yklere kar dayanklldr. Betonun dayanm ve dayankll, bir ok parametrenin etkisi altnda ekillenmektedir. Kullanlan malzeme (Agrega, imento, su, kimyasal ve mineral katklar) Uygun tasarm Su/imento oran retim teknolojisi Yerletirme, Sktrma Bakm (Kr)

SU AGREGA MENTO KATKILAR HAMMADDELERN KALTES BETONUN ZELLKLER HOMOJENLK KARITIRMA KARIIM DZAYNI

DENEYLER

KR ZAMAN NEM SICAKLIK

YERLETRME SIKITIRMA DERECES HAVA ER

ekil-1.Beton Dayanmna etki eden faktrler. Agregalar; beton iin nemli bir bileendir ve beton ierisinde hacimsel olarak %60-75 orannda yer igal ederler. Agregalar, Doal kum-akl ocaklarndan yani akarsu yataklarndan, alvyon deltalarndan, Doal Ta Ocaklarndan kayalarn krlmas ve elenmesi ile elde edilirler. Beton agregalarnn, Tane bykl dalmlarnn (granlometri) birbirlerinin boluklarn dolduracak ekilde olmas, Yass ve uzun taneler yerine kbik ve kresel olmas, Sert, dayankl ve boluksuz olamas, kavk gibi zayf maddeler iermemesi, erisindeki ince malzemenin kalitesi (kil, silt, mil vb. iermemesi), erisinde organik maddeler bulundurmamas, Tanelerin younluklarnn yksek ve su emme orannn dk olmas, Paralanmaya ve anmaya kar direncinin yksek olmas, Donma ve zlmeye kar direncinin yksek olmas, imento ile zararl kimyasal reaksiyonlara girmemesi (Alkali-Silika Reaksiyonu) istenilen zelliklerdir. Porland imentolar; kalker, kil, gerekiyorsa demir cevheri ve/veya kumun tlp toz haline getirilmesi ve bu malzemenin 1400-1500 Cde dner frnlarda piirilerek elde edilen klinkere %4-5 orannda al ta ilave edilip tekrar ok ince toz halinde tlmesi ile elde edilir. Bunlarn dnda tek veya birka bir arada olmak zere tras, frn curufu, uucu kl, silis duman vb. katlarak katkl imentolar elde edilir. imentolar fiziksel, mekanik (2,7,28 gnlk basn ve eilme dayanmlar,genleme deerleri, priz sreleri, incelii) ve kimyasal zellikleri ynnden uygun olmaldr.

Betonda kullanlan karm suyunun iki nemli ilevi vardr. Kuru haldeki imento ve agregay slatarak plastik hale getirmek, imento ile kimyasal reaksiyonu gerekletirmek ve plastik ktlenin sertlemesini salamaktr. ilebilir nitelikte olan tm sular beton karmnda kullanlabilir. ilebilir nitelikte olmayan sular da deneyleri yapldktan sonra kullanlabilir. Su mmkn olduu kadar temiz olmal, yamur ve kar sular kullanlmamal, ierisinde eker, klor,slfat, ya, kil, silt ve kimyasal atklar bulunmamaldr. Karmda suyun yeteri kadar olmamas halinde imento hidratasyonunu tam olarak yapamayacak, agrega tanelerinin yzeyi tam olarak slanmayacandan agrega tanesi ile imento pastas arasndaki aderans zayf olacak ve yeterli ilenebilirlik elde edilemeyecektir. Taze betona kvam kazandrmak amacyla fazladan su katlmas durumunda ise betonun bnyesinde imento ile reaksiyona girmeyen fazla suyun brakt boluklar yalnz dayanm drmekle kalmayacak boluklardan ieri giren klor, slfat gibi zararl unsurlar beton ve donatya zarar verecek betonun dayanklln da decektir (ekil-2).

ekil-2. Su/imento orannn Mukavemet (a) ve Geirimlilik (b) zerine etkisi. Su Miktar %20 fazla olmas, %30 fazla olmas, %100 fazla olmas, Mukavemet %30 azalmaya %50 azalmaya %80 azalmaya neden olmaktadr.

Kimyasal beton katk maddeleri betonun fiziksel ve kimyasal zelliklerinin bazlarnda deiiklik yapmak amacyla beton karm suyuna belirli oranlarda katlan katklardr. En yaygn kullanlan kimyasal katklar; Su azaltclar (akkanlatrclar) Priz geciktiriciler, Priz hzlandrclar, Hava srkleyici katklar, Su geirimsizlik katklar, Antifirizlerdir.

Mineral katklar ise ( curuf, uucu kl, silis duman, tras, ta unu, vb.) tlm, toz halde kullanlrlar.Tek bana imento gibi balayclk zellii bulunmasa da birlikte kullanldklarnda imentoya benzer grev yaparlar. Bu nedenle gerektiinde, imento tasarrufu, yksek dayanm ve drabilite iin mineral katklar kullanlmaldr. Bitmi bir yapda betonun kalitesini 6 aama belirler. Beton bileenlerinin kalitesi Betonun tasarm Betonun retimi (lme ve kartrma) Betonun tanmas Betonun yerletirilmesi-sktrlmas Betonun bakm-kr Bu aamalardan ilk drdn beton tesisi gerekletirir. Son iki aama olan, Yerletirme Sktrma ve Bakm-Kr ilemleri yapda gerekleir. Betonun uzun yllar boyunca maruz kald evre etkilerine ve yklere kar dayanmn ve dayanklln korumas iin bu iki hususa da gereken nemin gsterilmesi gerekir. Betonun zelliklerini nemli derecede etkileyen bu yerletirme-sktrma ve ilk gnlerden itibaren kr ilemleri dikkatli ve usulne uygun bir ekilde yaplmaldr. Sktrma (vibrasyon), betonun kalbn her tarafn doldurmasn ve donatnn beton tarafndan iyice sarlmasn ve beton iindeki havann dar karlmasn salamak ilemidir. Sonuta daha youn, daha geirimsiz bir beton elde edilir. Vibrasyonun iddeti ve miktarna dikkat edilmelidir. Ar vibrasyon betonda segregasyona neden olduu gibi, eksik yapldnda da skma gereklemeyecektir. Betonda kullanlan vibratrler, Dalc vibratrler Sath vibratrleri Yzey vibratrleridir.

ekil-3. Daldrma tipi vibratr ile betonun sktrlmas

ekil-4. Skmanann alt tabakaya gemesi.

Dalc tip vibratr ile vibrasyon yaparken aadaki noktalara dikkat edilmesi gerekir. Kolon ve duvar gibi brt beton yap elemanlarnda, beton uygun kvamda (8-12cm kme) max. 30 cm.lik tabakalar halinde yerletirilmeli ve sktrlmaldr. Vibratr, beton iinden artk hava kabarcklarnn kmad ve yzeyinde ince bir erbet tabakas oluana kadar yaklak 15-30 sn kadar tutulmaldr. Vibratrn bir nceki tabakaya 10 cm kadar girmesi salanmaldr.(ekil-4) Vibratr beton iinden yavaca ekilmelidir. (8cm/sn) Vibratr betona dey olarak daldrlmal ve daldrma aral vibratrlerin etki yaraplarna bal olarak 45-50 cm.yi gememelidir. Vibratrn kalp yzeyine ve donatlara temas etmesinden kanlmaldr.

Betonun kr; betonun yerletirilip sktrlmasndan hemen sonra balar ve beton yeterli nem ve scaklkta tutulur. Bunun iin beton, srekli slak kalacak ekilde sulanmal veya zeri su geirimsiz malzemelerle rtlmeli veya kimyasal kr bileikleri uygulanarak beton gne ve rzgardan korunmaldr. Scak havalarda betonun ar su kayb engellenmezse atlaklar oluur ve en nemlisi hidratasyon iin gerekli su kaybolur.Yaplan laboratuar almalarnda, kuru ortamda bulunan betonun, nemli ortamda bulunan betona gre, %50 orannda daha az dayanm kazand grlmtr(ekil-5). Scaklk ve rzgar, betonun hzla su kaybetmesine neden olmakta, ve sonucunda betonda atlaklar oluarak dayanm ve hizmet mrn azalmaktadr.

ekil-5.Kr sresinin Dayanm (a) ve Permeabilite (b) zerine etkisi

ekil.6- Beton rzgardan ve gneten korunmaldr.

ekil.7- Betondaki suyun buharlama hz.

Betonun terlemesi ile kaybolan suyun betona yeniden kazandrlmas yada terlemenin olabildiince dk seviyede tutulabilmesi iin aadaki yntemler izlenir. 1. Su ile kr yaplmas. Srekli olarak beton yzeyinin nemli kalmas salanr. Genelde spreyleme yntemi ile su pskrtlr, yada hortumla su gleti oluturulur yada slak kum, tala, telis bezi serilerek srekli slak tutulur. 2. Su geirmeyen (naylon-polietilen) bir tabaka ile beton yzeyi kapatlr. 3. Kimyasal kr katklar kullanlr.

ekil.8- Su gleti oluturulmas

ekil.9- Su pskrtmek kullanlmas

ekil.10- Islak Telis Bezi gibi rtler

ekil.11- Polietilen rtler kullanlmas

ekil.12- Kimyasal Kr Maddeleri ile spreyleme yaplmas

Betonun Kalite Kontrol aada belirtilen ekilde yaplmaktadr. 1) Yeterlilik Kontrol: A) Karma girecek malzemelerin uygunluk deneyleri a) imento b) nce ve iri agregalar c) Su d) Katk B) Karm Dizayn stenilen beton zelliklerini salayan malzemelerin cins ve miktarlar belirlenir. 2) Nitelik Kontrol: A) retimin kontrol 1.maddede belirlenen malzemenin cins, miktar ve zellik olarak retim sresince devamllnn salanmas. B) Uygunluk kontrol retilen taze betondan numuneler alnarak 28.gn sonra dayanm testleri yaplr. 3) Yapdaki sertlemi betonun kalite kontrol: A) Tahribatl metot (Karot) B) Tahribatsz metot

BLM 1
BETON-ZELLK,PERFORMANS, MALAT VE UYGUNLUK (TS EN 206-1)

BETON - ZELLK, PERFORMANS, MALAT VE UYGUNLUK (TS EN 206-1/Nisan 2002)

Burada, yerinde dkm ve n yapml (prefabrik) yaplar ile binalarn ve inaat mhendislii alanna giren yaplarn n yapml yapsal elemanlarnda kullanlan betonlar kapsar. Aada verilen konularda, ilve veya farkl artlar dier standartlarda verilmitir. Yollarda ve trafie ak dier alanlarda kullanlacak betonlar, Dier malzemeler (lif gibi) veya dnda bileen malzemeler kullanlarak yaplan betonlar. Agrega en byk tane bykl 4 mm veya daha kk olan betonlar (harlar). zel teknolojilerle iml edilen betonlar (pskrtme beton gibi). Kirletici maddelerin muhafazas iin depo yaplarnda kullanlacak betonlar. Ktle betonlar (baraj betonu gibi). Kuru karml betonlar. 1.1 Tarifler Normal beton Etv kurusu durumdaki younluu, 2000 kg/m3ten byk olup, 2600 kg/m3 gemeyen beton. Hafif beton Etv kurusu durumdaki younluu, 800 kg/m3 veya daha byk olup, 2000 kg/m3 gemeyen beton. Hafif betonda kullanlan agregann bir ksm veya tamam hafif agrega olabilir. Ar beton Etv kurusu durumdaki birim hacim ktlesi (younluu), 2600 kg/m3ten daha byk olan beton. Yksek dayanml beton Basn dayanm snf C 50/60 dan daha yksek olan normal beton veya ar beton. Kimyasal katk Taze veya sertlemi betonun baz zelliklerini deitirmek zere, kartma ilemi esnasnda betona,imento ktlesine oranla az miktarlarda ilve edilen malzeme. Mineral katk Betonun baz zelliklerini iyiletirmek veya betona zel nitelikler kazandrmak amacyla kullanlan ince tlm malzeme. ki tip mineral katk tarif edilmitir, bunlar ; nert kabul edilebilir mineral katklar (Tip I), Puzzolanik veya gizli hidrolik (imento benzeri etki gsteren) mineral katklar (Tip II). Toplam su ierii Karma suyu, agregann bnyesinde ve yzeyinde bulunan su, hamur eklinde kullanlan mineral katk ve kimyasal katk ierisinde bulunan su, betona buz ilave edilmesi veya buharla stma yoluyla giren sularn toplam. Etkili su ierii Taze beton bnyesinde mevcut toplam su miktar ile agrega tarafndan emilen su miktar arasndaki fark. Su / imento oran Taze betonda etkili su ieriinin, imento ktlesine oran (ktlece). Karakteristik dayanm Dikkate alnan hacimdeki betonda belirlenecek btn dayanm deerlerinden, bu dayanm altna dmesi beklenen orann %5 olduu dayanm dzeyi.

11

Srklenmi hava Genellikle yzey aktif katk maddesi kullanlarak, karm esnasnda taze beton ierisinde tasarlanarak oluturulan, 10 m-300 m arasnda apa sahip kre veya kreye yakn ekilli mikroskopik hava kabarcklar. Hapsolmu hava Betonda, plnlanarak oluturulanlar (srklenen) dnda oluan hava boluklar. Balang deneyi Betonun, taze ve sertlemi durumda belirlenmi artlar salamas iin, seri imaltn balangcndan nce, yeni beton veya beton grubu karm oranlarnn belirlenmesi iin yaplan deney veya deneyler. Uygunluk deneyi Betonun uygunluunu belirlemek iin imalt tarafndan yaplan deneyler. evre etkileri Betonun maruz kald kimyasal ve fiziksel etkilerdir. 1.2 Semboller ve ksaltmalar XO Korozyon veya zararl etki tehlikesi olmayan etki snflar. XC... Karbonatlamann sebep olduu korozyon tehlikesi olan etki snflar. XD... Deniz suyu dndaki klorrlerin sebep olduu korozyon tehlikesi olan etki snflar. XS... Deniz suyundaki klorrlerin sebep olduu korozyon tehlikesi olan etki snflar. XF... Donma zlme etkisine sahip etki snflar. XA... Kimyasal zararl etkiye sahip olan etki snflar. S1-S5 kme (Slamp) ile ifade edilen kvam snflar. V0-V4 Vebe sresi ile ifade edilen kvam snflar. C0-C3 Sktrlabilme derecesi ile ifade edilen kvam snflar. F1-F6 Yaylma ap ile ifade edilen kvam snflar. C.../... Normal ve ar beton iin basn dayanm snflar. LC.../.. Hafif beton iin basn dayanm snflar. Betonun, silindir numune kullanlarak tayin edilen karakteristik basn dayanm. . fck,sil Betonun, silindir numune kullanlarak tayin edilen basn dayanm. fc,sil Betonun, kp numune kullanlarak tayin edilen karakteristik basn dayanm. fck,kp Betonun, kp numune kullanlarak tayin edilen basn dayanm. fc,kp Betonun, ortalama basn dayanm. fcm Tek deney sonucu beton basn dayanm. fci Betonun, karakteristik yarmada ekme dayanm. ftk Betonun, ortalama yarmada ekme dayanm. ftm Tek deney sonucu beton yarmada ekme dayanm. fti D... Hafif betonun birim hacim ktlesi snf. Den ok Agrega en byk tane anma bykl. CEM... TS EN 197 standard serisine gre imento tipi. Bir grubun tahmini standard sapmas. n adet ardarda deney sonucunun standard sapmas. Sn w/c Su/imento oran. k Tip II katksnn aktivitesini dikkate almak iin katsay.

12

1.3 evre etkileriyle ilgili etki snflar evreden kaynaklanan etkiler, izelge 1de verilmitir. izelge 1 - Etki snflar

13

14

15

izelge 2 - Doal zeminler ve yer alt sularndan kaynaklanan kimyasal etkiler iin etki snflarnn snr deerleri

1.4 Beton ve Bileen malzemeler iin temel zellikler 1.4.1. imento imento TS EN 197-1e uygun olmaldr. imento seiminde, aada verilenler dikkate alnmaldr. Yapm (inaat) yntemi, Beton yapnn kullanm amac, Kr artlar (sl ilem gibi), Yap boyutlar (s geliimi) Yapnn maruz kalaca evre artlar Bileenlerden kaynaklanan alkaliler ile agrega arasnda etkileme olmas ihtimali. 1.4.2. Agregalar Agregalar TS 706 EN 12620e uygun olmaldr. Agrega zellikleri, aada verilenler dikkate alnarak seilmelidir : Yapm (naat) yntemi, Betonun yapda kullanm amac, Betonun maruz kalaca evre artlar, Grnr agrega yzeyi veya yzey bitirme ilemlerinin gerektirdii dier zellikler. Agrega en byk anma tane bykl (Den ok), donatnn beton rt tabakas (paspay) ve beton eleman kesitinin en kk boyutu dikkate alnarak belirlenmelidir.

16

1.4.2.1 Tuvenan agrega TS 706 EN 12620e uygun tuvenan agrega, sadece C 12/15 veya daha dk basn dayanm snfndaki betonlarda kullanlabilir. 1.4.2.2 Alkali- silika reaksiyonuna diren Agregann, alkaliler (imento veya dier kaynaklardan gelen Na2O ve K2O) ile reaksiyona girmesinden phe duyulan silika trlerini ihtiva etmesi ve betonun rutubetli ortamda bulunmas halinde, zararl alkali- silika reaksiyonunu nlemek zere uygunluu kantlanm ilemler kullanlarak nlemler alnmaldr. 1.4.3 Karma suyu Karma suyu ve beton imaltndan ortaya kan atk sudan tekrar geri kazanlan suyun TS EN 1008e uygunluu kantlanmaldr. 1.4.4 Kimyasal katk maddeleri Kimyasal katk maddelerinin, TS EN 934-2 ye genel uygunluu kantlanmaldr. 1.4.5 Mineral katklar kullanm Tip I mineral katklarn, Filler agregalarn, TS 706 EN 12620e uygunluu kantlanmaldr. Tip II mineral katklarn, Uucu kln, TS EN 450ye uygunluu, Silis dumannn, TS EN 13263 e uygunluu kantlanmaldr. . Tip I ve Tip II mineral katklarn betonda kullanm miktar balang deneyleriyle belirlenmelidir 1.4.5.1. k- deeri kavram k - deeri kavram, Tip II mineral katklarn aada verilen artlarda deerlendirilmesine imkn salar. "Su/imento oran" yerine " Su / (imento + k x mineral katk)" orannn kullanlmas, TS EN 450 ye uygun uucu kl iin k- deeri kavram k - deeri iin dikkate alnacak en fazla uucu kl miktar aada verilen art salamaldr : (Uucu kl / imento) 0,33 (ktlece) Daha fazla miktarda uucu kl kullanlmas durumunda, yukarda verilenden daha fazla olan ksm Su / (imento + k x uucu kl) oran ve en az imento miktar hesaplamasnda dikkate alnmaz. Aada verilen k-deerleri, CEM I tip imento ihtiva eden betonlar iin kullanmna izin verilen deerlerdir. CEM I 32,5 iin k = 0,2 CEM I 42,5 ve daha yksek snf iin k = 0,4 Etki snflar iin gerekli en az imento miktar, knn en yksek deeri x (en az imento miktar 200) kg/ m3 kadar azaltlabilir ve ilve olarak (imento + uucu kl) miktar gerekli olan en az imento miktarndan daha az olmamaldr. TS EN 13263 e uygun silis duman iin k- deeri kavram Su/ imento oran ve imento miktar iin dikkate alnacak en fazla silis duman miktar aada verilen art salamaldr. (Silis duman /imento) 0,11 (ktlece). Daha fazla miktarda silis duman kullanlmas durumunda, yukarda verilenden daha fazla olan ksm k-deeri kavramnda dikkate alnmaz. CEM I tipi imento ihtiva eden betonlara aada verilen k- deerlerinin uygulanmasna izin verilir : Su/imento oran 0,45 olarak belirlenmi beton iin k = 2,0 Su/imento oran >0,45 olarak belirlenmi beton iin k = 2,0 alnr, ancak XC ve XF etki snflar iin bu deer kullanlmaz ve k=1,0 alnr. (imento + k x silis duman) miktar, ilgili etki snf iin gerekli olan en az imento miktarndan daha az olmamaldr. En az imento miktar 300 kg/m3 olan etki snflarnda kullanlacak betonlarda, bu en az imento miktar, 30 kg/m3 den daha fazla eksiltilemez.

17

1.4.6 Kimyasal katklarn kullanm Kimyasal katklarn toplam miktar, katk imalts tarafndan nerilen en fazla miktar ve daha yksek miktarlarda kullanmnn betonun performans ve dayankll zerinde olumsuz etkisi olmad belirlenmemise 1 kg imento iin 50 g gememelidir. Sv katklarn toplam miktar, 1m3 beton iin 3 litreden daha fazla ise, betonun su/imento orannn hesaplanmasnda katkda bulunan su miktar dikkate alnr. Birden fazla katknn ayn beton harmannda kullanlmas durumunda,bu katklarn birbiriyle uyumluluu balang deneyleriyle kontrol edilmelidir. Taze beton kvam S 4, V 4, C 3 veya F4 olan betonlar, yksek oranda su azaltc / sper akkanlatrc kimyasal katklarla imal edilmelidir. 1.4.7 Beton scakl Taze beton scakl dkm annda 5Cden daha dk olmamaldr. 1.4.8 Beton bileimi iin temel zellikler Betonun bileim oranlar ve bileen malzemeleri, kvam,younluk, dayanm, dayankllk, betona gml elik donatnn korozyondan korunmasna ilikin taze ve sertlemi beton iin belirlenmi zellikleri salamak zere, imalt ilemi ve beton yapnn ngrlen yapm yntemi de dikkate alnarak seilmelidir. Yapda, betonun gerekli zelliklerinin salanmas ancak taze betonun, kullanm yerinde belirli uygulama kurallarna gre ileme tbi tutulmasyla gerekletirilebilir.Bu nedenle betonun tanmas, yerletirilmesi,sktrlmas, kr ve daha sonraki ilemler, dikkate alnmaldr 1.5 Taze beton zellikleri 1.5.1. Kvam Taze beton kvam, aada verilenlerden herhangi birisiyle llmelidir. kme deneyi, TS EN 12350-2ye gre, Vebe deneyi, TS EN 12350-3e gre, Sktrlabilme derecesi, TS EN 12350-4e gre, Yaylma tablas deneyi, TS EN 12350-5e gre, Deney metotlarnn belirli kvam snrlar dnda hassas olmamas nedeniyle, belirtilen kvam tayini deneyleri aada verilen snrlar ierisinde kullanlmaldr. kme 10 mm ve 210 mm, Vebe sresi 30 saniye ve > 5 saniye, Sktrlabilme derecesi 1,04 ve < 1,46, Yaylma ap > 340 mm ve 620 mm Beton kvam betonun kullanm annda veya hazr beton iin teslim annda belirlenmelidir. 1.5.1.1 Kvam snflar Beton kvam, izelge 3, izelge 4, izelge 5 veya izelge 6da verilen ekilde snflandrlr. izelge 3 - kme snflar

izelge 4 - Vebe snflar

18

izelge 5 - Sktrlabilme snflar

izelge 6 - Yaylma snflar

izelge 7- Hedef kvam deerleri iin toleranslar

1.5.2 imento miktar ve su/imento oran Betonun su/imento oran, tayin edilen imento miktar ve etkili su miktar (1.4.6.kimyasal katklarn kullanm maddesi) esas alnarak yaplan hesaplamayla belirlenmelidir. Normal ve ar agregalarn su emmesi TS EN 1097- 6ya uygun olarak tayin edilmelidir. En az imento miktar yerine en az (imento+ mineral katk) miktarnn veya su/imento oran yerine su/(imento + k x mineral katk) oran veya su/(imento + mineral katk) orannn (mineral katklarn kullanm maddesi)gemesi halinde metot uygun deiiklikler yaplarak uygulanmaldr. Belirlenen su/imento oranlarndan hibirisi snr deerin 0,02 fazlasn gememelidir.

1.5.3 Hava miktar Betonun hava miktar, normal ve ar betonda TS EN 12350 - 7ye, uygun olarak tayin edilmelidir. Hava miktar, en kk deerle tarif edilir. Hava miktarnn st snr, en kk deere % 4 sabit say ilave edilmesiyle bulunur.

19

1.6 Sertlemi beton zellikleri 1.6.1 Genel Beton dayanm, TS EN 12350-1e uygun ekilde alnan taze beton numunelerle oluturulan ve TS EN 12390-2ye uygun olarak hazrlanp bakm uygulanan,TS EN 12390-1e uygun 150 mm kenar uzunluuna sahip kp veya 150/300 mm ebatlarnda silindir numunelerde yaplan deneylerle belirlenir. 1.6.2 Basn dayanm Beton basn dayanm, TS EN 12390-3e uygun kp ekilli numunede tayin edilmise fc,kp, silindir ekilli numunede tayin edilmise fc,sil eklinde ifade edilir. Betonun, basn dayanmna gre snflandrlmasnda, normal beton ve ar beton iin izelge 8de verilen snflar uygulanr. Snflandrmada, ap 150 mm ve ykseklii 300 mm olan silindir ekilli numunenin 28 gnlk karakteristik basn dayanm (fck, sil) veya kenar uzunluu 150 mm olan kp ekilli numunenin 28 gnlk karakteristik basn dayanm (fck, kp) kullanlabilir. Basn dayanm, aksi belirtilmedike 28 gnlk numunelerde tayin edillir. Betonun karakteristik basn dayanm, belirlenmi basn dayanm snf iin izelge 8 de verilen en dk karakteristik basn dayanmndan daha byk veya eit olmaldr. izelge 8- Normal ve ar beton iin basn dayanm snflar

1.6.3 Yarmada ekme dayanm Betonun ekme dayanm, yarma deneyi ile tayin edilecekse deney ilemi, TS EN 12390-6ya uygun olarak yaplmaldr. Aksi belirtilmemise yarmada ekme dayanm 28 gnlk numunede tayin edilmelidir. Betonun karakteristik yarmada ekme dayanm, o beton iin belirlenmi karakteristik yarmada ekme dayanmndan daha byk veya eit olmaldr. 1.6.4 Younluk Beton, etv kurusu younluuna gre, normal beton, hafif beton veya ar beton olarak tarif edilir. Betonun etv kurusu younluu, TS EN 12390 -7ye uygun olarak tayin edilmelidir. 3 3 Normal betonun etv kurusu younluu 2000 kg/m den byk olmal ancak 2600 kg/m gememelidir. Hafif betonun etv kurusu younluu, beton iin belirlenmi younluk snf iin izelge

20

9da verilen snr deerler arasnda olmaldr. Ar betonun younluu ise 2600 kg/m3ten byk olmaldr. Younluun hedef deer olarak belirlenmesi durumunda 100 kg/m3 tolerans tannr. 1.6.5 Su ilemesine (nfuzuna) kar diren Betonun, su ilemesine kar direnci deney numuneleri kullanlarak belirlenecekse, deney metodu ve uygunluk kriterlerine, artname hazrlayc ve imalt ortaklaa karar vermelidir. zerinde mutabakata varlm deney metodunun mevcut olmamas halinde, su ilemesine kar diren, beton karm oranlarnn snrlandrlmas yoluyla dolayl olarak belirlenebilir. 1.6.6 Yangna diren TS 706 EN 12620e uygun doal agregalar, TS EN 197-1e uygun imento, TS EN 934-2e uygun kimyasal katklar, TS EN 450/TS EN 13263e uygun mineral katklardan meydana gelen beton Euro snf A olarak snflandrlr ve deneye gerek duyulmaz. 1.7 Basn dayanm iin uygunluk kriterleri 1.7.1 malt kontrol belgeli imal edilen beton izelge 9 - Basn dayanm ile tanmlama kriterleri

1.7.2 malt kontrol belgesiz imal edilen beton izelge 10 - Basn dayanm iin uygunluk kriterleri

1.8 Yarmada ekme dayanm iin uygunluk kriterleri Betonun yarmada ekme dayanmnn uygunluu, 28 gnlk olarak deneye tbi tutulan numunelerde bulunan sonular kullanlarak deerlendirilir.

21

izelge 11 - Yarmada ekme dayanm iin uygunluk kriterleri

1.9 Beton karm iin snr deerlerle ilgili neriler Burada, beton karmnda, etki snf ile ilgili zellikler iin snr deerlerin seimi hakknda neriler verilmitir. izelge 12de verilen deerler, yapnn 50 yl kullanm mrne sahip olaca esas alnarak belirlenmitir. izelge 12de verilen deerler TS EN 197-1e uygun CEM I tipi imento ve 20 mm 32mm arasnda agrega en byk anma tane byklne sahip agrega ile yaplm betonlarda geerlidir. En kk dayanm snflar, su/imento oran ile 32,5 snf dayanma sahip imento ile yaplm betonun dayanm snf arasndaki iliki kullanlarak belirlenmitir. En yksek su/imento oran ve en az imento miktar snr deerleri, her durumda uygulanabilir. Ayn zamanda beton dayanm snf da ilve olarak belirtilebilir. izelge 12 - Beton karm ve zellikleri iin nerilen snr deerler

22

BLM 2
BETON AGREGALARI (TS 706 EN12620)

BETON AGREGALARI (TS 706 EN 12620)

Betonun yaklak olarak hacmen %75ini oluturan agregalarn nitelik ve nicelikleri, betonun kalitesini ve ekonomisini byk lde etkiler. Agrega betonun iskeletini oluturduundan zelliklerinin kullanlmalarndan nce deneylerle belirlenmesi gerekir.lkemizde beton agregalarnda aranan zellikler TS 706 EN 12620 standardnda belirlenmitir. 2.1 Tanmlar: Agrega: Yaplarda kullanlan taneli malzeme. Agrega, doal, yapay veya geri kazanlm tipte olabilir. ri agrega: "D" deerinin 4 mm'den byk veya 4 mm'ye, "d" deerinin ise 2 mm'den byk veya 2 mm'ye eit olduu tane byklklerindeki agregaya verilen isim. nce agrega: "D" deerinin 4 mm'den kk veya 4 mm'ye eit olduu tane byklndeki agregaya verilen isim. ok ince malzeme: 0,063 mm gz aklkl elekten geen agrega tane snf. Normal agrega TS EN 1097-6ya uygun olarak tayin edilen etv kurusu tane younluu 2000 kg/m3 - 3000 kg/m3 arasnda olan agrega.
Doal olarak snflandrlm 0/8 mm'lik agrega:

"D" deerinin 8 mm'den kk veya 8 mm'ye eit olduu nehir kkenli doal agregalara verilen isim. Kark (tuvenan) agrega: ri ve ince agregalarn karmndan oluan agrega. Dolgu agregas: ounluu, 0,063 mm gz aklkl elekten geen ve yap malzemelerine belirli zellikler kazandrmak amacyla ilave edilen malzeme. Doal agrega: Mekanik ilem dnda herhangi bir ileme tabi tutulmam olan mineral kaynaklardan elde edilen agrega. Agrega tane snf (bykl): Agregann, alt (d) ve st (D) elek gz aklklar cinsinden ifade edilen d/D olarak gsterilii. di/Di Tane bykl aral ki elein bynden (Di) geen ve knde (di) tutulan agrega araldr. Etvde kurutulmu esasta tane younluu: Bir agrega numunesinin etvde kurutulmu haldeki ktlesinin, taneler iindeki kapal boluklar ve suyun girebildii boluklar da dahil, suda igal ettii hacme oran. Grnr tane younluu: Bir agrega numunesinin etvde kurutulmu haldeki ktlesinin, taneler iindeki kapal boluklar dahil, ancak suyun girebildii boluklar hari olmak zere, suda igal ettii hacme oran.

25

Doygun ve yzeyi kurutulmu esasta tane younluu: Suyun girebildii boluklarda bulunan su ile agrega numunesinin toplam ktlesinin, taneler iindeki kapal boluklar ve suyun girebildii boluklar da dahil (eer varsa), suda igal ettii hacme oran. Su emme: Suyun, tanelerdeki boluklara nfuz ederek emilmesi sebebiyle, etvde kurutulmu agrega numunesinin ktlesinde meydana gelen art. Sabit ktle: En az 1 saatlik (110 5) Cde yaplan kurutma aralklarnda birbirlerini takip eden iki tartm arasndaki farkn, %0,1den daha byk farkllk gstermemesi durumudur. 2.2 Geometrik zellikler 2.2.1 Agrega tane snflar Dolgu malzemesi olarak kullanlan agregalar dndaki btn agregalar, d/D gsterilii kullanlarak agrega tane snf cinsinden belirtilmelidir. Agrega tane snflar, izelge 13'de belirtilen temel elek serisi veya temel elek serisi + seri 1 veya temel elek serisi + seri 2 stunlarndan seilen bir elek gz akl ifti kullanlarak belirtilmelidir. Seri 1 ve seri 2'den seilen elek gz aklk kombinasyonlarnn kullanlmasna izin verilmez. Agrega tane snflar, 1,4'ten daha kk bir D/d oranna sahip olmaldr. izelge 13 - Agrega tane snflarnn belirtilmesinde kullanlan elek gz aklklar

2.2.2 Tane bykl dalm (granlometri) 2.2.2.1 ri agregalar Btn iri agregalar, d/D tane snf gsteriliine ve izelge 14'den seilen kategorilere uygun olarak izelge 13'de belirtilen genel tane bykl dalm zelliklerine uygun olmaldr.

26

izelge 14 - Tane bykl dalm iin genel artlar

a) D > 11,2 mm ve D/d > 2 veya b) D 11,2 mm ve D/d > 4 olan tane byklk dalm yaplm iri agregalarda, orta gz aklkl elekten geen yzde, ilave olarak izelge 2.3de verilen genel snrlara uymaldr. izelge 15 - Orta gz aklkl eleklerle yaplan iri agrega tane bykl dalm iin genel snrlar ve toleranslar

2.2.2.2 nce agregalar nce agregalar, st elek gz aklna (D) uygun olarak izelge 15de belirtilen genel tane bykl dalm artlarn salamaldr. Tipik tane bykl dalm, izelge 16da belirtilen elek gz aklklarndan geen ktlece agrega yzdesi olarak ifade edilir ve burada belirtilen zelliklere uygun olmaldr.

27

izelge 16 - Genel kullanm amal ince agregalar iin reticinin beyan ettii tipik tane bykl dalm ile ilgili toleranslar

nce agregalarn irilik snflamas: nce agregalarn irilik snflamasyla ilgili tavsiyeler, izelge 17 ve izelge 18 'de verilmitir. Ancak, bu amala izelgelerin her ikisi birlikte kullanlamaz. izelge 17 ve izelge 18de, iri olarak snflandrlm olan ince agregalar C harfi, orta olarak snflandrlanlar M harfi ve ince olarak snflandrlanlar ise F harfi ile gsterilir. lave olarak, izelge 17 seildiinde, 0,500 mm gz aklkl elekten geen yzde iin; C, M veya F harflerinden sonra P harfi ilave edilir (mesela, orta tane bykl dalm iin MP kullanlr). Benzer ekilde, izelge 18 seildiinde, incelik modl iin; C, M veya F harflerinden sonra F harfi ilave edilir (mesela, ince tane bykl dalm iin FF kullanlr). izelge 17 - 0,500 mm gz aklkl elekten geen yzdeye bal olarak irilik veya incelik

izelge 18 - ncelik modlne bal olarak irilik veya incelik

ncelik modl (FM), kararlln kontrol edilmesi amacyla kullanlr. lave olarak istendii durumlarda, bir sevkiyata ait FM deeri, beyan edilen FM 0,50 snrlar dahilinde veya belirtilen dier bir snr dahilinde olmaldr. ncelik modl (FM), normal olarak, aada verilen gz aklkl (mm) eleklerde kalan kmlatif ktlece yzdelerin toplam olarak yzde cinsinden hesaplanr:

ncelik Modl hibir zaman granlometriyi ifade etmez. Zira eitli agregalarn granlometrilerinden elde edilecek incelik modlleri ayn deeri verebilir.

28

2.2.3 Doal olarak snflandrlm 0/8 mm'lik agregalar Doal olarak snflandrlm 0/8 mm'lik agregalar, izelge 14de belirtilen genel tane bykl dalm artlarn salamaldr. izelge 19 - Doal olarak snflandrlm 0/8 mm'lik agregalar iin reticinin beyan ettii tipik tane bykl dalm ile ilgili toleranslar

2.2.4 Kark agregalar Kark agregalar, D 45 mm ve d = 0 olan iri ve ince agregalarn bir karmndan olumal ve izelge 14den seilen kategori iin genel tane bykl dalm zelliklerine uygun olmaldr. Kark agregalar ayrca, agrega tane byklne uygun olarak izelge 20de belirtilen iki ara elekten geen yzde ksm iin ngrlen zelliklere uygun olmaldr. izelge 20 - Kark agregalarn tane bykl dalm zellikleri

2.2.5 Dolgu agregalar TS EN 933-10'a uygun olarak tayin edilen dolgu agregas tane bykl dalm, izelge 21'de belirtilen snrlara uygun olmaldr.

29

izelge 21 - Dolgu agregalarnn tane bykl dalm zellikleri

2.3 ri agregalarn tane ekli ri agregalarn ekli, TS EN 933-3'te belirtilen yasslk indeksi cinsinden tayin edilmelidir. Yasslk indeksi, iri agregalarn tane eklinin tayininde referans deney olarak kullanlmaldr. Yasslk indeksi, izelge 22'de belirtilen deerlere gre snflandrlr. izelge 22 - En byk yasslk indeks deerlerine gre kategoriler

stendiinde, TS EN 933-4'e uygun olarak tayin edilmi olan ekil indeksi, izelge 23de belirtilen ilgili kategoriye gre beyan edilir. izelge 23 - En byk ekil indeksi deerlerine gre kategoriler

2.4 ri agregalarn kavk (kabuk) muhtevas Kavk : stiridye veya midyenin sert d kabuudur. TS EN 933-7'ye uygun olarak tayin edilmi olan iri agregalarn kavk (kabuk) muhtevas, izelge 24'de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilir.

30

izelge 24 - ri agregalarn en byk kavk muhtevas deerlerine gre kategori

2.5 ok ince malzemenin muhtevas TS EN 933-1'e uygun olarak tayin edilmi olan ok ince malzemenin muhtevas, izelge 25'de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilir. Dolgu agregasndaki ok ince malzemenin muhtevas, izelge 21'de belirtilen artlar salamaldr. izelge 25 - ok ince malzeme muhtevasnn en yksek deerlerine gre belirlenmi kategoriler

2.6. ok ince malzemenin kalitesi Dolgu agregalar da dahil ince agregalardaki ok ince malzemenin kalitesi, deerlendirilmeli ve zararl olup olmadna karar verilmelidir. ok ince malzeme, aada belirtilen drt durumdan birinin sz konusu olmas halinde zararsz olarak kabul edilmelidir. a) nce agregann toplam ok ince malzeme muhtevasnn, % 3'ten veya agregann kullanld yerde geerli olan mevzuata gre belirtilmi olan baka bir deerden daha az olmas. b) TS EN 933-8'e uygun olarak deneye tabi tutulduunda, kum e deerinin (SE), belirtilen alt snr amas. c) TS EN 933-9'a uygun olarak deneye tabi tutulduunda, metilen mavisi deneyinin (MB), belirtilen alt snr deerinden daha kk bir deer vermesi. d) Bilinen bir performans yeterliliine sahip agregannkine eit performansn elde edilmesi veya herhangi bir problemle karlalmadan kullanm performans yeterliliinin kantlanmas. 0/2 mm aral ile yaplan kum e deeri ve metilen mavisi deneyleriyle ilgili uygunluk zellikleri, normal olarak % 90 ihtimal seviyesinde ifade edilmelidir.

31

2.7 Fiziksel zellikler 2.7.1 ri agregalarn paralanmaya kar direnci Paralanmaya kar diren, TS EN 1097-2'de belirtilen Los Angeles katsays cinsinden tayin edilmelidir. Los Angeles katsays, izelge 26'da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilir. izelge 26 - En byk Los Angeles katsays deerlerine gre kategoriler

2.7.2 ri agregalarn anmaya kar direnci ri agregalarn anmaya kar direnci (Mikro-Deval katsays, MDE), TS EN 1097-1'e uygun olarak tayin edilmelidir. Mikro-Deval katsays, izelge 27'de belirtilen ilgili kategoriye gre beyan edilir. izelge 27 - En yksek anmaya kar diren deerlerine gre kategoriler

2.7.3 Yzey tabakalarnda kullanlan iri agregalarn parlatmaya ve anmaya kar direnci 2.7.3.1 Parlatmaya kar diren (parlatma deeri - PSV) Yzey ilemlerinde kullanlan iri agregalarn parlatmaya kar direnci (parlatma deeri -PSV), TS EN 1097-8'e uygun olarak tayin edilmelidir. Parlatmaya kar diren, izelge 28de belirtilen ilgili kategoriye gre beyan edilir.

32

izelge 28 - En yksek parlatmaya kar diren deerlerine gre kategoriler

2.7.3.2 Yzey anmasna kar diren (agrega anma deeri - AAV) Yzey anmasna kar diren (agrega anma deeri - AAV), TS EN 1097-8:1999 Ek A'ya uygun olarak tayin edilmelidir. Yzey anmasna kar diren, izelge 2.9'da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilir. izelge 29 - En yksek yzey anmasna kar diren deerlerine gre kategoriler

2.7.3.3 ivili lastiklerden kaynaklanan anmaya kar diren ivili lastiklerden kaynaklanan anmaya kar diren (Nordik anma deeri - AN), TS EN 1097-9'a gre tayin edilmelidir. ivili lastiklerden kaynaklanan anmaya kar diren, izelge 30'da belirtilen ilgili kategoriye gre beyan edilir. izelge 30 - ivili lastiklerden kaynaklanan en yksek anmaya kar diren deerleri iin kategoriler

2.7.4 Tane younluu ve su emme oran Tane younluu ve su emme oran, TS EN 1097-6'ya gre tayin edilmeli ve sonular, istenmesi halinde beyan edilmelidir. 2.7.4.1 Yn younluu Yn younluu, TS EN 1097-3'e uygun olarak tayin edilmeli ve sonular, istenmesi halinde beyan edilmelidir.

33

2.7.4.2 Dayankllk ri agregalarn donma/zlme etkisine kar direnci Donma ve zlmeye maruz kalan bir ortamda kullanlacak betonlar iin donmaya direnli agregaya ihtiya duyulmas durumunda, TS EN 1367-1 veya TS EN 1367-2'ye uygun olarak tayin edilmi olan donma direnci, izelge 31 veya izelge 32'de belirtilen ilgili kategoriye gre beyan edilir. izelge 31 - En yksek donma-zlme diren deerlerine gre kategoriler

izelge 32 - Magnezyum slfat kullanlarak elde edilen en yksek don dayankll deerlerine gre kategoriler

Agregalarn donma ve zlmeye kar direnci ile ilgili yol gsterici bilgiler Agregann, donma ve zlme ileminden kaynaklanan hasar grme hassasiyeti, ncelikle iklime, niha kullanma, petrografik tipine ve agrega taneleri iindeki gzeneklerin boyut dalmna baldr. klim: Herhangi bir hasarn etkisi; donma-zlme dnglerinin skl, donma ve zlmenin derecesi ve agrega tanelerinin doygunluk derecesi ile ilikilidir. Nihai kullanm: Agregalarn, ksmen veya tamamen doygun evre artlar altnda veya yksek nem artlarnda, donma veya zlme olaylarndan hasar grmesi muhtemeldir. Hasar riski, agregann deniz suyuna veya buz giderme tuzlarna maruz kalmas halinde nemli oranda artar. Petrografik yap Donma ve zlmeye kar diren, agrega tanelerinin dayanm ve taneler dahilindeki gzeneklerin boyut ve dalmnn yan sra dier sreksizliklerle de ilikilidir. Gsterge deneyleri Donma-zlme hassasiyeti iin bir gsterge oluturabilen deneyler, petrografik analizi veya aada belirtilen fiziksel deneylerden birini ihtiva eder. Bu deneylerden herhangi biriyle ilgili artlar salayan agregalar, donma-zlmeye kar direnli olarak kabul edilebilir. Agregann, TS EN 932-3'te belirtilen ileme gre petrografik analize tabi tutulmas, donma-zlme olayndan hasar grme ihtimali olan zayf ve/veya yksek oranda su emen tanelerin varlyla ilgili bir gsterge ortaya koyabilir. Bu tr tanelerin varlnn gzlenmesi veya varlndan phelenilmesi halinde, TS EN 1367-1'e uygun olarak tayin edilen donma-zlme deeri veya TS EN 1367-2'ye uygun olarak tayin edilen magnezyum slfat etkisine dayankllk deeri, agregann donma-zlmeye kar direncinin deerlendirilmesinde kullanlabilir. Magnezyum slfat deneyi, agregann deniz suyuna veya buz giderme tuzlarna maruz kalmas durumlar iin en uygun olarak kabul edilir. Not - Ar souk hava ve/veya tuzluluk veya buz zc tuz doygunluu durumlarnda, TS EN 1367-1 Ek B'de ayrnts verilen ve bir tuz zeltisi veya re kullanlan deneylerin yaplmas daha uygun olabilir. Ayrca, beton zerinde deney yapmak suretiyle agregann donma-zlmeye kar direncinin tahkik edilmesi mmkndr.
34

Su emme oran TS EN 1097-6'ya uygun olarak tayin edilmi olan su emme oran, % 1'den daha byk deilse, agregann donma-zlme etkisine direnli olduu kabul edilebilir. Ancak, donma-zlmeye dayankllk iin yeterli olan birok agrega, daha yksek su emme deerlerine sahiptir. Bu malzemeler, su emme oranlar % 2den daha yksek olmasna ramen, yeterli donma-zlme direncine sahip olabilir. 2.7.5 Hacim kararll - kuruma bzlmesi Agrega zellikleri sebebiyle betonda hasara yol aan bzlme atlaklar olumas halinde, gerektiinde yap betonunda kullanlacak agregalarn kuruma bzlmesi, TS EN 1367-4'e uygun olarak deneye tabi tutulduunda % 0,075'i amamal ve sonular beyan edilmelidir. Not - Bu zellik, kurumann hi meydana gelmedii yerlere, hava srklenmi beton ile kaplanm ktle betonuna veya simetrik veya youn donatl ve ak havaya maruz kalmayan yap elemanlarna uygulanmaz. 2.7.6 Alkali-silika reaktiflii Agregalarn alkali-silika reaktiflii, kullanm yerinde geerli olan mevzuata uygun olarak (Karayollarnda CANADA CSA 23.2-25A Standard uygulanmaktadr.) tayin edilmeli ve sonular beyan edilmelidir. Belirli agregalar, betondaki gzenekler ierisindeki svlarda mevcut bulunan alkali hidroksitler ile reaksiyona girebilir. Olumsuz artlar altnda ve rutubet mevcudiyeti sz konusu olduunda, bu olay betonda jel oluumuna, imeye ve takiben atlamaya veya paralanmaya yol aabilir. En yaygn reaksiyon ekli, alkaliler ve belirli silis formlar arasnda meydana gelir (alkali-silika reaksiyonu). Daha az yaygn dier bir reaksiyon ekli, alkali-karbonat reaksiyonudur. Belirli bir imento-agrega kombinasyonunun bozulmaya yol aan reaktifliinin bulunmadn gsteren gemi uzun dnemli bir tecrbe olmamas halinde, aada verilen tedbirlerden birinin alnmas gerekli olabilir: - Beton karmnn toplam alkali muhtevasnn snrlandrlmas, - Etkin alkali muhtevas dk olan imento kullanlmas, - Reaktif olmayan bir agrega kombinasyonunun kullanlmas, - Betonun suya doygunluk derecesinin snrlandrlmas. Agrega-imento kombinasyonuna, yukarda belirtilen ilemlerden herhangi birinin uygulanamad hallerde, agregann kullanld yerde geerli olan mevzuata gre deerlendirilebilir. 2.8 Kimyasal zellikler 2.8.1 Klorrler Gerektiinde, beton agregalarnn suda znebilen klorr iyon muhtevas, TS EN 1744-1'e uygun olarak tayin edilmeli ve istenmesi halinde retici tarafndan beyan edilmelidir. Not - Birletirilmi agregann suda znebilen klorr iyon muhtevasnn % 0,01den daha fazla olmad biliniyorsa (mesela, lke iindeki ocaklardan karlan agregalar iin), bu deer, betonun klorr muhtevasnn hesabnda kullanlabilir. 2.8.2 Kkrtl bileikler 2.8.2.1 Asitte znebilen slfat Gerektiinde, TS EN 1744-1e uygun olarak tayin edilmi olan beton agregalarnn ve dolgu agregalarnn asitte znebilen slfat muhtevas, izelge 33'de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.

35

izelge 33 - Asitte znebilen en yksek slfat muhtevas deerleri iin kategoriler

2.8.2.2 Toplam kkrt Gerektiinde, agregalarn ve dolgu agregalarnn TS EN 1744-1'e uygun olarak tayin edilmi olan toplam kkrt muhtevas, S cinsinden; a) Havada soutulmu yksek frn curufu iin ktlece % 2'yi, b) Havada soutulmu yksek frn curufu dndaki agregalar iin % 1'i amamaldr. Agregada, pirotin [kararsz bir demir slfr (FeS) bileii] mevcut ise, zel tedbirler alnmaldr. Bu mineralin mevcut olduu biliniyorsa, S cinsinden toplam kkrt muhtevas en ok % 0,1 olmaldr. 2.8.3 Dier bileenler 2.8.3.1 Betonun priz alma ve sertleme hzn deitiren bileenler Betonun priz alma ve sertleme hzn deitiren oranlarda organik maddeleri veya dier maddeleri ihtiva eden agregalar ile dolgu agregalar, katlama sresi ve basn dayanm zerindeki etkileri bakmndan TS EN 1744-1: Madde 15.3'e uygun olarak deerlendirilmelidir. Bu maddelerin oranlar; a) Har deney numunelerinin katlama sresini, 120 dakikadan daha fazla artrmayacak ve b) Har deney numunelerinin basn dayanmn, 28 gnde % 20'den daha fazla azaltmayacak miktarlarda olmaldr. 2.8.3.2 Organik Madde Tayini Organik madde mevcudiyeti, TS EN 1744-1: Madde 15.1'e uygun olarak tayin edilmelidir. Sonular, yksek bir organik madde muhtevasnn varln gsterirse, fulvo asitlerin mevcudiyeti, TS EN 1744-1: Madde 15.2'ye uygun olarak tayin edilmelidir. Bu deneylerde kullanlan berrak sv, standard renklerden daha ak ise, agregalarn organik madde ihtiva etmedii kabul edilmelidir. Not 1 - Organik madde muhtevas deneyindeki berrak svnn rengini deitiren baz inorganik bileikler, betonun priz almasn ve sertlemesini olumsuz olarak etkilemez. Not 2 - ekerler, organik madde muhtevas veya fulvo asit deneylerindeki berrak svnn rengini etkilemez. Ancak ekerlerin veya eker trevi maddelerin mevcudiyetinden phelenilmesi halinde, agrega, har deney numunesi kullanlarak deneye tabi tutulmaldr (TS EN 1744-1: Madde 15.3). Bu durumda, yukarda verilen katlama sresi ve basn dayanm zellikleri uygulanmaldr. Gerekli hallerde, hafif organik kirleticilerin bulunup bulunmad, TS EN 1744-1: Madde 14.2'ye gre yaplacak deneyle tayin edilmeli ve sonular beyan edilmelidir.

36

BLM 3
MENTOLAR (TS EN 197-1)

MENTOLAR (TS EN 197-1)

3.1 Kapsam TS EN 197-1 standard, 27 farkl genel imentonun ve bileenlerinin tarifini ve zelliklerini kapsar. Her imentonun tarifi,6 dayanm snfnn bulunduu aralk iinde, o imentonun retimi iin bileenlerin katlma orann ihtiva eder. Ayn zamanda bileenlerin karlamas gerekli zellikleri ve 27 farkl imentoya ve dayanm snflarna ait mekanik, fiziksel ve kimyasal zelliklerle, istenmesi hlinde hidratasyon ss zelliklerini de ihtiva eder. Bu standard zelliklere uygunluu deerlendirmek iin uygunluk kriterleri ve ilgili kurallar da belirtir. 3.2 imento imento, su ile kartrldnda hidratasyon reaksiyonlar ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleen bir hamur (pasta) oluturan ve sertleme sonras suyun altnda bile dayanmn ve kararlln koruyan, inorganik ve ince tlm hidrolik balaycdr. TS EN 197-1 standardna uygun imento, CEM imentosu diye adlandrlr. Agrega ve su ile uygun ekilde harmanlanp kartrldnda, yeterli sre ilenebilirliini muhafaza eden ve belirlenmi periyodlarda belirli dayanm seviyelerini kazanan ve uzun sre hacim sabitlii gsteren, beton veya har retilebilen imentodur. 3.3 Bileim ve aret TS EN 197-1 standard kapsamndaki 27 farkl genel imento aadaki be ana tipte olmak zere gruplandrlmtr. Bunlar; CEM I Portland imentosu CEM II Portland-kompoze imento CEM III Yksek Frn Curuflu imento CEM IV Puzolanl imento CEM V Kompoze imentodur. 27 farkl genel imentodan herbirinin bileimi izelge34e uygun olmaldr.

39

izelge34

40

3.4 Mekanik, fiziksel, kimyasal ve dayankllkla ilgili zellikler 3.4.1 Mekanik zellikler 3.4.1.1. Standard dayanm imentonun standard dayanm TS EN 196-1e gre tayin edilen 28 gnlk basn dayanmdr. izelge 35de verilen zelliklere uygun olmaldr. standard dayanm snf belirlenmitir : 32,5 snf; 42,5 snf; 52,5 snf. 3.4.1.2 Erken dayanm imentonun erken dayanm TS EN 196-1e gre tayin edilen 2 veya 7 gnlk basn dayanmdr ve izelge 35de verilen zelliklere uygun olmaldr. N ile belirtilen normal erken dayanm snf ve R ile belirtilen yksek erken dayanm snf olmak zere her bir standard dayanm snf iin iki erken dayanm snf tanmlanr. izelge 35 - Karakteristik deerlerle verilen mekanik ve fiziksel zellikler

3.4.2 Fiziksel zellikler 3.4.2.1. Priz Balama Sresi TS EN 196-3e gre tayin edilen priz balama sresi, izelge 35deki gereklere uygun olmaldr. 3.4.2.2. Genleme TS EN 196-3e gre tayin edilen hacim genlemesi, izelge 2deki geree uygun olmaldr. 3.4.3. Kimyasal zellikler izelge 36nn 3 ve 4c kolonlarnda gsterilen imento tip ve dayanm snflarna ait imentolarn zellikleri, kolon 2de belirtilen metotlara gre deneye tabi tutulduklarnda kolon 5deki gereklere uymaldr.

41

izelge 36 - Karakteristik deer olarak tanmlanan gerekli kimyasal zellikler

3.4.4. Dayankllk zellikleri Birok uygulamalarda, zellikle iddetli evresel artlarda, imentonun seimi, beton, har ve erbetlerin dona dayankllk, kimyasal diren ve donatnn korunmas gibi dayankllk zelliklerine etkisi vardr. Bu standartdan uygun imentonun seimi, farkl uygulamalar ve evre artlar iin zellikle tip ve dayanm snf asndan, kullanm yerindeki beton ve har iin yrrlkte olan uygun standard ve ynetmeliklere (artname) gre yaplr. 3.5 Standard aretleme CEM imentolar en azndan izelge 1de verilen imento tipi ve dayanm snfn belirten 32,5; 42,5 veya 52,5 rakamlar ile tanmlanmaldr. imentonun yksek erken dayanm snfnda olduunu gstermek iin, uygun olan N veya R harfi ilve edilir rnek 1 Bu standardn yksek erken dayanml, 42,5 dayanm snfna uyan portland imentosu aadaki ekilde gsterilir. Portland imento TS EN 197-1 - CEM I 42,5 R rnek 2 Ktlece % 6 - % 20 arasnda TOC muhtevas % 0,50den fazla olmayan, kalker (L) ieren, 32,5 dayanm snfna uyan portland kalkerli imento aadaki ekilde gsterilir. Portland Kalkerli imento TS EN 197- 1 - CEM II/A - L 32,5 N rnek 3 Toplam olarak ktlece % 6 - 20 arasnda granle yksek frn curufu (S) , silissi uucu kl (V) ve kalker (L) ieren ve yksek erken dayanml, dayanm snf 32,5a uyan Portland Kompoze imento aadaki ekilde gsterilir. Portland - Kompoze imento TS EN 197- 1 -CEM II/A-M (S-V-L) 32,5 R rnek 4 Ktlece % 18- % 30 arasnda granle yksek frn curufu (S) ve ktlece % 18-30 arasnda silissi uucu kl (V) ieren normal erken dayanml, dayanm snf 32,5a uyan Kompoze imento aadaki ekilde gsterilir. Kompoze imento TS EN 197-1- CEM V/A (S-V) 32,5 N

42

BLM 4
BETON AGREGASI DENEYLER

BETON AGREGASI DENEYLER: -AGREGALARIN GEOMETRK ZELLKLER N DENEYLER4.1 ELEME METODU LE TANE BYKL DAILIMI TAYN (TS 3530 EN 933-1)
4.1.1 Kapsam Bu deney, elek analizi ile agregalarn tane bykl dalmnn belirlenmesi iin yaplr ve fillerler (ta unu) hari 63 mmye kadar anma boyutlu hafif agregalar da dahil, doal veya yapay orijinli agregalara uygulanr. Fillerler (ta unu) tane bykl dalmnn tayini, TS EN 933-10de verilmitir. 4.1.2 Prensip Deney, malzemenin bir seri eleme ilemi yardmyla azalan bykle sahip farkl tane boyutlar halinde blnmesi ve ayrlmasndan oluur. Elek gz aklklarnn bykl ve eleklerin says, talep edilen hassasiyet derecesine ve numunenin cinsine uygun olarak seilir. Metot, ykama ve kuru elemeden oluur. Farkl elekler zerinde kalan tanelerin ktlesi, malzemenin ilk ktlesi ile ilikilidir. Her bir elei geen kmlatif yzdeler saysal formda ve istendiinde grafik olarak rapor edilir 4.1.3 Cihazlar 4.1.3.1. Deney Elekleri, gz aklklar TS EN 933-2ye uygun olmal ve TS 1227 ISO 3310-1 ve TS 1226 ISO 3310-2deki zellikleri salamaldr. 4.1.3.2. Tava ve Kapak, eleklere sk gemelidir. 4.1.3.3. Hava Dolaml Etv, agregann tane byklnde deiiklie sebep olmadan kurutulmasn salayacak, (1105)C scakla ayarlanabilen, termostatl. 4.1.3.4. Terazi, deney ksmnn ktlesini % 0,1 dorulukla tartabilen. 4.1.3.5. Eleme Makinas (Tercihli). 4.1.4 Deney numunelerinin hazrlanmas Gerekli sayda deney ksmnn hazrlanmas iin numuneler, TS EN 932-2ye gre blme ilemine tabi tutulmaldr. Agregalarda her deney ksmnn ktlesi izelge 37de verilenlere uygun olmaldr.
izelge 37 - Normal Agregalar in Deney Numunelerinin Ktlesi

Deney ksm, (110 5)Cde scaklkta sabit ktleye kadar kurutulur. Soumaya braklr, tartlr ve ktlesi M1 olarak kayt edilir. 4.1.5 lem 4.1.5.1 Ykama Deney ksm bir kaba yerletirilir ve zeri rtlnceye kadar yeterli miktarda su ilave edilir. Topaklarn ayrlmas iin su altnda 24 saat braklmas yararl olur. Datc bir reaktif kullanlabilir. Numunelerin yeterli iddette alkalanmas ile ince tanelerin tamamen ayrlmas ve sspansiyonu salanr. Sadece bu deney iin 63 mikrometre gz aklkl elein zerine 1 veya 2 mm gz aklkl koruma elei taklr.

45

Deney elekleri, eleklerden geen sspansiyonun dzenli aknn salanaca ve gerekirse uygun bir kapta toplanacak ekilde monte edilmelidir. Numunenin bulunduu kap alnr ve numune koruma eleinin zerine dklr, 63 mikrometre gz aklkl deney eleinden geen su tamamen berraklancaya kadar ykamaya devam edilir. 63 m gz aklkl elein zerinde kalan malzeme 1 saatlik aralklarla birbirini takip eden iki tartm arasndaki ktle fark % 0,1de toleransla sabit oluncaya kadar (1105)Cde kurutulur, daha sonra soutulur,tartlr ve ktlesi M2 olarak kaydedilir. 4.1.5.2 Eleme Ykanm ve kurutulmu malzeme elek takmna dklr. Elek takm, yukardan aaya elek gz aklklar dzenli bir biimde azalacak ekilde birbirine geirilmi ve dzenlenmi elekler, tava ve kapaktan ibarettir. Tecrbeler sonucunda, tm ince tanelerin ykama ile uzaklatrlamad belirlenmitir. Bu nedenle 63 m gz aklkl deney elei de elek takmna ilave edilmelidir. Tava ve kapak kullanlarak malzeme kaybna meydan vermeden elek takm el veya makina ile sarslr. Daha sonra srayla byk gz aklkl elekten balamak zere altna tava ve zerine kapak konularak her biri elek takmdan ayrlarak, elle tek tek eleme ilemine devam edilir. Her elei geen malzeme elek setinde bulunan bir sonraki elek zerine konularak ileme devam edilir. Eleme ilemi esnasnda, bir dakika sre ierisinde elek st malzemede ktlece % 1den daha fazla deiiklik olmuyorsa eleme ileminin tamamland kabul edilebilir. Eleklerin ar yklenmesinden kanmak iin eleme ilemi sonucunda elek zerinde kalan malzeme (gram cinsinden); daha byk olmamaldr. Burada; A : Elein alan, mm2 d : Elek gz akl, mm dir. ayet elek st malzemelerden birisi bu deeri ayorsa aadaki ilemlerin biri uygulanr. a) Fraksiyon belirtilen max deerler elde edilecek ekilde daha kk paralara blnr ve sras ile elenir. b) Bir sonraki byklkteki elekten gemeyen numunenin bir ksm numune blc veya eyrekleme yolu ile blnr ve azaltlm deney ksm ile elek analizine devam edilir. Daha sonraki hesaplamalarda bu blmeler dikkate alnmaldr. 4.1.5.3 Tartm En byk gz aklna sahip elek zerinde kalan fraksiyon tartlr, ktlesi % 1 hassasiyette R1 olarak kayt edilir. Altndaki elekte kalan fraksiyon iin ayn ileme devam edilir. Bu fraksiyon ktlesi R2 olarak kayt edilir. Elek takmndaki btn eleklerde ayn ileme devam edilerek her bir elek fraksiyonun ktlesini R3, R4 ....Ri olarak tartma ilemine devam edilir. Tavada elenmi fraksiyon varsa tartlr ve ktlesi P olarak kayt edilir. 4.1.6 Hesaplarn ve sonularn gsterilmesi 4.1.6.1. Hesaplama Deiik ktleler eleme deney formuna kayt edilir. Her bir elek fraksiyonunun ktlesi (Ri), orijinal kuru ktlenin (M1) yzdesi olarak hesaplanr. 63 mikrometreye kadar her bir elekten geen orijinal kuru ktlenin kmlatif yzdesi hesaplanr. Aadaki eitlikten 63 mikron elekten geen ince tanelerin yzdesi hesaplanr. 63 mikron elekten geen ince tanelerin ktlesi % f = [(M1 - M2) + P / M1] x 100 Burada ; M1 : Deney ksmnn kuru ktlesi,kg. M2 : 63 mikrometre gz aklkl elek zerinde kalan malzemenin kuru ktlesi,kg. P : Tavadaki malzeme ktlesi,kg. dr.

46

rnek Deney Formu

47

4.2 TANE EKL TAYN - YASSILIK ENDEKS (TS 9582 EN 933-3)

4.2.1 - Kapsam Bu standardda belirtilen deney metodu, tane bykl 4 mm den kk veya 80 mm den byk olan agregalara uygulanmaz. 4.2.2 - Prensip Deney iki eleme ileminden olumaktadr. Deney elekleri ile ilk elemede numune izelge 38de verilen tane bykl fraksiyonlarna di /Di ayrlr. Her tane bykl fraksiyonu di/Di, ubuklar aras akl Di/2 olan paralel ubuklu eleklerden elenir. Toplam yasslk endeksi, ubuklu elein arasndan geen tanelerin toplam ktlesi deneye tbi tutulan tanelerin toplam kuru ktlesinin %si olarak hesaplanr. stendiinde her bir tane bykl fraksiyonunun di/Di, yasslk endeksi, ait olduu ubuklu elekten geen tanelerin ktlesinden hesaplanr ve bu tane bykl fraksiyonunun ktlece %si olarak ifade edilir. 4.2.3 - Cihazlar 4.2.3.1 - Aadaki gz aklklarna sahip TS EN 933-2 e uygun kare gz aklkl deney elekleri; 80-63-50-40-31,5-25-20-16-12.5-10-8-6.3 -5 ve 4 mm.dir. 4.2.3.2 - ekil 1e uygun ve izelge 38de verilen toleranslara sahip paralel silindirik ubuklu elekler; ubuklar aras aklnn toleranslar, toplam aklk boyunca ayn olmaldr. izelge 38 - Silindirik ubuklu elekler

4.2.3.3 - Terazi, deney ksmnn ktlesini, % 0,1 dorulukla belirleyebilen 4.2.3.4 - Hava dolaml etv, scakl (110 5)Cde tutulabilen, termostatl bir cihaz. 4.2.4 Deney Ksmnn Hazrlanmas Numuneler TS EN 932-1e uygun olarak alnmal ve azaltlmaldr. Not - Deney ksmnin ktlesi en byk bileenlerinin boyut ve yzdesine baldr. Deney ksmnn ktlesi TS 3530 EN 933-1 e uygun olmaldr. Deney ksm (1105)Cda sabit ktleye gelinceye kadar kurutulur, soutulur, tartlr ve ktlesi M0 olarak kayt edilir.

48

4.2.5 - lem 4.2.5.1 Deney Deney ksm Madde 4.2.3.1de belirtilen elekler kullanlarak TS 3530 EN 933-1e uygun olarak elenir. 4 mmlik elekten geen ve 80 mmlik elekte kalan taneler tartlr ve ilem d braklr.

1)

ubuklar aras akla bal olarak normal ap aral 5 mm- 15 mm dir. ekil 1 - ubuk Elekler

4 mm ve 80 mm arasndaki her tane bykl fraksiyonu di /Di deki btn taneler tartlr ve ayr ayr muhafaza edilir. 4.2.5.2 ubuklu Eleklerle Eleme Madde 4.2.5.1e uygun olarak elde edilen her tane bykl fraksiyonu di/Di izelge 38de verilen uygun ubuklu elekten elenir. Bu eleme ilemi elle gerekletirilmeli ve elek zerinde kalan malzemenin ktlesi 1 dakikalk eleme ilemi sonrasnda % 1den daha fazla deimiyorsa ilem tamamlanm olarak kabul edilmelidir. ubuklu elekten geen her tane bykl fraksiyonundaki malzeme tartlr. 4.2.6 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Sonular ( Ek de rnei verilen) deney formlarna kayt edilmelidir. Btn di/Di tane bykl fraksiyonu ktleleri toplam hesaplanr ve M1 olarak kaydedilir. ubuklar aras akl Di/2 olan elekten geen di/Di tane bykl fraksiyonlarnn her birindeki tanelerin ktlelerinin toplam hesaplanr ve M2 olarak kaydedilir. Toplam yasslk endeksi FI aadaki eitlikle hesaplanr:

49

Burada; M1 : Her tane bykl fraksiyonundaki tanelerin toplam ktlesi, g M2 : Her tane bykl fraksiyonunun ubuklar aras akl Di/2 olan ubuklu eleklerden geen tanelerinin toplam ktlesi, g Toplam yasslk endeksi (FI), en yakn tam sayya yuvarlatlarak kayt edilir. Yasslk Endeksinin Belirlenmesinde Kullanlacak rnek Deney Formu

50

4.3. R AGREGALARDA KAVKI ERNN TAYN KAVKI YZDES (TS EN 933-7)

4.3.1 - Kapsam Bu deney, iri agregalarda kavk ieriinin tayini iin bir metodu kapsar. Bu standard, akl veya akl ieren kark agregaya uygulanr. 63 mm ve di 4 mm olan di/Di tane bykl Bu standardda belirtilen deney metodu, Di aralklarna uygulanr. 4.3.2 - Prensip Deney, iri agregalardan oluan deney numunesinden, kavklar ve kavk paralarnn el ile ayrlmasndan ibarettir. Kavk ierii, kavklar ile kavk paralarnn ktlesinin, deney numunesinin ktlesine oran olarak tayin edilir. Kavk ierii (SC), yzde olarak ifade edilir. 4.3.3 - Cihazlar 4.3.3.1 - Deney elekleri, TS EN 933-2ye uygun elek gz akl anma byklne sahip. 4.3.3.2 - Tava ve kapak, eleklere sk olarak yerletirilebilen. 4.3.3.3 - Havalandrmal etv, (1105)Clik bir scakl salayacak ekilde termostat kontroll cihaz. 4.3.3.4 - Terazi, tartlacak ktleyi % 0,1 dorulua kadar tartabilen ve uygun kapasitede. 4.3.3.5 - Tepsiler, 4.3.3.6 - Eleme makinas (istee bal). 4.3.4 Deney numunesinin hazrlanmas Numune, TS EN 932-2deki artlara uygun olarak azaltlmaldr. Numune, sabit ktleyi elde etmek iin, (110 5)Cde kurutulur, tartlr ve ktle Mo olarak kaydedilir. 4 mm den daha byk tanelerin tamamen ayrlmasn salamak iin numune, yeterli miktarda titreim uygulayarak uygun deney eleklerinde elenir. 63 mmlik elekte kalan ve 4 mmlik elekten geen taneler atlr. Deney numunesini elde etmek iin gerekirse numune TS EN 932-2ye gre tekrar azaltlr. Deney numunesinin ktlesi M1 olarak kaydedilir. Deney numunesinin ktlesi, izelge 39da belirtildii gibi olmaldr. izelge 39 - Deney Numunelerinin Ktlesi

Dier D agrega byklkleri iin, uygun deney numunesi ktleleri, izelge 39da verilen ktlelerden faydalanlarak bulunabilir. Numune azaltma, minimum deerden daha byk olan ancak nceden tayin edilen tam deere eit olmayan bir deney numunesi ktlesi vermelidir. Deney, Di 2di olan her bir di/Di tane bykl aralna uygulanr. D > 2 d olan numuneler, nce, Di 2di olan di/Di tane bykl aralklarna ayrlmaldr. 4.3.5 - lem 4.3.5.1 - D 2d olan deney numunesi Deney numunesinin taneleri, dz bir yzey zerine yaylr ve kavklar ve kavk paralar, el ile ayrlr. Kavklar ve kavk paralar tartlr ve bunlarn ktlesi M2 olarak keydedilir. 4.3.5.2 - D > 2d olan deney numunesi Deney numunesi, TS 3530 EN 933-1e gre elenmek suretiyle, Di 2di olan di/Di tane bykl aralklar halinde ayrlr. Her bir tane bykl aralnn ktlesi Mi olarak kaydedilir ve her bir di/Di tane bykl aral ktlesinin, deney numunesi ktlesi M1e gre yzdesi hesaplanr ve bu deer Vi olarak kaydedilir. M1in %10undan daha azna tekabl eden herhangi bir di/Di tane bykl aral dikkate alnmaz. Not 1 - Gerekli grlrse, geriye kalan ve 100den daha az tane ieren herhangi bir di/Di bykl aral, deney raporuna kaydedilmelidir.

51

Not 2 - Ar sayda tane ieren di/Di byklk aralklar, TS EN 932-2ye gre tekrar azaltma ilemine tbi tutulabilir. Not 3 200den ok daha fazla sayda tane iermeleri halinde, byklk aralklar daha da azaltlabilir. Geriye kalan her bir di/Di tane bykl aralnda deneye tbi tutulacak tanelerin ktlesi M1i olarak ayrlr ve bunlar Madde 4.3.5.1de belirtildii gibi snflandrlr. Bu di/Di byklk aralklarnn her birindeki kavk ve kavk paralarnn ktlesi M2.i olarak kaydedilir. 4.3.6 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi 4.3.6.1 - D 2d olan deney numuneleri Kavk ierii SC, aadaki formle gre hesaplanr: SC = (M2/M1) x 100 Burada; M1 : Deney numunesinin ktlesi, g, M2 : Kavklar ve kavk paralarnn ktlesi, gdir. SC deeri, en yakn tam say olarak kaydedilir. 4.3.6.2 - D > 2d olan deney numuneleri 4.3.6.2.1 - Azaltlmam Byklk Aralklar Byklk aralklarndan hibiri azaltlmamsa, kavk ierii aadaki formle gre hesaplanr:

Burada;

SC deeri, en yakn tam say olarak kaydedilir. 4.3.6.2.2 - Azaltlm Byklk Aralklar Byklk aralklarndan herhangi biri azaltlmsa, her tane bykl aralndaki kavklarn ve kavk paralarnn ktlece yzdesi hesaplanr ve SCi olarak kaydedilir. Kavklar ve kavk paralarnn arlkl ortalama yzde deeri, aadaki formle gre hesaplanr:

Burada; Vi : Deneye tbi tutulan numunedeki i tane bykl aralnn ktlesinin yzdesi. SCi : i tane bykl aralndaki kavklar ve kavk paralarnn ktlesinin yzdesi. dir. Kavklar ve kavk paralarnn arlkl ortalama yzde deeri, en yakn tam say olarak kaydedilir.

52

Kavk erii Tayininde Kullanlacak rnek Deney Formu

53

4.4 NCE TANELERN TAYN - METLEN MAVS DENEY (TS EN 933-9)

4.4.1 - Kapsam Bu deney, ince agregalarda veya gruplandrlmam agregalarda (0-2) mm aralnn metilen mavisi deerinin (MB) tayini iin yaplr. (0-0,125) mm aralnn metilen mavisi deerinin (MBF) tayinine ilikin bir ilem, ayrca verilmektedir. 4.4.2 - Prensip Metilen mavisi zeltisi, su ierisindeki deney numunesi ksmndan oluan sspansiyonuna arka arkaya ilve edilir. Boya zeltisinin deney numunesi ksm tarafndan adsorpsiyonu, zeltinin her ilvesinden sonra szge kdnda bir leke deneyi yaplarak serbest boyann varlnn belirlenmesi suretiyle kontrol edilir. Serbest boyann varl teyit edildiinde, metilen mavisi deeri (MB veya MBF) hesaplanr ve deneye tbi tutulan agregann beher kilogram bana adsorplanan boya, gram cinsinden ifade edilir. 4.4.3 - Reaktifler 4.4.3.1 - Boya zeltisi, standard veya teknik kalitedeki metilen mavisi, (10,0 0,1) g/L . zeltinin kullanm sresi en fazla 28 gn olmaldr. zelti, k almayacak ekilde muhafaza edilmelidir. 4.4.3.2 - Damtk veya demineralize su. 4.4.3.3 - Kaolinit, metilen mavisi deeri (MBK) bilinen. Ar miktarda boya kullanmn nlemek iin, 100 g kaolinit iin 1 g il 2 g arasnda MBK deerine sahip kaolinit tercih edilir. 4.4.4 Cihaz ve malzemeler 4.4.4.1 - Bret, 100 mL veya 50 mL kapasiteli, 1/10 mL veya 1/5 mL olarak derecelendirilmi, veya bunlarn yerine bir adet 5 mLlik ve 1 adet de 2 mLlik mikro-pipet. 4.4.4.2 - Szge kd, zeri blml, kl ihtiva etmeyen (kl muhtevas < %0,010), 95 g/m2, kalnl 0,20 mm, szme hz 75 saniye; gzenek bykl 8 m olan. 4.4.4.3 - Cam ubuk, uzunluu 300 mm, ap 8 mm olan. 4.4.4.4 - Pervaneli kartrc, dakikada (60060) devire kadar deiik hzlarda kontrol edilebilen ve (75 10) mm apnda veya drt pervane kanadna sahip. 4.4.4.5 - Terazi, tartlacak ktleyi, %0,1 yaklamla tartabilen. 4.4.4.6 - Kronometre, 1 saniye yaklamla okuma yapabilen. 4.4.4.7 - Deney elei, 2 mm gz aklkl. 4.4.4.8 - Beher, cam veya plstik, 1 L veya 2 L kapasiteli. 4.4.4.9 - ll balon, cam, 1 L kapasiteli. 4.4.4.10 - Havalandrmal etv, scakl, (110 5) Cde tutulabilen. 4.4.4.11 - Desikatr. 4.4.5 Deney numunesi ksmlarnn hazrlanmas Lboratuvar numuneleri, (0-2) mm tane byklne sahip en az 200 g agrega ihtiva eden bir ksm numune elde edilmesi amacyla, TS EN 932-2ye uygun olarak azaltlmaldr. Ksm numune, (110 5) Cde sabit ktleye kadar kurutulur ve soumaya braklr. Kuru ksm numune, etkin bir ayrmann ve (0-2) mm aralndaki tm tanelerin toplanmasnn salanmas iin bir deney fras kullanlarak, koruyucu bir elek ile korunan (gerekirse) 2 mm gz aklkl bir elekten elenir. 2 mm gz aklkl elekte tutulan taneler ayrlr ve gerekirse bu elekten geen malzeme, en az 200glk bir deney numunesi ksm elde etmek iin, TS EN 932-2ye uygun olarak azaltlr. Deney numunesi ksm tartlr ve ktle, 1 g yaklamla M1 olarak kaydedilir. 4.4.6 - lem 4.4.6.1 Leke deneyinin aklanmas Leke deneyi, her boya ilvesinden sonra, cam ubuk ile sspansiyondan bir damla alnmas ve damlann szge kd zerine braklmasndan ibarettir. Meydana gelen leke, renksiz slak bir blge ile evrelenen ve genellikle homojen mavi renkli bir merkez malzeme birikintisinden oluur. Alnan damlann miktar, birikinti ap 8 mm il 12 mm arasnda kalacak ekilde olmaldr.Islak blgede, yaklak 1 mmlik ak mavi bir halka ihtiva eden bir hlenin, merkez birikinti etrafnda meydana gelmesi durumunda, deney, pozitif olarak mtala edilir. Dnm noktasna yaklaldka, hle belirir, ancak kil minerallerinin boya adsorpsiyonunu tamamlamalar biraz zaman alacandan, bu hle daha sonra kaybolabilir. Bu nedenle, leke deneyi

54

daha fazla boya zeltisi ilve edilmeksizin 1 dakika aralklarla 5 dakika sreyle tekrarlanmak suretiyle, dnm noktas tayin edilir. 4.4.6.2 Sspansiyonun hazrlanmas (500 5) mLlik damtk veya demineralize su, behere konur ve kurutulmu deney numunesi ksm spatl ile iyice kartrlarak behere ilve edilir. Boya zeltisi (Madde 4.4.3.1) alkalanr veya iyice kartrlr. Bret, boya zeltisi ile doldurulur ve boya zeltisi iesi, karanlk bir yerde muhafaza edilir. Kartrc, 600 devir/dakika hza ayarlanr ve pervane, beher tabanndan yaklak 10 mm yksekte olacak ekilde yerletirilir. Kartrc altrlr ve kronometreye baslarak beherdeki malzeme nce 5 dakika sreyle (60060) devir/dakika, takiben deneyin geriye kalan ksmnda srekli olarak (400 40) devir/dakika hzda kartrlr. Deney numunesi ksmnda, bir hle oluturmaya yetecek miktarda ince tane mevcut deilse, kaolinit boya zeltisiyle birlikte aada belirtildii gibi ilve edilmelidir: (110 5)Cde sabit ktleye kadar kurutulmu olan kaolinitten (30,0 0,1) g, behere ilve edilir. Daha sonra, V mL boya zeltisi, behere ilve edilir. Burada V= 30 MBK olup, 30 g kaolinit tarafndan adsorplanan boya zeltisinin hacmidir. 4.4.6.3 Adsorplanan boya miktarnn tayini Szge kd , yzeyinin byk ksm herhangi bir kat veya sv ile temas etmeyecek ekilde bo bir beherin zerine veya baka uygun bir destek zerine yerletirilir. (600 60) devir/dakika hzda 5 dakika sreyle kartrmadan sonra behere 5 mL boya zeltisi ilve edilir; beherdeki malzeme, (400 40) devir/dakika hzda en az 1 dakika kartrlr ve szge kd zerinde leke deneyi yaplr. 5 mLlik bu ilk boya zeltisi ilvesinden sonra hle belirmezse, 5 mL daha boya zeltisi ilve edilir, 1 dakika sreyle kartrmaya devam edilir ve bir leke deneyi daha yaplr. Hlenin yine grlmemesi durumunda, grlnceye kadar kartrmaya, boya ilvesine ve ayn ekilde leke deneyleri yaplmasna devam edilir. Hle grlmesi aamasna ulaldnda, daha fazla boya zeltisi ilvesi yaplmakszn kartrmaya devam edilir ve 1 dakika aralklarla leke deneyleri yaplr. Hle, ilk 4 dakikada kaybolursa, 5 mL daha boya zeltisi ilve edilir. Hle, beinci dakikada kaybolursa, sadece 2 mL boya zeltisi ilve edilir. Her iki durumda da hle, 5 dakika sreyle varln srdrnceye kadar kartrmaya ve leke deneyleri yaplmasna devam edilir. 5 dakika sreyle varln srdren bir hle meydana getirmek iin ilve edilen boya zeltisinin toplam hacmi (V1), 1 mL yaklamla kaydedilir.

4.4.7 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi (0-2) mm tane bykl aralnn beher kilogram bana tketilen boyann gram cinsinden ifadesi olan metilen mavisi deeri (MB), aadaki eitlik ile hesaplanr:

Burada; M1 : Deney numunesi ksmnn ktlesi, g, V1 : lve edilen boya zeltisinin toplam hacmi, mL, dir. MB deeri, (0-2) mm aralnn beher kilogram iin kullanlan boya miktar, 0,1 g yaklamla kaydedilir. Deney, kaolinit ilve edilerek yaplyorsa, yukardaki eitlik,

Olur. Burada; V : Kaolinit tarafndan adsorplanan boya zeltisinin hacmi, mLdir.

55

EK-A (0-0,125) mm Tane Byklk Aralnn Metilen Mavisi Deerinin (MBF) Tayinine likin lem A.1 Deney numunesi ksmlar, Madde 4.4.5de belirtildii gibi hazrlanr ve Madde 4.4.6daki deney ilemleri uygulanr. Ancak burada, (0-0,125) mm byklk aralndaki agregaya ait deney numunesi ksmnn ktlesi (M1), (30,0 0,1) g.dr. A.2 Metilen mavisi deeri (MBF), (0-0,125) mm tane byklk aralnn beher kilogram bana boya miktar olarak gram cinsinden aadaki eitlik ile hesaplanr :

Burada; M1 : Deney numunesi ksmnn ktlesi, g, V1 : lve edilen boya zeltisinin toplam hacmi, mL,dir. A.3 MBF deeri, (0-0125) mm aralnn beher kilogram bana boya miktar olarak, 0,1 g yaklamla kaydedilir. EK-B Belirtilen bir MB deeri ile uygunluk deneyi Belirtilen bir MB deeri ile ilgili uygunluun kontrol, tek bir boya zeltisi ilvesiyle aadaki ekilde yaplabilir: (0-2) mm aralnn beher kilogram bana boya miktar olarak gram cinsinden ifade edilen szkonusu MB deeri, MB1 ise, bu durumda, bir defada ilve edilecek boya zeltisinin hacmi (V2), aadaki eitlik ile hesaplanr :

Burada; M1 : Deney numunesi ksmnn ktlesi, g, MB1: (0-2) mm aralndaki agregann beher kilogram bana boya miktar olarak belirtilmi olan MB deeri, g, V : lve edilen kaolinit tarafndan adsorplanan boya zeltisinin hacmi, mLdir. Madde 4.4.5e uygun olarak bir deney numunesi ksmnn hazrlanmasndan sonra, sspansiyon, deney numunesi ksm, su ve gerekirse kaolinit kullanlarak, V2 mL boya zeltisi ihtiva edecek ekilde Madde 4.4.6.2ye uygun olarak hazrlanmaldr. Leke deneyi, bu sspansiyonun (400 40) devir/dakika hzda, 8 dakika sreyle kartrlmasndan sonra yaplmaldr. Leke deneyi (Madde 4.4.6.1) pozitif ise, kumun, artnameye uygun olduu varsaylabilir. Ancak leke deneyi negatif ise, Madde 4.4.6.3de aklanan tayin ileminin tamam yaplmaldr. EK-C 10 G/L.lik Metilen Mavisi zeltisinin hazrlanmas C.1 C.1.1 il C.1.7 arasnda aklanan ilemler takip edilerek 10 g/L.lik boya zeltisi hazrlanr. C.1.1zeltinin hazrlanmasnda, metilen mavisi [(C16H18CIN3S, nH2O (n = 2 - 3), saflk %98,5] kullanlr. C.1.2 Metilen mavisi tozunun su muhtevas (W) yle tayin edilir: Yaklak 5 g metilen mavisi tozu tartlr ve ktle, en yakn 0,01 grama yuvarlatlarak Mh olarak kaydedilir. Bu toz (100 5)Cde sabit ktleye kurutulur. Desikatrde soutulur ve desikatrden darya kartlr kartlmaz tartlr. Kuru ktle 0.01 g yaklamla Mg olarak kaydedilir. Not - 105Cnin zerindeki scaklklarda, metilen mavisi tozu deiiklie urayabilir. Su muhtevas (W), en yakn ondal verecek ekilde aadaki eitlik ile hesaplanr ve kaydedilir:

Burada ; Mh : Metilen mavisi tozunun ktlesi, g, Mg : Kurutulmu metilen mavisi tozunun ktlesi, g.dr. Su muhtevas, her yeni boya zeltisi hazrlanmasnda yeniden tayin edilmelidir. C.1.3 ((100 + W)/10) g 0,01 g, (10 g kuru toza eit) metilen mavisi tozu alnr.

56

C.1.4 500 mL il 700 mL arasnda damtk veya demineralize su, bir beherde 40Cyi amayacak ekilde stlr. C.1.5 Beher muhtevas, metilen mavisi tozu behere ilve edilirken, yavaa kartrlr. Tozun tamamen zlmesini salamak iin kartrmaya 45 dakika devam edilir ve zelti 20Cye soutulur. C.1.6 Beherdeki zelti, 1 Llik bir ll balona boaltlr ve boyann tmnn ieye aktarlmasn temin etmek iin beher, damtk veya demineralize su ile alkalanr. ll balonun kalibrasyonuyla uyumun salanmas iin, ll balon ve suyun (20 1) Clik scakla sahip olduundan emin olunmaldr. ll balon, 1 L iaretine kadar damtk veya demineralize su ile tamamlanr. C.1.7Tozun tamamen zlmesini teminen, ll balon alkalanr ve ll balon iindeki zelti, hafif renkli bir cam muhafaza iesine boaltlr. C.2 Muhafaza iesi zerinde aadaki bilgiler bulunmaldr : a) Metilen mavisi zeltisi, 10 g/L.lik, b) Hazrlama tarihi, c) Son kullanma tarihi. C.3 Metilen mavisi zeltisi, hazrlandktan itibaren 28 gnden fazla kullanlmamaldr. Stok boya zeltisi, karanlk bir yerde muhafaza edilmelidir. EK D Kaolinitin Metilen Mavisi Deerinin (MBK) Tayini ile ilgili ilem D.1 Kaolinit, (110 5)Cde, sabit ktleye ulancaya kadar kurutulur. D.2 Kuru kaolinitten (30,0 0,1) g tartlr. D.3 (30 0,1) g kaolinit, 500 mL demineralize veya damtk su ile birlikte behere ilve edilir. D.4 Beher iindeki malzeme, beher tabanndan 10 mm yksee yerletirilen pervane ile, (600 60) devir/dakika hzda 5 dakika kartrlr. Tayinin geri kalan ksmnda, (400 40) devir/dakika hzda srekli olarak kartrmaya devam edilir. D.5 Behere, 10 g/Llik boya zeltisinden 5 mL ilve edilir ve (400 40) devir/dakika hzda en az 1 dakika kartrldktan sonra szge kd zerinde leke deneyi yaplr. D.6 Gerekirse, pozitif sonu alnncaya kadar 5 mLlik dozlar halinde boya zeltisi ilvesine devam edilir. Her dakika sonunda leke deneyi yaplr ve kalc boya adsorpsiyonu elde edilinceye kadar ileme devam edilir. Beinci leke deneyinde ak mavi halka kaybolursa, 2 mLlik hacimler halinde boya zeltisi ilve edilmelidir. Her zelti ilvesini, 1 dakika aralklarla yaplan leke deneyleri takip etmelidir. Bu ilemler, deneyin birbirini izleyen 1 dakika aralklarla toplam 5 dakika sreyle pozitif sonu vermesine kadar tekrarlanmaldr. Bu durumda, tayin tamamlanm olur. D.7 Adsorplanan boya zeltisinin toplam hacmi V, mililitre cinsinden kaydedilir. D.8 Kaolinitin metilen mavisi deeri, 100 g kaolinit iin gerekli boya miktar olarak, aadaki eitlikten hesaplanr ve 0,1 g yaklamla kaydedilir: MBK = V/30 Burada; V: Adsorplanan boya zeltisinin toplam hacmi, mLdir. Sonularn deimediini kontrol etmek iin, bilinen MBK deerine sahip kaolinit zerinde, dzenli aralklarla deney yaplmaldr. Bu ilem, yeni boya zeltisinin kontrol edilmesi iin yaplmaldr. Deney veri izelgesi rnei

E.1 (0-2) mm.lik deney numunesi ksmnn kuru ktlesi

(en yakn gram olarak), M1

57

E.2 Kaolinit tarafndan (eer kullanlmsa) adsorplanan zeltinin

hacmi, V E.3 lve edilen boya zeltisinin toplam miktar, V1

E.4 (0-2) mm aralnn beher kilogram bana gram cinsinden boya miktar olarak ifade edilen MB deeri.

58

-AGREGALARIN MEKANK VE FZKSEL ZELLKLER N DENEYLER4.5 AGREGALARIN TANE YOUNLUU VE SU EMME ORANININ TAYN (TS EN 1097-6 )
4.5.1- Kapsam Bu deney, agregalarda tane younluu (birim hacim ktlesi) ve su emme (absorpsiyon) orannn tayini iin yaplr. Metotlar aada verilmitir. a) Tel sepet metodu: 63 mm gz aklkl elekten geen, ancak 31,5 mm gz aklkl elekte tutulan agregalar iin. b) Piknometre metotlar: 31,5 mm gz aklkl elekten geen, ancak 0,063 mm gz aklk elekte tutulan agregalar iin. Tel sepet metodu, 4 mm ila 31,5 mm arasnda tane byklne sahip agregalar iin, piknometre metoduna alternatif olarak kullanlabilir. Anlamazlk durumunda, piknometre metodu, referans metot olarak kullanlmaldr. 4.5.2- Prensip Tane younluu, ktlenin, hacme oranndan hesaplanr. Ktle, deney numunesi ksmn, doygun ve yzeyi kurutulmu halde ve tekrar etvde kurutulmu halde tartmak suretiyle tayin edilir. Hacim ise, tel sepet metodundaki ktle indirgemesi veya piknometre metodundaki tartmlar yoluyla, yer deitiren suyun ktlesinden tayin edilir. 4.5.3- Malzemeler Su, Taze eme suyu ve demineralize su uygundur. 4.5.4- Cihazlar 4.5.4.1 Hava dolaml etv, scakln (110 5)Cta tutulabilmesi iin termostat ihtiva eden. 4.5.4.2 Terazi, deney numunesi ksmnn ktlesini, ktlenin % 0,1ine tekabl eden dorulukla tartabilen. Terazi, numuneyi ihtiva eden tel sepetin suda aslmasna ve tartlmasna uygun olmaldr. 4.5.4.3 Su banyosu, termostat kontroll ve scakl (22 3)Cde tutulabilen. 4.5.4.4 Termometre, doruluu 0,1C olan. 4.5.4.5 Deney elekleri, TS EN 933-2de belirtilen gz aklk ekline ve 0,063 mm, 4 mm, 31,5 mm ve 63 mm gz aklk byklne sahip. 4.5.4.6 Tepsiler, uygun byklkte olan ve ktlesinde deime olmadan hava dolaml etvde stlabilen. 4.5.5 Ykama donanm 4.5.5.1 Kronometre 4.5.5.2 Tel sepet metodu iin zel cihazlar (Madde 7, Madde A.3 ve Madde B.2) 4.5.5.3 Tel sepet veya delikli kap, terazi koluna aslacak ekilde uygun byklkte olan. Sepet veya kap, korozyona dayankl olmaldr. 4.5.5.4 Su szdrmaz tank, sepet ile tankn kenarlar arasnda en az 50 mm aklk olacak ekilde,ierisinde sepetin serbeste aslabildii (22 3)Cde su ihtiva eden. 4.5.5.5 Piknometre, 250 mL il 5000 mL arasnda hacme sahip ve deney sresi boyunca, hacmi 0,5 mL mertebesinde kararl olan bir cam ie. Not - Piknometrenin hacmi, deney numunesi ksmnn byklne uygun olarak seilmelidir. 4.5.5.6 Metal kalp, st ksmnn ap (403) mm, alt ksmnn ap (903) mm ve ykseklii (753) mm kesik koni eklinde olan. Metal kalbn et kalnl en az 0,8 mm olmaldr. 4.5.5.7 Metal sktrc, (34015) g ktleli, ap (253) mm olan dairesel kesitli bir kartrma yzeyi ihtiva eden ve metal kalp ile birlikte kullanlan. 4.5.5.8 Huni, cam mamul (metal kalp ve sktrc kullanmna alternatif olarak). 4.5.5.9 Tepsi, alan 0,1 m2 den daha kk olmayan dz tabanl, kenar ykseklii 50 mmden daha az olmayan ve suyu emmeyen bir malzemeden iml edilmi olan. 4.5.5.10 Scak hava kayna, sa kurutma makinas gibi.

59

ekil 1.Uygun bir piknometre rnei 4.5.6 Tel sepet metodu: 31,5 mm il 63 mm arasnda tane byklne sahip agregalar iin. Tel sepet metodu, 31,5 mm il 63 mm arasnda tane byklne sahip agregalarda kullanlmaldr. 4.5.6.1 Deney numunesi ksmnn hazrlanmas Agregalardan numune alma TS EN 932-1e, numune azaltma ise TS EN 932-2ye uygun olmaldr. Agrega deney numunesi ksmnn ktlesi, izelge 40da verilen ktle deerlerinden daha kk olmamaldr. izelge 40 - Deney numunesi ksmlarnn ez az ktlesi (tel sepet metodu)

Not - Dier byklkler iin, deney numunesi ksmnn ez az ktlesi, izelge 40da belirtilen ktle deerlerinden enterpolasyon yardmyla elde edilebilir. Deney numunesi ksm, ince tanelerin uzaklatrlmas amacyla, 63 mm ve 31,5 mm gz aklkl eleklerde ykanr ve daha sonra kurumaya braklr. 63 mm gz aklkl elekte tutulan taneler atlr. 4.5.6.2 lem Hazrlanan deney numunesi ksm, tel sepete yerletirilir ve tel sepet, suyun seviyesi, sepetin st ksmndan en az 50 mm yukarda olacak ekilde (223)C scaklkta su ihtiva eden tanka daldrlr. Daldrmadan hemen sonra sepet, tankn tabanndan yaklak 25 mm yukarya kaldrlarak ve saniyede bir kez olmak zere 25 defa bu ykseklikten drlerek, hapsolmu hava deney numunesi ksmndan

60

uzaklatrlr. Sepet ve agrega, (240,5) saat sreyle (223) C scaklktaki suya tamamen daldrlm hlde bekletilir. Sepet ve deney numunesi ksm sallanr ve (223) C scaklktaki suda tartlr (M2)olarak kaydedilir. Ktlenin (M2) tayin edildii andaki suyun scakl kaydedilir. Not - Deney numunesi ksmnn, tartm iin farkl bir tanka aktarlmas gerekiyorsa, sepet ve deney numunesi ksm, yeni tankta tartm (M2) ncesi 25 defa sallanr. Sepet ve agrega, sudan karlr ve suyun uzaklamas iin birka dakika beklenir. Agrega, sepetten,kuru bezlerden birinin zerine dikkatlice boaltlr. Bo sepet, tekrar suya daldrlr, 25 defa sallanr ve suda tartlr (M3) olarak kaydedilir. Agrega tanelerinin yzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hle geldiinde, taneler, ikinci bir kuru, yumuak emici bez zerine aktarlr. Agrega taneleri, kalnlk bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak ekilde bu ikinci bez zerine yaylr ve grlebilir btn su filmleri uzaklatrlana kadar direk gne ndan veya herhangi bir s kaynandan korunur. Ancak bu durumda agrega taneleri, hl rutubetli bir grnm arz eder. Agrega taneleri tartlr (M1). Agrega taneleri, bir tepsiye aktarlr ve etvde, (1105) C scaklkta, sabit ktleye (M4) kadar kurutulur. Btn tartmlar, deney numunesi ksmnn ktlesinin (M4) % 0,1i veya daha iyi olan bir dorulukla yaplr ve kaydedilir. 4.5.6.3 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Tane younluklar (a, rd ve ssd), megagram/metrekp cinsinden, aadaki eitlikler yardmyla hesaplanr:

M4 w edilir.

: Etvde kurutulmu deney numunesi ksmnn ktlesi, g, : M2 tayin edildiinde kaydedilen scaklktaki su younluu megagram/metrekptr. Tane younluu deerleri, 0,01 Mg/m3, su emme oran deerleri ise % 0,1 yaklamla ifade

Hesaplamalar, aadaki eitlik kullanlarak kontrol edilebilir:

4.5.7. Piknometre metodu, 4 mm il 31,5 mm arasnda tane byklne sahip agregalar iin. Bu maddede aklanan piknometre metodu, 4 mm il 31,5 mm arasnda tane byklne sahip agregalarda kullanlmaldr.

61

4.5.7.1 Deney numunesi ksmnn hazrlanmas Agregalardan numune alma, TS EN 932-1e, numune azaltma ise, TS EN 932-2e uygun olmaldr. Agrega deney numunesi ksmnn ktlesi, izelge 41.de verilen ktle deerlerinden daha az olmamaldr. izelge 41 - Deney numunesi ksmlarnn ez az ktlesi (piknometre metodu)

Not - Dier byklkler iin deney numunesi ksmnn ez az ktlesi, izelge 41.de belirtilen ktle deerlerinden enterpolasyon yardmyla elde edilebilir. Deney numunesi ksm, ince tanelerin uzaklatrlmas amacyla, 31,5 mm ve 4 mm gz aklkl eleklerde ykanr. 31,5 mm gz aklkl elekte tutulan taneler atlr. Daha sonra numune kurumaya braklr. 4.5.7.2 lem Hazrlanan deney numunesi ksm, piknometrede bulunan, (223) C scaklktaki suya daldrlr ve hapsolmu hava, piknometre, eik konumda hafife yuvarlanarak ve sallanarak uzaklatrlr. Piknometre, su banyosu ierisinde dey hle getirilir ve deney numunesi ksm, (22 3) Cda (24 0,5) saat sreyle tutulur. Islatma sresinin sonunda, piknometre su banyosundan karlr ve varsa geriye kalan hapsolmu hava, piknometreyi hafife yuvarlamak ve sallamak suretiyle uzaklatrlr. Hapsolmu hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklatrlabilir. Piknometre, su ilve edilerek taacak ekilde doldurulur ve kap ierisinde hi bir hava hapsedilmeden tepe ksmna bir kapak yerletirilir. Daha sonra, piknometrenin d ksm kurutulur ve tartlr (M2).Suyun scakl kaydedilir. Agrega taneleri, sudan karlr ve birka dakika sreyle kurumaya braklr. Piknometre tekrar su ile doldurulur ve kapak daha nce belirtildii ekilde yerletirilir. Daha sonra, piknometrenin d ksm kurutulur ve tartlr (M3). Suyun scakl kaydedilir. M2 ve M3 tartmlar esnasnda, piknometredeki su scaklklar arasndaki fark, 2Ci gememelidir. Her bir deneyde piknometrenin hacmini lmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu durumda piknometre termostatl bir banyoda, (kalibrasyon scakl 0,5) C scakla getirilir. Suyu szlm deney numunesi ksm, kuru bezlerden birinin zerine alnr. Bez zerine yerletirilen agrega tanelerinin yzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hle geldiinde, taneler, ikinci bir kuru, yumuak emici bez zerine aktarlr. Agrega taneleri, kalnl bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak ekilde, bu ikinci bez zerine yaylr ve grlebilir btn su filmleri uzaklatrlana kadar direk gne ndan veya herhangi bir s kaynandan korunur. Ancak bu durumda agrega taneleri, hl rutubetli bir grnm arz eder. Doygun ve yzeyi kuru deney numunesi ksm, bir tepsiye aktarlr ve tartlr (M1). Agrega taneleri, hava dolaml bir etvde, (110 5) Cde, sabit ktleye (M4) kadar kurutulur. Btn ktle deerleri, deney numunesi ksmnn ktlesinin (M4) % 0,1i veya daha iyi olan bir dorulukla kaydedilir.

62

4.5.7.3 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Tane younluklar (a, rd ve ssd ), megagram/metrekp cinsinden, aadaki eitlikler yardmyla hesaplanr:

4.5.8. Piknometre metodu, 0,063 mm il 4 mm arasnda tane byklne sahip agregalar iin Bu maddede aklanan piknometre metodu, 0,063 mm il 4 mm arasnda tane byklne sahip agregalarda kullanlmaldr. 4.5.8.1 Deney numunesi ksmnn hazrlanmas Agregalardan numune alma, TS EN 932-1e, numune azaltma ise, TS EN 932-2ye uygun olmaldr. Agrega deney numunesi ksmnn ktlesi, 1 kgdan daha az olmamaldr. Deney numunesi ksm ince tanelerin uzaklatrlmas amacyla, 4 mm ve 0,063 mm gz aklkl eleklerde ykanr. 4 mm gz aklkl elekte tutulan taneler atlr. 4.5.8.2 lem Hazrlanan deney numunesi ksm, piknometrede bulunan, (223)C scaklktaki suya daldrlr ve hapsolmu hava, piknometre eik konumda hafife yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklatrlr. Piknometre, su banyosu ierisinde dey hle getirilir ve deney numunesi ksm, (223) Cde, (240,5) saat sreyle tutulur. Islatma sresinin sonunda, piknometre su banyosundan karlr ve varsa geriye kalan hapsolmu hava, piknometre, hafife yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklatrlr. Hapsolmu hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklatrlabilir.

63

Piknometre, su ilve edilerek taacak ekilde doldurulur ve kap ierisinde hi bir hava hapsedilmeden tepe ksmna bir kapak yerletirilir. Daha sonra, piknometrenin d ksm kurutulur ve tartlr (M2).Suyun scakl kaydedilir. Deney numunesi ksmn kaplayan suyun byk bir ksm szlr ve piknometre bir tepsiye boaltlr. Piknometre, tekrar su ile doldurulur ve kapak daha nce belirtildii ekilde yerletirilir. Daha sonra, piknometrenin d ksm kurutulur ve tartlr (M3). Suyun scakl kaydedilir. M2 ve M3 tartmlar esnasnda, piknometredeki su scaklklar arasndaki fark, 2Cyi gememelidir. Her bir deneyde piknometrenin hacmini lmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu durumda piknometre, termostatl bir banyoda, (kalibrasyon scakl 0,5) C scakla getirilir. Islak deney numunesi ksm, tepsinin tabanna niform bir tabaka hlinde yaylr. Yzey rutubetini buharlatrmak amacyla, agrega taneleri, hafif bir scak hava akmna maruz braklr. Agrega taneleri,niform bir kurumann elde edilmesi amacyla, hibir yzey nemi grlmeyinceye ve taneler artk birbirlerine yapmayncaya kadar, sk aralklarla kartrlr. Kartrma devam ederken, numune, oda scaklna kadar soutulur. Yzey kuruluunun salanp salanmadnn tespit edilmesi iin, metal koni kalb, en byk apa sahip ksm, tepsinin tabanna gelecek ekilde yerletirilir. Koni kalb, bir miktar kuru deney numunesi ksmyla gevek olarak doldurulur ve kalbn st ksmndaki delikten geirilen bir sktrc kullanmak suretiyle agrega yzeyi 25 defa hafife vurularak sktrlr. Sktrma ileminden sonra, kalp tekrar doldurulmaz. Kalp, zerinde hibir agrega tanesi olmayacak ekilde, dikkatlice kaldrlr. Elde edilen agrega konisi kmezse, kalp kaldrldnda kme olay meydana gelene kadar kurutmaya devam edilir ve koni deneyi tekrarlanr. Bu ilemle ilgili yol gsterici bilgiler, aadaki ekillerde verilmitir. Doygun ve yzeyi kurutulmu deney numunesi ksm tartlr (M1). Agrega taneleri, hava dolaml etvde, (110 5) Cda sabit ktleye (M4) kadar kurutulur. Btn ktle deerleri, deney numunesi ksmnn ktlesinin (M4) % 0,1i veya daha iyi olan bir dorulukla kaydedilir.

64

4.5.9 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Tane younluklar (a, rd ve ssd ), megagram/metrekp cinsinden, aadaki eitlikler yardmyla hesaplanr:

65

Suyun younluu: izelge 42 - Suyun younluu

66

nce agregalarn doygun ve yzeylerinin kuru olmasyla ilgili klavuz

67

Agregalarn Mekanik Ve Fiziksel zellikleri in Deneyler 4.6 PARALANMA DRENCNN TAYN: LOS ANGELES DENEY (TS EN 10972)
4.6.1-Kapsam Bu standard, yap ve inaat mhendisiliinde kullanlan yapay ve tabii iri agregalarn paralanma direncinin tayini iin ilemleri kapsar. 4.6.2 - Cihazlar 4.6.2.1 - Deney Elekleri 1,6; 10; 11,2 (veya 12,5); 14 mm gz aklklarna sahip ve TS EN 932-2ye uygun. 4.6.2.2 - Terazi Deney ksmnn ktlesini % 0,1 dorulukla tartabilen. 4.6.2.3 - Hava Dolaml Etv (110 5)C scakl salayabilen. 4.6.2.4 - Lboratuvar numunesini TS EN 932-2de tarif edilen deney ksmna azaltmak iin ekipman. 4.6.2.5 - Los Angeles Deney Cihaz Aada belirtilen ksmlar kapsayan. Not - Uygun bir makina iin rnek ekil 1de verilmitir.

ekil 1 - Tipik Los Angeles Deney Makinas mm kalnlkl elik levhadan 4.6.2.5.1 - TS 2162 EN 10025de belirtilen S 275 tipine uygun, ar gerilme uygulanmadan ekillendirilmi ve nemli bir deformasyon olmadan kaynaklanm bo tambur. Tamburun her iki ucu kapal olmaldr. Tamburun, i ap (711 5) mm ve i uzunluu (508 5) mm olmaldr. Tambur, tamburun iine girmeyecek ekilde kenarna tutturulmu iki paralel destek zerine

68

yerletirilmeli ve yatay bir eksen etrafnda dnecek ekilde monte edilmelidir. Tercihan tamburun btn uzunluu boyunca, numunenin yerletirilmesini ve deneyden sonra alnmasn salayacak, (150 3) mm geniliinde bir aklk olmaldr. Deney srasnda, tamburun i yzeyinin silindirik kalmasn salayacak seyyar bir kapak kullanlarak delik toz szdrmaz ekilde kapatlmaldr. Akln en yakn kenarndan 380 mm ve 820 mm uzaklkta bir yere raf yerletirilmelidir. Mesafe, tamburun i yz boyunca dnme ynnde llmelidir. Raf, dikdrtgen kesitli olmal (uzunluu, tamburun uzunluuna eit, genilii (90 2) mm, kalnl (25 1) mm ve ap dzlemini ve dik gelien bir hat zerinde tambura sabitlenmelidir. Raf, herhangi bir noktasnda genilii 86 mmden daha az olacak ekilde andnda ve kalnl n kenar boyunca herhangi bir noktada 23 mmden daha az olacak ekilde andnda deitirilmelidir. Deney makinasnn taban, dzgn beton veya blok talarla yaplm yatay bir zemin zerine yerletirilmelidir. Seyyar kapak, tamburla ayn kalitede elikten, raf ise ayn veya daha sert elikten yaplm olmaldr 4.6.2.5.2 - Bilya yk, her biri 45 mm ile 49 mm arasnda apa sahip, 11 adet kresel elik bilyadan oluan; her bilya, 400 g il 445 g ktleye sahip ve toplam yk 4690 g ile 4860 g arasnda olan. Yeni bilyalarn yknn anma ktlesi, 4860 g olmaldr. malt deiimleri iin 20 g pozitif toleransa ve kullanmda anan bilya iin 150 g negatif toleransa msaade edilebilir. 4.6.2.5.3 - Motor, tambura 31 devir/dakika ile 33 devir/dakika arasnda dnme hz uygulayabilen. 4.6.2.5.4 - Tepsi, deneyden sonra malzeme ve bilya ykn toplamak iin. 4.6.2.5.5 - Devir Sayac Gerekli devir saysndan sonra motoru otomatik olarak durdurabilen. 4.6.3 - Los Angeles Deney Metodu le Paralanma Direncinin Tayini 4.6.3.1 - Prensip Agrega numunesi, dnen tamburda elik bilyalar ile birlikte dndrlr. Dnme ilemi tamamlandktan sonra 1,6 mm aklkl elekte kalan malzemenin miktar belirlenir. 4.6.3.2 Deney Numunesinin Hazrlanmas Lboratuvara gnderilen numunede malzemenin tane bykl 10 mm ile 14 mm arasnda, ktlesi en az 15 kg olmaldr. Deney, 14 mm deney eleinden geen ve 10 mm deney eleinde kalan agregalara uygulanr. lave olarak, deney ksmnn tane bykl dalm aadaki artlardan birine uygun olmaldr: a) 12,5 mm deney eleinden geen agrega miktar, % 60 ile % 70 arasnda veya, b) 11,2 mm deney eleinden geen agrega miktar, % 30 ile % 40 arasnda. Tane bykl dalmndaki ilve zellikler, deney ksmnn 10/14 mmden farkl rnden oluturulmasna izin verir (izelge 43). Lboratuvar numunesi 10 mm 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) - 14 mm arasndaki fraksiyonlar elde etmek iin 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14 mm.lik deney elekleriyle elenir. Her bir fraksiyon TS 3530 EN 933-1in artlarna uygun olarak ykanr ve sabit ktleye ulancaya kadar (1105) C de etvde kurutulur. Fraksiyonlar oda scaklna soutulur. Yukarda verilen tane bykl dalm ilve zelliklere uygun 10 mm - 14 mm aralnda lboratuvar numunesi elde etmek iin her iki fraksiyon kartrlr. Kartrlm fraksiyonlardan hazrlanm lboratuvar numuneleri TS EN 932-2.ye uygun miktarda deney numunesi parasna azaltlr. Deney ksmnn ktlesi (5000 5) g olmaldr. 4.6.3.3 - lem Numuneyi yklemeden nce tamburun temiz olup olmad kontrol edilir. Makinaya nce dikkatlice bilyalar , sonra deney ksm konulur. Kapak kapatlr ve makina 31 devir/dakika il 33 devir/dakika arasnda sabit hzda 500 devir dndrlr.

69

Agrega kaybn nlemek iin aklk tepsinin tam stne getirilerek, agregalar tepsiye dklr. Tambur temizlenir, ince tanelerin raf etrafnda kalmamasna dikkat edilir. Agrega kaybnn olmamasna dikkat edilerek bilyalar tepsiden alnr. Tepsideki malzeme, 1,6 mm.lik elek kullanlarak TS 3530 EN 933-1e gre ykanr ve elenir. 1,6 mm elekte kalan ksm, (1105) Cdeki etvde sabit ktleye gelinceye kadar kurutulur. 4.6.3.4 Hesaplama ve sonularn gsterimi Los Angeles kat says LA aadaki eitlikten hesaplanr:

Burada; m: 1,6 mm.lik elek zerinde kalan fraksiyon, g.dr. Sonu en yakn tam sayya yuvarlatlarak verilir. 4.6.4- Los Angeles deney metodu iin alternatif dar aralkl snflar Referans deney iin aadaki deiimler, belirli kullanm amalar iin ilve bilgileri salayabilir. izelge 43de verilen dar tane bykl aral snflar kullanlabilir. Alternatif dar tane bykl aral snflarn elde etmek iin, aadaki uygun gz aklkl elekler kullanlr. izelge 43- Alternatif Dar Aralk Snflar

70

4.7 AINMAYA KARI DRENCN TAYN (MKRO-DEVAL) (TS EN 1097-1)

4.7.1 Kapsam Bu deney, agregalarn anmaya kar direncinin llmesiyle ilgili ilemi kapsar. Numune, ya olarak deneye tbi tutulur. 4.7.2 Prensip Deney, dnme ilemi tamamlandnda, orijinal numunenin 1,6 mmden daha kk tane byklne indirilen ksmnn yzdesini ifade eden mikro-Deval katsaysn tayin eder. Deney, belirtilen artlar altnda dner bir tambur ierisinde bulunan agregalar ile andrc malzeme arasndaki srtnmenin neden olduu anmann llmesinden ibarettir. Dnme tamamlandnda, 1,6 mm gz aklkl elekte tutulan agrega yzdesi belirlenir ve bulunan deer, mikro-Deval katsaysnn hesaplanmasnda kullanlr. 4.7.3 Cihaz ve malzemeler 4.7.3.1 Standard cihaz ve malzemeler 4.7.3.1.1 Terazi, deney ksm ktlesinin %0,1ine tekabl eden dorulukla tartabilen. 4.7.3.1.2 Elek seti, 1,6 mm, 8,0 mm, 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm gz aklkl. 4.7.3.1.3 Hava dolaml etv, scakl (1105) Cde tutulabilen. 4.7.3.1.4 ll cam silindir (veya silindirler), ISO 4788e uygun olan veya (2,5 0,05) L suyu lebilen. 4.7.3.2 Micro-Deval Cihaz: Tipik bir mikro-Deval cihaz, ekil 1de gsterilmektedir. Mikro-Deval cihaz, aada belirtilen zorunlu zelliklere sahip olmaldr. 4.7.3.2.1 Deney cihaz, bir ucu kapal, i ap (200 1) mm, taban ile kapan i yzeyi arasndaki i uzunluu (154 1) mm olan 1 il 4 adet tambur ihtiva etmelidir. Tamburlar, yatay eksende dnen iki adet mil zerine yerletirilen en az 3 mm et kalnlna sahip paslanmaz elikten iml edilmi olmaldr. 4.7.3.2.2 Tamburlarn i yzeyleri, kaynak veya birletirme ilemi srasnda oluabilecek kntlara sahip olmamaldr. Tamburlar, su ve toz geirmez contalar bulunan en az 8 mm kalnlndaki dz kapaklarla kapatlmaldr. 4.7.3.2.3 Andrc malzeme, ISO 3290a uygun (10 0,5) mm apndaki elik bilyalardan olumaldr. Bilya aplar, aralarndaki mesafe 9,5 mm olan paralel iki ubuk zerinde bilyalar hareket ettirmek suretiyle hemen kontrol edilebilir. 4.7.3.2.4 Deney cihaz, tamburlar (100 5) devir/dak. sabit dnme hznda dndren uygun bir motor ihtiva etmelidir (yaklak 1 Kwlk motor gc uygundur). 4.7.3.2.5 Deney cihaz, motoru, belirtilen bir devir saysndan sonra otomatik olarak durduran bir saya veya baka uygun bir donanma sahip olmaldr.

71

ekil 1 - Tipik deney cihaz 4.7.4- Deney numunelerinin hazrlanmas Lboratuvara gnderilen numunenin ktlesi, 10 mm il 14 mm aralndaki tane byklne sahip en az 2 kg agregadan olumaldr. Deney, 14 mm gz aklkl elekten geen ve 10 mm gz aklkl elekte tutulan agrega ile yaplmaldr. Buna ilve olarak, deney ksm aada belirtilen iki snf malzemeden birine uygun olmaldr: a) Tanelerin % 30 - % 40, 11,2 mm gz aklkl elekten gemeli veya b) Tanelerin % 60 - % 70i, 12,5 mm gz aklkl elekten gemeli. Lboratuvar numunesi, 10 mm il 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) il 14 mm aralklarnda ayr fraksiyonlar elde etmek amacyla 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm gz aklkl eleklerle elenir. Her bir fraksiyon, TS 3530 EN 933-1 e uygun olarak ayr ayr ykanr ve etvde (110 5) Cta sabit ktleye kadar kurutulur. Fraksiyonlar, ortam scaklna eriilinceye kadar soumaya braklr. ki fraksiyon, bu maddenin ikinci paragrafnda verilen snflardan birine uyan ve 10 mm il 14 mm arasnda tane byklne sahip yeni bir lboratuvar numunesi elde etmek amacyla kartrlr. ki fraksiyonun kartrlmas ile elde edilen yeni lboratuvar numunesi, TS EN 932-2ye uygun olarak deney ksm byklne kadar azaltlr. Deney ksm, her biri (500 2) g ktleye sahip iki deney numunesinden olumaldr.

4.7.5- Deney ilemi Her bir deney numunesi, ayr bir tamburun iine yerletirilir. Her bir tambura, (50005) glk elik bilya ve (2,5 0,05) L su ilve edilir. Kapa kapatlan her bir tambur, iki adet mil zerine yerletirilir. Tamburlar, (100 5) devir/dak. hzda (1200010) devir tamamlanncaya kadar dndrlr. Deneyden sonra, olabilecek herhangi bir agrega kaybn nlemeye dikkat edilerek, agrega ve elik bilyalar bir kapta toplanr. Bir ykama iesi kullanlarak tamburun ii ve kapa dikkatlice ykanr ve ykanan malzeme toplanr. Tm malzeme ve ykama sular, 8 mm gz aklkl koruyucu bir elek ile korunan 1,6 mm gz aklkl elek zerine dklr. Dklen malzeme, temiz su ile ykanr. Herhangi bir tane kaybna yol amadan, 8 mm gz aklkl koruyucu elekte tutulan agrega taneleri dikkatlice elik bilyalardan ayrlr. Agrega taneleri elle veya elek zerindeki bilyalar mknats kullanlarak agregadan ayklanr.

72

8 mm gz aklkl koruyucu elekte tutulan agrega taneleri, bir tepsi ierisine dklr. 1,6 mm gz aklkl elekte tutulan agrega taneleri de ayn tepsi ierisine dklr. Tepsi ve ierisindeki malzeme, etvde, (1105) Cde kurutulur. 1,6 mm gz aklkl elekte tutulan agrega ktlesinin tayini, TS 3530 EN 933-1e uygun olarak yaplr. 1,6 mm gz aklkl elekte tutulan ktle miktar (m), en yakn grama yuvarlatlarak kaydedilir. 4.7.6 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Her bir deney numunesi iin mikro-Deval katsays (MDE), 0,1 birim yaklamla aadaki eitlik yardmyla hesaplanr:

ki deney numunesinden elde edilen deerler kullanlarak, mikro-Deval katsaysnn ortalama deeri hesaplanr. Hesaplanan ortalama deer, lboratuvara teslim edilen numunenin mikro-Deval katsays olarak kaydedilir. Ortalama deer, en yakn tamsay olarak ifade edilir.

73

4.8 VL LSTKLERDEN KAYNAKLANAN AINMAYA KARI DRENCN TAYN - NORDK DENEY (TS EN 1097-9)
4.8.1 - Kapsam Bu deney, ivili lstiklerin, yol vb. yzey kaplamalarnda kullanlan iri agregalar zerindeki andrma etkisinin simlasyonu iin yaplan ilemleri kapsar. Deney, 11,2 mm il 16,0 mm tane bykl aralndaki agregalara uygulanr. 4.8.2 - Prensip 11,2 mm il 16,0 mm arasnda tane byklne sahip agrega numunesi, bir elik tambur ierisinde elik bilyalar ve su ile birlikte dndrlr. Tamburun i yzeyine monte edilen adet kanatk, agrega taneleri ile elik bilyalarn iyice karmasn salar. Tambur iindeki malzemeler, yuvarlanmak suretiyle bir andrma etkisi meydana getirir. Tambur, belirtilen sayda dndrldkten sonra, tamburdaki tm malzeme darya karlr. Agregalar, yzde olarak anma kaybnn llmesi iin 2 mm gz aklkl elekten elenir. 4.8.3 Cihaz ve malzemeler 4.8.3.1 Standart cihaz ve malzemeler 4.8.3.1.1 - Terazi, deney numunesi ve arj malzemesini, deney numunesi ktlesinin %0,1ine tekabl eden dorulukla tartabilen. 4.8.3.1.2 - Elek seti, TS EN 933-2ye uygun ve 2,0 mm-8,0 mm-11,2 mm-14,0 mm-16,0 mm gz aklkl. 4.8.3.1.3 - Havalandrmal etv, scakl (110 5) Cde tutulabilen. 4.8.3.1.4 - ll cam silindir (veya silindirler, (2,00 0,01) L suyu lebilen dier uygun gereler. 4.8.3.2 zel cihaz ve malzemeler 4.8.3.2.1 - Deney cihaz: Tipik bir deney cihaz, ekil 1de gsterilmi olup, cihazn temel paralar ve zellikleri aada belirtilmitir. 4.8.3.2.2 - Su geirmez tambur, bir ucu kapal, i ap (206,5 2,0) mm, tabann i yzeyi ile kapan i yzeyi arasndaki mesafe (335 1) mm olan. Tambur, en az 6,0 mm et kalnlna sahip dikisiz elik tpten iml edilmi olmaldr. Tambur, su ve toz geirmez bir contaya sahip en az 8 mm kalnlndaki dz bir kapak ile kapatlmal, ekil 1de gsterildii gibi, 2 mil zerine oturtularak yatay eksen etrafnda dndrlmelidir. 4.8.3.2.3 - Kanatklar: Her biri (333 1) mm uzunlukta olan 3 adet kanatk, tamburun i emberi zerine eit aralklarla yerletirilmelidir. Bu kanatklar, yerlerinden karlabilmeli ve sert ve salam elikten ekil 2de gsterilen orijinal kesite gre iml edilmi olmaldr. Her bir kanatk, en az adet M4 gmme bal cvata kullanlarak tambura skca monte edilmelidir. Kanatklar, ilk kullanmdan nce, 6,0dan daha byk Nordik anma deerine sahip olmayan agrega kullanlarak tambur ierisinde (251) saat sreyle andrmaya tbi tutulmaldr. Kanatklardan herhangi birinin ktlesinin, andrma ileminden nceki ktlesine gre 15,0 g azalmas durumunda, szkonusu kanatk yenilenmelidir. mm apnda ve ISO 3290da belirtilen 62 HRC ve 65HRC 4.8.3.2.4 - Andrc arj arasnda sertlie sahip bilyalardan oluan. Bilya aplar, aralarndaki mesafe 14,5 mm olan paralel iki ubuk zerinde bilyalar hareket ettirmek suretiyle ksa srede kontrol edilebilir. 4.8.3.2.5 - Motor, tamburu, (90 3) devir/dakika sabit dnme hznda dndrebilen. 4.8.3.2.6 - Saya veya baka uygun bir cihaz, tamburun dnn, dnme says (5400 10) devire ulatnda otomatik olarak durdurabilen. 4.8.3.2.7 - Mastar, en kk bilya byklnn kontrol iin. Bu amala, aralarndaki mesafe (14,6 0,1) mm olan paralel iki ubuk kullanlabilir. 4.8.3.2.8 - Mknats, anan demir aksamn, agrega deney numunesinden ayklanmas iin. 4.8.4 Deney numunesinin hazrlanmas Lboratuvara gnderilen numune, en az 4 adet deney numunesinin hazrlanmasna yetecek miktarda olmaldr. Deney numunesinin %(65 1)i, 14,0 mm gz aklkl elekten gemi olmaldr. Baka bir deyile, deney numunesinin %(351)i, 14,0 mm il 16,0 mm arasnda bykle sahip tanelerden olumaldr.

74

Lboratuvar numunesi, 11,2 mm il 14,0 mm ve 14,0 mm il 16,0 mm aralklarnda iki ayr fraksiyon elde etmek amacyla 11,2 mm, 14,0 mm ve 16,0 mm gz aklkl elekler kullanlarak elenir. Her bir fraksiyon, TS 3530 EN 933-1e uygun olarak ayr ayr ykanr ve etvde (110 5) Cde sabit ktleye kadar kurutulur. Fraksiyonlar, ortam scaklna eriilinceye kadar soumaya braklr. Her iki fraksiyon, %(651)i 14,0 mm gz aklkl elekten geen 11,2 mm il 16,0 mm arasnda tane byklne sahip yeni bir lboratuvar numunesi elde etmek amacyla kartrlr. ki fraksiyonun kartrlmas ile elde edilen yeni lboratuvar numunesi, TS EN 932-2ye uygun olarak deney numunesi byklne kadar azaltlr. Deney numunesi, aadaki eitlik ile ifade edilen gram cinsinden bir ktleye sahip olmaldr: Burada;

mi : Deney numunesinin ilk kuru ktlesi, g, s :TS EN 1097-6ya uygun olarak n kurutulmu tane younluu, Mg/m3

ekil 1 - Tipik deney cihaz

75

ekil 2 - Kanatklar 4.8.5 - lem Deney numunesi, tamburun iine konur. (7000 10) glk bir arj oluturmak iin tamburun ierisine yeterli miktarda elik bilya ve (2,00 0,01) L su ilve edilir. Tamburun kapa kapatlr ve tambur, (90 3) devir/dakika hzda (5400 10) devir yaplncaya kadar dndrlr. Deneyden sonra, olabilecek herhangi bir agrega kaybn nlemeye dikkat edilerek, agrega ve elik bilyalar bir tavada toplanr. Bir ykama iesi kullanlarak tamburun ii ve kapa dikkatlice ykanr ve ykanan malzeme toplanr. Tm malzeme, yukardan aa gz aklklar 14,0 mm, 8,0 mm ve 2,0 mm olan bir elek seti zerine boaltlr. Boaltlan malzeme, temiz su ile ykanr. 14,0 mm gz aklkl elekte tutulan agrega taneleri, herhangi bir tane kaybna yol almadan, dikkatlice elik bilyalardan ayrlr. Agrega taneleri elle ayklanr veya mknats kullanlarak elek zerindeki bilyalar agregadan ayklanr. 14,0 mm gz aklkl elek, 8,0 mm gz aklkl koruyucu elek ve 2,0 mm gz aklkl elekte tutulan agrega taneleri, bir tepsi ierisine boaltlr. Tepsi ve ierisindeki malzeme, etvde (1105) Cde kurutulur. 14,0 mm, 8,0 mm ve 2,0 mm gz aklkl eleklerde tutulan agrega ktlesi, TS 3530 EN 933-1e uygun olarak tayin edilir. Her bir elekte tutulan ktle miktar, en yakn gram olarak kaydedilir. Yukarda aklanan ilemler, ikinci deney numunesi iin aynen tekrarlanr.

76

4.8.6 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi Nordik anma deeri (AN), aadaki eitlikten hesaplanr: Burada; mi : Deney numunesinin ilk kuru ktlesi, g, m2 : Deneyden sonra 3 elekte (14,0 mm, 8,0 mm ve 2,0 mm) tutulan fraksiyonun kuru ktleleri toplam, gdr. Nordik anma deeri, en yakn ondalkla verilir. Nordik anma deeri (AN) iin yaplan iki adet tayinin sonular, bu sonular arasndaki fark, sonularn ortalama deerinin %7sine eit veya kk ise, kabul edilir. Fark daha bykse, iki adet numune daha deneye tbi tutulur. Bu durumda, drt adet AN deerinin standard sapmas hesaplanr. Standard sapma %6dan bykse, %5lik blgedeki u deerler, ISO 5725te belirtilen Dixon testine uygun olarak atlr. Kabul edilen tm deerlerin ortalamas hesaplanr.

77

-Agregalarn Termal Ve Bozunma zellikleri in Deneyler 4.9 DONMAYA VE ZLMEYE KARI DRENCN TAYN (TS EN 1367-1)
4.9.1- Kapsam Bu deney, agregann arka arkaya donma ve zlme etkisine maruz braklmas halinde gsterdii davran biimi hususunda bilgi salar. Deney, 4 mm il 63 mm arasnda tane byklne sahip agregalara uygulanr. 4.9.2 Prensip Atmosfer basncnda suya batrlarak su altnda tutulan ve belirli tane byklne sahip agregalardan oluan deney numunesi ksmlar, 10 defa donma-zlme dngsne tbi tutulur. Burada, su altnda -17,5 C'ye soutma ve daha sonra da yaklak 20 C'deki su banyosunda zme ilemi gerekletirilir. Donma-zlme dnglerinin tamamlanmasndan sonra agregalar, atlak oluumu, ktle kayb ve varsa mukavemet deiiklikleri gibi herhangi bir deiiklik olup olmad hususunda kontrol edilir. Bu deney metodu, agrega tarafndan suyun iyice absorbe edilmesi amacyla, agregann atmosfer basncnda suya batrlarak su altnda tutulmas ve su altnda dondurma ilemine tbi tutulmasndan ibarettir. 4.9.3 Cihazlar 4.9.3.1 Havalandrmal etv, scakl (110 5) C'de tutulabilen. 4.9.3.2 Terazi, 0,1 g dorulukla tartabilen. 4.9.3.3 Dk scaklk dolab, dey veya yatay, hava dolaml. ekil 1'de gsterildii gibi,doru soutma erisinin elde edilmesi artyla elle kontrol metodu kullanlabilir. Uyumazlk halinde, otomatik kontrol kullanlmaldr. 4.9.3.4 Metal kutular, dikisiz ekilmi veya kaynakl, 0,6 mm et kalnlna sahip korozyona dayankl metalden iml edilmi, 2000 mL kapasiteli, 120 mm il 140 mm'lik i ap ve 170 mm il 220 mm'lik i ykseklie sahip. Metal kutular, uygun kapaklarla kapatlmaldr. 4.9.3.5 Deney elekleri, TS EN 933-2'ye uygun.

4.9.4 Numune alma Numune alma ilemi, TS EN 932-1'e uygun olarak yaplmaldr. 4.9.5 Deney numuneleri 4.9.5.1 Genel adet deney numunesi kullanlmaldr. Diren deneyinin, donma-zlme dngsel yklemesinden sonra yaplmas dnlyorsa, bu deney, lboratuvar numunesinden elenerek elde edilen uygun bir agrega byklk snf zerinde TS EN 1097-2'ye uygun olarak yaplmaldr. Bu amala, yedek dahil, diren deneyi iin gerekli olan ktlenin iki kat miktarda lboratuvar numunesi alnmaldr. Alnan bu lboratuvar numunesi, iki eit ksma ayrlmaldr. Birinci ksm, donma-zlme dngsne tbi tutulmakszn paralanma ve younluk deneyleri, ikinci ksm ise, donma-zlme dng deneyleri iin kullanlmaldr.

78

1 - Scaklk, C 2 - Alt Snr 3 - Kontrol Erisi 4 - st Snr 5 - Zaman, saat ekil 1 - Dolabn ortasna yerletirilen dolu metal kutunun merkezindeki scaklk erisi (referans lme noktas)

79

4.9.5.2 Deney numunelerinin bykl Deney numunelerinin tane bykl, 8 mm il 16 mm aralnda olmaldr, ancak gerek duyulmas halinde, izelge 1'de verilen tane byklklerinden herhangi biri kullanlabilir. deney numunesi ksmnn her birine ait miktarlar, izelge 44'de belirtildii gibi olup, izin verilebilir sapma %5'tir. izelge 44 - Donma-zlme dng deneyi iin gereken deney numunesi ksmlarnn miktarlar

4.9.6 Deney numunelerinin hazrlanmas Deney numuneleri ykanmaldr. Numuneler, (110 5) C'ta sabit ktleye kurutulmal, ortam scaklna kadar soumaya braklmal ve hemen tartlmaldr (M1). Tartma ilemi, aada belirtilen doruluk seviyelerinde yaplmaldr: Bykl 16 mm'ye kadar olan agregalar : 0,2 g Bykl 16 mm'nin zerinde olan agregalar : 0,5 g 4.9.7 lem 4.9.7.1 Suda slatma Hazrlanan deney numuneleri, ierisinde damtk veya demineralize su bulunan metal kutularda (20 3)C 'de, (24 1) saat sreyle atmosfer basncnda tutulur. Su seviyesi, 24 saatlik tm slatma sresi boyunca deney numunesi ksmlarnn en az 10 mm stnde olmaldr. 4.9.7.2 Su altnda dondurma ilemi Her bir metal kutudaki su seviyesinin, deney numunesinin en az 10 mm zerine olup olmad kontrol edilir ve kutu kapaklar kapatlr. Isnn mmkn mertebe her taraftan eit ekilde alnmasn teminen, metal kutular ile dolabn yan duvarlar arasndaki mesafenin 50 mm'den az olmamasna ve kutularn birbirine dememesine dikkat edilerek, deney numunelerini ihtiva eden metal kutular dolaba yerletirilir. Soutulan alann ortasnda bulunan kapal metal kutunun merkezindeki scaklk, referans scaklk lme noktas olarak kullanlr ve scakln ekil 1'de gsterilen soutma erisinin snrlar ierisinde kalmas salanacak ekilde dolap ayar yaplr. Dolaptaki numuneler, aada belirtilen ekilde, 10 defa donma-zlme dngsne tbi tutulur: a) Scaklk, (150 30) dakikada (20 3) C'den 0 (sfr) C'e drlr ve (210 30) dakika sreyle 0 (sfr) C'de tutulur. b) Scaklk, (180 30) dakikada 0 (sfr) Cden (-17,5 2,5) C'e drlr ve en az 240 dakika sreyle (-17,5 2,5) C'de tutulur. Tatil gibi nedenlerle, donma dngs srasnda veya elle kontrol srasnda deneye ara verilmesi gerekirse, metal kutular (-17,5 2,5) C'de muhafaza edilmelidir. Deneye ara verilebilecek azami sre 72 saattir. c) Hi bir aamada, hava scaklnn, -22 C'in altna dmesine izin verilmemelidir. d) Her bir donma dngs tamamlandktan sonra, kutu muhtevas, yaklak 20 C'deki suya batrlmak suretiyle zlr. Scaklk, (20 3) C'e ulatnda, zme ilemi tamamlanm saylmaldr. e) Her bir zme aamas tamamlandktan sonra, kutular (20 3) C'deki suda en fazla 10 saat sreyle tutulur. Her bir donma-zlme dngs, 24 saat iinde tamamlanmaldr. 10. dngnn tamamlanmasndan sonra her iki kutunun iindeki malzeme, deney numunesini hazrlamak iin kullanlan alt elek byklnn yars kadar gz aklna sahip bir deney eleinin zerine boaltlr (mesel, 8 mm il 16 mm aral iin 4 mm gz aklkl bir deney elei zerine boaltma yaplr). Deney numunesi, belirtilen elek zerinde elle ykanr ve elenir. Elek zerinde kalan agrega (110 5) C'de sabit ktleye kurutulur, daha sonra ortam scaklna kadar soutulur ve hemen tartlr (M2).

80

4.9.8 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi 4.9.8.1 Ktlece yzde madde kaybnn tayini deney numunesinin elek st ksmlar birletirilir ve buradan elek alt miktar hesaplanr, tartlr ve elde edilen ktle, birletirilen deney numunelerinin ktlece yzdesi olarak ifade edilir. Donma-zlme deneyi sonucundaki ktle yzde kayb (F), aadaki eitlikten hesaplanr:

Burada; M1 : deney numunesinin toplam ilk kuru ktlesi, g, M2 : Belirtilen elekte tutulan deney numunesinin toplam nihai kuru ktlesi, g, F : Donma-zlme dngsnden sonra deney numunesinin ktlece yzde kaybdr. 4.9.8.2 Donma-zlme dngsnden sonra diren kaybnn tayini Deney numunesi ksmlar iin, donma-zlme dngl ve donma-zlme dngsz olarak elde edilen diren deneyi sonular arasndaki yzdece fark, TS EN 1097-2'de belirtilen aadaki ilemler takip edilerek hesaplanr. Yzdece diren kayb, %0,1 dorulukla, aada verilen eitlik ile hesaplanr:

Burada; SLA : Yzdece diren kayb, SLA0 : Donma-zlme dngs olmakszn deney numunesi ksmnn Los Angeles katsays, SLA1 : Donma-zlme dngsnden sonra deney numunesi ksmnn Los Angeles katsaysdr. ok ar donma-zlme artlar iin bilgi notu Bu deney metodunun, agregalar dayankllk bakmndan birbirlerinden yeterince ayramad gsterildiinde, su yerine aadaki maddelerin kullanlmas gerekebilir: a) %1'lik sodyum klorr (NaCl) zeltisi veya b) Doygun re zeltisi. Bu durumda, ekil 1'de verilen soutma erisi iin donma noktasnn ayarlanmas dnda, bu standarddaki dier tm parametreler aynen geerlidir.

81

Agregalarn Termal Ve Bozunma zellikleri in Deneyler 4.10 MAGNEZYUM SLFAT DENEY (TS EN 1367-2 )
4.10.1 - Kapsam Bu deney, agregalarn periyodik olarak magnezyum slfata daldrlmas ve takiben etvde kurutulmas yolu ile agregalarn davranlarn deerlendirmek iin yaplr. 4.10.2 - Prensip Tane bykl 10 mm ile 14 mm arasnda olan agregalardan oluan deney numunesi doymu magnezyum slfat zeltisine 5 kere daldrlr ve takiben (1105)C de etvde kurutulur.Magnezyum slfatn tekrar su almas ve agrega numunesinde tekrarlanan kristalizasyon ile agrega boluklarnda zararl etkiler ortaya kar.Tane bykl 10mmden daha kk malzemelerin olumasna neden olan zararl etkilerin neden olduu ufalanma llr. 4.10.3 Numune alma Deney iin kullanlacak lboratuvar numunesi TS EN 932-1e uygun olarak alnmaldr. 4.10.4 - Cihazlar 4.10.4.1 Deney Elekleri, Elek gz akl 10mm ve 14 mm arasnda, TS EN 933-2e uygun olmal. 4.10.4.2 Terazi, 2 kg kapasiteli ve 0,1 gram dorulukla lm yapabilen. 4.10.4.3 Pirin ve Paslanmaz elik Telden Sepetler Laboratuvar numunelerini zeltiye daldrmak iin en az iki tane. Uygun bir tasarm ekil 1 de verilmitir. 4.10.4.4 - Kaplar, zeltiye daldrlan agrega hacminin en az be kat hacme sahip sepetlerin kolayca ieriye yerletirilmesi ve dar alnmas iin kullanlacaktr, 4.10.4.5 Su Banyosu ve klimlendirme Odas Kaplardaki zeltilerin scakln (202)Cde muhafaza edebilen. 4.10.4.6 Etv Hava Dolaml Scakl (1105)Cde tutabilen. 4.10.4.7 - Hidrometre Ortalama yzey gerilimi 55 mN/m olan 1,284 g/ml.den 1,300 g/mlye; 0.001 g/ml dorulukta 20Cde younluk tayini iin kalibre edilmi. 4.10.4.8 - Desikatr, Sepetlerin en az ikisini alabilecek 4.10.4.9 - Termometre 0C ile 120C arasnda 1C dorulukla lm yapabilen. 4.10.4.10 - Kronometre Kronometre, zaman blmlerinin toplam serisini 1 dakika dorulukla lebilen.

82

ekil 1. Magnezyum Slfat Deneyinde Kullanlan Sepet rnei. Boyutlar balayc deildir ve sadece yol gstermek amacyla verilmitir.Temel zellikler, sepetlerin, magnezyum slfat zeltisinin rahatlkla sirklasyonuna ve numunenin tamamen batmasna msaade edecek byklkte olmaldr.Bu sepetin a, agregay tayacak yeterli salamlkta olmal, fakat deneyin balangcnda paracklarn geebilecekleri kadar iri olmamaldr. 4.10.5 - Reaktifler 4.10.5.1 - Damtk veya deionize su 4.10.5.2 - % 5lik baryum klorr zeltisi, 5 gram baryum klorr 100 ml damtk suda zlmesiyle elde edilir. 4.10.5.3 - Doygun magnezyum slfat zeltisi,magnezyum slfat heptahidratn damtk veya deionize su ierisinde zlmesi ile elde edilir. 4.10.5.3.1 - zelti 1 litre su iin 1500 gram kristal tuzun yava yava ilve edilmesi ile hazrlanr. Her deney iin en az 3 litre gereklidir.

83

zeltinin hazrlanmas srasnda scaklk 25C ile 30C arasnda tutulur ve kristalin ilve edilmesi esnasnda zelti iyice kartrlr. zelti hazrlandktan sonra scaklk (202) Ce drlr ve (481) saat boyunca bu scaklk muhafaza edilir. 4.10.5.3.2 - zeltinin bir ksm cam kavonoza szlerek younluunun(1,2920,008)g/mlye ulap ulamad kullanmdan nce kontrol edilmeli younluk hidrometreyle llmeli ve zelti tekrar kaba dklmelidir. 4.10.6 Deney Numunesinin Hazrlanmas 4.10.6.1 - Yeterli miktarda iki deney numunesi elde etmek iin lboratuvar numunesi TS EN 932-2e gre azaltlr ve 10 mm-14 mm tane byklklerinde en az 500 gram ktleli deney numunesi elde edilir. Dier tane bykl aralklarndaki deneyler iin bilgiler Ek Ade verilmitir. 4.10.6.2 - Her deney numunesi (1105)Clik etvde (241)saat boyunca kurutulur ve desikatrde lboratuvar scaklna getirilir. 4.10.6.3 - Her deney numunesi 10 mm ve 14 mm gz aklkl eleklerle elenir, elek alt ve elek st atlarak yaklak 500 gramlk bir ktlede numune elde edinceye kadar elenir. 4.10.6.4. Her bir deney numunesi damtk suyla tozlarndan arnncaya kadar ykanr, szlr ve etvde kurutulur. 4.10.6.5 - Sadece tane bykl aral 10 mm ve 14 mm olan malzemenin kullanlmasn salamak iin eleme ilemi tekrarlanr. 4.10.6.6 - Her deney numunesinden (4200,1) gram (4300,1) gram aralnda deney numuneleri tartlr ve ktleleri kayt edilir (M1). Deney numuneleri iaretlenmi iki tel sepete aktarlr.Takip eden btn alma safhalarnda ortaya kabilecek malzeme sramalarn en aza indirgemek iin sepetlerin sallanmasndan saknlmaldr. 4.10.7 - lem 4.10.7.1 - Her sepetteki agregann 20 mm lik zelti ile kaplanacak ekilde (170,5) saat boyunca doygun magnezyum slfat zeltili kap ierisine daldrlr. Her sepet ile ylm tuz depolanmalar ve kap kenarlar arasnda en azndan 20 mm aklk bulunmaldr. Deneyin her aamasnda sepetlerden herhangi bir tanenin kaybolmamasna zel dikkat gsterilmelidir. Buharlama ve kirlenmeden saknmak iin kabn kapa kapatlmaldr. 4.10.7.2 - Daldrma ileminden sonra her sepet zeltiden kartlarak (20,25)saat boyunca suyu szlr. Takiben her bir sepet (1105)Clik etvde (241)saat boyunca kurutulur ve (50,25)saat boyunca lboratuvar scaklna erimesi iin soutulur. 4.10.7.3 - Bir sonraki daldrma ileminde, kabn tabannda toplanan tuz keltileri nce zlr ve zelti iyice kartrlarak 30 dakika sre ile beklemeye braklr.Kaptaki zeltinin younluu kontrol edilir.Younluk belirlenmi araln dnda ise zelti hazrlanm doygun taze MgSO4 zeltiyle deitirilir. Daldrma ilemi esnasnda kaya tanelerinin ar ekilde etrafa sramas durumunda zeltinin llen younluu, sspansiyon halindeki ince taneler veya iyon deitirme etkilerinden dolay tam olmayabilir. Bu artlar altnda zelti taze bir zelti ile deitirilir. 4.10.7.4 - alma periyodu ( 482 ) saat sre ile 5 defa uygulanmaldr. 4.10.7.5 - lemlerin 5 defa tekrar edilmesinden sonra agrega soutulur,her bir sepetteki agrega magnezyum slfattan temizlenene kadar musluk suyuyla ykanr. Bu durum 10 ml ykama (alikot) zelti bir ka damla baryum klorr zeltisi kullanlmak sureti ile bulanklk kontrol edilerek ve ayn ekilde ileme tbi tutulmu eit hacimdeki taze musluk suyunun bulankl ile karlatrmak sureti ile ispatlanabilir. 7.6 - Her deney numunesi kurutulur. Deney numunesi 10 mm lik elekle elle elenir ve agrega elek st ktlesi ( M2 ) 0,1 gram dorulukla kaydedilir. 4.10.8 Hesaplama ve sonularn gsterilmesi 4.10.8.1 - Her deney numunesinin magnezyum slfat deeri ktlece yzde olarak (MS) aadaki eitlie gre hesaplanr ve her deer 0,1 dorulukla kaydedilir :

84

Burada ; M1 : Deney numunesinn ilk ktlesi, 0.1 gram dorulukla. M2 : Deneyden sonra 10 mm.lik elekte kalan agregann nihai ktlesi, 0,1 gram dorulukla. 4.10.8.2 - Elde edilen her iki sonucun ortalama deeri hesaplanr ve en yakn tam sayya yuvarlatlarak kaydedilir. EK-A Tane bykl aral 10 mm - 14 mm dnda olan agrega deneyleri iin edilen tavsiye ktleleri ve deney elekleri,tel sepetleri.

85

Agregalarn Termal Ve Bozunma zellikleri in Deneyler 4.11 KURUMA EKMES TAYN (TS EN 1367-4)
4.11.1 - Kapsam Bu deney, betonun kuruma ekmesi zerinde agregalarn etkisinin tayinini tespit iin yaplr. Maksimum agrega tane bykl 20 mm olan sabit karm oranl betonlarn deneylerini esas alr. 4.11.2 - Prensip Deneye tbi tutulacak agrega, imento ve su ile kartrlr ve belirlenmi boyutlardaki prizmalara dklr. Prizmalar slatlr ve bunu takiben (1105)Cda kurutulur ve daha sonra slak hal ile kuru hal arasndaki boy deiimi belirlenir. Betonun kuruma ekmesi, agregadan kaynaklanr ve prizmalardaki ortalama boy deiimi, niha kuru uzunluun yzdesi olarak ifade edilir. 4.11.3 - Numune Alma Deneyde kullanlacak lboratuvar numunesi, TS EN 932-1e gre alnmaldr. 4.11.4 - Cihazlar 4.11.4.1 - Numune Blc leme tbi tutulan en byk tane byklne uygun numune blc (blge) veya alternatif olarak dz bir krek ve salam, temiz yatay bir yzey, mesel eyrekleme iin bir metal tepsi. 4.11.4.2 - Deney Elekleri TS EN 932-2ye gre, deneye tbi tutulacak agregann tane byklne uygun olmaldr. 4.11.4.3 - Terazi En az, % 0,1 dorulukta tartm yapabilen ve en az 5 kg kapasiteli bir terazi. 4.11.4.4 - Tek veya ok paral kalplar (200 2) mm x (502) mm x (50 2) mm boyutlarnda beton prizmann elde edilmesi iin, gerekli olan kalplarda 8 mm apnda paslanmaz elik bilyalar, yarm kre balklar veya blmeler, kalbn i tarafnn ortasnda kelerden 50 x 50 mm mesafeye emniyetli tutturulmu halde olmaldr. 4.11.4.5 - Titreim Masas Kalplardaki betonu tamamen sktrabilecek kapasitede bir titreim masas. 4.11.4.6 - lme Cihazlar 0,002 mm blml gstergeli sayatan oluan ve yarm dnmede en fazla + 0,002 mm dorulukta okuma yapabilen lme cihazlar. Bu gstergeli saya bir ereve ierisine sabit olarak balanm ve prizma ierisinde imentolanm 8 mm apl paslanmaz elik bilya veya yarm kre balklar veya blmelerle girinti oluturacak ulara sahip olmaldr. erevenin dier bir ucunda, prizmann kar ucundan bilyalarn alnabilecei benzer bir girinti olmaldr. Dk sl genlemeli (205 1) mm uzunlukta, 6 mm yarmkre ulu alaml elik bir ubuk, standard ubuk olarak kullanlr. 4.11.4.7 - Hava Dolaml Etv (50 2)C - (1052)C arasnda scaklklar salayan etv.(Her scaklk aral iin farkl etvler kullanlabilir.) 4.11.4.8 - Termometre 50C-105C arasnda etv scakln 0,5C dorulukla lebilen bir termometre 4.11.4.9 - Desikatrler 200 mm x 50 mm x 50 mm boyutlarnda beton prizmay alacak yeterli byklkte olan ve desikant olarak susuz silika jeli kullanlan. 4.11.4.10 - Tepsiler Hava dolaml etvde zarar grmeden ve ktle deiimi olmadan stlabilen tepsiler. 4.11.4.11 - Kronometre Zaman periyodlarnn toplam araln 1 dakika dorulukla lebilen zaman lme cihaz. 4.11.4.12 - Mekanik Kartrc Belirlenmi zaman snrlar iinde btn bileenleri iyice kartrabilen bir mekanik kartrc. 4.11.5 - Malzemeler 4.11.5.1 - imento TS EN 197-1nin 42,5 kalite snfnn CEMI tipine uygun imento. 4.11.5.2 - 8 mm apnda, Paslanmaz elik Bilya veya Yarm Kre Balklar veya Blmeler

86

4.11.6 - Ksm Numunenin Hazrlanmas 4.11.6.1 - Ksmi numuneyi elde etmek iin, iri ve ince taneli agragalarn (kum) lboratuvar numuneleri, TS EN 932-2de belirtilen metoda gre azaltlr. Numuneler etvde kurutulduktan sonra yaklak 10 mm- 20 mm tane byklnde 1600 g., 4 mm 10 mm tane byklnde 800 g. ve 0 mm - 4 mm tane byklnde, 1300 g.lk ksm numuneler elde edilir. 4.11.6.2 - Ksm numune, dz bir tepsiye yaylr ve (502)Ca ayarlanm etvde en az 16 saat sreyle kurutulur. 4.11.6.3 - nce taneli agregalarn (kum) toplam elek st ve iri taneli agregalarn her iki kism numunesinin elek alt ve elek st malzemesinin tamam atlr. 4.11.7- Deney Prizmalarnn Hazrlanmas 4.11.7.1 Bileim (Dozaj) izelge 45de verilen, imento,agrega ve su iin gerekli miktarlar kullanlarak 3 tane deney prizmas hazrlanr. izelge 45 - Deney Prizmalarnn Bileenlerinin Ktleleri.

ri taneli agrega ve ince taneli agregalar (kum) izelge 46da belirtilen snrlara ve ekil 1de gsterilen tane bykl dalm erisine uygun olmaldr.

87

izelge 46 - Beton Prizmalarda Agregalarn Tane Bykl Dalm Snrlar.

88

4.11.7.2-Kartrma Ve Dkme 4.11.7.2.1 - Beton, kk, uygun bir lboratuvar mekanik kartrcs kullanlarak prizma elde edecek ekilde kartrlr. Balangta, imento ve ince taneli agrega(kum) en az 2 dakika kartrlr. Karma, iri taneli agrega ilave edilir ve karm, homojen oluncaya kadar, kuru halde kartrlr. Daha sonra, su ilve edilir ve (2-3) dakika kartrlr. 4.11.7.2.2 - Beton, tek veya ok paral kalba dklr ve kalptaki beton yaklak iki eit kalnlkta tabakaya ayrlr ve tam bir skma temin edilinceye kadar, titreimli masada sktrlr. Tam bir skma elde edilemezse, deney iptal edilir. 4.11.7.2.3 - Sktrlmas tamamlandktan sonra prizma st yzeyleri malayla dzeltilir. 4.11.7.3 - Prizmann Depolanmas 4.11.7.3.1 - Sktrmadan hemen sonra prizmalar kalplarnn st kenarlarn kaplayacak ekilde dz su geirmez bir rt ile (mesela ince plstik,polietilen veya elik) kapatlr. Prizmalar, oda scaklnda,(202)C, (24 2) saat sre ile saklanr. 4.11.7.3.2 - (24 2) saat sonra, prizmalar numaralanr ve takip eden lmler esnasnda prizmann st taraf belirgin olacak ekilde iaretlenir. 4.11.7.3.3 - Prizmalar kalptan karlr. Hi bir blme kullanlmadysa prizmann ularndaki oyuklara, ap 8 mm olan paslanmaz elikten bilyalar imentolanr. Gvenli bir prizlenme salamak iin her elik bilyann yardan fazlas erbetin ierisine batrlmaldr. 4.11.7.3.4 - Prizmalar, daha sonraki (24 2)saat sre iin (20 2)C scaklnda, %95den daha fazla bal neme sahip bir nemlendirme ortamnda bekletilir veya prizmalarn zerine, nemli ve kaba bir kendir kuma rtlr ve polietilen rt ile kaplanr. Daha sonra, elik bilya, yarm kre balklar veya blmelerin st yzeyleri temiz bir ekilde ykanr. 4.11.8- lem 4.11.8.1 - Btn lmeler (202)Cda yaplmaldr. Belirlenmi srelerden sonra her prizma lme cihaz yardm ile, prizmalar (st ksm iaretlenmi) ereve ierisine yerletirilerek ve prizmann yava yava dndrlmesi esnasnda en kk gsterge deerine ayarlanmak sureti ile llmelidir. Her lmeden nce ve sonra lme cihazlarnn uzunluklar referans elik ubukla karlatrlmaldr. Gstergedeki fark, 0,002 mmden daha fazla ise prizmalar yeniden llmelidir. Prizma ve referans elik ubuk arasnda llen uzunluk fark, 0,002mm hassasiyetle kaydedilmelidir. 4.11.8.2 - (48 2) saat iinde sktrmalar tamamlandktan sonra, prizmalar (20 2)Cdeki suda, (120 2)saat sre ile braklr. Daha sonra prizmalar sudan alnr ve elik bilyalar, yar kresel balklar veya blmeler temiz, kuru bir bezle temizlenir.Prizmalar (105 2)Cdaki etv ierisine, yerletirilmeden nce her prizmann uzunluu llmeli ve referans ubuk arasndaki uzunluk fark (w) kaydedilmelidir. Prizmann btn yzlerinin hava ile temasta olmas salanmaldr.

89

4.11.8.3 - (72 2) saat sonra prizmalar etvden karlr ve (24 2)saat sreyle desikatrde soutulur ve uzunluk, llr ve her prizma ve referans ubuklar arasndaki uzunluk fark (d) kaydedilir. 4.11.8.4 - Kuru durumda lmeden sonra elik bilyalar, yarm kre balklar veya blmeler arasndaki prizmalarn gerek uzunluklar, mm dorulukla llmeli ve kuru haldeki uzunluk (l) kaydedilmelidir. 4.11.9-Hesaplama Ve Sonularn Gsterilmesi 4.11.9.1 - Prizmann kuruma ekmesi (S) aadaki eitlikten yzde olarak hesaplanr:

4.11.9.2 - Agregann kuruma ekmesi sonucun ortalama deeri olarak % 0,001 dorulukla verilmelidir. 4.11.9.3 - Tek tek prizmalarn kuruma ekmesi deerleri 0,006 mm ve ortalama kuruma ekmesi deerinin %12si arasnda bir dalm gsterdiinde, deney yetersiz kabul edilir ve yeni prizmalar kullanlarak yeni bir deney daha yaplr.

90

Agregalarn Termal Ve Bozunma zellikleri in Deneyler 4.12 ALKAL-SLKA REAKSYONU DENEY (CANADA CSA A23.2 25A )
4.12.1 Kapsam : Bu test metodu agregalarn alkali silika ynnden reaktif olup olmadn, tayin etmek iin yaplr. Har ubuklarnn, yksek scaklkta 1 Normal NaOH zeltisi iindeki genlemelerine dayanarak hzl bir ekilde tespitini hedeflemektedir. 4.12.2 Prensip: Bu metodda, farkl karmlara ait har ubuklar hazrlanr. Numuneler 242 saat sonra kalptan karlr, Lab.No.lar verilir ve ilk boylar llr. Numuneler sonra 802 C de saf suya daldrlp 242 saat sonra karlr ve sfr lmleri alnr. Numuneler daha sonra 802 C scaklktaki 1 Normal NaOH zeltisine konup periyodik (3 gn, 7 gn, 14 gn) genleme lmleri yaplr. Test edilecek agrega numunesi ve kesinlikle zararsz olduu bilinen agrega numunesinin farkl karm oranlarndan elde edilmi 5 set har ubuklar hazrlanmaldr. 4.12.3 Cihazlar : 4.12.3.1 Elek Seti 5,0mm 2,5 mm 1,25 mm 0,63 mm 0,315 mm 0,160 mm 4.12.3.2 Terazi : 1000 gr kapasiteli ve 1 gr hassasiyetli terazi. 4.12.3.3 Mezr: 200 ml lik ml lekli mezur. 4.12.3.4 Mikser: Plastik kvamdaki imento harcn kartrabilecek bir mikser. 4.12.3.5 Har ubuk kalplar : 25x25 mm kesitli 250-300 mm uzunluklu ( tercihen 285 mm) , ularnda 6 mm apl, 20 mm uzunluklu lme pimleri monte edilebilen nitelikte olacak. 4.12.3.6 Sarsma Tablas: Kalba dklen betonu yerletirecek bir sarsma tablas. 4.12.3.7 Referans lme ubuu: Boy lm cihaznn kalibrasyonu iin gerekli olan ve her lm ncesinde ve sonrasnda lme cihaznn doru lme yaptn saptamak iin kullanlacak olan bu ubuk yaklak numune boylarnda olmaldr. 4.12.3.8 Alkali Tank : 80 C scaklktaki 1 Normal NaOH zeltisine kar (scaklk ve korozyona kar) uzun sre dayankl kap. Bu kap, har ubuklarnn birbirine temas etmeyecek ve tamamen NaOH zeltisine daldrlm ekilde ve zeltinin buharlamayp normalitesinin deimesine engel olacak ekilde szdrmaz ve sk bir ekilde kapatlabilen nitelikte olmaldr. Eer numuneler dey konumda tutulacaksa numune ularndaki elik lme pimleri kaba temas etmemelidir. 4.12.3.9 Konkasr ve / veya tc : stenilen boyutta malzeme temin edebilecek ekilde ayarlanabilen laboratuvar tipi krc ve/veya tc. 4.12.3.10 Saf Su Banyosu Cihaz : erisine konan saf suyu 80 C scakla karabilen ve bu scaklkta suyun scakln sabit tutabilen cihaz (scaklk ve korozyona kar dayankl) 4.12.3.11 lm nitesi : 0.002 mm hassasiyeti olan komparatr.

91

4.12.3.12 Kullanlan Malzeme ve Kimyasallar : 1 Normal NaOH zeltisi : ( 1 Litre NaOH zeltisi; 40 gr NaOH, 900 ml saf su iinde zndkten sonra, zeltiye saf su ilave edilerek 1000 mlye tamamlanarak elde edilmelidir. imento : Na2O+0,658 K2O ilikisi ile hesaplanan sodyum oksit edeeri % si 0,90,1 olan standarda uygun imento. Alkali-Silika Reaksiyonu ynnden zararsz olduu bilinen agrega. (Scak karm binder ve anma tabakalarnda kullanlabilecek kalitedeki kalkerler uygun olacaktr. Ancak har ubuklar dklerek 14 gnlk genleme deerlerinin % 0.005ten kk olduu kontrol edilmelidir.) Saf su.

4.12.4.lem: Ocaktan temsili olarak alnan agrega numunesinden deney iin yetecek miktarda alnp, konkasrde krlp tc deirmende tlerek 5mm 0,160 mm aras malzeme elde edilir. 5mm, 2,5mm, 1,25mm, 0,63mm, 0,315mm, 0,160mm eleklerden elenir. Elekler zerinde kalan malzeme ykanr ve kurutulur. Her elek st malzemeler ayr ayr torbalanr. Bu ilem deneyde kullanlacak zararsz agregaya da aynen uygulanr. Ocak malzemesinin hangi oranlarda zararsz olduunu belirleyebilmek iin farkl oranlarda almalar yaplr. 1.Grup: %100 orijinal ocak malzemesi. 2.Grup: % 60 orijinal ocak malzemesi ve % 40 zararsz olduu bilinen malzeme karm. 3.Grup: % 45 orijinal ocak malzemesi ve % 55 zararsz olduu bilinen malzeme karm. 4.Grup: % 30 orijinal ocak malzemesi ve % 70 zararsz olduu bilinen malzeme karm. 5.Grup: % 15 orijinal ocak malzemesi ve % 85 zararsz olduu bilinen malzeme karm. Dkmde kullanlacak agrega, imento ve su miktarlar ekte verilen Tabloda ki verilen miktarlarda tartlr. W/C : 0,44 Su miktar (W) : 194 gr imento miktar (C) : 441 gr Herbir grup karm agrega miktar : 1000 gr izelge 47. Agrega gradasyonu Elek Boyutlar Geen Kalan 5 mm 2,5 mm 2,5 mm 1,25 mm 1,25 mm 0,63 mm 0,63 mm 0,315 mm 0,315 mm 0.16 mm

Arlk % 10 25 25 25 15

Herbir grup iin 25x25x285 mm boyutlarnda 3 adet har ubuu dklr. Yani bir ocak numunesi 15 har ubuu ile test edilir. Kalplama odas scakl 20 C den dk, 26 C den fazla olmamaldr, odann nemi de % 50 den az olmamaldr. Karm suyu, kalplama odas, kr odasnn scakl 232C olmaldr. Mikserde kartrlan har numunesi kalplara iki tabaka halinde dklr ve her tabaka sktrlr. Kartrma ilemini takiben 2dak 15sn ierisinde kalba yerletirme ilemi tamamlanmaldr. Kalplara yerletirilen har numuneleri 242 saat kr odasnda bekletilir. Bu sre sonunda kalplardan karlan har ubuklar numaralandrlr, kumpas ve 0,002 hassasiyeti olan komparatrle ilk okumalar yapldktan sonra su banyosuna konur. 802 C saf su bulunan, su banyosunda 242 saat bekletilir.

92

Bu sre sonunda su banyosundan karlan har ubuklarnn 155 sn iinde sfr okumalar ayn hassasiyetle okunarak iinde 802 Cde 1 Normal NaOH zeltisi bulunan alkali tankna konur. Alkali tanknda bekletilen har ubuklarnn periyodik olarak 3 gn, 7 gn ve 14 gn sonunda okumalar alnr. (155 sn iinde) Bu okuma deerleri ile sfr okuma deeri kyaslanarak % genleme deerleri hesaplanr.

Not: Deney sresince Alkali Tankndaki 1Normal NaOH zeltisinin normalitesi kontrol edilmelidir. 4.12.5 Hesaplama ve Sonularn Gsterilmesi: Har ubuklarnn uzama miktar (G) aadaki eitlikten % olarak hesaplanr. G= [(L3,7,14) Lo] / Li Burada; L3,7,14 : Alkali tanknda 802 C de, 1 Normal NaOH iersinde bekletilen 3.,7. ve 14. gnde okunan Uzama deerleri. uzama Lo : 802 C saf su bulunan, su banyosunda 242 saat bekletildikten sonra okunan Deeri. ( Sfr okuma) L1 : Kalptan karlan har ubuklarnn ilk okuma deerleri.

Agregann uzama yzdesi, sonucun ortalama deeri olarak % 0,001 dorulukla verilmelidir. 4.12.6 NaOH zeltisinin Normalitesinin llmesi : Bret iine 5N HCl konur. ( lk hacim deeri kaydedilir.) Alkali tankndan 20 ml NaOH zeltisi behere alnr. Behere konan 20 ml NaOH zeltisinin zerine pembeleene kadar birka damla fenolftalin dklr. Bretin vanas alarak 5N HCl asit, 20 mllik fenolftalin katlm NaOH zeltisi zerine azar azar katlr. Bu srada zelti hzl bir ekilde alkalanmaldr. zeltinin rengi pembeden beyaza dnd an vana kapatlr ve brette titrasyon iin harcanan HCl miktar bret zerinden ikinci hacim deeri olarak okunur. Eer bretteki hacim azalmas 4 ml ise bizim NaOH zeltimizin normalitesi 1dir. Bu deer bizim elde etmek istediimiz deney standardmzdr. Aksi halde azalma miktarnn 4 mlden az yada fazla olmas durumunda NaOH zeltimizin normalitesi 1 deildir. zelti 1 Normal durumuna getirmek iin aadaki eitlikten yararlanlr. N1 * V1 = N2 * V2 eitliinden NaOH zeltisinin normalitesi hesaplanr. ( Asit ) ( Baz ) N1 : 5 V1 : Bretten okunan ml cinsinden eksilen hacim miktar. N2 : NaOH zeltisinin normalitesi. V2 : 20 ml rnek : Bretten eksilen miktar 3 ml olsun N2 = (5*3) / 20 = 0,75 (zeltiye NaOH ilave edilerek normalite 1e karlmaldr.) rnek : Bretten eksilen miktar 5 ml olsun N2 = (5*5) / 20 = 1,25 (zeltiye su ilave edilerek normalite 1e drlmelidir.)

93

izelge 48 Karm Miktarlar Elek 5,0mm 2,5mm 2,5mm 1,25mm 1,25mm0,63mm 0,63mm0,315mm 0,3150,160mm 1.karm %100 *100 *250 *250 *250 *150 3l Kalp iin malzeme miktarlar (g) 2.karm 3.karm 4.karm %60 %40 %45 %55 %30 %70 *60 *150 *150 *150 *90 **40 **100 **100 **100 **60 *45 *112,5 *112,5 *112,5 *67,5 **55 **137,5 **137,5 **137,5 **82,5 *30 *75 *75 *75 *45 **70 **175 **175 **175 **105 5.karm %15 %85 *15 *37,5 *37,5 *37,5 *22,5 **85 **212,5 **212,5 **212,5 **127,5

*Maviler:Orijinal malzeme (deney numunesi), **Krmiz: Zararsz malzeme Her bir karmdaki Agrega miktar:1000g, imento miktar:441g, Su miktar:194g

94

Agregalarn Kimyasal Deneyleri 4.13-ORGANK MADDE TAYN DENEY (TS EN 1744-1)

4.13.1- Kapsam: Bu deney agregalarn humus muhtevas ynnden deerlendirilmesi amacyla yaplr. 4.13.2-Humus muhtevasnn tayini iin gerekli Reaktifler ve Cihazlar Sadece analitik saflktaki reaktifler ve damtk su veya buna edeer saflkta su kullanlr. 4.13.2.1 - Sodyum hidroksit zeltisi, %3lk NaOH zeltisi, 30 g sodyum hidroksit peletleri suda zlerek elde edilir, oda scaklna soutulur ve ll bir balonda 1 litreye seyreltilir. 4.13.2.2 - Standard renk zeltisi, 45 g FeCl3 . 6H2O ve 5,50 g CoCl2 . 6H2O, 279,5 g su iinde, 1 mL deriik HCl ile zlerek hazrlanr. Bu zelti bir cam iede saklanr ve en azndan 2 hafta bozulmadan kalr. 4.13.2.3 - Elek, 4 mm gz aklkl, TS EN 933-2ye uygun olan. 4.13.2.4 - Silindirik cam ie, mantar tapal, saydam, ienin kapasitesi yaklak olarak 450 mL ve d ap yaklak 70 mm, olan. 4.13.3 - Humus Muhtevasnn Tayini 4.13.3.1 - Prensip Humus, hayvansal ve bitkisel atklarn toprakta rmesiyle olumu organik bir maddedir. Humus muhtevas, bir deney numunesi paras sodyum hidroksit zeltisinde alkalandnda oluan renkten tayin edilir. Metodda, humusun NaOH ile reaksiyona girmesiyle gelien koyu renk esas alnr. Rengin younluu humus muhtevasna baldr. zeltide hi ya da ok hafif renklenme varsa, agrega kayda deer miktarda humus ihtiva etmiyordur. Gl bir renk deiimi, genellikle humus muhtevasnn yksek olmasndan kaynaklanr, fakat baka eylere de bal olabilir. Onun iin bu metod, kesin sonu karmaya uygun deildir. 4.13.3.2 - Numune Alma Lboratuvar numunesi, TS EN 932-1de belirtilen ilemlere gre alnmaldr.Lboratuvar numunesi, katlar temsil ettii gibi nem muhtevasn da temsil etmelidir. 4.13.3.3 - Deney Numunesi Parasnn Hazrlanmas TS EN 932-2de belirtilen ilemlere gre alnan lboratuvar numunesi izelge 49da anma agrega bykl iin verilen deerlerden daha az olmayacak miktara azaltlr. izelge 49 - Balangtaki Alt Numunenin minimum ktlesi

Tepsiye yaylan alt-numune etvde (1105)C yerine (555)Cda kurutulur. Numune 4 mm gz akl elekten elenir ve elek stnde kalan ksm alnarak, elein altna geecek ekilde krlr ve elek altna geen nceki malzemeyle birletirilir. 4.13.3.4 - lem Bir cam ieye, 80 mm ykseklie kadar %3lk NaOH zeltisi konulur. Takiben zelti ve agrega ykseklii 120 mm oluncaya kadar deney numunesi paras eklenir. Hava kabarcklarnn kmas iin ie alkalanr. ienin tapas kapatlr ve 1 dakika kuvvetlici alkalanr ve beklemeye braklr. 24 saat sonra, benzer ieyede bulunan standard renk zeltisi ile zeltinin rengi mukayese edilir. 4.13.3.5 - Sonularn Gsterilmesi Deney sonucu, zeltinin renginin standard renkten ak veya koyu olmas eklinde belirtilir.

95

4.14 HAR METODUYLA ORGANK KRLETCLERN TAYN (TS EN 1744-1)

4.14.1 - Prensip Har metodu, agregann iinde bulunan, harcn sertlemesine ve katlamasna herhangi bir etkisi olabilen, organik kirleticilerin miktarn saptamay ve gstermeyi amalayan bir deney metodudur. Bu metodun prensibi, iki adet ayn olduu bilinen harlarn hazrlanmas ve bunlar sertleme hz ile basn dayanmlar iin deneye tbi tutmaktr. Harcn biri teslim alnd gibi kullanlan deney agregasn ihtiva ederken, dier karm organik maddeleri stlarak yok edilmi bir ift deney numunesi parasndan hazrlanr. Istlm agrega, orjinal agrega ile kyaslandnda etkili bir kontrol grevi yapar. Sertleme deneyi, harcn prizlenmesinin hzlanmasn veya gecikmesini tayin ederken, 28 gnlk dayanm ise uzun sreli herhangi bir etkiyi belirtir. 4.14.2- Gerekli Cihazlar 4.14.2.1 - Lboratuvar saati, 1 saniyeyi okuyabilen. 4.14.2.2 - Porselen veya silika kapsl, refrakter muffle frn iine koymak iin uygun llerde. 4.14.2.3 - Plunger deney cihaz, TS EN 1015-4 artlarna uygun. 4.14.2.4 - Mikser, TS EN 196-3 artlarna uygun. 4.14.2.5 - Sertlik lme cihazlar, TS EN 1015-9a uygun. 4.14.2.6 - Eilme ve basn dayanm cihazlar,TS EN 1015-11 artlarna uygun. 4.14.2.7 - Elektrikli muffle frn, 2 kg agregann kalsinasyonunu salayacak kapasitede, scakl (48025)Ca ayarlanabilen. 4.14.3 - Numune Alma Lboratuvar numunesi TS EN 932-1 de belirtilen ilemlere gre alnmaldr. Laboratuar rneindeki agregann en az miktar izelge 49de verilen deerlerden az olmamak zere 15 kg olmaldr. 4.14.3.1 - Deney Numunesi Parasnn Hazrlanmas Lboratuvar numunesi tepsilere yaylarak, laboratuvar ortamnn scaklnda doal artlarda kurumaya braklr. TS EN 932-2de belirtilen ilemler kullanlarak, her bir deney numunesi paras (1900100) g olacak ekilde, kuru lboratuvar numunesinden azaltlarak elde edilir. Har metodu iin, kuru lboratuvar numunesinden deney paras numunesini elde etmek amacyla azaltmada, her biri 1,8 kgdan daha az ktleye sahip, iki deney numunesi parasnn elde edilmesi, numune blme ilemiyle yaplmaldr. Sonra alt - numune elde etmek iin deney numunesi parasnn biri, bir kez veya iki kez gerekirse kez blnmelidir. Alt numune birinciye eklendiinde oluan ktle, 2 kgdan fazla olmamaldr. 4.14.4 - Agregann lemi Elde edilen drt deney numunesi parasndan ikisi orjinal durumlarnda bir yere ayrlrlar ve dier ikisi aadaki ilemler kullanlarak stlr. a) Deney numunesi paras, tartlm porselen veya silika kapsle konulur ve tartldktan sonra ortam scaklndaki bir muffle frna yerletirilir. b) Frn scakl, (40,25) saat iide (48025) Ca ykseltilir. c) (40,25) saat sreyle (48025) Cda tutulan frn bir gece soumaya braklr. Kapsl ve agrega ortam scaklnda tartlr ve ktle kayb kaydedilir. kinci deney numunesi paras da ayn ekilde ilem grr. 4.14.5 - Bileenler imento, TS EN 197-1 artlarna uygun CEM I imentosu olmaldr. 4.14.6 - Karm Miktarlar 4.14.6.1 - Genel artlar ve Deneme Karmlar Her bir har karm, ya stlmam agregann deney numunesi parasn ya da nceden stlan agregann deney numunesi parasn ihtiva eder. Her bir har karm, karmndaki agregann ktlesinin drtte biri ktledeki CEM I imentosunu da ihtiva eder. imento 1 ga kadar tartlmaldr. Istlmam agregalar, ihtiva eden harlarn su muhtevas, TS EN 1015-4de verilen metotla tayin edildiinde, harcn (230,5) mmlik ortalama plunger penetrasyonunyla tarif edilen standard bir kvama gelmesini salayacak miktarda olmaldr. htiya duyulan su muhtevasn tespit etmek iin, stlm agrega kullanlarak, bir seri deneme karm

96

hazrlanr. Her bir kvam, doru kvam deerine ulaana kadar su muhtevas ardk olarak deitirilerek llr. En son karmn ihtiva ettii suyun ktlesi kaydedilir ve karmn su imento oran hesaplanr. Deneme karm atlr. Istlmam deney agregas, ayn zamanda stlmadan nce tartlan kontrol agregas gibi, ayn nemli artlarn gerektirir. Bu yzden, deneme karmlar hazrlanr ve ayn gn kontrol agregas stmaya balanarak, deney agregasyla har deney numunesi hazrlanr. Kontrol karmlar deney karmlarndan bir gn sonra hazrlanmaldr. Lboratuvar artlar mmkn olduunca bu iki gn boyunca benzer olmaldr. 4.14.6.2 - Deney Karmlar Istlmam agregann her bir deney numunesi paras iin uygun imento ktlesi hesaplanarak bulunur. Sonra, Madde 4.14.6.1den elde edilen su imento oranndan her bir karm iin gereken su miktar hesaplanr, 0,5 ga kadar tartlr. 4.14.6.3 - Kontrol Karmlar Madde 4.14.6.2deki gibi herbir karm iin gerekli suyun ktlesi hesaplanarak stlm agrega kontrol harlarnn su-imento oran, stlmam agrega deney harlarnnkiyle ayn olmas salanr. Sonra stma ilemi srasnda agrega parasna tekabl eden ktle kayb, hesaplanan her bir ktleye eklenir. Herbir karm iin 0,5 ga kadar su tartlr. 4.14.7 - Kartrma lemi Drt karm gerekir; ikisi orjinal (teslim alnd gibi) agregadan fakat havada kurutularak, dier ikisi stlm agregadan hazrlanr. Harc kartrmaya balamadan nce btn malzemeler (202) C scakla getirilir. Karm bir odada veya (202) C scakla sahip kontroll bir evrede, bal nem % 50den az olmamak zere hazrlanr. Agregann hepsi, sonra imento kuru mikser kasesine konarak 30 saniye kartrlr. Kartrmaya devam edilir ve sonraki 30 saniye boyunca su ilve edilir. Btn su ilve edildikten sonra 60 saniye daha kartrmaya devam edilir. Mikser durdurulur. ark ve kenarlarna yapan btn malzeme kasenin tabannda karmam malzeme kalmadndan emin olunarak kazycyla kasenin iine temizlenir. Bu ilemler 60 saniye iinde tamamlanr. Kase slak bez ile rtlerek, bu ekilde 5 dakika tutulur. Kase miksere tekrar yerletirilir ve har 60 saniye daha kartrlr. 4.14.8 - Sertleme Zamannn llmesi Her bir harcn kartrlmas tamamlandktan hemen sonra, TS EN 1015-9a gre sertleme oran tayin edilir. Istlm ve stlmam agregalarn deney numunesi paralar iin iki kere tekrarlanarak sertleme zaman tayin edilir. 4.14.9 - Katlam Harcn Basn Dayanm Her bir har karmndan TS EN 1015-11de belirtilen ilemlerle adet 160 mm x 40 mm x 40 mm boyutlarnda prizma hazrlanr. Prizmalarn 28 gnlk basn dayanm llr. Istlm ve stlmam agregalarn iki kere tekrarlanm deney numunesi paralar iin toplam 12 adet bask dayanm kaydedilir. Kalptan karlan her bir prizmann younluu tayin edilir. 4.14.10 - Hesaplama ve Sonularn Gsterilmesi 4.14.10.1 - Sertleme Zaman Sertleme zamanndaki deime stlm agrega harlarnn ortalama sertleme zaman, stlmam agrega harlarnn ortalama sertleme zamanndan karlarak 15 dakika yaklamla hesaplanr. Negatif sonu, kirleticilerin harcn sertleme zamann hzlandrdn gsterir. 4.14.10.2 - Basn Dayanm Istlmam agrega harcnn bal basn dayanm, %5, %1 yaklamla aadaki eitlikten hesaplanr: S = A/B x 100 (%) Burada; A : 6 adet stlmam agrega prizmasnn N/mm2 cinsinden ortalama basn dayanm, B : 6 adet stlm agrega prizmasnn N/mm2 cinsinden ortalama basn dayanm Organik kirleticiler, har karmlarnda havay tutabilir veya karabilirler. Tutulmu hava basn dayanmn, imento hidrasyonu zerinde her hangi bir kimyasal etki yapabilen kirleticilerden daha farkl etkiler. Tutulmu havann varl stlmam agrega har prizmalarnn ktlelerinin stlm agrega har prizmalarndan anlaml ekilde az olmasyla gsterilebilir.

97

BLM 5
MENTO DENEY METOTLARI

MENTO DENEY METOTLARI : 5.1 DAYANIM TAYN (TS EN 196-1)

5.1.1 Kapsam Bu deney, imento harcnn basn ve eilme dayanm tayini metodunu kapsar. 5.1.2 Prensip Bu metot (40 mm x 40 mm x 160 mm) olan prizmatik deney numunelerinin, basn dayanmlarn ve istee bal olarak eilme dayanmlarn tayin eder. Numuneler, ktlece 1 ksm imento, 3 ksm CEN standard kum ile 0,50 su/imento oranndaki taze hartan hazrlanr. Referans ilemde mekanik kartrma ile hazrlanan har, standard bir sarsma makinas kullanlarak, kalp iinde sktrlr. Kalptaki numuneler, 24 saat rutubetli bir atmosferde muhafaza edilir, sonra kalptan karlan numuneler dayanm deneyine kadar su iinde bekletilir. stenilen sre sonunda numuneler muhafaza edildikleri sudan karlr ve eilme deneyinde krlarak ikiye ayrlan her paraya basn dayanm deneyi uygulanr. 5.1.3 Lboratuvar ve ekipman 5.1.3.1 Lboratuvar Deney numunelerinin hazrland lboratuvarn scakl (20 2) oC de tutulmal ve bal nemi en az % 50 olmaldr. Kalptaki numunelerin bekletildii rutubet odalar veya kabinlerin scakl srekli olarak (20 1) oC de tutulmal ve bal nemi en az % 90 olmaldr. Kr suyunun scakl (20 1 ) oC de tutulmaldr. Lboratuvar scakl ile bal nemi ve kr suyunun scakl alma saatleri iinde gnde en az 1 defa kayt edilmelidir. Rutubet odas veya kabininin scakl ve bal nemi en az 4 saatte bir kayt edilmelidir. Scaklk aral verildiinde kontrollarn yapld istenen scaklk, verilen araln ortasndaki deerdir. 5.1.3.2 Ekipman iin genel kurallar izimlerde gsterilen toleranslar (ekil 1) deney srasnda ekipmann doru altrlabilmesi iin nemlidir. Dzenli olarak yaplan kontrol lmlerinde toleranslarn dna kldnda ekipman kullanlmamal, ayarlanmal veya tamir edilmelidir. Kontrol lm kaytlar muhafaza edilmelidir. 5.1.3.3 Deney elekleri Aada verilen ebatlarda olmaldr.

5.1.3.4 Kartrc Kartrc balca aadaki ksmlardan meydana gelmelidir. a) Genel olarak ekli boyutlar ve toleranslar ekil 1de gsterilen, kapasitesi yaklak 5 L olan, palete gre kabn yksekliinin ve bir dereceye kadar paletle arasndaki boluun ince bir ekilde ayarland paslanmaz elikten yaplm kartrc kab. b) Genel olarak ekli, boyutlar ve toleranslar ekil 1de gsterilen, hz elektrik motoru ile kontrol edilebilen kartrc kabnn ekseni etrafnda yrngesel dnerken kendi ekseni etrafnda dnebilen paslanmaz elikten yaplm bir palet. Dnme ynleri zt olmal ve her iki hz arasndaki oran tam say olmamaldr. ekil 1de grlen kartrma kab ve palet arasndaki boluk dzenli olarak her ay kontrol edilmelidir. (3 1) mm olarak verilen boluk paletin bo kaba en yakn durumdaki halidir. Dorudan lmlerin zor olduu durumlarda basit tolerans lm cihazlar (kalnlk ler) kullanlr. Kartrc, har kartrlrken izelge50de verilen hzlarda altrlmaldr.

101

izelge 50 - Paletin hzlar

ller mm.dir

ekil 1 - Kap ve palet 5.1.3.5 Kalplar Kalp, adet prizma biimli numunenin ayn anda hazrlanabilmesi iin, en kesiti 40 mm x 40 mm ve uzunluu 160 mm olan yatay blmden olumaldr. Uygun kalp boyut ve ekilleri, ekil 2de gsterilmitir. Kalp, et kalnl en az 10 mm olan elik levhadan yaplmaldr. yzeyler en az 200 HV sertliinde olmaldr. En az 400 Vickers sertlii tavsiye edilir. Kalp, kalplanm numunelerin hasar grmeden sklmesini salayacak ekilde imal edilmelidir. Her kalbn dkme elikten veya ilenmi elikten yaplm bir kalp taban olmaldr. Kalp birletirildinde, paralar birbirine ve kalp tabanna salam ekilde tutturulmu, ekil deiikliine uramayacak ve szntya meydan vermiyecek ekilde olmaldr. Kalp taban sktrma cihaznn tablasna iyice temas etmeli ve ikincil titreim oluturmamak iin yeterince salam olmaldr. Kalbn doru ekilde birletirilmesini ve toleranslara uygunluunu salamak iin kalbn her parasna tantc bir iaret baslmaldr. Ayr kalplarn benzer paralar birbirine kartrlmamaldr. boyutlar ve ktlelerinin birbirlerine uyumluluu alc tarafndan salanmaldr. Birletirilmi kalp aadaki artlar salamaldr. a) Kalbn her blmnn i boyutlar ve toleranslar, simetrik olarak yerletirilmi drt lm esas alnarak, aada belirtilen ekilde olmaldr. - Uzunluk: (1600,8) mm - Genilik: (40,00,2) mm
102

- Derinlik : (40,10,1) mm b) yan yzeylerin dzgnlk tolerans 0,03 mm olmaldr. c) Yzeylerin taban yzeyine ve bitiik i yzeylerin birbirine gre diklik tolerans 0,2 mm olmaldr. d) yzeylerin yzey dokusu N8den daha przl olmamaldr. Belirtilen toleranslarn herhangi biri aldnda kalplar deitirilmelidir. Kalplarn ktlesi Madde 5.1.3.6da verilen toplam ktle artn karlamaldr. Kullanma hazr temizlenmi ve birletirilmi kalp d birleim derzlerine szdrmazl salayacak madde kullanlmaldr. Kalbn i yzeylerine ince film tabakas halinde kalp ya uygulanmaldr. Kalplarn doldurulmasn kolaylatrmak iin skca yerletirilen ve dik kenarlar 20 ile 40 mm yksekliinde olan, metal kalp bal taklr. Harcn yaylmas ve syrlmas iin ekil 3te grld gibi 2 adet yayc ve 1 adet metal syrc kullanlmaldr.

ekil 2 - Tipik kalp

103

ekil 3 - Tipik yayc ve syrc 5.1.3.6 Sarsma cihaz Sarsma cihaz (tipik tasarm ekil 4de gsterilen) aadaki artlar tamaldr. Cihaz, tablann merkezinden yaklak 800 mm uzaklktaki mile, iki adet hafif kolla salam ekilde balanm olan dikdrtgen bir tabladan ibarettir. Tablann alt yznn merkezinde d bkey yzeyli bir u bulunur. D bkey ucun altnda dz yzeyli kk bir durdurucu bulunmaldr. Durma pozisyonunda u ve durdurucunun temas noktasndan geen ortak eksen dey olmaldr. D bkey yzey, durdurucunun zerinde dururken, sarsma aletinin tablasnn st yzeyi yatay olmaldr, bylece 4 keden her birinin seviyesi, ortalama seviyeden 1 mmden fazla sapma gstermez. Tablann boyutlar, kalp taban plkasna eit veya daha byk olmal, st yzeyi talanm olmaldr. Kalp, sarsma tablasna bir balant vidas ile sk ekilde tutturulmaldr.Tablann toplam ktlesi, kollar, bo kalplar, kalp bal ve balant vidalar ile birlikte (20,00,5) kg olmaldr. Tablay mile balayan kollar salam olmal ve d ap 17 ile 22 mm aralnda seilmi olan yuvarlak borudan imal edilmelidir. Kollar arasndaki ara balant paras da dahil olmak zere, iki kolun toplam ktlesi (2,250,25) kg olmaldr. Mil yata bilya veya silindir tipinde olmal, kum ve tozun ieriye girmesine kar korunmaldr. Milin hareketinden kaynaklanan tablann merkezinin yatay yer deitirmesi, 1,0 mmden fazla olmamaldr. D bkey yzeyli u ve durdurucu en az 500 HV Vickers sertliinde sertletirilmi elikten imal edilmi olmaldr. D bkey ucun kavisi yaklak 0,01 mm-1 olmaldr. alma durumunda tabla eksantirik bir mil vastas ile yukarya kaldrlr ve d bkey u durdurucuya arpmadan nce tablann (15,0 0,3) mm ykseklikten serbest dmesi salanr. Eksantirik mil en az 400 HV Vickers sertliine sahip elikten imal edilmeli ve serbest dmesi daima (15,0 0,3) mm olacak ekilde imal edilmi olan bilyal yataa balanmaldr. Eksantirik mil klavuzu,

104

eksantirik milde en az anma olacak ekilde imal edilmelidir. Eksantirik mil 250 Wlk bir elektrik motoru ile dili redktr zerinde saniyede bir devir olmak zere sabit hzda altrlr. Bir sarsma periyodunda tam olarak 60 vuru yapacak ekilde kontrol mekanizmas ve saya bulunmaldr. Kalplar, kollara gre kalp blmeleri uzunlamasna olacak ekilde ve eksantirik milin dnme eksenine dik olacak ekilde yerletirilmelidir. Kalbn pozisyonu uygun referans iaretler koymak suretiyle, ortadaki blmenin merkezi arpma noktasnn tam zerinde olacak ekilde ayarlanmaldr. Cihaz, ktlesi yaklak 600 kg, hacmi yaklak 0,25 m3 ve boyutlar kalp iin alma yksekliine gre verilen bir beton blok zerine salam ekilde monte edilmelidir. Beton blokun tabannn tamam sarsma etkisinden doacak harici titreimleri nleyen, uygun izolsyon verimine sahip elstik bir tabaka (mesel, doal kauuk) zerinde durmaldr. Cihaz, beton bloa elik civatalarla sabitletirilmeli ve cihazla beton arasna ince bir har tabakas dklerek titreimin etkisi nlenmelidir. 5.1.3.7 Eilme dayanm cihaz Eilme dayanm cihaz 10 kN ykleme kapasitesinde, (50 10) N/s ykleme hznda kullanlan lm aralnn stteki bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Cihaz, birbirinden uzakl (100,0 0,5) mm olan, (10,00,5) mm apnda iki adet elik mesnet silindiri ile her ikisi arasna merkez olarak yerletirilen, ayn aptaki bir nc elik ykleme silindirin oluturduu eilme dzeneinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluu a 45 mm - 50 mm olmaldr. Ykleme dzenei ekil 5te gsterilmitir. Bu silindirin eksenlerinden geen dey dzlem birbirine paralel olmal, deney sresince paralel kalmal, deneye tbi tutulan numunenin ynne dik ve eit uzaklkta olmaldr. Mesnet silindirlerinin bir tanesi ve ykleme silindiri prizma zerinde ykn dzgn ekilde dalmn salayacak ve burulma gerilmesi meydana getirmeyecek ekilde hafife oynak olmaldr. Eilme dayanm, basn dayanm cihaz ile de llebilir. Bu durumda da cihaz yukardaki zelliklere sahip olmaldr.

105

ekil 4 - Tipik sarsma cihaz

ekil 5 - Eilme dayanm tayini iin ykleme dzenei

106

5.1.3.8 Basn dayanm cihaz Deney cihaz deney iin uygun kapasitede, (2400 200) N/s ykleme hznda kullanlan lm aralnn st bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Numunenin krlma anndaki deerini makine boaltldktan sonra da gsterebilen cihaz olmaldr. Ykleme tablasnn dey ekseni cihazn dey ekseni ile akmal ve ykleme srasnda tablann hareket yn, cihazn dey ekseni dorultusunda olmaldr. Uygulanan kuvvetlerin bilekesi numunenin merkezinden gemelidir. Krma balnn alt plkasnn yzeyi cihazn eksenine dik olmal ve ykleme esnasnda dik kalmaldr. Cihazn st plkasnn kresel yuvasnn merkezi, cihazn st plkasnn alt yzeyinin dzlemi ile cihazn dey ekseninin kesim noktasnn zerinde ve 1 mm toleransl olmaldr. Cihazn st plkas numune ile temas ettiinde cihazn plkas serbest ekilde ayarlanabilmeli, fakat ykleme esnasnda alt ve st plkalarn birbirlerine olan konumlar sabit kalmaldr. Cihazn plkalar en az 600 HV Vickers sertliinde sert elikten veya tercihen tungsten karbrden yaplmaldr. Bu plkalar en az 10 mm kalnlnda, (40,0 0,1) mm geniliinde ve (40,0 0,1) mm uzunluunda olmaldr. Numune ile temas eden tm yzeyin dzgnlk tolerans 0,01 mm olmaldr. Yzey dokusu N3den daha przsz ve N6dan daha przl olmamaldr. Alternatif olarak sert elikten veya tercihen tungsten karbrden veya sertletirilmi elikten yaplm ve en az 10 mm kalnlnda, zelliklere uyan iki yardmc levha kullanlabilir. Yardmc levhalar ykleme sisteminin ekseninine gre 0,5 mm dorulukla merkezlenmelidir. Cihazda kresel yuva yoksa veya kullanlamaz durumda ise veya bu kresel ap 120 mm den fazlaysa Madde 5.1.3.9da anlatlan krma bal kullanlmaldr. 5.1.3.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal Madde 5.1.3.8e gre krma bal (jig) kullanmak gerektiinde ekil 6da gsterilen krma bal, har numunesinin basn uygulanan yzeylerine yk iletecek ekilde, cihazn plkalar arasna konur. Krma balnda kullanlacak alt levha, cihazn alt plkas ile birletirilebilir. st krma plkas, yk aradaki kresel yuva vastas ile cihazn alt plkasndan alr. Bu yuva iinde bulunan para, krma bal ierisinde nemli lde srtnme meydana getirmeden dey olarak hareket etmelidir. Krma bal temiz tutulmaldr, kresel yuva numune ekline gre balangta kendini ayarlayabilecek ekilde oynak olmal, deney esnasnda da sabit kalmaldr. Krma bal kullanldnda Madde 5.1.3.8de belirlenen tm zellikler uygulanmaldr.

107

ekil 6 - Basn dayanm iin tipik krma bal 5.1.4 Har bileenleri 5.1.4.1 Kum 5.1.4.2 CEN standard kumu CEN standad kumu, tercihan yuvarlak tanecikli ve silisyum dioksit miktar en az % 98 olan doal silis kumu olmaldr. Tanecik byklk dalm izelge 51de verilen limitler arasnda olmaldr. izelge 51 - CEN Referans kumunun tanecik bykl dalm

Kumun elek analizi temsil numune zerinde yaplr. Eleme ilemine, her elekten geen kum miktar 0,5 g /dakika dan az oluncaya kadar devam edilir. Temsil kum numunesinin, 105 oC 110 oCde 2 saat kurutulduktan sonra tayin edilen rutubet oran % 0,2den az olmal ve kurutulmu numunenin ktlesinin yzdesi cinsinden belirtilmelidir. CEN standard kumu her tanecik byklne gre ayr ayr veya nceden kartrlm deneye hazr halde (1350 5) g.lk plstik torbalar iinde teslim edilebilir, torbalarn imaltnda kullanlan malzeme dayanm deneyi sonularn etkilememelidir.

108

5.1.4.3 imento Deneye tbi tutulacak imento numunesi alnmasndan sonra deney iin 24 saatten fazla bekletilecekse, tamamyla dolu olarak, hava geirimsiz ve imento ile reaksiyona girmeyecek malzemeden yaplm bir kapta saklanmaldr. 5.1.4.4 Su Deneyler iin ime suyu kullanlabilir. 5.1.5 -Har hazrlama 5.1.5.1- Harcn bileimi Oranlar ktlece bir ksm imento, ksm standard kum, ve ksm su, (su/imento oran 0,50) eklinde olmaldr. deney prizmasna yetecek her takm iin her karm (450 2) g imento, (1350 5) g kum ve (225 1) g sudan ibaret olmaldr. 5.1.5.2 Harcn oluturulmas imento, kum, su ve cihazlar lboratuvar scaklnda olmaldr. Tartmlar 1 g dorulukta terazi ile yaplr. Su, 225 mllik otomatik pipet ile eklenirse, pipet 1 mL dorulukta olmaldr. 5.1.5.3 Harcn kartrlmas Her har karm kartrc ile mekanik olarak kartrlmaldr. Kartrc alr durumda iken: a) Kartrma kabna su konulur ve imento eklenir, b) Kartrc derhal dk hzda altrlmaya balanr ve 30 s sonra, kum, 30 s iinde srekli olarak ilve edilir. Kartrc yksek hza ayarlanr ve kartrmaya 30 s daha devam edilir, c) Kartrc, 1 dakika 30 saniye sonra durdurulur. lk 15 s lastik syrc ile kabn eperlerine ve tabanna yapan har syrlr ve kabn ortasna toplanr, d) Kartrmaya yksek hzda 60 s daha devam edilir. Farkl kartrma aamalarnn ayarlanmas 1 s ierisinde olmaldr. 5.1.6 Deney numunelerinin hazrlanmas 5.1.6.1 Numunelerin boyutu Deney numuneleri (40 mm 40 mm 160 mm ) lik prizma eklinde olmaldr. 5.1.6.2 Kalplarn doldurulmas Harcn hazrlanmasn mteakip kalplar hemen doldurulmaldr.Kalp ve kalp bal sarsma tablasna skca tutturulur. Uygun bir kakla kartrma kabndan dorudan bir veya bir ka defada, iki har tabakasndan ilki (her biri 300 g olmak zere) her kalp blmne doldurulur. Har tabakas , byk yayc ile, kenarlarndan dik pozisyonda tutularak ve kalp balyla temas halinde olmak zere, kalbn her blmesinde bir kez olmak zere ileri geri hareket ettirilerek dzgn ekilde yaylr. Sonra bu birinci tabaka 60 sarsma ile sktrlr. kinci tabaka har kalba doldurulur ve kk yayc ile bu tabaka da dzeltilir ve ikinci 60 sarsma ile sktrlr. Kalp itina ile sarsma tablasndan kaldrlr ve kalp bal karlr. Harcn fazlas derhal hemen hemen dik tutulan bir metal mastarla syrlr ve her yne doru bir kere enine testere hareketi ile ekmek suretiyle yava yava hareket ettirilir. Prizmalarn yzeyi, ayn mastar hemen hemen dz tutularak dzletirilir. Prizmalar ve sarsma tablasna gre konumlarn tanmlamak amacyla kalplar etiketlenir veya iaretlenir. 5.1.7 Deney numunelerinin deneye hazrlanmas (artlandrma) 5.1.7.1 Kalbn sklmesinden nceki ilemler ve bekletme Syrma ileminin sonucu olarak kalp kenarlarnda kalan har silinmelidir. Kalbn zeri 210 mm 185 mm lsnde 6 mm kalnlnda cam plka ile rtlr. Ayn boyutta elik veya geirimsiz baka malzemeden yaplm plkalar da kullanlabilir. zeri plka ile kapatlm, uygun ekilde iaretlenmi kalplar geciktirilmeden yatay olarak rutubet odasna veya kabinine konulur. Rutubetli hava kalbn her tarafna ulaabilmelidir. Kalplar birbirinin stne konmamaldr. 5.1.7.2 Kalplarn sklmesi Kalplar itinayla sklmelidir. 24 saatlik deney iin, numune deneyden en fazla 20 dakika nce kalptan karlmaldr. 24 saatten daha byk yalardaki deney iin, numune kalba yerletirildikten sonraki (20 - 24) saat arasnda kalptan karlr. Har 24 saatte hasar riski olmakszn kalptan sklebilecek dayanm kazanmamsa kalp skme 24 saat geciktirilebilir. Kalp skmedeki gecikme deney raporunda belirtilmelidir. 24 saatlik (veya gecikmi kalp skm nedeniyle 48 saatlik) deney iin seilen kalptan karlm numune deneye tbi tutulana kadar slak bezle sarlarak bekletilir.

109

Suda kr uygulanacak numuneler daha sonra tanmlanabilmeleri iin, suya dayankl mrekkeple veya kalemle uygun ekilde iaretlenirler. 5.1.7.3 Prizmalarn suda krlenmesi aretlenmi prizmalar geciktirilmeden (20 1)o C de su bulunan kaba uygun ekilde yatay veya dey olarak daldrlr. Yatay olarak konuyorsa, dkm esnasnda ste gelen yzeyler bekletilme srasnda da ste gelmelidir. Numuneler, paslalanmaz zgaralarn zerine, su prizmann btn yzeyleri ile temas edebilecek ekilde ayr ayr yerletirilmelidir. Numuneler arasndaki boluk veya numunelerin st yzeyindeki suyun derinlii hibir zaman 5 mmden az olmamaldr. Not-Sadece benzer kimyasal bileime sahip imentolardan yaplm prizmalar ayn kaplarda muhafaza edilmelidir. Kaplarn ilk doldurulmasnda veya gerektiinde sabit seviyeyi muhafaza etmek iin yaplan ilvelerde eme suyu kullanlr. Prizma saklanmas srasnda, suyun tamam deitirilmez. Belli bir yata (24 saat veya gecikmeli 48 saatlik kalptan karmann dnda) denenmesi gereken prizma deneyden en fazla 15 dakika nce karlmaldr. Deney uygulanacak yzeylerinde tortu varsa temizlenmelidir. Deney numuneleri deney uygulanncaya kadar slak bir bezle sarlmaldr. 5.1.7.4 Dayanm deneyleri iin numunelerin yalar Numunelerin yalar deneyin banda imento ve suyun kartrld andan itibaren hesaplanr. Farkl yalardaki dayanm deneyleri aadaki limitler iinde yaplr: 24 saat 15 dakika 48 saat 30 dakika 72 saat 45 dakika 7 gn 2 saat 28 gn 8 saat 5.1.8 Numunelerin deneye tbi tutulmas 5.1.8.1 Deney ilemi Eilme dayanmn bulmak iin tek noktadan (merkezi) ykleme metodu kullanlr. Eilme dayanm deneyi sonucunda elde edilen 40 mm 40 mmlik alana sahip yarm prizmalarn kalplanm yan yzeylerine ykleme yaplmak suretiyle basn dayanm deneyi yaplr. Eilme dayanm deeri istenmiyorsa, bu deney atlanabilir. Bu durumda basn dayanm deneyleri, prizmalar zarar verici gerilmeye maruz brakmayacak ekilde, uygun olarak ikiye blnm yarm prizmalar zerinde yaplr. 5.1.8.2 Eilme dayanm Prizma, deney cihazna yan yzeylerden biri zerine ve uzunluuna ekseni mesnet silindirlerinin eksenine dik olacak ekilde mesnet silindirleri zerine yerletirilir. Yk, ykleyici silindir vastas ile prizmann kar yan yznden dik olarak uygulanr ve dzgn olarak (50 10) N/s hznda olacak ekilde prizma numune krlncaya kadar artrlr. ki paraya blnm olan yarm prizmalar basn dayanm deneyine kadar slak bir bezle sarlarak muhafaza edilir .

5.1.8.3 Basn dayanm Her yarm prizma, yan yzeylerinden yklemek suretiyle deneye tbi tutulur. Yarm prizmalar, cihazn plkalar arasna 0,5 mmden fazla tamyacak ekilde merkezlenerek ve prizmann arka yz plkadan veya yardmc plkalardan 10 mm taacak ekilde uzunlamasna yerletirilir. Yk (2400 200) N/s hzda olmak zere dzgn ekilde, prizma krlana kadar artrlr.

110

5.1.9 Deney sonularnn ifade edilmesi Basn dayanm deneyinin sonucu, 3 prizmalk takmdan tayin edilen 6 adet sonucun aritmetik ortalamas olarak ifade edilir. 6 adet sonu ierisinde biri ortalamadan %10 dan fazla farkllk gsterirse bu sonu atlr ve geri kalan 5 sonucun ortalamas alnr. 5 sonutan biri bunlarn ortalamasndan %10dan fazla fark gsterirse bu takma ait sonular iptal edilir, deney tekrarlanr. 5.1.10 Deney sonularnn hesaplanmas Yarm prizmalardan tayin edilen ve 0,1 N/mm2 yaklamla ifade edilen tek tek btn dayanm sonularnn ortalamas en yakn 0,1 N/mm2 ye yuvarlatlarak ifade edilir. 5.1.11 Sonu raporu Tek tek btn sonular kaydedilir. Hesaplanan ortalama deer ve varsa hesaba katlmayan sonu raporda belirtilir.

111

MENTO DENEY METOTLARI 5.2 KIVAM SUYU, PRZ SRES VE GENLEME TAYN (TS EN 196-3)
5.2.1 Kapsam Bu deney, imentolarn kvam suyu, priz sresi ve genlemesi tayin metotlarn kapsar. Bu metotlar TS EN 197-1in kapsad tm imentolara uygulanr. 5.2.2 Deney prensipleri Priz sresi, inenin standard (normal) kvamdaki imento pastas iinde belirlenmi bir derinlie kadar girmesini gzlemek suretiyle tayin edilir. Genleme, standard kvamdaki imento pastasnn, iki inenin bal hareketi ile belirlenen hacim genlemesini gzlemek suretiyle tayin edilir. Standard kvamdaki imento pastas standard sondann iine girmesine kar belirli bir diren gsterir. Byle bir pasta iin gereken su miktar, farkl su miktarlar ile hazrlanan pastalarn iine sondann girmesi denemeleri ile tayin edilir. 5.2.3 Deney iin genel artlar 5.2.3.1 Lboratuvar o Numunenin hazrland ve deneye tbi tutulduu lboratuvarn scaklnn (20 2) Cde tutulmas ve bal nemin %65den az olmamas salanmaldr. 5.2.3.2 Cihazlar 5.2.3.2.1 Terazi, 1 g dorulukta tartm yapabilen, 5.2.3.2.2 Dereceli mezr veya bret, hacmi % 1 dorulukta lebilen, 5.2.3.2.3 Kartrc, TS EN 196-1e uygun. 5.2.3.3 Malzemeler 5.2.3.3.1 Numunelerin hazrlanmas, bekletilmesi ve kaynatlmas iin damtk veya deiyonize su kullanlmaldr. Not - Ayn sonular verdiinin gsterilmesi halinde baka su kullanlabilir. 5.2.3.3.2 Numunelerin hazrlanmasnda ve deneye tbi tutulmasnda kullanlan imento, su ve cihazlar o (20 2) C scaklkta olmaldr. 5.2.4 Standard kvam tayini 5.2.4.1 Cihazlar ekil 1 (a) ve ekil 1 (b)de gsterilen Vicat aleti ekil 1 cde gsterilen sonda ile kullanlr. Sonda, etkili uzunluu (50 1) mm ve ap (10,00 0,05) mm olan dik silindir eklinde korozyona dayankl metalden yaplm olmaldr. Hareketli paralarn toplam ktlesi (300 1) g olmaldr. Deneye tbi tutulan imento pastasnn iine konduu Vicat kalb sert lastikten yaplm olmaldr. Vicat kalb, derinlii (40,0 0,2) mm; st i ap (70 5) mm ve alt i ap (80 5) mm olan kesik koni eklindedir. Vicat kalb ayn zamanda yeterince salam olmal ve vicat kalbndan daha geni olmak zere, en az 2,5 mm kalnlnda dz cam taban plkas bulunmaldr. 5.2.4.2 lem 5.2.4.2.1 imento pastasnn kartrlmas 1 g dorulukla 500 g imento tartlr. Bir miktar su, mesel 125 g, kartrc kabna tartlr veya dereceli mezrle veya bretle llerek kartrc kabna konur. imento suya koyulur. lave etme sresi 5 saniyeden az, 10 saniyeden fazla olmamaldr. lvenin tamamland an sonraki lmler iin sfr zaman olmak zere kaydedilir. Kartrc hemen 90 saniye sreyle dk hzda olmak zere altrlr. 90 saniye sonunda 15 saniye durdurulur ve bu arada uygun bir kazyc ile kartrc kabnn i eperlerine yapan imento pastas syrlr ve karma eklenir. Kartrc tekrar 90 saniye dk hzda altrlr. Kartrcnn toplam alma sresi 3 dakika olmaldr.

112

ekil 1 - imentonun standard kvam ve priz sresi tayini iin Vicat cihazlar.

113

ekil 1 Devam 5.2.4.2.2 Kalplarn doldurulmas imento pastas daha nce hafife yalanm taban plkas zerine yerletirilmi Vicat kalbna fazla miktarda olmak zere hibir sktrma veya vibrasyon yapmadan hemen yerletirilir. Kalbn stne taan imento pastas fazlal dzgn kenarl bir spatl ile yava testere hareketi uygulanp syrlarak dzgn bir yzey elde edilir. 5.2.4.2.3 Standard kvam tayini Deney iin Vicat cihazna taklan sonda, taban plkasnn zerine kadar indirilir ve taksimatl gsterge zerinde sfr okunacak ekilde ayarlanr. Sonra sonda yukar kaldrlarak duru konumuna alnr. Pastann seviyesi ayarlandktan sonra, hemen Vicat kalb ve taban plkas Vicat cihazna yerletirilir ve sondann altnda sondann pozisyonuna gre merkezlenir. Sonda pasta ile temas edinceye kadar yavaa indirilir. Hareket eden paralarn hzla inmesini nlemek iin sonda bu durumda 1-2 saniye tutulur. Sonra hareket eden paralar abuk bir ekilde serbest braklr ve sondann kendi arl ile dey olarak pastann merkezine girmesi salanr. Sondann serbest braklmas sfr olarak kabul edilen balang zamanndan 4 dakika sonra olmaldr. Sondann batmas tamamlandktan sonra veya sondann serbest braklmasndan 30 saniye sonra, (hangisi nce ise) okuma yaplmaldr. Sondann alt yz ile taban plkas arasndaki mesafeyi veren deer okunur ve bu deer, imentonun ktlesi cinsinden yzde olarak ifade edilmek suretiyle, pastann su muhtevas ile birlikte kaydedilir. Sonda her batrltan sonra hemen temizlenir. Deney, deiik miktarlarda su ieren pastalarla, sonda ve taban plkas arasndaki mesafe (6 1) mm oluncaya kadar tekrar edilir. Standard kvama gelen pastann su miktar % 0,5lik dorulukla Standard kvam iin gerekli su miktar olarak kaydedilir. 5.2.5 Priz sresi tayini deneyi 5.2.5.1 Cihazlar 5.2.5.1.1 Rutubet odas veya dolab Uygun boyutlu ve (20 1)o Cde tutulan ve bal nemi % 90dan az olmayan bir oda veya bir rutubet dolab. Ayn deney sonularn verdii gsterilmek kaydyla, doldurulmu Vicat kalplarnn daldrld,scakln (201)oCde muhafaza edebilen su banyosu kullanlabilir. 5.2.5.1.2 Priz balama sresi iin Vicat cihaz Sonda karlr ve yerine elikten yaplm silindir eklinde etkili uzunluu (50 1) mm ve ap (1,13 0,05) mm olan ine (ekil 1d ) taklr. Hareket eden bu paralarn toplam ktlesi (300 1) g olmaldr.

114

5.2.5.2 Priz balama sresinin tayini Deney iin Vicat cihazna taklm olan ine taban plkasnn zerine indirilir ve ineli Vicat cihaz taksimatl gsterge zerinde sfra ayarlanr. Sonra ine yukar kaldrlarak duru pozisyonuna alnr. Vicat kalb, standard kvamdaki imento pastas ile doldurulur ve dzlenir. Doldurulmu Vicat kalb taban plkas ile birlikte rutubet odasna veya rutubet dolabna yerletirilir, uygun bir sre sonra Vicat cihazna ve inenin altna yerletirilir. ne, pasta ile temas edinceye kadar yavaa indirilir. Hareket eden paralarn hzla inmesini nlemek iin ine bu durumda (1-2) saniye tutulur. Sonra hareket eden paralar birden braklr ve inenin dey olarak pastann iine girmesi salanr. nenin pastaya batmas tamamlandktan sonra veya inenin serbest braklmasndan 30 saniye sonra (hangisi daha nce olmusa) taksimatl gstergede okuma yaplr. nenin ucu ile taban plkas arasndaki mesafeyi veren bu deer, sfr anndan itibaren geen sre ile birlikte kaydedilir. nenin ayn numuneye batrlma ilemi, inenin pastaya batrld noktalar arasndaki veya kalp kenarndan en az 10 mm mesafe olacak ekilde ve 10 dakikalk uygun zaman aralklar ile tekrarlanr. Numune, inenin batrlma zamanlar arasnda rutubet odasnda veya rutubet dolabnda tutulmaldr. Her batrma ileminden sonra Vicat inesi hemen temizlenmelidir. Sfr olarak kabul edilen balang zamanndan itibaren ine ile taban plkas arasndaki mesafe (4 1)mm oluncaya kadar geen sre en yakn 5 dakikaya yuvarlatlarak priz balang sresi olarak kaydedilir. Gereken doruluk batma deneylerindeki zaman aralklarnn prizin balamasna yakn azaltlmas ile salanabilir ve baarl deney sonularnda ar farkllk gzlenmez. 5.2.5.3 Priz sonu sresinin tayini Taban plkasnn zerinde bulunan priz balama sresinin tayini deneyinde kullanlm olan dolu kalp, priz sonu sresi tayini iin ters evrilir. Bylece priz sonu sresinin tayini, pastann balangta taban plkas ile temas eden yzeyi zerinde yaplr. ne, kk batmalarn doru ekilde gzlenebilmesini kolaylatrmak iin ine balant halkas (ekil 1 e) ile cihaza tutturulur. Madde 5.2.5.2deki ilem uygulanr. Pastaya batrma ilemleri arasndaki zaman aralklar, mesel 30 dakikaya kadar arttrlabilir. Numune, batrma ilemleri arasnda rutubet odasnda veya dolabnda tutulmaldr. Her batrma ileminden sonra Vicat inesi hemen temizlenmelidir. nenin ilk 0,05 mm kadar batt an ile sfr olarak kabul edilen zaman, en yakn 15 dakikaya yuvarlatlarak priz sonu sresi olarak kaydedilir. Gereken doruluk balant halkasnn pasta zerinde ilk iaret brakt andan itibaren priz sonu yaklatka zaman aralklarnn azaltlmas ile salanabilir ve baarl deney sonularnda ar farkllk gzlenmez. 5.2.6 Genleme deneyi 5.2.6.1 Cihazlar 5.2.6.1.1 Le Chatelier cihaz Kalp, ekil 2 (a)da verilen llere uygun ubuk eklinde gsterge ular bulunan pirinten yaplm olmaldr. Kalbn esnemesi, 300 glk bir arlk uygulandnda, ubuk eklindeki gstergelerin ular arasndaki mesafe, kalc deformasyon oluturmakszn (17,5 2,5) mm olmaldr. Her kalp iin alt ve st plka olmak zere bir ift cam plka bulunmaldr. Plkalar kalptan daha geni olmaldr. Kalbn zerini rtecek plka en az 75 g olmaldr, bu gerei karlamak iin ince bir plka zerine ilve kk ktleler koyulabilir. 5.2.6.1.2 Su banyosu ine Le Chatelier numunelerinin doldurulaca, su scakln (20 2)o Cden (30 5) dakikada kaynama scaklna ulatracak tertibatl, stcl su kab. 5.2.6.1.3 Rutubet dolab Uygun boyutlu ve scakl (20 1)o Cde tutulan ve bal nemi %98den az olmayan. 5.2.6.2 lem Deney ayn imento pasta karmndan ayn anda iki numune zerinde yaplr.Standard kvamda bir imento pastas hazrlanr. Hafif yalanm Le Chatelier kalb yine hafif yalanm olan plkann zerine konur ve sktrmakszn veya vibrasyon yapmakszn hemen pasta ile doldurulur, tercihe gre sadece elle veya dz kenarl bir spatl kullanarak, st yzeyin seviyesi ayarlanr. Doldurma srasnda kalbn yark ksmnn almamas iin parmaklarla hafif sklr veya ular balanr veya uygun bir lastik bantla tutturulur. Kalbn st hafif yalanm plka ile rtlr, gerekirse ilve ktle eklenir ve btn cihaz hemen rutubet dolabna konur. Burada (24 0,5) saat (20 1)o Cde ve % 98den az olmayan bal nemde muhafaza edilir. Not 1 - Cam plkalarn arasna yerletirilmi kalbn zerini rten plkann zerine istenirse ilve ktle konmak suretiyle hepsi birlikte su banyosuna konulabilir ve burada (24 0,5) saat (20 1)oCde muhafaza edilir. Ancak bu ilemin referans metoda gre dorulanm olmas gerekir.

115

(24 0,5) saatlik sre sonunda gsterge ular arasndaki mesafe (A) en yakn 0,5 mmye yuvarlatlarak llr. Sonra kalp (30 5) dakika iinde kaynama scaklna kadar stlr ve su banyosu kaynama scaklnda (3 saat 5 dakika) bekletilir. Kaynama sresi sonunda gsterge ular arasndaki mesafe (B), en yakn 0,5 mmye yuvarlatlarak llebilir. Kalbn (20 2)o Ce kadar soumas beklenir. Gsterge ular arasndaki mesafe ( C ), en yakn 0,5 mmye yuvarlatlarak llr. Her numune iin (A) ve (C) lmleri kaydedilir ve (C-A) fark hesaplanr.(C-A) nn iki deerinin ortalamas en yakn 0,5 mmye yuvarlatlarak hesaplanr. 5.2.6.3 Yorum Genleme deneyinin esas amac balanmam (serbest) kalsiyum oksit ve/veya magnezyum oksit hidratasyonu sebebiyle sonradan ortaya kabilecek genleme riskinin deerlendirilmesidir. Bu gaye ile, (C-A) fark rapor edilir.

x: ayrlma esnasnda ular arasndaki art 2x=(17,52,5mm) ekil 2- imentolarn genleme tayini iin Le Chatelier cihaz

116

5.3 NCELK TAYN (TS EN 196-6)

5.3.1 - Kapsam Bu deney, imento inceliini tayin etmek iin yaplr. Eleme metodu yalnz iri imento taneciklerinin varln gstermek iin kullanlr, ncelikle imalat prosesinin kontrol iin uygundur. Hava geirgenlik metodu (Blaine) ile zgl yzey (ktleyle ilgili yzey) bir referans imento numunesi ile mukayese edilerek llr. zgl yzeyin tayini zellikle tek ve ayn fabrikann tme prosesinin uyumluluunu kontrol etmekte kullanlr. Bu metot kullanlan imentonun zelliklerinin yalnz snrl bir deerlendirmesine yarar. Bu metotlar TS EN197-1de tarif edilen btn imentolara uygulanr. Burada yalnzca eleme metodundan bahsedilecektir. 5.3.2 Eleme Metodu 5.3.2.1 - Prensip imentonun incelii, standard eleklerden elenerek llr. imentonun belirlenmi gz aklndan daha byk olan tanelerinin oran tayin edilir. Eleklerin kontrolu iin, belirlenmi gz aklndan daha iri malzeme oran bilinen bir referans numune kullanlr. 5.3.2.2 - Cihazlar 5.3.2.2.1 - Deney Elei Sk, dayankl, paslanmaz, 150 mm 200 mm nominal apta, 40 mm - 100 mm derinlikte, silindirik ereveye tutturulmu 90 m gz aklnda paslanmaz rme elik veya dier anmaya dayankl paslanmaz metal telden yaplm dokumadan oluur. Elek dokumas TS 1225 (ISO 565/1983) izelge 1 ve TS 1227 ISO 3310-1deki gereklere uymaldr. Eleme esnasnda malzeme kaybn nlemek iin elek erevesinin altna tutturulan toplama tavas ve stnde de kapa olmaldr. 5.3.2.2.2 - Terazi, 10 mg hassasiyette, 10 grama kadar tartma kapasitesinde, 5.3.2.3 Elek kontrolnde kullanlan malzeme Elek kontrolu iin elek kalnts bilinen referans bir malzeme kullanlmaldr. Malzeme zelliklerinin atmosferden etkilenmemesi iin hava geirimsiz, iyi kapanan kaplarda saklanmaldr. Referans malzemenin elek kalnts kaplar zerinde belirtilmelidir. 5.3.2.4 - lem 5.3.2.4.1 - imento Kalntsnn Tayini Topaklanmalarn dalmas iin deneye tbi tutulacak imento numunesi kapakl bir kavanozda 2dakika sallanr, 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir ubuk kullanlarak ince ksmlarn dalmas iin hafife kartrlr. Toplama tavas elein altna taklr, 0,01 g hassasiyetinde yaklak 10 g imento tartlr ve sramamasna dikkat edilerek elein iine konur. Herhangi bir topaklanma varsa datlr, zerine kapak konur. Elek dairesel ve dorusal hareketlerle dndrlerek hi ince malzeme alta gemeyinceye kadar sallanr.Kalnt tartlr. Ktle, ilk tartlan numunenin yzdesi olarak % 0,1 yaklamla yzde olarak (R1) ifade edilir. Elein tabanndaki ince malzemeler tava iine hafife fralanr. Btn ilem yeni bir 10 g numune ile tekrarlanarak (R2) elde edilir. imento kalnts R, R1 ve R2nin ortalamas olarak % 0,1yaklamla yzde olarak hesaplanr.Sonular mutlak deer olarak %1den fazla fark gsterdii zaman nc bir eleme yaplr ve deerin sonucunun ortalamas alnr. 5.3.2.5 Sonularn gsterilmesi R deeri deneye tbi tutulan imento iin, % 0,1 yaklamla 90 mikrometre TS 1225 (ISO 565) elek kalnts olarak rapor edilir.

117

BLM 6
TAZE BETON DENEYLER

TAZE BETON DENEYLER

6.1 KME (SLAMP) DENEY (TS EN 12350-2)
6.1.1 Kapsam kme (slamp) deneyi, taze beton kvamn tayin etmek amacyla yaplr.kme deneyi, 10 mm ile 200 mm arasnda kme deerine sahip betonlarn kvamndaki deiimlere duyarldr. Bu snrlar dnda, kme deerinin llmesi yoluyla kvam tayini uygun deildir ve bu durumda dier kvam tayini deneyleri kullanlmaldr. Deney esnasnda, taze betondaki kmenin, kalbn (kme hunisinin) ekilmesinden sonraki bir dakikalk sreden sonra da devam etmesi, kme deneyinin bu betonun kvamn tayin etmek iin uygun olmadn gsterir. Agrega en byk tane bykl 40 mm.den daha fazla olan betonlarda kme deneyi uygun deildir. 6.1.2 Prensip Taze beton, kesik huni ekilli kalp ierisine sktrlarak doldurulur. Kalbn yukar doru ekilerek alnmasndan sonra, taze beton ktlesindeki kme mesafesi, betonun kvam ls olarak kullanlr. 6.1.3 Cihazlar 6.1.3.1 Kalp, deney numunesi oluturmak zere, imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen ve 1,5 mm veya daha kaln metalden yaplm olan. Kalp i yzeyinde perin bal benzeri knt olmamal, i yzey dzgn olmal ve yzeyde oyuk, entik bulunmamaldr. Kalp aada verilen i llere sahip, ii bo, kesik huni eklinde olmaldr : Taban ap : (200 2) mm , st yz ap : (100 2) mm , Ykseklik : (300 2) mm. Kalbn alt ve st yz, ak, biribirine paralel ve kalp boyuna eksenine dik olmaldr. Deney esnasnda kalb oynamaz ekilde tutmak iin, kalbn st yzne yakn iki adet tutma paras ve tabana yakn tespit kelepeleri veya ayakla basma paralar bulunmaldr. Tabana tespit kelepeleriyle tutturulmu kalp kullanmna, kelepelerin, gevetilerek kalb serbest brakmas esnasnda, kalb oynatmamas veya beton kmesine etki etmemesi artyla izin verilir. 6.1.3.2 Sktrma (ileme) ubuu, (600 5) mm uzunlukta ve (16 1) mm apnda, ucu yuvarlatlm, daire kesitli dz elikten yaplm olan. 6.1.3.3 Huni doldurma bal (tercihe bal), su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm, kalp zerine yerletirilebilmesi iin geme bilezii olan. 6.1.3.4 Cetvel, 5 mmden daha byk olmayan aralklarla, 0 mmden 300 mmye kadar blmlenmi olan. Sfr izgisi cetvelin en ucunda bulunmaldr. 6.1.3.5 Taban plkas/yzeyi, kalbn zerine yerletirilecei, su emmeyen, esnemeyen dz plka veya dier yzey. 6.1.3.6 Tekrar kartrma kab, su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen zellikteki malzemeden yaplm, rijit yapl, dz tepsi. Tepsi lleri, kare azl krek kullanlarak, betonun tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.1.3.7 Krek, kare azl olan. Kare az, tekrar kartrma kab ierisindeki betonun uygun ekilde kartrlabilmesi iin gereklidir. 6.1.3.8 Kepe, yaklak 100 mm genilikte olan. 6.1.3.9 Kronometre veya saat, sreyi 1 saniye dorulukla lebilen. 6.1.4 Deney numunesi Beton deney numunesi, TS EN 12350-1e uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce, beton deney numunesi, tekrar kartrma kab ierisinde, kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr.

6.1.5 lem Kalbn i yzeyi ile taban plkas, yzeyde serbest su kalmayacak ekilde nemlendirilir ve kalp, yatay konumdaki taban plkas/yzeyi zerine yerletirilir. Kalp, betonun doldurulmas esnasnda, tabana

121

kelepelenerek veya iki ayak basma parasna baslarak taban plkas/yzeyine skca tespit edilir. Taze beton, kalba eit kalnlkta tabaka halinde ve her tabakann sktrlm durumdaki kalnl, kalp yksekliinin yaklak olarak 1/3i olacak ekilde doldurulur. Doldurma esnasnda her tabaka, sktrma ubuu ile 25 defa ilenerek sktrlr. Sktrma ubuu darbeleri, her tabakann yzey alanna dzgn dalmaldr. En alt tabakann sktrlmas esnasnda, darbelerin yzeye dzgn datlmas iin, sktrma ubuunun dey dorultuya gre hafife yatrlmas ve darbelerden en az yarsnn kenardan merkeze doru spiral oluturacak noktalara vurulmas gerekir. kinci ve son tabaka,btn derinliince, sktrma ubuu bir alt tabakaya da hafife ileyecek ekilde sktrlmaldr. En st tabakann doldurulmas ve sktrlmasnda, sktrma ilemine balanlmadan nce beton seviyesinin kalp st yz seviyesinden daha yukarda olmas salanmaldr. En st tabakann sktrlmas esnasnda, taze beton seviyesinin, kalp st yz seviyesinden daha aaya dmesi halinde, beton seviyesinin srekli olarak kalp st yz seviyesinden daha yukarda olmas salanacak ekilde beton ilve edilmelidir. Sktrma ileminin tamamlanmasndan sonra, kalp st seviyesinden taan fazla beton, sktrma ubuuna kesme ve yuvarlama hareketleri (mastar hareketi benzeri) yaptrlarak syrlp alnmal ve yzey tesviye edilmelidir. Taban plkas/yzeyine dklen beton temizlenir. Kalp, el tutamaklarndan tutularak, dey ekilde yukarya doru ekilerek alnr. Kalbn ekilme ilemi 5 saniye - 10 saniye arasndaki srede tamamlanmal, kalp sabit hzda ekilmeli, bu esnada beton ktlesine yanal hareket veya burulma hareketi yaptrlmamaldr. Tm deney ilemi, betonun kalba doldurulmaya balanlmasndan, kalbn ekilerek alnmasna kadar herhangi bir kesinti olmakszn 150 saniyede tamamlanmaldr. Kalbn alnmasndan hemen sonra, kalp st yzey seviyesi ile ken beton ktlesinin en yksek noktas arasndaki kme mesafesi (h) llerek kaydedilmelidir. Not - Taze beton kvam, olabilecek rutubet kayb veya imento hidratasyonu nedeniyle zamanla deiir. Bu nedenle birbiriyle kyaslanabilecek sonular alnabilmesi iin farkl numuneler zerinde yaplacak deneylerin, karmdan sonra sabit bir sre ierisinde yaplmas gereklidir. 6.1.6 Deney sonular Deney, ancak taze beton kmesinin dzgn ekilde gereklemesi halinde geerli olur. Dzgn kme, ekil 1 (a)da gsterildii gibi, beton ktlesinin deney sonunda, btn olarak ve simetrik ekilde kalmasn ifade eder.Numunenin ekil 1 (b)de gsterildii gibi kaymas halinde, yeni numune kullanlarak deney tekrarlanmaldr. Ard ardna yaplan iki deneyde de beton ktlesinden kayarak ayrlan para olmas, taze betonun dzgn kme deneyi yaplmas iin gerekli plstiklik ve kohezyona sahip olmadn gsterir. Dzgn kme meydana gelen deneyde, kme deeri (h), ekil 2de gsterildii gibi llp, en yakn 10 mmye yuvarlatlarak kaydedilir.

122

123

6.2 VEBE DENEY (TS EN 12350-3)

6.2.1 Kapsam Vebe deneyi, Vebe sresinin belirlenmesi yoluyla taze beton kvamn tayin etmek amacyla yaplr.Bu deney, agrega en byk tane bykl 63 mmden daha fazla olan betonlara uygulanmaz.Vebe sresi 5 saniyeden daha az ve 30 saniyeden daha fazla olan betonlarn kvam Vebe deneyi iin uygun deildir. 6.2.2 Prensip Taze beton, kalp (kme hunisi) ierisine sktrlarak doldurulur. Kalp yukar doru ekilerek alnr ve taze beton ktlesi serbest braklr. Saydam bir disk beton ktlesi zerine, betona temas edinceye kadar indirilerek betonun kmesi kaydedilir. Titreim masas altrlr ve saydam diskin alt yznn imento erbetiyle tamamen kaplanmas (temas etmesi) iin geen sre (Vebe sresi) llr. 6.2.3 Cihazlar 6.2.3.1 Vebe ler (konsistometre) 6.2.3.1.1 Silindir ekilli kap, imento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm, i ap (240 5) mm, ve ykseklii (200 2) mm olan silindir ekilli (A). Kabn duvar et kalnl yaklak 3 mm ve taban et kalnl da yaklak olarak 7,5 mm olmaldr. Kap su szdrmaz nitelikte, hor kullanma durumunda bile eklini muhafaza etmeye yeterli dayankllkta olmaldr. Kapta el tutamaklar ve tabannda, titreim masasna (G) emniyetli ekilde, kelebek bal civatayla (H) balant salayacak kulaklar (kntlar) bulunmaldr. 6.2.3.1.2 Kalp (kme hunisi), et kalnl 1,5 mm.den daha fazla ve imento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm olan. Kalp i yzeyinde perin bal benzeri knt olmamal, i yzey dzgn olmal ve yzeyde oyuk, entik bulunmamaldr. Kalp aada verilen i llere sahip ii bo kesik huni ekilli olmaldr : Taban ap : (200 2) mm , st yz ap : (100 2) mm , Ykseklik : (300 2) mm. Kalbn alt ve st yz ak, biribirine paralel ve yzler kalp boyuna eksenine dik olmaldr. Kalbn st ksmnda, yaklak olarak kalp yksekliinin 2/3nde, deney esnasnda kalb, ierisine sktrlarak doldurulmu betondan, dey ynde yukar doru ekebilmek iin gerekli iki el tutama bulunmaldr. 6.2.3.1.3 Disk, saydam ve yatay (C) konumda, klavuz yuva (E) ierisinde dey olarak kayan ve vida (Q) ile sktrlarak konumu sabitlenebilen ubua (J) monte edilmi olan. Klavuz yuva yatay dzlemde elle dndrlebilen kola (N) balanm olmaldr. Dnebilen kol ayn zamanda bir huniyi (D) de tutmaldr. kme kalb, silindirik kap ierisine merkezlenerek yerletirildiinde, huninin alt, kme kalbnn st yzne uymaldr. Dnen kol, bir tutucu yuva (M) ierisine yerletirilmeli ve bir vida (F) ile belirli bir konumda sabitlenebilmelidir. Kullanm esnasnda, ubuk ve huni ekseni ile silindirik kap ekseni ayn dorultuda akmaldr. Saydam diskin ap (230 2) mm ve kalnl (10 2) mm olmaldr. Saydam disk zerine (P) ktlesi yerletirilmelidir. Birbirine monte edilmi ubuk ve saydam diskten oluan hareketli paralarn, bu ktleyle birlikte toplam ktlesi (2750 50 ) g olmaldr. Hareketli ubuk, beton kmesini belirleyebilmek zere 5 mm aralklarla blmlenmi olmaldr. 6.2.3.1.4 Titreim masas (G), (380 3) mm uzunlukta ve (260 3) mm genilikte olan. Titreim masas, lstik ayak zerine oturan ii bo kaide (K) zerine, drt adet titreim yutucu para kullanlarak yerletirilmelidir. Titreim oluturucu nite (L), masann altna emniyetli ekilde monte edilmelidir. Titretirici 50 Hz ile 60 Hz arasndaki anma frekansnda almal ve zerinde bo kap bulunduu durumda masann dey genlii yaklak olarak 0,5 mm olmaldr. 6.2.3.1.5 Sktrma (ileme) ubuu, yaklak 600 mm uzunlukta ve 16 mm apnda, ucu yuvarlatlm, daire kesitli dz, elikten yaplm olan. 6.2.3.1.6 Kronometre veya saat, sreyi 0,5 saniye dorulukla lmeye uygun zellikte olan. 6.2.3.1.7 Tekrar kartrma kab, su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen zellikte malzemeden yaplm, rijit yapl, dz tepsi. Tepsi lleri, kare azl krek kullanlarak, betonun tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.2.3.1.8 Krek, kare azl. Kare az, tekrar kartrma kab ierisindeki betonun uygun ekilde kartrlabilmesi iin gereklidir. 6.2.3.1.9 Kepe, yaklak 100 mm genilikte.

124

6.2.4 Deney numunesi Beton numunesi, TS EN 12350-1e uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce beton numune, tekrar kartrma kab ierisinde kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr. 6.2.5 lem Vebe ler, yatay konumdaki rijit bir taban zerine yerletirilir ve silindir ekilli kap (A) titreim masasna (G) kelebek bal civatalarda (H) skca balanr. kme kalb (B) nemlendirilir ve silindirik kabn ierisine yerletirilir. Tutma kolu dndrlerek huni (D), kme kalb zerine getirilir ve kalba temas edecek ekilde indirilir. Sabitleme vidas (F), kme kalb, silindirik kap ierisinde, tabandan yukarya hareket etmeyecek ekilde sktrlr. Alnan taze beton, kme kalbna, eit kalnlkta tabaka halinde ve her tabakann sktrlm durumdaki kalnl, kalp yksekliinin yaklak olarak 1/3 olacak ekilde doldurulur. Doldurma esnasnda her tabaka, sktrma ubuu ile 25 defa ilenerek sktrlr. Sktrma ubuu darbeleri, her tabakann yzey alanna dzgn dalmaldr. En alt tabakann sktrlmas esnasnda, darbelerin yzeye dzgn datlmas iin, sktrma ubuunun dey dorultuya gre hafife yatrlmas ve darbelerden en az yarsnn kenardan merkeze doru spiral oluturacak noktalara vurulmas gerekir. En alt tabaka, btn derinliince tabana sert darbe vurulmamaya dikkat edilerek sktrlr. kinci ve son tabaka btn derinliince, sktrma ubuu bir alt tabakaya da hafife ileyecek ekilde sktrlmaldr. En st tabakann doldurulmasnda, sktrma ilemine balanlmadan nce beton seviyesinin kalp st yz seviyesinden daha yukarda olmas salanmaldr. En st tabakann sktrlmas esnasnda, taze beton seviyesinin kalp st yz seviyesinden daha aaya dmesi halinde, beton seviyesinin srekli olarak kalp st yz seviyesinden daha yukarda olmas salanacak ekilde beton ilve edilmelidir. En st tabakann sktrlma ilemi tamamlannca, sabitleme vidas (F) gevetilir, huni (D) yukarya kaldrlr ve huni silindirik kap dna gelecek ekilde kol evrilir, vida (F) yeni konumda tekrar sklr.Bu esnada kme kalbnn (B) yukarya kalkmamas ve betonun silindirik kap (A) ierisine yaylmasn nlemek iin gerekli tedbirler alnmaldr. kme kalbnn st seviyesinden taan fazla beton, sktrma ubuuna kesme ve yuvarlama hareketleri yaptrlarak syrlp alnr ve yzey tesviye edilir. Kalp (B), el tutamaklarndan tutularak dey ekilde yukarya doru ekilerek alnr. Kalbn ekilme ilemi 5 saniye . 10 saniye arasndaki srede tamamlanmal, kalp sabit hzda ekilmeli, bu esnada beton ktlesine yanal hareket veya burulma hareketi yaptrlmamaldr. Betonun ekil 2bde gsterildii gibi kaymas, ekil 2cde gsterildii gibi tamamen kmesi veya silindirik kap i yzeyine (A) temas eder ekilde kmesi halinde bu durum kaydedilmelidir. Betonun silindirik kap (A) i yzeyine temas edecek kadar kmemesi ve ekil 2a da gsterilen kmenin olumas halinde bu durum kaydedilmelidir. Kol evrilerek saydam disk (C) beton ktlesi zerine getirilir, vida (Q) gevetilir ve disk betona temas edinceye kadar dikkatlice indirilir. Betonda dzgn kme olmas artyla, disk (C), beton ktlesinin en yksekteki noktasna temas eder ve bu esnada vida (Q) sklr. ubuk zerindeki blmlerden (J), beton kmesi okunur ve kaydedilir. Vida (Q), saydam diskin (C) silindirik kap ierisinde kolayca aa hareket etmesini ve beton ktlesi zerine tam oturmasn temin etmek zere gevetilir. kmenin dzgn olmamas halinde, vida (Q), saydam diskin (C), silindirik kap ierisindeki betona oturacak kadar kaymasn salayacak ekilde gevetilmelidir. Titreim masas altrlr ve ayn anda kronometre balatlr. Bu ilem yaplrken taze betonun nasl skt saydam diskten gzlenir. Diskin (C) alt yzeyi, imento hamuru ile tamamen kapland an kronometre ve titreim durdurulur. Geen sre bir saniye dorulukla kaydedilir. Deney ilemi, betonun kalba doldurulmaya balanlmasndan itibaren herhangi kesinti olmakszn 5 dakika ierisinde tamamlanmaldr. Taze beton kvam, olabilecek rutubet kayb veya imento hidratasyonu nedeniyle zamanla deiir. Bu nedenle birbiriyle kyaslanabilecek sonular alnabilmesi iin farkl numuneler zerinde yaplacak deneylerin, karmdan sonra sabit bir sre ierisinde yaplmas gereklidir. 6.2.6 Deney sonular Kronometreden okunan sre, en yakn saniyeye yuvarlatlarak kaydedilir. Bu deer, deneye tbi tutulan taze betonun kvamn ifade eden Vebe sresidir.

125

126

6.3 SIKITIRILABLME DERECES (TS EN 12350-4)

6.3.1 Kapsam Bu deney, taze beton kvamnn, sktrlabilme derecesinin tayin edilmesi amacyla yaplr.Bu deney, agrega en byk tane bykl 63 mmden daha fazla olan betonlara uygulanmaz. Sktrlabilme derecesi 1,04den daha kk veya 1,46dan daha byk olan betonlarn kvam, sktrlabilme derecesi tayini deneyi iin uygun deildir. 6.3.2 Prensip Taze beton, mala kullanlarak, doldurma esnasnda herhangi sktrma etkisi oluturmadan, kap ierisine dikkatlice yerletirilir. Kap tamamen doldurulduktan sonra, betonun kalptan taan ksm syrlarak alnr. Daha sonra, kap ierisindeki beton vibratrle sktrlr ve skm beton yzeyinin, kalp st yzeyine olan mesafesi, sktrlabilme derecesi olarak belirlenir. 6.3.3 Cihazlar 6.3.3.1 Kap, imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm ve aada verilen llere sahip prizma ekilli olan: Taban : (200 2) mm x (200 2) mm Ykseklik : (400 2) mm Taban ve duvar (yan yz) plkalarnn kalnlklar en az 1,5 mm olmaldr. 6.3.3.2 Mala, dz kenarl olan (ekil 1).

ekil 1 Mala 6.3.3.3 Betonu sktrma cihaz, aada verilenlerden herhangi birisi olmaldr: (daldrma tipi) vibratr : En dk frekans yaklak olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olmaldr. Vibratr daldrma ucunun ap, en kk kap boyutunun 1/4n gememelidir. Titreim masas : En dk frekans yaklak olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olmaldr. Titreim masas kullanm referans metottur. 6.3.3.4 Tekrar kartrma kab, su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen zellikte malzemeden yaplm, rijit yapl, dz tepsi. Tepsi lleri betonun, kare azl krek kullanlarak, tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.3.3.5 Krek, kare azl olan. Kare az, tekrar kartrma kab ierisindeki betonun uygun ekilde kartrlabilmesi iin gereklidir. 6.3.3.6 Dz kenarl mastar, 200 mm.den daha uzun olan. 6.3.3.7 Cetvel

127

6.3.4 Numune alma Beton numunesi, TS EN 12350-1e uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce, beton numune, tekrar kartrma kab ierisinde kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr. 6.3.5 lem Kap temizlenir ve kabn i yzeyleri nemli bezle rutubetlendirilir. Beton, prizma ekilli kaba, malann, kap st kenar zerinde devrilmesi ve mala zerindeki taze betonun kap ierisine serbeste aktlmas yoluyla, sktrlmadan doldurulur. Taze betonun mala ile doldurulma ilemine, kap st yzey kenarlarnda epeevre sra takip edilerek, taze beton kaptan tancaya kadar devam edilir. Kap doldurulduktan sonra, betonun kaptan taan ksm dz kenarl mastara kesme hareketleri yaptrlarak syrlp st yzey dzeltilir. Bu esnada, betonda herhangi sktrma etkisi oluturulmamasna zen gsterilmelidir. Kap ierisine gevek ekilde yerletirilen beton, hacminde daha fazla klme meydana gelmeyinceye (daha fazla skmayncaya) kadar, daldrma tipi vibratr veya titreim masas kullanlarak sktrlr. Sktrma esnasnda, srama veya szma yoluyla beton ktlesinde eksilme olmamasna dikkat edilmelidir. Hava srklenmi betonlarda, daldrma tipi vibratr kullanmnda srklenmi havann kaybolmamas iin zel itina gsterilmelidir. Sktrma ilemi sonras, skm beton yzeyi ile prizmatik kabn st yzey kenar arasndaki ortalama mesafe 1 milimetre yaklamla llerek s deeri (ekil 2) belirlenir. Bu deer, kabn her kenarnn orta noktasnda llen mesafelerin ortalamas alnarak hesaplanr.

ekil 2 - Sktrma ncesi ve sonrasnda kap ierisindeki betonun grnm 6.3.6 Sonularn gsterilmesi Sktrlabilme derecesi, c, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr :

Deney sonucu, 0,01 (yzde bir) hanesine yuvarlatlarak verilmelidir.

128

6.4 YAYILMA TABLASI DENEY (TS EN 12350-5)

6.4.1 Kapsam Bu deney, taze betonun yaylmasn tayin etmek amacyla yaplr. Metot, agrega en byk tane bykl 63 mmden daha byk olan betonlara uygulanmaz. Yaylma deneyi, yaylma deeri 340 mm ve 600 mm arasnda olan betonlarda kvam deiimlerini belirlemede hassastr. Bu snrlarn dnda kvama sahip betonlarda yaylma tablas kullanm uygun deildir ve dier kvam tayini metotlar kullanlmaldr. 6.4.2 Prensip Bu deneyde, dme hareketi yaptrlan bir levha zerindeki betonun yaylmasn lme yoluyla taze beton kvam belirlenir. 6.4.3 Cihazlar 6.4.3.1 Yaylma tablas ( ekil 1 ), zerine betonun konulabilecei, (700 2) mm x (700 2) mm llerinde alana sahip, hareketli, dz plka ve bu plkann zerine belirli ykseklikten drlecei,stteki plkann menteeyle bal olduu sert alt tabakadan meydana gelen, yaylma tablasnn st plkas en az 2 mm kalnla sahip dz metal yzeye sahip olmaldr. Metal st yzey imento hamurundan olumsuz ekilde etkilenerek veya paslanarak bozulmamaldr. Yaylma tablasnn st plkas (16 0,5) kg ktleye sahip olmal ve tartlabilmesi iin taklp karlabilir menteeli olmaldr. Plkann yaps, plka st yzeyinin bklmesini engelleyecek tarzda olmaldr. Tabla st plkasnn sert alt tabakaya menteelenmesinde, menteeli (birbirine temas eden) plkalar arasna agrega skmasn nlemek iin tedbirler alnmaldr. Tabla ortas, tablann orta noktasndan geen birbirine dik ve kenarlara paralel iki izgi ve merkez etrafnda (210 1) mm apl daire eklin metal zerine kaznmasyla belirtilir. Plka n kelerinin alt ksmna, iki sert blok skca tespit edilmelidir. Bu bloklar slannca ekillerinde bozulma meydana gelmeyen ve su emmeyen zellikte olmaldr. Bu durdurucu bloklar, st plka ykn alt plakya, plkada herhangi eilme veya bozulma meydana gelmeden aktaracak zellikte olmaldr. Alt ereve, bu yk, cihazn zerine yerletirildii zemine dorudan aktaracak ekilde tertip edilmi olmaldr. Alt erevenin bu ekilde tertip edilmesi, serbese dmesi esnasnda, st plaknn srama eilimini en aza indirir. Plkann kullanm esnasnda kararlln salamak iin durdurucu ayaklar monte edilmelidir. st plaknn n kenar ortasnda llen dme ykseklii, bir veya daha fazla durdurma aya ile (40 ) mm olarak snrlandrlmaldr. st plkann sarslmadan kaldrlabilmesi iin kaldrma mekanizmas kullanlmal veya ilem elle yaplmal ve plka, kaldrlan en st ykseklikten serbeste decek ekilde braklmaldr. 6.4.3.2 Kalp, deney numunesi oluturmak zere imento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm ve 1,5 mmden daha kaln olan. Kalp i yzeyinde perin bal benzeri knt olmamal, i yzey dz olmal ve yzeyde oyuk, entik bulunmamaldr. Kalp aada verilen i boyutlara sahip ii bo kesik koni ekilli olmaldr : - Taban ap : ( 200 2 ) mm, - st yz ap : ( 130 2 ) mm, - Ykseklik : ( 200 2) mm. Kalp alt ve st yz ak, biribirine paralel ve koni boyuna eksenine dik olmaldr. Koniyi oynamaz ekilde tutmak iin, koninin st blmnde iki adet tutma paras ve alt ksmnda tespit kelepeleri veya ayakla basma paralar bulunmaldr. Tabana tespit kelepeleriyle tutturulmu kalp kullanmna, kelepenin gevetilerek kalb serbest brakmas esnasnda kalb oynatmamas veya beton kmesine etki etmemesi artyla izin verilir. 6.4.3.3 Sktrma ubuu, kenar uzunluu (40 1)mm olan kare kesitli, yaklak 200 mm uzunlukta sert metalden yaplm olan. ubuun 120mm-150mm uzunluktaki devam eden ksm, ubuun tutulmasn kolaylatrmak zere dairesel kesitli ekle dntrlmelidir. 6.4.3.4 Cetvel, en az 700 mm uzunlukta ve tm uzunluunca 5 mm aralkl blmlenmi olan. 6.4.3.5 Tekrar kartrma kab, su emmez ve imento hamurundan olumsuz etkilenmeyen zellikte malzemeden yaplm, sert, dz tepsi. Tepsi boyutlar, kare azl krek kullanlarak, deneyde kullanlacak tm betonun bir defada tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.4.3.6 Krek, kare azl olan. 6.4.3.7 Kepe, yaklak 100 mm genilikte olan. 6.4.3.8 Kronometre veya saat, zaman 1 saniye dorulukla lmeye uygun zellikte olan.

129

ekil 1 - Tipik yaylma tablas

ekil 2 - Beton kalb

ekil 3 - Sktrma ubuu

130

6.4.4 Numune alma Beton numunesi TS EN 12350-1e uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce beton numune, tekrar kartrma kab ierisinde kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr. 6.4.5 lem Yaylma tablas, dz, yatay, titreim veya darbe tesiri olmayan bir zemine yerletirilir. Tablann menteeli st plkasnn belirlenen ykseklie kadar kalkp, alt durdurucular zerine serbeste dmesi yerinde kontrol edilir. st plkann alt durdurucular zerine dt anda srama eilimini en aza indirmek zere gerekli mesnetleme tedbirleri alnmaldr. Tabla ve kalp temizlenir ve deneyden hemen nce yzeyde serbest su kalmayacak ekilde nemlendirilir. Temas bloklar temizlenir. Kalp, st plkaya merkezi olarak yerletirilir ve ayak paralarna baslarak veya iki mknats yardmyla bulunduu konumda sabitlenir. Taze beton kalba iki eit tabaka halinde kepe kullanlarak doldurulur, doldurma esnasnda her tabaka sktrma ubuu ile 10 defa hafife tokmaklanarak sktrlr. Gerekli olmas halinde, ikinci tabakaya, kalp st yznden tancaya kadar taze beton ilve edilir. Kalp st seviyesinden taan fazla beton, sktrma ubuu kullanlarak syrlp alnr ve tabladaki beton kalntlar temizlenir. Kalp st yzeyinin syrlmasndan 30 saniye sonra, kalp el tutamaklarndan tutularak dey ekilde yukarya doru ekilerek alnr. Kalbn ekilme ilemi 3 saniye . 6 saniye arasndaki srede tamamlanmaldr. Tablann n tarafnda bulunan u levhasna baslarak yaylma tablas sabitlenir ve st plka, durdurma parasna kadar yavaa kaldrlr, kaldrma esnasnda st plka, durdurma parasna sert arpmamaldr. st plka, alt durdurucular zerine serbeste drlr. Bu ilem toplam 15 drme yaptrlacak ekilde tekrarlanr. Her kaldrp drme ilemi, 2 saniyeden az, 5 saniyeden daha fazla olmayan srede tamamlanmaldr. Drme ilemleri tamamlandktan sonra st plkaya yaylan beton tabakasnn en byk boyutlar, plka kenarlarna paralel iki dorultuda cetvelle d1 ve d2 olarak llr( ekil 4 ). ki dorultuda alnan lm sonular en yakn 10 mmye yuvarlatlarak kaydedilir.

ekil 4 - Yaylma boyutlarnn lm Tabla zerinde yaylan beton tabakasnda ayrma meydana gelip gelmedii kontrol edilmelidir. imento hamuru ksm, iri agrega taneleri etrafnda, birka milimetre tede halka meydana getirir ekilde ayrm olabilir. Bu ekilde olumu ayrma kaydedilmeli ve bu deney geersiz kabul edilmelidir. 6.4.6 Deney sonular Yaylma deeri, ( d1 + d2 ) / 2 olarak belirlenir ve en yakn 10 mmye yuvarlatlarak kaydedilir.

131

6.5 YOUNLUK (TS EN 12350-6)

6.5.1 Kapsam Bu deney, lboratuvar ve antiyede, sktrlm taze betonun younluunun tayini amcyla yaplr. 6.5.2 Prensip Taze beton, hacmi ve ktlesi bilinen, rijit ve szdrmaz bir kap ierisine sktrlarak yerletirilir ve daha sonra tartlr. 6.5.3 Cihazlar 6.5.3.1 Kap, szdrmaz ve deney esnasnda eklini koruyabilecek rijitlikte, imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen metalden yaplm, i yzeyi przsz ve az ksm tornalanarak dzletirilmi olan. Kabn az ve taban birbirine paralel olmaldr. Kabn en kk boyutu, betonda kullanlan iri agregann en byk tane anma byklnn en az drt kat kadar olmal ancak 150 mmden de kk olmamaldr. Kabn hacmi en az 5 litre olmaldr. 6.5.3.2 Doldurma bal Kabn betonla doldurma ilemi, kap zerine skca geen doldurma bal kullanlarak kolaylatrlabilir. 6.5.3.3 Betonu sktrma cihazlar, aada verilenlerden herhangi birisi olabilir (daldrma tipi) vibratr : En dk frekans, yaklak olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olmaldr. Vibratr ucunun ap, kabn en kk boyutunun 1/4ini gememelidir. Titreim masas : En dk frekans yaklak olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olmaldr. Daire kesitli sktrma ubuu : elikten yaplma, yaklak olarak ap 16 mm, uzunluu 600 mm olan ve ucu yuvarlatlm dz ubuk. Prizmatik (kare kesitli) sktrma ubuu: elikten yaplma, yaklak olarak en kesiti 25 mm x 25 mm ve uzunluu 380 mm olan dz ubuk. 6.5.3.4 Kollu veya gstergeli terazi, sktrlm beton ktlesini, ktlenin % 0,1i kadar dorulukla tayin etmeye uygun olan. 6.5.3.5 Dz kenarl mastar, elikten yaplm, deneyde kullanlan kabn st yznn en byk i lsnden en az 100 mm daha uzun olan. 6.5.3.6 Kepe, yaklak olarak 100 mm genilikte olan. 6.5.3.7 elik mala veya perdah malas, kier adet. 6.5.3.8 Tekrar kartrma kab, su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen zellikte malzemeden yaplm, rijit yapl, dz tepsi. Tepsi lleri, kare azl krek kullanlarak, betonun tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.5.3.9 Krek, kare azl olan. 6.5.3.10 Tokmak 6.5.3.11 Cam levha 6.5.4 Numune alma Beton numunesi TS EN 12350-1e uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce beton numune, tekrar kartrma kab ierisinde kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr. 6.5.5 lem 6.5.5.1 Kap hacminin belirlenmesi Kap hacmi(V), aada tarif edilen ekilde belirlenmelidir. Bo kap ve cam levha % 0,1 dorulukla tartlr ve llen ktleleri kaydedilir. Kap yatay bir yzeye yerletirilir ve (20 5) C scaklktaki su ile su, kabn st kenarlarndan tancaya kadar doldurulur. Cam levha, altnda herhangi hava boluu kalmayacak ekilde srlerek kap zerine yerletirilir. Kap, ierisindeki su ve zerindeki cam levha ile birlikte %0,1 dorulukla tartlr ve llen ktlesi kaydedilir. Kab doldurmak iin gerekli su ktlesi (kg), 998 kg / m3 e blnerek kap hacmi hesaplanr. Kabn hacmi (V), m3 olarak % 0,1 yaklamla gsterilir. 6.5.5.2 Kap ktlesi Ktlesini (m1) belirlemek zere, kap tartlr ve elde edilen deer kaydedilir. 6.5.5.3 Kabn doldurulmas ve betonun sktrlmas Doldurma bal kullanlyorsa, kaba doldurulucak beton miktar, betonun sktrlmasndan sonra balk ierisinde belirli kalnlkta beton tabakas kalacak kadar olmaldr. Bu beton tabakasnn

132

kalnl, kap yksekliinin % 10 - % 20 arasnda olmaldr.Beton en az iki tabaka halinde yerletirilerek sktrlr. 6.5.5.4 Betonun sktrlmas 6.5.5.4.1 Genel Beton, kaba yerletirildikten hemen sonra, tam skma elde edilecek, ancak ayrma olmayacak ve yzeye ar erbet kmayacak ekilde sktrlr. Her beton tabakas, aada tarif edilen metotlardan herhangi birisi kullanlarak sktrlr. Not 1 - Mekanik titreim (vibrasyon) kullanlarak, ayrma olmadan tam skma salanmas, beton yzeyinde byk hava kabarcklar oluumunun sona ermesi, yzeyin greceli ekilde dz ve parlak grnm kazanmasyla salanr. Not 2 - ileme yoluyla sktrma esnasnda, tam sktrma salanmas iin her tabakaya uygulanacak vuru says beton kvamna baldr. 6.5.5.4.2 Mekanik titreim 6.5.5.4.2.1 i vibratr ile sktrma Vibratr, betonda tam sktrma salamaya yeterli olacak sre kadar uygulanmaldr. Srklenmi havann tahliyesine yol aacak ekilde ar vibrasyondan kanlmaldr. Vibratr dey tutulmal, kap tabanna ve yan yzlere temas ettirilmemelidir. Lboratuvar deneyleri, i vibratr kullanlmas esnasnda, srklenmi hava miktarnda kayba neden olmamas iin byk itina gerektiini gstermitir. 6.5.5.4.2.2 Titreim masas ile sktrma Titreim, betonda tam sktrma salamaya yeterli olacak en az sre kadar uygulanmaldr. Tercihen, kap masaya kelepelenmeli veya skca bastrlarak oynamas nlenmelidir. Srklenmi havann tahliyesine yol aacak ekilde ar vibrasyondan kanlmaldr. 6.5.5.4.3 El ile sktrma, daire kesitli ubuk veya prizmatik ubuk ile. Sktrma ubuu darbeleri, kap en kesit alanna dzgn ekilde datlmaldr. lk tabakann sktrlmasnda, ubuun kap tabanna serte arpmas, dier tabakalarn sktrlmas esnasnda da bir nceki tabakaya fazla miktarda girmesi nlenmelidir. Her tabaka, sktrma ubuu ile en az 25 kez ilenmelidir. Sktrma sonrasnda skm hava ceplerinin tahliyesi salanacak, ancak srklenmi hava kabarcklar korunacak ekilde, beton yzeyine byk hava kabarcklar k duruncaya ve sktrma ubuu darbelerinden geri kalan boluklarn dolmas salanncaya kadar, kabn d kenarlarna tokmak ile hafife vurulmaldr. 6.5.5.5 Yzey tesviyesi Doldurma bal kullanlmsa, sktrma ileminden hemen sonra balk alnmaldr.En st tabakann sktrlmasndan sonra, kap st yzeyi, elik mala kullanlarak tesviye edilmelidir. Yzey dz kenarl mastar ile syrlmal ve beton seviyesi kap st kenarlar seviyesine getirilmelidir. Daha sonra kabn d yzeyi temizlenmelidir. 6.5.5.6 Tartma Kap, iindekilerle birlikte tartlarak ktlesi belirlenir (m2) ve belirlenen ktle kaydedilir. 6.5.6 Younluun hesaplanmas Younluk, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr :

Taze betonun younluu, en yakn 10 kg/m3.e yuvarlatlarak gsterilmelidir.

133

6.6 HAVA MUHTEVASININ TAYN (TS EN 12350-7)

6.6.1 Kapsam Bu deney, en byk tane bykl 63 mmye kadar olan, normal arlkl veya youn kabul edilen agrega ile yaplm, sktrlm taze betonda, hava muhtevasnn tayini iin yaplr. 6.6.2 Prensipler 6.6.2.1 Genel Boyle-Mariotte kanununa gre alan iki farkl cihazn kullanld iki farkl deney metodu mevcuttur. Deneyde uygulanan ileme gre bu metotlar, su stunu metodu ve basn lme metodu olup deneyde kullanlan cihazlar, su stunu gstergeli ve basn ler gstergelidir. 6.6.2.2 Su stunu metodu Su szdrmaz kap ierisine sktrlarak yerletirilmi, belirli hacimdeki taze beton zerine, nceden belirlenmi ykseklie kadar su ilve edilir ve su zerine nceden belirlenmi hava basnc uygulanr. Taze beton numunesi ierisinde bulunan hava hacminde, skma nedeniyle meydana gelen azalma, beton ierisindeki hava yzdesine gre kalibre edilmi su stunununun, seviyesindeki dme miktar gzlenerek llr. 6.6.2.3 Basn lme metodu Bilinen basn ve hacimdeki hava, szdrmaz kap ierisinde bulunan, hava muhtevas bilinmeyen taze beton zerine aktarlr. Basn ler gstergesi, son basnta, hava yzdesini gsterecek ekilde kalibre edilmitir. 6.6.3 Su stunu metodu 6.6.3.1 Cihazlar 6.6.3.1.1 Su stunu ler, rnei ekil 1de gsterilen ve aada verilen ksmlardan meydana gelen: a) Kap, silindir ekilli ve elik veya imento hamurundan ksa srede etkilenmeyen sert metalden yaplm, anma hacmi en az 5 litre ve ap/ykseklik oran 0,75den az, 1,25den fazla olmayan. Kabn evresinde oluturulan flnn d kenar ve st yz ile silindirik kabn i yz, przsz olmas iin tornalanm olmaldr. Kap, su szdrmaz olmal, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklak 0,1 MPa (N/mm2) deney basncna uygun olmal ve basn genleme sabiti, e nin, bu deney basncnda, hava miktarnn % 0,1ini gememesini salayacak rijitlikte olmaldr. b) Kapak dzenei, flnl, rijit, konik ve st ksmna dey gzlem borusu eklenmi olan. Kapak, elik veya imento hamurundan ksa srede etkilenmeyen dier sert metalden yaplm olmal ve kapak i yzeylerinin, fln yzeyine gre eimi 10den fazla olmamaldr. Flnn d kenar ve alt yz ile kapan eimli i yz, przsz olmas iin tornalanm olmaldr. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi iin kelepe sistemi bulunmal, sistem, kilitlenme sonrasnda kap ve kapak flnlar arasnda hava kalmakszn basn szdrmazlk temin etmelidir. c) Dey gzlem borusu, blmlenmi ve i boluu sabit kesitli cam boru veya i boluu sabit kesitli ve cam gsterge monte edilmi metal boru ihtiva eden. Blmlenmi lek, % 0 dan, en az % 8e kadar, tercihan %10a kadar olan hava miktarn gstermelidir. lek, % 0,1 aralklarla blmlenmi olmal ve blm izgisi aralklar 2 mmden daha kk olmamaldr. lekte, 25 mmlik ksmn %1 hava miktarna tekabl etmesi uygundur. d) Kapak, kapal hava hcresindeki havann tahliyesi iin uygun tertibat, hava girii iin ek vana ve su tahliye vanas monte edilmi olan. Uygulanan basn, su stunu zerindeki hava hcresine balanm basn gstergesinden (manometre) grlebilmelidir. Basn gstergesi, 0,005 MPa (N/mm2) aralkl blmlenmi olmal ve blm aralklar 2 mmden fazla olmamaldr. Basn gstergesinin en yksek deeri 0,2 MPa (N/mm2) olmaldr. e) Datma plkas veya su pskrtme borusu, cihaza su ilve edilmesi esnasnda betonun en az zarar grmesini salamak zere kullanlan, ap 100 mmden daha az olmayan korozyona dayankl ince disk. Alternatif olarak, kapak dzeneine sabit ekilde monte edilmi veya ayr para olarak, uygun apl, pirin datma borusu da bu amala kullanlabilir. Datma borusu, kaba su ilve edilmesi esnasnda suyun, kapan kenarlarna doru pskrtlmesini ve beton numunesini fazla bozmadan aa szlmesini salayacak yapya sahip olmaldr. f) Hava pompas, kapak dzenei zerindeki selenoid hava giri vanasna kurun manonla balanm olan. Hava ler cihaz, deney esnasnda, kalibre edilmi olmaldr. Cihaz, en son kalibre edildii yerden, 200 mden daha fazla yksekte olan baka bir yere gtrlmesi halinde, yeniden kalibre edilmelidir.

134

ekil 1 - Su stunu metodunda kullanlan cihaz Not - h1 - h2 = A1 ekil 1de gsterildii gibi, hava ler kabnn sadece betonla doldurulmas halinde, h1 - h2 = G (Agrega dzeltme kat says), hava ler kabnn sadece agrega ve su ile doldurulmas halinde, A1 - G = Ac (Betonun hava miktar) 6.6.3.1.2 Betonu sktrma cihazlar, aada verilenlerden herhangi birisi olabilir : a) (daldrma tipi) vibratr, en dk frekans yaklak olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratr ucunun ap, deney numunesinin en kk boyutunun 1/4 n gememelidir. b) Titreim masas, en dk frekans yaklak olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sktrma ubuu, elikten yaplm, dz, yaklak olarak ap 16 mm, uzunluu 600 mm olan ve ucu yuvarlatlm. d) Prizmatik (kare kesitli) sktrma ubuu, elikten yaplm, dz, yaklak olarak kesit lleri 25 mm X 25 mm ve uzunluu 380 mm olan. 6.6.3.1.3 Kepe, yaklak 100 mm genilikte olan. 6.6.3.1.4 Mala veya perdah malas, iki adet. 6.6.3.1.5 Tekrar kartrma kab, su emmeyen ve imento hamurundan ksa srede olumsuz etkilenmeyen zellikte malzemeden yaplm, sert, dz tepsi. Tepsi lleri, kare azl krek kullanlarak, betonun tamamiyle tekrar kartrlmasna uygun olmaldr. 6.6.3.1.6 Krek, kare azl. 6.6.3.1.7 Aktma azl kap, hava ler kabn suyla doldurmak iin, kapasitesi 2 L il 5 L arasnda olan. 6.6.3.1.8 Tokmak, ktlesi yaklak olarak 250 g ve yzeyi yumuak tabakayla kaplanm olan.

135

6.6.3.2 lem 6.6.3.2.1 Numune alma Beton numunesi, TS EN 12350 -1a uygun olarak alnmaldr. Deney uygulanmadan nce beton numune, tekrar kartrma kab ierisinde kare azl krek kullanlarak yeniden kartrlmaldr. 6.6.3.2.2 Kabn doldurulmas ve betonun sktrlmas Beton, hava ler kabna, mmkn olduu kadar ierisinde hapsolmu hava kalmayacak ekilde kepe ile doldurulmaldr. Beton, kap ierisine, yaklak eit kalnlkta tabaka halinde yerletirilmelidir. Her beton tabakas, kap ierisine konulduktan hemen sonra, ayrma ve yzeyde ar miktarda erbet toplanmamas artyla tam skma elde edilinceye kadar sktrlmaldr. Tabakalar, aada tarif edilen metotlardan herhangi birisi kullanlarak sktrlmaldr. Not 1 - Ar ayrma olmamas artyla betonda tam skma, mekanik vibrasyon uygulanarak, byk hava kabarcklarnn beton yzeyine k kesilince ve yzey dzgn ve parlak grnm kazannca salanm olur. Not 2 - ileme metoduyla tam skma salamak iin her tabakaya gereken vuru says beton kvamna baldr. Son tabakaya yerletirilen beton, kab ancak doldurmaya yetecek ve kaptan tamayacak miktarda olmaldr. Gerekli olursa, kab tam olarak doldurmak iin kk miktarlarda beton ilve edilebilir ve daha sonra sktrlr, ancak fazla beton doldurulup betonun syrlarak alnmasndan kanlmaldr. 6.6.3.2.3 Mekanik vibrasyon 6.6.3.2.3.1 vibratr ile sktrma Vibrasyon, betonda tam skma elde edilmesi iin gerekli en az sreyle uygulanmaldr. Srklenmi havann kaybna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kanlmaldr. Not 1 - Hava ler kabna zarar verilmemesi iin gerekli itina gsterilmelidir. Vibratr ucu beton ierisinde dey konumda bulunmal ve kabn taban ile yan yzlerine temas etmesine izin verilmemelidir. Doldurma bal kullanlmas nerilir. Not 2 - Lboratuvarda yaplan deneyler, hava srklenmi betonlara i vibrasyon uygulanrken, srklenmi hava miktarnda kayba yol almamas iin zel itina gsterilmesi gerektiini gstermitir. 6.6.3.2.3.2 Titreim masas ile sktrma Vibrasyon, betonda tam skma elde edilmesi iin gerekli en az sreyle uygulanmaldr. Tercihan hava ler kab masaya balanmal veya sktrma esnasnda skca bastrlarak oynamas engellenmelidir. Srklenmi havann kaybna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kanlmaldr. 6.6.3.2.3.3 Daire kesitli veya prizmatik sktrma ubuu ile sktrma Sktrma ubuu darbeleri kap en kesit alanna dzgn ekilde datlmaldr. lk tabakann sktrlmas esnasnda, ubuun kap tabanna serte arpmas, dier tabakalarn sktrlmas esnasnda da bir nceki tabakaya fazla miktarda girmesi nlenmelidir. Her tabaka, sktrma ubuu ile en az 25 kez ilenmelidir. Sktrma sonrasnda skm hava ceplerinin tahliyesi salanacak ancak, srklenmi hava kabarcklar korunacak ekilde, beton yzeyine byk hava kabarcklar k duruncaya ve sktrma ubuu darbelerinden geri kalan boluklarn dolmas salanncaya kadar kabn d kenarlarna tokmak ile hafife vurulmaldr. 6.6.3.2.3.4 Hava muhtevasnn llmesi Kap ve kapak dzeneinin flnlar tamaman temizlenmelidir. Su pskrtme borusunun bulunmamas halinde, datma plkas beton zerine merkezlenerek yerletirilmeli ve oturmas iin bastrlmaldr. Kapak dzenei yerletirilerek, kaba kelepelenmelidir. Kapak ve kap arasnda, basn kaann olmamas salanmaldr. Cihaza su doldurulur ve kapak i yzeyinde bulunan hava kabarcklarn kartmak iin tokmak ile hafife vurulur. Dey gzleme borusundaki su seviyesi, hava giri az ak tutularak, fazla su, kk vanadan tahliye edilmek suretiyle sfra getirilir. Hava giri az kapatlr ve deney (iletme) basnc P, hava pompas yardmyla uygulanr. Gzleme borusundaki su seviyesi, h1, lekten okunarak kaydedilir ve basn boaltlr. Boruda oluan yeni seviye (h2) tekrar okunur ve h2 nin, % 0,2 veya daha kk hava muhtevas gstermesi halinde (h1-h2) grnr hava miktar, A1 , olarak, % 0,1 yaklamla kaydedilir. h2nin %0,2den daha fazla hava muhtevasn gstermesi halinde ise, deney basnc P, tekrar uygulanr ve su seviyesi, h3 ve basncn boaltlmasndan sonraki su seviyesi, h4 okunur. (h4 . h2)nin % 0,1 veya daha kk hava muhtevasna tekabl etmesi halinde (h3h4) grnr hava muhtevas olarak kaydedilir. (h4 . h2) nin % 0,1den daha byk hava muhtevasna tekabl eden deer olmas halinde, kaptan sznt olmas ihtimali nedeniyle ve deney geersiz saylr.

136

6.6.4 Sonularn hesaplanmas ve gsterilmesi Deney uygulanan taze beton numunesinin hava muhtevas, Ac , aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr:

Hava muhtevas yzde olarak, % 0,1 yaklamla gsterilmelidir. EK-A Agrega dzeltme katsays - Su stunu metodu A.1 Genel Agrega dzeltme katsays, her farkl agrega iin farkldr ve belirli bir agrega iin katsay, makul biimde sabit olmasna ramen, zaman zaman kontrol edilmelidir. Agrega dzeltme katsays, sadece deneyle belirlenebilir. Katsay, agrega tanelerinin su emme oranyla dorudan ilikili deildir. A.2 Agrega numune bykl Agrega dzeltme katsays, beton ierisinde bulunduu rutubet ve karm oranlarna yaklak olarak sahip olan iri ve ince agrega karmlarna, deney basnc uygulanarak belirlenir. Agrega numunesi, hava miktar tayini deneyinden kan taze betonun, 150 m gz aklkl elek zerinde ykanmas veya iri ve ince agregann betonda kullanlan oranlarda kartrlmasyla elde edilir. kinci ilemin uygulanmas durumunda, kullanlacak ince ve iri agrega ktlesi, mf ve mc aada verilen eitlikler kullanlarak hesaplanr :

Burada; pf ve pc : Srasyla, ince ve iri agregalarn, betonun toplam ktlesine (agregalar, imento ve su ktleleri toplam) gre ktlece oranlar, V0 : Kabn hacmi (m3) (Madde C.3), D : Deney uygulanan betonun younluu (kg/m3). Betonun younluu, TS EN 12350-6 ya gre deneyle belirlenebilir veya bilinen bileen oranlar ve younluklar ile anma hava muhtevas kullanlarak hesaplanabilir. A.3 Kabn doldurulmas Cihazn kap ksm, ksmen su ile doldurulur ve kark agrega numunesi, kap ierisine kk bir kakla doldurulur. Bu ilem, tane aralarnda, mmkn olduu kadar az hava kalmas salanacak tarzda yaplr. Gerekli olmas durumunda, tm agregalarn su ile kaplanmas salanacak ekilde su ilve edilir. Her kak agregann ilve edilmesinden sonra oluan herhangi kpk dikkatlice alnr ve agrega ileme ubuu ile kartrlr, ardndan kabn d yzlerine tokmakla vurularak agrega ierisindeki hava kabarcklarnn tamamen kmas salanr. A.4 Agrega dzeltme katsaysnn belirlenmesi Agregann tamamnn kap ierisine yerletirilmesinden sonra, kabn ve kapak dzeneinin flnlar silinerek temizlenir ve kapak kelepelenerek kapatlr. Cihaz su ile doldurulur ve cihazn dna tokmak ile hafife vurularak, i yzeylerinde kalan hava kabarcklarnn kmas salanr. Hava vanas ak tutularak, kk su tahliye vanas yardmyla, dey lme borusu ierisindeki su seviyesi sfra ayarlanr. Hava vanas kapatlr ve deney basnc, P, hava pompas yardmyla uygulanr. lme borusunda okunan deer h1, kaydedilir, basn boaltlr ve ikinci okuma deeri h2, kaydedilir. Ayn ilemler bir kez daha yaplr ve ikinci deer grubu h3 ve h4 elde edilir. (h1 - h2) ve (h3 . h4) deerlerinin ortalamas alnarak agrega dzeltme kat says G, hesaplanr. Ancak (h1 - h2) ve (h3 . h4) deerlerinin, hava miktarnn % 0,1inden daha fazla sapma gstermesi halinde, birbiriyle uyumlu sonular elde edilinceye kadar deney tekrarlanr.

137

EK-C Cihazn kalibrasyonu - Su stunu metodu C.1 Genel C.1.1 Madde C.3, Madde C.4, Madde C.5 ve Madde C.6 da tarif edilen kalibrasyon deneyleri, cihazn kullanlmaya balandnda yaplan ilk kalibrasyonda ve daha sonraki herhangi bir zamanda, ayarlanm silindir veya kabn hacminde deime meydana gelip gelmediinin kontrol iin, gerektii hallerde yaplr. Madde C.7 ve Madde C.8.de tarif edilen kalibrasyon deneyleri ise, kullanlan deney basncnn uygunluunu kontrol iin gerekli sklkta yaplmaldr. Rakm, son kalibre edildii yerden 200 metreden daha fazla olan bir yere tanmas durumunda cihaz, yeniden kalibre edilmelidir. C.2 Cihazlar C.2.1 Kalibrasyon silindiri, pirin veya korozyona dayankl dier metalden yaplm, hacmi yaklak olarak 0,3 litre olan. Silindirin u ksm, boyuna eksene dik ve tornalanarak przszletirilmi olmaldr. C.2.2 Mesnet, kalibrasyon silindiri iin, korozyona dayankl malzemeden yaplm ve silindire ters konumda iken, su giri ve k salamak iin. C.2.3 Yay veya benzeri para, kalibrasyon silindirini yerinde tutabilmek iin korozyona dayankl malzemeden yaplm olan. C.2.4 Saydam plkalar, kalibrasyon silindirini kapamak iin bir adet ve hava ler kabn kapamak iin bir adet. C.2.5 Terazi, bir kilogram kapasiteli ve deneyde kullanlan tartm aralnda 0,5 g yaklamla tartmaya uygun, 20 kilogram kapasiteli ve deneyde kullanlan tartm aralnda 5 g yaklamla tartmaya uygun olmak zere iki adet. C.3 Kalibrasyon silindirinin kapasitesi Kalibrasyon silindirinin kapasitesi, silindiri doldurmak iin gerekli su ktlesi, bir kilogram kapasiteli terazi ile llerek belirlenir. Bu amala daras tartlm silindir, ortam scaklndaki (15 C il 25 Carasndaki) su ile doldurulur ve su dolu silindirin zerine, ktlesi daha nce belirlenmi saydam plka,altnda hava boluu kalmayacak ekilde srlerek yerletirilir. Silindirin ierisindeki su ve zerindeki saydam plka ile birlikte toplam ktlesi tartlmadan nce taan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu ilem, silindir su ile dolu ve zerinde saydam plka bulunur durumda iken tartm sonucu elde edilinceya kadar tekrar edilir. Silindiri tam olarak dolduran ortalama su ktlesi m1 , hesaplanp en yakn 0,5 ga yuvarlatlarak kaydedilir. C.4 Hava ler kabnn kapasitesi Hava ler kabnn kapasitesi, kab doldurmak iin gerekli su ktlesi, 20 kilogram kapasiteli terazi ile llerek belirlenir. Bu amala daras tartlm kabn fln st yzeyi hafife yalanr ve kap, ortam scaklndaki (15 C il 25 C arasndaki) su ile doldurulur. Su dolu kabn zerine ktlesi daha nce belirlenmi saydam plka, altnda hava boluu kalmayacak ekilde srlerek yerletirilir. Kabn, ierisindeki su ve zerindeki saydam plka ile birlikte toplam ktlesi tartlmadan nce taan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu ilem, kap su ile dolu ve zerinde saydam plka bulunur durumda tartm sonucu elde edilinceye kadar tekrar edilir. Kab tam olarak dolduran ortalama su ktlesi m2 , hesaplanp en yakn 5 ga yuvarlatlarak kaydedilir. C.5 Basn nedeniyle genleme katsays, e Cihazn, basn nedeniyle genleme katsays, hava boluu kalmayacak ekilde, sfr gstergesine kadar su ile doldurulduktan sonra cihaza, 100 kPa hava basnc uygulanmas yoluyla belirlenir. Basn uygulanmasn dan sonra, su stunundan okunan deer (hava yzdesi), cihazn basn nedeniyle genleme katsays, edir. Not - Aslnda bu ilemde, Madde C.8e uygun olarak tayin edilen P deney basnc uygulanmaldr.Ancak, e deerinin, kalibrasyon kat says K yoluyla belirlenecek P basncna ihtiya duymas nedeniyle, uygun bir kapal ilem dngs vardr. enin deerinde, Pdeki deiim nedeniyle uygulamada meydana gelen farkllk ihmal edilebillir mertebededir. Yaygn kullanld gibi Pnin 100 kPa seilmesi, bu problemi ortadan kaldrmak iindir. Bu P deerinin kullanlmas, e deerinin bu deney iin yeterli dorulukta olmasn salar. C.6 Kalibrasyon katsays, K Kap, rutin kalibrasyon ilemi esnasnda, su ile tam dolu haldeyken, hava miktar gsterge blmlerinin, kalibrasyon silindiri ile kap ierisinde oluturulan hava yzdesine tam tekabl etmesi iin gerekli olan lme basncn elde etmek zere, hava miktar skalasndan okunmas gereken deerdir. K kat says genellikle aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr : K = 0,98 R + e Burada; e : Basn genleme kat says (Madde C.5)

138

R : Kalibrasyon silindirinin, aada verilen eitlikle hesaplanan ve kap hacminin oran olarak gsterilen kapasitesidir :

Not - Kalibrasyon kab ierisindeki havann, hava ler kabndaki su ile ayn derinlikteki su tarafndan yaplan basnla skmas sonucunda, hacmindeki azalma iin dzeltme kat says olarak 0,98 kullanlr. Bu kat say, deniz seviyesinde ve 200 mm derinlikteki kap iin yaklak olarak 0,98dir. Kat say deeri, deniz seviyesinden yaklak olarak 1500 m ykseklikte, 0,975 ve 4000 m ykseklikte 0,970e der. Kat say deeri, kap derinliindeki her 100 mm art iin yaklak olarak 0,01 azalr. Bu nedenle 0,98 R terimi, kalibrasyon kabnn, normal kullanm artlarndaki etkili hacmini temsil eder ve kap hacminin oran olarak gsterilir. C.7 Gerekli deney basnc Kalibrasyon silindirinin mesneti, temizlenmi kabn tabanna merkezlenerek konulur ve silindir, mesnet zerine, az ksm aaya gelecek ekilde yerletirilir. Helezonik yay, silindirin zerine yerletirilir ve kapak dzenei dikkatlice yerletirilerek kaba kelepelenir. Cihaz, ortam scaklndaki su ile, hava miktar gstergesindeki sfr seviyesinin biraz zerine kadar doldurulur. Hava vanas kapatlr ve cihaz ierisine, yaklak deney basncna (yaklak 100 kPa) ulancaya kadar hava pompalanr. Cihazn i yzeylerinde kalan hava kabarcklarn mmkn olduu kadar kartmak iin kapan yan kenarlarna tokmak ile hafife vurulur ve vana alarak, basn kademeli ekilde drlr. Konik kapakta bulunan kk su vanas kullanlarak, su seviyesi, tam sfr izgisine getirilir ve hava vanas kapatlr. Su seviyesi gstergesi, kalibrasyon kat says Kya (Madde C.6) gelinceye kadar pompa yardmyla basn uygulanr. Basn gstergesinden okunan deer P, kaydedilir. Basn, hava vanas yardmyla gsterge sfra dnceye kadar boaltlr. Su seviyesi, % 0,05 hava miktar deerinden daha kk deere geri dnerse P, deney basnc olarak belirlenir. Su seviyesi, % 0,05 hava miktar deerinden daha kk deere geri dnmezse, cihazda szma olup olmad kontrol edilir ve ilem tekrarlanr. C.8 Alternatif deney basnc Belirli bir cihaz kullanlarak llen hava miktarnn lm aral, uygun alternatif deney basnc belirlenerek geniletilebilir. rnek olarak, lm aralnn iki katna kartlmas iin, alternatif deney basnc P1, cihazda , kalibrasyon okumas K nn (Madde C.6) yarsna tekabl eden deer olmaldr. Hatasz kalibrasyon iin, basn genleme kat says, enin (Madde C.5), azaltlm deney basnc iin belirlenmesi gereklidir. Ancak, normal artlarda, basn genleme kat saysndaki deimenin ihmal edilebilmesi nedeniyle, alternatif deney basnc, normal deney basnc tayini esnasnda belirlenebilir.

139

BLM 7
SERTLEM BETON DENEYLER

SERTLEM BETON DENEYLER:

7.1SERTLEM BETON DENEY NUMUNELERNDE BASIN DAYANIMININ TAYN (TS EN 12390-3)
7.1.1 Kapsam Bu deney, sertlemi beton deney numunelerinde basn dayanm tayini iin yaplr. 7.1.2 Prensip Numuneler, TS EN 12390-4e uygun basn deney makinasnda krlncaya kadar yklenir. Numunenin tayabildii en byk yk belirlenerek beton basn dayanm hesaplanr. 7.1.3 Cihazlar Basn deney makinas, TS EN 12390-4e uygun olan. 7.1.4 Deney numuneleri 7.1.4.1 zelllikler Deney numuneleri, TS EN 12350-1, TS EN 12390-1, TS EN 12390-2 veya TS EN 12504-1e uygun, kp, silindir veya karot biiminde olmaldr. Deney numunesi boyutlarnn TS EN 12390-1de verilen boyut toleranslarna uygun olmamas halinde, bu numuneler, Ek Bde verilen ileme gre deneye tbi tutulabilirler. Hasar grm veya erbet szmasndan dolay yz ar ekilde boluklu (bal petei grnmde) olan numuneler deneyde kullanlmamaldr. 7.1.4.2 Deney numunesinin ekil veya boyutlarnn dzeltilmesi Deney numunesinin ekil veya boyutlarnn TS EN 12390-1de verilenlere, toleranslar amas nedeniyle uygun olmamas halinde, bu numuneler rededilmeli, boyutlar dzeltilmeli veya Ek Bye uygun olarak deneye tbi tutulmaldr. Numune boyutlarnn dzeltilmesinde Ek Ada verilen metotlardan herhangi birisi kullanlmaldr. 7.1.5 lem 7.1.5.1 Numunenin hazrlanmas ve yerletirilmesi Numune, deney makinasna yerletirilmeden nce, yzeyindeki fazla su kurulanr. Deney makinas ykleme balklarnn yzeyleri silinerek temizlenir ve numunenin balklarla temas edecek yzeylerinde bulunan herhangi gevek knt veya tane alnr. Deney numunesi ve deney makinasnn ykleme bal arasnda, aralk ayarlama bloklar (TS EN 12390-4) ve ilve plkalardan baka yerletirme paras kullanlmamaldr. Kp numuneler, yk uygulama yn beton dkm ynne dik olacak konumda yerletirilmelidir. Numuneler, makinann alt ykleme bal zerine merkezlenerek yerletirilmelidir. Kp numuneler,belirtilmi boyutunun veya silindir numuneler, belirtilmi apnn %1i dorulukla merkeze yerletirilmelidir. lve ykleme plkalar kullanlyorsa bunlar, numunenin alt ve st yzeylerine gre ayarlanmaldr. Kullanlan deney makinas iki kolonlu ise, kp numuneler, mastarlanm yzeyi kolona bakacak ekilde yerletirilmelidir. 7.1.5.2 Ykleme 2 2 0,2 MPa/s (N/mm .s) - 1,0 MPa /s (N/mm .s) arasnda sabit bir ykleme hz seilmelidir. Yk, numuneye, darbe tesiri olmakszn, seilen hzdan sapma, %10u gemeyecek ekilde, en byk yke ulalncaya kadar sabit hzda uygulanmaldr. Gstergeden okunan en byk yk kaydedilmelidir. 7.1.5.3 Krlma tipinin belirlenmesi Deneyin tatmin edici dorulukta yapldnn gstergesi olan numune krlma tipine rnekler; kp numuneler iin ekil 1de, silindir numuneler iin ise ekil 3te gsterilmitir. Tatmin edici olmayan numune krlma tiplerine ait rnekler ise, kp numuneler iin ekil 2de ve silindir numuneler iin ekil 4te gsterilmitir. Krlma eklinin tatmin edici olmamas halinde bu durum, krlm numunenin gzlenen durumu, ekil 2 veya ekil 4te verilenlerden en fazla hangisine benziyorsa, o tipe atfta bulunularak kaydedilmelidir.
143

Tatmin edici bulunmayan krlma ekli, aada verilenler nedeniyle meydana gelmi olabilir: - Deney ilemlerinde yeterli itina gsterilmemesi, zellikle numunenin ykleme balna merkez ekilde yerletirilmemesi, - Deney makinasnn kusurlu olmas, - Silindir numunelerde, beton numune krlmadan nce, balkta meydana gelen atlama veya krlma. 7.1.6 Sonularn gsterilmesi Basn dayanm, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr.

Burada;

Bu alan, numunenin belirtilen lleri kullanlarak (TS EN 12390-1) veya Ek Bde verilen ilemle, numune zerinde llen gerek boyutlar kullanlarak hesaplanr. Basn dayanm, en yakn 0,5 MPa (N/mm2)ye yuvarlatlarak gsterilmelidir.

ekil 1 - Kp numunelerin tatmin edici krlma ekilleri

144

Not - T = ekme gerilmesi nedeniyle atlak ekil 2 - Kp numunelerin tatmin edici olmayan baz krlma ekilleri

ekil 3 - Silindir numunelerin tatmin edici krlma ekilleri

145

ekil 4 - Silindir numunelerin tatmin edici olmayan baz krlma ekilleri EK-A Deney numunelerinin dzeltilmesi Deney numunesi boyutlarnn kltlmesi gerekiyorsa, numune andrlmal veya kesilmelidir. Deney numunesinin yk uygulanacak yzeyleri, andrma veya balklama yoluyla hazrlanmaldr (izelge 52). izelge-52 - Dzeltme metodunun kullanm snrlar

Anlamazlk durumunda, andrma ilemi referans metot olarak kullanlmaldr. A.1 Andrma Andrma ilemine tbi tutulacak olan ve su ierisinde kr edilen numuneler, ilemden en fazla 1 saat nce sudan kartlmal ve daha sonraki andrma ilemine veya deneye tbi tutulmadan nce en az 1 saat sreyle tekrar su ierisinde tutulmu olmaldr.

146

A.2 Balklama: Kkrt karm metodu Balklama ncesinde, numunenin balk yaplacak yzeyleri kuru ve temiz olmal, yzeylerdeki btn gevek paracklar uzaklatrlm olmaldr. Balk, mmkn olduu kadar ince olmal, kalnl 5 mmyi gememelidir. Ancak kk mertebede blgesel kalnlk sapmalarna izin verilebilir. Hazr kkrt karmlar genellikle uygundur. Alternatif olarak, balk malzemesi, ktlece eit oranda kkrt ve silisli ince kumun (ounluu, ISO 3310-1e uygun 250 m gz aklkl rgl elekten geen ve 125 m gz aklkl rgl elekte kalan) kartrlmasyla hazrlanabilir. Karma, % 2ye kadar kk oranlarda karbon siyah da ilve edilebilir. Karm, tedarikinin nerdii veya gerekli kvamn saland scakla kadar, srekli kartrlarak stlr. Gerekli scakla ulatktan sonra da karm, homojenliinin salanmas ve eritme potasnn tabannda kat birikiminin nlenmesi iin srekli olarak kartrlmaldr. Not 1- Eritme potasndaki karm seviyesinin ok aaya dmesine izin verilmemelidir. Aksi taktirde, tutuabilecek kkrt buhar olumas tehlikesi vardr. UYARI - Kkrt eritme ilemi esnasnda, havadan daha ar olan kkrt buharnn tam olarak atlmasn salayacak aspiratr sistemi altrlmaldr. evre kirlenmesi tehlikesini azaltmak zere, kkrt karm scaklnn belirli snrlar ierisinde tutulmas iin gerekli tedbirler alnmaldr. Numunenin alt yzeyi, yatay plka/kalp zerindeki, erimi kkrt karmyla dolu ukura , numune dey konumda kalacak ekilde yerletirilir.Ayn ilem karm yeterli sertlie ulancaya kadar bekletildikten sonra, st yzeye de uygulanmaldr. Balklanm her iki yzeyin de birbirine paralel kalmasn salamak zere, balklama erevesi kullanlmal ve plka/kalp yzeyine, kalp ayrc olarak maden ya srlmelidir. Not 2 - Numune kenarlarndan taan fazla balk malzemesi tralanarak temizlenmelidir. Numunenin her iki u yzeyine yaplan balklarn, numune yzeyine tam olarak yapp yapmad kontrol edilmelidir. Yaplan muayenede, balktan, balk altnda boluk olduunu belirten ses gelmise, balk sklmeli ve numune yeniden balklanmaldr. En son balk yapldktan sonra, basn dayanm deneyi yaplncaya kadar en az 30 dakika gemi olmaldr. EK-B lleri, TS EN 12390-1de verilen standard boyut toleranslar dnda olan deney numunelerinin deneye tbi tutulmas iin uygulanacak ilem B.1 Prensip Basn dayanm tayini deneyinden nce, deney numunesinin boyutlar farkl yerlerden llr ve ortalama deer hesaplanr. Bu ortalama deer kullanlarak, numunenin ykleme ynne dik ortalama en kesit alan hesaplanr. B.2 Cihazlar Kumpas ve cetveller: Numune boyutlarn, boyutun % 0,5i dorulukla lmeye yeterli olan. B.3 lem B.3.1 Kp numuneler B.3.1.1 asal eksen (x,y,z) dorultusundaki boyutlarn her birisi iin, boyutun % 0,5 dorulukla lm yaplr (ekil B.1 ve ekil B.2). Herhangi bir boyutun, belirtilen standard boyuttan % 2 veya daha fazla sapma gstermesi (eksik veya fazla olmas) halinde numune rededilir veya Ek Ada tarif edildii ekilde dzeltilir. B.3.1.2 Ykleme yzeylerinde, her bir dorultuda llen alt deerin ortamas (xm, ym) hesaplanr ve boyutun %0,5ine yuvarlatlarak gsterilir. B.3.1.3 Kp numune ykleme yzeyinin ortalama alan, Ac= xm . ym olarak hesaplanr ve alann %1ine kadar yuvarlatlarak gsterilir. B.3.2 Silindir veya karot numuneler B.3.2.1 Silindir veya karotun her iki ykleme yzeyinde, birbirine yaklak 60 a tekil eden dorultudaki ap, % 0,5 dorulukla llr (ekil B.3). Silindir veya karot numunenin ykseklii, aralarnda yaklak 120 olan yerden, % 0,5 dorulukla llr (ekil B.4). Herhangi bir boyutun, belirtilen standard boyuttan % 2 veya daha fazla sapma gstermesi (eksik veya fazla olmas) halinde numune reddedilir veya Ek Ada tarif edildii ekilde dzeltilir.

147

B.3.2.2 Silindir veya karotun ykleme yzeylerinin ortalama ap, dm, alt deerin ortalamas alnarak hesaplanr ve boyutun %0,5ine yuvarlatlarak gsterilir. B.3.2.3 Silindir veya karotun ykleme yzeyinin ortalama alan, olarak hesaplanr ve alann %1ine kadar yuvarlatlarak gsterilir.

ekil B.1 - Noktal izgiler, kp numunenin ykleme yzeylerindeki lme yaplacak yerleri gstermektedir.

ekil B.2 - Noktal izgiler, kp numunenin ykleme yaplmayacak yzeylerindeki lme yaplacak yerleri gstermektedir.

ekil B.3 - Noktal izgiler, silindir numunenin ykleme yaplacak u yzeylerinde lme yaplacak yerleri gstermektedir.

148

ekil B.4 - Noktal izgiler, silindir numune yksekliinin llecei yerleri gstermektedir.

EK-C TS EN 12390-1e gre Sertlemi Beton Deney Numunelerin, ekil, boyut ve toleranslar: Kpler:

ekil 5- Kp - Anma boyutlar Toleranslar (izin verilen sapmalar ) 1. Kalptan kan karlkl yzeyler arasndaki, seilmi boyut (d) tolerans, % 0,5den daha dk olmaldr. 2. Perdahlanm st yz ile kalptan kan taban arasndaki, seilmi boyut (d) tolerans, %1den daha dk olmaldr. 3. Daha sonra yaplacak deneyde yk uygulanacak olan yzeylerin dzlkten sapma tolerans, 0,006 d snrlar ierisinde olmaldr. Burada, d, mm olarak kullanlr 4. Kp yan yzlerinin, dkm esnasndaki tabana gre diklikten sapmas, 0,5 mmden daha dk olmaldr. Silindirler:

ekil 6- Silindir - Anma boyutlar

149

Toleranslar 1. Seilmi ap (d) tolerans, % 0,5tir. 2. Daha sonra yaplacak deneyde yk uygulanacak olan yzeylerin dzlkten sapma tolerans, 0,0006 ddir. Burada, d, mm olarak kullanlr. 3.Yan yzn, alt ve st yzeylere gre diklikten sapmas, 0,5 mmdir. 4.Ykseklik tolerans (2d), % 5dir. 5. Yarmada ekme dayanm tayini iin kullanlacak numunelerde, silindir dorultman izgisinin dorultudan sapma tolerans, 0,2 mmdir. Toleranslarn uygulanmas 1. Numunelerin kalptan kan veya andrlarak dzeltilen alt ve st yzeyleri, toleranslara uygun olmaldr. 2. Numunelerin, kkrt, yksek alminli imento veya benzeri malzeme ile balklanarak dzeltilecek alt ve st yzeyleri, balklama ncesinde Madde 1e ve balklanma sonrasnda Madde 2, Madde 3 ve Madde 4e uygun olmaldr. Numunelerde dzlkten sapmann tayini Dzlkten sapma, ekil 7de daire ve drtgen ekilli yzeylerde gsterildii gibi drt farkl yerde, dorultudan sapmann llmesi yoluyla belirlenir.

ekil 7 - Daire ve drtgen ekilli yzeylerde dzlkten sapma lm yerlerinin gsterimi

150

7.2 SERTLEM BETON DENEY NUMUNELERNN ELME DAYANIMININ TAYN (TS EN 12390-5)
7.2.1 Kapsam Bu deney, sertlemi beton deney numunelerinin eilme dayanmnn tayini iin yaplr. 7.2.2 Prensip Prizma ekilli deney numuneleri, mesnet (alt) ve ykleme (st) silindirleri yoluyla yk uygulanarak eilme momentine maruz braklr. Ulalan en byk yk kaydedilir ve eilme dayanm hesaplanr. 7.2.3 Cihazlar 7.2.3.1 Deney makinas Deney, TS EN 12390-4e uygun deney makinas kullanlarak yaplmaldr. 7.2.3.2 Yk uygulama dzenei Yk uygulama dzenei (ekil 1) aada verilen ksmlardan meydana gelir: ki mesnet silindiri, ki ykleme (st) silindiri. Ykleme silindirleri, makina tarafndan uygulanan ykn silindirler arasnda eit paylatrlmasn salayan mafsal kirie balanmtr. Btn silindirler, elikten iml edilmi olmal ve aplar 20 mm il 40 mm arasnda olmaldr. Silindirlerin uzunluklar, deney numunesi geniliinden 10 mm daha fazla olmaldr. ki adet st ykleme silindiri dahil olmak zere, adet silindir, eksenleri etrafnda serbeste dnebilir olmal ve deney numunesi boyuna eksenine dik dzlemde eilebilir olmaldr. Dta bulunan silindirler arasndaki mesafe (aklk), L, 3 dye eit olmaldr. Burada d, numune geniliidir. te bulunan silindirler arasndaki mesafe ise dye eit olmaldr. te bulunan silindirler, ekil 1de gsterildii gibi, dtaki silindirler arasndaki aklk eit paraya blnecek konumda yerletirilmelidir. Btn silindirlerin ekil 1de gsterilen konumlar, 2,0 mm yaklamla ayarlanmaldr. 7.2.4 Deney numuneleri 7.2.4.1 Genel Deney numuneleri, TS EN 12390 -1e uygun prizma ekilli olmaldr. Kalplara dklerek hazrlanan numuneler, TS EN 12350-1 ve TS EN 12390-2ye uygun olmaldr. Beton yerletirilme yn (dkm yn), numune zerinde iaretlenmelidir. Deneyde, TS EN 12390-1de verilen zelliklere uygun kesilmi numuneler de kullanlabilir. Deney numuneleri incelenmeli ve belirlenen herhangi uygunsuzluk kaydedilmelidir. 7.2.4.2 Deney numunelerinin dzeltilmesi Deney numunesinin boyut veya ekillerinin, verilen toleranslar gemesi nedeniyle TS EN 12390-1e uygun olmamas halinde, numuneler reddedilmeli veya aada verilen ilemlerle dzeltilmelidir. Dzgn olmayan yzeyler, andrma ilemiyle dzeltilmelidir, Adan sapma, kesme ve/veya andrma ilemiyle dzeltilmelidir. 7.2.5 lemler 7.2.5.1 Numunelerin hazrlanmas ve yerletirilmesi Su ierisinde bekletilen numuneler, deney iin sudan kartldktan sonra, yzeylerindeki fazla su, deney makinasna yerletirilmeden nce, silinerek temizlenmelidir. Deney makinesinin tm ykleme yzeyleri silinerek temizlenmeli, deney numunesinin, silindirlerin temas edecei yzeylerindeki herhangi gevek tane veya dier fazlalk malzeme alnmaldr. Deney numunesi, makinaya tam merkezlenerek ve numune boyuna ekseni, st ve alt ykleme silindirleri boyuna eksenine dik a tekil eder ekilde yerletirilmelidir. 7.2.5.2 Ykleme Ykleme ve mesnet silindirlerinin tm, numune yzeyine dzgn ekilde temas etmeden yk uygulanmamaldr. Ykleme hz, 0,04 MPa/s (N/mm2.s) il 0,06 MPa/s (N/mm2.s) arasnda sabit gerilme art hz salanacak ekilde ayarlanmaldr. Yk, darbe etkisi oluturulmadan, seilen hz % 1 sapma snrlar ierisinde salanarak, numune krlncaya kadar, sabit hzda arttrlmak suretiyle uygulanmaldr. Not - Deney makinas tarafndan uygulanmas gerekli ykleme hz, aada verilen eitlikle bulunur:

151

7.2.6 Sonularn gsterilmesi Eilme dayanm, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr:

d1 d 2

Numunenin en kesit boyutlar, mm (ekil 1), dir

Eilme dayanm, en yakn 0,1 MPa (N/mm2)ya yuvarlatlarak gsterilmelidir.

ekil 1 - Deney numunesini ykleme dzenei (ki noktadan ykleme)

152

ekil 2 - Deney numunesini ykleme dzenei (orta noktadan ykleme) EK-A Orta noktadan yk uygulanarak ykleme A.1 Deneyin, numuneye orta noktadan yk uygulanmas yoluyla gerekletirilmesi durumunda, deney metodu, burada tarif edilen ekilde deitirilerek uygulanmaldr. Not - Bu deney metodu, iki noktadan ykleme yoluyla gerekletirilen deney metoduna gre daha yksek eilme dayanm deeri verir. EC lme ve Deney Program tarafndan, MAT 1-CT-94-0043 ile balantl ekilde yaplan kyaslamal almada, orta noktadan ykleme deneyi ile bulunan sonular, iki noktadan ykleme metoduyla bulunana gre % 13 daha yksek deer vermitir. A.2 Yk uygulama dzenei Ykleme dzenei, ekil 2de gsterildii gibi, aklk ortasna yerletirilmi bir adet yk uygulama silindirinden meydana gelir. Yk uygulama silindiri, dnme serbestliine sahip olmaldr. A.3 Yk uygulanmas Yk, iki noktadan yklemede olduu ekilde uygulanmal, ancak ykleme hz, aada verilen eitlikle hesaplanmaldr.

A.4 Sonularn gsterilmesi Eilme dayanm, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr:

Eilme dayanm, en yakn 0,1 MPa (N/mm2)ye yuvarlatlarak gsterilmelidir.

153

7.3 SERTLEM BETON DENEY NUMUNELERNN YARMADA EKME DAYANIMININ TAYN (TS EN 12390-6)
7.3.1 Kapsam Bu deney, silindir ekilli sertlemi beton deney numunelerinin yarmada ekme dayanmnn tayini iin yaplr. Yarmada ekme dayanm kp ve prizma ekilli numuneler kullanlarak da tayin edilmektedir. 7.3.2 Prensip Silindir ekilli deney numuneleri, uzunluu boyunca dar bir alana, basn yk uygulanarak yklenir. Ykleme dorultusuna dik dorultuda oluan ekme kuvveti sonucunda, numunedeki ekme gerilmesi paralanmaya yol aar. 7.3.3 Cihazlar 7.3.3.1 Deney makinas, TS EN 12390-4e uygun olan. Kp veya prizma ekilli numunelere deney uygulanmas esnasnda, bilinen dz ykleme plkalar yerine eri (yarm daire kesitli) elik ykleme paralar kullanlabilir. 7.3.3.2 Sabitleme cihaz, (zorunlu deil), numune ve sktrma eridini konumunda tutmak iin. Sabitleme cihaz, deney esnasnda numunede oluacak ekil deiimini engellememelidir. Not - Silindir numuneler iin uygun sabitleme cihaz ekil 1de gsterilmitir. 7.3.3.3 Sktrma eridi, TS EN 316ya uygun,younluu 900 kg/m3 ve genilii (a) = (101) mm, kalnl (t) = (41) mm ve uzunluu, deney numunesine temas boyundan daha fazla olan, sert mukavvadan yaplm. Sert mukavva sktrma eridi, bir defa kullanldktan sonra atlr, tekrar kullanlmaz.

ekil 1- Silindir ekilli numunelerin deneyinde kullanlan sabitleme cihaz 7.3.4 Deney numuneleri 7.3.4.1 Genel Deney numuneleri, TS EN 12390 -1e uygun, silindir ekilli olmaldr. Ancak boy/ap oran, 1 il 2 arasnda olan karot numuneler de kabul edillir. Kalplara dklerek hazrlanan numuneler, TS EN 12350-1 ve TS EN 12390-2ye uygun olmaldr. 7.3.4.2 Deney numunelerinin dzeltilmesi Deney numunesinin boyut veya ekillerinin, verilen toleranslar gemesi nedeniyle TS EN 12390-1e uygun olmamas halinde, numuneler reddedilmeli veya aada verilen ilemlerle dzeltilmelidir. - Dzgn olmayan yzeyler, andrma ilemiyle dzeltilmelidir, - Adan sapma, kesme ve/veya andrma ilemiyle dzeltilmelidir. 7.3.4.3 aretleme Sabitleme cihaz kullanlarak numunenin merkezlemesi salanmyorsa, yk uygulama yerlerini belirlemek zere, numune boyunca iki izgi izilmelidir. Bu izgiler, eksenel dzlemde, apn her iki tarafna karlkl olarak, silindirin yan yzlerine izilmeli ve ular, ykleme yerlerinin belirlenebilmesi iin, alt ve st tabanda birletirilmelidir

154

7.3.5 lemler 7.3.5.1 Deney numunelerinin hazrlanmas Su ierisinde bekletilen numuneler, deney iin sudan kartldktan sonra, yzeylerindeki fazla su, deney makinesine yerletirilmeden nce, silinerek temizlenmelidir. Sabitleme cihaz, sktrma eritleri, ykleme paralar ve balklarnn ykleme temas yzeyleri silinerek temizlenmelidir. Deney numunesinin, sktrma eritlerinin temas edecei yzeylerindeki herhangi gevek tane veya dier fazlalk malzeme alnmaldr. 7.3.5.2 Deney numunelerinin yerletirilmesi Deney numunesi, tercihan sabitleme cihaz kullanlarak, makinaya tam merkezlenmek suretiyle yerletirilmelidir. Sktrma eritleri ve gerekliyse ykleme paralar, numunenin ykleme dzleminde st ve alt ksm boyunca dikkatlice yerletirilmelidir. Makinann alt ve st ykleme balklarnn, ykleme esnasnda birbirine paralel olmas salanmaldr. 7.3.5.3 Ykleme Numuneye ykn ilk uygulanmas esnasnda, numunenin sabitleme cihaz veya geici mesnetler yardmyla ayarlanan merkezlenmi konumunu muhafaza etmesi salanmaldr. Ykleme hz, 0,04 MPa/s (N/mm2.s) il 0,06 MPa/s (N/mm2.s) arasnda sabit gerilme hz salanacak ekilde ayarlanmaldr. Yk, sabit hzda arttrlarak, darbe etkisi oluturulmadan, seilen ykleme hznn % 1 sapma snrlar ierisinde kalmas salanarak, numune krlncaya kadar kesintisiz uygulanmaldr. Not - Deney makinasnda uygulanmas gerekli ykleme hz, aada verilen eitlikle bulunur :

R Gerekli ykleme hz, N/s, L Numune boyu, (ekil 2) mm, D Numunenin seilmi en kesit boyutu, mm, s Gerilme art hz, MPa/s (N/mm2/s),dir. Deneyde, otomatik kontrollu deney makinesi kullanlmas halinde, ykleme hznn srekli sabit kalp kalmad periyodik olarak kontrol edilmelidir. Yk gstergesinde ulalan en byk yk kaydedilir. 7.3.6 Sonularn gsterilmesi Yarmada ekme dayanm, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr :

Yarmada ekme dayanm en yakn 0,05 Mpa (N/mm2)ye yuvarlatlarak gsterilmelidir. Yarmada ekme dayanmnn kp veya prizma ekilli numune kullanlarak tayini Kp veya prizma numuneler, uzunluu boyunca dar bir alana, basn yk uygulanarak yklenir. Ykleme dorultusuna dik dorultuda oluan ekme kuvveti sonucunda, numunedeki ekme gerilmesi paralanmaya yol aar.

155

ekil 2 - Eri ykleme paras Not - Prizma ekilli beton numunelerde bulunan sonu, ayn betondan hazrlanm silindir ekilli numunelerde bulunan sonulara gre yaklak % 10 mertebesinde daha yksektir. Deney raporunda, numunenin prizma veya kp ekilli mi olduu ve numune boyutlar raporda belirtilmelidir.

156

7.4SERTLEM BETONUN YOUNLUUNUN TAYN DENEY (TS EN 12390-7)

7.4.1 Kapsam Bu deney, sertlemi betonun younluunun tayini iin yaplr. 7.4.2 Prensip Sertlemi beton numunesinin ktlesi ve hacmi tayin edilerek younluu hesaplanr. 7.4.3 Cihazlar 7.4.3.1 Kumpas ve cetvel, numune boyutlarn, % 0,5 sapma snrlar ierisinde lmeye uygun olan. 7.4.3.2 Terazi, numuneyi, hem havada ve hem de su ierisinde tartmak iin zengi ekilli numune kefesi olan ve ktleyi, % 0,1 dorulukla tartabilen. 7.4.3.3 Su deposu, depo ierisindeki suyu, sabit seviyede tutmak iin dzenei olan ve kefedeki numuneyi suya, sabit derinlikte, tam olarak batrmak iin yeterli byklkte olan. 7.4.3.3 Havalandrmal etv, scakl (105 5) Cde sabit tutabilen. 7.4.4 Deney numunesi Deney numunesinin hacmi en az 1 litre olmaldr. Kalba dklerek hazrlanm numunede, agregann 3 en byk anma tane byklnn 25 mmden daha byk olmas halinde, numune hacmi 50 D den daha kk olmamaldr. Burada ; D, iri agregann en byk anma tane bykldr. Normal artlardaki younluk tayininde numune, teslim edildii ekilde, olduu gibi (btn olarak) deneye tbi tutulur. Ancak, numune ekli veya byklnn, numuneyi olduu gibi deneye tbi tutmaya uygun olmamas halinde deney, numuneden kesilerek veya krlarak alnan daha kk parada yaplr. Deneyde, balklanm numune kullanlmamaldr. 7.4.5 Deney ilemleri 7.4.5.1 Genel 7.4.5.1.1 Ktle tayini Bu standardda, ktlenin belirlenmesi esnasnda numunenin bulunabilecei, aada verilen durum kabul edilmitir: a) Teslim alnd (tabi) durum, b) Suya doygun durum, c) Etv kurusu durum. 7.4.5.1.2 Hacim tayini Bu standardda, numune hacminin tayini iin aada verilen metot belirlenmitir: a) Su ile yer deitirme (referans metot), b) Numunenin gerek lleri kullanlarak hesaplama, c) Kp ekilli numunelerde, belirtilmi boyutlarn kontrol edilerek kullanlmasyla hesaplama, Not 1 - Kullanlan metodun hassasiyeti, numune hacminin llmesi iin seilen metoda baldr. Hacmin, su ile yer deitirme metodu ile llmesi, en hassas sonucu verir. Gerek ller kullanlarak hesaplamada hassasiyet daha dk, belirtilmi boyutlarn kontrol edilerek kullanlmas yoluyla hesaplamada ise en dktr. Not 2 - Belirtilmi boyutlarn kontrol edilerek kullanlmasyla hesaplama metodunun sadece kp numune ile snrlandrlmas, TS EN 12390-1e gre dier ekilli numune boylarndaki toleransn daha fazla olmasndan kaynaklanmaktadr. 7.4.5.2 Teslim alnd (tabi) durumdaki numune ktlesi Numune, teslim alnd durumda, ktlesinin % 0,1i dorulukla tartlr (mr ). Okunan ktle deeri, kilogram olarak kaydedilir. 7.4.5.3 Suya doygun durumdaki numune ktlesi Numune, (20 2) C scaklktaki su ierisine, 24 saat aralkla yaplan tartmda ktle deiimi % 0,2den daha az hale gelinceye kadar batrrlr. Bu tartmlarda numune yzeyindeki serbest su silinerek temizlenir. Suya doygun numune ktlesi (ms ), kilogram olarak kaydedilir. Not - Deneyden nce, en az 72 saat sreyle su ierisinde tutularak kre tbi tutulan numunenin, sabit doygun ktleye ulat kabul edilir. 7.4.5.4 Etv kurusu durumdaki numune ktlesi Numune, (105 2) C scaklktaki hava dolaml etvde, 24 saat aralkla yaplan tartmdaki ktle deiimi % 0,2den daha az hale gelinceye kadar tutulur. Daha sonra numuneler her tartmdan nce

157

oda scaklna gelinceye kadar, kuru, hava szdrmaz kapal kap ierisinde veya desikatrde bekletilerek soutulduktan sonra tartlr. Etv kurusu numunenin okunan ktlesi (mo), kilogram olarak kaydedilir. 7.4.5.5 Su ile yer deitirme yoluyla tayin edilen hacim 7.4.5.5.1 Genel Numune, suya doygun duruma getirilmelidir. Not 1 - Bu metot herhangi bir ekle sahip numunelerin hepsi iin uygun olmakla birlikte, dzgn geometrik ekle sahip olmayan numuneler iin kullanlacak tek metottur. 7.4.5.5.2 Su ierisindeki ktle Numunenin su ierisindeki ktlesi, aada verilen ilem kullanlarak belirlenir. Bo numune kefesi su ierisine tamamen batacak ancak depo tabanna demeyecek ekilde su deposu, yukarya kaldrlr. Numune kefesinin grnr ktlesi ( mst ), kilogram olarak kaydedilir. Not 1 - Alternatif olarak, kefe su ierisinde iken, terazinin sfrlama ayar dara alma yaplarak kefenin grnr ktlesi dengelenmi olur. Numune, terazinin kefesine konur ve su deposu, numune tamamen suya batncaya kadar yukar kaldrlr. Numune zerindeki su derinlii, kefe su ierisinde bo halde tartrlrken, kefe zerindeki su derinlii ile ayn olmaldr. Not 2 - Numune ve terazi kefesinin yan yzeylerinde hava kabarcklarnn bulunmas engellenmelidir. Suya batrlm numune ve kefenin toplam grnr ktlesi (mst + mw ), kilogram olarak kaydedilir 7.4.5.5.3 Havadaki ktle Numunenin havadaki ktlesi, aada verilen ilem kullanlarak belirlenir. Numune, terazinin kefesinden alnr ve nemli bez kullanlarak yzeylerdeki su kurulanr. Numune teraziye yerletirilir ve havadaki ktle belirlenerek (ma ), kilogram cinsinden kaydedilir. 7.4.5.5.4 Numune hacminin hesaplanmas Numune hacmi, aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr:

7.4.5.5.5 lmle elde edilen hacim Numune hacmi, TS EN 12390-1e gre, numunede yaplan boyut lmleri kullanlarak, m3 cinsinden hesaplanr. Sonu, on binde bir hanesine yuvarlatlarak gsterilir. 7.4.5.5.6 Belirtilmi boyutlar kullanlarak elde edilen hacim (sadece kp numune iin) Kp numunenin, TS EN 12390-1e uygun, kalibre edilmi kalp kullanlarak hazrland teyit edilmelidir. Numune boyutlar, TS EN 12390-1e gre kontrol edilmelidir. Kp numune hacmi, m3 cinsinden hesaplanmal ve sonu, on binde bir hanesine yuvarlatlarak gsterilmelidir.

158

ekil 1 - Beton numune hacminin su ile yer deitirme metoduyla tayini iin tipik kefe dzenei 7.4.6 Deney sonular Younluk, numunenin tayin edilen ktlesi ve hacmi kullanlarak, aada verilen eitlik yardmyla hesaplanr :

Numunenin, deney anndaki durumu ve numune hacminin tayininde kullanlan deney metodu, deney sonular ile birlikte kaydedilmelidir. Younluk tayini deney sonular, en yakn 10 kg/m3e yuvarlatlarak gsterilmelidir.

159

7.5 SERTLEM BETONDA BASIN ALTINDA SU LEME DERNLNN TAYN (TS EN 12390-8)
7.5.1 Kapsam Bu deney, su ierisinde kr uygunlam sertlemi betonda, basn altnda su ileme (nfuz etme) derinliinin tayini iin yaplr. 7.5.2 Prensip Basnl su, sertlemi beton yzeyine uygulanr. Daha sonra numune, ortasndan yarlarak su ileme derinlii, aln ksmndan llmek suretiyle belirlenir. 7.5.3 Cihazlar 7.5.3.1 Deney ekipman Verilen llere sahip deney numunesi, herhangi uygun bir cihaza, deney alanna su basnc uygulanabilecek ve uygulanan basn srekli olarak gstergeden izlenebilecek ekilde yerletirilir. rnek deney dzenei ekil 1de gsterilmitir. Not 1 - Deney cihaznn, deney esnasnda numunenin dier yzeylerinin de gzlemlenebilmesine imkn veren ekilde olmas tercih edilir. Not 2 - Su basnc, deney numunesinin tabanna veya st yzne uygulanabilir. Deney esnasnda, lstik veya dier benzeri malzeme kullanlarak gerekli szdrmazlk salanmaldr. Deney uygulanan alann boyutlar, numune yzey ap veya kenar uzunluunun yaklak yars kadar olmaldr. 7.5.4 Deney numunesi Deney numunesi; kp, silindir veya prizma eklinde olmal, numunenin kenar uzunluu veya ap 150 mmden daha kk olmamaldr. 7.5.5 lem 7.5.5.1 Deney numunesinin hazrlanmas Deney numunesinin su basnc uygulanacak yzeyi, numune kalptan kartldktan hemen sonra, tel fra ile przlendirilmelidir. 7.5.5.2 Su basncnn uygulanmas Numune, deney balangcnda en az 28 gnlk olmaldr. Su basnc, numunenin mastarlanm yzeyine uygulanmamaldr. Numune, cihaza yerletirilir ve (72 2) saat sreyle (500 50) kPa su basnc uygulanr. Deney esnasnda, deney numunesinin basn uygulanmayan yzeyleri, belirli aralklarla gzlenmeli ve yzeylerde su grlmesi durumu kayda geirilmelidir. Su sznts grlmesi halinde, deneyin sonuca ulat kabul edilir ve durum kaydedilir. Deney iin, iilebilir nitelikteki ebeke suyu kullanlmas yeterlidir. 7.5.5.3 Numunenin incelenmesi Basncn, belirtilen sreyle uygulanmasndan sonra deneye son verilir ve numune cihazdan kartlr.Basnl su uygulanan yzeydeki fazla su silinerek temizlenir. Numune, basnl su uygulanan yzeye dik ekilde, ortasndan yarlarak (numunenin yarlma ileminde TS EN 12390-6de tarif edilen metot uygulanabilir) ikiye blnr. Numunenin blnmesi ve incelenmesi esnasnda, basnl su uygulanan yzey alt tarafa getirilir. Numunenin blnmesiyle ortaya kan numune yzeyinin, su ileyen ksm kesitinin belirgin ekilde grlnceye kadar kurutulmasndan hemen sonra,slak alann snrlar iaretlenir. Basn uygulanan deney alanndan itibaren, suyun iledii en byk derinlik, llerek en yakn milimetreye yuvarlatlmak suretiyle kaydedilir. 7.5.6 Deney sonucu Deney sonucu, en yakn milimetreye yuvarlatlmak suretiyle gsterilen, en byk su ileme derinliidir.

160

ekil 1 - Deney dzenei rnei

161

BLM 8
KMYASAL KATKILAR-TARFLER,ZELLKLER UYGUNLUK (TS EN 934-2)

KMYASAL KATKILAR - BETON KATKILARI 8.1 TARFLER, ZELLKLER, UYGUNLUK, ARETLEME VE ETKETLEME (TS EN 934-2)
8.1.1 Kapsam Bu standard, betonda kullanlan kimyasal katklarn tariflerini ve zelliklerini kapsar. 8.1.2 Terimler ve tarifleri 8.1.2.1.1 Performans Bir kimyasal katknn amalanan kullanmnda zararl yan tesir gstermeksizin etkili olma yeteneidir. 8.1.2.1.2 Uygunluk miktar Bu standardn zelliklerini karlamak zere retici tarafndan, imento ktlesine oranla yzde olarak ifade edilen katk miktar. Uygunluk miktar, reticinin tavsiye ettii aralk iinde olmaldr. 8.1.2.1.3 Tavsiye edilen miktar aral Uygulama tecrbelerine dayanarak, reticinin rn iin tavsiye ettii, alt ve st kullanm snrlar. Bu snrlar, imento ktlesinin yzdesi olarak ifade edilir. Not - Tavsiye edilen miktarn kullanm, bu standarda uygunluun tm aral kapsayaca anlamna gelmez. stenen sonuca ulamak iin gerekli miktar bulmak amacyla, antiyede kullanlacak malzemelerle denemeler yaplmaldr. 8.1.2.1.4 ahit beton ve har Kimyasal katklarn bu standarda uygun olup olmadklarn tayin etmek iin yaplan deneylerde kullanm amacyla TS EN 480-1de tarif edilen beton ve har. 8.1.2.1.5 ok amal katk Temel ilevlerin birden fazlasn gstererek taze ve/veya sertlemi betonun eitli zelliklerini etkileyen kimyasal katk. 8.1.2.1.6 Beton kimyasal katks Betonun taze ve/veya sertlemi haldeki zelliklerini deitirmek iin kartrma ilemi srasnda betona, imento ktlesinin % 5ini gememek zere, eklenen madde. 8.1.2.1.7 Su azaltc/akkanlatrc katk Belirli bir beton bileiminde kvam deitirmeden su miktarnn azalmasn salayan veya su miktar deimeden kmeyi/yaylmay artran veya her iki etkiyi birlikte yaratan kimyasal katk. 8.1.2.1.8 Yksek oranda su azaltc/sper akkanlatrc katk Belirli bir beton bileiminde kvam deitirmeden su miktarnn yksek oranda azalmasn salayan veya su miktar deimeden kmeyi/yaylmay yksek oranda artran veya her iki etkiyi birlikte yaratan kimyasal katk. 8.1.2.1.9 Su tutucu katk Terlemeyi azaltarak su kaybn dren kimyasal katk. 8.1.2.1.10 Hava srkleyici katk Kartrma srasnda taze betona kontroll miktarda kk, dzgn dalm ve sertleme sonrasnda da kalc hava kabarc srkleyen kimyasal katk. 8.1.2.1.11 Priz hzlandrc katk Karmn, plstik halden kat hale gemeye (prizin) balama sresini ksaltan kimyasal katk. 8.1.2.1.12 Sertlemeyi hzlandrc katk Priz sresini etkileyerek veya etkilemeksizin betonun erken dayanm kazanma hzn artran kimyasal katk. 8.1.2.1.13 Priz geciktirici katk Karmn, plstik halden kat hale gemeye (prizin) balama sresini uzatan kimyasal katk. 8.1.2.1.14 Su geirimsizlik katks Sertlemi betonun klcal su emmesini azaltan kimyasal katk. 8.1.2.1.15 Priz geciktirici / su azaltc / akkanlatrc katk Su azaltc / akkanlatrc katknn etkisini (asl ama) ve priz geciktirici katknn etkisini (tli ama) birlikte oluturan etki. 8.1.2.1.16 Priz geciktirici / yksek oranda su azaltc / sper akkanlatrc katk Yksek oranda su azaltc / sper akkanlatrc katknn etkisini (asl ama) ve priz geciktirici katknn etkisini (tli ama) birlikte oluturan etki. 8.1.2.1.17 Priz hzlandrc / su azaltc / akkanlatrc katk Su azaltc / akkanlatrc katknn etkisini (asl ama) ve priz hzlandrc katknn etkisini (tli ama) birlikte oluturan etki.

165

8.1.3 zellikler Yukarda tarif edilen katklar, aada verilenlere karlk gelen performans zelliklerine uygun olmaldr. Su azaltc / akkanlatrc katklar izelge 53 Yksek oranda su azaltc / sper akkanlatrc katklar izelge 54 ve izelge 55 Su tutucu katk izelge 56 Hava srkleyici katk izelge 57 Priz hzlandrc katk izelge 58 Sertlemeyi hzlandrc katk izelge 59 Priz geciktirici katk izelge 60 Su geirimsizlik katks izelge 61 izelge 62 Priz geciktirici / su azaltc / akkanlatrc katklar Priz geciktirici / yksek oranda su azaltc / sper akkanlatrc katklar izelge 63 ve izelge 64 Priz hzlandrc / su azaltc / akkanlatrc katklar izelge 65 izelge 53 - Genel zellikler

166

izelge 54 - Su azaltc/akkanlatrc katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 55 - Yksek oranda su azaltcI/sper akkanlatrc katklar in ek zellikler (eit kvamda)

izelge 56 - Yksek oranda su azaltc/sper akkanlatrc katklar iin ek zellikler (eitsu/imento orannda)

167

izelge 57 - Su tutucu katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 58 - Hava srkleyici katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 59 - Priz hzlandrc katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

168

izelge 60 - Sertlemeyi hzlandrc katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 61 - Priz geciktirici katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 62 - Su geirimsizlik katklar iin ek zellikler (eit kvamda veya eit S/ orannda)a

169

izelge 63 - Priz geciktirici / su azaltc / plstikletirici katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

izelge 64 - Priz geciktirici / yksek oranda su azaltc / sper plstikletirici katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

170

izelge 65 - Priz geciktirici / su azaltc / plstikletirici katklar iin ek zellikler (eit kvamda)

171

Kimyasal Katklar 8.2 BETON, HAR VE ERBET N DENEY METOTLARI DENEYLER N AHT BETON VE AHT HAR (TS EN 480-1)
8.2.1 - Kapsam Bu standard, katk maddelerinin verimliliinin ve uyumluluunun TS EN 934-2ye uygun olarak denenmesi amacyla hazrlanacak ahit beton ve ahit harcn bileimindeki malzemeler ve kartrma metodunu kapsamaktadr. 8.2.2 Bileen malzemeler 8.2.2.1 - imento ahit betonlar ve harlar, TS EN 197-1e uygun olan 42,5 mukavemet snfndaki CEM I imentosu ile yaplr. Kullanlan imento, TS EN 196-2ye gre yaplan kimyasal analiz sonucu ktlece % 7 ila % 11 2 2 orannda C3A iermeli ve TS EN 196-6ya gre tayin edilen zgl yzeyi 3200 cm /g ila 4000 cm /g olmaldr. TS EN 934-2, izelge 8.1in gerektirdii, tavsiye edilen en yksek dozajda prize olan etkinin lm iin TS EN 197-1de belirtildii gibi CEM II, CEM III ve CEM IV trlerinden istee gre seilen ilave imento kullanlr. Seilen imentolar farkl trde ve/veya farkl kaynaklardan olmaldr. Yukardaki imentolarn zellikleri ile ilgili baka art yoktur. 8.2.2.2 - Agregalar 8.2.2.2.1 - ahit Beton in Agrega Agrega, TS 706 EN 12620 standardna uygun, su emmesi dk (ktlece < = % 2), normal arlkta, doal agregadr. ahit betonlarn hazrlanmasnda kullanlacak agregann tane bykl dalm izelge 66da verilen snrlar iinde olmaldr. izelge 66 - ahit beton iin agrega

8.2.2.2.2 - ahit Har in Agrega ahit har iin agrega olarak TS EN 196-1e uygun standard kum kullanlr. 8.2.2.3 Karm suyu Karm suyu olarak TS EN 1008e uygun su kullanlr. 8.2.3 - ahit Beton Aksi belirtilmedike ahit beton zerinde karlatrma deneyleri yaplr. Yani, katk maddelerinin performans, bir katk maddesi ieren ahit betonun (deney karm) katk maddesi kullanlmakszn, ancak ayn agrega/imento oran ve ayn partiden bileenler kullanlarak hazrlanm ahit beton (kontrol karm) ile karlatrlmas suretiyle tayin edilir. ahit betonlarn tamas gereken zellikler izelge 67de verilmitir. Taze beton tamamen yerletirilmi olmaldr. Kontrol karmndaki hava muhtevas hacimce % 2yi amamaldr.

172

izelge 67 - ahit beton zellikleri1)

8.2.4 ahit Har Aksi belirtilmedike ahit har zerinde karlatrma deneyleri yaplr. Yani, katk maddesi ieren ahit harcn (deney karm) performans, katksz harcn (ahit karm) performansyla karlatrlr. ahit har olarak TS EN 196-1e uygun standard har kullanlr. 8.2.5 - ahit Betonun Hazrlanmas 8.2.5.1 Karm oran imento dozaj izelge 8.14ye uygun olmaldr. Rutubet muhtevasndaki deiimler hakkndaki phelerin giderilmesi amacyla etv kurusu agrega kullanlmaldr. Agrega, etv kurusu deil ise rutubet muhtevas tayin edilir ve zgl arl buna gre dzeltilir. htilaf halinde, etv kurusu agrega kullanlmaldr. Deney karm, ahit karmyla ayn agrega/imento oranna sahip olmal, su muhtevas, kontrol karm iin izelge 8.14de verilen snrlar dahilinde bir kvam verecek ekilde ayarlanmaldr. Karmn su muhtevas, agregann rutubet muhtevasndan, karm suyundan ve katk maddesinin su muhtevasndan hesaplanmaldr. Akkanlatrlm veya sper-akkanlatrlm akc beton karm olduunda ve eit su/imento oranlarnda su geirimsizlik katklar denenirken su azaltmas yaplmamaldr. 8.2.5.2 Kartrma ilemi Kartrmadan nce, bileenlerden her biri (202)C scaklkta, veya deney yntemine gre (51)C scaklkta artlandrlr. Kartrma ileminin tamamlanmasndan hemen sonra, taze betonun scakl (202)C veya deney yntemine gre (51)C olmaldr. Sonularn tekrarlanabilirliinin salanmas ve kvam zerindeki ilk su emme etkilerinin giderilmesi iin aadaki kartrma tekniinden yararlanlr: Kartrma ilemi, kapasitesinin % 50-90na kadar kullanlan cebri kartrc iinde yaplr. Kartrcnn ii kuruysa nemli bezle silinir. Agregann hepsi, karm suyunun yarsyla cebri kartrcya ilave edilir. ki dakika boyunca kartrlr,sonra iki dakika beklenir. Bekleme sresince buharlama etkilerinin en aza indirilmesi iin cebri kartrcnn st rtlr. imento ilvesinden sonra veya imento ilve edilirken kartrc yeniden altrlr. Otuz saniye iinde suyun dier ksm(art deney karmndaki katk maddesi) ilve edilir. ki dakika boyunca kartrlr. Katk maddesinin toz halde olmas durumunda, retici tarafndan aksi belirtilmemise katk maddesi betonun kuru bileenlerine ilve edilir.

173

Kartrmann tamamlanmasndan sonra be dakika ierisinde kvam tayin edilir. Kvam, izelge 8.14deki snrn dnda ise, (eit su/imento oranndaki deney karmlar hari) karm dikkate alnmaz ve su muhtevas deitirilerek tekrarlanr. Kartrmann tamamlanmasndan sonra 30 dakika ierisinde hava muhtevas llp numuneler hazrlanmaldr. 8.2.6 ahit harcn hazrlanmas 8.2.6.1 Karm oranlar imento ve kumun oran TS EN 196-1e uygun olmaldr. ahit karma ilve edilen su miktar TS EN 196-1e uygun olmaldr. Deney karmlar iin, eit su/imento orannda su geirimsiz katklarn eit su / imento oranl deneyleri dnda, ilve edilen su miktar, ahit karmnn kvamna eit kvam vermeye yeterli olmaldr. 8.2.6.2 Kartrma ilemi Kartrmadan sonraki artlandrma ve scaklk artlar Madde 8.2.5.2ye uygun olmaldr.Kuru kum ve imento, kartrcda 30 saniye boyunca dk hzda TS EN 196-1e uygun olarak kartrlr.Sonraki 30 saniye boyunca suyun hepsi (art deney karmndaki katk) dk hzda ilve edilir. retici tarafndan aksi belirtilmedike suda zlmeyen ve dalmayan toz katk maddesi harcn kuru bileenlerine ilve edilir. 60 saniye boyunca dk hzda kartrmaya devam edilir.30 saniye iin kartrma durdurulur ve kabn kenarlarndaki ve dibindeki tam karmam malzeme alnr.Kartrmaya tekrar balanr ve 60 saniye yksek hzda kartrlr. Toplam kartrma sresi 3 dakika 30 saniye olmaldr. Kartrmann tamamlanmasndan sonraki 5 dakika iinde TS EN 413-2ye uygun yaylma veya ilenebilirlik yntemi ile kvam tayin edilir. Deney karmnn yaylma deeri (eit su/imento oranndaki karmlar hari) ahit karmnn yaylma deerinden % 5i zerinde farkllk gsterirse karm dikkate alnmaz ve su muhtevas deitirilerek tekrarlanr. Kvam lm ilenebilirlik yntemiyle yapldnda, deney aadaki arta uymazsa dikkate alnmaz:

174

-Kimyasal Katklar 8.3 BETON, HAR VE ERBET N METOTLARI (TS EN 480-2) PRZ SRESNN TAYN N DENEY

8.3.1 - Kapsam Bu deney, katkl ve katksz harcn priz srelerinin tespiti iin yaplr. TS EN 196-3de tanmlanan priz sresi deneyinin bir uyarlamasdr. 8.3.2 - Prensip Priz sresinin tespiti, ahit har iine batrlan bir inenin belirli bir deere eritiinin gzlenmesi ile yaplmaktadr. TS EN 480-1e uygun olarak hazrlanan katkl ahit har (deney karm) ve katksz ahit harcn (kontrol karm) kvamlar ayni olmaldr.Bu nedenle karm suyu gereksinimi TS EN 413-2ye gre belirlenmelidir. 8.3.3 Deney iin gerekenler 8.3.3.1 - Labaratuar Numunelerin hazrland ve deneyin uygulanaca lboratuvar ortamnn scakl (20 2)C, bal nemi % 65den az olmayacak ekilde ayarlanmal ve devamll salanmaldr. Numuneler, hazrlanmasn takiben ve deney uygulanncaya kadar geen sre iinde deney koullarnn gerektirdii (5 1)C veya (20 2)C scaklk ve % 90dan az olmayan bal neme sahip bir oda veya kabinde saklanmaldr. 8.3.3.2 - Cihazlar a) Terazi, 1g dorulukla lebilen, b) Mezr, hacmen % 1 dorulukla derecelenmi, c) Kartrc, TS EN 196-1e uygun 8.3.3.3 - Malzemeler Har , TS EN 196-1de tarif edilen standard kum kullanlarak hazrlanacaktr. Su, TS EN 1008de tarif edilen karma suyuna uygun olmaldr. imento, kum, su, katk ve cihazlar , har numunesi hazrlanmadan en az 12 saat ncesinden deney koullarnn gerektirdii (5 1) C veya (20 2) C scaklkta bekletilmelidir. 8.3.4 Priz sresi tespiti 8.3.4.1 - Cihazlar Vicat cihaz , aada gsterilmektedir. ne korozyona uramayan bir metalden, etkili ykseklii (50 1) mm ve ap (1,13 0,05) mm olacak ekilde imal edilmelidir. Vicat cihaznn inesinin kalbn tabanna arpmasn nlemek iin durdurucu taklmas tavsiye olunur. Vicat aleti sondasnn ortasna sabitlenen uygun bir durdurucu ile, ine tabana yaklak olarak 2 mm kaldnda durdurulmaldr. Bu cihaz, kelepe eklinde sondann uygun bir yerine monte edilmeli ve gevetildiinde sondaya herhangi bir srtnme dourmamaldr. Durdurucu dahil olmak zere kayan ktlenin toplam arl (1000 2) g olmaldr. Sondann hareketi ihmal edilebilir srtnmeli, tamamen dey ve ine ile ayn eksen zerinde kalmaldr. Deney srasnda iinde har bulunan Vicat kalb sert kauuktan imal edilmi olmaldr. Kalp, (40 0,2) mm derinliinde kesik koni eklinde olup, st ve alt i aplar: srasyla, (70 5) mm ve (80 5) mm.dir. Vicat kalb yeterince salam olmaldr. Taban plkas kalptan daha geni, cam veya sert plstik malzemeden ve en az 2,5 mm kalnlkta olmaldr. 8.3.4.2 Harcn hazrlanmas Har, TS EN 480-1e gre hazrlanmaldr. 8.3.4.3 Kalbn doldurulmas Karmn hazrlanmas biter bitmez har (ncelikle dzgn bir sathta, hafife yal bir plka stne konan) kalba yerletirilir. Kalp ile plka arasnda kaak olmamaldr. Taan har, dikkatli bir ekilde, spatula yardm ile ileri-geri hareketle kalp ile har mmkn olduunca ayn seviyede olacak ekilde kaldrlmaldr. Kalbna alnan numune, derhal Madde 8.3.1 de belirtilen koullarda saklanmaldr.

175

8.3.4.4 Deney metodu 8.3.4.4.1 - Priz Balama Sresinin Tespiti ncelikle Vicat cihaznn inesi plka seviyesine indirilerek sfrlanr.Vicat cihaz ve kalp, rutubetli oda veya kabinde saklanr ve daha sonra uygun bir zaman iinde inesi ayarlanr. nenin ucu dikkatli ekilde harcn st yzne gelinceye kadar indirilir. Sondada ani darbe ve arpma etkisi olmamas iin bu pozisyonda 1-2 saniye beklenir. Sonra sonda hzla drlr ve dey olarak harca batrlr. Sondann batnn sona ermesi veya 30 saniye sonra koullarndan hangisi erken olursa gstergeden okuma yaplr. Harcn karlmas zerinden belirli bir sre getikten sonra kaydedilen bu deer, plkann st yz ile sondann alt ucu arasndaki mesafeyi gsterir. Ayni numune zerinde, birbirine veya kenara en az 10 mm mesafe brakacak ekilde ve uygun zaman aralnda (rnein, 10 dakika) batrma deneyleri tekrarlanr. Numune, batrma srasnda, Madde 8.3.4.1 de belirtilen koullara sahip odada veya rutubetli odada saklanmaldr. Otomatik priz sresi tespiti cihaznn kullanlmas halinde karakteristik izgi izilerek priz balangc tespit edilebilir. Karmn tamamlanmasndan plkann st yz ile inenin ucu arasndaki mesafenin 4,0 mm olduu ana kadar geen sre harcn priz balangcdr. llen priz balangc sresini % 5 hata ile bulmak iin, elle ve otomatik yntemlere gre batrma zaman aralklar tespit edilir. Gerek priz balangc sresi, sonulardan enterpolasyon ile belirlenebilir. Not - Karmda kum bulunmas halinde, imento hamuruna gre batma derinlii daha deiken olacaktr. 8.3.4.4.2 - Priz sonu sresinin tespiti Priz balama sresinin tayininde kullanlan numune Vicat cihaz plkasnn stne getirilerek priz sonu tespitine balanr. Otomatik priz sresi tespiti yapan cihazlarn kullanlmas halinde, daha nce batrlan yere tekrar batrmamaya dikkat ederek ve numune kalbn evirmeksizin srekli lmeler yaplabilir. Karmn tamamlanmasndan inenin ucunun en ok 2,5 mm batt ana kadar geen sre harcn priz sonudur.

176

BLM 9
KENDLNDEN YERLEEN BETONLAR (KYB)

177

KENDLNDEN YERLEEN BETONLAR (KYB) (AVRUPA ARTNAMES/ 2005)

9.1.Kapsam Kendinden Yerleen Beton (KYB); beton dkmnde vibrasyon ve sktrma gerektirmeyen kendi arl ile youn donatl blgelerde bile kalb tamamen doldurabilen,yerleebilen, sertlemi haliyle younluu, homojenlii ve kalcl vibrasyonla kalba yerletirilmi beton zelliklerinde olan betondur. KYB ok kolay yerleme zellii salayarak inaat srelerini ksaltmakta ve youn donatl blgelerde bile kolaylkla donatlar sarabilmektedir. Betonun akkanl ve ayrmaya kar olan direnci sayesinde betonun homojenlii, minimum hava boluu ve buna bal olarak her nokyada ayn mukavemette olmas salanmakta, artan d yzey zellikleri sayesinde yaplarda kalclk (drabilite) arttrlmaktadr. 9.2.Tanmlar: Mineral katklar: Betonun baz zelliklerini iyiletirmek veya betona zel nitelikler kazandrmak amacyla kullanlan ince tlm malzemedir. Kimyasal katklar: Taze ve sertlemi betonun baz zelliklerini deitirmek iin kartrma ilemi esnasnda betona, imento ktlesi oranla ok az miktarda ilave edilen malzemedir. Toz: Tanecik boyutu 0,125 mmden kk olan imento,mineral katk ve agregann bu tanma uyan ksmn ieren malzemenin tmdr. Viskosite: KYB akmaya baladktan sonra akmaya kar olan direnci, KYBde slump deneyinde baklan T50 deeriyle veya V funnel deneyinde betonun boalma sresi ilikilendirilebilir. Doldurma yetenei: Taze betonun kendi arl ile kalp ierisindeki tm boluklarda akma ve doldurma yeteneidir. Geebilirlik: Taze betonun dar donat aralklar gibi dar aralklardan tkamadan ve ayrmadan geebilme yeteneidir. 9.3.Kendinden yerleen beton dizayn: izelge 68. Beton dizayn yaklam Bileen Toz(filler,imento,kl,vb.) Pasta Su ri agrega(4 mmden byk)
3 3 Ktlece aralk (kg/m )

Hacimsel aralk (litre/m3)

380-500 300-380 150-210 750-1000 150-210 270-360

nce agrega (4 mmden kk) Su/toz oran

1 m te geri kalan hacmi doldurmaldr.Toplam agregann %4855dir. 0,85-1,10

KYB dizayn, geleneksel vibratrle skan betonla kyaslandnda ncelikle gradasyonda iri ve ince agrega oran azaltlmal buna karlk balayc miktar artrlmaldr.ri agregann daha az oranda kullanlmasndaki ama ince kesitlerin dkmnde veya donat ile kalp arasndaki dar geilerde veya youn donat aralarndan geilerde agregann kilitlenmesini ve kprlenmesini azaltmaktr.imento pastasnn hacmi agregann hacminden fazla olmaldr, bylelikle her agrega tanesi pasta ile sarlr ve etrafndaki imento pastas ile betonun kendi arl ile hareket ederek akcl salanr. KYBda yeni nesil sperakkanlatrc kimyasal katklar kullanlarak dk su/ toz oran salanmaldr. Hibir mineral katk ve filler kullanlmadan 380 kg imento ile KYB yaplabilecei gibi 600 kg toplam toz malzeme ile de yaplabilecei grlmektedir. Herhangi bir st limit verilmemesine ramen agrega max dane ap 16 mm tutulmal bylece betonun yerleme ve geme zellikleri artrlmaldr. Betonda

179

ayrmaya neden olmamak iin toz miktar yeterince artrlmaldr. Eer yaplan dizaynda su miktar dk seviyelerde olmasna ramen ayrmalar, yaylma esnasnda su kusma etkisi grlyorsa viskosite dzenleyici katklar kullanlmaldr. 9.4 Kendinden yerleen betonlar (KYB) iin Deney Metotlar: izelge 69. KYB Deerlendirmesinde kullanlan test metotler ve deerlendirme snflar zellik Akclk Viskosite (Akma deerlendirme) Geme Yetenei Segregasyon Gerekli Test Metodu kme - yaylma T500 kme-yaylma yada Vfunnel L box testi Ayrmaya kar diren Deerlendirme Snf SF1,SF2,SF3 VS1,VS2 veya VF1,VF2 PA1,PA2 SR1,SR2

9.4.1 Slump ve Akclk Deneyi: Abrams hunisinde deney yaplarak elde edilen yaylmann 550-850 mm aras olmas gerekir. Bu deneyde TS EN 12350-2 standardndaki slump deneyinde kullanlan slump hunisi kullanlr. Slump hunisi st seviyesi hizasndan, hibir sktrma ve vibrasyon uygulanmadan doldurulur. 30 saniye bekletilir ve huni kaldrlr. Betonun yaylma ap llr. En yakn 10 mmye tamamlanarak rapor edilir. SF3 performansnn elde edilebilmesi iin max agrega apnn 16 mm olmas gerekir. SF3 snf yaylmay veren betonlarn ayrma riskininde yksek olduu unutulmamaldr. izelge 70. kme-Yaylma snflar Snf SF1 SF2 SF3 Yaylma 550-650 mm 660-750 mm 760-850 mm Kullanm yeri Hafif donatl sistemler,tnel enjeksiyonlar, kazk dkmlerinde. Kolon, perde, deme betonlar ve genel uygulamalarda. Zor ekil ve kesitlerin dkmnde, ar donatl kesitlerde.

Slump Konisi

180

Yaylma tablas

ekil 1. kme Yaylma deney dzenei

Resim 1. kme-Yaylma testinde yaylmann llmesi. 9.4.2 Viskosite (Akma deerlendirme) Deneyleri: V funnel ve T500 deneyleri KYBnun akclk hzn deerlendiren deneylerdir. V funnel deneyinde yaklak 12 litrelik bir beton hibir sktrma ve vibrasyon uygulanmadan funneln st seviyesi hizasndan doldurulur. Doldurma ileminden (102) saniye sonra kabn altndaki kapak alarak betonun ak (boalma) sresi 0,1 saniye hassasiyetle kaydedilir. T500 deneyinde ise slump deneyinde kullanlan abrams hunisinin etrafnda 500 mm.lik daire izilir. Slump deneyinde abrams hunisi kaldrlp 500 mm apndaki daireye betonun ulama sresi kaydedilir. Betonun ak hz ne kadar yksek olursa betonun ayrma riskinin de o kadar artaca unutulmamaldr. izelge 71.Viskosite Snflar Snf VS1/VF1 VS2/VF2 T500 yaylma zaman (sn) 2 >2 V funnel boalma zaman (sn) 8 9 - 25

181

ekil 2. V funnel deney cihaz 9.4.3 Geme Yetenei Deneyleri: 9.4.3.1. U box deneyi: U box deneyindeki hazneye yaklak 20 dm3 beton herhangi bir sktrma ve vibrasyon uygulanmadan doldurularak yaklak 1 dak. beton dinlendirilir. Ekipmann ortasndaki kapak yukar kaldrlarak kapan arkasndaki donatlar arasndan betonun ykselmesi beklenir. Her iki haznedeki betonun yksekliklerinin fark betonun geme yeteneini gsteren bir gstergedir. Btn deney 5 dak.ierisinde bitirilmelidir. h2-h1= 30 mm (max)

ekil 3. U box deney cihaz 9.4.3.2. L box deneyi : Geme yetenei deneyi iin L box deneyi de yaplr. Beton Lboxn dey ksmndan herhangi bir sktrma ve vibrasyon uygulanmadan doldurulur. (6010) saniye bekletildikten sonra kap alr. Beton yatay olarak ilerler ve H1 ve H2 ykseklikleri llr. Aada verilen eitlikten geme yetenei deerlendirilir. PA = H2 / H1

182

izelge 72. Geme yetenei snflar (Lbox ile) Snf PA1 PA2 Geme yetenei

0,80 (2 ubuk) 0,80 (3 ubuk)

183

ekil 4. Lbox cihaz 9.4.4 Ayrma Deneyi: KYBnun ayrmasnn incelenmesi iin 300m apnda, 40 mm yksekliinde olan 5,0mm kare gz akl olan ISO 3310-2e uygun elek kullanlr. (100,5) lt KYB, sarsntsz bir ekilde, numune kovasnda kapa kapatlm olarak ,(150,5)dak. bekletilir. Toz tavasnn arl tartlr Wp (g) olarak kaydedilir. Bekleme sresinin sonunda, terazinin zerinde bulunan elek ve toz tavasnn zerine elek stnden (50050 )mm ykseklikten (4,80,2) kg beton (kusma suyu iermeyen) dklr. Betonun gerek arl kaydedilir. (Wc)(g). Hareket ettirmeden (1205) saniye bekletilir. Sonra elei dey hareket ettirmeden kaldrlr ve toz tavas zerindeki beton arln yani elekten geen arlk tartlr. Wps (g) olarak kaydedilir. Aadaki eitlikten segregasyon direnci hesaplanr.

izelge 73. Segregasyon Direnci Snflar Snf SR1 SR2 Segregasyon direnci (%)

20 15

184

BLM 10
ZEMN DEMES N BETON PARKELER (TS 2824 EN 1338)

ZEMN DEMES N 10.1 BETON KAPLAMA BLOKLARI BETON PARKELER -GEREKL ARTLAR VE DENEY METOTLARI (TS 2824 EN 1338)
10.1.1 Kapsam Bu standard, zemin demesi iin kullanlan, donatsz, imento balaycl beton kaplama bloklarnn malzemelerini, zelliklerini, sahip olmas gerekli artlar ve deney metotlarn kapsar. Bu standard, kaldrm, balant yolu, bisiklet yolu, otoparklar, yollar, otoyollar, endstriyel alanlar (limanlar ve iskeleler), havaalan kaplamalar, otobs istasyonlar, petrol dolum istasyonlar gibi yaya kullanm alanlar, tatlara ak alanlar ve at kaplamasnda kullanlan ndkml beton kaplama bloklarna ve tamamlayc paralarna uygulanr. 10.1.2 Malzemelerle ilgili gerekli artlar Beton kaplama bloklarnn imaltnda, zellikler ve performans bakmndan uygunluklar belirlenmi malzemeler kullanlmaldr. 10.1.3 Mamullerle ilgili artlar 10.1.3.1 Biim ve boyutlar alma boyutlar imalt tarafndan beyan edilmelidir. malt tarafndan beyan edilen anma boyularndan izin verilen sapmalar izelge 74, izelge 75 ve izelge 76de verilmitir. izelge 74 - zin verilen sapmalar

Kegen uzunluklar 300 mmden fazla olmas hlinde, dikdrtgenler prizmas eklinde olan bir blokta iki kegen lleri arasnda izin verilen en byk sapma izelge 74de verilmitir. izelge 75 - zin verilen en byk farklar

Bloun en byk boyutunun 300 mmden daha byk olmas hlinde, dz olmas tasarlanan st yzde dzlk ve bombeden sapma iin uygulanacak snrlar izelge 75te verilmitir. izelge 76 - Dzlk ve bombe iin sapmalar

10.1.3.2 Fiziksel ve mekanik zellikler 10.1.3.2.1 Hava etkileri nedeniyle ypranmaya kar diren 10.1.3.2.1.1 Deney metodu Hava etkileri nedeniyle ypranmaya kar diren, donma zlme bakmndan veya su emme iin yaplacak deneylerden elde edilen sonularn uygunluk kriterlerine gre deerlendirilmesiyle tayin edilir.

187

10.1.3.2.1.2 Performans ve snflar izelge 77 - Su emme

izelge 78 - Buz zc tuz etkisiyle birlikte donma zlme etkisine diren

10.1.3.2.2 Yarmada ekme dayanm 10.1.3.2.2.1 Deney metodu Karakteristik yarmada ekme dayanm T, yaplacak deneylerden elde edilen sonularn uygunluk kriterlerine gre deerlendirilmesiyle tayin edilir. 10.1.3.3.2.2 Performans Karakteristik yarmada ekme dayanm T, 3,6 MPadan daha kk olmamaldr. Tek deney sonularndan hibirisi 2,9 MPadan daha kk olmamal ve numune krlma yklerinden hibirisi de 250 N/mmden daha kk olmamaldr. 10.1.3.2.3 Anmaya diren 10.1.3.2.3.1 Deney metodu Anma direnci, geni diskli anma deneyi yoluyla veya alternatif metot olarak Bhme deneyi ile tayin edilir. Geni diskli anma deneyi referans deneydir. 10.1.3.2.3.2 Performans ve snflar izelge 79 - Anmaya diren snflar

10.1.3.2.4 Kaymaya/kzaklamaya kar diren 10.1.3.2.4.1 Deney metodu stisna bir durumda, cilalanmam kaymaya/kzaklamaya kar diren deerinin gerekli olmas hlinde, Ek Ida tarif edilen deney metodu kullanlmal ve en kk kaymaya/kzaklamaya kar diren deeri, beyan edilmelidir. Beton blok yzeyinde knt, girinti veya pandll srtnme ler cihaz kullanlarak deney yapmay engelleyen bir baka yzey biimi olmas hlinde, deneye tbi tutmakszn mumuln bu standardn artlarn salad kabul edilir. Beton bloun deney iin gerekli alan temin edilemeyecek derecede kk olmas hlinde imalt, deneyde, deneye tbi tutulacak blok ile ayn yzey biimine (yapsna) sahip daha geni yzeyli bir blok kullanabilir.

188

10.2 BETON BLOK BOYUTLARININ LLMES METODU:

10.2.1. Hazrlk llecek blok yzeyindeki tm kntlar ve apaklar temizlenmelidir. 10.2.2. Pln boyutlar lgili alma boyutlar, her bir boyut iin en az iki farkl noktadan llr ve elde edilen gerek boyut lleri, en yakn milimetreye yuvarlatlarak kaydedilir. En az 0,5 mm dorulukla lme yapabilen bir uzunluk lme cihaz kullanlmaldr. Kegen uzunluu 300 mmden daha fazla olan dikdrtgen ekilli bloklarda, kegenler llr ve her iki kegen lme arasndaki fark kaydedilir. 10.2.3. Kalnlk Blok kalnl bir milimetre dorulukla llr. En az 0,5 mm dorulukla lme yapabilen bir uzunluk lme cihaz kullanlmaldr.lmeler, zt kenarlarda drt noktadan, blok kenarndan en az 20 mm ieriden alnr. Drt lme deeri kaydedilir ve ortalama kalnlk hesaplanarak en yakn mmye yuvarlatlr. Herhangi iki lme deeri arasndaki fark hesaplanr ve en yakn mmye yuvarlatlarak kaydedilir. 10.2.4 Dzlk ve bombe 1 mm toleransla belirlenmi uzunlukta, 0,1 mm dorulukla lme yapmaya uygun lme donanm kullanlr. rnek olarak, her ikisi de elikten mamul ablon ve l takozu, ekil 1'de gsterilmitir. Beton blok st yzndeki iki kegen boyunca, en byk dbkey ve ibkey sapma, 0,1 mm yaklamla belirlenmelidir. Her iki sonu da kaydedilmelidir. 10.2.5 Pah En az 0,5 mm dorulukla lme yapabilen bir uzunluk lme cihaz kullanlmaldr.ekil 2' de rnei verilmitir. Her blokta en fazla drt lme almak suretiyle bloun her kenarnda lme ilemi yaplmaldr. Bombenin yatay ve dey ortalama boyutlar hesaplanmal ve en yakn milimetreye yuvarlatlarak kaydedilmelidir. 10.2.6 Yzey tabakasnn kalnl En az 0,5 mm dorulukla lme yapabilen bir uzunluk lme cihaz kullanlmaldr. Ortasndan ikiye ayrlm bir beton blok alnr. Beton bloun ayrlm kesitinde, gzle muayene sonucunda yzey tabakas kalnlnn en dk olduu herhangi bir noktada, yzey tabakasnn kalnl llr. lme deeri en yakn mmye yuvarlatlarak kaydedilir.Yzey tabakasnn kalnl, pah ksmnda llmemelidir. Yzey tabakasndan dar doru kan tek agrega taneleri lmede ihmal edilmelidir. 10.2.7 lme donanm rnei 10.2.7.1 Dikdrtgenler prizmas ekilli metal kutu Beton blou ierisine almaya yeterli byklkte dikdrtgenler prizmas ekilli metal bir kutu. Kutunun, birbirine komu, dey iki yan yzeyi, yatay taban plkasna sabitlenmitir. Dier dey iki yan yzey ise, sabit yan yzeylere paralel ekilde yatay ynde hareket ettirilebilmektedir. Paralel kenar iftleri arasndaki mesafe, bir cetvelden milimetre yaklamla okunabilmelidir. Metal kutu, milimetre yaklamla lme deeri elde edilebilecek yapda imal edilmelidir.

189

10.2.7.2 entikli mastar ve lme blou

ekil 1 - entikli mastar ve lme blou rnei izelge 80 - entikli mastar ve lme blounun boyut lleri

10.2.7.3 kenar milimetre aralkla blmlenmi gnye

ekil 2 - Blmlenmi bir gnye rnei

190

10.3 BUZ ZC TUZ ETKSYLE BRLKTE DONMA/ZLMEYE KARI DRENCN TAYN

10.3.1 Prensip Numune n artlandrmaya tbi tutulduktan sonra 28 gn sreyle, yzeyi % 3lk NaCl zeltisi ile kaplanm ekilde, donma-zlme evrimlerine maruz braklr. Donma-zlme etkisiyle pullanma sonucu numuneden ayrlan paralar toplanarak tartlr ve sonu, numunenin metrekaresi bana kilogram cinsinden gsterilir. 10.3.2 Numune Numune, donma zlme etkisine maruz braklacak st yzeyi 7500 mm2 den kk, 25000 mm2den daha byk olmayacak ve kalnl en fazla 103 mm olmaldr. Numune, bu ller salanacak ekilde beton bloktan alnacaksa, numune alnacak beton blok en az 20 gnlk olmaldr. 10.3.3 Malzemeler 10.3.3.1 ilebilir su 10.3.3.2 Donma ortam, ktlece % 97 orannda iilebilir zellikte su ve % 3 orannda Na Cl ihtiva eden sv. 10.3.3.3 Yaptrc, plstik tabakay beton numuneye yaptrmak iin. Yaptrc, maruz kalaca evre artlarna direnli olmaldr. 10.3.3.4 Silikon lstik, numune ile plstik tabaka arasnda yaltm salamak ve beton numune kenarlarndaki pah doldurmak iin. 10.3.4 Cihazlar 10.3.4.1 Elmas kesici, beton numuneleri kesmek iin. 10.3.4.2 klim kabini, scakl (20 2) C ve bal nemi %(65 10)olan. klim kabini ierisindeki serbest su yzeyinden (240 5) dakika sredeki buharlama (200 100) g/m2 olmaldr. Buharlama hz, yzey alan (22500 2500)mm2 ve derinlii yaklak 40 mm olan kapta llmelidir. Kap, st kenarna (10 1)mm mesafeye kadar doldurulmaldr. 10.3.4.3 Plstik tabaka, kalnl (3,0 0,5) mm, kullanlan tuz zeltisine dayankl, -20 C scaklkta yeterli elstikiyete sahip olmaldr. 10.3.4.4 Is yaltm, kalnl (20 1)mm ve s iletkenlii 0,035 W/(m k)ve 0,04 W/(m k)arasnda olan polisitren veya edeer yaltm malzemesi. 10.3.4.5 Polietilen tabaka, 0,1mm - 0,2mm kalnlkta olan. 10.3.4.6 Donma kabini, soutma ve stma sistemi kontrol edilebilen. Kabin kapasitesi ve kabindeki hava dolam, ekil 4de gsterilen sre - scaklk erisi salanabilecek ekilde olmaldr. 10.3.4.7 Isl iftler, veya edeeri scaklk lme cihaz. Bu cihaz donma ortam ve deney numunesi yzeyindeki scakl 0,5C dorulukla lmeye uygun olmaldr. 10.3.4.8 Kap, beton blok numuneden kopan paralar ierisinde toplamak iin. Kap, 120C scakla kadar kullanlmaya elverili ve sodyum klorr etkisine dayankl olmaldr. 10.3.4.9 Szge kad, numuneden kopan paralar tutmak iin 10.3.4.10 Fra, genilii 20 mm - 30 mm arasnda olan. Beton blokta geveyen ksmlar fralyarak ayrmak iin kllar yaklak 20 mm uzunlukta kesilmi olmaldr. 10.3.4.11 Su pskrme iesi, geveyen malzemeleri ykayarak karmak ve bu malzemelerdeki tuzu uzaklatrmak iin ierisinde iilebilir su bulunan ie. 10.3.4.12 Kurutma kabini, (105 5) C scaklkta altrlabilen 10.3.4.13 Terazi, 0,05 g dorulukla tart yapabilen. 10.3.4.14 Verniyeli kumpas, 0,1 mm dorulukla lme yapabilen. 10.3.5 Deney numunelerinin hazrlanmas Teslim alma muayenesi dnda, en az 28 gn, en fazla 35 gnlk numune kulanlmaldr. Varsa knt ve gevek ksmlar temizlendikten sonra, numune takmn oluturan numuneler (20 2) C scaklk ve % (65 10) bal neme sahip ve buharlama hz, Madde 10.3.4.2ye gre lldnde ilk (240 5)dakika srede (200 100) g/m2 olan iklim kabininde (168 5) saat sreyle bakma tbi tutulmaldr. Kabin ierisindeki numuneler arasnda en az 50 mm mesafe bulunmaldr. Bu srede plstik tabaka, deneye tabi tutulacak yzey hari olmak zere numunenin btn yzeyine yaptrlmal ve deney sresince yapk kalmaldr. Varsa numune yzeylerinin etrafndaki herhangi pahn doldurulmas ve plstik tabaka ile beton numune arasna su girmesini

191

nlemek zere, deney numunesinin st yzeyi etrafnda, beton ve plstik rt arasndaki kelerin su giriinekar yaltm iin silikon veya dier yaltm malzemesi kullanlmaldr. Plstik tabakann ucu, deneynumunesinin st yzeyinden (20 2) mm yukarya kadar kartlmaldr. Not - Normal artlarda yaptrc hem beton numune yzeylerine, hem de yaptrlacak plstik tabaka yzeyine srlmelidir. Plstik tabakann uygunluu dorulanm yaptrlma biimi ekil 3de gsterilmitir.

ekil 3 - Plstik tabaka ile kaplanm ve yzeyinde yaltm ipi bulunan (sada) numune en kesitine ve numunenin stten grnne (solda) ait rnek Deneye tbi tutulacak yzey alan (A), yzeyin, uzunluk ve geniliinin milimetre dorulukla llmesi yoluyla elde edilen deerin ortalamas alnarak belirlenir. klim kabininde bakma tbi tutulmasnn ardndan, deney numunesinin deneye tbi tutulacak yzeyine, (20 2) C scaklktaki iilebilir zellikte su, (5 2) mm derinlikte doldurulur. Numune bu ekilde (72 2) saat sreyle (20 2) C scaklkta tutulmal ve bu yolla, numune yzeyi ve plstik tabaka arasndaki yaltmn etkinlii deerlendirilmelidir. Etkiye maruz braklacak yzey hari olmak zere, numunenin btn yzeylerine, donma zlme evrimleri balatlmadan nce, s yaltm yaplm olmaldr. Bu ilem numunenin kr esnasnda yaplabilir. Is yaltm malzemesi Madde10.3.4.4de tarif edildii gibi olmaldr. Deney numunelerinin donma kabini ierisine yerletilmesinden 15 dakika - 30 dakika nce, numune yzeyi zerindeki su, (5 2) mm derinlikte, iilebilir su kullanlarak hazrlanm olan % 3lk NaCl zelti ile deitirilmelidir. zelti derinlii numune yzeyinden itibaren llmelidir. zeltinin buharlamas, bir polietilen levhann numune zerine ekil 4de gsteridii gibi yatay ekilde yerletirilmesi yoluyla nlenmelidir. Bu polietilen levha, deney boyunca mmkn olduu kadar yatay kalmal ve deney zeltisine temas etmemelidir.

192

ekil .4 - Donma-zlme deneyinde kullanlan dzenek prensibi 10.3.6 lem Deney numuneleri donma kabinine, etkiye maruz braklacak st yzeyi, herhangi bir dorultuda her metre bana 3 mmden daha fazla sapma gstermeyecek tarzda yatay konumda yerletirilir ve numuneler tekrarlanan donma-zlme evrimlerine maruz braklr. Deney esnasnda btn deney numunelerinde, dondurma zeltisinin deney numunesi yzeyinin ortasnda, sreye bal olarak llen scaklk evrimi, ekil 5te glgeli olarak gsterilen alan ierisinde kalmaldr. Ayn zamanda, her bir evrimde scaklk, 7 saatten az, 9 saatten fazla olmayan sreyle 0Cu gemelidir. Dondurma svsnn scakl, donma kabininin genelini temsil eden bir konumda yerletirilmi olan en az bir numunede, numunenin etkiye maruz braklan yzeyinin ortasnda srekli olarak llerek kaydedilmelidir. Deney esnasnda dondurucu kabin ierisindeki hava scakl da kaydedilmelidir. lk donma-zlme evriminin sresi, deney numuneleri donma kabinine konulduktan (030) dakika sonra balatlmaldr. Deney esnasnda evrimin kesintiye uramas hlinde numune - 16 C ve - 20 C arasndaki scaklkta donma evresinde tutulmaldr. Bu kesintinin gnden daha fazla devam etmesi hlinde deney geersiz saylmaldr.

193

ekil 5 - Sre - scaklk evrimleri Grafikte glgeli olarak gsterilen alan belirten dnme noktalarnn koordinatlar izelge 81de verilmitir. izelge 81 - Dnme noktalarnn koordinatlar

Deney numunelerinin tamamnda doru scaklk evrimlerinin salanmas iin, donma kabini ierisinde iyi bir hava dolam salanmaldr. Sadece birka numunenin deneye tbi tutulmas hlinde, kabin ierisindeki bo ksm kr numunelerle doldurulmaldr. Ancak, bo ksmlar doldurulmadan da doru scaklk evrimlerinin salandnn gsterilmesi hlinde bu ilem uygulanmayabilir. 7 ve 14 devirden sonra, zlme durumundayken, daha nce tarif edilen NaCI zeltisinin, numunelerin yzeyi zerindeki seviyesini (5 2) mm 'de tutmak iin, gerekir, % 3lk tuz zeltisi ilve edilir. 28 evrim sonunda, her numune iin aada verilen ilem uygulanmaldr : a) Deney numunesi yzeyinden pullanma sonucunda kalkan malzeme, su pskrtme iesi kullanlarak kap ierisine doru ykama ve daha fazla malzeme kmayncaya kadar fralama yoluyla kabn ierisine toplanr. b) Kapta toplanan malzeme ve sv, szge kadna dikkatlice dklr. Szge kadnda toplanan malzeme, zerinde kalan Na Clyi temizlemek zere en az 1 litre iilebilir zellikte su ile ykanr. Szge kad ve zerinde toplanan malzeme, en az 24 saat sreyle (105 5) C scaklkta kurutulur. Kurutulan malzeme ktlesi, filtre kad hari zere 0,2 g dorulukla tartlmaldr. 10.3.7 Deney sonucunun hesaplanmas Numunenin birim alan bana ktle kayb (L), aada verilen eitlik kullanlarak kg/m2 biriminde hesaplanr. L=M/A

194

Burada ; M: 28 gn devam eden evrimlerden sonra deney numunesinden ayrlan malzemenin toplam ktlesi, kg, A: Deney numunesinin donma-zlme etkisine maruz braklan yzey alan, m2.

10.4 TOPLAM SU EMMENN TAYN

10.4.1 Prensip Numune, (20 5) C scaklktaki ortamda artlandrldktan sonra, sabit ktleye ulancaya kadar suya batrlr ve daha sonra da kurutularak deimez ktleye ulamas salanr. Ktlece kayp, numunenin kuru ktlesine oranla yzde olarak gsterilir. 10.4.2 Numune Beton blok ktlesinin 5,0 kgdan daha byk olmas hlinde blok, 5,0 kgdan daha kk bir numune elde edilecek ekilde, ykseklii boyunca kesilmelidir. 10.4.3 Malzemeler ilebilir zellikte su. 10.4.4 Cihazlar 2 10.4.4.1 Hava dolaml etv, hacminin (litre), havalandrma kanallar alanna (mm ) oran 2000'den az olan kapasitede olan. Etvn scakl, (105 5)C scaklkta sabit tutulabilmelidir. Etvn hacmi bir kerede kurutulacak numune hacminin en az 2,5 misli olmaldr. 10.4.4.2 Dz tabanl kap, iine konan numunelerin hacminin en az 2,5 kat hacminde ve numunelerden en az 50 mm daha fazla derinlikte, su szdrmaz, dz tabanl bir kap. 10.4.4.3 Terazi, gram cinsinden % 0,1 dorulukla okuma yapabilen. 10.4.5 Deney numunelerinin hazrlanmas Deney numunelerindeki tozlar, gevek ksmlar vs. fra ile temizlenir ve numunelerin (20 5) C scaklkta olmas salanr. 10.4.6 lem Numuneler kap ierisindeki (20 5) C scaklkta suya batrlarak bu konumda sabit ktleye, M1 ulancaya kadar tutulur. Suya batrma esnasnda numuneler arasnda en az 15 mm mesafe bulunmal ve numunelerin zerinde de en az 20 mm ykseklikte su tabakas bulunmaldr. Suya batrma sresi en az 3 gn olmal ve 24 saat arayla art arda yaplan iki tartm arasndaki ktle fark % 0,1den daha dk olunca sabit doygun ktleye ulald kabul edilmelidir. Her bir tartmdan nce numuneler, su ile slatldktan sonra sklarak fazla suyu alnm nemli bir bez ile kurulanmaldr. Beton yzeyinin mat grnm almas silinerek kurutmann yeterliliini gsterir. Numuneler, etv ierisine aralarnda en az 15 mm mesafe olacak ekilde yerletirilir ve (105 5) C scaklkta deimez sabit kuru ktleye (M2) eriinceye kadar kurutulur. Kurutma sresi, en az 3 gn olmal ve 24 saat arayla art arda yaplan iki tartm arasndaki ktle fark % 0,1den daha dk olunca sabit ktleye ulald kabul edilmelidir. Tartma ileminden nce numuneler, oda scaklna kadar souyuncaya kadar bekletilmelidir. 10.4.7 Deney sonularnn hesaplanmas Her bir numunenin su emmesi (Wa), aada verilen eitlik kullanlarak ktlece yzde cinsinden hesaplanr:

195

10.5 DAYANIMIN LLMES

10.5.1 Cihazlar Deney makinasnn, tahmin edilen ykn % 3'n dorulukla gsterebilecek bir kadran bulunmal ve yk belirlenen hzda arttrarak uygulayabilecek kapasitede olmaldr. Deney makinasna, temas ettii yzeylerin yar ap (75 5) mm olan iki rijit balktan meydana gelen bir ykleme tertibat monte edilmi olmaldr. Ykleme tertibatnn balklar, ularndaki sapma en fazla 1 mm olacak ekilde ayn dey dzlem ierisinde tutulabilmelidir. st balk, yatay ekseni etrafnda dnebilmelidir. Kullanlan iki adet yerletirme parasnn genilii, (b), (15 5) mm, kalnl, (a), (4 1) mm ve uzunluu ise tahmin edilen krlma dzleminden yaklak 10 mm daha uzun olmaldr.

ekil 1 - Deney prensibi Yerletirme paras, aada verilen sertlik artlarna sahip malzemeden yaplm olmaldr: (16,0 0,5) mm apl daire kesitli bir ubuk ile (48 10) kN/min hzla bir kuvvet uygulayarak zmbalama deneyi yapldnda, (20 5) kN ykteki ani penetrasyon (1,2 0,4) mm olmaldr. 10.5.2 Numunenin deneye hazrlanmas apak ve byk kntlar giderilmi tam beton blok kullanlr. Przl, desenli veya eri olan yz andrlarak veya balklanarak deneye hazr hle getirilir. Dz bir yzey elde etmek amacyla, mmkn olan en az miktarda malzeme andrlmaldr. Bloklar, (20 5) C scaklktaki suya (24 3) saat sre ile daldrlr, karldktan sonra bir bezle kurulanr ve hemen deneye tbi tutulur. 10.5.3 lem Beton blok, yerletirme paralar kullanlarak alt ve st ykleme balklarna deecek ekilde deney makinasna yerletirilir. Yerletirme paralar ve ykleme bal eksenlerinin beton bloun yarlma kesiti ile ayn izgi zerinde olduundan emin olunmaldr. Yarlma kesiti/kesitleri, aadaki ncelik srasna uygun olarak seilmelidir: a) Deney, beton bloun kenarlarna paralel ve simetrik ve en uzun yarlma kesiti boyunca yaplr, bylece aadaki artn salanmasna izin verilmi olur:

196

- Yarlma kesitinin herhangi noktasnda yan yzlere olan dik mesafe, krlma kesiti alannn en az %75'inde blok kalnlnn en az 0,5 katdr. b) Yukardaki art salanamazsa, deney, aadaki art salayacak ekilde seilen iki yarlma kesiti zerinde uygulanr: - Bir yarlma kesitinin herhangi bir noktasnda dier yarlma kesitine veya beton bloun herhangi yan yzne olan dik mesafe, dikkate alnan krlma kesitinin uzunluunun en az % 75'inde beton blok kalnlnn en az 0,5 katdr. c) Yukardaki artlarn hibirisi de salanamaz ise, yarlma kesiti, mesafa isteklerini yerine getirebilecek en byk toplam orantl kesit uzunluu elde edilecek ekilde seilmelidir. d) Beton bloun tann yatay kesiti kare, okgen veya daire ise, yarlma kesiti, blok pln alannn merkezinden geen en ksa hat olacak ekilde seilmelidir. Yk, saniyede (0,05 0,01) MPa gerilme art salacak hzla, dzgn ve kesintisiz ekilde arttrlarak uygulanr. Krlma yk kayt edilir. Deney uygulanan beton bloun krlma dzlemi/dzlemlerinin alan aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr :

S = l.t
Burada; S: Krlma alan, mm2 l : Beton bloun, st ve altnda yaplan iki lmenin ortalamas olarak krlma kesitinin uzunluu, mm t : Beton bloun, biri ortada, dier ikisi ularda yaplan lmenin ortalamas olarak krlma dzlemindeki kalnl, mmdir. 10.5.4 Deney sonularnn hesaplanmas Deney, ayn beton bloun enine (transvers) iki deney kesiti boyunca yaplm ise, numunenin yarlma dayanm iki tek sonucun ortalamas olarak dikkate alnr. Deney uygulanan numunenin T dayanm, aadaki eitlik ile hesaplanr :

T = 0,637.k.P /S
Burada; T: Dayanm, MPa P: Krlma yk, N k :Aadaki eitlikle hesaplanan veya izelge 10.8'den alnan parke ta kalnl iin dzeltme katsaysdr. Beton blok kalnl; 140 mm < t 180 mm ise k =1,3-30 (0,18-t/1000)2 eitlii ile hesaplanr, Beton blok kalnl; t > 180 mm ise k=1,3 alnr veya t 140 mm ise k, izelge 82den alnr. izelge 82 - k dzeltme katsays

Birim alan bana krlma yk aada verilen eitlik kullanlarak hesaplanr :

F = P /L

197

10.6 AINMAYA KARI DRENCN LLMES

10.6.1 Geni diskli anma deneyinin prensibi Deney, kaplama eleman st yznn standard artlar altnda, andrc malzeme (zmpara tozu) kullanlarak andrlmas yoluyla uygulanr. 10.6.2 Andrc malzeme Bu deneyde kullanIacak andrc malzeme, ISO 8684-1e gre tane bykl F 80 olan zmpara tozudur (erimi beyaz alminyum oksit). Andrc malzeme, en fazla defa kullanlmaldr. 10.6.3 Cihazlar Andrma cihaz (ekil 1), asl para olarak, byk andrma diski, andrma malzemesinin akn dzenlemek iin bir veya iki kontrol vanas monte edilmi depolama silosu, ak klavuzu silosu, deney numunesi tutucusu ve kar arlktan oluan. ki vana kullanlmas hlinde, bunlardan birisi ak hzn dzenlemek iin kullanlmal ve sabit olarak ayarlanm olmal, dieri ise ak durdurmak ve tekrar balatmak iin kullanlmaldr.

198

ekil 1 - Andrma cihaz alma prensibi Geni andrma diski, EN 10083-2ye uygun elikten yaplm olan. eliin sertlii 203 HB ve 245 HB arasnda olmaldr (EN ISO 6506-1, EN ISO 6506-2 ve EN ISO 6506-3te tarif edilmitir). Andrma diskinin ap (200 1) mm ve kenarlardaki kalnl (70 1) mm olmaldr. Diskin dnme hz, (60 3) saniyede, 75 devir olmaldr. Hareketli numune tutma kza, mesnetler zerine monte edilmi olan. Bu numune tutma kza, kar arlk vastasyla elik diske doru itilmeye zorlanr. Depolama silosu, andrc malzeme besleyicileri ve ak ynlendirici silosu bulunan. Ak ynlendirici silo, yark eklinde k azl silindir veya dikdrtgen ekilli olan. k aznn uzunluu, (45 1) mm ve genilii (4 1) mm olmaldr. Ak ynlendirici silo boyutlar, btn ynlerde k azndan

199

en az 10 mm daha byk olmaldr. Dikdrtgen ekilli silo kullanlmas ve silo aznn en az bir kenarna, az boyunca eim verilmi olmas hlinde, silo boyutu iin yukarda verilen boyut snrlandrlmasna gerek duyulmaz . Ak ynlendirici silo k az ile andrma diski merkez ekseni arasndaki, serbest d mesafesi, (1005) mm olmal ve zmpara tozu ak ktlesi ile disk n kenar arasndaki mesafe, (1 ~ 5) mm olmaldr. Ak ynlendirici silodan, geni andrma diski zerine zmpara tozu ak debisi, en az 2,5 litre/dakika olmaldr. Ak debisi sabit olmal ve ak ynlendirici silo ierisindeki zmpara tozu seviyesi en az 25 mm olmaldr. 10.6.4 Kalibrasyon Andrma cihaz, 400 oyuk alacak ekilde kullanldktan sonra veya her iki ayda bir, bunlardan daha kk olan esas alnarak kalibre edilmelidir. Ayrca, yeni bir teknisyen tarafndan kullanlmaya balannca, yeni bir zmpara tozu partisi kullanlmaya balannca veya andrma diski deitirilince kalibrasyon ilemi yeniden yaplmaldr. Andrma tozu debisi, ktlesi nceden tartlarak belirlenmi, dz kenarl, ykseklii (90 10) mm olan rijit bir kap ierisine, tozun yaklak 100 mm ykseklikten aktlmas yoluyla dorulanmaldr. Azna kadar doldurulunca kabn hacmi yaklak 1 litre olmaldr. Kap, tam olarak doluncaya kadar, tozun aktld silonun, kaptan olan ykseklii, yaklak 100 mm olarak sabit tutulmaldr. Kabn dolmasndan sonra, st kenar syrlarak tesviye edilir ve kap, bilinen hacme sahip toz ktlesinin (younluk) tayin edilebilmesi iin tartlr. Andrma tozu, andrma cihaz ierisinden (60 1) saniye srede geirildikten sonra, ktlesi tartlarak nceden belirlenmi, yaklak 3 litre hacme sahip bir kap ierisine, kap, andrma diskinin alt ksmnda tutularak toplanr. Tozun tamam kap ierisinde toplandktan sonra, dolu kap tartlr. Yukarda tarif edilen ekilde hesaplanan younluk kullanlarak, andrma tozu debisinin 2,5 litre/dakika olup olmad dorulanr. Cihaz, Boulonnasie mermeri referans alnarak, Madde 10.6.6da tarif edilen ilem kullanlmak suretiyle kalibre edilmelidir. lem esnasnda, kar arlk andrma diskinin, (60 3) saniye srede 75 dnme yapmasndan sonra, mermerde oluan oyuk uzunluu (20,0 0,5) mm olacak ekilde ayarlanmaldr. Kar arlk, oluan oyuun gerekli olandan byk veya kk oluuna gre azaltlmal veya artrlmaldr. Numune tutma kza/ kar arlk dzenei, uygun olmayan srtnme etkisine kar kontrol edilmelidir. Numunede oluan oyuk, Madde 10.6.7de tarif edilen ilem kullanlarak, 0,1 mm yaklamla llmelidir. lme sonucunun ortalamas alnarak kalibrasyon deeri belirlenir. Boulonnasie mermeri referans numune ile yeterli bir gei katsays belirlenmesi artyla, referans malzeme olarak baka bir malzeme de kullanlabilir. Boulonnasie mermeri zellikleri: Yar saydam Lunel, kalnlk 50 mm, contre-passe iki yz tane bykl 100/120 olan elmasla andrlm, EN ISO 4288e gre kalibre edilmi rugotest ile lme yapldnda przllk : Ra= (1,6 0,4) m. Cihazn her kalibrasyon ileminde, numune mesnetinin diklii kontrol edilmelidir. Andrma diskinin referans numune zerinde at oyuk, dikdrtgen ekilli olmal ve oyuun, llen her iki yan kenar arasndaki uzunluk fark 0,5 mmden fazla olmamaldr. Gerekli olmas hlinde aada verilenler kontrol edilmelidir: - Numunenin, andrma diskine dik ayla tutulup tutulmad, - Numune tutma kza ve andrma tozu ak ynlendiricisi aznn, disk eksenine paralel olup olmad, - Andrma tozu aknn, tm az boyunca dzgn dalp dalmad, - Numune tutma kza/kar arlk dzenei srtnmesinin uygun olup olmad. 10.6.5 Deney numunelerinin hazrlanmas Deney, orijinal llerdeki mamule veya st yz de ihtiva edecek ekilde en az (100x70) mm llerde kesilmi paraya uygulanr. Deney numuneleri temiz ve kuru olmaldr. Deney numunesinin, ilem uygulanacak st yzeyi, Madde 10.6.4e gre, birbirine dik iki dorultuda, 100 mm mesafede llen tolerans, 1 mm olacak ekilde dz olmaldr. Deney numunesi yzeyinin przl olmas veya yzeyin dzlemden sapmasnn yukarda verilen toleranslar amas hlinde, yzey hafife andrlarak, verilen toleranslar salanacak ekilde dzeltilmelidir.

200

Deneyden hemen nce, ilem uygulanacak numune yzeyi, sert fra ile temizlenmeli ve anmayla oluan oyuk uzunluunun daha hassas llebilmesini salamak zere, uygun bir boya ile (kalc iaretleme kalemi gibi) boyanmaldr. 10.6.6 lem Andrma tozu silosu, rutubeti en fazla % 1 olan kuru andrma tozu ile doldurulur. Numune tutma kza, geni andrma diskinden uzaa ekilir. Numune, tutucu kzak zerine, ilem sonunda oluan oyuk, numunenin herhangi bir kenarndan en az 15 mm uzaklkta olacak ekilde yerletirilir ve numune, andrma tozunun alt tarafa gemesine izin verecek ekilde takoz ile sabitlenir. Andrma tozunun ierisinde toplanaca kap, geni andrma diskinin alt ksmna yerletirilir. Deney numunesi, yzeyi geni andrma diskine temas edecek ekilde yaklatrlr. Anma tozu kontrol vanas alr ve ayn anda motor, geni andrma diski, (60 3) saniye srede 75 dn yapacak ekilde altrlr. Andrma malzemesi ak debisinin deney sresince deiip deimedii gzle kontrol edilir. Diskin 75 dn yapmasndan sonra, andrma tozu ak ve disk durdurulur. Mmknse, her bir numunede iki deney yaplmaldr. 10.6.7 Oyuk boyutlarnn llmesi Numune, anma bytmesi en az 2x olan byk boyutlu byte altna konulur ve tercihan, oyuk boyutlarnn daha kolay llebilmesini salamak zere klandrma donanm bulundurulur. Oyuun her iki uzun kenarnn (l1 ve l2 ) snrlar, u kalnl 0,5 mm olan kurun kalemle, cetvel kullanlarak izilmelidir. Daha sonra, oyuk uzun kenarlarnn orta noktalar birletirilerek, boyuna eksene dik dorultuda (AB) dorusu izilir. Saysal gstergeli kumpasn lme ular, uzun kenar (l1 ve l2 ) snrlarnn i ksmna A ve B noktalarna, oyuk iine doru yerletirilir ve boyut 0,1 mm yaklamla llerek kaydedilir. lme ilemleri, kalibrasyon amacyla, oyuk ularndan (C D), (10 1) mm mesafedeki noktalarda tekrarlanr. Bu ekilde lme sonucu elde edilmi olur.

ekil 4 - Oyuk alm numune rneinin deneyden sonraki grn 10.6.8 Deney sonularnn hesaplanmas Sonu, kalibrasyon katsays ile dzeltilen ve daha sonra en yakn 0,5 mmye yuvarlatlan boyuttur. Kalibrasyon katsays, 20,0 ile kaydedilen kalibrasyon deeri arasndaki farktr. Bir numune zerinde yaplan iki deney sonucunda iki yuva almsa, sonu olarak daha byk olan deer alnr. Not - rnek olarak; kalibrasyon deerinin 19,6 mm ve boyutun 22,5 mm olmas hlinde sonu : 22,5 + (20,0 - 19,6) = 22,9 mm olarak bulunur ve 23,0 mmye yuvarlatlr.

201

10.7 Anmaya Kar Direncin Bhme Deneyi le llmesi

10.7.1 Prensip Kare plkalar veya kpler Bhme andrma diskinin zerine, standard andrc serpilmi ize gelecek ekilde yerletirilir. Disk, numuneye (294 3) N'luk andrma kuvveti uygulanarak nceden belirlenmi sayda dndrlr. Anma kayb, numunenin hacmindeki azalma olarak tayin edilir. 10.7.2 Andrc malzeme Andrc, standard malzeme olarak, standard granit numuneler denendiinde 1,10 mm - 1,30 mm, Standard kire ta numuneler denendiinde 4,20 mm - 5,10 mm anma meydana getirebilecek ekilde tasarlanarak imal edilmi erimi aluminyum (suni korundum)1) kullanlmaldr. 10.7.3 Cihazlar 10.7.3.1 Kalnlk lme cihaz, kalnlktaki azalmay belirlemek iin kadranl bir lme cihaz. Cihazn lme ucu kresel olmal ve bu ucun temas alan d ap 8 mm, i ap 5 mm olan daire biimli olmaldr. 10.7.3.2 Andrc disk, Bhme andrc diski, ekilde gsterildii gibi, esas olarak belirlenen bir izde andrcy alarak dnen bir disk, bir numune tutucu ve ykleme cihazndan meydana gelir. 10.7.3.3 Dnen disk, dnen diskin ap yaklak 750 mm olup yatay olarak yerletirilmi dz bir disktir. Yk uyguland zaman diskin dnme hz (30 1) devir/dakika olmaldr. Diske, 22 dnten sonra dn otomatik olarak durduran bir saya monte edilmi olmaldr. 10.7.3.4 Deney izi, i yarap 120 mm, d yarap 320 mm, (genilii 200 mm) dairesel ekilli olmal ve deitirilebilmelidir. z, fosfor muhtevas % 35 i gemeyen, karbon muhtevas en az % 3 olan perlitik yapl dkme demirden yaplm olmaldr. zin kenar boyunca en az on noktada alnan lmelerin ortalamas alnarak (EN ISO 6506-1, EN ISO 6506-2 ve EN ISO 6506-3de tarif edilen ekilde) hesaplanan Brinell sertlii 190-220 HB 2,5/187,5 olmaldr. zin yzeyi kullanm srasnda anmaya maruzdur, yzeydeki kalnlk azalmas 0,3 mm'yi gememeli, en derin oyuk 0,2 mm'den daha derin olmamaldr. Bu deerler alacak olursa, iz deitirilmeli veya yzeyi yeniden ilenmelidir. 10.7.3.5 Numune tutucu, Numune tutucusu deney izinden net (5 1) mm mesafede, yaklak 40 mm kalnlnda bir U erevesinden meydana gelir. ereve, numune ve disk eksenleri arasndaki mesafe 200mm ve numuneyi tayan numune tutucusunun trna diskin stnden (41) mm mesafede olacak ekilde yerlemi olmaldr. Numune tutucusu deney srasnda titreim meydana gelmeyecek ekilde monte edilmi olmaldr. 10.7.3.6 Ykleme cihaz, mmkn olan en az srtnme ile alabilecek ekilde mafsallanm, deney srasnda hemen hemen yatay olarak duran, iki farkl uzunlukta kolu bulunan bir manivela, bir ykleme arl ve kar arlktan meydana gelir. Sistem, ykn, ykleme ubuu vastasyla numunenin merkezine dik olarak iletilebilecei biimde tasarmlanm olmaldr. Manivela kolunun kendi arl kar yk ve ykleme arlnn konaca kefe ile dengelendirilmelidir. Numuneye etkiyen yk, ykleme arlnn manivela kolu ile arpm ile bulunur. (294 3) N'luk (yaklak 0,06 N/mm2'ye kar gelen) bir deney yk meydana getirecek arln ktlesi hesapla dorulanmaldr.

202

ekil 1 - Bhme andrma diskinin prensibi 10.7.4 Numunelerin hazrlanmas Numune olarak kenar uzunluu (71 1,5) mm olan kare plka veya kpler kullanlr. Numunenin temas eden ve ona kar gelen yz paralel ve dz olmaldr. Kalnlk azalmasn Madde 10.7. 6'da tarif edildii ekilde tayin edebilmek iin kar yz mmknse andrarak veya alet ile ileyerek paralel hle getirilmelidir. Numuneler, temas yz normal artlarda gerekli grlen drt dnlk n andrmadan sonra, genellikle (110 5) C'ta sabit ktleye kadar kurutulur. stisnai hllerde, slak veya suya doygun artlarda deney uygulamak amacyla numuneler yedi gnden az olmamak artyla suya daldrlmal, her tartmdan nce nemli bir snger ile kurulanarak her numune yaklak eit nemli hle getirilmelidir. Ayn tipteki en az farkl numunenin veya alma parasnn her birinden bir deney numunesi alnmaldr. Deneyden nce numunelerin younluu, R , boyutlarn 0,1 mm yaklamla ve ktlelerin 0,1 g yaklamla llmesi yoluyla tayin edilmelidir. ok tabakal numunelerde, anacak tabakadan alnan numunelerin younluu tayin edilmelidir. Bu numuneler gerektiinde deney ncesinde andrlrlar. 10.7.5 lem Numuneler, deneye balanmadan nce ve her drt devirden sonra (Madde 10.7. 4) 0,1 g dorulukla tartlr. Deney izine 20 g standard andrc konur. Temas yz ize gelecek ekilde numune tutucusuna yerletirilen numune eksenel olarak (294 3) N ile yklenir. Disk, iz zerindeki andrcnn, numunenin geniliinin belirledii alan zerine eit olarak dal kalmasna zen gsterilerek hareket ettirilir. Numuneye, her biri 22 dnten meydana gelen 16 evrim uygulanr. Her evrimden sonra disk ve temas yz temizlenmeli, numune sra ile 90 dndrlmeli ve ize, Madde 10.7.2'de tarif edildii gibi yeni andrc konulmaldr. Islak veya suya doygun numunelere deney uygulanaca hllerde iz, her dnmden nce hafif rutubetli bir snger ile ovulmal ve andrc konulmadan nce nemli hle getirilmelidir. Deney balangcndan itibaren ayarlanabilen memesi bulunan bir kaptan iz zerine dakikada yaklak 13 mL su (180-200 damla) damlatlr. Damlalar 100 mm mesafeden izin ortasna, numunenin 3 cm nne dmelidir. Bu metoda uygun deney srasnda, andrcnn srekli olarak izin etkili alanna dndrlmesine zen gsterilmelidir (Madde 10.7.3).

203

10.7.6 Deney sonularnn hesaplanmas 16 evrim sonunda anma; numunenin hacmindeki azalma V olarak aada verilen eitlikten hesaplanr:

204

BLM 11
BETON BORDR TALARI-GEREKL ARTLAR VE DENEY METOTLARI (TS 436 EN 1340)

BETON BORDR TALARI- GEREKL ARTLAR VE DENEY METOTLARI (TS 436 EN 1340)
11.1 Kapsam Bu standard, donatsz, imento balaycl n dkml beton bordr talarnn malzemelerini, zelliklerini, sahip olmas gerekli artlar ve deney metotlarn kapsar. 11.2 Terimler ve tarifleri Beton bordr ta: Ayn veya farkl seviyelerde bulunan yzeyleri, aada verilenleri salamak zere ayrmak iin kullanlan n dkml beton birim. - Fizik veya grsel snr meydana getirmek veya evreleme, - Tek olarak veya dier bordr talar ile birlikte drenaj kanallar, - Farkl trde trafik iin dzenlenen yzeyleri birbirinden ayrma . Kalnlk Bordr ta st yz ile yataklama yz arasndaki mesafe. Yataklama yz Deme sonrasnda zeminle temas eden alt yz. Yan yz eim as ekil 1de gsterildii gibi, bordr ta yan yznn, tm ykseklik boyunca dey dzlemle yapt a. Pah ekil 1de grlen ekilde kesilmi kenar. Kenar Bordr tann, iki yznn birletii ksm. Kenar, pahl, yuvarlatlm, oluklu, al kesilmi veya andrlm olabilir.

1 Pah 2 Kalnlk Yan yz eim as ekil 1 Pah ve yan yz eim as 11.3 Biim ve boyutlar 11.3.1 zin verilen sapma snrlar malt tarafndan beyan edilen anma boyutlarnda izin verilen sapmalar aada verilmitir. Uzunluk : En yakn mmye yuvarlatldnda, 10 mmyi gememek ve en az 4 mm olmak artyla %1. Dier boyutlar, aplar hari olmak zere: Yzeyler iin : En yakn mmye yuvarlatldnda, 5 mmyi gememek ve en az 3 mm olmak artyla % 3. Dier ksmlar iin : En yakn mmye yuvarlatldnda, 10 mmyi gememek ve en az 3 mm olmak artyla % 5. Bordr tann bir boyutu zerinde yaplan herhangi iki lmn arasnda 5 mmden fazla fark olmamaldr. Yzeyin dzgn, kenarn doru olarak tanmlanabilmesi iin, dzlemden ve dorudan sapmaya uygulanacak toleranslar, izelge 83de verilen deerlere uygun olmaldr.

207

izelge 83 - Dzlemden ve dorultudan izin verilen sapma snrlar

11.4 Fiziksel ve mekanik zellikler 11.4.1 Genel Beton bordr talar aada verilen gereklere uygun olmaldr. 11.4.2 Hava etkileri nedeniyle ypranmaya kar diren 11.4.2.1 Deney metodu Hava etkileri nedeniyle ypranmaya kar diren, donma zlme bakmndan veya su emmeye gre yaplacak deneylerden elde edilen sonularn, uygunluk kriterlerine gre deerlendirilmesiyle tayin edilir. Buz zc tuz etkisiyle birlikte donma/zlmeye kar direncin tayini Numune n artlandrmaya tbi tutulduktan sonra 28 gn sreyle, yzeyi % 3lk NaCl zeltisi ile kaplanm ekilde, donma-zlme evrimlerine maruz braklr. Donma-zlme etkisiyle pullanma sonucu numuneden ayrlan paralar toplanarak tartlr ve sonu, numunenin metre karesi bana kilogram cinsinden gsterilir. Numune, donma zlme etkisine maruz braklacak st yzeyi 7500 mm2den kk, 25000 mm2den daha byk olmamal ve kalnl en fazla 103 mm olmaldr. Numune, bu ller salanacak ekilde beton bordr ta birimden alnacaksa, numune alnacak bordr ta en az 20 gnlk olmaldr. Kullanlan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazrlanmas, deney ilemi, deney sonularnn hesaplanmas TS 2824 EN 1338 Beton Parkeler standardndaki gibidir. Toplam su emmenin tayini Numune, (20 5) C scaklktaki ortamda artlandrldktan sonra, sabit ktleye ulancaya kadar suya batrlr ve daha sonra da kurutularak deimez ktleye ulamas salanr. Ktlece kayp, numunenin kuru ktlesine oranla yzde olarak gsterilir. Beton bordr tann her iki ucundan birer numune alnr. Numuneler testere ile kesilerek veya karot almak suretiyle alnr. Alnan her bir numunenin ktlesi 2,5 kgdan az, 5,0 kgdan daha fazla olmamaldr. Bordr tann iki farkl beton karmndan meydana gelmesi hlinde,bu karmlarn beton bordr tanda kullanlan oranlar, numuneye de aynen yanstlm olmaldr. Kullanlan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazrlanmas, deney ilemi, deney sonularnn hesaplanmas TS 2824 EN 1338 Beton Parkeler standardndaki gibidir. 11.4.2.2 Performans ve snflar Beton bloklar, izelge 84 veya izelge 85de verilen gerekleri salamaldr. Mamuln o lke artlarnda dayanklln garanti altna almak zere gerekli hava etkileri nedeniyle ypranmaya kar diren snf ile ilgili neriler (artnameler) o lkeye mahsus olarak tesis edilebilir. izelge 84 Su emme

Donma artlaryla birlikte yzeyin buz zc tuzlarla sk sk temas etmesi gibi zel artlarn mevcut olduu hllerde, izelge 11.2.2de tarif edilen gerekler salanmaldr.

208

izelge 85 Buz zc tuz etkisiyle birlikte donma zlme etkisine diren Snf 3 aretleme D Donma zlme deneyinden sonra ktle kayb kg/m2 1,0 (ortalama olarak) Tek numune sonularnn hibirisi 1,5dan byk olmamaldr.

11.4.3 Anmaya diren Anmaya kar direncin llmesi Anma direnci, geni diskli anma deneyi yoluyla veya alternatif metot olarak Bhme deneyi ile tayin edilir. Geni diskli anma deneyi referans deneydir. Anma direnci iin gerekli artlar izelge 86da verilmitir. Deney sonularndan hibirisi, gerekli deerden daha byk olmamaldr. Deney iin kullanlan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazrlanmas, deneyin yaplmas ilemi, deney sonularnn hesaplanmas TS 2824 EN 1338 Beton Parkeler standardndaki gibidir. izelge 86 Anmaya diren snflar

11.4.4 Eilme dayanm 11.4.4.1 Deney metodu Karakteristik eilme dayanm, yaplacak deneyler ve verilen uygunluk kriterlerine gre deerlendirilmesiyle tayin edilmelidir. 11.4.4.2 Performans ve snflar Karakteristik eilme dayanm, izelge 87de ilgili snf iin verilen deerden daha kk olmamaldr. Tek deney sonularndan hibirisi izelge 87de ilgili snf iin verilen en kk deerden daha kk olmamaldr. Bordr talarnn, biimleri nedeniyle bu standarda gre deneye tbi tutulamamas hlinde, bu elemanlar, en az bu standarda uygun bordr tanda kullanlan betona edeer kalitede betondan imal edilmi olmalar hlinde, bu standarda uygun kabul edilirler. izelge 87 Eilme dayanm snflar aretleme Karakteristik eilme dayanm Snf MPa 1 S 3,5 2 T 5,0 3 U 6,0 En kk eilme dayanm MPa 2,8 4,0 4,8

11.4.4.3 Eilme dayanmnn llmesi 11.4.4.1 Cihazlar Enine ykleme deney makinasnn, tahmin edilen ykn % 3'n dorulukla gsterebilecek bir kadran bulunmal ve yk belirlenen hzda arttrarak uygulayabilecek kapasitede olmaldr. Deney makinas, numuneye herhangi burulma etkisi gstermeksizin 3 noktadan ykleme yoluyla eilme yklemesi yapabilmelidir (ekil 1).

209

Mesnetlerin uzunluu en az deneye tbi tutulacak numune genilii kadar olmal ve yk, ap (40 1) mm, kalnl en az 20 mm olan bir elik (ekil F.1) yastk zerine kresel yataklanm balk vastasyla uygulanmaldr. Mesnetler, rijit malzemeden yaplm, (20 1) mm apta, yuvarlak veya yuvarlatlm olmaldr. (ekil 1)

Aklama: 1 Arlk merkezinden geen hat 2 Yerletirme paras 3 Sert ahaptan yaplma kama veya har dolgu ktlesi ekil F.1 Deney prensibi 11.4.4.2 Numunenin deneye hazrlanmas Deneyde tam llerde bordr ta kullanlr ve varsa, numunedeki apak ve byk kntlar vb. giderilir. Gerekirse bordr ta numune birimler, (20 5) C scaklktaki suya (24 3) saat sre ile daldrlr, karldktan sonra bir bezle kurulanr ve hemen deneye tbi tutulur. Elde edilen deney sonular arasnda bir bant kurulmu ve kantlanmsa, rutin deneylerde, yukarda tarif edilenden farkl dier hazrlama metotlar kullanlabilir. 11.4.4.3 lem Beton bordr ta numune, deney makinasna yerletirilir. Numunenin ular ile alt mesnetler arasndaki mesafe (numune ularnn mesnetlerden taan ksm) 100 mm olmaldr. Ancak, mesnetler arasndaki akln, numune kalnlnn drt katndan daha dk olmas hlinde, numune ular ile alt mesnetler arasndaki mesafe, bordr ta numunenin deney konumundaki dey kalnlnn yars kadar olacak ekilde azaltlr. Mesnetler arasndaki akln, bordr tann dey boyutunun drt katndan daha dk olmas hlinde deneyin uygulanmas mmkn olmaz. Alt mesnetler arasndaki aklk, bu amala nceden belirlenmi mesafeye, % 0,5 sapma snrlar ierisinde kalmak artyla, en yakn mmye yuvarlatlarak ayarlanmal ve kaydedilmelidir. Yk, bordr ta arlk merkezinden geen hat zerine, en fazla 5 mm sapma snrlar ierisinde uygulanr. Bordr talar daima, en kesitin daha byk olan boyutu yatay konumda bulunacak ekilde yerletirilerek deneye tbi tutulmaldr.
210

Numune, deney makinasnn alt mesnetleri zerine, en kesitin daha byk olan boyutu yatay konumda olacak ekilde simetrik olarak ve elik ykleme yast ile numune arasna (4 1) mm kalnlnda kontraplk yerletirme paras konularak yerletirilmelidir. Deneye tbi tutulacak bordr ta numunesi st yzeyinin profiline bal olarak, deney numunesi yzeyi ile elik ykleme yast arasna sert ahaptan yaplm kama veya har dolgu ktlesi kullanlr. Yk, darbe tesiri olmakszn, gerilme art hz (0,06 0,02) MPa/s olacak ekilde krlma ykne ulalncaya kadar uygulanr. Krlma yk 100 N yaklamla kaydedilir. 11.4.4.4 Deney sonularnn hesaplanmas Krlma kesitinin, kesit alannn arlk merkezinden geen yatay eksene gre atalet momenti, alma boyutlar kullanlarak hesaplanr. Deneye tbi tutulan bordr tann eilme dayanm, T, aada verilen bant kullanlarak hesaplanr. T = (PLy) / 4I Burada; T Eilme dayanm, MPa, P Krlma yk, N, L Mesnetler arasndaki mesafe, mm, I Krlma kesitinin alma boyutlar kullanlarak hesaplanan atalet momenti, mm4, y Krlma kesiti arlk merkezi ile en d lif arasndaki mesafe, mm, Her deney sonucu Megapaskal biriminde kaydedilir. 11.4.4.5 Deney raporu Deney raporunda, bordr tann eilme dayanm, T, yer almaldr. 11.4.4.6 Grnmle ilgili hususlar 11.4.4.7 Grnm Beton bordr talarnn st yzlerinde, atlama veya pullanma gibi kusurlar grnmemelidir.

211

BLM 12
YAPIDA BETON DENEYLER-KAROT NUMUNELER, KAROT ALMA,MUAYENE VE BASIN DAYANIMININ TAYN (TS EN 12504-1)

YAPIDA BETON DENEYLER KAROT NUMUNELER - KAROT ALMA, MUAYENE VE BASIN DAYANIMININ TAYN (TS EN 12504-1)
12.1 Kapsam Bu standard, sertlemi betondan karot numune alma, numunelerin muayenesi, deneye hazrlanmas ve basn dayanmnn tayini iin deney metodunu kapsar. 12.2 Prensip Karot alma cihaz kullanlarak alnan karotlar, dikkatlice incelenir, andrma veya balk yaplmas yoluyla deney iin hazrlanr ve standard ilemler kullanlarak basn dayanm tayini deneyine tbi tutulur. 12.3 Cihazlar 12.3.1 Karot alma cihaz, sertlemi betondan, karot numuneler almaya uygun ekipman. 12.3.2 Basn deney makinas, EN 12390-4e uygun ve kapasitesi, numune boyutlar ile numunenin tahmin edilen krlma ykne bal olarak seilen. 12.3.3 breli veya kollu terazi, deneye tbi tutulacak karot numunenin ktlesini, % 0,1dorulukla tartabilen. 12.3.4 Kumpas ve/veya cetvel, karot ve elik donat boyutlarn, % 1 toleransla lmeye uygun olan. 12.3.5 l aleti, numunenin alt ve st yzeylerindaki dzlkten sapmann, verilen snrlar ierisinde olup olmadn kontrol etmek iin. 12.3.6 Gnyeler ve dier l aletleri (veya dier alet), numunenin dorultu ve diklikten sapmasnn verilen snrlar ierisinde olup olmadn kontrol etmek iin. 12.4 Karot alnmas 12.4.1 Genel Betonda kullanlan agrega en byk tane byklnn, karot apna oran, 1:3den daha byk deerler almas halinde, llen dayanm deeri zerinde nemli etkiye sahiptir. Agrega tane bykl ve karot apnn, karot numune dayanm zerindeki etkisi hakknda bilgi verilmitir. 12.4.2 Karot alma yeri Karot almadan nce, karot alnmasnn yap zerinde oluturaca herhangi bir olumsuz etki dikkate alnmaldr. Karot, tercihan, beton elemanlarn kenarlar veya herhangi bir birleim yerinden uzaktaki ve donatnn ok az olduu veya hi olmad noktalardan alnmaldr. 12.4.3 Karot alma Karot, aksi belirtilmemise beton yzeyine dik olarak alnmal ve ilem esnasnda karota hasar verilmemelidir. lem esnasnda karot alma makinas hareket etmeyecek ekilde skca sabitlenmi olmaldr. 12.4.4 Karot uzunluu Dayanm tayini deneyi iin alnacak karot uzunluunun kararlatrlmasnda aada verilen parametreler dikkate alnmaldr : a) Karotun ap, b) Yaplmas plnlanan yzey dzeltme metodu, c) Elde edilecek dayanmn kp dayanm veya silindir dayanmndan hangisine dntrlecei . 12.4.5 aretleme ve tanmlama Karot alnmasndan hemen sonra, her karot belirgin ve silinmez ekilde iaretlenmelidir. Karotun, alnd yap elemanndaki yeri ve yn kaydedilmelidir. Alnan karot, daha sonra kesilerek birden oksayda numune haline getirilecekse, her numunenin orijinal karot ierisindeki yeri ve yn iaretlenmelidir. 12.4.6 Donat Karotun, ierisinde donat bulunacak ekilde alnmasndan mmkn olduu kadar kanlmaldr. Basn dayanm tayini iin kullanlacak karot numunelerde, boyuna eksen dorultusunda veya bu eksene ok yakn dorultuda donat bulunmamas salanmaldr. 12.5 Muayene 12.5.1 Gzle muayene Herhangi bir kusurun belirlenmesi iin karot numune gzle muayene edilmelidir.

215

12.5.2 lmler lmler aada verilen ekilde yaplmaldr : a) Karot ap, dm , % 1 dorulukla, karot uzunluunun yars ve drttebir noktalarndan, birbirine dik iki dorultuda llmelidir. b) Karot uzunluu, teslim alnd haliyle en byk ve en kk uzunluk deerleri ve ularnn dzeltilme ilemleri tamamlandktan sonraki uzunluu olarak % 1 dorulukla llmelidir. c) Donat, karot ierisinde bulunan herhangi donatnn ap, donatnn merkezi ile karotun kenar (lar) ve/veya karotun ekseni arasndaki mesafe, karotun teslim alnd haliyle ve ularnn dzeltilme ilemleri tamamlandktan sonra llmelidir. lme ilemleri 1 mm dorulukla yaplmaldr. 12.6 Karotlarn hazrlanmas 12.6.1 Genel Basn dayanm deneyi iin karot numunenin u yzeyleri, TS EN 12390-3e uygun ekilde hazlanmaldr. 12.6.2 Boy / ap oranlar Tercih edilen boy / ap oranlar aada verilmitir : a) Dayanm sonucu silindir dayanmna dntrlecekse ; 2,0 b) Dayanm sonucu kp dayanmna dntrlecekse ; 1,0 12.6.3 Toleranslar Numune aada verilen toleranslar ierisinde kalnacak ekilde hazrlanmaldr : a) Andrma, yksek alminli imento veya kkrt kullanlarak balk yapma suretiyle hazrlanan u yzeylerinde dzlkten sapma tolerans TS EN12390-1e uygun olmaldr. b) Hazrlanan u yzeylerinin yan yze gre diklikten sapma tolerans TS EN12390-1e uygun olmaldr. c) Karot yan yzeyinin, izilen dorultu izgisinden sapma tolerans, ortalama karot apnn %3 olmaldr. 12.7 Basn deneyi 12.7.1 Numunelerin saklanmas Suya doygun durumda deneye tbi tutulmas gerekiyorsa numune, deneyden nce en az 40 saat sreyle su ierisinde bekletilmelidir. 12.7.2 Deney Deney, TS EN 12390-4e uygun basn deney makinesi kullanlarak, TS EN 12390-3e uygun ekilde yaplmaldr. atlak, boluklu veya bal gevek durumda olan karotlar deneye alnmamaldr. Numune yzeyinde bulunan herhangi gevek kum veya dier malzeme temizlenmelidir. Deneye balarken numunenin hal slak olmas halinde yzeydeki serbest su silinerek temizlenmelidir. Numunenin, deney esnasndaki yzey rutubet durumu (slak/kuru) kaydedilmelidir. 12.8 Deney sonularnn gsterilmesi Her numunenin basn dayanm, en byk krlma yknn, ortalama ap kullanlarak hesaplanan en 2 kesit alanna blnmesi yoluyla hesaplanr ve sonu en yakn 0,5 MPa veya 0,5 N/mm ye yuvarlatlarak gsterilir. 12.9 Agrega tane bykl ve karot apnn karot numunenin basn dayanm zerindeki etkisi Betonda kullanlan agrega en byk tane bykl ; 20 mm ve 40 mm olan, 25 mm, 50 mm ve 100 mm apl karotlarda yaplan deneylerden aada verilen sonular elde edilmitir : a) Agrega en byk tane bykl 20 mm olan betonda ; ap 100 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak % 7 daha yksek, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 25 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak % 20 daha yksek, b) Agrega en byk tane bykl 40 mm olan betonda ; ap 100 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak % 17 daha yksek, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 25 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak % 19 daha yksek. Not - Yukardaki verilerde, MAT 1 - CT 94 - 0043 sayl anlamayla, AB sponsorluunda yrtlen lm ve deney programnn bir paras olan aratrma program sonular esas alnmtr.

216

BLM 13
BETON DENEY METOTLARI-YAPI VE YAPI BLEENLERNDE SERTLEM BETONDAN NUMUNE ALINMASI VE BASIN MUKAVEMETNN TAYN (TAHRBATLI METOT) (TS10465)

BETON DENEY METOTLARI-YAPI VE YAPI BLEENLERNDE SERTLEM BETONDAN NUMUNE ALINMASI VE BASIN MUKAVEMETNN TAYN (Tahribatl Metot) (TS 10465)
13.1 - Kapsam Bu standard, yap ve yap bileenindeki sertlemi betondan, tahrip ederek, numune alnmasn ve alnan numune zerinde basn mukavemeti tayini deneyi yaplmasn kapsar. 13.2 - Tarifler 13.2.1 - Sertlemi Beton Sertlemi beton, yap ve yap bileenlerindeki beton imal ya en az 28 gn olan veya sktrldktan sonra sertleerek yk tama zeliini kazanm betondur. 13.2.2 - Deney Numunesi Deney numunesi, sertlemi betondan slak metodla kesilerek karlan silindir (karot) veya kp eklindeki numunelerdir. 13.2.3 - lm Yeri lm yeri, deney yeri iinde numune alnan ve numune alnma ncesi deney ekici(vuru deneyi) uygulanan yzeydir. 13.3 - Uygulama Alan Bu standard bir yap veya yap bileeni betonuna ait kalite kontrol baznda taze beton deney sonular yoksa, varolan sonular yetersiz ise veya yapdaki beton mukavemetinde bir phe ortaya kmsa (rnein ; gzle grlebilen nemli atlaklar, tabii don hasarlar, dayanm dkl izlenimi yaratacak boyuttaki yzey bozukluklar ve herhangi bir tarhibatsz metotla yaplan kontrol sonularnn beton basn dayanmna ilikin kuku dourmas ya da herhangi bir zarar veya ksmi yklma mevcutsa) uygulanr. Yap veya yap bileenlerinde sertlemi betonun basn mukavemeti tayininde; -Bu standardda verilen tahribatl deney metodu, veya -Tahribatl deney metodu ile tahribatsz deney metodu (TS 3260) birlikte, uygulanr. 13.4 - Deney Metodu 13.4.1 - Prensip Betonun i bnyesindeki gerek mukavemetinin tespiti sertlemi betondan alnan karot numunelerinin basn deneyi ile mmkndr. Sertlemi beton basn mukavemeti tayininde, mecbur kalnmadka tahribatl deney metodu ile tahribatsz deney metodu birlikte uygulanmaldr. Sertlemi betondan deney numunesi (karot) alnmadan nce numuneye ait lm yerinde beton test ekici ile yzey sertlii deneyleri yaplarak (Rm) geri tepme deerleri, bilyal test ekici ile de vuru bilyesinin beton yzeyinde brakm olduu iz ap (dm) tespit edilir. Her iki yzey sertlii deney metodu betonun elastikiyetinin tespitine dayanan ve betonun birka milimetre derinliindeki yzeyi test ettiinden sadece betonun st yzeyine yakn tabakalarnn basn mukavemeti hakknda bilgi verir. Yzey sertlii deney sonular, kalp vibrasyon karbonatlam yzey, agrega tanecikleri, tehizat ve onarm gibi betonun yzeysel zelliklerinden olduka etkilenir. zellikle yangn, don ve kimyevi etkiler vastasyla tahribata uram beton yzeyinde yzey sertlii deneyleri kullanl deildir. Betondan kesilen bir numune zerinde yaplan basn mukavemeti deneyi gibi ek bir bilgi olmadan yalnz yzey sertlii deney sonucunun verecei bilgi beton mukavemetinin belirlenmesi iin yeterli deildir. Yukarda belirtilen nedenlerden dolay bir yap veya yap bileenleri zerinde basn mukavemeti deerlendirilmesi yaplrken, yzey sertlii deney cihazlar zerinde (Rm, dm) deerlerine karlk verilen grafik deerleriyle yapya ait gerek mukavemet deerleri arasnda nemli farkllklar bulunduundan; - yapnn yapm srasnda alnan 7 ve 28 gnlk taze beton numunelerinin basn mukavemet deneyinden nce yzey sertlik deneyi yaplarak betona ait kalibrasyon erisi karlmal ve yap betonu denetlenirken bu grafik kullanlmal, - veya karot alnan lm yerlerindeki test ekici okumalar ile karot basn mukavemeti deerleri elendirilerek bir grafie tanmal ve bu test ekici deerlerine (Rm) karlk verilen karot mukavemet deerleri vastasyla karot alnmayan ama beton test ekici okuma deerleri bulunan yap bileenlerine ait geree yakn mukavemet deerleri bulunur. Byle bir uygulama ile, sertlemi betondan daha az numune alnarak daha ok sayda yap bileenini test etmek mmkndr. Korelasyon dorusuna ait deerlendirme aada verilmitir.

219

13.4.2 - Cihaz Ve Malzemeler 13.4.2.1 - Karot Makinas 13.4.2.2 - Karot Ba; 50 mm-150 mm i apl ve bu baklara uygun bilezii olan 13.4.2.3 - Su tank 13.4.2.4 - Demir ler; tehizatn yerini, ynn ve beton et kalnln belirleyen 13.4.2.5 - Takesme Cihaz 13.4.2.6 - Basn Presi 13.4.2.7 - Numune Balklama Cihaz 13.4.2.8 - Beton Deney ekici 13.4.3 - Deney Uygulama Yeri, lm Yeri ve Says, lm Yerlerinin Durumu 13.4.3.1 - lm Yerlerinin Says lm yerlerinin says (n), TS 500de ngrlen ekilde, nitelik kontrol iin gerekli olan deney numunesi saysna (N) baldr. 3 (N) says, her 50m lk beton imalatndan alnmas gereken numune says olup en az 3 adettir. Bir 3 yapnn 50 m den daha az beton ihtiva eden her kat iin ise (N) says yine en az 3 adettir. Bu say (N), BS 25den daha yksek mukavemetli betonlar iin iki katna (6 adet) karlmaldr. Beton imalat miktarna gre tespit edilen lm yerlerinin says (n), alnan karot numunesi apna veya kp eklindeki numunenin kenar uzunluu ile sertlemi betonda kullanlan agregann maksimum dane ap bykl ilikisi ile karakteristik beton dayanm snfna bal olarak aadaki izelge-88de belirtilen ekilde artrlr. izelge 88 - Sertlemi Betondaki lm Yeri Says (n)

Tahrip etmeden uygulanan geri tepmeli beton test ekici deneyindeki deney numunesi says n 3.N olmaldr. 13.4.3.2 - lme Yerlerinin Durumu lm yerleri, denenen betonu karakterize etsin diye deney yerine eit bir ekilde datlmaldr. Bununla birlikte lm yerlerinin seiminde, bir yap bileenindeki beton basn mukavemetinin betonlama dorultusunda yukardan aaya doru artabilecei gznne alnmaldr. Kolonlarn alt ve st ksmlarndaki beton mukavemetinde farkllklar oluabilir. Bu nedenle kolonlardaki lme ve karot alma yerleri belirlenirken bu durum gznnde bulundurulmaldr. Beton karot numuneleri alnrken, mmkn olduunca bileenlerin tama gcn etkilemeyecek yerler seilmeli ve tehizatlar kesilmemelidir. Bunun iin tehizatn yeri ve zelliklerini belirleyen tarayc aralar kullanlarak tehizatn daha az ve seyrek olduu yerler seilmelidir. Karot alm srasnda, karotta hasar oluturmamak ve sonularn gvenirliini artrmak iin, hzlandrlm kr ya da buhar kr uygulanmam normal kurlu betonlardan 14 gnden nce karot alnmamasna dikkat edilmelidir. Numunelerin alnmasnda yap bileeninin kenar blgelerinde yap tahribatlar meydana gelmemesine dikkat edilmelidir. Bu nedenle numuneler kesilirken yap eleman kenar ksmndan en az en byk dane apnn iki misli uzaklktaki bir yerden sulu kesme sistemiyle alnmaldr. Sertlemi betondan numune almadan nce uygulanan vuru deneyi (geri tepmeli beton test ekici deneyi) 120 mm den daha ince yap bileenlerinde kk konsol ve kolonlarda titreimden dolay lm sonularn olumsuz ynde deitirebilir. Bu tr narin yapl betonlarda vuru deneyleri destee, kelere yakn yerlere uygulanmaldr.

220

13.5 - Deney Numunesi 13.5.1 - Deney Numunelerinin ekil ve Boyutlar Basn mukavemeti deneyi uygulanacak deney numuneleri silindir veya kp eklinde olmaldr. Yap ve yap bileeninden basn mukavemetine tabi tutulmak zere karlan, kesme ve balk yapma gibi gerekli dzeltme ilemi yapldktan sonraki deney numunesinin ykseklii, silindir eklindeki numunelerde (karotta) apna (h=d), kp eklindeki numunelerde ise kenar uzunluuna eit olmaldr. Karot numunesinin ap betonda kullanlan iri agrega maksimum tane apnn en az 3 misli byklkte olmaldr. Basn yzeyleri, dz ve paralel olmal, deney uygulama eksenine gre dik al (900,5) olmaldr. Karot numunelerinin aplar 100-150 mm olmaldr. zel durumlarda mesela; narin yap bileenlerinde veya tehizatn fazla olduu yap ve yap bileenlerinde daha kk apl karotlar alnabilir. Ancak en kk ap 50 mm olmaldr. Kesilerek alnan kp numunelerinin kenar uzunluu 100 mm den az olmamaldr. 13.5.2 - Deney Numunesi Alnmas Sertlemi betondan denenmek zere beton numunesi alnmadan nce iaretlenen lm yerleri tehizat tarayc ile taranr. Tehizatn en az bulunduu nokta seilip deney ekici uygulanr (TS 3260). aretlenip karot alm kararlatrlm olan lm yerleri numaralandrlr ve yap bileeninin ad, betonun ya karotlarn betonlama dorultusunda ya da bu dorultuya dik dorultuda (yatay veya dey) alndklar ve yap bileeninin boyutlar ile karot alma dorultusuna paralel boyutu tespit edilir. Delici karot baklarnn ap, donat aral ve yap bileeni boyutlar izelge-89ye gre seilir. izelge 89 - En byk Agrega Tane Byklne Karlk Gelen Delici Karot Ba ap Boyutlar

Delici karot ba i ap, yap bileeninin kalnlndan fazla olmamaldr. - Karot numune yzeyleri dzgn olmaldr. Bunun iin karot alma cihaz mmkn olduunca oynamayacak ekilde yan duvarlara veya tavana eitli avadanlklarla, vakum veya pirin dbel ile sabitletirilir. Karot alc cihazn oturma yzeyi eri ise ayak vidalar vastasyla dengelenir. - Karot alc cihazn elektrik ve suyu balanr. - Demeden bir karot alnacaksa, dklecek paralarn ve karotun bir toplayc plaka vastas ile dmeleri nlenir. Ayrca su dklmesine kar toplayc bir kap kullanlr. - Cihaz altrlr su alr ve delici u (bak) yava yava betona sokulur. Karot numuneleri slak delme metodu ile alnmaldr. - Delici u betona gerekli devir dmeyecek ekilde bastrlr. Bu durum ampermetre gstergesi uygun snrlar arasnda tutularak salanr. - Su iddeti betonu kesme annda ortaya kan paralar abuk temizleyecek ekilde ayarlanr. - Karot bann betona ne kadar girdiini tespit etmek iin nce karot ba boyu llr. Bak beton iinden karlmadan kesilen derinlik dnda kalan bak boyu toplam bak boyundan karlarak kesilen karot boyu yaklak olarak belirlenir. Karot numunesi yeterli boyda kesildikten sonra kesilen karota ince bir keski sokularak krlr ve bir pens vastasyla alnr. - Karotlara lm yerlerini belirten kalc iaretler verilir. - Ayrca karotun cinsi, yaps ve hasarlar kaydedilir (klcal atlaklar vb.) Deney numunesi alndktan sonra yap bileeninde meydana gelen boluk, dk slampl yksek dozlu bir har ile veya rtre yapmayan hazr paket harlarn sktrlmas suretiyle doldurularak kapatlmaldr. ayet, deney numunesinin herhangi bir beton yap bileeninden (kolon, kiri, deme vb.) kopmu olan beton ykntsndan alnmas gerekiyorsa, yknt beton ktlesinin sabit tutularak karot numunesi alnmasnn gl nedeniyle ta kesme ba ile 100 x 100x 100 mm veya 150 x 150 x 150 mm boyutlarnda kp numuneleri kesilir. Kp numuneleri, kesmeden dolay herhangi bir hasara

221

uramamsa, kr ve bakm sonunda balklamaya gerek duyulmadan basn mukavemeti deneyine alnr. 13.5.3 - Deney Numunesinin Durumu Deney numunelerinin iinde, basn dorultusunda tehizat ubuu bulunmamaldr. Basn yk dorultusuna dik veya eri tehizat genellikle basn mukavemetini azaltc etki yapar. Bu sebeple deney numunesinin toplam hacmindeki tehizat oran % 5den daha byk olduunda veya deney numunesinin 1/3 yksekliinde bulunan demir tehizat hacmi toplam numune hacminin % lden daha byk olmas halinde deney numunesi deney sonularnn deerlendirilmesinde dikkate alnmaz. Karot deney numunesindeki tehizat hacmi, basn mukavemet deneyinden sonra tartlarak hesaplanr. Tehizat hacmi (V), aadaki forml yardmyla bulunur.

13.5.4 - Deney Numunelerinin Hazrlanmas 13.5.4.1 - Deney Numunelerinin Kesilmesi Yap bileenlerinden karot ba vastasyla alnan deney numunelerinin sval veya karbonatlam yzeyleri ile yap bileeninden koparlm dzgn olmayan yzeyi laboratuvarlarda slak metotla numuneye zarar vermeden ykseklii apna eit olacak ekilde (h=d) ta kesme ba ile tralanr. Numunenin dzeltilmesinden sonraki ykseklii karot apndan en fazla % 10 kadar sapabilir. Numuneler zerindeki iaretlemenin silinmemesine dikkat edilmeli ap ve ykseklik hassas bir ekilde llp kaydedilmelidir. Deney numunesinin basn presinde yk uygulanacak yzeyleri birbirine paralel olmal ve bu yzeylerin dzlemden sapmas en fazla 0,1 mm olmaldr. 13.5.4.2 - Numunelerin Kr ve Bakm Laboratuvarda hazrlanan deney numuneleri deney anna kadar yaklak 23C 2C scaklkta ve doygun rutubetli kr odasnda saklanmaldr (TS 3114) Deney numuneleri deney esnasnda hava kurusu halde olmaldr. ayet deney numunesinin alnd yap veya yap bileeni hizmet artlarnda srekli olarak su ile temasta ise deney numunelerinin kr su iinde yaplmaldr. 13.5.4.3 - Balklama Deney numunelerinin dzlemden sapmas, 0,1 mmyi amas halinde eksenel sapmalar gidermek ve basn yknn homojen bir dalmn salamak amacyla balklama cihaznda % 70 kkrt ve % 30 grafitten meydana gelen balk yaplmaldr. Deney numunesinin alt ve st yzeylerine ayr ayr yaplan balk maksimum 5 mm kalnlnda olmal ve btn numune yzeyini kaplamaldr (TS 3068). Deney numuneleri (silindir ve kp) yap bileeni veya beton ktlesinden alnrken kesmeden dolay hasara uramas durumunda, hasara uram ksmlar imento harcyla svanarak onarlr. Numuneler en az 24 saat sonra deneye tabi tutulmaldr. 13.6 - lem Deney numuneleri kr odasndan karldktan sonra deney artlar ortamnda hava kurusu hale gelene kadar bekletilir. Balklama ncesi tartlarak yaklak birim ktleleri bulunur. Deney numuneleri TS EN 12390-3e uygun olarak basn mukavemeti deneyine tabi tutulur. 13.6.1 - Hesaplama ve Sonularn Gsterilmesi Basn deneyi sonucu bulunan yk, deney ykne dik olan deney numunesi kesit alanna blnerek basn mukavemeti bulunur.

222

13.7 - Deerlendirme 13.7.1 - Genel Bu standarda gre karotlara ait bulunan basn mukavemeti sonular denenen betonun sadece iinde bulunmu olduu deney ya iin geerlidir. Dier bir yaa dnm genellikle mmkn deildir. 100 mm ve 150 mm apnda veya kenar uzunluundaki deney numunelerine ait basn mukavemeti deerleri kenar uzunluu 200 mm olan standard kp basn mukavemeti deerlerine eit kabul edilebilir. Karot yksekliinin apna eit olmas durumunda; Karot ap (d) = 100 mm veya 150 mm ise f kp 200 = f sil 100 veya f sil 150dir. Karot ap 50 mm olan bir numune iin 0,9 f sil 50 = f kp 200 eitlii geerlidir. Burada; f kp 200 = kenar uzunluu 200 mmlik kp basn mukavemeti f sil 100 = ap 100 mm olan silindir basn mukavemeti f sil 150 = ap 150 mm olan silindir basn mukavemeti 13.7.1.2 - Sonularn Deerlendirilmesi Beton 28. ve 90. gnler arasnda denenmelidir. Ancak hukuki bir ihtilaf domas halinde 90 gnden daha yal betonlardan da karot alnabilir. Tahribatl deney sonucunda bulunan karot basn mukavemetine ait en kk tek deer ile ortalama deerler, izelge-90daki edeer kp mukavemeti ile seri mukavemetinin en az % 85 ni salamaldr. Vuru deneyi mukavemet deerleri ile betondan kesilerek karlan karot numunelerine ait basn dayanm deerleri arasnda eitli farkllklar ortaya ktnda karot numunelerine ait dayanm deerleri dikkate alnmaldr. izelge 90 - Beton Snflar ve Mukavemetleri

13.7.1.3 - statistiki Olmayan Deerlendirme Bir yap veya yap bileeninden alnan, uygun ekil ve boyuttaki 100 mm ve 150 mm apndaki veya kenar uzunluundaki deney numuneleri iin bulunan basn mukavemet deerleri kenar uzunluu 200 mm olan standard kp basn mukavemet deerlerine eit kabul edilir. Bu ekilde bulunan f kp 200 deerlerinin, aadaki (a) ve (b) artlarn ayn anda salamas gerekir.

Burada; fEK = Betonun edeer kp mukavemeti (rnein BS14 iin fEK = 16N/mm2 -izelge-90) fSK = Betonun seri mukavemeti

223

(rnein BS14 iin fSK = 19 N/mm2 -izelge-90) dir. Deerlendirme rnei 1 - statistiki Olmayan Deerlendirme Yap bileeni ad: at kat tehizatl beton deme lm yerlerinin iaretleri ve durumu: ekilde verilmitir. Numune alma cihaz: Karot ba tespit edilmi karot alma cihaz Karot numunesinin iaret ve boyutlar ile tehizat oran izelge-91de verilmitir. Yapl sebeplerinden dolay sadece 8 adet karot alnd. Alnan numune adedi 12 adetten daha az olduu iin hesaplamada istatistiki olmayan deerlendirme esas alnd. Beton demenin rt kalnlnn yaklak yarsna kadar delindi. Karot numunelerine ait basn mukavemeti sonular izelge-92de verilmitir. izelge 91 - Karot Numunelerinin aret ve Boyutlar

izelge 92 - Karotlara Ait Basn Mukavemeti Sonular

2 - Deney Sonularnn Deerlendirilmesi karlan karot numunelerinin ap 100 mmdir. h=d=100 mm veya 150 mm ise karot basn dayanm f(sil)100 kp edeer basn dayanm, (f kp 200 ) olarak kabul edilir. Yukardaki rnekte; Beton Mukavemeti Snf : BS 14 BS 14 iin Edeer Kp Mukavemeti : fEK = 16 N/mm2 Seri Mukavemet Deeri : f kp = 19 N/mm2 statistiki olmayan deerlendirme iin deney sonucu bulunan f sil 100 deerleri (f sil 100 = f kp 200 ) eitliinden elde edilen fkp2oo basn mukavemeti deerlerine dnr. f kp 200

224

basn mukavemeti deerleri en az aadaki (a) ve (b) artlarn salamas gerekir. a) Ortalama f kp 200 0,85.fSK; f kp 200 16,15 N/mm2 (0,85.19) b) En Kk Tek Deer f kp 200 0,85 fEK; Deney sonucu bulunan; Ortalama f kp 200 = 24 N/mm2 > 16,15 N/mm2 (a) En kk tek deer f kp 200 = 19 N/mm2 > 13,6 N/mm2 (b) olup BS 14 iin (a) ve (b) artlarn saladndan denenen betonun BS 14 snfna uygun olduu anlalr. Yap veya Yap Bileeni Betonuna ait Korelasyon Dorusunun karlmas Herhangi bir yap veya yap bileeni zerinde 6 adet dk ve yksek mukavemet verebilecek deiik karakterlerde ap, d = 100 mm olan karot numuneleri alnm olsun (Karot numuneleri alnmadan nce karot alnan yerlerde test ekici deneyi yapld). Deney yaplan lm yerleri saysnn yeterlilii izelge-90 ile dorulanmaldr. Alnan karot numuneleri bir basn presinde kuvvet uygulanarak krlr. Silindirik karot numunelerine ait basn mukavemeti deerleri kp basn mukavemetine dntrlr Karot numunesi alnmas tahribatl bir metot olarak drldnde referans korelasyon dorusunun belirlenmesinde karot numunesi yerine taze beton numunelerine ait snr deerleri kullanlr. Bu ynteme gre, beton retimi aamasnda taze beton numunesi olarak alnp 7. ve 28. gn sonunda basn mukavemeti tespit edilmesi istenen beton silindir veya kp numuneleri zerinde dayanm deneyi ncesinde beton test ekici ile ortalama R geri tepme deerleri bulunur, ve beton numuneleri mukavemetleri tespit edilmek zere krlr. Bulunan mukavemet deerlerine karlk ortalama R geri tepme deerleri, ekil-1deki gibi grafike edilerek szkonusu betonun denenmemi dier yap bileenleri hakknda bilgi sahibi olmak zere kullanlabilecek referans korelasyon dorusunu verir. izelge 93 - lm Sonularnn Deerlendirme rnei f kp 200 13,6 N/mm2 (0,85.16)

Bylece edeer kp mukavemet deerleri test ekici geri tepme deer iftlerine (f kp 200 / Rm) karlk gelecek ekilde, (f kp 200 ) ordinatta, (Rm) apsiste olmak zere bir grafie tanr. Eimi f kp 200 : Rm = 2:1 olan referans korelasyon dorusu elde edilir (ekil-1)

225

ekil 1 - Referans Korelasyon Dorusunun Gsterilmesi

226

BLM 14
BETON ELK UBUKLAR (TS 708)

BETON ELK UBUKLARI (TS 708)

14.1 - Kapsam Bu standard, dairesel kesitli ve dz yzeyli, nervrl veya yzeyi profilli beton elik ubuklarn kapsar. n gerilmeli betonda kullanlan yksek dayanml beton elik ubuklar ve tellerini kapsamaz. 14.2- Tarifler 14.2.1 - Beton elik ubuu Beton elik ubuu, betonarme yaplarda beton tehizat olarak kullanlan, dairesel kesitli, dz yzeyli veya yzeyi nervrl veya profilli olan elik ubuklardr. 14.2.2 - Dz Yzeyli elik ubuk Dz yzeyli elik ubuk, yzeyinde betonla aderans (kenetlemeyi) arttrc nervrler veya profiller bulunmayan yzeyi dz, daire kesitli beton elik ubuudur (Fy-1). 14.2.3 - Yzeyi Profilli elik ubuk Yzeyi profilli elik ubuk, haddeleme srasnda, yzeyinde betonla aderans arttrc eitli ekilli girintiler oluturulmu beton elik ubuudur (Fy -2). 14.2.4 - Nervrl elik ubuk Nervrl elik ubuk, haddelenme srasnda, yzeyinde betonla aderansn arttrc nervrler oluturulmu beton elik ubuudur (Fy-2). 14.2.5 - Nervr Nervr, ubuun betonla aderansn arttrmak amacyla, ubuun yzeyinde oluturulmu, ubuk eksenine belirli bir ayla (P)veya alarla yer alan ve ubuk boyunca devam eden kntlardr (Fy-2). 14.2.6 - Fitil (Boyuna nervr) Fitil (boyuna nervr), nervrl beton elik ubuklarda ubuk eksenine paralel olarak kesintisiz ift tarafl devam eden kntlardr (Fy-2). 14.2.7 - Nervr Ykseklii Nervr ykseklii, nervr tepe noktasnn ubuk gvdesine olan uzakldr (Fy-2). 14.2.8 - Nervr Genilii Nervr genilii, nervr kesitinin ortalama geniliidir (Fy-2). 14.2.9 - Nervrl veya Yzeyi Profilli elik ubuun Anma ap Nervrl veya yzeyi profilli elik ubuun anma ap, ayn uzunluk ve ktledeki dz yzeyli beton elik ubuunun anma apna eittir. 14.2.10 - Nervr Aral Nervr aral, birbirini izleyen iki nervrn tepe noktalarnn, ubuk eksenine paralel olarak llen mesafesidir. 14.2.11-Nervr Alan Nervr alan, birim uzunluktaki ubuk ekirdei zerinde ubuk eksenine dik bir dzlem zerine izdm alnm olan nervrlerin alandr. 14.3 - Snflandrma ve zellikleri 14.3.1 -Snflar Beton elik ubuklar imalat metoduna gre: -Scak haddeleme ilemi ile retilen (a). -Scak haddeleme esnasnda sl ilem uygulanarak imal edilen (a), -Souk mekanik ilem (souk haddeleme, burma) uygulanarak imal edilen (b) olmak zere snftr. En kk akma snr gerilmelerine gre: 2 - En kk akma snr 220 N/mm , (I) 2 - En kk akma snn 420 N/mm , (II) - En kk akma snn 500 N/mm2, (IV) olmak zere snfa ayrlr. 14.3.2 - Tipler Beton elik ubuklar yzey zelliklerine gre: -Dz yzeyli (D) -Nervrl (N) -Yzeyi profilli (P) olmak zere tiptir.

229

14.3.2 - zellikler 14.3.2.1 - Grn zellikleri Beton elik ubuklarnn yzeylerinde, atlak,fitil (dz yzeyli elik ubuklarda) apak, izik, katlama, atlak, yzeyden ayrlabilen oksit kabuu,yzey prz gibi kusurlar, gzle grlebilir ap deiiklikleri, nervr bozukluklar ve eksiklikleri bulunmamaldr. Nervrler hilal eklinde olmaldr. 14.3.2.2 - Fiziksel ve Mekanik zellikler 14.3.2.2.1 -Ktle Beton elik ubuklarnn yaplan ktle muayenesi sonucunda bulunacak ktle Fy-1 ve Fy- 2de belirtilen anma ktlelerinin %6sndan daha kk ve %4nden daha byk olmamaldr 14.3.2.2.2 - Akma Mukavemeti, ekme Mukavemeti ve Kopma Uzamas elik ubuklarda ekme deneyleri uygulandnda elde edilecek deerler izelge-94n 2,3,4 ve 6 satrlarnda verilen deerlere uygun olmaldr. 14.3.2.2.3 - Eilebilirlik (Katlanabilirlik) elik ubuk tipine bal olarak belirtilen eme deneyi veya belirtilen ileri geri eme deneyi uygulandnda, elik ubuklarda plak gzle grlebilir krlma veya atlama olmamaldr.

230

izelge 94- Beton elik ubuklar Mekanik zellikleri

Not 1 - Akma mukavemeti, deney cihaznda uzamann srmesine ramen ykn artmad veya azald ilk gerilme deeridir. (Re). Soukta ilem grm ubuklarda, bu snrn belirtilen ekilde belirlenme imkan bulunmadndan, %0,2 kalc uzamaya karlk olarak tespit edilecek gerilme deeri (Rp 0,2) olarak belirlenmesi yeterlidir. izelge-1de belirtilen akma mukavemeti, akma st noktasdr,. Gerilmelerin hesaplanmasnda, anma apndan hesap edilen ve Fy 1 ve Fy 2de verilen kesit alanlar kullanlmaldr. Not 2 - ekme deneylerinde minimum kopma uzamasnn tayini deney numunesi zerinde TS 138de belirtildii ekilde yaplmaldr. Akma snr belirgin olmayan soukta ilem grm deney numunelerinde en az enine veya eimli 10 nervr kapsayan serbest uzunluklar zerinde deney yaplmaldr.

231

Eme deneyinde 60lik bir katlama asna kadar, ubuklarda herhangi bir atlak veya atlak balangc grlmemelidir. 14.3.3 - Boyut ve Toleranslar 14.3.3.1 - aplar Dz yzeyli elik ubuklarn aplar, ap toleranslar ve ovallik toleranslar Fy-1de, nervrl ve profilli elik ubuklarn anma aplar ve nervr lleri Fy-2de verilen deerlere uygun olmaldr. 14.3.3.3 - Nervr Boyutlar - Nervrl ubuklarda nervr boyutlar ve nervr aralklar ile nervrlerin ubuk ekseni ile yapacaklar a (p) Fy-2de gsterilen deerlere uygun olmaldr. -16 mm apa kadar olan nervrl ubuklarda 600 mm, daha byk aptakiler iin 1200 mm uzunluktaki bir ubuk numunesi zerinde her yzdeki, btn nervrlerin llen ykseklikleri (as) ile btn nervrlerin llen (bs) geniliklerinin ortalamas Fy -2de verilen snrlara uygun olmaldr. - Nervrlerin boyutlar ve birbirlerine olan mesafeleri (c), Fy-2de belirtilmitir. ubuun iki veya daha fazla yznde yer alan nervrlerin u ksmlar arasndaki mesafe (e) yaklak 0,3 x d olmaldr. - Fitillerin (boyuna nervr) her birinin ykseklii (a1) 0,10 d yi gememelidir. - Fitil (boyuna nervr) kalnl (b1) 0,1 d0,04d olmaldr. - Nervrl ubuklarda ekirdein kesiti mmkn olduu kadar dairesel olmaldr. 14.3.4 . zellik , Muayene ve Deney Madde Numaralar 14.3.4.1 - Boyut Muayenesi 14.3.4.1.1 - Dz Yzeyli elik ubuklarda ap ve Ovallik Muayenesi Numune olarak alnan elik ubuklarn iki ucundan en az 150 cm uzaklkta olmak zere drt yerden ve 0,1 mm ye duyarl bir kumpasla ap lm yaplr. Ayn ekilde ubuun ayn kesitinde birbirine dik olarak llen ap farkllndan ovallik llr. ap ve ovallik lmlerinin uygun olup olmadna baklr. 14.3.4.1.2 - Nervrl elik ubuklarda Boyut Muayenesi Nervrl elik ubuklarda nervrlerin birbirlerine olan mesafelerinin tayini iin nervrl elik ubuklarn iki utan en az 150 mm ierde olan bir blmnde en az 11 enine nervrn merkezleri arasndaki uzaklk, 0,1 mm ye duyarl bir kumpasla llr ve elde edilen deerlerin ortalamasnn uygun olup olmadna baklr. Nervrl elik ubuklarn her iki utan en az 150 mm ieride olan bir blmnde en az 7 nervrn ve 2 fitilin ykseklikleri ve tepe orta genilikleri ( a ve b) 0,05 mm duyarlkl bir kumpasla lldnde, elde edilecek deerlerin ortalamasnn uygun olup olmadna baklr. Nervrl veya profilli elik ubuklarn aplarn bulmak iin numune olarak alnan ubuklardan yaklak 1000 mm uzunlukta kesilen paralar en az 0,5 g duyarlkta tartldktan sonra aadaki formlle aplar hesaplanr. Burada. ds = ubuk anma ap (mm), l = ubuk boyu (mm). G = ubuk ktlesi (g)dir. Sonucun Fy 1 ve Fy 2ye uygun olmas gereklidir. Benzeri ekilde, tespit edilen ktle kullanlmak suretiyle, kesit alan (A) da aadaki forml ile hesaplanabilir.

Sonucun Fy 1 ve Fy 2ye uygun olmas gereklidir 14.3.4.2 - Nervr Alan Muayenesi 14.3.4.3 - Nervr As Muayenesi Nervr as (p) a ler kullanlarak llr. Sonucun Fy-2ye uygun olup olmadna baklr.

232

14.3.4.4 - Ktle Muayenesi elik ubuklarn en az 1000 mm uzunluktaki boylar 1g duyarlkla tartldklarnda bulunacak deerlerin ayr ayr, yaplan ktle muayenesi sonucunda bulunacak ktle Fy-1 ve Fy- 2de belirtilen anma ktlelerinin %6sndan daha kk ve %4nden daha byk artna uygun olup olmadna baklr. 14.3.5 - Deneyler Deneyler yaplmadan nce aksi belirtilmedike numuneler hibir sl ilemden geirilmemeli,nervrl numunelerde, nervrler rselenmeden, kesit biimini ve kesit alann deitirecek tornalama, dvme veya haddeleme gibi ilemler uygulanmamaldr. 14.3.5.1 - Deney Numunelerinin Hazrlanmas Deneyler, elik ubuklara haddeleme ilemi sonrasnda herhangi bir tornalama ilemi yaplmadan uygulanmaldr. Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki aplarda, scak haddeleme ilemi yaplm ubuklar iin (Illa, IVa) ekme cihaznn kapasitesi yetersiz ise numuneler d = 28 mm den daha kk olmamak zere cihaz kapasitesinin izin verdii en byk apta tornalanarak deneye tabi tutulur. Tornalama ileminde malzemenin ar derecede snmas nlenmelidir (Fy-2). Deney numuneleri dz olmaldr, kangal halindeki mamullerden alnacak numuneler dzeltildikten sonra kullanlmaldr. Numune kangal halinde ise kangaldan 2 spiral kesildikten sonra numune alnmaldr. ekme numunesinin boyu 600 mm; ileri geri eme ve katlama numunelerinin boylar ise d<18 mm iin 500 mm; d>18 mm iin 700 mm olmaldr. 14.3.5.2 - ekme Deneyi -Numunelerin akma ve ekme mukavemetleri ve kopma uzamalar TS 138 EN 10002-1e gre yaplan deneylerle belirlenmelidir. -Btn mukavemetlerin hesaplanmasnda Fy 1 ve Fy 2de belirtilen kesitler kullanlmaldr. -Minimum kopma uzamas; ekme numunesinin ilk lme uzunluu L0=10 d olan ksm zerinde, deneyden sonra llen uzunluk artmnn L0a yzde oran olarak belirlenmelidir. Minimum kopma uzamasnn tespit edilecei numuneler, ubuk boyunca, 10 mm aralklarla iaret izgileri izilir. lme yaplacak blge krlmann meydana geldii blgeye gre mmkn mertebe simetrik ve makinann tutucu enelerinden uzakta olmaldr. Deney uygulanan numune minimum kopma uzamasndan dk ise kopma uzamasnn lld blgenin, makinann tutucu enelerine olan mesafesinin 2 d veya daha yakn olmas halinde o numune ile yaplan deney geersiz saylr. Yeni numune zerinde deney tekrar edilir. -Soukta ilem grm ubuk numuneleri zerinde yaplacak ekme deneylerinin "yalandrlm" numuneler zerinde yaplmas istendiinde deney numunesi, 250C50C scaklkta yarm saat sreyle tutularak, havada oda scaklna getirildikten sonra deney yaplr. Deney raporunda, deneyin bu ekilde yalandrlm deney numuneleri zerinde yaplp yaplmad belirtilmelidir. 14.2.3.3 - Dz Profilli ve Nervrl elik ubuklar in Eme Deneyi Dz, profilli ve nervrl elik ubuk numunelerinin eme deneyi, TS 205e gre belirtilen aptaki mandreller kullanlarak oda scaklnda (15C - 25C) yaplmaldr. Numuneler mandrel evresinde 180C eildikten sonra gz ile incelenir ve deney sonularnn belirtilenlere uygun olup olmadna baklr. 14.2.3.4 - Nervrl ve Profilli elik ubuklar in leri Geri Eme Deneyi Nervrl veya profilli ubuk numuneleri zerinde ileri geri eme deneyi, TS 205e gre ve izelge satr 8de belirtilen aptaki eme silindirleri kullanlarak oda scaklnda. (15C-25C) yaplmaldr. Numuneler, belirtilen eme silindirleri evresinde 90C3 ada bkldkten sonra yarm saat sreyle kaynar suda tutulur. Kaynar sudan karlan numuneler havada, oda scaklna kadar soutulduktan sonra yeniden ileri geri eme tezgahna balanarak daha nceki emeye aksi ynde 20C lik bir a kadar dorultulur. Deneyden sonra incelenen numuneler zerinde belirlenen deney sonularnn uygun olup olmadna baklr.

233

Fy 1 Dz Yzeyli elik ubuklar

ubuun ayn kesitinde llen en byk ap ile en kk apn fark olan ovallik, ap toplam toleransnn (belirtilen toleransn mutlak deerinin iki katnn) % 80ini gememelidir. Anma ktlesi tolerans -%6, +%4 1 - Ktle hesabnda eliin zgl arl 7,85g/cm3 olarak alnmtr 2 - Ktle ve kesit alan toleranssz apa gre hesaplanmtr. 3 - Anma ap toleranslar sadece dz ubuklar iin geerlidir

234

Fy 2 Profilli ve Nervrl elik ubuklar

235

236