330

w ktrej wspczynnik przepuszczalnoci | |

2
m
p
k zaley wycznie od fizycznych
wasnoci orodka.
Zastpujc iloraz Q prdkoci filtracji V, na podstawie wzoru (11.22) mo-
emy zapisa prawo Darcyego w postaci
,
z
h
k V

= (11.25)
w ktrej zosta wprowadzony znak minus, uwzgldniajcy przeciwny zwrot prdko-
ci do zwrotu osi z - i nastpnie, po przejciu do granicy, w postaci rniczkowej:

+ =
=
.
,
p
z h
z d
h d
k V
(11.26)
Uoglniajc ten wzr, w przestrzennym ukadzie wsprzdnych prostoktnych mo-
emy napisa

=
, ) (
, ) (
, ) (
h k
z z
h
k V
h k
y y
h
k V
h k
x x
h
k V
z
y
x
(11.27)
skd wynika, e skadowe prdkoci filtracji mona wyrazi za pomoc pochodnych
czstkowych funkcji , h k = zwanej p o t e n c j a e m p r d k o c i f i l t r a c j i:
. , ,
z
V
y
V
x
V
z y x


=

=
Na mocy rwnania cigoci zagadnienie wyznaczania ruchu wd swobodnych w
jednorodnym orodku porowatym (gruncie) sprowadza si wic do rozwizania
rwnania Laplacea
, 0 = (11.28)
z warunkami brzegowymi zalenymi od tego, czy powierzchnie ograniczajce s
przepuszczalne, nieprzepuszczalne, czy te s powierzchniami swobodnymi.
Na podstawie dowiadcze ustalono, e ruch cieczy w orodku porowatym pod-
lega liniowemu prawu Darcyego w zakresie maych liczb Reynoldsa
331
, 6 4 Re =

=
d V
(11.29)
gdzie d jest rednic ziaren orodka porowatego.
WICZENIA
Przykad 11.1. Dla obliczenia wspczynnika oporu samochodu wycigowego
o dugoci l = 5 m i rozwijajcego prdko V = 220 , h km wykonano model
w skali 1:10 i zbadano w tunelu wodnym. Z jak prdkoci musi przepywa woda
w tunelu, aby zachowane byo pene podobiestwo dynamiczne przepywu? Tempe-
ratura wody t = 20C.
W temperaturze t = 20C lepkoci kinematyczne powietrza i wody s rwne:

r
= 0 145 . cm s
2
,
m
= 0.01 cm s
2
; z rwnoci liczb Reynoldsa
,
r
r r
m
m m
l V l V

mamy
V V
l
l
m r
r
m
m
r
= =

0 69 . m s .
Przykad 11.2. Z jak prdkoci musi porusza si model statku, aby zachowa-
ne byo podobiestwo dynamiczne:
a) przy uwzgldnieniu si lepkoci,
b) przy uwzgldnieniu si cikoci.
Model jest wykonany w skali 1:10. Statek porusza si z prdkoci V
r
= 36 . h km
a) z rwnoci liczb Reynoldsa znajdujemy
,
1
l r
m
m
r
k l
l
V
V
= =
skd obliczamy
, s m 100 = =
r l m
V k V
332
b) z rwnoci liczb Froudea
r
r
m
m
l g
V
l g
V
2 2
=
mamy
. s m 15 . 3
1
= =
l
r m
k
V V
Przykad 11.3. Posugujc si metod analizy wymiarowej wyprowadzi zale-
no strat liniowych cinienia p od rednicy przewodu d, jego dugoci l, wasno-
ci fizycznych cieczy: gstoci i wspczynnika lepkoci dynamicznej , redniej
prdkoci przepywu w poprzecznym przekroju przewodu V oraz redniej chropo-
watoci k.
Poszukiwan zaleno zapiszemy w postaci
( ). , , , , , k V d l f p = (11.30)
W zalenoci (11.30) mamy n = 6 wielkoci, ktrych wymiary zawieraj m= 3
jednostki podstawowe: L , M , T.
Zgodnie z twierdzeniem (11.18) rwnanie (11.30) mona przedstawi za po-
moc wzoru zawierajcego n m = 3 bezwymiarowych parametrw
. ) , , (
3 2 1
= (11.31)
W celu wyznaczenia parametrw
3 2 1
i , , obieramy trzy wielkoci podsta-
wowe, np.: , , , d V ktre zawieraj wszystkie jednostki podstawowe i s od siebie
wymiarowo niezalene
. 1
0 0 1
1 0 1
0 1 3
=

Tworzymy cztery iloczyny bezwymiarowe:

, ,
1 1 1
1

=
d V
l
d V
p
333
. ,
3 3 3 2 2 2
3 2

=
d V
k
d V
Z porwnania wykadnikw potg przy jednostkach podstawowych wynikaj na-
stpujce ukady rwna:
a) obliczanie parametru :
, 0 2
, 0 1
, 0 3 1
= +
=
= +
b) obliczanie parametru
1
:
, 0
, 0
, 0 3 1
1
1
1 1 1
=
=
= +
c) obliczanie parametru
2
:
, 0 1
, 0 1
, 0 3 1
2
2
2 2 2
= +
=
= +
d) obliczanie parametru
3
:
. 0
, 0
, 0 3 1
3
3
3 3 3
=
=
= +
Po rozwizaniu tych ukadw rwna otrzymujemy:
a) = = = 1 2 0 , , ,
b) , 1 , 0 , 0
1 1 1
= = =
c) , 1 , 1 , 1
2 2 2
= = =
d) 1 , 0 , 0
3 3 3
= = =
334
i nastpnie bezwymiarowe parametry podobiestwa:
, ,
Re
1
, ,
3 2
1 2
d
k
d V
d
l
V
p
= =

=
=

=

ktre podstawiamy do rwnania (11.31) uzyskujc zwizek
. , , Re
2
|

\
|
=

d
k
d
l
V
p
Ze zwizku tego, przy zaoeniu
d
l
d
k
d
l
2
, Re

=
|

\
|

= , wynika znany wzr

Darcyego-Weisbacha (5.22).
Przykad 11.4. Stosujc analiz wymiarow wyprowadzi oglne rwnanie na
cinienie, wywierane na ciao przez ciecz.
Oglny wzr na cinienie mona wyrazi nastpujco
, ) , , , , , (
0
= g l V p (11.32)
gdzie l jest wymiarem charakterystycznym ciaa poruszajcego si z prdkoci V
0
w cieczy o gstoci i lepkoci , przy czym przyspieszenie grawitacyjne wynosi g,
a napicie powierzchniowe cieczy .
Wybieramy baz skadajc si z wielkoci: , V, L:
| | | | | | L T L L M = = =

l V , ,
1 3
i sprawdzamy ich liniow niezaleno
1 3 0
0 1 1
0 1 0
1

= .
Zgodnie z twierdzeniem Buckinghama liczba bezwymiarowych iloczynw wy-
niesie: q = 4. Tworzymy wic kombinacje cinienia p z wielkociami fizycznymi
: i ,
0
l V
, ,
1 1 1
0
1
0

=
l V l V
p
335
, ,
3 3 3 2 2 2
0
3
0
2

=
l V l V
g
i nastpnie rwnanie (11.32) zapisujemy w postaci
. ) , , (
3 2 1
=
Po wyraeniu wielkoci fizycznych p, , g i w ukadzie M L T :
2 2
1 1 2 1
] [ , ] [
, ] [ , ] [


= =
= =
T M T L
T L M T L M
g
p
i wyznaczeniu wykadnikw potgowych z odpowiednich ukadw rwna (11.20)
otrzymujemy nastpujce parametry podobiestwa:
2
0
V
p

= bezwymiarowe cinienie,
.
We
1
,
Fr
1
,
Re
1
2
0
3
2
0
2
0
1
=

=
= =
=

=
l V
V
l g
l V
Przykadowo wykadniki potgowe okrelajce parametr podobiestwa tworz
ukad rwna:
, 0 3 1
, 0 2
, 0 1
= +
= +
=
ktrego rozwizaniem s wartoci wykadnikw:
, 1 = , 2 = . 0 =
Dodatkowo otrzymalimy informacj o strukturze wzoru wyraajcego cinienie:
jest to iloczyn
2
0
V i bezwymiarowej funkcji , jako wspczynnika
.
2
0
V p =
336
Przykad 11.5. Anemometr czaszowy (rys. 11.21), wstawiony w strumie prze-
pywajcego powietrza, obraca si ze sta prdkoci ktow . Pomijajc opory
tarcia oraz zakadajc, e wspczynnik siy nonej dla czasz ustawionych wzdu
kierunku przepywu jest rwny zeru, wyznaczy prdko powietrza. Przyj pro-
mie wirnika rwny R oraz wspczynniki dla czaszy wklsej i kulistej rwne: c
x
1
=
= 1.33, c
x
2
= 0.34.
Rys. 11.21
Prdko ktowa wirnika = const, zatem suma momentw pochodzca od si
aerodynamicznych wzgldem osi O wirnika jest rwna zeru, czyli
. 0
2 1
= = R P R P M (11.33)
Poszczeglne siy wynosz:
1
2
1
2
) (
1


=

u V
c P
x
, (11.34)
2
2
2
2
) (
2

+
=

u V
c P
x
. (11.35)
Podstawiajc zalenoci (11.34) i (11.35) do rwnania (11.33) i uwzgldniajc przy
tym, e
2 1
=
otrzymujemy
337
; ) ( ) (
2 2
2 1
u V c u V c
x x
+ =

std
1
1
2
1
2
1

+
=

x
x
x
x
c
c
c
c
u V .
Prdko unoszenia jest rwna
, R u =
przeto prdko powietrza wynosi
. 045 . 3 R V =

Przykad 11.6. Dana jest prostoktna komora filtracyjna o wymiarach a = 10 m

i b = 4 m, wypeniona trzema jednakowej gruboci ( ) l = 2m warstwami filtracyj-
nymi o wspczynnikach filtracji rwnych:
, s m 10 08 , 1
4
1

= k , s m 10 22 , 2
4
2

= k . s m 10 14 , 6
2
3

= k
Obliczy przepyw wody przez komor, jeeli rnica poziomw wody w komo-
rze filtracyjnej i w komorze czerpnej przy ustalonym przepywie wynosi , m 4 = h
pomijajc straty na poziomym przepywie wody.
Wyrazimy rnic poziomw wody w komorze filtracyjnej i komorze czerpnej za
pomoc strat cinienia na poszczeglnych warstwach filtracyjnych
,
3 2 1
h h h h + + =
ktre obliczamy z prawa Darcyego (11.26):
. , ,
3
3
3
3 2
2
2
2 1
1
1
1
V
k
z
h V
k
z
h V
k
z
h

=

=
Uwzgldniajc cigo ruchu cieczy
V V V V
1 2 3
= = =
338
oraz jednakow wysoko warstw filtracyjnych
l z z z = = =
3 2 1

mamy
,
1 1 1
3 2 1
l V
k k k
h
|
|

\
|
+ + =
a std
l
k k k
h
V
|

\
|
+ +
=
3 2 1
1 1 1

.
i nastpnie
l
k k k
h b a
V b a Q
|

\
|
+ +
= =
3 2 1
1 1 1

.
Po podstawieniu wartoci liczbowych otrzymamy
Q =

+ +
|
\

|

10 4 4
1
0 000108
1
0 000222
1
0 0614
2
0 058
, , ,
, m s.
3