Ogrodowe przedmiecia Londynu - Hampstead.

Zaoenie w Hampstead to ogrodowe przedmiecie Londynu, a jego oryginalna nazwa to Hampstead Garden Suburb. Pooone jest ono 8 km w stron wschodni od centrum Londynu, a jego cakowita powierzchnia wynosi 243 akry. Projektantami tego obszaru byli Sir Raymond Unwin i Barry Parker, ktrzy wczeniej stworzyli pierwszy projekt miasta-ogrodu Letchworth. Planujc Hampstead wzorowali si na utopijnej idei Ebenezera Howarda, odnoszcej sie wanie do miasta-ogrodu, gdzie panowa miaa harmonia i bardzo wysok pozycj zajmowaa ziele. Wizja stworzenia takiego rodzaju przedmiecia Londynu wypyna od Henrietty Barnett, ktra baa si o pikno tamtejszego krajobrazu w obliczu rozwijajcej si komunikacji samochodowej i zbiorowej, czego dowodem byy powstajce arterie komunikacyjne i stacja metra. Pragna ona stworzy ludziom wszystkich klas zdrowe miejsce do ycia. Projekt ukaza si po raz pierwszy w 1905r. na amach "Przegldu Wspczesnego", lecz nie mg zosta zrealizowany ze wzgldu na niezgodno z wczesnymi przepisami. Stworzone przez Unwina nowe zasady planowania stay si podoem przyszego projektowania urbanistycznego w Wielkiej Brytanii, a take w innych rejonach wiata. Doprowadziy one do zrealizowania projektu w 1907 r. Przechodzc do samej budowy zaoenia Hampstead Garden Suburb naley zacz od najwaniejszych elementw tej kompozycji. Jak widzimy najbardziej wyrniaj si wrzosowiska o powierzchni 80 akrw pooone na poudniu, ktre byy nienaruszalnym obszarem, ograniczajcym zabudow umiejscowion na zachodzie. Dalej na wschd powstay lasy Big i Little Wood bdce odniesieniem do howardowskiego green belt. Wanie tam przebiegaa droga, po przebyciu ktrej docierao si na skraj Hampstead Heath Extension, czyli wczeniej wspomnianych wrzosowisk. Tam te otwieraa si perspektywa na lini muru. Przesuwajc si na pnoc napotykamy kolejny wany element tego ogrodowego przedmiecia, ktrym jest mur oddzielajcy rozlege tereny zieleni od terenw zabudowanych. Zawiera on bramy prowadzce do rodka osiedla oraz wieyczki-baszty, ktre ca swoj form nawizyway do redniowiecznych miasteczek. Unwin posuy si tutaj dalek perspektyw rozwijajc si za wyszczerbion bram, ktra nie tylko ukazywaa pikne otwarcie na kompozycj zieleni, ale take bya wyrazem tsknoty za przeywanym pejzaem, zagubion rwnowag i harmoni, utraconym bezpieczestwem oraz upragnion perspektyw ucieczki. Kontynuacj tego muru mona okreli grupy budynkw przebiegajcych wzdu przybrzenych drg. Tworz one wejcia do Hampstead i odgradzaj wntrze zaoenia od terenw je okalajcych. Pnocna cz przedmiecia to zesp mieszkalny charakteryzujcy sie rwnowag miedzy zabudow przeznaczon dla rnych warstw spoecznych. Zastosowano tu gradacj - od okazaych i najwikszych domw czynszowych na poudniu, do maych domkw rzemielniczych pooonych w pnocnej czci. Takie stopniowanie jest prawie niezauwaalne, co powodowao agodny dystans midzy odpowiednimi rejonami. Elementem czcym budynki byo ich wspgranie, wszystkie miay tak sam form architektoniczn, bez podziau na klasy. Mwic o zabudowie trzeba wspomnie o wytycznych tutaj obowizujcych. Na jednym akrze mogo znajdowa si maksymalnie 8 domw, co dawao 20 domw na hektar. Przerwy midzy fasadami budynkw wynosiy 50 stp, czyli ok 16,5 m, mieciy si w nich ogrody. Dziaki z kolei wytyczone byy ywopotami, dziki czemu widzimy jak wana w projekcie bya ziele i natura. Z kolei ukad zabudowy charakteryzoway zielone place zamykane z trzech stron budynkami.

Kolejnym elementem obszaru mieszkalnego s ulice. Maj one szeroko rednio 40 stp, tj. 13,2 m. Odpowiednie uoenie domw nadaje kadej z nich indywidualny charakter, a dla uniknicia monotonii zastosowano zagicia ulic tworzc uki oraz przesunicia zabudowy od osi arterii wprowadzajc w wolne przestrzenie ziele. Naley take wspomnie o rozwizaniu komunikacji noszcym nazw cul-de-sac, czyli lepe uliczki. Jest ich sporo, a ich zadaniem jest stworzenie lokalnych wizi w zamknitych strefach. S one alternatyw osiowych drg, ktre w przypadku Hampstead charakteryzuj si otwarciami widokowymi, np. na tereny zielone. Przykadem cul-de-sac jest picioktny plac pooony w zachodnim obszarze Hampstead, gdzie ruch zorganizowany jest wanie wok tego typu komunikacji, a zabudowa ma malownicz i symetryczn wzgldem osi ulicy kompozycj. Najwaniejsze miejsce w planie Parkera i Unwina zajmuje Plac Centralny zaprojektowany przez Edwina Lutyensa jako miejsce skupiajce ycie religijne i spoeczne przedmiecia. Wedug Henrietty Barnett mia on posiada maomiasteczkowy charakter, jednak Lutyens stawia na wielkomiejsko, czego efektem s dwa kocioy rnych wyzna ustawione naprzeciw siebie. Jednym z nich jest Koci w. Judy bdcy dominant grujc nad zabudow, naprowadzajcy na gwn o biegnc z wrzosowiska na Plac Centralny. Znajdowa sie tam rwnie budynek Instytutu, co razem tworzyo okazay plac na wzgrzu, ktry w zachodniej pierzei posiada krajobraz. Warto wspomnie, e skwer ten pokryty by traw. Po roku 1918 rozbudow zaj si J. C. S. Soutar, ktry cakowicie odstpi od pierwotnych zaoe. Po I wojnie wiatowej domy budowane byy wycznie na sprzeda, a nie tylko do wynajcia i lokalizowano je bez uwzgldnienia wczeniej wspomnianej gradacji, co doprowadzio do zaniku spoecznej rwnowagi. Nie byy one spjne take architektonicznie i urbanistycznie, nowa zabudowa wyranie odbiegaa od starej. Tylko pierwotne zaoenie odznacza si wysok jakoci, te kolejne okazay si mniej szczliwe, dlatego w 1969 roku stworzono spk The New Hampstead Garden Suburb Trust, ktrej czonkami mogy by osoby mieszkajce tam co najmniej trzy lata, a jej zadaniem byo dbanie o standardy architektoniczne i utrzymanie unikalnego charakteru caoci. Ogrodowe przedmiecie Londynu, jakim jest Hampstead to nowa jako urbanistyki. Jest to miejsce idealnych pocze zabudowy i krajobrazu oraz zadbania o harmoni wspycia rodzinnego i spoecznego. Charakteryzuje si ono kilometrami ywopotw, ogromn iloci zielonych placw i malowniczo-romantycznym ukadem zabudowy i komunikacji.

Bibliografia:

1. Castex J., Depaule J. Ch., Panerai P., Formes urbaines: de lilot a la barre. 2. Czyewski A., Trzewia Lewiatana. Antropologiczna interpretacja utopia miasta-ogrodu. 3. Kononowicz W., Wybrane zagadnienia urbanistyczne wielkich miast i osiedli mieszkaniowych w Zachodniej Europie od poowy XIX w. do drugiej poowy wojny wiatowej. 4. Wojtyszyn B., Idea miasta ogrodu. Hampstead Garden Suburb.