EPTEL DOKUSU HSTOLOJS

DOKU: Birbirine benzeyen ve ayn fonksiyonu yapmaya ynelik hcre ve hcre rnlerinin (ekstraselller matriks=ara madde+lifler) kompleks bir topluluudur.

Ekstraselller matriks

Ara madde
Lifler

hcre Ekstraselller matriks

hcre

hcre

VCUTTA 4 TEMEL DOKU 1. Epitel Dokusu 2. Ba Dokusu Ve Trevleri (Kkrdak, Kemik, Kan, Ya) 3. Kas Dokusu 4. Sinir Dokusu

DOKULAR
Ovum Spermium= ZGOT ndifferensiyeDifferensiye: HSTOGENEZS

Ektoderm Mezoderm Endoderm

EKTODERM
Koruyucu/rtc epitel, sinir dokusu

MEZODERM
Ba dokusu ve trevleri, kas dokusu

ENDODERM
Sindirim sisteminin ve solunum yollarnn epiteli

Dokular vcutta bamsz birimler eklinde ayr ayr bulunmazlar.

Birbirleriyle ilikili olarak, deien oranlarda farkl dokular biraraya gelerek organlar olutururlar.

EPTELYAL DOKULAR

1. Vcudun d yzeyini kuatan, 2. Vcuttaki kapal boluklar (kardiak, torasik, abdominal)

3. Vcut dyla balantl tubuler yaplar; a. Sindirim kanal b. Solunum yollar c. rogenital sistemi deyen avaskler hcre klflardr.

*Hcreden zengin, ara maddeden fakir (Lifler ) *Avaskler

*Altnda ba dokusu bulunur

*Bazal lamina (Bazal Membran) *Rejenerasyon (+, )

Hcreler
Ara madde

Ara madde Ekstraselller matriks (Lifler )

EPTEL HCRELERNDE YZLER ve YZEY ZELLEMELER

Apikal yz

Lateral (yan) yz

Bazal yz

Bazal membran (lamina)

EPTEL HCRELERNDE YZEY ZELLEMELER

Apikal:

Yan (Lateral):

Sil Flagellum Mikrovillus Stereosil

Bazal:

Zonula okludens (tight junction) Zonula adherens Makula adherens (DEZMOZOM) Gap junction (neksus)

Bazal lamina (bazal membran) Bazal membran kvrmlar Hemidezmozom Sodyum-potasyum ATPaz

APKAL YZ ZELLEMELER Sil Flagellum Mikrovillus Stereosil

APKAL YZ ZELLEMELER

SLLER
Hareketlidirler. Demetler eklinde ve ok sayda (bir hcrede 250 adet) bulunurlar.

Aksonem (9+2 mikrotbl) yapsndadrlar.

Epitel yzeyinde bulunan mukus ve dier maddeleri ilerletme/hareket ettirme fonksiyonuna sahiptirler. Solunum sisteminde dii genital sisteminde i kulaktaki baz hcrelerde bulunurlar.

SL
9+2 aksonem

9+2 aksonem

SLLER

FLAGELLUM
Yaps siller ile ayndr (9+2=Aksonem).

Silden ok daha uzundurlar.

Bir hcrede yalnzca bir tane bulunurlar.

Hareketlidirler. nsanda erkek reme hcresi olan spermiumlarda bulunurlar. Spermiumun hareketinden sorumludurlar.

FLAGELLUM

MKROVLLUS

Plazma membranyla evrili parmak eklindeki silindirik sitoplazmik uzantlardr. Bir hcrede ok saydadrlar. Herbir mikrovillusun iinde longitudinal olarak uzanan ve birbirine paralel 25-30 aktin filamenti bulunur.

MKROVLLUS

Buradaki mikrofilamentler sitoplazmik miyozin ile etkileime girerek kaslrlar ve bylece mikrovillusun boyu ksalr. Hcre yzeyini artrrlar. Majr fonksiyonu; absorbsiyon ve transportu kolaylatrmaktr. Barsak epitel hcrelerinde ok saydadrlar.

MKROVLLUSLAR

STEREOSL
Olduka uzun, dallanma ve atallanmalar gsteren mikrovilluslardr (yaplar sillerden tamamen farkldr). Hareketsizdirler.

Erkek reme sist.de; absorbsiyon,

kulakta ise; duyusal fonksiyon yaparlar.

STEREOSL

YAN YZ ZELLEMELER
Zonula okludens (tight junction) Zonula adherens Makula adherens (Desmozom) Gap junction (neksus) Fasia adherens

Zonula (=kuak/bant): Hcreyi epeevre sarar. Zonula okludens (tight junction) Zonula adherens Plaklar: Disk eklindedirler, hcreleri birbirine bir noktadan balarlar. Makula adherens (DESMOZOM) Gap junction (neksus)

Zonulalar

Zonula okludens

Zonula adherens

Plaklar

Tonofilamentler

Gap junction Desmozom (makula adherens)

ZONULA OKLUDENS =TIGHT JUNCTION (sk balant)

Hcre apeksine yakn yerleimlidir. ki komu hcrenin trilaminar membranlarnn birbirine bitiik d yapraklarnn fzyonuyla oluan lokal pentalaminar (be tabakal) yapdr. nterselller aral tamamen kapatr.

ZONULA OKLUDENS =TIGHT JUNCTION (sk balant)

Epitelyal hcreler arasnda her iki ynde (apikalden bazale/bazalden apikale) hem membran proteinlerinin hareketini hem de madde geiini ve kaybn nler. Komu hcreler arasnda su ve suda eriyen molekllerin geiini engeller. Epitelin belli vcut kompartmanlarn izole etmesini salar. (rn; intestinal lmendeki bakteri ve toksinlerin dolama gemesini nler).

Zonulalar

Zonula okludens

Zonula okludens
Zonula adherens

ZONULA ADHERENS (Kuak desmozom)

Zonula okludenslerin hemen altnda bulunurlar. nterselller aralk aktr, hatta normal alanlardakinden daha geni olabilir (20-90 nm) ve madde geiimini engellemez. Hcreyi kuak tarznda epeevre sararlar.

ZONULA ADHERENS

Komu hcrelerin sitoplazmik yzeylerinde ayn seviyede bulunan elektron-youn plak eklindedir. ki komu hcrenin membranlarnn d yapraklar cadherinlerin (transmembran balayc proteinler) ekstraselller yarmlar ile tutturulur.

FASYA ADHERENS
Zonula adherens ile ayn yapdadr ancak hcreyi epeevre kuatmaz, kk eritler eklinde bulunur. Kalp kasnda ok sayda bulunmaktadr.

MAKULA ADHERENS (=DESMOZOM) Komu hcrelerin sitoplazmik yzeylerinde ayn seviyede bulunan disk biimli youn balant plaklarndan oluur. Bu plaklara sitoplazmadan gelen youn tonofilamentler balanr ve kvrlp dnerek tekrar sitoplazmaya doru uzanr. Bu filamentlerin, hcreler zerine gelen gl etkileri paylaarak dattklar ve azalttklar dnlmektedir. nterselller madde geiimini engellemez.

Desmozomlar, tek katl epitel hcrelerinin sadece yan yzlerinde yamalar eklinde grlr.
Derinin ok katl yass epitelinde (epidermis) ise, tm hcre yzlerinde bulunurlar ve epidermiste sadece bu balant kompleksi bulunur. Hcrelerin birbirine skca tutunmasn salarlar.

Makula adherens=Desmozom

Desmosom e

Makula adherens =Desmozom

GAP JUNCTION (=NEKSUS)

Disk/yama eklindeki yaplardr. Bulunduklar alandaki interselller aralk olduka dardr (2-4 nm).

ki komu hcrenin membranlarnda ayn seviyede bulunan konneksonlardan oluur. Konneksonlar protein hekzamerleridir ve herbirinin ortasnda 1.5nm apta hidrofilik porus bulunur.

Bir membrandaki konnekson, komu membrandaki konnekson ile ayn seviyede birleir. Birleen konneksonlar,interselller aralkta bir kpr ve kesintisiz bir por olutururlar. yonlar, aminoasitler, siklik AMP, baz hormonlar ve kk molekller (<1500 Dalton) bu kesintisiz porlar iinden bir hcreden dierine geebilirler.

Gap junctionlar, ortamdaki baz maddelerin konsantrasyon deiimlerine bal olarak alp kapanabilirler. Sitosolik pH (), sitosolik Ca2+ () = KANALLAR AILIR.

Sitosolik pH (), sitosolik Ca2+ () = KANALLAR KAPANIR.

Elektriksel iletiye izin verdikleri iin (iyon akmn engellemezler), madde kayb olmakszn hzl bir ekilde interselller ileti salarlar ve fonksiyonel koordinasyonda ok nemlidirler (kalp kas, dz kas, nronlar,karacier,lens)

612 54 3

HEKZAMER

Gap junction ve interselller ileti

Gap Junctions

Yan yz balant kompleksleri fonksiyonel olarak;

Tutucu (adhere edici) balantlar Zonula adherens Makula adherens (desmozom, hemidesmozom) Geirgen olmayan (impermeabl) balantlar Zonula okludens letiim salayan balantlar Gap junction eklinde snflandrlr.

BAZAL YZ ZELLEMELER Bazal membran (Bazal lamina) Bazal kvrmlar Hemidesmozom Sodyum-potasyum ATPaz

BAZAL MEMBRAN
Epitel ile altndaki ba dokusu arasnda bulunan dar, aselller yapdr. EM ile iki komponentten olutuu grlr: 1.Bazal lamina: Epitelyal hcreler tarafndan yaplr.

2.Lamina retiklaris: Ba dokusu hcrelerince yaplr.

PAS (+) boyanr. Ik mikroskobu ile grlebilir.

Bazal membran= Bazal lamina + Retikler lamina

(Retikler lamina)

1. BAZAL LAMNA
Ik mikroskobu ile grlemez. EM ile iki blgeden olutuu grlr: a. Lamina lusida (lamina rara)[lusida: saydam] b. Lamina densa [densa: youn]

a. Lamina lusida: Epitelin hemen altnda,50nm kalnlktaki elektron-saydam blgedir. b. Lamina densa: Lamina lusidann altnda 50nm kalnlktaki elektron-youn blgedir.

2. LAMNA RETKLARS

Bazal lamina ile alttaki ba dokusu arasndadr.

Fibroblastlar tarafndan yaplan balca Tip III ve Tip I kollajenden oluur. Deiik kalnlklarda olabilen bir tabakadr.

BAZAL MEMBRANIN FONKSYONLARI

Bazal lamina epitelin hemen altnda uzand iin hem molekler bir filtre gibi fonksiyon yapar, hem de epitele koruyucu bir destek oluturur. Bazal lamina yara iyilemesi srecinde re-epitelizasyonda, motor sinirlerin rejenerasyon srecinde myo-nronal balantlarn kurulmasnda rol oynar. Epitel hcrelerinin kendisi zerinde uzanacak ekilde migrasyonunu ynlendirir ve doku organizasyonunu salar.

BAZAL KIVRIMLAR
yon transportu yapan hcrelerin bazal plazma membranlarnda ok saydadr. Bazal plazma membrannn yzeyini artrrlar. Kvrmlarn iindeki bazal sitoplazmada vertikal pozisyonlu ok sayda mitokondrion bulunur (aktif iyon transportu iin gerekli enerjiyi salarlar).

Hem membran kvrmlar hem de vertikal mitokondrionlar k mikroskobik dzeyde bazal sitoplazmaya izgili bir grnm verir.
Pankreasta ve tkrk bezlerinin baz duktuslarnda grlr izgili zellik nedeniyle bu duktuslara izgili duktus ad verilir.

Bazal lamina (bazal membran) ve Bazal kvrmlar

Bazal lamina (bazal membran)

Bazal kvrmlar

HEMDESMOZOM

Mekanik strese maruz kalan epitel hcrelerinin bazal yznde bulunan desmozomdur. ok katl epitellerde bazal tabaka hcrelerinde bulunur.

Epitel hcrelerinin bazal laminaya tutunmasn salar.

SODYUM-POTASYUM ATPAZ
Plazma membranna bal bir enzimdir. Balca epitel hcrelerinin bazal ve bazolateral blmlerindeki plazma membrannda bulunur. Sodyumu hcre dna, Potasyumu ise hcre iine tar.

RT EPTEL

EPTEL DOKUSU
BEZ (SALGI) EPTEL

RT EPTEL

TEK KATLI EPTEL TPLER

TEK KATLI (Basit) YASSI EPTEL:

Yass, ince, plaka eklindeki hcrelerin tek tabaka oluturacak ekilde dzenlenmesiyle oluur. Kompartmanlar arasnda yar-geirgen bir bariyer oluturur. !!!Mekanik travmalara en dayanksz epitel tipidir, bu nedenle korunmu i yzeylerde bulunur.

Bulunduu yerler: *Endotel (kan ve lenf damarlar *Mezotel (vcut boluklar) *Renal korpskln paryetal yapra *Bbrekte Henle ince segmenti *Pulmoner alveoller

Renal korpskln paryetal ve viseral yapra (bbrek)

Normal akcier dokusu ; pulmoner alveol ve kapiler duvar

TEK KATLI (Basit) KBK EPTEL:

Kp biimli hcrelerin tek tabaka oluturacak ekilde dzenlenmesiyle oluur. Koruyucu fonksiyonunun (ovaryum epiteli) yansra, absorbsiyon ve salglama fonksiyonu (tiroid folliklleri) vardr. Baz zel tkrk bezi duktuslarnda (izgili kanallarda), iyon ve su konsantrasyonunu dzenler.

Bulunduu yerler: Salg ve boaltm rnlerini tayan kanallarn duvarnda bulunur: Bbrek tubulleri, birok bezin duktuslar gibi.

Ayrca; ovaryumun yzey epiteli ve lens kapslnn i yzeyini ve tiroid follikllerini der.

Bbrek tbl

TEK KATLI (Basit) SLNDRK EPTEL:

Silindir biimli hcrelerin tek tabaka oluturacak ekilde dzenlenmesiyle oluur. rtc/koruyucu bariyer fonksiyonuna ek olarak, sekresyon ve absorbsiyon yapmak, eer silliyse yzeyindeki mukusu hareket ettirme fonksiyonlarna sahiptir. SLSZ/ SLL/ MKROVLLUSLU

TEK KATLI (Basit) SLNDRK EPTEL:

Bulunduu yerler:

Mide, ince ve kaln barsaklar, rektum,baz bezlerin byk duktuslar, bbrekte papiller duktuslar Uterus, tuba uterinalar, akcierlerdeki kk bronlar, baz paranazal sinuslar ve medulla spinalisin kanalis sentralisinde silli formu bulunur.

TEK KATLI (Basit) SLNDRK EPTEL:

Siller

TEK KATLI (Basit) SLNDRK EPTEL:

Tek katl silindirik epitel

TEK KATLI YASSI, KBK, SLNDRK EPTEL

PSEUDOSTRATFYE (YALANCI OK KATLI) SLNDRK EPTEL

Hcrelerinin tm bazal laminaya oturur.
Hcreler eitli ekil ve uzunluklarda olduklar iin tm lmene ulamaz. ekirdeklerin de farkl hcre tiplerinde farkl dzeylerde olmas nedeniyle ok katlym izlenimi veren, gerekte tek tabakal bir epiteldir.

PSEUDOSTRATFYE (YALANCI OK KATLI) SLNDRK EPTEL

Koruyucu bir bariyer oluturur, eer silliyse yzeyindeki mukusu hareket ettirir. Pseudostratifiye silli silindirik epitel + Goblet hcreleri

RESPRATUAR EPTEL

Bulunduu yerler: Solunum yollar (silli), Duktus epididimis, duktus deferens (stereosilial)

PSEUDOSTRATFYE (YALANCI OK KATLI) SLNDRK EPTEL