WYTYCZNE DOTYCZCE ZASAD I ZAKRESU UWZGLDNIANIA ZAGADNIE OCHRONY RODOWISKA W PROGRAMACH SEKTOROWYCH

Monika Grandtke

Energetyka
(1) zmniejszenie energochonnoci gospodarki do poziomu zapewniajcego uzyskanie oglnokrajowego zuycia energii w 2025 r. ni e przekraczajcego 120% zuycia obecnego, co bdzie wymagad sterowania procesami rozwojowymi w kierunku zgodnym ze scenariuszem stosunkowo wysokich cen energii oraz szerokiego wprowadzenia najlepszych dostpnych metod podnoszenia efektywnoci energetycznej, z6 wykorzystaniem osignid dokonujcego si w tym zakre sie krajowego i midzynarodowego postpu technicznego; wskaniki energochonnoci produktu krajowego brutto nie powinny w perspektywie roku 2 025 znaczco odbiegad in minus od wskanikw uzyskiwanych w tym czasie przez inne kraje Unii Europejskiej i OECD; (2) stopniowe zastpowanie wgla kamiennego stosowanego jako paliwo w urzdzeniach grzewczych maej mocy w urzdzeniach stoso wanych w gospodarstwach domowych, przy eksploatacji ktrych nie ma moliwoci skutecznego redukowania emisji powstajcych zanieczyszczeo powietrza oraz waciwego zagospodarowania odpadw paleniskowych gazem ziemnym, niskozasiarczonym olejem opaowym, energi elektryczn oraz paliwami z biomasy; (3) zmniejszenie udziau wgla kamiennego i brunatnego w pokrywaniu krajowego zapotrzebowania na energi pierwotn do poziomu 60%; (4) zwikszenie do co najmniej 7,5% udziau energii odnawialnej w krajowym bilansie paliw, a take zwikszenie do co najmniej 1% udziau energii uzyskiwanej z odpadw w bilansie energii pierwotnej; (5) eliminowanie z procesw wytwarzania energii urzdzeo spalajcych paliwa stae, o sprawnoci niszej ni 80% oraz promowanie produkcji ciepa w skojarzeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej; (6) wdroenie systemu powszechnego udostpniania uytkownikom informacji o energochonnoci maszyn, urzdzeo i wyrobw; (7) wdroenie mechanizmu optymalizacji dziaao sektora energetycznego na rzecz rodowiska z wykorzystaniem zbywalnych pozwoleo na emisj; (8) zapewnienie dostpu do informacji o uciliwoci sektora energetycznego dla rodowiska, a take o podejmowanych przez sektor w tym zakresie dziaaniach, szerokim krgom spoeczeostwa, z zachowaniem zasad ochrony tajemnicy przemysowej i handlowej; (9) prowadzenie dialogu sektora energetycznego z organami wadzy i administracji publicznej, a take ze spoeczeostwem, w ramach zinstytucjonalizowanych form konsultacji, ktre sprzyjayby opracowywaniu i realizacji programw dziaania na rzecz rodowiska w tym sektorze w oparciu o dobrowolne porozumienia.

1.2. Celamiredniookresowymi w zakresie rwnowaenia gospodarowania energi s: (1) dwukrotne zmniejszenie energochonnoci wytwarzania dochodu narodowego (z ok. 1,2 tony oleju ekwiwalentnego/1tys. USD PKB obecnie do ok. 0,6 tony oleju ekwiwalentnego/1 tys. USD PKB w roku 2010) i uzyskanie w tym zakresie wskanikw osiganych aktualnie w wysoko rozwinitych k rajach Unii Europejskiej i OECD; bdzie to wymagad szerokiego wprowadzenia w zakresie gospodarowania energi najlepszych dostpnych sposobw poprawy efektywnoci ene rgetycznej, zarwno po stronie wytwarzania i dystrybucji energii (w zakadach, urzdzeniach wytwrczych oraz w systemach przesyowych) jak i po stronie jej konsumpcji (w przemyle, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej, transporcie, usugach i gospodarstwach domowych); (2) wykonanie przez sektor energetyczny zadao ujtych w branowych i zakadowych programach rozwojowych i ekologicznych sporzdzonych w ramach realizacji celw krtkookresowych; do najwaniejszych rodzajw tych zadao nale m. in.: (a) prywatyzacja wskazanych elektrowni i elektrociep owni zawodowych, ciepowni komunalnych oraz spek eksploatujcych systemy przesyowe, (b) poprawa jakoci paliw wykorzystywanych do wytwarzania energii (szczeglnie wgla kamiennego, poprzez jego wzbogacanie i odsiarczanie),7 (c) modernizacja urzdzeo energetycznych i technik spalania zwi kszajca sprawnod przemian energii i zmniejszajca emisj zanieczyszczeo, (d) likwidacja obiektw energetycznych, ktrych modernizacja, ze wzgldu na stopieo ich przestarzaoci i poziom dekapitaliza cji, jest niemoliwa lub zbyt kosztowna, (e) zastpowanie wgla jako paliwa paliwami gazowymi i pynnymi, a take, w zalenoci od lokalnych moliwoci, nonikami ene rgii odnawialnej i odpadowej, (f) modernizacja urzdzeo odpylajcych oraz budowa instalacji odsiarczania spalin, (g) bezpieczne dla rodowiska zagospodarowanie odpadw paleniskowych oraz pozostaoci z procesw odsiarczania, nagromadzonyc h na skadowiskach i nowo wytwarzanych, z nadaniem priorytetu ponownemu wykorzystaniu tych odpadw oraz ich skadowaniu pod ziemi w odpowiednio zabezp ieczonych wyrobiskach pokopalnianych;

(3) spenienie przez wszystkie obiekty energetyczne wymagao w zakresie korzystania ze rodowiska obowizujcych w Unii Europe jskiej i wywizanie si z przyznanych Polsce okresw przejciowych w tej dziedzinie;

(4) uruchomienie programw zmniejszania emisji zanieczyszczeo z obiektw energetycznych, wykorzystujcych zbywalne pozwolenia na emisj, przede wszystkim w rejonach koncentracji zakadw wytwarzajcych energi na obszarach najsilniej uprzemysowionych i zurbanizowanych;
(5) szerokie wczenie si przedsibiorstw energetycznych do dobrowolnych dziaao w zakresie poddawania swojej dziaalnoci p rzegldom ekologicznym oraz wdraania certyfikowanych systemw zarzdzania rodowiskiem i zarzdzania jakoci; (6) stworzenie w przedsibiorstwach energetycznych systemw udostpniania informacji dotyczcych ich oddziaywania na rodowi sko spoeczeostwu, zwaszcza spoecznociom lokalnym oraz spoecznym organizacjom ekologicznym i konsumenckim; (7) utworzenie na szczeblu krajowym i wojewdzkim staych form konsultacji pomidzy przedsibiorstwami i organizacjami sektor a energetycznego, organami wadzy i administracji publicznej oraz czynnikami spoecznymi (organizacjami proekologicznymi i konsumenckimi, naukowcami, ekspertami, liderami spoecznoci lokalnych). (8) pene uregulowanie odnoszcej si do korzystania ze rodowiska sytuacji formalnoprawnej zakadw zajmujcych si wytwarzaniem i dystrybucj energii, wszdzie tam, gdzie wystpuj w tym zakresie braki lub uchybienia (niekompletno lub dezaktualizacja decyzji okrelajcych warunki korzystania ze rodowiska, nie dotrzymywanie okrelonych w tych decyzjach, a take w obowizujcych przepisach, warunkw korzystania ze rodowiska, nie wykonywanie naoonych na zakad obowizkw w zakresie wnoszenia opat i kar, itp.); (9) wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji na rynku energii ze strony niskoefektywnych, wyeksploatowanych zakadw wytwrczych nie nadajcych si do modernizacji, ktre oferuj energi po zanionych cenach dziki nie uwzgldnianiu kosztw ochrony rodowiska; (10) kontynuowanie przez sektor energetyczny realizacji zada okrelonych w przyjtym w 1996 r. Programie redukcji emisji SO2 w energetyce zawodowej (modernizacja stosowanych urzdze wytwrczych i technik spalania oraz budowa instalacji odsiarczania spalin); (11) istotne zmniejszenie uciliwoci dla rodowiska, w aspektach take innych ni ochrona powietrza, tych zakadw sektora energetycznego, ktre s zaliczane do kategorii gorcych punktw (dotyczy to przede wszystkim zakadw znajdujcych si na Licie 80, a zwaszcza zakadw z tej listy zlokalizowanych w najsilniej uprzemysowionych i 8 zurbanizowanych obszarach takich jak Grny lsk, aglomeracje Warszawy i Krakowa, rejony przemysowe okolic Bechatowa, Konina i Tarnobrzegu, i in.)

(12) stworzenie warunkw dla spenienia przez energetyk zawodow zaostrzanych od 2006 roku wymaga w zakresie dopuszczalnych wielkoci jednostkowej emisji zanieczyszcze powietrza z procesw energetycznego spalania paliw;

(13) stworzenie przez zakady energetyki zawodowej i komunalnej podstaw organizacyjnych (struktury podejmowania decyzji, systemy zbierania i przetwarzania informacji, szkolenie personelu, plany dziaa, koncepcja pozyskiwania niezbdnych rodkw finansowych i technicznych) dla stopniowego wdraania obligatoryjnych i nieobligatoryjnych, ale wanych z punktu widzenia konkurencyjnoci na jednolitym rynku europejskim, standardw w dziedzinie ochrony rodowiska w sektorze energetycznym funkcjonujcych w Unii Europejskiej oraz wynikajcych z przyjtych przez Polsk midzynarodowych zobowiza (dopuszczalne wielkoci jednostkowej emisji zanieczyszcze, zintegrowane pozwolenia na korzystanie ze rodowiska, procedury raportowania i udostpniania informacji, procedury ocen oddziaywania na rodowisko i przegldw ekologicznych, dobrowolne systemy zarzdzania rodowiskiem i zarzdzania jakoci oraz ich certyfikacja, procedury konsultacji, dobrowolne porozumienia, zbywalne pozwolenia na emisj itp.);

(14) wprowadzenie opat produktowych od zuywanych paliw, zalenych od stopnia ich szkodliwoci dla rodowiska; (15) wprowadzenie grnego limitu zawartoci siarki w wglu sprzedawanym odbiorcom indywidualnym na poziomie 0,3%; (16) wprowadzenie powszechnego obowizku ujawniania na etykietach, w instrukcjach obsugi lub w innych dokumentach zawierajcych dane techniczne, informacji o energochonnoci maszyn, urzdze i wyrobw; (17) rozszerzenie zakresu wspierania inwestycji termomodernizacyjnych, poprzez zmniejszenie ogranicze w zakresie korzystania przez inwestorw podejmujcych tego typu inwestycje z premii uatwiajcych spat zacignitych na ten cel kredytw.

Przemys
2.1. Planowane, docelowe cechy zrwnowaenia produkcji przemysowej obejmuj: (1) wdroenie wzorcw i modelu produkcji przemysowej (organizacja produkcji, technologie wytwarzania, struktura gaziowa i przestrzenna przemysu), zapewniajcych minimalizacj negatywnego oddziaywania procesw przemysowych na rodowisko i zdrowie, konkurencyjnod polskiego przemysu na rynku midzynarodowym oraz

optymalne wykorzystanie jego moliwoci rozwojowych okrelanych przez bdce do dyspozycji zasoby przyrodnicze, zasoby ludzkie oraz majtek trway; bdzie to wymagad
szerokiego wprowadzenia najlepszych dostpnych metod w zakresie technologii i zarzdzania w przemyle (z wykorzystaniem dokonujcego si w tej dziedzinie krajowego i midzynarodowego postpu technicznego), ograniczenia aktywnoci przemysu cikiego na rzecz wzrostu aktywnoci przemysu najbardziej zaawansowanej techniki, w stopniu zgodnym z tendencjami wystpujcymi w tym wzgldzie w krajach wysoko rozwinitych, ograniczenia dziaalnoci przemysowej, szczeglnie dziaalnoci najbardziej uciliwej dla rodowiska, na obszarach najsilniej uprzemysowionych i zurbanizowanych, a take rozwoju maych i rednich zakadw przemysowych

dostosowanych do potrzeb i moliwoci lokalnych;

(2) osignicie w perspektywie roku 2025 wskanikw energochonnoci, materiaochonnoci i wodochonnoci produkcji przemysowej w Polsce nie odbiegajcych od tych, jakie w tym samym czasie bd uzyskiwane w innych krajach Unii Europejskiej i OECD;

(3) spenienie przez wszystkie zakady przemysowe wymaga w zakresie korzystania ze rodowiska okrelonych przepisami prawa krajowego i obowizujcymi decyzjami
administracyjnymi, ustalonych regulacjami Unii Europejskiej oraz wynikajcych z midzynarodowych zobowiza przyjtych przez Polsk w ramach podpisanych konwencji i protokow, we wszystkich objtych tymi regulacjami obszarach (dopuszczalne wielkoci emisji, rejestry zanieczyszcze, monitorowanie emisji, zintegrowane pozwolenia na korzystanie ze rodowiska, zasady postpowania z odpadami, jako ekologiczna wyrobw, zarzdzanie ryzykiem rodowiskowym, oceny oddziaywania na rodowisko, procedury raportowania, itp.);

(4) dokonanie, w maksymalnym, moliwym zakresie, odbudowy zniszcze zaistniaych w rodowisku na skutek dziaalnoci przemysowej (przede wszystkim zniszcze w postaci degradacji powierzchni ziemi, skaenia gleb i zaburzenia stosunkw wodnych, spowodowanych eksploatacj uytecznych kopalin, zabudow techniczn oraz skadowaniem odpadw), w tym likwidacja tzw. starych szkd ekologicznych; (5) wdroenie mechanizmw reagowania na nowe wyzwania w dziedzinie ochrony rodowiska pojawiajce si w wyniku stosowania nowych technik i technologii, w tym mechanizmw rezygnacji z niektrych osigni nauki i techniki, ktre mogyby negatywnie oddziaywa na rodowisko (np. z niektrych biotechnologii); (6) wprowadzenie w polskim przemyle, w stopniu nie odbiegajcym od innych krajw Unii Europejskiej i OECD, dobrowolnych form dziaania na rzecz rodowiska, sprzyjajcych optymalizowaniu kosztw tych dziaa, wywaonemu uwzgldnianiu interesw wszystkich zaangaowanych stron i czeniu uzyskiwanych efektw ekologicznych z efektami ekonomicznymi, a take ksztatowaniu poczucia wsplnej odpowiedzialnoci za stan rodowiska ze strony przemysu, instytucji publicznych i konsumentw (standaryzowane systemy zarzdzania rodowiskiem i zarzdzania jakoci, programy czystszej produkcji, znakowanie ekologiczne wyrobw, zbywalne pozwolenia na emisj, ubezpieczenia ekologiczne, stae formy konsultacji przemysu z organami wadzy i administracji publicznej oraz ze spoeczestwem , dobrowolne porozumienia). 2.2. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia dziaalnoci przemysowej s: (1) zmniejszenie materiaochonnoci, wodochonnoci i odpadowoci produkcji o 50% w stosunku do roku 1990 i uzyskanie w tym zakresie wskanikw wystpujcych obecnie w wysoko rozwinitych krajach Unii Europejskiej i OECD; bdzie to wymaga szerokiego wprowadzenia w przemyle najlepszych dostpnych metod w zakresie organizacji produkcji, nowoczesnych technologii wytwarzania (w tym technologii pozwalajcych na stosowanie alternatywnych surowcw i alternatywnych rde energii oraz na zamykanie obiegw wody), a take zarzdzania caym cyklem yciowym produktw i odzyskiwania surowcw i materiaw z ponownie wykorzystywanych odpadw; (2) wykonanie przez zakady przemysowe zada na lata 2003-2010, okrelonych w programach rozwojowych i ekologicznych przygotowanych w ramach realizacji celw krtkookresowych, przede wszystkim zada w zakresie: (a) prywatyzacji zakadw oraz realizacji ewentualnych dziaa naprawczych w sferze ochrony rodowiska, okrelonych w ramach przegldw ekologicznych przeprowadzonych w zwizku z prywatyzacj, 10 (b) poprawy wyposaenia zakadw przemysowych w podstawow infrastruktur techniczn ochrony rodowiska, (c) modernizacji instalacji przemysowych, z wykorzystaniem najlepszych dostpnych technik, w kierunku zmniejszenia emisji zanieczyszcze powietrza i wd w przeliczeniu na jednostk surowca lub jednostk produkcji oraz spenienia standardw wynikajcych z nowego prawa ochrony rodowiska,

(d) podniesienia ekologicznej jakoci wyrobw (okrelanej mniejszym zuyciem paliw, energii i wody w procesie ich eksploatacji, wyduon trwaoci oraz atwoci zagospodarowania po przeksztaceniu si w odpad), (e) realizacji przedsiwzi inwestycyjnych majcych na celu ograniczenie zrzutu do wd powierzchniowych zasolonych wd kopalnianych z grnictwa wglowego i solnego (instalacje odsalania oraz zataczanie tych wd do grotworu), (f) budowy instalacji do unieszkodliwiania przemysowych odpadw niebezpiecznych oraz sukcesywnej rekultywacji miejsc po skadowiskach tych odpadw, a take rekultywacji innych zdegradowanych terenw poprzemysowych, (g) wdroenia systemu zagospodarowania masowych strumieni przemysowych odpadw pokonsumpcyjnych (zuyte opony, akumulatory, baterie, oleje i opakowania jednorazowe) z wykorzystaniem mechanizmu depozytw, (h) rozpoczcia likwidacji starych szkd ekologicznych; (3) spenienie przez zakady przemysowe wszystkich wymaga w zakresie korzystania ze rodowiska oraz w zakresie ekologicznych parametrw produkowanych wyrobw, obowizujcych w Unii Europejskiej (dopuszczalne wielkoci emisji zanieczyszcze, rejestry zanieczyszcze, monitoring emisji, zintegrowane pozwolenia na korzystanie ze rodowiska, zasady postpowania z odpadami, zasady operowania substancjami chemicznymi oraz zmodyfikowanymi genetycznie organizmami, zasady zarzdzania ryzykiem rodowiskowym zwizanym z dziaalnoci przemysu, eliminacja lub ograniczenie produkcji i uytkowania niektrych, szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia substancji oraz wyrobw zawierajcych te substancje, normowanie niektrych parametrw technicznych paliw oraz urzdze napdzanych silnikami spalinowymi, oceny oddziaywania na rodowisko, procedury raportowania, itp.) oraz pene wywizanie si z wynegocjowanych przez Polsk w procesie akcesyjnym okresw przejciowych w tej dziedzinie; (4) szerokie podjcie przez przemys realizacji rozwijajcych si w Unii Europejskiej dziaadobrowolnych na rzecz rodowiska, w tym dziaa prowadzonych pod ktem tzw. marketingu ekologicznego i poprawy rynkowej konkurencyjnoci firm (dobrowolneporozumienia o realizacji programw ekologicznych zawierane z organami wadzy i administracji publicznej, handel emisjami, ubezpieczenia od odpowiedzialnoci cywilnejza szkody ekologiczne, systemy zarzdzania rodowiskiem wg norm ISO 14000 i rozporzdzenia EMAS oraz zarzdzania jakoci wg norm ISO 9000, programy czystszejprodukcji, znakowanie ekologiczne wyrobw, stay dialog sektora przemysu z instytucjami publicznymi i ze spoeczestwem w ramach zorganizowanych formwzajemnych konsultacji); (5) zwikszenie zakresu oraz unowoczenienie i podniesienie atrakcyjnoci ofertyprezentowanej przez polski przemys ochrony rodowiska, przeznaczonej zarwno na rynek wewntrzny jak i na eksport. (6) pene uregulowanie dotyczcej korzystania ze rodowiska sytuacji formalno-prawnejzakadw przemysowych, tj. doprowadzenie do kompletnoci i aktualnoci posiadanych przez zakady dokumentw i decyzji w tym zakresie oraz do spenienia zawartych w tych decyzjach i w obowizujcych przepisach warunkw i wymaga;

7) dalsze zmniejszenie negatywnego oddziaywania na rodowisko i zdrowie zakadw przemysowych nalecych do kategorii tzw. gorcych punktw (zakady z Listy 80 oraz inne zakady zlokalizowane na zaliczanych do gorcych punktw obszarach najsilniej uprzemysowionych i zurbanizowanych); zmniejszenie liczby gorcych punktw i umoliwienie, dziki penemu dostosowaniu istniejcych zakadw do wymogw dyrektyw Unii Europejskiej, odstpienia od stosowania kategorii Listy 80 i innych list tzw. najwikszych trucicieli; (8) kontynuowanie pozytywnych zmian w zakresie struktury wytwarzania dochodu narodowego w przemyle (dalsze ograniczenie roli odgrywanej w tym wzgldzie przez gazie przemysu w duym stopniu zanieczyszczajce powietrze takie, jak: przemys wydobywczy, metalurgiczny, chemiczny itp., przy jednoczesnym wzrocie udziau przemysu wysokiej techniki); (9) podtrzymanie zaznaczajcych si pozytywnych tendencji w zakresie zmniejszania energochonnoci procesw produkcyjnych, poprzez zmiany w organizacji produkcji oraz stopniowe wprowadzanie najlepszych dostpnych metod podnoszenia efektywnoci energetycznej w postaci nowych, mniej energochonnych technologii; (10) wdroenie systemw zapobiegania i przeciwdziaania zdarzeniom mogcym powodowa powan awari oraz ograniczanie jej skutkw dla ludzi i rodowiska we wszystkich zakadach przemysowych, stwarzajcych zagroenie wystpienia powanej awarii przemysowej (program zapobiegania awariom, procedury notyfikacji, system i raport bezpieczestwa, nadzr nad procesami technologicznymi, wewntrzne i zewntrzne plany operacyjno-ratownicze, organizacja i wyposaenie specjalistycznych sub, rodki i procedury informowania spoeczestwa); (11) wyeliminowanie nieuzasadnionego wykorzystywania do celw produkcji przemysowej zasobw wd podziemnych; (12) przygotowanie si przez zakady przemysowe do korzystania z wd o cenie zrnicowanej w zalenoci od jakoci wody oraz od stosunkw wodnych w miejscu jej poboru, natomiast jednakowej dla wszystkich rodzajw uytkownikw; (13) sporzdzenie zakadowych programw rekultywacji dla starych skadowisk odpadw grniczych oraz dla zdegradowanych terenw pozostaych po takich skadowiskach, w pierwszej kolejnoci w rejonach, w ktrych dziaalno grnicza zostaa ju wstrzymana lub jest stopniowo ograniczana;

(14) sporzdzenie zakadowych bilansw odpadw niebezpiecznych, a take programw likwidacji tych odpadw i rekultywacji miejsc ich skadowania;
(15) zintensyfikowanie realizacji programu odzysku i przetwarzania powstajcych masowo takich odpadw szczeglnie uciliwych dla rodowiska jak zuyte opony, przepracowane oleje, zuyte akumulatory i baterie, arwki rtciowe, opakowania jednorazowe i in., w tym przygotowanie si przez producentw do wdroenia systemu depozytw stymulujcych waciwe zagospodarowanie tego typu odpadw; (16) opracowanie programw prywatyzacji zakadw przemysu cikiego (wydobywczego, hutniczego i in.), poczonej z przegldami ekologicznymi tych zakadw i sporzdzeniem planw dziaa naprawczych, ktra stanowi warunek zapewnienia dopywu do tych zakadw wystarczajcych rodkw finansowych oraz nowoczesnych technologii koniecznych dla dokonania ich skutecznej restrukturyzacji i modernizacji;

(17) stworzenie przez zakady przemysowe odpowiedniego zaplecza organizacyjnego i programowego (struktury odpowiedzialnoci, wyposaenie techniczne, szkolenie personelu, plany dziaa, koncepcja pozyskania rodkw, itp.) dla podjcia dziaa w zakresie: (a) wdroenia obligatoryjnych standardw w zakresie korzystania ze rodowiska, dostosowanych do wymaga obowizujcych w Unii Europejskiej (dopuszczalne 12 wielkoci jednostkowej emisji i rejestry zanieczyszcze, monitoring emisji, zintegrowane pozwolenia na korzystanie ze rodowiska, procedury raportowania i in.), a take efektywnego wykorzystania ewentualnej pomocy Unii w tej dziedzinie, (b) wywizania si przez Polsk z midzynarodowych zobowiza dotyczcych ochrony rodowiska rwnie innych ni bezporednio zwizane z procesem akcesyjnym do Unii, ktre zarwno po jak i zwaszcza przed akcesj wymagaj i bd wymaga realizacji w zwizku z podpisanymi przez nasz kraj midzynarodowymi konwencjami i protokoami (np. dotyczcych eliminowania z produkcji i uytkowania wyrobw zawierajcych szczeglnie szkodliwe substancje, wzgldnie wprowadzania w tym zakresie okrelonych ogranicze i cisej kontroli), (c) realizacji obowizkw wynikajcych z nowych ustaw z dziedziny rodowiska (przede wszystkim takich jak ustawa Prawo ochrony rodowiska, ustawa o odpadach, ustawa o obowizkach przedsibiorcw w zakresie gospodarowania niektrymi odpadami oraz o opacie produktowej i opacie depozytowej, ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, ustawa o substancjach i preparatach chemicznych, ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, ustawa Prawo wodne, ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu ciekw), (d) wdroenia dobrowolnych rozwiza w zakresie korzystania ze rodowiska, wanych z punktu widzenia konkurencyjnoci polskich przedsibiorstw na jednolitym rynku europejskim (takich jak certyfikowane systemy zarzdzania rodowiskiem i zarzdzania jakoci, przegldy ekologiczne, znakowanie ekologiczne wyrobw, zarzdzanie penymi cyklami yciowymi produktw, zbywalne pozwolenia na emisj zanieczyszcze, stay dialog i dobrowolne porozumienia z organami wadzy i administracji publicznej, dialog ze spoeczestwem, i in.), (e) wdroenia dobrowolnych lub obowizkowych (w zalenoci od wystpujcego stopnia ryzyka) ubezpiecze od odpowiedzialnoci cywilnej za ewentualne, spowodowane szkody ekologiczne, (f) likwidacji starych szkd ekologicznych (w zalenoci od ostatecznie przyjtych w tym zakresie rozwiza prawnych), (g) stopniowego wczania kosztw zewntrznych dziaalnoci okrelonego zakadu ponoszonych dotychczas przez inne podmioty, a zwizanych z powodowanymi przez ten zakad zmianami w rodowisku, do cen wytwarzanych produktw, (h) speniania przez wyroby przemysowe zaostrzonych, ekologicznych wymaga dotyczcych ich emisyjnoci, energochonnoci (z uwzgldnieniem caego cyklu yciowego), zawartoci szkodliwych substancji, trwaoci, atwoci utylizacji po przeksztaceniu si w odpad, itp., (i) realizacji zakadowych inwestycji ochrony rodowiska przy coraz bardziej ograniczanym, zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej, wsparciu publicznym dla tego typu inwestycji.

3.1. Perspektywiczne cechy zrwnowaenia sektora transportu obejmuj:

3. Transport

(1) utrzymanie do 2025 r. wielkoci pracy przewozowej transportu na poziomie nie przekraczajcym 150% poziomu wystpujcego obecnie, przy zaoeniu zachowania dotychczasowych tendencji w zakresie dynamiki wzrostu PKB oraz liczby ludnoci; (2) uzyskanie przez wszystkie eksploatowane rodki transportu (koowego, kolejowego, wodnego - w tym morskiego, lotniczego i rurocigowego), a take przez stosowane 13 paliwa, jak rwnie przez ca infrastruktur transportow, parametrw w zakresie walorw uytkowych (w tym wskanikw bezpieczestwa) oraz w zakresie oddziaywania na rodowisko jakie w tym samym czasie bd funkcjonowa w innych krajach Unii Europejskiej i OECD, speniajcych wymagania lub zalecenia wyspecjalizowanych organizacji midzynarodowych dziaajcych w sferze transportu oraz umoliwiajcych dotrzymanie na obszarach bdcych pod wpywem systemu transportowego obowizujcych norm jakoci rodowiska; (3) doprowadzenie oglnej przepustowoci szlakw i wzw infrastruktury transportowej (np. przej granicznych), a take jej rozmieszczenia przestrzennego, do stanu w peni odpowiadajcego rzeczywistym potrzebom przewozowym, eliminujcego zarwno zatory transportowe, jak i zbyt may stopie wykorzystania stworzonego potencjau oraz ewentualne, zwizane z takim zjawiskiem straty (problem ten jest szczeglnie istotny w przypadku budowy patnych autostrad); (4) zwikszenie do co najmniej 30% udziau przypadajcego w oglnej pracy przewozowej w transporcie na rodki transportu inne ni transport samochodowy, przede wszystkim na kolej, ale take na rdldowy transport wodny i transport lotniczy (w przypadku przewozu towarw udzia ten powinien wynosi co najmniej 40%); (5) zwikszenie do co najmniej 40% udziau w przewozie osb przypadajcego na rodki transportu zbiorowego (w przypadku przewozu osb na krtkich, wewntrzmiejskich trasach w miastach powyej 50 tys. mieszkacw, udzia ten powinien wynosi co najmniej 60%); (6) wyeliminowanie indywidualnego transportu osobowego przy uyciu pojazdw napdzanych silnikami spalinowymi na obszarach miejskich o charakterze zabytkowym, w miejscowociach uzdrowiskowych oraz na terenach w granicach parkw narodowych; (7) wprowadzenie we wszystkich miastach powyej 100 tys. mieszkacw wyznaczonych stref patnego parkowania; (8) ograniczenie natenia ruchu indywidualnych pojazdw osobowych napdzanych silnikami spalinowymi w szczeglnie atrakcyjnych miejscowociach wypoczynkowych (za wyjtkiem pojazdw nalecych do staych mieszkacw), poprzez wprowadzenie specjalnych systemw kontroli tego ruchu (rogatki, opaty za wjazd, opaty za parkowanie) i jednoczesne stworzenie moliwoci skorzystania z transportu alternatywnego;

(9) wyprowadzenie tranzytowych przewozw samochodowych i kolejowych poza obszary zwartej zabudowy; (10) spenienie wszystkich okrelonych prawem krajowym i midzynarodowym, a take zalecanych przez organizacje midzynarodowe, warunkw bezpieczestwa przy przewozach adunkw niebezpiecznych;

(11) zastpienie transportu samochodowego w odniesieniu do co najmniej 10% przewozw na dystansach powyej 500 km - transportem kombinowanym, kolejowosamochodowym lub eglugowo-samochodowym (podstawowy przewz na odlego powyej 500 km kolej lub rodkami transportu pywajcego, a nastpnie dowz samochodem do miejsca przeznaczenia na odlego do 100 km);
(12) wdroenie przewozu transportujcych adunki samochodw ciarowych - kolej, przede wszystkim w odniesieniu do transportw midzynarodowych, i objcie t form przewozw co najmniej 5% tonau przewozw w danym kierunku; (13) wdroenie we wszystkich strefach krzyowania si strumieni pojazdw, w ktrych rednia liczba poruszajcych si jednostek transportowych przekracza 10/minut, pynnej regulacji ruchu; (14) dostosowanie cakowitego ciaru poruszajcych si pojazdw do parametrw technicznych szlakw transportowych, poprzez wybudowanie niezbdnej dugoci 14 szlakw o podwyszonej nonoci (zwaszcza drg koowych) oraz wprowadzenie odpowiednio ukierunkowanych zakazw w tym zakresie; (15) wyeliminowanie przejazdw rodkw transportowych przeznaczonych do przewozu towarw, wykonywanych bez adunku, za wyjtkiem przejazdw w specjalnych celach (naprawy, remonty, badania techniczne, wystawienie na sprzeda, dostarczenie do nabywcy itp.) oraz przejazdw na dystansach poniej 100 km; (16) dostosowanie przebiegu szlakw transportowych, zwaszcza wszystkich szlakw o znaczeniu ponadlokalnym (ze szczeglnym uwzgldnieniem autostrad i tranzytowych drg szybkiego ruchu) do uwarunkowa ekologicznych zidentyfikowanych w ramach specjalnie wykonanych w tym celu ocen oddziaywania na rodowisko; (17) wprowadzenie systematycznej, obejmujcej wszystkie najbardziej uczszczane szlaki przewozowe, mobilnej kontroli policji nad uczestniczcymi w ruchu pojazdami samochodowymi w zakresie: (a) stanu technicznego pojazdw, w tym speniania przez nie obowizujcych wymaga w zakresie oddziaywania na rodowisko, (b) dopuszczalnego obcienia pojazdw; (c) przestrzegania zasad bezpieczestwa i ogranicze w ruchu; (18) zmniejszenie technicznych ogranicze w zakresie rozwoju transportu rowerowego, poprzez wybudowanie lub wyznaczenie, na wszystkich obszarach zabudowanych, cieek rowerowych oraz odpowiednio zagospodarowanych miejsc do parkowania rowerw

3.2. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia transportu s: (1) przeprowadzenie modernizacji szlakw kolejowych czcych gwne orodki miejskie iprzemysowe kraju oraz obsugujcych tranzytowy ruch midzynarodowy, zapewniajcejpopraw bezpieczestwa, podwyszenie prdkoci podrnej pocigw i zwikszenieprzepustowoci szlakw, a take zmniejszenie emisji haasu i wibracji; (2) dwukrotne zwikszenie, w stosunku do stanu w 1990 r., tonau towarw przewoonych transportem kombinowanym, poprzez podniesienie jego atrakcyjnoci cenowej (zwaszcza w relacji do transportu korzystajcego tylko z samochodw), a take rozbudow potrzebnej infrastruktury (szczeglnie terminali przeadunkowych) i wzmocnienie wsppracujcych w tym zakresie z PKP firm spedycyjnych; (3) dalszy rozwj prywatyzacji i konkurencji na rynku midzymiastowych usug autobusowych, ktry pozwoli nie tylko utrzyma, ale take rozszerzy zakres pracy przewozowej w tym segmencie transportu oraz zachowa istniejc sie pocze (w uzasadnionych przypadkach konkurencyjno przewozw autobusowych w stosunku do innych form transportu osb powinna by nadal wspomagana przez budet pastwa, z zachowaniem przewidzianych w obowizujcym prawie regu publicznej pomocy dla przedsibiorstw dostosowanych do wymaga w tym zakresie funkcjonujcych w Unii Europejskiej); (4) wdroenie przez samorzdy wszystkich miast liczcych wicej ni 50 tys. mieszkacw, przy aktywnej pomocy ze strony pastwa, rozwiza zwikszajcych w tych miastach
zakres przewozu osb rodkami miejskiego transportu zbiorowego (pomoc w tworzeniu zarwno publicznych jak i prywatnych firm przewozowych specjalizujcych si w tego typu dziaalnoci, przetargi i kontrakty z tymi firmami na wiadczenie usug, bezporednie lub porednie dofinansowywanie potrzebnych inwestycji, ograniczanie ruchu samochodw osobowych poprzez wprowadzanie stref patnego parkowania oraz metodami administracyjnymi);

(5) wdroenie we wszystkich miastach powyej 300 tys. mieszkacw programw promocji transportu szynowego (przede wszystkim tramwajowego oraz korzystajcego z 15 oglnodostpnej sieci kolejowej), w miastach powyej 500 tys. Mieszkacw uwzgldniajcych take ewentualne moliwoci w zakresie budowy metra lub specjalnych linii naziemnej kolei miejskiej;

(6) wybudowanie obwodnic dla ruchu tranzytowego wok wszystkich obszarw zwartej zabudowy pooonych przy drogach koowych i szlakach kolejowych o znaczeniu krajowym i midzynarodowym; (7) dokonanie modernizacji wszystkich drg koowych o znaczeniu krajowym i midzynarodowym w zakresie poprawy waciwoci nawierzchni, zwikszenia liczby pasm ruchu, utwardzenia poboczy i zmniejszenia liczby kolizyjnych skrzyowa (zarwno poprzez remonty i przerbki drg istniejcych, jak i poprzez zastpowanie ich mniejszych lub wikszych fragmentw nowymi odcinkami); (8) wdroenie we wszystkich miastach, miejscowociach uzdrowiskowych i wypoczynkowych oraz w parkach narodowych, w dostosowaniu do lokalnych warunkw, programw ograniczania lub eliminacji transportu osb indywidualnymi pojazdami napdzanymi silnikami spalinowymi oraz rozwoju transportu zbiorowego, rowerowego, konnego, pojazdami napdzanymi silnikami elektrycznymi itp.;

(9) spenienie przez wszystkie poruszajce si po kraju polskie i zagraniczne rodki transportu oraz przez stosowane w nich paliwa, obligatoryjnych wymaga jakociowych i ekologicznych przyjtych w przepisach Unii Europejskiej, regulaminach EKG ONZ oraz zaleceniach wyspecjalizowanych organizacji midzynarodowych;

(10) wdroenie wszystkich, wymaganych regulacjami Unii Europejskiej i zaleceniami wyspecjalizowanych organizacji midzynarodowych oraz speniajcych ustalone w nich standardy, procedur w zakresie homologacji i przeprowadzania bada technicznych rodkw transportu;

(11) wypenienie przypadajcych na transport midzynarodowych zobowiza Polski w zakresie zmniejszenia krajowej emisji zanieczyszcze powietrza;
(12) spenienie przez Polsk wymaga okrelonych w przygotowywanej dyrektywie Unii Europejskiej dotyczcej minimalizacji zagroe stwarzanych przez rurocigi przesyowe; (13) wdroenie podstawowych rozwiza w zakresie bezpiecznego transportu adunkw niebezpiecznych, okrelonych w europejskim porozumieniu w sprawie przewozu niebezpiecznych towarw drogami (ADR), rekomendacjach OECD dotyczcych punktw przeadunkowych oraz w przepisach i zaleceniach innych organizacji midzynarodowych dziaajcych w sferze transportu (np. EKG ONZ, ICAO, IMO); (14) uruchomienie rozszerzonego programu bada i wdroe w zakresie produkcji i stosowania w transporcie proekologicznych paliw alternatywnych (przede wszystkim paliw z biomasy), w pierwszej kolejnoci w duych aglomeracjach miejskich; (15) dokonanie czciowej prywatyzacji Polskich Kolei Pastwowych, przede wszystkim struktur organizacyjnych i majtku nie zwizanych bezporednio z eksploatacj taboru przewozowego oraz sieci szynowej i trakcyjnej; (16) zrealizowanie zaplanowanych dziaa w zakresie reorganizacji PKP, uregulowanie dugw przedsibiorstwa oraz wdroenie ustabilizowanych mechanizmw pomocy dla kolei z budetu pastwa, pozwalajcych godzi utrzymywanie niektrych, urzdowych taryf przewozowych i ustawowych ulg w tych taryfach (przede wszystkim w zakresie przewozw pasaerskich) z rentownoci firmy i z jej konkurencyjnoci (w ktr inwestowa);

organw wydajcych stosowne decyzje oraz przez operacyjne potrzeby firm inwestorskich; (20) opracowanie programw wykonawczych do polityki transportowej pastwa w zakresie: (a) promocji systemw transportu alternatywnych w stosunku do transportu samochodowego, (b) rozwoju transportu zbiorowego w miastach, (c) poprawy jakoci ekologicznej rodkw transportu i stosowanych paliw, w tym rozwoju produkcji i wykorzystania paliw alternatywnych, (d) zapewnienia bezpieczestwa transportu adunkw niebezpiecznych, (e) poprawy organizacji i bezpieczestwa ruchu drogowego, w tym rozszerzenia i usprawnienia kontroli tego ruchu oraz kontroli stanu technicznego pojazdw, a take podnoszenia kwalifikacji kierowcw; (f) wyprowadzenia tranzytowych przewozw samochodowych i kolejowych poza obszary zwartej zabudowy; (g) ograniczenia uciliwoci dla rodowiska rozwoju transportu lotniczego;

(21) zwikszenie liczby drogowych i kolejowych przej granicznych oraz poprawienie ich przepustowoci i stanu wyposaenia w niezbdn infrastruktur, zapewniajce wzrost pynnoci ruchu na przejciach, polepszenie warunkw pracy kierowcw oraz popraw warunkw sanitarnych na samych przejciach i na prowadzcych do nich drogach dojazdowych; (22) wprowadzenie ograniczenia maksymalnej prdkoci pojazdw do 120 km/godz; (23) wprowadzenie obowizujcych w Unii Europejskiej norm w zakresie czasu pracy kierowcw, jak rwnie innych osb prowadzcych rodki transportu, a take koniecznych przerw w tej pracy i wymaganych, efektywnych odpoczynkw; (24) wczenie zagadnie oddziaywania transportu na rodowisko do programw szkolenia kierowcw i innych osb prowadzcych i obsugujcych rodki transportu.

4.1. Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrwnowaenia gospodarki komunalnej i budownictwa obejmuj: (1) spenienie wszystkich wymaga wynikajcych z przepisw prawa krajowego i regulacji Unii Europejskiej, a take okrelonych reguami racjonalnoci i dobrej praktyki gospodarowania, dotyczcych stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej, zarwno w miecie jak i na terenach wiejskich, przede wszystkim w zakresie: (a) uzdatniania wody do picia, (b) bezpiecznego dla rodowiska oczyszczania i odprowadzania ciekw oraz zagospodarowania odpadw, w tym osadw ciekowych, (c) ograniczania emisji zanieczyszcze powietrza z procesw spalania, (d) opomiarowania zuycia wody i ciepa; (e) zmniejszenia strat wody i ciepa w systemach przesyowych; 17 (2) spenienie okrelonych prawem krajowym, regulacjami Unii Europejskiej, zobowizaniami midzynarodowymi Polski oraz planowanymi do uzyskania parametrami jakoci rodowiska, wymaga w zakresie: (a) sposobu zagospodarowania oraz iloci i jakoci ciekw komunalnych, (b) jakoci wody do picia, (c) emisji zanieczyszcze powietrza z komunalnych obiektw i urzdze energetycznych oraz z palenisk domowych, (d) zasad postpowania z odpadami komunalnymi oraz skali selekcji, przerbki i ponownego wykorzystania tych odpadw, przede wszystkim do produkcji kompostu, odzysku surowcw wtrnych i wytwarzania energii;

4. Gospodarka komunalna i budownictwo

(3) doprowadzenie do samofinansowania si przedsibiorstw komunalnych zajmujcych si dostarczaniem wody i ciepa oraz zagospodarowaniem ciekw i odpadw; (4) uzyskanie w peni odpowiadajcych standardom europejskim wskanikw w zakresie sprawnoci zbiorowych i indywidualnych, komunalnych urzdze grzewczych, jakoci materiaw budowlanych i elementw wyposaenia oraz jakoci wykonawstwa budynkw (izolacyjno cieplna i akustyczna, odporno na warunki atmosferyczne i na uszkodzenia, niepalno, itp.); (5) stworzenie adu przestrzennego w jednostkach osadniczych, obejmujcego zachowanie waciwych relacji pomidzy terenami zabudowanymi i terenami otwartymi, zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem, ksztat urbanistyczno-architektoniczny pojedynczych budynkw i ich zespow oraz dbao o czysto i porzdek; (6) cakowite wyeliminowanie, dziki skutecznemu wzmocnieniu instytucji nadzoru i kontroli, samowoli budowlanej, zwaszcza na znajdujcych si w ssiedztwie obszarw zabudowanych terenach cennych przyrodniczo; (7) szerokie wdroenie dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jako, a zwaszcza uciliwo dla rodowiska, maszyn i urzdze oraz rodkw transportu, porzdkowanie i rekultywacja zajtego terenu po zakoczeniu inwestycji, itp.), skutecznie wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym w peni wykorzystujcym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach oddziaywania projektowanych inwestycji na rodowisko.

4.2. Do celw redniookresowych w dziedzinie rwnowaenia gospodarki komunalnej i budownictwa nale:

(1) przeprowadzenie moliwie szerokiej prywatyzacji przedsibiorstw wiadczcych usugi komunalne, z zachowaniem przez jednostki samorzdu terytorialnego kontrolnych pakietw akcji (prywatyzacja taka stanowi w wielu przypadkach jeden z najistotniejszych warunkw wprowadzenia w tych przedsibiorstwach koniecznych usprawnie w sferze zarzdzania oraz zapewnienia dopywu kapitau i technologii pozwalajcego na dokonanie ich skutecznej modernizacji); (2) dostosowanie cen usug komunalnych do ich realnej wartoci uwzgldniajcej zwizane ze wiadczeniem tych usug koszty dziaa sucych ochronie rodowiska, przy jednoczesnym wprowadzeniu rozwiza osonowych agodzcych wpyw wzrostu tych cen na koszty utrzymania, zwaszcza najsabszych ekonomicznie grup ludnoci; (3) wykonanie koniecznych, kosztownych zada inwestycyjnych w zakresie: (a) rozbudowy i modernizacji stacji uzdatniania wody, zapewniajcej dotrzymanie obowizujcych, dostosowanych do wymaga Unii Europejskiej, standardw jakoci wody do picia oraz zapewniajcej waciwe odprowadzanie osadw z procesw uzdatniania wody,

(b) budowy, rozbudowy i modernizacji systemw kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ciekw w aglomeracjach (tj. miastach i osiedlach wiejskich o rwnowanej liczbie mieszkacw wikszej lub rwnej 2000), (c) budowy zbiorczych i indywidualnych (w zalenoci od stopnia rozproszenia zabudowy) urzdze do: oczyszczania i odprowadzania ciekw, przerbki (w tym odwadniania) osadw ciekowych oraz osadw z uzdatniania wody na obszarach wiejskich (systemy kanalizacji zbiorczej, zbiorniki bezodpywowe na nieczystoci cieke, zlewnie, przepompownie, oczyszczalnie, etc.), w pierwszej kolejnoci w nie posiadajcych dotychczas systemw kanalizacyjnych osiedlach wiejskich wyposaonych w urzdzenia do zbiorowego zaopatrzenia w wod przeznaczon do spoycia przez ludzi, (d) modernizacji obiektw i urzdze do produkcji ciepa, w tym urzdze grzewczych w gospodarstwach domowych, pod ktem podwyszenia ich sprawnoci oraz zmiany rodzaju stosowanych paliw, (e) penego opomiarowania zuycia wody i ciepa dostarczanego przez przedsibiorstwa komunalne oraz wprowadzenia energooszczdnych i wodooszczdnych urzdze w systemach rozprowadzajcych, (f) poprawy izolacyjnoci cieplnej budynkw; (g) budowy urzdze do bezpiecznego skadowania odpadw komunalnych, przerbki tych odpadw na kompost lub biogaz, odzysku surowcw wtrnych oraz spalania w celach energetycznych, zarwno w miecie jak i na wsi;

(4) powszechne wprowadzenie, zarwno w miecie jak i na wsi, systemw selekcji odpadw komunalnych, pozwalajcych oddzielnie gromadzi odpady organiczne, odpady nadajce si do odzysku surowcw wtrnych (makulatura, szko, metale, tworzywa sztuczne) oraz odpady nadajce si do spalania w celach energetycznych (drewno, opakowania jednorazowe i in.). (5) opracowanie i podjcie realizacji programw prywatyzacji usug komunalnych, godzcej potrzeb zapewnienia dopywu do tej sfery gospodarowania wikszych rodkw finansowych oraz nowoczesnych rozwiza w zakresie zarzdzania i technologii, z zabezpieczeniem interesw lokalnych spoecznoci; (6) przygotowanie przez samorzdy, przy wsparciu ze strony administracji rzdowej, planw modernizacji usug komunalnych i substancji mieszkaniowej majcej na celu spenienie wymaga w tej dziedzinie obowizujcych w Unii Europejskiej, uwzgldniajcych take dziaania na rzecz uzyskania i efektywnego wykorzystania ewentualnej pomocy Unii w tym zakresie (finansowej, technicznej i szkoleniowej); w pierwszej kolejnoci plany te powinny dotyczy usug wodocigowo-kanalizacyjnych i ciepowniczych, systemw selektywnej zbirki i zagospodarowania odpadw oraz indywidualnych urzdze grzewczych i izolacyjnoci cieplnej budynkw;

(7) rozpoczcie realizacji zaplanowanych zada inwestycyjnych w zakresie rozwoju i modernizacji usug komunalnych, z priorytetem dla zada w zakresie uzdatniania wody do picia oraz budowy, rozbudowy i modernizacji systemw kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ciekw; (8) wzmoenie nadzoru nad inwestycjami realizowanymi na terenie miast i osiedli wiejskich, zwaszcza nad inwestycjami podejmowanymi na obrzeach terenw zabudowanych, mogcymi wywiera negatywny wpyw na tereny otwarte, w tym na tereny o wysokich walorach przyrodniczych; (9) opracowanie i uruchomienie przez samorzdy, przede wszystkim samorzdy gminne i powiatowe, programw rozwoju i renowacji zadrzewie, zarwno parkw, terenw lenych oraz innych skupie drzew w miastach, jaki i parkw (zwaszcza parkw zabytkowych) i innych zadrzewie (zwaszcza starodrzeww) w osiedlach wiejskich; (10) uzupenienie procedur planowania przestrzennego o planowanie urbanistyczne, ktre rwnie stanowi element ksztatowania adu przestrzennego na obszarach zabudowanych.

5. Rolnictwo
5.1. Do podanych, planowanych do osignicia perspektywicznych cech zrwnowaenia sektora rolnictwa nale: (1) utrzymanie istniejcego zrnicowania sposobw i kierunkw produkcji, przede wszystkim rnorodnej wielkoci gospodarstw rolnych, rnego stopnia ich specjalizacji, rnej intensywnoci gospodarowania, wielokierunkowoci upraw i podziau pl, z uwzgldnieniem lokalnych warunkw (przede wszystkim jakoci rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zasobw siy roboczej na wsi oraz funkcji spenianych przez obszary pooone w najbliszym otoczeniu terenw rolniczych), a take z uwzgldnieniem potrzeb zwizanych z ksztatowaniem si dochodw rolnikw w rnych typach gospodarstw; (2) optymalne wykorzystanie potencjau biologicznego gleb, poprzez dostosowanie rodzaju produkcji do jakoci rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zalesienie nieprzydatnych dla rolnictwa gruntw marginalnych i obszarw wododziaowych oraz zminimalizowanie powierzchni gruntw rolnych przekazywanych na inne cele, zwaszcza gruntw wysokich klas bonitacyjnych;

(3) utrzymanie wydajnoci produkcji rolnej na poziomie, ktry przy istniejcym areale uytkw rolnych zapewni zaspokojenie potrzeb ywnociowych kraju oraz racjonalny eksport, natomiast nie bdzie generowa problemw z zagospodarowaniem ewentualnych nadwyek podw rolnych; (4) podniesienie dochodowoci gospodarstw rolnych dziki poprawie jakoci produkcji rolniczej, zwikszonemu popytowi na ywno o wyszych walorach oraz aktywnemu wpywaniu na poziom cen (interwencyjny skup podw rolnych, kontrolowane dopaty do produkcji ywnoci itp.); (5) powszechne wdroenie dobrych praktyk rolniczych, zwaszcza w zakresie stosowania nawozw mineralnych i chemicznych rodkw ochrony rolin, nawoenia i gospodarowania obornikiem i gnojowic, regulacji stosunkw wodnych, mechanizacji prac polowych, utrzymywania miedz oraz wprowadzania zadrzewie i zakrzewie rdpolnych; (6) zharmonizowanie rozwoju produkcji rolnej w ramach wielkoobszarowych gospodarstw wysoko towarowych (oraz rozwoju usug dla rolnictwa i przetwrstwa rolnospoywczego), realizowanego gwnie na obszarach o najlepszych glebach, z kilkukrotnym zwikszeniem liczby gospodarstw ekologicznych i innych gospodarstw prowadzcych produkcj roln metodami przyjaznymi dla rodowiska (w tym gospodarstw czcych produkcj roln ze wiadczeniem podnoszcych ich dochodowo usug agroturystycznych), przede wszystkim na obszarach o sabszych glebach oraz w ssiedztwie terenw objtych ochron (ochrona przyrody, ochrona rde zaopatrzenia w wod i in.);

(7) wyeliminowanie produkcji ywnoci na glebach skaonych, w ktrych poziom zanieczyszczenia substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia przekracza wielkoci dopuszczalne; (8) zminimalizowanie zasigu wystpowania, a take stopnia intensywnoci, naturalnej i antropogenicznej erozji gleb, jak rwnie zakresu oddziaywania jej negatywnych skutkw; 20 (9) przywrcenie, wszdzie tam gdzie bdzie to moliwe i opacalne, wartoci uytkowej glebom, ktre na skutek oddziaywania rnych czynnikw ulegy degradacji.

5.2. Cele redniookresowe w zakresie rwnowaenia produkcji rolniczej obejmuj: (1) powszechne wczenie kodeksu dobrych praktyk rolniczych do programw dziaa edukacyjnych realizowanych przez szkoy rolnicze, orodki doradztwa rolniczego, izby rolnicze, stowarzyszenia producentw rolnych, rolnicze zwizki zawodowe oraz wsppracujce z rolnikami firmy przemysowe, handlowe, usugowe i konsultingowe; (2) wprowadzenie narzdzi stymulacji przestrzegania kodeksu dobrych praktyk rolniczych (przede wszystkim ekonomicznych i rynkowych, np. w postaci wizania z przestrzeganiem zasad okrelonych w kodeksie rnych form pomocy publicznej dla gospodarstw rolnych, ulg w obowizkowych wiadczeniach finansowych i podatkach, dziaa sprzyjajcych rynkowej promocji wytwarzanych przez gospodarstwa produktw, itp.); (3) podjcie realizacji programw wykonawczych do strategii rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich, z wykorzystaniem rodkw krajowych oraz funduszy pomocowych i strukturalnych Unii Europejskiej, w zakresie: (a) eliminacji produkcji ywnoci na glebach skaonych i zastpienia jej innymi rodzajami produkcji rolniczej, przede wszystkim upraw rolin o zastosowaniach przemysowych, (b) wdroenia systemu atestowania ywnoci, (c) modernizacji systemu melioracyjnego oraz odbudowy i rozbudowy maej retencji, (d) przeciwdziaania zanieczyszczeniom wd azotanami pochodzenia rolniczego, (e) przeciwdziaania zakwaszeniu i erozji gleb, (f) rekultywacji gleb zdegradowanych, (g) rozwoju rolnictwa ekologicznego i innych gospodarstw rolnych prowadzcych produkcj metodami przyjaznymi dla rodowiska, a take rozwoju agroturystyki, w pierwszej kolejnoci na obszarach o sabszych glebach oraz na terenach rolniczych w pobliu obszarw objtych ochron, (h) wykonywania zadrzewie i zakrzewie rdpolnych oraz przekazania pod zalesienia nieprzydatnych dla rolnictwa gruntw marginalnych i obszarw wododziaowych, (i) wykonywania ocen oddziaywania na rodowisko przedsiwzi w zakresie scalania gruntw oraz tworzenia duych gospodarstw hodowlanych.

obszarw wiejskich; (5) stworzenie podstaw organizacyjnych i technicznych dla przyjcia i efektywnego wykorzystania moliwej do uzyskania w sektorze rolnictwa pomocy przedakcesyjnej Unii Europejskiej, a take pniejszej pomocy Unii w ramach funduszy strukturalnych; (6) stworzenie warunkw dla zaangaowania prywatnego kapitau w dziaania proekologiczne na terenach rolniczych; (7) wdroenie opracowanego i przyjtego w 2001 r. Kodeksu dobrych praktyk rolniczych, obejmujcego m. in. praktyki dotyczce: (a) optymalizacji sposobw i intensywnoci nawoenia i ochrony rolin, w kierunku ograniczania zuycia rodkw chemicznych oraz zwikszenia nawoenia organicznego, wapnowania i wykorzystania metod ochrony biologicznej i integrowanej, (b) rnicowania struktury zasieww, stosowania waciwego podozmianu i odogowania oraz ograniczania pozostawiania gleby w stanie nie pokrytym rolinnoci, poprzez stosowanie przedplonw i poplonw oraz cikowania,

(c) waciwej regulacji stosunkw wodnych na terenach rolniczych, poprzez stosowanie melioracji zapewniajcych nie tylko moliwo odwadniania, ale take nawadniania gruntw, w zalenoci od zmieniajcych si potrzeb; (d) ograniczania bezcioowych metod hodowli oraz bezpiecznego dla rodowiska zagospodarowania i wykorzystania gnojowicy i obornika, (e) korzystania ze zmechanizowanego sprztu do prac polowych oraz prowadzenia zabiegw uprawowych w sposb ograniczajcy erozj gleb oraz ugniatanie gleby i podglebia, (f) utrzymywania miedz oraz stosowania ich biologicznej zabudowy (zadrzewienia i zakrzewienia rdpolne, ywopoty); (9) opracowanie propozycji mechanizmw stymulujcych praktyczn realizacj zasad zawartych w kodeksie dobrych praktyk rolniczych; (10) wprowadzenie obowizku wykonywania ocen oddziaywania na rodowisko dla podejmowanych w sektorze rolnictwa przedsiwzi w zakresie scalania gruntw oraz tworzenia duych gospodarstw hodowlanych, z okreleniem dodatkowych, warunkujcych uruchomienie procedury takiej oceny kryteriw kwalifikacyjnych.

6. Lenictwo
6.1. Planowane do osignicia do 2025 r. perspektywiczne cechy zrwnowaenia lenictwa, wynikajce z przyjtej w 1997 r. Polityki lenej pastwa, obejmuj: (1) zwikszenie powierzchni obszarw lenych do 30% terytorium kraju w 2020 r. (z perspektyw osignicia lesistoci na poziomie 33% w 2050 r.), poprzez pen realizacj programu zwikszania lesistoci i rozwoju zadrzewie; (2) utrwalenie wielofunkcyjnoci lasw, poprzez istotne zwikszenie powierzchni lenej objtej rnymi formami ochrony i speniajcej funkcje rodowiskotwrcze (kosztem ograniczenia powierzchni uytkowanej komercyjnie), oraz szersze, cho kontrolowane, udostpnienie obszarw lenych spoeczestwu; (3) popraw zdrowotnoci i ywotnoci lasw; (4) zwikszenie rnorodnoci biologicznej obszarw lenych, na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, a take zapewnienie skutecznej ochrony tej rnorodnoci; (5) upowszechnienie w caej gospodarce lenej proekologicznych zasad i metod gospodarowania, w lad za pilotowymi dziaaniami na obszarze lenych kompleksw promocyjnych;

(6) utrzymanie umiarkowanej intensywnoci pozyskania drewna w lasach (w relacji do uzyskiwanych, redniorocznych przyrostw) oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej; (7) renaturalizacj wybranych obszarw lenych, poprzez odbudow stosunkw wodnych i drzewostanw zgodnych z warunkami siedliska oraz eliminacj lub znaczce ograniczenie gospodarczej eksploatacji tych obszarw; (8) skuteczne ograniczenie kusownictwa oraz dzikich wysypisk odpadw w lasach, przede wszystkim w rejonach pooonych w ssiedztwie terenw zamieszkaych; (9) dalsz popraw skutecznoci ochrony przeciwpoarowej lasw; (10) popraw wyposaenia obszarw lenych w zrwnowaon infrastruktur turystyczn (porzdkujc ruch turystyczny na tych obszarach, przeciwdziaajc jego nadmiernej koncentracji i odsuwajc go od terenw, na ktrych powinien on by maksymalnie 22 ograniczony), a take rozwj wsppracy sub lenych z organizatorami turystyki i z samymi turystami; (11) utrzymanie dominujcej roli pastwa w gospodarce lenej.

6.2. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia lenictwa s: (1) usprawnienie rozwiza ekonomiczno-finansowych i organizacyjnych funkcjonujcych w gospodarce lenej, pod ktem mniejszego uzalenienia wynikw ekonomicznych uzyskiwanych przez podmioty gospodarujce od dziaa w zakresie uytkowania zasobw lenych, a zwikszenia ich zainteresowania wzbogacaniem, ulepszaniem i ochron tych zasobw (moe to wymaga take zwikszenia zaangaowania rodkw budetowych w finansowanie gospodarki lenej); (2) kontynuowanie realizacji zada okrelonych w programach stanowicych uszczegowienie i rozwinicie Polityki lenej pastwa, przede wszystkim w programie zwikszenia lesistoci oraz programie ochrony zasobw genowych i hodowli selekcyjnej drzew lenych; (3) usprawnienie i rozszerzenie dziaa w zakresie prowadzenia gospodarki lenej zgodnie z wytycznymi w sprawie doskonalenia gospodarki lenej na podstawach ekologicznych, obejmujcymi: (a) ochron i odtwarzanie stosunkw wodnych w lasach oraz ochron i odtwarzanie wodnych i podmokych biotopw i biocenoz, (b) wzbogacanie gatunkowej, wiekowej i przestrzennej struktury drzewostanw oraz popraw ich biologicznej odpornoci na oddziaywanie szkodliwych czynnikw, (c) ograniczenie wielkoci zrbw zupenych, (d) preferowanie naturalnych metod ochrony;

(4) wczenie do planw urzdzania lasu, i podjcie realizacji we wszystkich nadlenictwach, opracowanych programw ochrony przyrody (realizacja tego zadania zostaa ju podjta i jest prowadzona sukcesywnie); (5) rozszerzenie wsppracy organw administracji lenej z jednostkami samorzdu terytorialnego i subami planowania przestrzennego, ukierunkowanej na zapobieganie fragmentacji obszarw lenych, ograniczanie presji na lasy ze strony dziaalnoci gospodarczej i inwestycyjnej prowadzonej w ich otoczeniu (poprzez zachowanie w tym zakresie koniecznych odlegoci) oraz waciwe ksztatowanie granicy polno-lenej; (6) utrzymanie zakresu i unowoczenienie sposobu prowadzenia prac w ramach monitoringu lenego (aparatura badawcza, metody i organizacja pomiarw), pozwalajce lepiej ocenia stan lasw i identyfikowa czynniki zagroenia; (7) kontynuowanie bada nad przyjaznymi dla rodowiska technologiami i metodami prac lenych oraz nad optymalizacj sposobu gospodarowania w lasach w zalenoci od rodzaju siedliska, z uwzgldnieniem, na ile to moliwe, przywracania siedliskom ich naturalnych cech; dziaaniom tym powinny sprzyja zwikszone moliwoci skorzystania z dowiadcze innych krajw, zwizane z przystpieniem Polski do Unii Europejskiej; (8) popraw wyposaenia i obsady etatowej sub lenych odpowiedzialnych za ochron przeciwpoarow lasw, a take dalsze usprawnianie organizacji systemu ochrony przeciwpoarowej. (9) kontynuowanie testowania i ulepszania wytycznych w sprawie doskonalenia gospodarki lenej na podstawach ekologicznych, realizowanego w ramach lenych kompleksw promocyjnych, oraz rozpoczcie ich stopniowego wdraania w pozostaych nadlenictwach;

(10) opracowanie dla wszystkich nadlenictw programw ochrony przyrody, zawierajcych: 23 (a) ocen stanu przyrody, (b) zalecenia w zakresie bezpiecznych dla rodowiska technologii prac lenych, (c) plan restytucji zasobw lenych stosownie do potencjau siedlisk, (d) plan biologicznej regeneracji zdegradowanych gleb; (11) wprowadzenie rozwiza prawnych i organizacyjnych, ktre zapewni utrzymanie dominujcego udziau skarbu pastwa w strukturze wasnoci obszarw lenych, a take zachowanie moliwoci wpywania przez administracj lasw pastwowych na sposb gospodarowania w lasach stanowicych wasno prywatn; (12) wczenie wytycznych w sprawie doskonalenia gospodarki lenej na podstawach ekologicznych do programw nauczania we wszystkich szkoach lenych; (13) zwikszenie zakresu realizowanych na obszarach lenych prac dotyczcych budowy infrastruktury turystycznej (parkingi lene, lene pola biwakowe, szlaki turystyczne, tablice informacyjne itp.), zarwno zwikszajcych powszechn dostpno lasw jak i uatwiajcych uporzdkowanie ruchu turystycznego; (14) rozszerzenie kontaktw administracji i sub lenych z otoczeniem lenictwa, w miar moliwoci w ramach staych konsultacji, przede wszystkim z jednostkami samorzdu terytorialnego, z dziaajcymi na danym terenie przedsibiorcami oraz, zgodnie z reguami dostpu do informacji i udziau spoeczestwa w podejmowaniu decyzji, z okolicznymi mieszkacami i z odwiedzajcymi lasy turystami (a take z organizatorami turystyki); dziaania te powinny sprzyja rozwizywaniu problemw lenictwa w oparciu o wzajemne zrozumienie i wspprac wszystkich zainteresowanych stron, analogicznie do dobrowolnych dziaa na rzecz rodowiska w innych dziaach gospodarki.

7. Turystyka i rekreacja
7.1. Planowane do uzyskania, docelowe cechy zrwnowaenia sektora turystyki obejmuj: (1) dostosowanie lokalizacji, liczby i jakoci bazy noclegowej i innej infrastruktury turystycznej do zrnicowanej pojemnoci turystycznej rodowiska, uwzgldniajcej zarwno zrnicowane potrzeby ochrony walorw przyrodniczych danego terenu, rne formy turystyki, a take presj wywieran na rodowisko przez alternatywne dla turystyki formy dziaalnoci gospodarczej; (2) optymalne wykorzystanie potencjalnych, przyrodniczych moliwoci rozwoju turystyki, traktowanych jako element harmonijnej aktywizacji obszarw o istotnych walorach przyrodniczych i turystycznych, jako czynnik sprzyjajcy wzrostowi dochodu narodowego i jakoci ycia mieszkaocw, a take jako czynnik sprzyjajcy wzrostowi racjonalnoci gospodarowania; (3) zapewnienie harmonijnego rozwoju rnych form turystyki, pozwalajcego na dostosowanie struktury uprawianych form turystyki do optymalnego wykorzystania cech danego terenu, przy jednoczesnym zwikszeniu moliwoci wyboru form, odpowiadajcych preferencjom konsumentw; (4) szerokie wprowadzenie przyjaznych dla rodowiska technologii i materiaw do sektora usug turystycznych; (5) wprowadzenie nowych rozwizao w zakresie organizacji i obsugi ruchu turystycznego oraz nowoczesnej infrastruktury turystycznej pozwalajcych zmniejszyd presj ruchu turystycznego na obszarach szczeglnie wraliwych i zagroonych degradacj ( niektre obszary parkw narodowych, otoczenie niektrych atrakcji przyrodniczych, miejscowoci uzdrowiskowe).

7.2. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia rozwoju turystyki s: (1) wspieranie i promocja turystycznych i uzdrowiskowych inwestycji przyjaznych rodowisku, rozbudowa bazy noclegowej i infrastruktury turystycznej wok obszarw szczeglnie atrakcyjnych, a jednoczenie wraliwych na degradacj i wymagajcych szczeglnej ochrony (podlegajce rnym formom ochrony przyrody) oraz na obszarach o duych moliwociach rozwoju ruchu turystycznego; (2) dokonanie rzetelnej analizy chonnoci turystycznej wraliwych na degradacj obszarw o znacznym nateniu ruchu turystycznego i okrelenie moliwoci zmniejszenia presji na rodowisko przyrodnicze poprzez rozbudow odpowiedniej infrastruktury, wprowadzenie nowych rozwiza organizacyjnych i technicznych, uruchomienie odpowiednich przedsiwzi; (3) dokonanie analizy negatywnego (zbyt due spitrzenie ruchu w okresach szczeglnie trudnych dla przyrody) i pozytywnego (np. samoograniczenie ruchu turystycznego do okresw z du pokryw nien) wpywu sezonowoci ruchu turystycznego na rodowisko przyrodnicze obszarw szczeglnie wraliwych na degradacj, dostosowanie promocji i rozbudowy infrastruktury turystycznej wybranych obszarw w celu minimalizacji negatywnego wpywu sezonowoci ruchu i spotgowania efektu sezonowoci na obszarach o pozytywnym wpywie sezonowoci ruchu; (4) uruchomienie programw wspierajcych nowe rozwizania techniczne i dziaania lokalnych spoecznoci na rzecz wyposaania obiektw noclegowych i obiektw uzdrowiskowych i infrastruktury turystycznej oraz miejscowoci turystycznych i uzdrowiskowych w niezbdn infrastruktur ochrony rodowiska oraz zwikszonego korzystania z technik organizacyjnych, technologii i materiaw, ktrych proces produkcyjny i stosowanie minimalizuje negatywne oddziaywanie na rodowisko przyrodnicze;

5) wdraanie w skali oglnokrajowej, regionalnej i lokalnej programw rozwoju wybranych, zrwnowaonych form turystyki wiejskiej, przyrodniczej i aktywnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem terenw wok obszarw chronionych, nie wykorzystywanych drg i szlakw wodnych oraz terenw szczeglnie atrakcyjnych dla rozwoju rnych form turystyki aktywnej; wczenie do realizacji tych programw wadz samorzdowych, przedsibiorcw i organizacje zawodowe, organw administracji rzdowej odpowiedzialnych za utrzymanie i rozwj infrastruktury, administracji lenej i sub ochrony rodowiska. (6) dokonanie kompleksowej oceny obecnych uwarunkowa rozwoju turystyki w Polsce oraz kierunkw rozwoju zawartych w przyjtych i wdraanych dokumentach rzdowych i samorzdowych pod ktem obecnych i przyszych potrzeb ochrony rodowiska, dokonanie oceny wpywu integracji Polski z Uni Europejska w tym rozbudowy i integracji systemw transportowych; (7) opracowanie i wprowadzenie do programw dziaa na rzecz zrwnowaonego rozwoju kraju zada zwizanych z rozwojem turystyki, wykorzystanie w tym zakresie dowiadcze przekazanych przez Uni Europejsk w ramach programw pomocowych oraz realizowanych programw przedakcesyjnych i dostosowawczych, a take moliwoci, jakie stwarzaj programy wewntrzunijne. (8) nawizanie staego dialogu i uruchomienie procesu tworzenia i realizacji programw wsplnych dziaa wyspecjalizowanych organw administracji pastwowe odpowiedzialnych za rozwj turystyki i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody, w tym zasobami o szczeglnych walorach (administracja ochrony rodowiska, suby lene, administracja parkw narodowych i parkw krajobrazowych), jednostek samorzdu terytorialnego, izb gospodarczych przedsibiorcw i organizacji turystycznych.

8. Inne dziedziny gospodarowania

Istotne znaczenie dla rwnowaenia rozwoju kraju maj take specyficzne problemy wystpujce w takich dziedzinach ycia spoeczno-gospodarczego, jak ochrona zdrowia, handel i obronno. Problem rwnowaenia ochrony zdrowia ma dwa podstawowe aspekty: oddziaywania na rodowisko obiektw ochrony zdrowia, takich jak szpitale, sanatoria, laboratoria medyczne i inne (jak rwnie, z drugiej strony, wpywu stanu rodowiska na warunki funkcjonowania tych obiektw) oraz szerszego uwzgldniania w dziaalnoci diagnostycznej i terapeutycznej suby zdrowia, a take w badaniach naukowych dotyczcych problemw zdrowotnych, zwizkw pomidzy jakoci rodowiska i zdrowiem ludzi, zarwno zwizkw bezporednich (np. poprzez oddziaywanie na organizmy ywe obecnych w rodowisku zanieczyszcze), jak i porednich (np. poprzez wpyw stanu rodowiska na moliwoci rekreacji i wypoczynku).

8.1. Perspektywiczne cechy zrwnowaenia ochrony zdrowia obejmuj: (1) wdroenie nowoczesnych systemw zagospodarowania niebezpiecznych odpadw szpitalnych; (2) wyposaenie wszystkich obiektw ochrony zdrowia w niezbdn infrastruktur w zakresie zagospodarowania ciekw oraz korzystania ze szlachetnych rde energii (ciepo scentralizowane, gaz ziemny, energia elektryczna, energia odnawialna); (3) spenienie przez wszystkie obiekty suby zdrowia wykorzystujce niebezpieczne substancje i urzdzenia, przede wszystkim rnego rodzaju chemikalia oraz aparatur analityczn i urzdzenia terapeutyczne emitujce promieniowanie jonizujce, zaostrzonych wymaga w zakresie zarzdzania ryzykiem rodowiskowym (zapobieganie i przeciwdziaanie sytuacjom awaryjnym, zabezpieczenie przed dostpem niepowoanych osb, rygorystyczne przestrzeganie zalecanych technik i procedur postpowania oraz stosowanie wymaganych zabezpiecze w ramach zabiegw terapeutycznych i wykonywania analiz); (4) szerokie wczenie do dziaalnoci medycznych placwek naukowych i placwek suby zdrowia, bada podstawowych, bada profilaktycznych i przedsiwzi terapeutycznych ukierunkowanych na wykrywanie i leczenie chorb uwarunkowanych niekorzystnym oddziaywaniem czynnikw rodowiskowych.

8.2. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia ochrony zdrowia s: (1) zgodna z przyjtymi zaoeniami realizacja zada inwestycyjnych w zakresie modernizacji i rozbudowy infrastruktury technicznej obiektw ochrony zdrowia, ze szczeglnym uwzgldnieniem zagospodarowania niebezpiecznych odpadw szpitalnych, skorelowana z podejmowanymi na danym terenie dziaaniami w zakresie rozbudowy i modernizacji infrastruktury komunalnej (zaopatrzenie w ciepo oraz zagospodarowanie ciekw i odpadw komunalnych) oraz przemysowej (spalarnie niebezpiecznych odpadw przemysowych); (2) zwikszenie akcentw dotyczcych wpywu rodowiska na zdrowie w treciach programowych nauczania uczelni i szk medycznych, zawartych w realizowanych przedmiotach typu higiena i zdrowie publiczne; (3) zwikszenie udziau Polski w realizacji bada i dziaa programowych w zakresie zdrowia i rodowiska realizowanych lub sponsorowanych przez organizacje midzynarodowe, przede wszystkim wiatow Organizacj Zdrowia (WHO), w szczeglnoci, w realizacji ustale Konferencji Ministrw Zdrowie i rodowisko. (4) dokonanie szczegowej oceny wystpujcych w dziedzinie ochrony zdrowia potrzeb zwizanych z ochron rodowiska, przede wszystkim w zakresie bezpiecznego dla rodowiska zagospodarowania odpadw szpitalnych, modernizacji infrastruktury technicznej obiektw ochrony zdrowia, zarzdzania ryzykiem w obiektach medycznych oraz bada naukowych, bada profilaktycznych i dydaktyki dotyczcej wpywu rodowiska na zdrowie ludzi, a nastpnie opracowanie na tej podstawie odpowiedniego programu dziaa. Oglnokrajowy program rwnowaenia ochrony zdrowia powinien by podstaw dla opracowania przez jednostki organizacyjne suby zdrowia i jednostki samorzdu terytorialnego analogicznych programw regionalnych i lokalnych.

Znaczenie handlu dla rwnowaenia gospodarki wynika przede wszystkim z jego powszechnej, poredniczcej roli pomidzy sfer produkcji i konsumpcji, a tym samym wpywu, jaki moe on wywiera zarwno na ekologiczn jako wyrobw, jak i na moliwoci wyboru i ksztatowanie postaw konsumentw. 8.3. Perspektywiczn cech zrwnowaenia handlu bdzie zapewnienie konsumentom powszechnego dostpu do informacji o ekologicznych walorach produktw, za porednictwem ekoetykietowania (w przypadku produktw, ktre uzyskaj prawo do posiadania oznakowania ekologicznego) oraz czytelnej, doczanej do przedmiotw sprzeday, informacji o ich uciliwoci dla rodowiska w procesie produkcji, dystrybucji i uytkowaniu. Zrwnowaony handel powinien te zapewni szerok, rynkow ofert produktw przyjaznych rodowisku i zdrowiu, niezalenie od ich moliwych, uzasadnionych wysok jakoci, wyszych cen. 8.4. Celem redniookresowym w zakresie rwnowaenia handlu jest sukcesywne wprowadzanie, we wsppracy z producentami, oznakowa ekologicznych dla produktw, ktre uzyskaj stosowny certyfikat, stworzenie warunkw dla odpowiedniego wyeksponowania tych oznakowa i objtych nimi wyrobw, oraz zapewnienie konsumentom, za porednictwem odpowiednio przeszkolonego personelu, moliwoci uzyskania dodatkowych informacji o artykuach posiadajcych znak ekologiczny. Do roku 2010 niezbdne jest take zrealizowanie w systemie sprzeday wyrobw wszystkich zada, jakie bd wynika z obowizku ujawniania na etykietach, metkach, w instrukcjach obsugi itp., informacji o uciliwoci kadego produktu dla rodowiska w 27 cigu jego caego cyklu yciowego, ze szczeglnym uwzgldnieniem zuycia energii i wody.

Naley take wypracowa, z wykorzystaniem dowiadcze Unii Europejskiej w tym zakresie, kryteria przyznawania oznakowa ekologicznych dla co najmniej kilku kategorii wyrobw (a take zasady weryfikacji tych kryteriw) oraz wprowadzi rozwizania prawne zobowizujce producentw i handlowcw do ujawniania konsumentom w atwo dostpny i czytelny sposb informacji o uciliwoci produktw dla rodowiska w procesie produkcji, eksploatacji i utylizacji, wraz z zalecanymi wzorami postpowania w tym zakresie (jakie elementy powinny by objte informacj i jak powinny by prezentowane). Obronno kraju jest w warunkach pokojowych rdem uciliwoci dla rodowiska przede wszystkim w skali lokalnej, na terenie i w bezporednim otoczeniu obiektw wojskowych (jednostki wojskowe, poligony). Czynnikiem zagroenia mog by take transporty wojskowe, zwaszcza transporty materiaw niebezpiecznych (substancje ropopochodne, materiay wybuchowe, uywane w wielu zastosowaniach substancje niszczce warstw ozonow, itp.). Znaczenie sfery obronnoci dla rwnowaenia rozwoju kraju wynika w tej sytuacji przede wszystkim z wystpujcego, lub mogcego wystpi w szczeglnych sytuacjach, natenia szkodliwego oddziaywania na rodowisko i zdrowie obiektw wojskowych i dziaa wojska, a take z rodzaju i skali moliwych skutkw tych oddziaywa

8.5. Perspektywiczne cechy zrwnowaenia sfery obronnoci obejmuj: (1) wprowadzenie przy wszystkich jednostkach wojskowych i poligonach rozwiza organizacyjnych (odpowiednie suby i procedury) oraz technicznych (urzdzenia ochronne, sprzt ratowniczy, aparatura kontrolno-pomiarowa, systemy powiadamiania), zapewniajcych skuteczny nadzr i przeciwdziaanie zagroeniom zwizanym z wykorzystywanymi przez wojsko niebezpiecznymi materiaami i substancjami, a take pozostaociami i opakowaniami po tych materiaach i substancjach (chemikalia, materiay wybuchowe, substancje ropopochodne i inne); stworzone zaplecze powinno rwnie zapewni waciwe zabezpieczenie transportw wojskowych pod ktem moliwych zagroe rodowiska; (2) wyposaenie obiektw i jednostek wojskowych w niezbdn infrastruktur ochrony rodowiska; (3) wyposaenie wojska w urzdzenia i sprzt o wysokich parametrach ekologicznych (niskie zuycie paliw, energii, wody, materiaw i surowcw, niska emisja zanieczyszcze powietrza, ciekw i haasu); (4) rozszerzenie wsppracy wojska z samorzdem terytorialnym i ze subami ochrony rodowiska w zakresie rwnowaenia sfery obronnoci, przede wszystkim w dziedzinie korzystania przez obiekty wojskowe z infrastruktury komunalnej, rekultywacji terenw przekazanych przez wojsko na inne cele oraz wdraania rozwiza organizacyjnych zmniejszajcych uciliwo obiektw wojskowych dla rodowiska (np. w odniesieniu do pory wicze oraz procedur startw i ldowa na lotniskach wojskowych).

8.6. Celami redniookresowymi w zakresie rwnowaenia dziedziny obronnoci s: (1) sukcesywna realizacja przez jednostki i obiekty wojskowe zada inwestycyjnych i organizacyjnych we wszystkich wymienionych wczeniej dziedzinach (zarzdzanie ryzykiem, rozbudowa i modernizacja infrastruktury, rekultywacja terenw zdegradowanych przez dziaalno wojskow, etc.) w oparciu o dokonan uprzednio 28 inwentaryzacj potrzeb i przyjte programowe zaoenia, z wykorzystaniem dowiadcze w tym zakresie, i ewentualnej pomocy, ktre bdzie mona uzyska od naszych partnerw z Unii Europejskiej i NATO; (2) wczenie struktur obronnoci kraju, bez naruszania wymogw tajemnicy pastwowej, do krajowego systemu monitorowania produkcji eksportu, importu, uytkowania i emitowania do rodowiska substancji niebezpiecznych objtych wymogami dyrektyw Unii Europejskiej i przepisw prawa midzynarodowego; (3) wczenie zagadnie oddziaywania dziaalnoci wojskowej na rodowisko do programw nauczania i szkolenia wojskowego; (4) stworzenie staych form dialogu i konsultacji wojska z jednostkami samorzdu terytorialnego i z lokalnymi spoecznociami. (5) podjcie szerszej dyskusji na temat oddziaywania dziaalnoci wojskowej na rodowisko pomidzy wojskiem, instytucjami i subami ochrony rodowiska oraz organizacjami samorzdu terytorialnego, dokonanie oceny istniejcych potrzeb w tym zakresie oraz przygotowanie programu dziaao uwzgldniajcego zamierzenia modernizacyjne naszej armii zwizane ze zobowizaniami wobec NATO