TEORIJA I OPIS KONSTRUKCIJE ZRAKOPLOVA

KOMANDE ZRAKOPLOVA I MOTORA

KOMANDE LETA
Svaki zrakoplov ima sistem komandi leta koji omoguava pilotu upravljanje zrakoplovom oko tri ose. Takoer je u toku leta potrebno kontrolisati i brzinu leta to se postie pomou komandi snage motora(potiska)

Uzduna osa Longitudinal Axis

Normalna osa Normal Axis

Bona osa Lateral Axis

Komande leta se sastoje od tri segmenta:

Pilotske komande (u pilotskoj kabini) Komandne povrine (ureaji) prenosni elementi (sistem prenosnika koji se polae kroz trup i krila zrakoplova a slui za vezu pilotskih komandi sa komandnim povrinama ureajima.

Komande mogu biti : - Primarne i - Sekundarne etri vrste komadi su primarne komande leta i to: Kormilo dubine(elevator), Kormilo pravca (ruddre), Krilca(ailerons) Komande gasa (throttle) za komandovanje brzinom

Primarne komandne povrine

Vrste komandi
Rune upravljanje krilcima i kormilom visine None upravljanjem kormilom pravca

RUNE KOMANDE se izvode u dva oblika: U vidu vertikalne palice (uglavnom se koristi kod vojnih borbenih aviona) U vidu palice sa volanom( kod velikih aviona putniki i teretni)

Visinska komanda: Penjanje povlaenje palice na sebe; Sputanje guranje palice od sebe Poprena komanda: Volan okretanjem volana u smjeru eljenog obrtanja aviona Za palicu guranje palice u stranu krila koje se eli oboriti Nona komanda Skretanje udesno guranjem desne noge Skretanje ulijevo guranjem lijeve noge

NONE KOMANDE se izvode u dvije osnovne verzije i to:

Poluni tip izvodi se u vidu obine poprijene poluge ili preke, koja oscilira oko vertikalne ose u svojoj sredini Pedalni tip izvodi se u vidu posebnih pedala ili papua za svaku nogu posebno, koje osciliraju oko poprene ose

Moment valjanja oko uzdune ose Roll

Moment penjanja bona osa( pitch)

Moment skretanja oko normalne ose - yaw

Opta koncepcija komandi leta i kinematika prijenosa ostvarena je tako da obezbijedi komandovanje sa vrlo umjerenim silama. Cijeli konstruktivni sklop komandi ne smije imati slobodan hod ili zazor.

Na to se treba obratit posebna panja pri pregledu komandi leta.

Komande leta trebaju biti : Lahke, jednostavne, Pogodne za pregled,opravku i zatitu od oteenja

Upravljanje zrakoplovom
Upravljanje se ostvaruje pomou runih i nonih komandi i to na nain da palica omoguava upravljanje avionom oko poprene i bone ose( x,y), a pedale upravljanje oko normalne ose(z).

Pokreti na palici ili pedala prenose se respektivno na komandne povrine pomou elinih uadi ili poluga kod manjih zrakoplova. Dok je kod velikih zrakoplova sila koju pilot mora ostvariti toliko velika da su neophodni pojaivai u koje spadaju : servo ureaji, buster za lake aktiviranje pokretaa komandnih povrina.

Upravljanje potiskom
Upravljanje potiskom snagom je uvijek preko komande gasa,jedne po motoru. Poveanjem brzine aviona poveava se optereenje na komandne povrine i to je poveanje proporcionalno kvadratu brzine. Na srednjim brzinama jo je mogue direktno pilotskom palicom pokretati komandne povrine, ali na dugim letovima to postaje zamorno za pilote.

Kod velikih aviona, pilot nije u stanju odgovoriti zahtjevima za pokretanje komandnih povrina. U cilju olakavanja posadi prilikom upravljanja avionom, predviena je mogunost kompenzacije. Kompenzacija moe biti : aerodinamika i teinska.

Maksimalno optereenje koje je pilotu potrebno da ostvari na komande je propisano sljedeom vrijednostima:
Krila 22,5 kg za palicu, i 22,5 kg za volan, Kormilo visine 67,5 kg za palicu, 90 kg za volan i Kormilo pravca 135 kg po pedali.

Osnovni tipovi pokretanja komandnih povrina se dijele prema nainu prenosa impulsa na : Mehaniki prenos ili runo i Power control units pcu koji radi na principu hidraulikih pumpi.

Sa poveanjem upotrebe raunara u zrakoplovstvu veina komandnih kola(elektrinih) koristi raunar za pomono ili potpuno komandovanje sa obradom podataka na zahtjev pilota. Autopilot modernih saobraajnih zrakoplova je postao suvie sofisticiran i sposoban da upravlja avionom kroz itav let ukljuujui i faze polijetanja i slijetanja.

Meutim, danas avioni imaju definisan i rezervni mehaniki sistem u sluaju otkaza glavnog upravljakog sistema. Preostali dijelovi sistema za upravljanje koji nisu duplirani moraju biti projektovani sa visokim stepenom pouzdanosti.

Pitanja
1. 2.

3. 4.

5.
6. 7.

ta omoguavaju komande leta pilotu? Koje ose komandovanja zrakoplovom razlikujemo? ta obuhvataju komande leta? Koje su primarne komande leta? Glavna komanda se dijeli na? Runa komanda upravlja? Nona komanda upravlja?

8.Kako se izvode rune komande , a kako none? 9.Kakve trebaju biti komande leta? 10. Osnovni tipovi pokretanja komadnih povrina se dijele prema nainu prijenosa impulsa na?

Hvala na panji

Rastereenje komandi
Pri pokretanju komandi pilot treba savladati izvjestan otpor. Ovaj otpor raste sa porastom brzine leta ili sa veliinom komandnih povrina. Zato se javlja potreba da se smanji sila potrebna za pokretanje komandi, kako bi se pilotu olakalo upravljanje avionom.To se postie kompenzacijom (uravnoteenjem) avionskih krmila.

Vrste kompenzacijeuravnoteenja
Kompenzacija(uravnoteenje) moe biti: Statika kompenzacija Aerodinamika kompenzacija Pomou buster ureaja(poward controls), Pomou elektrinih impulsa(Fly by Wire) Pomou hidropokretaa

Statika kompenzacija

Statika kompenzacija podrazumjeva dodavanje kontra tegova ispred ose kormila

Aerodinamiko uravnoteenje
Naini rjeavanja aerodinamikog uravnoteenja su: pomjeranje linije arnira ka CP(unutranji zglob) uptreba kompenzatora(horn balans), upotreba trimera(tab) i dodavanjem masa

Pomjeranje linije arnira ka CP(unutranji zglob)

Uptreba kompenzatora(horn balans)

Uravnoteenje trimerima

Uravnoteenje dodavanjem masa

Kako se pokreu ove povrine?

Hidraulikom PROCES Komanda pilotapretvara mehanikog pomaka u elektrini signalpretvara elektrinog signala u mehaniki pomakhidraulini sistemkomanda leta

Trimovanje zrakoplova sistem trimovanja smanjuje silu komandovanja na nulu

Servo ureaj(aktuator) je glavni dio komandi leta i obezbjeuje potrebnu silu da bi se pokrenula kontrolna povrina.

Da bi se sprijeilo prekomijerno djelovanjepilota na zrakoplov kod operacija komandovanja dizajnira se vjetaki osjeajni sistem.

Sekundarne komandne povrine

Sekundarne komandne povrine

U sekundarne komande leta spadaju jo komande za: trimer, podizanje i uvlaenje zranih konica, izvlaenje i uvlaenje zakrilaca,

Zrane konice(spoilers)

Glavna uloga im je da obezbjede ravnomjerno opstrujavanje preko gornjake krila smanjujui pri tome uzgon

SPOJLERI PRI SLIJETANJU neutraliu 80% sile uzgona

Ureaja za poveanje uzgona zakrilca i pretkrilca

UPOTREBA : Na malim brzinama pri polijetanju i slijetanju izvlae se na polijetanju da poveaju uzgon

na slijetanju da poveaju otpor

Izvuena zakrilca(flaps)