Elektronik

4.1 Penggunaan Osiloskop Sinar Katod (OSK)

4.2 Diod semikonduktor
4.3 Transistor
4.4 Get Logik
4.1 PENGGUNAAN OSILOSKOP
SINAR KATOD (O.S.K.)
 Pancaran termion (Thermionic
emission)
Def: Proses pembebasan elektron dari
permukaan logam yg dipanaskan.
 Bahan logam mengandungi elektron yg bebas
bergerak tetapi tidak dibenarkan keluar dari
permukaannya.
Apabila logam dipanaskan pada suhu tinggi,
sebahagian elektron memperolehi cukup tenaga
utk terbebas dari permukaan logam.
Faktor meninggikan kadar pancaran termion:
Suhu (kadar __________ apabila suhu __________)
Luas permukaan logam (kadar ___________ apabila
luas permukaan _____________)
 Sinar katod (Cathode ray)
Def: Satu alur elektron halus yg bergerak
dengan halaju (velocity) tinggi dari katod ke
anod.
 Pancaran termion yg terhasil pada filamen yg
dipanaskan blh menjadi sinar katod dgn
mewujudkan satu beza keupayaan (potential
difference) yg tinggi antara katod dgn anod melalui
Voltan Lampau Tinggi (V.L.T).

Elektro yg bercas ve ditarik ke arah anod yg bercas

+ve dgn halaju yg tinggi dalam ruang vakum.

Apabila sinar katod menghentam skrin pendarfluor,

tompok cahaya terhasil disebabkan tenaga kinetik
elekton bertukar kepada tenaga cahaya.
 Ciri-ciri sinar katod
1. Sinar katod terdiri daripada zarah-zarah
bercas ve yg berhalaju tinggi.
2. Bergerak mengikut garis lurus.
3. Boleh dipesongkan (diversion) oleh medan
elektrik.
4. Boleh dipesongkan oleh medan magnet.
 Mengkaji ciri sinar katod melalui tiub
pemesongan.
.
 Mengkaji ciri sinar katod melalui Tiub
Palang Maltese
.
1. Apabila voltan 6V dihidupkan, bayang palang tajam
pada skrin pendarfluor terbentuk. Bayang ini terhasil
daripada cahaya filamen.
2. Apabila kedua-dua coltan 6V dan VLT dihidupkan, suatu
bayang yg bertintih dan bercahaya hijau diperhatikan di
atas skrin pendarfluor.
3. Cahaya hijau ini dihasilkan oleh perlangguran elektron
dengan skrin pendarfluor. Tenaga ___________ elektron
bertukar kepada tenaga ___________.
4. Apabila magnet didekatkan, bayang skrin akan
dipesongkan.
5. Arah pesongan bayang palang maltese dapat ditentukan
dengan menggunakan petua tangan kiri Fleming.
Contoh:
Lukis kedudukan bayang
palang maltese apabila dua
magnet didekatkan seperti
berikut.
 Osiloskop sinar katod (OSK)
Suatu alat menguji & alat pengukur.
Menggunakan tiud sinar katod yg menukarkan
isyarat elektrik dan elektronik kpd paparan visual
yg boleh dianalisis.
Skrin OSK dapat memaparkan bentuk gelombong
bunyi & bentuk gelombong arus elektrik.
Dua paksi pada skrin:
Paksi menegak (axis y): mengukur sesaran (amplitud
gelombong) & nilai coltan elektrik
Paksi mengufuk (axis x): mengukur masa atau tempog
bagi suatu gelombong
 Prinsip kerja osiloskop sinar katod
(OSK)
Berdasarkan prinsip pemesongan alur elektron
oleh medan elektrik.
OSK ialah satu tiub kaca vakum yg
mengandungi 3 bahagian utama:
Sanapang elekton (Electron gun)
Sistem pemesongan
Skrin pendarfluor
 OSK
.
 Komponen senapang elektron &
fungsinya
.
 Sistem pemesongan & fungsinya
Plat-Y: Mengawal pesongan alur elektron secara
menegak (ke atas atau ke bawah)

Apabila tiada voltan dikenakan, tompok cahaya tidak

dipesongkan.
 .

Apabila voltan a.t. (plat +ve di atas, plat ve di bawah), tompok cah
dipesong ke atas.

Apabila voltan a.u. dikenakan, satu garis surih mencancang

dihasilkan.
 .

Apabila voltan a.t. (plat ve di atas, plat + di bawah), tompok

cahata dipesongkan ke baway
 Plat-X: Mengawal pesongan alur elektron
secara mengufuk (ke kiri atau kanan).

Voltan a.t. dikenakan merentasi

plat-X sahaja, tompok cahaya Voltan a.u. dikenakan merentasi
dipesongkan secara mengufuk plat-X & plat-Y, surihan
ke arah positif. gelombang dipaparkan pada
skrin.
 Skrin pendarfluor & fungsinya
Bahagian dalam skrin disaluti dengan bahan
pendarfluor (zink sulfida).
Ia berfungsi utk memaparkan isyarat elektrik
dlm bentuk visual.
Apabila alur elektron melanggar skrin, satu
tompok cahaya terhasil.
Tenaga kinetik elektron tukar kepada tenaga
cahaya pada skrin.
OSK
 ****Mengukur voltan bagi arus terus
(a.t.)
Voltan, V = [skala pada gandaan-Y] x [
pesongan menegak daripada pusat skrin]

Kira nilai voltan pada sel kering yg ditunjukkan

pada OSK.
[Skala gandaan Y = 0.5 V/cm]

Penyelesaian:
Tentukan nilai voltan a.t. yang
ditunjukkan pada OSK apabila
Gandaan-Y = 1 V/cm dan kawalan dasar-
masa dihidupkan.

Penyelesaian:
****Mengukur voltan bagi arus ulang-
alik (a.u.)
Voltan puncak, VP = [Skala pada gandaan-Y] x
[(1/2)(panjang surihan garis tegak)]
Voltan puncak ke puncak, VPP = 2 x VP
Voltan punca min kuasa dua, VPMKD = VP/2
 Contoh 1
Bekalan arus ulang-alik disambung kepada OSK
dan paparan isyarat arus ulang-alik ditunjukkan
dalam rajah di bawah.
Skala gandaan-Y = 1 V/cm
Tentukan:
(a) Voltan puncak
(b) Voltan puncak ke puncak
(c) Voltan punca min kuasa dua
 Contoh 2
Skala gandaan-Y = 1.5 V/cm
Tentukan:
(a) Voltan puncak
(b) Voltan puncak ke puncak
(c) Voltan punca min kuasa dua
 ****Mengukur tempoh, T dan
frekuesi, f bagi satu gelombang
Untuk mengukur frekuesi gelombang, kawalan
dasar-masa harus dihidupkan dan skala sadar-
masa diketahui.
Tempoh, T = [skala dasar-masa] x [jarak antara
dua fasa yg sama berturutan]
Frekuensi, f = 1/T
 Contoh 1
Tentukan nilai tempoh dan frekuensi bagi gelombang
bunyi yg dipamerkan pada skrin OSK di bawah.
Skala dasar-masa = 0.05 s/cm
 Contoh 2
Skala dasar-masa = 2 ms/cm
 ****Mengukur sela masa, t yang
singkat
Sela masa, t = [skala dasar-masa] x [jarak
antara dua denyut berturutan]
Skala dasar-masa = 0.15 s/cm
Apakah sela masa antara dua bunyi
tepukan tangan yg dikesan
menggunakan OSK?
4.2 - DIOD SEMIKONDUKTOR
 Semikonduktor
Def: Bahan yg menpunyai rintangan elektrik di antara
konduktor dan penebat (insulator).

Contoh: Silikon dan germanium

Sifat kekonduksian elektrik bahan semikonduktor

bergantung kepada suhu:
Pada suhu mutlak (0K), semikonduktor tulen bertindak sebagai
penebat tiada elektron bebas
Pada suhu bilik, elektron memperolehi tenaga drp getaran kekisi
atom dan terbebas drp ikatan atom. Elektron bebas
meningkatkan kekonduksian electrik bahan semikonduktor.
hanya mengkonduksikan arus kecil.
 Elektron & Lohong
Pengaliran arus
Elektron: bercas ve
Lohong: bercas +ve

Lohong ialah kekosongan yg terhasil apabila elektron

valens meninggalkan sesuatu atom. Ia boleh menarik
elektron valens yg berhampiran utk mengisi
kekosongan.
Semasa elektron valens mengisi kekonsongan pada
satu arah tertentu, lohong seolah-olah bergerak pada
arah yg bertentangan.
 Mekanisme pergerakan elektron
valens & lohong
.
 Faktor menambah kekonduksian
elektrik bahan semikonduktor
1. Suhu yg bertambah
2. Cahaya dikenakan ke atasnya
3. Proses pendopan
 Pendopan
Proses penambahan sejumlah kecil atom asing
(bendasing) ke atas semikonduktor tulen
untuk meningkatkan kekonduksian
elektriknya.
Dua jenis semikonduktor yg terhasil drp
proses pendopan:
Semikonduktor jenis-n
Semikonduktor jenis-p
 Semikonduktor jenis-n
Apabila atom dari unsur pentavalens
(fosforus, arsenik, antimoni) didopkan
dalam bahan semikonduktor tulen yg
mempunyai 4 elektron valens.
Atom pentavalens mempunyai 5
elektron valens.
Jadi, wujudlah satu elektron berlebihan.
Atom pentavalens merupakan atom
penderma.
Semikonduktor yg terhasil ini
mempunyai elektron sebagai pembawa
cas majoriti.

Elekton cas negatif N

 Semikonduktor jenis-p
Apabila atom dari unsur trivalens
(indium, boron, galium) didopkan dalam
bahan semikonduktor tulen yg
mempunyai 4 elektron valens, wujudlah
satu kekurangan elektron.
Kekosongan ini diisi oleh elektron bebas
yg berjiranan. Pada masa yg sama,
lohong terhasil akibat peningglan
elektron valens.
Atom trivalens merupakan atom
penerima.
Semikonduktor yg terhasil ini
mempunyai lohong sabagai pembawa
cas majoriti.

Lohong cas positif P

 Diod semikonduktor
Def: Komponen elektronik yg
membenarkan arus elektrik
mengalir dalam SATU ARAH
sahaja.
Dihasilkan dgn mencantumkan
semikonduktor jenis-n dgn
semikonduktor jenis-p.
Anod: bahagian semikonduktor
jenis-p
Katod: bahagian semikonduktor
jenis-n
Apabila kedua-dua jenis semikonduktor dicantumkan,
sebahagian elektron dari bahan jenis-n akan merentasi
simpang ke bahan jenis-p untuk mengisi lohong di situ.
Satu lapisan susutan yg tiada pembawa cas terbentuk berhampiran
dgn simpang.

Lapisan susutan di sisi jenis-n bercas +ve manakala di sis jenis-p

bercas ve.

Ini menghasilkan suatu voltan simpang yg menghentikan pembawa

cas dan menghalang arus merentasi simpang.
 Voltan simpang bagi
germanium (0.1 V) dan
silikon (0.6V).
Untuk wujudnya pengaliran
arus, voltan yg melebihi
voltan simpang perlu
dikenakan utk merentasi
simpang.
 Pengaliran arus dalam diod
semikonduktor
Pincang ke depan (forward bias)
Pincang songsang (reverse bias)

Pincang ke depan:
Hujung anod disambungkan ke
terminal +ve sel kering & hujun
katod disambung ke terminal ve
sel kering.
Mentol M bernyala.
Pincang songsang:
Hujung anod disambung ke terminal
_________ sel kering & hujung
katod disambung ke terminal
__________ sel kering.
Mentol M ___________________.
Pincang ke depan (Forward bias)
 Pengaliran arus yg besar akan mengalir
melalui diod jika baze keupayaan (voltan) yg
dibekalkan oleh sel kering lebih ___________
drp voltan simpangan dan menyebabkan
mentol ______________.
Lapisan susutan menjadi semakin __________
dan rintangan semikonduktor menjadi
_____________.
Pincang songsang (Reverse bias)
 Pengaliran arus yg kecil melalui diod menyebabkan
mentol ___________________.
Elektron-elektron ______________ kpd terminal
___________, manakala lohong-lohong ditarik kpd
terminal ______________.
Penarikan pembawa-pembawa cas menjauhkan lohong
dan elektron drp simpang p-n.
Ini menyebabkan lapisan susutan semakin
___________.
Rintangan menjadi semakin _____________.
Oleh itu, pengaliran arus tdk berlaku.
 Diod sebagai rektifier
Rektifikasi: Proses penukaran arus ulang-alik kpd arus
terus.
Dua jenis rektifikasi:
Rektifikasi gelombang setengah
Rektifikasi gelombang penuh
Arus ulang-alik ialah arus yg sentiasa mengubah arah
pengaliran.
Satu kitar a.u. dibahagikan kpd 2 separuh kitar:
Separuh kitar +ve
Separuh kitar ve
 Rektifikasi separuh gelombang
Satu diod digunakan.
 Ketika separuh kitar +ve, diod berada dlm
keadaan pincang ke depan & arus boleh mengalir
melalui diod.

Ketika separuh kitar ve, diod berada dlm

keadaan pincang ____________ & arus
_____________ mengalir menerusi diod.

Oleh itu, diod hanya mengalirkan arus utk

separuk kitar sahaja.
 Rektifikasi gelombang penuh
2 atau 4 diod digunakan.
 Ketika separuh kitar +ve (voltan pd terminal X
ialah +ve), arus mengalir melalui diod D1, AB,
diod D2 dan kembali ke terminal Y.

Ketika separuh kitar ve (voltan pd terminal Y

ialah +ve), arus akan mengalir melalui diod D3,
AB, diod D4 dan kembali ke terminal X.

Maka dalam kedua-dua kitar +ve & -ve ini, arus

mengalir melalui perintang R dalam arah yg
SAMA, iaitu dari A ke B.
 Kapasitor sebagai Perata Arus
Biasanya disambung secara selari dgn
perintang dlm suatu litar rektifier.
Tujuan: menghasilkan voltan output yg lebih
rata & mantap.
 Ketika separuh kitar positif, diod dipincang ke
depan.
Arus mengalir melalui diod. Arus ini bertambah
kepada nilai maksimum kemudian berkurang
kepada sifar.
Arus mengalir melalui kapasitor dan perintang.
Kapasitor dicaskan dan tenaga elektrik disimpan di
dalamnya.
 Ketika separuh kitar negatif, diod dipincang
songsang.
Arus tidak dibenarkan melalui diod, maka tiada
arus mengalir melalui kapasitor dan perintang.
Kapasitor menyahcas dan tenaga elektrik yg
tersimpan dibebaskan utk mengekalkan voltan yg
merentasi perintang ini.
4.3 - TRANSISTOR
 Transistor
Def: Suatu peranti electronik yg diperbuat drp
cantuman satu lapisan semikonduktor nipis di
antara 2 lapisan semikonduktor jenis yg
berlainan.
2 jenis:
Transistor npn
Transistor pnp
 Suatu transistor mempunyai 3 terminal:
Tapak (base)
Pengumpul (collector)
Pengeluar (emitter)
Anak panah pada simbol transistor menunjukkan arah
pengaliran arus.
Terminal Fungsi
Membekalkan pembawa-pambawa cas
kepada pengumpul, C
Menerima pembawa cas daripada
pengeluar, E
Memgawal pengaliran pembawa-
pembawa cas daripada pengeluar ke
pengumpul.
 Mekanisme pengaliran pembawa cas
dalam transistor
Transistor mesti disambung kpd terminal bateri
yg betul.

Transistor npn: Transistor pnp:

Pengumpul, C (-ve) terminal +ve Pengumpul, C (+ve) terminal ve
Pengeluar, E (+ve) terminal -ve Pengeluar , E (-ve) terminal +ve
 Prinsip transistor
1. Arus tapak, IB, adalah lebih kecil drp arus
pengumpul, IC. Arus pengeluar, IE, adalah
hasil tambah IB+IC.
Ib< IC < IE
IE = I B + I C
2. Jika IB = 0 , maka IC = 0
3. Perubahan kecil dalam IB akan menghasilkan
perubahan yg besar kepada IC.
Kegunaan transistor

1. Amplifier
2. Sius automatik
 Transistor sebagai Amplifier arus
Digunakan sebagai amplifier utk menguatkan
isyarat2 yg lemah supaya menghasilkan output
yg kuat/besar.
Contoh:
 Apabila bunyi sampai ke mikrofon, tenaga bunyi
menyebabkan diafragma mikrofon bergetar dan satu arus
ulang-alik dihasilkan.
Arus itu menyebabkan perubahan kpd IB.
Perubahan yg kecil dalam IB menyebabkan perubahan yg
besar dlm IC.
Arus kemudian mengalir ke pembesar suara dan
ditukarkan kpd gelombang bunyi yg berFREKUENSI sama
dgn gelombang bunyi asal tetapi dgn AMPLITUDE yg
tinggi.

Output pada pembesar suara >>> Input pada mikrofon

Gandaan arus oleh transistor = IC/IB

 Transistor sebagai suis automatik
Untuk menghidupkan atau mematikan suis
atau alat elektrik (lampu).
 Tindakan kawalan automatik dihasilkan
dengan menggunakan pembahagi voltan.
Formula utk menyelesaikan masalah
melibatkan pembahagi voltan:
 Jika perintang boleh ubah, R2 = 0 , V2 = 0
dan transistor tidak dihidupkan.
Jika R2 dinaikkan, V2 akan bertambah juga.
Apabila V2 mencapai satu nilai minimum
tertentu, IB akan bertindak menghidupkan
transistor.
Arus pengumpul, IC yg besar akan mengalir
dan menyalakan mentol.
 Perintang peka cahaya (PPC)
PPC ialah perintang yg nilai rintangannya
berubah dgn keamatan cahaya.
Dalam keadaan gelap, rintangannya adalah tinggi
(1M)
Dalam keadaan cerah, rintangannya adalah
rendah (100)
 Dalam keadaan terang, rintangan PPC adalah rendah, maka voltan
merentasi PPC berkurang. Keadaan ini mengurangkan arus tapak,
Ib. Arus pengumpul, Ic juga berkurang dan lampu L tidak menyala.

Dalam keadaan gelap, rintangan PPC adalah ________; voltan

merentasi PPC ___________. Ini menambahkan Ib. Ic juga
bertambah dan lampu L _______________.
 Perintang peka haba (Termistor)
Rintangan dipengaruhi oleh perubahan suhu
sekelilingnya.
Dalam keadaan suhu tinggi, rintangannya rendah.
Dalam keadaan suhu rendah, rintangannya
bertambah.
 Dalam keadaan suhu rendah/suhu bilik, rintangan termistor lebih
tinggi drp rintangan, R; Voltan tapak, Vb adalah rendah. Ini
mengurangkan arus tapak, Ib. Ic juga berkurang, suis geganti tidak
berfungsi utk menghidupkan penggera.

Dalam keadaan suhu tinggi, rintangan termistor lebih rendah drp R; Vb

adalah tinggi. Ini menambahkan Ib. Ic juga bertambah, suis geganti
akan berfungsi dan penggera dihidupkan.
Formula
Latihan (transistor)
4.4 GET LOGIK
 Get logik
Mempunyai satu atau lebih input tetapi hanya
memghasilkan SATU OUTPUT sahaja.
Input ialah syaray-syarat yg telah ditetapkan utk
sesuatu litar elektronik berfungsi secara
automatik.
Logik output 1 bermaksud litar elektrik dalam
keadan ON.
0 bermaksud OFF.
Gunakan jadual kebenaran (truth table) untuk
meyelesaikan soalan get logik.
 Jenis-jenis get logik
Get DAN
Get ATAU
Get TAK
Get TAKDAN
Get TAKATAU
Get DAN
Get ATAU
Get TAK
Get TAKDAN (tak + dan)
Get TAKATAU (tak + atau)
Kombinasi get logik
Soalan 1
Soalan 2
Soalan 3
Soalan 4
Formula list