Вы находитесь на странице: 1из 14

Qhichwa

Lic. Maribel Montenegro C.


Yachachiq
Pasado Perfecto
Verbo tiyay
uqa tiya-rqa-ni yo viv /viva
Qam tiya-rqa-nki t viviste
Pay tiya-rqa l/ella vivi
uqanchik tiya-rqa-nchik nosotros vivimos
(todos)
uqayku tiya-rqa-yku nosotros vivimos
(pero no t)
Qamkuna tiya-rqa-nkichik ustedes vivieron
Paykuna tiya-rqa-nku ellos/ellas vivieron
Verbo kay = Ser
uqa ka- rqa-ni yo era
Qam ka-rqa-nki t eras
Pay ka-rqa l/ella era
uqanchik ka-rqa-nchik nosotros ramos
(todos)
uqayku ka-rqa-yku nosotros ramos
(pero no t)
Qamkuna ka-rqa-nkichik ustedes eran
Paykuna ka-rqa-nku ellos eran
Celiap qayna punchawnin
Celia Taratamanta, pay, warmi wawan maman ima
Quchapampapi tiyakunku. Celia jatun llaqtapi
llamkan, payqa juk yachay wasimanta secretaria.
Celiap mamantaq alcaldapi llamkan.
Qayna, pay maman ima suqta phanita rikcharirqanku,
chay punchawpaq tukuy imata wakichinapaq.
awpaqta, paykuna almuerzuta waykurqanku, chanta
pachata wakichirqanku, llamkayninkuman rinapaq,
chayta ruway tukuspa sapa juk armakurqa,
pachakurqa ima, qhipantaqa Celiap maman yaku
quita ruwarqa, Celiataq wawanta sayarichirqa,
armachirqa pachachirqa ima, yachay wasiman
rinapaq. Chaymanta, kimsantinku yaku quita
upyarqanku.
.

Chawpi punchawta, Celiap maman allchhinta


wasiman aparqa, paylla wawata mikhuchirqa. Celiaqa
sukhayaypi jatun yachay wasipi llamkarqa, chayrayku
mana wasinman kutirqachu.
Suqta phanita Celia wasinman kutirqa, chaypi
wawanwan mamanwan ima sukhayay mikhunata
mikhurqa, chaymanta wawanta llamkanata
ruwachirqa.
Chayta tukuspa, Celia wawan ima jispana wasiman
rirqanku, chaypi paykuna kiru maqllikurqanku uyankuta
mayllakurqanku ima.
Celia pusaq phanita wawanta puuchirqa, chaymanta
pay llamkananta ruwarqa, chayta tukuspa puukapuq
rirqa, tumpa teleta qhawarqa, chunka jukniyuq
phanitataq puurqa.
Sufijo ri
Este sufijo tiene diferentes Nos da la idea de cortesa,
usos, uno de ellos nos da la respeto, amistad (por favor).
idea de empezar a o
comenzar a.
Juqhariy = levantar
- Punkiy = hinchar (se)
- Juqhaririy= levantar (por favor)
- Punkiriy = empezar a
hinchar (se) Apay = llevar
- Apariy = llevar (por favor)
Asiy = rer Puuy = Dormir
- Asiriy = empezar a rerse - Puuriy = dormir (dicho con
afecto)
Sufijo benefactivo -pu
Este sufijo expresa que la accin del verbo se
realiza a favor, provecho, en beneficio de otro o
para otro.

Taqsay = lavar
- Taqsapuy = lavar para otro / lavrselo

Rantiy = comprar
- Rantipuy = comprar para otro / comprrselo
Tapuykuna
Qaynamanta
Imata qam ruwarqanki?

Maypi kachkarqanki?

Mayman qayna rirqanki? Imaptin?

Piwan kachkarqanki?

Imata mikhurqanki? Maypitaq?


Escribe oraciones usando las siguientes palabras y

aadiendo un complemento .
. 1.- uqa / munay ____________________________
2.-uqayku / ruway ____________________________
3.- Pay / waykuy _________________________
4.- Qamkuna /qillqay ____________________________
5.- Paykuna / awiriy ____________________________
6.- Qam / ranqhay ___________________________
7.- uqanchik / rantiy __________________________
8.- Qam /upyay __________________________
9.- Julia/ mikhuy ___________________________
10.- Pay / ruway ___________________________
Rimanakuy: 2
B: Imaptin kay horakama puuchkan?
A: Allin punchaw Simn! A: Unqusqa kachkan, kajawan
B: Allin punchaw Marina! chujuwan ima kachkan.
A: Imaynalla kachkanki? B: Aaay! Tukuy chaywan
B: Walliqlla, qamri? unquchkanchik, y?
A: uqapis walliqlla. A: Ari !
B: Imata ruwachkanki, Marina? Qamri Simn, Mayta richkanki?
A: Almuerzuta waykuchkani. B: Llamkaq richkani.
B:Mamayki kaypichu? A: Maypi llamkachkanki?
A: Ma kaypichu, kanchapi kachkan. B: (Llaqta kamachiq wasi) Alcaldapi
B: Imata ruwachkan? llamkachkani.
A: Papata ranqhachkan. A: Aaahh! Kusa!!!
B: Tatayki kaypichu? B: Tinkunakama Marina!
A: Ari, ukhupi kachkan A: Tinkunakama Simn!
B: Imata ruwachkan?
A: Puuchkan.
Tapuykuna
1.- Imayna Simn kachkarqa?
K.- ..
2.-Imata Marina ruwachkarqa?
K.- ..
3.- Marina piquetachu waykuchkarqan?
K.- ..
4.- Imataq mamanpa sutin karqa?
K.- ..
5.- Maypi maman kachkarqa?
K.- ..
6.- Imata maman ranqhachkarqa?
K.- ..
7.- Marinap tatan llamkachkarqachu?
K.- ..
8.- Maypi Marinap tatan kachkarqa?
. K.- ..
9.- Imata Marinap tatan ruwachkarqan?
K.- ..
10.- Imaptin puuchkarqa?
K.- ..
11.- Imawan tatan unqusqa kachkarqa?
K.- ..
12 .- Kanchapichu parlachkarqanku?
K.- ..
13.- Mayta Simn richkarqa?
K.- ..
14.- Simn jatun yachaywasipichu llamkachkarqa?
K.- ..
15.- Maypi Marina llankachkarqa?
K.- ..
Rimanakuy: 5
A: Allin sukhayay Doris! B: Pikunawan rirqanki?
B: Allin sukhayay Mirian! A: Qusaywan iskay wawaywan ima
rirqani
A: Imayna kachkanki?
B: Imaynataq watachaku
B: Walliqlla, qamri? kachkarqa?
A: Ma walliqchu. A: Kusa, kachitu kachkarqa
B: Imaptin? B: Anchatachu tusurqanki?.
A: Mana allin puurqanichu. A: ar, ancha tusurqani
B: Imarayku? B: macharqankichu?
A: Paqarin Santa Cruzmanta A: mana, ma aqhata upyanichu
chayamurqani.
B: Ima phanikama watachaku karqa
B: Imaman rirqanki?
A: Chawpi tutakama,
A: Juk raymiman rirqani.
Doris, llankayniyman richkani,
B: Ima raymitaq karqa?
qhipa parlasun.
A: Chunka phichqayuq watachaku
karqa B: ari, ari rillaya!
B: Jaykaq karqa? A: Tinkunakama Doris
A: Kuychichaw karqa B: Tinkunakama!

Вам также может понравиться