Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Taqsay = lavar
- Taqsapuy = lavar para otro / lavrselo
Rantiy = comprar
- Rantipuy = comprar para otro / comprrselo
Tapuykuna
Qaynamanta
Imata qam ruwarqanki?
Maypi kachkarqanki?
Piwan kachkarqanki?
aadiendo un complemento .
. 1.- uqa / munay ____________________________
2.-uqayku / ruway ____________________________
3.- Pay / waykuy _________________________
4.- Qamkuna /qillqay ____________________________
5.- Paykuna / awiriy ____________________________
6.- Qam / ranqhay ___________________________
7.- uqanchik / rantiy __________________________
8.- Qam /upyay __________________________
9.- Julia/ mikhuy ___________________________
10.- Pay / ruway ___________________________
Rimanakuy: 2
B: Imaptin kay horakama puuchkan?
A: Allin punchaw Simn! A: Unqusqa kachkan, kajawan
B: Allin punchaw Marina! chujuwan ima kachkan.
A: Imaynalla kachkanki? B: Aaay! Tukuy chaywan
B: Walliqlla, qamri? unquchkanchik, y?
A: uqapis walliqlla. A: Ari !
B: Imata ruwachkanki, Marina? Qamri Simn, Mayta richkanki?
A: Almuerzuta waykuchkani. B: Llamkaq richkani.
B:Mamayki kaypichu? A: Maypi llamkachkanki?
A: Ma kaypichu, kanchapi kachkan. B: (Llaqta kamachiq wasi) Alcaldapi
B: Imata ruwachkan? llamkachkani.
A: Papata ranqhachkan. A: Aaahh! Kusa!!!
B: Tatayki kaypichu? B: Tinkunakama Marina!
A: Ari, ukhupi kachkan A: Tinkunakama Simn!
B: Imata ruwachkan?
A: Puuchkan.
Tapuykuna
1.- Imayna Simn kachkarqa?
K.- ..
2.-Imata Marina ruwachkarqa?
K.- ..
3.- Marina piquetachu waykuchkarqa?
K.- ..
4.- Imataq mamanpa sutin karqa?
K.- ..
5.- Maypi maman kachkarqa?
K.- ..
6.- Imata maman ranqhachkarqa?
K.- ..
7.- Marinap tatan llamkachkarqachu?
K.- ..
8.- Maypi Marinap tatan kachkarqa?
. K.- ..
9.- Imata Marinap tatan ruwachkarqa?
K.- ..
10.- Imaptin puuchkarqa?
K.- ..
11.- Imawan tatan unqusqa kachkarqa?
K.- ..
12 .- Kanchapichu parlachkarqanku?
K.- ..
13.- Mayta Simn richkarqa?
K.- ..
14.- Simn jatun yachaywasipichu llamkachkarqa?
K.- ..
15.- Maypi Marina llamkachkarqa?
K.- ..
Rimanakuy: 5
A: Allin sukhayay Doris! B: Pikunawan rirqanki?
B: Allin sukhayay Mirian! A: Qusaywan iskay wawaywan ima
rirqani
A: Imayna kachkanki?
B: Imaynataq watachaku kachkarqa?
B: Walliqlla, qamri?
A: Kusa, kachitu kachkarqa
A: Ma walliqchu.
B: Anchatachu tusurqanki?.
B: Imaptin?
A: ar, ancha tusurqani
A: Mana allin puurqanichu.
B: macharqankichu?
B: Imarayku?
A: mana, ma aqhata upyanichu
A: Paqarin Santa Cruzmanta
chayamurqani. B: Ima phanikama watachaku karqa?
B: Imaman rirqanki? A: Chawpi tutakama,
A: Juk raymiman rirqani. Doris, llamkayniyman richkani,
B: Ima raymitaq karqa? qhipa parlasun.
A: Chunka phichqayuq watachaku B: ari, ari rillaya!
karqa A: Tinkunakama Doris
B: Jaykaq karqa? B: Tinkunakama!
A: Kuychichaw karqa
Pasado pluscuamperfecto
Verbo tiyay
uqa tiya-sqa-ni Yo haba vivido = (dicen que yo viva)
Qam tiya-sqa-nki Tu habas vivido (dicen que)
Pay tiya-sqa l/ella haba vivido (dicen que)
uqanchik tiya-sqa-nchik nosotros habamos vivido(todos)
(dicen que)
uqayku tiya-sqa-yku nosotros habamos vivido (pero no t)
(dicen que)
Qamkuna tiya-sqa-nkichik ustedes haban vivido (dicen que)
Paykuna tiya-sqa-nku ellos haban vivido (dicen que)
Verbo kay = Ser
uqa ka- sqa-ni yo haba sido = (dicen que yo era)
Qam ka-sqa-nki t habas sido (dicen que)
Pay ka-sqa l/ella haba sido (dicen que)
uqanchik ka-sqa-nchik nosotros habamos sido (todos)
(dicen que)
uqayku ka-sqa-yku nosotros habamos sido (pero no t)
(dicen que)
Qamkuna ka-sqa-nkichik ustedes haban sido (dicen que)
Paykuna ka-sqa-nku ellos haban sido (dicen que)
Sufijo -pu
uqa pukllanaypaq
Qam pukllanaykipaq
Pay pukllananpaq
uqayku pukllanaykupaq
uqanchik pukllananchikpaq
Qamkuna pukllanaykichikpaq
Paykuna pukllanankupaq
.
.
.
Futuro
El futuro en quechua tiene una conjugacin distinta a las que hemos
estudiado hasta el momento.
Verbo Tusuy
uqa tususaq Yo bailar
Qam tusunki Tu bailars
Pay tusunqa l/ella bailar
uqanchik tususunchik Nosotros (in.) bailaremos
uqayku tususayku Nosotros (ex.) bailaremos
Qamkuna tusunkichik Ustedes bailarn
Paykuna tusunqanku Ellos bailarn
Pronombres interrogativos
Los pronombres interrogativos del quechua son los siguientes:
Ima, Pi, May, Machkha, Mayqin, Jayka, Jaykaq, Imayna, Imaptin
Estos pronombres pueden ir acompaados del sufijo conjuntivo taq
cuando la oracin hace referencia al uso de verbo ser o estar. En este
caso, la pregunta se torna ms amable o corts.
Ima sutiyki? - Cul es tu nombre?
Imataq sutiyki? - Cul es su nombre?
Pi kanki? - Quin eres?
Pitaq kanki? - Quin es usted?
Asimismo, a estos pronombres se les pueden aadir los sufijos de caso,
para formar nuevos pronombres interrogativos.
May-ta richkanki? - A dnde ests yendo?
May-manta-taq kanki? - De dnde es usted?
Ima-man jamunki? - A qu vienes?
Jaykaq-kama-taq qhipakunki? - Hasta cundo se queda?
Verbo kay = ser